Logistika u Saobracaju

SEMINARSKI RAD Predmet: Logistika u saobraćaju

TEMA: LOGISTIKA TRANSPORTA

NASTAVNIK

STUDENT

Logistika transporta

Zoran Dragojlović 268/11

doc.dr Marko Vasiljević,dipl.ing.saobr.


Sadržaj 1.Uvod.............................................................................................................................................2 2.Transport......................................................................................................................................3 3. Pojam saobraćaja........................................................................................................................4 4.Podjela transporta.........................................................................................................................5 4.1.Unutrašnji transport..............................................................................................................6 4.2. Spoljni transport...................................................................................................................7 5.Prednosti pojedinih oblika transporta........................................................................................10 6.Izbor optimalnog transportnog sredstva.....................................................................................12 7.Ekonomičnost transporta...........................................................................................................13 8.Principi u transportu...................................................................................................................14 8.1.Princip elastičnog prilagođavanja prevoza.........................................................................14 8.2.Princip ekonomičnosti puta.................................................................................................14 8.3.Princip ekonomičnosti snage..............................................................................................14 8.4.Princip ekonomičnosti brzine.............................................................................................15 8.5.Princip urednosti i tačnosti prevoza....................................................................................15 8.6.Princip bezbijednosti prevoza.............................................................................................15 8.7.Princip prostornog dejstva..................................................................................................16 8.8.Princip ekonomičnosti prevoza...........................................................................................16 9.Zaključak....................................................................................................................................17

1.Uvod

2

Logistika transporta Zoran Dragojlović 268/11 Riječ logistika se koristi od polovine 19.vijeka. Do ekspanzije razvoja logistike došlo je uporedo sa ispoljavanjem trenda globalizacije i decentralizacije proizvodnje, čije funkcionisanje značajno zavisi od kvaliteta logističkih aktivnosti, s jedne strane, a s druge, takav razvoj je, između ostalog, omogućen revolucionarnim razvojem komunikacionih i informacionih tehnologija. Naime,do intenzivnijeg razvoja logistike u preduzećima došlo je u drugoj polovini 20.vijeka, da bi danas logistika bila zastupljena u svim životnim sferama i uporedo s tim sve se više razvija. Radi bližeg određivanja ovog pojma, u smislu u kojem će se koristiti u radu, logistika se može definisati kao skup aktivnosti kroz se vrši oblikovanje, projektovanje, upravljanje, realizacija i kontrola postupaka na području transporta, manipulisanja i skladištenja robe. U savremenim uslovima se najčešće koristi za označavanje poslovne funkcije koja se bavi koordinacijom svih kretanja materijala, proizvoda i robe u fizičkom, informacijskom i organizacijskom pogledu. Kroz ovaj rad objasniću sam pojam transporta, unutrašnjeg transporta, spoljnjeg transporta, kao i navesti osnovne prednosti i mane pojedinih oblika transporta. Takođe, bitno za logistiku transporta je izbor optimalnog transportnog sredstva i različiti principi u transportu. Pored ovoga pokušaću da ukažem na sam značaj transporta. Transport predstavlja jednu od najznačajnijih logističkih funkcija, dijelom zbog visokih troškova koje sa sobom nosi, dijelom što zauzima prvo mjesto (transport sirovina za proizvodnju) i poslednje mjesto (transport gotovog proizvoda za proizvodnju) u proizvodnom procesu. Praktično, zaustavljanje transporta bi značilo zaustavljanje proizvodnje. Stoga je od izuzetnog značaja za opstanak preduzeća na tržištu, dobro organizovanje i upravljenje procesom transporta. Kao ilustracija troškova koje transport za sobom nosi može poslužiti procjena da su troškovi transporta u SAD za 2003. godinu premašili 300 milijardi dolara, a za 2005. godinu su premašili cijelih 1.000 milijardi dolara.

