Moduli IV Instalimi Dhe Konfigurimi i Sistemeve Operative

Sistemi Operativ Sistemi operativ eshte programi me i rendesishem ne nje kompjuter. Permes tij ekzekutohet cdo program tjeter aplikativ. Sistemi operativ kujdeset per funksionet baze te kompjuterit siq jane njohja e hyrjeve prej tastieres.daljet ne pajisjet dalese, mbajtja e shenimeve per ndryshimet ne fajlla dhe direktoriume dhe kontrollimi i pajisjeve periferike si disqet dhe shtypesit. Ekzistojne sisteme operative te ndryshme, por i pari qe eshte shfrytezuar ka qene DOS-i (Disk Operating System) i paraqitur nga firma "IBM" ne vitin 1981. Pasi qe per te punuar me te eshte dashur qe shfrytezuesit te jene te avancuara ne njohurite e kompjuterit, firma Microsoft paraqiti Windows 3.11 si sistem operativ shume me te persosur se DOS-i. Me vone paraqiten edhe sisteme operative nga Microsoft si: Windows 85, Windows NT, Windows 98, Windows ME, Windows 2000, Windows XP, Windows 2003, Windows Vista (2007) dhe Windows Seven (7) ne vitin 2009. Gjithashtu ka edhe sisteme operative te tjera,si UNIX, LINUX etj. Programet kompjuterike mund të ndahen në dy kategori kryesore: 



programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te perpunimit – programet programet zbatuese qe zgjidhin problemet e perdoruesve te tyre; – programet

Bashkesia e Programeve te Sistemit njihet me emrin Sistemi Operativ (SO). Perberja Sistemi operativ përbëhet nga një sistem një sistem më vete i quajtur kernel (bërthama) dhe nga një numër programesh të sistemit. Qellimi i Sistemit Operativ 



Drejtimi i burimeve te sistemit te perpunimit Lehtësimi i komunikimit midis personit dhe makines.(kompjuterit)

Aktivitetet e Sistemit Operativ 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Drejtimi i kujteses masive (file system); Drejtimi i kujteses( memories) RAM; Drejtimi i proceseve; Drejtimi i nderfaqes(paraqitja grafike) se perdoruesit; Perdorimi njekohesisht i shume perdoruesve ne te njejten makine; Kryerje e njekoheshme e shume proceseve mbi te njeten makine.

Albano Kreka Sokol Shoshi 2013

1

Struktura e Sistemit Operativ Sistemet Operative janë pergjithesisht te perbere nga nje bashkesi modulesh, bashkesi modulesh, sejcili sejcili me nje funksion te percaktuar. Modulet e ndryshme te sistemit operativ veprojne midis tyre sipas rregullave te percaktuara ne menyre qe te realizohen funksionet baze te makines. Sistemet Mono-Tasking (një detyrësh) 





Sistemet Operative qe bejne kryerjen e nje programi te vetem njihen me emrin mono-tasking (një detyrësh); Nuk është e mundur te nderpritet kryerja i nje programi për ti dhene CP U-ne nje tjeter programi Jane historikisht Sistemet e para Operative (psh MSDOS) (psh MSDOS)..

Sistemet Multi-Tasking (shumë-detyrësh) (shumë-detyrësh) Sistemet Operative qe lejojne kryerjen e njehersheme te shume programeve njihen si shumëdetyrësh (Windows-NT , Linux); Linux); Nje program mund te nderpritet dhe CPU-ja i kalohet nje programi tjeter. Sistemet Time-Sharing (kohë-ndarës) Nje zhvillim i sitemeve shumë-detyrësh janë sistemet kohë-ndarës. kohë-ndarës . Çdo program ne veprim kryhet periodikisht ne intervale te vogla kohe. Nese shpejtesia e procesorit është mjaft e larte krijohet kr ijohet pershtypja e nje zhvillimi paralel te proceseve. Drejtuesi i kujteses 









Organizimi dhe drejtimi i kujteses qendrore është pamja me kritike ne krijimin e nje SO; Drejtuesi i kujteses është moduli i SO i ngarkuar me shperndarjen e kujteses ne detyra (task) te ndryshme (për te kryer nje detyre është e nevojshme qe kodi i saj te futet ne kujtese); Koklavitja e drejtuesit te kujteses varet nga tipi i SO; Ne sistemet shume-detyresh mund te ngarkohen ne kujtese ku jtese shume programe njekohesisht Problem: si te ndahet hapesira ne menyre optimale


2

Ndarje Lineare Kujtesa Faqosja Kujtesa Virtuale 











Shpesh kujtesa kompjuterike nuk është e mjaftueshme për te permbajtur te gjitha kodet e detyrave te ndryshme; Mund te simulohet nje kujtese me e madhe qe mban ne (RAM) vetem (RAM) vetem pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate çast; Perdoret koncepti i kujteses virtuale. Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga kujtesa qendrore dhe te vendosen ne diskun ne diskun kompjuterik ne zonen e quajtur zona e shkembimit (swap-it). Raporti i dimensioneve te zones shkembyese dhe e RAM-it është 3 : 1 (maksimum); Procesoret moderne zoterojne mekanizma harduere për te lehtesuar drejtimin e kujteses virtuale.

