PİR SEYYİD MUHAMMED NURUL ARABÎ FELEKLER RİSÂLESİ
“Bismillâhirrahmânirrahîm”
Hamd âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm efendilerin büyüğü olan Muhammed’e, ailesine ve dostları üzerine olsun.
mdi! "u risalede Ha##’ın vü$udu ve hal#ın vü$udu far#lılığı ile her birisinin feleği %&'#, &'# #atı, devir( a)ı# anlatım ile a)ılmı* ola$a#tır.
"R+ -/0
"irin$i fele#, fele#lerin evveli olan 1at feleğidir. "ilinmelidir #i, 21at3ı baht4 %'z, #at#ısız, temiz zat( lim ile anla*ılma#tan, &'z ile &'rülmü* olma#tan temiz ve ayrıdır ayrıdır.. 5ani, 5ani, yaratılmı*lar tarafından bilinemez ve &'rülemez olan 1at’tır. 6ün#ü 1at’ın, dünyada tarif edili7 bilinmesi ve âhirette &'rülmesi an$a# an$ a# Rubu ububiy biyet et te$ te$elli elliler lerii ile müm müm#ü #ündü ndürr. 5ani ani,, an$ an$a# a# Ha# Ha##’ı #’ın n em emal al eserleriyle &'rünür olu7, Rububiyet ile zev# edilir. 0i, 0ıyamet suresinde, 89:;;3;<. 5üzler vardır o &ün 7arıltılı, Rabbine doğru ba#an. "uyrulmu*tur. =e bu doğrultuda Hz. >ey&amber %s.av( efendimiz, *ere?i s'zünde ! 2@ &ün Rab abbi bini nizi zi ay ayın ın on d' d'rrdü &i &ibi bi &' &'rre$ e$e# e#si sini niz. z. @n @na a ba ba# #ar ar# #en sı sı#ı #ı*ı *ı#l #lı# ı# duymay duy maya$a a$a#sı #sınız nız44 buy buyur urmu* mu*tur tur.. u #e #elim limeler elerle le vur vur&ul &ulanm anmı* ı* ola olan n i#i değerler dairesi vardır #i! 2"i3hevlinne$at4 2zelil âzâl4 2l teayyün4 2l bahtü4 baht ü4 2l vü$udi4 2Münte#il 2Münte#il i*âr i*ârât4 ât4 2ssırrul 2ssırrul Mes#Bti Mes#Bti anhBl hâzârat’i hâzârat’i ilâ
hiyyetü l &aybil hüviyyetühü4 2l &ayb3ül mutla#4 2Münta#il vahdaniyyü4 2l bahtü4 bahtü4 2l vü$udi4 2Münte#il 2Münte#il i*ârât4 i*ârât4 2zelil âzâl4 âzâl4 2l teayyün teayyün44
2=arlığa 2= arlığa tesir edi$i An$a# Allah’ın 1atıdır4
"undan dolayı bilinmi* oldu #i! Ha##’ı mü*ahede ve lâh ile il&ili tari?er an$a# Rububiyet ile il&ilidir. Cz, #atı#sız olan 1at ile il&ili olmaz. 5ü$e Allah, Ali mran suresinde, <:
2Rahmân 2R ahmân ve RahFm’dir @, Allah #i #udret eliyle her *eyi adalet üzere aya#ta tutma#tadır.4
0+ -/0
mdi! #in$i fele#, il# te$elli olan 2Ee$elli3i sıfat4tır %Sıfat te$ellisidir(. "ilinmelidir #i, lâh ile il&ili sıfatlar #u*atılmı* değildir. değildir. Her *eyin 'n$esinden vardır ve devamlıdır. Ana hatları ile yedidir! 93Hayat, ;3lim, <3rade, G3 0udret, 3Semi, 3"asar, 830elâm’dır. "u sıfatların her birisi ba*lı ba*ına te#’tir, birbirleriyle to7lanamaz, yü$e Ha##’ın zatının bir olduğu &ibi. Ayni zamanda bu sıfatlar te#li#le beraberdir. Ha##’ın zatında sabit olmalarına rağmen rağ men zat üze üzerin rinde de her herhan han&i &i bir art artı*, ı*, faz fazlal lalı# ı# mey meydan dana a &et &etir irmez mezler ler.. An$a An $a# # za zatı tınd nda a yi yine ne bir birdi dirr. "u sı sıfa fatl tlar ar mâ mânâ nâlar lar ol olma mala ları rıyl yla a &' &'rü rünm nme, e,
hiyyetü l &aybil hüviyyetühü4 2l &ayb3ül mutla#4 2Münta#il vahdaniyyü4 2l bahtü4 bahtü4 2l vü$udi4 2Münte#il 2Münte#il i*ârât4 i*ârât4 2zelil âzâl4 âzâl4 2l teayyün teayyün44
2=arlığa 2= arlığa tesir edi$i An$a# Allah’ın 1atıdır4
"undan dolayı bilinmi* oldu #i! Ha##’ı mü*ahede ve lâh ile il&ili tari?er an$a# Rububiyet ile il&ilidir. Cz, #atı#sız olan 1at ile il&ili olmaz. 5ü$e Allah, Ali mran suresinde, <:
2Rahmân 2R ahmân ve RahFm’dir @, Allah #i #udret eliyle her *eyi adalet üzere aya#ta tutma#tadır.4
0+ -/0
mdi! #in$i fele#, il# te$elli olan 2Ee$elli3i sıfat4tır %Sıfat te$ellisidir(. "ilinmelidir #i, lâh ile il&ili sıfatlar #u*atılmı* değildir. değildir. Her *eyin 'n$esinden vardır ve devamlıdır. Ana hatları ile yedidir! 93Hayat, ;3lim, <3rade, G3 0udret, 3Semi, 3"asar, 830elâm’dır. "u sıfatların her birisi ba*lı ba*ına te#’tir, birbirleriyle to7lanamaz, yü$e Ha##’ın zatının bir olduğu &ibi. Ayni zamanda bu sıfatlar te#li#le beraberdir. Ha##’ın zatında sabit olmalarına rağmen rağ men zat üze üzerin rinde de her herhan han&i &i bir art artı*, ı*, faz fazlal lalı# ı# mey meydan dana a &et &etir irmez mezler ler.. An$a An $a# # za zatı tınd nda a yi yine ne bir birdi dirr. "u sı sıfa fatl tlar ar mâ mânâ nâlar lar ol olma mala ları rıyl yla a &' &'rü rünm nme, e,
meydana )ı#ma# isterler. I'rünür olmaları lâh ile il&ili isimler %smâ3yi Hüsna( iledir. =e lâh ile il&ili olan bu isimlerin sonu, sona ermesi yo#tur. lâh ile il&ili sıfatların sonu olmadığı &ibi. Sorulabilir #i! Allah’ın sıfat ve isimlerinin son bulmaları bulmaları yo#tur. yo#tur. Hâlbu#i onlara Allah’ın ilmi il&i duyar ve ilim ile bunlar bunlar bilinir. bilinir. u dairede bulunan 'zelli#ler 'zelli#ler ile! 2Hazr 2Hazret3i et3i smâ ve Sıfat. Sıf at. -ele ele#3i #3i Hay Hayvan van.. 0a 0abil biliye iyet3i t3i 1uh 1uhur ur.. l haz hazre ret3i t3ill lâ lâhi. hi. ha hadiy diyyet yet3ül 3ül 0esr esret. et. +ef +efsi si Ra Rahma hman. n. l te$ te$ell elli3i i3i sân sâni. i. tt tte e all allini ini sân sâni. i. Haz Hazrret3 et3il il vü$ vü$udi udi men*ei men *ein n nur nur.4 .4 tr tra?a a?arın rınıı #u*a u*atmı tmı** olm olma a yol yoluyl uyla a sıf sıfat at ve isi isimler mlere e il& il&isi isi olmaması lâzım &elirJ eva7 budur #i! Sıfat ve isimlerin sonu olmadığından onlara Allah’ın ilmi il&ilenir, etra?arını #u*atma yolu ile değildir. An$a# eserler ve i*lere #u*atı$ılığı yoluyla il&ilenir il&ilenir.. 5ü$e Allah, -ussillet suresinde! G9:G. I'zünüzü a)ınK Allah MuhFt’tir, her *eyi )e7e)evre #u*atmı*tır. =e in i n su surres esin inde de!! 8; 8;:; :;L. L. He Herr *e *eyi yi in in$e $ede den n in in$e $eye ye sa sayı yıya ya ba bağl ğlam amı* ı*tı tırr. "uyurmu*tur. =e sorulabilir #i! Allah’ın ilmi, Sıfat ve isimlere #u*atı$ılı# y'nüyle il&ilenmiyorsa, adet %sayı( olara# da #u*atmı* olu7 il&ilenmemesi lâzı lâ zım m &e &elm lmez ez mi miJJ e eva va7 7 ol olar ara# a# de deni nilir lir #i #i!! Sı Sıfa fatt ve is isim imler lere e il ilmi min n il il&i &i duyması alı*ılmı*ın üstü olan bir *e#ildedir *e#ildedir.. >ey&amberlerin mu$izeleri %a#ıl almaz i*ler( ve velilerin #erametleri &ibi
2Ier)e# odur #i Allah, sizi hayra ve hidayete sev# eder.4
N6N+N -/0
N)ün$ü N)ü n$ü fel fele# e# 2E 2Eaay aayyün yün3i 3i sân sâni4 i4 %i# %i#in$ in$ii mey meydan dana a &el &elme( me( ola olan n 2E 2Ee$e e$elli lli3i 3i sma4dır. vvel$e de ifade edildiği &ibi Allah’ın isimlerinin sonu yo#tur. =e ana hatları yedidir! 930adFr, ;3Mürid, <3AlFm, G3Hay, 3SemF, O3"asFr, 83 Müte#ellim’dir. =e bu isimlerin her birisinin il&i duyduğu alanları vardır. Crne Cr neği ğin! n! 0â 0âdi dirr is ismi mi ol olab abil ilir ir ol olan anın ın me meyd ydan ana a &e &eti tiri rilm lmes esin ine e ve de deva vam m
etmesiyle il&ilenir. Mutla#a &ere#li veya olmadığıyla il&ilenmez. 2=a$i74 %&ere#lili#, farza ya#ın( i#i #ısımdır #ısımdır.. =a$ibi bi3z3zat ve =a$ibi3bil3&ayr a$ibi3bil3&ayr.. =a$ibi bi3z3zat dahi #i #ısımdır. =a$ibi mutla# ve =a$ibi mu#it’tir. =a$ibi mutla# %varlığı mutla# olan( Allah’ın, 1atı, Sıfatı ve simleri &ibi. 0adFr ismi bunlara il&i duymaz. 6ün#ü bunlar evvelden de vardı ve var ola$a#lardır yani, #adimdirler.
-a#at =a$ib3i mu#it %muhafaza eden &ere#lili#( hayr %faydalı( &ibi. 6ün#ü hayır $ismin varlığı ile #ayıtlıdır. =a$ibi bil3&ayre %ba*#alı# &ere#liliğine( 0adFr ismi il&i duyar. A#ıl ile il&ili #or#u yeri dâhil #âdirin il&isi yo#tur. A#lın #or#u #or #u yeri deme#, a#ıl #atında varlığı im#ânsız olandır. olandır. "ir $ismin ayni anda hem hare#etli hare#etli hem de sa#in %duru$u( olması &ibi.
mdi! =a$ib3i bil3&ayr olan eserleri hazır bulunduğu anda Allah’ın ilmine &'re var olu7 bo*lu#ta yer dolduran olmaları a#ıl yolu ile &ere#lili#tir. Hi) olamayan ve olmamı* vü$ud bir anda ortaya )ı#maz. 6ün#ü onu olu*ması i)in &ere#li ihtiya)ların ve ortamın uy&un hale &elmesi &ere#lidir. %insan olan benli# ile il&ili olanların bir araya &etirilmeleri &ere#lidir( An$a# 0adFr ismi vü$ud %var olma( yoluna il&i duymaz. Mürid ismi dahi b'yledir, an$a# terr$i te $ih h et etme meye ye il il&i &i &' &'st ster erir ir,, me meyd ydan ana a &e &elm lmes esii i) i)in in de deği ğil. l. Eer er$i $ihl hler er de yedidi yed idir! r! 93 93= =ü$u ü$ud, d, ;3 ;3Ad Adem, em, <3S <3Sıfa ıfat, t, G3M G3Mu# u#add adder, er, 3 3zmi zmine, ne, O3 O3ihe ihet, t, 83 m#i #ine ne’d ’dir ir =e bu an anla latı tıla lanl nlar arıı da dair ires esii i) i)in ine e al alan an #el elim imel eler er!! 2 2ll berzahiyyetül 0übra, Eümdes âlimül mutlâ#, Müntehil ledünniyyi tevâli.4
25ü$e 25 ü$e Allah, mutla# olara# &er)eği &'sterendir, hidayet edendir4
PCRPN+N -/0
P'rdün$ü fele# 2A#l3ı #ül4 dür. A#l3ı #üllQ lâh ile il&ili isimler, 1at ile il&ili sıfatlar ve #at#ısı olmayan temiz 1at mazharıdır. =e il# yaratılandır. Czelliğinde ayrılı#lar, far#lılı#lar olması sebebiyle #endisine bir)o# isim, yani! A#ıl, Ruh, +ur ve 0elâm isimleri verilmi*tir. Hadis3i *eri?er ile s'ylendiği &ibi, dra# %anlayı*, a#ıl erdirme( değeriyle 2A0/4. zhar %&'sterme, meydana )ı#arma( yani #endisini ve #endinden ba*a# *eyleri a)ığa )ı#arma değeriyle 2+R4. $at %vü$uda &etirme, yeniden meydana &etirme( ile y'nelme değeriyle 20A/M4. =e her *eye hayat veri$iliği değeriyle 2RH4 ismi verilmi* oldu. A#ıl, Ha# ile il&ili isim mertebelerinin birin$isi 2"edi4 isminin mazharıdır. "edi deme#Q e*i ve benzeri olmayan, mü#emmel bir *eyi vü$uda &etirmeğe veya yeniden meydana &etirmeye y'nelmi* olan "edi ismidir. Mü#evvin %ya7an( ve Hali# %yaratan( isimleri &ibi ve "edi ismi bütün sıfatları i)ine alandır. Iere# Sıfat3ı nefsiyye, Sıfat3ı subBtiyye, Sıfat3ı zâtiyye, selbiyye bu sıfatların sayısı yirmidir. S'ylendiği &ibi "edi ismi he7sini #a7lar. 6ün#ü "edF olanın bu sıfatların tamamı ile sıfatlanmı* olması &ere#ir. =e yirmi sayısı ile ifade edilen sıfatlarla sıfatlanan, "edF olan yü$e Allah’tır. nam suresinde, O:9D9. I'#leri ve yeri yaratı7 donatan "edF’ @’dur. "uyrulmu*tur. =e Hz. >ey&amber %s.a.v( s'zlerini i)ine alan yaratılı* dairesi *'yledir! 2Allah evvela 0alem3ü âlâ’yı, RBh3ı MuhammedF’yi, +Br3ı MuhammedF’yi, A#l3ı evvel’i. "ir ba*#a rivayete &'re! Allah evvela #alemi yarattı. Allah evvela ruhumu yarattı. Allah evvela a#lımı yarattı. S'zlerini ifade eden bir mazhar ile a)ığa )ı#mı* ve bilinmi* sıfatlar sırasıyla *'yledir! 93=ü$ud, ;30ıdem, <3"e#a, G3Muhalefet ün lilhavadis, 30ıyam binefsih, O3=ahdaniyet. "unlar zatı ile il&ili sıfatlardır. 93Hayat, ;3lim, <3rade, G3 0udret, 3Semi, O3"asar, 830elâm. %"unlar sabit sıfatlarıdır(930adFr olma#, ;3Mürit olma#, <3AlFm olma#, G3Hay olma#, 3 Semi, i*iti$i olma#, O3"asir, &'rü$ü olma#, 83Müte#ellim, #onu*an, s'yleyen olma#tır. "unlar da sabit sıfatlar ile sıfatlanmı* olanın 'zelli#leridir. "'yle$e "edF Hali#, yani yaratı$ı deme#tir. 5aratı$ının, Mev$ut olma#, 0adFr olma#, "â#i olma# &ibi ve diğer sıfatlarla sıfatlanmı* olması #esin bir &ere#lili#tir.
"undan dolayı bilinmi* oldu #i, Muhammed %s.a.v( ile il&ili ruh, Allah’ın zatına, sıfatına ve isimlerine mazhardır ve âmi’dir. @ndan evvel bunlara mazhar olan hi)bir eser yo#tu. bu 1erin el #ayli Allah ondan razı olsun, rivayet etmi* olduğu bir hadis3i *erifte, Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimiz, #endisine sorulması üzerine! 2y abirK Allah evvela nurumu yarattı4 buyurdu. "unu i*ittiğinde abir hazretleri yine sordu! 2Senin ruhunu yaratmazdan evvel rabbimiz nerede te$elli eden idiJ >ey&amber efendimiz, $eva7 olara#! 2@’ altı hava, üstü hava olan Tmâ da idi4 buyurdu. Tmâ ile anlatılma# istenen, lmin a)ığa )ı#masıdır
25ardım ve ba*arı yü$e Allah’tandır4
"+ -/0
"e*in$i fele#, +efs3i #ül feleğidir. imdi! eriat ehli #i*iler +efs3i #üle 2/evh3i mahfuz4 %#orunan levha(, 20itâb3ül mübFn4 %iyi ve #'tüyü ayıran #ita7( ve 2Nmm3ül3#itâb4 %0itabın anası, /evhi3 mahfuz ve lm3i lâhi( derler. "ilinmelidir #i, olabile$e# olan her )e*it #at#ıdan uza#, tarif edilemeye$e# bir temizli# ve #utsallı#ta olan 1at, Sıfat ve lâh ile il&ili emâl ve elâl isimlerinin y'nelmesiyle 2A#l3ı #ül4 %bütünlü# a#lı( meydana &eldi. =e lâh ile il&ili isimler ve A#lın y'nelmeleriyle 2+efs3i #ül4 %benli#ler bütünlüğü veya bu bütünlüğü i)inde barındıran ar*3ı a’lâ( meydana &eldi. 5ani, Hz. Muhammed %s.a.v( ile il&ili +ur ha##ında bilinmeyen bil&ilerde ayrılı# olmadan mânâ ile il&ili 2+ur4 olara# meydana &eldi.
mdi! Ha# ve hal# ile il&ili mertebeler A#l3ı #üll vasıtasıyla tamamı +efs3i #ül’de to7lanmı* oldular. Amma far#lılı# yoluyla ve mânâ ile il&ili olara# &'rünür oldular. =e bu +efs3i #üll 2"âis4 %sebe7 olan, &'nderen( isminin mazharıdır. 0i, dairesi 20itâb3ül3mübFn. /evh3ı mahfuz. +efs3i #ül’dür. 5ani, #endisinde to7lanmı* olan Ha# ve hal# ile il&ili belirmelerin, olu*umların #endisinde &'nderme ve meydana )ı#arma ile y'nelmi* oldu. =e bu y'neli*iyle 2Rahman4ın nefesi olan 2Eabiât4 %tabiat, yaradılı*, huy, âdet, miza)( meydana &elmi* oldu
A/E+ -/0
Altın$ı fele#, Eabiât feleğidir. "ilinmelidir #i, tabiat +efs3i #üll’ün y'nelmi* olmasından Mânâ ile il&ili olan bir meydana &eli* ile &'rünür, yani a)ığa )ı#mı* olan Rahman’ın nefesidir. 6ün#ü nefes bir benli#ten %#i*iden, *ahıstan( alınmı* olunur. Eabiâtta asıl olan hararet ve rutubettir. 6ün#ü bir #i*i dâhil olduğu benli# aslını, hararet ve rutubet olduğunu anlar. S'zün #ısası tabiât feleğinde hararet %sı$a#lı#( ve rutubet %ya*lılı#( asıl, bürBdet %soğu#lu#( ve yübBset %#urulu#( asılla il&isi olmayı7 i#in$i dere$ededir. =e tabiât bâtın isminin mazharıdır. e#il almaya #abiliyeti olan bir madde iste#te bulunur ve #atımızda 2"izden batın, bize zahir olan zatı tenzih ederim4 anlayı*ı ile &'rünür olsun. *te *e#il almaya #abiliyetli olan maddeye 2HeyBlâ4 %madde, bütün $isimlerin il# maddesi olara# varsayılan madde( ve 2Hebâ4 %son dere$e in$e toz, zerre( ismini vermi* olurlar
2Her *eyi uy&unla*tıran yü$e Allah’tır4
5P+ -/0
5edin$i fele#, HeyBlâ %madde, il# madde( feleğidir. "ilinmelidir #i, s'zü edilen madde mânâ ile il&ili bütünlü# emri #i, #endisinde suretler ile il&ili &'rünür %zahir( olma #abiliyeti vardır. Peme# #i, ifade edilmeye )alı*ılan *eyQ bi)imler ile *e#illenmi* olanların ve suretler ile suretler ile musavver %tasarlanmı*( olanların maddesidir. mam3ı Ali #i, Allah ondan razı olsun. Heyula’yı Hebâ olara# isimlendirdi. 5ü$e Allah, =â#ıa suresinde, O:O. He7si un3ufa# dağılmı*tır. "uyurmu* olmasından bilinmi*tir #i, bütün e*yanın maddesi suretler ile &'rünür olmasından &'rü* #esinliği ile hebâ ismi verilmi* olunur. 0i, bu anlayı* üzere olan! 2@ndan ba*#a sonu olmayanı tenzih ederim. @’nun sonu yo#tur. Her *ey yo# oldu#tan sonra ba#i #alan yine @’ dur4 der. MeselaQ te#nede bulunan hamur )e*itli *e#iller almaya #abiliyeti vardır. @ hamurdan türlü *e#illerde, yani yuvarla#, #are, #ısa, uzun e#me#ler ya7ılabilir. Misal olara# verilen hamur duy&u ile il&ilidir. Hebâ ise mânâ ile il&ilidir
25ü$e Allah, mutla# olara# HâdF’dir%hidayet veri$idir(4
S01+ -/0
Se#izin$i fele#, *e#il feleğidir. "ilinmelidir #i, *e#il mânâ ile il&ilidir. e#il ile anlatılma# istenen *udur #i, mânâ y'nüyle her *eyin yani #abiliyeti değeriyle Heba’da sabit olma#tır. 5ü$e Allah, sra suresinde, 98:LG. Pe #i! 2Her#es, #endi varlı# ya7ısına uy&un i* &'rür.4 "uyurmu*tur. 5ani, meydana )ı#ma, han&i 'zelli#lerle donanmı* ise o 'zelli#lerin &ere#liliği
üzere #endisi ve i*leri &'rünür olur. =e bu *e#il dı*arıda ba* &'stermeyi dilemi* olduğundan ve! 21ahir olan ve her *eyi meydana )ı#aran, bizden &izli olan fa#at onu, hi)bir *ey &izleyemeyeni tenzih ederim4 demi* olduğundan dolayı $isim istemi* oldu. isim, mânâ ile il&ili olanın tamamının is7at edilmesini &ere#tirmi* oldu 25ü$e Allah, mutla# olara# HâdF’dir%hidayet veri$idir(4
P@01+ -/0
Po#uzun$u fele#, ism3i #üll feleğidir. imdi! ism3i #üll mânâ ile il&ilidir. "i)imler ile *e#illenmi* olan ufa#3tefe# *eylerin meydana )ı#masını dilemi* olur. =e 2Hâ#im4 isminin mazharıdır. Hâ#im ismi ile anlatılma# istenen, her *eyin #abiliyetine &'re muamele %davranma( edi7, yerli yerine #oyan olduğudur
25ü$e Allah mutla# bili$idir4 %5asin suresi, ayet 93;( 25â, SFn. Andolsun o hi#metlerle dolu 0ur’an’ a4
@++ -/0
@nun$u fele#, Ar* feleğidir. imdi! 2Ar*4 büyü#tür, uludur ve )o# 'nemsenen bir fele#tir. ism3i #üll’ün b'lümlerinden ve uyma durumunda bir b'lümdür. =e *e#li #üre &ibidir. 2Muhit4 %#u*atan( isminin mazharıdır. =e 2Rahman4 isminin tasarrufu %#ullanı$ılığı( onda a)ığa )ı#mı* olur, belli olur. 5ü$e Allah, Eaha suresinde, ;D:. @ Rahman, ar* üzerine e&emenli# #urmu*tur.
"uyurmu*tur.
5ani,
RübBbiyet’in
hü#mü
ve
lBhiyetin
#ullanı$ılığı ve b'lümlerin, ufa#3tefe# *eylerin vü$uda &etirilmesi Rahman isminin il&i &'steri7 y'nelmesiyle olur
25ü$e Allah mutla# bili$idir4
21atı, Sıfatı, isimleri ile her *eyi #u*atanı tenzih ederim4
@+"R+ -/0
@n birin$i fele#, 0ürsF feleğidir. 5ü$e Allah, ;:;. @’nun #ürsüsü, &'#leri ve yeri )e7e)evre #u*atmı*tır. "uyurmu*tur. 0ürsF feleği 2ü#ür4 isminin
mazharıdır.
"ütün
*ü#redi$ilerin
*ü#ürleri
bu
feleğin
y'nelmesindendir. Ayni zamanda 20adFr4 ismi mazharı, yani 2elâl ve emâl4 isimleri mazharıdır. =e bu fele#, 2ü#ür4 isminin sureti olduğundan bütün *ü#redenler bu feleğin üzerindedir. "ilinmelidir #i, se#iz $ennet hal#ı $ennetlerinde mü#âfat bulur ve mü#âfat bulmu* olmaları i)in ibadetleri *ü#ür olsa &ere#tir. =e se#iz $ennetin d'rdüne suretler $enneti derler. Huri, Iılman, ağa)lar ve nehirler bu d'rt $ennette bulunur. Piğer d'rt $ennet ise suretlerle il&ili lütu?arın bulunmadığı $ennetlerdir. "irin$isi 2=esile4 denilen $ennettir. "u $ennet Allah’ın resulü olan Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimize 'zeldir. "u $ennete Hz. 20uddus4 de derler. "ütün $ennetlerden yü$edir. =e
bu $ennetin altında olan $ennet bütün +ebiler %*eriat &etirmeyen 7ey&amberler( ve Mürselerin $ennetleridir.
21atına *ü#ür ve verdiği nimetlere *ü#ür &ere#en zatı tenzih ederim4
=e daha altında olan $ennet, #âmil olan halifelerin $ennetleridir. =e en alta olan $ennet *ehitler ve Allah’a ya#ın olan velilerin $ennetleridir. Czelli#leri sayılan bu d'rt $ennette an$a# Allah’ın emâl’ inin &'rüntüsü vardır. "u d'rt sınıf %+ebi, Mürsel, 0âmil halife, *ehit ve veli( &'nül ehli, suretlerle il&ili lütu?arla lezzetlenme#, yeme# ve 0evser ırmağından i)me# istedi#lerinde altlarında olan diğer suret $ennetlerine inerler. "u ini*lerinde her#es onları say&ıyla #ar*ılar. Suretlerle lütu?a*an &'nül
ehline
üstlerinde#i $ennetlere yü#selirler. Allah’ın emâl *ühudu ile *ere?enirler. =e bütün &'nül ehilleri Hz. 0uddus olan vesile’ye uma &ünü yü#selmi* olurlar ve Allah’ın ziyafeti ile *ere?enmi* olurlar. =e Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimize misaUr olurlar. "u ma#amda Ha# emâl’ i ile *eref bulmu* olurlar
25ü$e Allah mutla# bili$idir4
@+0+ -/0
@n i#in$i fele#, Atlas feleğidir. "u feleğe bur)lar da derler. Maddesine ar* ismi verilmi*tir. Sureti %&'rüntüsü( Atlas feleği, bur) feleği ismini almı*tır. Atlas
isminin
verilmesi
yol
alı*
ve
hare#etinin
i*areti,
belirtisi
olmadığındandır. "ur) feleği isminin verilmi* olması iseQ 5ü$e Allah, onun üzerinde on i#i adet #ale bur$una benzer bur)lar yaratmı* olduğundandır.
