La Faraono 3

% E

)

kolekto ˆ oj verdaj pagoj g Boleslav Prus 

)

)

) )

) ) ) ) ) ) ) ) ) )

La Faraono (Tria Volumo)

Boleslav Prus (Alexander Glowacki) La Faraono – tria volumo

El la pola lingvo tradukis Kabe Ara ran nˆgis : Einstein G. dos Santos  (Tekstaˆo o eltirita eltir ita el la Interreto)

NATAL - BRAZILO Oktobro 2007

[email protected] 

Boleslav Prus

(la 20-a de A˘  ugusto 1847 — la 19-a de Majo 1912)

Kazimierz Bein (Kabe)

(1872 — la 15-a de Junio 1959)

Lazaro Ludoviko Zamenhof

(la 15-a de Decembro 1859 — la 14-a de Aprilo 1917)

Enhavo ˆ Capitro I

1

ˆ Capitro II

7

ˆ Capitro III

14

ˆ Capitro IV

22

ˆ Capitro V

32

ˆ Capitro VI

39

ˆ Capitro VII

56

ˆ Capitro VIII

66

ˆ Capitro IX

80

ˆ Capitro X

91

ˆ Capitro XI

97

ˆ Capitro XII

107

ˆ Capitro XIII

123

ˆ Capitro XIV

132

ˆ Capitro XV

143

ˆ Capitro XVI

149

ˆ Capitro XVII

164

ˆ Capitro XVIII

171

A ?

?

LA FARAONO

1

ˆ Capitro I ˆ de ˆ la profetoj de la subtera templo de Sfinkso vidis la novan monarhon Cu Egipto apud la piramidoj; piramidoj; ˆcu cu ili sciigis tiun al la reˆ ga g a palac palacoo kaj kiel kiel?? oni ne scias. Sed kiam Ramzes Ramzes estis estis proksim proksimiˆ iˆ ganta al la rivero, la respektinda ganta ˆcefpastro cefpastro Herhor Herh or ordonis veki la palacajn palaca jn servisto jn, kaj kiam la sinjoro estis sur Nilo, ˆciuj ciuj pastroj, pastro j, generaloj kaj civilaj civilaj altranguloj altranguloj jam kolektiˆ kolektiˆ gis g is en la granda salono. ˆ la leviˆgo Ce go de l’ suno Ramzes en la fronto fronto de la malgranda malgranda taˆcmento cmento enrajdis en la palacan korton, kie la servistoj falis anta˘ u li sur la vizaˆgojn, gojn, kaj la gvardio levis la glavojn glavojn ˆce ce la sono de trumpetoj kaj tamburoj. tamburoj. Salutinte la armeon, lia sankteco iris en la banejon kaj banis sin en parfumi fumita ta akvo akvo.. Po Post stee li permes permesis is ordig ordigii siajn siajn diajn diajn harojn; harojn; kiam kiam la friz frizis isto to demandi demandiss lin plej plej hu humil mile, e, ˆcu cu li ordonas ordonas razi la kapon kaj barbon, barbon, la estro estro respondis: — Superflue. Mi ne estas pastro, sed soldato. Post momento ˆci ci tiuj vortoj transiris transiris en la a˘ udiencan salonon, post unu udiencan horo trakuris la palacon, tagmeze ili jam estis disportitaj en la tuta Memfiso, kaj vespere estis jam konataj en ˆciuj ciuj temploj templo j de la ˆstato, stato, de Tami-nhor kaj ˆ Sabne-Hetam norde gis gˆis Suunu kaj Pilak sude. ˆ nobeluloj, soldatoj, popolo kaj eksterA˘udante udante la novaˆ novaˆon, la nomarhoj, landuloj freneziˆ gis g is de gojo, gˆojo, sed la sankta pastraro tiom pli fervore funebris la mortintan faraonon. Elirinte el la banejo, lia sankteco surmetis mallongan ˆcemizon cemizon kun nigraj nigra j kaj flavaj flavaj strioj, sur ˆgin gin flavan brustˆsirmilon, sirmilon, sur la piedojn piedo jn sandalojn, sand alojn, ligitajn per rimenoj, rimeno j, kaj sur la kapon kaskon kaskon kun pinto. Poste li alligis ˆstalan stalan asirian glavon, kiun li portis p ortis en la batalo apud Sodaj So daj Lagoj, Lago j, kaj ˆcirka˘ cirka˘ uita de granda sekvantaro de generaloj, kun bruo kaj tinto eniris en la a˘ udiencan udiencan salonon. salonon. Tie iris iris renkon renkonte te al li la ˆcefpastr cefpastroo Herhor, Herhor, akomp akompanat anataa de la sanktaj sanktaj ˆcefpastroj cefpastroj Sem, Mefres kaj aliaj. Ilin sekvis: la grandaj juˆ gistoj gistoj de Memfiso ˆ kaj Teboj, dekkelko da najbaraj nomarhoj, granda kasisto, kaj la superaj intend intendan antoj toj de la domoj: domoj: de greno, brutoj, vestoj, vestoj, sklav sklavoj, oj, oro kaj arˆ gento, gento, kaj multaj aliaj altranguloj.

ˆ * Capitro

I*

2

Herhor sin klinis anta˘ u Ramzes Ramze s kaj diris kortuˆsita: sita: — Sinjoro! Al eterne vivanta vivanta via patro plaˆcis cis foriri al la dioj, d ioj, kie li guas gˆuas la eternan feliˆcon. con. Sur vin hodia˘ hodiau˘ falas la devo zorgi pri la orfa ˆstato. stato. Saluton do al vi, sinjoro kaj estro de la mondo, kaj vivu eterne lia sankteco la faraono ˆ Ham-sam-mere Ham-s am-merer-amenr-amen-Ramesse Ramesses-neters-neter-hog-an! hog-an!.. . . La ˆceestantoj ceestantoj kun entuziasmo ripetis la ekkrion. ekkrion. Oni supozis, ke la nova nova estro montros emocion a˘ u embar embaraso ason. n. Sed je la generala gˆenerala mirego, la sinjoro nur sulkigis la brovojn kaj respondis: — Konforme al la volo de mia patro kaj al la leˆgoj goj de Egipto mi prenas en miajn manojn la regadan kaj kaj mi estros por la gloro de la ˆstato stato kaj por p or la feliˆco co de la popolo. p opolo. . . Subite la sinjoro sin turnis al Herhor kaj fikse rigardante liajn okulojn, demandis: — Sur la tiaro tiaro de via via eksce ekscele lenco nco mi vidas vidas la oran serpent serpenton on.. Kial Kial vi surmetis la simbolon de la reˆga ga povo? Morta Morta silen silento to ekregis ekregis en la kunve kunveno. no. La plej maltim maltimaa homo homo en Egipto supozus neniam, ke la juna sinjoro komencos la regadon per tia demando al la plej potenca persono en la tuta regno, eble pli potenca ol la mortinta faraono. Sed post la juna sinjoro staris dekkelko da generaloj, en la korto brilis la sentimaj regimentoj de la gvardio, kaj Nilon jam estis transiranta la armeo de Sodaj Lagoj, ebria de la triumfo, triumfo, amanta amanta sian ˆcefon. cefon. La potenca Herhor paliˆ gis gis kiel vakso kaj ne povis eligi voˆ voˆcon con el la kunpremita laringo. laringo. — Mi demandas vian ekscelencon — trankvile ripetis la faraono — je kia rajto sur via tiaro estas la reˆ ga ga serpento? — Tio estas la tiaro de via avo, la sankta Amenhotep — malla˘ute ute respondis pondis Herhor. Herhor. — La plej alta kolegi kolegioo ordonis ordonis al mi surmeti surmeti gin gˆin en gravaj cirkonstancoj. — Mia sankta avo — diris la faraono — estis la patro de la reˆ gino gino kaj kiel favoron li ricevis la rajton ornami sian tiaron per la ureus. Sed, kiel mi scias, lia ceremonia vesto troviˆgas gas inter la relikvoj de la templo de Amon. Herhor jam ekregis sin mem. — Bonvolu rememori, via sankteco — klarigis li — ke tutan tagon Egipto restis sen estro. Iu ja devis veki kaj kuˆsigi sigi la dion, Ozirison, doni benojn beno jn al la popolo kaj honori la reˆ gajn gajn anta˘ uulojn. Por tiel malfacila momento la plej uulojn. alta kolegio ordonis al mi surmeti la sanktan relikvon, por ke ne malfruu la regado de l’ ˆstato stato kaj la servado al la dio j. Sed nun, kiam ni havas havas rajtan ra jtan kaj potencan potencan estron, mi demetas demetas la mirakl miraklan an relikv relikvon. on. . . Dirin Dirinte te ˆci ci tion, tion, Herhor Herhor demetis demetis de la kapo la tiaron, tiaron, ornamit ornamitan an per la ureus, kaj transdonis gin gˆin al la ˆcefpastro cefpa stro Mefres. Mefr es.

ˆ * Capitro

I*

3

La minaca vizaˆ go go de l’ faraono sereniˆgis gis kaj li direktis dire ktis sia jn paˆsojn sojn al la trono. Subite la sankta Mefres baris al li la vojon kaj sin klininte al la tero, diris: — Bonvolu, sankta sinjoro, a˘ uskult uskultii plej humilan humilan peton. . . Oni ne vidis humilecon humilecon en lia voˆco, co, nek en la okuloj, kiam rektiˆ ginte ginte li da˘urigis: urigis: — Jen estas la vortoj vorto j de la plej alta kolegio de ˆciuj ciuj ˆcefpastroj. cefpastro j. . . — Diru — respondis la faraono. — Via sankteco scias — da˘ urigis Mefres — ke faraono, kiu ne posedas urigis ˆcefpastr cefpastrajn ajn sankti sanktigojn, gojn, ne povas povas fari la plej plej altajn altajn oferojn, oferojn, nek vesti vesti kaj senvestigi senvestigi la miraklan miraklan Ozirison. Ozirison. — Mi komprena komprenass — interr interrompi ompiss la sinjoro. sinjoro. — Mi estas estas faraono faraono,, kiu ne posedas la rangon de ˆcefpastro. cefpastro. — Kaj tial — da˘ urigis Mefres — la plej alta kolegio humile petas vian urigis sanktecon, sanktecon, ke vi bonvolu bonvolu elekti ˆcefpastron, cefpastron, kiu povus anstata˘ ui vin en la plenumado de la religiaj ceremonioj. A˘uskultante uskultante la kategorian paroladon, la ˆcefpastroj cefpastro j kaj civilaj altranguloj altrangulo j tremis kaj maltrankvile moviˆgis, gis, la generaloj kvaza˘ kvaza˘ u nevole ordigis la glavojn. Sed la sankta Mefres Me fres rigardis rigard is ilin kun nekaˆsata sata malestimo kaj ree fiksis siajn sia jn malvarmajn okulojn sur la vizaˆ go go de la faraono. Sed anka˘ u nun la sinjoro de l’ mondo ne estis embarasita. — Bone — respondis li — ke via ekscelenco rememorigis al mi la gravan devon. devon. La milita metio kaj la aferoj afero j de l’ ˆstato ne permesos al mi plenumi la ceremoniojn de nia sankta religio, mi do devas elekti por ili anstata˘uan u anton. ton. . . Dirante tion, la sinjoro komencis ˆcirka˘ cirka˘ urigardi urigardi en la ˆcambro. cambro. Maldekstre de Herhor staris staris la sankta sankta Sem. La faraono faraono fikse rigardis rigardis lian kvietan kvietan kaj honestan vizaˆ gon kaj subite demandis: gon — Kiu kaj kio vi estas, ekscelenco? — Mia Mia nomo nomo estas estas Sem, Sem, mi estas estas ˆcefpas c efpastro tro de la templ temploo de Ptah Ptah en Pi-Bastis. — Vi estos mia anstata˘ uanto en la religiaj devoj — diris la sinjoro, monuanto trante lin per la fingro. Murmureto Murmureto de admiro traflugis inter la ˆceestantoj. ceestantoj. Eˆc post plej longa konsiderado kaj interkonsiliˆgoj goj malfacile estus elekti pli indan pastron por tiel alta posteno. Herhor paliˆgis gis ankora˘ u pli forte, kaj Mefres kumpremis la bluajn lipojn kaj duone kovris la okulojn per la palpebroj. ˆ sidiˆgis Post momento la nova monarho gis sur la trono, kiu anstata˘ u piedoj havis skulptitajn figurojn de reˆ goj goj kaj princoj de na˘ u popoloj. Balda˘ u Herhor, sur ora plado, donis al la sinjoro blankan kaj ruˆ gan gan kronon, no n, ˆcirka ci rka˘ uitan u ˘ itan per p er ora serpento serpento.. La faraono silente silente metis metis gin ˆ sur la kapon, kaj la ˆceestantoj ceestanto j falis sur la vizaˆ gojn. gojn.

ˆ * Capitro

I*

4

Tio ne estis ankora˘ u la solena kronado, sed nur akcepto de la povo. Kiam la pastroj estis incensintaj la faraonon kaj kantintaj himnon al Oziriso, ke li verˆ verˆsu su sur lin ˆciujn ciujn beno jn, oni permesis p ermesis al la civilaj c ivilaj kaj militistaj altranguloj altranguloj kisi la malsupran malsupran ˆstupon stupon de l’ trono. Poste la sinjoro prenis oran kuleron kaj, ripetante la preˆ gojn, go jn, kiujn voˆ ce ce diris la sankta Sem, li incensis la statuojn statuojn de l’ dioj, kiuj kiuj staris staris en du vicoj, vicoj, ˆce ce amba˘ amba˘ u flankoj de lia reˆga ga seˆgo. go. ˆ — Kion mi devas fari nun? — demandis la monarho. — Vin montri al la popolo — respondis Herhor. Tra orita, larˆge ge malfermita malfermita pordo kaj tra marmora ˆstuparo stuparo lia sankteco sankteco eniris sur la terason, kaj levinte la manojn, li turnis sin al la kvar partoj de la mondo. Eksonis trumpetoj kaj sur la supro de l’ pilonoj oni pendigis flagojn. Kiu ajn estis sur la kampo, en la korto a˘u en la strato, falis sur la vizaˆgon; gon; la bastono, levita super la dorso de l’ bruto a˘ u sklavo, malleviˆgis, gis , kaj ˆciuj ciu j ˆstataj stata j krimuloj, kondamnitaj en tiu ˆci ci tago, ricevis pardonon. ˆ diris: Revenante de la teraso, la monarho — Kion ankora˘ u mi devas fari? — Atendas vian sanktecon la manˆ go go kaj la ˆstataj stata j aferoj afe roj — diris Herhor. — Mi do povas ripozi — respondis la faraono. — Kie estas la restaˆ restaˆoj de mia sankta patro? — Oni transdonis ilin al la enbalzamigistoj — murmuretis Herhor. La okuloj de la faraono pleniˆ gis per larmoj kaj la lipoj ektremis. Sed tuj gis li ekregis sin kaj silente rigardis la plankon. Estus nekonvene, se la servistoj vidus la emocion de tiel potenca sinjoro. Volante olante turni la atenton atenton de l’ sinjoro al alia temo, Herhor diris: ˆ via sankteco bonvolos akcepti la respektegon de la reˆ — Cu gino gino patrino? — Mi?. . . mi devas devas akcept akceptii la respekteg respektegon on de mia patrin patrino?. o?. . . — demandi demandiss la faraon f araonoo per p er sufokita sufoki ta voˆco. co. Kaj volante nepre trankviliˆgi, gi, li aldonis kun rideto — Via ekscelenco forgesis, kion diris la saˆgulo g ulo Eney?. Eney?. . . Eb Eble le la sankta sankta Sem ripetos ripetos al ni liajn liajn belajn vortojn. vortojn. . . — “Memoru — citis Sem — ke ˆsi si naskis vin kaj nutris per ˆciuj ciuj rimedoj. rimedo j. . . ” — Da˘ urigu...da˘ u rigu...da˘ urigu!. urigu!. . . — insistis insistis la sinjoro sinjoro,, penan p enante te ekregi sin. — “Se vi forgesus forgesus pri tio, tio, ˆsi si levos levos siajn manojn manojn al la dio, kaj li favo favore re ˆ a˘uskult usk ultos os ˆsian sia n plend pl endon. on. Si longe portis por tis vin sub ˆsia sia koro, kiel grandan grand an ˆsarˆ sarˆ gon, gon, kaj naskis vin, kiam pasis viaj monatoj. Poste ˆsi si portis vin sur la dorso kaj dum tri tr i jaro j metis met is sian mamon en vian via n buˆson. son. Tiel ˆsi si edukis edu kis vin, vin , ne sentante abomenon al via malpureco. Kaj kiam vi iris en la lernejon kaj oni ekzercis vin en la skribo skrib o j, ˆciutage ciuta ge ˆsi si stariˆ starigis gˆis anta˘ u via instruisto kun pano kaj biero de sia domo.”1 1

A˘ utentika. utentika.

ˆ * Capitro

I*

5

La faraono profunde eksopiris kaj diris pli trankvile: — Vi do vidas, ke ne konvenas, ke mia patrino salutu min. Mi, mi devas iri al ˆsi. . . Kaj li trapa trapasi siss longa longan n vicon vicon de salo salonoj, noj, kies kies muroj esti estiss kovri ovritaj taj per marmoro, alabastro kaj ligno; hele kolorigitaj, skulptitaj kaj oritaj, kaj post li lia grandega sekvantaro sekvantaro.. Proksimiˆ Proksimiˆ ginte ginte al la anta˘ uˆ uˆcambro cambro de l’ patrino, patr ino, li faris signon, ke oni lasu lin sola. Li trairis la anta˘ uˆ uˆcambron, cambron, momenton haltis anta˘ u la pordo, poste li ekfrapis kaj malla˘ ute ute eniris. En la ˆcambro cambro kun nudaj muroj, en kiu anstata˘ u mebloj estis simpla lito kaj breˆcita cita kruˆco co kun akvo, ˆcio cio kiel signo de l’ funebro, sidis sur ˆstono stono la ˆ la reˆgino ˆ estis patrino de l’ monarho, gino Nikotris. Si e stis nudpieda, nudpied a, en dika ˆcemizo; cemiz o; ˆsia sia frunto frunto estis malpurigita malpurigita per nila koto, ˆsi si havis havis cindron en la implikitaj implikitaj haroj. Ekvidinte Ramzeson, la respektinda sinjorino kliniˆ gis, gis, por fali al liaj piedoj. Sed la filo kaptis kaptis ˆsin sin inter siajn brakojn kaj diris kun ploro: — Se vi, patrino, vin klinas anta˘ u mi gis ˆg is la tero, mi anta˘u vi devos malleviˆgi g i sub la teron... La reˆ gino gino karese premis lian kapon al sia brusto, viˆsis sis al li la larmojn larmoj n per p er la maniko de sia dika cemizo, cˆemizo, kaj levinte la mano jn supren supr en murmuretis: ˆ — Cirka˘ uu uu ˆciuj ciuj dio j. . . la spirito j de via patro patr o kaj avo ˆcirka˘ cirka˘ uu vin per siaj zorgoj zorgoj kaj benoj. benoj. . . Ho Izido, Izido, neniam neniam mi avari avariss al vi oferojn oferojn,, sed hodia˘ hodia˘ u mi ˆ tiu mia reˆga donas don as la plej plej granda grandan. n. . . Mi donas donas al vi mian mian amatan amatan filon. filon. . . Ci ga filo fariˆgu gu sendivida via filo, kaj lia gloro kaj potenco pligrandigu vian dian hereda here daˆˆon. on. . . La sinjoro sinjor o multfoje multfo je ˆcirka˘ cirka˘ uprenis uprenis kaj kisis la reˆginon, ginon , fine fi ne li sidigis s idigis ˆsin sur la lito, kaj li mem sidiˆgis gis sur la ˆstono. sto no. ˆ — Cu la patro lasis al mi ordonojn? — demandis li. — Li nur petis, ke vi ne forgesu lin, kaj al la plej alta kolegio li diris la   jenajn jenajn vortojn: vortojn: “Mi lasas lasas al vi posteulon, posteulon, kiu estas leono kaj kaj aglo aglo en unu persono; obeu lin, kaj li levos Egipton al potenco senlima.” ˆ vi pensas, ke la pastroj obeos al mi? — Cu — Memoru — diris la patrino — ke la emblemo de l’ faraono estas la serpent serpento. o. Kaj la serpento serpento estas saˆ go, kiu silentas kaj mordas morte en neago, tendita momento. momento. . . Se vi prenos la tempon kiel liganon, liganon, vi venkos venkos ˆcion. cion. — Herhor Herhor estas estas terure terure maltima maltima.. . . Hodia˘ Hodia˘ u li kuraˆgis gis surmeti la tiaron de la sankta Amenhotep Amenhotep.. . . Kompreneble Kompreneble mi ordonis ordonis al al li demeti demeti gin, gˆin, kaj mi forigos lin lin de la regado regado.. . . Lin Lin kaj kelk elkajn anojn anojn de la plej plej alta alta kolegi kolegio. o. . . La reˆ gino gino ekskuis la kapon. — Egipto estas via — diris ˆsi, si, — kaj la dioj dio j donis al vi grandan saˆ gon. gon. Sen tio mi terure timus timus malkonse malkonsento nton n kun Herhor. Herhor. . . — Mi ne malkonsentas kun li, mi lin forpelas.

ˆ * Capitro

I*

6

— Egipto estas via — ripetis la patrino — sed mi timas la batalon kontra˘ kontra˘ u la pastroj. Vere, via patro, tro malsevera, kuraˆgigis gigis ˆci ci tiujn homojn, homo jn, sed oni ne devas devas alkondu alkonduki ki ilin al la malespero malespero per p er la severec severeco. o. Cetere, Cetere, pripensu: pripensu: kiu anstata˘ uas uas al vi ilian konsilon?. konsilon?. . . Ili scias ˆcion, cion, kio estis, estas kaj estos sur la tero t ero kaj ˆcielo; cielo; ili vidas la plej p lej kaˆsitajn sita jn homajn ho majn penso jn kaj direktas dir ektas la korojn, kiel la vento la foliojn. Sen ili vi ne nur ne scios, kio okazas en Tiro kaj Ninivo, sed eˆc en Memfiso kaj Teboj. ebo j. — Mi ne forpuˆsas sas la saˆ gon, sed mi volas la obeon — respondis la faragon, ono. — Mi scias, scias, ke ilia saˆ go go estas granda, sed gi gˆi devas esti kontrolata kaj direktata, por ke gi gˆi ne ruinig ruinigu u la ˆstaton. staton. . . Diru Diru vi mem, patrino: patrino: kion kion dum tride tridek k jaroj jaroj ili ili faris faris el Egipto Egipto?. ?. . . La popolo popolo suferas suferas mizero mizeron n a˘ u ribelas, ni havas malmulte da soldatoj, la trezorejo estas malplena, kaj dume, kelke da monatoj de ni, kvaza˘ u ˆsvelanta svelanta kuko kreskas Asirio kaj jam hodia˘ hodiau˘ trudas al ni trakta traktatojn! tojn!.. . . — Faru, kiel vi volas. Sed memoru, ke la emblemo de l’ faraono estas la serpento, kaj la serpento estas la silento kaj saˆ go. go. — Vi diras la veron, patrino; sed kredu al mi, ke iafoje iafo je la kuraˆgo go valoras pli multe multe ol la prudento. prudento. Jam hodia˘ u mi scias, ke la pastroj intencis tutajn  jarojn konduki la militon kontra˘ u Libio. Mi finis gin ˆgin en la da˘ uro uro de dekkelko da tagoj kaj nur tial, ke ˆciutage ciutage mi faris ian paˆ paˆson son frenezan, sed decidan. Se mi ne estus kurinta renkonte al ili en la dezerton, kio ja estis granda malprudento, malprudento, hodia˘ ho dia˘ u ni havus havus Libianojn Libianojn apud Memfiso. Memfiso. . . — Mi scias, vi persekutis Tehennan, kaj Tifono surprizis vin — diris la reˆgino. gino. — Ho senkonsi senkonsidera dera infano infano.. . . vi ne pensis pensis pri mi! La sinjoro ekridetis. — Estu Estu trankvi trankvila la via koro koro — respondi respondiss li. — Kiam Kiam la faraono faraono batalas batalas,, ˆce ce lia dekstra kaj maldekstra mano stariˆ gas g as Amon. Amon. Kaj kiu egala egalass lin?. lin?. . . Ankora˘ u unu fojon fo jon li ˆcirka˘ cirka˘ uprenis la patrinon kaj foriris. uprenis

LA FARAONO

7

ˆ Capitro II La grandega sekvantaro de lia sankteco restis ankora˘ u en la atendejo, sed kvaza˘ u fendita fendita en du partojn. partojn. De unu flanko flanko Herhor, Mefres Mefres kaj kelkaj kelkaj pli maljunaj maljuna j pastro j, de la alia ˆciuj ciuj generalo j, civilaj civila j oficiroj, oficiro j, kaj la plejmulto da   junaj pastroj. La agla okulo de l’ faraono tuj rimarkis la dividon de la altranguloj, kaj en la koro de la juna estro ekflamis ˆgoja goja fiero. “Kaj jen, ne eltiran eltirante te la glavon, glavon, mi akiris akiris venko venkon!. n!. . . ” — pensis li. La altranguloj altranguloj pli kaj pli malkaˆ malkaˆse se foriˆ gis g is de Herhor Herhor kaj Mefres Mefres.. Neni Neniu u dubis, ke amba˘ u ˆcefpas cef pastro tro j, gis gˆis hodia˘ u plej potencaj p otencaj en la ˆstato, stato, ne posedas la favoron de l’ faraono. Nun la sinjoro transiris en la manˆ goˆ goˆcambron camb ron,, kie k ie anta˘ antau˘ ˆcio cio mirigis mirigi s lin la nombro de la servantaj pastroj kaj de la pladoj. — Mi devas manˆgi gi ˆcion cio n ˆci? ci? — demand dem andis is li, ne kaˆsante sant e sian sia n miron. mir on. La pastro, zorganta pri la kuirejo, klarigis al la faraono, ke la manˆ goj, goj, kiujn ne uzos lia sankteco, iros ofere al la dinastio. Kaj dirante tion, li montris la vicon de statuoj, starantaj apud la muroj. La sinjoro ekrigardis la statuojn, kiuj havis tian aspekton, kvaza˘ u oni nenion donadus al ili, kaj poste la pastrojn, kies vizaˆgoj go j estis freˆsaj, sa j, kvaza˘ u ili manˆgus gus ˆcion, cion, kaj li postulis bieron kaj soldatan soldatan panon kun ajlo. La supera sup era pastro pastr o ˆstoniˆ stonigis gˆis de mirego, sed li ripetis la postulon al la malsuˆ tiu ˆsancel pera. Ci san celiˆ iˆgis, gis, sed ripetis la postulon al servaj knaboj kaj knabinoj. La knabo j, ˆsajnis, sajnis, ne kredis al la propraj oreloj, sed tuj ili diskuris en la tuta palaco. Post kvaronhoro ili revenis timigitaj, murmuretante al la pastroj, ke nenie estas soldata pano kaj ajlo. La faraono ekridetis kaj ordonis, ke de nun neniam manku en la kuirejo simplaj manˆgoj. g oj. Po Post stee li manˆ mangis gˆis kolombon, pecon da fiˆso, so, tritikan bulkon kaj trinkis iom da vino. Li konfesis en la animo, ke la manˆgo go estis preparita bone kaj la vino estis bonega. Sed li ne povis forpeli la penson, ke la kortega kuirejo devas engluti eksterordinarajn sumojn.

ˆ * Capitro

II *

8

ˆ iris en la Bruliginte incenson por la honoro de la anta˘ uuloj, uuloj, la monarho reˆgan gan kabineton, por a˘ uskulti uskulti la raportojn. Herhor venis la unua. Li sin klinis anta˘ u la sinjoro multe pli profunde, ol ˆ li faris tion salutante la monarhon, kaj kun granda emocio gratulis lin pri la venko super Libianoj. — Via sankteco — diris li — sin ˆetis etis sur Libianojn, kiel Tifono sur la mizerajn mizerajn tendojn de la vagan vagantaj taj en la dezerto. dezerto. Vi gajnis grandan grandan batalon batalon kun tre malgrandaj perdoj kaj per unu svingo de via glavo vi finis la militon, kies finon ni, simplaj homoj, ne povis anta˘ uvidi. uvidi. La faraono sentis, ke lia malamikeco al Herhor komencas malfortiˆ gi. gi. — Kaj tial — da˘ urigis urigis la ˆcefpastro cefpastro — la plej alta kolegio kolegio petegas vian sanktecon, ke vi destinu por la bravaj regimentoj dek talentojn da rekompenco. . . Kaj vi mem, ˆcefa cefa militestro, militestro, permesu aldoni al via nomo la epiteton: epiteton: “Venk “Venka! a!.. . . ” Kalkul Kalkulan ante te je la juneco juneco de l’ faraono, faraono, Herhor Herhor iom troigis troigis la flaton. flaton. La sinjoro balda˘ u trankviliˆgis gis kaj subite demandis: — Kian epiteton vi donus al mi, se mi neniigus la asirian armeon kaj plenigu pleniguss niajn templojn templojn per la trezoroj trezoroj de Ninivo Ninivo kaj Babilon Babilono?. o?. . . “Li do ˆciam ciam pensas p ensas pri tio!. . . ” — diris al si la ˆcefpastro. cefpastro. La faraono, kvaza˘ kvaza˘ u por konfirmi lia jn dubo dubojn, jn, ˆsanˆ sanˆ gis gis la temon de l’ interparolado kaj demandis: — Kiom da soldatoj ni havas? ˆ tie, — Ci tie, apud Memfiso Memfiso?. ?. . . — Ne, en la tuta Egipto. — Via Via sank sanktec tecoo havi haviss dek regimen regimentojn tojn.. . . — diri diriss la ˆcefpa c efpastr stro. o. — La respektinda respektinda Nitager Nitager ˆce ce la orienta orienta limo havas havas dek kvin. . . Dek estas en la sudo, ˆcar car Nubio komencas boli. . . Kvin staras garnizone en la tuta lando. — Kune kvardek — diris la faraono post pripenso. — Kiom da soldatoj tio estas? ˆ — Cirka˘ u sesdek sesdek mil mil.. . . La sinjoro salte leviˆgis gis de la seˆgo. go. — Sesdek, anstata˘ u cen cent du dude dek? k?.. . . — ekkr ekkrii iiss li li.. — Kion Kion tio signi signifa fas? s? . . . Kion Kion vi fari fariss kun mia mia armeo armeo?. ?. . . — Ni ne havis sufiˆcajn cajn rimedojn por p or pli granda nombro. nombro. . . — Ho dioj!. dioj!. . . — diris diris la farao faraono, no, kap kaptan tante te sin je la kapo. kapo. — Post Post unu monato monato atakos atakos nin Asiri Asirianoj!. anoj!. . . Ni ja estas estas senarmi senarmigit gitaj. aj. . . — Kun Asirio ni havas provizoran traktaton — intermetis Herhor. — Virino povus tiel respondi, sed ne milita ministro — eksplodis la sin joro.  joro. — Kion valo valoras ras traktato traktato,, post kiu ne staras armeo?. armeo?. . . La duono de la armeo, kiun posedas la reˆgo go Assar, povus frakasi nin hodia˘u. u. ˆ la unua sciigo pri la perfido de — Volu trankviliˆgi, gi, sankta sinjoro. Ce Asirian Asirianaj, aj, ni havus havus duonmilio duonmilionan nan armeon. . .

ˆ * Capitro

II *

9

La faraono ridis anta˘ u lia nazo. — Kia Kian? n?.. . . De kie? kie?.. . . Vi frenez freneziˆ iˆ gis, gis, pastro!. pastro!. . . Vi fosas fosas en la papirus papirusoj, oj, sed mi sep jarojn servas en la armeo kaj preska˘ u ˆciutage ciutage partoprenas en ekzercoj ekzerco j kaj manovroj. manovroj. Kiamani Kiamaniere ere post kelk kelkee da monatoj vi havos havos duo duonmi nmilio lionan nan armeon?... — Alkuros Alkuros ˆciuj ciuj nobeluloj. . . — Mi ne bezonas viajn nobelul nobelulojn!. ojn!. . . La nobeluloj nobeluloj ne estas soldatoj. soldatoj. Por duonmiliona armeo oni bezonas almena˘ u cent kvindek regimentojn kaj ni, kiel vi mem diras, diras, posedas posedas nur kvarde kvardek. k. . . Kie do la homoj, kiuj kiuj hodia˘ u paˆ paˆstas stas la brutojn, plugas la teron, knedas potojn a˘ u drinkas kaj faras nenion, nenion, kie ili lernos lernos la militan militan metion?. metion?. . . Egiptan Egiptanoj oj estas estas mizera mizera materialo materialo ˆ por soldatoj; mi scias tion, mi ja vidas ilin ˆciutage. ciutage. . . Libiano, Libiano, Greko, Heto, ankora˘ u infano, uzas la pafarkon kaj ˆstonˆ stonˆetilon etilon kaj perfekte svingas la bastonegon; post p ost unujara lernado li jam scias bone b one marˆsi. si. Sed Egiptano apena˘ apenau˘ post trijara laboro lab oro komencas marˆ ma rˆsi, si, kiel soldato. soldat o. Vere estas, ke post du jaro j li jam kutimas al la glavo glavo kaj lanco, sed eˆc kvar kvar jaroj ne sufiˆ cas cas al li por trafe trafe ˆeti eti sagojn. . . Do post kelke kelke da monatoj monatoj vi povus havi ne armeon, armeon, sed ˆ kvankam duonmilionan bandon, kiun tuj frakasos alia bando, la asiria. Car la asiriaj regimentoj regimentoj estas malbone ekzercitaj, ekzercitaj, sed la asiria soldato scias ˆeti eti ˆstonojn stono jn kaj sagojn, sago jn, haki kaj piki, kaj anta˘u ˆcio cio li hav h avas as la atakemon atakemo n de sovaˆ ga ga besto, kiu tute mankas al la delikata Egiptano. Ni rompas la malamikon per tio, tio, ke niaj discip disciplin linitaj itaj kaj ekzerci ekzercitaj taj soldatoj soldatoj estas estas kiel kiel murrom murrompil piloj: oj: oni devas devas mortigi mortigi duon duonon on da soldatoj soldatoj por p or detrui detrui la kolon kolonon. on. Sed sen ekzercit ekzercitaa kolono ne ekzistas egipta armeo. — Saˆgan gan veron diras via sankteco — respondis Harhor al la spireganta farao faraono no.. — Nur la dioj tiel konas konas la aferojn aferojn.. . . Mi anka˘ anka˘ u scias, ke la fortoj de Egipto estas malgrandaj, ke por krei ilin necesaj estas multaj jaroj da laboro. laboro. . . Jen kial mi volas volas fari traktaton traktaton kun Asirio. Asirio. — Vi ja jam jam faris faris.. . . — Proviz Provizoran oran.. Sargon, Sargon, vidante vidante la malsan malsanon on de via patro, patro, kaj timan timante te vian sanktecon, prokrastis la aferon gis gˆis via suriro sur la tronon. La faraonon ree ekregis kolero. — Kio?. Kio?. . . — ekkriis ekkriis li. li. — Ili do efekti efektive ve pensas pensas preni preni Feni Fenicion cion?. ?. . . Kaj ili supozas, supozas, ke mi subskribos subskribos la honton honton de mia regado?. regado?. . . Malbonaj Malbonaj spiritoj spirito j ekregis vin ˆciujn!. ciujn!. . . ˆ tiun fojon Herhor falis sur la vizaˆ La a˘ udienco udienco estis finita. Ci gon, gon, kaj revenante de la sinjoro, meditis en sia animo: “Lia sankteco a˘ uskultis uskultis la raporton ˆgis gis la fino, li do ne forˆ forˆetas miajn servojn. . . Mi diris al li, ke ke li devas devas subskribi subskribi la traktaton kun Asirio, Asirio, la plej malfacila afero do estas finita. . . Li ˆsanˆ sanˆ gos gos sian opinion, anta˘ u kiam Sargon venos duan fo jon. . . Sed li estas leono, eˆc ne leono, sed furioza elefanto, elefanto, ˆci ci tiu junulo. ulo. . . Tamen lili ja nur tial tial fariˆ fariˆ gis gis faraono, ke li estas nepo de ˆcefpastro!. cefpastro!. . . Li

ˆ * Capitro

II *

10

ankora˘ u ne kompreni komprenis, s, ke la samaj samaj manoj kiuj kiuj levis levis lin tiel alten. alten. . . ” En la vestiblo la nobla Herhor haltis, pensis momenton, fine anstata˘ u reveni hejmen, iris al la reˆ gino gino Nikotris. En la gardeno gˆardeno estis nek virinoj, nek infanoj; el la dissemitaj palacetoj flugis gemoj: gˆ emoj: la viri virinoj, noj, aparte apartenan nantaj taj al la domo domo de la morti mortint ntaa farao faraono, no, ploris tiun, kiu foriris al la Okcidento. Ilia ˆcagren cag reno, o, ˆsajna sa jnas, s, estis est is sincer sin cera. a. Dume en la kabineton de l’ sinjoro venis la plej alta juˆgisto. gisto. — Kion diros al mi, via ekscelenco? — demandis la sinjoro. — Anta˘ u kelke da tagoj okazis io eksterordinara en Teboj — respondis la juˆgisto. gisto. — Iu kamparano amparano mortigi mortigiss la edzinon edzinon kaj tri infanojn infanojn kaj li mem dronigis sin en sankta lageto. ˆ li estis freneza? — Cu ˆ — Sajnas, ke li faris tion de malsato. La faraono ekmeditis. — Stranga okazo — diris li — sed mi volus a˘udi udi ion alian. alian. Kiaj krimoj krimoj estas la plej oftaj en la lasta tempo? La plej alta juˆgist gi stoo ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgis. gis. — Parolu Parolu sentime sentime — diris la sinjoro malpacience — kaj nenion kaˆ kaˆsu su de mi. Mi scias, ke Egipto falis en marˆ con, con, mi volas volas gin gˆin eltiri, mi do devas scii ˆcion cion malbonan. . . — La plej plej oftaj oftaj.. . . la plej plej ordi ordina naraj raj krim krimoj oj esta estass la ribeloj ribeloj.. . . Sed Sed nur la popolaˆco co ribelas. . . — rapidis aldoni la juˆ gisto. gisto. — Mi a˘ uskultas — intermetis la sinjoro. uskultas — En Kosem — da˘ urigis urigis la juˆgisto gisto — ekribelis regimento de masonistoj kaj ˆstonistoj, stonisto j, al kiuj oni ne donis gustatempe gˆustatempe la necesajn aferojn. ˆ En Sehem la kamparanoj mortigis la skribiston, kiu kolektis la impostojn. . . En Melcatis Melcatis kaj Pi-hebit Pi-hebit kamp kamparan aranoj oj detruis detruis la domojn de la feniciaj feniciaj farman farmantoj. toj. . . Apu Apud d Kasa ili ne volis volis rebonigi rebonigi kanalon kanalon,, pretenda pretendante nte,, ke por ilia laboro devas devas pagi al ili la ˆstata stata trezorejo. . . Fine, en la porfiraj p orfiraj minejoj la kondam kondamnitoj nitoj batis la gardist gardistojn ojn kaj volis volis forkuri forkuri al la maro. . . ˆ tiuj nova — Ci novaˆoj oj tute ne surprizas surprizas min — respondis la faraono. — Sed kion vi pensas pri ili? — Anta˘ u ˆcio cio oni devas devas puni la kulpajn. . . — Kaj mi pensas, ke anta˘ u ˆcio cio oni devas devas doni al la laboristoj, kion ili rajte postulas — diris la sinjoro. sinjoro. — Malsata bovo kuˆsiˆ siˆ gas gas sur la tero, malsata sa ta ˆceval ce valoo ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgas gas sur la piedoj kaj gemas. gˆemas. . . Do ˆcu cu oni pov p ovas as postuli, ke malsata homo laboru kaj ne plendu? — Via sankteco sankteco do. . . — Pentuer Pentuer elektos esploran esploran komitato komitaton n — interrominterrompis la faraono faraono.. — Dume mi ne volas volas,, ke oni punu. punu. . . — Sed tiam eksplodos generala ˆgenerala ribelo! ribelo!.. . . — ekkriis ekkriis la terurita terurita juˆ gisto. gisto. La faraono apogis la barbon sur la manoj kaj meditis.

ˆ * Capitro

II *

11

— Bone! — diris li post momento. — La tribunaloj faru sian devon, sed delikate. delikate. . . Pentuer Pentuer komencu komencu la esploron esploron ankora˘ ankora˘ u hodia˘ u. u . . . Vere — aldon aldonis is li post momento — pli facile estas decidiˆ gi en la batalo, ol en la senordo, kiu gi ekregis ekregis Egip Egipton. ton. . . Post la foriro de la plej alta juˆgisto, gisto, la faraono alvokis alvokis Tutmozis Tutmozison. on. Li ordonis al li en sia nomo saluti la armeon, revenantan de Sodaj Lagoj, kaj disdoni dudek talentojn al la oficiroj kaj soldatoj. Poste la sinjoro ordonis, ke venu Pentuer, kaj dume akceptis la grandan kasiston. — Mi volas scii, kia estas la stato de la trezorejo? — Ni havas — respondis la altrangulo — en la nuna momento la valoron de dud dudek ek mil talen talentoj toj en la grenejoj, grenejoj, stal staloj, oj, provi provizej zejoj oj kaj kestoj kestoj.. Sed la imposto impo stojj alflugas alflug as ˆciutage. ciuta ge. — Anka˘ u la ribeloj ˆciutage ciutage — respondi respondiss la faraono. faraono. — Kaj kiaj estas estas entute entute la enspezoj enspezoj kaj elspezoj? elspezoj? — Por la armeo ni elspezas ˆciujare ciujare dudek mil talentojn. . . Por la kortego de via sankteco du ˆgis gis tri mil talentojn talentojn ˆciumonate. ciumonate. . . — Kaj poste? poste?.. . . Kio Kio ankora ankora˘ u?. u˘ ?. . . Kaj la publi publik kaj labor laboroj? oj?.. . . — En la nuna momento ili estas farataj senpage — diris la granda kasisto, kasisto, mallevante la kapon. — Kaj la enspe enspezoj zoj?. ?. . . — Ni elspezas elspezas tiom, tiom, kiom kiom ni havas. havas. . . — murm murmuret uretis is la kasisto. asisto. — Ni do havas kvardek a˘ u kvindek mil talentojn jare — respondis la farao faraono no.. — Kie estas estas la resto? resto?.. . . — Kiel garantia garant iaˆˆo ˆce ce la Feniciano enicia noj, j, ˆce ce bankiero bankie rojj kaj komercisto komercis toj, j, fine ˆce ce la sankt sanktaj aj pastroj pastroj.. . . — Bone — respondis la sinjoro. sinjoro. — Sed ekzistas ja la netuˆ netuˆsebla sebla trezorejo de la faraonoj en oro, plateno, arˆ gento kaj juveloj. Kiom ˆgi gento g i valo valoras ras?. ?. . . — Jam anta˘ u dek jaroj ˆgi gi estis tuˆsita sita kaj elspezita. . . — Kiel? Kiel?.. . . Por kio? kio?.. . . — Por la bezonoj de l’ kortego — respondis la kasisto — por donacoj al ˆ kaj la nomarhoj kaj templ temploj. oj. . . — La kortego kortego havis enspezo jn de la kurantaj kurantaj impostoj, kaj ˆcu cu la donacoj donaco j povis elˆcerpi cerpi la trezorejon trezorejon de mia patro?. . . — Oziriso-Ramzes, la patro de via sankteco, estis malavara sinjoro kaj faris faris grandajn grandajn donacojn. donacojn. . . — Kiajn?. Kiajn?. . . Kiel Kiel grand grandajn? ajn?.. . . Mi vol volas as fine fine scii scii tion. tion. . . — parol parolis is malp malpaacience la faraono. ˆ — Precizaj kalkuloj estas en la arhivoj, mi memoras nur la ˆgeneralajn generalajn nombroj nombrojn. n. . . — Paro Parolu lu!. !. . .

ˆ * Capitro

II *

12

— Ekzemple al la temploj templo j — respondis la kasisto ˆsanceliˆ sanceliˆ gante gante — OzirisoRamzes Ramze s donis dum sia feliˆca ca regado rega do ˆcirka˘ cirka˘ u cent urbojn, cent dudek ˆsipojn, sipojn, du milionojn da brutoj, du milionojn da sakoj da greno, cent dudek mil ˆcevalo ceval o jn, okdek okd ek mil sklavo jn, ˆcirka˘ cir ka˘ u ducent mil barelojn da biero kaj vino, tri milionojn milionojn da panoj, tridek mil vestojn, vestojn, tricent tricent mil kruˆcojn cojn da mielo, oleo kaj incens incenso. o. . . Kaj krom tio mil talen talentojn tojn da oro, tri mil da arˆ argento, gˆento, dek mil da fandita bronzo, ses milionojn da floraj kronoj, mil ducent statuojn de dioj kaj tricent tricent mil juvelojn. . . Aliajn nombrojn mi ne memoras, sed ˆcio cio estas enskr enskrib ibit ita. a. . . 2 La faraono kun rido levis la manojn supren kaj post momento li terure ekkoleris kaj batante la tablon per la pugno, ekkriis: — Plenmano da pastroj uzis tiom da biero, pano, kronoj kaj vestoj, posedante dan te proprajn enspezojn!. enspezojn!. . . Grandeg Grandegajn ajn enspezojn, enspezojn, kiuj kelkcen kelkcenton ton da fojoj superas la bezonojn de ˆci ci tiuj sanktuloj. sanktuloj. . . — Via sankteco bonvolis forgesi, ke la pastroj subtenas dekojn da miloj da malriˆ malriˆculoj, culoj, kuracas saman nombron nombron da malsanuloj malsanuloj kaj nutras kaj armas dekkelkon da regimentoj per la rimedoj de l’ temploj. — Po Porr kio kio ili ili bezonas bezonas regime regiment ntojn? ojn?.. . . La farao faraonoj noj ja uzas ilin nur dum la milito. milito. El la malsanuloj malsanuloj ˆciuj ciuj preska˘ u pagas por si, a˘ u per mano a˘ u per laboro. laboro. Kaj la malriˆ malriˆculoj?. culoj?. . . Ili ja laboras por la temploj: temploj: portas portas akvon por la dioj, partoprenas en la solenoj kaj, anta˘ u ˆcio, cio, ludas rolon en la farado f arado de l’ mirakloj. Tio estas ili, kiuj anta˘u la pordoj de l’ temploj retrovas la saˆgon, gon, vidadon kaj a˘ udadon; iliaj vundoj resaniˆgas, udadon; gas, iliaj piedoj kaj manoj reakiras la kapablon moviˆgi, gi, kaj la popolo, vidante tiajn miraklojn, tiom pli fervore preˆgas g as kaj tiom tiom pli pli malav malavare are oferas oferas al la dioj. dioj. . . La mizer mizerul uloj oj estas estas kvaza˘ kvaza˘ u bovinoj kaj ˆsafinoj safinoj de la temploj ili alportas puran profiton. . . — Kaj tial — ekkuraˆgis gis intermeti la kasisto — la pastroj pastr oj ne elspezas e lspezas ˆcion, cion, sed amasigas amasigas kaj pligrandigas pligrandigas sian kapitalo kapitalon. n. . . — Por kio? — Por ia subita bezono de l’ ˆstato. stato. . . — Kiu vidis la kapitalon? — Mi mem — diris la altrangulo. — La trezoroj, kolektitaj en Labirinto, ne malgrandiˆ malgrandiˆgas, gas, sed kreskas kreskas de generacio al generacio generacio por ke. . . — Por ke — interrompis la faraono — Asirianoj havu de kie preni, kiam ili invados invados Egipton, Egipton, tiel bone admini administra stratan tan de la pastroj!. . . Mi dankas dankas vin, granda granda kasi kasist stoo — aldo aldoni niss li. li. — Mi sciis, sciis, ke la fina financa nca situaci situacioo de Egipt Egiptoo estas estas malbona. malbona. Sed mi ne supozis, supozis, ke la ˆstato stato estas estas ruinigi ruinigita. ta. . . En la lando lando ribel ribeloj, oj, ni ne hav havas armeo armeon, n, la farao faraono no estas estas en mizer mizero. o. . . Sed la trezo trezorej rejoo de Labirinto pligrandiˆgas gas de generaci generacioo al generaci generacio!. o!. . . Se ˆciu ciu dinasti dinastio, o, nu nurr dinastio, farus tiom da donacaj al la temploj, kiom faris mia patro, Labirinto 2

La donacoj de Ramzes III al la temploj estis multe pli grandaj.

ˆ * Capitro

II *

13

  jam posedus dek na˘ u mil talentojn da oro, ˆcirka˘ cirka˘ u sesdek mil talentojn da arˆgento, gento, kaj kiom da greno, brutoj, tero, sklavoj kaj urboj, kiom da vestoj kaj juveloj, juveloj, ne povus kalkuli kalkuli eˆc la plej bona matematikisto matematikisto!. !. . . La granda kasisto adia˘ uis la sinjoron. Sed la faraono anka˘ uis u ne estis kontenta; ˆcar car post po st mallonga mallon ga konsidero konsider o ˆsajnis sa jnis al li, ke li l i tro t ro malkaˆse se parolis parol is kun siaj oficistoi.

LA FARAONO

14

ˆ Capitro III La soldataj, starantaj garde en la anta˘ uˆ uˆcambro, cambro, anoncis anon cis Pentueron. Pentu eron. La paspa stro falis anta˘ u la faraono sur la vizaˆgon gon kaj demandis pri ordonoj. — Mi ne volas olas ordoni ordoni,, sed peti vin — diri diriss la sinjor sinjoro. o. — Vi scias, scias, oni ˆ ribeloj, de ribelas!. . . Ribelas la kamparanoj, kamparanoj, metiistoj, metiistoj, eˆc malliberuloj. . . Cie la maro gis gˆis la minejoj. minejoj. . . Mankas Mankas nur unu afero, afero, ke ribelu miaj soldatoj soldatoj kaj proklam proklamu u faraono faraono.. . . ekzempl ekzemplee Herhor Herhoron! on!.. . . — Vivu eterne, eterne, via sankteco! sankteco! — respondis respondis la pastro. pastro. — Ne ekzistas ekzistas en Egipto homo, kiu ne oferus sian vivon por vi kaj ne benus vian nomon. — Ha, se ili scius, — diris la estro kun kolero — kiel malriˆca ca kaj senforta ˆ volus estas la faraono, ˆciu ciu nomarho volus esti sinjoro sinjoro de sia nomeso! Mi pensis, pensis, ke heredin heredinte te la duob duoblan lan kronon, kronon, mi ion signifos. signifos. . . Sed jam en la un unua ua tago ˆ de Egipto! mi konvinkiˆgis, gis, ke mi estas nur ombro de la anta˘uaj uaj monarhoj ˆ kio povas esti faraono sen mono, sen armeo kaj, anta˘ Car u ˆcio, cio, sen fidela j servist servistoj?. oj?. . . Mi estas kiel kiel la statuoj de l’ dioj, kiujn oni incensa incensass kaj al kiuj kiuj oni faras faras oferojn. . . Sed la statuoj statuoj estas estas senfortaj senfortaj kaj per p er la oferoj sin grasigas grasigas la pastroj. pastroj. . . Sed vi ja aparte apartenas nas al ilia ilia partio! partio! — Dolore estas por mi — respondis Pentuer — ke via sankteco parolas tiel en la unua tago de sia regado. Se la nova novaˆo disvastiˆ gus g us en en Egipto Egipto.. . . — Al kiu mi dev devas paroli paroli pri tio, tio, kio kio dolo doloras ras min?. min?. . . — inter interrom rompi piss la sinjoro sinjoro.. — Vi estas estas mia konsi konsilan lanto to kaj vi savis savis min, min, a˘ u almena˘ u volis min savi, ne por rakonti al ˆciuj, ciuj, mi supozas, sup ozas, kio fariˆ fa riˆ gas gas en mia reˆga ga koro, kiun mi malferm malfermas as al vi. . . Sed vi estas estas prav prava. La sinjoro promenis en la ˆcambro cambro kaj post momento momento diris per multe multe pli trankvila trankvila tono: — Mi nomis vin estro de la komitato, kiu devas esplori la ka˘ uzojn u zojn de la senˆcesaj cesa j ribelo rib elojj en mia ˆstato. stato. Mi volas, ke oni punu nur la kulpa jn kaj estu  justa al la malfeliˆcaj. ca j. . . — Subten Subtenu u vin Dio per sia sia favoro favoro!. !. . . — murmu murmuret retis is la pastro pastro.. — Mi faros, kion vi ordonas. Sed la ka˘uzojn uzojn de la ribeloj ribeloj mi konas konas sen esploro. esploro. . . — Paro Parolu lu.. . .

ˆ * Capitro

III *

15

— Multfoje mi parolis pri tio al via sankteco: la laboranta popolo estas malsata malsata,, havas havas tro da laboro kaj pagas tro grandajn impostojn. impostojn. . . Kiu anta˘ anta˘ ue laboris de la leviˆgo go gis gˆis la subiro de l’ suno, hodia˘ u devas komenci unu horon anta˘ u la leviˆgo go kaj fini unu horon post la subiro. Anta˘ u ne longe, ˆciun ciun dekan tagon, la laboristo povis viziti la tombojn de la gepatr gepatroj, oj, parol parolii kun kun iliaj iliaj ombroj ombroj kaj fari fari oferojn oferojn.. Sed hodia˘ hodia˘ u neniu iras tien, ˆcar car neniu havas havas tempon. t empon. Anta˘ ue ue la kamparano manˆ gis gis ˆciutag ciu tagee tri tritikajn panojn, hodia˘ u ili ne havas sufiˆ su fiˆce ce eˆc por hordea. horde a. Anta˘ ue, ue, la laboroj ˆce ce la kanaloj, kanalo j, akvobaroj ka j ˆsoseoj soseo j estis kalkulataj kalkulata j al a l la impostoj; imposto j; hodia˘ u oni devas aparte pagi la impostojn, kaj la publikajn laborojn plenumi senpage. Jen la ka˘ uzo uzo de la ribeloj. — Mi estas la plej malriˆ ma lriˆca ca nobelulo en la ˆstato! stato! — ekkriis la faraono, far aono, — Iu ajn posedanto de bieno donas al siaj brutoj konvenan manˆ gon gon kaj ripozon; sed mia brutaro estas ˆciam ciam malsata kaj laca!. . . Kion do mi devas devas fari, diru vi, kiu petis min, ke mi plibonigu la sorton de la kamparanoj? — Vi ordonas ordonas al mi, sinjoro, sinjoro, paroli? paroli?.. . . — Mi petas petas.. . . ordo ordona nas. s. . . fin fine, e, kiel kiel vi vola volas. s. . . Sed Sed paro parolu lu saˆ sage. gˆe. — Benata estu via regado, vera filo de Oziriso! — respondis la pastro. — Jen kion oni dev devas fari. fari. . . An Anta˘ ta˘ u ˆcio, cio, ordonu, sinjoro, sinjo ro, ke oni pagu por la publikaj laboroj, kiel anta˘ ue... u e... — Kompreneble. — Poste, proklamu, proklamu, ke la laboro sur la kampoj kampoj da˘ uru uru nur de la leviˆgo go ˆgis gis la subiro de l’ suno. . . poste faru, ke la popolo p opolo ripozu ˆciun ciun sepan tagon; ne ˆciun ciun dekan, sed ˆciun ciun sepan. Poste, malpermesu malper mesu al la sinjoroj sinjoro j doni la kamparanojn kiel pruntgarantion kaj al la skribistoj bati kaj turmenti ilin la˘ u sia bontrovo. Fine, donu dekonon a˘ u almena˘ u dudekonon de la teroj al la kamparanoj kiel propraˆ propraˆon, on, por ke neniu povu gin gˆin repreni a˘ u okupi kiel garantiaˆ garantiaˆon. Donu, sinjoro, al la kamparanoj dezertajn sablojn, kaj post kelke da jaroj elkreskos tie gardenoj... gˆ ardenoj... — Vi bele parolas — intermetis la faraono — sed vi diras, kion vi vidas en via koro, ne en la mondo. mondo. La homaj planoj, planoj, eˆ c la plej plej bonaj, ne ˆciam ciam konformiˆ gas g as al la natura natura irado irado de la aferoj. aferoj. . . — Via sankteco sankteco,, mi jam vidis vidis tiajn ˆsanˆ g ojn kaj iliajn rezultatojn — gojn respondi respondiss Pentuer Pentuer.. — En kelkaj kelkaj temploj temploj oni faris diversajn diversajn provojn: provojn: pri la kuracado, kuracado, instruado, instruado, edukado edukado de bestoj kaj kreska kreskaˆoj, fine, pri plibonigado plibonigado de la homoj. Kaj jen kio okazadis: kiam oni donis al kamparano maldiligenta kaj malgrasa bonan manˆ gon gon kaj ripozon ˆciun ciun sepan tagon, li fariˆ gis gis grasa, laborema kaj fosis pli da tero, ol anta˘ ue. Laboristo pagata estas pli gaja kaj ue. faras pli multe da laboro, ol sklavo, sklavo, eˆc batata per feraj vergoj. Homoj sataj naskas pli multe da infanoj ol lacaj kaj konsumataj de la laboro; la idoj de la liberaj homoj estas sanaj kaj fortaj, kaj la idaro de sklavoj estas malsanema, malgaja malgaj a kaj havas havas inklinon al la ˆstelo stelo kaj mensogo. Fine, oni konvinkiˆ gis, gis, ke

ˆ * Capitro

III *

16

la tero kulturata de la posedanto, donas unu fojon kaj duonon pli multe da greno kaj legomoj, ol tero, kulturata de sklavoj. Mi diros al via sankteco ion ankora˘ u pli strangan; kiam al la plugistoj ludas muziko, la homoj kaj bovoj ˆ on ˆci laboras pli bone, pli rapide kaj malpli laciˆ gas, g as, ol sen muzik muziko! o!.. . . Cion Ci ci oni on i konstatis en niaj temploj. La faraono ridetis. — Mi devas enkonduki la muzikon anka˘ u en miajn bienojn — diris li. — Sed se la pastroj konstatis tiel strangajn aferojn, pri kiuj vi rakontas al mi, kial ili ne agas tiamanier tiamanieree kun la kampa kamparanaj ranaj en siaj bienoj?. . . Pentuer mallevis la kapon. ˆ — respondis li sopirante — ne ˆciuj — Car ciuj pastroj pastr oj estas saˆ guloj guloj kaj havas noblajn korojn... — Jes, jes!. jes!. . . — ekkriis ekkriis la sinjoro. sinjoro. — Kaj nu nun n diru al mi vi, kiu estas estas filo de kamparano kaj scias, ke inter la pastroj ekzistas friponoj kaj malsaˆ guloj, guloj, diru, kial vi ne volas servi al mi en la batalo kontra˘u ili?. ili?. . . Vi ja kompr komprena enas, s, ke mi ne plibonigos la sorton de la kamparanoj, se anta˘ ue ue mi ne instruos al la pastroj pastroj la obeon al mia volo volo.. . . Pentuer tordis siajn manojn. — Sinjoro — respondis li — sendia kaj danˆgera gera estas la batalo kontra˘ u la pastraro! pastraro!.. . . Pli ol unu faraono faraono komen komencis cis gin, gˆin, kaj...ne povis fini... ˆ — Car ne helpis lin saˆguloj, guloj, kiel vi. vi. . . — eksplodi eksplodiss la sinjoro sinjoro.. — Kaj vere, vere, neniam mi komprenas: kial saˆgaj gaj kaj honestaj honestaj pastroj pastroj kuniˆ kuniˆ gas gas kun la bando de friponoj, fripono j, kiaj estas la plimulto de ˆci ci tiu klaso?. klaso?. . . Pentuer skuis la kapon kaj komencis paroli malrapide: — De tridek mil jaroj la sankta pastraro zorgas pri Egipto kaj gi gˆi faris la landon tia, kia ˆgi gi estas: mirinda mirindaˆo o de la tuta mondo. Kaj kial la pastroj, pastro j, ˆ ili estas la lumingo, en kiu brulas malgra˘ u la mankoj, mankoj, sukcesis sukcesis tion tion fari?. fari?. . . Car la lumo de la saˆgo. go. La lumingo povas esti malpura, eˆc malbonodora. malb onodora. Tamen ˆgi g i konservas la dian fajron, sen kiu inter la homoj regus la mallumo kaj sovaˆgeco. geco. Vi parolas, parolas, sinjoro, sinjoro, pri la batalo kontra˘ kontra˘ u la pastraro — da˘ urigis urigis Pentu entuer er.. — Kia Kia pov povas esti esti gia gˆia rezu rezult ltat atoo por mi?. mi?. . . Se vi malg malgajn ajnos os,, mi estos malfeliˆca, ca, ˆcar car vi ne plibonigos la sorton de la kamparanoj. Kaj se vi ˆ se vi rompus la lumingon, kiu scias, gajno gajnos? s?.. . . Ho, Ho, ne gisviv gˆisvivu u mi tion!. tion!. . . Car ˆcu cu vi ne estingus la fa jron de la saˆ go, kiu de jarmiloj flamas super Egipto kaj go, super super la mond mondo. o. . . Jen, Jen, mia sinjoro sinjoro,, la ka˘ uzoj, kial mi ne volas min miksi je uzoj, la batalo kontra˘ u la pastrar pastraro. o. . . Mi sentas sentas,, ke gi gˆi proksimiˆgas, gas, kaj mi suferas, ke tia vermo, kiel mi, ne povas malhelpi ˆgin. g in. Sed mi ne partop partopren renos os en gi, gˆi, ˆcar car mi devus perfidi per fidi a˘ u vin, a˘u Dion, kiu estas la kreinto de la saˆgo... g o... A˘uskultante uskultante lin, la faraono promenis en la ˆcambro, cambro, meditante. medit ante. — Faru — diri diriss li sen kolero kolero — kiel kiel vi volas olas.. Vi ne estas estas soldato soldato,, mi do ne povas povas riproˆ riproˆci ci al vi la mankon mankon de kuraˆ go. g o. . . Sed Sed vi ne pov povas esti esti mia mia konsi konsilan lanto. to. . . Tamen mi petas vin, vin, aranˆ arangu gˆu juˆgejon gejon por esplori la ribelojn, kaj

ˆ * Capitro

III *

17

kiam mi alvokos vin, parolu, kion ordonas al vi la saˆgo. go. Petuer ekgenuis kaj adia˘ uis uis la sinjoron. — En ˆciu ciu okazo — aldonis la faraono — sciu, ke mi ne volas estingi esting i la dian lumo lumon. n. . . Kult Kulturu uru la pastroj pastroj la saˆ gon en siaj temploj, sed ili ne detruu mian gon armeon, ne faru malhonorajn malhonorajn traktatojn kaj. . . ne ˆstelu. stelu. — diris li jam ekscitekscitita — la reˆgajn gajn trezorojn. trezorojn. . . Eble ili ili pensas, pensas, ke mi, kvaza˘ kvaza˘ u almozulo, almozulo, starados ˆce ce iliaj pordoj, por ke ili bonvolu bonvolu liveri liveri al mi rimedojn por relevi la ˆstaton, staton, ruinigitan per ilia malsaˆga g a kaj malnob malnobla la regado regado?. ?. . . Ha, Ha, ha!. ha!. . . Pent Pentuer uer.. . . eˆ c la diojn mi ne petus pri tio, kio estas, mia potenco kaj mia rajto. Vi povas foriri. La pastro, ne turnante sin, eliris kaj ankora˘ u en la pordo falis sur la vizaˆgon. gon. La sinjoro restis sola. “La mortemaj homoj estas kvaza˘ u infanoj — pensis li. — Herhor ja estas saˆga, ga, scias, ke Egipto en okazo de milito bezonas duonmilionan armeon, ke ˆci ci tiun t iun armeon a rmeon oni devas de vas ekzerci, ka j malgra˘ malgr a˘ u tio li malgrandigis la nombron de regimentoj kaj la nombron de soldatoj en ˆciu. ciu. La granda kasisto anka˘ anka˘ u estas saˆga, ga, tamen ˆsajnas sajna s al li afero afer o tute tu te natura, n atura, ke ˆciuj ciuj trezoro tr ezorojj de l’ faraono fara onojj transi transiri riss en Labiri Labirint nton on!. !. . . Fine Fine Pentue Pentuer. r. . . Kia Kia stran stranga ga homo!. homo!. . . Li volas volas donacadi al la kamparanoj manˆ gon, gon, teron ka j senˆcesajn cesa jn festojn. festo jn. . . Bone, sed ˆcio cio ˆci ci malgrandigos miajn enspezojn, kiuj sen tio estas jam tro malgrandaj. malgrandaj. Sed se mi dirus dirus al li: helpu helpu min repreni repreni de la pastroj pastroj la reˆ gajn trezorojn, li nomus tion tion malpia kaj kaj dirus, ke ke mi volas volas estingi la lumon lumon en Egipto!. . . Stranga homo. . . Li volonte volonte konsentus konsentus renversi renversi la tutan ˆstaton staton por la bono b ono de l’ kamparanoj, sed li ne kuraˆ gus gus preni ˆcefpastron cefpastron ˆce ce la nuko kaj konduki lin en mallibe malliberejo rejon. n. Kun plej granda trankvilo trankvilo li ordonas ordonas al mi rezigni rezigni duon duonon on de miaj enspezoj, sed mi estas certa, ke li ne kuraˆ gus elporti kupran utenon el gus Labi Labiri rin nto. to. . . ” La faraono ekridetis kaj ree komencis mediti: ˆ dezira “Ciu dez irass esti est i feliˆ f eliˆca; ca; sed se vi volas fari, far i, ke ˆciuj ciu j estu e stu feliˆ fel iˆcaj, ca j, ˆciu ciu kaptos kapto s vin je la manoj, kiel homo, al kiu oni volas elˆ elˆsiri siri malsanan malsanan denton. . . Kaj tial ˆ devas la monarho devas esti decidema decidema.. . . Kaj tial mia mia sankta patro agis agis malbone, malbone, malzorg malzorgant antee la kampara kamparanojn nojn kaj senlime senlime konfidan konfidante te al la pastroj. pastroj. . . Pezan Pezan heredaˆ heredaˆon on li lasis al mi, sed. . . ne fleksiˆgos gos sub gi gˆi miaj ˆsultroj. sultroj. . . Apu Apud d Sodaj ˆ Lagoj anka˘ u estis estis malfaci malfacila la afero. . . Pli malfacil malfacila, a, ol ˆci ci tie. . . Ci tie estas nur babilul babiluloj oj kaj alarman alarmantoj, toj, tie estis estis homoj armitaj armitaj kaj deciditaj deciditaj morti. morti. . . Un Unu u batalo pli larˆge ge malfermas niajn okulojn, ol dekoj da jaroj de trankvila regado. . . Kiu diros diros al si: si: mi rompos rompos la la baron! baron! — rompos rompos gin. gˆin. Sed kiu ˆsanceliˆ sance liˆgos, gos, devos cedi...” Falis alis la krepusk krepusko. o. En la palaco palaco oni ˆsanˆ sanˆ g is la gardistojn kaj en la pli gis malproksima malpr oksima j ˆcambro cambro j oni o ni ekbrul e kbruligis igis torˆcojn. co jn. Nur en la ˆcambro cambro de l’ faraon f araonoo neniu kuraˆ gis gis eniri sen ordono.

