BAGIAN RADIOLOGI FAKULT FAKULTAS AS KEDOKTERAN UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MAKASSAR
REFERAT SEPTEMBER 2016
TUMOR JINAK TULANG
OLEH ST RAMLAH ANDARIAS, S.Ked 10542 0332 11
PEMBIMBING dr. Ramlah Ma!"#, S$.Rad
(Dibawakan Dalam Rangka Memenuhi Tugas Kepanitraan Klinik Bagian Radiologi)
%AKULTAS K&DOKT&RAN UNI'&RSITAS MUHAMMADI(AH MAKASSAR 201) L&M*AR +&NG&SAHAN
1
Yang Yang beran!a angan !" ba#a$ "n" %en&aa'an ba$#a( Na%a Sa%b)' *)!)+ Re,era
( S. Ramlah A"dar!a ( 10542 0332 11 T-mr mr J!"a/ J!"a / TT-la"# la"# ( T-
Te+a$ %en&e+e-a"'an )ga- !a+a% rang'a 'e.an"eraan '+"n"' .a!a bag"an I+%) Ra!"/+/g" Fa')+a- 'e!/'eran Un"er-"a- M)$a%%a!"&a$ Ma'a--ar
Ma'a--ar Se.e%ber 2016 Pe%b"%b"ng
dr. Ramlah Ma!"#, S$.Rad
2
KATA +&NGANTAR +&NG ANTAR
P)3" -&)')r aa- 'e$a!"ra A++a$ S4T 'arena -ega+a +"%.a$an ra$%a !an $"!a&a $"!a&a$5N& $5N&aa -era -era -ega+a -ega+a 'e%)!a 'e%)!a$an $an &ang &ang !"ber"' !"ber"'an an !a+a% !a+a% -e"a. -e"a. 'e-)+" 'e-)+"an an $a%ba5N $a%ba5N&a &a -e$"ng -e$"ngga ga .en)+" .en)+"-- b"-a b"-a %en&e+e%en&e+e-a"' a"'an an re,era re,era !engan !engan 3)!)+ 3)!)+ T-mr J!"a/ T-la"# T)ga- "n" !")+"- -ebaga" -a+a$ -a) -&ara !a+a% %en&e+e-a"'an
Ke.an"eraan K+"n"' !" Bag"an I+%) Ra!"/+/g" Berbaga" Berbaga" $a%baan !"a+a%" !a+a% .en&)-)na .en&)-)nan n )ga- re,era "n" Na%)n ber'a ban)an -aran 'r""'an !an %/"a-" !ar" .e%b"%b"ng -era e%an5e%an -e$"ngga )ga- "n" !a.a er-e+e-a"'an Pen)+"Pen)+"- -a%.a"'an -a%.a"'an ra-a $/r%a $/r%a !an er"%a 'a-"$
'e.a!a 'e.a!a dr. Ramlah
Ma!"#, S$.Rad -e+a') .e%b"%b"ng .e%b"%b"ng &ang e+a$ ban&a' %e+)ang'an %e+)ang'an #a')
!engan e')n !an -abar !a+a% %e%b"%b"ng %e%ber"'an ara$an !an '/re'-" -e+a%a .r/-e- .en&)-)nan re,era "n" $"ngga -e+e-a" Pen)+"- %en&a!ar" ba$#a re,era "n" %a-"$ 3a)$ !ar" 'e-e%.)rnaan /+e$ 'arena 'arena ") ") !engan !engan 'eren! 'eren!a$an a$an $a" .en)+".en)+"- %ener"% %ener"%aa 'r""' 'r""' !an -aran -aran !e%" !e%" .erba"'an !an 'e-e%.)rnaan re,era "n" Se%/ga re,era "n" !a.a %e%ber"'an %an,aa bag" .e%baa )%)%n&a !an .en)+"- -eara '$)-)- Ma'a--ar Se.e%ber 2016
Pen)+"-
3
DA%TAR ISI
LEMBAR PENGESAHAN PENGESAHAN " KATA KATA PENGANTAR PENGANTAR "" DAFTAR DAFTAR ISI ISI """ A B 7 D
PENDAHULUAN 1 ANAT ANATOMI DAN FISIOLOGI TULANG 2 DEFINISI TUMOR *INAK TULANG 8 KLASIFIKASI TUMOR *INAK TULANG 8 1 TUMOR *INAK *INAK PEMBENTU PEMBENTUK K TULANG TULANG 6 a O-e/%a O-e/%a 6 b O-e/"! /-e/%a 10 O-e/b+a-/% O-e/b+a-/%aa 18 2 TUMOR *INAK *INAK PEMBENTUK PEMBENTUK TULANG TULANG RA4A RA4AN 19 a K/n!r/%a K/n!r/%a 1: b O-e/'/n!r/%a 21 K/n!r/%"' K/n!r/%"'-/"! -/"! F"br/%a 26 ; TUMOR *INAK TULANG TULANG LAIN ;1 a N/n5O--",&"n N/n5O--",&"ng g F"br/%a F"br/%a ;1 b A%e+/b+a-/%a ;; Ane)r"-%a Ane)r"-%a B/ne 7&- ;< ! G"an 7e++ T)%/r T)%/r ;9 E KA*IAN ISLAM 82
DAFTAR DAFTAR PUSTAKA PUSTAKA 8<
TUMOR JINAK TULANG S. Ramlah A"dar!a, Ramlah Ma!"# A. +&ND +&NDAH AHUL ULUA UAN N
T)%/r T)%/r )+ang )+ang %er).a' %er).a'an an 'e+a"n 'e+a"nan an .a!a .a!a -&-e% -&-e% %)-')+ %)-')+/-' /-'e+e e+ea+ a+ &ang &ang ber-",a ber-",a ne/.+a-"' ne/.+a-"' T)%/r T)%/r !a+a% ar" &ang -e%." berar" ben3/+an ben3/+an -e!ang'an -e"a. .er)%b)$ .er)%b)$an an &ang bar) !an abn/r%a+ !"-eb) ne/.+a-%a A!a bebera.a ".e ne/.+a-%a &ang !a.a "%b)+ 4
.a!a 3ar"ngan )+ang Ne/.+a-%a "n" !a.a bera-a+ !ar" 3ar"ngan )+ang ") -en!"r" aa) !a.a 3)ga %er).a'an .en&ebaran !ar" )%/r .r"%er !" e%.a5e%.a +a"n12; T)%/r !"%)+a" 'e"'a -e+5-e+ !a+a% )b)$ )%b)$ !"+)ar '/nr/+ Se+ -e+ )%/r %eng$a-"+'an ,a'/r5,a'/r &ang !a.a %erang-ang ,)ng-" /-e/'+a- -e$"ngga %en"%b)+'an re-/b-" )+ang &ang !a.a er+"$a .a!a ra!"/gra% *)ga a!a bebera.a )%/r &ang %en&ebab'an .en"ng'aan a'""a- /e-e/b+a- !engan .en"ng'aan !en-"a- )+ang &ang 3)ga !a.a er+"$a .a!a ra!"/gra% Pa!a )%)%n&a )%/r5)%/r )+ang %)!a$ !"'ena+" !ar" a!an&a %a--a .a!a 3ar"ngan +)na' !"-e'"ar )+ang !e,/r%"a- )+ang n&er" !an n&er" e'an aa) ,ra')r .a/+/g"-128 T)%/r )+ang !a.a ber-",a 3"na' aa) gana- T)%/r gana- !a.a ber-",a .r"%er &ang bera-a+ !ar" )n-)r5)n-)r )+ang ") -en!"r" aa) -e')n!er !ar" %eaa-a-"- ="n,"+ra-"> er)a%a )%/r5)%/r gana- /rgan +a"n 'e !a+a% )+ang T)%/r &ang 3"na' +eb"$ -er"ng er3a!" !"ban!"ng'an !engan )%/r gana- !an )%/r5)%/r &ang gana- -er"ng'a+" bera'"ba ,aa+ T)%/r5)%/r gana- en!er)ng )%b)$ +eb"$ e.a %en&ebar !an %eng"na-" -eara "!a' bera)ran T)%/r5)%/r -e%aa% "n" .a+"ng -er"ng er+"$a .a!a ana'5ana' re%a3a !an !e#a-a %)!a12 Dar" -e+)r)$ )%/r .r"%er 6<:? ber-",a 3"na' !an ;82? ber-",a gana- In" berar" !ar" -e"a. "ga )%/r )+ang er!a.a -a) &ang ber-",a gana- T)%/r gana- )+ang %ene%.a" )r)an 'e-ebe+a- !ar" -e+)r)$ )%/r gana- &ang a!a !an $an&a 1 !ar" -e+)r)$ )%/r gana- /rgan Perban!"ngan "n-"!en- )%/r )+ang .a!a .r"a !an #an"a a!a+a$ -a%a Sebag"an be-ar )%/r 3"na' "!a' %e%er+)'an .e%be!a$an Se'"ar 2? !ar" -e+)r)$ )%/r 3"na' !a.a %enga+a%" 'egana-an Bebera.a )%/r )+ang "n" %e%"+"'" ge3a+a '+"n"- ber).a n&er" beng'a' !an '/%.re-" .a!a .e%b)+)$ !ara$ !an -r)')r -ara, Sebag"an be-ar )%/r %)n)+ 'arena a!an&a ra)%a aa) ,ra')r .a/+/g"- ;<
*. ANATOMI DAN %ISIOLOGI TULANG
T)+ang %e%ben)' rang'a .en)n3ang !an .e+"n!)ng bag" )b)$ !an e%.a )n)' %e+e'an&a //5// &ang %enggera''an 'erang'a )b)$ Rang'a %an)-"a %e%"+"'" 206 )+ang &ang er-)-)n aa- gara%5gara% an/rgan"' =er)a%a 'a+-")% -era ,/-,a> &ang erbena% !" !a+a% 'erang'a !"-eb) '/+agen T)+ang !"'+a-","'a-"'an ber!a-ar'an ben)'n&a %en3a!" )+ang .an3ang )+ang .en!e' )+ang !aa r !an )+ang "rreg)+er6 T)+ang .an3ang !"e%)'an .a!a e'-re%"a- !an %e+".)" )+ang $)%er)- ra!")- -era )+na .a!a +engan@ )+ang ,e%)r "b"a -era ,"b)+a .a!a )ng'a"@ !an ,a+ang %eaar.a+ 5
-era %eaar-a+ %a-"ng5%a-"ng .a!a angan !an 'a'" Seb)a$ )+ang .an3ang er!"r" aa bebera.a bag"an &a") !"a,"-"- %ea,"-"- !an e.","-"- D"a,"-"- aa) baang a!a+a$ bag"an enga$ )+ang &ang berben)' -"+"n!er Baga"n "n" er-)-)-)n !ar" )+ang '/r"'a+ &ang %e%"+'"'" 'e')aan &ang be-ar Mea,"-"- a!a+a$ bag"an )+ang &ang %e+ebar !" !e'a )3)ng a'$"r baang Daera$ "n" er)a%a !"-)-)n /+e$ )+ang rabe')+ar aa) )+ang -./ng"/-a &ang %enga!n)ng -e+5-e+ $e%a/./e"'
S)%5-)% %era$ er!a.a 3)ga !" bag"an e.","-"- !an
!"a,"-"- Pa!a ana'5ana' -)%5-)% %era$ %eng"-" -ebag"an be-ar bag"an !a+a% )+ang .an3ang ea." 'e%)!"an !"gan" /+e$ -)%5-)% ')n"ng -e3a+an !engan -e%a'"n !e#a-an&a ana' er-eb) Pa!a /rang !e#a-a a'""a- $e%a/./e"' %en3a!" erbaa- $an&a .a!a -ern)% !an r"-a "+"a'a #a+a).)n )+ang5)+ang &ang +a"n %a-"$ ber./en-" )n)' a'", +ag" 3"'a !".er+)'an S)%5-)% ')n"ng &ang er!a.a .a!a !"a,"-"- )+ang /rang !e#a-a er)a%a er!"r" !ar" -e+5-e+ +e%a'26 Mea,"-"- 3)ga %en/.ang -en!" !an %en&e!"a'an !ara$ &ang )'). +)a- )n)' .er+e'aan ren!/n !an +"ga%en .a!a e.","-"- Le%.eng e.","-"- a!a+a$ !aera$ .e)%b)$an +/ng")!"na+ .a!a ana'5ana' !an bag"an "n" a'an %eng"+ang .a!a -aa !e#a-a Baga"n e.","-"- +ang-)ng berbaa-an !engan -en!" )+ang .an3ang &ang ber-a) !engan %ea,"-"-e$"ngga .e)%b)$an %en3ang )+ang er$en" Se+)r)$ )+ang !"+a."-"- /+e$ +a."-an ,"br/-a &ang !"-eb) .er"/-e)% &ang %engan!)ng -e+5-e+ &ang !a.a ber.+/r",era-" !an ber.eran !a+a% .r/-e- ran-er-a+ )+ang a.an3ang Keban&a'an )+ang .an3ang %e%.)n&a" arer"a n)r"-" '$)-)- +/'a-" !an 'eb))$an !ar" arer"5arer" "n"+a$ &ang %enen)'an ber$a-"+ aa) "!a'n&a .en&e%b)$an -)a) )+ang &ang .aa$ 2
