UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA PRIMJENJENU EKONOMIJU BANJA LUKA
SEMINARSKI RAD
MONETARNI I BANKARSKI MENADŽMENT PREDMET: NAZIV RADA: CENTRALNA BANKA BIH I EU
Student:
Mentor:
Tanja Uzelac Indeks Indeks br. 117/2012/1 117/2012/133
Prof. dr Žarko Ristić
Banja Luka, april 2013.godine
SADRŽAJ UVOD .............................................................................................................................. 3 1.
ISTORIJSKI RAZVOJ CENTRALNE BANKE UOPŠTE ................................... 4
2.
CENTRALNA BANKA BIH ................................................................................. 5 2.1. Osnivanje, ciljevi i zadaci ............................................................................. 5 2.2. Organizacija Centralne banke BiH ................................................................6
3.
ULOGA CENTRALNE BANKE U MONETARNOJ POLITICI ......................... 7 3.1. Ovlaštenje CB u utvrđivanju i sprovođenju monetarne politike .................. 7
4.
CB BiH I EVROPSKA UNIJA ............................................................................ 10 4.1. Uloga CB BiH u procesu pristupanja EU ................................................... 12
ZAKLJUČAK ................................................................................................................ 13 Prilog 1 – Mjesečni bilans stanja Centralne banke BiH ................................................ 15 Literatura ........................................................................................................................ 16 Popis priloga, tabela, slika, dijagrama ........................................................................... 17
2
UVOD
Bankarski sistem Bosne i Hercegovine (BiH) nastao je iz bankarskog sistema bivše SFRJ te je samim tim naslijedio i loše osobine socijalističkog bankarstva, koji daleko od toga da je bio loš, no svakako nije bio prilagođen potrebnim uslovima zemalja u tranziciji. Sama slika bankarskog sistema nakon ratnih sukoba bila je veoma loša i ogledala se u nelikvidnosti i nesolventnosti banaka, zloupotrebe banaka koje su postale praksa. Potpisivanjem Dejtonskog sporazuma 1 u novembru 1995. godine, prvi put se pravno reguliše bankarski sistem BiH kako na nivou države tako i na nivou entiteta. U budućnosti će Centralna banka BiH još više dobijati na značaju prvenstveno većim stepenom provođenja zakonskih propisa, očekivanim ekonomskim napredkom države i sve češćim međunarodnim ugovorima kao što je Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju Evropskoj uniji2.
Predmet i područje istraživanja Koja je uloga, nadležnost i odgovornost Centralne banke? Predmet istraživanja je sama Centralna banka BiH i njen uticaj u procesu pridruživanja EU.
Cilj istraživanja Cilj istraživanja je da se prikaže uloga Centralne banke u organizaciji i funkcionisanju države BiH, kao i u procesu stabilizacije i pridruživanja Evropskoj uniji.
Osnovna hipoteza Osnovna hipoteza u ovom istraživanju polazi od stava da organizacija i način funkcionisanja Centralne banke BiH ima bitnu ulogu u privrednom sistemu BiH, i da njen uticaj na ekonomsku i monetarnu politiku, statistiku i finansijske usluge može biti od presudnog značaja za ulazak BiH u EU.
Metodološki okvir Ovo istraživanje bazirano je na prvenstveno domaćoj literaturi ali i na literaturi pripremljenoj od strane Direkcije za evropske integracije 3. Prikupljeni i raspoloživi podaci i informacije analizirani su primjenom opšte prihvaćenih metoda kao što su metode indukcije i dedukcije, metode analize i sinteze, deskriptivna metoda, metoda kompilacije i kauzalna metoda. Primjena ovih metoda omogućava da se prikupljeni podaci obrade, analiziraju i predstave na način koji nedvosmisleno prikazuje uticaj funkcionisanja Centralne banke u procesu stabilizacije i pridruživanja EU.