2.Transport 3

Logistika transporta Zoran Dragojlović 268/11 Među različitim granama privredne djelatnosti, transport zauzima jedno od vrlo značajnih mjesta i to ne samo po vrijednosti transporta odnosno ulaganja u transportne kapacitete i puteve na ciljanost i angažovanje velikog broja ljudi u njegovoj djelatnosti već i zbog toga što se uz to ne može zamisliti proizvodna aktivnost koja nije povezana između proizvođača i potrošača materijalnih dobara.Ljudsko društvo od svog nastanka uvijek je bilo upućeno, odnosno prisiljeno na međusobnu povezanost. Sve te najrazličitije oblike međusobne razmjene mogli bismo nazvati jednom riječju komunikacije . (1, str.45). Pod pojmom komunikacije u smislu internacionalnog izraza, odnosno pojma transport na našem jeziku podrazumijevamo sveobuhvatnost, odnosno razmijene među ljudima: dobara, osoba, novca, slika i drugih oblika razmijene. Izraz transport ima široki aspekt značenja u različitim djelatnostima, tako se pod pojmom transport često podrazumijevaju trgovačke organizacije, koje se bave prometom robe: za cirkulaciju novca se koristi izraz „platni promet“. Što se tiče pojma transport kao internacionalnog termina odnosno pojma ili izraza za prevoz, na našem jeziku taj izraz ima najviše značenja i predstavlja izraz koji se odnosi na sav prevoz (transport).(1, str.45). S obzirom na sveobuhvatnost odnosa koji ulaze u pojam komuniciranja, odnosno transporta, ti odnosi se mogu posmatrati sa različitih aspekata, prije svega ekonomskog. Ekonomsko značenje transporta izražava se kao: Transport kao privredna djelatnost, omogućuje proces reprodukcije za veliki broj proizvoda. Kako transport u ljudskoj zajednici ima veliko značenje u okviru „UN-a“ osnovana je posebna komisija za transport i komunikacije kojoj je zadatak da u svom okviru omogućuje i prikupljanje međunarodne odnose s ciljem ekonomskog napredka podizanjem blagostanja i očuvanja mira u svijetu.(2).

3. Pojam saobraćaja 4

Logistika transporta Zoran Dragojlović 268/11 Saobraćaj rezultira iz transporta, on ga naime generiše. Angažovanjem transportnih sredstava, njihovim kretanjem odnosno transportom tereta između dvije ili više tačaka na mreži uzrokovano je postojanjem pozitivnog ili negativnog potencijala. U teoriji saobraćajnog toka, pozitivnim potencijalom označava se mjesto gdje nastaje roba odnosno mjesto njenog izvorišta, a negativnim potencijalom mjesto gdje postoji potreba za robom odnosno mjesto njene potrošnje. Saobraćaj se može opisati kao specifičan tržišno orjentisan sistem transporta koji karakteriše vrsta, količina robe koja se premiješta, uključujući prostorne i vremenske karakteristike i tehnološki elementi odnosno infrastruktura kojima se vrši to premiještanje. Od posebnog značaja za vrednovanje transporta odnosno definisanje saobraćajnog učinka je njihova vremenska struktura. U većini slučajeva pri realizaciji transportnog zadatka vremenski okvir je tačno određen, redom vožnje, vremenom otpreme i isporuke, radnim vremenom komitenata, klimatskim i drugim uslovima. Svako odstupanje od zadatog vremenskog okvira ima posljedicu po pravilu negativnu pojavu učinka.(1, str.46). Kod prevoza robe od proizvođača do potrošača primjenjuje se niz varijanti za korišćenje različitih vidova prevoza. Sve ove varijante zasnivaju se na određenim zajedničkim elementima kao što su: korišćenje različitih tipova vozila, zavisno od vrste i količine robe koja se prevozi, pretovar na spoljnim mjestima transporta između korisnika usluga i prevoznika, kao i između različitih prevoznih sredstava, koji se realizuje sistemom komad po komad, korišćenje različitih tehničkih pretovarnih sredstava prilagođenih pojedinim vrstama robe i različitim vrstama vozila, skupa pakovanja neophodnu za zaštitu robe pri transportovanju i dr. • •

•

Osnovni cilj ove materije je upravo da ukaže na pravce racionalizacije i potrebu primjene novih strategija, zbog čega se često govori da logističari kreiraju ralike između transporta i saobraćaja i da kao takvi predstavljaju arhitekte transportnog i logističkog lanca. Osnovne odredice transporta su: vrijeme-zadržavanja u transportu i mjesto-polazište-odredište.(1,str.47).