6
Ga%bar 1 ( Ana/%" )+ang .an3ang 2 T)+ang .en!e' %e+".)" )+ang ar-a+ !an 'ar.a+ %a-"ng5%a-"ng .a!a angan !an 'a'" T)+ang ."."$ %e+".)" )+ang ,r/na+ -era .ar"ea+"- .a!a ran")% )+ang "ga -ern)% -a.)+a "+")% !an .)b"- T)+ang &ang "!a' era)r ben)'n&a ="rreg)+er> %e+".)" )+ang5 )+ang &ang er!a.a !" !a+a% -)-)nan )+ang be+a'ang =)+ang erebra -a'r)% '/'-"ge)-> !an )+ang5)+ang eren) .a!a eng'/ra' =/- e%./ra+"- /- -,en/"!a+"- /- e%/"!a+"- -era )+ang %an!"b)+a>6 *"'a !"'+a-","'a-"'an %en)r) -r)')rn&a )+ang !a.a ber).a )+ang '/r"'a+ ='/%.a'> aa) 'an-e+)- =berben)' -e.er" 'arang aa) rabe')+er> T)+ang '/r"'a+ !e#a-a er!"r" aa- 3a+"nan 'ana+ &ang -a+"ng ber$)b)ngan aa) 'ana+"')+" Se"a. 3a+"nan "n" &ang !"na%a'an -"-e% $aer- ber3a+an -e3a3ar !engan -)%b) )+ang !an er!"r" aa- 'ana+"- $aer&ang !"'e+"+"ng" /+e$ +a."-an )+ang =+a%e+a> D"anara +a%e+a er!a.a +)bang 'e"+5'e"+ &ang !"-eb) +a')na La')na ber"-" -e+5-e+ )+ang aa) /-e/-" Kana+"')+" &ang %a-"ng5 %a-"ng %e%.)n&a" -a) 'a."+er aa) +eb"$ %er).a'an +"na-an )n)' ran-./ra-" a"ran 3ar"nga %eng$)b)ng'an -e%)a +a')na 6 T)+ang 'an-e+)- er!"r" aa- +e%.eng "."- =rabe')+a> &ang %e%eben)' 3a+"nan "ner"/r )+ang Trabe')+a "n" er-)-)n !a+a% berbaga" ara$ )n)' %en&e-)a"'an !"r" !engan gar"-5gar"- -re- aa) e'anan &ang %a'-"%a+ Trabe')+a %e%ber" 'a')aan -r)')ra+ a%ba$an .a!a )+ang Seara '"%"a#" gara%5gara% an/rgan"' ='a+-")% -era ,/-,a> be-era -e3)%+a$ 'e"+ "/n5"/n nar")% 'a+")% 'arb/na !an %agne-")% %e%bang)n 90? )+ang
7
&ang %a)r Gara%5gara% er-eb) %e%ber" e+a-"-"a- .a!a )+ang !an 'e%a%.)an )n)' %ena$an '/%.re-"6 T)+ang a!a+a$ -)a) 3ar"ngan !"na%"- &ang er-)-)n !ar" "ga 3en"- -e+ &a") /-e/b+a- /-e/-"- !an /-e/'+a- O-e/b+a- %e%bang)n )+ang !engan %e%ben)' '/+agen ".e I !an .r/e/g+"'an -a%.a" %ar"'- )+ang aa) 3ar"ngan /-e/"! %e+a+)" -)a) .r/-e- &ang !"-eb) /-","'a-" Ke"'a -e!ang a'", %eng$a-"+'an 3ar"ngan /-e/"! /-e/b+a- %eng$a-"+'an -e3)%+a$ be-ar ,/-a-e a+'a+" &ang %e%egang .eranan .en"ng !a+a% %engen!a.'an 'a+-")% !an ,/-,a 'e !a+a% %ar"'- )+ang Sebag"an !ar" ,/-,aa-e a+'a+" a'an %e%a-)'" a+"ran !ara$ !engan !e%"'"an %a'a 'a!ar ,/-,aa-e a+'a+" !" !a+a% !ara$ !a.a %en3a!" "n!"'a/r &ang ba"' enang "ng'a .e%ben)'an )+ang -ee+a$ %enga+a%" .aa$ )+ang aa) .a!a 'a-)- %ea-a-"- 'an'er )+ang2 O-e/-" a!a+a$ -e+5-e+ )+ang !e#a-a &ang ber"n!a' -ebaga" -)a) +"na-an )n)' .er)'an '"%"a#" %e+a+)" )+ang &ang .a!a O-e/'+a- a!a+a$ -e+5-e+ ber"n" ban&a' &ang %e%)ng'"n'an %"nera+ !an %ar"'- )+ang !a.a !"ab-/r.-" T"!a' -e.er" /-e/b+a- !an /-e/-" /-e/'+a- %eng"'"- )+ang Se+5-e+ "n" %eng$a-"+'an en"%5en"% .r/e/+""' &ang %e%ea$'an %ar"'- !an bebera.a a-a% &ang %e+ar)'an %"nera+ )+ang -e$"ngga 'a+-")% !an ,/-,a er+e.a- 'e !a+a% a+"ran !ara$2
. D&%INISI TUMOR TULANG JINAK
T)%/r a!a+a$ .er)%b)$an -e+ bar) abn/r%a+ .r/gre-", !"%ana -e+5-e+ er-eb) "!a' .erna$ %en3a!" !e#a-a Dengan "-"+a$ +a"n &ang -er"ng !"g)na'an )%/r )+angC &a") .er)%b)$an abn/r%a+ .a!a )+ang &ang b"-a 3"na' aa) gana- T)%/r )+ang 3"na' a!a+a$ .er)%b)$an -e+ )+ang &ang abn/r%a+ a." "!a' .r/gre--", !an "!a' ber%ea-a-e D. KLASI%IKASI TUMOR TULANG JINAK K+a-","'a-" )%/r )+ang %en)r) 4HO !"ea.'an ber!a-ar'an aa- 'r"er"a
$"-/+/g"- 3en"- !",eren-"a-" -e+ -e+ )%/r &ang !".er+"$a'an !an 3en"- "nra-e+)+er %ar"'&ang !".r/!)'-" Da+a% $a+ "n" !".er"%bang'an -",a -",a )%/r a-a+ )-)+ -e+ -era .e%er"'-aan $"-/+/g"- %enea.'an 3en"- )%/r ber-",a 3"na' aa) gana-1 Se+ -e+ !ar" %)-')+/-'e+ea+ bera-a+ !ar" %e-/!er% a." 'e%)!"an ber!e,eren-"a-" %en3a!" bebera.a -e+ /-e/'+a- '/n!r/b+a- ,"br/b+a- !an %"e+/b+a- O+e$ 'arena ") -eba"'n&a '+a-","'a-" )%/r )+ang ber!a-ar'an aa- -e+ &a") ber-",a /-e/gen"' '/n!r/gen"' aa) %"e+/gen"' %e-'".)n !e%"'"an er!a.a 'e+/%./' &ang "!a' er%a-)' !a+a% 'e+/%./' )%/r &a") 'e+a"nan rea'", =rea'", b/ne> aa) $ar%a/%a &ang -ebenarn&a ber./en-" %en3a!" gana-1 8
Ber!a-ar'an a-a+ -e+n&a .e%bag"an )%/r )+ang !a.a !"+"$a .a!a abe+ ber"') Je"! -mr
L/a! -m-m
U!a ah-"
Mrl#!
+eme"-/ -la"#
O-e/%a
O-e/"! /-e/%a
O-e/b+a-/%a
T)+ang
#a3a$
80 <0
Per)%b)$an
eng'/ra'
%e+e'a
Mea,"-"-
)+ang T)%/r
,e%)r
10 20
'e
e'-/,""' .er%)'aan
'/re'-
!engan
!an "b"a
ga%baran n"!)- !"an!a"
K/+)%na erebra
!engan n&er" T"%b)+ !"
10 20
.r/-e--)-
-."n/-)- !an ran-er-)erebra T-la"# raa" O-e/'/n!r/%a
Mea,"-"-
)+ang
10 ;0
)b)+ar .an3ang
K/n!r/%a
T)+ang
'e"+
!"
;0 <0
angan !an 'a'"
Per)%b)$an
)+ang
!engan
+a."-an
)+ang
ra#an
%)ng'"n
-/+"er
aa)
%)+".e+
!an
!")r)n'an T)%/r )ngga+ berbaaega- &ang %"r". !engan )+ang
ra#an
n/r%a+
"%b)+
!a+a%
r/ngga
%e!)++ar"- )+ang 3arang %)+".+e !an $ere!"er T)%/r 3"na' +a"n A%e+/b+a-/%a
Daera$ e."e+
T)%/r %e%ben)' 20 ;0
ger%"na")% g"g"
)+ang
Non-ossifying
Mea,"-"-
fibroma
,e%)r !an "b"a
!engan +e-" -'+er/"' !"
Daera$
!aera$ e." Ter!a.a /na
iant !ell tumor
!"-a+
.-)!/!/.- .a!a -)%5-)%
%ea5
2 1<
;0 80
e."-"- )+ang
T)%/r
n/n5ne/.+a-%a
ran-"-"
anara )+ang n/r%a+ !an )+ang .a/+/g"' !engan
"neurisma bone !yst
Mea,"-"- -,e%)r
< 20
-/a. b)bb+e a.. K/re'- "."- !engan +e-" e'-.an-",
9
Tabe+ ( T)%/r )+ang 3"na' 9 1. TUMOR JINAK +&M*&NTUK TULANG Ne/.+a-%a "n" !"an!a" !engan .e%ben)'an /-e/"! /+e$ -e+ )%/r T)%/r 3"na' .e%ben)' )+ang er!"r" aa- /-e/%a /-e/"! /-e/%a !an /-e/b+a-/%a a. OST&OMA 1 De!"!!
O-e/%a .era%a 'a+" !"3e+a-'an /+e$ *a,,e .a!a a$)n 1;< O-e/%a %er).a'an )%/r 3"na' &ang .a+"ng -er"ng !"e%)'an =;;?> !ar" -e+)r)$ )%/r 3"na' )+ang er)a%a er3a!" .a!a )-"a 80 <0 a$)n O-e/%a -er"ng an.a ge3a+a er!"r" !ar" )+ang %a)r &ang e+a$ ber!",eren-"a-" Ne/.+a-%a "n" !"an!a" !engan a!an&a .r/+",era-" !ar" )+ang !" !aera$ .er"/-ea+ aa) en!/-ea+ O-e/%a -enra+ !"e%)'an !" !aera$ en!/-e)% /-e/%a .er",er !"e%)'an !" !aera$ .er"/-ea+ !an /-e/%a e'-a -e+)+ar b"a-an&a ber'e%bang !" !a+a% //;9: 2 L/a!
Ke+a"nan !"e%)'an .a!a )+ang eng'/ra' -e.er" %a'-"++a %an!"b)+a .a+a)% -"n)- .arana-a+"- !an !a.a .)+a .a!a )+ang5)+ang .an3ang -e.er" "b"a ,e%)r !an ,a+ang-; 3 Kla!!/a!
K+a-","'a-" /-e/%a ergan)ng .a!a ga%baran $"-/+/g"-n&a Seara $"-/+/g"- /-e/%a er!"r" aa- i#ory osteoma$ mature osteoma$ !an mi% osteoma& I/r& /-e/%a !"'ena+ 3)ga -ebaga" eb)rnae! /-e/%a !"%ana 'e.a!aan )+ang ber')rang .a!a -"-e% $aer- %a)re /-e/%a 3)ga !"'ena+ -ebaga" /-e/%a -./ng"/-)% &ang %en&er).a" )+ang n/r%a+ -e!ang'an a%.)ran anara 'e!)an&a !"-eb) mi% osteoma =/-e/%a a%.)ran>10 4 &!$a#e"e!
