Seminarski-bankarski kredit

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

1. UVOD Novac i monetarna politika su sastavni dio ukupne ekonomske politike svake zemlje.Novčana politika i poslovanje novcem se odvija odvija u bankama. Kratka definicija banke glasi da je banka finansijska organizacija koja se bavi uzimanjem i davanjem kredita.Ne kredita.Nešto što šira definicija je da je banka finansijska finansijska organizacija organizacija monetarno-kr monetarno-kreditno editnogg sistema sistema koja se bavi 1 uzimanjem i davanjem kredita i posredovanjem u plaćanju .Ove definicije potvrđuju da je veoma važno obilježje banke da prima depozite i daje kredite.U banke se koncentriše društveni kapital,koji se preko sistema kredita vraća vraća u privredne privredne kanale.Ba kanale.Banke nke nisu samo prerađivači prerađivači neutrošenog neutrošenog novca,već novca,već institucije institucije koje su sposobne sposobne da samostalno stvaraju kreditni novac. Prikupljanje novčanih sredstava je prva i jedna od najvažnijih funkcija bankarskog poslovanja. Najvažniji izvori tih sredstava su novčani depoziti,štedni ulozi i druga sredstva građana. Plasiranje prikupljenih sredst sredstava ava je druga druga veo veoma ma bitna bitna funkci funkcija. ja.Ove Ove dvije dvije funkci funkcije je su međuso međusobno bno zavisn zavisne,a e,a njihov njihovoo oba obavlj vljanj anjee predstavlja temelj bankarskog poslovanja.Putem odobravanja kredita banke podstiču privrednu aktivnost i utiču na razvoj. Pojava kredita se u dalekoj istoriji vezuje za nastanak tržišnih viškova robe,ali pravi razvoj je vezan za razvoj i nastanak novca i novčanih funkcija. U antičkom društvu,kredit je bio robni ili naturalni.Međutim,vraćanje kredita koji je bio robnog oblika je,u suštini,bilo vraćanje vrijednosti te robe jer je roba već bila utrošena od strane dužnika.To je značilo da je dužnik u momentu dospjeća kredita morao raspolagati nečim iste vrijednosti kao roba koju je pozajmio.Taj problem se rješava razvojem novca,kada se kredit počinje davati u novcu.Moderno bankarstvo se razvilo u Srednjem vijeku iz zlatarskih radnji.Zlatari su imali prostorije u kojima su na sigurnom čuvali zlato.Deponenti su zlato ostavljali na čuvanje i dobijali priznanicu.Kad deponent želi da podigne novac,on zlataru vraća priznanicu i plati naknadu za čuvanje zlata.Gradovi su bili mali,svi su se međusobno poznavali,te je svako imao povjerenja u zlatarevu priznanicu.Kad se plaćanje robe počelo obavljati priznanicama,nastaje papirni novac. U robovlasničkom i feudalnom društvu se razvija novčani kredit sa karakteristikama zelenaškog kredita.Sav kapital je egzistirao u obliku zelenaškog kapitala.Kamata dostiže visinu 100 % ili čak i više od samog samog iznosa iznosa kredita.Je kredita.Jedini dini cilj zelenašk zelenaškog og kredita kredita je bio pljačkanj pljačkanjee pozajmilac pozajmilacaa kredita,i kredita,i kroz visoke iznose kama kamate te,z ,zel elen enaš aška ka kama kamata ta je zahv zahvat atal alaa ne samo samo viša višakk proi proizv zvod odaa nego nego i dio dio ili ili čak čak i cije cijeli li proi proizv zvod od dužnika.Istorija je pokazala da je veliki broj robova u antičkoj Grčkoj i starom Rimu dolazio iz redova dužnika koji nisu imali čime da vrate zajam ili plate zelenaške kamate.Isti slučaj je i sa kmetovima,pa čak i sa feudalcima koji nisu mogli da otplate dugove za rasipnički život koji su vodili 2. U kapitalizmu,banke potiskuju zelenaše i,postepeno,bankarski krediti zamjenjuju zelenaške,jer visoke kamate zelenaških kredita su ograničavale razvoj industrije,a samim tim i razvoj kapitalizma.Sa razvojem kapita kap italiz lizma ma se razvio razvio i kredit kredit,al ,alii razvoj razvoj kredit kreditaa je omoguć omogućio io i brz razvoj razvoj kap kapita italiz lizma. ma.U U ovo ovom m sistem sistemuu privređivanja društveni odnosi su zasnovani na razvoju proizvodnih snaga,a kamata je sastavni dio kapitalističkog profita. Zanimljiva je priča o Amsterdamskoj banci,gdje su konzervativni bankari u XVIII vijeku otkrili da je dovoljan dovoljan jedan dodatni dodatni potez perom pa da bančin bančin zajmoprimac zajmoprimac dobije od banke zajam zajam i to iz nekog tuđeg depozita,ko depozita,koji ji je u banci mirovao.Prvob mirovao.Prvobitni itni ulagač je mogao prethodno prethodno biti upozoren da će njegov depozit biti tako upotrijebljen i da će on za to biti adekvatno plaćen.Originalni depozit ostajao je i dalje na računu prvobitnog ulagača,ali su kamate dobijene od zajma stvarale novi depozit.Ova dva depozita,originalni i novi,su se dalje mogli upotrebljavati za različite isplate 3.Tako je banka novcem stvarala novac.

1

Grupa autora(vidi stranu 13): Poslovne finansije,Svjetlost d.d,Sarajevo,1998 god,str.132 H.Sefić,H.Kapić: Finansije,Ekonomski fakultete,Bihać,str.314 3 J.K.Galbraith: Novac,Stvarnost,Zagreb,1975 god,str.33 2