4.Podjela transporta 5

Logistika transporta Zoran Dragojlović 268/11 Postoje dvije, najčešće korišćene, podjele transporta. Prva se bazira na odnosu transporta i proizvodnog procesa pogona, a druga na osnovu sredine kojom se vrši transport. Prva podjela razlikuje spoljašnji i unutrašnji transport. Unutrašnji transport se vrši unutar proizvodnog pogona i tokom procesa proizvodnje. Spoljašnji transport se često dijeli na ulazni i izlazni transport, odnosno pravi se razlika da li se radi o transportu sirovina i poluproizvoda prema proizvodnom pogonu ili se radi o transportu gotovih proizvoda ka distributeru, prodajnom mestu ili direktno kupcu. Ova podjela se vrši samo zbog načina upravljanja transportom, dok su transportna sredstva identična u oba slučaja. Eksterna podjela transporta je na: drumski, željeznički, vodeni, vazdušni i cjevovodni. • • • • •

Svaki od njih ima svoje prednosti i mane. Na primjer, vazdušni transport je jako skup, ali brz. Takođe, kod dostave pošiljki od prodavca do kupca, potreban je pretovar najmanje dva puta. Frekvencija upotrebe unutrašnjeg i spoljašnjeg transporta nije jednaka. Mnogo češće se koristi unutrašnji transport. Unutrašnjim transportom se prevoze manje količine, jer je on manjeg kapaciteta u odnosu na spoljašnji.(2).

4.1.Unutrašnji transport Unutrašnji transport predstavlja logistički proces od izuzetnog značaja ne samo zato što što je on, u stvari, „krvotok“ organizma preduzeća, već zato što u velikoj mjeri utiče na poslovne rezultate. Veličina ovog uticaja ogleda se u činjenici da troškovi unutrašnjeg transporta iznose od 10 do 90% ukupnih troškova poslovanja. Zato je unutrašnji transport centralna tačka optimizacije.(1,str.47). Zadaci unutrašnjeg transporta su povezivanje spoljnjeg i unutrašnjeg transporta, dostava robe u neoštećenom stanju u pravo vrijeme, na pravo mjesto i uz najniže troškove. Da bi se moglo odlučivati o izboru transporta i transportnih puteva, potrebno je dobro poznavati stanje i razvijenost transporta u previđenim transportnim pravcima. Pored toga, potrebno je postaviti jasne transportne zahtjeve koji se odnose na: brzinu, sigurnost, pakovanje, gustinu pakovanja roba u transportu, tačnost dostave, kontinualnost tokova roba, količine roba koje treba transportovati u jedinici vremena, cijenu robe ( ne mogu se postavljati visoki transportni zahtjevi za zapreminski jeftinije robe, kao što je npr. pijesak, sirova nafta, ugalj i dr.), gabarite roba. Ako robe prelaze državne granice, neophodno je da se transport uskladi sa različitim propisima. Ovom problematikom se bave brokeri i špediteri. Da bi transport roba bio jeftiniji, logistika razmatra ekonomičnost iznajmljivanja transporta ili stupanje u neki od vidova partnerstva sa prevoznicima. Kriterijum pri izboru snižavanje troškova, podizanje nivoa rada i, u krajnjoj liniji, ostvarivanje većeg profita na duže vrijeme za cijelu firmu. Rješenja problema transporta nisu trajna s obzirom da je transport podložan stalnim promjenama koje nastaju iz tržišnih, razvojnih ili drugih razloga. 6

Logistika transporta Zoran Dragojlović 268/11 Svaki transport prouzrokuje troškove, ali ti troškovi ne povećavaju vrijednost izrade. Pošto su troškovi transporta direktno proporcionalni s vremenom, treba to vrijeme što više skratiti. No, to skraćenje transportnog vremena može se postići organizacijom i mehanizacijom. Skraćenje vremena kod mehanizacije postiže se upotrebom najprikladnijih transportnih sredstava. Mehanizovani transport pojednostavljuje, olakšava i ubrzava proces zarade i time skraćuje vrijeme izrade.(1,str.47).

