PAGSUSU RI NG NOBELA (DEKADA ’70) Pamagat: Dekada ‘70
Nobelista: Lualhati Bautista
Buong Pangalan: Lualhati Torres Bautista
Kapanganakan: Disyembre 2, 1946 1946 sa Tondo, Tondo, Maynila
Kasalukuyang Edad: 63 taong gulang
Ama: Esteban Bautista Sila ang naka-impluwensya kay Lualhati na maging manunulat dahil Ina: Gloria Torres tinatangkilik tinatangkilik nila ang composing, pagkanta at pagsulat ng mga tula. Edukasyon: Emilio Elementary School (1958) Torres High School (1962) Lycum of the Philippines (1 taon lang sa kursong Journalism) Trabaho: Nobelista; Manunulat sa pelikula at telibisyon Karanasan: Siya ay naging bise presidente ng Screenwriters Guild of the Philippines; pinuno pinuno ng Kapisanan ng mga Manunulat ng Nobelang Popular; chair ng University of the Philippines Creative Writing Center (1986) Parangal:- Catholic Mass Media Award Award para sa Sakada (una niyang screenplay noong 1976) 1976) - Nominasyon sa Film Academy Awards Awards para sa Kung Mahawi Man ang Ulap (1984, ika-2 pelikula) - Star Awards Awards at Metro Manila Film Festival para sa Bulaklak ng City Jail (1984, pinakamahusay) - Don Carlos Palanca Memorial Award Award (grand prizes) noong 1980, 1983 at 1984 para sa mga
nobelang Gapo, Dekada '70 at Bata, Bata... Pa'no Ka Ginawa?
- Recognition Award Award mula sa Surian ng Wikang Pambansa noong 1987
- Ateneo Library of Women’s Women’s Writings Writings (ALIWW) noong Marso 10, 2004 habang idinaraos ang ika-8 Tanong Panayam sa Panitikang Isinulat ng mga Kababaihan sa Katutubong Wika Wika Teoryang Teoryang Pampanitikan: Para sa akin ay iba’t ibang teorya ang maaaring iugnay sa nobelang Dekada ’70 dahil na rin sa layunin nitong unti-unting unti-unting gisingin ang kamalayan at kaalaman ng mga mambabasa sa bawat kabanata na nagpapakita ng magkakaibang katangian sa bawat isa subalit nananatiling magkakaugnay. magkakaugnay. Ang mga sumusunod ay ilan sa mga nakita kong teoryang pampanitikan na napapaloob sa nobela: 1. Teoryang Humanismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay binibigyang-tuon binibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp. 2. Teoryang Realismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksisan ng may-akda sa kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng may-akda ang kasiningan at pagka-epektibo ng kanyang sinulat. 3. Teoryang Feminismo - Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan at ipinamamayagpag ang mabubuti at magagandang katangian ng tauhan. 4. Teoryang Arkitaypal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akda sa pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa akda. Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala ng may-akda sa mga mambabasa. 5. Teoryang Saykolohikal/Sikolohikal Saykolohikal/Sikolohikal - Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga salig (factor) sa pagbuo ng naturangbehavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw, pananaw, pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago o nagkakaroon ng panibagong behavior dahil may nag-udyok na mabago o mabuo ito. 6. Teoryang Eksistensyalismo Eksistensyalismo - Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan a ng tao na pumili o magdesisyon para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo (human existence). 7. Teoryang Markismo/Marxismo Markismo/Marxismo - Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao ay may sariling kakayahan na umangat buhat sa pagdurusang dulot ng pang-ekononiyang kahirapan at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mga paraan ng pag-ahon mula sa kalugmukan sa adka ay nagsisilbing modelo para sa mga mambabasa. 8. Teoryang Sosyolohikal Sosyolohikal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunan ng lipunang kinabibilangan kinabibilangan ng may-akda. Naipakikita rito ang pamaraan ng mga tauhan sa pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan na nagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa mga katulad na suliranin. 9. Teoryang Moralistiko Moralistiko - Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat sa moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o proposisyong proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang itinakda ng lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito. 10. Teoryang Historikal Historikal - Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na siyang masasalamin sa kasaysayan au bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo
A.Talasalitaan 1. Piyudal – batay sa pagkakagamit sa nobela ni Lualhati, ito ay nangangahulugang Diyos ang kalalakihan at ang kababaihan ay sadyang alipin niya lamang; ito ang sinabi ni Amanda na nasa dugo na ni Julian sapagkat siya ay walang karapatang kumibo sa mga isyung pulitikal at negosyo. 2. Burgis – dahil na rin sa kawalang-katiyakan ay naisip kong sumangguni sa internet at ito ang aking nakita kong pinakamatinong sagot – “burgis is actually bourgeois in English just spelled as it is pronounced Pinoy way. The meaning is the same (associated with affluent middle-class people, who are often characterized as conventional, conservative or materialistic in outlook).” Gets na? 3. Pananaw-Victorian Pananaw-Victorian – di ko na babanggitin ang iba pang ibig sabihin nito sapagkat ibibigay ko lang ang kahulugan nito batay sa pagkakagamit sa akda; ang babae’y itinuturing na libangan lang o dili kaya’y pampaantok lang. 4. PR –‘Public Relation;’ ito yung sinabi ni Pareng Daniel kay Amanda nang ma gtanong siya dito ukol sa anunsyong trabaho sa diyaryo na nangangailangan ng tao sa advertising; dapat din daw ay mahusay sa Inggles; nang sabihin niya ‘to kay Julian ay nagalit ito ng sobra, grabe. 5. Nilo Tayag – siya ang lider ng Kabataang Makabayan 6. Kabataang Makabayan -isang organisasyon ng mga estudyanteng nangangalampag laban sa patakaran ng paaralan; nang ikulong si Nilo Tayag ay libu-libong mag-aaral ang nagmartsa sa lansangan kasabay ng sigawang humihingi ng kalayaan nito. 7. Communist Party of the Philippines – Partido Komunista ng Pilipinas; Binuo ang partido sa isang malayong barangay sa lungsod ng Alaminos, Pangasinan noong 26 Disyembre 1968 ni Jose Maria Sison 8. Martial Law –Idineklara ang Batas Militar noong ika-21 ng Setyembre, taong 1972 sa bisa ng Proklamasyon Blg. 1081 na nilagdaan ng dating pangulong Ferdinand Marcos. Ang hakbang na ito ay binatikos ng maraming puna at pagtuligsa mula sa mga Pilipino at pagbabago sa estado ng Pilipinas. 9. Presidente’t Uncle Sam – Ang tinutukoy dito ay si dating Presidenteng Ferdinand Marcos at ang bansang Amerika na noo’y may kolonya sa atin 10. PC-Metrocom – Philippine Constabulary Metropolitan; nabuo dahil sa Executive Order of the President noong Hulyo 4, 1967 na mga pulis na nagkokontrol sa nagkikilos-protesta; sila ang tagapanatili ng kaayusan sa lahat ng welga o humaharang sa hangganan ng lugar na dapat pagdausan ng welga 11.CCP – Cultural Center of the Philippines 12. UG – Under Ground o yung sikretong tagpuan ng mga NPA, mga lugar na sila lang ang nakakaalam 13. Ang Bayan – opisyal na pahayagan ng Communist Party of the Philippines; ito yung ginawang saranggola ni Bingo na nakuha umano niya sa kuwarto ng kanyang Kuya Jules; sa pagpapatupad ng Batas Militar, ito ay itinuturing itinuturing na subersibo kaya ikinukulong ang sinumang mahulihan nito
14. National Democratic Movement – ito a ng programa ni Marcos o KBL (Kilusan ng Bagong Lipunan) na nakapaloob sa pagpapatupad ng Batas Militar
15. Subersibo -ito ay radikal o nagpapahayag ng kasalungat na paniniwala o bagay laban sa pamahalaan
16. NPA – New People’s Army
17. PTA – Parents and Teachers Association
18. ROTC – Reserved Officers’ Training Corps 19. Writ of Habeas Corpus - Ang habeas corpus [bigkas: /hey-bi-yes kor-pus/], mula sa Latin: literal na "[Iniaatas namin] na mapasaiyo ang katawan" o "nasa iyo ang katawan" ay isang salitang nangangahulugang atas o utos ng hukuman sa kinauukulan na dalhin sa korte ang isang tao upang ipaliwanag kung bakit ipinipiit ipinipiit ang isang tao. Isa sa mga karapatan ng isang tao ang makahingi ng tinatawag na "kasulatan ng utos ng hukuman o kinauukulan," ang writ of habeas corpus sa Ingles, bilang pananggalang laban sa ilegal o hindi makatarungang pagkakakulong pagkakakulong sa bilangguan. Kaya, sa larangan ng Batas, isang kasulatan ang habeas corpus na nag-uutos sa isang opisyal upang maipakita ang dahilan kung bakit ipiniit ang isang tao. 20. E-D, D-G, Stay-in . . . – ito ang code sa mga lugar na pinagtataguan o pinaglilipatan pinaglilipatan ng mga NPA tulad tulad ng sa kilusan ni Jules; ang stay-in ay maaaring sa bahay talaga nila o manatili lang sa permanenteng lugar 21. Proposed Chico Dam Project – tinututulan naman ng mga Kalinga ang pagtatayo ng Chico Dam na
