LABORATORIUM BIOPROSES SEMESTER GANJIL TAHUN AJARAN 2015/2016 MODUL
: Kinetika Pertumbuhan Jamur
PEMB PEMBIM IMBI BING NG
: Dwi Nur Nurwant wantr r Nur Nur! Ir! Ir!" MT! MT!
T&l T&l 4#k)%k"m
: 2 Ok)o7e# 2015
T&l T&l 4e&'e#h& : 10 No8em7e# 2015 Oleh : Kelompok
: VII
Nm
: 1!N"# A$%&'&% A$%&'&% L%&()%
Kel
*1+1+2+02+,
2! R-! Ahm- .-%lh
*1+1+2+025,
! R%k R%m'&% Se)%(&
*1+1+2+02,
: 2A3TK4
PROGRAM STUDI DIPLOMA I# TEKNIK KIMIA PRODUKSI BERSI$ JURUSAN TEKNIK KIMIA POLITEKNIK NEGERI BANDUNG %&'(
BAB I PENDA$ULUAN
I! Pen) Pen)ah ahu* u*ua uan n I!' Latar Latar Be*akan Be*akan+ + M%k#oo M%k#oo# #&% &%me me '& '& -%)"m7" -%)"m7"hk hk& & -lm -lm me-% me-% '& '& me&& me&&-"& -"& &")#% &")#%e&) e&)
ee&%l kem"-% -% )emp)k& p- ko&-%% l%&k"&& epe#)% "h" -& 4H '& )ep) k& ee# ee# 7e#kem7 7e#kem7& & 7%k! 7%k! 4e#)"m 4e#)"m7"h 7"h& & m%k#o m%k#o7 7 -p) -p) -%m) -%m)%% -#% -#% ke&%k ke&%k& & ko&e&) ko&e&)# #%% m%k#o7 m%k#o7!! Mell" Mell"%% e#&k e#&k% %& & p#oe p#oe e&%m e&%m)% )%99 m%k#o7 m%k#o7 melk" melk"k& k& 7%o%&)e% molek"l3molek"l pe&'""& el -& me&&-k& el&'! Keep)& pe#)"m7"h& m%k#o7 me#"pk& #epo& )e#h-p "7)#) *me-% pe#)"m7"h&, '& -%e-%k& -& ko&-%% l%&k"&&&'! '!' Tu Tu,uan ,uan Per-baan Per-baan Me&"% )hp&3)hp& pe&em7&7%k& ;m"# -& 7k)e#%! • Me& Me&" " %% -& -& )e# )e#mp mp%l %l mem7 mem7") ") me-% me-% p-) p-)99 %&ok" %&ok"l" l"m/ m/) )# #)e )e#9 #9 -& me-% me-% •
•
pe#)"m7"h& ;m"# -& 7k)e#%! Me&"% -& )e#mp%l mem%l%h me)o-e '& )ep) "&)"k me&e)"k& ko&e&)#% 7%om
•
• •
;m"#
-&
7k)e#%
*o"&)%&
hm7e#9
pl))%&
kolo&%
)"
pek)#o$o)ome)e#,! Memh% pol pe#)"m7"h& ;m"# -& 7k)e#% mell"% #$%k ko&e&)#% m%k#o7 *<, )e#h-p (k)" *),! Me&"% -& -p) me&e)"k& $3$ pe#)"m7"h& ;m"# -& 7k)e#%! =p) me&h%)"& me&h%)"& -& me&e8l"% &%l% l;" pe#)"m7"h& pe%$%k pe%$%k *>, ;m"# -& 7k)e#%!
BAB II LANDASAN TEORI %!' Pen+ertian Pen+ertian Kinetika Pertumbu Pertumbuhan han
4e#)"m7"h& me#"pk& $k)o# '& &) pe&)%& 7% ")" mkhl"k h%-"p! 4- -#&' pe#)"m7"h& '%)" pe&m7h& m9 "k"#&9 -& ;"mlh el! 4- m%k#oo#&%me pe#)"m7"h& el -p) 7e#"7h l&"& me&;-% pe#)"m7"h& pop"l%9 ;"mlh el 7e#)m7h &) ep) -e&& (k)" '& ep) p"l! M%k#oo#&%me -p) )"m7"h -%7(h pe&#"h $%%k9 k%m%9 -& ko&-%% &")#%e&)! 4- &")#%e&) '& ook m%k#oo#&%me me&"#%k& &")#%e&) -#% me-% -& me&"7h&' -lm kompo%%3kompo%% 7%olo%! Se7%& -#% &")#%e&)3&")#%e&) -%"&k& "&)"k memp#o-"k% e&e#% -& e7%& l% -%"&k& "&)"k 7%o%&)e% -& pem7e&)"kk& p#o-"k! 4e#)m7h& m el e%#%& -e&& (k)" -p) -%m7#k& e7% 7e#%k"): Sub.trat / Se*0mikrr+ani.me
Mikrr+ani.me / Pr)uk