ˆ * Capitro

III *

18

La sinjoro, laca de la sendormo, de la hiera˘ ua ua vojaˆgo go kaj hodia˘ uaj uaj okupoj, ˆ falis sur la apogseˆgon. gon. Sajnis al li, ke jam centojn da jaroj li estas faraono, kaj li ne povis kredi, ke de la horo, kiam li estis apud la piramidoj, ne pasis ankora˘ u unu tago. “Unu tago?...Ne eble!...” Poste venis venis al li la penso, ke eble en la koro de la heredinto heredinto loˆ gas gas la animoj de la anta˘ uaj uaj faraonoj. Sendube estas tiel, ˆcar car alie de kie estus en li la sento sento de maljuneco a˘ u antik antikve veco?. co?. . . Kaj kial kial la regado regado ˆsajnus sajnus al li simpla simpla afero, kvankam ankora˘ u anta˘ u kelke da monataj li tremis, pensante, ke li ne scios regi. “Unu “Unu tago? tago?.. . . — ripetis ripetis li en sia animo animo.. — Sed mi estas estas jam mil jarojn jarojn en ˆci ci tiu loko!. loko!. . . ” Subite li eka˘ udis udi s sufo s ufokit kitan an voˆcon: con : — Mia Mia filo!. filo!. . . filo! filo! La faraono salte leviˆgis gis de la seˆgo. go. — Kiu estas ˆci ci tie?. . . — ekkriis li. ˆ vi jam forge — Mi estas, mi... Cu forgesi siss pri mi. . . La estro ne povis p ovis sin orienti, de kie venas la voˆco. co. De supre, de malsupre, a˘u eble de la granda statuo de Oziriso, kiu staris en la angulo. — Filo Filo mia — ree parolis parolis la voˆ voˆco co — respektu respektu la volon volon de la dioj, se vi volas volas ricevi ilian benitan helpon. . . Ho, respektu la dio jn, ˆcar car sen ilia helpo la plej granda potenco estas kvaza˘ u cindro cindro kaj ombro. ombro. . . Ho, respekt respektu u la diojn, se vi volas, volas, ke la maldolˆ maldolˆco co de viaj eraroj ne venenu venenu al mi la ˆceeston ceeston en la feliˆca ca lando de Okcidento. . . La voˆ voˆco co eksilentis eksilentis.. La sinjoro ordonis alporti torˆ cojn. cojn. Unu pordo p ordo de la ˆcambro cambro estis fermita, ˆce la alia staris gardistoj. gardisto j. Neniu fremda povis eniri. ˆ Kolero kaj maltrankvilo maltrankvilo ˆsiris siris la koron de la faraono. Kio estis tio? Cu vere parolis al li la ombro de la patro, a˘u ˆcu cu la voˆco co estis nur nova trompo trom po de la pastroj? Sed se la pastr pastroj oj pov povas parol parolii al li de malpro malproks ksim ime, e, malg malgra˘ ra˘ u la dikaj muroj, ili povas anka˘ u sekrete a˘ uskulti. Kaj tiam li, la sinjoro de l’ mondo, uskulti. estas kvaza˘ kvaza˘ u sovaˆga ga besto, persekutata de ˆciuj ciuj flankoj. Estas vere, ke en la palaco estis ordinara afero a˘ uskulti uskulti ˆce ce la pordo j. Sed la faraono pensis, ke almena˘ u lia kabineto estas libera, kaj ke la trokuraˆ go go de la pastroj haltas ˆce ce la pordo de la plej alta pov p ovo. o. Sed se tio estis estis spiri spirito? to?.. . . ˆ La sinjoro ne volis vespermanˆ gi gi kaj iris dormi. Sajnis al li, ke li ne ekdormos; sed la laciˆgo go superis la eksciton. Post kelke kelke da horoj vekis lin sonoriloj kaj lumo. Estis jam noktomezo, noktomezo, kaj la astrologo venis prezenti al la sinjoro raporton pri la situacio de la steloj. La faraono a˘ uskultis uskultis ˆgis gis la fino kaj diris:

ˆ * Capitro

III *

19

ˆ vi ne povus, respektinda profeto, en la estonteco prezenti la rapor— Cu tojn al la nobla nobla Sem?. Sem?. . . Li ja anstat anstata˘ a˘ uas min en la aferoj, kiuj koncernas la uas relig religio ion. n. . . La pastron astrologon forte mirigis la indiferenteco de l’ faraono al la ˆciela cie lajj afero afe roj. j. — Via sankteco bonvolas bonvolas forpuˆsi si la konsilojn, konsilojn, kiujn la steloj donas al la ˆ monarhoj?... — Donas? Donas?.. . . — ripetis ripetis la faraon faraono. o. — Diru do, do, kiaj estaj iliaj iliaj prome promesoj soj por mi? La astrologo astro logo sendube sendub e atendis atend is tian demandon, ˆcar car li respondis sen pripenprip enso: — La horizon horizonto to estas por momento momento vualita. vualita. . . La sinjoro sinjoro de l’ mondo ne trovis ankora˘ u la vojon de la vero, kiu instruas ekkoni la volon de la dioj. Sed pli a˘ u malpli balda˘ u li trovos ˆgin, g in, kaj sur gi ˆgi longan kaj feliˆcan can vivon, plenan plenan de gloro gloro regadon. regadon. . . — Bone!. . . Mi dankas dankas vin, sankta sankta viro. Nun kiam mi scias, scias, kion kion mi devas devas serˆci, ci, mi obeos la konsilojn, konsilo jn, kaj vin mi ree petas, p etas, ke de nun vi komunikiˆ gu gu kun la respektinda Sem. Li estas mia anstata˘ uanto, kaj se vi legos ion interesan uanto, en la steloj, li komuni komuniko koss al mi matene. matene. . . La pastro forlasis la dormoˆcambron, cambron, balancante la kapon. — Oni interrom interrompis pis mian dormon!. dormon!. . . — diris diris la sinjoro sinjoro kun malkon malkonten tenta ta mieno. — La plej respekti respektinda nda reˆ gino gino Nikotri Nikotriss — diris diris subite subite la adjutan adjutanto to — anta˘ u unu horo ordonis al mi peti a˘ udiencon udiencon de via sankt sankteco. eco. . . — Nun?. Nun?. . . Nokto Noktome meze? ze?.. . . — demandi demandiss la sinjo sinjoro. ro. ˆ — Jes. Si diris, ke noktomeze via sankteco vekiˆgos... g os... La faraono pensis momenton kaj diris al la adjutanto; ke li atendos la reˆginon ginon en la ora salono. Li pensis, ke tie neniu povos a˘ uskulti uskulti ilin. La sinjoro si njoro ˆetis mantelon mantelo n sur siajn sia jn ˆsultro sultr o jn, surmet s urmetis is nelaˆ ne laˆcitajn cita jn sandalo sa ndalo jn kaj ordoni ordoniss bone lumigi lumigi la oran oran salo salono non. n. Po Post stee li eliris eliris,, ordona ordonant nte, e, ke la servistoj ne akompanu lin. La patrinon li jam trovis en la salono, en funebraj vestoj el dika tolo. Ekvidinte la faraonon, la respektinda sinjorino volis ree fali sur la genuojn, sed la filo levis levi s ˆsin kaj ˆcirka˘ cir ka˘ uprenis. uprenis. ˆ — Cu okazis io grava, patrino, ke vi interrompas vian ripozon en tiel malfrua horo? — demandis li. — Mi ne dormis...mi preˆgis. gis. . . — respondis respondis ˆsi. si. — Ho mia filo, vi b one divenis divenis,, ke la afero estas estas grava!. grava!. . . Mi a˘ udas udas la dian voˆcon con de via patro. . . — Vere? — diris la faraono, sentante, ke la kolero plenigas lin. — Via senmorta patro — da˘ urigi u rigiss la reˆ g ino — diris al mi plena de gino malˆgojo, go jo, ke vi suriras eraran er aran vojon. vo jon. . . Vi malrespekte malrespe kte forpuˆsas sas la ˆcefpastran cefpastran rangon kaj malestime agas kun la diaj servistoj.

ˆ * Capitro

III *

20

“Kiu restos ˆce ce Ramzes — diris via dia patro — se li malkonten malkontentigos tigos la diojn kaj kaj se forlasos forlasos lin la la sankta sankta pastraro pastraro?. ?. . . Diru Diru al li. . . diru diru al li — ripetis ripetis la respektinda ombro — ke tiamaniere li pereigos Egipton, sin mem kaj la dina dinast stio ion. n. . . ” — Oh, Oh, oh!. oh!. . . — ekkri ekkriis is la faraono faraono — jen kiel kiel ili minaca minacass min min tuj en la unua un ua tago de mia regado!. regado!. . . Mia patrino patrino,, la hu hundo ndo plej la˘ ute bojas, kiam ˆgi gi timas, do la minacoj estas malbona anta˘ udiro, udiro, sed sed nur por la pastroj!. pastroj!. . . — Sed tion diris via patro. . . — ripetis la ˆcagrenita cagrenita reˆ gino. gino. — La senmorta patro kaj la sankta Amenhotep — respondis la faraono — konas konas mian koron kaj vidas la plorindan plorindan staton de Egipto. Kaj ˆcar car mia koro volas volas relevi la ˆstaton, forigante la trouzon, ili do ne — povus min malhelpi malhelpi plenu plenumi mi miajn intenc intencojn. ojn. . . — Vi do ne kredas, kredas, ke la spirito spirito de via patro donas al vi konsil konsilojn? ojn? — demandis la reˆgino gino pli kaj pli terurita. — Mi ne scias. Sed mi havas havas la rajton supozi, ke la voˆ voˆcoj coj de la spiritoj, sonantaj en diversaj anguloj de nia palaco, estas ia artifiko de l’ pastroj. Nur la pastroj pastroj povas povas min timi; timi; neniam la dioj kaj spiritoj. spiritoj. . . Do ne la spiritoj spiritoj timiga timigass nin, patrino patrino.. . . La reˆ gino gino ekmedit ekmeditis is kaj oni povis povis vidi, vidi, ke la vortoj vortoj de la filo forte forte ˆsin sin ˆ vidis multajn miraklojn dum sia vivo, kaj kelkaj anka˘ impresas. Si u al ˆsi si ˆsajnis sa jnis suspektind susp ektindaa j. — En tia okazo — respondis ˆsi, si, sopirante — vi ne estas singarda, mia filo!. filo!. . . Po Postta sttagme gmeze ze estis estis ˆce ce mi Herhor, Herhor, tre nekon nekonten tenta ta de la a˘ ud udie ienc ncoo ˆce ce vi. vi. . . Li diris diris,, ke vi volas volas forig forigii la pastr pastrojn ojn de la korto korto.. . . — Por kio mi bezonas ilin?. ilin?. . . Po Porr ke mia kuirejo kuirejo kaj kelo havu havu grandajn elspe elspezoj zojn? n?.. . . A˘ u eble por ke ili a˘ uskultu, kion mi parolas kaj rigardu, kion uskultu, mi faras faras?. ?. . . — La tuta lando indignos, indignos, kiam kiam la pastroj konigos, konigos, ke vi estas estas malpia. malpia. . . — intermetis la reˆgino. gino. — La lando jam indignas, sed la pastroj estas kulpaj pri tio — respondis la faraono. faraono. — Kaj pri la pieco de la egipta popolo mi komenc komencas as havi havi tute novan novan opinion. . . Se vi, patrino, konus la nombron de procesoj proceso j pri la malpiaˆ malpiaˆoj o j al la dioj en Malsupra Egipto, kaj pri la ˆstelo stelo en la Supra, vi konvinkiˆ gus, gus, ke por nia popolo p opolo la pastraj pastra j aferoj jam ˆcesis cesis esti sanktaj. — Tio estas la influo de la fremduloj, kiuj plenigas Egipton — ekkriis la reˆgino. gino. — Precipe Precipe de Feni Fenicia cianoj. noj. . . — Indiferente estas, kies; Egipto ne rigardas plu la statuojn kaj pastrojn, kiel superhomajn superhomajn estaˆ estaˆojn. . . Kaj se vi a˘ auskultus, u˘skultus, patrino, kion diras la nobeluloj, oficiroj kaj soldatoj, vi komprenus, ke venis la tempo meti la reˆgan gan povon povon en la loko loko de la pastra, se oni ne volas, volas, ke ˆciu ciu pov p ovoo falu en la lando. — Egipto estas via — sopiris la reˆgino. gino. — Via saˆgo go estas eksterordinara, faru do, kion kion vi volas. volas. . . Sed agu singard singarde, e, ho singarde! singarde!.. . . La skorpiono skorpiono,, eˆ c

ˆ * Capitro

III *

21

mortigita, mortigita, povas povas vundi la nesingardan nesingardan venkinton. venkinton. . . ˆ ˆcirka Si ci rka˘ uprenis u˘prenis lin, kaj la sinjoro sinjo ro revenis en sian ˆcambron. cambron. Li vidis jam klare, ke inter li kaj la pastroj komenciˆgis gis batalo, a˘ u ˆgustadire gustadire io abomena ab omena,, kio ne meritis me ritis eˆc la nomon nomo n de batalo bata lo kaj kontra˘ kontrau˘ kio li, militestro, ne povis trovi en la unua momento efikan rimedon. ˆ kie estas la malamik Car malamiko? o? Kontra˘ Kontra˘ u kiu devas marˆsi si lia fidela armeo? ˆ kontra˘ ˆ kontra˘ . . . Cu u la pastroj, kiuj falas anta˘ u li sur la vizaˆgon? gon? Cu u la steloj, kiuj diras, ke la faraono ne suriris ankora˘u la vojon de la vero? Kontra˘ u kio kaj kontra˘ u kiu batal batali? i?.. . . ˆ la propran Eble la voˆ voˆcojn cojn de la spiritoj, sonantaj sonantaj en la mallumo? mallumo? Cu patrino patrinon, n, kiu terurigita terurigita petegas petegas lin, ke li ne dispelu la pastrojn?. pastrojn?. . . La faraono tordiˆ gis gis sur la lito, sentant sentantee sian sian senforte senfortecon. con. Subite Subite venis al li jena penso: “Mi ne atentu atentu la malami malamiko kon, n, kiu disfluas disfluas,, kiel kiel koto koto en la mano! mano!.. . . Oni Oni babi babilu lu en la malple malplenaj naj salo salonoj. noj. . . oni oni koleru oleru kont kontra˘ ra˘ u mia senpieco pieco.. . . Mi donados donados la ordonoj ordonojn, n, kaj kiu kiu kuraˆ kuraˆ gos ne plenumi ilin, estos mia malamiko, malamiko, kaj kontra˘ kontra˘ u li mi uzos la policon, policon, tribuna tribunalon lon kaj kaj armeon. armeon. . . ”

LA FARAONO

22

ˆ Capitro IV Tiel do en la monato Hator, post tridek kvar jaroj de regado, mortis la faraono Mer-amen-Ramzes XII, la sinjoro de la du mondoj, la estro de la eterneco, la disdonanto de d e la vivo kaj de ˆcia cia gojo. gˆojo. Li mortis mortis,, ˆcar car li sentis sentis,, ke lia korpo korpo fariˆ farigas gˆas malfor malforta ta kaj senuti senutila la.. Li mortis, ˆcar car li sopiris sopiris al la eterna patrujo, kaj la regadon de la tera ˆstato stato li deziris konfidi al pli junaj juna j manoj. Fine, li mortis, ˆcar car li tiel deziris, ˆcar car tia estis lia volo. La dia spirito forflugis, kvaza˘ u akcipitro, kiu longe rondflugante super la tero, te ro, perdiˆ p erdiˆgas gas fine en la blua spaco. Kiel lia vivo vivo estis ˆceesto ceesto de senmorta estaˆ estaˆo en la lando de la vanteco, anteco, same lia morto estis nur unu el la momentoj de superhoma estado. La sinjoro vekiˆgis gis ˆce ce la leviˆ g o de l’ suno kaj apogita sur du profetoj, go ˆcirka˘ kauita u ˘ita de pastro p astroj, j, iris en la kapelon de Oziriso. Kiel ˆciutage, ciutage, li revivigis la dion, lavis kaj vestis lin, faris oferon kaj levis la manojn por la preˆgo. go. Dume la pastroj kantis: ˆ Horo I. — Honoro al vi, kiu leviˆgas gas sur la horizonto kaj trakuras la ˆcielon. cielon. ˆ Horo II. I I. — La vojo de d e via sankteco sa nkteco estas esta s la feliˆ fe liˆco co de tiuj, sur kies vizaˆ gojn gojn fala falass viaj radioj. radioj. . . ˆ ˆ vi povus iri, Horo I. — Cu iri, kiel vi iras, iras, sen halto, ho suno?. suno?. . . ˆ Horo II. — Granda migrulo de la spaco, vi, kiu ne havas sinjoron kaj por kiuj kiuj centoj da milion milionoj oj da jaroj estas estas nur unu palpebrumo palpebrumo.. . . ˆ Horo I. — Vi subiras, sed vi da˘uras. uras. Vi multobl multobliga igass la horojn, noktojn kaj tagojn, kaj vi mem da˘ uras uras la˘ u viaj propraj leˆgoj... g oj... ˆ Horo II. — Vi lumigas la teron, oferante vin mem per viaj propraj manoj, kiam en la figuro de Ra vi leviˆgas gas sur la horizonto. ˆ Horo I. — Ho stelo, kiu aperas, granda per via lumo, vi mem formas viajn memb membrojn rojn.. . . ˆ Horo II. — Kaj naskita de neniu, vi naskas vin mem sur la horizonto. En tiu momento la faraono ekparolis: “Ho vi, radianta radianta sur la ˆcielo! cielo! Permesu Permesu al mi eniri en la eternecon, kuniˆ gi kun kun la respekt respektin indaj daj kaj perfek perfektaj taj ombroj ombroj de la supera supera land lando. o. Kun Kun ili ili mi rigardu viajn brilojn matene kaj vespere, kiam vi kuniˆ gas gas kun via patrino

ˆ * Capitro

IV *

23

Nut. Kaj kiam vi turnos vian vizaˆgon gon al la okcidento, leviˆ gu gu miaj manoj por la preˆgo, go, por honori la vivon, ekdormantan post la montoj.”3 Tiel kun la manoj levitaj al la ˆcielo, cielo, parolis la sinjoro, sinjoro, ˆcirka˘ cirka˘ uita u ita de la nubo nu bo de l’ incensoj. incensoj. Subite Subite li eksile eksilent ntis, is, kaj kaj falis falis posten en la brakojn brakojn de l’ asistantaj pastroj. Li ne vivis plu. La nova novaˆo pri la morto de la faraono kiel fulmo trakuris la palacon. La servistoj servisto j forlasis sia jn okupojn okup ojn,, la estro e strojj ˆcesis cesis kontroli la sklavojn, oni alarmis la gvardion kaj okupis ˆciujn ciujn enirojn. eniro jn. En la ˆcefa cefa korto komencis kolektiˆgi gi la amaso: kuiristoj, ˆcevalistoj, cevalistoj, kelistoj, virinoj virinoj de lia sankteco sankteco kaj iliaj iliaj infanoj. infanoj. Un Unuj uj demandis demandis,, ˆcu cu tio estas estas vera, vera, aliaj miris, ke la suno lumas ankora˘u sur la ˆcielo, cie lo, kaj ˆciuj ciu j kune k une kriis kri is gis gˆis perdo de l’ spiro: ˆ eble estas, ke vi jam — Ho sinjoro!...Ho nia patro!...Ho amata!... Cu forlasi forlasiss nin?. . . Ho jes, li jam iras al Abidos! Abidos!.. . . Al la okcide okcident nto, o, al la okcide okcident ntoo en la teron de la justuloj!. justuloj!. . . La loko, loko, kiun kiun vi amis, gemas gˆemas kaj kaj ploras!. ploras!. . . ˆ Terura krio eksonis en e n ˆciuj ciuj korto j, en e n la tuta parko. Gi resaltis de la orientaj montoj, la vento portis gin gˆin sur siaj flugiloj trans Nilon, kaj gi gˆi ektimigis la urbon Memfison. Dume la pastroj preˆ gante gante metis la korpon de la mortinto en riˆca, ca, fermita fe rmita portilo. Ok pastroj stariˆgis gis ˆce ce la teniloj, t eniloj, kvar prenis en la manojn ma nojn ventumilojn el strutaj plumoj, aliaj incenson kaj prepariˆ gis gis eliri. En ˆci ci tiu momento alkuris alkuri s la reˆgino gino Nikotris, kaj ekvidinte la korpon jam en la portilo, sin ˆetis al la piedoj de l’ mortinto. mortinto. — Ho mia edzo, edzo, ho mia frato, frato, ho mia amata!. amata!. . . — kriis kriis ˆsi, si, dronant dronantee en la larmoj. — Ho amata, restu kun ni, restu en via domo, ne foriru de la loko sur sur la tero, tero, en kiu vi estas. estas. . . — En paco, en paco, al la okcidento — kantis la pastroj — ho granda ˆ iru en paco monarho, paco al la okciden okcidento. to. . . — Ho ve! ve! — diris diris la la reˆ gino — vi rapidas al la rivero, por transiri sur gino la alian alian bordon bordon!! Ho pastroj, pastroj, ho profe profetoj toj ne rapi rapidu, du, lasu lin; lin; vi ja reven revenos os hejmen, hejmen, sed li iros en la landon landon de la eterneco. eterneco. . . ˆ ro.. — Se — En paco, en paco, paco, al la okci okcide dent nto! o!.. . . — kanti antiss la pastra pastra horo ho plaˆcos cos al Dio, kiam venos la tago de la eterneco, eternec o, ni ree ekvidos vin, ho sinjoro, ˆcar car vi jen iras en la landon, kiu kunigas ˆciujn ciujn homojn. homo jn. La respektinda respektinda Herhor donis signon. La servistinoj servistinoj superforte forˆsiris siris la reˆginon ginon de la piedo j de l’ faraono farao no kaj kondukis ˆsin sin en ˆsian ˆcambron. cambro n. La portilo, portata de la pastroj, ekmoviˆ gis; g is; la estro estro estis estis vest vestita ita kaj ˆcirka˘ kauita, u ˘ ita, kiel kiel dum la vivo. vivo. Dekstre Dekstre kaj maldekstre maldekstre,, anta˘ anta˘ u kaj post li iris: generaloj, kasistoj, juˆgistoj, gistoj, grandaj skribistoj, portantoj de la hakilo kaj 3

Himno a˘ utentika. utentika.

ˆ * Capitro

IV *

24

sago, kaj, anta˘ u ˆcio, cio, granda gran da amaso de pastro past rojj de ˆciuj ciuj rango rang o j. En la korto la servistoj falis sur la vizaˆ gon, g on, gemante gˆemante kaj ploran plorante, te, la armeo prezentis la armilojn kaj eksonis trumpetoj, kvaza˘ u por saluti reˆgon gon vivantan. Kaj efektive la sinjoro kvaza˘ u vivant vivanta a estis portata al la rivero. rivero. Kiam Kiam oni atingis Nilon, la pastroj starigis starigis la portilon sur orita ˆsipo, sipo, sub purpura baldakeno, kiel dum lia vivo. Tie oni superˆsutis sutis la portilon per floroj, floro j, kontra˘ u gi gˆi oni starigis la statuon de Anubis, kaj la reˆga ga ˆsipo sipo ekiris al la alia bordo de Nilo. La estron adia˘ uis uis la ploroj de l’ servistoj kaj kortegaj virinoj. Du horojn de la palaco, trans Nilo kaj trans la kanaloj, fruktoportaj kampoj kaj palmaj arbaroj, arbaro j, inter Memfiso M emfiso kaj “Plata Altaˆ Altaˆo de Mumo” kuˆsis sis ˆ stranga kvartalo. Ciuj giaj ˆgiaj konstrua konstruaˆˆoj oj estis destinitaj por la mortintoj, mortintoj, kaj loˆgataj gata j nur de kolˆ kolˆsitoj sitoj kaj paraˆsitoj, sitoj , kiuj enbalzamigadis la kadavrojn. La kvartalo estis kvaza˘ u vestiblo de la vera tombejo, ponto, kiu kunigis la viv vivantan antan socion socion kun kun la loko loko de la eterna eterna ripozo ripozo.. Tien Tien estis estis alportat alportataj aj la mortintoj kaj estis farataj el ili mumoj; tie la familioj familioj marˆ candis candis kun la pastroj pastroj pri la prezo de l’ enterig enterigo. o. Tie estis estis preparataj preparataj la sanktaj sanktaj libroj libroj kaj zonoj, ˆcerkoj, cerkoj, mebloj, vazoj kaj statuoj por la mortintoj. mortintoj. — Kiu venis? — oni demandis de interne. — Oziriso Mer-amen-Ramzes, la sinjoro de du mondoj, venas al vi kaj postulas, ke vi preparu lin al la eterna vojaˆ go — respondis — la pastro. go ˆ estas eble, ke estingiˆgis — Cu g is la suno suno de Egipto Egipto?. ?. . . Ke morti mortiss tiu, tiu, kiu mem estis estis la spiro spiro kaj vivo?. vivo?. . . — Tia Tia esti estiss lia lia volo volo — respon respondi diss la pastro. pastro. — Akcep Akceptu tu do la sinj sinjoro oron n kun konvena konvena respekto kaj faru al li ˆciujn ciujn servojn, por p or ke ne frapu vin punoj en ˆci ci tiu kaj en la estonta vivo. — Ni faros, kiel vi deziras dez iras — respondis la voˆco. co. Nun la pastroj lasis la portilon apud la pordo kaj rapide foriris, por ke ne falu sur ilin la malpura spiro de la kadavroj, amasigita j en ˆci ci tiu loko. Restis nur la civilaj oficistoj, komandataj de la granda juˆ gisto gisto kaj kasisto. Post sufiˆce ce longa momento momento de l’ atendado, la pordego malfermiˆ malfermiˆ gis, kaj eliris el ˆgi gi dekkelk dekkelkoo da homoj. Ili havis havis pastrajn vestojn kaj kovri kovritajn tajn vizavizagojn. ˆgojn. Vidante ilin, la juˆgisto gisto diris: — Ni transdonas al vi la korpon de sinjoro via kaj nia. Faru kun ˆgi, gi, kion ordonas nia sankta religio, malzorgu nenion, por ke la granda mortinto ne estu per via kulpo maltrankviligita en la alia mondo. La kasisto aldonis: — Uzu oron, arˆgenton, genton, malakiton, turkisojn, jaspisojn, smeraldojn kaj plej multekostajn multekostajn parfumojn por ˆci ci tiu sinjoro, sinjoro, por ke nenio manku al li kaj por ke li havu havu ˆcion cion de la plej bona kvali kvalito. to. Tion Tion diras diras al vi mi, la kasisto. kasisto.

ˆ * Capitro

IV *

25

Kaj se troviˆgus gus malnoblulo, kiu anstata˘ u noblaj metaloj volus meti mizerajn falsaˆojn, o jn, kaj anstata˘ ansta ta˘ u multekostaj multekosta j ˆstonoj stono j fenician fen ician vitron, li memoru, ke oni dehakos al li la manojn mano jn kaj elˆsiros siros la okulojn. — Estos farite, kiel vi postulas — respondis unu el la vualitoj. La aliaj levis la portilon kaj eniris kun gi gˆi en la kvartalon de la mortintoj, kantante: — Vi iras iras en paco al Abid Abidos! os!.. . . Ating Atingu u en paco la teban teban okcid okcident enton! on!.. . . Al la okciden okcidento, to, al la okcid okciden ento, to, al la tero de la justuloj!. justuloj!. . . La pordego fermiˆ gis, gis, kaj la plej alta juˆgisto gisto kaj la oficistoj, akompanantaj lin, revenis al la rivero kaj palaco. Dume la vualitoj vualitoj transportis la portilon en grandegan konstruaˆ konstruaˆon, kie oni enbalzamigadis la kadavrojn de l’ reˆgoj goj kaj de tiuj altranguloj, kiuj akiris specialan favoron favoron de l’ faraono. Ili haltis en la vestiblo, vestiblo, kie staris ora ˆsipeto sur malgrandaj radoj, kaj komencis elpreni la mortinton el la portilo. — Rigardu! Rigardu! — ekkriis unu el la vualitoj — ˆcu cu ili ne estas ˆstelistoj?. stelistoj?. . . La faraono ja mortis mortis en la kapelo kapelo de Oziriso, Oziriso, li do devis esti en solena solena vesto. vesto. . . Kaj  jen ˆci ci tie: t ie: anstata anst ata˘ u˘ oraj braceletoj braceletoj — kupraj, la ˆceno ceno anka˘ anka˘ u estas kupra kaj en la ringoj estas falsitaj ˆstonoj. stonoj. . . Mi dezirus scii, scii, kiu tiel servis servis lin, la pastroj a˘u la skribistoj? — Certe Certe la pastroj pastroj.. . . Fripon riponoj, oj, sekiˆ sekiˆ g u viaj manoj!...Kaj tiaj friponoj gu kuraˆgas gas admoni nin, ke oni donu al la mortinto mor tinto ˆcion cion de la plej bona kvalito. . . — Ne ili postulis, postulis, sed la kasis kasisto. to. . . — Ili ˆciuj ciuj estas ˆstelisto stelis toj. j. . . Parolante tiel, ili demetis de la mortinto la reˆgajn gajn vestojn, surmetis al li negliˆgan gan robon, broditan per p er oro kaj transportis la kadavron adavron en la ˆsipeton. sipeton. — Ni danku la diojn — diris unu el la vualitoj — ke ni jam havas novan ˆ tiu faros sinjoron. Ci faros la ordon kun la pastraro. pastraro. . . Kion Kion ili prenis prenis per la manoj, tion ili redonos per la buˆso. so. . . — Oni diras, ke tio estos severa severa estro — respondis respondis alia. — Li estas estas en bonaj rilatoj kun Fenicianoj, amas la societon de Pentuer, kiu ja ne devenas de la pastroj pastroj,, sed sed de tiaj mizer mizerul uloj, oj, kiel kiel ni. . . Kaj la armeo, armeo, oni diras, diras, lasus lasus sin bruligi bruligi kaj kaj dronigi dronigi por la nova nova faraono. faraono. . . — Kaj en la lastaj lastaj tagoj li glore glore venkis venkis la Libianojn. Libianojn. . . — Kie Kie li estas, estas, ˆci c i tiu nov nova farao faraono? no?.. . . — deman demandi diss alia alia.. — En la dezerto! zerto!.. . . Mi timas timas,, ke anta˘ u lia reveno okazos okazos al li ia malfeliˆ malfeliˆco. co. . . — Kion Kion oni povas povas fari fari al li, li, se post li stara starass la armeo armeo!! Mi ne gisvivu gˆisvivu bonan enterigon, se la juna sinjoro ne faros kun la pastroj, kiel la rinocero kun kun la triti tritik ko. . . — Vi malsaˆgulo gulo — intermetis alia, kiu silentis ˆgis g is nun. nun. — La faraon faraonoo venk venkos os la pastrojn?. pastrojn?. . . — Kial ne?... ˆ vi vidis iam leonon, kiu disˆ — Cu disˆsiris siris piramidon?. piramidon?. . .

ˆ * Capitro

IV *

26

— Kion vi babilas! — A˘u rinoceron, kiu ˆgin gin renversis? — Kompreneble, gi gˆi ne povas tion fari. — Kaj la ventego? ˆ la diablo inspiris al vi hodia˘ — Cu u la demand demandojn? ojn?.. . . — Bone, mi do diras al vi, ke leono, rinocero a˘ u vento vento pli facile renversos renversos piramidon, piramidon, ol la faraono venkos venkos la pastraron. pastraron. . . Eˆc se la faraono estus leono, rinocero rinocero kaj kaj vent ventoo en unu persono. persono. . . ˆ la mortinto jam estas — Vi, malsu malsupr pre! e!.. . . — oni kriis kriis de supre supre.. — Cu preta? — Jam. . . Jam. Jam. . . nu nurr lia lia makz makzel eloo refal refalas as — oni respon respondi diss el la vesti vestibl blo. o. — Indiferente. Indiferente. . . Rapide donu lin ˆci ci tien, ˆcar car Izido post p ost unu horo devas devas iri en la urbon. Post momento la ora ˆsipeto sipeto kun la kadavro kadavro estis per ˆsnuroj snuroj levita supren, sur la eksteran balkonon. El la vestiblo oni eniradis en grandan salonon, blue kolorigitan kaj ornamitan namitan per flav flavaj steloj. steloj. Sur la tuta longo de la salono salono al unu el la muroj muroj estis est is alkroˆ alkr oˆcita cit a kvaza k vaza˘ u˘ balkono, arkforma, kies ekstremoj leviˆgis gis unu etaˆgon, gon, la mezo unu kaj duonon. La salono prezentis la ˆcielan cielan firmamenton, firma menton, la balkono la vojon de la suno sur la ˆcielo, cielo, kaj la faraono devis esti est i Oziriso, a˘ u la suno, kiu iras de la oriento al la okcidento. Malsupre Malsupre staris amaso da pastroj kaj pastrinoj, pastrinoj, kiuj, atendante atendante la solenon, solenon, parolis pri indiferentaj aferoj. — Preta!. Preta!. . . — oni kriis kriis de la balko balkono. no. La interparoladoj interparoladoj eksilentis. eksilentis. Supre trifoje eksonis bronza lado kaj sur la balkono balkono aperis la orita ˆsipeto sipeto de la suno, en kiu veturis la mortinto. mortinto. “Jen li aperas en nubo, por apartigi apartigi la ˆcielon cielon de la tero, kaj poste kunigi ilin... Senˆcese ces e kaˆsita sit a en ˆciu ciu objek ob jekto, to, li esta e stass la sola s ola vivanta, vivanta , en e n kiu eterne ete rne ekzist ekz istas as ˆciuj ciuj aferoj. . . ” La ˆsipeto sipeto iom post iom leviˆ gis al la mezo de la arko kaj fine haltis sur la gis supro. Tiam sur la malsupra ekstremo de l’ arko aperis pastrino, alivestita, kiel la diino Izido, kun la filo Horus, kaj same malrapide komencis supreniri. Tio estis la bildo de la luno, kiu sekvas la sunon. Nun la ˆsipeto sipeto de la supro de l’ arko komencis malleviˆ gi gi al la okcidento, ˆ kaj malsupre ree eksonis la horo: ˆ en ˆciuj “Dio, enkorpigita enkorpigita en ˆciuj ciuj objektoj, spirito Su ciuj dioj. Li estas la korpo de la vivanta homo, kreinto de la arbo, kiu portas fruktojn, li estas la ka˘ uzo de la fruktigaj superakvoj. Sen li nenio vivas en la tera spaco.” uzo

ˆ * Capitro

IV *

27

La ˆsipeto sipeto malaperis sur la okcidenta okcidenta ekstremo de la balkono, balkono, Izido kun Horus haltis sur la supro de la arko. arko. Tiam al la ˆsipeto sipeto alkuris aro da pastroj: ili elprenis la kadavron de l’ faraono, metis gin gˆin sur marmora tablo, kvaza˘ u Ozirison por ripozo post la taga laboro. Nun al la mortinto proksimiˆgis gis paraˆsito, sito, alivestita kiel la dio Tifono. Sur la kapo li havis teruran maskon kaj frizitan flavruˆgan gan perukon, sur la dorso ha˘uton uton de apro, kaj en la mano m ano ˆstonan ston an etiopian etiop ian tranˆcilon. cilon . Li komencis rapide detranˆci ci la plandojn plando jn de la mortinto. mort into. — Kion vi faras al la mortinto, frato Tifono? — demandis lin Izido de la balkono. — Mi skrapas la piedojn de mia frato Oziriso, por ke li ne malpurigu la ˆcielon cielon per la tera polvo — respondis la paraˆsito, sito, alivestita kiel Tifono. Fortranˆcinte cinte la plandojn, plando jn, la paraˆsito sito prenis kurban metalfadenon metis gin ˆgin en la nazon de l’ mortinto mo rtinto kaj komencis eltiri e ltiri la cerbon. ce rbon. Poste li distranˆcis cis la ventron kaj tra la truo rapide eltiris la intestojn, koron kaj pulmojn. Dume la helpantoj de Tifono alportis kvar grandajn urnojn, ornamitajn per la kapoj de l’ dioj: Hape, Emset, Duamutf kaj Kebhsneuf, kaj en ˆciun ciun el la urnoj metis iun internan organon de l’ mortinto. — Kion vi faras tie, frato Tifono? — demandis duan fojon Izido. — Mi purigas mian fraton Ozirison de la teraj aferoj, por ke li fariˆgu gu pli bela bel a — respondis resp ondis la paraˆ pa raˆsito. sito. Apud la marmora tablo estis lageto, kies akvo estis saturita per sodo. La paraˆsitoj, sito j, puriginte purig inte la kadavron, ˆetis gin gˆin en la lageton, en kiu ˆgi gi devis malsekiˆgi gi sepdek tagojn. Dume Izido, trairante la tutan balkonon, proksimiˆ gis gis al la ˆcambro, cambro, en ˆ kiu la paraˆsito sito ˆus malfermis kaj purigis la reˆ gajn ga jn restaˆojn. o jn. Si demandis terurita: — Kie estas estas mia mia frato?. frato?. . . kie kie mia dia dia edzo?. edzo?. . . Subite ektondris, eksonis trumpetoj kaj bronzaj ladoj, kaj la paraˆ paraˆsito, sito, alivestita kiel Tifono, eksplodis de rido kaj ekkriis: — Bela Izido, kiu kun la steloj gajigas la noktojn, ne ekzistas plu via edzo!. edzo!. . . Neniam Neniam plu la radianta radianta Oziriso Oziriso sidiˆ gos gos sur la orita ˆsipeto, neniam plu plu la suno sin montro montross sur sur la firmame firmament nto. o. . . Mi faris faris tion, tion, mi Set Set kaj mi kaˆ kaˆsis sis lin tiel profunde, profu nde, ke neniu ne niu dio, eˆc ˆciuj ciuj kune ne retrovos retr ovos lin!. lin !. . . ˆ Ce tiuj vortoj la diino disˆsiris siris la vestojn, komencis komencis gemi gˆemi kaj elˆsiri siri siajn sia jn harojn, Ree eksonis la trumpetoj, tondroj kaj sonoriloj, inter la pastroj kaj pastrinoj leviˆgis gis murmureto, poste krio, malbenoj malbeno j kaj fine ˆciuj ciuj ˆetis sin sur Tifonon, kriante: — Malbeni Malbenita ta spiri spirito to de la mallumo mallumo!. !. . . Vi, Vi, kiu kiu eksc ekscita itass la ventojn ventojn de l’ dezerto, dezerto, boligas boligas la maron, maron, kovra kovrass la teran teran lumon! lumon!.. . . Falu en senfunda senfundaˆˆon, on, el kiu ne povus povus vin liberigi liberigi eˆ c la patro patro de l’ dioj. . . Malbenit Malbenita, a, malbenit malbenitaa Set!. Set!. . . Via Via nomo estu estu terur teruroo kaj abomeno abomeno!. !. . .

ˆ * Capitro

IV *

28

Tiel malbenante, malbenante, ˆciuj ciuj ˆetis sin kun pugnoj kaj bastonoj sur Tifonon; Tifonon; la malbela dio komencis forkuri kaj fine malaperis el la salono. Ree tri sonoj de la bronza lado, kaj la soleno estis finita. — Sufi Sufiˆˆce! ce! — ekkrii ekkriiss la plej maljuna maljuna pastro al la aro, kiu jam efektive efektive komen komencis cis interba interbatal tali. i. — Vi, Izido, Izido, povas povas iri en la urbon, urbon, la ceteraj al aliaj mortintoj, mortintoj, kiuj atendas nin. . . Ne malzorgu la simplajn mortintojn, ˆcar car ni ne scias, kiel oni pagos al ni por ˆci ci tiu. . . — Certe Certe ne multe! multe! — inter interme meti tiss la paraˆ paraˆsito. s ito. — Oni Oni diras diras,, ke en la trezorejo restis nenio, kaj Fenicianoj enicianoj minacas, minacas, ke ili ˆcesos cesos pruntedoni, pruntedoni, se ili ne ricevo ricevoss novajn novajn rajtojn. . . — La morto morto eksterm ekstermu u viajn Fenician enicianojn!. ojn!. . . Balda˘ Balda˘ u oni devos almozpeti de ili hordean panon; ˆcion cion ili jam proprigis al si. . . — Sed Sed se il ilii ne dono donoss mono monon n al la fara faraon ono, o, ni rice ricev vos neni nenion on por la enter enterig igo. o. . . Iom post p ost iom eksilentis la interparolado j kaj la ˆceestantoj ceestantoj forlasis la bluan salonon. Restis nur gardisto j ˆce ce la lageto lage to kun la restaˆ restaˆoj o j de d e l’ faraono. far aono. La tuta soleno, prezentanta la mortigon de Oziriso (la suno) per Tifono (la dio de la mallumo kaj krimo) servis, por distranˆci ci kaj purigi la restaˆ restaˆojn de l’ faraono, kaj tiel prepari ilin por la enbalzamigo. Sepdek tagojn la mortinto mortinto kuˆ kuˆsis sis en la akvo, akvo, saturita per sodo, kredeble kredeble kiel rememoraˆo, o, ke la malbona malb ona Tifono dronigis la korpon korpo n de l’ frato en Soda j Lagoj. Dum la tuta tempo, matene kaj vespere, vespere, la pastrino, pastrino, alivesti alivestita ta kiel Izido, venis en la bluan salonon. Tie, ˆgemante gemante kaj elˆsirante sirante al si la haro jn, ˆsi si demandis deman dis la ˆceestanto ceest antojn: jn: ˆcu cu oni vidis ˆsian sian dian edzon edzo n kaj fraton? frat on? Kiam pasis la tempo de la funebro, Horus, la filo kaj posteulo de Oziriso aperis en la salono kaj li, fine, rimarkis la banujon. — Eble ˆci ci tie oni devus serˆ ci ci la restaˆ restaˆojn de mia patro kaj frato? — demandis demandis Horus. Ili komencis serˆci, ci, trovis kaj, kun granda gojo gˆojo de l’ pastroj, ˆce sonoj de la muziko elprenis la korpon de la faraono el la fortiga bano. Oni enmetis la korpon en ˆstonan stonan tubon, tra kiu dum kelke kelke da tagoj pasis varmega aero, kaj sekiginte oni transdonis al la enbalzamigistoj. Nun komenciˆgis gis la plej gravaj ceremonioj, kiujn sur la faraono plenumis la plej altaj pastroj de la kvartalo de l’ mortintoj. La korpon de la mortinto, turninte la kapon al la sudo, oni lavis per sanktigita akvo, kaj ˆgian gian internon per palma vino. Sur la planko, planko, surˆ surˆsutita sutita per cindro, cindro, sidis sidis larmisti larmistinoj, noj, kaj elˆ elˆsiran sirante te al si la harojn, gratan gratante te al si la ˆ vizaˆgojn, gojn, ploris la mortinton. Cirka˘ u la funebra lito kolektiˆ gis gis pastroj, alivesti vestitaj taj kiel kiel dioj: Izido, Izido, nuda, nuda, kun la krono krono de l’ faraonoj, faraonoj, la junulo junulo Horus, Horus, Anubis kun ˆsakala sakala kapo, Tot, kun birda kapo kaj kun tabuletoj tabuleto j en e n la mano, kaj multaj aliaj. Sub la kontrolo de ˆci ci tiu respektinda aro, specialisto sp ecialistojj komencis plenigi plen igi la

ˆ * Capitro

IV *

29

internon de l’ mortinto per forte odorantaj odoranta j herbo j, segaˆ segaˆoj, kaj eˆc ili verˆ verˆsis sis tien odorajn arbajn sukojn, seninterrompe preˆ gante. gante. Po Poste, ste, ansta anstata˘ ta˘ u liaj propraj, oni metis al li vitrajn okulojn, enkadrigitajn en bronzo. Oni surˆ su rˆsutis sutis la tutan korpon per soda pulvoro. Nun elpaˆ elpaˆsis sis alia pastro kaj klarigis klarigis al la ˆceestantoj, ceestantoj, ke la korpo de l’ mortin mortinto to estas la korpo de Oziris Ozirisoo kaj liaj ecoj estas estas la ecoj de Oziriso Oziriso:: la miraklaj ecoj de lia maldekstra tempio estas la ecoj de la tempio de l’ dio Tumu; lia dekstra okulo estas la okulo de l’ dio Tumu, kies radioj trapenetras la mallumon. mallumon. Lia maldekst maldekstra ra okulo okulo estas la okulo okulo de Horus, kiu eksterm ekstermas as ˆciujn ciujn vivantaj vivantajn n krea kr eaˆˆojn; o jn; la supra sup ra lipo estas Izido, la malsupra malsup ra — Neftis. Neft is. La kolo de l’ mortinto estas diino, la manoj estas diaj animoj, la fingroj estas ˆcielaj cielaj serpent serpentoj, oj, la filoj de l’ diino Selkit. Selkit. Liaj flankoj flankoj estas estas du plumoj de Amon, la dorso estas la spino de Sibu, la ventro estas la flanko de Nue. Nue .4 Alia pastro diris: — Oni donis al mi buˆson son por paroli, piedojn piedo jn por p or paˆsi, si, mano jn por faligi la malamik malamikojn. ojn. Mi reviviˆ reviviˆ gas, gas, mi ekzistas, ekzistas, mi malfermas malfermas la ˆcielon; cielon; mi faras tion, kion oni ordonis al mi en Memfiso. Dume sur la kolo de l’ mortinto oni pendigas bildon de skarabo, faritan el multekosta ˆstono, stono , kun ku n surskrib su rskribo: o: “Ho mia koro, kiun mi ricevis de mia patrino; ho mia koro, kiun mi havis, kiam mi estis sur la tero, ne leviˆgu gu kaj ne atestu kontra˘ u mi en la tago de la  juˆgo.” go.” Nun ˆciun ciun manon kaj piedon, piedo n, ˆciun ciun fingron fingro n de l’ mortinto morti nto oni ˆcirka˘ cirka˘ uvolvis uvolvis per rubandoj, sur kiuj estis skribitaj preˆgoj goj kaj ˆuroj. Sur la brusto kaj kolo kolo oni metis tutajn manuskriptojn manuskriptojn de “la libro de l’ mortintoj”, mortintoj”, kun la sekvantaj sekvantaj meditoj, medito j, kiujn la pastroj past roj voˆ ce ce legis super la mortinto: mort into: “Mi estas tiu, kontra˘ u kiu neniu dio starigas barojn. Kiu li estas? Li estas est as Tum sur la ˆsildo, sildo, li estas esta s Ra sur su r la ˆsildo, sildo, kiu leviˆ le viˆ gas gas en la okcidento de la ˆciel ci elo. o. Mi estas Hiera˘ u kaj mi konas la Morga˘uon. uon. Kiu li estas? Hiera˘ u estas Oziriso, Morga˘ u estas Ra, en la tago, kiam li detruos la malami malamikojn kojn de l’ Sinjoro Sinjoro,, kiu estas super ˆcio, cio, kaj kiam kiam li oferos oferos sian sian filon filon Horuson. Per aliaj vorto j: en la tago, kiam la ˆcerkon cerkon de Oziriso renkontos lia patro Ra, Li venkos la diojn, la˘u la ordono de Oziriso, la sinjoro de la monto Amenti. Kiu li estas? Amento Amento estas kreaˆ kreaˆo de la animoj de l’ dioj, dio j, la˘ u la ordono de Oziriso, la sinjoro de l’ monto Amenti. Per aliaj vortoj: Amenti estas la ekscito, ka˘uzita uzita 4

Maspero.

ˆ * Capitro

IV *

30

de Ra; ˆciu ciu dio, kiu venas tien, batalas. Mi konas grandan granda n dion, kiu loˆ gas gas tie. Mi estas de mia lando, mi venas de mia urbo, mi detruas la malbonon, forigas tion, kio restas re stas ne bona, kaj forpuˆ f orpuˆsas sas de d e mi la malpura malpur aˆon. on. Mi atingas a tingas la landon de la ˆcielanoj, cielanoj, mi eniras tra potenca pordego. Ho, vi, kunuloj, kunuloj, donu al mi la manon, ˆcar car mi estos unu el Vi.” Kiam ˆciu ciu membro de la mortinto mortint o jam estas esta s ˆcirka˘ cirka˘ uvolvita per la rubandoj, uvolvita kaj armita per amuletoj, amuletoj, kiam li jam posedas p osedas sufiˆcan can provizon provizon da meditoj, kiuj permesos al li sin orienti en la lando de l’ dioj, oni devas zorgi pri la dokumento, kiu malfermos al li la pordegon de tiu lando. ˆ inter Car inter la tombo kaj la ˆcielo cielo la mortinton mortinton atendas kvardek kvardek du teruraj  juˆgistoj, gistoj, kiuj kiuj sub la prezido prezido de Oziriso Oziriso esploras esploras lian teran vivon. vivon. Nur kiam la koro de la mortinto, metita sur la pesilon de la justeco, montriˆgos gos egala al la diino de la vero, kaj kiam la dio Dutes, notanta sur tabuletoj la agojn de l’ mortinto, juˆgos gos ilin bonaj, nur tiam Horus prenas la animon je la mano kaj kondukas anta˘ u la tronon de Oziriso. Por ke la mortinto povu sin senkulpigi anta˘ u la tribunalo, oni devas envolvi lian mumon en papiruson, sur kiu estas skribita lia ˆgenerala generala konfeso. Dum la envolvado la pastroj diras la˘ute ute kaj klare, por ke la mortinto nenion forgesu: “Estroj de la vero, mi alportas al vi nur la veron. Al neniu homo mi faris perfide malbonon, neniun el miaj mia j proksimuloj proksimuloj mi faris malfeliˆ malfeliˆca. ca. . . Neniam mi estis maldeca, neniam mi diris maldecan vorton en la domo de la vero. Mi ne estis intima intima kun la malbono. malbono. Mi ne faris malbonon. malbonon. Kiel Kiel estro mi ne ordonis al miaj subuloj labori super iliaj fortoj. Neniu per mia kulpo fariˆgis gis timema, mizera, suferanta, suferanta, malfeliˆ malfeliˆca. ca. Mi faris nenion, kion malestimus malestimus la dioj. Mi ne turmentis turmentis la sklav sklavojn. ojn. Mi ne lasis ilin ilin malsataj. malsataj. Mi ne igis ilin ilin plori. Mi ne mortigis. Mi ne ordonis mortigi perfide. Mi ne mensogis. Mi ne rabis rabis la trezorojn trezorojn de la temploj. Mi ne malgran malgrandig digis is la enspezojn, enspezojn, oferitajn oferitajn al la dioj. dio j. Mi ne ˆstelis stelis panon, nek zonojn de la mumoj. Mi ne pekis p ekis kontra˘ kontra˘ u la pastro de mia distrikto. Mi ne forprenis, nek malgrandigis lian havon. Mi ne forˆsiris siris la infanon de la brusto br usto de gia gˆia patrino. Neniam mi agis brute. Mi ne uzis falsan falsan pesilon. pesilon. Mi ne kaptis kaptis birdojn. birdojn. Mi ne malhelpis malhelpis la leviˆ levigon gˆon de la akvo. akvo. Mi ne deturn deturnis is la fluon de la kana kanaloj. loj. Mi ne esti estingi ngiss la fajron fajron en nekonv nekonvena ena momento. Mi ne ˆstelis stelis la oferojn de la dioj, kiujn ili elektis. Mi estas pura...Mi estas pura...Mi estas pura...”5 Kiam la mortinto, dank’ al “La Libro”, jam sciis, kiel agi en la eterna lando, kaj, anta˘ u ˆcio, cio, kiam li sciis, kiel senkulpigi sen kulpigi sin anta˘u la tribunalo de la kvardek du dioj, tiam la pastroj armis lin anka˘ u per la anta˘ upa roloo de ˆci uparol ci tiu libro kaj klarigis al li ˆgian gian grandan gravecon. ˆ Capitro 75-a de La libro de l’ mortintoj. Tio estas unu el la plej altideaj dokumentoj, kiujn lasis la ni la antikva mondo. 5

ˆ * Capitro

IV *

31

Por tiu celo la enbalzamig enba lzamigisto istoj, j, ˆcirka˘ cirka˘ uantaj uanta j la freˆsan san mumon mum on de l’ faraono, far aono, foriris, foriris, kaj venis venis la ˆcefa cefa pastro de la distrikto distrikto kaj murmuretis murmuretis al la mortinto mortinto en la orelon: “Sciu, ke posedante posedante ˆci ci tiun libron, vi apartenos al la vivantaj vivantaj kaj akiros grandan influon ˆce ce la dioj. Sciu, ke dank’ al gi gˆi neniu kuraˆgos gos kontra˘ kontra˘ ustari ustari al vi. La dioj mem proksimi proksimiˆgos gˆos al vi kaj ˆcirka˘ cirka˘ uprenos uprenos vin, ˆcar car vi apartenos al ilia rondo. Sciu, Sciu, ke la libro libro permes permesos os al vi ekscii ekscii,, kio kio estis estis en la komenc komenco. o. Neni Neniu u homo publikigis ˆgin, gin, neniu okulo gin gˆin vidis, neniu orelo ˆgin g in a˘ udis. u dis. La libr libroo estas la vero mem, sed neniu konis gin, ˆgin, kaj neniam. Estu ˆgi gi videbla nur por vi kaj por tiu, kiu ˆgin gin al vi donis. Ne aldonu al ˆgi gi komentariojn, kiujn povus ˆ estas skribita dikti via memoro a˘u via fantazio. Gi skribita tuta en la ˆcambro, cambro, kie oni enbalzamigas la mortintojn. Tio estas granda mistero, kiun konas neniu ordinara homo, neniu en la mondo. La libro estos via nutraˆ nutraˆo en la malsupra malsupra lando de la spiritoj, spiritoj, gi gˆi liveros al via animo rimedojn por restadi sur la tero, donos al vi vivon eternan kaj faros, ke neniu havos povon super vi.” 6 Oni riˆce ce vestis la reˆgajn gajn restaˆ restaˆojn, ojn, metis oran maskon maskon sur la vizaˆ gon, ringoj ringojn n kaj brace bracele letojn tojn sur sur la kruci krucitajn tajn brak brakojn. Su Sub b la kapon oni metis metis eburan eburan apogilo apogilon, n, sur sur kiu kiu ordin ordinare are dormas dormas Eg Egip iptan tanoj. oj. Fine, Fine, oni fermis fermis la korpon en tri ˆcerkoj: cerkoj: papera, kovrita per surskribo j, orita cedra kaj marmora. La du unuaj estis plene adaptitaj al la korpo de la mortinto; eˆc la skulptita vizaˆgo go estis simila, sed ridanta. Post trimonata restado en la kvartalo de la mortintoj, la mumo de l’ faraono estis preta al la solena enterigo. Oni ree transportis gin gˆin en la reˆgan gan palacon.

6

La libro de l’ mortintoj, ˆ capitro capitro 148-a.

LA FARAONO

32

ˆ Capitro V Dum la sepdek sep dek tagoj, tago j, dum kiuj la respektindaj respe ktindaj restaˆ restaˆoj malsekiˆ gis gis en la soda akvo, Egipto portis funebrajn vestojn. La temploj estis fermitaj, oni ne faris procesiojn. Eksilenti Eksilentiss ˆciu ciu muziko, muziko, oni ne aranˆgis gis festenojn, la dancistinoj fariˆgis gis ploristinoj, kaj anstata˘ u danci, ˆsiris siris siajn harojn, haro jn, kio anka˘ u alportis al ili profiton. Oni ne trinkis vinon, oni ne manˆgis gis viandon. La plej grandaj altranguloj estis estis en dikaj dikaj vestoj, vestoj, nudpiede. nudpiede. Neniu Neniu sin razis (ekster (ekster la pastroj), pastroj), la plej fervora j eˆc ne lavis sin, sed ˆsmiris siajn sia jn vizaˆgojn goj n per koto, ka j ˆsutis sutis cindron sur la harojn. De Mediteraneo gis gˆis la unua katarakto de Nilo, de la libia dezerto ˆgis gis la duoninsulo Sinai, regis silento kaj malˆ gojo. gojo. Estingiˆgis gis la lumo de Egipto, foriris al la okcidento okcidento kaj kaj forlasis forlasis siajn sia jn servistojn la sinjoro, kiu donadis gojon gˆojon kaj vivon. En la alta societo plej modaj estis la interparoladoj pri la generala gˆenerala malgojo, ˆgo jo, kiu ekregis eˆc la naturon. ˆ vi ne rimarkis — parolis altrangulo al altrangulo — ke la tagoj — Cu estas pli mallongaj kaj pli mallumaj? — Mi ne kuraˆgis gis tion diri al vi — respondis la alia — sed efektive estas tiel. tiel. Mi eˆc rimark rimarkis, is, ke malpli malpli da steloj steloj lumas lumas nokte kaj ke la plena plena luno luno da˘uras uras malpli longe, kaj ke la nova luno pli longe ol ordinare. La paˆ paˆstistoj stistoj diras, diras, ke la brutoj brutoj ne volas volas manˆ gi en la paˆ paˆstejoj, stejoj, ili nur blekas... — Mi a˘ udis udis de la ˆcasistoj, casisto j, ke la plorantaj leonoj leono j ne atakas plu la kapreolojn, lo jn, ˆcar car ili ne manˆgas gas viandon. — Terur Teruraj aj tempoj!. . . Venu al al mi hodia˘ u vespere, kaj ni trinkos po glaso da funebra fluidaˆ fluidaˆo, kiun elpensis mia kelisto. — Mi scias, scias, sendube sendube vi hav havas la nigran nigran sidonan sidonan bieron?. bieron?. . . — La dioj gardu gardu nin trinki en la nu nuna na tempo gajig ga jigajn ajn trink trinkaaˆojn! Tio, Tio, kion kion elpensis elpensis mia kelis kelisto, to, ne estas biero. biero. . . Pli gustadire gˆustadire mi komparus gin gˆin kun vino, saturita per muskato kaj bonodoraj herboj.