maglulubog sa kanilang kabayanan at kultura. Bago pa ito, lumitaw ang mga pagtutol sa batas militar sa kampanyang “Vote NO” noong Nobyembre 1972-Enero1973 nang paratipikahan ng gobyerno ang Konstitusyong 1973 sa mga bagong buong citizens’ assemblies sa mga barangay. 22. World World Bank/International Monetary Fund – isa sa pangunahing sangay ng United Nations na siyang nangangasiwa sa usaping salapi na maaaring magpautang sa mga bansang nakikita nitong nangangailangan ng pinansyal na tulong; nag-utos kay Marcos na magsagawa ng Snap Election upang patunayang di pa siya isinusuka ng taong-bayan . . . 23. MNLF – Moro National Liberation Front na naghahangad magtayo ng sariling bansa sa Mindanao sa pamamagitan ng armadong pagkilos, mga maka-kanan na grupong radikal sa simbahan, mga grupong oligarkiko, at mga dayuhang nanghihimasok sa panloob na kalagayan ng bansa 24. Presidential Decree 823- nagbabawal sa lahat ng welga at sa pagtulong ng ibang sektor sa mga manggagawa nang walang pahintulot ang Department of Labor (DOL). 25. BLISS – Bagong Lipunan Indigent Settlement Services, programang pabahay ni Marcos noong Batas Militar
26. KBL – Kilusan ng Bagong Lipunan; ang partidong kinabibilang kinabibilangan an ni Marcos
27. LABAN – Laban ng Demokratikong Pilipino; ito ang kalabang partido ni Marcos
28. Political Officer – ito ang posisyon ni Jules sa kanilang kilusan
29. NBI – National Beaurue of Investigaton
30. Masagana 99 - magkaroon ng ani na 99 kaban bawat ektarya; pagbabagong dulot ng Batas Militar B. Paksa/Tema Ang likhang-sining ni Lualhati Bautista na Dekada ’70 ay ukol sa mga tunay na pangyayari noong panahon ng panunungkulan panunungkulan ni Marcos o sa kasagsagan ng Batas Militar kung saa n binigyang-diin sa pamamagitan ng pamilya Bartolome. Ipinapakita nito ang kahalagahan ng pamilya para sa ikauunlad ng isang bansa sapagkat ito ang itinuturing na binhi ng kung anong klaseng mamamayan ang susunod na henerasyon. Sinasalamin nito ang paraan ng pagtahak ng kanya-kanyang landas ng bawat miyembro ng pamilya, na talaga namang magkakaiba sapagkat ang bawat isa ay may magkakaibang personalidad at paninindigan sa buhay. Ang bawat kabanata ay tumutulong sa atin upang makita ang unti-unting pagbabagong nagaganap sa bawat tauhan, mga trahedyang nararanasan ng isang pamilya at kung paano nila nalutas ang mga pagsubok na iyon. Ang nagkukuwento sa nobela ay isang asawa’t ina na sa una’y walang pakialam sa kapaligiran subalit sa kadahilanang nasasangkot na ang kapakanan ng kanyang mga a nak ay dahan-dahang naliwanagan at natuto na ring maging isang babaeng marunong magsalita’t maglabas ng nadarama habang umuunawa’t nakikinig na sa katotohanan. Naganap man noong dekada sitenta ay madali tayong nakauugnay sapagkat ang mga kaganapan ay patuloy pa rin na nararanasan hanggang sa ngayon. Ito ay isa lamang sa napakaraming posibleng dahilan kung bakit ipinanganak ang obrang Dekada ’70. Kung susuriing mabuti ay mapapansing ninanais ng may-akda na gisingin ang ating diwa’t damdamin na tila nakatulog na ng mahimbing sa paglipas ng ng panahon. Layunin din ni Lualhati na kalampagin ang ating kasalukuyang lipunan na patuloy na kumilos a t ipaglaban ang dati nang nasimulan. Mga adhikaing pinaglaban hanggang kamatayan ng mga taong may pakialam sa kinabukasan
C. Tagpuan
1. Sa Bahay ng Pamilya Bartolome
a. Sa Sala - Dito naghintay si Amanda sa pagdating ni Jules minsan nang binalak binalak niya itong kausapin. kausapin. b. Sa Library - Dito sinabi ni Em kay Julian ang balitang balitang patay na si Jason; off-limits off-limits ditto si Amanda Amanda c. Sa Kuwarto nina Amanda’t Julian - Dito nagaganap ang pribadong pag-uusap pag-uusap ng dalawa ukol sa kanilang mga anak. 2. Sa Presinto - Dito minsang naganap ang pagkakabugbog kay Jules nang siya’y mahuli at ditto rin naman nagapa ang Masaya niyang pagkakalaya.
3.
D. Tauhan
1. Amanda Bartolome - Siya ay nakatira sa isang subdibisyon ng Kamaynilaan; ina ng pamilyang nasa panggitnang uri; asawa ng isang inhenyero; ‘mom’ ng limang anak na lalaki - Bukas ang isip sa mga ideyang dala ng nagbabagong panahon; isang babaeng nakatatap sa kanyang identidad bilang indibidwal sa panahong ang lipunang kanyang kinapapalooban ay dinadaluyong ng mga pagbabago; tulad din ng maraming ina na nakatali na ang buhay sa pag-iintindi sa buhay ng kanilang anak - Si Amanda ay maituturing na walang pakialam sa mga nangyayari sa kanyang kapaligiran sa unang bahagi ng nobela subalit ‘di naglaon ay untiunting napupukaw ang kanyang kuryosidad. Mula sa pagiging isang sunud- sunuran at mahinhin na asawa a y natuto siyang maglabas ng nadarama at umunawa sa mga bagay-bagay. 