1
Daytonski mirovni sporazum (ili jednostavnije Dejtonski sporazum ili Dayton), pravni je akt sporazumnog karaktera parafiran u vojnoj zračnoj luci Right-Paterson kod Daytona, u američkoj državi Ohio, da bi se zvanično prekinuo rat u Bosni i Hercegovini, koji je trajao od 1992. do 1995. godine. Sporazum se naročito bavio budućim upravnim i ustavnim uređenjem Bosne i Hercegovine. 2 Osnovni prikaz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju http://www.dei.gov.ba/press/publikacije/?id=1174 3 Direkcija za evropske integracije DEI www.dei.gov.ba 3
1. ISTORIJSKI RAZVOJ CENTRALNE BANKE UOPŠTE
1668. godine
Osnovana je prva Centralna banka u svijetu, u Švedskoj, pod nazivom Riksbank, od strane parlamenta.
1694. godine
Formirana je u Londonu „Bank of England”, privatna komercijalna banka u formi akcionarskog društva koja je imala zadatak da kupuje državne hartije od vrijednosti koje su u velikom obimu bile emitovane 1693. godine. Nacionalizovana je 1947. godine.
1736. godine
Nacionalna Banka Danske - takođe osnovana kao privatna sa pravom da emituje note. Godine 1773. Danska vlada je preuzela kontrolu. Jedina je Centralna banka u državnom vlasništvu koja je ikada bankrotirala (1813. godine), zbog prevelike emisije nota koje nisu imale dovoljnog pokrića u zlatu. Ponovo je otvorena 1814. godine.
1800. godine
Banque de France je formirana u vrijeme vladavine Napoleona Bonaparte. U početku se nalazila u privatnom vlasništvu, ali je od 1806. godine Vlada počela da određuje Guvernera i dva viceguvernera. Nacionalizovana je 1945. godine.
1816. godine
Austrougarska banka - imala je veoma razvijen sistem filijala od kojih su mnoge bile i na teritoriji bivše Jugoslavije.
1850. godine
Narodna Banka Belgije - predstavljala je uzor po kome je formirana Narodna Banka Srbije.
1875. godine
Reichsbank - njemačka Centralna banka koja je 1957. godine promijenila ime u Bundesbank.
1884. godine
Privilegovana Narodna Banka Kraljevine Srbije.
1893. godine
Banca d'Italia - nastala poslije ujedinjenja Italije. Prije toga je postojala u obliku lokalnih Centralnih banaka.
1905. godine
Švajcarska Narodna Banka – u sadašnjem obliku formirana na osnovu referenduma.
1913. godine
Federal Reserve System - Sistemi Federalnih Rezervi - decentralizovani sistem Centralnih banaka SAD koji obuhvata 12 banaka.
1934. godine
Bank of Canada - Kanadska Banka - jedna od najmlađih Centralnih banaka.
1999. godine
European Central Bank (ECB) - Evropska Centralna banka koja se sa sistemom Centralnih banaka Evrope (European System of Central Banks) smatra jednim od najnezavisnijih sistema Centralnih banaka u svijetu.
4
2. CENTRALNA BANKA BIH
Osnovne funkcije Centralne banke su: ▪
Formiranje i dinamiziranje mase opticajnog novca – U ovoj funkciji ogleda se njena osnovna funkcija monetarne politike čija je osnova kvantificiranje i dinamiziranje ponude novca.
▪
Uspostavljanje kreditnih i depozitnih odnosa sa bankama, državom i inostranim pravnim licima – Ovom funkcijom vidi se njena makroekonomska uloga u kojoj obezbjeđuje likvidnost u uslovima rastuće privrede, što ostvaruje snabdjevanjem poslovnih banaka potrebnim kvantumom novca i kredita. Centralna banka time pokriva trenutni deficit novčanih sredstava poslovnog bankarstva. Ovim postupcima Centralna banka ne garantuje bezuslovno likvidnost svake banke pojedinačno.
Teoretski, pod pojmom Centralna banka smatra se državna institucija koja vrši: ▪
emisiju novčanica i kovanog novca
▪
reguliše ponudu novca i kredita, devizni kurs i kamatne stope
▪
nadzor finansijskog sistema
▪
ulogu zajmodavca u krajnjoj instanci
▪
upravljanje deviznim rezervama zemlje
▪
čuvanje depozita banaka i drugih finansijskih organizacija
▪
organizovanje platnog prometa
▪
plaćanje, i kreditne poslove sa inostranstvom.