2


2. POJAM KREDITA Pojam riječi kredit je od latinske riječi credo=vjera,credere=vjerovati i creditum=kredit,zajam. Kredit možemo definisati kao realnu ekonomsko-pravnu kategoriju pod kojom se podrazumijeva određeni dužničko povjerilački odnos u kom povjerilac ustupa dužniku pravo raspolaganja određenom količinom novca,na izvjesno vrijeme i pod određenim uslovima 4.Jednostavno rečeno,bankarski kredit je posao kod kog banka daje na kredit ugovorenu sumu novca,korisnik kredita se obavezuje da tu sumu vrati banci u ugovorenom roku,na ugovoreni način i da plati banci ugovorenu kamatu.Kada se govori o novčanim kreditima,misli se na bankarske kredite koji se daju u obliku savremenog novca i to putem depozitnog novca kao jednog od oblika novca.Osnovna karakteritika novčanog kredita je plaćanje kamate kao cijene ustupanja novčane vrijednosti. Kredit se razlikuje od donacija,subvencija i poklona po obavezi koju primalac ima da novac vrati davaocu.Kredit se veže za povjerenje,ali banka takođe kredit temelji na stručnim analizama,svim mogućim saznanjima o tražiocu,njegovoj politici,tehnologiji koju je izabrao i svemu ostalom što može da bude od uticaja na uspješnost poslovanja kreditiranog projekta i nosioca kredita.Uz sve to,najčešće se traže i razna obezbjeđenja,poput mjenica,garancija do hipoteke. Kreditni sistem omogućava raspolaganje tuđim kapitalom.Jedna od njegovih osnovnih funkcija je da prebaci kapital sa onih koji ga nemaju na one kojima je potreban i koji žele da ga upotrijebe,kao kod bankarskih kredita pojedincima koji žele da pokrenu ili prošire posao. Kredit omogućava da se iskoristi kapital koji bi inače ležao neiskorišten i tako omogućava plasiranje više resursa na tržištu. Kredit doprinosi bržoj cirkulaciji kapitala na tržištu.Ubrzava proces razmjene i time pospješuje novčani opticaj.Bržim obrtom kapitala stvara se veći profit,koji omogućuje proširenje proizvodnje,a time dovodi do stvaranja novog profita.Jedna od osnovnih razlika između zemalja Afrike,Azije,Južne Amerike i razvijenijih zapadnih zemalja leži u obimu kreditiranja gdje upotreba kreditnih sredstava omogućava zapadnim zemljama da neprekidno koriste svoju štednju.Nedostatak pouzdane kreditne politike u zemljama u razvoju čini da građani ovih zemalja svoje ušteđevine drže u «slamaricama» umjesto da ih,posredstvom banaka,puste da obavljaju produktivan i profitabilan posao.Bez kredita,ne bi bila moguća ogromna ulaganja koja su bila potrebna za razvoj velikih kompanija na kojima počiva visok životni standard zapadnih zemalja 5.

3.TEORIJE KREDITA Kredit je postojao i u pretkapitalističkim društvima,ali tek sa razvojem kapitalizma,odnosno razvojem novca i novčanih funkcija,razvio se i kredit.Osnova na kojoj izrasta kreditni novac je funkcija novca kao sredstva plaćanja6.Uporedo sa razvojem kredita razvijale su se i ekonomske teorije o značaju i funkciji kredita.Postoje brojne teorije o razvoju i ulozi kredita u ekonomskom životu.Ovdje ćemo obraditi najznačajnije.

3.1. RAZVOJ KREDITA Gledajući istorijski razvoj bankarskih kredita,možemo izdvojiti četiri teorije: 1.teorija komercijalnih kredita 2.teorija unovčive aktive 3.teorija anticipativnog dohotka 4.teorija usklađivanja obaveza. Teorija komercijalnih kredita je najstarija bankarska teorija kredita.Prvi put se pojavljuje u Velikoj Britaniji u XVIII vijeku,u SAD dolazi u XIX vijeku i važila je do početka XX vijeka.Po ovoj teoriji,banke treba da odobravaju kratkoročne kredite na osnovu kratkoročnog komercijalnog vrijednosnog papira koji se automatski likvidira7.Banka može da odobrava i dugoročne kredite,ali samo iz dugoročnih izvora sredstava.Kratkoročni krediti imaju rok vraćanja 90 dana,a služe u svrhu finansiranja tekuće proizvodnje i nenaplaćenih potraživanja.Automatska likvidacija kredita,u ovom slučaju,znači da kredit u sebi sadrži sredstvo otplate,odnosno karakter kredita stvara potrebna sredstva za njegovo otplaćivanje.Nasuprot kreditima za špekulativne ili čisto finansijske svrhe,kredit se zasnivao na realnoj,opipljivoj robi. Ova teorija je imala za cilj stabilizaciju bankarskog sistema u tadašnje vrijeme. 4

J.Sejmenović,S.Komazec,Ž.Ristić: Monetarne i javne finansije,Univerzitet za poslovne studije,Banja Luka,2008 god,str.195 Encarta reference library,Microsoft,2003 god,search credit 6 J.Sejmenović,S.Komazec,Ž.Ristić: Monetarne i javne finansije,Univerzitet za poslovne studije,Banja Luka,2008 god,str.195 7 M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.177 5

3

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE Teorija unovčive aktive je važila u periodu između dva svjetska rata.Po ovoj teoriji,banka može da odobri dugoročne kredite i iz kratkoročnih izvora sredstava.Kako ne bi došlo do rizika likvidnosti banke,banka mora formirati rezerve likvidnosti od prvoklasnih kratkoročnih državnih obveznica 8. Teorija anticipativnog dohotka se pojavljuje poslije II svjetskog rata.Naziv je dobila po tome što je anticipativni ili budući dohodak pravi izvor otplate bankarskog kredita,stoga nema razloga za ograničavanje davanja kredita.Ova teorija smatra da banke mogu ofanzivnije voditi svoju kreditnu politiku i odobravati čitav spektar kredita bez bojazni za likvidnost,jer mogu koristiti kredit za likvidnost. Teorija usklađivanja obaveza smatra da banka može slobodno odobravati sve oblike kredita,jer kreditni plasmani ne predstavljaju uzrok nelikvidnosti,s obzirom da se pitanje likvidnosti banaka rješava putem tržišta likvidnih sredstava,tj.putem primarnih i sekundarnih rezervi likvidnosti 9. 3.2.ZNAČAJ KREDITA Teorija kredita u građanskoj ekonomskoj teoriji nije jedinstvena.Postoje brojna različita shvatanja o ulozi kredita u procesu kapitalističke reprodukcije.Dominiraju dvije grupe shvatanja,koje odgovaraju različitim fazama u razvoju kapitalističkog sistema: 1.teorija o indiferentnosti kredita 2.teorija o stvaralačkoj ulozi kredita. Teoriji o indiferentnosti kredita ili teorija o neutralnoj ulozi kredita u procesu reprodukcije smatra da je funkcija kredita da vrši prelijevanje novčanih sredstava u privredi.Polazi se od toga da je kredit način iskorištavanja nerealiziranih suma novca,tj.štednje 10.Štednja je jednaka kreditu,stoga nema promjena i posljedica u privredi.Kreditom se ne kreira nova kupovna snaga,jer se njegovim odobravanjem ne mijenja količina novca u opticaju.Ova teorija je izraz klasičnog ekonomskog učenja,po kojem kredit ima posredničku ulogu između onog ko odlaže trošenje jednog dijela svog prihoda i onog ko svoj prihod djelimično unaprijed troši.Dohodak se,i pored kredita,troši u potpunosti,tako da se ne može narušiti ravnoteža privrede.Po ovoj teoriji,kredit u ekonomiji nema ekonomski,monetarni i finansijski značaj;on je neutralan. Po teoriji o stvaralačkoj (kreativnoj) ulozi kredita ,koja je utemeljena na shvatanjima savremene građanske ekonomske teorije,kredit ima vrlo važan značaj u ekonomskom životu.U stvari,kredit je od prvorazrednog ekonomskog značaja za dimenzioniranje obima reprodukcije,jer se upravo novcem,tj.kreditom kreira nova kupovna snaga.Nova kupovna snaga dovodi do ulaganja u nove privredne aktivnosti,a samo u uslovima stalnog širenja obima reprodukcije nalaze se uslovi za ostvarivanje motiva ulaganja profita 11.U radovima J.Schumpetera 12 su date teorijske podloge ove teorije u kojima dominira shvatanje o svemoćnoj ulozi novca u procesu reprodukcije.Schumpeter smatra da jedina mogućnost stvaranja nove kupovne snage leži u kreditu koji se ne zasniva na nekoj ranijoj štednji,već na fikciji o štednji koja će se eventualno jednog dana ostvariti13.Smatra se da banke mogu da odobravaju kredite iz sredstava koja se nalaze u njihovim potraživanjima,za čije stvaranje banke imaju i moć i sposobnost.Ovdje banke istovremeno stvaraju i nove dužnike i nove povjerioce.Zbog mogućnosti banaka da odobre kredite iznad raspoloživog obima štednje,ova teorija se naziva i teorija stvaranja dopunskog kredita.