2. Julian Bartolome Sr. - Tunay na apo ng isang hasendero sa isang lugar lugar sa Norte na may lahing Kastila, dugong mayaman mayaman at piyudal - Mabuting lalaki kung ang sukatan ay ang perang idinadating niya; sitenta mil pesos (1952) ang bahay na ipinatayo niya para sa pamilya - Mula panganay hanggang bunsong anak, hindi niya sinubukang maglampin man lang o makipagtulungan sa mga gawaing-bahay kahit na sa panahong nagbabawi pa ng lakas si Amanda, maid lagi ang solusyon niya o ang mama - Kailanma’y hindi nagbuhat ng kamay kay Amanda pero wala sa kanya ang suyo; naniniwala sa kasabihang “It’s a man’s world!” - Mapapansin na sa umpisa ng nobela ay tila maka-gobyerno, partikular partikular na sa Amerikano, na sa tuwina’y kadebatehan ni Jules ukol sa panlipunang isyu sa kadahilanang pilit niyang inilalayo ang kanyang mga anak sa mga subersibong paniniwala na maaaring makapagpahamak sa kanila - Maprinsipyong ama at lalaki sa tuwina ngunit sa bandang huli ay nakita rin ang kanyang itinatagong kahinaan, para sa kanya, ngunit para kay Amanda ay siya niyang tunay na kalakasan 3. Julian Bartolome Jr. (Jules) - Dahil unang anak ay itinuring itinuring ni Julian Sr. na na ekstensiyon ng kanyang sarili kaya bininyagan bininyagan ng Julian sa panahon na ang usong pangalan ay mga Michael at Lawrence at iba pang pangalang kolonyal - Noong nasa sekundarya pa lamang ay aktibo na sa mga campus activities; kumandidato at nanalo naman bilang president ng student council - Mulat na ang isipan ukol sa totoong nangyayari sa lipunan kahit na sa murang edad pa lamang, halimbawa ay ang pagsali niya sa isang protesta ng mga drayber - Sa kanya kadalasang nagmumula ang mga isyung pulitikal at kapuna-punang siya a y may sariling paninindigan, malakas ang loob a t tunay na makabayan kahit na kadalasa’y sinasalungat niya ang mga paniniwala ng amang si Julian
4. Isagani Bartolome (Gani) - Bilang konsolasyon kay Amanda Amanda sa pagkabigo niya na maging babae naman ang pangalawang anak ay isinunod ni Julian Sr. sa pangalan ng paborito niyang pinsang namatay sa tungkulin bilang pulis - Napasali sa exchange visitors program sa pagitan ng Amerika’t Pilipinas at gumugol ng ilang buwang pagaaral sa California - Maagang namulat ang isipan hindi sa kalagayan ng lipunan kundi sa mga bagay na may kaugnayan sa pakikipagrelasyon sa ‘opposite sex’ kaya kaya naman maituturing na mapusok at marupok si Gani sa kadahilanang di pa man siya nakakapagtapos ng pag-aaral ay nakadisgrasya na siya. Bunga nito, kinailangan niyang pakasalan ang babae upang di makasuhan at masabihang nang-aagrabyado. - Kabaligtaran siya ni Jules sapagkat siya ay may kolonyal na pag-iisip, patunay na ang pagpasok niya sa US Navy at pagka-base sa San Diego na naging dahilan ng paghihiwalay nila kaagad ni Evelyn, sanhi ng ‘long- distance relationship;’ iniisip iniisip niya ring naroroon lang ang malaking oportuninad na umasenso na mariing kinronta ni Jules 5. Emmanuel Bartolome (Em) - Ibig sabihin ng pangalan ay ‘tagapagligtas;’ ‘tagapagligtas;’ nanalo sa spelling bee contest; nagkuwento nagkuwento kay Elizabeth na anak ni Aling Dora kung paano nabuntis ang pusa na si Rose; pinakamatalino sa limang ng magkakapatid; maraming seminar na ang nadaluhan - Ipinapabatid lamang na siya ay may kamulatan na rin at may pagkakatulad sila ni Jules ng paniniwala sa aspetong pulitikal subalit siya ay sa ‘paraang-Rizal’ ang ginamit na estilo sama ntalang si Jules ay ‘paraang- Bonifacio’ 6. Jason Bartolome (Jason) - Napalaban sa suntukan suntukan at sa isyung paano lumulundag lumulundag ang tipaklong; tipaklong; ang kakulangan kakulangan bilang estudyante estudyante ay natatakpan ng mga katangian niya bilang anak – siya ay nang-hijack ng mga bulaklak sa bakod ng may bakod para ialay kay Amanda isang Mother’s Day; naniniwalang pusa ang pinaka-paboritong hayop ni Amanda, samakatuwid siya ay mapagmahal at ‘sweet’ na anak kahit na lalaki - Siya ay maituturing na bulakbol sa pag-aaral, ‘happy-go-lucky,’ ‘happy-go-lucky,’ at pasaway sa limang magkakapatid, namumukod-tangi subalit pinaka-paborito pinaka-paborito pa rin ni Julian di man niya tuwirang sabihin - Nabarkada at katagala’y lagi nang gabi kung umuwi sa kanila; nahulihan umano ng marihuwana ng mga pulis kaya nakulong pero di na siya nakauwi sa kanila dahil siya’y napag-alamang sinalvage na pala 7. Benjamin Bartolome (Bingo)
- Ibig sabihin ng pangalan ay ‘huling anak na lalaki’
- Malapit sa kanyang Kuya Jules ngunit katagalan ay nawalan na ito ng panahon sa kanya