4e#)"m7"h& m%k#oo#&%me me#"pk& o&)oh '& 7%k p- ")" #ek% ")ok)l%! 4e#)"m7"& m%k#o7%l 7%&' -%%#%k& -e&& (k)" '& -%7")"hk& "&)"k me&&-k& m )" ;"mlh el! ?k)" &- m -p) 7e#7e- -e&& (k)" &- el9 k#e& m el -p) me&%&k) )&p pe&%&k)& ;"mlh el! L;" pe#)"m7"h& -%)"&;"kk& l&"& oleh ko&e&)#% el -& pe&m7h& ;"mlh el *7%om, '& me#"pk& kel"#& '& &o#ml -#% #ek% )e#e7")! Nm"& -em%k%&9 7%l p- ")" l%&k"&& )e#)e&)" %&)e#8l &)# m el )" pe&&-& ;"mlh ko&)& -e&& (k)"9 mk o#&%me %)" )"m7"h p- keep)& ekpo&e&%l! L;" pe#)"m7"h& m%k#oo#&%me -%%#%k& -e&& l;" pe#)"m7"h& pe%$%k *specific growth rate, -%&')k& e7% 7e#%k"): )120)T 3 4 12
-%m&
:
@ B Ko&e&)#% el -lm #m/l%)e# )
B (k)"
> B l;" pe#)"m7"h& pe%$%k -lm ;m31 =e&& mem7") #$%k I& @ )e#h-p )9 mk -%-p) ) C B >! Me)o-e3me)o-e '& -%"&k& "&)"k e8l"% pop"l% m%k#oo#&%me '%)":
a! Met)e *an+.un+ : pe#h%)"&& ;"mlh el *me&"&k& m%k#okop,9 o"&)%&
hm7e#9 -& -e&& pe&e)p& 7h& ke#%& el"le#! b! Met)e ti)ak *an+.un+ : )"#7%-%me)#%9 pek)#o$o)ome)#%9 -& pe&e&e#&!
Me)o-e3me)o-e )e#e7") -%"&k& "&)"k mem&)" -& me&k;% $e&ome& pe#)"m7"h& m%k#oo#&%me! U&)"k le7%h ;el&' -p) -%m)% -e&& k"#8 pe#)"m7"h& '%)" e7% 7e#%k") : K"#8 4e#)"m7"h& M%k#oo#&%me
%!% 5a.a65a.a Kinetika Pertumbuhan
%!%!'! 5a.e La+
.e (l -lh $e e;k %&ok"l% el p- me-%"m -& me#"pk& ")" pe#%o-e -p)%! 4- $ %&% e7%& 7e# m%k#o7 me&'e"%k& -%#% *-p)%, -e&& l%&k"&& 7#"&' -& 7el"m me&-k& pe#7&'k& el9 7hk& e7%& el&' m)%9 h&' el '& k") ; '& 7e#)h& h%-"p! S%&)e% e&%m "-h )e#;-%! Selm $e %&% m el -p) 7e#"7h )&p -&' ")" pe#"7h& ;"mlh el! =p) ;" )e#;-% $e (l '& pl" 7%lm& %&ok"l"m '& -%7e#%k& )e#ll" e-%k%) )" memp"&'% 8%7%l%) '& #e&-h! S")" ) 7%l pe#"7h&3pe#"7h& )elh )e#;-%9 mk el3el 7e#e#k ke#h $e )"m7"h! .e %&% 7%&' me#"pk& $e ekpo&e&%l )" $e lo#%)m%k! @%#% -#%p- $ %&% -lh T%-k - pe#)"m7"h& pop"l% k#e& el me&lm% pe#"7h& kompo%% k%m%(% -& "k"#& e#) 7e#)m7h&' "7)&% %&)#el"le# eh%& %p "&)"k mem7elh -%#%! 5aktr 7enentu 8a.e *a+:
! Me-%"m -& l%&k"&& pe#)"m7"h&D ;%k me-%"m m -e&& me-%"m e7el"m&'9 (k)" -p)% pe&-ek )" )%-k -9 ;%k &) 7e#7e- pel" (k)"
"&)"k
%&)e%
e&%m
'&
-%7")"hk&
"&)"k
me)7ol%me
*pem7e&)"k& e&%m %&-"k)%$,! 7! Ko&-%% )#)e#/%&ok"l"m 3
J"mlh %&ok"l"mD ;"mlh el (l '& emk%& )%&% mempe#ep) $e -p)%
3
Ge#m%&% po#D 7%l m%k#o7 '& -%)&m p- me-%"m - -lm 7e&)"k po# -& 7"k& el 8ee))%$ mk 7%l % -%)&m -lm me-%"m -e&& ko&-%% l%&k&& '& 7%k 9 % k& 7e#"7h me&;-% 7e&)"k el 8ee))%$ -& %&% meme#l"k& e-%k%) (k)"
3
M")& ' 7#" )e#7e&)"k pe#l" (k)" "&)"k -p)% -e&& l%&k&& '& 7#"!
%!%!%!
5a.a Petumbuhan Di7er-e7at 9De-e*erate) Grwth Pha.e
4-
$
%&%
m%k#o7
)elh
-p)
me&'e"%k&
-%#%
-e&&
l%&k"&&&'9 el m"l% mem7elh -%#% -e&& keep)& #e&-h9 "k"#& el -p) me&p% mk%m"m e#) m"l% -&' k)%8%) me)7ol%me!