ˆ * Capitro

V*

33

— Tre konvena konvena trinka t rinkaˆˆo en la l a tempo, temp o, kiam kia m nia sinjoro si njoro restas resta s en la kvartalo de l’ mortintoj, mortinto j, kiu ˆciam ciam spiras la o doron de la muskato muskato kaj bonodora b onodora j herboj. herb oj. Tiel dum sepdek tagoj tago j ˆcagreniˆ cagreniˆ gis gis la altranguloj. Unua ektremo de ˆgojo gojo trakuris Egipton en la momento, kiam el la kvartalo de l’ mortintoj oni konigis, ke la korpon de l’ sinjoro oni elprenis el la soda bano kaj ke la enbalzamigistoj kaj pastroj jam komencis la ceremoniojn. En tiu tago oni unuafoje tondis la harojn, forigis la koton de la vizaˆ goj, goj, kaj kiu kiu senti sentiss dezir deziron on,, lavi laviss sin. sin. Efekt Efektiv ive, e, ne ekzi ekzisti stiss plu plu ka˘ uzo uzo malˆgoji: goji: Horus trovis la restaˆ restaˆojn de Oziriso; la estro de Egipto, dank’ al la arto de l’ enbalzamigistoj, retrovis la vivon, kaj dank’ al la preˆgoj goj de la pastroj kaj al “La libro de l’ mortintoj” fariˆgis gis egala al la dioj. De tiu momento la mortinta faraono Mer-amen-Ramzes estis oficiale nomata Oziriso; neoficiale oni nomis lin tiel tuj post la morto. La gajeco de la Egipta popolo komencis forigi la funebron, precipe inter la soldatoj, metiistoj kaj vilaˆganoj. ganoj. Inter la simpla popolo la gojo gˆojo eksplodis iafoje en nekonvena formo. Famoj komencis rondiri, oni ne scias de kie, ke la nova faraono, kiun la popolo jam amis instinkte, volas plibonigi la sorton de la vilaˆ ganoj, ganoj, laboristoj, eˆc skla sk lavo voj. j. Kaj tial (kia skandalo! skandalo!)) okazis, okazis, ke la masonistoj, masonistoj, lignaˆ lignaˆistoj istoj kaj potistoj, anstata˘ u trinki trankvile kaj paroli pri familiaj aferoj, kuraˆgis gis en la drinkejoj ne nur plendi pri la imposto imp ostoj, j, sed se d eˆc indigni kontra˘ u la povo de l’ pastroj. pastroj. La vilaˆganoj, ganoj, anstata˘ u preˆgi gi dum libera tempo kaj honori la anta˘ uulojn, uulojn, parolis unuj al aliaj: kiel bone estus, se ˆciu ciu el ili posedus kelke da bedoj b edoj da tero kiel propra propr aˆon on kaj povus ripozi ripo zi ˆciun ciun sepan tagan! taga n! Senutile Senutile estus paroli pri la soldatoj, precipe pri la fremdlandaj fremdlandaj regimentoj. regimentoj. Ili imagis, ke ili estas la plej eminenta klaso de Egipto, a˘u se ili ne estas, ili balda˘ u estos, post sukcesa milito, kiu devis eksplodi. ˆ la nobeluloj, Kontra˘ ue, ue, la nomarhoj, nobe luloj, kaj precipe precip e la ˆcefpastroj cefpastro j solene porp ortis la funebron je la mortinta sinjoro, kvankam oni jam povis ˆgoji, goji, kiam la faraono fariˆ gis gis Oziriso. ˆ Gustadire la nova estro faris ankora˘ u malbonon al neniu, la ka˘ uzo uzo do de la malˆgojo g ojo de la altranguloj estis nur famoj, la samaj, kiuj gojigis gˆojigis la simˆ kaj nobeluloj sentis plan plan popolon. La nomar nomarhoj sentis agacon ˆce ce la penso, ke ilia kamparano povus resti senokupa kvindek tagojn en la jaro, kaj kio estas pli malbona, posedi kiel propraˆ propraˆon teron, eˆc se gi gˆi sufiˆcus cus nur por konstrui tombon. La pastroj paliˆgis, gis, kaj kunpremis la dentojn, rigardante la administradon de Ramzes kaj la manieron, kiel li agis kun ili. Efektive, en la palaco de la reˆgo go fariˆgis gis granda gra ndajj ˆsanˆ sangoj. gˆoj. La faraono transportis sian loˆ gejon gejon en flankan konstruaˆ konstruaˆon, en kiu preska˘ u ˆciujn ciujn ˆcambrojn cambrojn okupis generaloj. generalo j. En la subtera etaˆ go go li loˆgigis gigis grekajn ˆ soldato solda tojn, jn, supre s upre gvardisto jn, en e n la ˆcambro cambro j ˆce ce la muro Etiopian Et iopianoo jn. Cirka˘ u la

ˆ * Capitro

V*

34

palaco staris garde Aziano j, kaj apud a pud la ˆcambroj cambroj de lia sankteco sa nkteco la skadrono, kiu kun Ramzes persekutis Tehennan en la dezerto. Pli malbone estis, ke lia sankteco, malgra˘u la lasta ribelo de Libianoj, redonis al ili sian favoron; punis neniun, kontra˘ue, ue, donacadis al ili sian konfidon. Estas vere, ke la pastro j, kiuj estis en la ˆcefa cefa palaco, palaco , restis tie kaj plenumis la religiajn ceremoniojn, ceremoniojn, direktataj direktataj de Sem. Sed ˆcar car la pastroj ne akompanis la faraonon ˆce ce la matena, taga kaj vespera manˆ go, go, ilia nutraˆo o fariˆgis gis tre simpla. Vane la sanktaj viroj rememorigis, ke ili devas nutri reprezentantojn de dek na˘ u dinasti dinastioj oj kaj multe multe da dioj. La trezoristo, trezoristo, divenan divenante te la intenc intencojn ojn de l’ fara faraon ono, o, resp respon ondi diss al la past pastroj roj,, ke al la dioj dioj kaj anta˘ anta˘ uulo uul o j sufiˆcos cos floroj kaj parfumoj, kaj ke la profetoj mem, kiel ordonas la moraleco, devas manˆgi gi hordean panon kaj trinki akvon a˘ u bieron. bieron. Kiel Kiel argument argumentoj oj por sia malˆgentila gentila teorio la trezoristo trezor isto citis la ekzemplon de la ˆcefpastro cefpastro Sem, kiu vivis kiel pentofaranto; fine la trezoristo ripetis, ke lia sankteco kun la generaloj manˆgas gas nur soldatan soldat an nutraˆon. on. La palaca j pastro j komencis silente konsideri, ˆcu cu ne pli prudente ili agos, se ili forlasos la avaran reˆ gan gan domon, kaj transloˆgiˆ giˆgos gos en la proprajn proprajn domojn apud la temploj, kie iliaj devoj estos malpli malpli ˆsarˆ sarˆ gaj kaj la malsato ne tordos gaj ilia jn intern int ernaaˆojn. o jn. Kaj eble ili senprokraste farus tion, se la plej respektindaj Herhor kaj Mefres ne ordonus al ili resti sur la posteno. La situacio de Herhor ˆce ce la nova nova sinjoro anka˘ u ne povis esti nomata tre feliˆca. ca. La ministr mi nistro, o, anta˘ anta u˘ nelonge ˆciopova, ciopova, kiu iam preska˘ u ne forlasadis la reˆgajn gajn ˆcambrojn, cambrojn, sidis nun sola en sia palaco kaj ofte dum tutaj dekadoj dekadoj ne vidis vidis la faraonon. faraonon. Li estis estis ankora˘ ankora˘ u la milita ministro, sed li preska˘ u ˆcesis es is ˆ doni la ordonojn. Ciujn Ciujn militajn militajn aferojn aferojn la faraono plenumi plenumiss mem. mem. Li mem legis la raportojn de l’ generaloj, mem solvis neklarajn demandojn, kaj liaj adjutantoj prenis el la milita ministrejo la necesajn dokumentojn. ˆ preska˘ Lia ekscelenco Herhor estis vokata al la monarho u nur por ricevi ripr ri proˆ oˆco co jn. jn . Tamen ˆciuj ciuj altranguloj altrangulo j devis konfesi, ke la nova nova faraono multe laboras. lab oras. ˆ Ciutage Ramzes XIII vekiˆgis gis anta˘ u la leviˆgo go de l’ suno, sin banis kaj bruligis incenson anta˘ u la statuo de Oziriso. Tuj poste li a˘ uskultis uskultis la raportojn de la plej alta juˆgisto, gisto, de la plej alta skribisto de la grenejoj kaj staloj de la tuta lando, fine de la intendanto de siaj palacoj. La lasta plej multe suferis; preska˘ u ne estis tago, en kiu la sinjoro ne diris al li, ke la kortego kostas tro multe kaj estas tro multenombra. Efektive, en la reˆga ga palaco loˆ gis kelkcento da virinoj de la mortinta fagis raono kun konvena konvena nombro da infanoj kaj servistoj. servistoj. La intendant intendanto, o, senˆ cese cese admonata, admonata, ˆciutage ciutage forpelis dekkelk dekkelkon on da personoj kaj limigis limigis la elspezojn al

ˆ * Capitro

V*

35

la ceteraj. cetera j. Post unu monato, ˆciuj ciuj kortegaj sinjorinoj sinjorinoj kun ploro kaj krio kuris en la loˆgejon gejon de la reˆ gino Nikotris, petegante helpon. gino ˆ falinte sur la vizaˆgon, La respektinda reˆ gino gino tuj iris al la monarho; go n, ˆsi p etis et is,, ke li ekkompatu la virinojn de sia patro kaj ne lasu ilin morti de mizero. La faraono a˘ uskultis kun sulkigita frunto kaj ordonis al la intendanto uskultis ˆcesigi cesigi la ˆsparadon. sparadon. Sed samtempe li diris al la plej respektinda sinjorino, ke post la enterigo de l’ patro la virinoj estos forigitaj el la palaco kaj dissenditaj en la bienojn. — Nia kortego kortego — diris li — kostas kostas ˆcirka˘ cirka˘ u tridek mil talentojn jare, tio estas duonon pli multe, ol la tuta armeo. Tian sumon mi ne povas elspezi ne ruinigante ruinig ante min kaj la ˆstaton. stato n. — Faru, kiel vi volas — respondis la reˆgino. gino. — Egipto estas via. Sed mi timas, ke la dispelitaj korteganoj fariˆ gos gos viaj malamikoj. A˘udante udante tion, la sinjoro silente prenis la patrinon je la mano, kondukis ˆsin sin al la fenestro kaj montris montris arbaron de lancoj de la soldatoj, kiuj ekzerciˆ gis en la korto. ˆ tiu ago de la faraono havis neatenditan rezultaton. En la okuloj de l’ Ci reˆgino, gino, kiuj anta˘ u unu momento estis plenaj de larmoj, ekbrilis fiero. Subite ˆsi si klinis sin kaj kisis la manon de la filo, parolante parol ante per kortuˆsita sita voˆco: co: — Vere, vi estas la filo de Izido, kaj mi faris bone, cedante vin al la diin diino. o. . . Egipt Egiptoo fine hav havas estron! estron!.. . . De tiu tempo la respektinda sinjorino neniam kaj en neniu afero protektis iun al la filo. Kaj kiam oni o ni petis p etis pri tio, ˆciam ciam ˆsi si respondis: — Mi estas servistino de lia sankteco kaj mi konsilas al vi plenumi sen ˆ kion li faras, venas de la inspiro kontra˘ ustari ustari la ordonojn de lia sankteco. sankteco. Cio, de l’ dioj. Kaj kiu povus kontra˘ ustari u stari al la dioj?... Post la matenmanˆgo g o la faraono sin okupis per la militaj kaj financaj aferoj, kaj je la tria horo posttagmeze, akompanata de granda sekvantaro, li veturis veturis al la armeo, kies tendaro estis apud Memfiso, kaj rigardis rigardis la ekzercojn. Efektive, la plej grandaj granda j ˆsanˆ goj goj fariˆgis gis en la milita j afero afe rojj de la ˆstato. stato. En la da˘ uro de kvin monatoj lia sankteco formis du novajn regimentojn, uro a˘u pli ˆguste guste revivigis tiujn, kiuj estis nuligitaj dum la anta˘ua ua regado. Li forigis la oficirojn drinkemajn kaj ludemajn, kaj tiujn, kiuj turmentis la soldatojn. En la oficejojn de la milita ministrejo, kie anta˘ ue ue laboris nur pastroj, li enkondukis siajn plej kapablajn adjutantojn, kiuj balda˘ u prenis en siajn manojn mano jn gravajn dokumentojn dokumento jn pri la armeo. Li ordonis fari liston de ˆciuj ciuj viroj viro j en la regno, kiuj iam apartenis al la milita klaso, sed de dekkelko da jaroj plenumis neniujn oficojn kaj mastrumis en siaj bienoj. Li fondis du novajn oficirajn lernejojn por infanoj, komencante de dek  jaroj, kaj renovigis la anta˘ uan moron, ke la milita junularo ricevadu la matenmanˆgon gon nur post trihora marˆso, so, en vicoj kaj kolonoj. kolono j.

ˆ * Capitro

V*

36

Fine, neniu taˆcmento cmento havis havis la rajton loˆ gi gi en kamparoj; ˆciu ciu devis esti ˆ regimento havis sian placon por la en la kazernoj a˘ u en la tendaro. Ciu ekzerco ekzer coj, j, kie tutan tuta n tagon t agon oni uzis ˆstonˆ stonˆetilo etilo jn, a˘ u arkpafis ark pafis al ˆsildo sildo j, starigi st arigita tajj en interspaco de cent gis gˆis ducent duc ent paˆsoj. so j. Estis anka˘ u proklamita ordono al la familioj de la milita klaso, ke la viroj ekzerciˆgu gu en la ˆetado etado de ˆstonoj, stono j, sub la direkto dire kto de la oficiro o ficirojj kaj dekestroj de la regula armeo. Senprokraste Senprokraste oni plenumis plenumis la ordonon, kaj Egipto, jam du monatojn post la morto de Ramzes XII, havis aspekton de tendaro. Eˆ c la kamparaj amparaj kaj urbaj infanoj, infanoj, kiuj kiuj gis gˆis nun ludis je skribistoj kaj pastroj, imitante la plenaˆ gulojn, gulojn , komencis ludi je soldatoj. soldato j. Sur ˆciu ciu placo kaj en ˆciu ci u gardeno, gˆardeno, de la mateno gis gˆis la vespero, fajfis fa jfis ˆstonoj stonoj kaj sagoj, kaj la tribunaloj tribunaloj estis superˆsutitaj sutitaj per plendoj pri korpaj korpaj vundoj. Aliformita estis Egipto kaj malgra˘ u la funebro, regis en gi gˆi granda movado, kaj ˆcio cio sub la influo de la nova nova estro. Kreskis la fiero de la faraono kaj li estis kontenta, vidante, kiel la tuta ˆstato sta to konform konf ormiˆ iˆgas gas al lia reˆga ga volo. Sed venis momento, kiam eˆc li fariˆ gis gis malˆgoja. goja. En la sama tago, kiam la enbalzamigistoj elprenis la korpon de Ramzes XII el la soda bano, la granda trezoristo, prezentante la kutiman raporton, diris al la faraono: — Mi ne scias, scias, kion kion fari. . . Ni havas havas en la trezorejo trezorejo du mil talentojn, talentojn, kaj kaj por la enterigo de la mortinta sinjoro oni bezonas almena˘ u unu unu milon. milon. . . — Kiel, Kiel, du miloj?. . . — ekmiris ekmiris la estro. estro. — Kiam mi preni preniss en la manojn la regadon, regadon, vi diris; diris; ke ni hav havas dudek mil. mil. . . — Ni elspezi elspeziss dek ok. ok. . . — En du mona monatoj toj?. ?. . . — Ni havis havis grandegajn grandegajn elspezojn. elspezojn. . . — Tio estas estas vera vera — respondi respondiss la faraono faraono — sed ˆciutage ciutage alfluas alfluas nov novaj impos impostoj toj.. . . — La impostoj — respondis la trezoristo — mi ne scias kial, ree malgrandiˆgis gis kaj ne alfluas en tia kvan kvanto, to, kiel mi kalkuli alkulis. s. Sed ili anka˘ anka˘ u estas elspezit elspezitaj. aj. . . Via sankteco sankteco bonvolu bonvolu ne forgesi forgesi,, ke ni hav havas kvin novajn novajn regiregimento ment o jn; do ˆcirka˘ cir ka˘ u ok mil homoj forlasis siajn okupojn kaj vivas je la konto de la ˆstato. stato. . . La faraono ekmeditis. — Ni devas devas — diris li — fari novan novan prunton. Interkons Interkonsentu entu kun Herhor kaj Mefres, por ke la temploj donu al ni monon. — Mi parolis pri tio. La temploj donos al ni nenion. — La profetoj ofendiˆ gis! g is!.. . . — ekride ekrideti tiss la faraono faraono.. — En tia okazo okazo ni devas devas alvoki alvoki la idolanojn. idolanojn. . . Sendu Sendu al mi Dagonon. Dagonon. Anta˘ u la subiro de l’ suno venis la fenicia bankiero. Li falis sur la vizaˆgon gon anta˘ u la sinjoro kaj donacis al li oran pokalan, inkrustitan per juveloj.

ˆ * Capitro

V*

37

— Nun mi jam povas povas morti!. morti!. . . — ekkriis ekkriis Dagon — kiam mia plej favora favora estro sidiˆgis g is sur la trono tronon. n. . . — Sed anta˘ u kiam vi mortas — diris la faraono al la genuanta Feniciano — penu trovi por mi kelke da miloj da talentoj. La Feniciano rigidiˆgis gis a˘ u eble ˆsajnigis sajnigis grandan konfuzon. — Via sanktec sanktecoo prefere prefere ordonu ordonu al mi serˆ serˆci ci perlojn en Nilo Nilo — responrespondis li — ˆcar car mi tuj pereo p ereoss kaj mia sinjoro sinjoro ne suspekto suspektoss min pri malbonaj malbonaj intenc intencoj. oj. . . Sed trovi trovi tian tian sumon sumon hodia˘ u!... u !... Ramzes XIII ekmiris. — Kiel? — demandis demandis li — do Feni Fenician cianoj oj ne havas havas plu monon?. monon?. . . — Sangon kaj vivon nian kaj de niaj infanoj ni donos al via sankteco — respon respondi diss Dagon. Dagon. — Sed monon. monon. . . Kie Kie ni prenos prenos monon? monon?.. . . Iam la templ temploj oj pruntis al ni por dek kvin a˘ u dudek procentoj jare. Sed de l’ tempo, kiam via sankteco, sankteco, ankora˘ ankora˘ u kiel kronprinco, estis en la templo de Hator, tie apud PiBast, la pastroj tute rifuzis rifuzis al ni ni krediton. krediton. . . Se ili povus, ili ili hodia˘ u elpelus nin el Egipto, kaj ankora˘ u pli volon volonte te ekstermu ekstermus. s. . . Ah, kion ni suferas suferas dank’ al ili. . . La kamparanoj kamparanoj laboras, kiel ili ili volas kaj kaj kiam ili ili volas, volas, kaj kiel imposton imposton ili donas, kio falas de ilia buˆso. so. . . Se oni batas iun, li ribelas, kaj kiam malfeliˆca ca Feniiciano sin turnas al la tribunalo, a˘ u li perdas, a˘u dev devas terure terure pagi. pagi. . . Niaj horoj sur ˆci ci tiu tero estas kalkulitaj!. kalkulitaj!. . . — konkludis konkludis Dagon kun larmoj. La faraono malˆ gojiˆ gojiˆgis. gis. — Mi esploros la aferon — respondis li — kaj la tribunaloj estos justaj. Sed dume mi bezonas bezonas kvin mil talent talentojn. ojn. . . — Kie ni preno prenoss il ilin in,, sinj sinjor oro? o? — gemi gˆemiss Dagon. Dagon. — Montru Montru al ni via sankteco aˆcetantojn, cetantojn, kaj ni vendos vendos la tutan nian havon, havon, por plenumi plenumi viajn ordonoj ordonojn. n. . . Sed Sed kie kie estas estas la aˆ cetan c etantoj? toj?.. . . Eble Eble nu nurr la pastroj pastroj,, kiuj kiuj taksos taksos niajn riˆcaˆ caˆojn je ridinda prezo kaj ne pagos kontante. kontante. . . ˆ el ˆci — Serˆ cu cu en Tiro, Sidono — intermetis intermetis la sinjoro. sinjoro. — Ciu ci tiuj urbo j  ja povus prunti al ni ne nur kvin, sed eˆc cent mil talentojn. talentojn. . . — Tiro, Tiro, Sidono! Sidono!.. . . — ripetis ripetis Dagon Dagon.. — Hodia˘ Hodia˘ u la tuta Fenicio kolektas la oron kaj juvel juvelojn, ojn, por page page liberig liberigii sin sin de Asiria Asirianoj. noj. . . En nia land landoo jam vagas senditoj de la reˆgo go Assar kaj diras, ke se nur ˆciujare ciujare ni pagos pa gos malavare, la reˆgo go kaj satrapoj ne nur ne premegos nin, sed eˆc liveros liveros al ni pli grandajn gajnojn, ol tiuj, kiujn ni havas nun dank’ al la favoro de via sankteco kaj Egip Eg ipto to.. . . ˆ paliˆgis La monarho gis kaj kunpremis la dentojn. La Feniciano rimarkis tion kaj rapide aldonis: — Fine, por kio mi konsumas la tempon de via sankteco per mia malsaˆga ga babilad babilado?. o?. . . Estas Estas ˆci ci tie, en Memfiso, Memfiso, la princo Hiram. Hiram. . . Li povas povas pli bone b one klarigi ˆcion cion al mia sinjoro, ˆcar car li estas saˆ g ulo kaj membro de la plej alta gulo konsi konsilan lantaro taro de niaj niaj urboj. . . Ramzes viviˆgis. gis.

ˆ * Capitro

V*

38

ˆ vi, Dagon, — Donu ˆci ci tien plej rapide Hiramon — respondis li. — Car parolas kun mi ne kiel bankiero, sed kiel funebra ploristino. La Feniciano eniciano ankora˘ ankora˘ u unu fojon ekfrapis la plankon per la frunto kaj demandis: ˆ la respektinda — Cu respektinda Hiram ne povus tuj veni ˆci ci tien?. . . Vere, estas jam malf malfrue rue.. . . Sed li tiel tiel tima timass la pastrojn pastrojn,, ke li prefer preferus us nokte nokte preze prezen nti sian sian respekteg respektegon on al via sankteco. sankteco. . . La faraono ekmordis la lipoj lip ojn, n, sed konsentis. Li eˆc sendis kun la bankiero Tutmozison, por ke tiu konduku Hiramon en la palacon tra sekretaj eniroj.

LA FARAONO

39

ˆ Capitro VI ˆ Cirka˘ u la deka vespere venis Hiram, en nigra vesto de memfisa bazara vendisto. — Kial via nobleco tiel kaˆ kaˆsas sas vin?. . . — demandis la faraono, malagrable malagrable ˆ impresita. — Cu mia palaco estas malliberejo a˘ u domo domo de pestuloj? pestuloj?.. . . — Ah Ah,, nia nia estro! estro! — sopi sopiri riss la malju maljuna na Feni Fenici cian ano. o. — De l’ mome moment nto, o, kiam vi fariˆgis gis la sinjoro de Egipto, krimuloj estas tiuj, kiuj kuraˆgas gas vidi vin kaj ne komunik komunikas as tion, pri kio vi bonvolis bonvolis paroli. . . — Al kiu vi devas devas ripeti miajn miajn vortojn?. vortojn?. . . — demandis demandis la sinjoro. sinjoro. Hiram levis la okulojn kaj manojn supren. — Via sankteco sankteco konas konas viajn malami malamikojn! kojn!.. . . — respondis respondis li. — Ne grave — diris la faraono. — Via nobleco scias, por kio mi alvokis vin? vin? Mi volas volas pruntepr pruntepreni eni kelke kelke da miloj da talent talentoj. oj. . . Hiram eksiblis eksibl is kaj tiel ˆsanceliˆ sance liˆgis gis – sur siaj piedoj, ke la sinjoro permesis al li sidiˆgi gi en sia ˆceesto, ceesto, kio estis est is plej granda honoro. Komforte sidiˆginte ginte kaj ripozinte, Hiram diris: — Por kio via sankteco devas pruntepreni, se vi povas havi grandajn trezor trezorojn? ojn?.. . . — Mi scias, kiam mi prenos Ninivon — interrompis la faraono. — Malproksimaj tempoj, kaj la monon mi bezonas hodia˘ u... — Mi ne parolas pri la milito — respondis Hiram. Hiram. — Mi parolas pri afero, kiu tuj donos al la trezorejo trezorejo grandan sumon kaj kaj konstanta konstantan n jaran profiton. . . — Kiamaniere? — Via sankteco permesu kaj helpu nin elfosi kanalon por kunigi Mediteraneon kun Ruˆ ga g a maro maro.. . . — Vi ˆsercas, sercas, maljuna maljuna homo. . . — ekkrii ekkriiss li. — Kiu povus plenumi plenumi tian laboron kaj kia danˆ gero gero por Egipto? Egipto?.. . . La maro ja superve superverrˆsus sus nin. . . ˆ sendube nek Ruˆ — Kiu maro?... Car ga, nek Mediteraneo — respondis ga, trankvile Hiram. — Mi scias, ke egiptaj pastroj inˆgenieroj genieroj esploris la aferon kaj elkalk elkalkuli ulis, s, ke tio tio estas tre tre bona afero, afero, la plej plej bona en la mondo. mondo. . . Sed.. Sed. . . ili mem preferas gin gˆin fari, a˘ u pli ˆguste guste ili ne volas, ke ˆgin gin faru la faraono. — Kiajn pruvojn vi havas? — demandis Ramzes.

ˆ * Capitro

VI *

40

— Mi ne havas pruvojn, sed mi sendos al via sankteco pastron, kiu klarigos igos al vi la tutan aferon aferon per planoj kaj kalkul kalkuloj. oj. . . — Kiu li estas?... Hiram konsideris momenton kaj diris: ˆ mi havas la promeson de via sankteco, ke neniu scios pri tio, ekster — Cu ni?. ni?. . . Li faros faros al vi pli grandaj grandajn n servojn, servojn, sinjo sinjoro, ro, ol mi mem. mem. . . Li konas konas multe da sekretoj kaj multe multe da. . . fripona friponaˆˆoj oj de l’ pastroj. pastroj. . . — Mi promesas. — Lia Lia nomo nomo estas estas Samen Samentu. tu. . . Li estas estas grand grandaa saˆ sagulo gˆulo,, sed. sed. . . li bezona bezonass multe da mono kaj estas tre ambicia. . . Kaj Ka j ˆcar car la ˆcefpastroj cefpastro j humiligas lin, li diris al mi, ke ke se via sankteco deziros, deziros, li faligos la pastraron. pastraron. . . Li konas konas multe da sek sekret retoj. oj. . . Tre mul multe! te!.. . . Ramzes Ramzes profunde profunde ekmeditis ekmeditis.. Li kompreni komprenis, s, ke la pastro pastro estas granda perfidulo, sed li taksis anka˘ u, kiel grandajn servojn li povas fari al li. u, — Bone Bone — diri diriss la faraon faraonoo — mi pripens pripensos os pri Sament Samentu. u. Kaj nu nun n ni supozu supozu unu momenton, momenton, ke oni pov p ovas as konstr konstrui ui tiun kanalo kanalon: n: kian kian utilon utilon mi havos de gi? ˆgi? Hiram levis la maldekstran manon kaj komencis kalkuli sur ˆgiaj giaj fingroj: — Anta˘ u ˆcio cio — diris li — Fenicio pagos al via sankteco kvin mil talentojn da tributoj, kiujn gi gˆi ˆsuldas suldas al vi. . . Due, Fenici Fenicioo pagos pagos al via sankteco sankteco por la rajto rajto plen plenum umii la labor laborojn. ojn. . . Trie, rie, kiam kiam kome komenci nciˆ gos gˆos la laboroj, ni pagos  jare mil talentojn da imposto kaj krom tio tiom da talentoj, kiom da dekoj da laboristoj liveros liveros al ni Egipto. Kvare, Kvare, por p or ˆciu ciu egipta inˆ geniero geniero ni donos al via sankteco sankteco unu talento talenton n jare. . . Kvine, Kvine, kiam la laboroj estos finitaj, finitaj, via sankteco ludonos al ni la kanalon por cent jaroj, kaj ni pagos por tio mil ˆ tio estas malgrandaj profitoj? — demandis Hiram. talentojn jare. Cu — Kaj nun, kaj hodia˘u — diris la faraono — ˆcu cu vi donus al mi la kvin milojn da tributo? — Se hodia˘ u estos farita la kontrakto, ni donos dek mil kaj ni aldonos tri mil, por pagi anta˘ ue u e impost imposton on por tri jaroj. jaroj. . . Ramzes ekmeditis. Pli ol unu fojon Fenicianoj proponis jam al la egiptaj ˆ j la konstruon de ˆci monarhoj ho ci tiu kanalo, sed ˆciam ciam ili renkontis neflekseblan nefl ekseblan kontra˘ ustaron ustaron de l’ pastroj. pastroj. La egiptaj egiptaj saˆ guloj klarigis al la faraonoj, ke la guloj kanalo ka˘ uzos subakvigon de Egipto per la ondoj de Mediteraneo kaj Ruˆ uzos ga ga Maro. Maro. Sed aliflank aliflankee Hiram Hiram certigis, certigis, ke tio ne okazos okazos kaj ke la pastroj scias pri pri tio! tio!.. . . — Vi promesas - diris la faraono post longa momento — vi promesas pagi po mil talentoj jare dum cent jaroj. Vi diras, ke ˆci ci tiu kanalo, elfosita en la sabloj, sabloj, estas estas la plej bona afero en la mondo. mondo. Mi tion ne komprenas komprenas kaj kaj mi konfe konfesas, sas, Hiram, Hiram, ke mi suspektas. suspektas. . . — Sinjoro — respondis li — mi diros al vi ˆcion, cion, sed mi ˆure ure petegas vin per via krono. krono. . . per la ombro ombro de via patro. patro. . . ke vi malk malkovru ovru la sekreto sekreton n al

ˆ * Capitro

VI *

41

ˆ ˆ estas la plej granda mistero de la haldeaj neniu... Gi haldea j kaj egiptaj egipta j pastroj, pastro j, eˆc de Fen Fenic icio io.. . . De ˆgi gi dependas dependas la estonteco estonteco de la mondo!. mondo!. . . — Oh, oh. . . Hiram Hiram!. !. . . — respond respondis is la farao faraono no kun ride rideto. to. — Al vi, reˆgo go — da˘ urigis la Feniciano — la dioj donis saˆ urigis gon, gon, energion kaj ˆ oni povas konfidi noble nob lecon con,, vi do estas estas nia. . . Al vi sola sola el la teraj monar monarhoj la sekreton, ˆcar car vi sola povas povas plenumi grandajn aferojn. afero jn. . . Kaj tial vi akiros tian tian poten p otencon, con, kian kian atingis atingis neniu homo. homo. . . La faraono eksentis en la koro la dolˆ dolˆcon con de la fiero, sed li ekregis sin. — Ne la˘ udu min — diris li — pro tio, kion mi ankora˘u ne faris; sed diru udu al mi, kiajn profitojn alportos la kanalo al Fenicio kaj al mia regno? Hiram sidiˆgis gis pli komforte en la apogseˆgo go kaj komencis paroli per malla˘uta uta voˆco: — Sciu, nia sinjoro, ke oriente, sude kaj norde de Asirio kaj Babilono estas neniuj neniu j dezerto deze rtoj, j, nek marˆcoj, co j, loˆgataj gataj de monst monstroj, roj, sed grand grandegaj. egaj. . . grandegaj grandegaj landoj landoj kaj regnoj. regnoj. . . landoj landoj tiel grandeg grandegaj, aj, ke la piedist piedistaro aro de via sankteco, sankteco, fama per siaj marˆsoj, soj, devus iri preska˘ u du jarojn senhalte al la oriento, por atingi atingi iliajn iliajn limojn limojn.. . . Ramzes levis supren la brovojn, kiel homo, kiu permesas al iu mensogi, sed scias pri la mensogo. Hiram iom levis la ˆsultrojn sultro jn ka j da˘ urigis: urigis: — Orie Orient ntee kaj sude sude de Babi Babilo lono no,, sur la bordo bordo de grand grandaa maro maro loˆ logas ˆ preska˘ u cent milionoj da homoj, kiuj havas potencajn reˆ gojn, gojn, pastrojn pli ˆ tiuj popoloj ne saˆgajn gajn ol la egiptaj, egiptaj, antik antikv vajn librojn, librojn, lertajn metiistojn. metiistojn. . . Ci nur scias fabriki teksaˆ teksaˆojn, ojn, meblojn kaj vazojn, same belajn, b elajn, kiel Egiptanoj, sed de nememore nememoreblaj blaj tempoj hav havas subterajn subterajn kaj surterajn surterajn templojn, templojn, pli grandajn, pli bela jn kaj pli riˆ cajn, cajn, ol la egiptaj. . . — Da˘ urigu...Da˘ u rigu...Da˘ urigu!. urigu!. . . — interm intermetis etis la sinjor sinjoro. o. Sed sur lia lia vizaˆ go go oni ne povis legi, ˆcu cu lin interesas la prikribo, pr ikribo, a˘ u ˆcu cu indignigas lin la mensogo. — En tiuj tiuj landoj landoj estas estas perloj, multv multvalor aloraj aj ˆstonoj, stonoj, oro, kupro. . . plej plej mirindaj rindaj grenoj, grenoj, floroj floroj kaj fruktoj fruktoj.. . . fine, fine, estas estas arbaroj, arbaroj, en kiuj tutajn monamonatojn oni povas vagi inter arboj, pli dikaj, ol la kolonoj en viaj temploj, pli altaj, altaj, ol la la palmoj. palmoj. . . La loˆ logantaro gˆantaro estas estas simpla simpla kaj kvieta. kvieta. . . Se via sankteco sankteco sendus sendus tien sur ˆsipoj sipoj du siajn regimen regimentojn, tojn, vi povus povus akiri akiri teron, teron, pli grangrandan, ol la tuta Egipto, Egipto, pli riˆcan, can, ol la trezorej trezorejoo de Labirin Labirinto. to. . . Morga˘ Morga˘ u, se via sankteco permesos p ermesos,, mi sendos al vi specimenojn de tieaj teksaˆ teksaˆoj, arboj kaj bronzaˆ bronzaˆoj. . . Mi sendos anka˘ anka˘ u du grajnojn de tieaj miraklaj balzamoj; al homo, kiu englutis ilin, malfermiˆgas gas la pordegoj de la eterneco kaj li povas gui ˆgui la feliˆcon, con, kiu apartenas nur al la dio j. — Sendu, mi tre petas vin, la specimenojn — interrompis la faraono. Kaj la balzam balzamoj. oj. . . lasu lasu ilin ilin!. !. . . Ni sufiˆ sufiˆce c e ˆguos guos la eternecon kaj diojn post la morto... — Kaj Ka j malproksime, malproksime, tre malproksime, malproksime, oriente oriente de Asirio — da˘ urigis urigis Hiram

ˆ * Capitro

VI *

42

— sin etendas ankora˘ u pli grandaj landoj, kiuj havas ducent milionojn da loˆgantoj... g antoj... — Kiel facilaj facilaj estas por vi la milion milionoj!. oj!. . . — ekrideti ekridetiss la sinjoro. sinjoro. Hiram metis la manon sur la koro. — Mi ˆuras uras — diris diris li — per la ombroj de miaj anta˘ anta˘ uuloj u uloj kaj per mia honoro, honoro, ke mi diras diras la veron!. veron!. . . La faraono fa raono faris movon: tiel granda gr anda ˆuro uro mirigis lin. — Da˘ urigu...da˘ u rigu...da˘ urigu u rigu.. . . — diri diriss li. li. — Tiuj landoj — da˘ urigis urigis la Fenician enicianoo — estas estas tre strangaj. strangaj. Loˆ gas ilin ˆ popoloj kun oblikvaj okuloj kaj flava ha˘ uto. uto. Ci tiuj popoloj havas sinjoron, ˆ kiu estas nomata filo de la Cielo kaj regas ilin per saˆ guloj, guloj, kiuj tamen ne esˆ tiuj popoloj tas pastroj pastroj kaj ne havas havas tian povon, povon, kiel la viaj en Egipto. Egipto. . . Ci similas similas Egiptanojn. Egiptanojn. . . Ili respektas la mortint mortintajn ajn anta˘ uulojn uulojn kaj tre zorgas pri iliaj iliaj kadavroj. adavroj. Ili uzas skribon, skribon, kiu ne multe multe diferenca diferencass de via pastra. pastra. . . Sed ili portas p ortas longajn longa jn vestojn el teksaˆ teksaˆoj, tute nekonataj ˆce ce vi, havas sandalojn, sanda lojn, similajn al malgrandaj benketoj, kaj la kapojn ili kovras per pintaj skatoloj. . . La tegmen tegmentoj toj de iliaj iliaj domoj anka˘ anka˘ u estas pintaj kaj iliaj randoj estas ˆ tiuj eksterordinaraj popoloj havas grenon, pli fruktoturni turnitaj taj supre supren. n. . . Ci portan ol la egipta tritiko, kaj faras el gi gˆi trinka t rinkaˆˆon, on, pli fortan fort an ol la vino. Ili posedas anka˘ u kreska kreskaˆon, on, kies folioj donas forton al la membroj, membroj, gajecon al la spirito kaj eˆc permesas vivi sen dormo. Ili havas havas paperon, kiun ili scias ornami per p er diverskoloraj pentraˆ pentraˆoj, o j, kaj argilon, kiu bruligita brilas kiel vitro kaj sonor sonoras as kiel kiel metalo. metalo. . . Morga˘ Morga˘ u, ˆcar car via sankteco permesis p ermesis,, mi sendos la speci specime menojn nojn.. . . — Mirindaˆ Mirindaˆon on vi rakontas, rakontas, Hiram!. . . — Sed kian rilaton tio havas havas al la kanalo, analo, kiun vi volas volas fosi?. fosi?. . . — Mi respondos mallonge — diris la Feniciano. — Kiam la kanalo estos preta, la tuta fenicia kaj egipta ˆsiparo siparo transveturos en e n Ruˆ gan gan maron, de tie pli malproksimen malproksimen kaj post kelke kelke da monatoj atingas tiujn riˆ cajn cajn landojn, kiujn preska˘ u neeble estas atingi tra la kontinento. kontinento. Kaj ˆcu cu via sankteco sa nkteco — da˘ urigis li kun brilan brilantaj taj okuloj okuloj — ne vidas vidas la trezorojn, kiujn kiujn ni trovos trovos tie?. . . Oron, Oron, multvalora multvalorajn jn ˆstonojn, stono jn, grenojn, greno jn, lignon?. . . Mi ˆuras al vi — da˘ urigis urigis li ekscitita — ke tiam pli facile estos havi oron, ol kupron, ligno estos pli malkara ol pajlo, kaj sklavo sklavo ol bovino. . . Permesu Permesu nur, sinjoro, elfosi elfosi la kanalon kanalon kaj dunge donu al ni kvindek kvindek mil mil soldatojn. soldatojn. . . Ramzes anka˘ anka˘ u ekflamis. — Kvindek mil soldatojn — ripetis li. - Kaj kiom vi donos por ili? — Mi jam diris diris al via sankteco. sankteco. . . Mil talentojn talentojn ˆciujare ciujare por la ra jto plenumi la laborojn, kaj kvin mil por la laboristoj, kiujn ni mem pagos kaj nutro utros. s. . . — Kaj kiujn kiujn vi morte morte turmentos turmentos per la laboro?. laboro?. . . — Gard Gardu u nin nin la dioj!. dioj!. . . — ekkr ekkrii iiss Hira Hiram. m. — Tio Tio ne estas estas bona afero afero,,

ˆ * Capitro

VI *

43

se pereas pereas la laboris laboristoj. toj. . . La sold soldatoj atoj de via via sankt sankteco eco ne labor laboros os pli mult multee ˆce ce la kanalo, ol hodia˘ u ˆce ce la fortika fortikaˆoj oj kaj ˆsoseoj. soseoj. . . kaj kia gloro por vi, estro!...kiaj enspezoj por la trezorejo!...Kia utilo por Egipto!...La plej malriˆ malriˆca ca kamparano pov p ovos os havi lignan dometon, kelkon kelkon da brutoj, meblojn, eble eˆc sklavon. sklavon. . . Neniu faraono levis la ˆstaton staton tiel alten kaj plenumis plenumis tiel ˆ grandegan aferon! Car kio estos la senvivaj kaj senutilaj piramidoj kompare kun la kanalo, kiu faciligos la transportadon de la trezoroj de la tuta mond mondo? o?.. . . — Jes — aldoni aldoniss la faraono faraono — kaj kvindek kvindek mil soldatoj soldatoj ˆce ce la orient orientaa limo... — Kompreneble! Kompreneble!.. . . — ekkriis ekkriis Hiram. Hiram. — Vidante Vidante tiajn tiajn fortojn, kiuj kostos kostos nenion al via sankteco, Asirio ne kuraˆ gos etendi la manon kontra˘ gos u Feni Fenici cio. o. . . La plano plano estis estis brilan brilanta ta kaj promesi promesiss tiajn profitojn, profitojn, ke Ramzes sentis sentis kapturnon. Sed tuj li ekregis sin. — Hiram Hiram — diri diriss li — belajn promes promesojn ojn vi faras. faras. . . Tiel Tiel belajn, belajn, ke mi timas, ˆcu cu post ili vi ne kaˆ kaˆsas sas malpli ma lpli sukcesajn sukcesa jn rezultato re zultatojn. jn. Kaj tial mi devas bone pripensi kaj demandi konsilon de la pastroj. — Memvole Memvole ili neniam neniam konsen konsentos! tos!.. . . — ekkriis ekkriis la Feni Fenician ciano. o. Tamen. amen. . . (la dioj pardonu al mi la blasfemon), mi estas certa, c erta, ke se la plej alta ˆstata stata povo p ovo transirus transirus hodia˘ u en la manojn de la pastroj, post kelke da monatoj ili alvokus nin por ˆci ci tiu konstruo. . . Ramzes ekrigardis lin kun malvarma malestimo. — Maljunulo — diris li — al mi lasu la zorgon pri la obeo de l’ pastroj, kaj vi mem donu pruvojn, ke tio, kion vi diris, estas vera. Mi estus senta˘ uga uga reˆgo, go, se mi ne povus forigi la malhelpojn, kiuj kreskas inter mia volo kaj la afero j de l’ ˆstato. stat o. ˆ sinjoro nia — murmuretis Hiram, sin — Vere, vi estas granda monarho, klinante gis gˆis la tero. Estis jam malfrua nokto. La Fenician Fenicianoo adia˘ uis la faraonon kaj kun Tutuis mozis mozis forlasi forlasiss la palacon. palacon. En la sekvint sekvintaa tago li sendis sendis per Dagon Dagon kestet kesteton on kun specimenoj specimenoj el la nekonat nekonataj aj landoj. landoj. La sinjoro trovis en gi gˆi statuetojn de dioj, indiajn teksaˆ teksaˆojn kaj ringojn, malgrandajn malgrandajn pecojn p ecojn da opio, kaj en dua fako plenmanon plenmanon da rizo, teajn foliojn, porcelana jn kalikojn kalikojn ornamitajn ornamita jn per pentraˆ pentraˆoj kaj dekkelkon da desegnaˆ desegnaˆoj, ˆ faritaj sur papero per kolorigiloj kaj hina inko. Li rigardis ˆcion cion plej atente kaj konfesis, ke tiajn tia jn objekto ob jektojn jn li vidis neniam: nek rizon, nek paperon, nek bildojn de homoj, kun pintaj ˆcapoj capoj kaj oblikv oblikvaj okuloj. Li ne dubis plu pri la ekzistado ekzistado de nova nova lando, en kiu ˆcio cio estis alia, ol en Egipto: la montoj, arboj, domo j, pontoj, ˆsipoj. sipoj. . . “Kaj tia lando ekzistas sendube de jarcentoj — pensis li — niaj pastroj scias pri gi, ˆgi, konas ˆgiajn gia jn riˆcaˆ caˆojn, o jn, sed ne diras pri gi gˆi eˆc unu vorton. . . Ili do

ˆ * Capitro

VI *

44

estas perfiduloj, p erfiduloj, kiuj volas malriˆ malriˆcigi cigi la faraonojn kaj limigi limigi ilian povon, por p or poste poste depu depuˆsi s i ilin de la trono. trono. . . Sed. Sed. . . ho miaj miaj anta˘ anta˘ uuloj kaj posteuloj, — diris li en sia animo — vin mi alvokas kiel atestantojn, ke mi metos finon al ˆci ci tiuj friponaˆ frip onaˆoj. o j. Mi relevos la saˆgon, gon, sed mi ekstermos la mensogon kaj donaco don acoss ripozon ripozon al Egipto Egipto.. . . ” Pensante Pensante tiel, la sinjoro levis la okulojn kaj rimarkis rimarkis Dagonon, kiu atendis ordonojn. — Via kesto kesto estas tre interes interesaa — diris diris li al la bankiero bankiero — sed. . . ne tion mi volis de vi. La Feniciano proksimiˆgis gis senbrue, ekgenuis anta˘ u la faraono kaj murmuretis: — Se via sankteco bonvolos subskribi la kontrakton kun la nobla Hiram, Tiro kaj Sidono metos meto s ˆce ce via j piedo j ˆciujn ciujn sia jn trezoro trez orojn. jn. . . Ramzes sulkigis la brovojn. Ne plaˆcis cis al li la konduto de Fenicianoj, eniciano j, kiuj kuraˆgis gis proponi pro poni al li kondiˆ cojn. co jn. Li respondis r espondis malvarme. — Mi pripensos kaj donos respondon al Hiram. Vi povas foriri, Dagon. Post Po st la foriro foriro de l’ Feni Fenician ciano, o, Ramzes Ramzes ree meditis meditis.. Reakcio Reakcio komencis komencis vekiˆgi gi en lia animo. ˆ tiuj komercistoj — diris li en sia koro — rigardas min, kiel unu el la “Ci siaj. . . ili eˆc kuraˆ gas montri al mi de malproksime sakon da oro, por devigi gas min subskribi subskribi la traktato traktaton!. n!. . . Mi duba dubas, s, ˆcu cu iu faraono faraono permesis permesis al ili tian intimecon. intimeco n. Mi devas d evas ˆsanˆ sanˆgi g i tion. tion. La homoj, homoj, kiuj kiuj falas falas sur la vizaˆ vizaˆ gon gon anta˘ u la senditoj senditoj de Assa Assar, r, ne povas povas diri al mi: “Su “Subs bskr krib ibu, u, kaj vi ricev ricevos os.. . . ” Malsaˆgaj gaj feniciaj feniciaj ratoj, kiu ˆstelvenin stelveninte te en la reˆ gan gan palacon, opinias gin gˆin sia porka porka stal stalo! o!.. . . ” Ju pli longe li pensis, ju pli detale li rememoris la konduton de Hiram kaj Dagon, des pli forta kolero ekregis lin. “Kiel ili kuraˆgas. g as. . . kiel kiel ili ili kuraˆ kuraˆ gas gas proponi al mi kondiˆ kondiˆcojn?. cojn?. . . ” — Tutmozis, utmozis, ˆci ci tien!. . . — ekkriis ekkriis li. La favorato tuj aperis. — Kion vi ordonas, mia sinjoro? — Sendu malsuperan oficiron al Dagon kun sciigo, sciigo, ke li ˆcesas cesas esti mia bankiero. Li estas tro malsaˆ ga g a por tiel alta alta posteno posteno.. . . — Por kiu via sankteco san kteco destinas ˆci ci tiun t iun honoron? — En la nuna nuna momento momento mi ne scias. scias. . . Oni devos devos trovi trovi iun inter inter la egiptaj egiptaj a˘u grekaj grekaj komercis komercistoj. toj. . . En la ekstre ekstrema ma okazo okazo ni nin nin turnos turnos al. . . la pastroj. pastroj. La novaˆ novaˆo trakur tra kuris is ˆciujn ciu jn reˆgajn gajn palacojn kaj ne pasis ankora˘ u unu horo, kiam ˆgi gi jam atingis atingis Memfison Memfison.. En la tuta urbo oni rakont rakontis, is, ke Fenic Fenician ianoj oj falis en malfavoro malfavoron n de l’ faraono, kaj ˆce ce la vespero la popolo jam komencis rompi la butikojn de la malamataj fremduloj. La pastroj ekspiris ekspiris libere. Herhor eˆc faris viziton al la sankta Mefres, kaj diris al li:

ˆ * Capitro

VI *

45

— Mia koro koro sentis sentis,, ke la sinjoro sinjoro sin deturnos deturnos de tiuj tiuj ˆci ci idolist idolistoj, oj, kiuj kiuj trink trinkas as la sango sangon n de la popolo. popolo. Mi pensas, pensas, ke oni oni dev devas mont montri ri al li nian dank dan kemon. emon. . . — Kaj eble eble malferm malfermii la pordojn de niaj niaj trezor trezoroj?. oj?. . . — deman demandi diss sek seke la sankta sankta Mefres. Mefres. — Ne rapidu, rapidu, via ekscelenco ekscelenco.. . . Mi jam deˆcifris cifris ˆci ci tiun tiun  junulon, kaj ve al ni, se ni permesos al li komandi nin. — Kaj se li rompus rompus kun Fenic Fenician ianoj?. oj?. . . — Li L i mem gajnus, ˆcar car li ne n e pagus al ili la ˆsuldojn — diris Mefres. Me fres. — La˘ u mia opinio — respondis Herhor post pripenso — nun estas momento mento por reakiri reakiri la favoron favoron de la juna faraono. faraono. Flamem Flamemaa en la kolero kolero,, li scia sciass tamen tamen esti dank dankema. ema. . . mi sperti spertiss tion tion.. . . — Kiom da vortoj; vortoj; tiom da eraroj!. . . interr interromp ompis is la venˆ gema Mefres. — Unue, Unue, ˆci ci tiu princo ne estas ankora˘ ankora˘ u faraono, ˆcar li ne estis kronita en la templo. templo. . . Due, li neniam neniam estos estos vera vera faraono, faraono, ˆcar car li malrespe malrespektas ktas la ˆcefpastrajn cefpastrajn benojn. . . Fine, ni ne bezonas lian favoron, sed li la favoron favoron de l’ dioj, kiujn li ofendas ˆciutage!. ciutage!. . . Mefres, spiregante de kolero, ripozis momenton kaj da˘ urigis: urigis: — Li estis unu monaton en la templo de Hator, a˘ uskultis uskultis la plej altan saˆgon, g on, kaj tuj tuj poste poste li komenc omencis is la rila rilatojn tojn kun kun la Fenicia enicianoj. noj. Li eˆ c vivizitad zitadis is la templ templon on de Asta Astarte rte kaj preni preniss de tie tie pastri pastrino non, n, kio kio ofenda ofendass la principojn de ˆciuj ciuj religioj. . . Poste li publike mokis mian piecon kaj konspikonspiris kun homoj, same senkonsideraj, senkonsideraj, kiel li mem, kaj per Fenicianoj enicianoj ˆstelis stelis la ˆstatajn statajn sekretojn. sekretojn. . . Kaj kiam kiam li suriris suriris la tronon. tronon. . . mi eraras, eraras, kiam li suriris suriris la unuan ˆstupon stupon de la trono, li montras sian abomenon a bomenon al la pastro pa stroj, j, ribeligas rib eligas la kamparanojn kaj soldatojn kaj rekomencas rilatojn kun siaj amikoj Feniˆ vi forgesis, nobla Herhor, pri ˆcio cianoj... Cu cio ˆci?. ci?. . . Kaj se vi memoras, ˆcu cu vi komprenas la danˆgerojn, gerojn, kiuj minacas nin de tiu junulaˆ junulaˆco?. co?. . . Li ja havas havas en sia mano la direktilon direk tilon de la ˆstata stata ˆsipo, sipo , kiu k iu iras inter akvoturno akvotur nojj kaj ˆstonego stone goj. j. Kiu do povas garantii, ke ˆci ci tiu t iu frenezulo, fre nezulo, kiu hiera˘ hierau˘ alvokis al si Fenicianojn, kaj hodia˘ u malpaciˆgis gis kun ili, ne faros morga˘ u ion, i on, kio kondukos la ˆstaton stato n al al la pereo?... — Do?. . . demandis demandis Herhor, Herhor, fikse fikse rigardant rigardantee liajn okulojn. okulojn. — Do ni havas neniun motivon montri al li nian dankemon, a˘ u pli ˆgustagustadire malfortecon. malfortecon. Kaj ˆcar car li nepre volas monon, ni ne donos monon!. . . — Kaj poste? poste?.. . . — demandi demandiss Herhor. Herhor. — Poste li regos la ˆstaton kaj pligrandigos la armeon sen mono respondis resp ondis la incitita Mefres. — Kaj. . . se lia lia malsa malsata ta armeo armeo vol volos os rabi rabi la templ templojn? ojn?.. . . — da˘ urigis urigis Herhor. — Ha!...ha!...ha!...— eksplodis Mefres. Subite li fariˆgis gis serioza kaj sin klinante, diris per ironia tono:

ˆ * Capitro

VI *

46

— Tio Tio esta estass la afer aferoo de via via eksc ekscel elen enco co.. . . Homo Homo,, kiu kiu kiel kiel vi tiel tiel long longee administris la ˆstaton, staton, devis sin prepari pr epari al tiu danˆ gero. gero. — Ni supozu — parolis malrapide Herhor — ni supozu, ke mi trovus rimedon kontra˘ kontra˘ u la danˆgeroj, gero j, kiuj minacas la ˆstaton. Sed ˆcu cu via ekscelenco, kiu estas la plej alta ˆcefpastro, cefpa stro, ˆcu cu vi povus anta˘ ugardi de ofendo la templojn ugardi kaj pastr pastraro aron? n?.. . . Momenton ili rigardis unu la alian. ˆ mi povos — Vi demandas, demandas, ˆcu cu mi povos? povos? — diris Mefres. — Cu povos?. ?. . . Kia Kia demando!. demando!. . . La dioj dio j metis en mian manon tondron, kiu detruos ˆciun ciun malpiulon. — Pst!. Pst!. . . — murm murmure ureti tiss Herhor Herhor.. — Estu Estu tiel. tiel. . . — Kun la konsento, a˘ u sen la konsento de la plej alta kolegio — aldonis Mefres. — Kiam la ˆsipo renversiˆ renversiˆ g as, oni ne havas tempon diskuti pri la gas, remistoj. Ili disiris malgajaj. En la sama tago vespere alvokis ilin la faraono. Ili venis en e n la ordonita horo, ˆciu ciu aparte. apa rte. Amba˘ u sin klinis profunde anta˘ u la sinjoro sinjo ro kaj ˆciu ciu stariˆ starigis gˆis en alia angulo, ne rigardante la kunulon. ˆ ili malpaciˆgis?. “Cu gis?. . . — pensis Ramzes. — Tio ne estus malfeliˆ malfeliˆco.” co.” Post momento momento eniris la sankta Sem kaj la profeto Pentuer. Pentuer. Ramzes sidiˆ gis sur estrado, montris al la kvar pastroj malaltajn taburetojn kontra˘ u si kaj diris: — Sanktaj pastroj! Mi ne alvokis vin ˆgis gis nun por konsiloj, konsilo j, ˆcar car ˆciuj ciuj miaj mia j ordonoj ordonoj koncer koncernis nis ekskluzi ekskluzive ve la militajn militajn aferojn. aferojn. . . — Tio estas la rajto de via sankteco — intermetis Herhor. — Mi faris anka˘u, u, kion mi povis en tiel mallonga tempo, por pligrandigi la defendajn fortojn de l’ ˆstato. stato. Mi fondis du novajn novajn oficirajn lernejojn kaj revivig revivigis is kvin kvin nu nulig ligitajn itajn regimen regimentojn. tojn. . . — Tio estis via rajto — diris Mefres. — Pri aliaj militaj militaj plibonigoj mi ne parolas, ˆcar car vin, homojn sanktajn, tiaj tiaj aferoj aferoj ne intere interesa sas. s. . . — Vi estas prava, sinjoro — diris samtempe Mefres kaj Herhor. — Sed restas alia afero — da˘ urigis la faraono, kontenta de la jesado de l’ urigis altranguloj, kies opinion li atendis. — Proksimiˆgas gas la tago de la enterigo de mia dia patro, sed la trezorejo ne posedas p osedas sufiˆcajn cajn rimedojn. . . Mefres leviˆgis gis de la tabureto. — Oziris-Mer-amen-Ramzes — diris li — estis justa sinjoro, kiu certigis al sia popolo longan pacon, pacon, kaj gloron gloron al la dioj. Permes Permesu u do via sankteco sankteco,, ke la enterigo enterigo de ˆci ci tiu pia faraono estu farita je la elspezoj elspezo j de la temploj. Ramzeson mirigis kaj kortuˆ kortuˆsis sis la respektego al lia patro. Momenton Momenton li silentis, kvaza˘u ne povante trovi respondon, fine li diris: — Mi estas tre danka al vi pro la respektego al mia patro, egala al la dioj. Mi permesas tian enterigon kaj ankora˘ u unu fojon dankas vin.

ˆ * Capitro

VI *

47

Li interrompis, apogis la kapon sur la mano kaj meditis, kvaza˘ u batalante kontra˘ u si mem. Fine li levis la kapon: lia vizaˆgo go viviˆgis, gis, la okuloj brilis. — Mi estas esta s kortuˆsita sita — diris dir is li — per p er ˆci ci tiu t iu provo pr ovo de via v ia simpatio sim patio,, sankta sa nkta j pastroj pastroj.. Se la memor memoroo pri pri mia mia patro patro estas estas tiel tiel kara por vi, vi, sendub sendubee vi ne povas esti malbonvolaj kontra˘ u mi mi. . . ˆ — Cu via sankteco dubis du bis pri tio? — intermetis la ˆcefpastro cefpastro Sem. — Vi diras la veron — da˘urigis urigis la faraono — malprave mi suspektis vin. vin. . . Sed mi vola volass tion tion rebonig rebonigi, i, mi do estos estos sincer sinceraa kun kun vi. vi. . . — Benu Benu vian sanktec sanktecon on la dioj!. . . — diris Herhor Herhor.. — Mi do estos estos sincer sincera. a. Mia Mia dia dia patro, patro, pro la aˆ go, malsano, eble anka˘ u pro la pastraj okupoj, ne povis dediˆci ci tiom da fortoj kaj tempo al la ˆstataj stataj aferoj, kiom mi povas. Mi estas juna, forta, libera, mi volas regi kaj mi regos mem. Kiel ˆcefo cefo devas konduki la armeon je sia propra respondeco kaj la˘ u sia propra plano; tiel mi administros administros la ˆstaton. Jen estas mia klara volo, volo, kiun mi ne forlasos. forlasos. Sed mi komprenas, komprenas, ke eˆc se mi estus plej sperta, sp erta, mi ne povus p ovus regi sen fidelaj servistoj kaj saˆ gaj gaj konsi konsilis listoj. toj. Kaj tial tial iafoje mi demandos demandos pri via via opinio opinio en diversaj diversaj aferoj. . . — Por tio ni ja estas la plej alta konsilan konsilantaro taro ˆce ce la trono de via sankteco — intermetis Herhor. — Bone — da˘ urigis urigis la faraono — mi profitos viajn servojn, eˆc de la nuna momen momento, to, tuj. tuj. . . — Ordonu, sinjoro — diris Herhor. — Mi volas volas plibonigi la sorton de la egipta popolo. Sed ˆcar car en tiaj aferoj tro rapida agado povas esti malutila, por komenci mi donacos al ili bagatelon: post ses tagoj de laboro sepan tagon de ripozo. — Tiel estis estis dum la regado regado de la 18-a 18-a dinastio dinastio.. . . Tio estas estas leˆ go go tiel malnova, kiel Egipto — diris Pentuer. — La ripozo ˆciun ciun sepan tagon donos al ˆciu ciu laboristo kvindek tagojn tago jn jare, ˆ tio estas, forprenos de lia sinjoro kvindek drahmojn. Kaj je unu miliono da labori lab oristo sto j la ˆstato sta to perdo pe rdoss ˆcirka˘ cir ka˘ u dek mil talen talentojn tojn jare. jare. . . — diris diris Mefres Mefres.. — Ni jam faris faris la kalkul kalkulon on en la temploj!. temploj!. . . — aldonis aldonis li. — Jes — vive respondis Pentuer — estos malprofito, sed nur en la unua ˆ kiam la popolo refortigos sin per la ripozo, en la sekvontaj jaroj,  jaro. Car ili reakiros reaki ros ˆcion cion kun superaˆ sup eraˆo. o. . . — Vi diras la veron — respondis Mefres — tamen en ˆciu ciu okazo oni devas havi dek mil talentojn talentojn por la unua jaro. Mi pensas p ensas ke eˆc dudek mil talentoj talentoj ne estus estus tro mult multe. e. . . — Vi estas estas prav prava, respekti respektinda nda Mefres Mefres — respondis respondis la faraono. faraono. — Por la ˆsanˆ sa nˆgoj, goj, kiujn mi volas volas enkonduki enkonduki en mian regnon, dudek, eˆc tridek mil talentoj ne estos tro granda sumo. Jen kial — rapide aldonis li — mi bezonos vian vian helpon, helpon, sanktaj sanktaj viroj. viroj. . .

ˆ * Capitro

VI *

48

ˆ — Ciun intencon de via sankteco ni estas pretaj subteni per niaj preˆ goj go j kaj procesioj — diris Mefres. — Bone, vi preˆgu gu kaj instigu al tio la popolon. Sed krom tio donu al la ˆstato stato tridek mil talentojn talento jn — respondis la faraono. fara ono. La ˆcefpastroj cefpastroj silentis. La sinjoro sinjoro atendis momenton, momenton, fine li turnis sin al Herhor: — Via ekscelenco silentas? — Vi mem diris nia estro, ke la trezorejo ne havas rimedojn por la enterigo de Oziris-Mer-am Oziris-Mer-amen-Ram en-Ramzes. zes. Mi do ne povas povas eˆc diveni, diveni, kie ni povus preni tridek tridek mil talen talentojn?. tojn?. . . — Kaj la trezorej trezorejoo de Labirint Labirinto?. o?. . . — Tio estas diaj trezoroj, trezoro j, kiujn oni povus tuˆsi si nur en la momento de plej granda bezono de la ˆstato — respondis resp ondis Mefres. Mefr es. Ramzes ekbolis de kolero. — Ni lasu la kamparanojn — diris li, batante per la pugno la dorson de l’ seˆgo go — mi mem bezonas ˆci ci tiun sumon!. sumon!. . . — Via sankteco — respondis Mefres — povas en la da˘ uro uro de unu jaro. akiri akiri pli ol tridek tridek mil talantojn, talantojn, kaj Egipto dufoje pli multe. multe. . . — Kiel?... ˆ forpeli Fenicianojn — Tre Tre simple simple — diris diris Mefres. Mefres. — Ordonu, Ordonu, monarho, el la land lando. o. . . ˆ jnis, ke la sinjoro sin ˆetos Sajnis, Sa etos sur la trokuraˆ tr okuraˆ gan gan ˆcefpastro cefpa stron: n: li paliˆ p aliˆgis, gis, liaj lipoj tremis kaj kaj la okuloj eliris el la kavoj. avoj. Sed tuj li diris per mirige trankvila trankvila tono: — Su Sufiˆ fiˆ ce. c e. . . Se nur tiajn tiajn kons konsil ilojn ojn vi scia sciass don donii al mi, mi, mi vivo vivoss sen sen ili ili . . . Fenicianoj enicianoj ja havas havas niajn nia jn subskribojn, ke ni fidele pagos al ili la ˆsuldojn! ˆ vi forgesis . . . Cu forgesis pri tio, Mefres? Mefres?.. . . — Via sankteco pardonu al mi, sed en la nuna momento okupis min tute aliaj aliaj pensoj. Viaj anta˘ anta˘ uuloj, sinjoro, ne nur sur papirusoj, sed sur bronzo kaj uuloj, ˆstonoj stonoj skulptis, skulptis, ke la donacoj, faritaj de ili al la dioj kaj temploj, apartenas kaj eterne apartenos al la dioj kaj temploj. — Kaj al vi — diris ironie la faraono. — Tiom al ni — respondis resp ondis la obstina ˆcefpastro cefpastro — kiom la regno apartenas ˆ Ni nur gardas la trezorejojn al vi, monarho. trezorejojn kaj pligran pligrandiga digass ilin, ilin, sed ni ne havas havas la rajton ra jton malˆspari spari ilin. . . La sinjoro, spiregante de kolero, forlasis la kunvenon kaj iris en sian kabineton. Terure klare aperis anta˘ u liaj okuloj lia situacio. Li ne du dubi biss plu plu pri pri la malam malamoo de l’ pastr pastroj oj al si. Tio Tio esti estiss la samaj samaj malhumilaj altranguloj, kiuj en la pasinta jaro ne donis al li la memfisan korpuson kaj nur tiam faris lin vic-reˆgo, go, kiam ˆsajnis sajnis al ili, ke li humiliˆ humiliˆ gis, gis, forlasante la palacon. La sama j, kiuj kontrolis ˆciun ciun lian movon, sendis pri li raportojn, sed al li, la kronprinco, diris nenion pri la traktato kun Asirio. La

ˆ * Capitro

VI *

49

samaj, kiuj trompis lin en la templo de Hator, kaj apud Sodaj Lagoj mortigis la kaptitojn, kaptitojn, al kiuj li promesis promesis la pardonon. La faraono rememoris la salutojn de Herhor, la rigardo jn de Mefres kaj la tonon de l’ voˆ co co de amba˘ u. El sub la ˆsajn sa jnoo de gentileco gˆentileco ˆciumomente ciumomente elglitis ilia fiero kaj malˆsato sato al li. . . Li bezonas b ezonas monon, kaj ili promesas al li preˆgojn, go jn, ili eˆc kuraˆgas gas paroli, ke li ne estas la sola estro de Egipto. La juna sinjoro senvole senvole ekridetis; ekridetis; li rememoris rememoris la dungatajn paˆ paˆstistojn, stistojn, kiuj diras al la posedanto de la brutaro, ke li ne havas la rajton fari kun ˆgi, gi, kion kion li volas volas!. !. . . Sed krom la ridinda flanko de l’ afero, estis anka˘ u la flanko grava. En la trezorejo estis eble mil talentoj, kiuj la˘ u la ˆgisnuna gisnuna normo de l’ elspezoj povis sufiˆci ci por po r sep gis gˆis dek tagoj. tagoj. Kaj poste?. . . Kiel Kiel konduto kondutoss la oficistoj, oficistoj, servist servistoj oj kaj anta˘ u ˆcio, cio, la armeo, ne nur ne ricevante ricevante la salajron, sed malsataj?. . . La ˆcefpastroj cefpastroj konas konas la situacion situacion de l’ faraono; se ili ne rapidas helpi lin, ili ili do volas volas lin pereigi pereigi.. . . Pereig ereigii en la da˘ uro uro de kelke kelke da tagoj, eˆc anta˘ u la enterigo de lia patro. Ramzes rememoris okazon de sia infaneco. Li estis en la pastra lernejo, kiam por la festo de l’ diino Mut oni venigis la plej faman arlekenon en Egipto. La artisto ˆsajnigis sajn igis malfeliˆcan can heroon. Kiam li ordonis, ordo nis, oni ne obeis lin; lian koleron oni respondis per rido; kaj kiam por puni la mokulojn li kaptis hakilon, la hakilo rompiˆgis gis en lia mano. Fine oni ellasis kontra˘u li leonon, kaj kiam la senarmila heroo komencis forkuri, montriˆgis, gis, ke ne leono persekutas lin, sed porko en leona felo. La lernantoj kaj instruistoj gis gˆis larmoj ridis la aventurojn, sed la juna princo princo sidis sidis malgaja: li beda˘ uris la homon, kiu celis grandajn aferojn, kaj uris falis kovrita de mokoj. ˆ tiu sceno kaj la tiamaj sentoj reviviˆgis Ci gis hodia˘ u en la memoro de l’ faraono. — Ili vola volass fari min min tia!. tia!. . . — diris diris li al si mem. mem. Malespero ekregis lin, ˆcar car li sentis, ke kun la lasta elspezita talento finiˆ gos gos lia povo kaj kun ˆgi gi anka˘ u la vivo. Subite fariˆgis gis en li ˆsanˆ san go. gˆo. La sinjoro haltis en la mezo de l’ ˆcambro cambro kaj meditis: “Kio “Kio pov povas okaz okazii al mi?. mi?. . . Nu Nurr la mort morto. o. . . Mi fori foriro ross al miaj miaj gran grandaj daj anta˘ uuloj, u uloj, al Ramzes Ramzes Granda. Granda. . . Al ili mi ja ne povas povas diri, diri, ke mi perei pereis, s, ne defendante defendante min. . . Post la malfeliˆ coj coj de la tera vivo mi trovus eternan malhonoro hon oron. n. . . Kiel Kiel?. ?. . . li, li, la venki venkin nto de Sod Sodaj aj Lagoj, Lagoj, devus devus cedi anta˘ anta˘ u plenmano da ˆ uzurpuloj, uzurpuloj, kun kiuj kiuj un unu u sola sola azia azia regimen regimento to havus havus nemulte nemulte por fari?. fari?. . . Car Mefres kaj Herhor volas regi Egipton kaj faraonon, lia armeo devas suferi malsato malsaton n kaj miliono miliono da kampara kamparanoj noj ne ricevi la favoron favoron de la ripozo?. ripozo?. . . Sed

ˆ * Capitro

VI *

50

ˆ ne ili plenigis ilin per ˆcu cu ne liaj lia j anta˘ antauuloj u˘uloj konstruis konstruis ˆci ci tiujn templojn?. . . Cu batalaj batalaj akiroj?. akiroj?. . . Kaj kiu gajnis gajnis la batalojn? batalojn? la pastroj pastroj a˘ u la soldat soldatoj?. oj?. . . Kiu Kiu do havas la rajton je la trezoroj: la pastroj, a˘ u la faraono kaj lia armeo?” La juna sinjoro levis la ˆsultrojn sultro jn kaj alvokis al si Tutmozison. Malgra˘ u la malfrua nokto la reˆ ga ga favorato aperis tuj. ˆ — Cu vi scias? scias? — diris diris la farao faraono no — la pastroj pastroj rifuz rifuzis is al mi prunton prunton,, kvankam la trezorejo estas malplena. Tutmozis rektigis sin. ˆ via sankteco ordonas konduki ilin en la malliberejon? — respondis — Cu li. ˆ vi farus tion?... — Cu — Ne ekzistas e kzistas en Egipto oficiro, kiu ˆsanceliˆ sanceliˆ gus plenumi ordonon de nia gus sinjor sin joroo kaj ˆcefo. cef o. — En tia okazo — diris malrapide la faraono — en tia okazo oni devas mallibe malliberigi rigi neniun. neniun. Mi havas havas tro da potenco por mi kaj tro da malestim malestimoo al ili. Oni ne fermas en kirasa kesto mortintaˆ mortintaˆon, on, kiun oni renkontas renkontas sur la vojo, vo jo, oni ˆcirka˘ cir ka˘ uiras. uiras. — Sed hienon oni metas en kaˆ gon — murmuretis Tutmozis. gon — Sed estas ankora˘ u tro frue — respondis Ramzes. Ramzes. — Mi devas esti komkompatema por ili, almena˘ u gis gˆis la tago de l’ enterigo de mia patro. Alie ili estus pretaj preta j fari ian fripona frip onaˆˆon al la respektinda resp ektinda mumo kaj detrui la trankvilon de lia animo. animo. . . Kaj nun iru al Hiram kaj kaj diru, diru, ke li sendu sendu al mi la pastron, pastron, pri kiu ni parolis. — Tiel estos. Mi devas tamen averti vian sanktecon, ke hodia˘u la popolaˆ co co atakis la domojn domo jn de la memfisaj Fenicianoj. enicianoj. . . — Oh!. Oh!. . . Tio Tio ne estis estis necesa necesa.. ˆ — Sajnas anka˘ u al mi — da˘urigis urigis Tutmozis — ke de l’ tempo, kiam via sankteco ordonis al Pentuer esplori la staton de la kamparanoj kaj laboristoj, ˆ la pastroj ekscitas la nomarhojn kaj nobelulojn. nobelulojn. . . Ili diras, diras, ke ke vi volas volas ruinigi ruinigi la nobelulojn nobelulojn por la kamp kamparan aranoj. oj. . . — Kaj la nobelu nobeluloj loj kredas kredas?. ?. . . — Ekzistas Ekzistas tiaj, kiuj kredas. Sed multaj malkaˆ malkaˆse se respondas, ke tio estas intrigo de la pastroj kontra˘ u via sankteco. — Kaj se efekt efektiv ivee mi volus volus pliboni plibonigi gi la sorton sorton de la kamp kampara aranoj? noj?.. . . — demandis la faraano. — Vi faros, sinjoro, sinjo ro, kiel plaˆcos cos al a l vi — respondis resp ondis Tutmozis. — Jen estas respondo, kiun mi komprenas! — ekkriis gaje Ramzes XIII. — Estu trankvila kaj respondu al la nobeluloj, ke ne nur ili perdos nenion, plenumante miajn mia jn ordono ord onojn, jn, sed eˆc ilia sorto multe pliboniˆ plibo niˆ gos. go s. La riˆ riˆcaˆ caˆo j de Egipto devas fine esti elˆsiritaj siritaj el la malindaj malinda j manoj, mano j, kaj redonitaj redon itaj al la fidela j servistoj.