- Habang lumalaki’t nagkakaisip ay nabubuksan na rin ang kamalayan sa nangyayari sa kanyang mga magulang at kuya; pilit na inuunawa na lamang sa tahimik na pamamaraan ang mga bagay na tila banyaga pa sa kanya 8. Willy - Siya ay matalik na kaibigan ni Jules na kapareha niya ng mga paninindigan sa buhay; pareho silang malalakas ang loob at mga aktibista noong una at di katagalan ay sumapi na sa isang kilusan laban sa pamahalaan - Sa kasamaang-palad ay namatay sa isang engkwentro laban sa mga military na higit na nagpasidhi sa damdaming laban sa pamahalaan ni Jules 9. Evelyn - Isang babaing hindi nagpapa-under sa asawa, yan si Evelyn na kabiyak ni Gani; bagama’t nasa bahay sila ng mga Bartolome nakatira ay hindi yun naging hadlang upang kanyang salungatin salungatin si Gani sa mga ninanais nito; batid naman nating nag-aaway sila sa tuwina na nagpapakita ng kanyang katapangan at paninindigan bilang isang babae sa makabagong panahon - Kaya naman, lihim siyang hinahangaan ni Amanda, sa kanyang mga pagpapasyang tila walang pag- aalinlangan, sa kanyang pakikipaghiwalay pakikipaghiwalay mismo kay Gani at sa kanyang pagtatrabaho na lalong nagpapakita ng kanyang disposisyon sa buhay 10. Anna Lissa - Anak nina Gani at Evelyn; Evelyn; nagbigay kaligayahan kaligayahan sa tahanan ng mga mga Bartolome sa panandaliang panandaliang pananatili niya sa mga ito - Kahit papaano ay siyang naghatid ng panibagong saya kay Julian nang mamatay si Jason 11. Domeng - Siya ang tila pumalit sa puwesto ni Willy nang ito ay namatay dahil tulad nito, kasapi din siya sa kilusan at sa pagpunta niya sa bahay nina Amanda ay naging malapit siya ditto
- Magaling magluto; tumutulong sa mga gawaing-bahay; napalapit nang husto kay Bingo o siya’y matiyaga dito; pinakamasamang sinabi kay Bingo ay ang magpabili siya ng bike na ten-speed (‘biro’ ni Amanda) - Sa pagkikita nina Jules at Amanda sa isang restwaran ay napag-alamang isa pala siyang ‘adyaks’ o nageespiya lamang sa kanilang kilusan, pakawala ng military 12. Mara - Ang babaeng kasama ni Jules sa kilusan; siya ang tinutukoy ni Jules na naging malapit na sa kanya at may unawaan na umano sila; isang araw ay bigla na lang ipinakilala ni Jules na buntis na at asawa na niya dahil ikinasal na sila sa kilusan ng isang kaibigang pari - Kung ang tatanungin ay ang kanyang mga prinsipyo sa buhay ay talaga namang pareho sila ni Jules ng paniniwala kaya nga isang katulad niya ang pinakasalan nito upang sila ay magka-intindihan; masasabing isang babaing malakas ang loob at isang asawang nakauunawa sa kalagayan nila Jules; halimbawa nito ay nang manganak siya ng wala si Jules sa kanyang tabi subalit di siya nagdamdam dahil alam niyang ginagawa lang ni Jules ang sinumpaang tungkulin sa kilusan 13. Rev - Anak nina Jules at Mara; kailanma’y di nakita ng pamilya Bartolome dahil ito ay nasa piling ng ina na nanatili sa kilusan kasabay ng pag-aaruga sa kanya 14. Rene - Isang gabi ay may dinalang dinalang binatang sugatan sugatan si Jules sa kanilang kanilang tahanan at siya nga nga si Rene na napasabak umano sa engkwentro sa pagitan ng militar at mga kasapi ng kilusan - Noong una’y napagkasunduang isang linggo lang mananatili kina Amanda upang magpagaling subalit umabot ito ng isang buwan sa kadahilanang naging malapit na siya sa pamilya higit na kay Julian na nagawa siyang kausapin, pakinggan at pagtanungan ng mga bagay-bagay 15. Ronnie - Ang kaibigan ni Jason na tumawag kay Amanda isang alas-tres ng umaga upang ipagtanong kung nakauwi na ba ito mula sa presinto - Dahil sa kanya ay nalaman ng mag-asawang Bartolome na nakulong si Jason dahil umano’y nahulihan ng marihuwana na kinalauna’y natagpuang patay na dahil sinalvage ng hindi na nakilalang mga salarin 16. Lieutenant Liboro - Isang militar sa detention center at itinuturing ni Amanda na mabait dahil patagong nagpapapasok pa rin ng mga dalaw 17. Colonel Valderama - Akala ni Amanda noong una ay maari niyang lapitan upang hingan ng tulong ukol sa kaso ni Jules dahil malapit ang loob niya ditto at di nito nakakalimutang kamustahin si Jules - Minsan nang magkaroon ng okasyon sa kampo ay kasama nito ang pamilya nito,nakita ni Amanda na kinarga pa niya bunsong anak, pinunasan ang dumi sa mukha, magilw na tumawa sa kung ano mang sinabi nito; inangat niya ang isang kamay at magiliw na inakbayan ito, larawan ng isang magandang pamilya - Nang ikuwento ni Amanda ang mga ito kay Jules ay nalaman niyang ito pa nga ang naunang nambugbog sa kanya at kahit na nagmamakaawa na siya ay di pa naawa; dalawang rape cases na rin ang inihain ditto ng mga babaeng political detainees 18. Colonel Banal - Siya ay ang isa pang may hawak sa kaso ni Jules; c olonel ng Judge