%!%!;!
5a.a Ek.7nen.ia* 9E27nentia*0 L+arithmi- Grwth Pha.e
4- $ %&% pem7elh& m%k#o7 &) ep) -& ko&)& me&%k")% k"#8 lo#%)m%k! =lm ko&-%% k"l)"# '& op)%m"m9 el m%k#o7 me&lm% #ek% me)7ol%me '& mk%m"m! Selm $e lo#%)m9 ko&e&)#% &")#%e&) ee&%l - -lm ke-& "k"p ;e&"h "&)"k me&"&;& #ek%3#ek% me)7ol%me ")m -#% pe#)"m7"h&! 4- ) %&% pl%& e&%)%$ )e#h-p l%&k"&&! .e lo#%)m%k -%%#%k& oleh ")" #% l"#" p- plo) em%lo &)# I& mel(& (k)"! 4e#%o-e %&% -lh ke-& pe#)"m7"h& '& e%m7& )" m&)p9 -e&& l;" pe#)"m7"h& pe%$%k! > ko&)& -& el&' mem7elh -%#% -e&& l;" '& ko&)&9 m me&;-% -" kl% l%p)9 ke-& pe#)"m7"h& e%m7&! Kekhususan fase logaritmik
! %l pop"l% el '& e-& me&lm% $ %&% -%p%&-hk& ke -lm me-%"m 7#" -e&& kompo%% &")#%e&) -& ko&-%% l%&k"&& '& m mk -% -lm me-%"m 7#" pop"l% el %&% k& l&"& me&lm% $ lo#%)m
)&p
me&(l%
(l/pe#)"m7"h& -%pe#ep)!
pe#)"m7"h&
-e&&
$
pe#)"m7"h&
7! =%)%&;" -#% el 7k)e#% e# %&-%8%-"l9 p- $e %&% "k"#& el m%&%m"m -e&& -%&-%& el '& )%p%9 k#e& el mem7elh -%#% -e&& &) k)%$9 %&)e mk#molek"l -#% kompo&e& el 7e#lom7 -e&& (k)"!
%!%!
5a.a Pertumbuhan Di7er*ambat 9Ne+ati=e De-e*erate) Grwth
Pha.e
4- $ %&% l;" pe#)"m7"h& -%pe#lm7)9 k#e& &")#%% -lm me-%"m "-h &) 7e#k"#&9 -& -&' h%l3h%l me)7ol%me '& m"&k%& 7e#"& )" me&hm7) pe#)"m7"h& m%k#o7! 4- $e %&% pe#)"m7"h& el )%-k )7%l9 p% ;"mlh pop"l% m%h &%k k#e& ;"ml el '& )"m7"h m%h le7%h 7&'k -#%p- ;"mlh el '& m)%!
%!%!(!
5a.a Statiner 9Statinar> Pha.e
4- $ %&% keep)& pe#)"m7"h& -lh &ol! J"mlh el 7#" e7% h%l #ep#o-"k%9 e%m7& -e&& ;"mlh el '& m)%!I&% me&'e77k& #$%k&' l%&%e# -& e;;# -e&& 7%&'!Rep#o-"k% el m%h )e#;-% elm $ %&% me&"&k& -&& mk&& '& - -lm p#o)opl) e7% 7"%l-%& 7lok pem7&"& el '& 7#"!K#e& kek"#&& &")#%%9 el kem"&k%&& memp"&'% kompo%% '& 7e#7e- -e&& el '& )"m7"h p- $ lo#%)m%k!4- $ %&% le7%h )h& )e#h-p ke-& ek)#%m9 epe#)% p&9 -%&%&9 #-%%9 -& 7h& k%m%!M"&"l mo-%$%k% )#"k)"# 7%ok%m%(% el! %l -%l&;")k&9 7e7e#p ke;-%& m%h m"&k%& )%m7"l mek%p"& pe#)"m7"h& )elh )e#he&)%9 me)7ol%me -& k"m"l% p#o-"k m%h )e#;-% -% -lm el )" -% -lm %#&! M el )o)l -p) )e)p ko&)&9 )e)p% ;"mlh el h%-"p e&-e#"& me&"#"&! 4- ) ke)h&& h%-"p me&"#"&9 l%% el m"&k%& )e#;-% -& m el k& me&"#"& L%% el k& me&'e77k& )e#;-%&' ")" me-%"m '& komplek -#% p#o-"k3p#o-"k h%l l%%9 oleh k#e& %)" ")" pe#)"m7"h& '& ek"&-e#9 -%e7") pe#)"m"h& k#%p)%k k& e#;-%! Se#%& ;" )e#;-% me)7ol%k ek"&-e# '& k"#& pe&)%& )e#7e&)"k oleh e&%m3e&%m '& e7el"m&' )%-k
)e#-p) )" )%-k 7e#$"&% -lm el! Sel%& %)" )e#;-%&' pe&"mp"k& #"& k%7) me)7ol%me el -& k&-"&& &")#%e& m"l% h7%9 k%7)&' )e#;-% kompe)%% &")#%% eh%& 7e7e#p el m)% -& l%&&' )e)p )"m7"h eh%& ;"mlh el me&;-% ko&)&!