2.1. OSNIVANJE, CILJEVI I ZADACI Centralna banka Bosne i Hercegovine osnovana je 20. juna 1997. godine Zakonom o Centralnoj banci4 koji je usvojila Parlamentarna skupština BiH. Centralna banka je počela sa radom 11. avgusta 1997. godine. Ciljevi Centralne banke su određeni Dejtonskim sporazumom, kao i njena pravna regulativa. Centralna banka propisuje i odgovorna je za monetarnu politiku BiH. Monetarna stabilnost se ostvaruje „currency board” aranžmanom 5 u kojem je vezana za evro odnosom 1 KM : 0.51129 € uz puno pokriće u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima prema 4
http://www.ads.gov.ba/v2/attachments/2270_zakon_o_centralnoj_banci_1_97.pdf Sistem deviznih kurseva je sistem koji određuje vrijednost valute jedne zemlje prema vrijednosti drugih valuta na svjetskom tržištu deviza. 5
5
navedenom fiksnom kursu. Currency board aranžman ograničava aktivnosti Centralne banke tako da ne može kreditirati vladu, ne može finansirati ekonomski razvoj, ne može biti posuđivač u krajnjoj nuždi, i što je najbitnije, ne može žrtvovati kurs KM zbog saniranja ekonomskih šokova ili lošeg ekonomskog djelovanja. Zakon o Centralnoj banci BiH propisuje slijedeće njene zadatke: ▪
da definiše, usvoji i kontroliše monetarnu politiku BiH putem izdavanja domaće valute po kursu određenom u članu 32 zakona o CB i uz pokriće u slobodno konvertibilnim deviznim sredstvima, kao i kroz ostale funkcije koje ima prema zakonu
▪
da drži i upravlja službenim deviznim rezervama Centralne banke na siguran i profitabilan način
▪
da potpomogne ili uspostavi i održava odgovarajuće platne i obračunske sisteme
▪
da bude koordinator djelatnosti agencija koje su nadležne za izdavanje bankarskih licenci i vršenje supervizije banaka u entitetima na način kako to odredi Upravni odbor Centralne banke, uključujući mjesečne sastanke rukovodilaca tih agencija sa predstavnicima Centralne banke i podnošenje mjesečnih izvještaja od strane tih agencija Centralnoj banci o njihovim djelatnostima i o kretanju u finansijskim institucijama i njihovoj nadležnosti
▪
da provodi monetarnu politiku u skladu sa članom 2 stav lj. tačka 3 zakona o CB
▪
da prima depozite od BiH i komercijalnih banaka radi ispunjenja zahtjeva za obaveznim rezervama
▪
da stavlja i povlači iz opticaja domaću valutu, uključujući novčanice i kovanice zakonskog sredstva plaćanja, pridržavajući se strogo pravila currency board definisanog u članu 2 stav a. tačka 3 zakona o CB.