=e onların zatları mele#lerdir. 0imi $iddi, #imi hararetli, #imi soğu#, #imi de #uru yaradılı*lı oldu#larından b'yle isimlendirilmi*tir. "ilinmelidir #i, bu bur)lar, #esinli#le fal$ıların dediği &ibi hayvan *e#illerinde değillerdir. S'zü edilen bu bur)lar, on i#i feleğe hizmet ederler ve her birisi bir fele#te yet#ili #ılını7 &ereğin$e idare$ili# ya7ma#tadırlar. -a#at idare$ili#leri yardım hizmeti üzeredir. =e idare$ili# ya7maları sebebiyle, s'z sahibi oldu#ları fele#te #esin olara# duru$u olmaları &ere#meme#tedir. Atlas ismi verilmi* olan bu fele#Q $ennetlerin ta$ıdır, )atısıdır. I'nül ehilleri bu feleğin nurlarıyla aydınlanırlar. =e bu Atlas feleği 2IanF4 isminin mazharıdır. "ütün isimler ona muhta)tır. @nun hi)bir isme ihtiya$ı yo#tur. Ali mran suresinde, <:V8. Allah bütün âlemlere muhta) olmaya$a# bir IanF’dir. "uyrulması &ereğin$e bu ismin mânâsı ulBhiyettir. lBhiyet deme#, yü$e Allah’ın yaratmı* olduğu her *eyden mi#tarı belirlenemeyen dere$ede zen&in olması sebebiyle, ba*#a olma durumunda olan her *ey @’na muhta)tırlar. "undan dolayı, diğer fele#lerin hare#etleri bu feleğin hare#et a*#ı, #endi isteği iledir ve #ar*ılı#sızdır. Piğer fele#lerin hare#etleri ise #endi iste#leri ile olmayı7 ba*#a tesirlere bağımlı oldu#larından me$buri olara# hare#et ederler. -a#at her birinin #endilerine 'zel hare#et *e#illeri olduğu a)ı#lanmı*tır
25ü$e Allah, mutla# olara# HâdF’dir%hidayet veri$idir(
@+N6N+N -/0
@n ü)ün$ü fele#, Menâzil feleğidir. Sabit &'# $ismi veya yıldız feleği ismi verilmi*tir. =e bu feleğin maddesi 0ürsF’dir ve sureti Menâzil feleği ismi verilmi*tir. 2Mu#adder4 isminin mazharıdır. "ütün fele#lerin hare#etleri ve ya*am müddetleri, 'mürleri, yiye$e# ve i)e$e# &ibi ihtiya)larının
belirlenmesi ve &'nül ehli mertebelerinin b'lünmesi ve $ehennem ehlinin basama#ları, dere$eleri bu feleğin il&i &'steri7 y'nelmesiyle olur.
ennetler &üzelliği ve oraya &irmeyi ha# etmi*lerin sev# edile$e# $ennet olan o ha#i#at *ehri ve tabiât denizi bu feleğin üzerindedir. Eabiât denizi diye &'nül ehli, $ennete &irmeden 'n$e bu denize dalarlar. =e bedenleri uymu* olma#la il&ili duydu#ları bedene d'nü*türülür. 5ani ayni mele#ler &ibi bedenleri nurdan olmu* olur. ennete sev# edilmi* olan ha#i#at *ehri ehli, $enneti seyretme ile ni#âhlanmı*, #ayıtlanmı* olur. =e bütün &'#ler ve yer ve &'nül ehli sev# edile$e# $ennete nis7etle bir odanın #'*esine atılmı* bir hal#a &ibidir. 2Sev#3ül3$ennet4%&ire$e# olanların hazır bulunması &ere#en yerleri #ararla*tırı7 &ire$e# olanları sev# etme i*iyle &irile$e# $ennet( tariU ya7ılma#ta olan feleğin üzerindedir. 5âsFn suresinde,
%"a#ara suresi, ;:9G;( 2@, dilediğini dosdoğru yola #ılavuzlar.4
@+PCRPN+N -/0
@n d'rdün$ü fele#, #iyân %mer#ez( feleğidir. 0ırmızı fele# ya da 1ühal yıldızı da derler. "u fele# 2Rab4 isminin mazharıdır. Tlemde meydana &elmi* olan ruh ve rız# %her )e*it yiye$e# ve i)e$e#ler( ile il&ili yardım etmeler ve $isim ile il&ili devamlılı# bu feleğin ruhtan ba*#a bir *ey olmayan y'neli*indendir. brahim aleyhisselâm bu feleğe yü#selmi*tir. "u feleğin ruhaniyeti Mi#âil aleyhisselâmdır. =e yaratılmı*ların ihtiya$ı olan erza#ı to7layı7 dağıtma i*ini &ereği &ibi ya7ma# ile &'revlendirilmi*tir. brahim aleyhisselâm üstün hizmetle beslediği misaUrleri )o# olduğu &ibi, Mi#âil aleyhisselâmın as#erleri son dere$e #alabalı#tır #i, sayılarını an$a# yü$e Allah bilir. Her bir bağı*ı bir mele# #orur ve hizmet eder. nsan mı dırJ hayvan mıdırJ Alını7 yiyin$eye #adar #orumu* olu7, herhan&i bir afet’e uğramadan onu ihtiya) sahibine teslim etti#ten sonra 1ühal feleğinde #ürsF üzerine )ı#mı* olu7, Ha##’ı tes7ih eder. =e o meleğe bir daha sıra, n'bet sırası &elmez
2Allah her *eye0adFr’dir ve ba*arı an$a# Allah’tandır.4 2Her *eyden yü$e olan Rabbi tenzih ederim4
@+"+ -/0
@n be*in$i fele#, "er$Fs feleğidir. Mü*teri feleği de denilme#tedir. =e bu fele# 2lm4 isminin mazharıdır. Tlemde#i bütün ilimler ve )areler bu feleğin Ruh ile il&ili y'nelmi*liğindendir. =e smail aleyhisselâm bu fele#te yü#selmi* oldu. Ruhaniyeti %ruh ile il&ili değerleri( srâUl aleyhisselâmdır. =e srâUl aleyhisselâm, Hz. Muhammed %s.a.v( efendimize ait #albin suretidir. Mi#âil aleyhisselâmın Muhammed ile il&ili yardımın suret olduğu &ibi
2"a*arıya mutla#a Allah ula*tırır4
%+ur suresi, ;G:<( 2Allah &'#lerin ve yerin nurudur.4
@+A/E+ -/0
@n altın$ı fele#, "ehram feleğidir. =e bu fele# inti#am sahibidir. =e bu feleğe Merih de denme#tedir. 20ahir4 %#ahredenQ zorlayan, üstün &elen( isminin mazharıdır. =e bu feleğin ruhaniyeti MBsa aleyhisselâmdır. =e ayni zamanda Azrâil aleyhisselâmdır. =e bu feleğin yet#i #ullanı$ılığı elâl ismi iledir. Sava*lar, Aza7lar, Pe7remler, &')ü# ve sel &ibi afetler bu feleğin ruhaniyetinin il&i &'stermesi ve y'nelmesi ile olur. 2lü3l3azm4%#esin #ararlılı# sahi7leri( olan 7ey&amberler, sava*larla &'revli olan #ral ve sultanların bu "ehram feleği ile bağları, il&ileri vardır
%nam suresi,O:O9( 4 0ulları üzerinde e&emenli# sahibi 0aahir’dir.4
@+5P+ -/0
@n yedin$i fele#, 5uh feleğidir. =e bir diğer ismi Iüne*’tir. =e bu Iüne* feleği bütün fele#lerin #albidir. 2+ur4 isminin mazharıdır. "ütün varlı#lar, mânâ ve duy&ular ile il&ili meydana &eli*leri bu feleğin ruhaniyeti olan
+ur
isminin il&i
&'steri7 y'nelmi*
olmasındandır.
=e
dris
aleyhisselâmın durağıdır. =e ebrâil aleyhisselâmın ruhaniyeti de bu
fele#tedir. Hz. Muhammed %s.a.v( efendimizin mübâre# a#lı ebrâil &'rüntüsündedir. "undan dolayı vahy sahibi oldu. Azrail’in 0abz %el ile tutma, #avrama, ruh alma( sahibi olduğu &ibi. 5ü$e Allah, Rahman suresinde, :98. #i doğunun Rabbi de @’dur, i#i batının Rabbi de. "uyurmu*tur. Ha#i#atte budur #i, duy&u ile il&ili suretlerin meydana &elmesi +ur ismi olması birin$i doğudur. =e vü$utlarının &'rünür olması i#in$i doğudur. #i doğunun b'yle olduğu &ibi, i#i batı da b'yledir. 5ani suretlerin &izlenmesi ve yo# olması +ur isminin s'züyledir
%Hadid suresi, 8:<( 2vvel’dir @, Thir’dir @, 1âhir’dir @, "âtın’dır @. Her *eyi en &üzel bi)imde bilendir @.4
@+S01+ -/0
@n se#izin$i fele#, 1ühre feleğidir. Hz. Musavvir suretindedir. =e bu feleğin ruhaniyeti Semsemâil aleyhisselâmdır. "ilinmelidir #i, 1ühre feleği ruhaniyeti olan 2Musavvir4 isminin y'nelmi* olmasıyla beden ile il&ili âlemde suretler &'rünür olur. =e duy&ular ile il&ili suretlere â*ı# olma#, eğilim &'sterme# bu feleğin ruhaniyetinin il&isi ve y'nelmi* olmasındandır. "undan dolayı, burası 5usuf aleyhisselâmın durağıdır. =e 5usuf #endi zamanında bütün insanların en #âmili ve en &üzel &'rünü*lü olan 5usuf aleyhisselâmdır. =e 5usuf aleyhisselâmın doğu*u 1ühre ile olduğundan bütün hal# onun &üzelliğine â*ı# oldu. +ihayette 1üleyha’nın 5usuf’a olan a*#ı ne dere$e olduğu bilinme#tedir. =e "abası olan 5a#u7 aleyhisselâmın yaradılı* 'zelliği ile &üzel surete eğilimli olduğundan, )o# &üzel surette ve mü#emmel bir yaradılı*la 5usuf aleyhisselâmı 5a#u7 aleyhisselâma yü$e Ha# ihsan etmi* oldu. =e &'rü*ünden 5usuf aleyhisselâm #aybolduğu va#it yollar üzerinde oturu7, 5usuf ha##ında#i haberleri in$eden in$eye ara*tırır
idi. Piğer )o$u#ları &eli7 #endisine 5usuf suresinde, 9;:L. Pediler #i! 2Hâlâ 5Bsuf’u anı7 duruyorsun. Sonunda ya #ederinden eriye$e#sin yahut da hela# olu7 &ide$e#sin.4 Pedi#leri buyrulmu*tur. Ayette, )o$u#larının s'yledi#lerine #ar*ılı# olara# sonra#i ayette $evaben, 9;:LO. Pedi #i! 2"en, i)imi dolduru7 ta*an 'zlemimi, #ederimi Allah’a arz ederim. =e Allah’ın yardımıyla sizin bilmediğiniz *eyleri bilirim.4 Pediği buyrulmu*tur. 5ani, ey oğullarımK 0albimde olan &am, #eder ve sı#ıntıyı &eli7 &e)enlere ifade ettiğimi &'rme#tesiniz. -a#at benim anlayı*ımda ise, dertlerimi yü$e Allah’a ifade etme#teyim. "enim halimden ve s'zlerimden haberdar değilsiniz
25ü$e Allah, mutla# olara# HâdF’dir4 %nUtar suresi, L;:L( 2Pilediği herhan&i bir bi)imde olu*turdu.4
@+P@01+ -/0
@n do#uzun$u fele#, #âti7 feleğidir. Piğer bir ismi tarit’tir. "u feleğin ruh ile il&ili değerleri %ruhaniyeti( 2Muhsi4 ismidir. =e ayrı$a bu feleğin ruhaniyeti 2Si&sayâil4dir. Hz. sa aleyhisselâmın durağıdır. 5ü$e Allah, Ali mran suresinde, <:. Allah *unuda demi*ti! 2y sa, senin $anını ala$ağım, seni #endime yü#selte$eğim.4 "uyurmu*tur. "ilinmelidir #i, her *eyin sayısının bütünlü# ile il&ili olması ve 2Musavvir4 %bi)im veren( Muhsi ismiyle olur. "ütün #âti7lerin %yazı$ıların( yazdı#ları ve bütün e*yalar ve isimlerin sayısı ve to7lanması, bu feleğin ruhaniyeti olan Muhsi isminin il&isi duyması ve y'nelmi* olmasındandır. "undan dolayı Hz. sa aleyhisselâm
2+übüvvet4
ve
son
zamanda
Halife3i
Muhammed’i
%Muhammed %s.a.v( in halifesi( yani, nübüvvet rütbesi ve Muhammed’in halifesi ve bu i#isinin arasında olanları #endisinde to7lamı* olur. =e bu i#i 'zelli# sebebiyle #ıyamet &ününde ve i#i yerde to7lanılmı* olur. "irisi
>ey&amberler san$ağı altında, diğeri halifeler san$ağı altında to7lanılır. =e &enel 2=elayet4 sona ermi*, mühürlenmi* olur
2@’nun her *eyi #u*atması adet itibariyledir.4
5RM+ -/0
5irmin$i fele#, 0amer %Ay( feleğidir. imdi! "u feleğin ruhaniyeti 2Mübin4 %hayrı ve *erri, iyi ve #'tüyü ayıran( isminin mazharıdır. =e Hz. Tdem aleyhisselâmın durağıdır. =e ruhaniyeti Pü#âyıl aleyhisselâmdır. "ütün maden, bit#iler, hayvanlar, insan ve mevâlFd3i selâseyi %maden, nebat, hayvan olma# üzere tabiâtın ü) âleminden bahseden ilim, tabiât ilmi( Mübin ismi 'zelliği olan ayırımlar 0amer feleği olan Mübin isminin y'nelmi* olmasındandır. "undan dolayı, insanların atası, babası olan Tdem aleyhisselâmın durağı bu fele# oldu. Suların )oğalması, yağmurlar ve buharların tamamı Ay
%0amer(
#üresinin y'nelmesindendir.
Tdem
aleyhisselâm Me##e ve Eaif arasında sureti ya7ılı7, #endisine Ruh ü?endiğinde yeryüzünde olan mele#ler se$de edi7, soylarını 2"atnen ba’de batnın4 %soydan soya, nesilden nesile, #u*a#tan #u*ağa( insan suretinde olanların he7sine 2Rabbiniz değimliyimJ4 *e#linde olan lâh ile il&ili sesleni*e #ar*ılı# olara# tamamı 2vet4 dediler. Sonra, Tdem’in meydana &etirildiği yere, yani to7rağa d'nmü* oldular. =e #ona#ları yeryüzü oldu. 5eryüzünün dı*ında olan alanlarda, arazilerde beden sahibi insan yo#tur. "undan dolayı Hz. Tdem aleyhisselâmın durduğu yerler 0amer %Ay( feleğinde oldu
25ü$e Allah, mutla# olara# Hidayet edi$i ve uy&unla*tırandır.4 2a*ıla$a# bütün âlemi boyun eğdireni tenzih ederim.4
5RM "R+ -/0
5irmi birin$i fele#, sir feleğidir. "unun dı*ında +ar %ate*( ismiyle de anılma#tadır. "ilinmelidir #i, yü$e Allah, +ar feleğini 0amer feleğinin altında yaratmı*tır. "unun hi#metiQ eğer nar feleğini #amer feleğinin altında yaratmasaydı, bu âlem al)a#, bayağı ve )o# soğu# olurdu. "it#iler, hayvanlar ve insanların dura$a# yerleri ve ya7abile$e#leri bir i* #onusunda yet#ileri olmazdı. =e sir feleği 20âbz4 %tutu$u, tutan( isminin mazharıdır. 0ı* mevsiminin *iddetli soğu#luğunun, a*ağı âlemden tutulması ve alınması bu feleğin ruhaniyeti olan 0âbz ismi ile olur. =e bu Ate* #üresinden yü$e Allah, inlerin atası, babası olan 2ân4 ı yaratmı*tır. Tdem aleyhisselâmı to7ra#tan yarattığı &ibi. An$a# Tdem’in e*ini Tdem’den veya #alan to7ra#tan yarattığı &ibi, ân’dan veya ate*ten bir e* yaratılmamı*tır. lâh ile il&ili hi#met budur #iQ Tdem aleyhisselâm Allah’ın elâl ve emâl isimlerini #endinde barındırma#tadır. Allah’ın emâl’ ini Havva olan aynadan seyretmeyi istedi ve Havva yaratılmı* oldu. -a#at $inlerin babası olan ân sade$e elâl ismine mazhardır. inlerin yaradılı*ında er#e#li# ve di*ili# vardır ve dilemi* olmasıyla bu i#i 'zelli# bir birine temas %$insel ili*#i( meydana &elmi* olması sebebiyle #endisinden il# )o$u# doğdu ve bul Haris yani, blis ismi #endisine verilmi* oldu. =e bunların %$inlerin( yemeleri ve i)meleri sade$e #o#lama# ile olur. Mele#lerin yemesi hissi olara# yüzlere ba#ma#, i)meleri ise &üzel #o#uları #o#lama# ile olduğu &ibi. =e $inler &rubu )o# uzun 'mür sürerler ve 'lü7 #aybolurlar. -a#at mele#lerin onlara ü?emesinden 'n$e hi)biri 'lmez ve #aybolmaz. inler &rubu birbirinden doğu7 )oğalırlar ve onlardan #âUrler olduğu &ibi mümin
olanlar da vardır. "irbirleriyle sava*ırlar. 0or#uları ve sava*ları )o# #ü)ü# *eyler sebebiyle a)ığa )ı#ar
%EahrFm suresi, OO:O( 2y iman sahi7leriK 0endilerinizi ve ailelerinizi 'yle bir ate*ten #oruyun #i, ya#ıtı insanlarla ta*lardır.4
5RM 0+ -/0
5irmi i#in$i fele#, Hava feleğidir. imdi! Hava feleği ve ayni anda Hava feleği Ate* feleğidir. Su feleğine #adFr bir fele#tir. 2Hayy4 isminin mazharıdır. 5aratılmı*ların tamamının hayatı yani, sıhhati ve sağlığı bu feleğin ruhaniyeti olan Hayy isminin il&i &'stermesi ve y'nelmi* olmasındandır. "u fele# Iüne*in harareti 0amerin %Ay’ın( soğu#luğu ile donandığı i)in Hayy isminin mazharı oldu. Iüne*in harareti ile su buharla*ı7 e#silir, buhar soğuğa )ar7ın$a suya d'nü*ür ve azalan su yerine &elmi* olur. I'rmez misin #i, denizler &üne*in harareti ile )e#ilmi* olu7, 0amer’in soğu#luğu ile yerine &elir. Havaya yü#selmeye uy&un hale &elen buhar altı *e#ilde hare#et eder. Hare#et etmeye hazır hale &elin$e Hayy mazharı olan hava #uzey taraftan eser ve bulutları yürütür, &üney taraftan esin$e bulutlar a)ılır, batı taraftan esin$e bulutlar sulanır, doğu taraftan esin$e sular tatlanı7 yağmur yağar
2Hayy, 0ayyum ve 0adFr olan Allah’ı tenzih ederim.4
%-ur#an suresi, ;:GL(
2@ &'nderdi rüz&ârı bir müWde olara#.4
5RM N6N+N -/0
5irmi ü)ün$ü fele#, Su feleğidir. 2MuhyF4 isminin mazharıdır. =e suyun yaradılı*ı tatlı ve lezzetlidir. -a#at yedi denizin suyu a$ı, e#*i, tuzlu, ni*adırlı &ibi, daha ba*#a )e*itli 'zelli#tedir. =e su feleği her *eyin hayatıdır ve bütünüdür. Hayvanlar, bit#iler, maden ve diğerlerin tamamı Sudur. Altın, &ümü*, demir ve ba#ır, #alay, #ur*un, $ıva &ibi madenleri ate*e atsan tamamı su olur. -a#at bazılarının erimesi &e), bazısı da )abu# olur. n &e) eriyen ta*tır.
%nbiya suresi, ;9:
"undan dolayı bilindi #i, her *eyin aslı ve hayatı sudur. "u sebe7ten dediler #i! 2Anasırın aslı su ve ate*tir. 6ün#ü Rahmanın nefesi olan tabiâtta hararet ve rutubettin asıl, soğu#lu# ve #uruluğun &e)i$i olduğu &ibi, anasırda da to7ra# ve hava &e)i$idir
2"a*arıya ula*tıran Allah’tır.4
5RM PCRPN+N -/0
5irmi d'rdün$ü fele#, Eo7ra# feleğidir. 2Mümit4 %'ldürü$ü, 'ldüren( isminin mazharıdır. Her *eyin 'ldürülmesi, ortadan #aybolması bu feleğin ruhaniyeti olan Mümit isminin il&isi ve y'nelmi* olmasıyladır. "u feleğin yet#ili y'neti$isi 0adFr ismidir. =e bundan dolayı, maden, bit#i, hayvan ve insan ol&unlu# dere$esinde a)ığa )ı#mı* olurlar. Hava feleğinin y'neti$isi lim ismi, +âr feleğinin y'neti$isi Mürid ismidir. =e Su feleğinin y'neti$isi de Muhyi ismidir. "unların to7lanı7 birle*mesinden Tdem aleyhisselâm yaratılmı* oldu. =e sayılmı* olan tüm y'neti$ili#ler, Tdem’in sırrında bulundu. 5ü$e Allah "a#ara suresinde, ;:<9. =e Tdem’e isimlerin tümünü 'ğretti. "uyurdu. -a#at Tdemin dı*ında olanlarda %Tdemoğullarında( bu to7lanmı*lı# var olmadı
25ü$e Allah, dilediğini dosdoğrulu# yoluna iletir.4
>R S55P MHAMMP +R ARA"X
E=HP RST/S %9(
2"ismillâhirrahmânirrahFm4
Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm Muhammed %s.a.v( e, #utlu ailesi ve dostlarının üzerine olsun.
Earif edilmesinin &ere#liliği üzere, insanlar ve $inlerin &izlili# âleminden, *ahâdet %*ahitli#( âleminde meydana &eli*leri #usur, ayı7 ve her türlü e#si#li#ten uza# olan yü$e Ha##’a ârif olma# i)in *u yü$e s'zde 1âriyât suresi, 9:O. "en, $inleri ve insanları sade$e bana ibadet:#ullu# etsinler diye yarattım. "uyrulmu*tur. "u ayet i)inde#i 2/iya’ büdün4 #elimesini bni Abbas hazretleri #i, Allah ondan razı olsun ve bazı Ha# ehli 2liyağrüfün4 %bana ârif olsunlar( s'zü ile tefsir etmi*lerdir.
mdi! zun uzadıya, ayrıntılı anlatımlarla müm#ün olmadığına! 2y her#es tarafından bilinen Allah’ımız, biz seni &ereği &ibi tanıyamadı#4 delildir. Czetle s'ylene$e# olunursa ârif olma#Q lâh ile il&ili 'zelli#lerin #ul mazharında meydana &elmi* olmasıyla olur. "u da 2Mev$ut, Mevsuf ve -ail4 olara# te# tasarruf edi$i %idare edi$i, #ullanı$ı( yü$e Ha# olduğu @’nun dı*ında &'rünenlerde vü$ud, sıfat, ef’al ve #ullanı$ılığın olmadığının doğruluğu #ul da meydana )ı#mı* olmasıyla olur. "'yle bir anlayı* dere$esinin meydana &elmesi iseQ slâm dininin &'rünürlüğü olan *ere?i *eriatına son dere$e bağlı olma# ve #âmil olan bir mür*idin nefesiyle tarif olunabile$e# ha#i#i tevhide &irme# %sülu#( ile müm#ün olur. 5ani, #âmil mür*idin tarif ede$eği mertebelerin tariUni alı7 &ereğini ya7ı7 zev# etme# neti$esinde yu#arıda i*aret edilen dere$eye ula*ılır.
"ilinmelidir #i, tarif edilebilen ma#amlar yedidirQ ü)ü 2-enâ3U3llah4 d'rdü 2"e#â billâh4tır. "unlara 2hlullah4 ma#amları, ruhların bulunduğu mertebeler yurtlarının isimleri *e#linde ifade edilmi*tir. "u ifadede ay#ırılı# &'rünme#te ise de, 2+efs3ül 3emr4 de %i*in ha#i#atinde( ay#ırılı# yo#tur. Eamamı bir ifadeden ve isteneni anlatma ama$ından ba*#a bir *ey değildir. 2Eevhid4 birli# deme#tir, bir olan birliğe ihtiya$ı olmadığı a7a)ı# ise de insan ile il&ili &a?et 7erdesi sebebiyle 2=ahdet4 ba*#alığın )o#luğu olara# &'rülmü* olduğundan yü$e Ha##’ın 1atında, Sıfatında ve f’al’ inde *ir# %Allah’a orta#( #o*ulur. 5ani i*leyi$i %fail( yü$e Ha# i#en ve bütün sebe7leri meydana &etiren #endisinden ba*#ası yo# i#en *u i*i Ulan$a *'yle ya7tı,
ben be n b' b'yl yle e ya ya7t 7tım ım,, Ul Ulan an$a $a se sebe be7 7 ol oldu du di diyer yere# e# he herr *e *ey y Ha Ha## ##’a ’a ni nis7 s7et et edil ed ilme memi mi** ol oldu duğu ğund ndan an 2 2ir ir#3 #3ii ha hafF fF44 %& %&iz izli li *i *ir# r#(( me meyd ydan ana a &e &elm lmi* i* ol olur ur.. 2Mü* 2M ü*ri ri#4 #4 %A %All llah ah’a ’a or orta ta# # #o* o*an an(( is iseQ eQ l lâh âh il ile e il il&i &ili li ma mari rife fett tten en ma mahr hrum um olduğundan +isa suresinde, G:GL. u bir &er)e# #i, Allah #endisine *ir# #o* o*ul ulma ması sını nı aY aYet etme mez, z, on onun un dı dı*ı *ınd nda a #a #ala lanı nı di dile ledi diği ği #i #i*i *i i) i)in in aY aYed eder er.. "uyrulmu*tur. Iizli *ir# %*ir#3i haU( ve a)ı# *ir# %*ir#3i $eli( olayının yo# edilmesi. =e 2-ır#a3i +a$iye4 ye %#urtulmu*lar &urubuna( dâhil olma ve &ere#li ari?iğin meydana &elmesiyle, yu#arıda ifade edilmi* olduğu &ibi #endisine #endisin e ve ba*#alarına nis7et edilen ef’al, sıfat ve varlı#ları, Ha##’ın ef’al, sıfat ve varlığında yo# etmi* olma#la olur. olur. "undan dolayı her mümin #i*inin ha#i#i tevhide &irmi* olması #endisi i)in bir &ere#lili#tir. =e bilinmelidir #i, i*aret edildiği üzere tevhid i#i #ısma ayrılı7 tarif edilmi*tir.
"irin$i #ısım! 2Eevhid3i 2Eevhid3i *er’i4 %eriat tevhidi( #i, mümin olan #i*iyi a)ı# olara# Allah’a orta# #o*anlardan ayırır. +eti$esi 2/â lâhe illâllah4tır. eriat tevh te vhid idin inin in eh ehli li ol olan an mü mümi minQ nQ he herr *e *eyi yi me mev$ v$ut ut,, me mevs vsuf uf ve fa fail il ol olar ara# a# &'rdüğünden ve )o#luğu %#esreti( lâh ile il&ili vahdetten %birli#ten( ba*#a bildiğinden &izli *ir#ten #urtulmu* olamaz. badet edilmeye ve ha##ı olan yü$e Ha#’tan ba*#a lâh ve ibadet edile$e# olmadığına iman ve #abul etmi et mi**
olma ol mala ları rıyl yla a
bera be rabe ber, r,
mev$ me v$ut utlu luğu ğuna na
ârif âr if
olma ol madı dı#l #lar arıı
Ha# a##’ #’ı, ı,
$ahilli#leriyle 'rtmü* ve ibadet etme# i)in edinmi* oldu#ları lâh’ı her türlü far#lılı#lardan ayırara# lâ ilâhe illâllah s'zü ile tevhid ederler. Her *eyin meydana &elmesi ve a)ığa )ı#ması Ha##’ın emri ve #udreti ile olduğunu #abul #a bul ve lâ lâh h ile il& il&ili ili sıf sıfat at hü# hü#üml ümleri erine ne nis nis7et 7et ede ederle rlerr. "un "undan dan dol dolayı ayı ha#i#at ehli, *eriat ehlini 2Sıfâtiyyün4 olara# ifade etmi*lerdir etmi*lerdir..
#in$i #ısım! 2Eevhid3i ha#i#i4dir %&er)e# tevhittir( #i, ha#i#i tevhitte olan müminler, yü$e Ha#’tan ba*#a Mev$ut, Mevsuf, -ail ve tasarruf edi$i &'rmed &'r mediğin iğinden den ve her *ey *eyin in a)ı a)ığa ğa )ı# )ı#ma ma ve &'r &'rünü ünürlü rlüğü ğü zev zev# # yol yoluyl uyla a Ha#’tan Ha#’ tan mü*a mü*ahede hede etti#l etti#lerind erinden en #e #edileri dilerini ni 21at 21atiyyun iyyun44 ve 2Muv 2Muvahhidi ahhidin n4 %tevhid ehli( olara# ifade ederler. +eti$esi 2/â mev$ude llâllah4tır. =ü$ut,
varlı# var lı# dem deme#t e#tir ir.. "u mer merteb tebe e fen fenaU aUllâh llâh %A %Alla llah’t h’ta a yo# olm olma( a( ola olara# ra# ifa ifade de edilen ü) adet mertebenin ü)ün$ü mertebesidir. -enaUllâhın il# mertebesiQ tevhid3i ef’al, fena3i ef’al ve te$elli3i ef’al’dır. ef’al’dır.
Eevhid3i E evhid3i ef’al denmesi! *leri yü$e olan birde, yü$e Allah’ta birleme#tir. birleme#tir. 5ani 5ani @’ndan ba*a# bir ve i*leyi$i olmadığını anlamı* olma# deme#tir deme#tir..