Drejtuesi i sistemit te dosjeve Drejtuesi i sistemit te dosjeve (file system) është moduli i sistemit operativ qe ben drejtimin e informacioneve te ruajtura ne mekanizmat e kujteses masive. Ky drejtues duhet te garantoje korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te vendose ne dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve mbrojtjen e te dhenave nga perdorues jo te autorizuar. Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane: 







– Te Te jepet nje mekanizem për identifikimin e dosjeve; – Te Te jepen menyrat me te voliteshme ne qasjen e te dhenave; – Te Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te kujtimit; – Zbatimi Zbatimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.

Organizimi Gati te gjithe sistemet oprative perdorin nje organizim hierarkik te sistemit te dosjeve. Elementi qe ben rigrupimin e shume dosjeve se bashku quhet drejtoria (directory); Bashkesia hierarkike e drejtorive dhe dosjeve mund te paraqitet nepermjet nje skeme grafike te drejtorive


3

Drejtuesi i mekanizmave mekanizmave te Hyrje-Daljes (Input/Output (Input/Output ose I/O) Drejtuesi i mekanizmave te I/O është moduli i SO i ngarkuar me dhenien e detyrave mekanizmave qe bejne kerkesen dhe për ti kontrolluar. Nga ata varet cilesia dhe tipi i pajisjeve te lidhura ne kompjuter dhe te njohura nga sistemi. Udhezuesi i pajisjeve (Device Driver) Kontrolli i mekanizmave te H/N behet permes programeve te posaçme te quajtura udhezuesi i pajisjeve (Device Driver); udhezuesi i pajisjeve kryhet nga prodh uesit e mekanizmave qe njohin shume mire veçorite fizike. Keto programe kryejne keto funksione: 





Bejne transparente veçorite tipike fizike te çdo mekanizmi; Drejtojne komunikimin e sinjaleve drejt mekanizmave; Drejtojne mosmarrveshjet, ne rastin kur dy ose me shume detyra duan te hyjne njekohesisht ne te njejtin mekanizem.

Nderfaqja e perdoruesit Te gjithe sistemet operative perdorin mekanizma për ta bere sa me te lehte perdorimin e sistemit nga perdoruesi; bashkesia a ketyre mekanizmave te hyrjes ne kompjuter merr emrin e nderfaqes se perdoruesit 

Nderfaqja tekstuale: 

komanda perkthyese (guacke - shell )

Shembull MS-DOS Shembull MS-DOS Nderfaqja grafike (me dritare): 







Nxjerrja e programeve te ndryshme shfaqet shf aqet ne menyre grafike permes dritareve Perdorimi i skicave e ben me intuitiv perdorimin e llogariteses;

Sistemet e pranishëm në treg Në treg janë të pranishëm një sasi e madhe sistemesh siste mesh operative. Në të kaluarën prirja e shtëpive prodhuese të sistemeve të perpunimit ishte që të zhvillonin sisteme operative për ar kitekturën e tyre, prirja e sotme është ajo a sistemave operative të përdorshëm në platforma të ndryshme. Kjo është lista e sistemeve më të njohur:


4

Sisteme si UNIX

Ubuntu -

Linux

Janë sistemet operativë të lidhur me System me System V, BSD, V, BSD, Linux Linux,Ubuntu. ,Ubuntu. Janë sisteme me liçense: GNU, liçense: GNU, Open Open source (kod i hapur ), Freeware, ), Freeware, etj. etj. Këto sisteme janë edhe disa nga sistemet më të sigurtë dhe të fortë (të qëndrueshëm).

Microsoft Windows

Windows 7

Windows 8

Është sistemi operativ më i përhapur.


5

Apple Mac OS X

Mac Os X 10.6

Mac Os X 10.7

Një nga sistemet më të sigurtë. - Në Pranverë 2009 doli versioni i ri Mac Os X 10.6 i quajtur qua jtur Snow Leopard. - Ne shkurt te 2011doli versioni i ri Mac Os X 10.7 i quajtur Lion.



Perdorimi dhe llojet e Sistemeve Operative (OS)

Sistemi operativ apo OS është një program përmes të cilit jo vetem pajisjeve kompjuterike që hyjnë në funksion por edhe të gjitha paisjet e tjera, prej atyre më të thjeshtat e deri tek ato me te komplikuara si: ● Telefonat Mobile ● Kompjuteret (PC & Laptop) ● Terminale të ndryshme ● GPS (Global Position System) etj etj…

Në bote kemi edhe te tjera sisteme operative si: ● Produktet e Microsoftit ● Linux ● Unix ● Nowell etj..


6

Ne do ndalemi te produktet më të popullarizuara në botë të cilat janë të familjes Microsoft. Kjo kompani eshte zhvilluesi më i madh i sistemeve operative. Si sisteme operative të kesaj familje mund t’i cekim: ● DOS (Disk Operation System) ● Windows 3.0 ● Windows 3.11 ● Windows 95 ● Windows 98 & 98 SE (Second Edition) ● Windows Millennium ● Windows 2000 Professional ● Windows XP (exPerience) ● Windows Vista ● Windows 7 ● Windows Coult (mendohet në të ardhmen)