Advocate Advocate General’s office - Makalipas ang dalawang taon na pagkakakulong ni Jules ay napromote si Colonel Banal; siya ang nagrekomenda ng release paper ni Jules at isang umaga, sa pagpunta ni Amanda sa kampo ay nasorpresa siya sapagkat nakalaya na ito na kumakanta pa ng ‘We shall overcome . . .we shall soon be free!’ kasama ang iba pang nakalaya na 19. Marela - Siya naman ang batang iniuwi ni Em sa kanilang bahay sa bandang huli ng nobela; walong taong gulang pa lamang at survivor sa malagim na masaker sa isang baryo sa Samar noong 1981 - Ang baryo nila ay sinona, walang awang pinagpapatay ang apatnapu’t limang naninirahan doon; siya ay iniligtas lamang ng kanyang katalinuha’t presence of mind; nang bumuga ang mga baril ay nagpatay-patayan siya, hindi kumilos hanggang sa mag-alisan ang mga sundalo - Isa rin siyang maituturing na bayani dahil noong nakarinig siya ng uha ng isang sanggol ay kinuha pa niya ito at idinala sa bahay ng kapitan sa kabilang baryo - Masasabing may trauma sa mga nangyari sa kanya sapagkat habang nanonood sila ni Bingo ng ma-aksiyong palabas sa telebisyon ay bigla na lamang siyang nagtitili E. Banghay 1. BuodNag-umpisa ang nobela sa pagpapakilala sa mga tauhan at nabigyang-pansin nabigyang-pansin na a ng nagkukuwento na si
Amanda ay isang uri ng asawang alipin ng makalumang paniniwala sa tungkulin ng babae at lalaki. Una’y di niya binigyang pansin ang mga pangyayari sa kanyang kapaligiran subalit ng magsimula nang manaig ang damdaming aktibista aktibista ni Jules at a ng pagka-mapusok ni Gani ay nabahala siya ng lubusan. Unti-unti ay nagkaroon siya ng kuryosidad kung ano nga ba ang dahilan ng ipinaglalabang prinsipyo ni Jules na katagalan nga’y tuluyan nang sumapi sa kilusang kalaban ng pamahalaan. Bunga nito’y nagkaroon ng lamat ang relasyonang magpapamilya. Pati na rin ang iba pang anak na sina Em, Jason at Bingo ay nakaranas ng sulinanin bunga ng batas militar. militar. Kinalaunan, dumaluhong ang iba’t ibang pagsubok sa pamilya Bartolome tulad nang pagkakakulong ni Jules, pag-aawa’t maagang paghihiwalay ni Gani at Evelyn, pagbubulakbol ni Jason sa pag-aaral, pagtatanong ni Bingo sa nagyayari at ang pagiging mapusok manunulat ni Em. Katagalan di’y di inaasahang namatay si Jason, biktima ng salvaging kaya nagkaroon ng pagtatalo sina Amanda at Julian na halos umabot pa sa puntong nakikipaghiwalay siya ditto. Salamat naman at di natuloy ang binalak gawin ni Amanda at dahil doon ay patuloy na hinarap na magkasama ng mag-asawa ang lahat ng suliraning bunga ng batas military. Sa huli, tagumpay na nalagpasan ng pamilya Bartolome ang mga pagsubok na nananatiling buo ang ugnaya’t samahan sa isa’t isa. Nakita natin kung gaano kahalaga ang pagiging matibay ng pundasyon ng isang pamilya upang makayanan ang lahat ng banta ng problema. Nagsilbi ang nobela na magandanag halimbawa ng pamilyang Pinoy na kayang lagpasan ang lahat, na atin pa ring maiuugnay sa kasalukuyang panahon kahit na nangyari ito noong Dekada ’70. 2. Suliranin a. Maagang Pagpapakasal ni Gani - Ito ang ma ituturing kong unang medyo mabigat na suliranin ng pamilya Bartolome sapagkat si Gani ay isang lalaki, ikinokonsedarang nang-agrabyado nang-agrabyado sa kanyang kasintahan na si Evelyn at ito ang na-agrabyado, kaya’t kinakailangan talagang panagutan niya ang kanyang kapusukan. Sa mapanuring mata ng lipunan, maaaring makasuhan si Gani sakaling siya’y tumalikod na lang at tiyak na masisira ang magandang reputasyon ng pamilya Bartolome. b. Pagkakasangkot ni Jules sa ‘NPA ‘NPA
- Hindi man tahasang sinabi na NPA NPA nga yun, obyus naman na sa isang kilusang laban sa pamahalaang Marcos ang kinasangkutan ni Jules. ‘Ano naman ngayon?’ Well, Well, dear, dahil sa sinuspende na rin ang writ of habeas corpus ay delikado na para sa mga tulad ni Jules sapagkat mas mapapadali na ang pag-aresto sa kanila sakali mang sila’y paghinalaan. Natural, madadamay madadamay na rin ang buong pamilya dahil concern lang naman sila sa kadugo nila, gets? Seriously speaking, nabahala na talaga ang pamilya Bartolome higit na si Amanda dahil sa sunud-sunod na paghuli sa mga rebelde, baka mahuli rin si Jules. c. Paghihiwalay nina Gani at Evelyn - Pinilit mang sagipin pa ni Amanda ang relasyon ng dalawa ay desido na talaga si Evelyn. Isa siyang babaeng di kinatatakutan ang iisipin ng iba bagkus mas pinahahalagahan niya ang sariling kaligayahan, which is okay di ba? Kaya ayun tuloy si Amanda, medyo nainggit sa kanyang lakas ng loob na makipaghiwalay at magtrabaho kahit na babae.