4.2. Spoljni transport Osnovna podjela transporta vrši se na osnovu sredine, sredstava kojima se transportovana roba kreće, tako da su osnovni vidovi saobraćaja: željeznički, drumski, vodeni, avio ( vazdušni) i cijevni .(1,str.48). • • • • •

Transport se dijeli na sledeće oblike: suvozemni vazdušni vodeni izdvojeni oblik:cijevni i žičare.(1,str.48). • • • •

Da bi se obavljale saobraćajne radnje vezane za prenos reči,vestii slike koristimo sledeća sredstva:telefon, radio, telegraf i televiziju, pa prema tome razlikujemo sledeće vrste ovog saobraćaja: telegrafski, radiotelegrafski, telefonski, televizijski.(1,str.49). • • • •

4.2.1.Željeznički Jedna od velikih prednosti željezničkog transporta je sposobnost da se preveze različita vrsta robe, počev od suvih, rasutih i tečnih roba, zamrznute hrane, svežeg voća i povrća koji zahtevaju kontrolisanu temperaturu tokom transporta, robu nepravilnog oblika i velikih gabarita i slično. Prevoznici koji se bave željezničkim transportom se smatraju "prirodnim monopolistima".Razlog za ovo su visoke investicije koje su neophodne za otpočinjanje ovog posla (ovde se u obzir uzimaju transportne organizacije u razvijenim ekonomijama, pošto kod nas, praktično, postoji samo jedan prevoznik).(2). Uz pretpostavku da je infrastruktura razvijena, prevoznik mora da obezbijedi terminale za pristup vagonima, opremu za podršku utovaru,manipulisanju i istovaru i lokomotive i vagone. 7

Logistika transporta Zoran Dragojlović 268/11 Zbog ovakvih uslova, željeznički transport, u svijetu, važi za deo industrije "u opadanju", odnosno, udio željezničkog transporta u ukupnim troškovima / zaradama opada.(2). Kako željezničkom transportu ostali vidovi transporta intenzivno oduzimaju poslove, željezničke organizacije su prinuđene da unapređuju svoje poslovanje i snižavaju troškove transporta po kilometar-toni prevezene robe. Ovo sniženje troškova povoljno utiče na povećanje obima transporta, što ima dalje povoljne posledice na industriju koja se koristi ovim vidom transporta. Željeznički transport se koristi uglavnom za transport veće količine roba na duže relacije. Transportovana roba je, po pravilu, niske vrednosti po jedinici mase, kao i visoke specifične težine (velika masa po jedinici zapremine). Ovaj vid transporta se većinom koristi za transport drvene građe, rude, poljoprivrednih proizvoda i poluproizvoda hemijske industrije. Kako su ovo robe koje imaju relativno nisku cijenu po jedinici mase, troškovi transporta imaju visok udio u ukupnoj cijeni navedenih proizvoda na tržištu. Sa druge strane, ovo utiče i na prihod koji ostvaruju organizacije koje se bave željezničkim transportom i taj prihod je za ovaj vid transporta najniži po prevezenoj kilometar-toni od svih ostalih vidova transporta.(2). Osnovni nedostatak željezničkog transporta je relativna nedostupnost (ne postoji rasprostranjena infrastruktura kao što postoji za drumski transport – puno je naselja koja nemaju blizu željezničku prugu i utovarnu stanicu). Ovo znači da prevoznici moraju da angažuju i drumski transport kako bi dovezli robu do utovarne stanice, što povećava ukupne troškove transporta, a takođe i povećava rizik od oštećenja robe prilikom pretovara. Drugi nedostatak željezničkog transporta je brzina, odnosno vrijeme transporta. Prosečna brzina transporta kontejnera putem željeznice iznosi oko 30 km/h, mada se, na nekim dijelovima pruga ostvaruju prosječne brzine i do 100 km/h (ovi podaci se odnose na američku, japansku i zapadnoevropsku željezničku mrežu). Pored samog vremena transporta, na ovako nisku prosječnu brzinu transporta utiče i potreba da se roba klasifikuje po odredištu, kako bi bilo moguće, na račvanjima, razdvojiti željezničku kompoziciju na više dijelova i usmjeriti ih u potrebnom pravcu.(2).

4.2.2.Drumski Drumski transport dijeli prednosti sa željezničkim transportom, po pitanju vrsta roba koje može da preveze. Pored ovoga, drumski transport ima i dodatnih prednosti u vidu: -razvijene infrastrukture, koja mu omogućuje transport, praktično, od skladišta proizvođača do bilo kojeg odredišta, -relativno niskih troškova transportnih sredstava, što omogućuje gotovo svakoj organizaciji da ih posjeduje i -relativno visoka brzina transporta. Za kvalitetan drumski transport, jedan od osnovnih preduslova je razvijena infrastruktura. Kod drumskog transporta, infrastrukturu razvija država, a prevoznici plaćaju nadoknadu za korišćenje te infrastrukture u vidu taksi prilikom registracije vozila, drumarine ili doprinosa kroz cijenu goriva. (2). Nedostaci drumskog transporta su relativno visoki troškovi transporta i relativno niska pouzdanost transporta, pošto na vrijeme prispijeća pošiljke u znatnoj mjeri utiču gužve na drumovima, meteorološki uslovi i nepouzdanost samog prevoznog sredstva.( 2 ) .