Tani për tani ne jemu duke shfrytezuar Windows XP ku edhe është kërkesë e shfrytezuesve në mbarë botën që ta perdorin këtë sistem operativ krahasuar këtë sistem dhe Windows Vista, prandaj kjo kompani ka deklaruar zyrtarisht z yrtarisht se do ta përkrahë këtë sistem edhe për disa vjetë (duke e azhurnuar – Update) Update) Sistemi operativ WINDOWS XP Ky produkt i Microsoftit është paraqitur si ● Windows XP Professinal – dedikuar dedikuar shfrytezuesve të avancuar si dhe kompanive profesionale ● Windows XP Home – dedikuar dedikuar shfrytezuesve per nevoja personale dhe atyre shtëpiake Fundamenti i këtyre 2 produkteve është identik, por windows XP Professional është plotesuar me një varg funksionesh më profesionale dedikuar shfrytëzuesve të avancuar. Çdo sistem operativ i cili ndërtohet, bazohet në atë paraprak (versionin e fundit) por duke ia marrur ato të mira dhe duke stimuluar me më te mirat që janë zhvilluar dhe që zhvillohen në atë sistem siç mund të vërejmë te ky sistem stabiliteti, siguria etj etj…

Deri me tani sistemet operative kane shfrytëzuar formatin FAT dhe FAT32 përderisa Windows XP shfrytëzon formatin NTFS i cili për nga siguria eshte më i sigurtë. Këreksa optimale që të funksionoj ky sistem operativ Windows XP janë: Komponenten Harduerike, Kerkesat Minimale: HDD 2 GB i lirë CPU Pentium III RAM 128 MB VGA 8 MB Windows XP përpos që instalohet si sistem i ri operativ në kompjuter, mund të instalohet edhe mbi sisteme tjera operative duke bërë aktualizimin apo zavendesimin e tyre me Windows XP


7

Sistemet operative që mbeshtesin këtë aktualizem janë: ● Windows 98 & 98 SE (Second Edition) ● Windows Millenium ● Windows 2000 Professional

Këtë aktualizem nuk e mbeshtesin Windows 95 e më të vjetër. Windows XP e mbështet edhe të ashtequajturen Multiboot funksionin, pra kjo do të thot se ne një kompjuter mund te instalohen 2 dhe më teper sisteme operative. Me rastin e startimit paraqitet boot menyra dhe shfrytezuesi percaktohet perc aktohet se ne cilin sistem operativ të aktivizoj kompjuterin, përndryshe kompjuterin njërin prej këtyre 2 sistemeve sis temeve operative e ka të nënkuptuar dhe me një kohezgjatje prej 30 sekondave. Duhet theksuar se shfrytezimi paralel i sistemit operativ në një kompjuter është i pamundur pra nëse dëhirojmë ta perdorim tjetrin sistem atëherë duhet restartuar. Përparsitë e ketij sistemi operativ janë të shumta, të theksohet se në vete ky sistem operativ permbanë shumë driver të paisjeve të ndryshme siç janë: USB, kamera të ndryshme, skaner, printer etj… që kur të kyçen në kompjuter detektohen dhe mund të shfrytezohen për punë

të metutjeshme por nëse blihet ndonje piasje dhe me atë paisje vine driverat është e deshirueshme të instalohen po ata driver. Ky sistem operativ ka edhe mundësine që të punohet me nje kompjuter tjeter në distancë sikur te ishte aty duke perdoruar opcionin Remote Desktop Connection. Pjesët Përbërese të Kompjuterit Pavaresisht nga veçorite që kanë modelet e prodhimeve të ndryshme, në të gjitha kompjuteret dallohen këto pjese: ● Njësite Hyrese ● Njësite Qendrore ● Njësite Dalese

Njësite Hyrese Përmes njësive hyrese bëhet vendosja e informatave në kompjuter, dhënia e komandave etj… Si

paisje hyrëse mund të veçojmë: ● Tastiera ● Mouse-Miu ● Skaneri ● Kamera

Njësite Qëndrore Ne kuader të njësive qëndrore bëjnë pjese: p jese:


8

● Motherboard-Pllaka amë ● HDD ● CD-ROM ● Burimi i energjisë (Power Supply)

Pllakëza amë është ajo paisje e cila i bene që të komunikojnë në mes vete si RAM, CPU, VGA, SOUND CARD ku te keto paisje lidhen në sllote në pllakëzen amë. Njësite Dalese Permes këtyre njesive ne mund t’i shohim rezultatet se çka kemi punuar deri me tani p.sh në

ekran shohim atë se çka jemi duke shkruar, projektuar etj përderisa printeri, plloteri etj e mundësojnë daljen në letër atë se çka kemi shkruar apo atë projekt të cilin e kemi përgaditur. Matja e Kujtesës Njesia matëse themelore për kujtesën është biti. Një (1) biti është aftesia që ka k ujtesa për të regjistuar një karakter. Njesia më e madhe se biti dhe e cila perdoret është Bajti, pra 8 bite = 1 b ajt. Për të mos perdorur shifra me miliona të Bajtave në vlerësimin e kujtesës përdorim shumefishat e njësisë baze siç janë: Kilobajti (KB) Megabajti (MB) etj… Megjitheatë bashkësia e programeve ndahet në 2 grupe kryesore si: Sisteme Operative dhe Programe Aplikative



Instalimi i Sistemit Operativ

Qellimet per instalimin e nje sistemi te paster te SO:   

Kur kompjuteri kalon nga nje puntor tek tjetri Kur sistemi operativ eshte korruptuar Kur nderohet hard disku i kompjuterit