4.IZVORI SREDSTAVA ZA KREDITIRANJE Izvori sredstava za kreditiranje se mogu naći u dva oblika:u obliku robe kao izvor sredstava za komercijalni kredit i u obliku novca kao izvor sredstava za bankarski kredit.Novac čini izvore sredstava za kreditiranje samo onda kad je na odgovarajući način mobiliziran,prikupljen i koncentrisan u bankarskim organizacijama u formi odgovarajućih vrsta depozita 14.Banke koriste deponovani novac za davanje kredita drugim klijentima.Depoziti koji se u obliku depozitnog novca kumuliraju kao potraživanja evidentirana na računima u bankama čine jednu vrstu izvora sredstava za kreditiranje u savremenom kreditnom sistemu. Novčani depoziti u bankama mogu biti: -stvarni ili primarni i kreirani ili sekundarni,prema porijeklu novca iz kog su formirani. -depoziti stanovništva i poslovni depoziti,prema imovinsko-pravnom statusu subjekata koji su deponirali novac u banku 8 M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.177 9 M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.178 10 M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.176 11 M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.176 12 Joseph Alois Schumpeter (1883-1950), ekonomista 13 M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.176

4

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE 14 H.Sefić,H.Kapić,Finansije,Ekonomski fakultete,Bihać,str.323

-depoziti po viđenju i oročeni depoziti,prema mogućnosti raspolaganja deponenata sa sredstvima depozita -namjenski i depoziti bez namjene,prema tome da li im je definisana namjena u momentu korištenja. Stvarni ili primarni depoziti se formiraju iz uplata gotovog novca koji je u opticaju u zemlji ili su,kao strana valuta direktno ili uz konverziju uplaćeni na depozitne račune u banci. Sekundarni depoziti nastaju u bankama kroz monetizaciju bančine sekundarne aktive u procesima obavljanja aktivnih bankarskih poslova15.Nastaju tako što banka,na osnovu kreditnog odnosa koji postoji između banke i njenog komitenta,odobrava svog komitenta na depozitnom računu u svojoj pasivi.Depozit,kao potraživanje komitenta prema banci,je nastao po osnovi prethodnog stvarnog dugovanja komitenta za kredit u aktivi banke. Depoziti stanovništva se formiraju iz uplata fizičkih lica. Poslovni depoziti su potraživanja prema banci formirana na računima deponenata po osnovi njihovih uplata,a imaju status pravnih lica. Depoziti po viđenju su vrsta novčanih depozita koje njihov vlasnik može da koristi kad god mu zatrebaju i u vremenu kad banka mora da radi. Oročeni depoziti su vrsta novčanih depozita kojih se njihov vlasnik odriče na neko vrijeme u korist banke,tako da banka za to vrijeme može da ih koristi za kreditiranje. Namjenski depoziti su oni čija je namjena definisana,pa se mogu upotrebljavati samo za tu namjenu.Depoziti bez namjene nemaju unaprijed definisanu namjenu,stoga se mogu koristiti za sve namjene njihovih vlasnika. Novčani depoziti predstavljaju značajan,ali ne i jedini izvor sredstava za kreditiranje.Izvori se mogu naći i u mobilizaciji novčanih sredstava za kreditiranje koja se ostvaruje kroz emisiju novca centralne banke,kroz izdavanje vrijednosnih papira,zaduživanje u inostranstvu,prodajom plemenitih metala banci,a u savremenim uslovima privređivanja,i udruživanjem rada i sredstava u okvirima banke 16.Izdavanjem različitih vrijednosnih papira kao što su obveznice i blagajnički zapisi,banke stvaraju značajne izvore za kreditiranje.Banka prodaje obveznice ili druge vrijednosne papire,zainteresovani subjekti ulažu svoja novčana sredstva u njih jer kupovinom obveznica ostvaruju prihode po osnovi kamata i učešća u raspodjeli prihoda banke.Ovaj oblik koncentracije sredstava je značajno zastupljen u savremenim kapitalističkim sistema.Zaduživanjem u inostranstvu se,kroz uvoz inozemne akumulacije u formi robnih ili novčanih kredita,proširuju izvori za kreditiranje unutar zemlje.Otkupljivanje plemenitih metala ili deviza pojačava količinu domaćeg novca u opticaju,a tako i mogućnost za povećavanje depozita.

5.PODJELA BANKARSKIH KREDITA Postoji mnogo klasifikacija bankarskih kredita,u zavisnosti od kriterijuma po kojima se vrši.Najčešće se krediti mogu podijeliti: 1.po ročnosti,odnosno roku na koji su odobreni 2.po obezbjeđenju ili obliku osiguranja 3.po načinu otplate 4.po namjeni kredita 5.po vrstama kreditora Po roku na koji su odobreni,krediti se dijele na: 1.kratkoročne krediti 2.dugoročne krediti 3.srednjoročne krediti. Kratkoročni krediti imaju rok vraćanja do jedne godine.Dugoročni krediti imaju rok vraćanja preko pet godina.Srednjoročni krediti formalno su kratkoročni,ali prema stvarnom roku vraćanja su srednjoročni. Po obliku osiguranja(kolaterala) krediti se dijele na: -neosigurane -osigurane. Neosigurani krediti su oni gdje kreditor daje kredit na osnovu povjerenja u dužnika,pa ne traži nikakvo posebno obezbjeđenje u svrhu svog osiguranja da će kredit biti vraćen u roku.Osigurani kredit je takav kredit kod kog kreditor od dužnika uzima neku realnu garanciju kao pokriće za vraćanje kredita. Prema načinu otplate dijele se na: -amortizacione -obročne -cijele kredite. 15 16

H.Sefić,H.Kapić,Finansije,Ekonomski fakultete,Bihać,str.324 H.Sefić,H.Kapić,Finansije,Ekonomski fakultete,Bihać,str.325

5

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE Amortizacioni krediti se otplaćuju prema utvrđenim anuitetima u amortizacionom planu ,gdje anuitet predstavlja zbir otplatne rate i kamate.Obročni krediti se otplaćuju u ugovorenim obrocima,a cijeli krediti se vraćaju odjednom u cijelom iznosu duga.Cijeli krediti su uglavnom kratkoročni. Po namjeni za koju su uzeti,kredite dijelimo na: -privredne(tu spadaju industrijski,poljoprivredni,trgovački krediti) -potrošačke -stambene -kredite finansijskim ustanovama(npr.kredit za likvidnost banke) -lične kredite. Po vrstama kreditora: -bankarski -državni -komercijalni -kredit privatnih lica -kredit osiguravajućih društava. Jedna od standardnih podjela kredita je sektorska podjela na: -kredite privredi -kredite stanovništvu.