%!%!?!
5a.a Kematian Di7er-e7at
4- $ %&% ;"mlh kem)%& el m"l% -%pe#ep)!
%!%!@!
5a.a Kematian 9Death Pah.e
4- $ %&% ;"mlh el '& h%-"p mk%& lm mk%& me&"#"&9 e-&k& ;"mlh kem)%& *mo#)l%), el emk%& 7&'k!Kem)%& %&% -ee77k& oleh ko&-%% l%&k"&& '& mk%& mem7"#"k9 )e#")m oleh mk%& 7&'k&' k"m"l% h%l me)7ol%me '& )ok%k )e#h-p el *me)7ol%) ek"&-e#,! 4- $e %&% &")#%% -lm me-%"m "-h h7%9 e&e#% -&& -lm el h7%! Sel me&;-% m)% k%7) pe&"mp"k& #"& -& h7%&' &")#%%9 me&'e77k& ;"mlh el '& m)% le7%h 7&'k eh%& me&lm% pe&"#"&& ;"mlh el e# ekpo&e&%l!Lm&' $ %&% )e#&)"& p- pe%e -#% m%k#o7&' -& ko &-%% l%&k"&&&' e&-%#%! %!; 5aktr >an+ Mem7en+aruhi Pertumbuhan Mikrba Kemmp"& m%k#oo#&%me "&)"k )"m7"h -& )e)p h%-"p me#"pk& ")" hl
'& pe&)%& "&)"k -%ke)h"%! 4e&e)h"& )e&)& $k)o#3$k)o# '& mempe&#"h% pe#)"m7"h& m%k#o7 &) pe&)%& -% -lm me&e&-l%k& m%k#o7! e#%k") %&% $k)o#3$k)o# pe&)%& '& mempe&#"h% pe#)"m7"h& m%k#o7 : , Su7*ai Nutri.i M%k#o7 m -e&& mkhl"k h%-"p l%&&'9 meme#l"k& "pl% &")#%% e7% "m7e# e&e#% -& pe#)"m7"h& el&'! U&"#3"&"# -# )e#e7") -lh : k#7o&9 &%)#oe&9 h%-#oe&9 ok%e&9 "l$"#9 $o$o#9 ) 7e% -& e;"mlh ke%l lom l%&&'! Ke)%-& )" kek"#&& "m7e#3"m7e# &")#%% %&% -p) mempe&#"h% pe#)"m7"h& m%k#o7 h%& p- kh%#&' -p) me&'e77k& kem)%&!Ko&-%% )%-k 7e#%h -& h%%&% p- l%&k"&& -lh ko&-%% '& me&'e-%k& "m7e# &")#%% 7% pe#)"m7"h& m%k#o7 eh%& m%k#o7 -p)
)"m7"h 7e#kem7& -% l%&k"&& epe#)% %&%!Oleh k#e& %)"9 p#%&%p -#%p- me&%p)k& l%&k"&& 7e#%h -& h%%&% -lh "&)"k me&el%m%&%# -& mem%&%ml%%# "m7e# &")#%% 7% m%k#o7 # pe#)"m7"h&&' )e#ke&-l%! 7, Suhu0Tem7eratur S"h" me#"pk& lh )" $k)o# pe&)%& -% -lm mempe&#"h% -& pe#)"m7"h& m%k#oo#&%me!S"h" -p) mempe&#"h% m%k#o7 -lm -" # '& 7e#l(&&: 1, Ap7%l "h" &%k mk keep)& me)7ol%me &%k -& pe#)"m7"h& -%pe#ep)! Se7l%k&' p7%l "h" )"#"&9 mk keep)& me)7ol%m k& me&"#"& -& pe#)"m7"h& -%pe#lm7)! 2, Ap7%l "h" &%k )" )"#"& e# -#)%9 )%&k) pe#)"m7"h& k& )e#he&)%9 kompe&e& el me&;-% )%-k k)%$ -& #"k9 eh%& el3el me&;-% m)%! e#-#k& hl )e#e7")9 mk "h" '& 7e#k%)& -e&& pe#)"m7"h& m%k#oo#&%me -%olo&k& me&;-% )%9'%)": , S"h" m%&%m"m '%)" "h" '& p7%l 7e#- -% 7(h&' mk pe#)"m7"h& )e#he&)%! 7, S"h" op)%m"m '%)" "h" -%m& pe#)"m7"h& 7e#l&"& pl%& ep) -& op)%m"m *-%e7") ;" "h" %&k"7%,! , S"h" mk%m"m '%)" "h" '& p7%l 7e#- -%)&' mk pe#)"m7"h& )%-k )e#;-%! Seh"7"&& -e&& pe&olo&& "h" -% )9 mk m%k#o7 -%olo&k& me&;-%: Tabe* ' :4e&olo&& k)e#% me&"#") "h" Ke*m7k
Suhu Minimum
Suhu O7timum
Suhu Mak.imum
P.ikr8i*
3 15o @!
10o @!
20o @!
P.ikrtr8
3 1o @!
25o @!
5o @!
Me.8i*
5 10o @!
0 o @!
+0o @!