2.2. ORGANIZACIJA CENTRALNE BANKE BIH Centralna banka BiH je smještena u Sarajevu (Centralna kancelarija) i ima i tri glavne jedinice, jednu u Republici Srpskoj (Glavna banka Republike Srpske Banjaluka) i dvije u Federaciji BiH (Glavna jedinica Sarajevo, i Glavna jedinica Mostar), te dvije filijale, u Brčkom i na Palama. Najviši organ Centralne banke Bosne i Hercegovine je Upravni odbor, koji je nadležan za utvrđivanje monetarne politike i kontrolu njenog provođenja, organizaciju i strategiju Centralne banke u skladu s ovlaštenjima utvrđenim Zakonom. U prvih šest godina, Upravni odbor činili su guverner, koji je bio i predsjedavajući, i tri člana, od kojih su dva (Bošnjak i Hrvat) iz Federacije BiH i jedan (Srbin) iz Republike Srpske. Nakon toga, Upravni odbor se, prema Zakonu o CBBiH, sastoji od pet osoba koje imenuje Predsjedništvo na period od šest godina. Odbor za guvernera imenuje jednog od svojih članova. 6
3. ULOGA CENTRALNE BANKE U MONETARNOJ POLITICI
Centralna banka je potpuno nezavisna, i od Republike Srpske, Federacije BiH, te bilo koje javne agencije i organa, a u cilju objektivnog sprovođenja svojih zadataka, osim ako nije drugačije određeno zakonom. Ona ne prima instrukcije od bilo kojeg drugog lica. Dužnost CB je da pruža savjete ministarstvu nadležnom za budžet BiH o svim značajnim pitanjima koja se odnose na njene zadatke ili zadatke koji su na neki drugi način u sklopu njene nadležnosti. Centralna banka i pomenuto ministarstvo se mogu međusobno konsultovati. U slučaju da je konsultovana, CB podnosi pisani izvještaj Odboru ministara BiH o ekonomskim i finansijskim pitanjima. Ukoliko ne postoji odobrenje oba entiteta, CB neće djelovati kao bankarski ili fiskalni agent RS ili Fed BiH. Depoziti institucija BiH i javnih agencija koje određuje nadležno ministarstvo BiH se mogu prihvatiti u Centralnoj banci, centrali i glavnim jedinicama, u KM i stranoj valuti. Centralna banka, kao depozitar, prima depozite i vrši isplate do granica deponovanih uloga prema platnim nalozima za te račune. CB plaća kamatu na takve depozite prema tržišno orjentisanoj stopi nakon oduzimanja njenih administrativnih troškova.
3.1. OVLAŠTENJE CB U UTVRĐIVANJU I SPROVOĐENJU MONETARNE POLITIKE Valuta države BiH je konvertibilna marka, 1 KM. Međunarodni simbol za KM je BAM. Novčanice konvertibilne marke su prvi put izdate 22. juna 1998. godine u apoenima od 50 feninga, 1 KM, 5 KM i 10 KM. Prema trenutnim podacima, razmjena KM u inostranstvu moguće je izvršiti u bankama samo u Srbiji i Crnoj Gori. Jedini autoritet u BiH koji donosi odluke o izdavanju zakonitog sredstva plaćanja je upravni odbor Centralne banke. U račune CB zavodi se ukupan iznos novčanica i kovanog novca u opticaju kao pasiva cjelokupne Centralne banke; u tu pasivu neće biti uključene novčanice i kovani novac koji se nalazi u rezervnom inventaru valute. Slika 1 - Novčanice konvertibilne marke
7
Kao sredstvo plaćanja svih javnih i privatnih dugovanja u BiH prihvataju se u svojoj nominalnoj vrijednosti novčanice i kovani novac koji je izdala CB kao zakonito sredstvo plaćanja, a koji nisu povučeni iz opticaja. Nominalnu vrijednost i veličinu novčanica i kovanica određuje upravni odbor Centralne banke, koji, uz odobrenje Predsjedništva BiH, treba da odluči i o dizajnu novčanica i kovanica. Centralna banka stavlja u promet „kupone” kao prelaznu mjeru, dok se ne nađe trajno rješenje za dizajn novca koji je dogovoren kao zakonsko sredstvo gotovinskog plaćanja. Dok su „kuponi” u upotrebi, CB ne izdaje kovanice. Zajednički elementi „kupona” Federacije BiH i RS su slijedeći: ▪
na novčanici se nalazi riječ „kupon”
▪
čitkim slovima je napisana rečenica „Donosiocu ovog kupona Centralna banka BiH na zahtjev isplaćuje [ ... ] konvertibilnih maraka”
▪
apoen „kupona” je ispisan uočljivim brojem sa obje strane novčanice
▪
kao tehnička karakteristika sigurnosti „kupon” ima i serijski broj.