-ena3i ef’al denmesi! *leri hal#tan yo# etme# ve Ha##a’ ait olduğunu anlama#la &er)e#liği is7at etme#tir. 5ani, aslında i* Ha##’ın olu7, i*leyi$i yü$e Ha# i#en $ahilli# &a?eti sebebiyle hal#a nis7et edildiğinden adı &e)en nis7eti hal#tan yo# edi7 ve i*in ha#i#atinde olduğu &ibi Ha##’a nis7et edi7, Ha#’tan ba*#a i*leyi$i olmadığı #onusunda *ü7he #almaya$a# dere$ede #anaat meydana &etirmi* olma#tır.
Ee$elli3i E e$elli3i ef’al denmesi! Ha##’ın te$ellileri, sonsuz olduğundan i*lerin meydana &elmesi lâh ile il&ili te$elliler olduğunu zev# etmi* olma#tır. =e fenaUllâhın i#in$i mertebesiQ tevhid3i sıfat, fena3i sıfat ve te$elli3i sıfattır. sıfattır.
Eevhid3i E evhid3i sıfat denmesi! Sıfatı, yü$e ve ulu olan Ha#’ta birleme#tir. birleme#tir. 5ani, 5ani, sıfat ile sıfatlanan %mevsuf( an$a# Ha#’tır. Ha##’ın dı*ında &'rünenlerde sıfat olmadığını anlamı* olma#tır.
-ena3i sıfat denmesi! Hal#a nis7et olunan tüm sıfatlar, lâha ait olma#la nis7eti adı &e)en hal#tan yo# edi7, Ha##’a ait oldu#larını anlamı* olma#la is7at etme#tir.
Ee$elli3i E e$elli3i sıfat denmesi! Sıfatın &'rünürlüğü, lâh ile il&ili te$elliler ile olduğunu zev# etme#tir. Sıfatın te$ellilerine son bulma olmadığından bir *eyin *ey in i)i i)ine ne alı alı7 7 sı# sı#ı*t ı*tır ırma# ma# müm müm#ü #ün n değ değildi ildirr. 5ü$e Ha# #u #u*at *atı$ı ı$ıdır dır ve Tlim’dir. Sıfatlar asıl olara# yedi sıfattır #i, lah ile il&ili haberlere #ılavuzlu# etti#lerinden sabit sıfatlar %sıfat3ı subBtiyye( olara# ifade edilmi*tir. Hayat, lim, li m, ra rade, de, 0udr udret, et, Sem Semi, i, "a "asar sar ve 0elâ elâm. m. "u sıf sıfatl atlar ar ve 'ze 'zelli lli#le #lerin rinin in tamamı Ha##’ın olu7, hal#a ait olmasını ha#i#at #abul etmediği &ibi, a#ıl dahi #abul etmez ve #abul edilmesine de izin vermez. 6ün#ü hayat sıfatı yaratılmı*a ait olsa, 7eri*an ve yo# olmaması &ere#ir. lim sıfatı olsa, her *eyi bilme# ve hi)bir #ul $ahil olmaması &ere#ir. &ere#ir. rade ve 0udret 0udret sıfatı olsa, istediği bir *ey i)in 2@l4 demesiyle o *ey o anda meydana &elmi* olması &ere#ir ve her *eye &ü$ü yeti7 bir *ey üzerinde zayı?ı# &'stermemesi &ere#ir. Semi ve "asar olsa, uza# ve 7erde ar#asından i*itir ve &'rü$ü olması olm ası &er &ere#i e#irr. 0elâ elâmı mı ols olsa, a, her )e* )e*it it lis lisan an ve s'z ile #o #onu* nu*ur ur olm olması ası &erre# &e e#ir irdi di.. 5ar arat atıl ılmı mı** ol olan an is ise, e, bu bunla nları rın n zı zıdd ddın ında da,, dı dı*ı *ınd nda a bu bulu lund nduğ uğu u ha##ında delil &etirebile$e# değildir. "undan dolayı, #ulun bu sıfatlarda 7ayı 7a yı ve dâ dâhi hill ol olab abil ilme mesi si ol olma madı dığı ğı &i &ibi bi he herr i* i*in in me meyd ydan ana a &e &elm lmes esi, i, bu sıfatların he7sine ve bazı i*ler, sıfatların )oğunluğuna ili*iği bulunduğu ve sıfats sıf atsız ız hi) hi)bir bir i*i i*in n mey meydan dana a &el &eleme emeye$ ye$eği eği,, bu 'ze 'zelli# lli#ten ten ayr ayrıı tut tutulm ulmu* u* olma#tan uza# olma#la #ulun i*lerde dahi dâhil olabile$eği bir *ey yo#tur. *leyi$i ve sıfatlanan yü$e Ha#’tır. 0ulZi* ve isimdir. lâh ile il&ili sıfat, &'# ile il&isi olsun veya yer ile il&isi olsun, 2üz’iyyât4ta %ufa#3tefe# *eyler, b'lümler, #ısımlarda( meydana )ı#an olduğundan sıfat3ı $üz’iyye ve irade3i $üz’iyye olara# ifade olunur. 5o#sa ufa#3tefe# *eylerde &'rünür olan irade, lâh ile il&ili olan iradeden ba*#a bir irade olma# veya e#si#li# ve #ısım, #ısım b'lünme #abul etmeyen lâh ile il&ili iradeden bir #ısım verilmi* değildir. Rahman suresinde, :;O3;8. 5eryüzünde her *ey yo# olu$udur. [ Sade$e o bağı* ve $elâl sahibi Rabbinin yüzü ba#idir. "uyrulması üzere Allah’ın dı*ında &'rünenler, #endili#lerind #endili#lerinde e Mev$ut, Mevsuf, -ail -ail ve tasarru tasarruf f edi$ ed i$ii olm lma# a#ttan *u an ve tü tüm m zam aman and da yo yo# # ol olu u$u ve yi yiyi yi7 7 i) i)er ere# e# tü#etenle tü# etenlerdi rdirr. -enaUl enaUllâhın lâhın ü)ün$ ü)ün$ü ü mert mertebesi ebesiQQ Eevhid3 evhid3ii zat, fena fena3i 3i zat ve te$elli3i zattır. 1at, varlı# vü$udu deme#tir.
Eevhid3i E evhid3i zat denmesi! =ü$udu, varlığı yü$e ve bir olan 1atta birleme#tir birleme#tir.. 5ani, 5 ani, yü$e 2= 2=â$ib â$ib li zâtihi4 %)e#inmesi olmayan mev$uttur #i, vü$ut #endisi #e ndisindend ndendir ir.( .(
vü$udundan vü$ud undan ba*# ba*#a a vü$ud ve Ha#’ Ha#’tan tan ba*# ba*#a a mev$u mev$utt
olmadığını zev# etme#tir.
-ena3i zat denmesi! =arlığı olma zannında olan #i*ilerin varlığını, yü$e zatın varlığında yo# etme#tir. 5ani, hal#a nis7et edilen vü$ut ve varlı# Ha##’ın vü$ut ve varlığıdır. Hal#ın olmadığı halde var zannına dayanan vü$udunu Ha##’ Ha ##’ın ın vü$ vü$udu udunda nda yo# etm etme e ve vü$ vü$utl utla a mev mev$ut $ut Ha Ha# # old olduğu uğunu nu #a #abul bul etme#tir.
Ee$elli3i E e$elli3i zat denmesi! 0i*ilerin )o#lu# %#esr %#esret( et( üzere &'rünmesi lâh ile il&ili zatın te$ellileri olu7, hal#ın #endili#lerinden varlı# ve te$ellileri olmadığını ha#i#at üzere #abul etmi* olma#tır. -ena3i tam ile Allah’ta yo# olu$u olma mertebesi budur. =ü$udQ e#si#liği, ayrılığı ve yo#luğu #abul etmeyen ve daima var olması &ere#li ve zorunlu vü$ut olması, yü$e Ha##’a 'z&üdür. An$a# An $a# 2n 2nsan sanlar lar uy# uy#uda udadır dır,, 'ld 'ldü#l ü#leri eri zam zaman an uya uyanır nırlar4 lar4 Had Hadis3 is3ii *er *eriUn iUnin in i*aret ettiği *udur #i, ifade edilen bu anlayı*a #ar*ı olanların hazırda olan anlayı anl ayı*la *ları rı ol& ol&unl unla*m a*madı adığın ğından dan hal hala a &a? &a?ett ettedir edirler ler,, bun bundan dan dol dolayı ayı bu mertebeler ha##ında anlatılanları anlayamazlar anlayamazlar.. Anlamı* olmamaları 'lüme il&i duym duymayı*la ayı*larr sebeb sebebiyledir iyledir.. "unu "unun n neti$ neti$esind esinde e Hz. >e >ey&amb y&amber er %s.a %s.a.v( .v( efendimiz! 2Clmeden evvel 'lünüz4 buyurdu. 5ani, zorunlu olan 'lüm sana y'nelmi* olmadan evvel, isteyere# olan 'lüm ile 'lmü* olun. steyere# olan 'lümün meydana &elmesi ve 2/â mev$ude illâllah4 sırrının ha#i#at olara# meydana meyd ana &elme &elmesiQ siQ insan insanlı# lı# 'zell 'zelliğinde iğinden n sıyrıl sıyrılmı* mı* olu7 a)ı#lanan y'nde bir vü$ut ile mev$ut, sıfatla mevsuf, i* ile i*leyen yü$e Ha# olduğunu. =e hal# #endi benli#lerinde vü$ut ve sıfat #o# #o#usunu usunu #o#lamı* olmadı#ları hali #ul’da ha#i# ha# i#at at ola olara ra# # mey meydan dana a &el &elmi* mi* olm olmas asıı ile iledir dir.. "u mer merteb tebeye eyeQQ ist isteye eyere re# # 'lme, ha#i#i tevhid, ma3sivâyı %Ha##’ın dı*ında &'rülen her *eyi( yo# etme, fena fe naUl Ullâ lâh h ve ta tam m sa sarrho ho*l *lu# u# %# %#en endi dind nde e ol olma mama ma(( de derl rler er.. 5ü# ü#se selm lme e ve
ilerlemenin sonu ifade edilen halden ayılı7 #endinde olma ile 2"e#a billâh4 ta hare#et eder. "e#a billâh ma#amları d'rttür.
"irin$i ma#am! 2em4 ma#amıdır. 6o#luğu %#esreti, hal#ı( meydana &elmemi* olara# #endinde, batınında to7lamı* olma#tır. "u ma#amda vü$ut 'zelliği ile olma hali ihsan olunur. 5ani #endinde ve ma3sivânın tümünde &'rünen vü$ut, Ha##’ın vü$udu olduğunu ve her *eyi 2HulBl4 %bir *eyin diğer bir *eyin i)ine &irmesi( ve 2ttihâd4 %i#i *eyin birle*mesi( olmadan ve vü$ud Ha# ile mev$ut olduğunu irfanı ihsan olunur. HulBl ve ittihadın meydana &elmesi i)in i#i vü$ut olması &ere#ir #i, biri diğerine &irmi* olabilsin. =ü$ud, bir olan yü$e Ha##’ın vü$udundan ba*#ası olmadığından hulBl ve ttihâd olamaz. "u ma#amda hal# batın %i)(, Ha# zahir %&'rünür( olduğundan, ma#am sahibi ef’al ve sıfatı ve tüm varlı#ları Ha##’ın vü$udu olara# mü*ahede eder. Hallâ$3ı MansBr bu ma#amda i#en Ha##’ın vü$udundan ba*#a bir *ey &'rmediğinden 2n3el3ha##4 %ben ha##ım( dedi. "u ma#amda, #esretsiz vahdet hali olduğundan, vahdet *ühudu &ali7tir. =e her zerre Ha##’ın aynı %#endi( olma#la ma#am sahibi, Ha##’ı e*yadan evvel mü*ahede eder. "u anlayı*a i*aret eden! 2"en hi)bir *ey &'rmedim #i, onun 'nünde ve ar#asında @’ olmasın4 s'zü dile &elmi*tir. "u ma#am 2Seyr3i billâh4 ve 2Seyr3i muhibbi4 s'zleri ile de tarif edilmi*tir.
#in$i ma#am! 2Hazretü’l3em4 ma#amıdır. "u ma#amda lâh ile il&ili sıfat ihsan edilir. 5ani, #endinde ve diğerlerinde olan sıfat, lâh ile il&ili sıfat olduğu ve hulBl olmadan Ha##’ın sıfatıyla sıfatlanmı* bulundu#ları. 5ani, lâh’a ait hayat ile diri, lâh’a ait ilim ile âlim, lâh’a ait rade ve 0udret ile dileyen ve &ü$ü yeten, Semi ve "asar ile i*iten ve &'ren, Allah’ın #elâmı ile #onu*an oldu#larını anlamı* olur. "u mertebe, #esret %)o#lu#( &'rünürlülü# mertebesi olduğundan, hal# zahir %&'rünür(, Ha# batın %i)te, &'rülmeyen( mü*ahede edilir. Mertebe sahibinin #esreti *ühud etme hali, vahdet *ühuduna &ali7tir. "u anlayı*a i*aret eden! 2"en her *eyin sonunda Allah’ı
&'rdüm4 s'zü dile &elmi*tir. 5ani, #esreti vahdetten evvel mü*ahede eder. =e #esreti vahdetin #endi %aynı( olduğunda habersiz değildir. Ma#amdan a*ağı inme, sıfat tarafına ba#ma#tır. "u ma#am 2Seyr3i mahbubi4 ve 2Seyr3 i anillâh4 s'zleri ile de ifade edilme#tedir.
N)ün$ü ma#am! 2em’u’l3em4 ma#amıdır. =e vahdet #esret ile beraber olma#la hem #esreti hem de vahdeti i)inde bulunduran bir ma#amdır #i, 2Mere$3el3bahreyn4 %i#i denizin bulu*tuğu yer( dir. Eo7lulu# ile il&ili bir araya &elme ve 20âbe #avseyn4 %i#i yayın beraberliği( dahi derler. "u ma#amda lâh ile il&ili i*ler ihsan edilir. 5ani, her *ey lâh ile il&ili vü$ut ve sıfat ile mev$ut ve mevsuf olduğu &ibi, i*ler 'zelliği ile dahi i*leyi$i %fail( olduğunu ve #esret %)o#lu#( Ha##’ın a)ığa )ı#ması. =e #esreti, Ha##’ın bütün mertebeleri olma#la, #esret bir y'nden batın olu7 vahdetin aynı %#endisi( ve vahdet bir y'nden meydana &elen #esretin aynı olduğunu ba*#alığın s'z #onusu olmadan mü*ahede edildiğinden! 2"en her *eyin beraberinde Allah’ı &'rdüm4 deyi*iyle bu anlayı*a i*aret edilmi*tir. 5ani, hal#ı Allah’ın beraberliği ile bir ba#ı*ta &'rür. A*ağı inme ile i*ler %ef’al( ma#amına ba#andır. Eam uyanı#lı# ve tam ol&unlu# %#emalat( budur.
P'rdün$ü ma#am! 2Ahadiyyetü’l3em4 ma#amıdır. "u ma#ama 2v edna4 %daha da ya#ın( da derler. "u hali ifade i)in! 2"en Allah’ı Allah ile &'rdüm4 s'zü s'ylenmi*tir. 6ün#ü Ha#’tan ba*#a bir *ey olmadığından Ha##’ı Ha#’ta &'rür ve #endi #endine #endinde ârif olur. "ilen ve bilinen #endidir. Tlim Ha##’ın vü$uduyla hulBl ve ittihâd olmadan mev$ut olun$a âlem dahi, devam eden, #alı$ı olma#, âhiret, te#li?er, $ezalar ve mü#âfat olmama# veya Ha##’a ait olması &ere#mez miJ Pin ile il&ili soruya $eva7 *udur #i! Ha#i#atte Allah’ın vü$udundan ba*#a vü$ut olmadığı &ibi, Ha#’tan ba*#a mev$ut dahi yo#tur. Ee#li?er, mü#âfat ve $ezalar Ha##’ın meydana )ı#maları ve ini* mertebelerinin &ere#liliğindendir. 5ü$e Allah Hadid suresinde, 8:<. vvel’dir @. Thir’dir @. 1âhir’dir @. "âtın’dır @. "uyurmu* olu7, yo#luğu olmayı7 evvel ve ahir, zahir ve batın #endi olun$a 2-erden3
ferid4 %fert fert, te#, e*siz, benzersiz( #almaz. "a*#alı# olara# anla*ılan zahir %&'rünür( mertebesi &ere#liliğin$e #endi ile il&ili meydana &eli* ve te$ellileri, te$elli edenin surette te$ellisi ba*#alı# olara# &'rünür ise de, vü$ut ve ha#i#atte ba*#alı# değildir. 0endi $emalinin #emalidir. Pal&alar denizin aynı %#endisi( olu7 meydana &eli*leri ayrı &'rünür ise de ba*#alı# olmayı7 denizin aynı olduğu &ibi. =e yü$e Ha# dahi #utsi s'zünde! 2"en bir &izli hazine idim, bilinmeyi istedim hal#ı yarattım4 buyrulmasıyla, her te$elli ve ol&unluğu ile bilinmesini sevmi* olduğundan lâh ile il&ili ilminden olan #endi te$ellilerini #endine a)ı# etmesi ve ulBhiyet ve ol&unluğunu te$ellilerde a7a)ı# etti. Pal&aların meydana &eli*i ve yo# olu*ları, denizden denize olu7, deniz dı*ından olmadı#ları &ibi lâh ile il&ili te$ellilerin meydana &eli*leri de zattan zatadır, dı*ından değildir. Ee#li?er yaratı$ıdan yaratılmı*a olduğu #onusunda *ü7he yo#tur. Ee$elli eden meydana )ı#ardığı te$ellilerini te#li?eri ile mutla# #ıldı. I'rülmesi i)in mazhara %alete( ihtiya) olduğundan ihtiya) *iddeti ve &'nül al)a#lığı ile te#li?erin yerine &etirilmesini &ere#li ya7andır. An$a# ba*#alı# yo#tur. "atın mertebesi ha#i#atiyle te#lif eden zahir mertebesi y'nüyle aldığı &'revi yerine &etirmesi &ere#en %mü#ellef( #endidir. 0endi #endimize olan emir ve yasa# batınımızdan &eldiği ve batınımızda olan Ruh, zahirimiz olara# &'rünen bedenimizden ba*#a ve ayrı olmadığı &ibidir. 5a7ılanlar #ar*ılığı olan $ezalar ve mü#âfat &elin$e in#âr edilmezler, yeri &eldiğinde dünyada dahi mü*ahede olunur. lâh ile il&ili te$elliler ve Rab ile il&ili saltanat âhirette dahi sona ere$e# değildir. Paima aralı#sız yürürlü#te ola$ağından 1ilzâl suresinde, VV:83L. Artı# #im bir zerre mi#tarı hayır üretmi*se onu &'rür. [ =e #im bir zerre mi#tarı *er üretmi*se onu &'rür. e#linde#i yü$e buyru# üzere her#es dünyada ya7mı* olduğu i*ine &'re #azanmı* olduğu $ezalar ve mü#âfatını âhirette &'re$e#tir. ezalar Ha##’ın $elali, mü#âfat Ha##’ın $emalidir. elâl ve emalin meydana &eli*i dünyada dahi te$elliler ve meydana &eli*lerine il&i &'sterdiği &ibi, âhirette dahi &'ründüğü yere il&i &'sterir. 5ü$e ve ulu olan Ha#, ba*#ala*tırma olmadan #atı#sız zat 'zelliğiyle Ali mran suresinde, <:V8. Allah bütün âlemlere muhta) olmaya$a# IanF’dir. "uyrulmu*tur. Aza7, aza7 edilen aza7 edenin #endinden ayrılmı* olmadığından meydana )ı#masında hü#üm ve il&i
duymaları meydana )ı#ana olur. Ha##’a il&i duymaları olamaz. An$a# bu sırrın anla*ılması i)in zev# ve *ühuda ihtiya) vardır. S'z ile a)ı#lamı* olma# ve varlığı benli# ile zev# etme# müm#ün değildir. 1ev# ve *ühudun meydana )ı#masıyla bir y'ne olan a)ı#lama 2Mesle#3i ResBl4 üzere *ere?i *eriatı 'rne# &'sterere# fenaUllâh olu7 be#a billâh ihsan edilmesiyle olur. =e Allah i)in uy&unla*tırma bitti, tamam oldu
>R S55P MHAMMP +R ARA"X E=HP RST/S %;(
2"ismillâhirrahmânirrahFm4
Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm, &'nderilmi* 7ey&amberlerin efendisine, #utlu ailesi ve dostlarının üzerine olsun.
"undan b'yle bilinmelidir #i, lâh ile il&ili tevhid ü) #ısımdır. "irin$i #ısmı tevhid3i ef’aldir.
Eevhid3i ef’al deme#! T*ı# olan #i*i duy&u ile il&ili i*ler, #al7 ile il&ili i*ler, afa# %&'# ile yerin birle*ir &ibi &'ründüğü yerler( ve enfüs %hayat sahi7leri(
ile il&ili olanların 'tesinde â*ı# olduğu huzur sahibini ma*u#u %sev&iliyi( mü*ahede etme#tir. @lma#ta olan her i*i far# etmi* ise, sev&ilinin i*ini o i* ile &'rünür olduğunu zev# eder. Eevhidin i#in$i #ısmı tevhid3i sıfattır.
Eevhid3i sıfat deme#! T*ı# olan #i*i, huzur sahibi sev&ilinin #emal dere$ede sıfatlarını, 'zelli#leri #emalinde ve a#lın uy&unluğunda #albi ile mü*ahede eder. Her var olan 'zel ve a#la uy&un olan her birisi huzur sahibi sev&ilinin fazla$a #emal sıfatının mazharıdır. T*ı# olan #i*i, huzur sahibi sev&ilinin #emal sıfatlarını âlemlerin zerreleri 'tesinde zev# eder. =e tevhidin ü)ün$ü #ısmı tevhid3i zattır.
Eevhid3i zat deme#! 1at ile il&ili vahdeti 2Mezahir4 %bir *eyin a)ığa )ı#tığı yerler( ile mü*ahede etme#tir. 1at ile il&ili vahdetin meydana &elmesi #esret %)o#lu#( iledir. =e #esretin varlığı vahdet iledir. =ahdet 2Ee#essür4 %)oğalma( etmeyin$e &'z 'nünde a7a)ı# &'rünür %zahir( olmaz. S'zü edilen #esret huzur sahibi sev&ilinin %Ma*u#un( zatıdır. @nun mertebeleri i#i #ısımdır. "irisi 2Müessir4edir %tesir ya7an, iz bıra#an, hü#münü yürütendir( zat ile il&ili isimler ve 'zelli#leriyle i*lerli#te olan i*leridir. =e birisi 2Müteessire4dir %tesire #a7ılan, #ederli, a$ı duyan, birinin a$ısıyla a$ılanandır(. =e a#ıl ve duy&ular ile ren#lenmedir. 2=elâyet4 ma#amının sonu budur, ba*#a ma#am yo#tur. An$a# Muhammed ile il&ili ma#am vardır. @na ula*mı* olamaz. =aris olan âlimler ula*abilir. Hu, hu, hu
\ S@R ve =A>/AR RST/S 2"ismillâhirrahmânirrahFm4
Hamd âlemlerin Rabbine mahsustur. Salât ve Selâm seyyidlerin evveli olan Muhammed %s.a.v( e, ailesine ve dostlarının üzerine olsun.
9. Soru! 5ü$e Allah 1âriyât suresinde! 9:O. "en, $inleri ve insanları sade$e bana ibadet:#ullu# etsinler diye yarattım. =e yü$e ve ulu olan Ha# sra suresinde! 98:;<. Rabbin *'yle hü#metti! @’ndan ba*#asına #ullu#: ibadet etmeyin. "u i#i ayet ile ifade edilen emri ve ula*mı* olan irade ibadet ha##ında *eref meydana )ı#mı* olduğunda *ü7he yo# ise de anılmı* olan emir &enel midirJ Czel midirJ 5o#sa bazı yaratılmı*lar bu emir altında dâhil ve mü#ellef %bir i*i ya7ma#ta me$bur olan #i*i( değil midirJ "azıları mü#ellef değil ise 0amer suresinde, G:D. mrimiz bir te#tir, bir &'z #ır7ma &ibi. Ayet3i #erimesiyle delil &etirilmi* ve anlatılmı*tır. Anılan emir 'zel iseQ lâh ile il&ili vahdete %birliğe( ay#ırı ve farz #ılınmı* olana terstir. "u *ere?i emir s'zü &eneli #a7lama#ta iseQ #âUrler, Me$usi hele $in ve *eytan ta7ınmaları lâh ile il&ili irade ile olmu* ola$a#larından ibadetleri yerli yerinde ve Allah #atında beğenilen, #abul edilir olması &ere#lidir. Mânâları bu ise lâh ile il&ili ayetlere ve 2eriatı &ara3i Ahmediye4 ye büsbütün ay#ırı ve zıt olduğundan ve #üfrü savunma# olduğu tüm iman ehli yanında ha##ı teslim edilen bir &er)e# değil midirJ
eva7! 'yle bilinmelidir #i, lâh ile il&ili emir i#i #ısım üzeredir. "ir #ısmıQ 7ey&amberler, veliler ve i)tihâd edebilen din bil&inleri vasıtasıyla olan emirdir. =e bir #ısmıQ vasıtasızdır ve 2@l4 emri yani, 2Ee#vin4dir %yaratmadır( #i, lâh ile il&ili irade ile *eyin olu*unu &ere#tiren emirdir. 0i 5asin suresinde,
yü$e olan Allah, i*e bunlardan münezzehtir. "u emir lâh ile il&ili irade ile *eyin olu*u ile il&ili emirdir. Iere# *eyin, var olmayanın meydana &etirilmesi, &ere# *eyi, yani var olanın yo# edilmesi ile il&ili olsun. An$a# Resul vasıtası ile olan *eriat emrine #ar*ı &elmi* olma# im#ân dâhilindedir. @nun i)in insanların bazısı 7ey&amber ve mümin, bazısı #âUr olur. =e mümin olanlar, mümin olmanın &ere#tirdiği i*leri ya7ar ve bazısı ihmal edi7 ya7maz. Ee#rar ile denilir #i, hi)bir *ey te# olan yü$e Allah’a irade emri 'zelliği ile @’nun hi)bir i*ine #ar*ı &elen olmadı. 6ün#ü lâh ile il&ili iradeye #ar*ı &elebile$e# bir *ey yo#tur. =e bir *ey olmu* olamaz. "ir #ul #ar*ı &ele$e# olduğunda Resul ile olan emir 'zelliği ile #ar*ı &elmi* olur. lâh ile il&ili irade değeriyle #ar*ı &elme# yo#tur. "el#i te#lif edilen emir 'zelliği ile olabilme#te olan #ar*ı &elme dahi irade emrinden olu7 zahirde, &'rünürde emre &ere#tiği *e#liyle uyulmu* olur.
mdi! Ee#lif ile il&ili emir $inler ve insanların &eneli üzeredir. Iere# emir almı* olan #i*i istifade etmi* olsun ve &ere# istifade etmemi* olsun.
mdi! 0abiliyet emrinde bir yere &elmi* olmadığı va#itte olması &ere#en olmaz. =e yaratma %te#vin( emri, yaratılmı*lara nis7etle &enel üzeredir. Ayet3i #erimede ifade edildiği &ibiQ 0amer suresinde! G:D. mrimiz bir te#tir, bir &'z #ır7ma &ibi. "uyrulmu*tur. -a#at e*yanın #abiliyeti )e*itli olmasıyla her *eyi #abiliyeti değeriyle bir *eyi birine ayrılmı* olur. Hidayete #abiliyeti olan, yani #abiliyet &'stermi* olan #i*i iman etmi* olur. Hidayete #abiliyeti olmayan, #abiliyet &'stermeyen sa7#ınlı#ta ve sa7tıran olur.
mdi! "ir *ey #i, yaratma emrine #ar*ı &elmesi yo#tur, e*yanın tümü ona &ere#eni ya7ma üzeredir. 'yle anla*ılmı* oluna! 2Allah’ın dilediği olur, dilemediği olmaz.4
;. Soru! "'yle olun$a yine #ul ya7mı* olduğu i*inden sorumlu olmaması &ere#ir. =eya! Sorumlu olduğu va#it Ha#, #uluna zulüm etmi* olur. Hâlbu#i +ahl suresinde olan, 9O:99L. "iz onlara zulmetmedi#. @nlar #endilerine zulmettiler. Ayetin s'ylemine ters değimlidirJ
eva7! 0ul, ya7ma#la yü#ümlü olduğu i*ten elbette sorumludur. lâh’a ait ezel ile il&ili ilimde #ulun zatı ile il&ili #abiliyeti mutlulu# %saadet( üzere veya haydutlu# %*e#avet( üzere olu7 olmadığını bilmediği halde emir doğrultusunda &ere#tiği hal üzere olması &ere#ir. 5ü$e Allah 2Ah#em3ül3 hâ#imFn4 %hâ#imlerin en #uvvetlisi, hâ#imlerin hâ#imidir(. 5ani, her *eyi adalet üzere yerli yerine #oyandır. 0ulunun, zatı ile il&ili #abiliyeti arzu etmi* olduğu &ere# mutlulu# ve &ere#se haydutlu#, her ne #abiliyet &'stermi* ise, &ereğini vermi* olmayla #uluna zulüm etmez. 5ani, #ulunun ser&ilemi* olduğu #abiliyeti ile arzulamı* ve ha# etmi* olduğunu vermez ise, o #uluna zulüm etmi* olur. 0i, yu#arıda i*aret edildiği üzere #abiliyetini hidayete y'neltmi* olan iman edi$i olur. =e #abiliyetini haydutluğa )eviren e*#ıya olur
<. Soru! Hidayet ve *e#avet %bedbahtlı#, #utsuzlu#, e*#ıyalı#, haydutlu#( ezel ile il&ili olu7 #ulunun #abiliyeti üzere #onmu* olduğunda, #ulunun yaratı$ısı Ha# olduğu &ibi, #ulun #abiliyetinin dahi yaratı$ısı Ha#’tır. "'yle olun$a #ulunun #âUrli# etmi* olmasından dahi razı olması &ere#ir#en, 1ümer suresinde,
eva7! Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin, 2a#i, olan ana #arnında *a#idir. Said, ana #arnında saiddir4 hadis3i *eriUn delilliği &ereğin$e *e#avet ve saadet 2"atnF ümm4de dir %ana #arnındadır(. "u s'z ile anlatılma# istenenQ ana rahmi değildir. zel ile il&ili ilim 2Ayan3ı sabite4dir. =e meydana
)ı#arılmı* #abiliyettir. 0ulun ilmi lâh ile il&ili ezelde her ne #abiliyet üzere yaratıldı ise, o #abiliyet ile *ehâdet %*ahitli#( âleminde, yani yeryüzünde &'rünür olur. 5ü$e Ha#, lâh ile il&ili 20âza4 %yaratılmı*lar ve onlardan a)ığa )ı#abile$e# olan her *eyin belirlenmi*liği( &ereğin$e #ulunun #abiliyetine #oymu* olduğu 'zelli#lerin tamamından razıdır. An$a# ya7ılan davet &ereğin$e iman etmi* olan #ulunun #üfründen razı değildir. Saadet %mutlulu#( ve *e#avet %haydutlu#( #ul mazharından %aletinden( &'rünür olduğundan ve üzerinde #ulun )ı#arı olu7 neti$esi #ula d'nü$ü olduğundan zorunlu olara# #ula nis7et edilir. 5o#sa #ul olumlu veya olumsuz olan bir i*in yaratı$ısıdır deme# değildir. Hidayet Ha##’ın 2Hadi4 isminin mazharıdır. +imet
ve
aza7,
Ha##’ın
2Münim4
ve
2Münte#im4
isimlerinin
&ere#liliğindendir. ennetQ Ha##’ın 2emâl4 mazharı, ehennemQ Ha##’ın 2elâl4 mazharıdır. badete &elin$e, il# soruda ayetle belirtildiği *e#liyle #ul, mü#ellef olduğu ilâh ile il&ili o ibadet emrini yerine &etirme ile memurdur.