3. Tunggalian a. Tao Laban sa Sarili - Ito ay kitang-kita kay Amanda na nakakulong na sa ‘tradisyon’ ng kasalukuyang panahon noon dahil kahit na may gusto siyang iparating kay Julian o dili kaya’y gawin ay di niya maisakatuparan sa kadahilanang ‘makaluma’ rin si Julian. Isa pang dahilan ay ang lipunang mapanghusga, bunga nito, si Amanda ay nagkakaroon ng pagtatalo sa
kanyang isipan kaya nga madalas niyang kausapin ang kanyang sarili ukol sa mga bagay-bagay na gumugulo sa kanya. - Hindi man halata, para sa akin ay nagkaroon din ng tunggalian si Julian sa kanyang sarili at dahil di naman siya ang nagsasalita sa nobela o persona ay kinakailangang pakasuriing mabuti ang kanyang mga salita’t kilos. Mababatid na sa una’y animo todo ang bilib niya sa kanyang sarili bilang isang lalaki, na animo isa siyang manhid at walang damdamin na ama’t asawa. Ngunit, habang patuloy na nararanasan nila ang mga daluhong ng buhay ay nagkaroon siya ng pagbabago. Sige, pakaisipin mo’t makikita mo siya sa katapusan ng nobela na nabuksan na rin ang isipan. - Maging ang limang anak ni Amanda ay masasabing nagkaroon ng kanya-kanyang tunggalian sa kanilang mga sarili. Ika nga diba – parte yan ng paglaki ng tao, ganyan talaga ang buhay! Una, si Jules, sa kanyang pagiging simpleng aktibo sa eskwelahan ay naging gitarista ng isang kilusang makabayan at katagala’y nagging political officer na nga. - Sunod nama’y si Gani na naging mapusok man kaya napaaga ang pag-aasawa ay nagkaroon pa rin naman ng direksyon sa buhay. buhay. Maituturing na kasalungat ni Jules dahil mas pinanaig niya ang praktikalidad kaysa sa pagmamahal sa bayan. Sarili niya iyong desisyon at walang sino mang pumigil sa kanyang ninais. - Ikatlo ay si Em na isa ring aktibista na tulad ni Jules subalit sa paraan ng pagsusulat. Ang Ang pluma at papel ang ginawa niyang sandata upang ipaglaban ang kanyang paninindigan. - Ikaapat ay si Jason na malamang ay talagang nakipagtunggali sa sarili dahil tipong nagbulakbol siya hanggang sa napabarkada at ang kinalabasan tuloy napadali ang kanyang buhay dahil sa kanyang pagiging mapusok na bata. - Ikalima ay si Bingo na bagama’t bunso ay siyang may pinakamahirap na sitwasyon sa lima dahil siya ang bunso, siya ang sumasalo sa lahat ng mga kabiguan ng kanyang mga kapatid. Siya na lang ang natitirang pag- asa nina Amanda’t Julian, kaya nga siguro gagayahin na lang niya ang ama na isang inhenyero.b. Tao Laban sa Tao - Ang pakikipaglaban ni Jules at at ng kanyang kilusan laban sa PC-Metrocom PC-Metrocom o military military ay mayroong mayroong pisikal na labanang nagaganap tulad ng ‘encounter’ kung saan may nasugatan at namatay. namatay. Halimbawa ay ang nangyari kay Rene na natamaan ng bala sa pakikipaglaban. - Gayundin naman ang nangyaring pambubugbog ni Colonel Valderama Valderama kay Jules nang siya’y mahuli dahil sa pag-amin na rin ng iba nang naunang nasukol. c. Tao Laban sa Diyos - Isa ito sa mga pinakasikat na parte ng nobela kaya naman pinag-aagawan ng maraming pangkat para isadula, ang pakikipag-usap ni Amanda sa Diyos. Wow Wow hebigat noh! Sa eksenang iyon ay nakakatuwang tila sinasagot- sagot ni Amanda ang Diyos at supalpal talaga di ba? Alam naman nating likhang-isip niya lamang iyon subalit naroroon ang katotohanang may punto si Amanda at totoo naman ang mga sinasabi niya eh.