Therm8i*
+0o @!
+5 55o @!
60 F0o @!
Thermtr8
15o @!
+2 +6o @!
50o @!
e#-#k& ke)h&& p&9 m%k#o7 -%kelompokk& me&;-% )% mm9 '%)" : ! 4ek )e#h-p p&9 p7%l em" el #"k p7%l -%p&k& p- "h" 60o@ elm 10320 me&%)! 7! Th& )e#h-p p&9 p7%l -%7")"hk& "h" 100o@ elm 10 me&%) "&)"k mem)%k& el! ! The#mo-"#%k9 -%m& -%7")"hk& "h" le7%h -#% 60o@ elm 10320 me&%) )p% k"#& -#% 100o@ elm 10 me&%) "&)"k mem)%k& el! , Kea.aman atau Keba.aan 97$ Se)%p o#&%me mem%l%k% k%#& pH m%&3m%& -& mem%l%k% pH op)%m"m '& 7e#7e-37e-! Ke7&'k& m%k#oo#&%me -p) )"m7"h p- k%#& ph F90 F90 -& &%l% pH -% l"# k%#& 290 mp% 1090 7%&' 7e#%$) me#"k! -, Keter.e)iaan Ok.i+en M%k#oo#&%me
mem%l%k%
k#k)e#%)%k
e&-%#%3e&-%#%
-%
-lm
ke7")"h&&' k& ok%e&! M%k#oo#&%me -lm hl %&% -%olo&k& me&;-%: Aerbik : h&' -p) )"m7"h p7%l - ok%e& 7e7! Anaerb : h&' -p) )"m7"h p7%l )%-k - ok%e& 7e7! Anaerb 8aku*tati8 : -p) )"m7"h 7%k -e&& )" )&p ok%e& 7e7! Mikraer8i*ik : -p) )"m7"h p7%l - ok%e& -lm ;"mlh ke%l!
e Ka)ar Air A%# &) -%pe#l"k& "&)"k pe#)"m7"h& -& pe#kem7&& m%k#o79 %#
)%-k h&' kompo&e& ")m -#% p- plm el m%k#o79 &m"& %# pe&)%& 7% pel#")& mk&& e7el"m mk&& )e#e7") -p) -%e#p oleh el! Sel%& %)" ;" kek"#&& %# -p) me&'e77k& keke#%&& el eh%& -p) mem)%k& m%k#o7 8 1aha>a Ke7&'k& m%k#o7 -p) -%#"k oleh h' )k l&"& -#% m)h#% -& -lm (k)" 7e7e#p ;m ; -p) -p) -%m)%k& oleh h' '& l&"& me&e&%&'! S%&# 8%ole)9 "l)#8%ole)9 -& 7%#" &) k") "&)"k mem)%k& pe#)"m7"h& m%k#o7! + Tekanan O.m.i.
Sel3el m%k#o7 -%7l") oleh ")" mem7#& '& em%$e#m%7el!Mem7#& %&% -p) mele()k& %# m"k ke -lm el 7e%)" p"l e7l%k&' mem7#&e %&% mmp" me&h& )3) '& l#") -% -lm %#& -%m& el3el %)" 7e#-!U&)"k )%-k m"k ke -lm el )" me&h& ) )e#l#") -lm %)oplm "&)"k kel"# -#% el! Sel3el me#"pk& ")" "&%) omo% '& ke%l '& #epo&%8e )e#h-p pe#7h&3pe#"7h& p- %#& -lm l%&k"&&! %!< Jamur Aspergillus Niger Aspergilus niger me#"pk& $"&% -#% $%l"m om'e)e '& 7e#$%lme&9
memp"&'% h%$ 7e#ep))9 -& -p) -%)em"k& mel%mph -% lm! ."&% %&% 7%&' -%%ol% -#% )&h9 % )"m7"h&9 -& "-# -% -lm #"&&! Kolo&%&' 7e#(#& p")%h p- Agar Dekstrosa Kentang *4=A, 25 @ -& 7e#"7h me&;-% h%)m ke)%k ko&%-% -%7e&)"k! Kepl ko&%-% -#% A. niger 7e#(#& h%)m9 7"l)9 e&-e#"& mem%h me&;-% 7%&37%& '& le7%h lo&# e%#%& -e&& 7e#)m7h&' "m"#!
Kl%$%k%
Jm"# :
=om%&
: E"k#'o)
Ke#;&
: ."&%
.%l"m
: Aom'o)
Up$%l"m
: 4e%om'o)%&
Kel
: E"#o)%om'e)e
O#-o
: E"#o)%le
.m%l%
: T#%hoomee
Ge&"
: Aspergillus
Spe%e
: A. niger
BAB III METODOLOGI PER1OBAAN
;!' Pertumbuhan Jamur Aspergillus Niger ;!'!' Bahan >an+ )i+unakan: ! K"l)"# m"#&% ;m"# Ape#%ll" N%e# -lm # m%#%&
4=A *4o))o
=e)#oe A#, 7! 100 ml me-% %# )e#%l "&)"k )#)e#/%&ok"l"m -e&& kompo%%: ! 16 7"h e#le&me'e# 100 ml '& 7e#%% 50 ml me-% %# )e#%l e7% me-% pe#)"m7"h& -e&& kompo%% '& m -e&& me-% "&)"k )#)e#! Kompo%% me-% pe#)"m7"h& "&)"k 1000 mL *100 mL %&ok"l"m -& F50 mL "&)"k me-% pe#)"m7"h&, : Nutrient
Kn.entra.i
Sukr.a
1+2 #m
9N$<1O;
#m
K$%PO<
19+ #m
M+SO
1 #m
5e1*;
095 #m
Aua)e.t
1000 mL
-! Ke#) #%& 16 lem7#! ;!'!%
;!'!; a!