-a#at
#ulun
ibadetleri
#endi
a$izliğini,
zayı?ığını
&'sterme#tedir. 5o#sa 'yle Ha##’a ibadet etmede sade$e, $ehennemden #urtulu7 $ennete &irmi* olma# ama$ını &'zetenlerin ibadetleri Allah i)in olmadığından, #endili#leriyle #endileri i)in #endilerine ibadet etmi* ola$a#larından Allah #atında beğenilen ve #abul edilir değildir
G. Soru! badetin $ehennemden #urtulu* ve $ennete &irmeye sebe7 olmadığı halde 2Said4 %mutlu( olan #ul, ibadet etse de etmese de Said’dir. "'yle$e, 2a#i4 dahi bunun &ibi olduğun ha##ında *ü7he yo#tur denilmesi doğru mudurJ
eva7! "u *e#ilde bir inan) ve anlayı*ta olanlar 2ebriye4 %nsan ile il&ili irade, yani iste# ve ter$ih edebilme 'zelliğini in#âr edenler( mezhebi %&'rü*ü( sahi7leridir. 5u#arıda ifade edilen saadet ve *e#avet, insanın yaratılı* 'zelliği olan ter$ih ve isteme ile meydana &elme#tedir. "u 'zelliği &'rmemezli#ten &elme# büyü# hatadır ve batıl, asılsız olan &'rü*lerdendir. Ali mran suresinde, <:8G. Rahmetini dilediğine 'z&üler. Allah, büyü# lütfun
sahibidir. Ayet3i #erimesi indirildiğinde, Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin se)#in dostları *a*#ınlı# i)inde #almı* olara#! 25a ResBlullah bu ayette yü$e Ha#, rahmetini ayırmı* oldu. "izim ibadet etmi* olmamızdan ne fayda vardırJ4demelerinin sonrasında A’raf suresinde olan, 8:O. Allah’ın rahmeti &üzel dü*ünü7 &üzel i* ya7anlara )o# ya#ındır. Ayet3i #erimesi indirilmi* oldu. y dertli soru$uK "u &ibi sorular ile derdin )'zülmez. "el#i bin tane dahi soru sormu* olsan yine 2ebriye ve Mutezile4nin batıl olan inan) ve anlayı*larından #urtulmu* olamazsın. Earif ve zihinde *e#illendirmeler neti$eye ula*tırmaz ve ha#i#atleri idra# etme#ten a$iz #alırsın. Ha#i#atleri anlamı* olma# 'zleminde isen *ere?i *eriata tam uyma ile &ere#eni ya7ı7, sonrasında bir #âmil mür*it bulu7 onun tarif ve yardımıyla ha#i#i tevhide sülB# etmi* olma# %tevhid yoluna &irme#( &ere#ir. 0i, *e#avet, saadet ve $ahilliğin ne olduğunu zev# üzere mü*ahede edesin. ğer bu doğrultuda hare#et etmez isen ihtimal vardır #i, yabanda &ezi7 #endi a#lının ve dü*ün$enin ve #uruntunun ve anlayı*ının &'rü*üyle &er)eği anlamı* olmanın im#ânsızlığına dü*mü* olursun. "irin$i soruda verilen, 2"en, $inleri ve insanları sade$e bana ibadet:#ullu# ya7sınlar diye yarattım.4 Ayet3i #erimesine ha#i#at ehli âlimler 2/iyağrüfün4 %bana, ârif olsunlar( mânâsını vermi*ler. #i $ihanda, Ha##’a ârif olma#tan daha büyü# seva7, iyili# olamaz. nsanın bu âleme &'nderilmi* olmasından ma#sat, Ha##’a ârif olabilmesi i)indir. sra suresinde, 98:8;. "u dünyada #'r olan, âhirette de #'rdür. 5ol$a da daha sa7ı#tır o. Ayet3i #erime mantığın$a burada Ha##’ı &'rememe #'rlüğü i)inde olan #i*i, âhiret âleminde de ayni #'rlü# halinde ola$a#tır. "undan dolayı sen her nasıl olursa 'n$eli#le #endini bili7, sonrasında
Ha##’ı
bil.
6ün#ü
Ha##’ı
bilmeyen
sa7#ınlı#tadır
ve
sa7tırandır
. Soru! Ha#i#i tevhit nedirJ 2/â ilâhe illallah4 değil midirJ
eva7! 2/â ilâhe illallah4 tevhidin #elimesidir. Ha#i#i tevhid değildir. "ilinmelidir #i, tevhit i#i #ısımdır. "iri *eriat tevhidi, diğeri ha#i#i tevhittir.
Mümin olan #i*iyi, Allah’a a)ı# olara# orta# #o*an #i*iden ayıran 2/â ilâhe illallah4 #elimesidir.
eriat tevhidi! slâm dininin sade$e *eriat y'nüne il&i &'sterme ile tevhid ehli olan müminQ her *eyi mev$ut, mevsuf ve fail &'rdüğünden ve &'rme#te olduğu )o#luğu %#esreti( lâh ile il&ili vahdetten ayrı bildiğinden &izli olan *ir#ten #urtulmu* olamaz. Ha#i#i tevhide dâhil olmayan herhan&i bir i*i *ahsa nis7et ederse Allah’a orta# #o*mu* olur. Ha##’a nis7et ederse 'n$e#i soruda s'zü edilen ebriye &'rü*ünden olur. badet edilmeye lâyı# ve ha##ı olan yü$e Ha#’tan ba*#a ibadet edile$e# lâh olmadığını #abul etme. =e Ier)eği in#âr ve $ahilli#te ve ibadet edile$e# olara# edindi#leri ilahı, dağının ve ayrı, ayrı s'zlü olara# tevhid ederler. =e her *eyin &'rünmesi ve meydana &elmesi Ha##’ın emriyle ve #udretiyle olduğunu #abul ve itiraf ederler ve hü#ümleri lâh il&ili sıfatlara nis7et ederler. @nun i)in ha#i#at ehli, *eriat ehlini 2Sıfatiyyün4 olara# tarif ederler.
Ha#i#i tevhid! slâm dininin i#in$i y'nü olara# #abul edilen ha#i#i tevhittir #i, ha#i#i tevhid üzere tevhid ehli olan müminQ Ha#’tan ba*#a mev$ut, mevsuf ve fail ve tasarruf sahibi &'rmediğinden ve her *eyin doğruluğu ve meydana &eli*ini zev# y'nüyle Ha#’tan mü*ahede etti#lerinden #endilerini 21atiyyün4 ve 2Muvahhidün4 olara# tarif ederler. "u y'nde &er)e#le*en tevhidin neti$esi 2/â mev$ude illâllah4tır. =ü$utQ varlı# deme#tir. =arlı#Q Ha##’ın dı*ında bulunması müm#ün değildir. I'rünür ve &'rünmeyen e*yanın #endisine 'zel ve bağımsız vü$utları yo#tur. ğer e*yanın bağımsız vü$utları olmu* olsa yü$e Ha#, ortağı olmayan bir olmaması &ere#ir. 0ayıtsız *artsız Mev$ut, Mevsuf, -ail ve tasarruf sahibi yü$e Allah’tır. "a*#a vü$ut, sıfat, ef’al ve tasarruf sahibi olmadığından yü$e Ha# herhan&i bir ortağı olmayan 2"ir4dir. An$a# #ul, insan ile il&ili &a?et 7erdesi sebebiyle @’ bir olanı %vahdeti(, #esret %)o#lu#( ve ba*#alı# &'rdüğünden yü$e Ha#, zatında, sıfatında ve ef’al’ inde orta# i$at edilme#tedir. 5ani i*leyi$i %fail( yü$e Ha# i#en ve vasıtaları i$at eden #endinden ba*#ası yo# i#en birisi! "u
i*i *u *ey ile ya7tım, ben b'yle ya7tım, *u sebe7 oldu diyere# her *eyi hal#a nis7et ettiğinden o #i*i &izli *ir# i*lemi* olur. man etmemi* olara# a)ı# olara# Allah’a orta# #o*anlar ha##ında +isa suresinde, G:GL. u bir &er)e# #i, Allah #endisine *ir# #o*ulmasını aYetmez, onun dı*ında #alanı dilediği i)in aYeder. "uyrulmu*tur. A)ı# veya &izli olsun a)ığa )ı#an *ir#in yo# edilmesi ve 2-ır#a3i +a$iye4 %#urtulmu*lar &rubu( ye dâhil olma#, ef’al ve sıfat ve varlığı ortadan #aldırma ve Ha##’ın varlığında yo# etme# ve ha#i#i tevhide &irmi* olma# her mümine &ere#lidir. Ha#i#i tevhidin dahi meydana &elmesi #âmil mür*idin yardım ve tel#ini %a*ılaması( ile olur. "unun dı*ında sonsuza de# #endi a#lının ve ilminin, yardım ve U#ri ile olmaz
O. Soru! 0âmil mür*it #imdirJ Tlimler değil midirJ Tlimlerden ba*#a mür*it var mıdırJ
eva7! 0âmil mür*it, elbette âlim müminlerdendir. An$a# 2lemâ3i rüsüm %resmi, merasim âlimleri( veya 2lemâ3i zâhir4 %dinin sade$e zahir y'nü ve hü#ümlerini bilen âlimler( den değildir. 0âmil mür*it olmayan âlimler *eriat mür*itleridir ve &'rünür hü#ümler olan meseleler ve ya7ıla$a# olan din i*lerinin uy&ulanması ile il&ili bil&ilerin 'ğretim ve eğitim &'revini yerine &etirirler. Pinin ha#i#at y'nünden bil&ileri yo#tur. 0âmil mür*it, 2lemâ3i râsihin4dir %Ha# ve ha#i#at ilminde marifet sahibi âlimlerdendir(. 6ün#ü *eriat ha#i#atsiz atıl %e#si#, bo*( olara# #abul edilmi*tir. =e *eraitsiz ha#i#at batıldır %asılsızdır(. Her i#i ilmi de bilme# lâzımdır. 5o#sa 'yle zındı# &rubunun dediği &ibi! 2"iz ha#i#at ehliyiz, bizim namazımız #ılındı. =e bizim üzerimizden lâh ile il&ili emirler dü*mü*tür4 diyere# Ha##’ın emirlerine ters &elen davranı*ı #endilerine helal sayarlar. "atıl zanlara dayanan anlayı*ı, *eriat ilminin #abul etmediği ha#i#at dahi #abul etmez. 0âmil mür*it olan #i*i, 'yle bir zattır #i fenaUllâh ve be#â billâh olma ile doğruluğu meydana )ı#an, dünya ve âhiret ile il&ili meydana &elme üzere to7lanmı* olu7. =e büyü# #ıyamet olan #endi #uruntusuna
dayalı asılsız vü$udundan ve insanlı# ile il&ili varlığından münselih %sıyrılı7 )ı#an( olu7. lâh ile il&ili te$elli değeriyle ar#ası sıra #ayıtları bulunmayan *eylerden bıra#ılmı* olu7. Eüm i*lerini Muhammed %s.a.v( ile il&ili *eriatta tartılı7, adalet &ereği bağı*lanmı* vü$utta hırsı ayırmı* ola ve vü$utta hâ#im olu7 dosdoğru yola vara. Cyle bir yol #i, em ma#amında $ennete dâhil, #urb3u nevaUl de nefsine dâhil. =e benliği ile Rabbine ârif olu7, em’ü’l3em ma#amında Hadid suresinde, 8:<. vvel’dir @. Thir’dir @. 1âhir’dir @. "âtın’dır @. ifade edilen sırrına mazhar olu7, Muhammed ile il&ili ha#i#ate ve Muhammed ile il&ili veraset ile tam mazhar olu7, doğruluğu belli olan #âmil mür*ittir. 5o#sa her &'rdüğün #ülahlıyı mür*it edinmi* olu7, henüz #endisi ha#i#i tevhitten 7erdeli olan seni nasıl ir*at edebilir. Ha#i#i tevhidin &izliliğine ermi* olmayanlar, henüz hayvanlı# ile hayat üzeredirler. @nun i)in &'nüllerinde lâh ile il&ili sev&i yo#tur. 0al7leri ve &'nül &'rü*ü ile olabile$e# ileri &'rü*leri #aranlı#lar 7erdelenmesi ile #ayıtlanmı* olduğundan yalnız yiyi7 i)me# ve dünya lezzetleri ile uğra*ır oldular. "'yle bir hale dü*me#ten Allah’a sığınırız. Ha#i#i tevhitte olanlar iseQ #al7leri devamlı uyanı#, &'nülden olan ileri &'rü*leri a)ı# ve devamlı olan *ühud üzeredirler
8. Soru! EariUnize &'re, #ulun #endisine ait i*i ve bir b'lüm dahi olsa iradesinin olmaması &ere#mez miJ
eva7! 0asas suresinde, ;L:OL. Rabbin dilediğini yaratır ve se)er. Se)im onların değil:onların se)me ha##ı yo#. Allah, onların orta# #o*tu#larından yü$edir, arınmı*tır. S'zleri bu #onuya delil &etirilmi*tir. "ir i*in meydana &elmesinde, #ul i)in 2rade3i $üziye4 %bir b'lüm halinde irade( ve 2htiyâri4 %#endi se)imi( olması müm#ün değildir. 6ün#ü her bir i*in meydana &elmesi i)in sıfata ihtiya$ı vardır. =e her *ahıs #endi i*inin yaratı$ısı olması lâzım &elir. "u inan) ve anlayı*ta bulunan #i*i, evvel$e ifade edildiği üzere mutezile &'rü*üne dâhil olmu* olur. 5ani, ayet3i #erimeye ters &elen b'yle bir &'rü*ü sünnet ehli #abul etmez. 5ü$e Allah,
2Tlim4 %her *eyi bilen( ve 2Muhit4 %her *eyi #u*atan( dır. Allah’ın isimlerinin son bulması olmadığından bir araya &etirili7 to7lanmaları müm#ün değildir. simlerin asılları yedi sıfattır #i, lâh ile il&ili varlığa #ılavuzlu# etti#leri i)in 2Sıfat3ı subBtiyye4 %sabit sıfatlar( olara# tarif edilmi*tir. "unlarQ Hayat, lim, rade, 0udret, Semi, "asar, 0elam’dır. "u sıfatlar 2+efs3ül3 emr4de %i*in ha#i#atinde( birdir, nis7etle sayıya d'#ülmü*lerdir. "u sıfatlar ve 'zelli#lerinin tamamı Ha##’ın olu7, hal#ta, yani yaratılmı*larda olmasını ha#i#at #abul etmediği &ibi, a#ıl dahi #abul edilir olduğuna izin vermez. 'yle #i! Hayat sıfatı yaratılmı* olanın olsa onun i)in yo# olu$ulu# ve 7eri*anlı# olmaz. lim sıfatı olsaQ her *eyi bili$i ve hi)bir #onuda $ahil olmamı* olur. rade ve #udret sıfatı olsaQ istemi* olduğu *ey i)in 2@l4 demesiyle o *eyi meydana &etirmi* olur ve her *ey üzerine &ü$ü yeten ola$ağı i)in ona a$izli# olmaz. Semi ve "asar sıfatı olsaQ uza# ve 7erde ar#asından da i*iti$i ve &'rü$ü olur. 0elam sıfatı olsaQ her lisan üzere #onu*abilen olabilir. 5aratılmı* olan, bu anlatımın tersi ola$a# bir delil &etirme#ten uza#tır. "undan dolayı, #ulun bu sıfatlar üzerinde bir nasibi, 7ayı ve dâhilliği olmadığı &ibi, herhan&i bir i*in meydana &elmesi bu sıfatların tamamına veya )oğunluğuna ili*iği bulunduğu ve sıfatsız hi)bir i*in meydana &elmeye$eği ha##ında tariften doy&un olma#la, #ulun ef’al ve sıfatta dahi dâhil ola$ağı bir durum yo#tur. -ail %i*leyi$i( ve Mevsuf %sıfatlanan( yü$e Ha#’tır. 0ul, sade$e ef’al ve sıfat mazharıdır. lâh ile il&ili sıfat, &'#lerle il&ili olsun ve yer ile il&ili olsun $üz’iyyât’ta, yani ufa#3tefe# *eylerde a)ığa )ı#mı* olduğundan 2Sıfat3ı $üz’iyye4 ve 2rade3i $üz’iyye4 olara# tarif edilme#tedir. 5o#sa $üz olara# ifade edilenlerde meydana )ı#an lâh ile il&ili rade den ba*#a bir irade olması veya e#si#li# ve #ısımlar halinde b'lünmeyi #abul etmeyen lâh ile il&ili iradeden bir $üz%#ısım, b'lüm(verilmi* deme# değildir. Rahman suresiQ:;O3;O. yeryüzünde bulunan her *ey yo# ola$a#tır. Sade$e o bağı* ve $elal sahibi Rabbinin yüzü #ala$a#tır. Ayetiyle buyrulan yaratı$ı hü#mü üzere, Allah’ın dı*ında &'rünenlerin tamamı #endili#lerinden mev$ut, mevsuf, fail ve #ullanı$ı olma#tan *imdi ve tüm zamanda yo# olu$u ve yiyi7 i)enlerdir. =ü$ut %varlı#( yo#luğu #abul etmeyen ve devamlı olara# var olan olması &ere#lili#tir. =e sade$e yü$e Ha##’a mahsus olan bir 'zelli#tir. *in
ha#i#atinde #ulun vü$udu olmadığı &ibi, sıfat ve ef’al’ i dahi olamaz. "el#i #ul, sade$e lâh ile il&ili bir alettir. An$a# Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin! 2nsanlar uy#udadır, 'ldü#leri zaman uyanırlar4 *e#linde#i *ere?i s'zü üzere, ha#i#at hâl ile il&ili bir y'ne yol olduğunu, #endilerinde unutma hastalığı olanlar &a?ette bulundu#larından bu uyarıyı #endi üzerlerine almamı*lardır. =e Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimiz! 2Clmeden evvel 'lünüz4 buyurdu. 5ani, zorunlu olan 'lümün sizlere y'nelmi* olmasından 'n$e istemeyle meydana &elen 'lüm ile 'lmü* olunuz. Ha#i#atler ile il&ili #emâli anlamı* olara#. =e iste# ile olan 'lümün meydana &elmesi iseQ 2/â mev$ude illâllah4 sırrının ha#i#at olara# meydana )ı#ması ile il&ili insanlı#tan sıyrılmı* olu7. "ir yüz ile il&ili anlatımda vü$ut ile mev$ut ve sıfatıyla mevsuf ve i*iyle i*leyen yü$e Ha# olduğu ve hal# #endi i*lemi* olduğu i*lerde vü$ut ve sıfat #o#usu almadığından, #ulda ha#i#at meydana &elmi* olma#la olur. "u mertebeye, isteyere# olan 'lüm ve ha#i#i tevhid ve Allah’ın dı*ında &'rünenleri ortadan #aldırma ve Allah’ta yo# etme ve tam sarho*lu# derler. 5ü#selme ve ilerlemelerin sonu budur. @ndan sonra #endine &eli7, be#abillâh’a d'nmü* olurlar. "e#abillâh ehil olanlar tarafından bilme#tedir. hil olmayanlara tarif etme# &ere#mez. "e#abillâh 'zlemi duyanlar bir #âmil mür*it bulu7, onun marifetli tariU ile ula*mı* olurlar. 6o#lu#, zıtlı# ve ba*#alı# denilen *eyler tevhitte yo#tur. 0esret %)o#lu#(, lâh’a ait vahdet ile il&ili olduğundan vahdetin aynisidir, #endisidir. 6ün#ü Ha#’tan ba*#a bir *ey olmadığından Ha##’ı Ha#’ta Ha# &'rür
L. Soru! Tlem denilen *eyin Ha##’ın varlığıyla 2HulBl4 %bir *eyin diğer bir *eye &irmesi( olmadan ve 2ttihat4 %i#i *eyin birle*mesi( olmadan var olmu* olun$a, âlem’in dahi ba#iliği devamlı olması. =e âhiret, te#li?er, mü$azat %$eza )e#tirme( ve mü#âfat olması veya Ha##’a ait olması &ere#li olur. "u b'yle ise *ere?i *eriata ters değil midirJ
eva7! Ha#i#atte vü$ut, Allah’ın vü$udundan ba*#a vü$ut olmadığı &ibi, Ha#’tan ba*#a mev$ut dahi yo#tur. Ee#li?er, mü#âfat %bir hizmet ve iyiliğe #ar*ı ya7ılan iyili#( ve mü$azat Ha##’ın a)ığa )ı#ması ve mertebeler ini*leri &ere#liliğindendir. 5ü$e, aziz ve $elil olan Allah, Hadid suresinde dedi #i! 8:<. vvel’dir @, Thir’dir @, 1âhir’dir @, "âtın’dır @. yani, evvel, ahir, zahir ve batın #endi olun$a, 2-erd3a3ferd4 %te#, te#( #almaz. Ha#’tan ba*#a olara# anla*ılan &'rünen &ere#liliğin$e #endi meydana &eli*leri ve te$ellileridir. Ee$elli! I'rünü*te te$elli edenin dı*ında &'rünür ise de, vü$udu ha#i#atte ba*#a olan değildir, bütünlüğün #emâlidir. Pal&alar, denizin #endisi olu7, meydana &eli*leri denizden ba*#a olduğu &'rünme#te ise de, ba*#a değildir. Pal&alar denizin #endisi olduğu &ibi, her türlü e#si#li#ten arınmı* olan yü$e Ha# dahi. 2"en, bir &izli hazine idim. "ilinme# istedim hal#ı yarattım #i, bilineyim4 #utsi s'zü uyarın$a her te$elli #emâlatıyla bilinmesini sevmi* olduğundan. lâh’a ait ezel ile il&ili ilimde olan #endi te$ellileri #endinden #endine &'sterme ve ulBhiyete ait #emalat ile il&ili te$ellilerde belli etmi* oldu. Pal&aların meydana &eli*leri ve yo# olu*ları denizden denize olu7, denizin dı*ında olmadı#ları &ibi, lâh ile il&ili te$ellilerin meydana &eli*leri ve yo# olu*ları dahi #endinden #endinedir. 5ani zattan zat’adır. 1atın dı*ından değildir. Ee#li?erin yaratı$ı olan ha#’tan, yaratılmı*lara olduğu #onusunda *ü7he yo#tur. Ee$elli eden yü$e Ha#, meydana )ı#ardığı te$ellileri, te#li?eriyle mü#ellef %bir *eyi ya7maya me$bur olan( ya7tı. I'rünür mazharına muhta) bulunduğundan daha *iddetli ihtiya) ve zillete #atlanma ile te#li?erin yerine &etirilmesi lâzım olandır. An$a# ba*#alı# yo#tur. "atın mertebesi nedeniyle te#lif eden zahir %&'rünür( mertebesiyle mü#ellef olan #endidir. 0endi #endinden olan emri ve yasa#laması batınımız olan ruh, zahirimiz olan bedenimizden ba*#a ve ayrı olmadığı &ibidir. eza verme ve mü#âfata &elin$e, be#lemeye süre yo#tur. Pünyada dahi mü*ahede olunur. lâh ile il&ili te$elliler ve Rab ile il&ili saltanat, âhirette dahi #esilen değildir. Pevamlı ve aralı#sız hare#et eden ola$ağından, 1ilzâl suresinde, VV:83L. Artı# #im bir zerre mi#tarı hayır üretmi*se onu &'rür. [ =e #im bir zerre mi#tarı *er üretmi*se onu &'rür. Hi)bir #imseye ve bir *eye ihtiya$ı olmayan #udret sahibi emri üzere,
her#es dünyada meydana &etirdiği i*lerine &'re #azanmı* olduğu $eza ve mü#âfatı âhirette dahi &'re$e#tir. =erile$e# olan $eza Ha##’ın elâli ve mü#âfat Ha##’ın emâlidir. elâl ve emâl &'rünmesi dünyada dahi te$elliler ve meydana &eli*lerine il&isi olduğu &ibi, âhirette dahi bir *eyin &'ründüğü yere il&isi olur. Meydana )ı#ması olmadan, yü$e ve ulu olan Ha#, #atı*ığı olmayan zat değeriyle bütün âlemlere muhta) olmaya$a# bir 2IanF4 dir.
Aza7,
aza7 eden,
aza7
&'ren,
#endisinden
ayrılmı*
olmadığından zev# ve *ühuda muhta)tır. Sade$e s'z ile anlatmı* olma# ve varlığı benli# ile anlama ve zev# etme# müm#ün değildir vesselam
>R S55P MHAMMP +R ARA"X RST/3 MNRPN’/3A0 %Allah’a iman etme far#lılığı( 2"ismillâhirrahmânirrahFm4
Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm yü$e yaratılı*ı süre#li iyili#ler üzere olan Muhammed %s.a.v( e, #utlu ailesi ve dostlarının üzerine olsun.
"ilinmelidir #i, yü$e Allah’a olan imanın ü) mertebesi vardır. "irin$i mertebesi, delil ile il&ilidir. =e bunun elde edilmesinin yolu 2lm3el3 ya#Fn4dir. "unun ise i#i yolu vardır.
"irin$i delil yolu! "enzer olanı delil ya7ma# iledir. 5ani, #ulun üzerinde olan sıfatlar, 0udret, rade, ilim, Hayat, Semi, "asar ve 0elâmdır. "unları delil ya7ı7 benzerleri Ha##’a delil ya7ılır. 6ün#ü #emâl dere$ede olan sıfat yü$e yaratı$ı ile &'rünür olur. "u ma#amda &elen 2Allah, Tdem’i #endi sureti üzere yarattı4 hadis3i *eriU buna delildir. 5ani, yü$e Allah suretiyle Tdemi yarattı. Sureti s'zü ile ifade edilen, Ha##’ın sıfatlarıdır. Hayat, lim, irade ve diğerleri. -a#at #ulda var olan sıfatlar $üz’i *e#linde, yani dü*ü# dere$ededir #i, tesir edi$iliği olmayı7 sonradan meydana )ı#anlardır. Ha##’ın sıfatları her *eyin evvelidir, tesir edi$ilerdir, b'lünmeyen ve )oğalmayan bütündür. "irbirlerine nis7etle far#lılı#ları vardır. Ha#i#atinde birdir. Meselâ #udret, Ha##’a ve nis7et olmayın$a es#i ve yeni olu*a hü#medilmez. Ha##’a nis7et edilmesiyle her *eyin evvelinde ve tesir eden olur. Hal#a nis7etle sonradan meydana &elen ve tesir edemeyen olur.