Sve potrebne napore da osigura cirkulaciju „kupona” na cijelom teritoriju BiH u periodu od 3 mjeseca po usvajanju zakona preduzeo je upravni odbor Centralne banke. Štampanje novčanica i kovanje kovanog novca organizuje CB koja se brine o sigurnosti i čuvanju novčanica i kovanog novca, a ako je potrebno, i o čuvanju i uništenju otisaka i kalupa za kovanje novca i starih novčanica i kovanog novca koji su u BiH zakonsko sredstvo plaćanja. Neprikladna valuta se povlači iz opticaja, uništava i zamjenjuje se novčanicama i kovanim novcem Centralne banke. Ukoliko se dizajn novčanice ili kovanog novca ne može čitati, ako je bez oblika (izgubio oblik) ili je izbušen, ili ako je više od 40% njihove površine uništeno, CB može da odbije da zamjeni novčanice ili kovani novac. Takva sredstva za plaćanje se povlače i uništavaju bez nadoknade vlasniku, osim ako u posebnim slučajevima CB ne dozvoli potpunu ili djelimičnu kompenzaciju. Bilo koje KM koje su u opticaju na teritoriji BiH Centralna banka možda odlučiti da opozove i povuče iz opticaja, i to u zamjenu za štampanje odnosno kovanje drugih novčanica ili kovanog novca u jednakim iznosima. Odluka treba da bude donešena jednoglasno od strane upravnog odbora i u obliku propisa Centralne banke kojim se precizira vrijeme za koje novčanice i kovani novac trebaju biti zamjenjeni, kao i gdje će se zamjena vršiti (centrala, glavne jedinice ili ostale filijale Centralne banke). Novčanice i kovani novac koji su određeni za zamjenu, prestaju biti zakonsko sredstvo plaćanja istekom vremena za promjenu novčanica i kovanog novca. Krivim za počinjeno krivično djelo smatraće se svako fizičko ili pravno lice koje falsifikuje, krivotvori ili mijenja bilo koju novčanicu ili kovani novac, koji su zakonsko sredstvo plaćanja, ili ako posjeduje, prenosi ili izdaje takvu novčanicu, kovani novac, ček, vrijednosni papir ili karticu za koje je znao da su falsifikati, krivotvoreni ili izmjenjeni, ili proizvede, posjeduje ili prenosi bilo koji otisak, kalupe za kovanje novca, kamenje, papir, tintu ili neki drugi predmet ili tekućinu za koje je znao da su bili namjenjeni za falsifikovanje, 8
kovanje, krivotvorenje ili izmjenu bilo koje takve novčanice, kovanog novca, čekova, vrijednosnih papira ili kartice. Pisana dozvola CB potrebna je za bilo koje umnožavanje novčanica, kovanog novca, čekova, vrijednosnih hartija ili kartica, bez obzira da li su izraženi u valuti BiH ili nekoj drugoj, kao i za stvaranje bilo kojeg predmeta čiji dizajn imitira takve novčanice, kovani novac, čekove, vrijednosne hartije ili kartice. Ukupan iznos novčane pasive nikada ne smije da pređe ekvivalentan iznos neto deviznih rezervi. Ukupan iznos novčane pasive Centralne banke uvijek je zbir: ▪
svih novčanica i kovanog novca koje su u opticaj stavile centrala, glavne jedinice i ostale filijale CB
▪
potražnih salda svih računa koji se drže u knjigama Centralne banke i njenih organizacionih jedinica od strane rezidentnih vlasnika računa.
Svakog mjeseca Centralna banka objavljuje mjesečne podatke o ukupnom iznosu konvertibilnih maraka u opticaju kao i o zvaničnim deviznim rezervama Centralne banke, sa presjekom koji prikazuje držanje evra i drugih valuta.