Men)r) F"r!a)- !an Sr" M)+&an" .en&ebab .a-" !ar" /-e/%a be+)% !"'ea$)" a'an ea." a!a bebera.a e/r"( a> Te/r" .er'e%bangan Te/r" "n" %en3e+a-'an ba$#a b"a-an&a )%/r erben)' !"anara !)a 3ar"ngan )+ang &ang ber!e'aan !engan a-a+ e%br"/gen"' &ang berbe!a D"anara !)a )+ang &ang berbe!a "n" er!a.a -e+ e%br"/gen"' &ang er.erang'a. &ang %e%") .r/+",era-" )+ang &ang ber+eb"$an b> Te/r" '/ngen"a+ Man",e-a-" '+"n"- er3a!" 'e"'a .er)%b)$an )+ang %en"ng'a !engan a!an&a )+ang e%br"/gen"' %"-a+n&a .a!a -aa .)bera- > Te/r" ra)%a
10
K/%.+"'a-" !ar" ra)%a !a.a %en"%b)+'an .r/-e- "%,+a%a-" .a!a )+ang -e.er" .er"/-""- &ang %erang-ang .e%ben)'an /-e/%a !> Te/r" "n,e'-" In,e'-" !a.a %e%") .er)%b)$an /-e/%a !engan .r/+",era-" /-e/b+a- .a!a gar"%)'/.er"/-e)% e> Te/r" $/r%/na+ Pen"ng'aan a'""a- /-e/b+a- .er"/-e)% &ang !"rang-ang /+e$ %e'an"-%e en!/'r"n
5 D!a#"! a> Pe%er"'-aan '+"n"-
O-e/%a %er).a'an +e-" 3"na' &ang .er)%b)$ann&a +a%ba !an b"a-an&a an.a ge3a+a O-e/%a %)ng'"n !""!en","'a-" -eara 'ebe)+an -ebaga" %a--a !a+a% eng'/ra' aa) %an!"b)+a aa) -ebaga" .en&ebab -"n)-""- aa) -ebaga" .en&ebab .e%ben)'an %)'/e+e !a+a% -"n)- .arana-a+"- Pa!a /-e/%a &ang %)+".e+ !a.a !".er"%bang'an a!an&a 'indroma ardner&10 Pa!a .a-"en !engan 'indroma ardner a'an !"e%)'an a!an&a .er!ara$an re')% !"are !an n&er" ab!/%en Tr"a- !ar" ./+".$&-"- '/+/re'a+ !an 'e+a"nan )+ang !a.a %en&era" 'e+a"nan "n": b> Pe%er"'-aan ra!"/+/g" Ga%baran ra!"/+/g" !ar" /-e/%a ergan)ng .a!a 3en"- /-e/%a ber!a-ar'an ga%baran $"-/+/g"-n&a T)%/r "n" %)n)+ -ebaga" +e-" -'+er/"' berbaa- ega- !engan +e-" &ang -angan .a!a !engan )')ran 2 %
Ra&
Ga%bar 2 ( 5Ra& +aera+ 'e.a+a 11
Ta%.a' 'e.a!aan )+ang %)+"n/!)+ar .a!a bag"an ./er"/r -"n)- ,r/na+"- 'anan !engan ga%baran ra!"/.a':
Ga%bar ; ( Ta%.a' +e-" -'+er/"' .a!a -"n)- ,r/na+"- !engan ga%baran ra!"/.a' :
7T San (omputed Tomography '!anner) I/r& /-e/%a − Pa!a ga%baran ra!"/+/g" i#ory osteoma a'an %)n)+ -ebaga" +e-" &ang $".er!en- &ang %"r". !engan '/re'- n/r%a+ 10
Ga%bar 8 ( 7T5San 'e.a+a .//ngan a"a+ #ory osteoma .a!a -"n)- ,r/na+"- ./-er"/r !e'-a !engan ga%baran $".er!en-10
12
Ga%bar < ( 7T5San 'e.a+a .//ngan a"a+ #ory osteoma .a!a %a-/"! !engan ga%baran +e-" $".er!en- 10 O-e/%a %a)r O-e/%a %a)r 3)ga !"'ena+ -ebaga" /-e/%a -./ng"/-)% &ang %en&er).a" )+ang n/r%a+ Pa!a ga%baran ra!"/+/g" !"e%)'an -)%5-)% )+ang !"bag"an enga$ 10
Ga%bar 6 ( 7T5San 'e.a+a .//ngan a"a+ O-e/%a %a)r .a!a ba-"- ran"" aner"/r !engan ga%baran $&./!en- 10 ) D!a#"! a"d!"# D"agn/-a ban!"ng )n)' /-e/%a a!a+a$ /-e/-ar'/%a .ar"/-ea+ /-e/-ar'/%a .ar/""- /--","'an- Le-" !ar" )%/r5)%/r "n" ')rang ega- !"ban!"ng'an !engan /-e/%a 6 +e"aala/a"aa"
B"+a /-e/%a 'e"+ !an "!a' %e%ber"'an 'e+)$an "!a' !".er+)'an "n!a'an '$)-)- Pa!a -)a) /-e/%a &ang be-ar -era %e%ber"'an gangg)an '/-%e"' aa) er!a.a .ene'anan 'e 3ar"ngan -e'"arn&a -e$"ngga %en"%b)+'an 'e+)$an -eba"'n&a !"+a')'an e'-"-"1 . OST&OID OST&OMA 1 De!"!!
O-e/"! /-e/%a a!a+a$ )%/r 3"na' &ang .era%a 'a+" !"3e+a-'an /+e$ Berg-ran! .a!a a$)n 1;0 &ang 'e%)!"an !"3e+a-'an /+e$ *a,,e .a!a a$)n 1;< O-e/"! /-e/%a b"a-an&a %e%"+"'" )')ran &ang +eb"$ 'e"+ !ar" 1< 2 % !an "!a' %enga+a%" 13
.er)%b)$an O-e/"! /-e/%a -er"ng er3a!" .a!a ana'5ana' !an !e#a-a %)!a .a+"ng -er"ng .a!a )-"a 8 !an 2< a$)n -anga 3arang .a!a /rang !e#a-a !" aa- <0 a$)n Ke3a!"ann&a .a!a +a'"5+a'" ; 'a+" +eb"$ -er"ng !ara".a!a .ere%.)an1112 2 L/a!
O-e/"! /-e/%a a!a+a$ )%/r 3"na' )+ang 3arang !"e%)'an =1:?> !an !a.a er3a!" .a!a -e%)a )+angT)%/r "n" .a+"ng -er"ng !"e%)'an !" )+ang .an3ang -e'"ar e'-re%"a ba#a$ =,e%)r !an "b"a <0? !ar" 'a-)-> Se'"ar ;0? er3a! .a!a )+ang be+a'ang angan aa) 'a'" L/'a-" .a+"ng )%)% a!a+a$ )+ang be+"'a )+ang r)-)' )+ang .angg)+ ra$ang .ae++a !an eng'/ra' L/'a+"-a-" !ar" )%/r "n" a!a+a$ .a!a %ea,"-"- aa) !"a,"-"- 11121; 3 Kla!!/a!
Ber!a-ar'an +/'a-" n"!)- /-e/"! /-e/%a !"'+a-","'a-"'an %en3a!" /-e/-"! /-e/%a '/r"'a+ =.a+"ng )%)% er3a!"> &ang b"a-an&a %en)n3)''an -'+er/"' ,)-",/r% !engan .eneba+an '/re'- .a!a bag"an enga$ !ar" )+ang .an3ang er)a%a ,e%)r@ "nra%e!)++a b"a-an&a er+ea' !" )++)% ,e%/r"- )+ang ar.a+ !an ar-a+ -era e+e%en ./-er"/r !ar" erebra O-e/"! /-e/%a "n" b"a-an&a !"-era" /-e/./r/-"- r"ngan -a%.a" -e!ang@ -)b.er"/-ea+ %er).a'an ".e &ang .a+"ng )%)% er3a!" .a!a +e$er a+)- !an 3)ga -er"ng er3a!" .a!a bag"an %e!"a+ /++)% ,e%/r"- !" angan !an !" 'a'" 1; 4 &!$a#e"e!
Pa/gene-"- !ar" /-e/"! /-e/%a &a") ber).a .r/-e- ne/.+a-%a aa) "n,+a%a-" e+a$ %en3a!" /."' &ang '/nr/er-"a+ A!an&a '/%./nen -e+)+er !an rabe')+ar &ang a"."'a+ %en!)')ng .en!a.a ba$#a /-e/"! /-e/%a a!a+a$ -eb)a$ ne/.+a-%a Na%)n )')rann&a &ang re+a", 'e"+ !ar" +e-" !a.a -e%b)$ -./nan !an !"e%)'ann&a .ar"'e+ "r)"nra-e+)+ar !a.a %en)n3)''an .r/-e- "n,+a%a-" 1;1< G/+!"ng %en3e+a-'an ba$#a a!an&a rabe')+a !" -e'"ar )+ang !a.a %en&ebab'an e'anan a-')+ar !" -e'"ar n"!)- %en"ng'a Pen"ng'aan e'anan "n" %en&ebab'an a-/!"+aa-" !an e!e%a &ang !"!)ga %erang-ang )3)ng -ara, "na/--e)- -e$"ngga %en&ebab'an ra-a -a'" S$)+%en e a+ %en!)')ng .en!a.a "n" !engan %ene%)'an a!an&a .en"ng'aan 3)%+a$ -ara, a' ber%"e+"n Sera -ara, "n" !"&a'"n" -en-"", er$a!a. .er)ba$an e'anan .e%b)+)$ !ara$ 1;1< Bebera.a .en!a.a %en&aa'an ba$#a .r/-ag+an!"n %e%"+"'" .eran !a+a% .er'e%bangan /-e/"! /-e/%a Pen!a.a "n" !"!)')ng !engan !"e%)'ann&a 100 1000 'a+" +".a 'a!ar .r/-ag+an!"n er)a%a .r/-ag+an!"n E2 !an I2 =.r/-a-"'+"n> .a!a n"!)- 1;1< Hea+e& !an G$e+%an %en3e+a-'an 2 %e'an"-%e n&er" a'"ba .r/-ag+an!"n Me'an"-%e .era%a %e+"ba'an e,e' .er%eab"+"a- !an a-/!"+aa-" &ang %en"ng'a'an 14
)')ran !an a+"ran !ara$ !" !aera$ +e-" -e$"ngga %en"ng'a'an e'anan !an n&er" Me'an"-%e 'e!)a %e+"ba'an e,e' !ar" -"-e% bra!"'"n"n &ang %en"%b)+'an n&er" a'"ba e!era !ar" 3ar"ngan +)na'1;1< 5 D!a#"! a> Pe%er"'-aan '+"n"-
Pa!a .e%er"'-aan '+"n"- /-e/"! /-e/%a !a.a !"e%)'an a!an&a n&er" .a!a %a+a% $ar" &ang !a.a %en&ebab'an .a-"en erbang)n N&er" "n" !a.a !"$"+ang'an !engan -a+"-"+a %"-a+n&a a-."r"n "b).r/,en aa) an"5"n,+a%a-" +a"nn&a *"'a %en&erang )+ang be+a'ang %a'a a'an %en&ebab'an -'/+"/-"- &ang n&er" !an er!a.a e')ngan !" bag"an -"-" +e-" Da.a !"e%)'an .e%beng'a'an .a!a 3ar"ngan +)na' *"'a +e-" er+ea' !" "nra'a.-)+er %a'a ga%barann&a !a.a %en&er).a" ar$r/.a& "n,+a%a-" aa) -"n/""- 121; Pa!a .e%er"'-aan ,"-"' !ar" )+ang !"e%)'an a!an&a !e,/r%"a- er"e%a !an .e%beng'a'an *"'a er3a!" !" !e'a -en!" !"e%)'an a!an&a e,)-" !an ar/," // Pa!a )+ang be+a'ang a'an !"e%)'an -'/+"/-"- !an 'a') // .araerebra+ O-e/"! /-e/%a &ang ber+/'a-" .a!a angan !a.a ber%an",e-a-" -ebaga" ar$r""- %/n/ar")+ar %a'r/!a'"+& +)bb"ng !an beng'a' !engan -e!"'" n&er" 121;1<16
b> Pe%er"'-aan ra!"/+/g" Ra& Ga%baran Ra& !" !aera$ n&er" !a.a %ena%."+'an .eneba+an '/re'- !engan .e%ben)'an )+ang bar) &ang +eb"$ 'e"+ !ar" 2 % &ang !"-eb) n"!)- !engan !en-"a- ra!"/+)-en Ke%)ng'"nan )n)' -)+" %eng"!en","'a-" n"!)- ra!"/+)-en 3"'a -'+er/-"- +)a-1;
15
Ga%bar 9 ( 5Ra& !ar" "b"a -"n"-ra ./-"-" +aera+ Inra/r"a+ /-e/"! /-e/%a .a!a !"a,"-"- "b"a !engan ga%baran n"!)ra!"/+)-en &ang !"'e+"+"ng" -'+er/-"- rea'",1;
Ga%bar : ( ,// 5Ra& ./-"-" AP $)%er)- -"n"-ra Ta%.a' /-e/"! /-e/%a -)b.er"/-ea+ .a!a !aera$ !"a,"-"- !engan n"!)ra!"/+)-en &ang !"'e+"+"ng" .eneba+an '/r"'a+ 1;
7T San 7T San %e%ber"'an ga%baran erba"' !ar" n"!)- !an -'+er/-"- '/r"'a+ &ang er+ea' !" -e'"arn&a Le-" !"ga%bar'an !engan ben)' b)+a aa) /a+ !engan berbaga" !era3a %"nera+"-a-" .a!a baga"n -enra+ Ka!ang5'a!ang +e-" %e%"+"'" -'+er/"' rea'", %"n"%a+ aa) ba$'an "!a' a!a ea." 3"'a er!a.a -'+er/-"- rea'", $a+ "n" !a.a %engab)r'an n"!)- 1;
Ga%bar ( 7T5San !ar" "b"a !"-a+ -"n"-ra .//ngan a"a+ =B> !an -ag"a+ =7> Ta%.a' /-e/"! /-e/%a "nra/r"a+ !engan %"nera+"-a-" -enra+ %"n"%a+ &ang !"'e+"+"ng" .eneba+an '/re'- ,)-",/r%1;
16
Ga%bar 10 ( 7T5San "b"a -"n"-ra .//ngan a"a+ =B> !an /r/na+ =7> Ta%.a' -)b.er"/-ea+ /ae/"! /-e/%a !engan n"!)- an.a %"nera+"-a-" &ang !"'e+"+"ng" .e%ben)'an )+ang rea'",1; ) D!a#"! a"d!"# D"agn/-a ban!"ng !ar" /-e/"! /-/%a a!a+a$ a-be- br/!"e e#"ng -ar'/%a !an .er"/""- 'r/n"-1 6 +e"aala/a"aa" Penaa+a'-anaan !ar" /-e/"! /-e/%a a!a+a$ !engan .e%be!a$an A'an ea." Bebera.a b)'" %en)n3)''an ba$#a /-e/"! /-e/%a a'an -e%b)$ -./nan !ar" #a') 'e #a') !an !a.a !"/ba" !engan NSAID Raa5raa #a') .en&e%b)$ann&a a!a+a$ ;; b)+an 16 7 +r#"! N&er" a'"ba +e-" /-e/"! /-e/%a b"a-an&a -e%b)$ -ee+a$ raa5raa ; a$)n !engan +e-" a'an -e%b)$ -./nan !a+a% #a') < 9 a$)n *"'a %en&erang )+ang be+a'ang re-e'-" a#a+ =!a+a% #a') 1: b)+an> !a.a %en&e%b)$'an -'/+"/-"- .a!a ana'5ana' = 11 a$)n> 18