Još jedan nedostatak ovog vida transporta koji se javlja poslednjih decenija jeste ekološki faktor. Sve su veći pritisci na proizvođače prevoznih sredstava da snize nivo zagađenja vazduha, 8

Logistika transporta Zoran Dragojlović 268/11 pošto se motori sa unutrašnjim sagorevanjem, koji pokreću cjelokupni drumski transport, visoko kotiraju na listi zagađivača čovjekove okoline.(2).

4.2.3.Vodeni Vodeni transport karakteriše korišćenje postojećih puteva – rijeka, jezera, mora i okeana, koji uglavnom ne zahtijevaju održavanje (ovde se može navesti izezetak održavanja pristanišne zone, kao i riječnog korita, koje je zbog nanosa pijeska i mulja potrebno očistiti). Od prevoznika koji se bave ovim vidom transporta očekuju se investicije u plovne objekte i objekte u pristaništu. Od pristanišnih objekata, najvažniji je način utovara / istovara i najčešće se koriste veliki kranovi ili je omogućen ulaz motornim vozilima direktno na plovni objekat. Izgradnja pristanišnih objekata, uglavnom, pada na teret države ili grada u čijoj zoni se nalazi pristanište, a zatim grad / država vraćaju uloženi novac kroz naplaćivanje usluga koje pružaju prevoznicima (prevoz, utovar, istovar, energija, takse i slično). Postoje i slučajevi da neka privredna organizacija izgradi svoje pristanište, za svoje potrebe. Prednosti vodenog transporta su niski troškovi po kilometru-toni prevezene robe. Iako vodeni transport ima visoke osnovne troškove, usljed prevoza ogromnih količina robe na velike udaljenosti, troškovi po jedinici tereta su najmanji od svih vidova transporta. Vodenim transportom se uglavnom transportuju robe visoke specifične težine (ugalj, rude,nafta), koje je potrebno transportovati u velikim količinama.(2). Veliki nedostatak vodenog transporta su visoki inicijalni troškovi (cijena plovnog objekta) i niska brzina prevoza. Jedan od ozbiljnih problema koji se javljaju kod vodenog transporta jeste utovar, odnosno istovar robe. Kako su pristaništa skupa za izgradnju, nije ih moguće izgraditi u blizini svakog korisnika vodenog prevoza, tako da je potrebno organizovatii prevoz robe do utovarnog pristaništa, kao i prevoz od istovarnog pristaništa. Ovo značajno podiže nivo troškova, ali i nivo rizika od oštećenja robe prilikom transporta od proizvođača do kupca.(3).

4.2.4.Avio-vazdušni Aviotransport je specifičan po svojoj visokoj brzini transporta, visokim troškovima i visokoj pouzdanosti. Zbog visokih troškova transporta, prevoz je “ograničen” na robu koja ima veliki značaj, malu težinu ili visoku specifičnu cijenu (pošta, nakit, umetnička djela…) ili na robu k oja s e transportuje u uslovima kada cijena nije bitna (prirodne katastrofe, vojna tehnika u ratnim uslovima). Ovo je imalo za posledicu da se aviotransport tretira kao putnički transport, pošto preko 90% kilometar-tona ostvarenih u avioprevozu čini prevoz putnika,a manje od jednog procenta ukupno prevezenih kilometar-tona robe pripada avioprevozu. Ovo ima za posledicu da se prevoz robe tretira kao “nuspojava” prevoza putnika.(2).