9
4. CENTRALNA BANKA BIH I EVROPSKA UNIJA
Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) je međudržavni ugovor koji predstavlja novu generaciju sporazuma između balkanskih država i Evropske unije. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između BiH i EU je parafiran 04. decembra 2007. godine u Sarajevu. Suštinske razlike između SSP za države tada obuhvaćene Procesom stabilizacije i pridruživanju (BiH, Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija, Albanija) i evropskih sporazuma, načelno gledajući su u odredbama o regionalnoj saradnji. Sklapanjem ovog ugovora, BiH je potvrđen status potencijalnog kandidata za članstvo u EU. SSP se sklapa na neodređeno vrijeme. Nakon potpisivanja, SSP mora ratifikovati Parlamentarna skupština BiH, Evropski parlament i parlamenti svih članica EU. Do stupanja na snagu, na snazi je Privremeni sporazum. BiH je 16. juna 2008. godine u Luksemburgu potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju. Istovremeno sa potisivanjem tog sporazuma, potpisan je i Privremeni sporazum o trgovini i trgovinskim pitanjima, koji se primjenjuje od 1. jula 2008. godine do okončanja procedure ratifikacije SSP-a u svim zemljama potpisnicama. Potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju po prvi put je uspostavljen formalni ugovorni odnos između BiH i EU. Primarni cilj Sporazuma je formalno pridruživanje Bosne i Hercegovine Evropskoj uniji u određenom tranzicijskom periodu (šest godina), tokom kojeg će Bosna i Hercegovina postepeno prilagođavati svoje zakonodavstvo s najznačajnijim standardima i pravilima unutrašnjeg tržišta Eropske unije. To je olakšano uvođenjem institucionalnog okvira za politički dijalog, postepenim stvaranjem zone slobodne trgovine, liberalizacijom drumskog saobraćaja, uspostavljanjem regulacionog okvira za kretanje radnika, poslovnim nastanjivanjem, pružanjem usluga i kretanjem kapitala, kao i ugovornim formaliziranjem finansijske i tehničke pomoći. Potpisivanjem Sporazuma Bosna i Hercegovina ušla je u novu reformsku i fazu prilagođavanja pravnim, ekonomskim i političkim standardima Evropske unije, te fazu sveobuhvatne pripreme za obaveze koje će joj donijeti status kandidata i potpuno ispunjavanje Kopenhaških kriterija (1993.) i Madridskog kriterija (1995.), tj. : ▪
stabilnost institucija koje garantuju demokratiju, vladavinu prava, ljudskih prava i zaštitu manjina;
▪
postojanje funkcionalne tržišne privrede, sposobne da se nosi sa konkurencijskim pritiskom i tržišnim snagama unutar Unije;
▪
sposobnost preuzimanja obaveza članstva, uključujući privrženost ciljevima političke, ekonomske i monetarne unije; 10
▪
stvaranje uslova za integraciju prilagođavanja administrativnih struktura (provođenje propisa kroz odgovarajuće administrativne i pravosudne strukture).
Sve to zahtijeva puni angažman državnih i entitetskih institucija, nevladinog sektora i društva u cjelini. Budući da Sporazum predstavlja pravni temelj i sadržajni okvir odnosa BiH i EU, SSP označava i prvi korak ka institucionalizovanju odnosa sa Evropskom unijom, i omogućava postupne pripreme BiH za ostvarenje punopravnog članstva u EU. SSP se sastoji od deset poglavlja: ▪
Opšta načela
▪
Politički dijalog
▪
Regionalna saradnja
▪
Slobodno kretanje robe
▪
Kretanje radnika, poslovni planovi, pružanje usluga, kapital
▪
Usklađivanje prava, provedba prava i pravila tržišnog natjecanja
▪
Pravosuđe i unutrašnji poslovi
▪
Oblici saradnje
▪
Finansijska saradnja
▪
Institucionalne, opšte i završne odredbe. Sa aspekta Centralne banke BiH, ključna će biti poglavlja koja se odnose na ekonomsku i monetarnu politiku, statistiku i finansijske usluge.