8. OST&O*LASTOMA 1 De!"!!
O-e/ba+-/%a %er).a'an )%/r )+ang 3"na' .era%a 'a+" !"a')" /+e$ L"$en-e"n !an *a,,e .a!a a$)n 1<6 T)%/r "n" %er).a'an 3en"- )%/r 3"na' &ang %e%ben)' )+ang !engan /-e/"! a-')+ar !an 3ar"ngan er'a+-","'a-" &ang "!a' %en&ebar !an 3arang er3a!" T)%/r "n" -e.er" /-e/"! /-e/%a !"e%)'an er)a%a .a!a !e#a-a %)!a !an +eb"$ -er"ng .a!a +a'"5+a'" !ar".a!a #an"a Ge3a+a n&er" &ang !"e%)'an +eb"$ r"ngan !"ban!"ng /-e/"! /-e/%a !an +eb"$ 3arang er3a!" Ke+a"nan "n" $an&a %er).a'an 2 !ar" -e+)r)$ )%/r 3"na' )+ang;19 17
2 L/a!
O-e/b+a-/%a er)a%a !"e%)'an .a!a )+ang be+a'ang !an .a!a )+ang5)+ang +a"n -e.er" "+")% "ga )+ang 3ar" !an )+ang 'a'" ; 3 &!$a#e"e!
H"ngga -aa "n" e"/+/g" !ar" /ee/b+a-/%a be+)% !"'ea$)" O-e/b+a-/%a er!"r" !ar" /-e/b+a &ang %eng$a-"+'an /-e/"! !an an&a%an )+ang *"'a )%/r er+ea' !" !a+a% )+ang '/r"'a+ %a'a !a.a er3a!" e'-.an-" 'e !aera$ !" -e'"arn&a Na%)n e." +)ar !ar" )%)r -e+a+) !"))." /+e$ .er"/-e)% U')ran /-e/b+a-/%a &ang !"+a./r'an a!a+a$ 1 -a%.a" 11 % !engan )')ran raa5raa ;2 % O-e/b+a-/%a !a.a %en&ebab'an !e-r)'-" !ar" !ar" '/re'- )+ang !"-e'"arn&a !an %e+)a- 'e 3ar"ngan +)na' !" -e'"arn&a 19 4 D!a#"! 1> Pe%er"'-aan '+"n"-
Le-" -eara '+"n"- !"an!a" !engan n&er" !an beng'a' !" +/'a-" )%/r !)ra-"n&a !a.a er3a!" $an&a bebera.a %"ngg) $"ngga -a) a$)n aa) +eb"$ *"'a er3a!" !" !aera$ #a3a$ !a.a %en&ebab'an .e%beng'a'an &ang !"-era" n&er" %engera- !an "!a' er+a+) re-./n-", er$a!a. -a+"-"+a S",a n&er" !"ga%bar'an -e.er" )%.)+ !an "nen-"a-n&a 'era. .r/-re-", !an b"a-an&a er+/'a+"-"- !" e%.a )%/r K/re'- )+ang b"-a %e%be-ar !an n&er" 3"'a !".a+.a-" Da.a !"e%)'an ar/." %)-')+ar -'/+"/-"- !an .ara.+eg"a19 2> Pe%er"'-aan ra!"/+/g" 5Ra& O-e/b+a-/%a %e%"+"'" ga%baran 5Ra& &ang berar"a-" Ka!ang5'a!ang /-e/b+a-/%a a%.a' -ebaga" +e-" -'+er/"' !an !a+a% 'a-)- +a"n a%.a' -ebaga" ga%baran +)-en !ar" +e-" &ang +)a- Pa!a 2 .a-"en %)ng'"n %en)n3)''an -)a) .r/-e- 'egana-an -e.er" .en"."-an '/re'- e'-.an-" !ar" )+ang !an a!an&a %a--a 3ar"ngan +)na' O-e/b+a-/%a .a!a )+ang be+a'ang b"a-an&a ber+/'a-" .a!a e+e%en ./-er"/r Se'"ar <0? !ar" /-e/b+a-/%a !" )+ang be+a'ang er!a.a %"nera+"-a-" %ar"'-1
18
Ga%bar 11 ( 5Ra& ./-"-" +aera+ !ar" er"a+"- Ta%.a' /-e/b+a-/%a !engan +e-" +)a- )')ran .r/e--)- -."n/-)- !ar" erebra 7; %e+ebar 'arena a!an&a %a--a !engan /--","'a-" %ar"'- 19 O-e/b+a-/%a .a!a )+ang .an3ang %)ng'"n )%b)$ !ar" %e!)++a aa) '/r"'a+ )+ang Le-" "n" %e%ber"'an ga%baran +)-en !engan 'a+-","'a-" "nerna+ !engan aa) an.a /--","'a-" !an -er"ng %e+)a- -a%.a" !" '/re'- Bag"an -e'"ar +e-" a'an a%.a' -'+er/"- !an .er"/-""- &ang !a.a !"angga. -ebaga" ne/.+a-%a gana- O-e/b+a-/%a !a.a !"e%)'an .a!a )+ang5)+ang 'e"+ angan .erge+angan angan 'a'" .erge+angan 'a'" -era !" )+ang ."."$19
Ga%bar 12 ( 5Ra& $)%er)- !e'-ra Ta%.a' ga%baran +)-en =+e-" +""'> .a!a bag"an .r/'-"%a+ $)%er)- &ang %enan!a'an /-e/b+a/%a 19
7T5San Pe%er"'-aan 7T5San !"g)na'an )n)' %engea$)" +)a- !ar" /-e/b+a-/%a !an )n)' %en!ee'-" a!an&a %"nera+"-a-" .a!a %ar"'- )+ang Pe%er"'-aan
19
7T5San !a.a %en!)')ng !"agn/-"- /-e/b+a-/%a &ang -ebe+)%n&a !".er/+a$ .a!a .e%er"'-aan 5Ra&19
Ga%bar 1; ( 7T5San er"'a+ Ta%.a' a!an&a +e-" +""' .a!a bag"an ./-er"/r 7; Ter!a.a e'-.an-" '/r"'a+ !ar" .r/-e-- )-."n/-)- !an er!a.a /--","'a-" %ar"'-19 Pe%er"'-aan 7T5San %"r". !engan .e%er"'-aan ra!"/+/g" '/nen-"/na+ &ang %e%ber"'an ga%baran /-e/+""' !an +)a- +e-" !engan aa) an.a %"nera+"-a-" -enra+
Ga%bar 18 ( 7T5San a"a+ !ar" $". !e'-ra Ta%.a' %"nera+"-a-" %ar"'- %"n"%a+ !engan e'-.an-" '/r"'a+ 19 5 D!a#"! a"d!"# D"agn/-a ban!"ng !ar" /-e/b+a-/%a a!a+a$ /-e/"! /-e/%a !an /-e/gen"'
-ar'/%a1 ) +e"aala/a"aa" Peng/baan &ang !"+a')'an a!a+a$ e'-"-" )%/r 'e%)!"an r/ngga &ang er3a!" !""-" !engan )+ang !ar" e%.a +a"n (bone graft)1 6 +r#"!
20
O-e/b+a-/%a %er).a'an )%/r )+ang 3"na' &ang "ng'a 'e'a%b)$ann&a !"+a./r'an -e'"ar 10 20? Ka%b)$n&a )%/r !"'a"'an !engan re-e'-" &ang "n'/%.+" !ar" +e-" .r"%er D" bebera.a e%.a =%"-a+n&a )+ang be+a'ang> 'e%)ng'"nan )n)' %engang'a -e+)r)$ +e-" -anga ren!a$19
2. TUMOR JINAK +&M*&NTUK TULANG RA9AN
T)%/r )+ang ra#an !"an!a" /+e$ .e%ben)'an )+ang ra#an $"a+"n aa) %"'-/"!@ ,"br/'ar"+ag/ !an )+ang ra#an e+a-"' 3arang %en3a!" '/%./nenn&a 1:
a. KONDROMA 1 De!"!!
K/n!r/%a a!a+a$ )%/r 3"na' )+ang ra#an $"a+"n T)%/r "n" !a.a "%b)+ !" !a+a% r/ngga %e!)++a &ang !"'ena+ -ebaga" en'/n!r/%a aa) !" .er%)'aan )+ang &ang !"'ena+ -ebaga" '/n!r/%a -)b.er"/-e)% aa) 3)'-a5'/re'- En'/n!r/%a a!a+a$ )%/r )+ang ra#an "nra/--e/-a &ang .a+"ng -er"ng !"3)%.a" !an b"a-an&a !"!"agn/-"- .a!a .a-"en ber)-"a anara 20 -a%.a" <0 a$)n S"n!r/% en'/n!r/%a %)+".e+ aa) en'/n!r/%a/-"- !"'ena+ -ebaga" penyakit *llier& *"'a en'/n!r/%a/-"- !"-era" $e%ang"/%a 3ar"ngan +)na' .en&a'"n&a !"-eb) 'indrom Maffu!i&1: 2 L/a!
En'/n!r/%a b"a-an&a )ngga+ !an er+ea' !" reg"/ %ea,"-"- )+ang )b)+ar !an .re!"+e'-"n&a a!a+a$ )+ang )b)+ar .en!e' !" angan !an 'a'" 1: 3 Kla!!/a!