5.1.KREDITI PRIVREDI Krediti privredi se u zapadnoj terminologiji nazivaju velikim ili wholesale kreditima.Po roku na koji su odobreni,dijele se na: -kratkoročne kredite privredi -dugoročne ili investicione kredite privredi.

5.1.1.KRATKOROČNI KREDITI PRIVREDI Rok otplate ovih kredita iznosi jednu godinu,izuzetno dvije.Prvenstveno služe za finansiranje tekućeg poslovanja korisnika kredita.Ovo nisu razvojni krediti i koriste se za nabavku privremenih obrtnih sredstava. Posmatrano sa aspekta banke,kratkoročni krediti privredi imaju funkciju ostvarivanja rentabilnosti banke.Sa mikrokreditnog aspekta služe za funkcioniranje tekućeg poslovanja.Makroekonomski aspekt je u funkciji monetarnog i realnog cilja.Monetarni se ogleda u kreiranju novčane mase,iz razloga što se savremeni novac uglavnom kreira kratkoročnim kreditima.Realni cilj se odnosi na unapređenje privredne strukture,tako što banke vrše dodjelu kreditnih sredstava uz selekciju,pa kredite dobijaju veoma efikasna preduzeća 17. Od kratkoročnih kredita privredi najpoznatiji su: -diskotni ili eskontni krediti -«overdraft» krediti -metod kreditnih računa -kreditne linije -revolving kreditne linije -revolving krediti -faktoring -superkratkoročni krediti -mostni krediti. Diskontni krediti u osnovi predstavljaju derivaciju komercijalnih kredita 18.To su krediti kojima se vrši finansiranje robnih kredita koje međusobno odobravaju i primaju preduzeća.Banka otkupljuje mjenicu i to prije roka dospjeća,za šta naplaćuje tzv.diskont.Diskont predstavlja cijenu kredita. Banka otkupljuje samo kvalitetne,tj.bonitetne mjenice ekonomskih subjekata.U robnim transakcijama dužnik izdaje mjenicu i uručuje je povjeriocu kao pokriće za primljenu ili kupljenu robu na kredit ili odgođeno plaćanje.Ovakve mjenice imaju tri funkcije: -platežnu,gdje mjenica zamjenjuje novac -garantnu,gdje mjenica predstavlja garanciju da će potraživanje iz mjenice biti na vrijeme plaćeno -kreditnu funkciju. 17 18

M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.180 M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.181

6

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE Bonitetna mjenica treba da ispunjava određene uslove:rok dospjeća je od 10 do 90 dana,mora imati robno pokriće,ima tri potpisa:izdavaoca-dužnika,primaoca-kreditora i banke kao garanta. Kod diskontovanja mjenice,banke primjenjuju diskontnu stopu koja je u visini kamatne stope na standardne kratkoročne kredite privredi.Banka će za otkupljenu mjenicu platiti nižu cijenu,ali će u roku dospjeća mjenice od izdavaoca naplatiti pun iznos.Razlika je cijena kredita,tj.diskont i to predstavlja prihod banke. «Overdraft» krediti se zovu i «prekoračenje tekućeg računa».Britanski kreditno-bankarski sistem je poznat po ovim kreditima.Ovdje preduzeća mogu automatski povlačiti iznose sa tekućih računa kod banaka.Tekući računi mogu imati negativan saldo koji se automatski neutralizira prilivom sredstava na tekući račun preduzeća korisnika kredita otvorenog kod dotične banke.Rok vraćanja ovih kredita nije određen,ali se krediti,u stvari,stalno pokrivaju prilivom sredstava na tekući račun.Kamatna stopa je manja nego kod standardnih kredita,jer nema ugovaranja kredita pa su troškovi banke niži.Ovim oblikom bankarskih kredita se vrši kreditiranje privrede. Metod kreditnih računa je krući način kreditiranja privrede.Uglavnom se primjenjuje u SAD-u i kontinentalnoj Evropi.Kod odobravanja ovog kredita se vrši provjera kreditne sposobnosti i boniteta zajmotražioca.Kreditira se preduzeće sa nižim stepenom boniteta.Rok vraćanja je maksimalno jedna godina,ali je najčešće tri mjeseca.U ugovoru postoji klauzula «po zahtjevu»(misli se na zahtjev banke),pa banka može naplatiti svoja potraživanja i prije isteka roka.Kamatna stopa je viša nego na «overdraft» kredite zbog troškova pri ispitivanju kreditne sposobnosti zajmotražioca. Kreditne linije su specijalan način kreditiranja privrede.Banka svom komitentu određuje godišnji limit mogućeg korištenja kredita.Zajmotražioc automatski u toku jedne godine koristi sredstva kredita do visine limita.Kamatna stopa se plaća samo na iznos neto zaduženja,jer korisnik kredita u toku jedne godine i povlači i vraća kreditna sredstva.Ovaj kredit je pogodan za preduzeća,jer mogu povlačiti sredstva onda kad su im potrebna.Najznačajniji korisnici kreditnih linija su velika preduzeća,jer je ova vrsta kredita neosigurana,tj.banka ne traži nikakvo pokriće prilikom odobravanja.Korisnici kredita su izuzetno kreditno sposobni. Revolving kreditne linije se ugovaraju na period od 2 do 3 godine,uz mogućnost obnavljanja.Utvrđuje se okvirni i maksimalni iznos korištenja kredita.Kredit se automatski povlači i vraća,kao kod modela kreditne linije.Razlika je što revolving kreditne linije imaju duži rok vraćanja u odnosu na standardne kreditne linije.Kamatne stope nisu fiksne,već se povremeno usklađuju. Revolving ili rollover krediti se ugovaraju na period od 3 do 6 mjeseci,ali su obično dužeg roka vraćanja,2 do 3 godine.I ovdje dolazi do kamatnog reusklađivanja,odnosno mijenjanja kamatne stope.Ne otplaćuju se automatski,već jednokratno,višekratno ili u anuitetima.Naziv-revolving ili obnavljajući kredit su dobili po tome što preduzeće može prije isteka ugovorenog roka vraćanja kredita izvršiti obnavljanje kreditnog ugovora i tako nekoliko puta produžiti korištenje kredita. Pogodnost obnavljanja kredita banka naplaćuje dodatnom,tzv.kamatnom taksom na iznos neiskorištenog kredita.Prosječna kamatna stopa kod revolving kredita je nešto viša od tekućih kratkoročnih kamatnih stopa.Standardni rok reusklađivanja kamatne stope je 6 mjeseci.Osnovna kamatna stopa je promjenjiva,a dodatno kamatno opterećenje i kamatna taksa su fiksni.Da bi smanjile kreditni rizik,banke obično idu na kraće rokove reugovaranja kredita.Kreditna sposobnost se pažljivo provjerava,uz korištenje analize novčanih tokova i očekivanih prihoda preduzeća.Korisnici ovih kredita su velika preduzeća,a krediti mogu biti osigurani garancijama. Faktoring predstavlja otkup komitentovih potraživanja od nekog dužnika.Faktoringom se uglavnom bave velike banke,jer ovdje banka mora da vrši kreditnu analizu komitentovih poslovnih partnera,vođenje računovodstva preduzeća-komitenta i sl. Superkratkoročni krediti su dnevni krediti.Naplaćuju se na poziv banke .Kamatna stopa je niža od prosječnih tržišnih kamatnih stopa. Mostni krediti se odobravaju preduzećima koja na finansijskom tržištu prodaju vrijednosne papire koji su namijenjeni za finansiranje trajnih obrtnih sredstava.