Slika 2 – Ekonomska i monetarna unija
11
4.1 ULOGA CENTRALNE BANKE BOSNE I HERCEGOVINE U PROCESU PRISTUPANJA EVROPSKOJ UNIJI Pristupanje Evropskoj Uniji (EU) predstavlja strateški prioritet Bosne i Hercegovine (BiH). Centralna banka Bosne i Hercegovine (CBBiH), kroz jaku institucionalnu saradnju sa Direkcijom za evropske integracije Vijeća ministara BiH i resornim ministarstvima, kao i sa strukturama EU, učestvuje u procesu pristupanja države EU i radi na afirmaciji evropskih vrijednosti kontinuirano unapređujući svoje poslovanje u skladu sa evropskim standardima. U kontekstu globalnih finansijskih previranja, očuvanje stabilnosti monetarnog sistema je od ključnog značaja. Jaka, stabilna i nezavisna centralna banka doprinosi makroekonomskoj stabilnosti i cjelokupnoj boljoj pripremljenosti zemlje za proces evropskih integracija. CBBiH doprinosi radu koordinacionih i ekspertnih struktura BiH koje su uspostavljene u cilju provođenja obaveza prema EU i učestvuje, u okviru svoje nadležnosti, u izradi priloga za sljedeće dokumente: ▪
Izvještaj o napretku BiH u procesu evropskih integracija,
▪
Akcioni plan provođenja odredbi Privremenog sporazuma i Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju,
▪
Akcioni plan provođenja prioriteta iz Evropskog partnertstva,
▪
Ekonomsko-fiskalni program, i
▪
Program integrisanja BiH u EU.
Predstavnici CBBiH redovno učestvuju u ekonomskom dijalogu BiH sa Evropskom komisijom, Pododboru za ekonomska i finansijska pitanja i statistiku i sektorskim sastancima monitoringa reformskog procesa (RPM). U procesu konvergencije ka standardima EU i pripremama za ulazak u Evropski sistem centralnih banaka (ESCB) a zatim i u punopravno članstvo u Ekonomsko-monetarnoj uniji (EMU), CBBiH nadzire monetarnu stabilnost uz dosljedno njegovanje principa nezavisnosti i politike transparentnosti. Nezavisnost, efikasnost, poslovne prakse koje su u mnogim aspektima na nivou standarda EU ili blizu njih, povjerenje, dobra komunikacija s građanima i javnošću Bosne i Hercegovine, kombinovano doprinose i potvrđuju izuzetnu reputaciju CBBiH. 6
6
http://www.cbbh.ba/index.php?id=550&lang=bs 12
ZAKLJUČAK
Centralna banka spada u red najvažnijih finansijskih institucija u okviru finansijskog sistema i finansijskih tržišta svake zemlje. Ona obavlja veći broj funkcija koje doprinose ostvarivanju kako makro, tako i mikro ekonomskih ciljeva. Na makro nivou, Centralna banka je odgovorna za sprovođenje monetarne, kreditne i devizne politike što ima značajne implikacije na opštu privrednu ravnotežu. Na mikro nivou ona vrši kontrolu i daje podršku funkcionisanju većeg broja finansijskih institucija koje čine finansijski sistem. U početku nastajanja, neke od njih su se nalazile u privatnom vlasništvu (primjer Bank od England, formirana još 1694. kao akcionarsko društvo), ali kasnije su pretvarane u državne institucije. Potiču od različitih emisionih institucija, što asocira na jednu od njihovih prvih i osnovnih funkcija - emisiju novca. Pored toga, one su obavljale poslove za finansiranje državnih rashoda. Vremenom, broj funkcija centralne banke se širio u pravcu visokog nivoa regulative i supervizije poslovanja banka. One postaju centralna ustanova i institucija finansijskog sistema i najvažniji organ u ostvarivanju ciljeva monetarno-kreditne politike. Na taj način su bile u prilici da sprečavaju različite probleme i haos koji bi mogao da nastane u funkcionisanju realnog i finansijskog sektora. Danas, Centralna banka ima vrlo značajnu ulogu na mnogim segmentima finansijskog tržišta. Posebno je aktivna na segmentu tržišta novca, gdje direktno određuje količinu novca u opticaju i visinu kratkoročnih kamatnih stopa. Takođe, značajne su njene uloge na tržištu kapitala i deviznom