ˆ * Capitro

VI *

51

La faraono adia˘ uis uis la favo favorato raton n kaj kont kontent entaa iris iris dormi. dormi. Lia momenta momenta malespero ˆsajnis sajnis al li nun ridinda. En la sekvinta sekvinta tago, ˆce ce la tagmezo, oni anoncis al lia sankteco, ke venis deputatoj de la feniciaj komercistoj. ˆ ili volas plendi pri la atako kontra˘ — Cu u iliaj iliaj domoj? — demand demandis is la faraono. — Ne — respondis la adjutanto — ili volas prezenti al vi sian respektegon. Efektive, dekkelko da Fenicianoj, kondukataj de Rabsun, venis kun donacoj. Kiam Kiam la sinjoro sinjoro sin montris montris al ili, ili falis falis sur la vizaˆ gon gon kaj Rabsun diris, ke la˘ u la malnova moro ili kuraˆgas gas meti mizeran oferon anta˘ u la piedoj de la sinjoro, sinjoro, kiu donas al ili la vivon vivon kaj la ˆsirmon sirmon al ilia havo. havo. Ili metis sur la tabloj tabloj orajn pladojn, pladojn, ˆcenojn cenojn kaj pokalojn, pokalojn, plenajn plenajn de  juveloj.  juveloj. Rabsun metis sur la ˆstupoj stupoj de l’ trono pladon kun papiruso, per kiu Fenicianoj eniciano j promesis doni al la armeo ˆcion cion necesan, nec esan, gis du mil talentoj. La donaco estis granda: ˆcio cio kune valoris pli ol tri mil talentojn. talentojn. La sinjoro tre favore respondis al la fidelaj komercistoj kaj promesis al ili sian protekton. Ili adia˘ uis uis lin feliˆ fel iˆcaj. ca j. Ramzes XIII ekspiris libere: la bankroto de l’ trezorejo kaj la neceso uzi superforton kontra˘ kontra˘ u la pastroj estis prokrastita dek tagojn. Vespere, ree sub la gardo de Tutmozis, Hiram sin prezentis en la kabineto de lia sankteco sankteco.. Nun li ne plendis plendis pri la laciˆ go, go, sed falis sur la vizaˆgon gon kaj per gemanta gˆemant a voˆco co malbenis malb enis la malsaˆ malsagan gˆan Dagonon. — Mi ekscii eksciiss — diris diris li — ke ˆci ci tiu favul favuloo kuraˆ kuragis gˆis rememorigi al via sankteco nian interkonsenton pri la kanalo al Ruˆ ga g a maro...Pereu li!...La pesto lin manˆ gu!. g u!. . . Liaj Liaj infa infanoj noj fari fariˆ gu gˆu paˆ paˆstistoj stistoj de porkoj, porkoj, kaj liaj nepoj — Hebreoj. . . Kaj vi, sinjoro, ordonu ordonu nur: kiom da riˆcaˆ caˆoj oj posedas Fenicio, Fenicio, ˆ ni estas ˆcion cion ni metos anta˘ antau˘ viaj viaj piedoj piedoj,, sen kvitanc kvitancoo kaj kontra ontrakto kto.. . . Cu Asirianoj, a˘ u. u. . . — pastro j — aldonis li murmurete — ˆcu cu ne sufiˆcas cas al ni unu ˆ sola vorto de tiel potenca monarho?... — Kaj se mi, Hiram Hiram,, postul postulus us vere vere granda grandan n sumo sumon?. n?. . . — deman demandi diss la faraono. — Kian?... — Ekzemp Ekzemple le.. . . tridek tridek mil mil talent talentojn. ojn. . . — Tuj? — Ne, en la da˘uro uro de unu jaro. — Via sankteco havos ilin — respondis Hiram sen pripenso. Tia malavareco mirigis la sinjoron. — Sed mi devas devas doni garantiaˆ garantiaˆojn. ojn. . . — Formal Formalaa afero!. afero!. . . — respondi respondiss la Feni Fenician cianoo — via sankteco sankteco donos al ni la minejojn, minejojn, por ne veki veki la suspektojn de l’ pastroj. . . Se ne ili, Fenic Fenicio io sin donus al vi tuta sen garantiaˆ garantiaˆo kaj kvitancoj. kvitancoj. . .

ˆ * Capitro

VI *

52

ˆ mi devas tuj subskribi la traktaton? — demandis — Kaj la kana kanalo lo?. ?. . . Cu la faraono. — Tute Tute ne. Via sankteco sankteco faros kun ni la traktaton, traktaton, kiam vi vi mem volos. volos. . . Al Ramzes ˆsajnis, sajnis, ke li estis levita al la ˆcielo. cielo. En tiu momento momento li unue ekkonis la dolˆcon con de la reˆga ga povo, kaj tio, dank’ al Fenicianoj! — Hira Hiram m — diri diriss li li,, ne regan regante te sin plu. plu. — Hodi Hodia˘ a˘ u mi donas al vi, Fenicianoj, la permeson konstrui la kanalan por kunigi la Mediteraneon kun Ruˆga g a maro maro.. . . La maljunulo falis al la piedoj de l’ faraono. — Vi estas la plej granda reˆ go! g o! Neni Neniam am oni oni vidis vidis tian tian sur la tero! tero! — ekkriis li. — Dum iom da tempo malpermesite estas al vi paroli pri tio al iu ajn, ˆcar car la malamikoj malamikoj de mia gloro spionas. Sed por p or ke vi estu certa, mi donas al vi ˆci ci tiun mian reˆgan g an ringo ringon. n. . . Li demetis de la fingro fin gro ringon, ornamitan or namitan per ˆstono, stono, sur kiu estis gravurita la nomo de Horus, kaj metis ˆgin gin sur la fingron de la Feniciano. — La riˆ riˆcaˆ caˆo de la tuta Fenicio enicio atendas atendas vian vian ordonon! ordonon! — ripetis ripetis la kortuˆ kortuˆsita sita Hiram. — Vi plenumos verkon, verkon, kiu glorigados vian nomon, ˆgis gis estingiˆgos g os la suno. suno. . . La faraon far aonoo ˆcirka˘ cir ka˘ uprenis lian grizharan kapon kaj ordonis al li sidiˆgi. uprenis gi. — Ni do estas liganoj — diris la sinjoro post momento — kaj mi esperas, ke tio donos prosperon prosperon al Egipto Egipto kaj Fenici Fenicio. o. . . — Por la tuta mondo! — intermetis Hiram. — Diru al mi tamen, princo, princo, kial vi havas havas tian konfidon konfidon al mi?. mi?. . . — Mi konas la noblan karakteron de via sankteco. Se vi, sinjoro, ne estus faraono, post kelke da jaroj vi fariˆ gus gus la plej fama fenicia komercisto kaj ˆcefo cefo de nia plej alta konsil konsilan antaro taro.. . . — Bone — respondis Ramzes. — Sed por plenumi la promeson, mi devas anta˘ ue ue frakasi frakasi la pastrojn. Tio estas batalo, batalo, kaj gia gˆia rezult rezultato ato ne estas certa. certa. . . Hiram ekridetis. ekridetis. — Sinjoro — diris li — se ni estus tiel malnoblaj, ke ni forlasus vin hodia˘ u, kiam via trezorejo estas malplena kaj viaj malamikoj kuraˆ u, gaj, g aj, vi ˆ estus venkita! Car homo sen rimedoj perdas energion, kaj de malriˆ malriˆca ca reˆ go sin deturnas deturnas lia armeo, regnanoj regnanoj kaj altrang altranguloj. uloj. . . Sed se vi, sinjoro, sinjoro, havas havas nian monon kaj kaj niajn agentojn, viajn generalojn kaj armeon, vi havos havos tiom da embaraso embaraso kun la pastroj, kiom la elefanto elefanto kun la skorpiono. skorpiono. Apena˘ u vi metos sur ilin ilin la piedon, piedon, ili jam estos estos frakasi frakasitaj. taj. . . Cetere, Cetere, tio ne estas mia afero. afero. En la gardeno gˆardeno atendas la ˆcefpastro cefpastro Samentu, Samentu, al kiu via sankteco ordonis veni. veni. Mi foriras; foriras; nu nun n venis venis lia horo. horo. . . Sed mia mano mano ˆciam ciam estas estas preta preta por vi kaj gis ˆgis tridek tridek mil talentoj talentoj via sankteco sankteco povas povas ordoni. ordoni. . . Hiram falis sur la vizaˆgon gon kaj foriris, promesante tuj sendi la ˆcefpastron. cefpastron.

ˆ * Capitro

VI *

53

Post duonhoro aperis Samentu. Lia barbo kaj liaj densaj haroj estis nerazitaj, kiel konvenas al adoranto de Set; li havis severan vizaˆ gon gon kaj okulojn plenajn de saˆgo. go. Li klinis klinis sin sen troa humile humileco co kaj ne mallev mallevis is la okulojn okulojn anta˘ u la penetrema rigardo de la faraono. — Sidiˆgu gu — diris la sinjoro. La ˆcefpas cef pastro tro sidiˆ sid iˆ gis gis sur la planko. — Vi plaˆcas cas al mi — diris Ramzes. — Vi havas havas figuron kaj fizionomion fizionomion de Hiksos, kaj ili estas la plej bravaj soldatoj de mia armeo. Subite li demandis: ˆ vi partoprenis en la malnoblaˆ — Cu malnoblaˆo? o? — Ne. Mi sekrete a˘ uskult uskultis is la interk interkonse onsento nton. n. . . En la temploj, temploj, kiel en la palacoj de via sankteco, la muroj estas truitaj per kanaloj, dank’ al kiuj eˆc de la supro de la pilonoj oni povas a˘udi, udi, kion oni diras en la subtera etaˆ go... g o... — Kaj de la subtera etaˆ go oni povas paroli al personoj, kiuj loˆgas go gas supre? . . . — inter interrom rompi piss la faraono faraono.. — Kaj ˆsajnigi konsilojn konsilojn de l’ dioj dio j — aldonis aldonis serioze la pastro. La faraono ekridetis. Do la supozo, ke ne la spirito de lia patro parolis al li kaj al la patrino, sed pastroj, estis vera! — Kial vi konfidis al Fenicianoj grandan sekreton sekr eton de la ˆstato? stato? demandis Ramzes. ˆ mi volis malhelpi la traktaton, same malutilan al ni, kiel al Fenicio. — Car — Vi povis povis averti averti iun el la eminentaj eminentaj Egiptan Egiptanoj. oj. . . ˆ tiajn, kiuj estas senfortaj kon— Kiun? Kiun?.. . . — demand demandis is la past pastro. ro. — Cu tra˘ u Herhor, a˘ u tiajn, kiuj denuncu denuncuss min por min pereigi pereigi en turmentoj?. turmentoj?. . . Mi diris ˆcion cion al Hiram, ˆcar car li havas havas rilatojn rilato jn kun niaj altranguloj, altrangulo j, kiujn mi vidas neniam. — Kial Herhor kaj Mefres faris tian traktaton? — demandis la faraono. — Ili estas, la˘u mia opinio, homoj de malforta inteligento, kiujn timigis ˆ dea pastro. Beroes, la granda haldea hal pastro. Li diris al ili, ke super Egipto Egipto dek jarojn pendas malfavoraj malfavoraj sortoj, ke se ni dum tiu ˆci ci tempo koanencus koanencus militon militon kontra˘ u Asirio, Asirio, ni estus venki venkitaj. taj. . . — Kaj ili kredis? ˆ — Sajnas, ke Beroes montris montris al ili miraklojn. . . Li eˆc leviˆ gis gis super la teron. ron. . . Sendube Sendube tio estas estas strang strangaa afero afero;; sed mi nenia neniam m kompren omprenos os,, kial kial ni devas perdi Fenicion, ˆcar car Beroes scias flugi super la tero? ter o? — Do anka˘ u vi ne kredas kredas mirak miraklojn lojn?. ?. . . ˆ — Jes Jes kaj kaj ne. . . Sajnas, ke Beroes vere plenumas plenumas eksterordinarajn eksterordinarajn aferojn, sed niaj pastroj nur trompas la popolon kaj la faraonojn. — Vi malamas la pastraron? Samentu disetendis la manojn. — Ili anka˘ u malamas min, a˘u pli p li ˆguste guste — malestimas, malest imas, je la preteksto, ke mi servas al Set. Tamen kiaj dioj tio estas, kies kapojn kaj manojn oni devas

ˆ * Capitro

VI *

54

movi movi per ˆsnuroj?. snuroj?. . . A˘ u kiaj pastroj, pastroj, kiuj kiuj ˆsajnigan sajnigante te piecon piecon kaj sobrecon sobrecon,, havas havas po p o dek virinoj, elspezas dekojn da talentoj talentoj jare, ˆstelas stelas la oferojn de la altaroj, kaj estas ne multe pli instruitaj, ol la lernantoj de supera lernejo. — Sed vi akceptas donacojn de Fenicianoj? — De kiu mi prenus?. prenus?. . . Sole Sole Fenician enicianoj oj vere vere respektas respektas Seton Seton kaj timas, timas, ˆ ke li ne dronigu iliajn ˆsipojn. sipojn. Ce ni li lin n resp respek ekta tass nur mizer mizerul uloj. oj. Se mi kontentiˆgus gus per iliaj oferoj, mortus de malsato mi kaj miaj infanoj. La faraono pensis, ke ˆci ci tiu pastro ne estas malbona homo, kvank kvankam am li perfidas la sekretojn de la temploj. Krom tio li ˆsajnas sajnas saˆ ga kaj verdira. ˆ — Cu vi a˘ udis ion — demandis la sinjoro — pri la kanalo, kunigonta udis Mediteraneon kun Ruˆ ga ga maro? — Mi konas ˆci ci tiun aferon, jam ja m de kelkcento kelkcento da jaroj jaro j nia j inˆ genieroj genieroj estas studintaj la projekton. — Kaj kial oni ne plenumis ˆgin? gin? ˆ — Car la pastroj timas, ke alfluus Egipton fremdaj popoloj, kiuj povus subfosi nian religion kaj kun gi gˆi la enspezojn. ˆ — Cu estas vera tio, kion Hiram diris pri la popoloj, kiuj loˆ gas g as en la malproksima oriento? — Tute vera. Jam de longe ni scias pri ili, kaj ne pasas dek jaroj, en kiuj ni ne n e ricevas de tie iun juvelon, desegnaˆon on a˘ u fabr fa brikaˆ ikaˆon. o n. La faraono ree ekmeditis kaj subite demandis: ˆ vi servos — Cu servos min fidele, fidele, se mi vin faros mia konsila konsilant nto?. o?. . . — Mi servos servos vian sanktec sanktecon on per mia vivo vivo kaj morto. morto. Sed.. Sed. . . se mi fariˆ farigus gˆus konsilanto de l’ trono, indignus la pastroj, kiuj malamas min. ˆ vi pensa — Cu p ensas, s, ke oni povas povas faligi faligi ilin?. ilin?. . . — Eˆc tre facile! — respondis r espondis Samentu. — Kia estus via plano, se mi devus min liberigi de ili? — Oni devus preni la trezorejon de Labirinto — diris la pastro. ˆ vi konas la vojon? — Cu — Mi jam havas havas multe multe da montroj, montroj, la ceterajn mi trovos, ˆcar car mi scias, kie oni devas serˆci ci ilin. — Kaj poste? — demandis la faraono. — Oni devus devus fari fari al Herhor Herhor kaj Mefres Mefres proceson proceson pri ˆstata stata perfido perfido pro sekretaj rilatoj kun Asirio. — Kaj la pruvoj? — Ni trovos ilin kun la helpo de Fenicianoj — respondis la pastro. ˆ tio estus sen danˆgero — Cu gero por Egipto? — Tute. Anta˘ u kvarcent jaroj la faraono Amenhotep IV faligis la povon ˆ Kompreneble, de l’ pastroj, pastro j, proklaminte proklaminte kredon je unu sola dio Re Harmahis. li forprenis la trezorojn el la temploj de aliaj dioj. Tiam nek la popolo, nek la armeo, nek la nobeluloj nobeluloj defendis defendis la pastrojn. Kio do okazos okazos hodia˘ u, kiam la anta˘ ua ua kredo malfortiˆ gis!... g is!...

ˆ * Capitro

VI *

55

— Kiu helpis Amenhotepon? — demandis la faraono. — Simpla pastro Ey. — Sed kiu post la morto de Amenhotep IV fariˆ gis heredanto de lia trono? gis — diris Ramzes, fikse rigardante la okulojn de l’ pastro. Sed Samentu respondis trankvile: — La fakto pruvas, ke Amenhotep estis malforta estro, kiu pli zorgis pri la gloro de Re, ol pri la ˆstato. stato. — Vere, vi estas granda saˆgulo g ulo!. !. . . — diris diris Ramzes Ramzes.. — Preta servi vian sanktecon. — Mi nomas vin mia konsilanto — diris la faraono. — Sed en tia okazo vi ne povas kaˆ kaˆse se viziti min, vi loˆgos gos ˆce ce mi. . . — Pardonu, sinjoro, sed anta˘ u kiam la anoj de la plej alta kolegio ne estos en maliberejo pro la traktado kun la malamikoj de la ˆstato, stato, mia ˆceesto ceesto en la palaco alportus alportus pli da malutil malutilo, o, ol da bono. . . Mi do servos servos kaj konsil konsilos os al via sankteco sankteco,, sed sekrete. sekrete. . . — Kaj vi trovos la vojon al la trezorejo de Labirinto? — Mi esperas, ke anta˘ u kiam vi revenos, sinjoro, de Teboj, mi sukcesos fini la aferon. Kaj kiam kiam ni transport transportos os la trezorojn trezorojn en vian vian palacon, palacon, kiam kiam la tribunalo kondamnos Herhoron kaj Mefreson, kiujn via sankteco povos poste pardoni, tiam kun via permeso mi aperos ape ros malkaˆ malkaˆse. se. . . Kaj mi ˆcesos cesos esti pastro de Set, kiu kiu nur fortimi fortimigas gas de si la homojn. . . — Kaj vi pensas, p ensas, ke ˆcio cio sukcesos?. . . — Mi donus donus mian vivon!. vivon!. . . — ekkriis ekkriis la pastro. pastro. — La popolo p opolo amas amas vian sanktecon, facile do estas ribeligi gin gˆin kontra˘ u la perfidaj altranguloj. La armeo obeas vin, vin, kiel neniun neniun faraonon faraonon de l’ tempoj de Ramzes Ramzes Granda. Granda. . . Kiu povas kontra˘ ustari? ustari?.. . . Kaj krom tio via sankteco sankteco havas havas Feni Fenician cianojn ojn kaj monon, la plej plej grandan grandan forton en la mondo!. mondo!. . . Samentu Samentu volis volis adia˘ ui la sinjoron, Ramzes permesis al li kisi siajn piedojn ui kaj donacis pezan oran ˆcenon cenon kaj braceleton, braceleton, ornamitan ornamitan per safiroj. Ne multaj altranguloj akiris tian favoron post longaj jaroj de servado. La vizitoj kaj promeso p romesojj de d e Samentu S amentu verˆsis sis nov n ovan an kuraˆ gon gon en la koron de l’ faraono. Se oni sukcesus akiri la trezorojn trezoro jn de Labirinto!. . . Malgranda parto sufiˆcus, cus, por liberigi la nobelulojn de la feniciaj feniciaj ˆsuldoj, por p or plibonigi la sorton de la kamparano j kaj ka j reaˆ re aˆceti ceti la bieno b ieno jn, donita d onita jn kiel ki el garantiaˆ g arantiaˆo. o. Kaj Ka j per kiaj kia j konstru kon struaaˆoj o j oni povus pliriˆcigi cigi la ˆstaton!. stato n!. . . Jes, la riˆcaˆ caˆoj de Labirinto povus forigi ˆciujn ciujn embarasojn de la faraono. ˆ r kion Car Ca kion helpos helpos,, ke Feni Fenici cianoj anoj propon proponas as al li grand grandan an prun prunton? ton? Iam Iam oni devos pagi gin, gˆin, kun la procentoj, kaj pli a˘ u malpli ma lpli frue doni kiel garantia gara ntiaˆˆon la reston de la reˆgaj g aj bienoj bienoj.. Tio Tio do estus estus nu nurr prokr prokrast astii la ruinon, ruinon, sed ne anta˘ ugardi ugardi sin de gi. gˆi.

LA FARAONO

56

ˆ Capitro VII En la mezo de la monato Famenut (januaro) komenciˆ gis gis la prin printempo tempo.. La tuta Egipto verdis de la naskiˆganta ganta tritiko, kaj sur la nigra tero svarmis kamparan amparanoj, oj, kiuj kiuj semis lupenon, lupenon, pizon, pizon, fazeolon fazeolon kaj hordeon. hordeon. En la aero leviˆgis g is la odoro de la oranˆ gaj g aj floroj. La akvo akvo tre mallevi malleviˆ gis gˆis kaj malkovris ˆciutage ciutage nova nova jn terajn tera jn peco jn. La preparoj por la enterigo de Oziriso-Mer-amen-Ramzes estis finitaj. La respektinda mumo de la reˆ go estis fermita en blanka skatolo, kies supra go parto bonege prezentis prezentis la trajtojn trajto jn de l’ mortinto. La faraono ˆsajnis sajnis rigardi per siaj okuloj, kaj lia vizaˆgo go esprimis kvietan malˆgojon, gojon, beda˘ uron uron ne al la mondo, kiun li forlasis, sed al la homoj, kiuj restis ankora˘u kondamnitaj al la teda surtera vivo. La portreto de l’ faraono havis sur la kapo egiptan kufon kun blankaj kaj bluaj strioj, sur la kolo kolo ˆcenojn cenojn de juveloj, sur la brusto bildon de homo genuanta genuanta kun disetenditaj disetenditaj brakoj, sur la piedoj bildojn de dioj, sanktaj birdoj kaj okuloj, ne sur vizaˆgoj, goj, sed rigardantaj kvaza˘ u el la spaco. La restaˆ restaˆoj o j de la reˆ go, go, tiel enpakitaj, enpakitaj, ripozis sur riˆ ca ca lito, en malgranda malgranda cedra kapelo, kies muroj estis kovritaj per surskriboj, kantantaj la vivon kaj agojn de l’ mortinto mortinto.. Super la korpo korpo flugpendis flugpendis mirakl miraklaa akcipi akcipitro tro kun homa kapo, kaj apud la lito tage kaj nokte restis garde pastro, alivestita kiel Anubis, la funebra dio, kun ˆsakala kapo. Krom tio oni preparis pezan bazaltan sarkofagon, kiu formis la eksteran ˆcerkon cerkon de la mumo. mumo. La sarkofago sarkofago anka˘ anka˘ u havis la formon kaj trajtojn de l’ mortinta faraono, estis kovrita per surskriboj kaj bildoj de preˆ gantaj gantaj homoj, sanktaj birdoj kaj skaraboj. La 17-an de Famenut la mumon kun la kapelo kaj sarkofago oni transportis de la kvartalo de la mortintoj en la reˆ gan palacon kaj starigis en la gan plej granda salono. La salonon tuj plenigis pastroj, kantantaj funebrajn himnojn, korteganoj kaj servistoj de la mortinta reˆ go, go, kaj anta˘ u ˆcio cio virino j, kiuj gemis gˆemis tiel la˘ute, ute, ke iliajn kriojn oni povis a˘udi udi sur la alia bordo de Nilo. — Ho sinjo sinjoro! ro!.. . . Ho nia nia sinjor sinjoro! o!.. . . — kriis kriis ili ili — kial vi vi forlasa forlasass nin?. nin?. . . Vi, Vi,

ˆ * Capitro

VII *

57

tiel bela, bela, tiel tiel bona? b ona?.. . . Vi, kiu volon volonte te parolis parolis kun ni, nun vi silentas, silentas, kial? kial? . . . Vi ja amis amis nian societo societon, n, kaj kaj hod hodia˘ ia˘ u vi estas tiel malprok malproksim simee de ni?. ni?. . . Dume la pastroj kantis: ˆ o I. — Mi estas Horo Hor estas Tumu Tumu,, unu kaj kaj sola. sola. . . ˆ o II. — Mi estas Horo Hor estas Ra, en lia unua unua brilo. brilo. . . ˆ Horo Horo I. — Mi estas estas la dio, kiu kreas kreas sin mem. mem. . . ˆ Horo II. — Kiu mem donas al si la nomon, kaj kiun neniu el la dioj povas halti haltigi gi.. . . ˆ o I. — Mi konas Horo Hor konas la nomon de la granda dio, dio, kiu estas tie. tie. . . ˆ ˆ Horo II. — Car mi estas la granda granda birdo Benu, Benu, kiu provas provas tion, kio estas. estas. . . Post dutagaj gemoj gˆemoj kaj preˆ goj goj anta˘ u la palaco haltis grandega veturilo en ˆ ekstremo j estis ornamitaj per formo de barko. Giaj p er ˆsafaj safa j kapo kapojj kaj kaj ventumiloj el strutaj strutaj plumoj, plumoj, super la riˆ riˆca ca baldak baldakeno eno flugpendis flugpendis aglo aglo kaj la serpent serpentoo ureus, la simbolo de la faraona povo. Sur la veturilon oni metis la sanktan mumon, malgra˘ u la vivega kontra˘ ustaro ustaro de la kortega j virino j. Unuj sin kroˆcis cis al la ˆcerko, cerko, aliaj alia j gratis gr atis al a l si la vizaˆgojn go jn kaj ˆsiris siris la haro jn, eˆc batis la homo jn, portanta por tantajj la ˆcerkon. cerkon. La krioj estis teruraj. Fine, Fine, la veturi veturilo lo akcept akceptin inte te la dian korpon, korpon, ekmov ekmoviˆ iˆ gis gis akompanata de grandega homa amaso, kiu kovris la tutan spacon de la palaco ˆgis gis Nilo. Nilo. Anka˘ Anka˘u tie estis est is homo j, ˆsmiritaj smiritaj per koto, gratitaj, gratit aj, vestitaj per funebraj funebra j tukoj; tuko j; ˆciuj ciuj kriis kiel frenezaj. Apud ili, konforme al la funebra ceremoniaro, sur la tuta ˆ vojo atendis horoj. ˆ Horo I. — Al Okcidento, en la loˆgejon gejon de Oziriso iras vi, kiu estis la plej bona el la homoj, vi kiu malamis la malveron. ˆ o II. — Al Okcide Horo Hor Okcident nto! o! Ne ekfloros ekfloros plu homo, homo, tiel tiel amanta amanta la veron, veron, sentanta tian abomenon al la mensogo. ˆ Horo de la veturigistoj. — Al Okcidento, ho bovoj, kiuj tiras la funebran veturilon, veturilon, al Okciden Okcidento!. to!. . . Via sinjoro sinjoro sekvas sekvas vin. ˆ Horo Horo III. — Al Okciden Okcidento, to, al Okcide Okcident nto, o, en la landon de la justuloj! justuloj! La loko kiun vi amis, ˆgemas gemas kaj ploras. La popola popolama maso so.. — Iru Iru en paco paco al Abid Abidos os!. !. . . Iru Iru en paco paco al Abido Abidos! s! Ating Atingu u en paco la teban teban Okcid Okcident enton! on!.. . . ˆ o de ploristin Horo Hor ploristinoj. oj. — Ho nia sinjoro, sinjoro, ho nia sinjoro sinjoro,, kiam kiam vi foriras foriras al Okcidento, la dioj mem ploras. ˆ Horo de la pastroj. — Li estas feliˆca, ca, li la plej respektinda el la homoj, ˆcar car la sorto permesas al li ripozi en la tombo, kiun li mem preparis. ˆ Horo de la veturigistoj. — Al Okcidento, ho bovoj, kiuj tiras la funebran veturi veturilon lon,, al Okcid Okcident ento!. o!. . . Via sinjoro sinjoro sekv sekvas vin. . . La popolam popolamas aso. o. — Iru en paco paco al Abidos Abidos!. !. . . Iru Iru en paco al Abidos Abidos!. !. . . al la Okcidenta maro!

ˆ * Capitro

VII *

58

ˆ Ciun kelkcenton kelkcenton da paˆsoj so j staris taˆcmento cmento da soldatoj, soldato j, kiuj salutis la sin joron per surda bruo de tamburoj kaj adia˘ uis per terura sono de trumpetoj. uis Tio ne estis funebra irado, sed triumfa marˆso so al la lando de l’ dioj. dio j. Kelke Kel ke da paˆsoj so j post p ost la vetur ve turilo ilo iris Ramzes Ram zes,, ˆcirka˘ cir ka˘ uita de granda sekvantaro uita de generaloj, kaj post li la reˆgino gino Nikotris, sin apoganta sur du kortegaj sinjorinoj. sinjorinoj. La filo kaj la patrino ne ploris, ˆcar car ili sciis (kion ne sciis la simpla simpla popolo), pop olo), ke la mortinta sinjoro jam estas ˆce ce Oziriso kaj estas tiel kontenta en la lando de la feliˆ feliˆco, co, ke li ne volus volus reveni reveni sur la teron. Post kelkhora irado, akompanata de senˆcesa cesa krio, la restaˆ restaˆoj haltis sur la bordo de Nilo. Tie oni demetis ilin de la veturilo veturilo kaj transportis sur veran veran oritan ˆsipon, sipon, skulptitan, kovritan per p er pentra p entraˆˆoj, kiu havis blankajn blankaj n kaj purpurajn purpura jn velojn. velo jn. La korteg kortegaj aj virinoj virinoj ankora˘ ankora˘ u unu fojon provis repreni de l’ pastroj la ˆ j kaj ˆciuj mumon; ankora˘ u unu fojon fo jon eksonis eksoni s ˆciuj ciuj horoj horo ciuj orkestro j. Poste sur la ˆsipon, sipon, portantan la reˆ gan mumon, eniris la reˆgino gan gino Nikotris kaj dekkelko da pastroj, la popolo p opolo komencis komencis ˆeti eti bukedojn kaj kronojn, kaj la remiloj ekmurekmurmureti uretis. s. . . Ramzes XII lastfoje forlasis sian palacon, rapidante sur Nilo al sia tombo ˆ li devis halti en ˆciuj en Teboj. Survoje, kiel zorgema monarho, ciuj famaj fama j lokoj, loko j, por adia˘ ui ui ilin. ˆ Teboj estis preska˘ La vojaˆgo g o da˘ uris uris tre longe. Gis u cent cent mejl mejloj, oj, oni veturis kontra˘ u la fluo, kaj la mumo devis viziti ˆciujn ciujn apudborda apudb ordajn jn templo jn kaj partopreni en la solenaj diservoj. Kelke da tagoj post la forveturo de Ramzes XII al la eterna ripozo, Ramzes XIII ekveturis post li, por revivigi la korojn de siaj regnanoj, senvivajn de la malˆgojo, gojo, akcepti akcepti ilian ilian respekteg respektegon on kaj fari oferojn oferojn al la dioj. Po Post st la mortinta sinjoro sinjo ro forveturis, forvetu ris, ˆciu ciu sur propra propr a ˆsipo, sipo , ˆciuj ciuj ˆcefpastro cefpa stro j, multaj multa j altranga altra ngajj ˆ pastroj, pastro j, la plej riˆcaj ca j bienposedantoj bienp osedantoj kaj la plimulto de la nomarhoj. La nova faraono pensis, ne sen se n maldolˆco, co, ke lia sekvantaro sekvantaro estos tre malmultenombra. ˆ Sed okazis alie. Ce la flanko de Ramzes XIII troviˆ gis gis ˆciuj ciuj generalo gene raloj, j, tre multaj multaj oficistoj, la malgranda malgranda nobelularo kaj ˆciuj malsuperaj pastroj. Tio pli mirigis, ol ˆgojigis gojigis la faraonon. Tio estis nur la komenc komenco. o. Kiam Kiam la ˆsipo sipo de la juna sinjoro sinjoro aperis sur Nilo, venis renkonte al ˆgi gi tia amaso amaso da grandaj grandaj kaj malgran malgrandaj, daj, riˆ riˆcaj caj kaj malriˆ mal riˆcaj ca j ˆsipeto sip eto j, ke ili preska˘ pre ska˘ u kovris la riveron. Sidis en ili malriˆcaj ca j familio j de kamparanoj kaj metiistoj, metiistoj, riˆ ce ce vestitaj vestitaj komercistoj, komercistoj, Fenicianoj enicianoj en helaj ˆ koloroj, graciaj gracia j grekaj maristoj, maristo j, eˆc Asiriano j kaj Hetoj. ˆ La amaso ne kriis, sed bruegis; gi gˆi ne gojis, gˆojis, sed frenezis. Ciumomente sur la reˆgan gan ˆsipon sipon grimpis deputataro, por kisi la ferdekon, kiun tuˆsis sis la piedoj piedo j de l’ sinjoro, fari donacojn: donaco jn: plenmanon plenmanon da greno, teksaˆ teksaˆon, simplan argilan argilan kruˆcon, con, paron da birdoj b irdoj,, kaj precipe precip e florajn flora jn kronetojn. kroneto jn. Anta˘ u kiam la faraono preterpasis preterpasis Memfison, oni devis kelkfoje liberigi la ˆsipon de la donacoj, por

ˆ * Capitro

VII *

59

ke gi gˆi ne dronu. La junaj junaj pastr pastroj oj parol parolis is un unu u al alia alia,, ke ekst ekster er Ramzes Ramzes Gran Granda da neni neniu u faraono estis salutata kun tia entuziasmo. Sama estis la tuta vojaˆgo go de Memfiso gis gˆis Teboj, kaj la ekstazo de la popolo anstata˘ u malgrandiˆ gi gi kreskis. kreskis. La kampara kamparanoj noj forlasi forlasiss la kampojn, la metiistoj metiistoj la stablojn, stablojn, por gui gˆui la plezuron vidi la novan estron, pri kies intencoj jam naskiˆgis gis legendo j. Oni atendis grandegajn grandega jn ˆsanˆ sanˆ gojn, gojn, kvankam neniu sciis, sciis, kiajn. Un Unu u afero afero estis estis certa, certa, ke la severec severecoo de la oficistoj oficistoj kvietiˆ kvietiˆ gis, ke Fenicianoj malpli senkompate kolektis la impostojn, kaj ke la egipta popolo, ordinare humila, humila, komencis komencis levi la kapojn en la ˆceesto ceesto de l’ pastroj. Se nur la faraono permesos – oni parolis en la drinkejoj, sur la kampoj, en la bazaroj bazaroj – ni faros faros la ordon kun kun la sanktaj sanktaj viroj. . . Ili estas estas kulpaj, kulpaj, ke ni pagas grandajn impostojn, imposto jn, ke la vundoj neniam resaniˆgas gas sur niaj nia j dorsoj!. . . Sep mejlojn sude de Memfiso inter inter la branˆ coj coj de la libiaj montoj, montoj, kuˆ kuˆsis sis la lando Piom a˘ u Fajum, interesa per tio, ke gi gˆi estis kreita kreita de homaj manoj. Iam en tiu loko estis e stis kava kava dezer d ezerto, to, ˆcirka˘ cirka˘ uita de amfiteatro de nudaj monuita toj. La faraono faraono Amenhem Amenhemat, at, tri mil kvincen kvincentt jarojn anta˘ u Kristo, estis la unua, kiu entreprenis entrep renis ˆsanˆ sanˆgi gi gin gˆin en fruktodonan landon. Por ˆci ci tiu t iu celo ce lo li apartigis apart igis la l a orientan or ientan parton parto n de la dezert de zertoo kaj ka j ˆcirka˘ cirka˘ uis ˆgin, gin, ˆ estis unu etaˆgon per potenca digo. Gi gon alta, alt a, cent paˆsojn so jn dika ˆce ce la fundam fun damento ento,, kaj pli ol kvardek kilometrojn longa. Tiel oni o ni konstruis konst ruis akvujon, akvujo n, kiu ki u povis p ovis enteni ente ni ˆcirka˘ cirka˘ u tri miliardojn da kubaj metroj, tri kubajn kilometrojn kilometrojn da akvo, akvo, kies supraˆ supraˆo okupis preska˘ preska˘ u tricent kvadra kvadratajn tajn kilomet kilometrojn. rojn. La akvujo akvujo servis servis por la irigado irigado de ducent ducent mil hektaroj, kaj krom tio dum la leviˆgo g o de la rivero gi gˆi sorbis la superfluon de la akvo kaj gardis grandan parton de Egipto de subita subakvigo. ˆ tiun grandegan akvan amason oni nomis la lago Moeris kaj rigardis Ci kiel unu el la mirakloj de la mondo. Dank’ al ˆgi gi la dezerta dezer ta valo ˆsanˆ sanˆgiˆ giˆgis gis en la riˆcan can landon Piom, kie vivis en bonstato preska˘ u ducent mil loˆganto gant o j. En ˆci ci tiu provinco, krom la palmoj kaj tritiko, oni kulturis plej belajn rozojn, kies oleon oni dissendis en la tuta Egipto; eˆc ekster e kster giaj gˆiaj limoj. La ekzistado de la lago Moeris estis ligita kun alia mirakla laboro de la egiptaj inˆgenieroj, genieroj, la kanalo de Jozefo. ˆ tiu kanalo, ducent Ci duc ent paˆsojn soj n larˆ ga, sin etendis kelkdekon da mejloj, okcga, ˆ idente de Nilo. Gi fluis en la interspaco de du mejloj de la rivero kaj servis por la irigado de la teroj, najbaraj al la libiaj montoj, kaj kondukis la akvon en la lagon Moeris. ˆ Cirka˘ u la lando Piom estis kelke da antikvaj piramidoj kaj multe da malˆ gia grandaj grandaj tomboj. tomboj. Ce gˆia orienta limo estis la fama Labirinto (Lope-ro-hunt). ˆ estis konstruita anka˘ Gi u de Amenhemat kaj havis formon de grandega hufofero, kiu okupis pecon da tero mil paˆsojn sojn longan kaj sescent sescent larˆ gan. ˆ tiu konstrua Ci konstruaˆˆo o estis la plej granda trezorejo de Egipto. Tie ripozis la

ˆ * Capitro

VII *

60

ˆ mumoj de multaj gloraj faraonoj, eminentaj pastroj, militestroj kaj arhitektoj. Tie dormis anka˘u la restaˆoj o j de l’ respektata j bestoj, best oj, kaj anta˘ u ˆcio ci o de la krokodiloj. krokodilo j. Fine, tie estis la gardejo de l’ riˆcaˆ caˆoj de la egipta regno, kolektitaj dum jarcentoj, riˆcaˆ caˆoj tiel grandegaj, grandega j, ke ne n e eble estas hodia˘ hodiau˘ havi ideon pri ili. Labirinto ne estis nealirebla de ekstere, nek tre gardata; gin gˆin gardis nur malgranda taˆcmento cmento de pastraj pastra j soldato j kaj kelke da pastro j de provita honesteco. La sendanˆ gereco de la trezorejo estis bazita sur tio, ke ekster tiuj kelke gereco da personoj neniu sciis, kie gin gˆin serˆ ci ci en Labirinto, Labirinto, kiu estis dividita dividita en du etaˆgojn: go jn: subtera kaj surtera, sur tera, el kiuj ˆciu ciu kalkulis mil kvincent ˆcambrojn!. cambrojn!. . . ˆ faraono, Ciu fara ono, ˆciu ciu ˆcefpastro cefpa stro,, fine ˆciu ciu granda grand a trezorist trez oristo, o, tuj post pos t la ricevo de la ofico, havis la devon per la propraj propra j okuloj rigardi la riˆcaˆ caˆojn de la ˆstato. stato. Malgra˘ u tio neniu el la altrangulo j povus p ovus trovi la vo jojn tien, eˆc konjekti, kie ˆ en la ˆcefa estas la trezorejo. Cu cef a konstru kons truaaˆo, a˘ u en unu el la flankaj, super la tero a˘ u sub la tero? Multaj pensis, ke la trezorejo estas lokita vere sub la tero, malproksime ekster ekster Labirint Labirintoo mem. mem. Aliaj Aliaj estis estis certaj, certaj, multe multenom nombraj braj ili estis, estis, ke la trezorejo zorejo kuˆ kuˆsas sas sub la fundo fundo de la lago, lago, por ke oni povu, povu, en okazo okazo de neceso, neceso, subakvigi ˆgin. gin. Fine, neniu altrangulo amis sin okupi per ˆci ci tiu demando, sciante, ke atenco kontra˘ u la riˆcaˆ caˆoj de l’ dioj altiras la pereon de la malpiulo. Eble la profanoj sukcesus trovi la vojon, se la timo ne paralizus iliajn pensojn. Morto korpa kaj morto eterna minacis homon kaj lian familion, kiu kuraˆgus gus per malpia penso malkovri tiajn sekretojn. ˆ Veninte en la landon, Ramzes vizitis anta˘ u ˆcio cio la provincon Piom. Gi havis la aspekton de kava plado, kies fundo estis la lago, kaj randoj – la montoj. Kien li turnis la okulo jn, ˆcie cie li trovis sukplenan verdaˆ verdaˆon de d e herbo her boj, j, punktitan de floroj, arojn da palmoj, figajn kaj tamarindajn arbaretojn, en kiuj de la leviˆgo go gis gˆis la subiro de l’ suno sonis birdaj kantoj kaj gajaj homaj voˆ voˆco j. Tio estis kredeble la plej p lej feliˆca ca angulo de Egipto. La popolo popolo akcep akcepti tiss la faraon faraonon on kun granda granda entuz entuzia iasm smo. o. Lin Lin kaj lian lian sekvantaro sekvantaron n oni superˆ superˆsutis sutis per floroj, donacis al li multekos multekostajn tajn parfumojn, kaj oron or on kaj multvalora multvalorajn jn ˆstonojn stono jn por p or dek talentoj. ta lentoj. La sinjoro gastis du tagojn en la feliˆ feliˆca ca lando, kie la gojo gˆo jo ˆsajnis sajn is flori sur la arboj, flugi en la aero, rebrili de la akvoj de la lago. Sed oni rememorigis al li, ke li devas viziti Labirinton. Li forlasis la valon kun sopiro, kaj veturante rerigardis al gi gˆi de la vojo. Sed balda˘ u lia atento atento estis altirita altirita de grandega griza konstrua konstruaˆˆo, majeste sidanta sur monteto. ˆ la pordo de la senmorta Lope-rohunt salutis lin areto da pastroj kun Ce asketa aspekto, kaj malgranda taˆcmento, cmento, kies ˆciu ciu soldato estis tute razita. ˆ tiuj homoj havas — Ci havas aspekton aspekton de pastroj!. pastroj!. . . — ekkriis ekkriis Ramzes. Ramzes.

ˆ * Capitro

VII *

61

— Efektive Efektive ˆciu ciu el ili ricevis la unua unuan n pastran benon, kaj la centestroj centestroj la superan sup eran — resp r espondis ondis la ˆcefpastro cefpa stro de la konstrua konstru aˆo. o. Rigardinte Rigardinte pli atente atente la fizionomiojn fizionomiojn de ˆci ci tiuj strangaj soldatoj, kiuj ne manˆgis gis viandon kaj vivis celibate, celibate, la faraono rimarkis rimarkis en ili inteligentec inteligentecon on kaj kvietan kvietan energion. Li vidis anka˘ anka˘ u, u, ke lia sankta persono faras neniun impreson en ˆci ci tiu loko. “Mi tre dezirus dezirus scii, kiel penetros penetros ˆci ci tien Samentu?. Samentu?. . . ” — diris al si la sinjoro. Li komprenis, komprenis, ke ˆci tiujn homojn homo jn oni povas povas nek timigi, timigi, nek korupti. korupti. Tia memkonfido estis legebla sur ilia vizaˆ go, go, kvaza˘ u ˆciu ciu el ili posedus p osedus je sia dispono nevenkeblajn regimentojn de spiritoj. “Ni vidos vidos — pensis pensis li — ˆcu cu miaj Grekoj Grekoj kaj Azianoj Azianoj timos timos ˆci ci tiujn tiujn virojn?. virojn ?. . . Feliˆce, ce, ili estas esta s tiel sovaˆ gaj, gaj, ke ili ne ˆsatos satos la solenajn mienojn. . . ” La˘u la peto de l’ pastroj, la sekvantaro de Ramzes restis anta˘ u la pordego, kvaza˘ u sub la gardo de la razitaj soldatoj. ˆ mi devas lasi ˆci — Cu ci tie anka˘ u mian glavon? — demandis la faraono. ˆ — Gi tute ne genas gˆenas nin — respondis la ˆcefa cefa gardisto. La juna sinjoro volis regali la sanktan viron almena˘ u per la plato de la glavo, sed li detenis sin. Tra granda korto, inter du vicoj de sfinksoj, la faraono kaj pastroj eniris en la ˆcefan cefan konstrua konstruaˆˆon. Tie, en vasta, sed iom malluma malluma vestiblo vestiblo estis ok pordoj, kaj la gardisto demandis: — Tra kiu pordo via sankteco volas eniri en la trezorejon? — Tra tiu, kiu kondukos nin plej rapide. ˆ el la kvin pastroj prenis du paketojn Ciu paketojn de torˆcoj, coj, sed nur unu lumigis. lumigis. Apud Apu d li staris staris la ˆcefa cefa gardisto, gardisto, tenant tenantee en la manoj manoj rozarion rozarion,, sur kies kies eroj estis skribita j iaj ia j signo j. Post ili Ramzes, Ramze s, ˆcirka˘ cirka˘ uita de la ceteraj pastroj. uita La ˆcefpastro cefpastro sin turnis dekstren kaj eniris en grandan ˆcambregon, cambregon, kies muroj kaj kolonoj estis kovritaj per surskriboj kaj figuroj. De tie ili penetris en malvastan koridoron, kiu kondukis supren, kaj ili troviˆgis gis en alia ˆcambreg camb rego, o, rimarki rimarkinda nda per la granda nombro nombro de pordoj. Tie foriˆ forigis gˆis anta˘ u ili unu ˆstono sto no de la planko, malkovrante truon, tra kiu ili malsupreniris kaj ree tra malvasta koridoro ili sin turnis al ˆcambro cambro sen pordo j. La gvidanto tuˆsis sis hieroglifon kaj la muro foriˆ fo riˆ gis gis anta˘ u ili. Ramzes volis konjekti la direkton, en kiu ili iris, sed tuj liaj pensoj implikiˆgis. gis. Li vidis nur, ke ili rapide trapasas grandajn salonojn, malgrandajn ˆcambrojn, cambrojn, malvastajn koridoro jn, ke ili grimpas supren a˘ u kuras malsupren, ke un unuj uj ˆcambreg cambregoj oj hav havas multe multe da pordoj, kaj aliaj aliaj tute ne posedas posedas ilin. ilin. Samtempe li rimarkis, ke la gvidanto ˆce ce ˆciu ciu nova nova eniro glitigas unu eron e ron de sia longa l onga rozario roza rio kaj iafo i afoje je ˆce ce la l a lumo lum o de la torˆ to rˆco co komparas kom paras giajn ˆ signojn kun la signoj sur la muroj:

ˆ * Capitro

VII *

62

— Kie ni estas nun — demandis subite la faraono — sub la tero a˘ u super la tero? — Ni estas en la povo de la dioj — respondis lia najbaro. Post kelke da transiroj kaj kurbiˆ goj goj la faraono ree diris: — Sed ni jam estis ˆci ci tie, eble eˆc du d u fo jojn!. jojn !. . . La pastroj silentis, silentis, kaj tiu, kiu portis p ortis la torˆ con, con, lumigis lumigis la murojn unu post alia; Ramzes, bone rigardinte ilin, konfesis en sia animo, ke li ne estis ankora˘ u tie. En malgranda ˆcambro, cambro, sen pordo j, oni mallevis la torˆcon, con, kaj la faraono rimarkis sur la tero sekiˆ gintan, gintan, nigran kadavron, kadavron, envolvita envolvitan n en putrintan putrintan tukon. — Tio estas es tas — diris d iris la gardist g ardistoo de l’ konstruaˆ kon struaˆo o — la kadavro de Feniciano, kiu en la tempoj de la 16-a dinastio provis penetri en Labirinton kaj venis gis ˆgi s tie ti e ˆci. ci . ˆ — Cu oni mortigis lin? — demandis la faraono. — Li mortis de malsato. Ili jam iris duonon da horo, kiam la pastro, portan p ortanta ta la torˆ con, con, lumigis lumigis niˆcon con de koridoro, koridor o, kie anka˘ u kuˆsis si s sekiˆ se kiˆginta ginta korpo. — Tio estas — diris la gardisto — la kadavro de nubia pastro, kiu en la tempoj de via avo provis eniri ˆci ci tien. . . La faraono ne demandis, kio okazis al li. Li havis impreson, ke li estas en profundega profundegaˆˆo o kaj ke Labirinto Labirinto premegas lin per p er sia pezo. Li ne revis plu pri orientado en e n la centoj da koridoro j, salonoj, sa lonoj, ˆcambroj. cambroj. Li eˆc ne deziris klarigi al si, per kia miraklo disiˆgas gas anta˘ u ili la ˆstonaj stona j muroj a˘ u foriˆgas gas la plankoj. “Samentu faros nenion — diris li al si mem — a˘u li pereos, kiel tiuj du, pri kiuj mi devas diri al li.” Tian senton de senespero, senforteco kaj nenieco li havis ankora˘ u neniam. Dum momentoj momentoj ˆsajnis sajnis al li, ke la pastroj pastroj lasos lasos lin en un unu u el la malv malvastaj astaj ˆcambroj cambroj sen pordoj. Tiam ekregis lin malespero, li kaptis la glavon glavon kaj estis preta pecetigi ilin. Sed tuj li rememoris, ke sen ilia helpo li ne povos eliri de ˆci ci tie, kaj li mallevis la kapon. Ho, se almena˘ u dum unu momento momento li pov p ovus us ekvidi ekvidi la tagan lumon!. lumon!. . . Kiel Kiel terura devas esti la morto inter ˆci ci tiuj t iuj tri mil ˆcambroj, cambroj, plenaj plena j de krepusko a˘ au˘ mall mallum umo! o!.. . . La animoj de herooj havas iafoje momentojn de profunda senespero, pri kies ekzistado eˆc ne scias ordinara homo. La marˆso so da˘ dauris u˘ris jam preska˘ u unu horon, kiam fine ili venis en malaltan ˆcambregon, cambregon, apogitan sur okangulaj kolonoj. La tri pastroj, pastro j, kiuj ˆcirka˘ cirka˘ uis la faraonon, disiˆgis, gis, kaj Ramzes rimarkis, ke unu el ili sin alpremis al kolono kaj kvaza˘ u malaperis en gia gˆia interno. interno. Post momento en unu el la muroj malfermiˆ gis gis mallarˆga ga truo, la pastroj ˆ revenis al la anta˘uaj uaj lokoj kaj la gvidanto ordonis ordon is eklumigi kvar torˆcojn. coj n. Ciuj

ˆ * Capitro

VII *

63

ekiris al la truo kaj singarde englitis tra ˆgi. gi. — Jen estas la kameroj. . . — diris la gardisto de l’ konstrua konstruaˆˆo. La pastroj pastro j rapide eklumigis eklumigis la torˆ cojn cojn sur la kolonoj kolonoj kaj muroj. Ramzes ekvidis ekvidis vicon de grandegaj ˆcambroj, cambroj, plenplenaj plenplenaj de diversaj diversaj objektoj de senfina valoro. En ˆci ci tiu kolekto ˆciu ciu dinastio, dinas tio, ˆciu ciu faraono farao no lasis, kion ili havis plej rimarkindan kaj multekostan. Estis tie veturiloj, veturiloj, ˆsipetoj, sipetoj, litoj, tabloj, kestoj kestoj kaj kronoj oraj a˘ u kovritaj per oraj ladoj, inkrustitaj per eburo, perlamoto kaj kolora ligno tiel arte, ke artistoj metiistoj metiistoj faris ilin dum dekoj da jaroj. Estis tie armaˆ armaˆoj, ˆsildoj sildoj kaj sagujoj, sagujoj, brilan brilantaj taj de multe multeko kostaj staj ˆstonoj, stonoj, vazoj, pladoj pladoj kaj kuleroj kuleroj el pura oro, multekostaj vestoj kaj baldakenoj. ˆ ˆci, Cio ci, dank’ al la sekeco sekeco kaj pureco de’ la aero, de jarcentoj jarcentoj konserviˆ konserviˆ gis sen se n ˆsanˆ sa nˆgoj. goj. Inter la rimarkindaj rimarkindaj objektoj Ramzes trovis trovis la modelon de la asiria palaco, palaco, donacita de Sargon al Ramzes XII. XI I. La ˆcefpastro, cefpastro, kiu klarigis al la faraono, de kiu venas ˆciu ciu donaco, donaco , atente observis lian fizionomion. Sed anstata˘ ansta ta˘ u admiro li rimarkis malkontentecon. — Diru al mi, via ekscelenco — demandis subite la faraono — kian utilon alportas alp ortas ˆci ci tiuj trezoro trezo roj, j, ˆslosita slosit a j en e n tiu t iu ˆci ci malluma loko?. . . — Granda forto estas en ili por la okazo, se Egipto troviˆ gus gus en danˆgero gero — respondis la ˆcefpastro. cefpastro. — Per kelke da ˆci ci tiuj kasko kasko j, veturiloj, glavoj ni povas aˆceti ceti la bonvolon b onvolon de ˆciuj ciuj asiria a siria j satrap sat rapoo j. Eble ne povus p ovus kontra˘ kontraust us ˘ tari ar i eˆc la reˆgo go Assar mem, se ni liverus al li meblojn por la trona salono a˘ u armilejo. armilejo. — Mi pensa pensas, s, ke ili ili prefe preferus rus preni ˆcion c ion de ni per la glav glavo, o, ol iom iom da trezoroj per la bonvolo por ni — interrompis la sinjoro. — Ili provu!. provu!. . . — diris la ˆcefpastro. cefpastro. — Mi kompr komprena enas. s. . . Vi havas havas rimedojn rimedojn por nenii neniigi gi la trezor trezorojn. ojn. Sed Sed en tia okazo neniu plu profitos de ili. — Tio ne estas mia afero. — Ni gardas, kion oni konfidis al ni, kaj faras, kion oni ordonis. ˆ ne pli bone estus — Cu estus uzi parton parton de la trezoroj trezoroj por subteni subteni la ˆstatan statan kason kaj relevi Egipton el la malsukceso, en kiu gi gˆi dronas hodia˘ u? u? demandis la faraono. — Tio ne dependas de ni. La faraono sulkigi sulkigiss la brovojn. brovojn. Dum kelke kelke da minutoj minutoj li rigardis rigardis la ob jektojn, cetere sen granda entuziasmo, fine li ree demandis: ˆ tiuj artaj verkoj povas esti utilaj por akiri la bonvolon — Bone. Ci de la asir asiriaj iaj altra altrangu nguloj. loj. Sed Sed se eksp eksplod lodus us mili milito to kontra ontra˘ u˘ Asirio, kiel ni ricevus ricevus grenon, grenon, homojn kaj armilojn armilojn de l’ popoloj, kiuj kiuj ne ˆsatas satas la artajn malo ma loft ftaˆ aˆo o jn? jn ? Anka˘u ˆci ci tiun fo jon la pastro p astrojj diskuris: du malaperis malap eris kvaza˘ u en la interno de kolono j, unu suriris la muron per ˆstupetaro stupetaro kaj faris fa ris ion ˆce ce skulptita figuro. fi guro.

ˆ * Capitro

VII *

64

Ree foriˆgis gis kaˆsita sita pordo p ordo kaj Ramzes Ramz es eniris en la veran trezorejon. Tio estis estis vasta ˆcambro, cambro, plenpl plenplena ena de netakse netakseblaj blaj materioj. materioj. Tie staris staris argilaj bareloj, plenaj de ora sablo, oraj pecegoj, metitaj kiel brikoj, kaj oraj stangoj stangoj ligitaj ligitaj kune. Arˆ gentaj pecegoj, starigitaj unu sur alia, formis kvaza˘ gentaj u muron, kelkon da ulnoj larˆ gan, gan, altan gis ˆgis la plafono. En niˆcoj co j kaj sur ˆstona stona j tablo j kuˆsis sis multekosta j ˆstono stono j de ˆciuj ciuj koloroj: koloro j: rubenoj, topazoj, smeraldoj, safiroj, diamantoj, fine perloj de l’ grandeco de nukso, eˆc de birda ovo. Multa j el ˆci ci tiuj juveloj juvelo j sufiˆcus cus por aˆceti ceti urbon. urb on. — Jen estas nia riˆcaˆ caˆo por la okazo de malfeliˆco co — respondis la pastro gardisto. — Kian malfeliˆ malfe liˆcon con vi ankora˘ ankorau˘ atendas? atendas? — demandis demandis la la faraono. faraono. — La popolamaso pop olamaso estas esta s malriˆca, ca, la kortego kaj nobelulo j dronas en ˆsuldoj, suldoj, la armeo ˆ iam ajn estas malgrandigita gis gˆis la duono, duono, la faraono faraono ne havas havas monon. monon. . . Cu Egipto Egipto estis estis en pli malbona malbona situacio? situacio?.. . . ˆ — Gi estis en pli malbona, kiam gin ˆgin sklavigis Hiksosoj. — Post dekkelko dekkelko da jaroj — respondis Ramzes — sklavigos sklavigos nin eˆc Izraelid elidoj, oj, se ne faros faros tion tion pli pli frue frue Libianoj Libianoj kaj Etiop Etiopia ianoj. noj. Kaj tiam tiam la belaj belaj ˆstonoj, stonoj, pecetigitaj, servos servos kiel ornamo por la hebreaj kaj negraj sandaloj. . . — Estu trankvila, via sankteco. En okazo de neceso ne nur la trezeorejo, sed eˆc Labirinto malaperos sen postesigno, p ostesigno, kun la gardisto j. Ramzes definitive komprenis, ke li havas anta˘ u si fanatikulojn, kiuj pensas nur pri unu afero: allasi neniun al la trezorejo! La faraono sidiˆgis gis sur la oraj brikoj kaj diris: — Vi do konservas kon servas ˆci ci tiujn ti ujn trezoro trez orojn jn por p or temp t empo, o, kiam k iam malfeliˆ m alfeliˆco co premeg p remegos os Egipton? — Vi diras la veron, sankta sinjoro. — Sed kiu konvinkos vin, gardistoj, ke tia tempo jam venis, se ˆgi gi venos? ˆ — Por tio devas esti kunvokita eksterordinara kunveno de a˘ uto utohtonaj Egiptanoj, en kiu partoprenos: la faraono, dek tri altrangaj pastroj, dek tri ˆ dek tri nobeluloj, kaj po dek tri oficiroj, komercistoj, metiistoj nomarhoj, kaj kamparanoj. — Al tia kunveno vi donus la trezorojn? — demandis la faraono. — Ni donu donuss la neces necesan an sumon sumon,, se la tuta tuta kunv kunveno eno,, kvaza˘ kvaza˘ u unu viro, proklamus, ke Egipto estas en danˆ gero g ero,, kaj. kaj. . . — Kaj? — Kaj se la statuo de Amon en Teboj konfirmus la decidon. Ramzes mallevis la kapon, por kaˆ kaˆsi si la esprimon de granda kontenteco. kontenteco. Li  jam havis planon. “Tian kunvenon mi sukcesos kolekti kaj instigi ˆgin g in al unuani unuanimec meco. o. — diri diriss li al si. — Anka˘ Anka˘ u ˆsajnas al mi, ke la statuo statuo de Amon Amon konfirm konfirmos os la decidon, decid on, kiam mi ˆcirka˘ cirka˘uos u os liajn liajn pastrojn pastrojn per miaj Azian Azianoj. oj. . . ”

ˆ * Capitro

VII *

65

— Mi dankas vin, piaj viroj — diris li la˘ute u te — ke vi montris al mi la multekostajn objektojn, kies granda valoro ne malhelpas min tamen esti la plej malriˆca ca el la reˆgoj goj de l’ mondo. Kaj nun elkonduku min, mi petas, per pli mallonga kaj pli oportuna vojo. — Mi deziras al via sankteco — respondis la gardisto — ke vi aldonu al Labirinto saman kvanton kvanton da riˆcaˆ caˆoj. o j. . . Koncerne la vojon, vo jon, estas e stas nur unu kaj ni devas reveni per la sama. Unu el la pastroj donis al Ramzes iom da daktiloj, alia botelon da vino, preparita kun fortiga rimedo. La faraono retrovis la fortojn kaj iris gaja. — Mi donus multe — diris li, ridetante ridetante — por koni ˆciujn ciujn kurbiˆ gojn g ojn de tiu ˆci ci stranga vojo!. . . La pastro gvidanto haltis. — Mi certigas vian sanktecon — diris li — ke ni mem ne komprenas, nek memoras la vojon, kvankam kvankam ˆciu ciu el ni faris gin gˆin multfoje... — Kiel do vi trovas ˆgin? gin? — Ni profitas de kelk kelkaj montroj, montroj, sed se ni perdus nur unu, eˆc en ˆci ci tiu momento, ni mortus de malsato. Fine ili eliris el la vestiblo kaj el ˆgi gi en la korton korton.. La faraono faraono komencis komencis ˆcirka˘ kaurigardi u ˘ rigardi kaj kelke da fojoj spiris. — Por ˆciuj ciuj trezoroj de Labirinto mi ne volus volus ilin gardi! — ekkriis li. — Timo falas sur mian bruston, kiam mi pensas, p ensas, ke oni pov p ovas as morti en ˆci ci tiuj ˆstonaj stona j keloj. . . — Sed oni povas anka˘ u ekami ilin — respondis la ˆcefpastro cefpastro kun rideto. La faraono dankis ˆciujn ciujn gvidantojn kaj finis per p er la vortoj: — Mi volus volus fari por vi ian favo favoron, ron, postulu postulu do. . . Sed la pastroj a˘ uskultis uskultis indifenente kaj ilia ˆcefo cefo diris: — Pardonu al mi, sinjoro, mian kuraˆgon, gon, sed. . . kion kion ni povus povus dezi deziri? ri? Niaj figoj kaj daktiloj daktiloj estas same dolˆ caj, caj, kiel tiuj el via gardeno, gˆardeno, nia akvo same bona, kiel tiu el via puto. Kaj Ka j se allogus nin la riˆcaˆ caˆoj, o j, ˆcu cu ni ne posedas pli multe da ili, ol ˆciuj ciuj reˆgoj?... g oj?... ˆ tiujn “Ci tiujn mi fleksos fleksos per neni nenioo — pensi pensiss la farao faraono no — sed. sed. . . mi donos donos al ili la decidon decidon de l’ kunveno kunveno kaj kaj la verdik verdikton ton de Amon. . . ”

LA FARAONO

66

ˆ Capitro VIII Forlasinte la landon Piom, la faraono kaj lia sekvantaro dekkelkon da tagoj veturis al la sudo, kontra˘ u la fluo de Nilo, ˆcirka˘ cirka˘ uitaj uitaj de nubo de ˆsipoj, sipo j, salutataj per krioj, superˆ superˆsutataj sutataj per floroj. Sur amba˘ u bordoj de la rivero sin etendis seniterrompa vico de argilaj ˆ dometoj, dometoj, figaj arbaroj, arbaroj, palmaj palmaj bukedoj. bukedoj. Ciuhore sin montris grupo de blankaj domoj de iu urbeto, a˘ u pli grandaj urboj kun koloraj koloraj konstrua konstruaˆˆoj, kun grandegaj grandegaj pilonoj pilonoj de temploj. temploj. Okcidente la muro de la libiaj montoj desegniˆ gis gis ne tre klare; kontra˘ ue ue oriente oriente la arabia ˆceno ceno pli kaj pli proksimiˆ proksimiˆ gis g is al la river rivero. o. Oni Oni povis povis vidi klare la breˆ b reˆcitajn cita jn ˆstonego stone gojn jn nigra jn, flavajn a˘ u rozajn, kiuj rememorigis per la formo ruinojn de citadeloj a˘ u temploj, konstruitaj de grandeguloj. En la mezo de Nilo oni renkontadis insulojn, insulo jn, kiuj, ˆsajnis, hiera˘ u elakviˆ elakviˆgis, gis, kaj hodia˘ u jam estis kovritaj de riˆcaj caj vegetaˆ vegetaˆoj kaj loˆ gataj gataj de sennombraj birdaj birdaj aroj. Kiam Kiam proksi proksimi miˆ gˆis la brua sekvantaro de l’ faraono, la birdoj gis timigite leviˆgis gis kaj, rondflugante rondflugante super la ˆsipoj, sipoj, kunigis kunigis siajn kriojn kun la potenca voˆ co co de la pop popolo. olo. Super ˆcio cio ˆci ci pendis la pura ˆcielo cielo kaj lumo tiel plena de vivo, ke en ˆgiaj giaj ondoj la nigra tero fariˆ gis gis brila bri la kaj la ˆstono sto nojj ˆcielar cie larke ke koloriˆ gis. gis. La temp tempoo flu fluis is gaje por la fara faraon ono. o. En la komen omenco co iom inci inciti tiss li lin n la senˆ senˆcesaj cesaj krioj, krioj, sed poste li tiel kutimis kutimis al ili, ke li tute ne atentis atentis ilin. Li povis legi dokumentojn, dokumentojn, interkons interkonsiliˆ iliˆ gi, gi , eˆc dorm do rmi. i. Tridek gis gˆis kvardek mejlo jn de Piom, sur la maldekstra bordo de Nilo kuˆsis sis granda urbo Siut, en kiu Ramzes ripozis kelke kelke da tagoj. Estis eˆc konvene konvene halti, ˆcar car la mumo de l’ mortinta mortinta reˆ go go estis ankora˘ u en Abidos, Abidos, kie ˆce ce la tombo de Oziriso oni solene preˆ gis. gis. Siut Siut estis estis unu el la plej plej riˆ riˆcaj caj urboj de Supra Egipto. Egipto. Tie oni fabriki fabrikiss la famajn vazojn el blanka blanka kaj nigra argilo kaj teksis tolon; tie estis la ˆcefa cefa bazaro, kien oni alportis la komerca komercaˆˆojn el la oazo j, dissemitaj en la dezerto. Tie, fine, estis la fama templo de Anubis, la dio kun la lupa kapo. En la dua tago sin prezentis al lia sankteco la pastro Pentuer, Pentuer, la ˆcefo cefo de l’ komitato, esploranta la situacion de la popolo.