A*at >an+ )i+unakan: 1! 16 7"h E#le&me'e# 100 ml 2! 1 7"h Gel K%m% 2 l%)e# ! @o#o& el +! Ne# &l%)%k 5! O8e& 6! Gel "k"# 50 ml Lan+kah Ker,a Per.ia7an S%pk& 1 e#leme&'e# 100 mL9 16 "&)"k mpel 1 "&)"k %&ok"l"m
@mp"#k& em" 7h& ke-lm el k%m% 2000mL -e&& pe&m7h& "-e 1000 ml
Se)elh el"#"h 7h& l#")9 m"kk& 50mL l#")& ke-lm m%&3m%& e#le&me'e#
Lk"k& )e#%l%% elm k"#& le7%h 20 me&%)
S%pk& ke#) #%&9 o8e& elm 0 me&%)9 kem"-%& )%m7& 7e#) ke#) #%& koo&
b! Pembuatan inku*um )an me)ia 7ertumbuhan
5 mL me-% %#
4% e)
M"kk& -lm )7"& '& 7e#%% k"l)"# m"#&%
T"&k& ke -lm e#le&me'e# '& 7e#%% me-% '& )elh )e#%l "&)"k %&ok"l"m
I&k"7% *hke, p-TBo@D 150#pm9 2+ ;m
M"kk& %&ok"l"m ke-lm m%&3 m%& e#le&me'e# '& 7e#%% 50 mL me-% pe#)"m7"h& Lk"k& p- em" e#le&me'e# '& k& me(k%l% )" %&)e#8l (k)"! I&k"7% *hke, - "h" o@ 150# m
Lk"k& mpl%& e)%p kl% eh#%
@))& : em" peke#;& -%lk"k& e# ep)%
-! Penentuan kur=a 7ertumbuhan )en+an met)a berat .e* kerin+ T"&k& 100 ml mpel h%& em" m%el% )e##%& Ke#%&k& -lm o8e& p- TB 500@ elm 2+ ;m T%m7& mp% 7e#)&' ko&)&
H%)"& 7e#) 7%om *#m,
") K"#8 &)# < *7e#) 7%om *#m,/8ol"me me-% *L%)e#,, )e#h-p (k)" *;m,
") k"#8 l& < *p- $ ekpo&e&%l, )e#h-p (k)" *;m,
e#) 7%om B *7e#) ke#) #%&7%om, *7e#) ke#) #%& koo&,
3.2 Ke.e*amatan Ker,a
! Selm p#k)%k"m9 mh%( h#" me&"&k& ep)" )e#)")"p9 ; l79 mke#9 -&
pe&")"p kepl! 7! J&& )%&lk& pem& *ho) pl)e )" ()e# 7)h, )&p pe&(&! ! H%&-#% ee#& )" )"mph& %#& me&e&% pe#l)& l%)#%k "&)"k me&eh )e#;-%&' h"7"&& #" pe&-ek l%)#%k! -! H)%3h)% -e&& pe&"&& pem7k# p%#%)"! e! Lk"k& pe&e#;& ep)% -e&& 7e&# # )%-k )e#;-% ko&)m%&%!
BAB I# $ASIL PENELITIAN DAN PEMBA$ASAN
T7el +!1! =) K%&e)%k 4e#)"m7"h& R% Me)o- e#) Sel Ke#%& Ma..a
Ma..a
Ma..a Jamur /
aktu
1awan
Kerta.
Kerta. Sarin+ /
9,am
Petri
Sarin+
1awan Petri
0 29+16 2F916 925 +9+F 5295 55955 +925 6925 925 1+59F1 1+ 1+925
9+ram 69F+ 9+ F91 F92 596 FF96 91 29F F920 59+ 9F6 92F 90
9+ram 095 09+ 09+ 09+ 095 096 096 09+ 09+ 095 095 096 096
9+ram 951 F910 F9F+ 09+6 69 F90 +96F +91 1921 90 9+ 1029+ 595
Ma..a
#*ume
Jamur
Sam7e*
9+ram
9*iter
092 09 09+ 09+0 0966 09F5 191 195+ 196 19F1 95 29F5 290
0905 0905 0905 0905 0905 0905 0905 0905 0905 0905 0905 0905 0905
Kn.entra.i Jamur 9+0*
69+0 6960 69F0 F900 1920 1900 29F0 09F0 9+0 6920 0960 5900 +19F0
massa jamur = [ massa jamur + kertas saring+ cawan petri ] −[ massa kertas saring ] −[ massa cawan
petri ]
massa jamur = 77,51 gram−0,35 gram −76,84 gram massa jamur = 0,32 gram %
Sam7e* % massa jamur = [ massa jamur + kertassaring+ cawan petri ] −[ massa kertas saring ] −[ massa cawan
petri ]
massa jamur = 78,10 gram−0,34 gram − 77,43 gram massa jamur = 0,33 gram ;
Sam7e* ; massa jamur = [ massa jamur + kertas saring+ cawan petri ] −[ massa kertas saring ] −[ massa cawan
petri ]
massa jamur = 87,85 gram − 0,34 gram −87,17 gram massa jamur = 0,34 gr am <
Sam7e* <
massa jamur = [ massa jamur+ kertassaring+ cawan petri ] −[ massa kertas saring ] −[ massa cawan
petri ]
massa jamur = 90,46 gram −0,34 gram−89,72 gram
massa jamur = 0,40 gram
(
Sam7e* (
massa jamur = [ massa jamur + kertassaring + cawan petri ] −[ massa kertas saring ] −[ massa cawan
massa jamur = 76,37 gram− 0,35 gram −75,36 gram
petri ]
massa jamur = 0,66 gram
?