4.2.5.Cijevni

9



Cijevni transport karakterišu izuzetno visoke inicijalne investicije u vodove, terminale i pumpne stanice. Nakon izgradnje neophodne infrastrukture, transport putem cjevovoda ima najniže troškove od svih ostalih vidova transporta. Nedostatak cijevnog transporta j e nemogućnost transportovanja čvrstih materijala. Praktično, cijevni transport je ograničen na naftu, gas i vodu.U poslednje vrijeme se počinje sa transportom ugljene prašine koja mora prvo da se pomiješa sa vodom i zatim se transportuje cjevovodom. Nakon pristizanja na odredište, neophodno je razdvojiti vodu i ugljenu prašinu i zatim je i osušiti, kako bi bila omogućena upotreba ugljene prašine kao gorivo.(2).

5.Prednosti pojedinih oblika transporta 10


Zoran Dragojlović 268/11 Tabela 1. Prednosti pojedinih oblika transporta

Oblik transporta

Osnovne prednosti   

Željeznički

      

Drumski

       

Vodeni

   

Vazdušni

      

Cijevni

   

velika transportna sposobnost nezavisan je od klimatskih uslova niski troškovi na prevoznom putu visok stepen bezbijednosti pouzdan, uredan, tačan i masovan prevoz mogućnost primjene automatizacije velika gustina saobraćajne mreže prevoz od „vrata do vrata“ male, elastične transportne jedinice visoka ukupna elastičnost dobra pouzdanost i urednost fleksibilnost i frekventnost ekonomičnost, pouzdanost male štete, brzina bolje obezbjeđenje robe pri prevozu najniži troškovi najveća transportna sposobnost velika (neograničena) propusna moć plovnih puteva terminal-terminal dominira u internacionalnom prevozu mali koeficijent odnosa vlastite težine i nosivosti najveća brzina prevoza prevoz u nedostupne reone visoka bezbijednost smanjivanje drugih troškova logistike dobra frekventnost sigurnost roba terminal-terminal (pretovar) visoka pouzdanost, veliki kapacitet prevoza visok stepen hermetičnosti niski operativni troškovi brzina i sigurnost mala potrošnja goriva visok stepen zaštite robe

Izvor: Vasiljević, M., „Logistika u saobraćaju-skripta“, Saobraćajni fakultet Doboj, 2008.

11



6.Izbor optimalnog transportnog sredstva Za izbor najpovoljnijeg sredstva za transport robe od skladišta dobavljača do skladišta trgovinskog preduzeća i do njenog centralnog skladišta prodavnica, a isto tako i do stana potrošača, treba razmotriti mnoge faktore koji utiču na ovu vrstu odluke. Pri izboru transportnog sredstva treba imati u vidu sledeće: kretanje jedinica u masi od mjesta snabdijevanja do distributivnog centra; isporuku pojedinih jedinica robe od distributivnog centra do potrošača. • •

Pri tome se mora imati u vidu da se izbor transportnog sredstva ne može vršiti samo na osnovu troškova prevoza, već na osnovu ukupnih troškova fizičke distribucije. Ako je za robu važna brzina i fleksibilnost u isporuci, transport će se obavljati teretnim motornim vozilima, a roba će se prevoziti u velikim količinama. Ako je brzina veoma važna, a količina robe veoma mala, superiornija je avionska usluga.(1,str.51).

12



7.Ekonomičnost transporta Optimalno područje primjene drumskog saobraćaja: prevoz robe na kratka rastojanja (odvoz-dovoz) od proizvođača, skladišta do željeznice ili pristaništa, prevoz na veća rastojanja brzo kvarljive ili skupocjene robe, prevoz vezan za opsluživanje međupogonskih procesa u industriji, građevinarstvu, mikrodistribuciji kod robno-distributivnih centara.

•

• •

Drumski transport ima široke mogućnosti prevoza, a najviše je pogodan za brz prevoz masovne robe na kratka i srednja rastojanja između proizvodni mjesta utovara i istovara i u tzv. prevoze od „vrata do vrata“. Tada su njegovi jedinični troškovi manji nego željezničkim prevozom. Njegova karakteristika je spremnost za prevoz u svakom trenutku u različitim putnim uslovima. Prednosti su i brzi prevoz većih grupa putnika, autobusima, na kratka i srednja rastojanja, pri niskim jediničnim troškovima prevoza, laka izmjena trase vožnje, brz prevoz pri relativno visokim jedničnim troškovima prevoza , dok su vrijeme, trasa i krajnje tačke individualno određeni, zavisno od potreba.(1,str.53). Drumski transport zahvaljujući svojim tehnološko-ekonomskim svojstvima i uslovima razvoja primjene u poslednje 3-4 decenije je u velikom broju zemalja prestigao željeznicu. Može se reći da je 1950. godine svaki pedeseti stanovnik Evrope raspolagao automobilom, a danas svaki treći. (1,str.51). Tabela 2. Procenat cijene prevoza T/KM kod različitih vrsta transporta OBLIK TRANSPORTA % CIJENE PO T/KM Avio 21,88 Drumski 7,70 Željeznički 1,43 Vodeni 0,30 Cjevovodni-cijevni 0,27 Izvor: Vasiljević, M., „Logistika u saobraćaju-skripta“, Saobraćajni fakultet Doboj, 2008.