Men)r) S)/n a!a bebera.a ".e !ar" '/n!r/%a &a") +u%ta!orti!al !hondroma$ multiple en!hondromas$ !an maffu!i,s syndroma& 1 u%ta!orti!al !hondroma %er).a'an )%/r ar"+ag/ 3"na' &ang b"a-an&a !"e%)'an .a!a !e#a-a %)!a !an ber$)b)ngan !engan '/re'- !ar" )+ang .an3ang .an3ang )%)%n&a .a!a $)%er)- aa) ,e%)r Ma--a )%/r %e%be-ar -eara .er+a$an Ga%baran ra!"/+/g"( a!an&a %a--a 3ar"ngan +)na' &ang %)ng'"n ber"-" 'a+-","'a-" !engan baa- "."- a." b"a-an&a "n'/%.+" A!an&a 'a+-","'a-" .a!a +e-" !a.a %e%)!a$'an !"agn/-"- !ar" )%/r 'ar"+ag/ A'an ea." 3"'a 'a+-","'a-" "!a' !"e%)'an %a'a -)+" !"be!a'an !engan n/n5/--",&"ng ,"br/%a .er"/-ea+ +"./%a aa) ne)r/,"br/%a 2 Multiple en!hondromas %er).a'an +e-" !ar" !"-.+a-" )+ang &ang !"3e+a-'an /+e$ O++"er !an !"'ena+ !engan na%a !"-'/n!r/.+a-"a T)%/r "n" %er).a'an )%/r .a!a ar"+ag/ !engan !"-.+a-"a &ang !a.a %en&ebab'an !e-r)'-" '/%.+" .a!a )+ang5 21
)+ang angan Sebaga" a%ba$an bag"an /++)% !ar" !"-.+a-"a )+ang -er"ng %en&ebab'an an/%a+" !an !e,/r%"a- .er)%b)$an !ar" angg/a ba!an ; S"n!r/% Ma,,)" 3arang !"$)b)ng'an !engan !"-'/n!r/.+a-"a !engan $e%ang"/%a aern/-a .a!a 3ar"ngan +)na' Pa!a ga%baran ra!"/+/g"' !"e%)'an %a--a 3ar"ngan +)na' !engan .$+eb/+"$- 4 &!$a#e"e! Ter!a.a .e%ben)'an )+ang ra#an &ang %a)r an.a an!a an!a .+e"%/, %"/-"- aa) ge3a+a5ge3a+a 'egana-an +a"nn&a Ser"ng !"e%)'an a!an&a .er)ba$an %"'-/"! .a!a 3ar"ngan +)na' %a'a 'e+a"nan "n" !"-eb) sindroma Maffu!i Per)ba$an 'eara$ 'egana-an .a!a en'/n!r/%a/-"- =en'/n!r/%a %)+".+e> +eb"$ -er"ng !ar" .a!a en'/n!r/%a -/+"er Tan!a an!a 'egana-an b"a-an&a er3a!" -ee+a$ )%)r ;0 a$)n !engan ge3a+a ge3a+a ber).a n&er" .e%be-aran )%/r &ang "ba "ba !an er/-" '/re'- )+ang 1: 3 D!a#"! a> Pe%er"'-aan '+"n"-
Sebaga"n be-ar en'/n!r/%a ber-",a a-"%./%a"' !an er!ee'-" -eara 'ebe)+an 1: b> M/r,/+/g" En'/n!r/%a b"a-an&a ber)')ran ')rang !ar" ; % !an %e%"+"'" #arna ab)5ab) b"r) ran-+)-en !an '/n,"g)ra-" n/!)+ar D"bag"an e." n/!)+ )+ang ra#an %enga+a%" /--","'a-" en'/n!ra+ !an bag"an enga$n&a -er"ng %enga+a%" 'a+-","'a-" !an %a" K/n!r/%a .a!a .en&a'" O++"er !an Ma,,)" !a.a %e%.er+"$a'an !era3a -e+)+ar"a- !an a"."a -"/+/g"- &ang +eb"$ "ngg" -era !a.a -)+" !"be!a'an !ar" '/n!r/-ar'/%a 1: > Pe%er"'-aan ra!"/+/g" Ga%baran ra!"/+/g"- !ar" '/n!r/%a %e%.er+"$a'an a!an&a !aera$ ra!"/+)-en &ang ber-",a -enra+ =en'/n!r/%a> anara %ea,"-"- !an !"a,"-"- M)ng'"n !a.a !"e%)'an -e!"'" e'-.an-" !ar" )+ang Pa!a )+ang &ang %a)r !a.a !"e%)'an a!an&a b"n"' b"n"' 'a+-","'a-" .a!a !aera$ +)-en2;
22
Ga%bar 1< ( 5Ra& ./-"-" AP Ta%.a' /-e/'/n!r/%a !engan ga%baran ra!"/+)-en !ar" .r/'-"%a+ ,e%)r !e'-ra 2;
Ga%bar 16 ( en'/n!r/%a .a!a %eaar.a+ V !engan ,ra')r .a/+/g"' 2;
23
Ga%bar 19 ( O++"er- !&-/n!r/.+a-"a .a!a angan 2;
Ga%bar 1: ( %)+".e+ en'/n!r/%a .a!a angan 2; 4 +e"aala/a"aa"
Peng/baan "!a' -e+a+) !".er+)'an A.ab"+a )%/r bera%ba$an be-ar aa) !"e%)'an a!an&a ,ra')r .a/+/g"- %a'a )%/r -eba"'n&a !"'e+)ar'an %e+a+)" ')rea-e 'e%)!"an !""-" !engan 3ar"ngan )+ang !ar" e%.a +a"n = b/ne gra,> 1 . OST&OKONDROMA 1 De!"!!
O-e/'/n!r/%a .era%a 'a+" !"3e+a-'an /+e$ S"r A-+e& 7//.er .a!a a$)n 1:1: O-e/'/n!r/%a &ang 3)ga !"'ena+ -ebaga" e'-/-/-"- a!a+a$ -)a) .er)%b)$an 'e ara$ +)ar )+ang ra#an &ang ber-",a 3"na' ber/."C &ang %e+e'a 'e )+ang !" ba#a$n&a %e+a+)" -eb)a$ ang'a" )+ang1:
24
T)%/r b"a-an&a "%b)+ !ar" %ea,"-"- !e'a +e%.eng .er)%b)$an )+ang )b)+ar .an3ang !an ber%an",e-a-" -ebaga" /n3/+an )+ang bera+a- +ebar &ang %e+e'a era 'e '/re')+ang !" !e'an&a Ter!a.a -)a) .en)). &ang er!"r" aa- )+ang ra#an $"a+"n &ang .a!a .a-e"n %)!a %engan!)ng +e%.eng .er)%b)$an &ang -er).a !engan !"e%)'an .a!a e.","-"n/r%a+ Le%.eng .er)%b)$an b"a-an&a +en&a. 3"'a e+a$ er3a!" .en)).an e.","-"- Ka!ang5 'a!ang )%/r "n" erben)' !" )+ang .angg)+ -'a.)+a "ga !an !"e%.a5e%.a "n")%/r -er"ng %e%"+'" ang'a" .en!e'
91:
O-e/'/n!r/%a =O7> aa) /-e/ar"+agen/)- e'-/-"/-"- %er).a'an +e-" &ang %)n)+ .a!a bag"an '/re'- )+ang %er).a'an -a+a$ -a) )%/r )+ang 3"na' &ang .a+"ng -er"ng er3a!" &ang !"an!a" !engan .er)%b)$an abn/r%a+ e'/."' !an /--","'a-" en!/$/n!ra+ O7 b"a-an&a er+ea' .a!a )+ang a"a+ er)a%a )+ang .an3ang -e.er" %ea,"-"- !ar" !"-a+ ,e%)r aa) %ea,"-"- !ar" .r/'-"%a+ "b"a T)%/r %)+a" .a!a %ea,"-"- ea." 'arena )+ang )%b)$ %a'"n +a%a %a'"n berge-er 'e !"a,"-"- T)%/r "n" en!er)ng ber$en" )%b)$ -ee+a$ .er)%b)$an n/r%a+ )+ang -e+e-a" T)%/r "n" 3arang !"e%)'an .a!a !aera$ %a'-"+/,a"a+ a." er!a.a /--","'a-" en$/n!ra+ .a!a .er'e%bangan e%br"/gen"' !ar" e%./r/%an!"b)+ar 3/"n -e$"ngga %en&ebab'an O7 -er"ng !"e%)'an .a!a !aera$ "n"9202122 2 L/a!
L/'a-" /-e/'/n!r/%a b"a-an&a .a!a !aera$ %ea,"-"- )+ang .an3ang '$)-)-n&a ,e%)r !"-a+ "b"a .r/'-"%a+ !an $)%er)- .r/'-"%a+ O-e/'/n!r/%a 3)ga !a.a !"e%)'an .a!a )+ang -'a.)+a !an "+")% T)%/r ber-",a -/+"er !engan !a-ar +ebar !an aa) 'e"+ -e.er" ang'a" !an b"+a !"'ena+ -ebaga" !"a,"-"a+ a'+a-"a =e'-/-"/-"- $ere!"er %)+".+e> &ang ber-",a $ere!"er !an !")r)n'an -eara !/%"nan gen %)an; 3 &!$a#e"e!
Ter!a.a bebera.a e/r" &ang !"a3)'an )n)' %en3e+a-'an enang e"/+/g" !an .a/,"-"/+/g" /-e/'/n!r/%a .ir!how physeal theory %en3e+a-'an a!an&a .e%"-a$an .+ae !ab ber.)ar -e3a)$ 0 0 e/r" Keith,s /late Defe!t &ang !"'e%)'a'an .a!a a$)n 120 !an !"!)')ng /+e$ .ene+""an &ang !"+a')'an /+e$ DA%br/-"a !an Ferg)-/n .a!a a$)n 16: S)!" "n" %eng)ng'a.'an ba$#a %)a-" .a!a gen &ang %eng'/!e e'-/-"/-"n 1 =EKS1> ber$)b)ngan !engan /-e/'/n!r/%a -/+"er ET1 !an ET2 %er).a'an .r/e"n &ang ber.eran !a+a% -"ne-"- $e.aran -)+,a .r/e/g+&an- =HSPG> M)a-" .a!a gen ET %en&ebab'an -"ne-"- HSPG abn/r%a+ !an a')%)+a-" HSPG !a+a% -"/.+a-%a /n!r/-" K)rangn&a HSPG !" e'-ra-e+)+ar %en&ebab'an !",)- abn/r%a+ !" !aera$ e'-ra-e+)+er
25
Per)ba$an !" !aera$ !",)- "n" !"&a'"n" %er).a'an .en&ebab .er)%b)$an +e%.eng '/n!r/-" 'e ara$ &ang -a+a$ 2028 4 D!a#"! a> M/r,/+/g"-
O-e/'/n!r/%a berben)' -e.er" 3a%)r !an ber)')ran anara 1 -a%.a" 20 % T/."C /-e/'/n!r/%a er!"r" !ar" )+ang ra#an $"a+"n 3"na' !engan 'eeba+an berar"a-" !an .a!a bag"an .er",er !"+a."-" /+e$ .er"'/n!r")% T)+ang ra#an %e%.er+"$a'an +e%.eng .er)%b)$an &ang aa' !an %enga+a%" /--","'a-" en'/n!ra+ !engan )+ang &ang bar) !"ben)' %e%ben)' bag"an !a+a% 'e.a+a !an ang'a" K/ne'- ang'a" %en&a) !engan '/re'-
)+ang a-a+ -e$"ngga r/ngga %e!)++a
/-e/'/n!r/%a
!an
)+ang -a+"ng
ber-a%b)ngan1: b> Pe%er"'-aan '+"n"Seara '+"n"- /-e/'/n!r/%a ber%an",e-a-" -ebaga" %a--a &ang )%b)$ +a%ba &ang !a.a %en"%b)+'an n&er" 3"'a %ene'an -ara, aa) 3"'a ang'a"n&a .aa$ Pa!a -ebaga"n be-ar 'a-)- )%/r "n" !" !ee'-" -eara 'ebe)+an Pa!a e'-/-"/-"- $ere!"er %)+".e+ )+ang a-a+ )%/r !a.a %e+eng')ng aa) %e%en!e' &ang %en)n3)''an a!an&a gangg)an .er)%b)$an e.","-"- Sebag"an be-ar /-e/'/n!r/%a a-"%./%a"' ea." -ebag"an !a.a %en"%b)+'an aa '/-%e"' &ang %enggangg) 1: > Pe%er"'-aan ra!"/+/g" Ga%baran ra!"/+/g" !ar" /-e/'/n!r/%a )%)%n&a .a/gn/%/n"' &ang er!"r" !ar" '/re'- !an %e!)++a &ang e+ea' !" aa-n&a Da-ar +e-" !ar" /-e/'/n!r/%a %)ng'"n +eb"$ +)a- !ar" +)a- +e-" ") -en!"r" &ang !"-eb) sessile aa) +eb"$ 'e"+ !ar" bag"an !" aa-n&a &ang !"-eb) pedunkulata&2; 5Ra&
Ga%bar 1 ( 5Ra& $)%er)- ./-"-" AP 26
Ta%.a' sessile /-e/'/n!r/%a !engan ga%baran ra!"/+)-en 2;
Ga%bar 20 ( 5Ra& ,e%)r ./-"-" AP O-e/'/n!r/%a .e!)n')+aa !engan ga%baran ra!"/+)-en 2;
7T San Pe%er"'-aan !engan 7T San %er).a'an e'n"' &ang .a+"ng /."%a+ )n)'
%en)n3)''an '/n"n)"a- +e-" er)a%a !" !aera$ !engan ga%baran ana/%" &ang '/%.+e'- -e.er" -$/)+!er .e+"- !an $". 7T San 3)ga !a.a %eng"!en","'a-" 'a+-","'a-" 'r/n!ra+ &ang '$a- !ar" +e%.eng ar"+ag/ Keeba+an !ar" bag"an a.) )+ang ra#an !a.a -)+" !"n"+a" !engan %engg)na'an 7T San 'arena %e%"+"'" ga%baran "-/!en- !engan // rang'a &ang %e+a."-" ar"+ag/ A'an ea." a.) !ar" )+ang ra#an &ang re+a", be-ar 'arena %e%"+'" 'an!)ngan a"r &ang "ngg" -e$"ngga %en3a!" $"./!en- !an !a.a !"n"+a" -eara a')ra 2;
27
Ga%bar 21 ( F// $e%".e+"- !an .angg)+ ./-"-" AP O-e/'/n!r/%a !ar" "+")% !e'-ra a%.a' %"nera+"-a-" !engan e." "rreg)+er &ang %e+a."-" "+")%2;
MRI MRI a!a+a$ e'n"' "%ag"ng &ang !"g)na'an )n)' %en"+a" '/%.+"'a-"
/-e/'/n!r/%a E,e' !ar" +e-" a!a+a$ a!an&a e!e%a .a!a // &ang e+ea' !" aa-n&a2;
Ga%bar 22 ( Ta%.a' e!e%a .a!a %)-)+)- J)a!ra)- ,e%/r"- &ang er+ea' anara "-$")% !an /-e/'/n!r/%a 2;
28
Pa!a -'e+e/n a..en!"')+are '/%.+"'a-" ne)r/gen"' )%)%n&a er3a!" !" -e'"ar +)) '$)-)-n&a -ara, .er/nea+ Pa!a .e%er"'-aan MRI a'an !".er/+a$ ga%baran !enera-" !anaa) ar/," !ar" b"-e.- ,e%/r"- -era //5// bag"an aner"/r !an +aera+ !ar" be"- Pe%ben)'an b)r-a 3)ga !a.a !"e%)'an !angan a!an&a a"ran &ang %eng"-" +e-" 5 +e"aala/a"aa"
Penaa+a'-anaan /-e/'/n!r/%a !"+a')'an !engan .enga%aan &ang er%a !ar" #a') 'e #a') O7 &ang 'e"+ !an an.a ge3a+a !a.a -eara aa) !engan re-e'-" be!a$ *"'a a!a 'eer+"baan .e%b)+)$ !ara$ .enanganan +e-" .a!a )+ang !an +e-" .a!a .e%b)+)$ !ara$ !a.a !"+a')'an -eara ber-a%aan See+a$ re-e'-" /-e/'/n!r/%a .erba"'an +e-" a-')+ar ergan)ng .a!a )')ran !an 3en"- +e-" Pe%be!a$an a-')+ar &ang %er).a'an '/%.+"'a-" !ar" O7 %er).a'an .r/-e!)r e%ergen& )n)' %eng"n!ar" +e-" "rreer-"be+ -e.er" /'+)-" .a!a .e%b)+)$ !ara$ !"-a+ aa) r/%b/-"- ena !engan re-"'/ e%b/+" .ar) Ke'a%b)$an e'-/-"/-"- -ee+a$ re-e'-" be!a$ %e-'".)n -anga 3arang !"'a"'an !engan re-e'-" "n'/%.+" .a!a .er"'/n!r")% &ang er'ena Ke'a%b)$an +/'a+ e+a$ !"+a./r'an .a!a 2 < ? 'a-)- Re-/+)-" -./nan %)ng'"n er3a!" ea." 3arang 202;