Sam7e* ?
massa jamur = [ massa jamur + kertassaring + cawan petri ] −
[ massa kertas saring] −[ massa cawan petri ]
massa jamur = 89,90 gram− 0,36 gram− 88,69 gram
massa jamur = 0,85 gram
@
Sam7e* @
massa jamur = [ massa jamur + kertassaring + cawan petri ] −
[ massa kertas saring] −[ massa cawan petri ]
massa jamur = 74,68 gram−0,36 gram− 73,13 gram
massa jamur = 1,19 gram
C
Sam7e* C
massa jamur = [ massa jamur + kertassaring + cawan petri ] −
[ massa kertas saring] −[ massa cawan petri ]
massa jamur = 74,71 gram−0,34 gram− 72,83 gram
massa jamur = 1,54 gram
Sam7e*
massa jamur = [ massa jamur + kertassaring + cawan petri ] −
[ massa kertas s aring ]− [ massa cawan petri]
massa jamur = 91,21 gram−0,34 gram −89,20 gram
massa jamur = 1,67 gram
'& Sam7e* '&
massa jamur = [ massa jamur+ kertassaring+ cawan petri ] −[ massa kertas saring ] −[ massa cawan
petri ]
massa jamur = 77,90 gram−0,35 gram −75,74 gram
massa jamur = 1,81 gram
'' Sam7e* ''
massa jamur = [ massa jamur+ kertassaring+ cawan petri ] −[ massa kertas saring ] −[ massa cawan
petri ]
massa jamur = 77,74 gram −0,35 gram−73,86 gram
massa jamur = 3,53 gram
'% Sam7e* '%
massa jamur = [ massa jamur+ k ertassaring + cawan petri ] −[ massa kertas saring ] −[ massa cawan
massa jamur = 102,49 gram −0,36 gram − 99,28 gram
massa jamur = 2,85 gram
'; Sam7e* ';
massa jamur = [ massa jamur+ kertassaring+ cawan petri ]
petri ]
−
[ massa kertas saring] −[ massa cawan petri ]
massa jamur = 75,75 gram−0,36 gram− 73,30 gram
massa jamur = 2,09 gram
Kn.entra.i Jamur ' Sam7e* '
Konsentrasi jamur = Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 0,32 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =6,40 g / l %
Sam7e* %
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 0,33 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =6,60 g / l
;
Sam7e* ;
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 0,34 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =6,80 g / l
<
Sam7e* <
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel
Konsentrasi jamur =
0,40 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =8,00 g / l
(
Sam7e* (
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 0,66 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =13,20 g / l
?
Sam7e* ?