#in$i delil yolu! 1ıddı olmamayı delil ya7ma#tır. 0i, Bra suresinde, G;:99. @’nun benzeri &ibi bir *ey yo#tur. S'zü buna delildir. Meselâ, #ul, #endini zayıf, i* ya7amaz, yo# olu$u, sonradan olma ve muhta) olandır. =e yü$e Ha# 0âdir %her *eye &ü$ü yeten(, Müstağni %#endi dı*ından hi)bir *eye ihtiya) duymayan, doy&un(, 0adim %her *eyin evveli olan( ve "â#i %yo# olu$uluğu olmayı7 daimi( olandır. "ilinmelidir #i, yü$e Allah’a, &ere# zatında ve &ere# sıfatında ve &ere# ef’al’ inde hi)bir #imse benzemez. 0endi ile il&ili 4Sıfat3ı sübBtiye ve 2Sıfat3ı selbiye4 %vü$ud, vahdâniyet, #ıdem, be#â, #ıyam3ı binefsihi ve muhâlefetün lilhavâdis( ile sıfatlanan deme#tir. =e s'zü edilen ayetin sonunda ifade edildiği &ibi 2@’ i*iti$i ve &'rü$üdür.45ani, zatı ile il&ili sıfatlar ile sıfatlanandır denilmi* olur.
mdi! "u 2man3i istidlal4 %delilli iman( ile mümin olan #i*iler, ibadet etme#te oldu#ları, hayallerinde *e#illendirme ile meydana &etirmi* oldu#ları surettir. -a#at imanlarında #usurlu olmalarına rağmen yü$e ha# #atında #abul edilenlerdir. 6ün#ü a#ıl ile il&ili son budur. 2Rabbimi, tüysüz bir &en) deli#anlı suretinde &'rdüm4 *e#linde olabilen sınıftandır. 6ün#ü
#albe &elen suret hayaldir. @, hal Ha##’ın te$ellilerindendir. Cn$eden tenzih etmi* oldu#ları sonra te*bFh haline &elmi* olmasıyla beraber 'ğrenimleri ha#i#at üzere olmayı7 ta#lide y'neli#tir.
Allah’a iman etmi* olmanın i#in$i mertebesi, man3ı yanF’dir %&'rme ile i&ili imandır(. lde edilmesi 2Ayne’l3ya#Fn4 ile olur. =e tariU #âmil mür*it diliyle olur. "u tarif ü) mertebe üzeredir. "u ma#amda â*ı# olan sali#, &ere# mânâ, &ere# hayal ve &ere# duy&u y'nüyle olsun sev&ili edinmi* olduğu Ha##’ı a7a)ı# ve &'rere# mü*ahede eder. 2-ena Ullâh4 olara# ifade edilen bu anlayı*ın il# mertebesine tevhid3i ef’al %i*lerin birliği( denilmi*tir.
Eevhid3i ef’al mertebesi! Eevhid3i f’al, -ena3i f’al, Ee$elli3i f’al ve ennetü’l f’al’dir. Sali# olan mümin #albin )o$uğu olara# ifade edilen #al7 zi#rini elde etmi* olduğu haliyle, bu mertebede, &ere# a#ıl, &ere# hayal ve &ere# duy&u y'nüyle olsun &'rmü* olduğu tüm i*leri sev&ili edinmi* olduğu Ha##’a nis7et edi7, ef’al aynasından huzur sahibi sev&iliye bağlanmı* %rabıta ya7mı*( olu7 sev&ili edindiği Ha##’ı zi#reden olmalıdır. 0i, neti$esinde 2stiğra#4 %#endinden &e)me( yani, #endine nis7et ettiği i*leyi$ili# batı7 #aybolma hali meydana &elmi* olur. =e neti$ede 2/â -âile illâllah4 zev#i a)ığa )ı#mı* olmasıyla, bu #onuda &a?etten #urtulmu* olur. Ayne’l3ya#Fn anlayı*ının #in$i mertebesine tevhid3i sıfat %sıfatların birliği( denilmi*tir.
Eevhid3i sıfat mertebesi! Eevhid3i Sıfat, -ena3i Sıfat, Ee$elli3i Sıfat ve ennetü’l Sıfat’tır. "u mertebede sali#, duy&u, a#ıl ve hayal yolu ile #emâl dere$ede anlamı* olduğu sıfatları Ha##’a nis7et edi7, sıfat aynasından huzur sahibi olan sev&iliye %ma’*B#’a( rabıta %bağ ya7ma( olu7, istiğra# hali meydana &elmi* olmasıyla 2/â mevsBfe illâllah4 zev#i a)ığa )ı#mı*
olur. =e Ayne’l3ya#in anlayı*ının ü)ün$ü mertebesine ise tevhid3i zat %vü$ut birliği( denilmi*tir.
Eevhid3i zat mertebesi! Eevhid3i 1at, -ena3i 1at, Ee$elli3i 1at ve ennetü’l 1at’tır. Sali# mümin bu mertebede de duy&u, a#ıl ve hayal yoluyla &ere# ef’âl, &ere# sıfat ve &ere# zat aynalarından Allah’ın vü$uduna bağlanmı* %rabıta ya7mı*( olu7. =e e*yanın tümünde bir olan Ha##’ın vü$udunu dü*ünmü* olma neti$esinde istiğra# yani, #endine ve ba*#alara nis7et ettiği Ha##’ın vü$udunda batırı7 yo# etmi* olma hali meydana &elmi* olur. 0i bu 2Se#r3i tâm4 %e#si#siz #endinden &e)me( olur. 5ani, vahdetle #esretten 7erdelenmi* olur. *te bu ü) mertebe Ayne’l3ya#in mertebeleridir. rfan yoluna &irme ve &er)e# a*# budur. =e yü$e Allah’a iman etmi* olmanın ü)ün$ü mertebesi, 2Ha##a’l35a#Fn4 olu7 ü) ma#am ile bili7 neti$esinde 2"e#abillâh4a dâhil olunur. @l va#it lâh ile il&ili olan 2Hazerât3ı Hamse4 %be* huzur, be* ya#ınlı#( #i, bunlarQ Hazret3i 1âtü’l3 Iayb, Hazret3i Sıfatü’l3/âhBt, Hazret3i smâü’l3 eberBt ve Hazret3i $sâmü’n3 +asBt’tur. "u $ümleler birbirlerine birbirinin mazharı olma üzere mü*ahede olunur. HulBl %bir *eyin diğer bir *eye &irmesi( ve ttihat %i#i *eyin birle*mesi( yo#tur. =ahdet ayni #esret mü*ahede olunduğundan ittihat yo#tur. Ha##a’l3 5a#Fn ile il&ili olan ü) ma#am, em, Hazretü’l3em ve emu’l3em’dir.
"irin$i ma#am! Ma#am3ı em’ 0urb3u feraiz, -ena3i nefs, "e#â3i ruh ve Seyr3i Muhibbi $ümleleriyle ifade edilmi*tir. +e$m suresinde, <:L. Sonra iyi$e ya#la*tı. %Sümme dena( s'zü ile anılmı* olan ma#amdır. =e berzah da derler. "u mertebede zahir %&'rünür( ve &ali7 olan vahdettir. 5ani var olan tüm e*yanın ha#i#atleri Ha##’ın #endisi olu7 asla ba*#alı# ve i#ili# ve )o#lu# %#esret( yo#tur. Hatta bu ma#amın hali üzerinde olana 2"u #esret nedirJ4 diye sorulmu* olsa $eva7 veremez. =ahdet ve #esretten 7erdeli olsa &ere#tir. "u ma#ama eri*ildiğinde *ü7he, tereddüt ve #uruntu &ibi haller #esilmi* olur.
#in$i ma#am! Hazretü’l3em’, 0urb3i nevaUl, fena3i ruh, be#a3i sır ve +e$m suresinde, <:L. =e sar#tı. %-etedella( #elimesi ila anılmı* olan ma#amdır. =e Seyrü’l3MahbBbF de derler. "u ma#amda #esret sıfata iner ve al)a# &'nüllülü# &'sterir. 5ani, sıfatları delil, *ahit ya7ar. "u ma#am hali üzere olana #esret ha##ında sorulmu* olunsa 20esret, sıfat iledir4 diye $eva7 verir.
N)ün$ü ma#am! em’u’l3em’, #al7 ile il&ili vü$ud ve +e$m suresinde, <:V. #i yayın beraberliği &ibi. %0aâbe #avseyn( s'zleriyle ifade edilen ma#am budur. "u ma#amda i*lere ve eserlere inili7 al)a# &'nüllülü# &'sterilir. 0esret ayni vahdet ve vahdet ayni #esret olur. "u ma#amdan ba*#a bir ma#am daha vardır #i, ona Ahadiyyetü’ül3em’ denilmi*tir.
Ahadiyyetü’l3em ma#amı! "u ma#am 2Sahv3ı tamm4 %e#si#siz ayılma, tam olara# #endine &elme( ve di##atlili# %tem#in( ma#amıdır. =e +e$m suresinde, <:V. "el#i ondanda ya#ındı. %v edna( $ümlesiyle ifade edilen ma#amdır. 5ü$e Allah’ın Habib’i olan Resulün #endisine 'zel olan ma#amdır. An$a# &ere# diğer 7ey&amberler ve &ere# veliler bu ma#ama Muhammed %s.a.v( ile il&ili ha#i#at ile bu ma#ama ula*mı* olurlar. =e bu ma#am son, yani seyr3i sülB#’un biti* ma#amıdır.
Her bir zerrenin ha#i#ati Ha##’ın #endidir. 0esret yo#tur. Meselâ, #ır# aynaya ba#san #ır# aynada &'rünen birdir. -a#at #âmil bazen ilm3el3ya#Fn ma#amına inmi* olur. 0endini ve bütün âlemi huzur sahibi olan yü$e sev&iliye delil ya7mı* olur. =e bazen ayne’l3ya#Fn’e yü#seli7 ha#i#ati ve tüm ha#i#atleri mazhar %alet( ve ayna ya7ı7 sev&ilinin %ma’*B#’un( isimleri ve sev&ili sıfatı mü*ahede eder. =e bazen Ha# #endi olu7, Ha##’ın #endi ha#i#ati ve zatı ayni ma’*B# %sev&ili( olur. =e #âmil olan her ma#am ile
s'yleme#te olur. =e her#ese a#ıllarının anlaya$ağı #adar anlatım ya7ar. Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimiz ilm3el3ya#Fn ile il&ili bil&ileri, &enel %avam( olan ar#ada*larına anlatma#ta idi.
Ienel ar#ada*larından se)ilmi*
%havâss( olan müminlere ise Eevhid3i ef’al. Eevhid3i sıfat. Eevhid3i zat. Ma#am3ı $em. Hazret’ül3$em ve $em’u’l3$em’in aslı ile il&ili bil&ileri anlatmı* ve 'ğretmi* olma#ta idi. Hâlbu#i #endi ma#amı bu ma#amlardan yü$edir. "undan dolayı! 2"enim de #albim bazen 7aslanır. @nun i)in &ünde yetmi* veya yüz defa Allah’tan bağı*lanma dileme#teyim4 buyurdu. =e #âmil olan yü$e ma#amdan a*# i)in daha a*ağıda olan ma#ama inmi* olur. =e dehâ %ze#iliği, anlayı*ı, ileri &'rü*ü yü#se#( sahi7leri ile il&ili #emâl dere$ede olan ma#amları d'rt ma#amdır. "irin$isi! 2=elâyet4. #in$isi! 2Sıd#iyet4. N)ün$üsü! 20arabet4. P'rdün$üsü! 2+übüvvet4tir.
=elâyet! Cyle bir mertebedir #i, veli olan mümin Ha# ile olduğu zaman &izlili#leri mü*ahede etme#te olur. =e hal# ile olduğu va#it 7erdeli olur.
Sıd#iyet! Cyle bir mertebedir #i, sıddi# %7e# doğru, s'zünün eri( olan daima Ha# ile olur. Hal# ile olmaz.
0arabet! Cyle bir mertebedir #i, ya#ınlı# ehli &ere# Ha# ile &ere# hal# ile olduğu halde hi)bir va#it #esilme#sizin ona vahy inmi* olur. =ahiyden ba*#a olan lâh ile il&ili s'z velilere ve sıddi# olana ve ya#ın ehline dahi olur. =e dahi mertebeler dostlarından s'z &elmi* oldu. Meselâ, velâyet mertebesinden &elmi* olan! 2"en her *eyin beraberinde Allah’ı &'rdüm4 sonra ve bazı 2"en her *eyin sonunda Allah’ı &'rdüm4 ve bazı 2"en Allah’ı Allah ile &'rdüm4 s'zler denmi* oldu. =e Sıd#iyet mertebesinden &elmi* olan! 2"en Ha##’ım4 ve bazı 2Allah’tayım4 ve bazı 20endimi tenzih ederim *anım ne yü$edir 4 ve bazı 2übbemin i)inde Allah’tan ba*#ası yo#4
*e#linde s'zler denmi* oldu. -a#at ya#ınlı# ehilleri ve 7ey&amberler tem#in %di##atlili#( ehli olu7 asla telvinde %ren#lenmede( olmazlar. =e &enel olan hal#a ay#ırı &ele$e# s'zleri s'ylemezler. =e dahi anılmı* olan ma#amların delilleri vardır. "a#ara suresinde, ;:99. @ halde nereye d'nerseniz orada Allah’ın yüzü vardır. Hadid suresinde, 8:<. vvel’dir @. Thir’dir @. 1âhir’dir @. "âtın’dır @. nfal suresinde, L:98. Siz 'ldürmediniz onları, Allah 'ldürdü onları. Attığın zaman da sen atmadın, Allah attı. +eml suresinde, ;8:L. Ate*te#i #imse de ate*in )evresinde#iler de #utsal ve bere#etli #ılınmı*tır. "uyrulmu*tur. "u #onuda ba*#a ayetler de vardır. Hadis3i *erifte dahi &elmi* olduğu &ibi! 2Allah, #ulunun #ulağı, &'zü, dili, eli ve ayağı olu7. @ #ul, onlar ile i*itir, &'rür, tutar ve yürür.4 =e Allah onun dilinden der #i! 2Allah i*itti hamd edeni4 0ul $eva7 verme ile! 2Hamd edi*im sanadır Rabbim4 =e dahi doğruluğu a)ı# olan ha#i#at yolunda hulBl ve ittihat yo#tur. 6ün#ü hulBl i#i *ey var olu7 birbirine &irmi* olmasıdır, sütte yağ olduğu &ibi. =e ittihat var olan i#i *eyin birle*mi* olmasıdır #i, a$ı su ve soğu# su birbirine #arı*ı7 bir hal üzere olan su &ibi olur. Hal#ın ayni Ha# olması bunlara benzer bir hal değildir. "el#i #ar &ibi, #ar’ın sudan ba*#a bir *ey olmadığı &ibi bel#i #ar, havanın belli bir dere$ede soğumasıyla suyun almı* olduğu suretten ba*#a bir *ey değildir. Su, #ar ismi ile isimlenmi*tir. Ier)e#te #arın #endine 'zel bağımsız vü$udu yo#tur. 0ar eridiğinde suyun #endi olduğu a)ığa )ı#ar. -a#at isimde ve hü#ümde birbirinden far#lılı#ları vardır. 6ün#ü su ile temizli# yani, abdest olur, #ar ile olmaz. Hal#ın Ha##’ın #endisi olması, hal#ın Ha##’ın &'rünürlüğüdür. Hal#ın #endine 'zel ve bağımsız vü$udu yo#tur. An$a# varlığı %vü$udu( Ha#’tır. ğer bağımsız vü$udu olsaydı i#ili# olması &ere#irdi
Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm Muhammed %s.a.v( e, #utlu ailesi ve dostlarının üzerine olsun.
>R S55P MHAMMP +R ARA"X
RH"R3 SA/TE RST/S %+amazın #ılavuzluğu(
2"ismillâhirrahmânirrahFm4
Hamd ve 'vmelere ha##ı olan ve ol varlığı lüzumlu huzur sahibi yü$e Allah’ı i#rardır #i, yaratılmı* olanların tümünü #endi varlığıyla meydana )ı#armı* olara# insanı, zatına ait lâhlığına *ahit ya7mı*tır.
Salât ve selâm s'ylemi* olduğu! 4Tdem, su ve to7ra# arasında i#en ben nebi idim4 s'zü ile vü$uda &etirmeye sebe7 olan. =e 'rne#siz olara# meydana &etirme ile &'#ler ve yerin, $inler ve insanların resulü ve i#i $ihanın efendisi olan Hz. >ey&amber efendimize osun #i, en #utlu nurları var olanların tamamını )evrelemi*tir. "ütün me#ânlar ona uymu* olu7 her *ey onunla duru$u ve devamlıdırlar. =e aile, evlat, e*ler ve se)#in dostlarına dahi teslim edilenler, hayırlı dualar ve bol hediyelerdir #i, tamamı o #utlu nur ile zahir ve batın y'nden aydınlanmı*lardır.
"undan sonra bilinmelidir #i, din adamları ve in$eden in$eye ara*tırma ya7an *eyhlerden yü$e Allah razı olsun #i, a)ı#, meydanda olan slâm dini büyü# olan bir )adıra benzetmi*lerdir. =e slâm’ın be* temel farzından biri olan be* va#it namaz )adırın dire#leridir. =e oru), ha$, ze#ât ve #elime3i *ahadet ise )adırın d'rt tarafında olan #azı#lara benzetilmi* olundu#tan sonra, dire#siz ve #azı#sız aya#ta durması müm#ün olmadığı &ibi, a)ı#, meydanda olan din dahi anılmı* olan be* *art %farz( olmadan aya#ta durması müm#ün olamaya$ağını buyurmu*lardır.
u halde, slâm ile il&ili bir iddia ileri sürenlerde 'n$eli#le anılmı* olan farzlar aranılır. "u be* farzı %*artı( uy&ulamaya &ü)leri yettiği halde ya7mayanlar, ileri sündü#leri iddialarında yalan$ı olara# #abul edilirler. An$a# 0ur’an3ı 0erim’in zahir y'nü olduğu &ibi, bir de batın y'nü vardır. "ir #i*i! 2"iz, zahire %&'rünür olana( &'re hü#mederiz4 diyere#, 0ita7 ve sünnetin batın y'nünü in#âr ettiğinde, Rum suresindeQ
Sâli#, her *eyden 'n$e #âmil mür*idin #ılavuzluğu ile tüm or&anları ve değerleriyle Muhammed %s.a.v( ile il&ili ha#i#atlere y'nelmi* olara# "a#ara suresinde, ;:9L. Ramazan o aydır #iQ insanlara #ılavuz olan, iyi3 #'tü ayırımıyla hidayetten #anıtlar 0ur’an, onda indirilmi*tir. @ halde bu aya ula*anınız onu oru)lu &e)irsin. Ayeti &ereğin$e, Ramazan hilâli &'renlere o ayda oru)lu olma farz olduğu &ibi, mürit dahi ha#i#at ile il&ili ay’ı #al7 aynasında *ühud etmesiyle, ha#i#i 2@ru)4u #endisine farz olara# #abul etmi* olu7. Ha##’ın dı*ında &'rünenler olan benli# ile il&ili i*ler,
#uruntu ve *eytan ile il&ili dü*ün$elerden oru)lu olma#. =e #al7 ile il&ili zi#ir ve sultandan %&ü) sahibinden( meydana &elmi* ola$a# zev# ve Muhammed ile il&ili ruhaniyetin &ali7 &elmesiyle Ha##’ın dı*ında &'rünenlere ba#ma#tan vaz&e)mi* olması &ere#li olur. "unun üzerine enfüs %$anlar( ve afâ#’ta %#endi dı*ında &'rülebilen her yerde(, ef’al ve sıfatta. Ha##’ın zatı te$elli edere#, sâli# huzur sahibi sev&iliyi %ma’*B#u( mü*ahede ve ba#ı7 seyretme ile ha#i#i 2+amaz4ı yerine &etirmi* olma#. =e o namaz i)inde lâh ile il&ili zat 0âbe’sini tavaf etme#le meydana &elen 2Ha$4 ile beraber, sonraya #almı*lı# %ba#iye(. =e varlı# 21e#ât4ını da, tam olara# veri7 #endisinden herhan&i bir eser #almayın$a. Adalet &ereği, &er)eğe uy&un *ühud ve Ha##’a ait bağı*lanmı* vü$uda #avu*mu* olara# batın y'nünden $em *ühudu ile 2*hedü en lâ ilâhe ill3allah4
ve
&'rünürlü# hü#mü far#lılığı ile 2=e *hedü enne Muhammedün Resulullah4 der. =e bu *ühud ile zahir ve batını $em edere# Maide suresinde, :<. "u &ün sizin i)in dininizi #emale erdirdim, üzerinize nimetimi tamamladım. Ayetiyle i*aret edilen sırrın te$ellisine mazhar olur. =e bu ayet3i #erimenin mânâsı! 2y tenzih ve te*bihten arınmı* olara# irfan ol&unluğu ve sağlam bili* ile beni her yüzde &'ren, *ahit olan Muhammed’e uymu* olan #ullarım, bu &ün dininizi tamamladım ve size olan lâhlığım ile il&ili emanetimi dahi tamamlamı* oldum4 deme#tir. "elirli esaslar üzere olan namaz, dini tamamını i)ine alma#tadır bundan dolayı, onun far#lılığı ile diğer farzlar dahi anla*ılmı* ola$ağından diğerlerini bir tarafa, sonraya bıra#ara# yalnız namaz ha##ında bazı a7a)ı#, 7arla# a)ı#lamalar ya7ıla$a#tır #i!
+amaz #ılan #i*i, her *eyden 'n$e ol&unlu#la meydana &elme ile )o# temiz yani, rezaletli ahlâ# ve yerilmi*, beğenilmemi* i*lerden büsbütün arınmı* oldu#tan sonra. 2+amaz #ılan #i*inin #ıblesinde Allah olmalıdır4 sırrı &ereğin$e #ıblesiQ "a#ara suresinde ifade edilen, ;:99.+ereye d'nerseniz Allah’ın yüzü oradadır. Anlayı*ı ile @’na y'nelmi* olduğunda 2Allahü e#ber4 diyere# namaza ba*lama te#birini almı* olur. 6ün#ü namaz #ılan #i*i 0af suresinde, D:9O. "iz ona *ah damarından daha ya#ınız. Ayet3i #erimesi
yerine &etirilmesi &ere#en *eyi anlatmasıyla, 0âbe’yi ve bel#i sahibi 0âbe’yi #endisinde #u*atmı* &'remez ise, ha#i#at ehillerin$e namaz #ılmı* olara# #abul edilmez. *te bu sırra i*aret edilmi* olması i)in Ha# ehli dilinden *u i#i beyit!
Sağ u solum &'zler idim dost yüzünü &'rsem deyu "en ta*rada arar idim ol $an i)inde $an imi* ] +uru fahri âleme eyle teve$$üh daima @l )ırağın *ulesiyle &'rünür didarı ha#.
&ibi, sayılı7 hesaba &elmeye$e# ha#i#at ilmi ile il&ili hi#metler ile süslenmi* değerler a)ığa )ı#ar olmu*tur ve )ı#ma#tadır. Anlatma# istediğimize &ele$e# olursa#Q namaza ba*lama te#birini alma# yani, 2Allahü e#ber4 deme#! I'zle &'rülenlerin tümü ve her )e*it dü*ün$eler, ümitler, iste#ler, dünya ve âhiret ile il&ili be#lentilerden #esilmeye i*arettir. @ndan sonra o#una$a# olan 2Subhâne#e4 ye &elin$e! "unun da tevhid tariU &ereğin$e mânası *'yle olması &ere#ir #i!
Subhâne#e allahümme yani, 2y lBhiyet sahibi olan RabbimK nfüs ve afâ#ta senin i*ler ile il&ili Rububiyet ini mü*ahede edere#, seni ha#i#at olara# tes7ih ederim.4 =e bihamdi#e 2=e var olanların tamamında &'rünür %zahir( olan sıfat ile 'vülmü* ve sıfatlanmı* olara# senden ba*#a hi) #imse olmadığından daima seni bu yolda hamd etme#teyim.4 =e tebare# #esmü#e 2=e e*ya olan #ita7ta &'rünür olan, *ere?i isimler senindir. "üyü#lüğün ve ululuğunu di##atle ba#ma ve dü*ünür olara# her an senin s'yleyi$iliğin ile seni tebri# etme#teyim.4 =e teâlâ $eddü#e =e her *eyden
yü$e olan lâhlığın ile il&ili zat denizinde beni batmı* ve yo# olmu*, vuslatın &'l&esinde seyreden eyle.4 =e $elle senâü#e 2=e yerde, &'#te, dünyada, âhirette senin zatın ile il&ili 'vülmü*lüğün büyü#, ulu oldu. 5ani, 2Seni &ereği &ibi methedemedim sen #endini methettiğin &ibisin4 hadis3i *eriU sırrın$a, ben büsbütün batınım, zahir sensin, methedilmi* ve metheden, ibadet eden ve ibadet edilen, *ahit ve *ahit olunan sensin.4 =elâ ilâhe &ayru# 2=e ruh ma#amında seni buldu#tan sonra, +efs %benli#( ma#amında ve #al7 ma#amında dahi senden ba*#a bir *ey bulamam. Sen, bir y'nden zahir, bir y'nden batınsın. I'rünürlü# ve &izlili# bana 7erde olamaz. Seni, 'z ve mutla# değeriyle batın, #ayıtlar ve far#lılı#lar değeriyle zahiri mü*ahede ederim. S'zün #ısası, her i#i yüzde de seni bulurum.
Subhâne#e o#undu#tan sonra, 20ırâat4 %o#uma, 0urandan o#uma( olması &ere#li olan, euzu besmelenin de i*aret ettiği mânâ! +ur suresinde, ;G:;. Allah’a ve @’nun resulüne itaat eden, Allah’a say&ı duyan ve ondan #or#an #i*iler, zafere ula*anların ta #endileridir. lu ayetin sırrı &ereğin$e, 'z ve far#lılı# y'nüyle Ha##’ı mü*ahede etti#ten sonra, Allah’a sığını7 &urur ve 'vünmenin meydana &elmesiyle hidayetten sonra, sa7#ınlığa tutulmu* olma#tan #or#anlardan ol. eytan #endini beğenme#ten ve i#ili#ten 'z olan zata sığınma# ve bunu ar#asından &elen, zat, sıfat ve lâh ile il&ili i*lerin #endinden #endisine olan te$ellisiyle besmele3i *eriUn sırrının meydana &elmi* olmasıdır. *te bu ma#amda, Hz. Musa aleyhisselâma enab3ı Ha#’tan &elen, Eaha suresindeQ ;D:9;. 2"enim ben, senin RabbinK Hadi 7abu)larını )ı#arQ sen #utsal vadide, Euva’dasın.4 e#linde bir sesleni* oldu. 5ani, 25a MusaK "en senin Rabbinim. 2Himâriyyet4 %e*e#li#, a7tallı#( derisinden ya7ılmı* ve #endisine uyulmaması &ere#en ba*#alı# olan i#i adet nalınlarını soymu* ol. #i nalın ile anlatılma# istenenQ beden ve +efs %benli#( veya 20evneyn4 %i#i âlem, $ismani ve ruhani âlem, dünya ve âhiret( i*te bu *e#ilde bir 'zelliği olan nalınları soyu7 a*# 7otasında eritilmemi* ise, o nalınların sahibi &er)e#ten de 'lmü* e*e# &ibidir. Ayette s'zü edilen yü$e Allah’ın sesleni*inden sonra, *eytan #endini &er)eği s'yleyen #i*i &'rüntüsüyleQ 25a MusaK Puymu* olduğun bu seslenme,
*eytanın seslenmesidir4 diye, Hz. Musa’yı ba*tan )ı#arma ve doğru olanı yanlı* olara# &'sterme ile aldatma# istediyse de o, #utlu #i*i! 2Pefol oradanK "en o sesleni*i bütün or&anlarım ile ve altı y'nden i*ittim. =e far# ediyorum #i, bu seslenme #esinli#le Rahman ile il&ili bir seslenmedir ve Allah’ın müWdesidir4 diye buyurmu*tur.