8. KONDROMIKSOID %I*ROMA 1 De!"!!
K/n!r/%"'-/"! ,"br/%a =7MF> a!a+a$ )%/r 3"na' )+ang ra#an &ang .era%a 'a+" !"3e+a-'an /+e$ *a,,e !an L"$en-e"n .a!a a$)n 18: 7MF %er).a'an )%/r &ang -anga +ang'a !engan "n-"!en 1? !ar" -e%)a )%/r )+ang T)%/r "n" )%b)$ .a!a 3ar"nga "'a )+ang ra#an .e%ben)' !aera$ -)%-)% )+ang Se.er" na%an&a )%/r 3"na' "n" er!"r" !ar" '/n!r/"! %"'-/"! !an 3ar"ngan ,"br/-a !a+a% 3)%+a$ berar"a-" 282< 2 L/a!
Sebag"an be-ar '/n!r/%"'-/"! ,"br/%a ber+/'a-" !" !aera$ %ea,"-"- )+ang .an3ang =60?> !an !a.a %e+)a- $"ngga 'e !aera$ e.","-ea+ +"ne Seban&a' 2 !ar" -e%)a 'a-) ber+/'a-" .a!a -e.er"ga aa- "b"a !an !aera$ &ang re+a", )%)% +a"nn&a a!a+a$ )+ang5)+ang 'e"+ 'a'" )+ang .a$a bag"an !"-a+ !an .angg)+ Sebag"an be-ar 'a-)- er3a!" .a!a !e'a!e 'e!)a aa) 'e"ga 'e$"!).an !engan 9 'a-)- er3a!" -ebe+)% )-"a ;0 a$)n 282<
29
Ga%bar 2; ( Pre!"+e'-" K/n!r/%"'-/"! F"br/%a2< 3 D!a#"! a Gamara" Kl!"! Pa-"en !engan '/n!r/%"'-/"! ,"br/%a b"a-an&a %enge+)$ n&er" .r/gre-",
!anaa) !"-era" .e%beng'a'an )+ang -era gera'an &ang erbaa- !ar" e'-re%"a- &ang er'ena282< +emer!/aa" Rad!l#! 5Ra& Pa!a .e%er"'-aan 5Ra& '/n!r/%"'-/"! ,"br/%a a'an a%.a' -ebaga" +e-" +)-en !" !aera$ %ea,"-"- !engan baa- 3e+a- +)a- !engan .an3ang ;510 % 28 Se+a"n ") ga%baran 7MF !ar" ,// 5Ra& a!a+a$ -ebaga" ber"')( Ser"ng !"angga. -ebaga" +/b)+)- !engan +e-" ra!"/+)-en &ang e'-enr"' • Se3a3ar !engan -)%b) %e%an3ang !ar" )+ang .an3ang • T"!a' a%.a' rea'-" .er"/-ea+ • Ker)-a'an )+ang $a%."r 100? • Ta%.a' %arg"n -'+er/"' =:> •
30
Ga%bar 28 ( 5Ra& .r/'-"%a+ "b"a Ta%.a' '/n!r/%"'-/"! ,"br/%a !engan ga%baran +)-en .a!a !aer a$ %ea,"-"- !engan +e-" -'+er/-"-28
Ga%bar 2< ( 5Ra& !"-a+ "b"a Ta%.a' '/n!r/%"'-/"! ,"br/%a !engan ga%baran +)-en .a!a !aer a$ %ea,"-"- !engan +e-" -'+er/-"-28
Ga%bar 26 ( 5Ra& !ar" %eaar.a+ Ta%.a' 7MF .a!a %eaar.a+ I !engan ga%baran -e.er" ge+e%b)ng +)a- ber).a +e-" +""' .a!a %ea,"-"- !"-a+28
7T5San See+a$ .e%er"'-aan 5Ra& !a.a !"+a')'an .e%er"'-aan 7T5San )n)' %engea$)" -",a !an +)a-n&a +e-" !ar" 7MF Pe%er"'-aan 7T5San %er).a'an %/!a+"a- erba"' )n)' %en!ee'-" %arg"n -'+er/"' !an %"nera+"-a-" )+ang 7T5San 3)ga !a.a %e%ber"'an ga%baran !ar" +e-" '/r"'a+ !an 'a+-","'a-" !a+a% )%/r &ang "!a' a%.a' .a!a .e%er"'-aan ra!"/+/g" '/nen-"/na+ 28
31
Ga%bar 29 ( 7T5San "b"a Ta%.a' 7MF %enggan"'an -)%-)% )+ang n/r%a+ 28
Ga%bar 2: ( 7T5San .angg)+ Ta%.a' 7MF "+"aa !engan ga%baran $".er!en- 28
MRI Pe%er"'-aan MRI !"g)na'an )n)' 'e.er+)an .enaa+a'-anaan !ar" 7MF Pe%er"'-aan "n" %e%ber"'an ga%baran +)a-n&a +e-" -e$"ngga re-e'-" +eng'.a !a.a !"renana'an )n)' %eng$"n!ar" er3a!"n&a 'e'a%b)$an Te%)an MRI !ar" 7MF "!a' -.e-","' 28
32
Ga%bar 2 ( T1 MR !ar" .r/'-"%a+ "b"a Ta%.a' +e-" e'-enr"' !engan "nen-"a- -"gna+ &ang ren!a$ .a!a bag"an aner"/r "b"a &ang %en)n3)''an 7MF28 4 D!a#"a a"d!"#
D"agn/-a ban!"ng !ar" '/n!r/%"'-/"! ,"br/%a a!a+a$ ane)r"-%a b/ne &- g"an e++ )%/r n/n5/--",&"ng ,"br/%a !an $/n!r/b+a-/%a A'an ea." n/n5/--",&"ng ,"br/%a !an $/n!r/b+a-/%a !"e%)'an .a!a )-"a %)!a 2< 5 +e"aala/a"aa"
K/n!r/%"'-/"! ,"br/%a %er).a'an )%/r 3"na' !engan !egenera-" gana- 3arang Penaa+a'-anaan )%/r "n" a!a+a$ !engan ')rea-e na%)n %e%"+"'" "ng'a 'e'a%b)$an -ebe-ar 2 Dengan !e%"'"an re-e'-" en5b+/' %)ng'"n !"an3)r'an 2< 3. TUMOR JINAK TULANG LAIN a. N" : O!;!"# %!rma NO% 1 De!"!!
N/n /--",&"ng ,"br/%a a!a+a$ +e-" n/n5ne/.+a-%a .a!a 3ar"ngan ,"bre)- &ang .a+"ng -er"ng er3a!" NOF b"a-an&a er3a!" .a!a ana' ber)-"a 2 1< a$)n NOF %e%"+"'" )')ran &ang +eb"$ be-ar =; %> !"ban!"ng'an !engan ,"br/)- /r"a+ !e,e' 26 2 L/a!
N/n5/--",&"ng ,"br/%a b"a-an&a %)n)+ .a!a !aera$ %ea,"-"- !ar" !"-a+ ,e%)r aa) "b"a Da.a ber).a 'ea!aan -e')n!er !ar" e!era aa) ra)%a -ebe+)%n&a 'arena b"a-an&a er!a.a .a!a !aera$ "n-er-" en!/ !an +"ga%en 26 3 D!a#"! a> Ga%baran '+"n"-
Sebag"an be-ar 'a-)- !engan NOF ber-",a a-&%./%a"' Le-" !engan )')ran be-ar !a.a %en&ebab'an n&er" !an !a.a %e+e%a$'an )+ang -e$"ngga %en3a!" .re!"-./-"-" 33
,ra')r .a/+/g"' Bebera.a NOF ber$)b)ngan !engan ne)r/,"br/%a/-"- ".e 1 =NF 1> !"-.+a-"a ,"br/-a !an -"n!r/% *a,,e57a%.ana"26 b> Ga%baran ra!"/+/g" 5Ra& Pa!a .e%er"'-aan 5Ra& NOF b"a-an&a %e%"+"'" ga%baran !engan ."ngg"r &ang -'+er/-"- NOF b"a-an&a er+ea' .a!a !aera$ %ea,"-"- A'an ea." ber!a-ar'an )-"a .a-"en NOF b"a-an&a ber."n!a$ !ar" +e%.eng .er)%b)$an 26
Ga%bar ;0 ( 5Ra& an'+e 3/"n ./-"-" +aera+ Ta%.a' NOF !engan ga%baran !aera$ +)-en .a!a !aera$ %ea,"-"-!"a,"-" !ar" !"-a+ "b"a Marg"n -e!"'" -'+er/"' T"!a' a%.a' a!an&a .er"/-ea+ r ea"/n26
Ga%bar ;1 ( 5Ra& "b"a Ta%.a' NOF !engan ga%baran +e-" soap bubbly .a!a !"a,"-"- "b"a .r/'-"%a+26
MRI Ga%baran &ang !".er/+e$ !ar" .e%er"'-aan MRI ergan)ng !ar" .r/-e-
.er'e%bangan !an .en&e%b)$an +e-" -aa .e%er"'-aan 26
34
Ga%bar ;2 ( MRI "b"a Ta%.a' NOF !engan ga%baran $eer/gen 26 4 +e"aala/a"aa" N/n /--",&"ng ,"br/%a a!a+a$ +e-" !engan C!/n /)$ +e-"/nC Sebag"an be-ar NOF
"!a' %e%er+)'an .eng/baan !an "!a' .er+) !"b"/.-" *"'a )')rann&a be-ar =%e+"ba'an <0? !ar" !"a%eer )+ang "n!)'> .er+) !"+a')'an ')rea-e -ebaga" .r/,"+a'-"- !an ang'/' )+ang )n)' %enega$ ,ra')r .a/+/g"- 26 . Amellama 1 De!"!! A%e+/ba+-/%a a!a+a$ )%/r &ang bera-a+ !ar" 3ar"ngan /rgan ena%e+ &ang "!a' %en3a+an" !",eren-"a-" %e%ben)' ena%e+ Ha+ "n" e+a$ !"3e+a-'an -anga e.a /+e$ R/b"n-/n ba$#a )%/r "n" b"a-an&a )n"-enr"' n/n,)ng-"/na+ .er)%b)$ann&a ber-",a "ner%"en -eara ana/%"- 3"na' !an -eara '+"n"- ber-",a .er-"-en A%e+/b+a-/%a a!a+a$ )%/r &ang bera-a+ !ar" e."e+"a+ /!/n/gen"' A%e+/b+a-/%a b"a-an&a .er)%b)$annn&a +a%ba -eara +/'a+ "na-", !an -ebag"an be-ar )%/r "n" ber-",a 3"na' !an er3a!" .a!a )-"a 205;0 a$)n 29 2 Kla!!/a!