Para se te instalohet nje sistem i ri operativ:   

Ruajtja e te dhenave ekzistuese Ti tregohet konsumatorit se te dhenat ekzistuese duhet te fshihen Konfirmimi se te gjitha te dhenat me rendesi jane transferuar dhe jane ruajtur

Sistemet operative kane keto metoda te instalimit: 

Instalimi i SO permes rrjetes nga ndonje server


9

Instalimi nga nje kopje e SO e ruajtur ne hard disk Instalimi i SO nga CD apo DVD Procedurat e instalimit:  

   

Particionimi dhe formatimi Harddisku duhet te jete i ndare ne forme logjike (partitioned) Duhet te krijohet File System-i Gjate fazes se instalimit, shumica e sistemeve operative duhet qe ne menyre automatike te ndaje pjeset logjike dhe ti formatoje ato.

Pergatitja e Hard Diskut   



Pjesa e pare e procesit te instalimit merret me formatim dhe ndarjen logjike te diskut. Pjesa e dyte pergatite diskun qe te pranoj sistemin e te dhenave (File System) File System ofron strukture te direktoriumeve me qellim te organizimit te sistemit operativ per shfrytezues, aplikacioneve, konfigurimeve konfi gurimeve dhe te dhenave. Shembuj te file systems: a. FAT32 file system b. New Technology File System (NTFS)

Instalimi i Sistemit Operativ 

Kur starton kompjuteri me CD instaluese te Windows-it, procesi i instalimit te Windows XP starton me 3 opsione: a. Setup XP: To run the setup and install the XP operating system, press ENTER. b. Repair XP: To repair an installation, press R to open the Recovery Console. Recovery Console eshte nje pajisje per gjetjen e gabimeve. Mund te perdoret per te formatuar dhe reparuar sektoret startuese (Boot Sector) apo Master Boot Record-in. Recovery Console konfiguron sherbimet dhe pajisjet per te startuar po per te mos startuar heren tjeter kur kompjuteri leshohet. c. Quit: To quit Setup without installing Windows XP, press F3.

Krijimi i Administratorit 

Gjate instalimit krijohet dhe perdoruesi Administrator me emrin “administrator”

Preferohet te nderohet ky emer per ceshtje sigurie Preferohet qe ky perdorues (user) te shfrytezohet vetem per ndryshime kritike te sistemit operativ dhe jo per pune te perditshme 

Krijimi i sfhrytezuesit fiktiv qe mund te perdoret si shabllon


10



Perdorimi i fjalekalimeve te sigurta

(Kjo preferohet te jete minimum 7 karakter, duke perfshire shkronja, simbole dhe numra).

Kompletimi i Instalimit 

Kur instalimi i Windows XP perfundon Kompjuteri restartohet Shfrytezuesi kycet per here te pare Verifikimi i numrit serial dhe perditesimet e sistemit



Perdorimi i Update Manager per te marre perditesimet e fundit


11

 









Si instalohet Windows XP?

Hapi i pare per te formatuar kompjuterin tuaj eshte te pajiseni me nje disk, CD, instalimi te Windows XP. Me pas duhet te siguroheni qe PC juaj ben boot nga CD-room. Per default boot behet nga hard disk. Per te ndryshuar kete kur ndizet PC juaj shtypni butonin F12 per tu futur ne BIOS. Ne dritarja qe do ju hapet ne menu lart kerkoni Boot. aty duhe perdorur p erdorur shigjetat zgjidhni CD-room.

Me pas fusni cd dhe beni restart PC. Kur PC juaj te ndizet do ju dali nje msg i tipit “Press any key to boot from cd”, ne kete moment shtypni nje buton cfaredo te tstieres. Do ju hapet menu e formatimit. Lexoni me vemendje dhe zgjidhni opsionet qe ju deshironi. Shikoni shpjegimet ne figurat e meposhtme. Albano Kreka Sokol Shoshi 2013

12


13


14



Pasi te formatohet hard disk PC do beje restart dhe do ju dali perseri msg i pikes 4. Kesaj here mos shtypni gje e pas disa sekondash do ju dali menu e instalimit te windows. Shikoni figurat per shpjegime me konkrete.


15


16


17


18


19


20


21


22





Kur te mbaroni instalimin windows dhe PC juaj te jete perseri funksional kontrolloni qe te gjitha driverat te tjene te instaluar. Nqs mungon ndonji instaloheni nga CD e PC suaj apo duke e kerkuar ne internet. pas ketyre PC juaj eshte gati dhe mund te instaloni te gjitha programet qe ju perdorni normalisht.


23



Si instalohet Windows 7?

Per te instaluar Windows 7 duhet te pajiseni me nje cd qe mban Windows 7. Gjithashtu keshilla jone eshte qe pc ku do instalohet w7 duhet te kete te pakten 1G RAM, dhe nje processor 1.5 GHz ne menyre qe sistemi te funksionoje. Sigurojuni qe pc juaj ben boot nga CD-Room. Futeni cd e W7 dhe beni restart pc tuaj. Imazhet e pare qe do te shifni jane keto:


24

Me pas procedura e instalimit ju kerkon te zgjedhni gjuhen, shtetin dhe gjuhen e tastieres.