ˆ * Capitro

VIII *

67

ˆ vi havas — Cu havas nova novaˆojn? o jn? — demandis la sinjoro. ˆ — Jenajn: la tuta Egipto benas vian vian sanktecon. Ciuj, kun kiuj mi parolis, estas plenaj de espero kaj diras, ke via regado estos renaskiˆgo go de la ˆstato. sta to. — Mi volas — respondis la faraono — ke miaj regnanoj estu feliˆcaj, caj, ke la popolo spiru spiru libere. Mi volas, volas, ke Egipto Egipto havu, havu, kiel kiel iam, iam, ok milionojn milionojn da loˆgantoj gantoj kaj reakiru la terojn, kiujn forˆsiris siris de gi gˆi la dezerto. Mi volas, ke la laborema homo ripozu ˆciun ciun sepan tagon kaj ke ˆciu ciu kamparano posedu p osedu pecon da tero, ter o, kiel propraˆ propraˆon. on. . . Pentuer falis sur la vizaˆ gon gon anta˘ u la bona sinjoro. — Leviˆgu gu — diris Ramzes. — Tamen mi devas konfesi al vi, ke mi travivis ˆ mi vidas la mizeron de mia popolo, deziras malfacilajn momentojn. Car relevi ˆgin, gin, kaj samtempe oni sciigas al mi, ke la trezorejo estas malplena. Vi  ja mem scias plej bone, ke ne posedante kelkdekon da miloj da talentoj, mi ne povus riski riski fari tiajn reformojn. reformojn. Sed hodia˘ u mi jam estas estas trankvila trankvila:: mi havas rimedon por elpreni la necesan sumon el Labirinto. ˆ Pentuer kun miro rigardis la monarhon. — La gardisto de la trezorejo klarigis al mi, kion mi devas fari — da˘ urigis urigis la faraono. faraono. — Mi devas devas kunvoki kunvoki generalan gˆeneralan kunvenon de ˆciuj ciuj klasoj, po dek tri homoj homo j de ˆciu ciu klaso. Kaj kiam ili proklamos, ke Egipto bezonas subtenon, subtenon, Labir Labirin into to liv liveros eros al mi trezor trezorojn. ojn. . . Ho dioj!. dioj!. . . — aldoni aldoniss li — por du. . . por unu el tiuj juveloj, kiuj kuˆsas sas tie, oni pov p ovas as doni al la popolo popo lo kvindek ripozo r ipozojn jn  jare!.  jare!. . . Neniam Neniam ili ili estos pli pli bone uzitaj. uzitaj. Pentuer skuis la kapon. — Sinjoro — diris li — ses milionoj da Egiptanoj, kaj mi kun miaj amikoj la unuaj, konsen konsentos, tos, ke vi ˆcerpu cerpu el tiu trezorej trezorejo. o. . . Sed. . . forlasu forlasu la iluziojn, iluziojn, via sanktec sankteco!. o!. . . Cent Cent plej altrangaj altrangaj oficistoj oficistoj de la ˆstato stato kont kontra˘ ra˘ ustaros, kaj tiam tiam Labirin Labirinto to donos nenion. nenion. . . — Ili do volas, ke mi fariˆgu gu almozul almozuloo ˆce ce iu templo? templo?.. . . — eksplodi eksplodiss la faraono. — Ne — respondis resp ondis la pastro. — Ili timas, ke la trezorejo, unu fojon tuˆsita, sita, tute malpleniˆgos. gos. Ili suspektos la plej plej fidelajn servistojn de via sankteco, ke ili ili dividas dividas la profitojn, fluantajn el ˆci ci tiu fonto. fonto. . . Kaj tiam la envio murmuretos murmuretos al ili: kial kial anka˘ anka˘u vi ne povus povus gajni ion? Ne malbonvo malbonvolo lo al vi, sed reciprok reciprokaa malkonfido kaj avideco puˆsos sos ilin al kontra˘ ustaro. ustaro. A˘uskultinte uskultinte la vortojn, la sinjoro trankviliˆgis, gis , eˆc ekride ekr idetis tis.. — Se estas tiel, kara Pentuer, kiel vi diras, estu trankvila — diris Ramzes. — En la nuna momento mi komprenis, por kio Amon kreis la povon de l’ faraono faraono kaj donis donis al li superhoman superhoman potencon. potencon. Li faris faris tion, tion, por ke cent eˆc plej altrangaj altran gaj fripono j ne povu pereigi p ereigi la ˆstaton. Ramzes leviˆgis gis de la seˆgo go kaj aldonis: — Diru al mia popolo, ke ˆgi gi laboru laboru kaj kaj estu pacienca pacienca.. . . Diru Diru al la pastroj, pastroj, kiuj estas fidelaj al mi, ke ili servu al la dioj kaj kulturu la saˆgon, gon, kiu estas

ˆ * Capitro

VIII *

68

la suno de l’ mondo. mondo. . . Ve al ili, ili, se ili koleri kolerigos gos mian koron! koron! — Sinjoro — diris la pastro — mi estas via fidela servisto. Sed kiam kiam adia˘ adia˘ uint u intee la farao faraono non, n, li elir eliris is,, sur lia lia vizaˆ vizaˆ go go estis estis videbl videblaa ˆcagr ca gren enoo. Dek kvin mejlojn de Siut, kontra˘ u la fluo de l’ rivero, la sovaˆgaj gaj arabiaj ˆstonego stone gojj preska˘u tuˆsas sas Nilon; kontra˘ u e la libiaj montoj foriras de ˆgi ue g i tiel malproksimen, ke la tiea valo estas eble la plej larˆga ga en Egipto. En ˆci ci tiu loko, loko, unu apud la alia, staris du respektegataj urbo j: Tinis kaj kaj Abidos. Tie naskiˆgis gis Menes, la unua egipta faraona; tie anta˘ u cent mil jaroj oni metis en la tombon la sanktajn restaˆ restaˆojn de la dio Oziriso, Oziriso, kiun perfide mortigis lia frato Tifon. Tie, fine, kiel rememoraˆ rememoraˆon de ˆciu ciu tiuj grandaj granda j okazoj, la glora faraono ˆ Seti konstruis templon, al kiu alkuradis pilgrimoj de la tuta Egipto. Ciu fidelulo devis almena˘ u unu fojon fojo n en la vivo tuˆsi si per la frunto ˆci ci tiun benitan teron. Sed vere feliˆ f eliˆca ca estis tiu, kies mumo povis fari la vojaˆ vojagon gˆon al Abidos kaj almena˘ u de malproksime halti apud la muroj de l’ templo. ˆ La mumo de Ramzes XII loˆgis gis tie de kelke da tago t agoj, j, ˆcar car li estis monarho konata konata per sia pieco. pieco. Ne estas do mirinde mirinde,, ke anka˘ anka˘ u Ramzes XIII komencis sian regadon per la honora adoro al la tombo de Oziriso. La templo de Seti ne apartenis al la plej antikvaj kaj belaj en Egipto, sed gi ˆgi distingiˆgis gis per la pureco de egipta stilo. Lia sankteco Ramzes XIII vizitis gin ˆgin kaj faris oferojn ofe rojn,, akompanata de la ˆcefpastro cefpastro Sem: La teroj, apartenantaj al la templo, okupis na˘ udek hektarojn, sur kiuj esudek tis fiˆsaj sa j lageto laget o j, gardenoj gˆardenoj floraj, fruktaj fruktaj kaj legomaj, legomaj, fine domoj, domoj, a˘ u pli ˆguste guste ˆ kreskis palmoj, figarboj, oranˆgujoj, malgrandaj palacoj de l’ pastroj. Cie gujoj, poploj, akacioj, kiuj formis a˘u aleojn, kiuj sin direktis direktis al la ˆcefaj cefaj partoj de l’ mondo, a˘ u grupoj de arboj, plantitaj regule kaj preska˘ u de sama alteco. Eˆc la mondo de l’ vegeta vegetaˆoj, sub la zorga okulo de l’ pastroj, ne kreskis kreskis la˘u sia propra propra impuls impulso, o, forman formante te neregul neregulajn, ajn, sed pentrind pentrindajn ajn arojn; eˆc gi ˆ dismetis sin la˘u rektaj paralelaj linioj, a˘ u grupiˆgis gis en geometriajn figurojn. La palmoj, tamarindoj, cipresoj kaj mirtoj estis kvaza˘ u soldatoj, soldatoj, en vicoj a˘u kolonoj. La herbo estis tapiˆ tapiˆso, so, tondita kaj ornamita ornamita per p er floroj, floro j, ne de iu ajn kolor koloro, o, sed de tiu, kiu estis necesa. necesa. La popolo, rigardan rigardante te de supre supre la herbarojn de l’ temploj, vidis sur ili florantajn bildojn de l’ dioj a˘ u de l’ sanktaj bestoj; la saˆgulo gulo trovis aforismojn, skribitajn per hieroglifoj. La mezan parton de l’ gardenoj gˆardenoj okupis ortangulo, na˘ ucent ucent paˆsojn so jn longa kaj tricent larˆ ga. ga. La ortan o rtangulo gulo estis ˆcirka˘ cirka˘ uita de ne tre alta muro, kiu posedis uita unu videblan vide blan pordeg p ordegon on kaj ka j dekkelkon da kaˆsitaj sita j pordeto po rdeto j. Tra ˆci ci tiu pordego por dego la popo p opolo lo eniradis en iradis en la korton, ˆcirka˘ cirka˘ uantan la templon de Oziriso kaj kovritan uantan per ˆstona stona planko. Nur en la centro de la korto staris la templo: ortangula ortangula konstrua konstru aˆo, kvardek kvincent kvince nt paˆsojn so jn longa kaj kvincent kvince nt larˆ ga. ga. De la pordego kondukis al la templo aleo de sfinksoj kun leonaj korpoj

ˆ * Capitro

VIII *

69

kaj homaj kapoj. Ili staris en du vicoj, vico j, po p o dek en ˆciu, ciu, kaj rigardis reciproke reciproke al si la okulojn. Inter Inter ili pov p ovis is trairi nur la plej plej altrangaj altrangaj oficistoj. oficistoj. En la fino de la aleo de l’ sfinksoj, anka˘u kontra˘ u la pordego por la popolo, staris staris du obelisk obeliskoj, oj, t. e. maldik maldikaj aj kaj altaj kvaran kvarangulaj gulaj kolonoj kolonoj el granito granito,, sur kiuj estis skribita la historio de l’ faraono Seti. Nur post la obeliskoj leviˆgis gis la potenca p otenca pordego de l’ templo, te mplo, hav h avanta anta ˆce ce amba˘ u flankoj grandegajn grandega jn konstruaˆ konstruaˆojn o jn de formo de detranˆcitaj cita j piramidoj, piramido j, nomat nomataj aj pilo pilonoj. noj. Tio Tio esti estiss kvaz kvaza˘ a˘ u du masivaj turoj, sur kies muroj estis pentraˆ pentraˆoj, o j, prezentantaj prez entantaj la venkojn de Seti Se ti a˘ au˘ liajn oferojn al la dioj. ˆ Ci tiun pordegon p ordegon ne povis trapasi la kamparanoj, sed nur la riˆ caj caj burˆ goj go j kaj la priveligiataj klasoj. Tra ˆgi gi oni on i eniradis enir adis en e n perist p eristilon, ilon, korton, ˆcirka˘ cirka˘ uitan uitan per koridoro, koridoro, apogita ap ogita sur multe multe da kolonoj. kolonoj. La peristilo povis enhavi enhavi ˆcirka˘ cirka˘ u dek mil piulojn. De la korto, la nobeluloj povis ankora˘ u eniri en la unuan ˆcambregon, cambregon, la hipostilon; hipostilon; gi gˆi havis plafanon, apogitan sur du vicoj de altaj kolonoj, kaj povis ˆ tiu ˆcambrego enhav en havii ˆcirka ci rka˘ u˘ du mil piulojn. Ci cambrego estis la ekstrema punkto por la profanoj. profanoj. La plej altrangaj altrangaj oficistoj, oficistoj, sed kiuj kiuj ne ricevis ricevis pastrajn benojn, havis la rajton preˆgi gi nur tie kaj de tiu loko rigardi la kovritan statuon de l’ dio, kiu staris en e n la ˆcambrego cambrego de la “dia aperado”. Post ˆci ci tiu ˆcambrego cambrego estis la ˆcambro cambro de la “oferaj “ofera j tabloj”, tablo j”, kie la pastroj pastro j transdonis al la dioj la oferojn, alportatajn de la fideluloj. Sekvanta Sekvanta estis la ˆcambro cambro de la “ripozo”, kie ripozis la dio, revenanta a˘ u iranta al la procesio, lasta — kapelo a˘ u sanktejo, kie loˆgis gis la dio. La kapelo estis ordinare tre malgranda kaj malluma, iafoje elhakita en unu ˆston st onaa p eco. ec o. De ˆciuj ci uj flanko fla nko j ˆcirka ci rka˘ uis ˘ ˆgin gin kapeloj same malgrandaj plenaj de vestoj vestoj kaj mebloj, vazoj kaj juveloj juveloj de l’ dio, kiu en sia nealirebla kaˆ kaˆsejo sejo dormis, banis sin kaj oleis, manˆgis gis kaj trinkis, trinki s, ˆsajnas sa jnas eˆc akceptis akcepti s vizito jn de  junaj kaj belaj virinoj. En la sanktej sanktejon on eniradi eniradiss nur la ˆcefpastr cefpastroj oj kaj la reganta reganta faraono, faraono, se li havis havis la sanktajn benojn. Simpla Simpla mortulo, mortulo, penetrint penetrintee tien, tien, povis povis perdi la vivon. La muroj kaj la kolonoj de ˆciu ciu ˆcambrego cambrego estis kovritaj per klarigaj surskribo krib o j kaj pentra pent raˆˆoj. o j. En la koridoro, koridor o, ˆcirka˘ cirka˘ uanta la peristilon, estis la nomoj uanta kaj portreto p ortretojj de ˆciuj ciuj faraono far aonoj: j: de Menes, Men es, la unua estro de Egipto, Egipt o, ˆgis gis Ramzes XII. En la hipostilo a˘u la ˆcambrego cambrego de la nobeluloj oni prezentis prezentis en facile komprenebla maniero la geografion kaj statistikon de Egipto kaj de la vasalaj popoloj. En la ˆcambrego cambrego de la “aperado” estis kalendaro kalendaro kaj la rezultatoj de la astronomiaj observoj; observoj; en la ˆcambro cambro de la “oferaj tabloj” kaj de l’ “ripozo” troviˆ gis gis pentraˆ pentraˆoj, oj, koncernant koncernantaj aj la religiajn religiajn ceremoniojn, ceremoniojn, kaj en la sanktejo sanktejo receptoj por elvoki elvoki superterajn supertera jn estaˆ estaˆojn ojn kaj estri la fenomenojn fenomenojn de l’ naturo. ˆ tiu lasta speco de superhoma scienco estis esprimita en tiel implikitaj Ci frazoj, ke eˆc la pastroj de la tempo de Ramzes XII ne komprenis komprenis ilin. Nur la

ˆ * Capitro

VIII *

70

ˆ Haldeano Beroes devis revivigi la mortantan saˆgon. gon. Ripozinte du tagojn en la registara palaco en Abidos, Ramzes XIII sin direktis direktis al la templo. Li portis p ortis blankan blankan ˆcemizon, cemizon, anta˘ utukon utukon kun oranˆ gaj ga j kaj bluaj strioj, ˆstalan glavon ˆce ce la flanko flanko kaj oran kaskon askon sur la kapo. Li sidiˆgis gis en veturilo, veturilo, kies ˆcevalojn, cevalojn, ornamitajn per strutaj plumoj, kondukis kondukis ˆ nomarhoj, ho j, kaj ˆcirka˘ cirka˘uita uita de sekvantaro malrapide ekveturis al la domo de Oziriso. Kien ajn a jn li rigardis: rigardis: la kampojn, riveron, riveron, tegmentojn de l’ domoj, eˆc la branˆcojn co jn de figaj figa j kaj tamarindaj tamarinda j arboj, arbo j, ˆcie cie sin puˆsis sis la pop popola ola amaso kaj sonis nesilentanta krio, simila al furiozanta fulmotondro. Atingin Atinginte te la templon, la faraono haltigis haltigis la ˆcevalojn cevalojn kaj eliris anta˘ u la popola pop ola pordego, kio tre plaˆcis cis al la pop popolaˆ olaˆco co kaj gojigis gˆojigis la pastrojn. Piedire li trapasis la aleojn de l’ sfinksoj, kaj salutita de la sanktaj viroj, bruligis incenson anta˘ u la statuoj de Seti, kiuj sidis ˆce ce amba˘ u flankoj de la granda pordego. En la peristilo la ˆcefpastro cefpastro altiris la atenton de lia sankteco al la artplenaj artplena j portretoj de la faraonoj kaj montris la lokon, destinitan por lia portreto. En la hipostilo li klarigis al li la signifon de la geografiaj kartoj kaj statistikaj tabeloj. tabeloj. En la ˆcambro cambro de la “dia aperado” aperado” Ramzes oferis oferis incenso incenson n al la grandega statuo de Oziriso kaj la ˆcefpastro cefpastro montris al li la kolonojn, kolono jn, oferita jn al aparta apar tajj planedoj: planed oj: ili staris sep ˆcirka˘ cirka˘ u la statuo de la dio de l’ suno. — Vi diras al mi — demandis Ramzes — ke estas ses planedoj, kaj mi vidas vidas sep kolo kolonojn?. nojn?. . . — La sepa prezentas la teron, kiu anka˘ u estas planedo — murmuretis la ˆcefp ce fpas astr tro. o. La mirigita faraono postulis klarigojn, sed la saˆ gulo gulo silentis, montrante per signoj, ke lia bu buˆˆso so estas sigelita por pli detalaj klarigoj. klarigoj. En la ˆcambro cambro de la “ofera j tablo j” eksonis ekson is malla˘ mallauta, ˘ sed bela muziko, dum ˆ kiu horo de pastrinoj plenumis solenan solenan dancon. La faraono demetis sian oran kaskon kaj multvaloran kirason kaj transdonis amba˘ u al Oziriso, postulante, ke la donacoj restu en la trezorejo de l’ dio kaj ne estu transportitaj en Labirinton. ˆ la plej Inte In terˆ rˆsanˆ sa nˆge ge por tia malav malavareco la ˆcefpastro cefpastro donacis al la monarho belan dekkvinjaran dancistinon, kiu ˆsajnis sajnis tre kontenta kontenta de sia sorto. Kiam la faraono eniris en la ˆcambregon cambregon de l’ “ripozo”, li sidiˆ gis sur la trono kaj lia religia anstata˘ uanto, uanto, Sem, ˆce ce sonoj so noj de l’ muziko kaj en la fumo de la incensoj eniris en la sanktejon, por elporti de tie la dion. Post Po st duon duonoo da horo ˆce ce la surdiga surdiganta nta sono de la sonoril sonoriloj oj aperis aperis en la krepusko de la ˆcambrego cambrego ora ˆsipeto, sipeto, kovrita per kurtenoj, kurteno j, kiuj de tempo al tempo moviˆgis, gis, kvaza˘ u post p ost ili sidus vivanta estaˆ e staˆo. o. La pastroj falis sur la vizaˆgon, gon, Ramzes pli atente rigardis la diafanajn kurte kurtenojn nojn.. Un Unu u el ili foriˆ foriˆ gis, kaj la faraono ekvidis tre belan infanon, kiu gis,

ˆ * Capitro

VIII *

71

rigardis lin per tiel saˆgaj gaj okuloj, ke la estro de Egipto sentis preska˘u timon. — Jen estas Horus — murmuretis la pastroj — Horus, la leviˆganta ganta suno. Li estas la filo kaj la patro de Oziriso, kaj la edzo de lia patrino, kiu estas lia fratino. Komenciˆgis gis la procesio, procesio, sed nur en la interno interno de la templo. templo. An Anta˘ ta˘ ue iris la harpistoj harpistoj kaj dancistinoj, dancistinoj, poste blanka blanka bovo kun ora ˆsildo sildo inter la kornoj. ˆ j kaj ˆcefpastroj, ˆ Poste du pastraj horoj horo cefpastro j, portante p ortante la dion, ree r ee horoj kaj fine la faraono en portilo, portata de ok pastroj. Kiam la procesio trapasis ˆciujn ciujn ˆcambregojn cambregojn kaj koridorojn de l’ templo, la dio kaj Ramzes amba˘ u revenis en la ˆcambron cambron de l’ ripozo. La kurtenoj, kovrant kovrantaj aj la sanktan ˆsipeton, sipeton, ree disiˆ gis kaj la bela infano ekridetis al la faraono. Sem reportis r eportis la ˆsipeton sipeton kaj la dion en la kapelon. ˆ al kiu la infano “Eble mi devus fariˆgi gi ˆcefpastro?” cefpastro?” — pensis p ensis la monarho, tiel plaˆcis, cis, ke li dezirus vidi gin gˆin plej ofte. Sed kiam li eliris el la templo, ekvidis la sunon kaj la sennombran popolamason, li konfesis en sia koro, ke li komprenas nenion. De kie venis la infano, similanta neniun egiptan, de kie la superhoma saˆ go g o en giaj gˆiaj okuloj, kaj kion signif sig nifas as ˆcio cio ˆci ci ?. . . Subite li rememoris sian mortigitan fileton, kiu povus esti same bela, kaj la estro de Egipto en la ˆceesto ceesto de cent mil regnanoj ekploris. ekploris. — Konv Konvertit ertita! a!.. . . La faraon faraonoo estas kon konv vertit ertita! a!.. . . — diris diris la pastroj pastroj.. — Apena˘ u li enpaˆsis sis la templon de Oziriso, Ozir iso, kaj jen moliˆgis g is lia koro! koro!.. . . En la sama tago unu blindulo kaj du paralizitoj, kiuj preˆ gis gis ekster la muro de l’ templo, retrovis retrovis la sanon. La pastra konsilantaro konsilantaro decidis proklami ˆci ci tiun tagon mirakla kaj fari sur la ekstera muro pentraˆ pentraˆon, on, prezentanta prezentantan n la plorantan faraonon kaj la resanigitajn kriplulojn. Malfrue post la tagmezo Ramzes revenis en sian palacon, por a˘ uskulti uskulti la raportojn. rap ortojn. Kiam ˆciuj ciuj altranguloj forlasis forlasis la kabineton kabineton de l’ sinjoro, venis Tutmozis, dirante: — La pastro Samentu deziras prezenti sian respektegon al via sankteco. — Bone, enkonduku lin. — Li petegas vin, sinjoro, ke vi akceptu lin en la tendo, meze de la militista tendaro, kaj certigas, ke la muroj de la palaco amas a˘uskulti... u skulti... — Mi dezirus dezirus scii, scii, kion li volas? olas?.. . . — diris diris la farao faraono no kaj anonci anonciss al la korteganoj, ke li pasigos la nokton en la tendaro. Anta˘ u la subiro de l’ suno la sinjoro forveturis kun Tutmozis al sia fidela armeo; li trovis tie la reˆgan gan tendon, anta˘ u kiu la˘ u ordono de Tutmozis la gardan postenon okupis Azianoj. Vespere venis Samentu en pilgrima mantelo kaj respekte salutinte lian sanktecon, murmuretis:

ˆ * Capitro

VIII *

72

ˆ Sajnas al mi, ke la tutan tempon iris post mi unu homo, kiu haltis proksime de via tendo. Eble li estas sendita de ˆcefpastroj?. cefpastroj?. . . La˘u ordono de la faraono Tutmozis elkuris kaj efektive trovis fremdan oficiron. — Kiu vi estas? — demandis li. — Mi estas estas Euna Eunana, na, centest centestro ro de la regimen regimento to de Izido. Izido. . . La malfel malfeliˆ iˆ ca ca Eunana, ˆcu cu via ekscelenco ekscelenco ne memoras min?. . . Anta˘ Anta˘ u pli ol unu jaro dum la manovroj manovroj apu apud d Pi Bailos Bailos mi rimarki rimarkiss la sanktajn sanktajn skarabojn. skarabojn. . . — Ah, tio estas vi!. vi!. . . — interrom interrompis pis Tutm Tutmozis ozis.. — Via regimen regimento to ja ne estas en Abidos? — La akvo de la vero fluas de viaj lipoj. Nia tendaro estas en la mizera ˆcirka˘ kauaˆ u ˘ aˆo o de Mena, kie la pastroj ordonis al ni rebonigi la kanalojn, kvaza˘ kvaza˘ u al kamparanoj a˘ u Hebreoj... — Kiel vi venis ˆci ci tien? — Mi petegis la ˆcefojn cefojn pri kelktaga kelktaga forpermeso — respondis Eunana — kaj dank’ al la rapideco de miaj piedoj mi alkuris ˆci ci tien, kiel soifanta cervo al la fonto. — Kion vi volas? — Mi volas petegi la protekton de lia sankteco kontra˘ u la razitaj kapoj, kiuj kiuj ne don donas as al mi avanco avancon, n, ˆcar car mi estas estas kompat kompatema ema al la suferoj suferoj de l’ soldatoj. Tutmozis revenis r evenis ˆcagrenita cagrenita en la tendon kaj ripetis rip etis al la faraono fara ono la interparoladon kun Eunana. — Eunana Eunana?. ?. . . — ripeti ripetiss la sinjo sinjoro. ro. — Jes. Jes. Mi memo memoras ras lin lin.. . . Li fari fariss al ni embarason kun la skaraboj, sed rekompence li ricevis bastonadon dank’ al Herhor. Kaj vi diras, ke li plendas kontra˘u la pastroj?. pastroj?. . . Li venu venu ˆci ci tien!. tien!. . . La faraono ordonis al Samentu foriri en alian parton de la tendo kaj sendis sian favoraton, por ke li alkonduku Eunana. Balda˘ u aperis ap eris la malfeliˆca ca oficiro. Li falis sur su r la vizaˆ gon, gon, kaj poste, genuante kaj gemante, gˆemante, li diris: ˆ ˆce ˆ “Ciutage mi preˆ gas gas al Ra Harmahis ce lia leviˆ lev iˆgo go kaj subiro kaj al Amon, ˆ de Egipto! Re, Ptah, kaj al aliaj dioj kaj diinoj. Estu sana, monarho Egipto! KonKonservu servu plej plej longe longe vian vian vivon! vivon! Sukcesu Sukcesu en ˆcio, cio, kaj mi povu vidi almena˘ almena˘ u la brilo brilon n de viaj kalk kalkan anoj. oj. . . ” — Kion li deziras? — demandis la faraono Tutmozis Tutmozison, on, unuafoje obeante la ceremoniaron. ceremoniaron. — Lia sankteco bonvolas demandi: kion vi deziras? — ripetis Tutmozis. La malsincera malsincera Eunana, ˆciam ciam genuante, genuante, sin turnis al la favorato favorato kaj da˘ urigis: — Via ekscelenco estas la okulo kaj orelo de l’ sinjoro, kiu donas al ni la ˆgojon gojon kaj vivon, mi do respondos al vi kvaza˘u al la tribunalo de Oziriso: dek  jarojn  jaro jn mi servas se rvas en la pastra regimento de la dia Izido, ses fojo fo jojn jn mi batalis bat alis ˆce ce

ˆ * Capitro

VIII *

73

la orientaj limoj. Miaj samaˆguloj gulo j jam estas generaloj, generalo j, kaj mi ˆciam ciam estas nur centestro, ˆciam ciam ricevas bastonadon, la˘ u ordono ordono de la piaj piaj pastr pastroj. oj. Kial Kial tia maljustaˆ maljustaˆo? “T “Tage age mi turnas mian koron al la libroj, libro j, kaj nokte mi legas; ˆcar car malsaˆga ga estas tiu, kiu forlasas la librojn tiel rapide, kiel forkuranta gazelo; malnobla estas lia animo, egala al la azeno, kiu ricevas vipojn, egala al la surdulo, kiu ne a˘ udas kaj al kiu oni devas paroli per la mano. Malgra˘ udas u mia soifo al la scienco, mi ne estas malmodesta pri mia scio, sed mi akceptas, la konsilojn konsilo jn de ˆciuj, ciuj, ˆcar car de ˆciuj ciuj oni povas lerni le rni ion, kaj la respektind resp ektindaa jn saˆ gulojn gulojn mi ˆcirka ir ka˘ uas u ˘ as per per mia respe respekt kto! o!.. . . ” La faraono, faris malpaciencan movon, sed li a˘ uskultis, sciante, ke Egipuskultis, tano opinias la babiladon sia devo kaj plej alta respekto por la superuloj. — Jen kia mi estas — da˘urigis urigis Eunana. Eunana. — “En la fremda fremda domo mi ne rigardas al la virinoj, mi donas al la servistoj manˆgi, gi, kiel konvenas, sed mi mem ne malpacas ˆce ce la divido. Mi havas havas ˆciam ciam kontentan kontentan vizaˆ gon, gon, kaj en la ˆceesto ceesto de miaj superulo j mi ˆciam ciam kondutas kun respekto kaj sidiˆ gas gas neniam, kiam pli aˆga ga homo staras. staras. Mi ne estas estas trudema trudema kaj neinvit neinvitita ita mi ne eniras eniras en fremdan domon. Kion vidas mia okulo, pri tio mi silentas; silentas; ˆcar car mi scias, ke oni estas surda por tiuj, kiuj uzas multe da vortoj. La saˆ go go instruas, ke la korpo de l’ homo similas grenejon, plenan de diversaj respondoj. Kaj tial mi ˆciam ciam elektas bonan respondon kaj diras gin, gˆin, kaj la malbonan mi konservas en mia animo. Mi ne ripetas r ipetas la kalumniojn kaj koncerne la komisioj, mi ˆciam ciam plej plej bone plen plenumas umas ilin. ilin. . . ” Kaj kion mi mi hav havas por tio?. tio?. . . — finis finis Eunana Eunana per pli la˘ uta uta voˆ co. co. — Mi suferas la malsaton, malsat on, portas ˆcifonojn, cifono jn, kaj sur la dorso d orso mi ne povas kuˆsi, si, tiel batita gi gˆi estas. estas. Mi legas legas en la libroj libroj,, ke la pastrar pastraroo rekompensadis iam la kuraˆgon g on kaj kaj prude prudent nton on.. Vere! ere! tio tio devis devis esti anta˘ anta˘ u ˆ tre longe. Car la hodia˘ uaj pastroj sin deturnas de la prudentaj homoj kaj uaj forpelas la forton kaj kuraˆ gon g on el la la oficiraj oficiraj ostoj. ostoj. . . — Mi ekdormos ekdormos apud tiu ˆci ci homo!. . . — diris la faraono. — Eunana — aldonis Tutmozis — vi konvinkis lian sanktecon, ke vi estas sperta en la libroj, kaj nun diru al ni plej mallonge, kion vi deziras? — La sago ne tiel rapide trafas la celon, kiel rapide mia peto atingos la kalkanojn alkanojn de lia sankteco — respondis Eunana. — La servado servado ˆce ce la razitaj razita j kapoj fariˆgis gis por mi tiel abomena, la pastroj plenigis mian koron per tia maldolˆ co, co, ke se mi ne povos povos transiri en la armeon de l’ faraono, mi trapikos trapikos min per la propra glavo, anta˘ u kiu pli ol unu, pli ol cent fojojn tremis la malamikoj mikoj de Egipto. Egipto. Mi preferas preferas esti dekestr dekestro, o, mi preferas preferas esti simpla simpla soldato soldato de lia sankteco, ol centestro en la pastraj regimentoj; porko a˘ u hundo povas servi servi al ili, ne fidela Egiptan Egiptano!. o!. . . La lastajn frazojn Eunana diris kun tiel rabia kolero; ke la faraono sin turnis greke al Tutmozis. — Prenu lin en la gvardion. Oficiro, kiu tiel malamas la pastrojn, povas esti utila al ni.

ˆ * Capitro

VIII *

74

— Lia sankteco, la sinjoro de amba˘ u mondoj, ordonis akcepti vin en la gvardion — ripetis Tutmozis. — Mia sano kaj kaj vivo vivo apartenas apartenas al nia sinjoro sinjoro Ramzes. Ramzes. . . li vivu vivu eterne! eterne! — ekkriis ekkrii s Eunana E unana kaj kisis la tapiˆson, son, kiu kuˆsis sis sub la reˆgaj gaj piedoj. Kiam Kia m Euna E unana, na, radiant rad iantaa de feliˆ fel iˆco, co, repaˆ rep aˆsis sis el la tendo, ten do, ˆciun ciu n kelkon da paˆsoj so j ˆ falante sur la vizaˆgon gon kaj benante la monarhon, la faraono diris: — Lia babilado tiklis mian gorˆgon. gon. . . Mi devas devas instrui instrui la egiptajn egiptajn soldasoldatojn to jn kaj oficirojn oficiro jn esprimi ˆcion mallonge, ne kiel scienculoj. scienculo j. — Se li havus havus nur ˆci ci tiun solan mankon!. mankon!. . . — murmuretis murmuretis Tutmozis Tutmozis,, sur kiun Eunana faris malagrablan impreson. La sinjoro alvokis Samentuon: — Estu trankvila — diris li al la pastro. — La oficiro, kiu iris post vi ne spionis vin. Li estas tro malsaˆga ga por tiaj komisioj. komisioj. . . Sed li povas povas havi havi pezan manon manon en okazo okazo de bezono!. bezono!. . . Kaj nun — aldoni aldoniss la faraono faraono — kio igas vin esti tiel singarda? — Mi jam preska˘u konas la vojon al la trezorejo en Labirinto — respondis Samentu. La sinjoro skuis la kapon. — Malfacila Malfacila afero!. afero!. . . — murmure murmuretis tis li. — Unu horon mi kuris kuris tra diver diversaj saj koridoroj koridoroj kaj ˆcambregoj, cambregoj, kiel muso, kiun persekutas kato. kato. Kaj mi konfesas al vi, ke ne nur mi ne komprenas la vojon, sed eˆc mi ne entreprenus gin ˆ sola. La morto morto sub la libera libera ˆcielo cielo povas povas esti gaja; sed la morto morto en tiuj tiuj truoj, en kiuj kiuj talpo perdus perdus la vojon, vojon, brr!. brr!. . . — Tamen ni devas trovi kaj okupi ˆci ci tiun vojon — diris Samentu. — Kaj se la gardis gardistoj toj donos donos al ni la neces necesan an parton parton de la trezor trezoroj?. oj?. . . — demandis la faraono. — Ili ne faros tion, dum vivas Mefres, Herhor kaj liaj partianoj. Kredu al mi, sinjoro, ke ˆci ci tiuj altranguloj altrangulo j volas teni vin en vindoj kvaza˘ kvaza˘ u suˆcinfanon. cinfa non. . . — La faraono paliˆgis gis de kolero. — Ne bezonu mi teni ilin en ˆcenoj!. cenoj!. . . Kiel vi pensas trovi la vojon? vo jon? ˆ tie, en Abidos, en la tombo de Oziriso mi trovis la tutan planon de — Ci la vojo al la trezorejo — diris la pastro. — Kaj de kie vi sciis, ke ˆgi gi estis est is ˆci ci tie. tie . — Tion klarigis al mi surskriboj en mia templo de Set. — Kiam vi trovis la planon? — Kiam la mumo de la eterne vivanta patro de via sankteco estis en la templo templo de Oziriso Oziriso — respondi respondiss Samentu. Samentu. — Mi akompa akompanis nis la sanktajn restaˆ restaˆojn ka j deˆ deˆorante orante nokte en la ˆcambrego cambrego de la Ripozo, mi eniris en la sanktejon. — Vi devus esti generalo, generalo, ne ˆcefpastr cefpastro! o! — ekkrii ekkriiss ridan ridante te Ramzes. Ramzes. — Kaj vi jam komprenas la vojon al Labirinto?

ˆ * Capitro

VIII *

75

— Jam de longe mi komprenis ˆgin, gin, nun mi kolektis la montrojn por sin direkti. ˆ vi povas tion klarigi al mi? — Cu — Volonte, olonte, mi eˆc montros montros iam al via sankteco sankteco la planon. planon. La vojo — da˘urigis urigis Samentu — iras zigzage kvar fojojn tra la tuta Labirinto; ˆgi gi komenciˆgas gas en la plej alta etaˆ go, go, finiˆgas gas en la plej profunda pro funda subtera su bteraˆˆo kaj posedas diversajn aliajn kurbiˆgojn. gojn. Jen kial ˆgi gi estas longa. — Kiel vi transpasos transpaso s de unu ˆcambrego cambrego al alia, kie estas multe da p pordo ordoj? j? — Sur ˆciu ciu pordo, p ordo, kondukanta kondukanta al la celo, estas parto de la frazo: “Ve “Ve al la perfidulo, kiu penas trapenetri la plej altan sekreton de la ˆstato stato kaj etendi malpian manon al la riˆcaˆ caˆoj de l’ dioj. Lia kadavro kadavro estos, kvaza˘ u mortaˆcaˆo, kaj lia spirito ne ˆguos guos ripozon, ripozon, sed vagos en mallum mallumaj aj lokoj, lokoj, ˆsirata sirata de la propraj pekoj...” — Kaj vin ne fortimigas la surskribo? ˆ vian sankteco — Cu sanktecon n fortimiga fortimigass libia lanco?. lanco?. . . La minacoj minacoj estas estas bonaj por la popolaˆco, co, ne por mi, kiu mem scius skribi ankora˘ u pli terurajn malbenojn... La faraono ekmeditis. — Vi estas prava — diris li. — La lanco ne malutilos tiun, kiu scias ˆgin gin rebati, kaj trompa vojo ne erarigos la saˆ gulon, kiu konas la parolon de la gulon, vero. ero. . . Sed Sed kion kion vi faros faros,, por ke cedu anta˘ anta˘ u vi la ˆstonoj stonoj en la muroj kaj por ke la kolono kolon o j ˆsanˆ sangiˆ gˆiˆgu g u en pordojn pordojn de l’ eniro? eniro?.. . . Samentu malestime levis la ˆsultrojn. sultro jn. — En mia templo — respondis li — estas anka˘ u nevideblaj nevidebla j eniroj, eniro j, eˆc pli malfacil malfacilee malferm malfermebl eblaj, aj, ol tiuj de Labirin Labirinto. to. Kiu konas konas la vorton vorton de la sekreto, atingos ˆcion, cion, kiel prave diris via sankteco. La faraono apogis la kapon sur la mano kaj da˘ urigis urigis mediti. — Mi beda˘ urus, urus, se sur la vojo renkontus renkontus vin malfeliˆ malfeliˆco. co. . . — En la plej malbona okazo okazo mi renkontos renkontos la morton, kaj ˆcu cu gi gˆi ne minacas eˆc la faraonojn?. . . Fine, ˆcu cu via sankteco ne iris kuraˆ ge g e al Sodaj Lagoj, kvankam kvankam vi ne estis certa, certa , ˆcu cu vi revenos r evenos de tie? Cetere, ne n e imagu, sinjoro, ke mi devos trairi la tutan vojon, sur kiu iradas la personoj, vizitantaj Labirinton. Mi trovos pli malproksimajn punktojn kaj en la da˘ uro uro de unu preˆgo go al Oziriso mi atingos lokon, kien irante vi povus diri tridek preˆgojn... g ojn... ˆ — Cu ekzistas tie aliaj eniroj? — Sendube, kaj kaj mi devas devas ilin trovi trovi — respondi respondiss Samentu. Samentu. — Mi ja ne eniros, kiel via sankteco, sankt eco, tage, ta ge, nek tra la ˆcefa cefa pordego. — Kiel do?... — En la ekstera muro estas pordetoj, kiujn mi konas, kaj kiujn la pastroj de Labirinto Labirinto gardas neniam. neniam. . . En la korto la gardistoj gardistoj nokte estas malmultemalmultenombraj kaj tiel fidas al la protekto de l’ dioj a˘u al la timo de la pop popolaˆ olaˆco, co, ke plej plej ofte ili dormas. dormas. . . Krom Krom tio, trifoje inter inter la subiro subiro kaj kaj la leviˆ levigo gˆo de l’

ˆ * Capitro

VIII *

76

suno, la pastroj iras en la templon preˆ gi kaj iliaj soldatoj faras la samon sub gi la lib libera era ˆcielo. cielo . Anta˘u kiam ili finos unu diservon, mi estos en la trezorejo. — Kaj se vi perdos la vojon?... — Mi havas la planon. — Ka j se la plano estas malvera?. malvera?. . . — diris la faraono, ne pov p ovante ante kaˆ kaˆsi si sian maltrankvilon. — Kaj se via sankteco sankteco ne akiros akiros la trezorojn?. trezorojn?. . . Se Feni Fenician cianoj, oj, post konkonsidero, sidero, ne donos la promesi promesitan tan prunton? prunton?.. . . Se la armeo armeo estos malsata malsata kaj la esperoj esperoj de la popolaˆ popolaˆco co trompitaj?. trompitaj?. . . Bonvo Bonvolu lu kredi al mi, mia sinjoro. sinjoro. — da˘urigis urigis la pastro — ke mi, inter la koridoroj de Labirinto, estos pli sendanˆgera, g era, ol vi en via regno. regno. . . — Sed Sed la mallu mallumo mo!. !. . . la mallu mallumo mo!. !. . . Kaj la muroj muroj,, kiuj kiujn n oni oni ne pov povas trapenetr trapenetri, i, kaj la profunda profundaˆˆo, kaj la centoj centoj da vojoj, kie oni ne povas povas sin orient orienti. i. . . Kredu Kredu al mi, Samentu, Samentu, ke batali kontra˘ kontra˘ u la homoj estas nur ludo; sed terura estas la ombro ombro kaj nekonata nekonataˆˆo!. . . — Via sankteco sankteco — diris lili — ne konas mian mian vivon. vivon. . . Kiam mi havis havis dudek kvin kvin jarojn, mi estis pastro pastro de Oziriso. Oziriso. . . — Vi?. Vi?. . . — ekmiri ekmiriss la farao faraono. no. — Mi, kaj mi tuj diros, kial mi transiris al la servado al Set. Oni sendis min sur la duoninsulon Sinai, por ke mi konstruu malgrandan kapelon por la montanoj. La konstruado da˘ uris ses jarojn, kaj mi, havante multe da libera uris tempo, vagis inter la montoj kaj vizitis la tieajn kavernojn. Kion mi ne vidis tie! tie!.. . . Korid Koridoroj orojn n kelke elke da horoj horoj longaj longajn; n; malv malvas astajn tajn enirojn enirojn,, tra kiuj oni devis rampi sur la ventro; ˆcambro cambro jn tiel ti el grandeg gr andegaa jn, ke ˆciu ciu el e l ili povus p ovus enteni ente ni templon templon.. Mi vidis vidis subterajn subterajn riverojn riverojn kaj lagojn, lagojn, kristal kristalajn ajn konstr konstrua uaˆˆojn, ojn, tute mallumajn kavernojn, en kiuj oni ne povis vidi la propran manon, a˘ u tiel lumajn, ke kvaza˘u iu suno brili briliss en ili. . . Kiom Kiom da fojoj mi perdis perdis la vojon en la sennombraj trairoj, kiom da fojoj estingiˆgis gis mia torˆco, co, kiom da fojo j mi rulfali rulfaliss en nevidebl nevideblan an senfund senfundaaˆon!. on!. . . Ofte mi pasigi pasigiss kelk kelkee da tagoj en la subteraˆ subteraˆoj, oj , nutrante min per rostita hordeo, lekante lekante la malsekaˆ malsekaˆon de la ˆstonegoj, stonegoj, ne sciante, sciante, ˆcu cu mi revenos revenos en la mondon. Sed mi akiris sperton, mia vidado fariˆgis gis pli sentema, sentema, mi eˆc ekamis ekamis tiun inferan landon. Hodia˘ u, u, kiam mi pensas pri la infanaj kaˆsejoj sejoj de Labirinto, Labirinto, mi volas ridi. . . La homaj konstrua konstruaˆˆoj estas talpejoj kompare kompare kun la senlimaj senlimaj konstrua konstruaˆˆoj, oj, faritaj de la silentaj silentaj kaj nevide nevideblaj blaj spiritoj spiritoj de l’ tero. tero. Sed foje mi renkon renkontis tis teruran teruran objekton, kiu tute ˆsanˆ gis gis miajn opiniojn. Okcidente Okcidente de la minejo de Sinai sin etendas nodo de valoj kaj montoj, kie ofte sonas subteraj tondroj, la tero tremas kaj kaj iafoje oni vidas flamojn. Interesita Interesita mi iris tien tien por pli longa tempo, mi serˆcis cis kaj ka j dank’ dan k’ al nerimarkebla nerima rkebla fendo mi trovis tr ovis tutan tut an ˆcenon cenon de grandeg gr andegaa j kavernoj, kavernoj, sub kies arkaˆ arkaˆoj o j povus p ovus stari plej alta piramido. Kiam mi vagis tie, alflugi alflugiss al mi forta putra odoro, odoro, tiel abomena, abomena, ke mi volis volis forkuri. forkuri. Sed mi ekregis min, eniris en la kavernon, de kie ˆgi gi venis, venis, kaj kaj mi ekvidis ekvidis.. . . Bonvo Bonvolu lu

ˆ * Capitro

VIII *

77

imagi, sinjoro, homon, kiu havas piedojn kaj manojn je duono malpli longajn ol ni, sed dikajn, malgraciajn kaj finitajn per ungegoj. Aldonu al tio larˆgan gan voston, platigitan de la flankoj, dentan supre, kiel koka kresto; aldonu tre longan kolon kaj sur gi gˆi hundan kapon. Fine, vestu la monstron per armaˆ armaˆo, kovri kovrita ta sur la dorso dorso per kurbaj kurbaj pikiloj. pikiloj. . . Nun imagu, imagu, ke la figuro staras staras sur la piedoj, apogita al la ˆstonego stonego per la manoj kaj brusto. . . — Io tre malbela malbela — intermet intermetis is la faraono. faraono. — Mi tuj mortigus mortigus tion. tion. . . ˆ — Tio ne estis malbela — diris la pastro, ektremante — Car imagu imagu sinjoro sinjoro,, ke la monstro monstro estis tiel alta, kiel obelisko obelisko.. . . Ramzes faris geston de malkontenteco. — Sament Samentu u — diris diris li — ˆsajnas al mi, ke vi viziti vizitiss viajn kavernojn avernojn en sonˆgo... g o... — Mi ˆuras al vi, sinjoro, per la vivo de miaj infanoj — ekkriis ekkriis la pastro ˆ tiu monstro en la ha˘ — ke mi diras diras la veron! eron!.. . . Ci uto uto de rampaˆo, o, kovrita per pikila kiraso, se ˆgi gi sin etendus sur la tero, estus kun la vosto kvindekon da paˆ paˆsoj soj longa. longa. . . Malgra˘ Malgra˘ u la timo kaj abomeno kelkfoje mi revenis en la kavernon kaj atente rigardis gin. gˆin. ˆ do vivis? — Gi — Ne. Tio estis kadavro kadavro tre malnova, malnova, sed tiel bone konservita, konservita, kiel niaj nia j mumoj, dank’ al la sekeco de la aero a˘u al iaj teraj saloj, nekonataj de mi. Tio estis mia lasta trova trovaˆo — da˘ urig u rigis is Samen Samentu tu.. — Mi ne iris iris plu en la kavernojn, avernojn, sed mi multe multe meditis meditis.. Oziris Ozirisoo — pensis mi — kreas grandajn estaˆ estaˆojn: o jn: leonojn, leono jn, elefantojn, elefanto jn, ˆcevalojn. cevalojn. . . Set naskas la serpenton, ser penton, vesperton, vespe rton, krokodilon. krokodilon. . . La monstro, kiun mi renkontis renkontis,, estas sendube kreaˆ kreaˆo de Set; kaj ˆcar car ˆgi gi superas sup eras per sia kresko ˆcion, cion, kion mi konas kon as sub la suno, do Set estas pli forta dio, ol Oziriso. Tiam mi konverti konvertiˆ gˆis al Set, kaj reveninte Egipton, mi gis ekloˆgis gis en lia templo. Kaj kiam mi rakontis al la pastroj pri miaj aventuroj, ili klarigis al mi, ke ili konas multajn tiajn monstrojn. Samentu iom ripozis kaj da˘ urigis: urigis: — Se iam via sankteco bonvolos viziti nian templon, mi montros al vi en la tomboj strangajn kaj terura jn estaˆ estaˆojn: anserojn kun lacertaj kapoj kaj vespertaj flugiloj, lacertojn similajn al cignoj, sed pli grandajn ol strutoj, krokodilon trifoje pli longan ol tiuj, kiuj loˆgas gas en Nilo, ranon tiel grandan, kiel kiel hund hundo. o. . . Tio Tio estas estas a˘u mumoj, a˘ u skeletoj, trovitaj en kavernoj kaj konserv servataj ataj en niaj niaj tomboj. tomboj. La popolo popolo pensas pensas,, ke ni preˆ gas al ili, kaj ni nur esploras ilian strukturon kaj gardas ilin de la putro. — Mi kredos kredos al vi, kiam mi mem vidos — respondis respondis la faraono. faraono. — Sed diru al mi, de kie povus aperi en la kavernoj avernoj tiaj estaˆ estaˆoj?. . . — Mia sinjoro, — diris la pastro — la mondo, en kiu ni vivas, profunde aliiˆgas. gas. Jam en Egipto ni trovas trovas ruinojn de urbo j kaj temploj, kaˆ kaˆsitaj sitaj profunde funde en la tero. Esti Estiss tempo, tempo, kiam kiam la lok lokon de Malsup Malsupra ra Egipto Egipto okupis okupis brako de l’ maro kaj Nilo fluis je la tuta larˆ go g o de nia val valo. o. En la tempoj tempoj

ˆ * Capitro

VIII *

78

ankora˘ u pli antikv antikvaj aj tie, kie kie estas nia regno, regno, estis la maro. . . Niaj anta˘ uuloj loˆgis gis la landon, kiun kiun nu nun n okupas okupas la okcide okcident ntaa dezerto. dezerto. . . An Anta˘ ta˘ u dekoj da jarmiloj miloj ne ekzist ekzistis is homoj, kiel kiel ni, sed kreaˆ kreaˆoj, oj, similaj similaj al simioj, simioj, kiuj kiuj tamen tamen sciis konstrui terdomojn, konservi konservi fajron, batali per p er bastonegoj bastonegoj kaj ˆstonoj. stonoj. Tiam ekzistis nek ˆcevaloj, cevaloj, nek bovoj; grandegaj elefantoj, elefantoj, rinoceroj kaj leonoj trifoje superis per sia kresko kresko la nunajn samnomajn bestojn. b estojn. Sed eˆc la grandegaj elefantoj elefantoj ne estas la plej antikvaj antikvaj kreaˆ kreaˆoj. Anta˘ u ili vivis grandegaj ega j rampaˆoj: o j: fluganta fluga ntaj, j, naˆgantaj ganta j kaj paˆsantaj. santa j. Anta˘ u la rampaˆoj o j estis en nia mondo nur moluskoj moluskoj kaj fiˆsoj, soj, kaj anta˘ u ili nur vegeta vegetaˆoj, sed tiaj, kiaj ne ekzistas hodia˘ u... — Kaj anta˘ ue?. u e?. . . — demandi demandiss Ramze Ramzes. s. — Anta˘ ue la tero estis dezerta kaj malplena, kaj la Dia spirito sin portis ue super la akvoj. — Mi ion a˘ udis pri tio — diris la faraono — sed mi ne kredos, anta˘ udis u kiam vi montros al mi la mumojn de l’ monstroj, kiuj, kiel vi diras, ripozas en via templo. — Kun la permeso de via sankteco, mi finos, kion mi komencis — diris Samentu. — Kiam en la kaverno de Sinai mi ekvidis la grandegan kadavron, la timo ekregis min kaj dum kelke da jaroj mi volis iri en neniun kavernon. Sed la pastroj de Set klarigis al mi, de kie venis tiel strangaj estaˆ estaˆoj, oj, kaj mia timo malaperis, grandiˆgis gis la scivolo scivolo.. Hodia˘ Hodia˘ u ne ekzistas por mi pli agrabla ludo, ol vagi sub la tero kaj serˆ ci ci vojon vo jon en la mallumo. Jen kial Labirinto Labirinto ne estos por mi pli malfacila, ol promeno tra la reˆ ga ga palaco. — Samentu Samentu — diris la sinjoro sinjoro — mi tre ˆsatas satas vian superhoman kuraˆ gon gon kaj saˆgon. g on. Vi rakon rakonti tiss al mi tiom tiom da inter interes esaj aj aferoj, aferoj, ke, vere, vere, mi mem volon volonte te vizitus vizitus la kave kavernojn rnojn kaj iam mi veturo vetuross kun vi al Sinai. Tamen mi dubas, ˆcu cu vi sukcesos en Labirinto, kaj por ˆciu ciu eventualo, mi kunvokos kunvokos la kunvenon de Egiptanoj, por ricevi la rajtigon profiti de la trezorejo. — Tio Tio ne povas povas maluti malutili li — respond respondis is la pastro pastro.. — Sed mia laboro laboro ne estos malpli necesa, ˆcar car Mefres kaj Herhor ne konsentos konsentos doni la trezorojn. ˆ vi hav — Cu havas la certecon certecon,, ke vi sukceso sukcesos?. s?. . . — insiste insiste demandi demandiss la faraono. — De l’ tempo, kiam ekzistas Egipto — penis konvinki lin Samentu — estis neniu homo, kiu posedis tiom da rimedoj, kiel mi, por venki venki en ˆci ci tiu batalo, kiu eˆc ne estas por mi batalo sed ludo. Unujn Unujn timigas la mallumo, mallumo, kiun mi amas a mas kaj eˆc vidas v idas en gi. gˆi. Aliaj ne scias sin direkti inter la multenombraj ˆcambroj cambroj kaj koridoroj, koridoroj, mi faras tion tre facile. Ankora˘ Ankora˘ u aliaj ne konas la sekreton, kiel malfermi malfermi la kaˆsitajn sitajn pordojn, kion mi scias tre bone. Se mi posedus nenion plu, ol tion, kion mi ˆus us citis, en la da˘ uro uro de unu monato a˘ u du mi trovus la vojojn en Labirinto. Sed mi posedas krom tio detalan planon de la trairoj kaj mi konas la parolojn, kiuj kondukos kondukos min de unu ˆcambrego cambrego al alia. alia. Kio do povas povas malhelp malhelpii min?. min?. . .

ˆ * Capitro

VIII *

79

— Tamen sur la fundo de via koro sin kaˆ kaˆsas sas dubo: vi ektimis la oficiron, kiu, ˆsajnis, sajnis, iris post p ost vi. . . La pastro levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Mi timas nenion kaj neniun — respondis li trankvile — sed mi estas singard singarda. a. Mi anta˘ anta˘ uvidas uvidas ˆcion cion kaj mi eˆc estas preparita al tio, ke oni min kaptos aptos.. . . — Teruraj Teruraj turmentoj turmentoj atendus atendus vin!. vin!. . . — Neniaj. Neniaj. Rekte Rekte de l’ subteraˆ subteraˆoj de Labirin Labirinto to mi malfermos malfermos al mi la pordon en la landon, kie regas la eterna lumo. — Kaj vi ne koleros kontra˘ u mi? — Kial?. Kial?. . . — demandis demandis la pastro. pastro. — Mi atingos atingos grandan grandan celon: celon: mi volas volas okupi en la ˆstato stato la postenon de Herhor. . . — Mi ˆuras, uras , ke vi gin gˆin okupos! — Se mi ne pereos — respondis respondis Samentu. Samentu. — Sed la suprojn de l’ montoj montoj oni suriras super senfundaˆ senfundaˆoj; en tia ekskurso ekskurso la piedo pov p ovas as ekgliti ekgliti kaj mi povas povas rulfal rulfali, i, sed tio estas estas indife indiferen renta: ta: vi sinjoro sinjoro zorgos zorgos pri la estonte estonteco co de miaj infanoj. infanoj. — Iru do — diris la faraono. — Vi indas esti la unua mia helpanto.

LA FARAONO

80

ˆ Capitro IX Forlasinte Abidoson, Ramzes veturis senhalte kontra˘ u la fluo de l’ rivero al la urboj Tan-ta-ren an-ta-ren (Dendera) (Dendera) kaj Kene, kiuj kuˆ kuˆsis sis unu preska˘ preska˘ u kontra˘ u la alia: unu sur la orienta, la alia sur la okcidenta bordo de Nilo. En Tan-taTan-ta-ren ren estis du famaj lokoj: la lageto de l’ sanktaj krokodiloj kaj la templo de Hator, posedanta superan lernejon. Tie oni instruis la medicinon, piajn kantojn, diversajn diservojn, fine astronomion. La faraono vizitis vizitis amba˘ u. u. Li ekkoleris, ekkoleris, kiam oni ordonis ordonis al li bruligi incenson anta˘ u la sanktaj krokodiloj, kiujn li opiniis malbonodoraj kaj malsaˆ gaj ga j rampaˆ rampaˆoj. oj. Kaj kiam unu el ili dum la oferado kaptis kaptis la sinjoron sinjoron per p er la dentoj  je la vesto, Ramzes tiel ekbatis gin gˆin per la bronza kulero, ke la rampaˆ rampaˆo o por unu momento fermis la okulojn kaj disetendis la piedegojn; poste gi gˆi reiris en ˆ ne amas intimecon la akvon, kvaza˘ u kompreninte, ke la juna monarho intimeco n eˆc de la dioj. — Eble tio estis malpiaˆ malpiaˆo? — demandis li la pastron. La ekscelenco rigardis flanken, ˆcu cu iu a˘ uskultas, uskultas, kaj respondis: — Se mi scius, ke via sankteco faros al gi gˆi tian oferon, mi donus al vi ˆ tiu krokodilo estas la plej trudema besto bastonegon anstata˘ u incensujo. Ci en la tuta templo. Foje gi gˆi kapti kaptiss infanon. infanon. . . — Kaj gi gˆi manˆgis gis ˆgin?... g in?... — La gepatroj gepatroj estis konten kontentaj!. taj!. . . respondi respondiss la pastro. pastro. — Diru al mi — demandis la faraono post pripenso — kiel vi, saˆgaj ga j homoj povas fari oferojn al bestoj; kiam neniu rigardas, vi ja batas ilin per basto bastonoj! noj!.. . . La ˆcefpas cef pastro tro ankora anko ra˘ u˘ unu fojon fo jon ˆcirka˘ cir ka˘ urigardis, kaj vidante, ke estas neniu urigardis, proksime, proksime, respondis: ˆ ne suspektas la fidelulojn de la Sola Dio, ke ili kredas je — Vi ja, monarho, la sankteco sankteco de l’ bestoj. . . Tio, kion kion oni faras, faras, oni faras por la p opolaˆ opolaˆco. co. . . La bovo bovo Apis, Apis, kiun kiun ˆsajne sajne respekteg respektegas as la pastroj, pastroj, estas estas la plej plej bela bovo bovo en la tuta tuta Egipt Egiptoo kaj konser onserv vas la rason rason de nia nia brutar brutaro. o. La ibis ibisoj oj kaj cik cikonioj onioj purigas de la mortintaˆ mortintaˆo o niajn nia jn kampojn; kampo jn; dank’ al la katoj kato j la musoj muso j ne detruas niajn provizojn da greno, kaj dank’ al la krokodiloj ni havas bonan akvon

ˆ * Capitro

IX *

81

en Nilo, kiu alie venenus venenus nin. . . Sed la senkonsider senkonsideraa kaj malklera malklera popolaˆ p opolaˆco co ne komprenas la utilecon de tiuj bestoj kaj ekstermus ilin en la da˘ uro uro de unu   jaro, se ni ne anta˘ ugardus ugardus ilian ilian vivon vivon per religi religiaj aj ceremon ceremonioj. ioj. Jen estas estas la sekreto de niaj temploj, destinitaj por la bestoj, kaj de nia pieco por ili. Ni incensas tion, kion la popolo p opolo devas respekti, ˆcar car gi gˆi estas utila. En la templo de Hator la faraono rapide trakuris la kortojn de la medicina lernejo kaj indiferente a˘ uskultis uskultis la anta˘ udirojn, kiujn faris por li la astroloudirojn, goj. Kaj kiam la ˆcefpastro-astrol cefpastro-astrologo ogo montris montris al li oran tabulon, sur kiu estis gravurita karto de la ˆcielo, cielo, la sinjoro demandis: — Kiel ofte realiˆgas gas viaj anta˘ udiroj, kiujn vi legas en la steloj? udiroj, — Iafoje ili realiˆgas. gas. — Kaj Ka j se vi legus viajn via jn horoskopojn sur arboj, ˆstonoj a˘ u sur akva fluo, ili anka˘ u realiˆgus? gus? La pastro konfuziˆgis. gis. — Via Via sank sanktec tecoo ne pensu, pensu, ke ni estas estas trompi trompistoj stoj.. Ni anta˘ anta˘ udiras al la homo j la estontecon esto ntecon,, ˆcar car gi gˆi interesas ilin, kaj ˆgustadire, gustadire, nur tion ili komprenas el la astronomio. — Kaj kion vi komprenas? — Ni konas — diris d iris la pastro — la strukturon strukturo n de la ˆciela ciela firmamento kaj la movoj movojn n de l’ steloj. steloj. . . — Kiun tio povas povas utili?. utili?. . . — Ne malgrandaj estas la servoj, kiujn ni faris al Egipto. Ni montras la ˆcefa cefa jn direkto direk tojn, jn, la˘u kiuj kiuj oni konstru konstruas as templojn kaj fosas kanalojn kanalojn.. Sen la helpo de nia n ia scienco scien co la ˆsipoj, sipo j, naˆ gantaj sur la oceano, ne povus forlasi la borgantaj dojn. Ni kunmetas la kalendaron kaj anta˘ ukalkulas la estontajn fenomenojn ukalkulas sur la ˆcielo. cielo. Balda˘ Balda u, u ˘, ekzemple, ni havos mallumiˆgon... g on... Sed Ramzes ne a˘ uskultis plu; li turnis sin kaj foriris. uskultis “Kiel oni povas — pensis li — konstrui templojn por tiel infana ludo, ˆ tiuj senokupaj sanktaj kaj ka j eˆc gravu gr avuri ri giajn gˆiajn rezult rezultatojn atojn sur oraj oraj tabuloj!. tabuloj!. . . Ci viroj viroj jam ne scia scias, s, kion kion fari!. fari!. . . ” Post mallonga restado en Tan-ta-ren Ramzes transpasis Nilon, por iri en la urbon Kene. Tie estis nek sanktaj temploj, nek incensataj krokodiloj kaj oraj tabuloj kun steloj. Tie floris la potfarado potfarado kaj komerc komerco. o. De tie iris iris du ˆsoseoj soseoj al la havenoj de Ruˆ ga maro: Koseir kaj Berenice, kaj vojo al la porfiraj montoj, ga de kie oni venigis statuojn kaj grandegajn fragmentojn fragmentojn por la konstrua konstruaˆˆoj. oj. En Kene svarmis Fenicianoj, kiuj akceptis la estron kun granda entuziasmo kaj donacis al li diversajn juvelojn valorantajn dek talentoj. Malgra˘ u tio la faraono apena˘ u unu tagon pasigis en Kene, ˆcar car oni sciigis al li de Teboj, ke la respektinda mumo de Ramzes XII jam estas en la palaco Luksor kaj atendas la enterigon.