Ber!a-ar'an ga%baran ra!"/+/g" a%e+/b+a-/%a !"'+a-","'a-"'an %en3a!" "ga &a") -/+"! aa) %)+"'"-"' )n"'"-"' !an .er",era+ A%e+/b+a-/%a -/+"! .a+"ng -er"ng !"e%)'an !engan "n-"!en- :6? !ar" -e%)a ".e a%e+/b+a-/%a 29 3 D!a#"! a> Ga%baran '+"n"Seara '+"n"- a%e+/b+a-/%a %)n)+ -ebaga" )%/r /!/negen"' &ang ber-",a
agre-", -er"ng an.a ge3a+a !engan .er)%b)$an +a%ba Ka!ang5'a!ang !"-era" .e%beng'a'an %a+/'+)-" g"g" n&er" !an .ara-e-"a !" !aera$ +e-" T)%/r "n" %en&ebar !" !aera$ -)%5-)% )+ang -e$"ngga baa-n&a %en3a!" "!a' 3e+a- 29 35
b> Ga%baran ra!"/+/g"' 5Ra& Pa!a .e%er"'-aan 5Ra& )%/r "n" a%.a' -ebaga" +e-" %)+"+/'a-" %e+)a!engan -/a.5b)bb+eC +e-" berbaa- ega- an.a 'a+-","'a-" %ar"'-
Ga%bar ;; ( 5Ra& Ta%.a' a%e+/b+a-/%a !engan ga%baran +e-" b)bb+e .a!a %an!"b)+a 29
Ga%bar ;8 ( 5Ra& !engan !e-r)'-" .a!a $e%"%an!"b)+a -"n"-ra 29
MRI Seara )%)% a%e+/b+a-/%a %en)n3)''an ./+a &ang -/+"! !an '"-"'
a%.)ran !engan !"n!"ng eba+ "rreg)+er 29 4 +e"aala/a"aa" Penaa+a'-anaan !ar" a%e+/b+a-/%a a!a+a$ !engan re-e'-"
8. A"e-r;ma *"e ; 1 De!"!!
Ke+a"nan "n" b)'an ne/.+a-%a E"/+/g"n&a "!a' !"'ea$)" !"!)ga 'e+a"nan a-')+ar &ang !"-ebab'an /+e$ gangg)an -"r')+a-" !ara$ aa) a!an&a %a+,/r%a-" arer"/en/-))+ang K"ra5'"ra 90? +e-" "n" !"3)%.a" .a!a )-"a < 20 a$)n Ke+a"nan "n" !a.a !"e%)'an .a!a "a. bag"an !ar" )+ang Pa!a )+ang .an3ang b"a-an&a !" !aera$ %ea,"-"- 1<520? 36
!"e%)'an !" !aera$ )+ang be+a'ang S."na+ ane)r&-%a b/ne &- b"a-an&a !"-era" !engan ne)r/+/g"a+ -&%./n &ang ber$)b)ngan !engan '/%.re-" -era -ara, Kaban&a'an ane)r&-%a b/ne &- .a!a )+ang be+a'ang !"e%)'an .a!a e+e%en ./-er"/r !ar" erebra !an 3arang !"e%)'an .a!a /r.)- erebra 222: 2 L/a!
T)+ang be+a'ang !an )+ang .an3ang a!a+a$ bag"an er-er"ng &ang er'ena Pa!a )+ang .an3ang !aera$ %ea,"-"- 'a.) ,e%)r %er).a'an .re!"+e'-" er-er"ng .a!a )+ang .an3ang; 3 D!a#"! a> Ga%baran '+"n"-
Pa!a ane)r&-%a b/ne &- .a-"en %)ng'"n %enge+)$ n&er" !engan /n-e &ang "ba5 "ba 'arena ,ra')r .a/+/g"- Teraba ben3/+an !engan gera'an erbaa-2 b> Ga%baran ra!"/+/g"' 5Ra& Ta%.a' !aera$ ra!"/+)-en .a!a )+ang &ang %e%ber" 'e-an a!an&a !e-r)'-" )+ang Le-" ber-",a e'-.an-", '/re'- %en3a!" -anga "."- !an %enge%bang 'e+)ar Ga%baran -anga %"r". !engan giant !ell tumor Baa- +e-" ega- !an -er"ng 'a+" !"-era" +e-" -'+er/"' S",a5-",a "n" .en"ng )n)' %e%be!a'ann&a !engan giant !ell tumor &ang %e%.)n&a" baa- "!a' ega- 22
Ga%bar ;< ( 5Ra& ./-"-" AP Ta%.a' AB7 !engan !aera$ ra!"/+)-en .a!a "b"a !"-a+ 2
37
Ga%bar ;6 ( 5Ra& Meaar.a+ Ta%.a' AB7 !engan ga%baran ra!"/+)-en .a!a %eaar.a+ II %an)-2
MRI MRI %a%.) %e%ber"'an 'ara'-er"-"' !ar" ,+)"!5,+)"! +ee+- !engan ba"'
-era %eng"!en","'a-" '/%./nen .a!a &ang %er).a'an ga%baran !ar" ane)r&-%a b/ne &- -e')n!er2
Ga%bar ;9 ( MRI 'nee Ta%.a' ga%baran ,+)"!5,+)"! +ee+2
Ga%bar ;: ( MRI a+)Ta%.a' ga%baran ,+)"!5,+)"! +a&er- .a!a !aera$ a+)-2
38
4 D!ere"!al D!a#"!
D",,eren"a+ !"agn/-"- !ar" ane)r&-%a b/ne &- ergan)ng .a!a 3en"- %/!a+"a- &ang !"g)na'an Dar" .e%er"'-aan MRI !",,eren"a+ !"agn/-"- !"!a-ar'an .a!a a!an&a ,+)"! +ee+ .a!a +e-" -e.er" giant !ell tumor$ $/n!r/b+a-/%a /-e/b+a-/%a !an ,"br/an/%a 2 5 +e"aala/a"aa"
Penaa+a'-anaan !ar" AB7 a!a+a$ !engan ')rea-e &ang %er).a'an era." ."+"$an 'e%)!"an +)bang &ang !""ngga+'an !""-" !engan grafting )+ang B"+a er3a!" re')ren-" !a.a !"+a')'an e'-"r.a-" '"-a
d. G!a" ell T-mr 1 De!"!!
iant !ell tumor .era%a 'a+" !"3e+a-'an /+e$ 7//.er !an Traer- .a!a a$)n 1:1: T)%/r )%)%n&a 3"na' !an -eara $"-/+/g"- !"an!a" !engan a!an&a "n" -e+ ra'-a-a &ang bera-a+ !ar" -e+ -r/%a %/n/n)'+ear Se+ !engan "n" ra'-a-a "n" %"r". !engan /-e/'+a-e$"ngga a#a+n&a !"-eb) /-e/'+a-/%a Me-'".)n !"'aeg/r"'an -ebaga" +e-" 3"na' GT7 %)ng'"n ber-",a agre-", +/'a+ !an 'a%b)$ -ee+a$ re-e'-" be!a$ ;0 iant !ell tumor %er).a'an )%/r !engan "n-"!en- 8? !ar" -e%)a )+ang .r"%er T)%/r "n" b"a-an&a !"3)%.a" .a!a )-"a !e#a-a -ee+a$ er3a!" ,)-" )+ang Keban&a'an !"3)%.a" .a!a )-"a ;0 80 a$)n Se'"ar <510? !ar" GT7 !a.a %en3a!" %a+"gna 222: 2 L/a!
Pa!a )+ang .an3ang )%/r "n" +/'a-"n&a .a!a )3)ng )+ang =-)bar"')+er> &ang .a+"ng -er"ng -e'"ar -en!" +)) T)%/r "n" 3arang !"e%)'an .a!a erebra a." 3"'a %en&erang )+ang be+a'ang )%/r "n" !"e%)'an !" !aera$ -a'r)% 222: GT7 )%b)$ .a!a !aera$ %ea5e.","-"- &ang b"a-an&a %e+)a- -a%.a" .a!a ar"')+a-"/ -)b$/n!ra+ )+ang aa) ba$'an berbaa-an !engan ar"+ag/ Le-" "n" %)n)+ !" !aera$ %ea,"-"- !an %e+)a- -a%.a" .a!a reg"/ e.","-ea+ -ee+a$ .en)).an .$&-ea+ *"'a GT7 er3a!" .a!a .a-"en !engan -'e+ea+ &ang "%%a)r +e-"n&a !a.a ber.)-a .a!a !aera$ %ea,"-"- 3 D!a#"!/ a> Ga%baran '+"n"-
Pa-"en !engan GT7 )%)%n&a %enge+)$ n&er" =&ang b"a-an&a ber')rang !engan "-ra$a> .e%beng'a'an +/'a+ !engan .ergera'an &ang erbaa- On-e a') !ar" n&er" b"a-an&a ber$)b)ngan !engan ,ra')r .a/+/g"' &ang %)ng'"n !"e%)'an .a!a 10520? 'a-)-;1 b> Ga%baran ra!"/+/g" 39
5Ra&
Pa!a .e%er"'-aan 5Ra& GT7 a%.a' -ebaga" !aera$ ra!"/+)-en .a!a )3)ng )+ang .an3ang !engan baa- "!a' 3e+a- !engan -/a. b)bb+e a..ereane A!a /na ran-"-" anara )+ang n/r%a+ !an .a/+/g"' b"a-an&a ')rang !ar" 1 % Le-" b"a-an&a e'-enr"' ber-",a e'-.an-", -e$"ngga '/re'- %en3a!" "."- T"!a' a!a rea'-" .er"/-ea+ T)%/r &ang -)!a$ be-ar !a.a %engena" -e+)r)$ +ebar )+ang !an -er"ng %en3a!" er3a!" ,ra')r .a/+/g"'22
Ga%bar ; ( 5Ra& ./-"-" AP+aera+ !ar" #r"- 3/"n Ta%.a' GT7 !engan +e-" +""' .a!a !"-a+ ra!")- !engan -/a. b)bb+e a.. ;0
Ga%bar 80 ( 5Ra& ar gen) -"n"-ra ./-"-" +aera+ Ta%.a' .er+)a-an +e-" G7T 'e 3ar"ngan +)na' -e'"ar;0
7T5San Me-'".)n !"agn/-"- G7T !a.a !"ega''an !engan %engg)na'an 5Ra& a'an
ea." ga%baran 7T !an MRI !"b))$'an )n)' %enen)'an -ag"ng )%/r -eara a')ra D"ban!"ng'an !engan 5Ra& 7T %e%ber"'an ga%baran &ang +eb"$ ba"' !ar" .en"."-an '/re'- rea'-" .er"/-ea+ !an ,ra')r .a/+/g"';1
40
Ga%bar 81 ( 7T5San ab!/%en Ta%.a' .er+)a-an %a--a !ar" /-a -"n"-ra Dar" .e%er"'-aan $"-/+/g"' %a--a !""!en","'-a" -ebaga" G7T ;1
Ga%bar 82 ( 7T5San )+na !"-a+ .//ngan /r/na+ Ta%.a' +e-" GT7 %e+)a- 'e !aera$ -ebar")+ar ;1
MRI Me-'".)n .e%er"'-aan MRI ')rang a')ra )n)' %en!ee'-" 'a+-","'a-" !ar"
%ar"'- a'an ea." ga%baran !ar" MRI -anga .en"ng )n)' %enea.'an .er+)a-an +e-" 'e 3ar"ngan -e'"ar ;1
41
Ga%bar 8; ( T2 #e"g$e! /r/na+ MRI !ar" #r"- 3/"n Ta%.a' G7T &ang er+ea' .a!a -)bar")+ar ra!")- !"-a+ Le-" $eer/gen !an $".er"nen-;1
Ga%bar 88 ( T2 #e"g$e! a"a+ MRI Ta%.a' %)+".+e ,+)"! +ee+- .a!a g"an e++ )%/r;1 4 D!ere"!al D!a#"!