25

Me pas beni click ne ‘Install now ‘


26


27

Ne kete moment opsionet jane dy, Upgrade per te zvendesuar sistemin e vjeter duke ruajtur programet e files qe kene ne pc ose Custom per te instaluar w7 dhe per te fshire fs hire sistemin e vjeter dhe gjithe files (formatim i pc). Nqs ju keni Vista mund te beni upgrade, gjithcka eshte e thjeshte dhe shkon pa probleme. Nqs sistemi i vjeter eshte XP atehere upgrade nuk shkon mire. Duhet te beni custon. Ne po zgjedhim rrugen e dyte d yte meqense eshte me e komplikuara. Pra click ke Custom.

Tani do te shifni listen e particioneve qe ka disku juaj. Ne shqmbullin tone eshte nje por zakonisht ju do shifni C, D, E…Zgjidhni particionin ku deshironi te instaloni w7(15Gbyte minimumi). Me pas click ke Drive options (advanced) .


28

Do tju shfaqen disa komanda si ‘Delete’, ‘Format’, ‘New’ dhe ‘Extend’ per tu aplikuar mbi

particionin qe keni zgjedhur. Ju mund ta modifikoni, ta eliminoni apo te krijoni nje te ri nga ai. Supozojme se thjesht deshironi ta instaloni w7 ne ai particion. Atehere duhet te beni click te Format dhe pastaj Next.


29

Instalimi filloj…


30


31

Tani zgjidhni User name dhe emrin e PC. Albano Kreka Sokol Shoshi 2013

32

Tani duhet te vendosni oren lokale, grupin e rjetit etj, pra te personalizoni W7 tuaj.


33


34


35


36

Ketu merr fund instalimi i Windows 7. Tani mund ta shijoni kete sistem te ri i cili eshte shume here me i mire se Vista apo XP edhe pse ky i fundit ka bere epoke…



Si instalohet Ubuntu? A. Menyra e pare. Once the Windows installer has installer has been downloaded, you need to open it to install Ubuntu. You'll find detailed instructions below. If you need further help, support options are listed at the bottom of this page. 1. 1 If you are using Internet Explorer , you'll be asked whether you want to run or save the file. Choose 'Run' to launch the installer.


37

Most other web browsers (like Firefox , for example) will only ask you to save the file. To start the installation, click 'Save' and then double-click the downloaded file.

2. 2 If a security message like this appears, click 'Continue' to proceed.

3. 3 To install Ubuntu, all you need to do is choose your user name and password. Do note that you need to enter your password twice to make sure you typed it correctly.


38

4. 4 After choosing your password, click 'Install'. The files will be downloaded and installed automatically. 5. 5 Wait until Ubuntu is downloaded and installed. This can take quite a while — the the downloaded file size is around 500MB - but you can keep using your computer throughout.


39

6. 6 When the installation is complete, you’ll be prompted to restart your computer. Click 'Finish' to

restart.

7. 7 After your computer restarts, choose 'Ubuntu' from the boot menu.


40

B. Menyra e dyte Kerkesat:

You will need the Ubuntu 10.10 Desktop ISO image that corresponds to your hardware architecture (i386 or amd64), and that can be downloaded from here. When the download is over, burn the ISO image with your favorite CD/DVD burning application (Nero, CDBurnerXP, Roxio) on a blank CD at 8x speed. Reinsert or leave the CD in your CD/DVD-ROM device and reboot the computer in order to boot from the CD. Hit the F8, F11 or F12 key (depending on your BIOS) to select the CD/DVD-ROM as the boot device. Wait for the CD to load...


41

In a couple of minutes you will see the wallpaper and the installation wizard. Select your language and click the "Install Ubuntu" button to continue...


42

Preparing to install Ubuntu Albano Kreka Sokol Shoshi 2013

43

Make sure you have all the listed requirements. Optionally, you can choose to download updates while installing and/or install third party software, such as MP3 support. Be aware, though, that if you select those options, the entire installation process will be longer!

Allocate drive space


44

At this screen you have three options:

1. Install alongside other operating systems - Choose this option ONLY if you have another OS (e.g. Windows XP) and you want a dual boot system. Editor's Note: Remember that, after the installation, the Windows boot loader will be overwritten by the Ubuntu boot loader!

2. Erase and use the entire disk - Choose this option if you want to delete your existing operating system, or the hard drive is already empty and you want to let the installer automatically partition the hard drive for you. This is the option recommended for all users, especially those who want a machine with a single operating system on it. 3. Specify partitions manually (advanced) - This option is recommended ONLY for advanced users, to create special partitions or format the hard drive with other filesystems than the default one. But it can also be used to create a /home partition, which is very useful in case you reinstall the whole system. Here's how you do a manual partitioning with /home: Albano Kreka Sokol Shoshi 2013