5.1.2.DUGOROČNI KREDITI PRIVREDI Obim dugoročnih bankarskih kredita se povećava u periodu poslije drugog svjetskog rata,kad dolazi do obnove i ekonomskog razvoja pojedinih zemalja. Najčešće se koriste za finansiranje infrastrukturnih radova,nabavku investicione opreme,izgradnju fabrika i za nabavku mašina. Dugoročni krediti banci obezbjeđuju višu kamatu,ali i veći rizik i potencijalni kreditni gubitak.Što je duži rok vraćanja,povećava se i kreditni rizik. Osnovne karakteristike dugoročnih kredita su: -kamatna stopa -rizik

7

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE -zalog -način otplate -izvor otplate Kamatna stopa zavisi od kreditnog statusa zajmotražioca,roka vraćanja kredita,veličine kredita itd.Krediti sa kraćim rokom vraćanja i investicijski projekti manjeg rizika će imati i nižu kamatnu stopu.Kod dugog roka vraćanja može doći do inflacije i ekonomske nestabilnosti,pa se dugoročni krediti ugovaraju sa promjenjivom kamatnom stoppom.U cilju ograničavanja mogućeg gubitka,ponekad se vrši ugovaranje kamatnog raspona. Povećani rizik proizilazi iz potencijalnog kreditnog gubitka.Kamatni rizik se ograničava ugovaranjem promjenjive kamatne stope.Javlja se i rizik likvidnosti za banku,jer je teško obezbijediti refinansiranje kredita.To je razlog što ove kredite mogu odobravati,u većem obimu,samo velike banke. Zalog ili osiguranje kredita banka traži kako bi pokrila kreditni rizik.Osiguranje se obično traži u vidu kvalitetnih garancija i sl. Način otplate kod dugoročnih kredita je višekratni,najčešće u obliku anuiteta.Periodi otplate mogu biti mjesečni,kvartalni,polugodišnji i višegodišnji.Kod ugovaranje načina otplate često se dodaje klauzula po kojoj obaveza vraćanja kredita u prvom periodu njegovog korištenja miruje.To je tzv.grejs(grace)period.Anuitet se sastoji iz dva dijela: rate otplate osnovnog duga i kamate.Dugoročni krediti se u praksi obično otplaćuju jednakim anuitetima.Ovakav način otplate je najpogodniji za dužnika.Kod jednakih anuiteta postoje dva načina otplate kamate.Kod prvog načina,iznos kamate se vremenom povećava uz istovremeno smanjivanje osnovne rate.Drugi način je obrnut:kamata se smanjuje,a osnovna rata povećava. Izvori otplate dugoročnih kredita se razlikuju od izvora otplate kratkoročnih kredita.Otplata dugoročnih kredita se vrši iz neto-prihoda korisnika.Neto-prihod(dobit,profit) služi za otplatu kamata,a amortizacija za otplatu rate. Kod dugoročnog bankarskog kreditiranja privrede postoje bitne razlike između SAD-a i Japana i zapadnoevropskih zemalja.U SAD-u i Japanu,dugoročnim kreditiranjem se bave investicijske,a ne komercijalne banke.Međutim,u posljednje vrijeme,i u SAD-u i u Japanu dolazi do univerzalizacije bankarstva,odnosno banke se mogu baviti i kratkoročnim i dugoročnim kreditiranjem 19.Dugoročno kreditiranje zahtijeva veliki kreditni potencijal banke i sposobnost banke da ograniči visok rizik koji se javlja kod dugoročnih kredita. U dugoročne kredite spadaju: -investicioni krediti -hipotekarni krediti -stambeni krediti -konzorcijalni krediti -forfetiranje. Investicione kredite odobravaju univerzalne banke i specijalizovane banke čija je to uža djelatnost.Ovi krediti pokrivaju potrebe u osnovnim sredstvima.Najčešće se odobravaju za:izgradnju i nabavku osnovnih sredstava,ulaganja u stalna obrtna sredstva,osnivačka ulaganja i finansiranje sanacionog programa.U praksi,krediti za trajna obrtna sredstva se odobravaju zajedno sa investicionim projektima. Prije nego što se odobri investicioni kredit,banka od zajmotražioca zahtijeva investicioni projekt i investiciono-tehničku dokumentaciju.Bitan uslov za dobijanje kredita je i kreditna sposobnost zajmotražioca.Za ispitivanje kreditne sposobnosti se koristi bilans stanja i uspjeha,kreditni status zajmotražioca,finansijski plan preduzeća,projekcija budućeg prihoda i mogućnost vraćanja kredita.Banka kao obezbjeđenje uzima garanciju neke druge banke ili privrednog subjekta,u obliku jemstva,hipoteke,ustupanja potraživanja od drugih preduzeća ili osiguranje imovine korisnika kredita.Pored stručnih službi banke,potrebno je i učešće grupe eksperata iz tehnologije,inžinjeringa,marketinga itd.Po odobrenju kredita,zaključuje se ugovor o kreditu.U drugoj fazi banka prati realizaciju investicionog projekta,u cilju utvrđivanja da li korisnik kredita izvršava ugovorene obaveze.U trećoj fazi se završava projekat,pušta u upotrebu i investicioni kredit se otplaćuje. Investicioni kredit se vraća putem anuiteta.Otplaćuje se na četiri načina: -jednakim anuitetima,gdje zbir otplate i kamate ostaje nepromijenjen u toku cjelokupnog otplatnog perioda -različitim anuitetima,gdje je osnovna rata nepromijenjena,a kamate se obračunavaju na ostatak duga po odbijanju otplate i stalno se smanjuju -anuitetima nakon grejs perioda,gdje se u toku grejs perioda plaća samo kamata,a po isteku grejs perioda se plaća anuitet -jednokratnom uplatom nakon grejs perioda,pri čemu se u toku grejs perioda plaća kamata,a nakon isteka grejs perioda cijeli iznos duga se vraća u jednoj uplati. Hipotekarni kredit je dugoročni kredit koji se odobrava uz zalog nepokretne imovine.Predmet

8

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE hipoteke mogu biti industrijski objekti,hale,stanovi,zgrade,gradilišta i sl.Predmet hipoteke može biti i pokretna 19