ˆ * Capitro

IX *

82

En tiu epoko Teboj Tebo j estis grandega urbo kaj okupis ˆcirka˘ cirka˘ u dudek kvadraˆ posedis la plej grandan templon de Amon en Egipto tajn kilometrojn. Gi kaj multe da publikaj kaj privataj konstruaˆ konstruaˆoj. La ˆcefaj cefa j stratoj strato j estis larˆ gaj, rektaj kaj pavimitaj pavimitaj per ˆstonaj stonaj platoj; la bordoj b ordoj de Nilo formis bulvardojn, bulvardojn, la domoj estis kvar- kaj kvinetaˆgaj. gaj. ˆ Ciu templo kaj palaco havis grandegan pordegon kun pilonoj, kaj tial oni nomis nomis Tebojn Tebojn urbo “centpord “centpordega” ega”.. En realeco realeco gi gˆi estis urbo unuflanke tre industria kaj komerca, aliflanke, kvaza˘ u la sojlo de la eterne eterneco. co. Sur la okcidenta bordo de Nilo, sur la montoj kaj inter la montoj estis sennombraj tomboj tombo j de pastroj, pastro j, riˆ r iˆculoj culo j kaj reˆ goj. goj. Sian Sian brilon brilon Teboj ˆsuldis suldis al du faraonoj: faraonoj: Amenofis Amenofis III I II a˘ u Memnon, kiu “trovis la urbon argila kaj lasis ˆgin gin ˆstona” stona” kaj Ramzes II, kiu finis fin is kaj ka j kompletigis la konstruaˆ konstruaˆojn, oj n, komencitajn de Amenofis. Sur la orienta bordo de Nilo, en la suda parto de l’ urbo estis tuta kvartalo de grandegaj reˆ gaj gaj konstrua konstruaˆˆoj: palacoj, somerdomoj, somerdomoj, temploj, sur kies ruinoj ruino j nun estas konstruita la urbeto Luksor. En ˆci ci tiu t iu kvartalo la resta rest aˆoj o j de l’ faraono atendis la lastajn ceremoniojn. Kiam venis Ramzes XIII, la tuta urbo forlasis la domojn, por saluti lin, hejme restis nur maljunuloj maljunuloj kaj kripluloj, kripluloj, kaj en mallumaj mallumaj stratoj ˆstelistoj. stelistoj. Tie unuafoje la faraono a˘ udis kriojn kaj malbenojn kontra˘ udis u la pastroj, kio gojigis ˆgo jigis lin, kaj postulo p ostulojn, jn, ke ˆciu ciu sepa tago estu festo, kio lin mirigis. Li deziris doni tian donacon al la laboranta Egipto, sed li ne supozis, ke liaj intencoj  jam fariˆ gis publike konataj kaj ke la popolo atendas ilian realiˆgon. gis gon. La vojaˆ go g o de unu mejlo da˘ uris uris kelke kelke da horoj, inter inter densaj amasoj. La reˆga g a veturilo tre ofte haltis kaj ne moviˆgis, gis, anta˘ anta˘ u kiam la gvardio de lia sankteco sukcesis levi tiujn, kiuj kuˆsis sis sur la ventro. Kiam la faraono atingis fine la reˆ gan g an gardenon, gˆardenon, kie li okupis unu el la malgrandaj malgrandaj somerdomoj, somerdomoj, li estis tiel laca, ke en ˆci ci tiu tago li ne okupis sin per la aferoj aferoj de l’ ˆstato. stato. En la sekvin sekvinta ta tago li bruligi bruligiss incensojn incensojn anta˘ anta˘ u la mumo de l’ patro, pa tro, kiu estis e stis en e n la ˆcefa cefa reˆ ga ga konstruaˆ kon struaˆo, o, kaj diris d iris al Herhor, He rhor, ke oni povas transporti transpo rti la restaˆ restaˆojn o jn en la tombon. t ombon. Sed oni ne faris tion tuj. De la palaco oni transportis la mortinton en la templon de Ramzes, kie li ripozis unu tagon. Po Poste ste kun granda granda soleno oni enkondu enkondukis kis la mumon mumon en la templon de Amon-Ra. La detaloj de la funebra ceremonio estis samaj, kiel en Memfiso, sed multe multe pli grandiozaj. La reˆgaj gaj palacoj, sur la dekstra bordo de Nilo en la suda parto de l’ urbo estis kunigitaj kun la templo de Amon-Ra, en la norda parto, per vojo, unika en gia gˆia speco. Tio estis estis aleo, aleo, du kilomet kilometrojn rojn longa, tre larˆ ga; ga ; ˆce ce giaj gˆiaj amba˘ u flankoj flankoj estis plantitaj plantitaj grandegaj arbo j kaj staris duobla vico vico de sfinksoj. Unuj havis havis leonajn korpojn kun homaj homa j kapoj, apo j, aliaj alia j kun ˆsafaj. safaj. Ili estis kelkcent. kelkcent.

ˆ * Capitro

IX *

83

Sennombraj pop popolaj olaj amasoj de Teboj kaj de l’ ˆcirka˘ cirka˘ uaˆo puˆsis si s unu u nujj ali a liaa jn ˆce ce amba am ba˘ u˘ flankoj de la vojo; tra la mezo anta˘ ueniris la funebra procesio. Iris ueniris ˆ orkestroj de diversaj diversa j regimento j, taˆcmentoj cmentoj de ploristino j, horoj de kantistoj, kantistoj, ˆciuj ciuj metiaj kaj komercaj komercaj korporacioj, korporacioj, deputatoj de kelkdek kelkdekoo da nacioj, kiuj estis estis en rilatoj kun Egipto, Egipto, kun siaj dioj kaj standardoj. standardoj. . . Kaj ree orkestroj, orkestroj, ˆ larmistinoj kaj pastraj horoj. Anka˘u ˆci ci tiun fojon fo jon la reˆ ga ga mumo estis portata en ora ˆsipeto, sipeto, sed multe pli luksa, ol en Memfiso. La veturilo, al kiu estis jungitaj ok paroj da blankaj bovoj, estis preska˘ u du etaˆ gojn gojn alta, kaj preska˘ u malaperis sub la amasoj da bukedoj, strutaj struta j plumoj plumo j kaj multekostaj teksaˆ teksaˆoj. o j. Cirka˘ uis gin ˆgin densaj fumoj de incensoj, kio faris la impreson, ke Ramzes XII sin montras al sia popolo  jam kiel dio, en la nuboj. De la pilonoj de ˆciuj ciuj teba j temploj sonis kvaza˘ u tondroj, kaj potencaj, larmantaj sonoj de bronzaj ladoj. Kvankam la aleo de la sfinksoj estis libera kaj larˆ ga, ga, kvankam la marˆso so estis kondukata de la plej bonaj egiptaj generaloj, sekve en la plej granda ordo, tamen por trairi la du kilometrojn inter la palacoj kaj la temploj de Amon, la procesio uzis tri horojn. Nur kiam oni jam enportis la mumon de Ramzes XII en la templon, el la palaco, en ora kaleˆ kaleˆso, so, tirata de du vivaj vivaj ˆcevaloj cevaloj elveturis Ramzes XIII. La popo po polo lo ˆce ce amba˘ ambau˘ flankoj de la aleo, kiu dum la procesio staris silente, nun, ˆ vidante la amatan monarhon, ektondris per tiel grandega aklamo, ke disfluis en gi gˆi la sonoj kaj bruo de la supro de l’ temploj. Estis nun momento, m omento, ke la pop popolaˆ olaˆco, co, puˆsata sata de la entuzias e ntuziasmo, mo, volis elkuri e lkuri sur la mezon m ezon de la l a aleo al eo kaj ka j ˆcirka˘ cirka˘ ui la sinjoron. Sed Ramzes per unu sola gesto ui de l’ mano man o haltigis h altigis la vivantan vivantan fluon flu on kaj malhelpis la malpiaˆ malpiaˆon. En la da˘ uro de dekkelko da minutoj la faraono traveturis la korton kaj uro haltis anta˘ u la grandegaj pilonoj de la plej grandioza templo en Egipto. Kiel Luksor estis la kvartalo de la palacoj en la suda parto de l’ urbo, tiel Karnak estis la kvartalo kvartalo de l’ dioj en la norda. La ˆcefa cefa centro de Karnak estis la templo de Amon-Ra. La konstrua konstruaˆˆo o okupis du hektarojn, kaj la gardenoj gˆardeno j kaj lagetoj, lageto j, ˆcirka˘ cirka˘ uuantaj gin, gˆin, pli ol dud dudek ek hektaroj hektarojn. n. An Anta˘ ta˘ u la templo staris du pilonoj dek etaˆgojn gojn altaj. La korto, korto, ˆcirka˘ cirka˘ uita de koridoro, apogita sur kolonoj, okupis uita ˆcirka˘ kau ˘ unu hektaron, kaj la kolona ˆcambrego, cambrego, kie kunvenadis la privilegiataj privilegiata j klasoj, estis duonhektara. Tio ne estis gustadire gˆusta dire konstrua konstru aˆo, sed provinco. provinc o. La ˆcambr ca mbreg egoo a˘ au˘ hipostilo hip ostilo estis pli ol cent kvindek paˆ p aˆsojn sojn longa kaj sepdek kvin larˆga, g a, gia gˆia plafono plafono estis apogita apogita sur tridek tridek kvin kolonoj. kolonoj. El ili dudek centra j kolono kol onojj havis h avis po p o dek kvin paˆsoj so j da d a ˆcirka˘ cirka˘ uo uo kaj kvar ˆgis gis kvin etaˆgojn gojn da alto!. . . La statuo j en la templo, ˆce ce la pilonoj, pilono j, kaj ˆce ce la sankta lageto havis respondajn proporciojn. En la grandega pordego atendis la faraonon Herhor, la ˆcefpastro cefpastro de la

ˆ * Capitro

IX *

84

ˆ preˆ templo. Cirka˘ uita de tuta stabo de pastroj Herhor salutis la monarhon uita ska˘ u fiere, kaj bruligante bruligante anta˘ u li incensojn, ne rigardis lin. Poste tra la korto li kondukis la faraonon en la hipostilon kaj ordonis enlasi la deputataron en la internon de la mura zono. En la mezo de la hipostil hipostiloo estis estis la ˆsipeto sipeto kun la mumo mumo de la mortin mortinta ta ˆ monarho, kaj ˆce ce amba˘u giaj gˆiaj flan flank koj du same same altaj altaj tronoj. tronoj. Su Surr un unu u sidi sidiˆ gis gˆis ˆ Ramzes Ramze s XIII, XII I, ˆcirka˘ cirka˘uita u ita de la generaloj kaj nomarhoj, sur la alia Herhor, ˆcirka˘ kauita u ˘ ita de la pastroj. La ˆcefpastr cefpastroo Mefres Mefres donis al Herhor Herhor la tiaron tiaron de Amenhotep, kaj la juna faraono duan fojon ekvidis sur la kapo de Herhor la oran serpenton, la simbolon de la reˆ ga ga povo. Ramzes paliˆ gis gis de kolero kaj pensis: “Ne bezonu bezonu mi demeti demeti de vi la ureuson ureuson kun la kapo!. kapo!. . . ” Sed li silentis, sciante, ke en ˆci ci tiu plej granda grand a egipta templo Herhor estas sinjoro, egala al la dioj, kaj potenculo, eble pli granda ol la faraono mem. Dum Du m la tuta tuta tempo, tempo, kiam kiam la popolo popolo pleni plenigad gadis is la korton orton kaj post post la purpura kurteno, apartiganta la mortulojn de la sanktejo, sonis harpoj kaj malla˘utaj utaj kantoj, Ramzes rigardis la ˆcambregon. cambregon. Tuta arbaro de potencaj kolonoj, kovritaj de la planko ˆgis gis la supro per pentraˆ pentraˆoj, mistera lumigo, plafono, pendanta p endanta ie sub la ˆcielo, cielo, faris sur lin premegan impreson. “Kion “Kion valor valoras as — pensis pensis li — gajni batalon batalon apud Sodaj Lagoj?. Lagoj?. . . Konstrui Konstrui tian tian templon, templon, jen estas estas verko verko!. !. . . Kaj ili gin gˆin konst konstrui ruis! s!.. . . ” ˆ li, lia armeo, kaj En tiu momento li sentis la potencon de la pastraro. Cu eˆc la tuta popolo povus renversi ˆci ci tiun templon?. . . Kaj se malfacile malfacile estas sukcesi kontra˘ u konstrua konstru aˆo, ˆcu cu pli facile estos esto s batali bata li kontra˘ u la konstruintoj? El la malagrabla malag rabla j medito medit o j elˆsiris siris lin la voˆco co de la ˆcefpastro cefpa stro Mefres: Mefre s: — Via sankteco — diris la maljunulo — vi la plej nobla konfidato de ˆ skribist l’ dioj (li salutis Herhoron); vi nomar hoj, skribistoj oj kaj simpla simpla popolo! popolo! La glora ˆcefpastro cefpastro de ˆci ci tiu templo, Herhor, alvokis vin, por ke vi juˆ gu, gu, la˘ u la antikva moro, la terajn agojn de la mortinta faraono kaj rifuzu a˘ u donu al li la rajton rajton de l’ enter enterig igo. o. . . La kolero leviˆgis gis al la kapo de l’ faraono. Ne sufiˆcas, cas, ke oni malˆsatas satas lin en ˆci ci tiu loko, loko , sed ili eˆc kuraˆ kur aˆgas gas diskuti pri la agoj de lia patro kaj decidi pri lia lia enter enterig igo. o. . . Sed li trankviliˆgis. gis. Tio estis nur formalaˆ formalaˆo, o, tiel antikva, antikva, kiel la egiptaj ˆ dinastioj. Gustadire tio ne estis juˆ go, go, sed la˘ udo udo de la mortinto. La˘u signo, farita de Herhor, la ˆcefpastroj cefpastroj sidiˆ gis gis sur taburet taburetoj. oj. La noˆ marhoj ho j kaj ka j generalo gener aloj, j, ˆcirka˘ cirka˘ uantaj la tronon de Ramzes, ne sidiˆgis: uantaj gis: por ili oni ne preparis seˆ gojn. gojn. La faraono ekmemoris anka˘ u ˆci ci tiun ofendon; sed li jam tiel regis sin, ke oni ne povis rimarki, ˆcu cu li vidis la malˆsaton saton al la siaj. Dume la sankta Mefres meditis pri la vivo de la mortinta sinjoro. — Ramzes XII — diris li — faris neniun el la kvardek du pekoj, do la

ˆ * Capitro

IX *

85

 juˆgo go de dioj estos favora por li. Krom tio la reˆga ga mumo, dank’ al la escepta zorgemo de la pastroj, pastro j, estas provizita per ˆciuj ciuj amuletoj, amuleto j, preˆ goj, goj, konsiloj kaj ˆuroj, uro j, estas do sendube, sendub e, ke la faraono jam loˆ gas gas kun la dioj, dio j, sidas apud Oziriso kaj mem estas Oziriso. La dia naturo de Ramzes XII montriˆ gis gis jam dum lia tera vivo. Li regis pli ol tridek jarojn, donacis al la popolo profundan pacon kaj konstruis a˘ u finis multe da temploj. Krom tio li mem estis ˆcefpastro cefpastro kaj superi superiss per sia sia pieco pieco la plej plej piajn pastroj pastrojn. n. En lia regad regadoo la unuan unuan lok lokon okupis okupis la respekto respekto al la dioj kaj la relevado relevado de la sankta sankta pastraro. pastraro. Pro tio ˆ amis lin la ˆcielaj cielaj fortoj, kaj unu el la tebaj teba j dioj, dio j, Honsu, petita de la faraono, ˆ bonvolis iri en la landon Buhen kaj tie elpelis la malbonan spiriton el la reˆga ga filino. Ripozinte iom, Mefres da˘ urigis: urigis: — Nun, altranguloj, kiam mi pruvis al vi, ke Ramzes XII estis dio, vi demandos, demandos, por kia celo ˆci ci tiu supera estaˆ estaˆo o malsupreniris malsupreniris la egiptan teron kaj pasigis sur ˆgi g i kelkd kelkdek ekon on da jaroj? jaroj? Po Porr levi levi la mondo mondon, n, kiu kiu falis falis de la ruino ruino de kredo. Kiu sin sin okupas hodia˘ hodia˘ u pri la pieco, kiu zorgas plenumi la volon de la dioj? En la malproksima nordo ni vidas grandan asirian popolon, kiu kredas nur la forton de la glavo, kaj anstata˘ u saˆgo go kaj pieco, sin okupas per la skla sklavi vigo go de la popoloj. popoloj. Pli Pli proks proksim imee de ni loˆ logas gˆas Fenicianoj, por kiuj kiuj la oro estas dio, dio, la trompo trompo kaj procent procentegoj egoj estas ilia pieco. pieco. Fine Fine aliaj ˆ popoloj, Hetoj oriente, Libianoj okcidente, Etiopianoj sude kaj Grekoj sur Mediteraneo estas barbaroj kaj rabistoj. Anstata˘ u labor la bori, i, ili i li ˆstelas, stela s, ansta a nstata˘ ta˘u perfektiˆ gi g i en la saˆgo, go, ili drinkas, ludas ostojn a˘u dormas, kiel lacaj brutoj. En la mondo ekzistas nur unu vere pia kaj saˆ ga popolo, la egipta, sed rigardu, ga kio okazas anka˘ u ˆci ci tie? Alfluis Alfluis sendiaj fremduloj, fremduloj, kaj la religio falis anka˘ anka˘ u ˆce ce ni. La nobelulo j kaj altranguloj altrangulo j ˆce ce kruˆcoj co j da vino mokas la diojn dioj n kaj la eternan eternan vivon, vivon, la popolo ˆetas etas koton koton sur la sanktajn sanktajn statuojn statuojn kaj ne faras faras oferojn al la temploj. La piecon anstata˘ uis uis la lukso, la saˆgon gon la malˆcastec cas teco. o. ˆ volas porti grandegajn perukojn, sin olei per eksterordinaraj parfumoj, Ciu posedi brodita jn per p er oro ˆcemizojn cemizo jn kaj anta˘ utukojn, sin ornami per ˆcenoj ceno j kaj braceletoj, braceleto j, inkrustitaj inkru stitaj per multekostaj ˆstonoj. stono j. La hordea pano ne sufiˆ su fiˆcas cas plu al li: li deziras kukojn kukojn kun lakto kaj kaj mielo; la piedojn li lavas lavas per biero, la soifon li estingas per eksterlandaj eksterlanda j vinoj. La tuta nobelularo nob elularo dronas en ˆsuldoj, suldo j, la popolo pop olo estas batata kaj troˆsarˆ sarˆ gita, en diversaj lokoj eksplodas ribeloj. Kion gita, mi diras: diras: en divers diversaj aj lokoj lokoj!. !. . . De iom da tempo; tempo; dan dank’ k’ al miste misteraj raj kons konspi pi-ˆ rantoj en la tuta Egipto, longe kaj larˆ ge, g e, ni a˘ udas udas unu unu krion: krion: “Ciun sepan tagon tagon donu donu al ni la ripozon!. ripozon!. . . Ne batu nin nin sen juˆ go!. g o!. . . Do Dona nacu cu al ni po un unu u bedo da tero kiel propraˆ propraˆon!. . . ” Tio anta˘ udiras la ruinon de nia ˆstato, stato, kontra˘ u kiu oni devas devas trovi rimedon rimedon.. La sola savo estas estas la religio, religio, kiu instruas instruas nin, ke la popolo devas labori, la sanktaj viroj, kiuj konas la volon l’ dioj, devas montri al ˆgi gi la laboron, la faraono kaj liaj oficistoj devas devas kontroli, kontroli, ˆcu cu la tasko estas konscience plenumata. Tion instruas al ni la religio; konforme

ˆ * Capitro

IX *

86

al tiaj principo principojj regis la ˆstaton Ramzes-Oziris Ramzes-Oziris XII egala al la dioj. Kaj ni, la ˆcefpastroj, cefpastroj, honorante honorante lian piecon, gravuros gravuros la jenan surskribon en la tomboj kaj temploj: “Horus bovo, Apis forta, kiu kunigis la kronojn de la regno, ora nizo, reganta per la glavo, venkinto de na˘ u popoloj, reˆgo go de Supra kaj Malsupra Egipto, sinjoro de du mondoj, filo de la suno, Amen-mer-Ramessu amata de Amon-Ra, sinjoro kaj estro de Tebaido, filo de Amon-Ra, adoptita de ˆ reˆgo Horus, kaj naskita de Hormahis, go de Egipto, estro de Fenicio, reganta na˘u popolojn.” popolojn.” Kiam la propono estis akceptita per aklamo, de post la kurteno elkuris dancistinoj kaj dancis anta˘ u la sarkofago sanktan dancon; la pastroj ekbruligis incensojn. Poste Poste oni demetis la mumon mumon de la ˆsipeto sipeto kaj transportis en la sanktejon de Amon, kien Ramzes XIII ne havis rajton eniri. Balda˘ u la religia ceremonio estis finita kaj la ˆceestantoj ceestantoj forlasis forlasis la templon. Revenante en la palacon de Luksor, la juna faraono tiel dronis en siaj pensoj, ke li preska˘ u ne rimarkis la sennombran amason kaj ne a˘ udis udis giajn ˆgiajn kriojn. “Mi ne povas trompi mian propran koron — diris Ramzes al si mem. — La ˆcefpastroj cefpastro j malˆsatas satas min, kio okazis ankora˘ u al neniu faraono; ili eˆc montras al mi, kiel mi povas reakiri ilian favoron. Ili volas regi la ˆstaton, staton, kaj ka j mi devas devas zorgi, ke oni plenum plenumu u iliajn ordonojn. . . Sed estos alie: alie: mi ordonas, ordonas, kaj vi devas devas plen plenumi. umi. . . Kaj a˘u mi pereos, a˘ u mi apogos sur viaj nukoj mian reˆgan g an piedon...” Du tagojn la respektinda mumo de Ramzes XII restis en la templo de Amon, en tiel dia loko, loko, ke, ekster Herhor kaj Mefres, eˆc la ˆcefpastroj cefpastroj ne povis tien eniri. Anta˘u la mortinto lumis nur unu lampo, kies flamo, mirakle konservata, neniam estingiˆgadis. gadis. Super la mortinto flugpendis la simbolo de ˆ tio estis maˆsino la animo, nizo kun homa kapo. Cu sino a˘ u reala vivanta estaˆo, o, neniu neniu sciis. sciis. Certe Certe estis estis nur, ke la pastroj, pastroj, kiuj kiuj kuraˆ kuragis gˆis sekrete rigardi la kurtenon, kurtenon, vidis, vidis, ke la estaˆ estaˆo o pendis en la aero sen apogo, movante movante la lipo jn kaj okulojn. Oni da˘ urigis urigis la funebran ceremonion, c eremonion, kaj ka j la ora o ra ˆsipeto sipeto transportis la mortinton tinton sur la alian bordon de Nilo. Sed anta˘ anta˘ ue, ue , ˆcirka ci rka˘ uita u˘ita de grandega sekvantaro de pastroj, ploristinoj, soldatoj kaj popolo, meze de la incensa fumo, muziko kaj kantoj, ˆgi gi traveturis la ˆcefan cefan straton de Teboj. ebo j. Tio Tio estis estis eble la plej plej bela strat stratoo en la egip egipta ta regno: regno: larˆ larˆ ga, glata, kun ˆ j kvar- eˆc kvinetaˆ du vicoj de arboj. Giaj Gia kvinet aˆgaj g aj domoj, de la fundamento gis gˆis la supro estis kovritaj de mozaiko, a˘ u skulptitaj skulptitaj kolore. kolore. Tio faris impreson, impreson, ke oni pendigis sur la konstruaˆ konstruaˆoj grandegajn grandega jn kolorajn tapiˆsojn, so jn, a˘ u ke oni kovris kovris ilin per kolosaj kolosaj pentraˆ pentraˆoj, prezentantaj prezentantaj la laboron de l’ komercistoj, komercistoj, metiistoj, maristoj, kaj malproksimajn landojn kaj popolojn.

ˆ * Capitro

IX *

87

Unuvorte, tio ne estis strato, sed pli guste gˆuste grandega galerio de pentraˆ pentraˆoj, barbare designitaj, trobrile pentritaj. La funebra funebra procesio procesio trairis trairis de la nordo al la sudo du kilomet kilometrojn. rojn. ProkProksimume en la centro de l’ urbo gi gˆi haltis kaj poste sin turnis al la okcidento, al Nilo. En tiu loko, en la mezo de la rivero estis granda insulo, al kiu kondukis ponto, konstruita sur ˆsipetoj. sipeto j. Por eviti malfeliˆcan can okazon, la generaloj generalo j komandantaj la procesion ankora˘ u unu fojon ordigis la sekvantaron, starigis po kvar homoj homo j en ˆciu ciu vico kaj ordonis al ili iri tre malrapide, ne paˆsante sante ritme. r itme. Por tiu celo la orkestroj orkestroj en la fronto ludis kantojn, ˆciun ciun de malsama malsama takto. Post kelke da horoj la procesio trapasis unu ponton, la insulon, la alian ponton kaj atingis la maldekstran, okcidentan bordon de Nilo. Se la orientan parton de Teboj oni povas nomi la urbo de l’ dioj kaj reˆ goj, goj, la okcidenta estis la kvartalo de memorigaj temploj kaj tomboj. La procesio procesio iris de Nilo al la montoj, montoj, tra la meza vojo. vojo. Sude de la vojo sur altaˆ altaˆo staris templo, memoriganta memoriganta la venkojn venkojn de Ramzes III; I II; giaj gˆiaj muroj ˆ estis kovritaj per portretoj de la venkitaj popoloj: Hetoj, Hetoj, Araboj, Libianoj, Libianoj, Amoreoj, Filistenoj, Filistenoj, Etiopianoj. Etiopianoj. Iom pli malsupre leviˆ levigis gˆis du grandegaj statuoj de Amenhotep II, kvin etaˆgojn gojn altaj, malgra˘ u ilia sidanta teniˆgo. go. Unu el la statuoj posedis miraklan econ: kiam la radioj de la leviˆganta ganta suno falis sur gin, gˆin, la statuo sonis, kiel harpo, kies kordojn kordo jn oni disˆsiris. siris. Ankora˘ u pli proksim p roksimee de la vojo, vojo , ˆciam ciam maldeks m aldekstre tre de d e gi, gˆi, staris Ramesemu, ˆ ne tre granda, sed bela templo de Ramzes II. Gian peristilon gardis statuoj, kun la simboloj simboloj de la reˆga ga pov p ovoo en la manoj. En la korto korto estis anka˘ u statuo de Ramzes II, kvar etaˆgojn gojn alta. alta. La vojo seninterr seninterrompe ompe iris iris delik delikate ate supren; pli kaj pli klare oni povis povis vidi la krutajn altaˆ altaˆojn, ojn, truitajn kvaza˘ kvaza˘ u spongo: spongo: tio tio estis estis la tomboj tomboj de la ˆ egiptaj altranguloj. Ce la eniro al ili, inter inter krutaj ˆstonegoj troviˆ trovigis gˆis la tre originala templo de la reˆ gino gino Hatasu. La konstruaˆ konstruaˆo estis kvarcent kvarcent kvindek paˆsojn so jn longa. longa . De la korto, ˆcirka˘ cirka˘ uita de muro, oni eniradis en alian korton, uita ˆcirka˘ kauitan u ˘ itan de kolon kolonoj, oj, sub kiu estis subtera subtera templo. templo. De la kolon kolonaa korto korto oni eniradis per ˆstuparo stuparo en templon, elhakitan en ˆstonego, stonego, sub kiu anka˘ u estis subt su bter eraˆ aˆo o j. Tiamaniere la templo havis du etaˆ gojn: gojn : malsupran kaj supran, supr an, el e l kiuj ˆciu ciu estis dividita same. La ˆstuparo stuparo estis e stis grandega; grandeg a; anstata˘ anstatau˘ balustrado gi gˆi havis du vicojn de sfinksoj; sfinkso j; la eniron al ˆciu ciu ˆstuparo stuparo gardis du sidantaj statuoj. statuo j. De la templo de Hatasu komenciˆ gis malgaja intermonto, kiu kondukis de gis la tomboj de l’ altranguloj al la tomboj de l’ reˆgoj. go j. Inter ˆci ci tiuj du kvartaloj estis la elhakita en ˆstonego stonego tombo de la ˆcefpastro cefpastro Retemenof; ˆcambroj cambroj kaj koridoroj, formantaj gin, gˆin, okupis sub la tero pli ol unu hektaron. La vojo en la intermonto fariˆ g is tiel kruta, ke la homoj devis helpi la gis tirantajn tirantajn bovojn kaj pu puˆˆsi si la funebran ˆsipeton. sipeton. La sekvantar sekvantaroo iras kvaza˘ kvaza˘ u

ˆ * Capitro

IX *

88

sur kornico, elhakita sur flanko de la ˆstonego, stonego, fine gi gˆi haltas sur vasta placo, dekkelkon da etaˆgoj goj super la fundo de la intermonto. Tie troviˆgas gas pordo, kondukanta en la subteran tombon, kiun konstruis al ˆ tiu tombo estas tuta palaco si la faraono dum la tridek jaroj de sia regado. Ci kun ˆcambroj cambroj por la sinjoro, sinjoro, por la familio kaj servistoj, servistoj, kun manˆ goˆ go ˆcamb ca mbrro, dormoˆcambro cambro kaj banejo, b anejo, kun kapeloj de diversaj diversa j dioj, dio j, fine kun puto, sur kies fundo estas malgranda ˆcambro, cambro, en kiu eterne ripozos rip ozos la mumo de la faraono. ˆ Ce la ruˆga ga lumo l umo de la l a torˆ to rˆcoj co j oni on i vidas vi das la muro mu rojn jn de d e ˆciuj ciu j ˆcambro camb roj, j, kovrit kov ritaa jn da preˆ goj goj kaj pentraˆ pentraˆoj, o j, kiuj prezentas ˆciujn ciujn okupojn okupo jn ka j distraˆ distraˆojn de la mortinto: mortinto: ˆcasojn, casojn, konstruadon konstruadon de temploj kaj kanaloj, triumfajn vojaˆ gojn, solenojn por la honoro de l’ dioj, batalojn kontra˘ u la malamikoj, laboron de la popolo... Sed tio ne sufiˆcas: cas: la ˆcambroj cambroj ne nur estas plenplenaj plenplena j de mebloj, meblo j, vazoj, vazo j, veturiloj, armiloj, floroj, viando, kukoj, vino, sed estas tie anka˘ u multe da statuoj. Tio estas dive diversaj rsaj portretoj portreto j de Ramzes XII, XII, de liaj pastroj, ministroj, virinoj, soldatoj soldato j kaj sklavoj. La sinjoro eˆc en la alia mondo ne n e povas vivi sen multekostaj mebloj, me bloj, sen luksa manˆgo go kaj sen fidela j servisto j. Kiam la funebra fu nebra veturilo haltis ˆce ce la eniro en la tombon, la pastro j prenis la reˆgan gan mumon el la sarkofago kaj metis gin gˆin sur la tero, apoginte la dorson al la ˆstonego. Tiam Ramzes XII I bruligis bruligis incenson anta˘ u la restaˆ restaˆoj o j de l’ patro, kaj la reˆgino gin o Nikotris Nikot ris,, ˆcirka˘ cir ka˘ upreninte la kolon de la mumo, komencis upreninte paroli kun larmoj: — Mi estas via fratino, via edzino Nikotris, ne forlasu min, ho granda! ˆ Cu vi efektive deziras, mia bona patro, ke mi foriru? Se mi foriros, vi restos sola, kaj ˆcu cu iu estos kun vi?. . . La ˆcefpastro cefpastro Herhor bruligis incenson anta˘ u la mumo, ka j Mefres verˆ verˆsis sis vinon kaj diris: ˆ de — Al via samulo mi oferas tion, Oziris-Mer-amen Ramzes, monarho Malsupra kaj Supra Egipto, kies voˆco co estas justa anta˘ u la granda dio. ˆ Poste eksonis la larmistinoj kaj pastraj horoj: ˆ Horo I. — Plendu, plendu, ploru, ploru, senˆ cese cese ploru, tiel la˘ ute, ute, kiel vi pov povas. as. . . La ploris ploristi tinoj. noj. — Ho nobla nobla vojaˆ vojaganto, gˆanto, kiu direktas direktas siajn paˆ paˆsojn sojn al la lando de la eterneco, kiel rapide oni forˆ forˆsiras siras vin de ni!. . . ˆ ˆ li tre amis Honsu’n ˆ Horo II. — Kiel bela estas, kio okazas al li! Car de Teboj, la dio permesis al li atingi la okcidenton, en la mondo de la generacioj de liaj servist servistoj. oj. La ploristinoj p loristinoj.. — Ho vi, kiun ˆcirka˘ cirka˘ uadis tiom da servistoj, nun vi estos uadis en la tero, tero, kiu ordonas ordonas la solecon solecon.. . . Vi, kiu havis havis delikatajn delikatajn vestojn vestojn kaj amis amis puran tolaˆon, on, vi kuˆsas sas nun en la vesto hiera˘ hieraua!... u˘a!... ˆ ro I. — En paco al Okcid Horo Ho Okciden ento, to, ho nia nia sinj sinjoro oro,, iru iru al Okcid Okciden ento to.. . . Ni ree ekvidos ekvidos vin, kiam venos venos la tago de la eterneco, ˆcar car vi iras en la landon,

ˆ * Capitro

IX *

89

kiu kunigas kunig as ˆciujn ciujn homo jn. Komenciˆgis gis la lastaj ceremonioj. Oni alkondukis bovon kaj antilopon, kiujn devis mortigi Ramzes XIII, sed mortigis ilin lia anstata˘ uanto uanto religia, la ˆcefpastro cefpastro Sem. La malsuperaj pastroj pastro j rapide buˆ b uˆcis cis la besto b estojn; jn; Mefres kaj Herhor preninte la femuro jn, vice almetis almetis ilin al la buˆso so de la mumo. Sed la mumo ne volis volis manˆ gi, gi , ˆcar ca r gi gˆi ne estis ankora˘ u vivanta, kaj ˆgia gia buˆso so estis fermita. fermit a. Por forigi la malhelpon, Mefres lavis ˆgin gin per sankta akvo kaj incensis per parfumoj kaj aluno, dirante: — Jen staras mia patro, jen staras staras Oziris-Me Oziris-Mer-am r-amenen-Ram Ramzes. zes. Mi estas via via filo, filo, mi estas estas Horus, Horus, mi venas venas al vi, vi, por vin pu puri rigi gi kaj vivigi vivigi.. . . Mi ree kunmetas viajn ostojn, osto jn, kunigas, kio estis distranˆcita, cita, ˆcar car mi estas Horus, la venˆganto ganto de mia patro. patro. . . Vi sidas sidas sur la trono de Re, kiu venas venas de Nut, kiun kiun naskas Re ˆciumatene, ciumat ene, kiu naskas Mer-amen-Ra Mer-a men-Ramzeso mzeson n ˆciutage, ciuta ge, kiel Re. Parolante tiel, la ˆcefpastro cefpa stro tuˆsis sis per amuleto j la buˆson, son, bruston, brust on, manojn mano jn kaj piedojn de l’ mumo. ˆ Ree eksonis la horoj. ˆ Horo I. — Oziris-Mer-amen-Ramzes manˆ gos gos de nun kaj ka j trinkos t rinkos ˆcion, cion, kion manˆgas gas kaj trinkas la dioj. Li sidas sur ilia loko, li estas sana kaj forta, kiel ili... ˆ Horo II. I I. — Li havas la povon p ovon en ˆciuj ciuj sia j membroj; membro j; li malamas ne manˆ gi, gi, kiam li estas malsata, kaj ne trinki, kiam li soifas. ˆ Horo I. — Ho dioj, donu al Oziris-Mer-amen-Ramzes mil milojn da kruˆcojn cojn da vino, mil vestojn, vestojn, panojn kaj bovojn. . . ˆ Horo II. I I. — Ho vi, vivanta vivantajj sur la tero, kiuj trapasos trapaso s ˆci ci tie, se la vivo estas por vi kara kaj la morto abomena, se vi deziras, ke viaj honoroj transpasu al viaj posteulo j, diru ˆci ci tiun preˆ gon gon por la mortinto, enterigita enterigita ˆci ci tie. . . Mefres. — Ho vi grandaj, vi profetoj, vi princoj, skribistoj kaj faraonoj, vi aliaj homoj, kiuj venos mil jarojn post mi, se iu el vi anstata˘u mia nomo metus metus la sian, Dio punos punos lin per la detruo detruo de lia persono persono sur la tero. . . Post ˆci ci tiu t iu malben ma lbenoo la pastro pastr o j ekbrulig ekb ruligis is la torˆcojn, co jn, prenis pren is la reˆ gan gan mumon kaj remetis gin gˆin en la keston, keston, kaj kun la kesto en la ˆstonan stonan sarkofagon, sarkofagon, kies generalaj ˆgeneralaj konturoj konturoj havis havis homan formon. formon. Po Poste ste ili forporti forportiss la grandegan grandegan ˆsargon gˆon en la tombon. Trapasinte ˆce ce la lumo de l’ torˆcoj co j kelke da koridoroj kaj ˆcambroj, cambroj, ili haltis haltis en un unu, u, kie estis estis la puto. Ili mallevi malleviss la sarkofag sarkofagon on en la truon kaj ili mem eniris post gi gˆi en la malsupran malsupra n subtera subter aˆon. Tie ili lokis la sarkofagon en malvasta ˆcambro cambro kaj rapide masonis la truon, tiel ke eˆc la plej sperta okulo, ne trovus trovus la eniron eniron en la tombon. tombon. Poste Poste ili revenis revenis supren kaj kaj same same zorge zorge masonis la eniron en la puton. ˆ Cion ˆci ci plenumis la pastroj pastro j mem sen atestanto j, kaj plenumis tiel perfekte, p erfekte, ke la mumo de Ramzes XII gis gˆis la hodia˘ ua ua taˆgo go ripozas en sia mistera loˆ gejo, gejo,

ˆ * Capitro

IX *

90

rifuˆginte ginte tie ne nur de la ˆstelistoj, stelisto j, sed anka˘ u de la moderna scivolemo. Dum dudek na˘ u jarcentoj oni superfortis multe da reˆ gaj ga j tomboj, tombo j, sed ˆci ci tiu restis netu ne tuˆˆsit si ta. Dum unu pastra grupo estis kaˆ kaˆsanta santa la restaˆ restaˆojn de la pia faraono, alia, lumiginte la subterajn subtera jn ˆcambrojn, cambrojn, invitis la vivanto vivantojn jn al festeno. En la manˆgoˆ goˆcambron cambron eniris Ramzes XIII, la reˆ gino Nikotris, Sem kaj degino kkelko kkelko da civilaj civilaj kaj militistaj militistaj altranguloj. altranguloj. En la mezo de la ˆcambro cambro staris tabl ta bloo j, ˆsarˆ sa rˆgitaj gitaj per manˆgaˆ gaˆoj, vino kaj floroj, kaj apud la muro sidis la porˆ ˆsajnis fira statuo de l’ mortinta sinjoro. Gi sajn is rigardi la ˆceestantojn ceestantojn kaj per melankolia rideto inviti ilin al la manˆgo. go. La festeno festeno komenci komenciˆ gis gˆis per sankta danco, akompanata de la kanto de unu el la plej altaj pastrinoj: ˆ ˆ “Guu la tago jn de l’ feliˆco, co, ˆcar car la vivo da˘ uras uras nur nur unu momen momenton. ton. . . Guu la feliˆ feliˆcon, con, ˆcar car kiam vi eniros en la tombon, vi ripozos tie eterne, la tutan longon de ˆciu ciu tago!. . . ” Post la pastrino ekparolis profeto, kaj akompanata de harpoj, li diris per kantan kant anta ta voˆco: co : “La mondo estas esta s senˆcesa cesa ˆsanˆ sanˆ go go kaj senˆ senˆcesa cesa renovig renovigo. o. Tio estas saˆ ga aranˆgo go de la sorto, admirinda decido de Oziriso, ke kiam unu korpo detruiˆgas gas kaj pereas, restas post ˆgi gi aliaj korpoj. korpoj. . . La faraonoj, faraonoj, ˆci ci tiuj dioj, kiuj estis estis anta˘ u ni, ripozas en siaj piramidoj; iliaj mumoj kaj samuloj restis; sed la palacoj, kiujn ili konstruis, ne restas plu sur la anta˘uaj uaj lokoj, ili ne ekzistas plu. . . Ne malesperu do, sed sekvu vian deziron kaj feliˆcon; con; ne uzu vian koron, anta˘ u kiam venos la tago en kiu vi petegos, kaj Oziriso, la dio, kies koro ne batas plu, favore a˘ usku u skult ltos os viajn petojn. petojn. . . La plendoj plendoj de la tuta mondo mondo ne redonos la feliˆcon con al la homo, kiu kuˆsas sas en la tombo; guu gˆuu do la tagojn de la feliˆco co kaj ne estu maldiligenta en la gojo. gˆojo. Vere, ne ekzistas homo, kiu povus kunporti sian havon en la alian mondon, vere, ne ekzistas homo, kiu foriris tien tien kaj kaj reveni revenis! s!.. . . ” La festeno estis finita kaj la ˆceestantoj, ceestantoj, ankora˘ ankora˘ u unu fojon incensinte la statuon statuon de la mortin mortinto, to, ekiris ekiris revene revene al Teboj. En la templo de la tombo tombo restis nur pastroj, por akurate fari oferojn al la sinjoro, kaj soldatoj, por gardi la tombon de malpiaj malpiaj atencoj de l’ ˆstelistoj. stelistoj. Ramzes XII XI I restis sola en sia mistera ˆcambro. cambro. Tra la malgranda fenestro, kaˆsita sit a en la ˆstoneg sto nego, o, apena ap ena˘ u˘ penetris al li la krepusko; anstata˘ u strutaj plumoj murmuretis murmuretis super la sinjoro la flugiloj de l’ grandegaj vespertoj; anstata˘ u muziko sonis nokte ˆgemantaj gemantaj blekoj de l’ hienoj, kaj de tempo al tempo la potenca voˆco co de la leono, kiu de sia dezerto salutis salutis la faraonon en la tombo.

LA FARAONO

91

ˆ Capitro X Post la enterigo de la faraono Egipto revenis al la ordinara vivmaniero, kaj Ramzes XIII al la ˆstataj stata j afero a feroj. j. ˆ vizitis la urbojn trans En la monato Epifii (aprilo, majo), la nova monarho Teboj, sur la bordoj de Nilo. Li estis en Sni, urbo tre komerca kaj industria, kie troviˆgis g is la templo de Kneph, a˘ u la “anim “animoo de la mond mondo” o”.. Li vizit vizitis is Edfu’n, kies templo kun deketaˆ gaj pilonoj posedis grandegan bibliotekon de gaj papirusoj, kaj sur la muroj skribitan kaj pentritan kvaza˘ u enciklopedion de la tiama geografio, astronomio kaj teologio. Li haltis en la ˆstonminejoj stonminejoj de ˆ Hennu; en Nubio a˘ u Kom-Ombo li faris oferon al Horus, la dio de la lumo, kaj al Sebek, kiu estas la spirito spirito de la krepusk krepusko. o. Li estis estis sur la insulo insulo Ab, kiu inter la nigra n igrajj ˆstonegoj stonego j havis aspekton aspe kton de smeraldo, naskis la plej bona b onajn jn daktilojn daktiloj n ka j estis nomata la ˆcefurbo cefurbo de l’ elefantoj; ˆcar car tie koncentriˆ gis la tuta komerco de la eburo. Fine li vizitis la urbon Sunnu, ˆce ce la unua katarakto de Nilo, estis en la grandegaj minejoj de granito kaj sienito, kie oni fendis la ˆstonegojn stonegojn per kojnoj, saturitaj de akvo, akvo, kaj hakis obeliskojn, na˘ nau˘ etaˆgojn gojn altajn. ˆ kie sin montris la nova sinjoro de Egipto, la regnanoj salutis lin kun Cie, furioza entuziasmo. Eˆc la krimuloj, krimulo j, laborantaj labora ntaj en la minejoj, minejo j, kies korpo estis kovrita de necikatriˆgintaj gintaj vundoj, vundo j, eˆc ili guis gˆuis la feliˆ feliˆcon: con: la faraono ordonis liberigi ilin de la laboro por tri tagoj. Ramzes Ramzes XIII povis povis esti konte kontent ntaa kaj fiera: fiera: neniu neniu faraono faraono dum sia venka venka ˆ trium triumfo fo estis estis tiel tiel akcep akceptat tata, a, kiel kiel li du dum m sia sia paca paca eksk ekskur urso. so. La nomar nomarhoj, skribistoj skribisto j kaj ˆcefpastroj, cefpastro j, vidante la senliman konfidon de la pop popolo olo al la nova faraono, kliniˆ klinigis gˆis anta˘ u lia povo kaj murmuretis inter si: — La popolaˆco co estas kvaza˘ kvaza˘ u aro aro de bov bovoj, kaj ni kiel kiel prud pruden entaj taj kaj ˆsparemaj sparemaj formikoj. formikoj. Ni respektu do la novan novan sinjoron, sinjoron, por ke ni guu gˆuu la sanon kaj gardu niajn domojn de la ruino. Tiamaniere Tiamaniere la opozicio op ozicio de la altranguloj, tre forta anta˘ u kelke da monatoj, hodia˘ u eksilentis kaj cedis la lokon al senlima humileco. La tuta aristokratio kaj pastraro falis sur la vizagon anta˘ u Ramzes XIII; sole Mefres kaj Herhor restis neflekseblaj.

ˆ * Capitro

X*

92

Ne estas do mirinde, ke kiam la faraono revenis de Sunnu Tebojn, tuj en la unua tago la granda trezoristo alportis al li malbonajn nova novaˆojn. ojn. ˆ — Ciuj temploj — diris li — rifuzis al la trezorejo la krediton kaj plej humile petegas vian sanktecon, ke en la da˘uro uro de du jaroj vi ordonu pagi la sumojn, sumojn, pruntit pruntitajn ajn de ili. . . ˆ — tio estas la verko de la — Mi komprenas — respondis la monarho sankta Mefres!. . . Kiom ni ˆsuldas suldas al ili? ˆ — Cirka˘ u kvindek kvindek mil talen talentojn. tojn. . . — Kvindek mil talentojn mi devas pagi en la da˘ uro u ro de du jaroj!...— ripetis la faraono. — Kaj poste, kio ankora˘u?... u ?... — La impostoj alfluas tre malrapide — diris la trezoristo. — Jam de tri monatoj ni ricevas apena˘ u la kvaronon kvaronon de tio, kion oni ˆsuldas al ni. . . — Kio okazis? La trezoristo estis embarasita. — Mi a˘ udis — diris li — ke iuj homoj klarigis al la kamparanoj, ke dum udis la regado regado de via sanktec sanktecoo ili povas povas ne pagi la impostojn. impostojn. . . — Oh! Oh!. Oh!. . . — ekkriis ekkriis Ramzes ridant ridantee — tiuj tiuj homoj ˆsajnas sajnas al mi tre simi similaj laj al la nobla nobla Herh Herhor. or. . . Li do vola volass morti mortigi gi min per mals malsato ato?. ?. . . Kiel Kiel vi pagas pagas la kurantajn kurantajn elspezojn? elspezojn? — aldoni aldoniss li. — La˘ u la ordono de Hiram pruntas al ni Fenicianoj — respondis la trezoristo. zoristo. — Ni jam prenis prenis ok mil talen talentojn. tojn. . . — Sed vi donas al ili kvitancojn? — Kvitancojn Kvitancojn kaj garantiojn. garantiojn. . . — eksopiris eksopiris la trezorist trezoristo. o. — Ili diras, ke ke tio estas simpla formalaˆ formalaˆo; tamen ili loˆ giˆ giˆgas gas en la bienoj de via sankteco kaj forprenas de la kamparanoj ˆcion, cion, kion ili pov p ovas. as. . . Ebriigi Ebriigita ta de la akcept akceptoo de la popolo kaj de la hu humil mileco eco de l’ riˆ riˆculoj, culoj, la faraono ne koleris plu kontra˘ u Herhor Herhor kaj Mefres Mefres.. La tempo tempo de la kole kolero ro pasis, venis la momento de l’ agado, kaj en la sama tago Ramzes kombinis planon. En la sekvinta tago li alvokis siajn plej p lej konfidindajn homojn: homoj n: la ˆcefpastron cefpastron Semon, la profeton Pentueron, la favoraton Tutmozison kaj la Fenicianon Hiramon. Kiam ili kunvenis, li diris: — Kredeble vi scias, ke la temploj postulis, ke mi redonu al ili la sumojn, ˆ ˆsuldo kiujn pruntis de ili mia eterne vivanta patro. Ciu suldo estas sankta, kaj tiun de la dioj mi dezirus pagi anta˘u ˆcio. cio. Sed mia trezorejo estas malplena, ˆcar car eˆc la impostoj imposto j alfluas neakurate. . . Kaj tial mi opinias, ke la ˆstato stato estas en danˆ gero kaj mi estas devigita, por havi monajn rimedojn, min turni al la gero trezoroj, gardataj en Labirinto. La du pastroj faris maltrankvilan movon. — Mi scias — da˘urigis urigis la faraono — ke la˘ u niaj sanktaj leˆ goj, goj, mia dekreto ne sufiˆ sufiˆcas cas por malfer malfermi mi al ni la kelojn kelojn de Labirin Labirinto. to. Sed la tieaj pastroj pastroj klarigis klarigis al mi, kion mi devas devas fari. Mi devas devas kunvoki kunvoki reprezentantojn reprezentantojn de ˆciuj ciuj

ˆ * Capitro

X*

93

klasoj de Egipto, po dek tri de ˆciu ciu klaso, kaj ricevi de ili konfirmon konfirmon de mia volo... En ˆci ci tiu momento la faraono ekridetis ka j da˘ daurigis: ˘ — Hodia˘ u mi alvokis vin, por ke vi helpu min kunvoki la reprezentantojn de la klasoj, kaj jen kion mi ordonas al vi: vi, nobla Sem, elektos al mi dek ˆ . . . Vi, tri pastrojn kaj dek tri nomarhojn. hojn Vi, pia pia Pent Pentuer uer,, venigo enigoss de div diversaj ersaj nomesoj nomesoj dek tri kampara kamparanojn nojn kaj dek tri metiis metiistojn. tojn. . . Tutmozis utmozis liveros liveros dek tri oficirojn kaj dek tri nobelulojn, la princo Hiram dek tri komercistojn. Mi deziras, ke la reprezentantoj plej balda˘ u kunvenu en mia palaco en Memfiso kaj, ne perdante tempon en vana babilado, decidu, ke Labirinto devas liveri monon monon al mia trezore trezorejo. jo. . . — Mi kuraˆgas gas rememorigi r ememorigi al via sankteco sankte co — interrompis la ˆcefpastro cefpastro Sem — ke en la konsilo devas ˆceesti ceesti la noblaj nobla j Herhor ka j Mefres, kaj ke ili posedas la rajton, ra jton, eˆc la devon kontra˘ ustari, ustari, ke oni tuˆsu su la trezorejon de Labirinto. — Bone, mi plene konsen konsentas. tas. . . — vive vive respondis la faraono. faraono. — Ili prezenprezentos siajn motivojn, mi mia jn. La kunveno decidos, ˆcu cu la ˆstato stato povas ekzisti sen mono kaj ˆcu cu prudente estas amasigi trezoro t rezorojn jn en keloj, dum du m la registaron regista ron minacas la mizero. — Per kelke kelke da safiroj, kiuj kuˆ kuˆsas sas en Labirinto, Labirinto, oni povus pagi ˆciujn ciujn feniciajn feniciajn ˆsuldojn!. suldojn!. . . — diris Hiram. — Mi tuj iras inter la komercistojn komercistojn kaj liveros liveros ne dek tri, sed dek tri mil tiajn, tia jn, kiuj voˆcdonos cdonos la˘ u la ordonoj de via sank sanktec teco. o. . . ˆ Dirinte tion, la Feniciano falis sur la vizaˆgon gon kaj adia˘ uis uis la monarhon. Kiam Hiram foriris, la ˆcefpastro cefpastro Sem diris: — Mi ne scias, ˆcu cu bone estas, ke en la kunveno kunveno partoprenis partoprenis fremdulo. fremdulo. ˆ — Li devis devis parto partopre preni ni!. !. . . — ekkrii ekkriiss la faraon faraono. o. — Car li ne sole havas grandan influon je niaj komercistoj, sed kio estas pli grava, li liveras al ni hodia˘ u monon. . . Mi volis konvinki konvinki lin, ke mi pensas pri tio, kion mi ˆsuldas al li, kaj ke mi havas rimedojn por pagi ˆgin... g in... Sekvis silento, kiun profitis Pentuer, dirante: — Se via sankteco permesos, mi tuj forveturos, por kolekti la kamparˆ anojn kaj metiistojn. Ciuj ili voˆ voˆcdonos cdonos por p or mia sinjoro, sed el la amaso oni devas elekti la plej saˆgajn. gajn. Li adia˘ uis la faraonon kaj foriris. uis — Kaj vi, Tutmo Tutmozis? zis?.. . . — demandis demandis Ramzes. Ramzes. — Mia sinjoro — diris la favorato — mi estas tiel certa pri via nobelularo kaj armeo, ke anstata˘ u paroli pri ili, mi kuraˆgos gos prezenti al vi mian propran peton... ˆ vi deziras monon? — Cu — Tute ne. Mi volas edziˆgi... g i... — Vi?. Vi?. . . — ekkr ekkrii iiss la farao faraono no.. — Kiu Kiu viri virino no merit meritis is de la dioj tian tian feli fe liˆˆcon? co n?

ˆ * Capitro

X*

94

ˆ An— Tio estas la bela Hebron, la filino de la plej nobla teba nomar ho, tef. . . — respondis respondis ridante ridante Tutmo Tutmozis zis.. — Se via sankteco sankteco bonvolos bonvolos prezent prezentii mian mian peton al ˆci ci tiu respekti respektinda nda familio. familio. . . Mi volis volis diri, diri, mia amo al vi pligrandiˆgos, gos, sed mi silentos, silentos, ˆcar car mi mensogus. mensogus. . . La faraono frapis lin je la ˆsultro. sultro. — Bone Bone.. . . bon bone! e!.. . . Ne ripet ripetu u al mi tion tion,, pri pri kio kio mi estas estas certa certa — diri diriss li. li. — Mi veturos eturos morga morga˘ u˘ al Antef kaj, pro la dioj, ˆsajnas sajnas al mi, ke en la da˘uro uro de kelke da tagoj, mi aranˆgos gos vian edziˆgon. gon. Kaj nun vi povas iri al via Hebr Hebron on.. . . Restinte sola kun Sem, lia sankteco demandis: ˆ vi dubas, ke oni povos trovi dek tri — Via vizaˆgo g o esta estass malg malgaja aja.. . . Cu pastrojn, pastrojn, pretajn plenumi plenumi miajn ordonojn?. ordonojn?. . . — Mi estas certa — respondis Sem — ke preska˘ u ˆciuj ciuj pastroj pastro j kaj noˆ faros marhoj faros tion, tion, kio estos necesa p or la feliˆ feliˆ co co de Egipto Egipto kaj por la konkontenteco tenteco de la faraono. faraono. . . Sed bonvolu bonvolu ne forgesi, forgesi, sinjoro sinjoro,, ke en la aferoj de la trezorejo de Labirinto Labirinto la definitiv definitivan an decidon faras Amon. Amon. . . — La statu statuoo de Amon Amon en Teboj? Teboj?.. . . — Jes. La faraono malestime svingis la manon. — Amon — diris li — tio estas Herhor Herhor kaj Mefres. Mefres. . . Ke ili ne konsen konsentos, tos, mi scias; sed mi ne intencas intencas oferi la ˆstaton staton pro la obstino de du homoj. — Via Via sank sanktec tecoo eraras eraras — respond respondis is Sem. — Estas Estas vero vero,, ke tre ofte ofte la ˆstatuoj statuo j de l’ dioj dio j faras tion, kion deziras ilia j ˆcefpastroj, cefpastro j, sed. . . ne ˆciam!. ciam!. . . En niaj temploj, sinjoro, sinjoro, okazas okazas iafoje, eksteror eksterordin dinaraj araj kaj misteraj misteraj aferoj. . . La statuoj statuoj de l’ dioj iafoje iafoje mem faras faras kaj parolas, parolas, kion ili volas. volas. . . — En tia okazo mi estas tute trankvila — interrompis lin la faraono. — La dioj dioj konas onas la stato staton n de la lando lando kaj lega legass en mia mia koro. oro. . . Mi volas volas,, ke Egipto estu feliˆca, ca, kaj ˆcar car nur tion mi celas, neniu saˆ ga ga kaj bona dio povas min malhelpi. — Realiˆgu gu la vortoj de via sankteco!. . . — murmuretis murmuretis la ˆcefpastro. cefpastro. — Vi volas ankora˘ u ion diri al mi — demandis Ramzes, vidante, ke lia religia anstata˘ uanto prokrastas la adia˘ uanto uon. uon. — Jes, Jes, sinjoro sinjoro.. Mi hav havas la devon devon rememor rememorigi igi al vi, ke ˆciu ciu faraono, faraono, akceptinte la povon kaj enteriginte sian anta˘ u ulon, tuj devas zorgi pri la uulon, konstruo de tombo por si kaj de templo por la dioj. — Jes, jes! — ekkriis la sinjoro. — Pli ol unu fojon mi pensis pri tio, sed ˆ vi komprenas — aldonis ne posedante monon mi ne rapidas ordoni ion. Car li vive — ke se mi konstruos ion, tio estos io granda, kio devigos Egipton ne balda˘ u forges forgesii pri mi. mi. . . ˆ via sanktec — Cu sanktecoo volas volas havi havi piramid piramidon?. on?. . . ˆ — Ne. Mi ja ne konstruos pli grandan piramidon, ol tiu de Heopso, nek pli grandan templon, ol tiu de Amon en Teboj. Mia ˆstato stato estas tro malforta malforta

ˆ * Capitro

X*

95

por plenumi plenumi grandegajn verkojn. . . Mi do volas volas fari ion, tute novan, novan, ˆcar car mi ˆ diros al vi, ke niaj konstrua konstruaˆˆoj oj jam tedas min. Ciuj similas unu alian, kiel la homoj, kaj diferencas nur per la mezuroj, kiel plenaˆ ga ga homo diferencas de infano. — Do?. . . — demandis demandis la ˆcefpastro, cefpastro, larˆge ge malfermante la okulojn. ˆ — Mi parolis kun la Greko Dion, kiu estas mia plej eminenta ar hitekto, kaj li la˘udis u dis mian planon — da˘ urigi u rigiss la faraon faraono. o. — Kiel Kiel tombon tombon por mi mi volas volas konstr konstrui ui rondan rondan turon, turon, kun eksteraj eksteraj ˆstuparoj, stuparoj, tian, tian, kia estas estas en Babelo. Babelo. . . Mi konst konstruos ruos ank anka˘ a˘ u templon, ne al Oziriso a˘ u Izido, sed al la Sola ˆ Dio, kiun kredas ˆciuj: ciuj: Egiptanoj, Egiptanoj, Hald Haldean eanoj, oj, Fenici enicianoj anoj kaj Hebre Hebreoj. oj. . . Mi volas, volas, ke ˆci ci tiu templo estu simila simila al la palaco de la reˆ go go Assar, kies planon Sargon Sargon donacis donacis al mia patro. patro. . . La ˆcefpastro cefp astro skuis la kapon. — Tio estas grandaj intencoj, mia sinjoro — respondis li — sed ne plenumebl nu meblaj. aj. . . La babilonaj babilonaj turoj pro sia formo estas estas malfortik malfortikaj aj kaj facile facile renversiˆ gas, gas, niaj nia j konstruaˆ kons truaˆoj o j da˘ d a˘ uras uras jarcentojn. jarcentojn. . . Oni ne pov povas konstrui konstrui templon al la Sola Dio, ˆcar car li l i bezonas be zonas nek manˆ m anˆgaˆ gaˆojn, o jn, nek trinka tri nkaˆˆojn, o jn, kaj la tuta t uta mondo mon do estas Lia loˆgejo. gejo. Kie do estas la templo, kiu povus enteni Lin? Kie la pastro, kiu kuraˆgus g us fari fari al Li oferojn? oferojn?.. . . — Bone, ni do konstruu templon al Amon Ra — interrompis la faraono. ˆ gi — Jes, sed ne tian, kia estas la palaco de l’ reˆgo go Assar. Car gˆi estas asiria konstrua konstruaˆˆo, kaj al ni, Egiptanoj, ne konvena konvenass imiti la barbarojn. . . ˆ iom incitita. — Mi ne kompr komprenas enas vin. vin. . . — interrom interrompis pis la monar monarho — A˘uskultu uskultu min, nia sinjoro. sinjoro. — diris Sem. — Rigardu la limak limakojn, ojn, el kiuj ˆciu ciu havas havas alian konkon: konkon: unu kunvolvit kunvolvitan, an, sed platan, alia kunvolvita kunvolvitan, n, sed longforman, longforman, alia — similan similan al kesto. kesto. . . Same ˆciu ciu popolo faras konstrua konstruaˆˆojn, ojn, konformajn al gia ˆgia raso kaj gusto. Memoru Memoru anka˘ anka˘ u, u, ke la egiptaj egipta j konstruaˆ konstruaˆoj o j ˆ tiel diferencas de la asiriaj, kiel Egiptanoj de Asirianoj. Ce ni la principa formo de ˆciu ciu konstrua konstru aˆo o estas la detranˆ detr anˆcita cita piramido, piram ido, la plej fortika fort ika el ˆciuj ciuj ˆ formo j, kiel Egipto Egipt o estas e stas la plej fortika fort ika el ˆciuj ciuj ˆstato j. Ce Asirianoj la principa formo estas la kubo, kiu facile difektiˆgas gas kaj detruiˆgas. gas. Asirian Asiriano, o, fiera kaj kaj vanta, metas siajn kubojn unu sur alia kaj konstruas multetaˆ gan gan domon, sub kies pezo disiˆgas gas la tero. tero. Egiptan Egiptano, o, hu humil milaa kaj prudent prudenta, a, metas metas siajn detranˆ detranˆcitajn citajn piramidojn piramidojn unu post p ost alia. Tiamaniere Tiamaniere ˆce ce ni nenio pendas en la aero, sed ˆciu ciu parto de l’ konstrua konstruaˆˆo o sin apogas ap ogas sur la tero. Jen kial niaj nia j konstruaˆ konstruaˆoj estas longaj longa j kaj eterneda˘ eternedauraj, ˘ la asiriaj — altaj kaj rompeblaj, kiel ilia ˆstato, kiu hodia˘ hodiau˘ rapide leviˆgas, gas, kaj de kiu post kelke da jarcentoj restos nur ruinoj. Asiriano estas kriema memla˘ udulo udulo kaj en siaj konstruaˆ konstruaˆoj o j ˆcion cion metas ekstere: ekste re: kolono jn, pentraˆ p entraˆojn, o jn, skulpt s kulptaaˆojn. o jn. La mode m odesta sta Egiptano Egipt ano kaˆ kaˆsas sas la plej belajn bela jn skulptaˆ skulptaˆojn o jn kaj kolonojn en la interno de d e l’ temploj, t emploj, kiel saˆgulo, gulo, kiu la altajn pensojn, sentojn kaj dezirojn kaˆsas sas sur la fundo de sia ˆ ni ˆcio koro, kaj ne ornamas per ili sian bruston a˘ u dorson. Ce cio bela estas

ˆ * Capitro

X*

96

kaˆ kaˆsita: sita: ˆce ce ili ˆcion cion oni faras por montrado. montrad o. Asiriano, Asiria no, se li povus, distranˆ distra nˆcus cus sian stomakon, por montri montri al la mondo kiel delikatajn delikatajn aˆojn ojn li manˆ gas.... — Parolu Parolu.. . . parol parolu! u!.. . . — interm intermeti etiss Ramze Ramzes. s. — Ne multe restis al mi por diri — da˘urig u rigis is Sem. Sem. — Mi vol volas as nur nur turni vian atenton, sinjoro, al la generala ˆgenerala formo de niaj nia j konstruaˆ konstruaˆoj. Kiam anta˘ u kelke da jaroj mi estis en Ninivo, mi rigardis la asiriajn turojn, fiere leviˆgantajn gantajn super la tero; ˆsajnis sajn is al a l mi, ke tio estas furiozaj furioza j ˆcevaloj, cevaloj, kiuj disˆsirinte sirinte la brido jn, stariˆ stari gas gˆas sur la postaj piedoj, sed tuj falos, a˘ u eble rompos al si la krurojn. Kontra˘ ue, provu via sankteco ekrigardi de alta punkto ue, egipta egiptan n templ templon. on. Kion Kion gi ˆgi rememor rememorigas igas?? Homon, Homon, kiu preˆ gas, gas , kuˆsante sant e sur la tero. tero. La du pilo pilonoj noj estas estas la manoj, manoj, levi levitaj taj al la ˆciel c ielo. o. La du muroj, uroj, ˆcirka˘ kauantaj u ˘antaj la korton, estas esta s la brakoj. brako j. La ˆcambrego cambrego de la kolonoj a˘ au˘ ˆciel ci elaa eses tas la kapo; la ˆcambroj cambroj de la dia apero kaj de la oferaj tabloj estas la brusto, kaj la sekreta sanktejo estas la koro de la pia Egiptano. Nia templo instruas nin, kiaj ni devas esti: “Havu manojn potencajn, kiel la pilonoj — diras ˆgi gi al ni — kaj brakojn fortajn, kiel la muroj. Havu en la kapo saˆgon gon tiel vastan kaj riˆcan, can, kiel la vestiblo de l’ templo, animon puran, kiel la ˆcambroj cambroj de la dia dia apero kaj kaj de la oferoj, oferoj, kaj en la koro koro havu havu dion, dion, ho Egiptan Egiptano! o!.. . . ” La asiriaj konstrua konstruaˆˆoj oj diras al sia popolo: “Leviˆ gu super la homojn, Asiriano, gu portu la kapon kapon pli alte, alte, ol la aliaj!. . . Vi faros faros nenion nenion grandan grandan en la mondo, mondo, ˆ sed almena˘ u vi lasos lasos mul multe te da ruinoj. ruinoj. . . ” Cu do vi havus kuraˆgon, gon, sinjoro — konkludis la ˆcefpastro cefpastro — konstrui ˆce ce ni asiriajn asiria jn templojn, templo jn, imiti la popolon, popo lon, kiun kiun Egipto Egipto rigardas rigardas kun abomeno abomeno kaj malest malestimo imo?. ?. . . Ramzes ekmeditis. Malgra˘ u la leciono de Sem, ankora˘ u nun li opiniis, ke la asiriaj palacoj estas pli belaj, ol la egiptaj. Sed li tiel malamis Asirianojn, ke lia koro komencis ˆsanceliˆ sance liˆ gi. gi. — En tia okazo — respondis li — mi prokrastos la konstruon de la templo kaj de mia tombo. Kaj vi, saˆguloj, guloj, kiuj estas fidelaj al mi, preparu planojn de tia j konstruaˆ konstruaˆoj, oj , ke ili transigu tr ansigu mian nomon al la plej malproksimaj ma lproksimaj generacioj. “Superhom “Superhomaa fiero pleniga plenigass la animon animon de ˆci ci tiu junulo junulo!. !. . . ” — diris diris al si la ˆcefpastro cefpa stro kaj malˆgoja goja adia˘ uis uis la faraonon.