F. Paggamit ng mga Simbolismo 1. Ang Tula ni Gibran Kahlil Gibran Ang inyong anak ay hindi n’yo anak, Sila’y mga anak na lalaki’t babae ng buhay! Nagdaan sila sa inyo ngunit hindi inyo,
At bagama’t pinalaki n’yo, sila’y walang pananagutan sa inyo . . . - Ipinahihiwatig nito ang pagnanais ni Lualhati ma ipabatid sa ating lahat na ang sinuman ay hindi pag-aari ninuman. Sa ngayon, dahil kaming mga kabataan ay umaasa pa lamang sa mga magulang ay maituturing na pag-aari pa rin nila ngunit sa oras na makapagtapos na kami ng pag-aaral ay masasabi na naming nakahulagpos na kami sa kadena ng pagmamay-ari, tulad ng mga binata ni Amanda. 2. Paghahalintulad ni Amanda sa mga Bata’t Ibon - Noong nakita ni Amanda na tila paiyak paiyak na si Bingo dahil lumipad ang kanyang kanyang mga kalapati ay bigla na lang lang niyang naisip ang pagkakatulad ng ibon at mga bata. Tulad ng mga kalapati, ninanais din nating mga kabataan ang tumuklas ng mga bagay-bagay sa sarili nating paraan, nang walang tulong ng mga magulang. Gusto natin tayo lang, iyong walang nakikialam, para sa atin yun ang tunay na kalayaan – ang pagtuklas sa realidad ng mundo na tayo lang talaga. 3. Pagkakaiba nina Jules at Gani ng Panig - Parang napaka-ironic kasi si Jules NPA, makabayan at anti-government/American tapos si Gani naging US Navy, nadestino sa ibang bansa at doon na talaga nanirahan, in short parang gatas at kape ang pagkakaibe ng kanilang mga pninindigan. Ipinapakita lang nito na noong panahon ng batas militar ay kahit na mismong magkapatid ay nagiging magkalaban, nagkakasakitan, nagkakaaptaayan nagkakaaptaayan at yan ang kinakatukan ni Amanda. Amanda. Mabuti na lamang at hindi na rin nagpulis si Bingo dahil baka maging PC-Metrocom siya at makalaban pa si Jules sa isang welga. 4. Paraan ng Pagkamatay ni Jason\Kinahinatnan - Ang nangyaring ito kay Jason ay hango pa talaga sa totoong buhay, kay Boyet na natagpuang patay sa likod ng Ramada Hotel – labimpito ang saksak niya, tagos sa baga ang iba, tuhog pati puso, may marka ng itinaling alambre sa pulso niya, talop halos ang siko, tastas pati hita’t tuhod, basag pati bayag. Ipinaparating lamang nito ang napakaraming nangyayaring nangyayaring kawalang-hustisya noon pa man na hanggang ngayon ay patuloy na dumarami ang biktima. Ito ay maaari na ring dahil sa patuloy na paghihirap ng ating kalagayan sa buhay kaya maraming napipilitang kumapit sa patalim.
H. Paglalapat Talaga nga namang napakaraming naiambag ng Dekada ’70 sa aking kamulatan. Nabuhay ang aking damdaming nasyonalismo dahil sa impluwensya ni Jules na kahanga-hanga ang pagmamahal sa lipunan. Nabuhay din ang aking pagpapahalaga sa pamilya na kahit na nga hindi ganun kaganda ang aming samahan ay kahit napapaano ay nabatid kong kami-kami rin ang magdadamayan sa lahat ng unos ng buhay. buhay. Kami-kami rin pala ang talagang dapat na umunawa sa isa’t isa dahil makikita dito ang klase ng lipunan ng iyong ginagalawan. Para naman sa ating ‘Perlas ng Silanganan,’ nagsisilbi itong hamon sa tanang mamamayang Pilipino na nawa’y huwag sayangin ang dugo’t pawis na inialay ng dating pilit na kinalaban ang mapang-abusong epekto ng masalimuot na lipunan sa ilalim ng batas-militar. batas-militar.
I. Dugtungan
- Bilang mag-aaral sa Filipino ay napag-alaman kong hindi lamang sa Araling Panlipunan higit na mauunawaan ang kasaysayan o mga dating pangyayari sa isang lipunan. Dahil maging ang asignaturang ito, Filipino, ay maaari rin palang maging mas higit na kawili-wili kawili-wili ang dating ng kasaysayan, tulad ng Dekada ’70. Labis-labis ang naging kagalakan ko at naabutan ko pa ang taon ng simula ng pag-aaral ng mga akda ni Lualhati Bautista, ang mapangahas na manunulat ng Pilipinas. - Sa nobelang ito, lalong sumidhi ang pagka-Pilipino ko dahil ipinakita ng Dekada ang mga bagay-bagay na parehong katangi-tangi at di kaaya-aya sa ating Inang Bayan. Anupa’t Anupa’t mismong mga tao nito, tayong mga Pilipino ay may paninindigang di mabibili ninuman, kahit na ang pinakamakapangyarihan sa tanang bansa na Amerika. Tandaan, Tandaan, ang Pilipinas ay para sa ‘ting mga Pilipino at ang Amerika’y para sa Amerikano kaya walang silang karapatang angkinin ang lupain ng Perlas. - Maganda ang nobela dahil ang mga pangyayari ay batay sa totoong nangyari noong panunungkulan ni Marcos. Ang paraan ng pagsasalaysay na ginamit ay nakakahatak ng interes upang magbasa nang magbasa at ang pagkakaayos ng mga eksena ay mahusay na napagsunud-sunod sa tamang kalagyan upang magkaroon ng ugnayan nag bawat isa. Sa unang basa mo pa lang ay mahahatak ka na talaga sa mundo ni Lualhati noong dekada sitenta. J. Karagdagan 1. Pinaka-paboritong linya sa nobela: “It’s a man’s world but . . . It’s a woman’s world too!” (You know!) 2. Diyalogo - Tag lis h
] ]
]LOKCTHL