"esmele3i *eriUn sırrı &ereğin$e, 'z ve far#lılı# y'nüyle Ha# zahir %&'rünür( oldu#tan sonra #ırâat yani, 0ur’an o#uyu$u #endisi olma# üzere -atiha3i *erif ve ilave sure veya ayetler o#unur. "unlar 20ıyâm4 %aya#ta durma( halinde olur. Aya#ta durma haliQ insanlığa ait &'rüntüye, 2Rü#B4 %'ne doğru eğilme( ise hayvanlığa ait &'rüntüye i*arettir. =e rü#Bdan sonra Semiallahü limenhâmideh deme# i)in te#rar #ıyâm edilmesi yani, di# durulmu* olmasıQ bit#i haline ve 2Se$de4 ise madene i*arettir. 5ani, besmele #i, 1at, Sıfat ve f’al te$ellisinden ba*#a bir *ey değildir. "u to7lulu# ile her türlü bozulmalardan, #usur ve ayı7tan ve e#si#li#lerden tenzih olunmu* olan yü$e Ha#, #emâl ile zahir olun$a, âlemlerin bütün suretleri ve var olanlar büyü# ruhta to7lanır ve "a#ara suresinde i*aret edilen, ;:99. @ halde nereye d'nerseniz orada Allah’ın yüzü vardır. Sırrı &'rünmü* olur. Aslında 2Ruh3i $emâdF4, 2Ruh3i nebâti4. 2Ruh3i hayvâni4 ve 2Ruh3i insâni4 Muhammed %s.a.v( ile il&ili ruhun far#lılığıdır. S'ylenilen far#lılığa &'re deme# olur #i, namaz #ılan hâl dili ile! 25a RabbiK Senin varlığını, nsan, hayvan, nebat ve $emâd ile il&ili olan ruhlarda, #ısa$a, yü$eli#te ve a*ağılı#ta, e*yanın tümünde *ühud eder ve doğrularım4 demi* olur. Ha# ehli olanları y'neli*i b'yledir. -a#at her re#ât’ta i#i defa se$de ya7ılmı* olmasının in$eliği olu7, di##at )e#i$i bir sırrı vardır. 'yle #i, madenQ asıl olu7, ondan ba*lama ile nebat, sonra hayvan ve son olara# insan meydana &elmi* olduğundan, *u halde e*ya madenin a)ığa )ı#mı*lığı deme#tir. @nun i)in 2Aziz4 %yenilemeyen ve a$iz bıra#ılamayan &ali7( ismine mazhardır. "ununla Muhammed %s.a.v( e &ereği &ibi uymu* olan 2Ri$âl4 %erler( Muhammed ile il&ili ha#i#ati arzu etmi*lerdir. "u değerlendirme üzere, se$denin i#i defa ya7ılır olmasından ama) Hz. >ey&amber efendimizin 2"en, #ıyamet saatine ya#ın olara# &'nderildim4
buyurmasıyla beraber orta ve i*aret 7armağını &'sterere#, 2*te *unun &ibi4 dediği rivayet edilmi*tir. "u hadis3i *eriUn sırrı in$eliğin$e, her *eyin evveli ve sonsuzluğu ve 'nde olan ve sonraya bıra#ılan Muhammed ile il&ili nur olduğuna *ahit olma#tır. =e namazın i#i re#âtın #ılınmasından sonra 20uBd4 %oturma( dahi mira)’ta#i! 2Pur ya MuhammedK Rabbin senin i)in namaz #ılıyor.4 Sırrına i*arettir. Tlemlerin 'vün$ü %-ahr3i âlem( olan Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimiz, mira$a vardığında Me##e’den 0udüs3i *erife &idin$eye #adar, 2"urâ#4 denilen vasıtaya bindi #i, bu "urâ#’a 2-eres3ül3 hayat4 %ebrâil’ in atı( da denilir. 0udüs’ten sidre3tül3müntehâ’ ya 2Mele#4 ile sidre3tül3müntehâ’dan 2Refref4 ile yü#selmi* olu7, *ere?i ar* üzerine vardığında! 2ttehiyyatü lillâhi vessalavâtü vettayibat4 buyurdu. Rahman y'nünden! 2sselâmü aley#e ya eyyühannebiyyü ve rahmetullâhi ve bere#âtühü4 *e#linde seslenmeler )ı#mı* oldu. 2sselâmü aleyna ve alâ ibâdillâhis salihin4 $evabı, #utlu ağızdan a)ığa )ı#mı* olmasıyla, ebrâil aleyhisselâm ve mele#lerin tümü bu seslenmeleri i*itmeleri üzerine he7si bir ağıdan seslenme ile! 2*hedü enlâ ilâhe illâllah ve e*hedü enne Muhammeden resulullah4 dediler. "undan dolayı, d'rt re#âtlı namazın i#i oturu*unda da 2ttehiyyatü4 nün o#unması va$i7 oldu. 2ttehiyyatü lillâhi vessalavâtü vettayibat4 yani, selamlar ve salâvatlar ve &üzel *eyler Allah i)indir. ttehiyyatü lillâh! badet, #uluyla ya7mı* olma# an$a# yü$e Allah’a mahsustur. =esselâvat dahiQ değerli ibadet olu7 ona mahsustur. sselâmü aley#e eyyühennebiyyü ve rahmetullâhi ve bere#âtühü! 2y say&ıdeğer nebi’imK #i $ihanda, selâmetim ve bere#etim senin üzerine ve sana ula*andır.4 enab3ı Ha##’ın bu s'zünü, 2-ahr3i âlem4 efendimiz i*itmi* olduğunda, ümmetini dahi lâh ile il&ili selâmet ve rahmete dâhil olması i)in! 2sselâmü aleyna ve alâ ibâdillâhis salihin4 s'zünü s'yledi. Mânası! 2#i $ihan selâmeti bizlere ve diğer #ullara olsun.4 "u mânâ dahi hadis3i *erif’tir. enab3ı Allah ve Habib’i Muhammed Mustafa %s.a.v( ile mu#addes huzurda meydana &elen #ar*ılı#lı #onu*malarını, ebrâil aleyhisselâm ve diğer mele#ler de i*itmi* olmalarıyla, he7si birden! 2*hedü enlâ ilâhe illâllah ve e*hedü enne Muhammeden abdühü ve resulühü4 dediler. "u s'zler de *ere?i mele#lerindir. Mânâsı! 2"iz *ahitli# ederiz #i, yü$e Allah birdir. Herhan&i bir ortağı ve yardım$ısı yo#tur. 5aratı$ı an$a# odur, ondan
ba*#a yaratı$ı yo#tur. @lması asla müm#ün değildir. =e biz *ahitli# ederiz #i, hazreti Muhammed %s.a.v( yü$e Allah’ın #ulu ve resulüdür
Eehiyyât’a &elin$e! 2ttehiyyâtü lillâhi vesselevâtü vettayyibat4 bu #elimeler, Muhammed ile il&ili to7luluğun, lâh ile il&ili to7lulu#ta batın olmasına
i*arettir.
=e
2sselâmü
aley#e
ya
eyyühennebiyyü
ve
rahmetullâhi ve bere#âtühü4 $ümlesi, lâh ile il&ili to7luluğun Muhammed ile il&ili to7lulu#ta sa#landığına i*arettir. "una A#l3ı #ül olan ebrâil’ in! 2sselâmü aleynâ ve alâ ibâdillâhis sâlihin4 diye *ahitli# edin$e! 2*hedü enlâ ilâhe illâllah ve e*hedü enne Muhammeden abdühü ve resulühü4 denili7, anılmı* olunan i#i to7lulu# bir ba#ı* ile mü*ahede edilir.
"undan sonra#i salâvatlara &e)ilere#! 2Allahümme salli alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin #emâ salleyte alâ brahime ve alâ âli brahim, inne#e hâmidun me$id. Allahümme bâri# alâ Muhammedin ve alâ âli Muhammedin #emâ bâre#te alâ âli brahime ve alâ âli brahim, inne#e hâmidün me$id4 o#unur. 1ahir %&'rünür( olan mânâ &ereğin$e! 25a RabbiK Hz. brahim aleyhisselâmı, aile ve evladını merhum ve mübare# ve *ere?endirmi* olduğun &ibi, bizim 7ey&amberimiz, *ere?imiz Muhammed Mustafa üzerine de olsun. 0emâl dere$ede dua, selâm efendimize, aile ve evladına dahi salât ve büyü# sayma ve say&ı &'ren ya74 diye duadan ibarettir. Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimiz ise, var olanların 'zü ve mefhar3i #âinat %var olanların #endisiyle 'vündüğü zat( oldu#larından, bizim duamıza asla ihtiya)ları olmayı7, i*bu salâvatın faydası yine bize ait olduğuna i*aret eden mânâya delil ya7ar. 5ani, 25a RabbiK 5erden yü#selmi* ve 7ey&amberlerin reisidir, ona selâm olsun. 0i o, en )o# s'zünde duran Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin 2edd3i em$ed4 %)o# ulu ataları( hazreti brahim aleyhisselâm efendimiz. Muhammed ile il&ili nur’da e#si#siz 2em4 olara#. =e 2Eevhid4 babası olduğu &ibi, bu #at#ısız #ulunu dahi o temiz nur’da batan ve yo# olan eyle de, aslında ve hi)bir va#it eser ve sonraya #almı*lığım %ba#iyyem( #almasın.4 S'zün #ısası, zat deryasında
batmı* olara#, di##atlili# %tem#in( ma#amında durmu*luğu bulayım diye tevhid lisanı ile olan bir ya#arı*tır. 0i, Ahzâb suresinde, <<:O. u bir &er)e# #i, Allah ve mele#leri, o 7ey&ambere salât ederler:onun *anını yü$eltirler, y inananlarK Siz de ona salât edi7 i)tenli#le selâm verin. Ayet3i #erimesinin ha#i#i mânâsıQ lBhiyet, Rububiyet ve mele#ler âlemi mertebesi e#si#siz olara# Muhammed ile il&ili nur’da $em oldu#ları &ibi, ey ara*tırma ile il&ili iman ve ol&unluğuna il&isi olan mümin #ullarımK Sizde, o en #utlu ve yü$e nurda $em olara#, ben$illiğinizin sonraya #almı*lığından büsbütün t'vbe eden olunuz deme#tir. =e bu mânâyı sağlamla*tıran bir beyitte! 2/i# varub davet et #ullarımı. Eâ &elüben &'reler didârımı4 buyrulmu*tur.
+amazlardan d'rt re#atlı olanlar, Hadid suresi, 8:<. vvel’dir @. Thir’dir @. 1âhir’dir @. "âtın’dır @. ulu ayetin düzenleyi$iliği &ereğin$e, i#i zahir ve i#i de batına i*arettir. =e i#i re#atlı olan namazlar yalnız zahir ve batına i*arettir. N) re#atlı namazlar dahi, vü$ub %ya7ılması &ere#li ve lüzumlu olma( ile im#ân %olabilirli#( arasında, Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin berzah olduğuna i*aret eder. *te bu i*aret üzere, 2=itir4 %te#, yalnız, tenha( namazının birin$i re#atıQ vü$ub dairesi ve batın. #in$i re#ât’ıQ im#ân dairesi ve zahir’dir. N)ün$ü re#ât’ta olan 20unBt4 %badet, dua, ümitsizli#( dahiQ vü$ub ve im#ân, zahir ve batın #ayıtlarının büsbütün #al#mı* olmasıyla, Muhammed %s.a.v( ile l&ili ma#am olan 2hadiyet3ül3 ayn4 a i*arettir. Hatta #unutta, ellerin yu#arıya #aldırılı7 te#bir alınmasının sebebini, 7ey&amber %s.a.v( efendimizden sorulması üzerine! 26o# uzun va#itten beri $ehenneme asılmı* olan bir ta*, yerinden #o7ara# ate*lere doğru yuvarlandığını &'rdüm de onun i)in te#bir aldım4 buyurmu*tur. Cyle ya, Muhammed %s.a.v( ile il&ili ha#i#at &üne*i doğmu* olun$a, #aranlı# yani, ben$illi# olan sonraya #almı*lı# ve i#iliğin büsbütün olara# yerinden #o7arılara#, 0asas suresinde, ;L:LL. @’nun yüzü dı*ında her *ey helâ# ola$a#tır. =e Rahman suresinde,:;O3;8. 5er üzerinde bulunan her *ey yo# ola$a#tır. Sade$e o bağı* ve $elal sahibi Rabbinin yüzü #ala$a#tır. Ayetlerinin sırrı zahir olur.
"ir de, uma ve "ayram namazlarında dahi büyü# esrar yani, &izlenilmi* ve a#lın eremeye$eği i*ler vardır. uma’da! Hutbe 'n$e, namaz sonradır. "ayramda ise! Eam tersi namaz 'nde, hutbe ise sonraya bıra#ılmı*tır. uma da hutbenin evvel, namazın sonra olması, hal#tan Ha##’a d'nme# deme# olduğu &ibi, bayramda! +amazın 'n$e, hutbenin ar#asından #elen olması dahi, Ha#’tan hal#a d'nmeyi i*aret eder. =e bayram namazının birin$i re#âtında ü), i#in$i re#âtında da ü) defa te#bir alınması yü#selme ve birli#te olma ma#amlarına i*aret olu7, il# ü) te#bir! Eevhid3i ef’al, tevhid3i sıfat ve tevhid3i zat. #in$i ü) te#bir! em, Hazretü’l3 em ve em’u’l3em’ ma#amları i*aret etme#tedir.
u ya#ınlı# ile "ayram ha##ında daha fazla delil olan 0evser suresinin *ere?i tefsirini %anlatımını( da #onunun sonu$unu bağlayan, mühürleyen s'zler
olması
üzere
to7arlamı*
ve
s'ylemi*
olalım.
0i!
2nnâ
â’teynâ#el#evser4 5ani, 2"iz, 1at, Sıfat ve f’al ile il&ili to7luluğumuz ile sana #evseri yani, #esret ayni vahdet ve vahdet ayni #esret olma# üzere adalet &ereği, yerli yerinde bir *ühud verdi#. 2-esalli lirabbi#e4 *te bu *ühud #i, 1at ile il&ili namazdır. @nda devam #arar #ılı$ı olu7, #esreti %)o#luğu( ve vahdeti %birliği( bir ba#ı* ile mü*ahede etmi* olma#tan bir an dahi uza# olma. 2=enhar4 ben$illi# ve i#ili#ten olan "a#ıyye’ni %sonraya #almı*lığını( boğazla, #es. 0i senden, #endiliğinden asla bir eser #almasın. Sen ben ve ben sen olalım. 2nne *ânie#e hüvel’ebter4 Ier)e# o #i, seni #endi nurumdan ve âlemi senin nurundan yaratmı*ımdır. Sen 2bB3l ervah4 %ruhların babası( olduğun i)in, &üzel, ho* soyun sonsuza de# #esile$e# değildir. Cn$esi ve sonrası he7 senin 7a# olan soyundur. 5a MuhammedK Sa#ın #ederlenen olma. Sana 2bter4 %soyu #esi#( diyenler, &er)e# ile il&isi olmayan vü$ud ve aslı olmadığı halde zihinde var &ibi &'rünen #uruntu ile #ayıtlanmı* ezel ile il&ili nur ve 7arla#lığından &er)e#ten de mahrum oldu#larından, bter onlar olu7, #endi hallerini s'ylemi* olma#tadırlar
Hamd,
âlemlerin
Rabbine
mahsustur.
@’nun
hidayeti
ve
selâmı
7ey&amberlerin üzerine olsun. Tmin
>R S55P MHAMMP +R ARA"X M"P3 MTP RST/S %nsanın &eldiği ve d'ne$eği yerin a)ı#lanması(
2"ismillâhirrahmânirrahFm4
Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm Muhammed %s.a.v( e, #utlu ailesi ve dostlarının üzerine olsun.
"ilinmelidir #i, insan denilen varlı# #âmil olmadığı süre$e yü$e Ha# #atında #emâl dere$ede #abul edile$e# değildir.
mdi! nsanın ol&unluğu %#emali( 2Mebdei mi’ad4 %ba*lan&ı) ve d'nü*( yerini bilmesi ile olur. 5ani, insanın sonu ne ola$a# ve han&i hâl üzeredirJ nsanın ol&unluğu, ifade edilen ve asıl olan i#i 'zelli#te nasıl uy&unlu# &'steri7 de ba*arılı olabile$eğini bilmesi ile &er)e#le*ebilir. 6ün#ü bu i#i &er)eği bilme &ayretinde olmayan hayvandan daha a*ağı dere$eye dü*mü* ola$a#tır.
y â*ı#K 5ü$e Ha#, 0ur’an3ı 0erim’inde#i 0asas suresinde, ;L:LL. @’nun yüzü dı*ında her *ey helâ# ola$a#tır. "uyurdu. Hadis3i *erifte! 2Allah
vardı onunla *ey yo#tu4 5ani, yü$e Allah vardır, @’nun ile beraber ola$a# bir diri yo#tur. imdi dahi b'yledir. -a#at bu &izli in$eliği bilme# &elinen yeri bilme# ile olur.
y â*ı#K Ier)e# asıl %ha#i#at( olan Ha##’ın zatının dı*ında değilsin ve *imdi dahi değilsin. -a#at bu sırrı bilmeyen #i*i mânâdan #'r olduğu i)in, ba*#a olara# &'rür. 0i sra suresinde, 98:8;. "u dünyada #'r olan âhirette de #'rdür. "uyrulmu*tur. 5ani, bu dünya yurdunda #albi #'r olan #i*inin, âhiret yurdunda da #albi #'r ola$a#tır. 5ani, dünyada enab3ı Ha##’ı, i*aret edilen bu y'nüyle anlamı* olmayan, âhirete dahi bu y'nde bir anlayı*ı olmaz. 0i*inin &'zleri #'r olduğundan bir *ey &'rmez, bel#i i*itir olabilir. 6ün#ü #'r &üne*i &'rmediğinden onu anlamı* değildir, an$a# hararetini hissettiği dere$e zan sahibidir.
mdi! Ha##’ın 1atı mutla#tır. Sade$e bir te$elli %&'rüntü( ile #ayıtlı olmadığından, bilinen ve bilinmeyen âlemlerde )e*itlili#le te$elli etme#te olan odur. lle tutulmayan ve &'zle &'rülmeyen &ayb %&izli( âlemidir. I'rülü7 tutulabilen ve tarif edilebilen ise *ahâdet %*ahitli#(âlemidir. Iayb âlemi, meydana &eli*ten 'n$esi sıfattır. =e meydana &eli*ten sonrası isimlerdir. Meselâ! 6a#ma# ta*ında ate* olması sıfattır, demir 7ar)ası ile )a#ıldığında ate*in meydana &elmesi isimdir ve diğerler olu*lar bununla #ıyaslanabilir. Meselâ! 0udret meydana &eli*ten evvel sıfattır, meydana &eli*ten sonra #adir ismidir ve sonra, s'ylenmi* olan sıfat isimlerin mânasıdır. Mânâ &ayb âlemi olu7 onda meydana &ele$e# olanlar vardır ve 20enz3i mahU4 %&izli hazine( denilen de budur. 0i, 2"en bir &izli hazine idim, bilinir olmayı istedim de hal#ı yarattım4 0utsi hadisi &elmi* oldu. Ara7)a s'zlü#te 2Hal#4 denilen *ey ha##ında, 2bâlF4 %es#imi*, #'hne( ve 2fani4 %yo# olu$u( olara# ifade edilmi*tir. 5ani, yü$e Ha# #utsi hadisi ile deme#tedir #i! 2Iizli, yı7ranması ve yo# olu$uluğu olmama#ta sabitim. 5ani, mutla# zatımın ismi ve resmi #avranmı* olunmaz. Hal#ı yani, yo# olu$u olanı yarattım yani, meydana &etirdim 7e# yü$e isimlerime te$elli
ya7tım. Meydana &elen te$ellileri #imini delil ile #imini zev# ile #imini *ühud ile bilsinler.4 *te bunun dı*ında sade$e #endi bil&isini yeterli &'rü7 de &er)eği bilmeyen yu#arıda ifade edilen #'r durumundadır.
mdi! simlerin te$ellisi olan hal#ın 'n$esi 2A#l3ı evvel4dir, Muhammed %s.a.v( ile il&ili nur’dur ve var olanların tümü ondan meydana &elmi*lerdir. 0i, hadis3i *erifte! 2Allah evvela benim nurumu yarattı4 denilmi*tir. Muhammed ile il&ili nur 2+efs3i #ül4 ile a)ığa )ı#mı*tır. =e tabiat, mele#, heyulâ, *e#il, $isim, ar* ve $ümle fele#ler, mele#, hayvan, nebat ve insan. "u düzenleme üzere Muhammed %s.a.v( ile il&ili nur’dan sırasıyla bir birinden a)ığa )ı#mı* oldu. Meydana &elenlerin #aynağına i*aretle #utsi hadiste! 2Sen olmasaydı âlemleri yaratmazdım4 buyrulmu*tur. -a#at insan maddesi yani, ondan yaratılmı* olması usulünün aslı! 1attan sıfat ve sıfattan isimlere, isimlerden Muhammed ile il&ili nura ve o nurdan +efs3i #ül’e, sonra ve sonra bu düzen üzere insan mertebesine &elin$e #i, buna Hud suresinde, 99:O. @, onun #arar #ıldığı no#tayı da bilir. Ayeti delildir. "atmı*lı#, batın olma mânada ve #abiliyet bedende olur.
mdi! fade edilen düzenli yürüyü* ile insana &elen 2nsan3ı #âmil4dir ve #abiliyeti tamdır. "u yürüyü* mü$adelesizdir, &'steri*sizdir, ol&unluğu elde eder ve yol ona #olay olur. -a#at bu yürüyü*le insan mertebesine &elemeyi7 de bel#i bit#i âleminde ve herhan&i bir sebe7 ile hayvanlı# âleminde ta#ılı7 zaman #aybederse meselâ! "it#i bir afet ile bozulu7 veya anne3babadan birisi o bit#iyi yemeden bozuldu. =eya anne3babadan birisi yiyi7 de s7ermaya d'nü*meden veya ya ruh ü?enme 'n$esinde, ya da s7erma halinde i#en anne3babanın birisi bozulmu* olu7. 5enilmeyen bit#ide veya hayvanda meydana &elmi* olu7 da ya hayvanda i#en o hayvana bir bela &elmi* olu7. =eya bir ba#a en&el &ibi s'zün #ısası han&i bit#ide veya hayvanlarda ve madende ta#ılı7 zaman #aybetti ise i)inde bulunduğu hali #azanmı* olur ve #abiliyeti )ir#in olur. 0imi az mü$adele ile #imi )o# mü$adele ile yola &elir ve #imi ise hi)bir türlü yola &elemez. 5ani, #âmil
olan mür*idi far# edemez. 0ısa$a han&i doğu*ta ne #adar )o# ta#ılmı* olursa, o dere$e #abiliyeti yaramaz olur. 0ısa$ası insan mertebesine &elmeden ü) doğu* %maden, nebat, hayvan( arasında dola*ı7 durur. -a#at Ruh insana ü?enmi* oldu#tan sonra dola*ma# yo#tur.
6ün#ü insanın yaratılı*ı 2Ahsen3i ta#vim4 %en &üzel #ıvamda( üzeredir. "u yaratılı* üzere olan bir daha maden, nebat ve hayvana d'nü7 de aralarında dola*mı* olmaz. EFn suresinde, V:G. "iz insanı, en &üzel bir bi)imde yarattı#. Ayeti buna delildir. A)ı#lananın tersi olara#, Ruh bedenden )ı#mı* olduğunda bir ba*#a bedene bula*ır, &irer denmesi batıl, asılsız inan)tır. -a#at 2Mesh4 %*e#li deği*tirili7 )ir#in hâle &etirme( &ere# dünya âlemine ve &ere# âhiret âleminde olma im#ânı vardır. 0'tü ruhların sahi7leri deği*tirilmi* oldu#ları &ibi. srail oğullarından bazı #i*iler, a*ağılı# i*lerinden dolayı henüz dünya hayatında i#en maymun ve domuza d'nü*türülmü* oldular. "a#ara suresinde, ;:O. "ir ta#ım yüzleri sili7 ar#alarına )evrilmeden yahut umartesi ashabını lanetlediğimiz &ibi onları da lanetlemeden 'n$e, yanınızda bulunanı tasdi#leyi$i olara# indirdiğimize inanın. Ayeti buna delildir. S'zü edilen *e#il deği*tirilmesi $isim ile il&ilidir, mânâ y'nünden değil. An$a# &enel olara# ruhları #'tü olanlar, 'lümden sonra *e#illeri deği*tirilmi* olur. -a#at tenasüh %ruh &')ümü, ruh sı)raması, ruhun bir $isimden 'te#ine, bazen da insandan hayvana ve hayvandan insana &e)mesi( yoluyla değil, bel#i #endisine #'tü hayvan huyları &ali7 olursa âhiret âleminde o hayvan suretinde to7lanmı* olsa &ere#tir. Meselâ! Eama %doymazlı#( domuz, hased %#ıs#an)lı#, )e#ememezli#( maymun, #ibir %büyü#lenme( Ul, nifa# %münafı#lı#, #ı*#ırtı$ılı#( yılan, #in %&izli dü*manlı#, #'tü niyet besleme( deve, &adab %#ız&ınlı#( #'7e#, #izb %yalan s'yleme( *eytan &ibi *e#illere d'nü*türülürler ve bunlarla benzetile$e# diğerler. nsan ahlâ#ından olmayan her bir huy o hayvanların birisi *e#linde olur. =e o *e#il üzere aza7 edilir olsa &ere#tir. 0i 1ümer suresinde,
olu7 dost, sev&ili olduğu &ibi. "el#i $ennet nimetleri ve $ehennem aza7larının tamamı ya7ılmı* olan i*lerdendir.
+eml suresinde, ;8:LV. yili# ve &üzelli# &etirene, &etirdiğinden daha hayırlısı vardır. Haberi ve müWdesi verilmi* oldu. -a#at 'lümden sonra ahirette ola$a# olan deği*tirilme ruh ile il&ili olduğundan yeryüzünde bazı #e*if ehli #i*iler dı*ında, diğer insanlar tarafından onun i)inde olduğu hâl &'rülemez. An$a# diğer $anlı varlı#lar tarafından &'rülürler. =e bazı #'tü, )ir#in ruhlar )o# ve *iddetli yalan s'yleme ve insanlar arasında zarar veri$i olmaları ile )ir#in isimler almasıyla #'tü 'rne# olara# ba*#alara zarar verenler oldu. "u &ibi #i*iler, 21arar veri$ilerin tümü 'ldürülür4 duy&usuyla zarar &'renler tarafından 'ldürülürler. S'zün #ısası #'tü olan ruhlar &ere# dünyada ve &ere# âhirette her#es)e bilinen unsurlardan ayrılmı* olmaz. 6ün#ü $ehennem unsurlar yeridir. -a#at mümin olan ruh ol&unlu# elde etmemi* ise ruhları nimetler yeri ile #ayıtlanmı* olurlar. Meğer bazı &ünah#âr olanlar Allah’ın dileği üzere $ehennem ile #ayıtlanmı* olurlar. -a#at dua ve doğru olara# ya7tı#ları, 0ur’an, mevlüd, tes7ih ve diğer hayır iyili#leri olması #ederli ruhların aYedilmi* olmalarına sebe7tir. =e $ehennem ile il&ili #ayıtlarından #esilmi* olu7 nimetler $enneti ile #ayıtlanmı* olurlar. bu talib, Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin duası bere#etiyle diriltilmi* olu7 iman etmesi &ibi. =e yaratılı* zamanında, anne3 babası )o# i#ram edi$iler zatlardan olan hazreti Abdullah ve hazreti Tmine vefat ettiler, Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin duası üzere dirilmi* oldular ve oğullarının Risâletine iman &etirdiler. =e fa#at yü#se# #emal sahibi 7ey&amber ve veliler &ibi âhirete &')mü* olmadılar ise. Hz. sa, dris, Hızır, lyas ve Ali bni Ealib &'#te olanlar inmi* olurlar ve #imisi ismi ile me*hur olu7 sa aleyhisselâm &ibi ve #imisi ismiyle isimlenmi* olunur dris aleyhisselâm ve Ali bni ebi Eali7 &ibi. 6ün#ü dris aleyhisselâm, #endi zamanından d'rt bin sene sonra 2"alebe#4 ül#esine lyas ismiyle 7ey&amber oldu. =e Hz. Ali âhirete &')mü* olmadı Hz. sa &ibi #i, +isa suresinde, G:98. @ysa#i onu 'ldürmediler, onu asmadılar daQ sade$e o onlara benzer &'sterildi. "uyrulmu*tur.
+uh aleyhisselâm, EBfân’dan #orunma# i)in bindi#leri &emi #araya oturma ile durmu* olduğunda, &emide olu7 adı Ali bni ebi Eali7 isminde#i bir tahtayı alı#oyu7 &ü$üyle &izlemi* oldu. =e uzun bir zaman sonra Hz. Ali o tahta üzerinde &'ğe yü#selmi* oldu. Son zamanda, 2Thir4 ismi ile inmi* olur dris aleyhisselâm &ibi. Poğrusunu bilen Allah’tır. -a#at âhirete &')en #âmiller asla bir me#ân ile #ayıtlanmı* olmazlar mutla#tırlar yani, *arttan ve #ayıttan arınmı*tırlar. Her me#ânda hazırdırlar ve asıldırlar. "azen latif olurlar, bazen #esif bir surete &irmi* olurlar. "undan dolayı #abir ziyareti uy&un &'rülmü*tür #i, eğer #abre #onulmu* 'lü sağ olduğunda #âmil olmadıysa ya7ılan duadan menfaati olur. ğer dua edenden daha yü#se# #âmil ise dua edene menfaat eder ve ihtiya) &iderir. 0'tü ruhlar olan vam7ir zarar verdiği &ibi, Allah ehli dahi menfaat eder. 2Siz herhan&i bir i*te #ararsızlı#ta #alırsanız #abir ehlinden yardım isteyiniz4 s'zü #onuya delildir. 6ün#ü veli âhirete &')mü* olmasıyla tasarruftan #esilmi* olur. Ali mran suresinde, <:98<. 2Allah bize yeter. +e &üzel =e#Fl’dir @.4 "uyrulmu*tur. =e Risalenin yazılması tamamlanmı* oldu
>R S55P MHAMMP +R ARA"X
HA RST/S
2"ismillâhirrahmânirrahFm4
Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm Muhammed %s.a.v( e, #utlu ailesi ve dostlarının üzerine olsun.