45

- Select the "Specify partitions manually (advanced) and click the "Forward" button; - Make sure that the selected hard drive is the right one. /dev/sda is the first physical hard drive. /dev/sdb is the second hard drive in your machine. So, make sure that you know which is the one you want to format! Otherwise, you will lose ALL YOUR DATA on that hard drive; - Let's say that the selected drive is empty (no other operating system or important data on it), but it has some partitions on it. Select each one of those partitions and click the "Delete" button. After a few seconds, it will say "free space." Do this with the other partitions from the selected hard drive, until they're all deleted and you have a single "free space" entry; - With the "free space" entry selected, click on the "Add" button. In the new window, type 2048 in the "New partition size in megabytes" field and select the "swap area" option from the "Use as:" drop down list. Click the OK button and, in a few seconds, you'll notice a "swap" line with the specified size; - With the "free space" entry selected, click on the "Add" button. In the new window, select the "Primary" option, type a value between 10,000 and 50,000 in the "New partition size in megabytes" field and select / as the "Mount point." Click the OK button and, in a few seconds, you'll notice an "ext4 /" line with the specified size; - With the "free space" line selected, click on the "Add" button. In the new window, select the "Primary" option, type a value between 30,000 and 50,000 (or whatever space you have left on the drive) in the "New partition size in megabytes" field and select /home as the "Mount point." Click the OK button and, in a few seconds, you'll notice an "ext4 /home" line with the specified size. size.


46

This is how your partition table should look like...

WARNING: Be aware that all the data on the selected hard drive or partition will be ERASED and IRRECOVERABLE.

Click the "Install Now" button to continue with the installation...


47

Editor's note: At this point the hard drive will be erase and partitioned, the CD data will be copied to the hard drive, and you can relax and continue to input the following required information.

Where are you?

This screen will feature a map of the Earth. Upon the selection of your current location, the time for the final system will adjust accordingly. You can try to guess you exact location with the mouse on the map, or just type the town in the designated field. Click the "Forward" button after you have selected your desired location...


48

Keyboard layout

On this screen, you will be able to choose a desired keyboard layout. But the default automatic selection should work for most of you. You can also click the "Figure Out Keyboard Layout" button for better recognition of your keyboard's ke yboard's layout. Click the "Forward" button when you have finished with the keyboard configuration...


49

Who are you?

On this screen, you must do exactly what the title says. Fill in the fields with your real name, the name of the computer (automatically generated, but can be overwritten), the name you want to use to log in on your Ubuntu OS (also known as the "username," which will be required to log in to the system), and the password. Also at this step, there's an option called "Log in automatically." If you check it, you will automatically be logged in to the Ubuntu desktop. Other option, called "Encrypt my home folder," will encrypt your Ubuntu installation. Click the "Forward" button to continue...


50

At this point the Ubuntu 10.10 (Maverick Meerkat) operating system will be installed...

After approximately 10 to 15 minutes (depending on your computer's specs), a pop-up window will appear, notifying you that the installation is complete, and you'll need to restart the computer in order to use the newly installed Ubuntu operating system. Click the "Restart Now" button...


51

The CD will be ejected; remove it and press the "Enter" key to reboot. The computer will be restarted and, in a few seconds, you will see the Ubuntu boot splash...

At the login screen, click on your username and input your password. Click the "Log In" button or hit Enter to log in... Albano Kreka Sokol Shoshi 2013

52

That it! Have fun using Ubuntu 10.10.


53

Desktop dhe Taskbar (konfigurimet) Desktop mund te konsiderohet si apsira e punes se perdoruesit gjeja me e zakonshme ne nje desktop jane ato qe qeuhen ikona nder ikonat me kryesore te desktopit mune te permendim :

a)My Computer –(perms –(perms kesaj ikone mund te maresh akse s ne particionet apo hardisqet prezente ne system apo edhe ne njesi te tjera si floppy disk , c d-rom , dvd-rom, flash disk) b)My Documents –(pergjithesisht –(pergjithesisht shumica eprograme qe funksionoin ne windows ndjekin nje standart te pergjithshme per vendin e ruajtjes se dokumenteve qe ata krijojne keto dokumente per cdo user ruhen ne My Documents c)My Network Places –(perms –(perms kesaj ikone mund te maresh akses ne burimet qe ofron rjeti kompjuterik kryesisht ne kompjuterat present ne rjet apo direktorit te ofruara nga rjeti. d)Recycle bin –(pergjithesisht –(pergjithesisht sistemi windows ne rastin kur perdoruesi fshi skdera apo direktori ndjek kete ruge keto te dhena nuk eleminohen eleminohen menjeher nga sistemi por ruhen ne nje forem te vacant ne recycle bin. Ne kete rast perdoruese ka mundesi ti rikthej perseri te dhenat nese I ka fshire gabimisht ( do te flitet ne paragrafet e mposhtme )Vec ketyre ikonave standart ne desktop mund te jene prezente ikona apo shortkate te programeve apo dokumenteve te krijuara nge vete perdoruesi. Nje tjeter pkomponent I rendesishem eshte edhe taskbari I cili ndodhet pergjithesisht ne pjesen e poshtme te ekranit dhe permabn disa component ne radhe tepare kmi butonin start perms ketij butoni useri mund te hap dhe aksesoj shume element te sistemit elemendi me i rendesishem eshte All Programs ketu tek all program gjenden te regjistruar shorkate dhe ikona te pothuajse te gjithe programeve qe gjenden ne system ne krahun e djtht te menus start gjenden disa ikona qe ndodhen edhe ne desktop pervec ketyre mund te permendim edhe Control Panel i cili permban utilitet te konfigurimit te sistemit (do trajtohet me vone) gjithashtu permendim My Recent Documents ku sistemi ruan nje list te dokumenteve me te fundit fundit te hapura nga perdoruesi me qellim per te lehtesuar hapjen hapjen e tyre here te tjera gjithashtu kemi komanden komanden run e cila sherben per realizimin e egzekutimeve te ndryshme help and Support ku mund te maresh ndihme per funksioninmin elementeve te ndryshem te windows. windows. Nderkohe komanda search qe perdoret per kerkimin dhe gjetjen e skedareve nderkohe krau i majt eshte i ndar ne dy pjese ne pjesen e siperme gjenden disa ikona te c ilen gjenden gjithmone ne ate pozicion ( vetem ne se perdoruesi nuk I heq nderkohe pjesa e poshtme konsiderohet si apsira e programve me te perdorshme ketu reg jistrohen ikona te programeve qe perdoruesi ka hapur me shpesh.Nje pjes tjeter shume e rendesishme task bar eshte edhe ai ajo qe quhet system system tray(notification area)pergjithsisht kjo eshte pjesa djathtas taskbarit taskbarit aty shfaqen disa ikona qe u korespondojne korespondojne programeve apo utiliteteve te ndryshme ndryshme te cial jane gjithmone active ne system. Ikona te zakonshme ne kete zone jane ikona e volumit te zerit ikona e antivirusit, ora e sistemi etj.