13



8.Principi u transportu Na današnjem stepenu razvijenosti saobraćajne tehnike potrebe za prevozom mogu se zadovoljiti korišćenjem usluga većeg broja vidova transporta. Na transportnom tržištu prisutna je stalna konkurencija određenih vidova transporta. Troškovi organizacije saobraćaja i transporta su stavke koje su stalno prisutne u ukupnim troškovima izrade i kupoprodaje robe. Zbog toga se često vodi računa da se izabere najpovoljniji način prevoza i manipulisanja robom, a isto tako da se saobraćajni transportni troškovi svedu na najmanju mjeru. Da bi se ovo gore navedeno ostvarilo, pri organizaciji saobraćaja, transporta robe, manipulisanje njome, kao njeno skladištenje, moraju se primijeniti određeni principi.(1,str.54).

8.1.Princip elastičnog prilagođavanja prevoza Elastičnost u korišćenju transportnog sredstva sastoji se u mogućnosti pojedinih transportnih (saobraćajnih) grana da uz svoje karakteristike mogu da vrše određene prevoze, a sve prema potrebama tih prevoza. Na primjer: saobraćajni kapacitet željezničkog i riječnog saobraćaja nam ukazuje da on ne može tako elastično prevoziti svaku robu za sebe i u cilju racionalnih kapaciteta mora da ih sakuplja i otprema određenim tehnološkim procesom. Preuzete pošiljke željezničkog kola po pravilu značajan dio vremena moraju čekati na formiranje vozova za pojedine pravce prevoza. (1,str.54). Saobraćajna preduzeća drumskog saobraćaja svojom strukturom mogu lakše da se prilagođavaju. Prema količini robu mogu na raspolaganje stavljati teretna vozila različite nosivosti i robu mogu da prevoze direktno bez sabirnih procesa kao kod željeznice. Žejeznički prevoz je znatno manje vremenski fleksibilniji u odnosu na drumski. Iz ovoga proizilazi da su elastičnost prilagođavanja kapacitetom i vremenska prilagođavanja saobraćajnog kapaciteta zahtjevima korisnika bitni kriterijumi kod izbora vida transporta. (1,str.54).

8.2.Princip ekonomičnosti puta Cilj ovoga principa je da se saobračaj odvija što kraćim putem, tj. da transportno sredstvo pređe najkraći put u opsluživanju. (1,str.54).

8.3.Princip ekonomičnosti snage Ovaj princip se prije svega odnosi na pogonsku snagu transportnog sredstva i radnu snagu u opsluživanju. Kada dođe do preopterećenja transportno sredstvo se uništava, a radna snaga radnika se iscrpljuje, a isto tako premalo opterećenje nije ekonomično. Iz ovoga vidimo da će princip ekonomičnosti biti ispunjen onda kada se kapacitet transportnog sredstva mogućnost radne snage bude koristila prema dozvoljenim i već planiranim normativima. Izbor samog saobraćajnog sredstva narocito utiče na funkciju ovog principa.(1,str.55).

14



8.4.Princip ekonomičnosti brzine Svaki savremeni korisnik od saobraćajnog preduzeća zahtijeva da mu se prevoz izvrši u što kraćem roku, da roba provede što manje vremena na putu od pošiljaoca do primaoca. Brzina prevoza svih saobraćajnih sredstava se neprekidno povećava i ona naročito raste sa porastom kapaciteta pojedinih saobraćajnih sredstava kao što su poboljšanje ili skraćenje saobraćajnog puta, brzina utovara i istovara robe, uvođenjem tipizacije i standardizacije u opremu za saobraćaj kao i automatizacijom i mehanizacijom u saobraćajnoj tehnologiji. (1,str.54). Kada govorimo o brzini saobraćajnih sredstava, kao faktoru koji utiče na kvalitet prevozne usluge, a isto tako i na prevoznu sposobnost pojedinih saobraćajnih grana, treba da razlikujemo: maksimalno moguću brzinu koju jedino saobraćajno sredstvo prema svojim tehničkim karakteristikama može da dostigne, brzinu vožnje, komercijalnu brzinu ili brzinu putovanja.(1,str.54). •