Ielelim ma#sadımıza! y #arde*K "ilesin #i, Allah’a ula*ma# i#i *e#ilde olan yol alı* ile müm#ündür. "irin$isi 2Seyr3i ilallah4tır. #in$isi 2Seyr3i billâh4 tır. Seyr3ilallah, ü) ma#am iledir. "irin$i ma#ama, tevhid3i ef’al, fena3i ef’al ve te$elli ef’al derler. #in$i ma#ama, tevhid3i sıfat, fena3i sıfat ve te$elli3i sıfat derler. =e ü)ün$ü ma#ama, tevhid3i zat, fena3i zat ve te$elli3i zat derler.
Eevhid3i ef’al ma#amı &ereğin$e! Eevhid3i ef’al sali#i olan mümin, #endisinde ve dı*ında &'rünen %zahir olan( i*lerin asılsız olan nis7etini bu i#i yerden #aldırı7 &er)e# nis7eti olan Hazreti Ma’*B#’ a %sev&iliye( nis7et edi7 'yle$e @’nu mü*ahede edi7 &'rünürde olan ba*#alığından yo# olmu* olma#tır. Hatta 2/â faile illallah4 sırrı &'rünür ola. 0i, SaYât suresinde#i, <8:VO. 2@ysa#i sizi de ya7tığınız *eyleri de Allah yaratmı*tır.4 Ayeti bunu s'yleme#tedir.
Eevhid3i sıfat ma#amı &ereğin$e! "u ma#amın sali#i, #endi benliğinde ve dı*ında#i benli#lerde zahir %&'rünür( olan yedi sıfat #i, 93Hayat, ;3lim, <3 0udret, G3rade, 30elam, O3Semi, 83"asar. "a*#alığa nis7et edilen bu sıfatları Allah’ın sıfatında yo# etmi* olma#la #endisinden sıfat nis7etini #aldırmı* olma#tır. Hatta 2/â mefsufe illallah4 zahir ola.
Eevhid3i zat ma#amı &ereğin$e! "u ma#ama eren sali#, 'n$eli#le #endinde ve dı*ında olanlara nis7et etmi* olduğu vü$udu, ha#i#i ve bir olan vü$utta yo# etmelidir. 5ani, 7ar)alanma #abul etmeyen bütünlü# olan vü$udu e*yanın tümünden #aldırı7 Hazreti sev&iliye %ma’*B#’a( nis7et ile mü*ahede de olma#tır. Hatta 2/â mev$ude illallah’u4 sırrı &'rünür %zahir( ola. 5ani, 0asas suresinde, ;L:LL. @’nun yüzü dı*ında her *ey hela# ola$a#tır. Sırrı zahir ola. "u ü) ma#amaQ ma#am ehillerinin yü#selme ma#amları olara# da isim vermi*lerdir #iQ 20avs3ı im#ân4dan 21at4
huzuruna yü#selme#tir. 0i, ha#i#i mür*idin tel#ini %a*ılaması( ile zev# edilen, anla*ılabilen yü#seli*tir, ula*madır. I'rünür olan )e*itli ibadetler, naUleleri #endine &ere#li &'rme ehli olma ile sade$e &'z u$u ba#ma ile elde edile$e# bir lo#ma değildir. @nun i)in se)#in dualar üzerine olsun fahr3 i #âinat efendimiz, "eyt3i *erif’e %0âbe’ye( varmadan evvel mi#at yerlerinde ihram &iyilmesini va$i7 #ılmı*tır #i, fena3i ef’âl, fena3i sıfat ve fena3i zat’ın sırlarıdır. 6ün#ü "eyt3i *erif birli# ile il&ili 21at4a i*arettir. 0esret %)o#lu#( ile il&ili isimler ve sıfattan yo# olmu* olma#tır. A#si halde mü*ahede ve &'rmü* olma müm#ün olmaz. 0âbe 'rtüsünün siyah olmasıQ sonsuz dere$ede *ü7hesizli#te olma#tır. =e @’ yüzü bir sefer &'rme# ve yü$e zev# ehli olma sırrına erme#tir. Ma#sadımızın i#in$i #ısmına &elin$eQ ba* tarafta değinilen 2Seyr3i billah4tır. 0i, Allah ehli olanlar 2Seyr3i mahbubi4 dahi derler. "u seyir %yol$ulu#( da ü) ma#amdır. Ma#am3ı $em, Hazretü’l3$em ve em’ul3$em’dir.
Ma#am3ı $em! "u ma#amda, Ha##’ın vü$udunu zahir ve e*yayı %hal#ı( batın olara# mü*ahede etme#tir. Hatta e*yadan soru sorulduğunda Ha##’ın vü$udundan ba*#a bir *ey bilmeme#tir. 0i, Hz. -ahr3i âlem efendimiz! 2*itti Allah #ulun dilinden hamd edenin hamdini4 0i, beyt3i *eriU %0âbe’yi( tavaf edenler! 2y Allah’ım4 s'zünü ve 2"ütün no#sanlı#lardan uza# ve *anı yü$e olan Allah’ım4 &ibi s'zlerle seslenmi* olmaları zat ile te#liğinin beyt3i *erifte meydana &elmi* olmasının sırrıdır. @nun i)in bazı Allah ehli zatlar! 2"ir #imse, beyt3i *eriU ta* &ibi $ansız varlı# &'rmü*se ha$ etmemi*tir4 demi*lerdir. "eyt3i *erife &itmeden 'n$e hayatı ve e*yayı, tarif ile anla*ılması ve zev# edilmesine vasıta olan bir #âmil mür*ide &idilmesinin va$i7 olduğu #onusunda da s'z s'ylemi*lerdir. "urada anla*ılmı* oldu #i, 2em4 ma#amını zev# etmeyen 2Mağrur4 %&ururlu( #i*iler sade$e bir suret &'rme ile 0âbe’ye varı7 *eriatın ma#sadına ula*mı* olmalıdır.
Hazretü’l3$em! "u ma#amda olan sali# sıfatı #endinde mü*ahede edi7 *ahit olmalıdır. "una 20urb3i nevUl4 %naUle ile ya#ınlı#( da derler. 0i, $em ma#amına 20urb3i ferâiz4 %farz ile ya#ınlı#( dedi#leri &ibi. -ahr3i âlem %s.a.v( hazretlerinin rivayet ettiği bir #utsi hadiste! 20ulum "ana, +evâUl ile ya#la*tığında onu severim. =e sevdiğim #ulumun i*itmesine #ula#, &'rmesine &'z, tutmasına el, #onu*masına dil ve yürümesine aya# olurum. "enimle i*itir, benimle &'rür, benimle tutar, benimle yürür4 buyrulmu*tur. 0i, 2Ha$er3 i esved4 %0âbe’nin duvarında bulunan me*hur ta*( tarafından ba*layan tavafQ beyt3i *eriUn te#li# ile il&ili zatın evvel olara# yedi sıfat ile a)ığa )ı#masına ve batına i*arettir. 6ün#ü yedi defa 0âbe’nin etrafından dola*ma#, te#li# olan zat ile il&ili beytten %evden( zahir %&'rünür( olur. =e dahi zatta batın olur. =e 2Mebde3i maad4 %"a*lan&ı) ve d'nüle$e# yer( sırrı meydana &elmi* olur. "'yle$e ârif dahi te#li# ile il&ili zatın #esret %)o#lu#( huzurunun mutla# olması ile *ühud eder. =e bel#i evin %beytin( sırrı ve #endi
olmasına
zev#siz
2Rü’yet4
ba#ma
olur.
0i,
2y
Allah’ımK
1ev#imi:rız#ımı artır4 denilmi*tir. "undan anla*ılmı* oldu #i, Hazretü’l3$em ma#amını zev# etmeyenler tavaf etmi* değillerdir, her ne #adar tavaf etme ile yorulurlar ise de. +iyazi Mısri hazretlerinin dediği &ibi! 2Savm u salât u ha$ ile sanma zahir biter zahit i*in. nsan3ı #âmil olmağa lâzım olan irfan imi*4 s'zleriyle i*aret ettiği sırrı zahir olur.
Eavafta rumle:remel %)alımlı yürüme(! 6ün#ü sıfat i#i #ısımdır, bir #ısmı zahirdir 2Mefatih3ül3&ayı74 %&ayb, &izlili# anahtarları( da derler. 0udret, 0elam, Semi, "asar &ibi. =e bir #ısmı zahir olmayı7 batındır. Hayat, lim, rade &ibi. @nun i)in tavafın ü) dola*ımı %*avtı( rumle, yani )alımlı olara# ya7ılması uy&un &'rüldü.
em’u’l3$em ma#amı! Trif #i*i bu ma#amda #esret ile il&ili sıfatı olduğu &ibi #esret ile il&ili i*leri %ef’al’ i( de #endisinde *ühut etmelidir. "u ma#ama 20aâbe #avseyn4 dahi derler. 0i, +e$m suresinde, 2Sümme denâ fetedella. [ -e#âne 0aâbe #avseyni ev ednâ.4 <:L3V. Sonra ya#la*tı ve
sar#tı. [ #i yayın beraberliği &ibi, bel#i ondan da ya#ındı. "uyrulmu*tur. 5ani, ayetlerde &e)en 2Sümme denâ4 #elimesi, em ma#amına i*arettir. 2-etedella4 #elimesi, Hazretü’l3$em ma#amına i*arettir. 2-e#âne 0aâbe #avseyni4 #elimesi, em’u’l3$em ma#amına i*arettir. =e 2v ednâ4 #elimesi, 1at ile il&ili Ahadiyyettü’l3$em ma#amına i*arettir #i, Muhammed %s.a.v( ile il&ili ma#amdır. Sade$e Hz. Muhammed %s.a.v( efendimize 'zeldir. =e Muhammed efendimizin varisleri olan âlimlere miras yoluyla &e)er. 2=arislerden #ıl bizleri Allah’ım4 duası bu manaya i*arettir.
mdi! Arafat’ta 2=a#fe4 %ha$ niyetiyle Arafat’a )ı#ı7 &ün batımından 'n$e bir mi#tar durma hali( 2em4 ma#amına i*arettir #i, Muhammed %s.a.v( e uymu* olanların #ona#ları olan em’i &iyini7 'yle$e va#fede va#ıf olmasıdır. =e #endi zatını 2Hazerât3ı hamse4 %be* huzur yeri( ile mü*ahede etme#tir. Her *eyin sonunda Allah’ın a)ması ile üzerinize ola$a# yardımı neti$esinde anılan ma#amlar an$a# ha#i#i mür*it tel#ini ile zev# edilebilirler, ba*#a yoldan müm#ün değildir. Ha#i#i mür*it ile o ma#amların dedi#odusunu ya7mayla olmaz. =e mür*idin yanında sus#un olara# durma ile de olmaz. I'rünür ibadetleri ya7mı* olma ile de olmaz. badetlerde a*ırılı#ta olma ile de olmaz. Hayranlı# uyandıran alı*#anlı#lar ile de olmaz. An$a# s'ylendiği &ibi büyü# isim olan ha#i#i mür*it tel#ini ile olur #i, o büyü# isim Allah ismi #ılavuzluğu ile isimlenmi* olandır. @nun i)in Allah onun sırlarını #utlu etsin eyh3i e#ber hazretleri -ütuhat3ı Me##iye adlı eserinde buyurmu*tur #i, 2nallah4 %Allah benim( diyen i#idir. "iri nallah #elimesi 'zelliği olan bir araya &etirilmi*li#te Allah ismidir. =e biri dahi nsan3ı #âmil %ol&un insan( #i, Allah ismi #ılavuzlu# ettiği delil &etirene delildir. 6ün#ü bu bir sırdır yüz yüze &eli7 #ar*ılı#lı #onu*maya ihtiya) vardır. 0alem ile müm#ün olmaz. "undan bilinmi* oldu #i, harem3i *erif vü$ud ve im#ânı i)ine alan i#isi arasında da berzah olan insan3ı #âmildir. nsan3ı #âmil bulu7 &'nlüne &irenler harem3i *erife &irmi*tir. "ulmayı7 &irmeyenler beyt3i *eriUn dı*ında #alan #ovulmu*lardır. -e$r suresinde, LV:;V3
mânâya &eldiğini bilensin. =e eğer sali# olu7 &ir emrini vü$udunda mü*ahede etmedin ise, sade$e Me##e’de bulunan #ılavuzlarının Arafat burasıdır, tavaf *'yle ya7ılır, Allah’ın evi budur demi* olmaları ile en son ma#sada ula*tıra$a# #ılavuz olmaz.
"u fa#ir )o# e#si#li#te olu7 Arafat’ta *eyhimiz ve say&ı &'steri7 sevdiğimiz ve Allah’ın bil&ili #ullarından olu7 bere#et dağıtan seyyid Muhammed nur hazretleri. 6adırından )ı#mı* olu7 bulunduğum yere &eli7 bizi *ere?endirmi* olduğunda bazı ihvan dahi bizimle beraber idi. >ir hazretleri buyurdular #i! 2"e* altı ay evvel sturum$ada i#en T*ı#lar sultanı Cmer bni -aris hazretlerinin yazmı* olduğu divanında bulunan bir beyit’in satırını o#uyu7 dü*ünür#en aniden #endimden &e)tim ve #endimi Arafat’ta buldum. "ana i*aret edi7 buyurdular #i, 2urasını &'rüyor musunJ @rası i#i dağ arasında#i müWdelife yoludur4 buyurdular. vet, &'rdüm diye $eva7 verdim. =e o yerde #alabalı# bir &rubun yol alma#ta oldu#larını &'rdüm. @ $emaatin ortasında bir zatı 'rtü ile 'rtülü halde &'rdüm. 0albime bir duy&u &elmi* oldu #i, o zat fahr3i âlem %s.a.v( efendimizdir. @ anda #endileri mübare# ba*ından 'rtüyü )e#i7 bize ba#mı* oldu ve yanlarında Hz. brahim, Hz. Pavut, Hz. Hud hazretleri diğerleri dahi var idi. "ize fahr3i âlem efendimiz emir buyurdular #i, 2"izi &'rdüğünü $emaat’ a a)ı# etme4 "u *ere?i s'zün ne anlama &eldiğini hi#meti ne ola$ağı bana bildirildi. @ yerde Hz. Pavut aleyhisselâm bizi &'rdüğünde &ülümsedi. 5üzünün &ülümsemesin ile ne ola$ağı #albime doğmu* oldu. "undan bilinmi* oldu #i, bu mübare# bir yıl olu7 Ha$$ül e#ber ola$a#tır.4 6o# e#si#liği olan bu fa#ir, *eyhimiz ve say&ı değer büyüğümüzün buyurduğu bu *ere?i #onu*masını mübare# sayara# yazmı* oldum. I'nlü )o# *en olan ihvanlara hediye ettim. Ha$$ımız bu *ere?i #onu*ma &ibi olsun
Allah’a hamd olsun. =e salât ve selâm, âlemlerin evveli ve sonu Muhammed’e ve ona sonsuz dere$ede bağlı #utlu ailesine ve dostlarının üzerine olsun. Tmin
>ir Muhammed +ur ArabF hazretlerinin damadı ve halifesi HA A"PNRRAHM -PT EASA==- / /I/ S@R ve =A>/AR
2"ismillâhirrahmânirrahFm4
Hamd âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm, il# ve son bütün zamanların 7ey&amberineQ ailesine ve dostlarına olsun.
y #arde* bil #i, enâb3ı Ha# Hazretleri, zâtına, sıfâtına, ef’al ve isimlerine orta# #abul etmediği &ibi, din ile dahi orta#lı# #abul etmez. ResBl te# olduğu &ibi, din de te#tir. 5ani *ir#’ten %ortağı olma#tan( temiz olan dindir #i, Hz. >ey&amber %s.a.v.( fendimiz ve @^na tâbi olanlara emredilmi* olunan 2Millet3i brahim4dir. %brahim’in dini’dir( 5ü$e Allah^ın buyurduğu! Ali mran suresinde, <:V. Pe #i! 2Allah doğrusunu s'ylemi*tir:vaadinde sadı#tır. Hadi artı# Hanif olara# brahim’in dinine uyun. Mü*ri#lerden
değildi o.4 =e "a#ara suresinde, ;:9
"u âyette, #endini bilenlere vur&u vardır. Ha#i#at y'nüyle, 20endisini bilen Rabbini bilir4 hadis3i *eriUnin mânâsı budur. 5ani, Hz. Tdem^den bu ana #adar &elen bütün dinler, 2Pin3i AhmedF4^dir ve bunlar tevhFd üzere #urulmu*lardır. >ey&amberlerin &'nderilmesi ve #ita7ların indirilmesiyle deği*en, uy&ulamaların hü#ümleridir. 0âmil %son dere$e ol&un( din nedirJ "ütün #utsal #ita7ların a)ı#lamı* olduğu o dindir. An$a#, bu dini e#si#siz a)ı#layan, 20uran3ı Azim4dir. Tlemlerin 'vün$ü olan Hz. >ey&amber %s.a.v.( fendimize uymu* olanlar olduğu &ibi, indirilen #ita7lar dahi 20uran3ı 0erim4 in 'zetleridir. 2Eevrat3ı *erif4 tenzih edilmi*, #usur #ondurulmamı* tevhid. 2n$il3i *erif4 yü#se# te*bih %benzetme#( üzere a)ı#lamı* olurlar. Allah’ın
rahmetiyle
müWdelenen
ümmetinin
#abiliyetleri
ol&unlu#
dere$esinde olu7 i#isini %tenzih ve te*bihi( de anlamaya #abiliyetleri olduğundanQ Bra suresinde, G;:99. @^nun benzeri hi)bir *ey yo#tur. @ i*itendir, &'rendir. Ayetinin ebedF buyruğu üzere yü$e 0ur^ân, tenzFh ve te*bFhi #endisinde to7lamı* olma#la, enâb3ı Ha# HazretleriQ _0ur^an ve -ur#an_ olara# tarif etti. "u i#i ifade de, far# ve $em^i #endisinde to7layan ifadelerdir. =e Hz. mam3ı Ali %#.v.( fendimiz buyurmu*tur #i!
2em^siz
far#, *ir#Q far#sız $em^ zındı#lı#Q far#la birli#te $em^ ise tevhittir.4 Hazret3i eyhü^l3#ber Muhyiddin bn ArabF de *'yle deme#tedir! 2em^ ve far#ta ol #i, sıd#, doğrulu# üzere olasın.4 5ani, far# denilen *ey, zâhirdir, &'rünendirQ #ayıt ve benzetme#tir. em^siz, yalnız far# ile &iden, a)ı# *ir#ten #endini #urtarırsa da, &izli *ir#ten #urtulamaz. Sırf $em^ ise, batındırQ ıtla# %&ayb, %&izli( mutla# zat( ve tenzFhdir. -ar#sız, yalnız $em^ ile &iden de zındı#lı#tan #urtulamaz.
Eevhid, *ere?i *eriatın, &ere# zahirini ve &ere# batınını birle*tirere# i#isinin hü#ümlerini birden uy&ulama#tır. 1ahir, Afa#’ta olu7 &'rünen ve #ita7larda a)ı#lanmı* olunanQ bâtın, enfüsde olu7, &enel hal# i)inde &'rünmeyen ve
zahir ile il&ili #ita7larda a)ı#lanması bulunmayan lâh ile il&ili âyetlerdir. 5ani, -usllet suresinde, G9:<. nsanlara afa#ta ve #endi neUslerinde âyetlerimizi &'stere$eğiz. 0i, onun &er)e# olduğu, onlara iyi$e belli olsun. S'zlerinin buyrulduğu âyet3i #erimesi &ereğin$e, &enel hal#, a)ı#lanmı* olunan âyetleri, sade$e afa#’ta %#endi dı*ında( &'rü7 enfüsde %#endi i)inde( &'remedi#lerinden, enfüsF âyetleri onlara 'rtülü olma#la, _bâtın_ olara# tarif ederler. 2=ahdet4 %birli#( ehli, dı*ta &'rdüğünü, i)te de &'rdüğü i)in, onların #atında zahir ve bâtın bir olu7, i#isini $em^ etmi*lerdir. Mesela, insanın hayatı be* *art üzere #urulmu*tur. "u &'rünürde olan be* *artı yerine &etiren #i*i Müslüman olur. An$a#, bâtın %i)te(de be* *art bulunduğundan, bunları zahir ve batın olara# uy&ulayan #i*iler, -etih suresinde, GL:G. manlarını bir #at daha arttırsınlar diye. Ayetinde buyrulduğu &ibi, afa#F imanları, enfüsF imanlarıyla artara# tevhFd ve ya#ınlı# ehli olu7, *ir# #o*ma#tan #urtulurlar. "u tevhFd ve ya#ınlı# sahi7leri *eriatın
hü#ümlerini
&ereği
üzere
uy&ulayı7
4SıddF#iyyet4%e#si#siz
doğrulu#( ma#amına &elirler.
2er^3i *erif4 %*ere?i *eriat( sonsuz bir deniz olduğundan, insanın doğru olara# #abul etmesi i)in *eriat, tari#at, ha#i#at ve marifet diye adlandırıldı. eriatın son no#tası, tari#atın ba*lan&ı$ıdır. Eari#atın son no#tası ise, ha#i#i tevhidin ba*lan&ı$ıdır. Ha#i#i tevhidin sonu da, Allah ile il&ili marifetin ba*lan&ı$ıdır.
eriat! Pin ile il&ili hü#ümleri dil ile s'yleyi7 'ğrenme# ve elde etmi* olma#tır.
Eari#at! eriat hü#ümleri a)ı#)a uy&ulama#tır. "unların i#isi de, zâhirdir.
Ha#i#at! Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin 2Allah’ım, bize e*yayı olduğu &ibi &'ster.4 duası üzere, e*yanın ha#i#atine bağlantılı anlatımlar olmadan 2+efsü^l3emr4de, yani i*in aslında olduğu &ibi bili7 insanın *ü7hesinin #almamasıdır.
Marifet! Hazret3i >ey&amber %s.a.v( efendimizin 20endisini bilen Rabbini bilir4 *e#linde#i *ere?i s'zü üzere #endi 'z benliğini bilme#tir. An$a#, irfan elde etme# #ita7 o#uma#la, 'ğrenme# ve anlatma# ile olamaz. 2Rabbimi Rabbimle bildim.4 s'zü &ereğin$e, Rab, Rab ile bilinir. Eari#ata %Ha# yoluna( &irmeyi dileme Maide suresinde, :<. @^na varmaya vesile arayın. mri üzere, #âmil olan bir mür*ide ihtiya) vardır. Ha#i#i tevhide sülü# edere# %&irmi* olara#( 2Hazerât3ı hamse3i ilâhF4 yani lâh ile il&ili be* varlığın, ba*#alığa nis7et edilmesini enâb3ı Ha##^ın zatında yo# etme#le müm#ündür. 0i, 2/â fâ^ile illallâh4 ve 2/â mevsBfe illallâh4 ve 2/â mev$Bde illallâh4 sırrı ha#i#at olara# meydana )ı#mı* olara#, ilâh ile il&ili mertebeleri zev# ve *ühud etme#le Rahman suresinde, :;O3;8. 5eryüzünde bulunan her $anlı yo# ola$a#, an$a# azamet ve i#ram sahibi Rabbinin zatı bâ#i #ala$a#tır. Ayetleri &ereğin$e, mâsivâ’nın %Allah’ın dı*ında var &ibi &'rünenler( basar %&'z( ve basiretten %&'nül &'rü*ünden( yo# edili7 #aldırılmasıyla, mev$ut olanın, &'ren ve &'rünenin, i*leyi$i ve #ullanı$ılı# sahibinin sade$e yü$e Ha# olduğunu &'rme#le meydana &elmi* olur.
9. Soru! Mâsivâ’nın vü$udu, sıfatları, Uilleri ve hü#ümleri &'rünü7 durur#en nasıl yo# olabilirJ ğer yo# olursa, ilâh ile il&ili emir, Rab ile il&ili te#li?er, âhiret ve âhirette verile$e# $eza ve sevabın olmaması &ere#mez miJ
eva7! 5o# olan var olmaz, var olan da, il&i duyulan ile 2yo#4 deme#le yo# olamaz. I'rünen bütün mâsivânın, yani Ha##’ın dı*ında &'rünenlerin #endilerine 'zel ve bağımsız vü$utları yo#tur. lâh ile il&ili a)ığa )ı#ı*lar,
Ha##’a ait ve sabit olan sıfatlarla vardır ve sıfatlanmı* i#en $ahilli#le, #endimize ve ba*#alara 'zel ve bağımsız vü$ud ve sıfatlar veri7 2+efsü’l3 emr4 de, yani i*in aslında, ha#i#atte yo# olanı, var olara# bilme#teyiz. "undan dolayı var bildiğimiz ve yo# edi7 ortadan #aldırmamız &ere#en #endi $ahilliğimizdir. 5o#sa Ha##^ın te$ellileri bir y'nüyle yo# olmu* olmaz. Ee$ellilerin yo# olmadığını bilme# ise irfan sahibi olma# deme#tir. =e bilinmi* olur #i, Ha##’ın te$ellileri sonsuzdur. #i anda bir te$elliyle te$elli eden olmadığı &ibi bir anda da i#i te$elliyle de meydana &elen olmaz. 0af suresinde, D:9. Hayır, onlar yeni bir yaratma hususunda *ü7he i)indedirler. "uyrulması üzere her anda te$ellileri ba*#a ba*#adır. ahilli#, irfanda yo# olun$a, ha#i#atte Ha##^ın varlığından ba*#a varlığın %vü$udun( olmadığı ve mâsivâ denilen ba*#alı# )o#luğunun ilâh ile il&ili te$elliler olu7 2=ahdâniyyet4 yani, Allahın bir olduğunu in#âr etme olmadığının benzer bir anlatım ile yü$e Allah! 2"en &izli bir hazineydim. "ilinmeyi diledim. @nun i)in de hal#ı yarattım.4 hadis3i #utsi’si ifadesin$e, bilinmeği sevdiğinden, mertebelerinin &ereği, 2lBhiyyet ve RubBbiyyet, =ahdâniyyet4ini #esrette %)o#lu#ta( a)ığa )ı#arara# meydanda &'rünür oldu. "undan dolayı #esret, ilâh ile il&ili a)ığa )ı#ı* olduğu &ibi, #esrette &'rünen vü$udQ sıfatQ ef’âl, ah#âm, hare#et ve sa#inli# dahi yü$e Rab Hazretleri^nin )o#luğu, yani )e*itli suretlerde#i &'rüntüleridir. mir, yasa#lama, ilâh il&ili te#li?er, âhiret ve âhirette de ola$a# sorular, hesa7, sırat, tartı, dere$eler ve basama#lar, *anı büyü# 0ur^an’ın s'ylemi* olduğu üzere, tamamıyla Ha#^tır. Tmir, hâ#im ve fail %i*leyen( olan zat’tan memur, mah#Bm ve #abul edi$i olan ise zata 'zeldir.
;. Soru! I'rünen )o#lu#, Ha##^ın te$elliler ile a)ığa )ı#ması olduğu halde, Ha##^ın aynı olma# lazım &elir. Aynı olun$a, bir’den )o# ilâh olması lâzım &elir. 5ani, Ha##^ın )oğalması &ere#ir. =e te#li?er, 'nermeler %sorumlulu# yü#ü( #endinden #endine olun$a, dünyada ve âhirette aza7 )e#en, yü$e Ha# olması &ere#ir. "u ise olur *ey değildirJ
eva7! lâh le il&ili meydana &eli*ler, isim ve taayyün %meydana &elme, belirme( y'nüyle ba*#alı#tır. 0endi #endine te#lif %yü#( ve ta’zFb etme# %aza7 etme#( lâzım &elmez. 1ira te#lif ve eziyet, aza7 etme RubBbiyyet hü#ümlerindendir. RubBbiyyet mertebesi ise, merbBb %terbiye edile$e# #ul( ister. Rab, #ul üzerine, eriat te#li?eri ile hü#üm, aza7 etme ve nimet verme ve bunun &ibi muamelelerle muamele eder.