M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.187-188

imovina,u slučaju da ima veliku vrijednost,npr.avioni,brodovi i sl.U početku je hipotekarni kredit odobravan za potrebe poljoprivrede,a kasnije i zanatstva.Za hipotekarni kredit se kaže da je realni kredit,jer banku interesuje samo bonitet nekretnine koja je predmet zaloga. Banka kredit osigurava saglasnošću dužnika na pravo zaloge nad nepokretnom imovinom.U zemljišne knjige se uknjižava pravo vlasništva banke nad nepokretnom imovinom,uz saglasnost dužnika.Pravo vlasništva se ne mijenja,ali se vlasniku nekretnine ograničava pravo raspolaganja sa tom nekretninom.Zemljišne knjige se vode pri sudovima,tako da banka može lako provjeriti da li već postoji hipoteka na određenoj imovini.Vlasnik može otuđiti imovinu,ali banka i dalje ima pravo naplate bez obzira na promjenu vlasnika.Pravo zaloge ostaje nad imovinom dok god se kredit ne otplati u cjelosti. Hipotekarni ugovor sadrži:iznos hipotekarnog kredita,visinu kamatne stope,rok vraćanja,način isplate,pravo otkazivanja.Kredit se odobrava u iznosu manjem od stvarne vrijednosti nekretnine,da bi se banka zaštitila od rizika koji može nastati padom cijena.Obično se zahtijeva od dužnika da imovinu osigura od npr.požara,zemljotresa i sl.Visinu kamate određuje banka,obično prema važećoj visini kamata na finansijskom tržištu za dugoročne kredite.Ne postoji propisan rok vraćanja,već se određuje sporazumno,uglavnom je od 10 do 30 godina. Hipotekarni krediti se otplaćuju na dva načina: -fiksnom otplatom,gdje se kredit otplaćuje u potpunosti -anuitetnom otplatom,pri čemu se kredit otplaćuje po amortizacionom planu u tromjesečnim ili polugodišnjim ratama.Ako su anuiteti jednaki,u ratama je sadržana i kamata,koja je na početku veća od osnovne otplate,ali se otplatom kredita kamata smanjuje a osnovna otplata povećava. Hipotekarni dužnik ima pravo otkazivanja kredita,sa otkaznim rokom od najmanje 6 mjeseci.Banka nema to pravo,osim u slučajevima kad dužnik ne vraća rate kredita na vrijeme,kad dužnik proda imovinu licu koje banka ne prihvata kao dužnika ili kad dođe do smanjenja vrijednosti imovine.Ukoliko dužnik ne otplati kredit na vrijeme,banka može da naplati svoje potraživanje prinudnim putam,putem licitacije. Stambeni kredit predstavlja specifičan oblik građevinskog kredita koji ima poseban značaj kod finansiranja izgradnje stanova.Izvori sredstava za stambenu izgradnju su:izdvojena sredstva preduzeća po završnom računu,krediti poslovnih banka,sredstva investitora,budžetska sredstva,sredstva od naplaćenih stanarina i sredstva namjenske štednje građana 20.Ovi izvori se mogu koristiti pojedinačno ili kao kombinacija više izvora.Banke kreditiraju stambene izgradnje iz namjenskih stambenih sredstava i iz drugih izvora deponovanih sredstava.Kreditira se individualna i kolektivna stambena gradnja,kao i građevinska preduzeća koja proizvode stanove za tržište.U praksi se,pod stambenom izgradnjom,podrazumijeva rekonstrukcija i adaptacija stanova i zgrada. Visina i rok vraćanja zavise od kreditne sposobnosti zajmotražioca.Rok vraćanja za adaptaciju se kreće od 3 do 5 godina, a za izgradnju do 25 godina.Početak otplaćivanja obično je vezan za termin useljenja.Kamata zavisi od izvora sredstava iz kojih se kredit plasira.Kod namjenskih sredstava,kamatna stopa je niža.Ako je kredit odobren iz slobodnih bankarskih sredstava,kamata je viša.Uglavnom,kamate kod stambenih kredita su povoljnije nego kod drugih vrsta kredita.Banke mogu usloviti kakav objekat žele kreditirati.Kao osiguranje koriste se:mjenična jemstva sa dva ili tri potpisnika,zabrane na platu i hipoteka. Konzorcijalni kredit je poznat kao dugoročni bankarski posao kojim se obezbjeđuju novčana sredstva u zemlji i inostranstvu od strane više banka za finansiranje izgradnje krupnih investicionih objekata i infrastrukturu.Ovaj oblik plasmana dugoročnih sredstava proizilazi iz saradnje više banaka 21.Kod konzorcijalnog kredita su,kao kreditori,uključene dvije ili više banaka.Banke mogu odobravati i kratkoročne konzorcijalne kredite za finansiranje potreba u obrtnim sredstvima preduzeća i izvoz robe,mada je u praksi ovaj oblik rijedak. Do dugoročnog konzorcijalnog kredita dolazi kad potrebna sredstva prevazilaze finansijsku mogućnost jedne banke.Tad banke potpisuju ugovor o povezivanju u konzorcijum.Konzorcijum banaka nema svojstvo pravnog lica.Ugovorom se utvrđuju:ciljevi osnivanja konzorcijuma,članovi konzorcijuma,gestor banka,organi upravljanja poslovima konzorcijuma,prava i obaveze članova,vremensko rok trajanja i način prestanka.Konzorcijum može biti trajni i povremeni.Povremeni se osniva kod kraćih radova,npr.izgradnja gasovoda,a trajni kod poslova dugoročne poslovne saradnje.Upravni odbor je najviši organ konzorcijuma koji brine o svim odredbama ugovora.Svaka članica ima svog predstavnika u Upravnom odboru.Neposredni poslovi konzorcijuma se povjeravaju članu kog banke biraju između sebe.To je gestor banka,koja pregovara o dobijanju inostranih kredita,emituje obveznice i sl. Organizovanjem konzorcijuma se smanjuje rizik kod davanja kredita,jer se ravnomjerno raspoređuje na sve članice.Banke koje zajednički odobravaju konzorcijalni kredit zaključuju ugovor koji sadrži:iznos kredita,pojedinačno učešće banaka,rok vraćanja i iznos kamate i provizije.