54



Konfigurimi i menuse start dhe taskbar

Disa nga konfigurimit qe mund te behen nga keto component : Klikoni me right click mbi task bar dhe Lock Taskbar nese ky funksion funksion eshte I zgjedhur nuk mund te nryshohen (zgjerohet apo levizet) Auto hide the task bar nese opsioni eshte I zgjedhur taskbari fshihet nese nuk eshte aktiv duke zgjeruar hapsiren e punes. Shfaqet nese perdoruesi afron mausin ne fund te ekranit. Keep the taskbar on top of other windows Nese opsioni eshte I zgjedhur taskbar qendron gjithmone I dukshem ne ekran edhe nese nje program maksimizohet maksimizohet net e kundert taskbari mbulohet nga programi. Notification are Ketu ne kete seksion realizohen konfigurime te ikonave te kesaj zone show the clock nese opsioni eshte I zgjedhur afishohet ora Hide inactive icons theksojme se shume ikona te notification area qe nuk perdoren shpesh mund te mbahen te fshehura. Per te zvogeluar zonen qe ze notification are qe ze ne taskbar kjo realizohet nepermjet hide inactive icons.Start menu konfigurohen disa paramentrat te paraqitjes se start menu tek costumsize Duke klikuar te costum ize behen konfigurime konfigurime madhesia e ikonave ikonave ne start menu mund ta caktohet larg icon ose small icon.tek sesioni programs realizohet nje konfigurim I numrit te ikonave te programve qe sistemi mban ne listen e programve me te perdorura (hapsira majtas menus start konfigurimi butoni clear list pastron nga ikonat listen e ruajtur deri neketo momente nga sistemi ).

Ne sesionin start menus settings kemi opsionin highlight newly installed programs sa here qe perdoruesi instalon programe te reja ikonat e tyre te start all programs qendrojne te selektuara me nje ngjyre te vacant deri ne momentin kur perdoruesi ti hap per here te para. Ne seksionin start menu items konfigurohet menyra se si do te paraqitet disa component ne menun start start konkretisht per disa component kemi tre menyra paraqitje


55

a)Display as link- nese zgjidhet ku opsion elementi perkates paraqitet paraqitet ne formen e nje ikone dhe perdoruesi duhet te klikoje per te hapur dritaren perkatese b)Display as menu- ne kete rast permbajtja e objektit shfaqet ne formen e nje menuje c)Don’t display display this item-objekti nuk afishohet fare ne menun start. 2 opsione te tjera ne kete seksjon jane run command dhe search nese opsionet jane te zgjedhura keto dy komanda shfaqen ne menun start.Recent Documents nese opsioni List my most

recently opened documents nese opcioni eshte I zgjedhur sistemi ruan listen e dokumenteve me te fundit te perdorura nga perdoruesi . nderkohe butoni clear list Fshihen listat e dokumentave te fundit te hapura nga perdoruese.Clasic Star menu nese zgjidhet ky opsion menyja start paraqitet sipas modelit te versioneve te windows windows para windows windows XP


56



Llogarite e perdoruesve, te drejtat dhe siguria

Perdoruesit ne Windows XP Professional

Nqs kompjuteri juaj perdor sistemin Windows XP, ne te mund te krijoni disa per dorues te ndryshem. Nqs jeni pjese e nje rrjeti, administratori i rrjetit duhet te caktoje llogari per ju, ne menyre qe te mund te hyni ne rrjet. Ka disa lloje perdoruesish :   

Perdorues lokal ( Local user account ) Perdorues i rrjetit ( Domain user account ) Perdorues te posatshem ( Built-in user account (local and domain))

Pedoruesit lokal

Nje llogari lokale – lokale – Ben Ben te mundur qe nje perdorues te hyje ne nje kompjuter dhe te perdore

resurset e tij. Ky perdorues mund te hyje ne nje tjeter kompjuter nqs ka llogari tjeter tek kompjuteri i dyte Keto llogari perdoruesish menaxhohen nga Securety Accounts Manager (SAM)

Perdoruesit e rrjetit

Llogari ne rrjet - Mundeson nje perdorues te logoje ne nje rrjet dhe te kete akses ne resurset e

rrjetit Ky perdorues mund te kete akses ne te gjithe kompjuterat e rrjetit edhe me nje llogari te vetme dhe me nje password .