<. Soru! 5ü$e Ha#’ın varlığını denize ve te$ellilerini dal&aya benzetirseniz, dal&alar denizin aynı olu7 denizde meydana &eli7 denizde yo# oldu#ları &ibi, yaratılmı* olanlar da Ha#^ta meydana &elir, Ha#^ta yo# olur, dersinizJ Rahman suresinde, :;O3;8. 5eryüzünde bulunan her $anlı yo# ola$a#. An$a# azamet ve i#ram sahibi Rabbinin zatı ba#i #ala$a#tır. Ayetleri ve Mümin suresinde, GD:9O. "u&ün hü#ümranlı# #imindirJ 0ahhâr olan te# Allah^ındır. Ayetini delil &etirme#tesiniz. "'yle$e, dal&alar denizden meydana &elmi* olara# denizin aynı iseler de, ba*#alı# olara# &'rünür. simleri de dal&adır, an$a# denizin dal&asız #aldığını &'rürüz. =e dal&aların, rüz&ârın esmesiyle denizin #abarmasından ortaya )ı#tı#larına zannederiz. @, ilâh ile il&ili meydana &eli*ler, dediğin #esreti, )o#luğudur no#san olması yo#tur. "u )o#lu#, her an yo# ve var olurlar. =e a)ı#lanmı* olunan i#i ayetin hü#ümleri suretlerin ü?enmesinden sonradır, ne dersinizJ
eva7! Penizi dal&aya te*bih etme#, &'rünürlü#te olan )o#luğun bir olan, yani bir te# olan vü$udun a)ığa )ı#an yüzünü anlatma# i)indir. Surette her ne #adar deği*i7 ba*#ala*mı* &'rünse de, bu )o#lu#, ha#i#atte birdir. 1aman, zaman dal&aların meydana &elmesinin olmaması Hz. Muhammed %s.a.v.( fendimizin ma#amı olu7 buna, 2EevhFd3i ehadiyyet4 ve 2EevhFd3i sırf4 denir. "undan bir 'n$e#i ma#am #esret ve vahdet, 2em^ü^l3$em4
ma#amıdır. "u ma#am ifade edilen üst ma#ama &'re no#sandır. "undan dolayı Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin &'l&esi yere dü*medi, )ün#ü &'l&esi yo# idi ve bu 'zelli# 2EevhFd3i sırf4 %e#siği olmaya birli#( ma#amına i*aret etme#tedir.
G. Soru! 5ü$e Rabbi *ühud eden olduğunuzu s'ylüyorsunuz ve mam Ali hazretlerinin 2I'rmediğim Rabbe ibadet etmem4 buyurduğunu delil &etirme#tesiniz. "ununla beraber 2Rü^yetullah4%Allah’ın &'rülmesi( âhirete mahsustur. Pünyada i#en Hz. Musa aleyhisselâm &'rmemi* i#en, ba*#aları nasıl &'rebilirJ
eva7! 5ü$e Allah’ın her an ve her yerde zahir %&'rünür(, hazır %&'z 'nünde( ve nazır %ba#an( olduğu ha##ında *ü7he yo#tur. An$a#, &'rünmesi ve bilinmesi, yani sırf zatın &'rünmesi ve bilinmesi insan ile il&ili &ü) ile müm#ün olmadığından, Hazret3i Musa^ya %a.s.( 2"eni &'remezsin4 dedi. An$a# eserlerin mazharı ef’âl. f’al’ in mazharı isimler %esma(. =e sma %isimler( mazharı sıfat olu7, Hz. Muhammed %s.a.v( ile il&ili ha#i#atin sıfatları olma#la a)ı#lanmı* olunan bir *eyin a)ığa )ı#tığı yeri #endinde to7layan ve Muhammed ile il&ili ha#i#ati &'ren ve yu#arıda isimleriyle yazılmı* ve a)ığa )ı#mı* eserleri ile birli#te mah*erde yo# oldu#larını mü*ahede eden ba#i ve mev$ut sıfat &'rünürlüğü olan zat,
Hz.
>ey&amber %s.a.v( olma#la! 2"eni &'ren #i*i Ha##^ı &'rür4 dedi. Hz. >ey&amberin %s.a.v.( s'zünde ve "a#ara suresinde, ;:99. +ereye d'nerseniz Allah^ın yüzü %zatı( oradadır. Ayetinde buyrulduğu üzere her tarafta &'rünen ve te$elli eden #endisidir. Ama, #esret %)o#lu#( &'ren, vahdeti %te#liği( &'remez. 0esret %)o#lu#(, vahdetin 'rtüsüdür. Crtüyü #aldırmadan sev&ili &'rülemez.
. Soru! I'rünen Ha##^ın te$ellileridir. =e te$elli, te$elli edenin %&'rünen(in aynı olduğu halde, murdar %#irli( ve $ifeye %le*’e( varın$aya #adar her ne &'rürse# Ha# mı diyelimJ
eva7! Hâ*âK Allah^a sığınırım. "u her s'yledi#lerin #esrettir. 0esret ise vahdetin zıddıdır. 0esret %)o#lu#( &'ren, vahdeti %bir olanı( &'remez. =ahdet &'ren ise murdar ve $ife &'remez. 5u#arıda a)ı#ladığımız üzere, bu #a7ıların a)ılı7 e*yanın ha#i#atinin &'rünmesi zev#e ve mü*ahedeye muhta)tır. 1ev# ve &'rü*ü olmayan sra suresinde, 98:8;. "u dünyada #'r olan #imse âhirette de #'rdür. S'zünün anlamı, ilâh ile il&ili emir üzere #'r olan ne &'rebilirJ Ren#leri ve *e#illeri nasıl anlayabilirJ Mesela, o#ula &itmeden fı#ıh ilmi anla*ılmadığı &ibi, tevhide sülü# etmeden tevhFd ilmi anla*ılmaz. Her ilmin zorluğunu o #onuda uzman olan anlar.
O. Soru! "u &'rünen #esrete ilâh ile il&ili te$elliler veya Rab ile il&ili yaratılmı*lar
deme#
bir
tariften
ibarettir.
"u
tari?erin
sınırlarını
deği*tirmeyin$e, i#i tariUn arasında ne far# vardırJ
eva7! 2+efsü^l3emr4de, i*in aslında, yani ha#i#atte far# yo#tur. -ar# olduğunu #abul etme# zandır yani, insanın $ahilliğidir. Ienel hal#, yaratılmı* olanlara vü$ut, sıfat ve #endine 'zel olan bağımsız i*leriyle var olanlar oldu#larını ve Ha#^tan ba*#a bir *ey zannetti#lerinden, Ha##^ın vü$ut, sıfat, Uil ve #uvvetinde *ir#e, yani bir olan varlığa orta# belirleme &ünahına dü*erler. E'vbe suresinde, V:;L. Mü*ri#ler an$a# bir 7isli#tir. "uyrulmasına mazhar olurlar. Her ne #adar bazıları âlemin vü$udu Allah^ın vü$udunun &'l&esi ve bazıları da âlemin vü$udu Allah’ın vü$udunun dı*ında olduğunu #abul etmi*lerse de, yü$e Ha# vü$udunda orta# #abul et3 mediğinden âlemin vü$uduna Ha# varlığının &'l&esidir deme#tedirler. "'yle deği*i# anlayı*larda olsalar da &'l&enin ayrılığı ile &ayrı diyenler,
ba*#alığın dı*ında bir *eyle Ha##^a orta# #o*arlar. Ari?er ve ha#i#ati bilenler, evvel$e ifade edilen be* varlığı Ha#^tan &ayrı &'rmedi#lerinden ve âlem Ha##^ın &'rünürlüğü olu7 #endiliğinden vü$ut ve sıfatların #o#usunu #o#lamadı#larını bili7 mü*ahede etti#lerinden, orta# #o*mazlar. @nlar, tenzih %benzetmeme( ile il&ili ol&unlu# üzere Ha##^ın birliğine ariftirler. Arif olmanın ama$ı *ir#ten #urtulma# ve Ha##^a arif olma#tır. =ar olan, sıfatlanan, i*leyen ve #ullanı$ılığı olanın Ha# olduğunu ve #esrette &'rünen varlığın, vahdetin aynı olduğunu ha#i#at olara# meydana )ı#tığını bildiğin ve &'rdüğün hâlde #esret âlemi, var olan *eyler, yaratılmı* *eyler, umulmadı# olaylar ve te$elliler, her ne dersen de, yine #endidir, tarif ile deği*mez.
8. Soru! "u senin buyurduğun tari?eri belirli ma#amlarda &'rev almı* âlimler ni)in tarif edi7 a)ı#lamıyorlarJ
eva7! "enim a)ı#ladığım, &eli7 &e)en tari?er değildir. Ier)eğin ta #endisidir. P'rt #itabın a)ı# etti#leri tevhittir. -a#at âlim olu7 da anlatan #i*i &er)e#ten tevhid ehli ise, tevhid ilmi, *eriat, tari#at ve ha#i#at ilmini bilenlerdir. 5ani, o zatlar 2er^3i *eriU4 %*ere?i *eriatı( zahir ve batın y'nleriyle bili7 uy&ulama#ta olanlardır. -a#at *eriatın sade$e zahir %&'rünür( y'nünü bilenler bildi#leri üzere zahir y'nünü a)ı#lamı* olurlar. Her i#i y'nünü bilenler tari#at ve ha#i#at üzere ifade ve tarif ederler. Her i#i tarafın #onu*maları ve nasihatleri ise *eriat üzeredir. u #adar vardır #i, ha#i#atsiz *eriat no#san olma#la birli#te tariU ve uy&ulaması uy&undur. -a#at *eriatsız ha#i#at &e)erli olamaya$a# olduğundan, 'n$e *eriat hü#ümlerini
bilme#
sonra
tari#ata
sülü# etme#le
*ere?i
*eriatın
hü#ümlerinin uy&ulanması &ere#li ola$a#tır. =e ha#i#at, ledün %&izlili# ilmi( ile il&ili ilim olu7 #ita7larda yazılmadığından, &enel hal#a bu #onuda#i meseleleri, zahir ehli âlimler #ita7larda yazılanlardan hare#etle 'ğretim ya7ma#taQ #âmil mür*itler ise, #endilerine intisa7 edi7 Ha# yoluna &irmi*
olan sali#lere, ha#i#at ve marifet #aynağı olan tevhid ilmini tel#in etme#le &'revlidirler.
L. Soru! Cvülmü* olan din 2Pin3i Ahmedi4 ilmi a#ıl ve na#il üzerine bina edilmi*tir. "âtın ilminin #ita7ları olmayın$a a#ıl ve na#le uy&un olmaması lâzım &elirJ
eva7! 1ahir ilmi, ResBlullah %s.a.v.( fendimize #adar me$lislerden me$lise rivayetler ile ve #ita7tan #itaba a#tarıldığından, *ü7heden arınmı* değildir. "atın ile il&ili ilim 0ehf suresinde, 9L:O. "iz ona #atımızdan bir ilim 'ğretmi*ti#. "uyrulmu* olması üzere, doğrudan enâb3ı Ha#^tan alınma#la *ü7heden uza#tır. Ier)i, batın ile il&ili ilim #ita7ları zahir ile il&ili ilmin #ita7larından bir #a) misli fazladır. He7si âyet ve hadislere dayanır. =e bu #ita7ları yazanlar, ResBlullah %s.a.v(`ın belirlediği esaslar üzere &iden zahir ve batın y'nleri &ereğin$e i*lenmi* olu7 ve Resul^ün varisleri bulunan âlimler ve ha#i#at ehlidirler. An$a# zahir ilmi, ders ilmidir. Pers ise, o#uma#la elde edilmi* olunur. "atın y'nünde#i ilim ise, +efs ilmidir. 5ani #i*inin #endisinde ha#i#at olara# a)ığa )ı#ma#la 'ğrenilir. 0ita7ları in$eleme#le meydana &elen olmadığından, ari?er #ita7ta yazılana &er)e# mânâda değer vermezler. 0ita7tan elde edilmi* olunan bil&iye 2lme^l3 ya#Fn4 derler. Ari?er ise 2Ayne^l3ya#in4e bile #anmazlar. 2Ha##a^l3ya#Fn4 &er)e#le*meden #onu*mazlar.
V. Soru! "uyurduğun zatlar ve mür*itler zamanımızda dünyada 7e# nadirdirJ Hatta yo# &ibidirJ
eva7! "u &ibi Allah erlerinin 'vülmü* olan slâm dinin dire#leri ve #oruyu$ularıdır. Pin3i AhmedF %slâm( durdu#)a onların var olmaları devam
ede$e#tir. srail oğullarının 7ey&amberlerinin, Hz. sa aleyhisselâm zamanına #adar no#san olmayı7 &elmi* oldu#ları &ibi, Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimizin 2"ir to7lumun *eyhi, ümmetinin 7ey&amberi &ibidir.4 s'zü üzere, #âmil mür*itler to7lum i)inde resul ayarında oldu#larından, #ıyamete de# bir an no#san olmazlar. Her va#it her beldede mev$utturlar. An$a# bilenler tarafından bilinme 'zelliğine sahi7tirler. Ienel hal# züht ve ta#va ile bunları bilmeye )alı*ır. "ununla beraber, zahit ve Allah’tan #or#u7 sa#ınanlar, isteyi$i durumundadırlar. Henüz Ha##^ı tale7 eder. @nlar aranılan, istenilenlerdir. 5ü$e Ha# da onları istemi* olur. @nun i)in &'rünür suretlerde Allah^ın farzlarını yerine &etirme ve Hz. >ey&amber^in sünnetinden ba*#a, bo* va#itlerini Hz. >ey&amberin 2"ir saat tefe##ür, bin sene ibadetten daha hayırlıdır4 buyruğu üzere tefe##ür edere#, U#irlerini her an yenileyi7 deği*tirere# huzur ve *ühuda ula*ırlar. Ier)i, her#esin hâline &'re muhabbet edi7 ti$aret ve i* i)inde bulunurlar ise de +ur suresinde, ;G:<8. @nlar, ne ti$aret ne de alı*3veri*in #endilerini Allah^ı anma#tan alı#oyamadığı insanlardır. "uyruğunda da belirtildiği &ibi, huzurdan ve 2Salât3ı daim4den %devamlı namaz yani, her an Ha# ile olma#tan( bir an &a?et etmezler. "u zatların dı*ı hal#la, i)leri, &'nülleri Ha#^ladır.
9D. Soru! Resul3i #rem %s.a.v.( fendimiz de ibadetler ve riyâzât ile me*&ul bulundu#ları hâlde bu zatlar &'rünür %zahir( ibadetlerle ni)in me*&ul olmasınlarJ
eva7! Resul3i #rem %s.a.v.( fendimizin, ibadetler ve riyazet yani, benliği #ırma# ile me*&ul olmaları te*rih %a)ma, yayma yani, dünya ya*antısını düzene #oyma#( i)indir. =e ibadetleri, Ha##^a *ü#ür ve Rabbine minnet i)indir. @nun ibâdeti bizim anladığımız mânâda #ullu# i)in değildir. @^na, _&e)mi* ve &ele$e# bütün &ünahlardan aYedilmi* ve mağUret olunmu* i#en bun$a ibadet nedir, ya ResBlullah_ diye sual etti#lerinde %ü#reden bir #ul olmayayım mıJ( buyurdular. %badet eden bir #ul
olmayayım mıJ( buyurmadılar. 1ira ibadet, $ehennemden #urtulma# ve yü$e $ennete ermi* olma# arzusuyla ya7ılır. Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimiz &ibi, ha#i#at ehli müminler de #atı*ı#sız, e#si#siz olmadığından ve i)inde #esret ve varlı# nis7etleri bulunduğundan bu tür ibadet etme anlayı*ına değer vermezler.
99. Soru! Ha##^a *ü#ür ve Rabbe minnet i)in ya7ılan ibadet ne &ibi bir ibadettirJ
eva7! 0ulun #endi varlığı olmayara#Q Ha# i)in, Ha#^tan Ha##^a ya7ılan Salih %elveri*li, iyi( i*lerdir. "u *e#ilde ya7ılan ibadet, 7ey&amberlere ve vârisleri olan #âmillere mahsustur. Sebe’ suresinde,
9;. Soru! Ha#^tan Ha##^a Ha# i)in ibadet nasıl olabilirJ
eva7! Saltanat mertebeleri bilinmeden sultan %7adi*ah( bile tam olara# bilinemez. 5ü$e Allah’ın lBhiyet ve Rububiyet mertebelerini bilmeden Ha##^a nasıl arif olabilirsinK E'vbe suresinde, V:;L. Mü*ri#ler an$a# bir 7isli#tir. S'zü &ereğin$e bir 7isliğe bula*mı* olara# 7adi*aha değil sarayına bile ya#la*amazsınK 2=ü$udun 'yle bir &ünahtır #i, ba*#a &ünahlarla #ıyas
edilemez4 hadis3i *erif ifadesinin belirttiği üzere, bu beden ile il&ili vü$ut sende var oldu#)a ve sen ben$illi#te bulundu#)a, *ir# 7isliği senden hi)bir *e#ilde &itmez. =e Ha##’ın dı*ında var &ibi &'rünenleri benim zannettiğin vü$udunla beraber mür*it tel#iniyle Ha#^ta yo# ettiğin hâlde Rahman suresinde, :;O3;8. 5eryüzünde bulunan her $anlı yo# ola$a#. An$a# azamet ve i#ram sahibi Rabbinin zatı ba#i #ala$a#tır. "uyrulması üzere Ha#^tan &ayrı olmadığı a)ı#lanmı* olduğu hâlde, i*leyenin yü$e Allah, olduğu sende &er)e# üzere a)ığa )ı#tığında, #abul edenin de, HB %@( olduğunu &'re$eğinden, *e# ve *ü7hen #almaz. *leyen ve #abul eden #endi olduğu &ibi, badet eden ve ibadet edilen de #endi olduğuna *ü7he yo#tur. -a#ültede 'ğren$i olmadan as#erli#ten #urtulamazsınK "unun &ibi, #âmil olan bir mür*idin yüzünü &'rü7 'nüne diz )'#meden $ahilli#ten ve *ir#ten #urtulamaz ve ilâh ile il&ili marifeti elde edemezsin. 2S'zlerin *eriat ile hare#etlerin tari#at ile hâllerin ha#i#at ile4 olmadan ResBlullah’ a %s.a.v.( &er)e#ten uymu* olamazsınK Pahası, hayırlı müminlerden ve 2-ır#a3i nâ$iyye4 %#urtulmu*lar &rubundan( olamazsınK Hz. >ey&amber %s.a.v( efendimiz!
2eriat
s'zlerimizdir,
tarF#at
i*lerimizdir
ve
ha#i#at
davranı*larımızdır4 buyurmu*tur. "u hi#met &ereğin$e müminler *u ve benzeri dua üzere olmalıdır. 2Allah’ın selamı, ba*lan&ı)tan sona #adar ihsan ve hidayet üzere olan yü$e dostlar ve onlara uyanlar üzerine olsun.4 Tmin. 5ardım ve hidayet âlemlerin Rabbi olan Allah’tandır.
\ >ir Muhammed +ur ArabF Hazretlerinin Halifesidir @+0 SMT ve RH’ %@n i#i ismin a)ı#lanması( 2"ismillâhirrahmânirrahFm4
93ara7! ara7 ismi ile a)ı#lanma# istenenQ Allah’ın marifeti ve sev&isidir #i, bu sev&i a*#’tır. A*# ve sev&i #elimesini ta*ıdığı mânâ far#lı değildir birdir. ;3Meyhane! Meyhane ismine yü#lenen mânâQ #âmil mür*idin &'nlüdür #i, o &'nül i)inde Allah sev&isinin bulunduğu hazinedir. <30adeh! 0adeh ismi ile anlatılma# istenenQ #âmil mür*idin isteyi$i mümine tarif ettiği %tel#in ettiği, a*ılama ya7tığı( Allah ismidir. 5ani, #âmilin *ere?i nefesinden lâh ile il&ili bil&iler ile suret bulan #elimelerdir. G3Mahbub! "u isim ile #âmil mür*ide i*aret edilmi*tir. Mahbub %sevilen( olara# i*aret edilen #âmil mür*it, a*# arayı$ısı olan mümine $andır. 31ülüf! 1ülüf #elimesi ile ifade edilme# istenenQ #âmil mür*idin al)a# &'nüllülü# edi7 de iste#li olan mümine yana*ı7 )e#i$i #elimeleri s'ylemi* olma halidir. O3Hâl! Hâl ismi ile i*aret edilen 'zelli#Q #âmil mür*idin )e#inme, sa#ınma âleminde zaman, zaman denizde batmı* &ibi zat vuslatında olduğu va#it ir*at edi$ili#ten doy&un, )e#in&en olmasıdır. 835ana#! 5ana# ismi ile anlatılma# istenenQ ara sıra sonradan &elenin &'ründüğü zaman isteyi$i müminin &'nlünde i#i $ihanın %dünya, âhiret( dü*ün$esini #aldırmı* olu7 bel#i #endi vü$udunu ona ni*anladığı, ya#la*tırdığı halidir. =e #âmil insanın yüz hatları %)iz&ileri( #i, 0ur’an ile benzetilmi*tir. "u benzetme ile anlatılma# istenen ise #âmil insanın yüzünde &'rülen lah ile il&ili ahlâ#tır. 0i, onda 2Allah’ın ahlâ#ı ile ahla#la*ın4 hadis3i *eriU vü$ud bulmu*tur. L36ıban:de$$al! nsan yüzünde evvela #an )ıbanının )ı#ması ile benliğe i*aret edilmi*tirQ insanın yaratılı*ında olan bir 'zelli#tir #i, 5e$ü$ me$ü$ ismiyle ifade edilen beğenilmeyen hal ve bütün #'tü, bozu# dü*ün$eler ile olan &'rünürlülü#tür. =e de$$al hü#mü ve saldırısı, insanda 2A#l3ı maa*4ın %&e)imlili# a#lının( dev olma hali ve büyü#lenme hali #a7layı$ılığıyla ululu# isteğinin &'rünür olmasından ba*#a bir *ey değildir.
V3sa! Hz. sa aleyhisselâmın &'#ten yere ine$e# olması ile anlatılma# istenen 2A#l3ı maad4ın %âhiret ile il&ili a#lın( ya#ınlı# nuru ile meydana &elmi* &ele$e# olmasından ba*#a bir *ey değildir. =e de$$alın 'ldürüle$e# olmasının hi#meti budur #i, bo* *eylerden #urtulu*tur. 0i, Allah sırlarını #utlu etsin Sadreddin 0onevi hazretleri! 2Pe$$al dünyanın &er)e# mazharıdır. @nun i)in #i sağ &'zü #'rdür, Ha##’ı &'remez. =e Hz. sa aleyhisselâm âhiret &er)eğinin mazharıdır #i, onun meydana &eli* va#ti ahiret doğu*u zamanıdır. 6ün#ü A#l3ı maad’ın a)ığa )ı#masıyla, a#l3ı maa* 'lmü* olur4 buyurmu*tur. 9D3Mehdi! Mehdi ismi ile anlatılma# istenenQ 2A#l3ı #ül4 ve büyü# ruhun meydana &elmi* olmasıdır. @ ruh müminlerin se)#inlerine %havâs’sa( ü?enir, yani her#ese ü?enmez. Hi$r suresinde, 9:;V. Ruhumdan ü?ediğimde. =e Se$de suresinde, <;:V. @na #endi ruhundan ü?edi. Ayetleri bu manaya i*arettir. 0âmil mür*it yeryüzünde Allah’ın halifesi olma 'zelliği ile bu ruhu, isteyi$i olan mümine ü?emi* olur. "u ruh’a 2Ruh3i Muhammed’i4 de derler. 993Pabb3tül arz! "u isim 'zelliği olan 2+efs3i levvame4 %#endini #ınama ile ileri &eri hare#et etme *a*#ınlığında olan benli#( i*aret edilmi*tir. "ir elinde Hz. Musa’nın asası ve bir elinde Hz. Süleyman’ın mührü olu7, asa ile müminin yüzünü sıvazlamı* olmasıyla o müminin $ennet hal#ından olduğu &'rülür ve mührü #âUrin yüzüne vurmasıyla o #i*inin #âUr olduğu &'rülür. 5ani, nefs3i levvamenin bir yüzü 2+efs3i mülhime4ye %&'nlüne lâh ile il&ili ilham doğan benliğe( ve bir yüzü 2+efs3i emmare4ye %emredi$i benliğe( d'nü#tür. Her an uğurlu veya uğursuzlardan olma im#ânı vardır. +efs3i mülhimeye uymu* olursa uğurlulardan olur ve #urtulmu*lu# hali bu yüzünde i*aret vermi* olur.
9;3Iüne*! smiyle #ıyamet va#tinin ya#la*tığının delili ola$ağı rivayet edilen &üne*in batıdan doğmasına i*aret edilmi*tir. "ununla anlatılma# istenen Ruhun bedenden uza#la*masıdır. "u uza#la*ma va#tinde #im $isme il&i duymu*, bağlanmı* olduysa doğmu*tur. 6ün#ü bedene olan il&isi
#esildi, yani batıdan doğmu* oldu. "u s'zleri duymu* olma#la #i*i a*ağılı# huylarından mele#ler âlemi olan &'#lere &irmi* olması &ere# bu &iri*in &er)e#le*mesi i)in i#i #ere doğmu* olma# &ere#ir. 5ani, bir #ere anasından, bir #ere de #endinden doğmu* olma# &ere#ir. "una i*aretle Hz. sa aleyhisselâm! 2#i #ere doğmayan &'#ler yer ile il&ili saltanatı #avrayamaz4 buyurmu*tur. 5ani, i#i #ere doğmayan e*yanın 'z değerini anlayamaz ve #endini de &ereği &ibi bilemez i*te o #adar. Her bir no#tanın &'rünü*ü no#tadır amma, i) y'nü %manası( büyü# ar*’tır. =e yaratılmı*ların tamamı zerre, no#ta olan o yaratılmı*ın batınındadır. 5ü$e Ha##’ın büyü# ar*’a y'nelmesi nasılsa o zerreye de aynidir. I'rmez misin insanın #albinde #ü)ü$ü# siyah no#tanın i)inde#i &eni* alanın büyü#lüğü #i, her #'*esinde ar*, #ürs, ay ve yıldızların varlığı belli bile olmaz. =ar olanın batını b'yledir. *te bu tevhid ile il&ili bu in$e manaları i*aret eden a*ağıda#i s'zler, sırları #utlu olsun Remzi Muhammed efendi hazretlerinin risalesinden se)ilmi*tir. Allah’ın Resul’ü %s.a.v( buyurmu*tur #i! 2Allah evvela benim ruhumu yarattı4 2Allah evvela benim nurumu yarattı4 2Allah evvela benim a#lımı yarattı4
2Allah evvela #alemi yarattı4
=e bu )o# 'z değerler ifade eden d'rt $ümlenin ne #adar isim ile isimlenenler olduğunu a)ı#lamı*tır. Meselâ, Ruh3u evvel. =e nur3ı evvel. =e A#l3ı evvel. =e #alem3i evvel. =e 0avs3ı evvel. ruh3ı âzam. =e sırrı âzam. =e ruh3ı musavvir. =e ruh3ı mahlB#. =e ruh3ı izâU. =e ruh3ı #udsi. =e ruh3ı ulvi. =e ruh3ı insani. =e ruh3ı hayat. =e ruh3ı rabbani. =e A#l3ı #ül. =e bahr3ı mühid. =e zat3ı mu$id. =e nur3ı basit. =e nurul envar. =e sırrıl esrar. =e vâsılı usül. =e a#l3ı a#ul. =e ezel3i âzal. =e ruh3ı vahid. =e feyz3i vahid. =e $evher3i vahid. =e no#ta3i vahid. =e Mahbub3u Ha#. =e Mazhar3ı Ha#. =e ahseni ta#vim. =e "erzah3ı 0übra. =e illet3i &aye. =e Müsemma3i #ül. =e nsan3ı #âmil. =e sırr3ı subhan. =e mebda3i miad. =e #âf. @lara# s'ylenen bun$a isimler ile isimlenmi* olan Muhammed %s.a.v( ile il&ili ha#i#attir #i, &izli hazinenin sırrı, nuru ve on se#iz bin âlemin )e#irdeğidir. 0iQ 2+efs ruh ile diridir. =e Ruh a#ıl ile diridir. =e A#ıl Ha##’ın el)isi ve ter$ümanıdır. lim ile
diri olu7 ruh emrinin ve sultanının yardım$ısı ve hizmet)isidir Risale sona ermi*tir.
+5A1 MSR
SN/03 HA0X0TE %Ha# yoluna &iri*( 2"ismillâhirrahmânirrahFm4 Hamd âlemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. Salât ve selâm efendilerin büyüğü olan Muhammed’e, ailesine ve dostları üzerine olsun. "ilinmelidir #i, tevhid ü)tür. Eevhid deme# Ha##’ın bir ve te# olduğunu #al7 ile #abul ve zev# etme#tir. "irin$isi! Eevhid3i f’al, tevhid3i ef’al deme#Q yaratılmı* olanların tamamı yü$e Allah’ın i*i olduğunu bili7 ve &'rülen her i*in yanında, yani o i*in aynasında i*leyi$i ve te# sev&ili olan Ha##’ı mü*ahede etme#tir. #in$isi! Eevhid3i Sıfat, tevhid3i sıfat deme#Q hal#ta &'rünür olan sıfat aynasından Hazreti ma’*B#u %sev&iliyi( mü*ahede etme#tir. N)ün$üsü! Eevhid3i 1at, tevhid3i zat deme#Q yaratılmı*lar olan hal#ın tamamını hulul ve ittihat %bir *eyin diğer bir *eye &irmesi ve i#i *eyin birle*mesi( olma#sızın Ha##’ın zatı ile vü$utları %varlı#ları( bir olduğunu zev# ve &er)eğini &'rme y'nüyle bili7 hal# aynasından ma’*u# olan zatı mü*ahede etme#tir. Mertebe3i SıddF#ıyye %#esin doğrulu# mertebeleri( olara# ifade edilen bu ü) #ısım tevhitten ibarettir. -a#at 0urb %ya#ın olma, ya#ınlı#, ya#ın bulunma( mertebesi ittihat %birli#, birli#te olma, U#ir birliğinde olma(’tan ibarettir. ttihadın d'rt ma#amı vardır.