LA FARAONO

97

ˆ Capitro XI Dume Dume Pent Pentuer uer sin preparis preparis por reveni reveni de Malsup Malsupra ra Egipto. Un Unuflan uflanke ke li devis trovi po dek tri reprezentantojn de l’ kamparanoj kaj metiistoj, kiel li ˆ La˘ promesis al la nova monarho. u lia opinio, la plej grava afero por Egipto estis: forigi la maljusta maljustaˆˆojn ojn kaj trouzojn, kiujn suferis la laborantaj laborantaj klasoj. Tamen Pentuer estis pastro kaj ne nur ne deziris la falon de sia propra klaso, sed eˆc ne volis disˆsiri siri la ligilojn, kiuj kunigis lin kun gi. gˆi. Por montri sian fidelecon, Pentuer iris adia˘ ui ui Herhoron. La altrangulo, iam potenca, akceptis lin kun rideto. — Malofta Malofta gasto gasto.. . . malo malofta fta gasto gasto!. !. . . — ekkrii ekkriiss Herhor. Herhor. — De l’ tempo, tempo, kiam vi povis fariˆgi gi konsilist konsilistoo de lia sankteco, vi ne montras montras vin al mi. . . Verdire, dire, ne vi sola!. sola!. . . Sed, kio ajn a jn okazos, okazos, mi ne forgesos forgesos viajn servojn, servojn, eˆc se vi ankora˘ u pli evitos min. — Mi ne estas konsilisto de nia sinjoro, mi ne evitas vian ekscelencon, al kies favoro favoro mi ˆsuldas tion, kio mi estas nun. . . — respondis Pentuer. Pentuer. — Mi scias, scias, mi scias! scias! — interromp interrompis is Herhor. Herhor. — Vi ne akcepti akceptiss la altan altan oficon, oficon, por ne labori labori por la pereo de la templ temploj. oj. Mi scias scias,, ke vi ne fariˆ farigis ˆ konsilisto konsilist o de ˆci ci tiu junulaˆco, co, simila al petola pet ola ˆcevalo, cevalo, kiu, kiel oni diras, diras , regas rega s nin. nin. . . Sendube Sendube vi ne permesus permesus al li sin ˆcirka˘ cirka˘ ui per perfiduloj, kiuj pereigos ui lin... Pentuer, ne dezirante paroli pri tiel danˆgeraj geraj aferoj, rakontis al Herhor, por kio li veturas en Malsupran Egipton. — Bone — respondis Herhor — Ramzes XIII konvoku konvoku kunsidon de ˆciuj ciuj klasoj klasoj.. . . Li hav havas la rajton. rajton. . . Sed — aldoni aldoniss li subit subitee — mi beda˘ beda˘ uras, uras, ke vi ˆ vi memoras, kion vi diris miksas vin je tio. . . Grandaj ˆsanˆ sanˆ goj goj fariˆgis gis en vi! Cu dum la manovroj manovroj apud Pi-Bailos, Pi-Bailos, al mia adjutant adjutanto?. o?. . . Mi rememorigas rememorigas al vi: vi: vi diris, ke oni devas devas limigi la trouzojn trouzo jn kaj la diboˆcojn cojn de la faraonoj. Kaj hodia˘ u. u. . . vi mem subtenas la infanajn pretendojn de la plej granda diboˆculo, culo, kiun iam ajn havis Egipto. — Ramzes XIII — interrompis Penuter — volas plibonigi la sorton de la popolo. popolo. Mi do estus estus,, mals malsaˆ aˆ ga kaj mizera, se mi, filo de kamparanoj, ne ga servus al li en ˆci ci tiu afero.

ˆ * Capitro

XI *

98

— Sed vi ne demandas, demandas, ˆcu cu vi ne malutilos nin, la pastraron?. pastraron?. . . Pentuer ekmiris. — Vi ja mem plibonigis la sorton de la kamparanoj, apartenantaj al la temploj! temploj! — ekkriis ekkriis li. — Cetere mi hav havas vian permeson permeson.. . . — Kion Kion?. ?. . . kian? kian?.. . . — dema demand ndis is Herh Herhor. or. — Rememorigu al vi via ekscelenco la nokton, dum kiu, en la templo de Set, ni akceptis Beroeson. Mefres diris tiam, ke Egipto falis de la malleviˆgo go de la pastraro, mi certigis, ke la mizero de la popolo estas la ka˘ uzo u zo de la malfeliˆ malfeliˆco co de l’ ˆstato. stato. Al tio, se la memoro ne trompas min, vi respondis: “Mefres zorgu pri la releviˆgo go de la pastraro, Pentuer pri la plibonigo de la sorto sorto de l’ kampa kamparanoj. ranoj. . . Kaj mi anta˘ anta˘ uzorge malhelpos la militon inter Egipto uzorge kaj Asirio.” Asirio.” — Vi vidas do — interrompis la ˆcefpastro cefpastro — ke vi havas la devon agi kun ni, ne kun Ramzes. ˆ li volas militon kontra˘ — Cu u Asirio? Asirio?.. . . — respondis respondis energi energiee Pentuer Pentuer.. — A˘u eble li malhelpas la pastrojn akiri saˆ gon? g on?.. . . Li vola volass doni doni al la popolo popolo ripozon ˆciun ciun sepan tagon, kaj poste donaci al ˆciu ciu kamparana familio pecon da tero. . . Kaj via ekscele ekscelenco nco ne diru al mi, ke la faraono faraono volas volas ion malbonan malbonan,, ˆcar car oni konstatis en la bienoj bieno j de l’ pastroj, pastro j, ke kamparano libera liber a kaj posedanta p osedanta sian kampon laboras pli bone ol sklavo. — Mi tute ne kontra˘ kontra˘ ustaras ustaras la reformojn reformojn por la popolo! p opolo! — ekkriis ekkriis Herhor. — Sed mi estas certa, ke Ramzes faros nenion por la popolo. — Sendube nenion, nenion, se vi rifuzos rifuzos monon. monon. . . — Eˆc se oni donus al li unu piramidon piramidon da oro kaj arˆ gento, gento, kaj duan da  juveloj, li faros nenion, n enion, ˆcar car li estas est as petolema pe tolema bubo, bub o, kiun la asiria ambasadoro Sargon Sargon neniam neniam nomis alie, alie, ol “flavbekul “flavbekulo. o. . . ” — La faraono faraono havas havas grandajn kapabl kapablojn. ojn. . . — Sed Sed li scias scias nenion nenion,, li kona konass nenio nenion! n!.. . . — diri diriss Herho Herhor. r. — Li apena˘ apena˘ u metis la piedon en la superan lernejon, el kiu li plej rapide forkuris. Kaj tial hodia˘ u en la aferoj de la regado li estas kvaza˘u blindulo, kvaza˘ u infano, kiu kuraˆge ge dismetas la damojn, sed tute ne scias ludi ilin. — Tam Tamen en li regas. regas. . . ˆ — Cu tio estas regado, Pentuer! Pentuer! — respondis la ˆcefpastro cefpastro kun rideto. — Li fondis novajn militajn lernejojn, pligrandigis la kvanton de la regimentoj, armas armas la tutan popolo p opolon, n, promesas promesas festojn al la popolaˆco. co. . . Sed kiel li plen plenum umos os tion? tion?.. . . Vi restas restas malp malprok roksi sime me de li, li, vi do scia sciass nenio nenion; n; sed sed mi certigas al vi, ke li donante la ordonojn, tute ne konsideras, kiu plenumos ilin? kiel? kiajn sekvojn ili havos? Al vi ˆsajnas, sajnas, ke li regas. Tio estas mi, kiu regas, regas, mi seninterr seninterrompe ompe regas, regas, mi, kiun li forpelis forpelis de si. . . Mi estas la ka˘ uzo, ke hodia˘ u malpli da impostoj alfluas al la trezorejo, sed tio estas anka˘ u mi, kiu malhelpas la ribelojn de la kamparanoj, kiuj jam eksplodus; dank’ al mi ili ne forlasas forlasas la laborojn ˆce ce la kanaloj, akvobaroj akvobaroj kaj ˆsoseoj. soseoj. Fine, mi

ˆ * Capitro

XI *

99

 jam dufoje detenis Asirion, kiu volis proklami militon kontra˘ u ni, kiun kiu n ˆci ci tiu frenez frenezul uloo prov provokas okas per siaj siaj mili militaj taj prepar preparoj. oj. . . Ramzes Ramzes regas! regas!.. . . Li nu nurr faras faras malordon. malordon. Vi havis provon provon de lia mastrumado en Malsupra Egipto: Egipto: li trinkis, trinkis, diboˆcis, cis, venigis novajn kaj ka j novajn knabino jn kaj sin okupis, oni diras, per la adminis administrad tradoo de la nomesoj, nomesoj, sed li kompre komprenis nis nenion, nenion, absolut absolutee nenion. nenion. Sed plej malbone estas, ke li kuniˆgis gis kun Fenicianoj, bankrotintaj nobeluloj kaj diversaj diversaj perfiduloj, kiuj puˆsas sas lin al la pereo. . . — Kaj la venk venkoo apud Sodaj Lagoj?. . . — demandis demandis Pent Pentuer. uer. — Mi ne neas lian energion kaj liajn konojn de la milita arto respondis Herho Herhor. r. — Tio Tio estas estas la sola sola afero, afero, kiun kiun li scias. scias. Sed diru diru vi mem, ˆcu c u li gajnus la batalon apud Sodaj Lagoj, sen via helpo, sen la helpo de la aliaj pastroj?. . . Mi ja scias, ke vi komunikis komunikis al li detalojn pri ˆciu ciu movo de la libia bando. . . Kaj nun pensu, ˆcu cu Ramzes eˆc kun via helpo, povus gajni ga jni batalon, ekzemple, kontra˘ u Nitager?. Nitager?. . . Nitager estas majstro, Ramzes estas estas nur nur metia metia lernanto. — Per kio do finiˆgas gas via malamo? — demandis Pentuer. ˆ mi povas malami flavbek— Malamo!. Malamo!. . . — ripetis la ˆcefpastr cefpastro. o. — Cu ulon, kiu cetere estas tiel ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de ˆciuj ciuj flankoj, flanko j, kiel cervo de ˆcasisto casis toj, j, en intermonto? Sed mi devas konfesi, ke lia regado estas tiel malutila por Egipto ke, se Ramzes havus fraton, a˘ u se Nitager estus pli juna, ni jam forigus la nunan nu nan farao faraonon. non. . . — Kaj via ekscelenco fariˆ gus gus lia posteulo posteulo!. !. . . — eksplodis eksplodis Pent Pentuer. uer. Herhor ne ofendiˆ gis. gis. — Strange vi malsaˆgiˆ giˆgis, gis, Pentuer Pentuer — respondis li, levante levante la ˆsultrojn — de l’ tempo, tempo, kiam kiam vi faras politiko politikon n je via propra propra konto. konto. Kompren Kompreneble eble,, se faraono mankus, mi havus la devon fariˆgi gi faraono, kiel la ˆcefpastro cefpastro de teba ˆ jam de Amon Amon kaj la estro estro de la plej plej alta pastra pastra kole kolegi gio. o. Sed por kio? kio? Cu dekke dekkelk lkoo da jaroj jaroj mi ne poseda posedass pli pli granda grandan n povon povon ol la faraon faraonoj?. oj?. . . A˘ u ˆcu cu hodi ho diaau, u˘, mi, la forpelita ministro de la milito, ne faras en la ˆstato, stato, kion ˆ o j, eˆc mi opinias necesa?. . . La samaj sama j ˆcefpastroj, cefpastroj, trezoristoj, juˆ gistoj, gistoj, nomarh generaloj, kiuj nun evitas min, devas devas plenumi plenumi ˆciun ciun sekretan ordonon de la ˆ vi mem kuraˆgus plej plej alta kolegio kolegio,, portant portantaa mian mian sigelo sigelon?. n?. . . Cu gus kontra˘ ustari ustari al ili?... Pentuer mallevis la kapon. Se malgra˘ u la morto de Ramzes XII ne malaperis la plej alta sekreta pastra kolegio, Ramzes XIII devas a˘ u cedi al gi, gˆi, a˘ u konduki kontra˘ u gi gˆi mortan batalon. La faraono havis ˆce ce sia flanko la tutan popolon, la tutan armeon, multe multe da pastroj kaj la plimulton de la civilaj altranguloj. La kolegio povis kalkuli apena˘ u je kelke da miloj da partianoj, je siaj trezoroj kaj je sia senfine saˆ ga ga organizo. La fortoj estis tute neegalaj, sed la rezultato de la batalo tre duba. — Vi do decidis decidis perei p ereigi gi la faraonon faraonon!. !. . . — murmuret murmuretis is Pentuer Pentuer.. — Tute ne. Ni nur volas savi la ˆstaton. staton.

ˆ * Capitro

XI *

100

— En tia okazo okazo kion devas devas fari Ramzes Ramzes XIII?. . . — Kion Kion li faro faros? s?.. . . mi ne scia sciass — respo respond ndis is Herho Herhor. r. — Sed Sed mi scias scias,, kion faris lia patro. Ramzes XII anka˘ u komencis la regadon per ignoranteco kaj despotismo; sed kiam la mono mankis al li, kaj la plej fervoraj partianoj komencis komencis lin malˆ malˆsati, sati, li sin turnis al la dioj. Li ˆcirka˘ cirka˘ uis u is sin per pastroj, lernis de ili, eˆc edziˆgis gis kun la filino de la ˆcefpastr cefpastro, o, de Amenhot Amenhotep. ep. . . Kaj post dekkelko da jaroj li sukcesis fariˆgi gi ˆcefpastro cefpa stro ne sole pia, sed eˆc tre saˆ ga. ga. — Kaj se la faraono ne obeos ˆci ci tiun konsilon? — Ni ekzistos sen li — diris Herhor. Post momento li da˘ urigis: urigis: — A˘uskultu uskultu min, Pentuer. Mi scias ˆcion, cion, kion faras, eˆc kion pensas via faraono, kiu cetere ne estas ankora˘ u solene kronita, estas do nenio por ni. Mi scias, ke li volas fari la pastrojn siaj servistoj, kaj sin la sola estro de Egipto. Sed tia intenco estas malsaˆ malsaˆ gaˆ gaˆo, eˆc perfido. per fido. Ne la faraono farao noj, j, vi scias tion tre bone, kreis Egipton, sed la dioj kaj pastroj. Ne la faraonoj mezuras la leviˆgon gon de Nilo kaj reguligas ilin; ne la faraonoj instruas la popolon semi, rikolti rikolti,, eduki eduki brutojn. brutojn. Ne la faraonoj faraonoj resanig resanigas as la malsan malsanojn ojn de la loˆ gantoj kaj gardas la sendanˆ geron geron de la ˆstato stato kontra˘ u la eksteraj malamikoj. Kio do okazus, diru mem, se la pastraro donus Egipton al la fantazio de l’ faraonoj. La plej saˆga ga el ili havas sperton de kelkdeko de jaroj; sed la pastraro esploris ˆ havas unu paron kaj lernis lernis dum dekoj dekoj da jarmiloj. jarmiloj. . . La plej potenca potenca monar monarho da okul okuloj oj kaj manoj; manoj; ni, ni, ni poseda posedass milojn milojn da okul okuloj oj kaj manoj manoj en ˆciuj c iuj ˆ do la agado de la faraono povas esti komparata nome nomesoj soj kaj regn regnoj. oj. . . Cu kun la nia, kaj se la opinioj diferencas, kiu devas cedi, ni a˘u li? li?. . . — Kion mi devas nun fari? — intermetis Pentuer. — Faru, kion ordonas al vi ˆci ci tiu junulaˆ co, co, kondiˆ ce ce ke vi ne perfidos la sank sanktajn tajn mister misterojn. ojn. Kaj la cetero ceteron. n. . . lasu lasu al la tempo. tempo. . . Mi sincer sinceree deziras deziras,, ke la junulo, nomata Ramzes XIII, revenu sur la vojon de la prudento, kaj mi supozas, supozas, ke li tion tion farus, farus, se. . . se li ne estus ligita ligita kun abomenaj abomenaj perfiduloj, perfiduloj, super kiuj jam pendas la mano de l’ dioj. Pentuer adia˘ uis uis la ˆcefpastro cefp astron, n, plena de malˆ gojaj gojaj anta˘ usentoj; usentoj; tamen li ne perdis la kuraˆgon, gon, sciante, ke kion ajn li akiros hodia˘u por la plibonigo de la sorto de l’ popolo, pop olo, tio jam restos, eˆc se la faraono sin klinus anta˘ u la potenco de l’ pastroj. “En la plej malbona situacio — pensis li — ni faru, kion ni povas kaj devas. Iam la rilatoj pliboniˆgos, gos, kaj la nuna semo donos fruktojn.” Tamen li decidis forlasi la propagandon inter la popolo. Kontra˘ ue ue li estis preta trankviligi la malpaciencajn, por ke ili ne pligrandigu la embarasojn de l’ faraono. Post kelke da semajnoj Pentuer penetris en la limojn de Malsupra Egipto, serˆcante cante survoje plej prudenta jn kamparanojn ka j metiistojn, metiisto jn, el kiuj oni ˆ dum la povus elekti delegitojn por la kunveno, kiun kunvokis la faraono. Cie

ˆ * Capitro

XI *

101

vojaˆgo go li trovis signojn de granda ekscito: kamparanoj kaj metiistoj postulis, ke oni donu al ili ripozon r ipozon ˆciun ciun sepan tagon kaj pagu por ˆciuj ciuj publikaj laboro j, kiel estis iam. Kaj nur dank’ al la admonoj de l’ pastroj de diversaj temploj ne eksplodis generala gˆenerala ribelo, a˘ u almena˘ u oni ne interrompis la laborojn. Samtempe li rimarkis kun miro kelkajn novajn fenomenojn, kiujn li ne vidis anta˘ u unu monato. Unue, Un ue, la popolo popolo sin divi dividi diss en du parti partiojn. ojn. Un Unuj uj estis estis parti partianoj anoj de la faraono kaj malamikoj de l’ pastroj, aliaj indignis kontra˘u Fenicianoj. Unuj pretendis, ke la pastroj devas liveri al la faraono la trezorojn de Labirinto, aliaj murmuretis, ke la faraono tro protektas la fremdulojn. Sed plej stranga estis la famo, kiu venis oni ne scias de kie, ke Ramzes XIII montra montrass simpt simptom omojn ojn de la frenezo frenezo!. !. . . Same Same kiel kiel lia pli pli aˆ ga ga sampatra frato, kiun pro la sama ka˘ uzo uzo oni forigis de la trono. Pri ˆci ci tiu famo parolis la pastroj, pastro j, skribistoj, eˆc kamparanoj. — Kiu rakontas rakontas al vi tiajn mensogojn?. mensogojn?. . . — demandis demandis Pentuer Pentuer sian sian konaton inˆgenieron. genieron. Tio ne estas mensogo – respondis la inˆgeniero geniero – sed malˆ goja g oja vero.. ero.. . En la tebaj palacoj oni vidis la faraonon tute nudan, kurantan en la ˆgardenoj. gardenoj. Foje nokte lia sankteco, sub la fenestro de reˆgino gino Nikotris, suriris la arbon kaj parolis kun si mem. Pentuer certigis lin, ke anta˘ u du semajnoj li vidis la faraonon, kiu guas gˆuas bonan sanon. Sed li tuj rimarkis, ke la inˆgeniero geniero ne kredas al li. “Tio “Tio estas afero afero de Herhor!. Herhor!. . . — pensis li. li. — Cetere Cetere nur la pastroj pastroj povus havi tiel rapide nova novaˆojn ojn de Teboj. ebo j. . . ” Por unu momento li tute perdis la deziron elekti la delegitojn, sed balda˘u li reakiris la energion, energion, ˆciam ciam ripetante al si, ke kion la popolo ricevos ricevos hodia˘ u, u, ˆgi gi ne povas perdi morga˘ u. u . . . Se nur ne okazo okazoss io, io, ekster eksterord ordin inar ara! a!.. . . Apud Memfiso, norde de la piramidoj kaj Sfinkso, jam sur la limo de la sabl sabloj, oj, estis estis malgra malgranda nda templ temploo de la diin diinoo Nu Nut. t. Tie Tie loˆ logis gˆis maljuna pastro Menes, inˆgeniero, geniero, la plej granda astronomo de Egipto. Kiam en la ˆstato stato oni faris grandan grand an konstrua konstru aˆon on a˘ u novan kanalon, Menes iris al la loko kaj desegnis desegnis la planon. Ekster tiaj okazoj okazoj li vivis malriˆca ca kaj sola en sia templo, nokte observante observante la stelojn, tage laborante laborante ˆce ce strangaj aparatoj. De kelke kelke da jaroj Pentuer Pentuer ne estis en tiu loko, kaj nun malagrable impresis lin ˆgia gia mizero mizero kaj izoleco izoleco.. La brika brika baro disfala disfaladis dis,, en la gardeno gˆardeno sekiˆ gis gis la arboj, en la korto vagis malgrasa kaprino kaj kelke da kokinoj. Apud Apu d la templo estis estis neniu. neniu. Nur kiam Pentuer Pentuer komenci komenciss voki, voki, el la pilono lono eliris eliris maljuna maljuna homo. Li havis havis nu nudajn dajn piedojn, piedojn, sur la kapo malpuran malpuran kufon, kiel la kamparanoj, ˆcirka˘ cirka˘ u la koksoj koksoj ˆcifonan cifonan zonon, kaj sur la dorso panteran felon, kiu perdis la harojn. Malgra˘ u tio lia eksteraˆ eksteraˆo estis plena de memrespekto kaj lia vizaˆ go go de inteligenteco.

ˆ * Capitro

XI *

102

Li fikse rigardis la gaston kaj diris: — A˘u mi eraras, a˘ u vi estas Pentuer? — Vere mi estas Pentuer — diris la veninto kaj kore ˆcirka˘ cirka˘ uprenis la mal junulon. — Ho! Ho!. Ho!. . . — ekkriis ekkriis Menes (tio estis li). li). — Mi vidas, vidas, ke vi ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgis gis sur la reˆgaj gaj plankoj. plankoj. Vi havas havas glatan ha˘ uton, pli blankajn manojn kaj oran uton, ˆcenon cenon sur la kolo. kolo. Tiajn ornamojn longe devus atendi la diino de la ˆciela ciela oceano, oceano, la patrino patrino Nut!. Nut!. . . Pentuer volis demeti la ˆcenon; cenon; sed Menes M enes haltigis ha ltigis lin kun rideto. r ideto. — Lasu — diris li: — Se vi scius, kiajn juvelojn juvelojn ni havas havas sur la ˆcielo, cielo, vi ne rapidus rapidus oferi oferi oron. oron. . . Do vi venas venas loˆ loˆ giˆ giˆgi gi ˆce ce ni?. . . Pentuer skuis la kapon. — Ne — respondis li, — Mi venas nur por saluti vin, dia majstro. — Kaj poste ree ree al la korte kortego go?. ?. . . — ridis ridis la malj maljun unul ulo. o. — Ho vi, vi, vi!. vi!. . . se vi scius, kion vi perdas forlasante la saˆ g on por la palacoj, vi estus la plej gon malfeliˆcaj caj homoj. homo j. . . ˆ — Cu vi estas sola, majstro? — Kvaza˘ u palmo en la dezerto, precipe hodia˘ u, kiam mia surdemuta iris u, kun korbo Memfison almozpeti ion por la patrino de Ra kaj por ˆsia sia pastro. — Tio ne tedas tedas vin vin?. ?. . . — Min?. Min?. . . — ekkriis ekkriis Menes. Menes. — Dum la tempo, kiam kiam mi vin ne vidis, vidis, mi forˆsiris siris de la dioj dio j kelke da misteroj, mistero j, kiujn mi ne ˆsanˆ gus g us je la du kronoj de Egipto. ˆ tio estas sekreto — Cu sekreto?. ?. . . — demandis demandis Pentuer Pentuer.. — Kia sekr sekreto eto!. !. . . An Anta˘ ta˘ u unu jaro mi finis la mezuradon kaj kalkulojn pri la grand grandoo de la tero. tero. . . — Kion tio signifas? — Vi ja scias, ke la tero ne estas ebena, kiel tablo, sed ke gi gˆi estas grandega globo, glob o, sur kies supraˆo o troviˆgas g as la maroj, maroj, landoj landoj kaj kaj urboj. urboj. . . — Tio estas konata — diris Pentuer. — Ne de ˆciuj ciuj — respondis respondis Menes. Menes. — Sed jen kio tute ne estis estis konata konata:: kiel granda estas la globo? — Kaj vi scias? — demandis Pentuer preska˘ u timigita. — Mi M i scias. s cias. Nia infanterio infante rio marˆsas sas dum unu tago ˆcirka˘ cirka˘ u dek tri egiptajn 7 mejlojn . La tera globo estas tiel grandega, ke niaj soldatoj farus la plenan ˆcirka˘ kauiro u ˘ iron n dum kvin jaroj. jaroj. . . ˆ vi ne timas, patro, pensi pri tiaj — Dioj!. Dioj!. . . — ekkri ekkriis is Pen Pentu tuer er.. — Cu aferoj... Menes levis la ˆsultro sultr o jn. 7

Tri geografiaj mejloj

ˆ * Capitro

XI *

103

— Mezuri la grandon de piramido a˘ u de la tero estas tute la sama afero. Mi faris pli malfacilajn malfacilajn aferojn, ˆcar car mi sukcesis sukcesis mezuri la interspacon interspacon inter mia templo templo kaj la palaco palaco de l’ faraono, faraono, ne transiran transirante te Nilon. Nilon. . . — Terure!. erure!. . . — murm murmuret uretis is Pent Pentuer. uer. — Kia teruro?. teruro?. . . Sed mi malko malkovri vriss aferon, aferon, kiun vere vere vi ˆciuj ciuj timos. timos. . . Sed pri tio parol parolu u al neniu neniu.. En la monat monatoo Pa Paofi ofi ni hav havos mall mallum umiˆ iˆ gon g on de la suno suno.. . . tage tage fari fariˆ gos gˆos nokte nokte.. . . Kaj mi mortu mortu de malsato malsato,, se en miaj miaj kalku alkuloj loj mi eraris nur je la dudekono de unu horo. Pentuer Pentuer tuˆ tuˆsis sis la amuleton, amuleton, kiun li havis havis sur la brusto kaj diris preˆ gon. gon. Poste li demandis: — Mi legis en la sanktaj libroj, ke jam multfoje, por turmenti la homojn, tagmeze fariˆ gis nokto. Sed kio tio estas? Mi ne komprenas. gis ˆ — Cu vi vidas vidas la piramid piramidojn? ojn? — demandi demandiss subite subite Menes, montran montrante te al la dezerto. — Mi vidas. ˆ vi vidas la piramidojn? — Kaj nun metu vian manon manon anta˘ u la la oku okuloj. loj. . . Cu Vi ne vidas. La mallumiˆgo go de la suno estas sama afero: inter la suno kaj ni sin metas metas la luno, luno, kovra kovrass la patron patron de la lumo kaj kaj faras faras nokton. nokton. . . — Ka K a j tio t io ˆci ci okazos ˆce ce ni? — demand d emandis is Pentuer. — En la monato monato Pa Paofi. ofi. Mi jam skri skribi biss pri pri tio tio al la faraon faraono, o, pensa pensant nte, e, ke rekompenc rekompencee li sendos oferon oferon al nia malzorg malzorgata ata templo. templo. Sed li, leginte leginte la leteron, leteron, ridis ridis min kaj kaj ordonis ordonis al mia sendito sendito doni la leteron leteron al Herhor. Herhor. . . — Kaj Herhor? — Li don donis is al ni tridek tridek mezuroj mezurojn n da hordeo. hordeo. Li estas estas la sola sola homo homo en Egipto, kiu respektas la saˆgon; gon; la juna faraono estas senpripensa. — Ne estu severa severa por li, patro — intermeti intermetiss Pentuer. Pentuer. — Ramzes XIII volas volas plibonigi la sorton de la kamparanoj kamparanoj kaj metiistoj; metiistoj; li donos al ili ripozon ˆciun ciun sepan tagon, malpermesos bati ilin sen juˆ go, go, eble eble donacos donacos al ili teron. teron. . . — Kaj mi diras al vi, ke li estas senpripensa — respondis la incitita Menes. Menes. — Anta˘ Anta˘ u du monatoj mi sendis al li grandan planon por plifaciligi la laboron laboron de l’ kampar kamparanoj, anoj, kaj. kaj. . . li anka˘ anka˘ u mokis mokis min!. min!. . . Li estas estas ignoran ignoranto to kaj malhumilulo. — Patro, vi anta˘ ujuˆ ujuˆgas. gas. . . Sed diru diru al mi vian planon planon,, kaj eble eble mi helpos plenumi gin. gˆin. — Plano! Plano!.. . . — ripetis ripetis la maljun maljunul ulo. o. — Tio ne estas estas plu plu plan plano, o, sed realaˆo. o. . . Li leviˆgis gis de la benko kaj ili amba˘ u iris al la lageto de la ˆgardeno, gardeno, apud kiu staris la˘ ubo, ubo, perfekte kovrita de grimpantaj grimpantaj kreska kreskaˆoj. oj. En la la˘ ubo troviˆgis gis granda rado, metita sur horizontala akso, kun multo da malgrandaj siteloj sur su r la ˆcirka ci rka˘ u uo. ˘o. Menes eniris en la internon de la rado kaj komencis movi ˆgin gin per la piedoj; piedoj; la rado turniˆ turnigis, gˆis, la sitelo j ˆcerpis cerp is la l a akvon a kvon el la laget l agetoo kaj ka j verˆsis sis ˆgin gin en trogon, metitan pli alte.

ˆ * Capitro

XI *

104

— Interesa aparato! — diris Pentuer. — Kaj Ka j ˆcu cu vi divenos, kion gi gˆi povas fari por la egipta popolo? — Ne. — Imagu do, ke la rado estas kvin a˘u dek fojojn pli granda, kaj ke en gia gˆia interno, interno, anstata˘ u homo, paˆsas sas kelke da paroj da bov b ovoj. oj. . . — Io. . . io ˆsajnas sajnas al mi — interm intermeti etiss Pent Pentuer uer — sed mi ne kompre komprenas nas ankora˘ u bone. — Tio estas tiel simpla! — respondis Menes. Per la helpo de ˆci ci tiu rado, bovoj a˘ u ˆcevalo ceval o j povus pov us ˆcerpi cer pi akvon akvo n el Nilo kaj verˆsi si gin gˆin en pli kaj pli suprajn kanalojn. analojn. . . kaj tiamani tiamaniere ere la dumiliono dumiliono da homoj, kiuj hodia˘ u labora lab orass ˆce ce la siteloj, siteloj, povus povus ripozi. ripozi. . . Nun vi vidas, vidas, ke ke la saˆ go go donas d onas pli da d a feliˆ fel iˆco co al a l la homo j, ol la faraonoj. Pentuer skuis la kapon. — Kiom da ligno ligno oni oni bezonus bezonus por tio! tio! — diris diris li — kiom da bovoj, bovoj, da ˆ paˆ paˆstaˆ st aˆo!. o! . . . Sajnas al mi, patro, ke via rado ne anstata˘ uos uos la sepan tagon de ripozo. — Mi vidas vidas — respondi respondiss Menes, Menes, levan levante te la ˆsultrojn sultrojn — ke la rangoj rangoj ne alportis al vi utilon. Sed kvankam vi perdis la sagacecon, kiun mi admiris en vi, mi montros al vi ankora˘ u ion. . . Eble Eble iam vi revenos revenos al la scienco scienco,, kaj kiam mi mortos, vi volos labori por pliperfektigi kaj diskonigi miajn eltrovojn. Ili revenis al la pilono, kaj Menes metis iom da ligno sub kupran kaldronon. Li blovis sur la flamojn kaj balda˘ u la akvo komencis boli. El la kaldrono elstaris vertikala vertikala tubo, tub o, kovrita kovrita per p er peza ˆstono. stono. Kiam la akvo eksiblis en la kaldrono, Menes diris: — Stariˆ Star iˆgu gu ˆci ci tie kaj rigardu. rigar du. . . Li ekmovis e kmovis turnilon, aligitan al la tubo kaj subite la peza p eza ˆstono stono estis ˆetita etita supren, supre n, kaj la ˆcambro cambro pleniˆgis gis per kolonoj kolonoj de varmega armega vaporo. vaporo. . . — Mirindaˆ Mir indaˆo! o! — ekkriis ekk riis Pentuer. Sed tuj li trankviliˆgis gis kaj demandis: — Kaj Ka j ˆci ci tiu ˆstono, sto no, kiel kie l gi gˆi plibonigos la sorton de la popolo? — La ˆstono stono neniel — respondis la saˆ gulo, jam malpacienca. — Sed vere, gulo, mi diras al vi kaj tion memoru: venos tago, ke la ˆcevalo cevalo kaj kaj bovo anstata˘ anstatauos ˘ la homan laboron, kaj la bolanta akvo anstata˘ uos uos la ˆcevalon cevalon kaj bovon. — Sed kian profiton la kamparanoj havos de tio? — insistis Pentuer. — Ve al mi! — ekkriis Menes, kaptante aptante sin je la kapo. — Mi ne scias, ˆcu cu vi maljuniˆgis gis a˘ u malsaˆgiˆ giˆgis, gis, sed la kamparanoj kovris al vi la tutan mondon, vualis vian inteligenton. Se la saˆguloj guloj atentus nur la kamparanojn, ili devus ˆeti for siajn librojn kaj kalkulojn kaj fariˆgi gi paˆstistoj. stisto j. . . ˆ — Ciu afero devas alporti utilon — intermetis nekuraˆge g e Pent Pentue uer. r. . . — Vi kortegaj homoj — diris Menes maldolˆ maldolˆce ce — ofte uzas du mezurojn! Se Feniciano alportas al vi rubenon a˘ u safiro safiron, n, vi ne deman demanda das: s: kia kia estas estas la profito de ili? sed vi aˆcetas cetas la ˆstonon kaj ˆslosas slosas gin gˆin en kesto. esto. Sed kiam kiam

ˆ * Capitro

XI *

105

saˆgulo gulo venas al a l vi kun eltrovo, kiu povus ˆsanˆ sanˆ gi la aspekton de la mondo, vi gi tuj demandas: kia estas la profito de gi?. gˆi?. . . Sendub Sendubee timo timo ekregas ekregas vin, vin, ke la esploranto de la naturo postulos plenmanon da hordeo por la objekto, kiun ne komprenas via animo. ˆ mi volis ˆcagreni — Vi koler koleras, as, patro? patro?.. . . Cu cagreni vin?. . . — Mi ne koleras, sed beda˘uras. uras. Ankora˘ u anta˘ u dudek jaroj ni estis en la templo templo kvin, laborantaj laborantaj por malko malkovri vri la misterojn misterojn de la naturo. Hodia˘ Hodia˘ u mi restis sola kaj pro dioj! dio j! mi ne povas povas trovi ne sole posteulon, sed eˆc homon, kiu komprenus min. — Certe, Certe, patro, patro, mi restus restus ˆci ci tie gis gˆis la morto, por ekkoni viajn diajn projektojn — respondis Pentuer. Pentuer. — Sed diru, ˆcu cu mi pov p ovas as hodia˘ ho dia˘ u ˆslos sl osii min en templo, kiam estas est as pesata p esata la sorto so rto de la ˆstato, stato, la feliˆco co de d e la simpla popolo p opolo kaj kiam kiam mia rolo rolo.. . . — Povas influi la sorton de la lando kaj de kelke da milionoj da kamparanoj?. ranoj?. . . — interr interromp ompis is moke moke Menes Menes.. — Ho vi, vi, plen plenaˆ aˆ gaj g aj infanoj en tiaroj ˆ permesite estas al vi ˆcerpi kaj ˆcenoj ceno j de altranguloj! altrangulo j! Car cerpi akvon el Nilo, tuj ˆsajnas sajn as al a l vi, ke vi povas haltigi la leviˆ gon g on a˘ u malleviˆgon gon de la rivero. rivero. Vere, ne alie pensas ˆsafino, safino, kiu sekvante sekvante la aron, imagas, ke ˆsi si kondukas kondukas gin. gˆin. — Sed pripensu, pripensu, majst ma jstro. ro. La juna faraono faraono havas havas koron plenan plenan de noblnobleco, li volas volas doni al la popolo ripozon ˆciun ciun sepan tagon, justan juˆ gado ga don, n, eˆc teron... Menes skuis la kapon. ˆ ˆci — Cio ci — diris li — estas vantaj vantaj aferoj. La junaj juna j faraonoj maljuniˆ maljunigas, gˆas, kaj la popolo. . . la popolo havis havis jam multfoje multfoje ripozon ripozon ˆciun ciun sepan tagon, kaj poste perdis gin. gˆin. . . Ah, se nu nurr tio ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgus! g us! Kiom Kiom da dina dinasti stioj oj kaj pastr pastroj oj pasis en Egipto de tri mil jaroj, kiom da urboj kaj temploj disfalis en ruinojn, eˆc nova nova j tavoloj de tero formiˆ gis. gis. ˆ Cio Ci o ˆsanˆ sa nˆgiˆ giˆgis gis ekster tio, ke du kaj du estas kvar, ke triangulo estas duono de kvarangulo, ke la luno povas kovri la sunon, kaj ke la bolanta akvo povas ˆeti supren supre n ˆstonon. ston on. . . En ˆci ci tiu t iu peree p ereema ma mondo m ondo da˘ uras kaj restas nur la saˆgo. uras go. Ve al tiu, kiu por aferoj pasantaj, kiel la nuboj, forlasas la eternajn! Lia koro neniam guos gˆuos trankvilon, lia animo balanciˆgos, gos, kiel ˆsipeto sip eto dum ventego. — La dioj dioj parol parolas as per via via bu buˆˆso, s o, majstro majstro — respon respondi diss Pen Pentuer tuer post post pripenso — sed apena˘ u unu homo el la milionoj povas fariˆgi gi ilia instruˆ mento. mento. . . Kaj tio tio estas estas bona. Car kio okazus, okazus, se la kamparanoj kamparanoj tutajn tuta jn noktojn rigardus la stelojn, la soldatoj farus kalkulojn, la altranguloj kaj faraono, anstata˘ u regi, ˆetus etus ˆstonojn stono jn per la helpo de bolanta akvo? Anta˘ u kiam la luno unu fojon fo jon ˆcirka˘ cir ka˘ uirus uirus la teron, teron, ˆciuj ciuj devus morti de la malsato malsato.. . . Fine, Fine, neniu neniu rado, neniu kaldrono defendus la landon kontra˘ kontra˘ u la atako de la barbaroj, nek disdonus la juston al la plendantoj. Do — konkludis Pentuer — kvankam la saˆgo go estas kvaza˘ u la suno, sango sang o kaj spiro, ni ne pov p ovas as ˆciuj ciuj esti e sti saˆguloj. guloj. Al tiuj vortoj Menes respondis plu nenion.

ˆ * Capitro

XI *

106

Kelke da tagoj pasigis Pentuer en la templo de la dia Nut, rigardante kun plezuro jen la sablan maron, jen la fruktodonan valon de Nilo. Kun Menes li observis observis la stelojn, stelo jn, rigardis la radon por p or la ˆcerpado cerpado de akvo, akvo, iafoje promenis al la piramidoj. Li admiris la simplecon kaj genion de sia majstro, sed en la animo li pensis: “Menes estas sendube dio, enkorpigita enkorpigita en homa figuro, kaj tial li ne zorgas pri la surtera vivo. Lia rado por ˆcerpi cerpi la akvon akvon ne estos akceptita akceptita en Egipto, ˆcar car unue ligno mankas al ni, kaj due por movi tiajn radojn rado jn oni bezonus centon ce nton da miloj da bovoj, kaj kie trovi t rovi por p or ili la paˆstaˆ staˆon, eˆc en Supra Egipto?. . . ”

LA FARAONO

107

ˆ Capitro XII En la tempo kiam Pentuer veturis tra la lando, elektante la reprezentantojn, Ramzes XIII loˆgis gis en Teboj kaj edzigis sian favoraton Tutmozison. Anta˘ u ˆcio cio la sinjoro de la du mondoj, mondo j, ˆcirka˘ cirka˘ uita de belega sekvantaro, ˆ de alveturis en orita kaleˆ kaleˆso so en la palacon de lia ekscelenco Antef, la nomarho ˆ gis Teboj. La granda sinjoro elkuris renkonte, al la monarho gˆis la pordego kaj, demetin demetinte te de l’ piedoj piedoj multe multeko kostajn stajn sandalojn, sandalojn, surgen surgenue ue helpis helpis Ramzeso Ramzeson n malsupreniri. Rekompence Rekompence por p or ˆci ci tiu honoro, la faraono donis al li sian manon por kisi kaj diris, ke de ˆci ci tiu momento Antef fariˆ gas gas lia amiko kaj havas havas la rajton ra jton eˆc en la tronan trona n ˆcambregon cambreg on eniri, eniri , ne n e demetante demet ante la ˆsuojn. suo jn. Kaj kiam ili atingis la grandegan salonon de la palaco de Antef, la sinjoro diris en la ˆceesto ceesto de la tuta sekvantaro: sekvantaro: — Mi scias, nobla Antef, ke kiel viaj respektindaj anta˘ uuloj uuloj loˆgas g as en ˆ j plej belaj tomboj, same vi, ilia filo, estas la plej eminenta el la nomar hoj ho de Egipto. Kaj vi sendube scias, ke en mia kortego kaj armeo, same kiel en mia reˆga ga koro, koro, la unua unuan n lokon lokon okupas mia favorato, favorato, la ˆcefo cefo de la gvardio, gvardio, Tutmozis. La˘u la opinio de la saˆguloj, gulo j, malbone malb one faras la riˆ r iˆculo, culo, kiu sian plej multvaloran ˆstonon stonon ne metas met as en plej belan b elan ringon. Kaj ˆcar car via gento, Antef, estas por mi la plej kara, kaj Tutmozis la plej amata, mi do projektis kunigi vin unu un u kun kun la alia. alia. Tio Tio facil facilee povas povas esti esti farita, farita, se via via filin filino, o, la bela kaj saˆ saga gˆa Hebron akceptos Tutmozison, kiel edzon. Al tio la nobla Antef respondis: — Via sankteco, sinjoro de la vivanta kaj de l’ okcidenta mondo! Kiel la tuta Egipto kaj ˆcio, cio, kio estas e stas en gi, gˆi, apartenas apar tenas al vi, same ˆci ci tiu domo kaj ˆciuj ciuj giaj ˆgiaj loˆgantoj gantoj estas via propraˆ propraˆo. o. Kaj se vi deziras en via koro, ke mia filino fariˆgu gu edzino de via favo favorato rato Tutmo Tutmozis zis,, estu do tiel. . . Nun la faraono rakontis al Antef, ke Tutmozis havas dudek talentojn de  jara salajro el la trezorejo kaj grandajn proprajn bienojn en diversaj nomesoj. Siaflanke la nobla Antef diris, ke lia sola filino Hebron havos kvindek talentojn  jare kaj la rajton profiti de la bienoj de l’ patro en la nomesoj, en kiuj por

ˆ * Capitro

XII *

108

pli longa tempo haltos la reˆ ga ga kortego. ˆ Antef ne posedis Car pos edis filon, tuta lia grandega gran dega kaj senˆsulda sulda riˆcaˆ caˆo devis iam ˆ de Teboj, se transiri en la manojn de Tutmozis, kun la ofico de la nomarho tia estos la volo de lia sankteco. Kiam Kiam la interk interkons onsent entoo estis estis farita, farita, Tutmozis utmozis venis venis de la korto, korto, dankis dankis Antefon unue pro tio, ke li donas sian filinon al tia mizerulo, kaj due pro tio, ke li tiel bone ˆsin sin edukis. Samtempe Samtempe oni decidis, ke la edziˆ ga ga ceremonio havos lokon post kelke kelke da tagoj, tago j, ˆcar car Tutmozis, kiel la ˆcefo cefo de la gvardio, ne havas tempon por tro longaj preparaj solenoj. — Mi deziras al vi feliˆcon, con, mia filo — finis Antef kun rideto r ideto — kaj grandan ˆ mia plej amata filino Hebron havas jam dudek jarojn, estas paciencon. Car la unua elegantin elegantinoo en Teboj Teboj kaj kutimi kutimiss havi havi sian propran volon. volon. . . Pro la dioj!. . . mi diras al vi ke mia povo povo super Teboj Teboj ˆciam ciam finiˆ finigis gˆi s ˆce ce la pordeto de la garde gˆardeno no de mia filin filino. o. Kaj mi timas, timas, ke via genera generala la rango rango faros sur ˆgin gin ne pli grandan impreson. Poste la nobla Antef invitis la gastojn al luksa festeno, dum kiu aperis la bela Hebron kun granda sekvantaro de siaj kunulinoj. En la manˆgoˆ goˆcambro cambro staris multe da tabloj por du kaj kvar kvar personoj kaj unu un u pli pli granda granda por la farao faraono, no, sur sur estrad estrado. o. Po Porr honor honorii An Antef tefon on kaj sian sian favoraton, favoraton, lia sankteco proksimiˆ gis gis al Hebron kaj invitis invitis ˆsin sin al sia tablo. . . Hebron estis vere bela, kaj faris impreson de persono plena de sperto, kio ne estis maloftaˆ maloftaˆo en Egipto. Ramzes balda˘ u rimarkis, ke la fianˆcino cino tute ne atentas sian estontan edzon, kaj sendas esprimplenajn rigardojn al li, la faraono. Anka˘u tio ne estis maloftaˆ maloftaˆo o en Egipto. Kiam la gastoj sidiˆgis gis ˆce ce la tabloj, tablo j, kiam eksonis la muziko ka ka j dancistino j komencis disporti al la festenantoj vinon kaj florojn, Ramzes diris: — Ju pli longe mi rigardas rigardas vin, Hebron, des pli forte mi miras. Se ˆci ci tien enirus fremdulo, li pensus, ke vi estas diino a˘u ˆcefpastrin cefpa strino, o, sed s ed neniam, nenia m, ke vi esta es tass feliˆ fe liˆca ca fianˆ fia nˆcino ci no.. — Vi eraras, erar as, sinjoro sinjo ro — resp r espondis ondis ˆsi. — En E n ˆci ci tiu momento mi estas feliˆca, ca, sed ne de mia fianˆciˆ ciˆ go... g o... — Kiel tio estas estas ebla?. ebla?. . . — interrom interrompis pis la faraono. faraono. — La edziˆgo go ne logas min kaj certe mi preferus fariˆgi gi la ˆcefpastrin cefpa strinoo de Izid Izido, o, ol edzino. edzino. . . — Kial do vi edziˆgas? gas? — Mi faras tion por la patro, kiu volas volas nepre havi heredonton de sia gloro. Kaj precipe, ˆcar car vi tion deziras, deziras, sinjoro. . . ˆ — Cu Tutmozis utmoz is povus p ovus ne plaˆci ci al vi? v i? — Tion Tion mi ne diras diras.. Tutmoz utmozis is estas estas bela, bela, estas estas la unua unua elega elegant ntoo en Egipto, bele kantas kaj kaj ricevas ricevas premiojn en la ludoj. Lia rango de l’ ˆcefo cefo de la gvardio de via sankteco estas unu el la plej altaj en la lando. Malgra˘u tio,

ˆ * Capitro

XII *

109

se la patro ne petus min kaj vi ne ordonus, mi ne fariˆgus g us lia edzino edzino.. . . Cetere Cetere eˆc tiel mi ne estos!. . . Al Tutmozis sufiˆcos cos mia riˆcaˆ caˆo kaj la titoloj, titolo j, kiujn li heredos de mia patro, kaj la reston li trovos trovos ˆce ce la dancistinoj. dancistinoj. — Kaj Ka j li scias pri sia malfeliˆco? co? Hebron ekridetis. ekridetis. — Li scias de longe, ke eˆc se mi ne estus filino de Antef, Antef, sed de lasta el la paraˆsitoj, sitoj, mi ne donus min al homo, kiun mi ne amas. Kaj mi povus ami nur superan ol mi. ˆ vi diras tion — Cu tion serioze?. serioze?. . . — ekmiris ekmiris Ramzes. Ramzes. — Mi ja havas dudek jarojn, jaro jn, do jam de ses jaro j ˆcirka˘ cirka˘ uas min adorantoj. Sed balda˘ u mi ekkoni ekkoniss ilian ilian valor valoron. on. . . Kaj hodia˘ u mi preferus a˘ uskulti uskulti interparoladojn de saˆ gaj pastroj, ol kantojn kaj amindumojn de elegantaj junuloj. gaj — En tia okazo, okazo, mi ne devus sidi apud vi, Hebron, ˆcar car mi ne estas eˆc eleganto kaj tute ne posedas la saˆ gon g on de de l’ pastr pastroj. oj. . . — Ho vi, sinjoro sinjoro,, estas estas iu pli granda — respondis respondis ˆsi, si, forte forte ruˆ giˆ giˆgante. gante. — Vi estas militest militestro, ro, kiu venki venkis. s. . . Vi estas vivega vivega kiel leono, leono, rapida rapida kiel ˆ mi vult vulturo uro.. . . An Anta˘ ta˘ u vi milionoj falas sur la vizaˆgon, gon, la ˆstatoj statoj tremas. . . Cu ne scias, scias, kian kian teruron teruron naskas naskas via nomo en Tiro Tiro kaj Niniv Ninivo? o? La dioj povus povus envii envii vian vian potencon. potencon. . . Ramzes konfuziˆgis. gis. — Hebr Hebron, on, Hebr Hebron. on. . . Se vi sciu scius, s, kian kian maltra maltrank nkvi vilo lon n vi semas semas en mia mia koro! oro!.. . . — Jen kial — diris ˆsi si — mi konsentas edziniˆgi g i kun Tutm Tutmozi ozis. s. . . Mi estos estos pli proksima al via sankteco kaj, almena˘ u ˆciun ciun kelkon da tagoj tago j mi vidos vin, sinj sinjoro oro.. . . Dirinte tion, ˆsi si leviˆgis gis de la tablo kaj foriris. Antef rimarkis ˆsian agon kaj timigite alkuris al Ramzes. ˆ — Ho sinjoro! sinjoro! — ekkriis li — ˆcu cu mia filino ne diris ion nekonv nekonvenan?. enan?. . . Si estas estas nedreseb nedresebla la leoni leonino. no. . . . — Trankviliˆgu gu — respondis la faraono. — Via filino estas plena de saˆgo go ˆ eliris, kaj seriozeco. Si e liris, ˆcar car ˆsi si rimarkis r imarkis,, ke la vino vin o de via ekscelenco eksce lenco tro gajigas ga jigas la festenantojn. — Efektive, en la salono regis granda bruo, tiom pli, ke Tutmozis, forlasinte la rolon de vic-mastro, fariˆ gis la plej viva festenanto. gis — Konfidencie mi diros al via sankteco — murmuretis Antef — ke la kompatinda kompatinda Tutmozis Tutmozis devos sin gardi en la ˆceesto ceesto de Hebron. . . La unua festeno da˘ uris uris gis ˆgis la mateno. mateno. La faraono faraono balda˘ u forveturis, sed la ceteraj restis, en la komenco sur la seˆ goj, goj, poste sur sur la plank planko. o. . . Fine Fine Antef  Antef  devis dissendi ilin hejmen en veturiloj, kvaza˘ u senvivajn objektojn. Post kelke da tagoj oni solenis la edziˆ gon. gon. ˆ j En la palaco de Antef kunvenis la ˆcefpastroj cefpastro j Herhor kaj Mefres, Mefres , nomarhoj ho de la najbaraj nomesoj kaj la plej altaj oficistoj de Teboj. Poste alveturis en

ˆ * Capitro

XII *

110

du dura rada da ˆcaro ca ro Tutmozi Tutmo zis, s, ˆcirka ci rka˘ u˘ita de l’ oficiroj de la gvardio, kaj en la fino, lia uita sankteco Ramzes XIII. Akompanis Akompanis lin: la granda skribisto, skribisto, ˆcefo cefo de la arkpafistoj, arkpafistoj, ˆcefo cefo de la rajdistaro, ra jdistaro, granda trezoristo, ˆcefpastro cefpastro Sem Se m kaj la generaloj generalo j adjutantoj. adjutanto j. Kiam ˆciuj ciuj ˆci ci eminentulo emine ntulojj kunvenis k unvenis en la salono de la anta˘ uuloj uuloj de Antef, aperis Hebron en blankaj vestoj kun multenombra sekvantaro de amikinoj ˆ patro, bruliginte incenson anta˘ kaj servistinoj. Sia u Amon, anta˘ u la statuo de sia patro kaj anta˘ u Ramzes sidanta sur estrado, anoncis, ke li liberigas sian filinon de la patra zorgado kaj donacas al ˆsi si doton. Samtempe Samtempe li donis al ˆsi si en ora skatolo akton, konforman al sia diro, skribitan sur papiruso en la  juˆgejo. gejo. Post mallonga anta˘ umanˆ umanˆgo go la fianˆcino cin o sidiˆ sid iˆgis gis en multekosta portilo, portata de ok oficistoj oficistoj de la nomeso. nomeso. An Anta˘ ta˘ u ˆsi si iris la muzikistoj kaj kantisto kantistoj, j, ˆcirka˘ kau ˘ la portilo la altranguloj, kaj post ili granda popolamaso preska˘ u same granda, kiel dum la enterigo de la faraono. La popolo restis ekster la muro de l’ templo, la ˆgefianˆ gefianˆcoj, co j, faraono farao no kaj altranguloj altrangulo j eniris en e n la kolonan ˆcambregon. cambregon. Herhor bruligis incenson anta˘ antau˘ la vualita statuo de Amon, la pastrinoj dancis la sanktan dancon, kaj Tutmozis legis de papiruso sekvantan akton: “Mi, Tutmozis, utmozis, ˆcefo cefo de la gvardio gvardio de lia sankteco Ramzes XIII, prenas ˆ Antef, vin, Hebron, la filinon de la teba nomarho Antef, kiel edzinon. edzinon. Mi donas al vi tuj dek talentojn pro tio, ke vi konsentis fariˆ gi mia edzino. Por viaj vestoj gi mi destinas al vi tri talentojn jare, kaj por la hejmaj elspezoj unu talenton monat monate. e. El la infanoj, infanoj, kiujn kiujn ni havos, havos, la plej aˆ ga ga filo heredo her edoss la riˆcaˆ caˆon, on , kiun mi nun posedas kaj kiun mi povas akiri en la estonteco. Se mi ne vivus plu kun vi, eksedziˆgus gus kaj prenus alian edzinon, mi estus devigita pagi al vi kvarde kvardek k talentojn, talentojn, kiujn mi garanti garantias as per miaj bienoj. Nia filo, kiam li prenos prenos la havo havon, n, devos pagi al vi dek kvin kvin talentojn talentojn jare. Infanoj, Infanoj, naskitaj naskitaj de alia virino, ne havos havos rajton je la propraˆ propraˆo de nia plej aˆ ga filo.”8 Nun anta˘ ueniris ueniris la granda juˆ gisto kaj en la nomo de Hebron legis akton, gisto en kiu la juna sinjori sinjorino no promesis: promesis: bone nutri kaj kaj vesti vesti sian edzon, zorgi pri lia lia domo, domo, fami famili lio, o, servi servistoj stoj,, brutoj brutoj kaj skla sklavoj voj,, kaj konfi onfidi diss al la edzo edzo la administradon de la havo, kiun ˆsi si ricevis kaj ricevos r icevos de la patro. patr o. Kiam la aktoj estis legitaj, Herhor donis al Tutmozis pokalon da vino. La edzo trinkis duonon, Hebron trempis la lipojn, poste amba˘ u ili bruligis bruligis incenson anta˘ u la purpura kurteno. Forlasinte la templon de la teba Amon, la geedzoj kaj ilia brila sekvantaro iris tra la aleo de l’ sfinksoj al la reˆga ga palaco. Grandaj amasoj da popolo kaj soldatoj soldato j aklamis ilin, ˆetante etante floro jn sur la vojon. vo jon. ˆ la lasta tago Tutmozis loˆgis Gis gis en la ˆcambroj cambroj de l’ faraono. faraono. Sed en la 8

A˘ utentika. utentika.