Perdoruesit e posatshem

Llogari e posatshem – posatshem – Mundesojne Mundesojne pune administrative ose te perkohshme per nje kompjuter ose

nje rrjet. Ekzistojne dy llogari te posatshem qe nuk mund te fshihen : Administrator dhe Guest. Keto llogari te posatshme krijohen gjate instalimit te Windows XP


57



Local User and Groups Utility

Ju mund te perdorni L ocal per te kryer detyrat e meposhtme: ocal U sers and Grou ps •

•

•

•

Krijoni nje llogari per nje perdorues, ose te fshini nje llofari ekzistuese. Modifikoni nje llogari duke nderruar emrin, ose te dhena te tjera si psh password ose pershkrimin. Vendosni password per nje llogari. Aktivizoni ose c'aktivizoni nje llogari

Nqs keni te drejta si administrator, ju mund te krijoni nje llogari lokale ne kompjuterin tuaj, ne menyre qe nje perdorues te mund te aksesoje te dhenat ne te. Si krijohet nje local user account ?


58



Krijimi i nje llogarie per perdorues lokal

Menyra e pare: Per te krijuar nje llogari te nje perdoruesi lokal kryeni keto veprime: 1. Click Start>> Programs >> Administrative Tools >> Computer Management . 2. Ne Computer Management, hapni Local Users and Groups . 3. Klik te djathte te Users folder, dhe kliko New User. 4. Ploteso dritaren e dialogut ...



Grupet ne Windows XP

Secila llogari perdoruesi i perket nje grupi me te drejtat e tij per te performuar disa veprime ne kompjuter. Nje grup eshte nje bashkesi llogarish. Keto grupe grup e perdoren per te menaxhuar te drejtat dr ejtat dhe aksesimet e disa resurseve, sic jane p.sh. shared folders ne rrjet, skedaret dhe direktorite dhe printerat. Nje grup lejon te caktohen leje per keto resurse vetem v etem nje here per grupin, ne vend qe te caktohet caktohe t disa here per cdo perdorues.


59



Groups in Workgroups (Groups on a Local Computer)

Ne kompjuterat qe sjane te perfshire ne ndonje domain, do main, mund te krijohen vetem grupe lokale. Ky grup kontrollon aksesin vetem per ate kompjuter. Albano Kreka Sokol Shoshi 2013

60

Rregulla e anetaresimit

Rregullat e anetaresimit per grupet perfshijne : • Gruper lokale mund te permbajne vetem llogari lokale per perdoruesit per ate kompjuter ku eshte krijuar. • Nje grup lokal nuk mund te jete anetar i nje grupi tjeter.

Grupet e posatshme   

Windows XP automatikisht krijon grupe te posatshme gjate instalimit. Keto grupe kane te drejta te paracaktuara. Ju nuk mund te fshini keto grupe te paracaktuara.

Grupet lokale te paracaktuar

Keto grupe jane: Albano Kreka Sokol Shoshi 2013

61

• Administrators, te cilet kane akses te pakufizuar ne kompjuter. • Power Users, qe ka shume te drejta, po ka dhe disa kufizime. • Users and Guests, qe kane te drejta te limituara. • Backup Operators, qe mund te mbishkruajne kufizimet e sigurise per arsye te backup.

Perdoruesit lokal ne nje workgroup

Ne nje workgroup, strategjia e caktimit te te drejtave eshte direkte. Cdo perdorues qe kerkon te marre akses ne nje resursi te caktuar ose te kryeje nje detyre ne nje kompjuter, duhet te kete nje llogari ne ate kompjuter. Nqs disa perdorues ne nje kompjuter kerkojne ker kojne akses per te njejtin resurs ose kerkojne k erkojne te kryejne te njejten detyre, perdorni nje grup lokal per ti caktuar vec nje here keto te drejta per secilin anetar te grupit.

Strategjia ALP

•

Vendosni nje llogari- accounts (A) ne nje local group ( (L) ne nje kompjuter.


62

•

Caktojini te drejtat - permissions (P) ose leje per grupin lokal ne te kompjuterin ku kerkohen resurse te rrjetit ose sherbime te rrjetit.

Canco' Krijoni nje grup lokal ' Gjergj Canco'

Emri i grupit : ' Gjergj Canco' Canco' Pershkrimi: cfare te doni ju Anetare : os2012, os2013

Llogarite e perdoruesve

Perdoruesi Administrator ka te drejten te beje cdo gje: • Te krijoje, te ndryshoje dhe te fshije llogarite. • Te beje ndryshime ne sistem. • Te instaloje dhe te fshije programe. • Te aksesoje cdo skedar.

Llogarite e perdoruesve

Perdoruesit me llogari te limituara kane te drejta te bejne vetem gjerat qe ndikojne ne llogarine e tyre: Te ndryshojne dhe te fshijne passwordin e tyre. Te ndryshojne foton e llogarise se tyre. Te ndryshojne parametrat e desktopi. Te shohin skedare qe kane krijuar ne direktorine shared document. Ndryshoni llogarine tuaj: a. Ndryshoni foton e llogarise b. Ndryshoni passwordin tuaj     


63

Moduli IV Instalimi Dhe Konfigurimi i Sistemeve Operative

Recommend Documents