D",,eren"a+ !"agn/-"- !ar" G7T a!a+a$ ane)r&-%a b/ne &- !"-.+a-"a ,"br/)- !an )%/r5 )%/r 'ar"+ag/ -e.er" $/n!r/b+a-/%a =e.","-"- erb)'a> en$/n!r/%a =b)'an e.","-"-> ;1 5 +e"aala/a"aa"
Penaa+a'-anaan &ang !"ber"'an ergan)ng !ar" -ag"ng )%/r T)%/r &ang berbaaega- .er)%b)$ann&a +a%ba -era %e%.)n&a" -",a5-",a $"-/+/g"- &ang 3"na' !a.a !"/ba" !engan ')rea-e &ang ba"' !an r)ang &ang er-"-a !""-" !engan bone graft
aa) -e%en
%e"+%ea'r"+a T)%/r &ang +eb"$ agre-", !"%ana er!a.a 'een!er)ngan %enga+a%" re')ren-" !"+a')'an e'-"-" !""')" !engan bone graft aa) .e%a'a"an .r/e-"-;1 ) +r#"!
iant !ell tumor a!a+a$ 3en"- )%/r &ang %e%.)n&a" -",a5-",a gana- !an en!er)ng )n)' ber%ea-a-"- -e$"ngga !".er+)'an re-e'-" ra!"'a+ aa) a%.)a-" ;
42
&. KAJIAN ISLAM
T)%/r )+ang %er).a'an -a+a$ -a) .en&a'" &ang .en&ebabn&a be+)% -e.en)$n&a !a.a !".a$a%" A'an ea." .a!a .ene+""an b"/%/+e')+er +eb"$ +an3) !"e%)'an bebera.a %e'an"-%e er3a!"n&a )%/r )+ang &a") %e+a+)" "!en","'a-" %)a-" gene"' &ang -.e-","' !an .en&"%.angan 'r/%/-/% I-+a% e+a$ %enga')" "+%) gen .e#ar"-an DNA &a") -",a !an ,"-"' -e-e/rang b"-a !" )r)n'an 'e.a!a ana'5)) 'e)r)nann&a D"r"#a&a'an !ar" Ab) H)ra"ra$ RA "a ber'aa( Se/rang La'"5+a'" !ar" Ban" Faara$ .erna$ !aang %eng)n3)ng" Nab" SA4 La'"5+a'" ") ber'aa I-er"') %e+a$"r'an -e/rang ana' &ang ber')+" $"a%C La+) Nab" SA4 beran&a (CA.a'a$ eng'a) %e%"+"'" )naC La'"5 +a'" ") %en3a#ab( .)n&aC Nab" SA4 beran&a +ag"( A.a #arna )na ")C Ia %en3a#ab( %era$C Nab" SA4 'e%)!"an beran&a +ag"( A.a'a$ )na er-eb) %a'an !e!a)nanC La'"5 +a'" ") %en3a#ab( BenarC Nab" beran&a +ag"( %enga.a eng'a) %e%ber"n&a %a'an !e!a)nanC Ia %en3a#ab( C'arena a') ber$ara. )na ") %e+a$"r'an 'e)r)nanC Nab" SA4 +a+) ber'aa ( Se%/ga )na ") %e+a$"r'an 'e)r)nanC Ha!"- "n" %en)n3)''an ba$#a ,a'/r gene"'a ") %e%.engar)$" 'e)r)nan !an $a+ "n" a!a+a$ $a+ &ang "!a' !"rag)'an +ag" Fa'/r gene"'a ") %e%"+"'" .engar)$ .a!a a'$+a' !an '/n!"-" ,"-"' 'e)r)nan Se+a"n ") $a+ .a+"ng !a-ar &ang !a.a %e%.engar)$" "%b)+n&a -)a) .en&a'" a!a+a$ %a'anan I-+a% -ebaga" aga%a &ang -e%.)rna e+a$ %en&"ra'an '/n-e. .enega$an .en&a'" !a+a% -e"a. a%a+ "ba!a$ &ang !"-&ar"a'an !a+a% a&a5a&a &ang er)ang !a+a% A+5)ran !an A--)nna$ A.ab"+a %an)-"a %enga%a+'an '/n-e. er-eb) %a'a "a a'an er$"n!ar !ar" berbaga" %aa% .en&a'" Ber!a-ar'an $a!"- &ang !"r"#a&a'an !ar" M"J!a% Nab" SA4 %e%er"na$'an '"a )n)' %a'an &ang )'). !an "!a' %e%en)$" -e+)r)$ .er) '"a !engan %a'anan Tea." !"bag" %en3a!" "ga bag"an -e.er"ga )n)' %a'anan -e.er"ga )n)' a"r !an -e.er"ga )n)' )!ara Se+a"n ") !a+a% $a!"- +a"n Nab" M)$a%%a! SA4 ber'aa(
0Kami adalah kaum yang tidak makan sampai kami lapar dan +ika kami makan maka kami tidak (sampai) kenyang&1 Da+a% "+%) 'e-e$aan aa) g"" !"-eb)'an %a'anan a!a+a$ )n-)r er.en"ng )n)' %en3aga 'e-e$aan Ka+angan a$+" 'e!/'eran I-+a% %en&eb)'an %a'an+a$ %a'anan &ang
43
$a+a+an !an $a&&"ban A+5)ran ber.e-an agar %an)-"a %e%.er$a"'an &ang !"%a'ann&a -e.er" !"ega-'an !a+a% S A+5Ma"!a$ a&a :: -ebaga" ber"')(
0Dan makanlah makanan yang halal lagi baik dari apa yang telah dire2kikan kepadamu dan berta3walah kepada "llah yang kamu beriman kepadanya& ("l-Maidah 4 55) Se+a"n ") er!a.a $a!"- Nab" M)$a%%a! SA4 &ang berb)n&"(
4 % 1 3/ 2('3 1 '0 ! % "./ + ,-# # & '( )* % $ ! "# ! ) * 7A '@ >? * ; +-= 0' (8 < 0 ; / ; '0 -# - :# + * "@ ; >5.+! 5 8$* + 3 $7@ < 0 ) * 5;/ ; % ' & ' E B, ; : D* & >5-@ A+8 & BC 8 ' * 1 !+8 "! +* > + * "@ < 0 [6 F; N/ O * M / ] .L 7* "K 5 ) $F * $F@ <$F@ 5 ) $F * J 4 2 4 G EHI; $F * "@ & &
- :# 19 * & : 1 78 6 3 5- ! %
1Dari "bu "Bdillah Nu,man bin Basyir r&a$1'aya mendengar Rasulullah '"6 bersabda$ 7'esungguhnya yang halal itu +elas dan yang haram itu +elas& Di antara keduanya terdapat perkara-perkara yang syubhat (samar-samar) yang tidak diketahui oleh orang banyak& Maka$ barang siapa yang takut terhadap syubhat$ berarti dia telah menyelamatkan agama dan kehormatannya& Dan barang siapa yang ter+erumus dalam perkara syubhat$ maka akan ter+erumus dalam perkara yang diharamkan& 'ebagaimana penggembala yang menggembalakan hewan gembalaannya di sekitar (ladang) yang dilarang untuk memasukinya$ maka lambat laun dia akan memasukinya& Ketahuilah bahwa setiap ra+a memiliki larangan dan larangan "llah adalah apa yang Dia haramkan& Ketahuilah bahwa dalam diri ini terdapat segumpal daging$ +ika dia baik maka baiklah seluruh tubuh ini dan +ika dia buruk$ maka buruklah seluruh tubuh& Ketahuilah bahwa dia adalah hati1 (8R& Bukhari dan Muslim)& A++a$ S# %eng$a+a+'an -e%)a %a'anan !an %"n)%an &ang %engan!)ng %a-+a$a !an %an,aa bag" %an)-"a Seba+"'n&a A++a$ S# %eng$ara%'an -e%)a %a'anan !an %"n)%an &ang %en"%b)+'an %)!ara aa) 'eb)r)'an bag" %an)-"a Ha+ "n" ber)3)an )n)' %en3aga 'e-)"an !an 'eba"'an $a" !an a'a+ %a).)n r)$ !an 3a-a! %an)-"a Se+a"n ") -eara %e!"- %a'an %a'anan &ang "!a' $a+a+ !an ber+eb"$an !a.a ber!a%.a' b)r)' bag" 'e-e$aan 'arena !a.a %en"%b)+'an berbaga" %aa% .en&a'" !a+a% )b)$
44
DA%TAR +USTAKA
1 S/e'an/ A T)%/r *"na' M)-')+/-'e+ea+ S)raba&a FK Un"er-"a- 4"3a&a K)-)%a 2018 2 Pr"e SA Pa/,"-/+/g" K/n-e. K+"n"- Pr/-e-5.r/-e- Pen&a'" V/+ 2 E! 6 *a'ara EG7 201;(1;<95 ; Ra-3a! 7 Penganar I+%) Be!a$ Or/.e!" B"nang +a%)%.a)e Ma'a--ar 200;( 29 8 A%er"an aner -/"e& B/ne 7aner ###aner/rg D"a'-e- angga+ ;0 Ag)-)2016 < S)bbara/ K Ben"gn T)%/r- /, B/ne N*R 2012@2=1>(15< 6 K/#a+a' e a+ B)') A3ar Pa/,"-"/+/g" *a'ara EG7 2011@;95 9 K)%ar V 7/ran RS R/bb"n- SL B)') A3ar Pa/+/g" R/bb"n- V/+ 2 E! 9 *a'ara EG7 2009(:<<5: : R/& Per".$era+ O-e/%a /, Man!"b+e M*AFI 200:@ 68(;:<5;:6 F"r!a)- MA M)+&an" S D"agn/-"- !an Penaa+a'-aan O-e/%a T)+ang Te%./ra+ FK Un"er-"a- An!a+a10 Rab/) AA !an Ga"++ar! F O-e/%a $.(ra!"/.ae!"a/rgar"+e-/-e/%a D"a'-eangga+ ; Se.e%ber 2016 11 T$/%a- L O-e/"! O-e/%a( S&%./%- 7a)-e- Trea%en Un"er-"a- /, 7a+",/rn"a San
Fran"-/
$.-(ra!"/+/g&)-,e!).a"en5are-er"e-/-e/"!5
/-e/%aa/r!"/n5!"agn/-"ng5an5/-e/"!5/-e/%a D"a'-e- angga+ ;0 Ag)-)- 2016 12 A%er"an aa!e%& /, Or$/./e!" S)rge/n O-e/"! O-e/%a N/e%ber 2018 1; G/na+e- *V O-e/"! O-e/%a( 4$a Eer& Ra!"/+/g"- S$/)+! Kn/# E)r/.ean S/"e& /, Ra!"/+/g& 2012 18 L"br/!/ e a+ O-e/"! /-e/%a Ma!-a.e 201< 1< Ean 4 O-e/"! O-e/%a Or$/b)++e- 2016 16 Ga"++ar! F O-e/"! O-e/%a $.(ra!"/.ae!"a/rgar"+e-/-e/"!5/-e/%a D"a'-eangga+ 2 Ag)-)- 2016 19 Or%an e
a+
O-e/b+a-/%a
Me!-a.e
2016
$.(e%e!""ne%e!-a.e/%ar"+e12<9295/er"e# D"a'-e- angga+ 2 Ag)-)2016 1: K)%ar V Abba- AK Fa)-/ N Da-ar Pa/+/g" Pen&a'" R/bb"n- an! 7/ran e! 9 *a'ara EG7 2010(1;205; 1 Sa& S O-e/b+a-/%a
I%ag"ng
$.(e%e!""ne%e!-a.e/%ar"+e;228:5
/er"e# D"a'-e- angga+ ;0 Ag)a)- 2016 20 Man/3 K M/n"'a M Pra%/! * O-e/$/n!r/%a Ar"-"ng ,r/% $e Pr/"%a+ F"b)+a( A Rare Pre-ena"/n */)rna+ /, 7+"n"a+ an! D"agn/-" Re-ear$ 2018 A.r@:=8> 45