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 0,85 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =17,00 g / l
@
Sam7e* @
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 1,19 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =23,80 g / l
C
Sam7e* C
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel
Konsentrasi jamur =
1,54 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =30,80 g / l
Sam7e*
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 1,66 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =33,20 g / l
'& Sam7e* '&
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 1,81 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =36,20 g / l
'' Sam7e* ''
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 3,53 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =70,60 g / l
'% Sam7e* '%
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel
Konsentrasi jamur =
2,85 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur =57,00 g / l
'; Sam7e* ';
Konsentrasi jamur =
Konsentrasi jamur =
massa jamur volume sampel 2,09 gram 0,05 liter
Konsentrasi jamur = 41,80 g / l
Kur=a Pertumbuhan Jamur Asepergillus niger
Kurva Pertumbuhan Jamur Aspergillus niger 80 70 60 50
Konentrasi jamur (g /l)
40 30 20 10 0 0
20
40
60
80
100
120
140
160
Waktu (jam)
Gm7# +!1! K"#8 H"7"&& e#) Sel Ke#%& *, R% Te#h-p ?k)"
Penentuan La,u Pertumbuhan Mikrba S7e.i8ik 9 aktu 9,am 925 +9+F 5295 55955 +925 6925 925 1+59F1
μ
Kn.entra.i Jamur 9 F900 /l 1920 /l 1900 /l 29F0 /l 09F0 /l 920 /l 6920 /l 0960 /l
*n 290+ 295F02 29F2 916 9+25 950F6 95F1 +9250
Kurva Pertumbuhan Jamur Aspergillus niger pada asa !ksponensial 5 f(x) = 0.02x + 1.9
4 3
ln #
2 1 0 0
20
40
60
80
100
120
140
160
"aktu (jam)
Gm7# +!2! K"#8 4e&e&)"& L;" 4e#)"m7"h& Mk%m"m R%
μ= slope
μ=
0,0181
jam
4#k)%k"m kl% %&% 7e#)";"& "&)"k me&e)h"% l;" pe#)"m7"h& pe%$%k p- ;m"# -& $ $ pe#)"m7"h& ;m"#! Jm"# '& -%"&k& -lm pe#o7& %&% -lh Ape#%ll" N%e#! 4e&"k"#& 7%om -%lk"k& -e&& me)o- #8%me)#%9 '%)" -e&& me&h%)"& 7e#) el ke#%&! Me)o- #8%me)#% -%"&k& k#e& ;m"# )e#-%#% -#% h%$3h%$ '& )%-k 7% -%h%)"& )" pe#)" el&' eh%& me)o- counting chamber m"p"& platting kolo&% )%-k ook "&)"k ;m"#! Me)o- %&% -%lk"k& -e&& # me&'#%& mple -e&& me&"&k& ke#) #%& '& "-h ko&)& 7e#)&' kem"-%& -%ke#%&k& -%-lm o8e& -& el&;")&' -%)%m7& 7e#)&' # -%ke)h"% 7e#) el ke#%&&'!
4- pe#o7& %&%9 -%7") me-% pe#)"m7"h& '& kompo%%&' m -e&& me-% p#o-"k%! Hl %&% k#e& h%l '& -%%&%&k& 7e#"p 7%om9 7"k& me)7ol%)! =lm pe#o7& %&% -%"&k& me-% '& )e#-%#% -#% "k#o e7% "m7e# k#7o&9 *NH+,@O e7% "m7e# &%)#oe&9 KH24O+ e7% "m7e# $o$)9 M2SO+!H2O9 .e@l e7% "m7e# .e! Se)elh pem7")& me-% pe#)"m7"h& -& p#o-"k% -%lk"k& %&ok"l% ;m"# p- me-% pe#)"m7"h&9 kem"-%& -%%mp& -lm %&"7)o# hke# elm 2+ ;m '& )";"&&' "&)"k me&op)%mlk& pe#)"m7"h& ;m"#! Sel&;")&' me-% pe#)"m7"h& -%p%&-hk& ke -lm me-% p#o-"k% '& )elh )e#7%37% -lm e#le&me'e# 100 ml! Se)elh 7e#- -lm me-% p#o-"k% -%lk"k& mpl%& -e&& me&'#%& ;m"# -e&& ke#) #%& '& "-h ko&)& 7e#)&' k#e& )elh -%ke#%&k& )e#le7%h -h"l"! Se)elh -%#%&9 mpel -%ke#%&k& -lm o8e& -& el&;")&' -%)%m7& # -p) -%ke)h"% 7e#)&'! Smpl%& -%lk"k& kl% eh#% elm 7e7e#p h#%! H%l pe&"k"#& 7e#) mpel9 -%-p) k"#8 pe#)"m7"h& ;m"#9 eh%& -p) -%ke)h"% $e3$e pe#)"m7"h& ;m"# e7% 7e#%k"): .e l9 '& )e#;-% e)elh p#oe %&ok"l%9 -%lm% oleh ;m"# p- )B0 ;m mp% )B925 ;m! .e %&% me#"pk& $e -p)% ;m"#! .e l p&;& •
me&"&;"kk& ;m"# "l%) 7e#-p)% -e&& l%&k"&& 7#"&'! .e ekpo&e&%l -%lm% 7k)e#% -#% )B925 ;m mp% )B1+59F1 ;m! =#% $ ekpo&e&%l )e#e7") -%pe#oleh l;" pe#)"m7"h& mk%m"m k#e& )e#;-% pe&m7h& ;"mlh el '& &) 7e# p- (k)" )e#e7") -%)&-% -e&& pe&%&k)& k"#8 '& &) );m *me&&;k,! =#% $ %&% -%7") k"#8
&)# l& < )e#h-p (k)"9 eh%& -%-p)k& lope *kem%#%&&, k"#8 '&
me#"pk& &%l% -#% > )" l;" pe#)"m7"h& pe%$%k
μ=
0,0181
jam
T%-k - $e )%o&e# p- h%l p#k)%k"m ;m"# pe#o7& %&%! Hl %&% -p) )e#;-% k#e& p- ) ;m"# p- $e )%o%o&e# )%-k -%mpl%& eh%& $e )e#e7") )%-k -p) )e#m)%! .e kem)%& 7k)e#% 7e#l&"& p- )B1+59F1 ;m mp% )B1+925 ;m! 4- $e %&% )e#;-% pe&"#"&& ;"mlh el! e#-#k& pe#o7& '& -%pe#oleh -#% k"#8 ekpo&e&%l9 l;" pe#)"m7"h&
pe%$%k *>,
μ=
0,0181
jam