tržištu. Centralna banka se pojavljuje ne samo kao običan učesnik u poslovima na finansijskim tržištima, već često i u ulozi regulativnog tijela. Njena ogromna uloga je u afirmaciji povjerenja i zaštiti ostalih učesnika. Centralna banka mora biti potpuno nezavisna i samostalna u svome radu. Ovom pitanju se u posljednje vrijeme poklanja izuzetno velika pažnja širom svijeta. Čak se sprovode istraživanja stepena nezavisnosti centralne banke od uticaja političkih struktura i izvršne vlasti. Nezavisnost i samostalnost centralne banke se ogleda u sposobnosti da preduzima sve neophodne mjere kako bi se ostvarili zacrtani ciljevi. Ponekad, pojedine mjere mogu biti nepopularne i protiv interesa pojedinih političkih struktura. Međutim, iskustva mnogih velikih zemalja (SAD, Velike Britanije, Njemačke, Japana i drugih) nas uče da sa ovim pitanjem ne treba imati puno kompromisa. Samo ukoliko je nezavisna i samostalna u svome radu Centralna banka može da pomogne u ostvarivanju makro i mikro ekonomskih ciljeva, kao što su niska inflacija, jeftini krediti, niska nezaposlenost, efikasan bankarski i finansijski sistem, itd. Talas zalaganja za visok stepen nezavisnosti Centralnih banaka je novijeg datuma. U periodu između 1989-91. godine tri zemlje (Novi Zeland, Meksiko i Kanada) su preduzele niz akcija na osamostaljivanju svojih centralnih banaka. Jedna od važnijih tendencija u radu centralnih banaka je vezana za prihvatanje određenih međunarodnih standarda kontrole. Posebno bitna pitanja su vezana za povećanje značaja regulisanja visine i strukture kapitala, takozvana kapitalna adekvatnost . Juna 1988. 13
godine u Bazelu su usvojeni određeni standardi od strane vodećih zemalja sveta (SAD, Kanade, Japana, zemalja zapadne Evrope). Oni su poznati pod nazivom Bazelski standardi i u stvari predstavljaju prihvatanje određenih proporcija (ili racija) kojih banke treba da se pridržavaju u svome poslovanju. Reforma bankarskog sistema je bez sumnje sprovedena bolje od bilo kojeg drugog privrednog sistema. Vraćeno je povjerenje u domaću valutu, i izvršena je privatizacija bankarskog sektora. Bankarski sektor su unaprijedile slijedeće promjene: ▪
reforma platnog sistema
▪
gotovinski platni sistem je postao ujedinjen, KM je postala dominantna i jedina valuta u javnoj upotrebi u BiH
▪
u sferi bezgotovinskih plaćanja, stari državni centralizovani sistem, zamjenjen je modernim sistemom evropskog tipa.
Buduće inicijative u finansijskom sektoru BiH: ▪
pouzdana Centralna banka i stabilna valuta
▪
bankarski sektor koji ubrzano napreduje
▪
finansijski sektor ima čvrstu bazu, tako da su izazovi za naredne godine kako održati finansijsku stabilnost, razviti tržište kapitala i vrijednosnih hartija, u cilju proširenja obima finansijskih usluga koje su dostupne štedišama i investitorima u BiH.
14
Prilog 1 – Mjesečni bilans stanja Centralne banke BiH 7
7
Izvor: website Centralne banke Bosne i Hercegovine, www.cbbh.ba/?id=1&lang=sr 15
LITERATURA
▪ ▪ ▪ ▪ ▪
Ristić, Ž., Komazec, S. (2012), “Monetarni i bankarski menadžment”, Beograd, Etnostil Bojić, M., (2010), “Javne finansije”, Banja Luka, Visoka škola za primijenjene i pravne nauke “Prometej” Zukić, J., (2010), “Finansijska tržišta, instrumenti i institucije”, Banja Luka, Visoka škola za primijenjene i pravne nauke “Prometej” Zvanični website Centralne banke BiH (www.cbbh.ba/index.php?id=13&lang=sr ) http://sr.wikipedia.org
16
POPIS PRILOGA, TABELA, SLIKA, DIJAGRAMA
Slika 1 Slika 2 Prilog 1
Novčanice konvertibilne marke ........................................................... 7 Ekonomska i monetarna unija ........................................................... 11 Mjesečni bilans stanja Centralne banke BiH ..................................... 15
17