9


20 21

J.Kumalić,Poslovne finansije,Ekonomski fakultet,Bihać,2007. god,str.251-252 J.Kumalić,Poslovne finansije,Ekonomski fakultet,Bihać,2007. god,str.252-253

Forfeting kredit je jedan oblik dugoročnog finansiranja izvoza.Forfetiranje podrazumijeva otkup dugoročnih potraživanja prema nekom licu.Banka ili neka druga finansijska institucija(forfetar)otkupljuje potraživanje koje izvoznik ima prema nekom trećem licu(npr.mjenicu) i tako preuzima rizik naplate.Kod forfetiranja mjenice,mjenična suma se uplaćuje na račun izvoznika,ali umanjena za iznos eskonta.Tako izvoznik svoje dugoročno potraživanje pretvara u gotov novac i održava tekuću likvidnost. Radi smanjenja rizika,banke otkupljuju samo kvalitetne mjenice,tj.one koje imaju garanciju poznatih inostranih banaka.Za izvoznika potraživanje je kratkoročno;kroz proces forfetiranja dolazi do novca,ostvaruje priliv i nema potrebe da traži kredit od svoje banke.Na ovaj način,izvoznik je pretvorio svoju prodaju na kredit u gotovinsku transakciju. 5.2.KREDITI STANOVNIŠTVU Krediti stanovništvu finansiraju potrošnju domaćinstava iznad nivoa formiranog dohotka i direktno finansiraju potrošnju,a indirektno i proizvodnju preko jačanja standarda stanovništva 22.Manje banke imaju veće učešće u potrošačkim kreditima od velikih banaka.To su uglavnom srednjoročni krediti,sa rokom vraćanja od 2 do 5 godina. Krediti stanovništva se dijele na: -potrošačke kredite -stambene kredite -agrarne kredite. Potrošački krediti su višekratno otplativi krediti.Prosječan rok otplate je od 2 do 3 godine.Namijenjeni su kupovini trajnih potrošnih dobara(namještaj,oprema za domaćinstvo,automobil itd.),i za finansiranje tekućih izdataka koji su veći od tekućih prihoda.Kod ove druge namjene,rok vraćanja je manji,obično do jedne godine. Potrošački krediti mogu biti višegodišnji( otplaćuju se putem amortizacionog plana) i jednogodišnji(otplaćuju se jednokratno). Krediti namijenjeni za kupovinu trajnih potrošnih roba mogu biti direktni i indirektni,zavisno od toga da li se kao primalac novčanih sredstava pojavljuje kupac ili prodavac robe.Kod direktnog potrošačkog kredita,kupac dobija kredit kojim kupuje robu,a kod indirektnog,kupac se obavezuje na plaćanje robe,prodavac otkupljuje ovaj robni dokument od banke i dobija novčana sredstva.Kod direktnih se provjerava kreditna sposobnost zajmotražioca,dok je kod indirektnih tu provjeru već izvršio prodavac robe.Tako je indirektni način kreditiranja jeftiniji za banku. Pored otkupa robnih dokumenata,banke otkupljuju i tzv.otvorene račune potrošača kod trgovina na malo.Tu spadaju kreditne kartice i čekovni krediti. Kreditna kartica je trajni aranžman između banke,trgovačkog preduzeća i imaoca kreditne kartice.Imalac kartice može karticom da kupuje robu,podiže gotovinu,plaća dugove banci i koristi kredit kod banke.Postoje dva načina kreiranja kartica.Prvi je kad banka kreira vlastite kartice,a drugi kad banka izdaje kartice neke druge veće banke. Čekovni kredit podrazumijeva da banka vlasnicima tekućih računa otvara kreditne linije na osnovu kojih se automatski obezbjeđuje kredit potrošačima.Čekovna kreditna linija omogućava korisniku da koristi veće iznose novčanih sredstava od salda na tekućem računu. Neumjereno davanje potrošačkih kredita ima nepovoljan učinak na stabilan privredni razvoj.Mjerama regulative se definišu:vrsta proizvoda koja se prodaje na kredit,maksimalni rokovi otplate,visina kredita,visina sopstvenog učešća korisnika kredita i lista korisnika. Stambeni krediti predstavljaju dugoročno finansiranje stanovništva u cilju kupovine ili izgradnje stambenih objekata.Rok vraćanja je od 25 do 30 godina.Stambeni krediti su osigurani,a vraćaju se po amortizacijskom planu otplate.najpoznatiji je hipotekarni kredit.Kao osiguranje služi imovina zajmotražioca kao hipoteka.Zbog dugog roka vraćanja,kamata nije fiksna. Kod kredita sa fleksibilnom kamatnom stopom,kamatna stopa se pomjera u skladu sa osnovnom kamatnom stopom23.Kao osnovna stopa se uzima kamatna stopa na tržištu novca.Frekvencija utvrđivanja kamatne stope se odnosi na periode od 2 sedmice do 6 mjeseci.Raspon kamatnih stopa se određuje u ugovoru o kreditu,kao minimalna i maksimalna kamatna stopa. Kredit sa postepenim rastom anuiteta podrazumijeva niži teret kredita u prvom periodu otplate,a veći u zadnjem periodu.

10

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE Zalog stambenih kredita je dokument između banke i korisnika kredita po kom se banka smatra vlasnikom imovine do potpune otplate kredita. 22 23

M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.188 M.Alijagić,Bankarstvo,Ekonomski fakultet,Bihać,2002 god,str.190

Agrarni krediti su najstariji oblici bankarskog kreditiranja.Nalaze se na prelazu između privrednog kredita i kredita stanovništvu,zbog toga što je teško razdvojiti koji dio se koristi za poslovne,a koji za lične potrebe korisnika.Agrarnim kreditima se uglavnom bave manje,lokalne banke.Garancije izdaju državne specijalizirane institucije.Postoji visok stepen rizika,zbog nepovoljnih odnosa troškova i cijena poljoprivrednih proizvoda i sl.Banke uglavnom izbjegavaju veće angažovanje u obliku agrarnog kreditiranja. Postoje tri vrste agrarnih kredita: -krediti za tekuće potrebe u agraru -krediti za srednjoročne agrane potrebe -krediti za investicije u agraru. Najčešće se odobravaju krediti za tekuće potrebe kojima se finansira proizvodnja i tekuća potrošnja.Ovi krediti imaju kratak rok otplate i niži kreditni rizik.