• •

8.5.Princip urednosti i tačnosti prevoza Urednost je veoma značajan princip pri obavljanju transportnog prevoza za korisnike saobraćajnih usluga zbog toga što oni moraju znati kada im stoje na raspolaganju transportna sredstva i za koje vrijeme mogu biti obavljeni prevozi. Tačnost prevoza podrazumijeva obavljanje procesa prevoza svakodnevno, u tačno određeno vrijeme, po redu vožnje. Za vrijeme vremenskih nepogoda prekidi na željeznici najkraće traju, pa je zbog toga urednost i tačnost željezničkog transporta u prednosti u odnosu na druge saobraćajne grane. Riječni saobraćaj usljed dužih prekida rada u zimskom periodu ne moće da pruži redovan transport gotovih proizvoda od proizvođača do potrošača. (1,str.55).

8.6.Princip bezbijednosti prevoza Bezbijednost prevoza na pojedinim transportnim sredstvima je jedan od vrlo značajnih tehničkih, ekonomsko-eksploatacionih faktora saobraćajnih grana. Bezbijednost transporta se najčešće tretira kao kriterijum pri izboru grana i prevoznika u putničkom saobaćaju; isto tako u robnom je takođe važna sigurnost robe u prevozu, pošto svaki korisnik želi da roba stigne neoštećena primaocu. U savremenim uslovima u svijetu najviši stepen bezbijednosti realizuje se u vazdušnom i željezničkom, a najniži u drumskom transportu. (1,str.55).

15



8.7.Princip prostornog dejstva Ovaj princip treba da iskazuje da pojedine saobraćajne grane svojim sredstvima saobraćaja pokriju što veću teritoriju jednog područja. (1,str.55).

8.8.Princip ekonomičnosti prevoza Ekonomičnost prevoza, tj.cijena prevoznih usluga po pojedinim transportnim sredstvima igra značajnu ulogu prilikom izbora vida transporta od strane korisnika saobraćajne usluge. Ekonomičnost prevoza znači težnju da se raspoloživim sredstvima i radnom snagom stvori što veći učinak, tj.da se jedna određena vrijednost postigne uz što manji utrošak radne snage, oruđa za rad i predmeta rada. Troškovi transporta znatno opterećuju cijenu robe korisnika saobraćajne usluge tako da se ušteda na njima pozitivno odražava na njegovu rentabilnost poslovanja i konkurentnost na tržištu. Iz ovoga se vidi da je pri odluci o izboru vida transporta korisniku u interesu da plati što manje na ime troškova transporta. (1,str.56).

16



9.Zaključak Iz priloženog možemo da vidimo pojedine prednosti i nedostatke pojedinih vidova saobraćaja. Ni jedna grana saobraćaja nije „perfektna“. Kooperacija između učesnika u saobraćaju je važan preduslov za ekonomično izvršenje transportnog zadatka. U savremenom poslovanju kooperacija se sve češće primjenjuje. Logistika transporta obuhvata sve vidove i nalazi se u svakome pojedinačno. Bez logistike ne bi mogli da zamislimo bilo kakav vid organizovanog transporta. Iz dana u dan logistika napreduje, a time nam daje sve veće ideje, rješenja za adekvatne probleme na koje nailazimo prilikom transporta. Ona nam omogućava što bolje, racionalnije iskorištavanje naših raspoloživih resursa. Ti resursi se odnose na naše prihode i rashode, kako da postignemo što bolje iskorišćenje uz najmanje gubitke.

17



10.Literatura [1] Vasiljević, M., „Logistika u saobraćaju-skripta“ ,Saobraćajni fakultet Doboj,2011. [2] http://bs.scribd.com/doc/74151948/Logistika-skripta[3] http://www.scribd.com/doc/13400723/Logistika-I-dio-predavanja

18

Logistika u Saobracaju

Recommend Documents