6.KAMATA Kamata se može definisati kao cijena pozajmljenog kapitala.U kapitalističkom sistemu,kamata predstavlja sastavni dio profita.Kamata jeste vezana za zajmovni kapital,ali predstavlja iracionalni oblik cijene,jer nije jednaka sumi koja se pozajmljuje,već iznosi samo jedan dio te sume 24. Kamatna stopa nije jedinstvena.Što je kraći rok vraćanja kredita,kamatna stopa je niža,i obrnuto,što je duži rok vraćanja kredita,kamatna stopa je viša jer banke pokušavaju na taj način da apsorbuju kamatni rizik.Kod dugoročnih kredita se ponekad uvodi i raspon kamatne stope,koji služi da pokrije moguće periode ekonomske krize. Pravilno određivanje kamatne stope je veoma važno.Ako banka nudi kredite po kamatnoj stopi višoj od tržišne,nijedan komitent neće uzeti kredit,jer može uzeti kredit kod neke druge banke po nižoj kamatnoj stopi.Tada banka gubi komitente.Ako banka nudi kredite po kamatnoj stopi koja je niža od tržišne,onda ima niži prihod od troškova.U periodu ekonomske krize,kad je profitna stopa niska i kad je rizik od ulaganja veliki,kamatna stopa raste i postaje viša od profitne stope.U periodu povoljnom za ulaganja,profitna stopa raste,a kamatna opada.To je period kad treba uzimati kredite.Politika kamatne stope-politika jeftinog novca(niske kamatne stope) i politika skupog novca(visoke kamatne stope) se vodi u zavisnosti od opšteg stanja privrede. Postoje različite vrste kamata: -aktivna i pasivna kamata- prema prirodi kamate -kratkoročna i dugoročna kamata -kamata prema vrsti poslova -stvarna i nominalna kamata -realno pozitivna i realno negativna kamatna stopa -relativna kamatna stopa. Nominalna kamatna stopa je propisana,odnosno predstavlja kamatnu stopu po kojoj se vrši obračun kamate.Može biti fiksna i varijabilna.Fiksna je upisana u ugovor o kreditu i po njoj se vrši obračun kamate do kraja otplate kredita.Varijabilna kamata se mijenja u toku otplate kredita.Određuje se na dva načina:na osnovu vladajuće kamatne stope na tržištu kapitala u momentu obračuna kamate ili na osnovu vladajuće stope inflacije u momentu obračuna kamate. Stvarna kamatna stopa je viša od nominalne kada se kamata obračunava i plaća anticipativno,kada kreditor zahtijeva da korisnik kredita oroči određenu sumu novca kao uslov za dobijanje kredita,kada se od korisnika kredita zahtijeva da na svom računu drži određenu sumu novca do roka otplate. Realno pozitivna kamatna stopa nastaje kad je nominalna,odnosno stvarna kamatna stopa viša od stope inflacije. Relativna kamatna stopa je proporcionalni dio godišnje kamatne stope za obračunski period kamata u toku godine25.Primjenjuje se kad je godišnja kamatna stopa niska. Kamatna stopa se može odrediti na osnovu ponude i tražnje na tržištu novca.Prilagođavanje se vrši prema eskontnoj i lombardnoj stopi centralne banke,diskontnoj stopi centralne banke na hartije od vrijednosti na tržištu novca i neto kamati koja se formira na internacionalnom tržištu novca 26.Centralna banka je potpuno autonomna u vođenju politike kamatne stope. Eskontna stopa je kamatna stopa koju centralna banka obračunava poslovnim bankama kojima daje kredite.

11

UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE 24

J.Sejmenović,S.Komazec,Ž.Ristić,Monetarne i javne finansije,Univerzitet za poslovne studije,Banja Luka,2008. god,str.225 J.Kumalić,Poslovne finansije,Ekonomski fakultet,Bihać,2007. god,str.257 26 J.Sejmenović,S.Komazec,Ž.Ristić,Monetarne i javne finansije,Univerzitet za poslovne studije,Banja Luka,2008. god,str.227 25

Lombardna kamatna stopa se obračunava kod kredita za likvidnost koje centralna banka daje poslovnim bankama na osnovu zaloga hartija od vrijednosti.Otkup i emisiju hartija od vrijednosti centralna banka vrši po diskontnoj stopi.Razlikuju se diskontna kamatna stopa po kojoj centralna banka kupuje i diskontna kamatna stopa po kojoj prodaje hartije od vrijednosti. Često se na kamatu uračunava i premija na rizik.Važna je i visina pasivne kamatne stope koju banke plaćaju deponentima na njihov novac,jer se tu dodaje i kamatna taksa kojom se pokrivaju troškovi banke. Ukoliko je kamata koja se plaća na depozite niža,onda je niža i bančina kamata na plasmane.

12


7. ZAKLJUČAK Proizvodnja i promet se ne bi mogli razvijati u savremenoj privredi bez razvijenog kreditnog sistema.Kreditna politika reguliše veliki dio ukupne novčane mase u privredi.Bankarski krediti stimulišu produktivnost i povećavaju potrošnju.Nezamjenjivi su kod razvoja i obnove zemlje. Posljednjih godina,bankarski sistem u Bosni i Herzegovini je ostvario ogroman napredak.Reforma bankarskog sektora je bila brža od od reforme bilo kog drugog privrednog sektora.Povjerenje se vratilo i vlasnici depozita su sad spremni staviti ušteđevinu u banke.Bankarsko kreditiranje se takođe brzo povećava,što pokazuju i podaci Centralne banke BiH.U julu 2007.god. ukupni depoziti kod banaka su iznosili 11 316 400 KM.U istom periodu 2008.god. taj iznos je povećan na 12 751 800 KM.Ukupni iznos kredita kod komercijalnih banaka BiH u julu 2007.god. je bio 10 851 200 KM,a u julu 2008.god. ukupni krediti iznose 13 995 600 KM 27.Ovi statistički podaci dokazuju znatan porast povjerenja građana u domaće banke. Konkurencija u bankarskom sektoru je sada stvarna i ostvarena dolaskom dobrih stranih banaka u Bosnu i Herzegovinu.Pod pritiskom povećane konkurencije,kamatne stope su smanjene,čime je povećana i potražnja za kreditima.

13


27

http://cbbh.ba/mon.php?id=33&lang=bs&table=ukupni_depoziti_i_krediti_komercijalnih_banaka_bih , 17.04.2012, 22:00

8. LITERATURA

1. Alijagić,M : Bankarstvo, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihaću, Bihać, 2002. god. 2. Kumalić,J : Poslovne finansije, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihaću, Bihać, 2007. god. 3. Sejmenović,J; Komazec,S; Ristić,Ž : Monetarne i javne finansije, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2008. god. 4. Sefić,H; Kapić,H : Finansije, Ekonomski fakultet Univerziteta u Bihaću, Bihać 5. Njuhović,Z; Kreso,S; Čaušević,F; Pamukčić,M; Piljak,O; Gacić,E; Sović,J; Backović,E; Šaković,A; Trifković,M; Stojanov,D; Proho,S; Durmić,S ( redaktor Zijad Njuhović ) : Poslovne finansije, Svjetlost dd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Sarajevo, 1998. god. 6. Golić,B : Osnove ekonomije, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 1996. god. 7. Bišćević,A : Uvod u ekonomiju, Pravni fakultet Bihać, Univerzitet u Bihaću, Bihać, 2000. god. 8. Galbraith,J.K : Novac, Stvarnost, Zagreb, 1975. god. 9. Encarta reference library, Microsoft, 1997-2003. god. 10. Silver,F: Modern banking,commercial and credit paper, The commercial and financial institute of America, 1920. god. 11. Bašić,M : Ekonomija javnog sektora, Ekonomski fakultet Uvniverziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2004. god. 12. www.cbbh.ba

14


SADRŽAJ

1. UVOD..................................................................................................................................................1 2. POJAM KREDITA.............................................................................................................................2 3. TEORIJE KREDITA..........................................................................................................................2 3.1. Razvoj kredita...............................................................................................................................................2 3.2. Značaj kredita................................................................................................................................................3

4. IZVORI SREDSTAVA ZA KREDITIRANJE..................................................................................3 5. PODJELA BANKARSKIH KREDITA.............................................................................................4 5.1. Krediti privredi.............................................................................................................................................5 5.1.1. Kratkoročni krediti privredi................................................................................................................5 5.1.2. Dugoročni krediti privredi..................................................................................................................6 5.2. Krediti stanovništvu......................................................................................................................................9

6. KAMATA.........................................................................................................................................10 7. ZAKLJUČAK...................................................................................................................................12 8. LITERATURA..................................................................................................................................13

15


16

Seminarski-bankarski kredit

Recommend Documents