ˆ * Capitro

XII *

111

tago de la edziˆgo g o la sinjoro donacis al li belan palacon, en la fundo de la garden ˆgar deno, o, ˆcirka˘ cir ka˘ uitan de arbaro de figarboj, mirtoj kaj baobaboj, kie la junaj uitan geedzoj geedzo j povis pasigi la tagojn tago jn de la feliˆ fe liˆco, co, kaˆ kaˆsitaj sita j de la homaj h omaj okuloj, kvaza˘ kvaza˘ u apartigitaj apartigita j de la mondo. En ˆci ci tiu trankvila kaˆ kaˆsejo sejo tiel malofte sin montris la homoj, ke eˆc la birdoj ne forkuradis forkuradis de ili. Kiam la geedzoj kaj gastoj troviˆ gis gis en la nova loˆgejo, gejo, oni solenis la definitivan ceremonion de l’ edziˆ go. go. Tutmozis prenis Hebronon je la mano kaj kondukis ˆsin sin al la fajro, fa jro, brulanta anta˘ u la statuo de Izido. Mefres verˆ verˆsis sis sur la kapon de la knabino kuleron da sankta akvo, Hebron Hebr on tuˆsis sis la fajron fajr on per la mano, Tutmozis dividis kun ˆsi si pecon da pano ka j metis met is sur ˆsian sian fingron sian ringon, r ingon, kiel signon, signo n, ke de ˆci ci tiu t iu momento mom ento ˆsi si fariˆ far iˆgas gas sinjorino de la bienoj, servistoj, brutoj kaj sklavoj de la  juna edzo. Dume la pastroj kantis himnojn de l’ edziˆgo go kaj portis la statuon de la dia Izido tra la tuta domo. La pastrinoj dancis la sanktajn dancojn. La tago estis estis finita finita per spektakl spektakloj oj kaj granda granda festeno, festeno, dum kiu ˆciuj ciuj rimarkis, ke Hebron senˆcese cese akompanis la faraonon, ka j Tutmozis restis malproksime de ˆsi si kaj nur regalis la gastojn. gasto jn. Kiam aperis la steloj, la sankta Herhor forlasis la festenon, kaj kaj balda˘ u post li foriris nerimarkite kelkaj kelkaj plej granda j altrangulo j. Kaj Ka j ˆcirka˘ cirka˘ u la noktomezo noktomezo en la subteraˆ subteraˆoj de la templo de Amon kunvenis kunvenis la sekvantaj sekvantaj respektindaj respektindaj personoj: la ˆcefpastroj cefpastroj Herhor, Mefres kaj Mentezufis, Mentezufis, la plej alta juˆ gisto de ˆ de Abs, Horti kaj Emsuh. ˆ Teboj kaj la nomarhoj Mente Me ntezu zufis fis ˆcirka ci rka˘ u˘rigardis la dikajn kolonojn, fermis la pordon, estingis la urigardis lumojn, kaj restis en la malalta ˆcambro cambro nur unu lampo, brulanta brulanta anta˘ u la ˆ statuo de Horus. La altranguloj sidiˆgis gis sur tri ˆstonaj stona j benkoj, b enkoj, ka j la nomarho Abs diris: — Se oni ordonus al mi difini la karakteron de lia sankteco Ramzes XIII, vere, vere, mi ne scius scius tion fari. fari. . . — Frenezulo! — intermetis Mefres. ˆ li estas frenezulo, mi ne scias — diris Herhor. — En ˆciu — Cu ciu okazo li estas tre danˆ gera homo. Asirio jam dufoje rememorigis al ni pri la definitiva gera traktato, kaj hodia˘ u, u , kiel mi a˘udis, udis, komencas maltrankviliˆgi gi pro la armado de Egipto. — Ne gra grave, ne gra grave — diri diriss Mefr Mefres es — pli pli danˆ danˆ gere gere estas, ke ˆci ci tiu malpiulo volas tuˆsi si la trezorojn trezoro jn de Labirinto. ˆ de Emsuh ˆ — ke pli malbona ankora˘ — Mi pensas — diris la nomarho u estas estas la promesoj, faritaj al la kamparanoj. amparanoj. La enspezoj enspezoj de la ˆstato stato kaj la nia j ekˆsancel san celiˆ iˆgos, gos, se la popolaˆco co komencos komencos festi ˆciun ciun sepan tagon. . . Kaj se la faraono faraono donus donus al ili teron. teron. . . — Li L i estas est as kapabla fari tion — murmuretis la ˆcefa cefa juˆ gisto. gisto. ˆ de Horti ˆ vere? ˆ — Cu vere?.. . . — demand demandis is la nomar nomarho Horti.. — Sajnas al mi, ke li

ˆ * Capitro

XII *

112

volas volas sole sole monon. Se oni cedus al li iom el la trezoroj de Labirint Labirinto. o. . . — Ne eble estas — interr interrompi ompiss Herhor. Herhor. — Al la ˆstato stato minacas minacas neniu danˆgero, gero, sed nur al la faraono, kaj tio ne estas la sama afero. Due, same kiel akvobaro estas forta, ˆgis gis kiam ne trapenetris gin gˆin flueto de akvo, same Labiˆ sekvus rinto estas plena, ˆgis gis kiam ni ne prenos el ˆgi gi la unuan oran pecon. Cio gin. ˆgin. . . Cetere, Cetere, kiun kiun ni helpos helpos per la trezoroj trezoroj de la dioj kaj ˆstato?. stato?. . . Junulo Junulon, n, kiu malrespektas la religion, humiligas la pastrojn kaj ribeligas la popolon. ˆ li ne estas pli danˆgera, Cu gera, ol Assar? Assar?.. . . Tiu estas estas barbaro, barbaro, tio estas vera, vera, sed tute ne malutilas nin. — Ne estas deca afero, ke la faraono tiel malkaˆ malkaˆse se amindumas amindumas la edzinon de sia favorato, jam en la tago de la edziˆ go. g o. . . — diris diris la medi meditan tanta ta juˆ gisto. gisto. ˆ de Horti. — Hebron mem allogas lin! — diris la nomar ho ˆ de Emsuh. ˆ — ˆ virino allogas ˆciujn — Ciu ciujn virojn — respondis resp ondis la nomarho Sed la homo ricevis la prudenton por ne peki. ˆ la faraono — Cu far aono ne estas la edzo e dzo de ˆciuj ciuj virinoj virino j en Egipto? E gipto? — murmuretis ˆ de Abs. — Cetere, la pekoj koncernas la juˆgon la nomarho gon de l’ dioj, kaj nin interesas nur la ˆstato. stato. . . ˆ de Emsuh, ˆ skuante la manojn — Danˆgera!...danˆ g era!...danˆgera! g era!.. . . diris diris la la nomar nomarho kaj la kapon. — Estas neniu dubo, ke la popolaˆ p opolaˆ co co jam fariˆ gis gis insultema kaj ˆ estos sendanˆ balda˘ u ekribelos. ekr ibelos. Tiam neniu ˆcefpastro cefpastro a˘ u nomarho gera gera ne nur  je sia povo kaj riˆcaˆ caˆo, o, sed eˆc je la vivo. — Kontra˘ u la ribelo ni havas rimedon — intermetis Mefres. — Kian? — Anta˘ u ˆcio cio oni povas malhelpi la ribelon — diris Mefres — se ni konigos al la pli prudentaj el la popolo, ke tiu, kiu promesas al ili favorojn, estas frenezulo. ˆ de — Li estas homo la plej sana sub la suno! — murmuretis la nomar ho Horti. — Oni devas nur kompreni, kion li volas. — Fren Frenezu ezulo lo!. !. . . frenez frenezul ulo! o!.. . . — ripetis ripetis Mefres Mefres.. — Lia pli aˆ ga ga sampatra frato jam ˆsajnigas sajnigas simion kaj drinkas kun paraˆsitoj, sitoj, kaj li komencos fari fa ri la samon morga˘ u, u, postmorga˘ u... ˆ de Horti petis la parolon: La nomarho — Estas malbona kaj neprudenta rimedo proklami frenezulo homon de ˆ kiam la popolo rimarkos la mensogon, ˆgi sana animo. Car gi ˆcesos cesos kredi al ni en ˆcio, cio, kaj tiam nenio haltigos la ribelon. r ibelon. — Se mi diras, ke Ramzes estas frenezulo, mi devas havi pruvojn — diris Mefres. — Kaj nun a˘ uskultu! uskultu! La altranguloj ekmoviˆ gis gis sur la benkoj. — Diru al mi — da˘urigis urigis Mefres — ˆcu cu homo de sana animo kuraˆ gus, gus, estante kronprinco, publike batali kontra˘ u bovo, en ˆceesto ceesto de kelke da miloj ˆ prudenta princo, Egiptano, vagus nokte al fenicia templo? da Azianoj? Cu

ˆ * Capitro

XII *

113

ˆ li forpuˆ Cu forpuˆsus sus sen motivo, motivo, inter inter la sklavinojn sklavinojn sian unuan virinon, virinon, kio estis ka˘ uzo uzo de morto ˆsia kaj de ˆsia infano. . . La ˆceestantoj ceestanto j ekmurmuris de d e teruro. ˆ — Cion ˆci ci — da˘ daurigis u˘rigis la ˆcefpastro cefpastro — ni vidis en Pi-Bast: Pi-Bast: mi kaj Mentezufis estis atestantoj de la drinkulaj festenoj, dum kiuj la kronprinco, jam duone freneza, blasfemis kontra˘ u la dioj dioj kaj ofendi ofendiss la pastr pastrojn. ojn. . . — Tiel estis — jesis Mentezufis. — Kaj kion vi pensas — diris varmiˆgante gante Mefres — ˆcu cu homo sana je la spirito, spirito, estante estante ˆcefa cefa militestro, militestro, forlasus forlasus la armeon, por p or persekuti kelke da libiaj libiaj band banditoj?. itoj?. . . Mi preterpasas preterpasas multajn multajn malpli malpli gravajn gravajn aferojn, aferojn, ekzempl ekzemplee la projekton donaci al la kamparanoj festojn kaj teron, kaj mi demandas vin: ˆcu cu mi pov p ovas as ne nomi freneza homon, kiu faris tiom da malsaˆ gaˆoj, o j, sen se n motivo motivo,, por plezuro!. plezuro!. . . ˆ de Horti estis malˆgoja. La ˆceestanto cees tantojj silentis, s ilentis, la nomarho goja. — Oni devas konsideri — intermetis la plej alta juˆ gisto g isto — por ne esti malj maljus usta ta al li. . . Nun ekparolis Herhor. — La sankta Mefres faras al li grandan favoron — diris li per kategoria tono — nomante lin frenezulo. En la kontra˘ ua okazo ni devus rigardi lin kiel ua perfidulon... La ˆceestantoj ceestanto j faris maltrankvilan movon. — Jes, la homo nomata Ramzes XIII, estas perfidulo p erfidulo,, ˆcar car ne li elektas spionojn kaj ˆstelistojn stelistojn por trovi trovi la vojon al la trezorejoj de Labirinto, ne nur li forpuˆsas sas la traktaton traktaton kun Asirio, traktaton ne necesan por Egipto. . . — Gravaj kulpigoj! — diris la juˆgisto. gisto. — Sed krom tio, a˘ uskultu, li interkonsentas kun la malnoblaj Fenicianoj uskultu, ˆ tiu kanalo estas la plej pri fosado de kanalo inter Ruˆ ga ga kaj Meza maro! Ci granda minaco mina co por p or Egipto, Egipto , ˆcar car nia lando, en e n momento, povas esti subakvigita! Ne nur la trezoroj de Labirinto sed niaj temploj, domoj, kampoj, ses milionoj da malsaˆgaj, gaj, sed senkulpaj homoj, fine nia vivo kaj la vivo de niaj infanoj estus en danˆ gero... g ero... ˆ de Horti. — Se estas tiel! tiel!.. . . — eksopiri eksopiriss la nomar nomarho — Mi kaj la nobla Mefres certigas, ke estas tiel, kaj ke ˆci ci tiu sola homo amasigis en siaj manoj tiajn danˆ gerojn, kiaj neniam ankora˘ gerojn, u minacis Egipton. pton. . . Jen Jen kial kial ni kunv kunvok okis is vin, vin, respek respekti tindaj ndaj viroj, viroj, por trovi trovi rimed rimedojn ojn de l’ savo savo.. . . Sed ni devas devas agi rapide, rapide, ˆcar car la intenc intencoj oj de ˆci ci tiu homo galopas galopas anta˘ uen, uen, kiel vento en la dezerto, kaj kaj faru la dioj, ke ili ne superˆ superˆsutu sutu nin. . . Por unu u nu momento en la krepuska ˆcambro cambro ekregis silento. ˆ ˆ — Ni vivas en niaj nome— Kion konsili? konsili? — diris la nomarho de Emsuh. soj, malproksime de la kortego kaj krom tio ne sole ne konas la intencojn de ˆci ci tiu frenezulo, frene zulo, sed ni eˆc ne n e susp s uspektis ektis,, ni n i preska˘ pr eska˘ u ne kreda kredas. s. . . Tial Tial mi pensas, pensas, ke plej bone estas lasi la aferon al vi, noblaj Herhor kaj Mefres. Vi trovis la

ˆ * Capitro

XII *

114

malsanon, vi serˆcos cos sanigilon kaj aplikos ˆgin. gin. . . Kaj se maltrank maltrankvil viligas igas vin vin la grandega respondeco, prenu kiel helpanton la plej altan juˆ gist g iston on.. . . — Jes!. Jes!. . . Jes! Jes!.. . . li diras diras la vero veron. n. . . — aprobi aprobiss la ekscit ekscitit itaj aj altra altrang ngul uloj. oj. Mentezufis Mentezufis eklumigis eklumigis torˆ con con kaj metis sur la tablo anta˘ u la statuo de l’ dio papiruson, papiruson, sur kiu oni skribis skribis sekvan sekvantan tan akton: Ka˘ uze u ze de la danˆgeroj, geroj, minacan minacantaj taj la ˆstaton, staton, la povo povo de la sekreta sekreta konsi konsilan lantaro taro transpa transpasas sas en la manojn de Herhor, al kiu oni aligas kiel helpantojn Mefreson kaj la plej altan juˆgiston. giston. La akton, subskribitan de la ˆceestantaj ceestantaj altranguloj, altrangulo j, oni ˆslosis slosis en skatolo kaj kaˆ kaˆsis sis sub la altaro. altar o. Krom tio, ˆciu ciu el la sep partopren part oprenanto antojj ˆure ure promesis prome sis plenumi ˆciujn ciujn ordonojn de Herhor kaj altiri en la konspiron dek altrangulojn. Herhor promesis prezenti prezenti al ili pruvojn, ke Asirio insistas pri la traktato, traktato, ke la faraono ne volas volas ˆgin gin subskribi, ke li interkonsentas kun Fenicianoj pri la konstruo de la kanalo kaj ke li volas perfide penetri en Labirinton. — Mia Mia viv vivo kaj hon honoro oro estas estas en viaj viaj manoj manoj — finis finis Herho Herhor. r. — Se tio, kion mi diris, estas malvera, vi kondamnos min al la morto, kaj mian korpon al la bruligo. ˆ neniu Egiptano Nun neniu ne niu plu dubis, ke la ˆcefpastro cefpastro diris la veron. Car riskus sian korpon je la bruligo – sian animon je la pereo. Kelke da tagoj post la edziˆgo go Tutmozis pasigis kun Hebron, en la palaco, donacita de la faraono. Sed ˆciuvespere ciuvespere li venis en la kazernon de la gvardio, gvardio, kie li tre gaje pasigis la noktojn kun la oficiroj kaj dancistinoj. De tia konduto liaj kolegoj konkludis, ke Tutmozis edziˆgis gis kun Hebron nur pro la doto, kio cetere mirigis neniun. Post Po st kvin kvin tagoj Tutmozis utmozis venis venis al la faraono faraono kaj anoncis anoncis,, ke li povas povas repreni la servadon. servadon. Nun do li vizitis sian edzinon nur ˆce ce la taga lumo, kaj nokte li restis garde apud la ˆcambro cambro de l’ sinjoro. Foje vespere la faraono diris al li: — Mia palaco havas tiom da anguloj, ke oni povas spioni kaj a˘uskulti, uskulti, ke ˆciu ciu mia ago estas observata. Eˆc al mia respektinda patrino ree komencas paroli voˆ voˆcoj, coj, kiuj jam eksilentis eksilentis en Memfiso, kiam mi dispelis la pastrojn. . . Kaj tial — da˘ urigis urigis lia sankteco — mi povas akcepti neniun ne niun ˆce ce mi, sed mi dev de vas forlasi la palacon kaj en sendanˆ gera gera loko interkonsiliˆgi g i kun miaj miaj servi servist stoj. oj. . . ˆ — Cu mi devas sekvi vian sanktecon? — demandis Tutmozis Tutmozis,, vidante, ke la faraono farao no serˆcas cas mantelon. mantelo n. — Ne. Vi devas resti ˆci ci tie kaj gardi mian ˆcambron, cambron, por ke neniu eniru. Enlasu neniun, eˆc mian patrinon, eˆc la ombron de mia eterne vivanta vivanta patro. patro. . . Diru, Diru, ke mi dormas kaj kaj volas volas neniun neniun vidi. — Estos, kiel vi diris — respondis Tutmozis, surmetante al li mantelon kun ku n kapuˆ kap uˆco. co .

ˆ * Capitro

XII *

115

Poste li estingis estingis la lumon en la dormoˆ dormoˆcambro, cambro, kaj la faraono eliris tra flanka pordo. En la ˆgardeno gardeno Ramzes haltis kaj atente ˆcirka˘ cirka˘ urigardis. urigardis. Poste, Poste, kredeble kredeble sin orientinte, li komencis rapide iri al la palaco, donacita al Tutmozis. Post kelke da minutoj de irado, en la ombra aleo li renkontis iun, kiu sin starigis anta˘ u li kaj demandis: — Kiu iras? — Nubio — respondis la faraono. — Libio — respondis la demandanto kaj subite posteniˆ gis, gis, kvaza˘ u timigita. ˆ rigardis lin unu momenton kaj Tio Tio esti estiss gvar gvardi diaa oficiro oficiro.. La monar monarho ekkriis: — Ah, tio estas Eunana!. . . Kion vi faras ˆci ci tie? — Mi ˆcirka ci rka˘ uiras u ˘ iras la gardenojn. gˆardeno jn. Mi faras tion kelke kelke da fojo j ˆciunokte ciunokte ˆcar car iafoje iafo je englitas engli tas ˆstelisto stelis toj. j. La faraono pensis momenton kaj diris: — Vi agas pruden prudente. te. Sed Sed memor memoru, u, ke la un unua ua devo devo de la gvadi gvadisto sto esˆ tas sile silent nti. i. . . Steliston elpelu, sed se vi renkontus ian altrangan personon, ne haltigu gin gˆin kaj silentu, ˆciam ciam silentu. . . Eˆc se. se . . . tio estus est us la ˆcefpastro cefpastro Herhor mem!... — Ho sinjoro — ekkriis Eunana — nur ne ordonu al mi honori nokte Herhoron a˘ u Mefreson. Mefre son. . . Mi ne scias, ˆcu cu ˆce ce ilia vido la glavo mem ne elsaltus el mia mia ingo. ingo. . . Ramzes ekridetis. ekridetis. — Via glavo estas mia — respondis li — kaj nur tiam povas eliˆgi g i el la ingo, kiam mi ordonos. Li faris al Eunana kaposignon kaj da˘ urigis urigis la vojon. Post kvaronhora erarvagado sur malˆ gustaj vojetoj, la faraono atingis porgustaj ˆ don,, kaˆ don kaˆsitan sit an en densaˆ den saˆo. o. Sajnis al li, ke li a˘udis u dis bruon kaj li demandis malla˘ute: ute: — Hebr Hebron on?. ?. . . ˆ alkuris Renkonte al li elkuris figuro, vestita anka˘ u per nigra mantelo. Si al Ramzes kaj ekpendis sur lia kolo, murmuretante: — Tio esta estass vi?. vi?. . . vi?. vi?. . . Kiel Kiel long longee mi atend atendis is!. !. . . La faraono sentis, ke ˆsi elglitas el lia ˆcirka˘ cirka˘ upreno, upreno, li do prenis ˆsin sin sur la brakojn kaj portis en la˘ ubon. ubon. En ˆci ci tiu momento momento la mantelo falis de li. Ramzes momenton trenis gin gˆin post si, sed fine lasis gin. ˆgin. En la sekvinta sekvinta tago la respektinda respektinda sinjorino sinjorino Nikotris Nikotris alvokis Tutmozis Tutmozison. on. La favorato de l’ faraono ektimis, rigardante rigard ante ˆsin. sin. La reˆ gino gino estis terure pala; ˆsiaj sia j okulo j eniˆgis gis en la kavojn, kavojn, ˆsajnis saj nis preska˘ u senkonsciaj. — Sidiˆgu gu — diris ˆsi, si, montrante al li tabureton apud sia apogseˆ ap ogseˆ go. go. Tutmozi Tutmo ziss ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgis. gis.

ˆ * Capitro

XII *

116

— Sidiˆgu! gu! Kaj. . . Kaj ˆuru, uru, ke vi ripetos ripetos al neniu, tion, tion, kion mi diros diros al vi... — Per la ombro ombro de mia patro. patro. . . — diris diris li. — A˘ uskultu uskultu — parolis la reˆgino gino malla˘ ute — mi estis por vi preska˘ ute u patrino trino.. . . Se do vi perfidus perfidus la la sekreto sekreton, n, la dioj punus punus vin. vin. . . Ne. Ne. . . Ili Ili nur fali faligus gus sur vian kapon parton de la malfeliˆ malfeliˆ cegoj, cegoj, kiuj pendas p endas super nia gento. . . . Tutmozis a˘ uskultis uskultis kun mirego. ˆ “Si freneziˆgis? g is?.. . . ” — pensis pensis li kun kun terur teruro. o. ˆ vi scias, — Rigardu ˆci ci tiun fenestron — da˘ urigis urigis ˆsi si — ˆci ci tiun arbon. arb on. . . Cu kiun mi vidis hodia˘u nokte sur ˆci ci tiu arbo, anta˘ u la fenes fenestro tro?. ?. . . ˆ la sampatr — Cu sampatraa frato de lia sankteco sankteco venis venis Tebojn?. Tebojn?. . . — Tio ne estis tiu — murmuretis murmuretis ˆsi si plorante. plorante. — Tio estis li mem. . . mia Ramze Ramzes! s!.. . . — Sur la arbo? arbo?.. . . Hodia Hodia˘ u ˘ nokte?... — Jes! La lumo de la torˆco co falis rekte sur lian vizaˆ gon g on kaj figur figuron on.. . . Li havis havis tunik tunikon on kun blank blankaj aj kaj bluaj strioj. . . frenezan frenezan rigard rigardon. on. . . li ridis ridis sovaˆ ge, ge, kiel tiu, malfeliˆ malfeliˆca ca lia frato, kaj diris: “Rigardu, “Rigardu, patrino, patrino, mi jam scias ˆ ops.. . . Rigar flugi, kion sciis nek Seti, nek Ramzes Granda, nek Heops He Rigardu, du, kiel al mi kresk kreskas flugiloj!. flugiloj!. . . ” Li etendis etendis al mi la manojn, kaj kaj mi senkonsc senkonscia ia de doloro, tuˆ t uˆsis sis tra la fenestro fenestr o liajn lia jn mano jn, lian vizaˆ gon, kovritan de malvarma gon, ˆsvito. svito. . . Fine Fine li deglitis deglitis de la arbo kaj forkuri forkuris. s. . . Tutmozis a˘ uskultis terurita. Subite li frapis sin je la frunto. uskultis — Tio ne estis Ramzes! — diris li kategorie. — Tio estis homo, kiu tre, tre similas lin, malnobla Greko, Likon, kiu mortigis lian filon, kaj hodia˘u estas estas en la manoj de l’ ˆcefpastr cefpastroj!. oj!. . . Tio ne estis Ramzes! Ramzes!.. . . Tio estas estas krimo de la malnobl malnoblaj aj Herhor Herhor kaj kaj Mefres. Mefres. . . Sur la vizaˆgo g o de la reˆgino gino ekbrilis espero, sed nur por unu momento. ˆ — Cu mi ne rekonu rekonuss mian filon?. filon?. . . — Likon, oni diras, estas ekstreme simila al li — diris Tutmozis. — Tio estas estas afero afero de l’ past pastroj. roj. . . Malnobl Malnoblaj!. aj!. . . Morto Morto estas tro tro malmu malmulte lte porr ili.. po ili.. . — Do la faraono dormis la hodia˘ uan uan nokton en sia ˆcambro? cambro? — subite demandis la reˆgino. gino. Tutmozis konfuziˆgis gis kaj mallevis la okulojn. — Li do ne dormis? — Li dormis. . . — diris la favorato favorato per malcerta voˆ voˆco. co. — Vi mensogas! mensogas! Sed diru al mi, ˆcu cu li ne havis tunikon kun blankaj kaj bluaj bluaj stri strioj?. oj?. . . — Mi ne memoras. memoras. . . — murmuret murmuretis is Tutmo Tutmozis zis.. — Ree vi mens mensoga ogas. s. . . Kaj ˆci c i tiu mant mantel elo. o. . . diru, diru, ke ˆgi gi ne estas mantelo de mia filo. filo. . . Mia Mia skla sklavo vo trovi troviss ˆgin g in sur la sama sama arbo. arbo. . .

ˆ * Capitro

XII *

117

La reˆ gino gino salte leviˆgis gis kaj prenis el kesto brunan bruna n mantelon kun kapuˆco. co. En la sama momento Tutmozis rememoris, ke la faraono revenis noktomeze, sen mantelo, kaj eˆc klarigis klarigis al li, ke li perdis p erdis la mantelon mantelon en la ˆgard g arden eno. o. . . Li ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgis, gis, pensis, fine respondis kategorie: — Ne, reˆgino. gino. Tio ne estas la faraono. Tio estas Likon kaj la krimo de l’ pastroj, pastroj, pri kiu oni devas devas tuj raporti al lia sankteco. sankteco. . . — Kaj se tio estis Ramzes Ramzes?. ?. . . — ree demandi demandiss la reˆ gino, gin o, kvankam en ˆsia j okuloj jam estis videbla brilo de la espero. Tutmozis konfuziˆ gis. g is. Lia Lia suspe suspekt ktoo pri Lik Likon estis estis saˆ ga g a kaj povis esti prava; sed ne mankis montroj, ke la reˆgino gino vidis Ramzeson. Li ja revenis en sian loˆgejon gejon post la noktomezo, havis tunikon kun blankaj kaj grizaj strioj, perdis perdis la mantelo mantelon. n. . . Lia frato jam estis freneza, freneza, kaj fine ˆcu cu en tiu okazo okazo povus povus erari la koro koro de patrino?. patrino?. . . Kaj subite en la animo de Tutmozis vekiˆgis gis duboj, implikitaj kaj kunvolvitaj, kiel nido de venenaj serpentoj. Feliˆ Feliˆce, ce , dum du m li ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgis, gis, kuraˆgo go revenis en la koron de l’ reˆgino. gino. — Bone, ke ke vi rememorigis rememorigis al mi ˆci ci tiun Likonon. Likonon. . . Mi memoras!. memoras!. . . Ka˘ uze uze de li Mefres suspektis Ramzeson pri idmortigo, kaj hodia˘ u eble li uzas lin por malhonori la sinjoron. . . En ˆciu ciu okazo al neniu eˆc unu vorton pri tio, kion mi konfidi konfidiss al vi. . . Se Ramzes. Ramzes. . . se li vere estus ˆsarˆ sarˆ gita gita per tia malfeliˆ m alfeliˆco, co, eble gi gˆi estas nur momenta. momenta. . . oni ne povas povas humiligi humiligi lin, disvastigan disvastigante te tiajn nova novaˆojn, ojn, oni eˆc ne pov p ovas as sciigi sciigi al li tion!. tion!. . . Se tio estas krimo de la pastroj, ni devas devas esti singar singardaj. daj. Kvank Kvankam. am. . . la homoj, kiuj kiuj uzas tiajn fortojn, fortojn, ne povas povas esti fortaj... — Mi esploros tion — interrompis Tutmozis — sed kiam mi konvinkigos... ˆg os... — Nur ne parolu pri tio al Ramzes, mi petegas vin per la ombro de viaj viaj patroj! patroj!.. . . — ekkri ekkriis is la reˆ gino, kunmetante la manojn. — La faraono ne gino, pardonus al ili, transdonus ilin al tribunalo, kaj tiam devus okazi unu el du malfel mal feliˆ iˆcoj: co j: a˘u oni kondamnus kondamnus al la morto la plej altajn pastrojn de la ˆstato, stato, a˘u la tribu tribunal naloo senkul senkulpig pigus us ilin ilin.. . . Kaj tiam?. tiam?. . . Kontra˘ Kontra˘ ue, ue, Likonon persekut p ersekutu u kaj mortigu mortigu sen kompa kompato, to, kiel rabobeston, rabobeston, kiel kiel serpent serpenton. on. . . Tutmozis adia˘ uis u is la reˆginon, ginon, multe pli trankvilan; kontra˘ue, u e, liaj duboj kreskis. “Se la malnobla Greko vivas ankora˘ u, u, malgra˘ u la malliberejo de l’ pastroj — pensis li — anta˘u ˆcio, ci o, anst an stat ata˘ a˘u grimpi sur arboj kaj sin montri al la reˆgino, gino, li preferus preferus forkuri. forkuri. . . Mi mem facili faciligus gus al li la forkuro forkuron n kaj superve superverrˆsus sus per rekompencoj, rekompenco j, se li konfesus al mi la veron kaj serˆcus cus rifuˆ r ifuˆ gejon gejon kontra˘ u ˆci ci tiuj iu j friponoj. friponoj. . . Sed la tunik tuniko, o, la mant mantelo elo?. ?. . . Kial Kial erarus erarus la patrin patrino?” o?” De tiu tago Tutmozis evitis la faraonon kaj ne kuraˆ gis gis rigardi en liajn okulojn. . . Kaj ˆcar car Ramzes anka˘ anka˘ u estis ˆgenata, genata, ˆsajnis sajnis do, ke la koraj rilatoj malvarmiˆgis. gis.

ˆ * Capitro

XII *

118

Sed foje vespere la sinjoro ree alvokis la favoraton. — Mi devas — diris li — interparoli kun Hiram pri gravaj aferoj, mi do eliras. Restu garde ˆci ci tie, apud mia dormoˆcambro, cambro, kaj se iu volus paroli kun mi, mi, ne enlasu enlasu lin. lin. . . “Eble — pensis li — la pastroj venenis lin per hiskiamo, kaj li, sentante, ke proksimiˆgas gas eksplodo eksplodo de la malsano, malsano, forkuras el la la domo?. . . Ah, ni vidos.” vidos.” Efektive, li ekvidis. La faraono revenis malfrue post la noktomezo; li havis sur si mantelo mantelon, n, sed. . . ne sian, sian, soldatan. soldatan. Tutmozis ektimis kaj ne dormis ˆgis gis la mateno, atendante, ke balda˘ u alvokos lin la reˆgino g ino.. La reˆ gino ne faris tion, sed dum la matena revuo de la gino gvardio, la oficiro ofi ciro Eunana Eu nana petis de sia ˆcefo cefo minuton de interparolado. Kiam ili restis solaj en aparta ˆcambro, cambro, Eunana falis al la piedoj de Tutmozis, petegante, ke li ripetu al neniu liajn vortojn. — Kio okazis. okazis. . . — demandis Tutmozis Tutmozis,, sentante sentante malvarmon malvarmon en la koro. ˆ — Cefo! — diris Eunana Eunana — hiera˘ u en la ˆgardeno gardeno mi vidis homon, kiu kuris nuda ka ka j kriis per nehoma n ehoma voˆco. co. . . Oni alkondukis lin al mi kaj ˆcefo. cefo. . . mortigu min!... Eunana ree falis al la piedoj de Tutmozis. ˆ tiu nuda — Ci nuda homo. homo. . . ˆci c i tiu. tiu. . . mi ne povas povas diri. diri. . . — Kiu li estis? estis?.. . . — demandis demandis la terurita terurita Tutmo Tutmozis. zis. — Mi diros nenion plu!...— gemis gˆemis Eunana. Mi demetis demetis mian mantemantelon lon kaj kovr kovris is la sank sanktan tan nudecon udecon.. . . Mi volis olis rekon rekonduk dukii lin lin en la palac palacon, on, sed. sed. . . sed sed la sinjo sinjoro ro ordoni ordoniss al mi resti resti kaj kaj sile silent nti. i. . . sile silent nti! i!.. . . — Kaj kien kien li iris iris?. ?. . . — Mi ne scia scias. s. . . ne rigard rigardis is kaj kaj ne permes permesis is rigar rigardi di al la soldatoj soldatoj.. . . Li malaperis ie en la garde gˆardeno. no. . . Mi avert avertis is miajn homojn homojn ke. . . ili ili neni nenion on vidis vidis ...nenion a˘ udis...kaj u dis...kaj se iu a˘udis udis a˘ u vidis, vidis, li tuj estos estos sufokita. sufokita. . . Dume Tutmozis sukcesis ekregi sin. — Mi ne scias — diris li malvarme — mi ne scias kaj mi komprenas nenion de tio, kion vi rakontis rakontis al mi. Sed memoru, memoru, ke mi foje fo je kuris nuda, nuda, kiam mi trinkis tro multe da vino, kaj ke mi avare rekompencis tiujn, kiuj min ne vidis. vidis. La kamparanoj, kamparanoj, Eunana, kaj la laboristoj ˆciam ciam iras nudaj. La grandaj granda j sinjoroj sinjoroj nur tiam, tiam, kiam kiam tio plaˆ cas cas al ili. ili. Kaj se mi a˘ u iu el la altranguloj ekdezirus ekdezirus stariˆ gi gi sur la kapo, saˆga ga kaj pia oficiro ne devus miri. — Mi komprenas komprenas — respondis Eunana, fikse rigardante rigardante la ˆcefon. cefon. — Kaj ne nur mi ripetos tion al miaj soldatoj, sed eˆc tuj, en la hodia˘ ua nokto, mi promenos nuda en la gardeno, gˆardeno, por ke ili sciu, ke la superuloj havas la rajton fari, fari, kion ili ili volas. volas. . . Malgra˘ u la malgranda nombro da personoj, kiuj vidis la faraonon a˘u lian samulon en stato de frenezo, la nova novaˆo pri la strangaj okazoj okazoj tre rapide disvastiˆgis. gis. Post kelke da tagoj tago j ˆciuj ciuj loˆ gantoj gantoj de Tebo j, la paraˆsitoj sitoj kaj akvoportantoj, la komercistoj kaj skribistoj, murmuretis, ke sur Ramzeson falis

ˆ * Capitro

XII *

119

la malfeliˆco, co, kiu forigis de la trono liajn fratojn. frato jn. La timo kaj la respekto al la faraono estis tiel granda, ke oni ne kuraˆ gis gis paroli pri tio la˘ ute, ute, precipe inter inter fremdaj homoj. Tamen, ˆciuj ciuj sciis pri tio, ˆciuj ciuj ekster ekste r Ramzes Ramze s mem! Sed plej strange estis, ke la nova novaˆo tre rapide trakuris la tutan landon, kio pruvis, ke ˆgi gi disvastiˆgis gis per la temploj. Nur la pastroj posedis la sekreton interkomunikiˆ gi dum dekkelko da horoj, de unu ekstremo de Egipto al alia. gi Al Tutmozis neniu ne niu parolis rekte pri la teruraj terura j nova novaˆoj. o j. Sed la ˆcefo cefo de la faraona farao na gvardio sentis ilian ekzistadon ekzist adon ˆce ce ˆciu ciu paˆso. so. Per la konduto de la perper sonoj, kun kiuj li estis en rilatoj, li divenis, ke la servistoj, sklavoj, soldatoj, ˆ silentante nur liveristoj de la kortego parolas pri la frenezo de la monarho, por la momento, en kiu povus ilin a˘ udi udi superulo. Fine Tutmozis, malpaciencigita kaj timigita decidiˆ gis gis paroli pri tio kun ˆ la teba nomarho. Veninte en lian palacon, palac on, li trovis t rovis Antefon kuˆsanta santa sur kanapo, en ˆcambro, cambro, kies duono estis kvaza˘ u gardeno, gˆardeno, plena de maloftaj maloftaj kreska kreskaˆoj. oj. En la mezo ˆsprucis sprucis fontano; en la anguloj angulo j staris statuo j de dioj, dio j, sur la muro j estis pentrita ˆ Nigra sklavo, staranta la historio de la agoj de la glora nomarho. sta ranta ˆce ce lia kapo, malvarmigis la sinjoron per ventumilo el strutaj plumoj; sur la planko sidis la skribisto de la nomeso kaj legis raporton. ˆ tuj forsendis la skriTutmozis havis tiel malˆgojan gojan mienon, ke la nomarho biston kaj sklavon, kaj leviˆginte ginte de la kanapo, trarigardis ˆciujn ciujn angulojn angulo jn de la ˆcambro, cambro, por kontroli, ˆcu cu iu ne a˘ uskultas. uskultas. — Glora patro de Hebron, mia respektinda edzino — komencis Tutmozis — per p er via kondut kondutoo mi vidas, vidas, ke vi, divenas divenas,, pri kio mi volas paroli? paroli?.. . . ˆ — La nomarho de Teboj ebo j ˆciam ciam devas esti e sti singardema singard ema — respondis Antef. — Mi supozas anka˘ u, u, ke la ˆcefo cefo de d e la gvardio de lia sankteco ne povis p ovis honori min per sia vizito por malgrava afero. Momenton ili rigardis unu la alian. Fine Tutmozis sidiˆgis gis apud la bopatro kaj murmuretis: ˆ vi a˘ — Cu udis udis la malnoblajn nova novaˆojn, o jn, kiujn la malamikoj de la ˆstato stato disporta disportass pri nia estro? estro?.. . . ˆ — mi — Se temas pri mia filino Hebron — rapide respondis la nomarho rememorigas al vi, ke hodia˘ u vi estas ˆsia sia sinjoro kaj ne povas povas postuli, ke mi... Tutmozis malzorge svingis la manon. — Malnoblaj homoj — diris la bofilo — disvastigas la famon, ke la faraono ˆ vi a˘udis estas estas frene freneza. za. . . Cu u dis pri tio, mia patro? patro?.. . . Antef balancis kaj turnis la kapon, kio povis same bone signifi jeson a˘u neon. Fine li diris. — La malsaˆgo go estas senlima, kiel la oceano, ˆgi gi povas enteni ente ni ˆcion. cio n.

ˆ * Capitro

XII *

120

— Tio ne estas malsaˆgaˆ gaˆo, sed krimo de la pastroj, kiuj posedas p osedas homon, similan al lia sankteco, kaj uzas lin por malnobiaj agoj. ˆ la historion de la Greko Likon kaj lian krimon Li rakontis al la nomarho en Pi-Bast. — Pri tiu Likon, kiu mortigis la infanon de la kronprinco, mi a˘ udis udis — respondis Antef. Antef. — Sed kie vi havas havas pruvojn, ke Mefres malliberigis malliberigis Likonon en Pi-Bast, ke li venigis lin Tebojn kaj ke li ellasas lin en la reˆgajn gajn gardenojn, gˆardenojn, por ke li tie ludu la rolon de la — faraono freneziˆgin g inta?. ta?. . . ˆ ste tial — Guste Gu tial mi demand demandas as vian ekscel ekscelenc encon on:: kion kion fari fari?. ?. . . Mi ja estas estas la ˆcefo cefo de la gvardi gvardioo kaj mi devas devas gardi gardi la hon honoron oron kaj la personon personon de nia sinjoro. — Kion Kion fari. fari. . . kion kion fari fari?. ?. . . — ripeti ripetiss Ante Antef. f. — Anta˘ Anta˘ u ˆcio, cio, zorgi, ke la abomenaj nova novaˆoj oj ne atingu la orelojn de l’ faraono. . . — Kial? ˆ okazus granda — Car gr anda malfeliˆco. co. Se nia sinjoro eka˘ udos, udos, ke Likon en lia nomo ludas la la rolon de frenezulo, frenezulo, li terure ekkoleros! ekkoleros!.. . . Kompreneble Kompreneble li turnos sin kontra˘ u Mefres Mefres kaj Herhor. Herhor. . . Eble Eble li nur insultos insultos ilin, ilin, eble malliberig malliberigos, os, eˆ c mortigo mortigos. s. . . Kion Kion a jn li faros, faros, li faros sen pruvoj, kaj tiam? La hodia˘ ua Egipto ne amas plu fari oferojn al la dioj, sed gi gˆi ankora˘ u stariˆgos go s ˆce ce la flanko fla nko ˆ mi pensas — de l’ pastroj, kontra˘ u kiuj kiuj oni malj maljus uste te agis agis.. . . kaj tiam?. tiam?. . . Car aldonis li, proksimiginte la buˆson son al la orelo de Tutmozis — ˆcar car mi pensas, ke tio tio estus la fino de la dinasti dinastio. o. . . — Kion do fari?... ˆ m la samon! — Ciam Cia samon! — ekkriis ekkriis Antef. Antef. — Trov Trovu u Likonon, Likonon, pruvu, pruvu, ke Mefres kaj Herhor Herhor kaˆsis sis lin kaj ordonis ordonis al li ludi ludi la rolon rolon de la faraono faraono freneziˆginta. ginta. . . Tion vi povas povas fari, se vi volas konservi konservi la favoron favoron de lia sankteco. ˆ tie ne estas Asirio, nenion vi Pruvojn, kiel eble plej multe da pruvoj!.. Ci povas fari kontra˘ u la ˆcefpastroj cefpastro j sen la plej alta tribunalo, tribun alo, kaj neniu tribunalo tribuna lo kondamnos ilin sen palpeblaj pruvoj!. pruvo j!. . . Cetere, ˆcu cu vi estas certa, ke oni ne donis al la faraono faraono frenezigan venenon?. venenon?. . . Tio ja estus pli simpla, simpla, ol sendi nokte nokte homon, kiu konas nek la signalvortojn, nek la palacon kaj ˆgardenojn...Mi g ardenojn...Mi diras diras al vi: vi: pri pri Likon Likon mi a˘udis udis de konfidi konfidinda nda buˆso, so, de Hiram. Hiram. Sed mi ne komprenas, kiel Likon povus fari en Teboj Tebo j tia jn mirindaˆojn. o jn. — Ah, ah!. . . — interrom interrompis pis Tutm Tutmozis ozis.. — Kie estas Hiram? Hiram? — Tuj post via edziˆgo go li forveturis Memfison, kaj anta˘ u kelke da tagoj li  jam estis en Hiten. Tutmozis ree konfuziˆgis. gis. “En la nokto — pensis li — kiam al Eunana oni alkondukis tiun nudan homon, la faraono fara ono diris, ke li iras al Hiram. Kaj Ka j ˆcar car Hiram ne estis en Teboj, do?. do?. . . Do lia sankteco sankteco jam en tiu horo ne sciis sciis mem, kion li parolas parolas!” !” Tutmozis revenis hejmen he jmen tute konfuzita. Li ne nur ne sciis, kion fari en ˆci ci tiu eksterordinara ekst erordinara situacio, sed eˆc, c, kion pensi p ensi pri gi? gˆi? Dum la interp interparol arolado ado

ˆ * Capitro

XII *

121

kun la reˆgino gino Nikotris li estis certa, ke en la ˆgardenoj gardenoj sin montris Likon, sed hodia˘ u liaj duboj kreskis. Kaj se dubis Tutmozis, la favorato, kiu konstante vidis Ramzeson, kio fariˆgis gis en la koroj koroj de fremdaj fremdaj homoj?. homoj?. . . La plej ferv fervoraj oraj partianoj partianoj de la faraˆ ono kaj de liaj intencoj devis ˆsanceliˆ sanceliˆ gi, gi, a˘ udante udante de ˆciuj ciuj flankoj, flanko j, ke la monarho estas freneza. Tio estis la unua bato, falinta sur Ramzeson, de la pastroj. Negrava per si mem, ˆgi gi havis nemezureblajn sekvojn. Tutmozis ne sole dubis, sed anka˘ u suferis. Malgra˘ u la malserioza malser ioza ˆsajno, sa jno, li havis havis noblan kaj energian karakteron. karakteron. Hodia˘ u de kiam oni atencis la honoron ˆ kaj povon povon de lia sinjoro, sinjoro, la senakti senaktive veco co turmen turmentis tis lin. lin. Sajnis al li, ke li estas komandanto de citadelo, kiun subfosas la malamiko, kaj li rigardas tion senpo senpov va!. a!. . . ˆ tiu penso tiel turmentis Tutmozison, ke sub ˆgia Ci gia influo venis al li kuraˆ ga ga ideo. Renkontinte Renkontinte fo je la ˆcefpastron cefpastron Semon, li diris al li: ˆ via ekscelenco a˘ — Cu udis udis la famojn, famojn, kiuj rondiras rondiras pri nia sinjoro?. sinjoro?. . . — La faraono estas juna, povas do rondiri pri li diversaj fabeloj — respondis Sem, strange rigardante Tutmozison. — Sed tiaj aferoj ne koncernas min; mi anstata˘ uas lian sanktecon en la servado al la dioj, mi plenumas tion uas plej bone, kiel mi povas, kaj la aliaj aferoj ne interesas min. — Mi scias, ke via ekscelenco estas fidela servisto servisto de la faraono — da˘ urigis urigis Tutmozis — kaj mi ne havas la intencon min miksi en la pastrajn sekretojn. Sed mi devas devas turni vian atenton atenton al un unu u malgran malgranda da fakto. . . Mi eksciis eksciis tute certe, cert e, ke la sankta sankt a Mefres Mefre s kaˆ kaˆsas sas Likonon, Grekon, kiun ˆsarˆ gas gas du krimoj: li estas estas la mortigi mortigint ntoo de la faraona faraona filo kaj li tro similas similas lian sankteco sanktecon. n. . . La sankta Mefres ne altiru la malhonoron sur la respektindan pastraron kaj plej ˆ se ni trovos Likonon, mi balda˘ u transdonu la krimulon al la tribunalo. Car ˆuras, uras, ke Mefres perdo p erdoss ne sole sole la oficon, oficon, sed la kapon. En nia ˆstato stato oni ne povas povas senpune ˆsirmi sirmi banditojn kaj kaˆsi si homojn, similajn similajn al la plej alta estr estro! o!.. . . Sem, en e n kies ˆceesto ceesto Mefres forprenis Likonon de la polico, p olico, konfuziˆ gis, gis, eble timante, ke oni suspektos lin, kiel kunulon. Tamen li respondis: — Mi penos averti averti la sanktan Mefreson pri ˆci ci tiuj suspektoj, suspekto j, malhonoraj malhonoraj por li. Sed ˆcu cu via ekscelenco scias, kio minacas homon, kulpigantan kulpigantan iun pri krimo? — Mi scias scias kaj mi akcept akceptas as la respondec respondecon. on. Sed mi estas tiel certa pri tio, tio, kion mi diras, ke ke mi tute ne zorgas zorgas pri la sekvoj sekvoj de miaj suspektoj. suspektoj. La maltrankvilon mi lasas al la sankta Mefres kaj mi deziras al li, ke mi ne bezonu transpasi de l’ avertoj al la agoj. La interparolado interparolado donis fruktojn: de tiu tago oni eˆc unu fojon ne vidis la samulon de l’ faraono. Sed la famoj ne eksilentis, kaj Ramzes XIII sciis nenion pri ili.

ˆ * Capitro

XII *

122

ˆ Tutmozis, timante, ke la sinjoro akre atakos la pastrojn, informis lin Car pri nenio.

LA FARAONO

123

ˆ Capitro XIII En la komenco de la monato Paofi, lia sankteco, la reˆgino gino Nikotris kaj la kortego revenis de Teboj en la palacon apud Memfiso. ˆ la fino de la vojaˆgo, Ce go, kiu anka˘ u tiun fojon estis farata sur Nilo, Ramzes XIII ofte falis en mediton, kaj foje li diris al Tutmozis: — Mi rima rimark rkas as stran strangan gan fenom fenomen enon. on. . . La popolo popolo amasi amasiˆ gas gˆas sur amba˘ u bordo j same multenombre, eble eˆc pli multenombre, ol tiam, kiam ni veturis en la kontra˘ ua ua direkto. direkto. Sed la aklamoj aklamoj estas multe malpli malpli fortaj, malpli malpli da ˆsipeto sipeto j sekvas nin kaj avare avare oni ˆetas etas la florojn. floro jn. . . — Dia vero fluas el via buˆso, so, sinjoro — respondis resp ondis Tutmozis. — Efektive la popolo po polo ˆsajnas sa jnas kvaza˘ u laca, sed tio devenas devenas de la teruraj teruraj varmegoj. armegoj. . . — Saˆ ge g e vi diris!...— la˘udis udis lin la faraono, kaj lia vizaˆgo go sereniˆgis. gis. Sed Tutmo Tutmozis zis ne kredis kredis al la propraj vortoj. Li sentis sentis kaj, kio estas pli grava, la tuta reˆ ga sekvantaro sentis, ke la popolaj amasoj malvarmiˆgis ga gis en sia amo al la sinjoro. ˆ tio estis la rezultato de la famo pri la terura malsano de Ramzes, a˘ Cu u de aliaj procedoj? Tutmozis utmozis ne sciis. sciis. Sed li estis certa, certa, ke la malv malvarmiˆ armigon gˆon de la popolo ka˘ uzis uzis la pastroj. — Jen malsaˆga ga popolaˆ p opolaˆco! co! — pensis p ensis li, ne regante regante la malestimon malestimon en sia koro. oro. — Anta˘ Anta˘ u nelonge ili dronis, nur por vidi la vizaˆgon gon de lia sankteco, ˆ kaj hodia˘ u ili av avaras aras la kriojn. kriojn. . . . Cu ili jam forgesis pri la sepa tago de la ripozo ripozo kaj pri la promesi promesita ta tero?. tero?. . . Reveninte en la palacon, la faraono tuj donis ordonon kunvoki la delegitojn. gitojn. Samtem Samtempe pe li komisii komisiiss al la fidelaj fidelaj oficistoj oficistoj kaj polico polico komenc komencii agiti agiti kontra˘ u la pastroj kaj por la sepa tago de la ripozo. Balda˘ u en Malsupra Malsupra Egipto ˆcio cio komencis komencis zumi, kvaza˘ kvaza˘ u en abele abelejo jo.. La kamparanoj postulis ne nur la festojn, sed anka˘ u ke oni pagu al ili kontante por la publik publikaj aj laboraj. laboraj. La metiistoj metiistoj en la drinkejoj drinkejoj kaj stratoj insultis insultis la pastrojn, kiuj volas limigi la sanktan povon de la faraono. La kvanto da krimoj pligrandiˆgis, gis, sed la kulpaj ne volis respondi al la tribunalo. La skribistoj fariˆgis gis pli humilaj, kaj neniu el ili kuraˆgis gis bati simplan homon, sciante, ke

ˆ * Capitro

XIII *

124

oni repagos repagos al la batinto. batinto. En la temploj temploj neniu faris oferojn, oferojn, pli kaj pli ofte oni superˆsutis sutis la diojn de la limoj per koto kaj ˆstonoj, stono j, oni eˆc renversis ilin. ˆ Teruro falis sur la pastrojn, nomarhojn kaj iliajn iliajn parti partianoj anojn. n. Vane la  juˆgistoj gistoj proklamis sur la stratoj kaj placoj, ke la˘ u la malnovaj leˆgoj goj terkulturisto kaj metiisto, metiisto, eˆc komercisto komercisto ne havas havas la rajton sin okupi per p er politiko, politiko, kiu forlogas ilin de la fruktodona laboro. La popolaˆ p opolaˆ co, co, kun krioj kaj ridoj, superˆ superˆsutis sutis la heroldojn per putrintaj putrintaj legomoj kaj kernoj kernoj de daktiloj. daktiloj. Tiam la aristokrataro komencis kolektiˆgi gi en la palaco palac o kaj, kuˆsante sante ˆce ce la piedoj de l’ faraono, petegi lian helpon. — Ni estas — kriis ili — kvaza˘u la tero fendiˆ gus gus sub niaj piedoj piedo j kaj kvaza˘ kvaza˘ u finiˆgus gus la mondo!. mondo!. . . La element elementoj oj estas estas kunmiksitaj, kunmiksitaj, la animoj malak malakordaj ordaj kaj se vi ne savos savos nin, sinjoro, sinjoro, la horoj de nia vivo vivo estas estas kalkuli alkulitaj!. taj!. . . — Mia trezorejo estas malplena, la armeo ne multenombra, la polico de longe ne vidas salajron — respondis la faraono. — Se do vi volas havi da˘ uran uran pacon kaj sendanˆ geron, geron, vi devas devas liveri liveri al mi monajn mona jn rimedojn. Sed ˆcar car via maltrankvilo malˆgojigas gojigas mian reˆgan gan koron, mi faros, kion mi povos, kaj mi esperas, ke mi sukcesos ree enkonduki la ordon. Efektive, lia sankteco ordonis konvoki la armeojn kaj lasi ilin en la plej grav gravaj pun punktoj ktoj de la lando. lando. Samtem Samtempe pe li sendis sendis ordonon al Nitager, Nitager, por ke li konfidu la orientan orientan limon al sia helpanto kaj marˆ marˆsu su kun kvin plej bonaj regimentoj al Memfiso. Tiel faris la sinjoro, ne tiom por ˆsirmi sirmi la aristokrataron kontra˘ u la popolaˆco, co, kiom por havi ˆce ce la mano m ano granda gran dajn jn forto fort o jn en la okazo, se la ˆcefpastro cefpa stro j ribeligus Supran Egipton kaj la regimentojn, apartenantajn al la temploj. La dekan de Paofi en la reˆ ga ga palaco pal aco kaj ˆcirka˘ cir ka˘ u gi gˆi ekregis granda movado. Kunvenis la delegitoj, delegito j, kiuj devis doni al la faraono far aono la rajton ra jton ˆcerpi cerpi el la trezorejo de Labirinto, kaj multe da homoj, kiuj volis almena˘ u rigardi la palacon, kie havis la lokon tiel eksterordinara soleno en Egipto. La procesio de la delegitoj komenciˆ gis gis matene. Anta˘ ue ue iris la nudaj kamparanoj, kun blankaj blankaj kufoj kaj zonoj; ˆciu ciu havis en la mano tukon tukon por kovri kovri la dorson en la ˆceesto ceesto de l’ faraono. Post ili metiistoj, vestitaj kiel la kamparanoj, de kiuj ili diferencis nur per iom pli maldikaj tukoj kaj mallarˆgaj ga j anta˘ utukoj, utukoj, kovritaj kovritaj per diversk diverskolora olora brodaˆ brodaˆo. Poste la komercistoj, komercistoj, kelk kelkaj en peruko p erukoj, j, ˆciuj ciuj en longa l onga j ˆcemizo cemiz o j kaj ka j mantelo mant eloj. j. Tie oni jam j am povis p ovis vidi vid i riˆcajn ca jn bracele braceletojn tojn sur la piedoj kaj manoj, kaj ringojn sur la fingroj. fingroj. Poste Poste la oficiroj en kufoj kaj tunikoj tunikoj kun strioj: nigraj nigraj kaj flav flavaj, bluaj bluaj kaj blank blankaj, aj, bluaj bluaj kaj ruˆgaj. gaj. Du, anstata˘ u tunikoj, havis sur la brusto kuprajn duonkirasojn. Post longa interrompo aperis dek tri nobeluloj en grandaj perukoj kaj ˆ en vestoj borderitaj per blankaj vestoj ˆgis gis la tero. Post ili paˆsis sis la nomar no marhoj purpuraj rubandoj kaj kun kronoj sur la kapoj. apo j. La marˆson son fermis la pastroj kun razitaj kapoj kaj vizaˆ goj, goj, kun panteraj ha˘ utoj utoj sur la dorso. La delegitoj eniris en la grandan salonon de la palaco de l’ faraonoj, kie

ˆ * Capitro

XIII *

125

staris staris sep benkoj un unu u post p ost alia: alia: la plej malalta malalta por la kampar kamparanoj, anoj, la plej alta por la pastroj. Balda˘ u aperis, aperis, en portilo, portilo, lia sankteco sankteco Ramzes. Ramzes. La delegitoj delegitoj falis falis teren. Kiam la sinjoro de la du mondoj sidiˆgis gis sur la trono, li permesis al siaj fidelaj regnanoj leviˆ gi g i kaj okupi okupi lokoj lokojn n sur la benkoj. benkoj. En Enir iris is kaj sidiˆ sidiˆ gis g is sur pli malaltaj malaltaj tronoj la ˆcefpastroj cefpastroj Herhor kaj Mefres kaj la gardisto de Labirinto Labirinto kun skatolo en la mano. Brila kortego de generaloj gener aloj ˆcirka˘ cirka˘ uis la faraonon, post kiu stariˆgis gis du altaj oficistoj kun ventumiloj el pavaj plumoj. — Fidelaj Egiptanoj! — komencis la sinjoro de la du mondoj. Vi scias, ke al mia kortego, al mia armeo kaj al miaj oficistoj mankas monaj rimedoj, kiujn ne povas plu liveri mia malriˆciˆ ciˆ ginta ginta trezorejo. trezorejo. Pri la elspezoj por mia sankta persono, p ersono, mi ne parolas, ˆcar car mi manˆ gas kaj vestas min kiel soldato, gas kaj ˆciu ciu generalo gener alo a˘ u granda skribisto havas pli multe da servistoj kaj virinoj, ol mi. Inter la ˆceestantoj ceestanto j eksonis aproba murmuro. ˆ nun ekzistis kutimo — da˘ — Gis urigis Ramzes — ke, kiam la trezorejo urigis bezonis monon, oni ˆsarˆ sarˆ gis gis la popolaˆ popolaˆcon con per p er pli grandaj impostoj. impostoj. Sed mi, kiu konas mian popolon kaj gian gˆian mizeron, ne sole ne volus ree ˆsarˆ sarˆ gi gi gin, gˆin, sed kontra˘ ue mi tre dezirus plibonigi gian ue gˆian sorto sorton. n. . . — Vivu eterne, nia sinjoro! — oni kriis de kelkaj malaltaj benkoj. — Feliˆce ce por Egipto — parolis la faraono — nia n ia ˆstato stato posedas trezorojn, trezoro jn, per kiuj oni povas povas relevi la armeon, rekompenci la oficistojn, pliriˆcigi cigi la poˆ tiuj trezoroj, polon, pol on, eˆc pagi ˆciujn ciujn ˆsuldo suldo jn al la templo templ o j kaj Feniciano enici anoj. j. Ci kolek kolektit titaj aj de niaj gloraj gloraj anta˘ anta˘ uuloj, uulo j, kuˆsas sas en la kelo de Labirinto. Sed ili povas esti e sti tuˆsita sit a j nur, se vi ˆciuj ciu j fidelulo fide lulo j, unuvoˆce, ce, kvaza˘ kvazau˘ unu viro konsentos, ke Egipto estas en bezono, kaj ke mi, la sinjoro, havas la rajton disponi la trezorojn de miaj anta˘ uuloj... u uloj... — Ni konse konsent ntas! as!.. . . Ni petegas, petegas, prenu prenu sinjo sinjoro, ro, kion kion vi bezonas bezonas!. !. . . — oni kriis de ˆciuj ciuj benkoj be nkoj.. — Nobla Herhor! Herhor! — sin turnis turnis al li la estro: estro: — ˆcu cu la sankta sankta pastraro pastraro havas havas ion por diri en ˆci ci tiu afero?. . . — Tre malmulte — respondis la ˆcefpastro, cefpastro, leviˆ gante. gante. — La˘ u la jarcentaj leˆgoj, goj, la trezoroj de Labirinto Labirinto povas povas esti nur tiam tuˆ tuˆsitaj, sitaj, kiam la ˆstato poseda posedass neniajn neniajn aliajn rimedojn rimedojn.. . . Sed hodia˘ u ne estas estas tiel. Se la registaro registaro nuligus la ˆsuldojn suldojn al Fenicianoj, devenantaj de malnobla j procentego pro centegoj, j, ne nur pleniˆgus gus la trezorejo t rezorejo de via sankteco, sed la popolaˆ p opolaˆco, co, kiu laboras lab oras hodia˘ ho dia˘ u por Fenician enicianoj, oj, ekspiru ekspiruss pli libere. . . Sur la benkoj de la delegitoj ree eksonis aproba murmuro. — Plena de saˆgo go estas via konsilo, sankta viro — diris trankvile la faraono ˆ kaj nobeluloj lernus — sed danˆgera. gera. — Se mia trezoristo, la noblaj nomarhoj unu fojon nuligi nuligi la ˆsuldojn, hodia˘ u ili ne pagus al Fenicianoj, kaj morga˘u povus forgesi pri la ˆsuldoj al la faraono kaj temploj. Kaj kiu certigos min,

ˆ * Capitro

XIII *

126

ke anka˘ u la pop popolaˆ olaˆco, co, kuraˆgigita gigita de la ekzemplo de la grandaj, ne pensus, ke anka˘ u gi gˆi havas havas la rajton forgesi forgesi siajn devojn al ni?. . . La bato estis tiel forta, ke la nobla Herhor kurbiˆgis gis sur sia seˆgo go kaj eksilentis. — Kaj vi, la plej alta gardisto de Labirinto, kion vi diros? — demandis la faraono. — Mi hav havas ˆci ci tie skatol skatolon on — respondi respondiss li — kun blank blankaj kaj nigraj nigraj ˆ silikoj. Ciu delegito ricevos du silikojn silikojn kaj unu el ili li ˆetos etos en la urnon. Kiu volas, volas, ke via sankteco tuˆsu su la trezorojn de Labirinto, Labirinto, metos nigran silikon; kiu preferas, ke oni o ni ne tuˆsu su la propraˆ propraˆon de la dioj, metos blankan. ˆ o. — — Ne konsentu, sinjoro — murmuretis la trezoristo al la monar h Prefere ˆciu ciu delegito de legito klare diru, kion li havas en la animo. — Ni respektu la malnovajn morojn — intermetis Mefres. — Bone, ili ˆetu etu la silikojn silikojn en la urnon — decidis decidis la sinjoro. — Mia koro estas estas pura, miaj intencoj intencoj neskueblaj. neskueblaj. . . La sanktaj Mefres kaj Herhor ekrigardis unu la alian. La gardisto de Labirinto, Labirinto, asistata de du generaloj komencis komencis ˆcirka˘ cirka˘ uiri la benkojn kaj donis al la delegitoj po du silikoj, unu blankan kaj unu nigran. La kompatindaj simpluloj de la popolo estis tre konfuzitaj, vidante anta˘ u si tiel grandajn grandajn altrang altrangulojn. ulojn. Kelk Kelkaj kamparanoj amparanoj falis falis teren, ne kuraˆ kuragis ˆ preni la silikojn silikojn kaj tre malfacile malfacile komprenis, komprenis, ke ili pov p ovas as ˆeti eti en la urnon nur unu ˆsto st onon no n. — Mi ja volus volus esti kompleza kompleza al la la dioj kaj al lia sankteco. sankteco. . . — murmuretis murmuretis maljun mal junaa paˆstisto sti sto.. Fine la altranguloj sukcesis klarigi kaj la kamparanoj kompremi, kion oni ˆ delegito venis al la urno kaj ˆetis postulas. Ciu etis sian silikon tiamaniere, ke la aliaj ne povis vidi ˆgian gian koloron. koloron. Dume la granda trezoristo, genuante post la trono, murmuretis al la moˆ narho: ˆ estas perdita!. . . Se ili voˆcdonus — Cio cdonus malk ma lkaˆ aˆse, se, ni havus unuanimecon ; sed nun sekiˆgu gu mia mano, ˆcu cu ni ne trovos trovos en la urno dudekon dudekon da blankaj blankaj sili silik koj!. . . — Trankviliˆgu, g u, fidela fidela serv servis isto to — respon respondi diss Ramze Ramzess kun kun ridet rideto. o. — Mi havas ˆce ce mia mano pli da regimento regim entoj, j, ol estos e stos voˆcoj co j kontra˘ kontr a˘ u ni. — Sed por kio tio ˆci?. ci?. . . por kio?. kio?. . . — sopiris sopiris la trezorist trezoristo. o. — Sen unuaunuanimeco nimeco oni ja ne malferm malfermos os al ni Labirin Labirinton. ton. . . Ramzes ridetis kaj ridetis. Finiˆgis gis la procesio de la delegitoj. La gardisto de Labirinto levis la urnon kaj ka j elˆsuti su tiss gian gˆian enhavon sur oran pladon. El 91 voˆ cdonantoj cdonantoj estis 83 nigraj nigra j silikoj, kaj nur 8 blankaj. La generaloj generaloj kaj oficistoj oficistoj ektremi ektremis, s, la ˆcefpast cefpastroj roj kun triumfo triumfo rigardis rigardis la ˆceestantojn, ceestantoj n, sed balda˘ u ekregis ekregis ilin maltrankv maltrankvilo ilo:: Ramzes Ramzes havis havis gajan

ˆ * Capitro

XIII *

127

vizaˆgon. gon. Neniu kuraˆgis gis la˘ ute anonci, ke la projekto de lia sankteco malsukcesis. ute Sed la faraono ekparolis kun plena senˆ geno: geno: — Fidelaj Egiptanoj, Egiptanoj, bonaj miaj servistoj! servistoj! Vi plenumi plenumiss mian ordonon, ordonon, kaj mia favoro estas estas kun vi. Du tagojn vi estos gastoj de mia domo. Ricevinte Ricevinte donacojn, vi revenos al viaj familioj kaj okupoj. Paco kaj beno estu kun vi. Tion dirinte, la sinjoro kun la sekvantaro forlasis la salonon. salono n. La ˆcefpastroj cefpastro j Herhor kaj Mefres kun timo rigardis unu la alian. — Li tute ne ˆcagreniˆ cagr eniˆ gis — murmuretis Herhor. gis — Mi ja diri diris, s, ke li estas estas rabia rabia besto! besto!.. . . — respondi respondiss Mefres Mefres.. — Li ne timos uzi eˆc superforton, kaj kaj se ni ne rapidos. . . — La dioj dioj defend defendos os nin kaj siajn templ templojn. ojn. . . Vespere en la ˆcambro cambro de Ramzes XIII kunvenis kunvenis liaj lia j plej fidelaj fidela j servistoj: servistoj: la granda grand a trezoristo, trez oristo, la granda skribisto, Tutmozis kaj Kalipos, la ˆcefo cefo de la greka regimento. — Ho sinjoro — ˆgemis gemis la trezoristo — kial vi ne agis, kiel viaj eterne vivantaj anta˘ uuloj?. uuloj?. . . Se la delegitoj delegitoj voˆ voˆcdonus cdonus malkaˆ malkaˆse, se, ni jam posedus la rajton al la trezorejo de Labirinto! — Veron diras via ekscelenco — intermetis la granda skribisto. La faraono skuis la kapon. — Vi eraras. Eˆc se la tuta Egipto krius: Donu al la trezorejo la oron de Labirinto, la ˆcefpastroj cefpastro j ne donus. . . ˆ tiu reˆga — Kial do ni maltrankvili maltrankviligis gis ilin, kunvok kunvokante ante la delegitojn?. . . Ci ga ago forte ribeligis kaj kuraˆgigis gigis la popolaˆ popo laˆcon, con, kiu jam hodia˘ hodiau˘ estas, kvaza˘ u leviˆganta g anta akvo. akvo. . . — Mi ne timas la alfluon — diris la sinjoro. — Miaj regimentoj estos por gi ˆgi akvobaro. . . Mi havas havas videblan videblan profiton de la delegitaro, delegitaro, ˆcar car gi gˆi montris al mi la senfortecon de la kontra˘ uuloj: uuloj: 83 silik silikoj oj por ni, 8 por ili!. ili!. . . Tio sign signifa ifas, s, ke kiam ili povas kalkuli je unu korpuso, mi — je dek. Ne kredu al iluzioj — da˘urigis urigis la faraono. — Inter mi kaj la ˆcefpastroj cefpastroj jam komenciˆ komenciˆ gis la milito. Ili estas citadelo, kies kapitulacon ni postulis. Ili rifuzis, ni do devas komenci la atakon. — Vivu eterne!. eterne!. . . — ekkrii ekkriiss Tutmozis utmozis kaj kaj Kalipos. Kalipos. — Ordonu, sinjoro — diris la granda skribisto. — Jen mia ordono — diris Ramzes. — Vi trezoristo disdonos cent talentojn al la polico, laboristoj, oficiroj kaj vilaˆ gaj g aj juˆgistoj gistoj en la nomesoj: Seft, ˆ ˆ Neha-hent, Neha-pehu, Sebt-H Sebt-Het, et, Aa, Amen Ament, t, Ka. . . En la samaj lokoj lokoj vi donos al la mastroj de l’ drinkejoj kaj gastejoj hordeon, tritikon kaj vinon, kiun vi havas provize, pr ovize, por ke la l a pop popolo olo havu senpage senpa ge manˆgaˆ gaˆon on kaj trinkaˆ trinkaˆon. Vi faros tion, por p or ke la 20-an de Paofi provizoj provizoj estu ˆcie, cie, kie ili estas necesaj. necesa j. La trezoristo sin klinis al la tero.

ˆ * Capitro

XIII *

128

— Vi, skribisto, skribu kaj ordonu publikigi en la stratoj de l’ urboj, ke la barbaroj de la okcidenta dezerto per grandaj fortoj volas invadi la dian provin provincon con Fayum. ayum. . . Vi, Kalipos, sendos kvar grekajn regimentojn al la sudo. Du restos apud Labirinto, du iros ˆgis gis Hanes. Se la pastra milico venus de Tebo j, vi forpuˆsos sos gin ˆg in kaj ne alla allasos sos al Fayum ayum.. . . Kaj kiam kiam la popolo popolo,, indi indigni gnin nte kontra˘ ontra˘ u la pastroj, minacos Labirinton, viaj Grekoj okupu gin... gˆ in... — Kaj se la gardistoj de la kastelo kontra˘ ustarus? — intermetis Kalipos. ustarus? — Tio estus ribelo — respondis la faraono kaj da˘ urigis: urigis: — Vi, Tutmozis, sendos tri regimentojn en Memfison kaj lokos ilin proksime sime de l’ temploj temploj de Ptah, Izido kaj kaj Horus. Horus. Kiam Kiam la incitita incitita popolo volos volos ilin ataki, la koloneloj malfermos malfer mos la pordego p ordegojn, jn, ne enlasos la popolaˆ pop olaˆcon con en la sanktajn sankta jn lokojn kaj gardos la persono per sonojn jn de l’ ˆcefpastroj cefpastro j kontra˘ u malrespekto. malrespekto. En Labirinto kaj en la memfisaj temploj vi trovos pastrojn, kiuj eliros renkonte al la taˆcmentoj cmentoj kun verdaj branˆcoj. co j. La koloneloj demandos ilin pri la signal signalvo vortoj rtoj kaj petos ilian ilian konsi konsilon lon.. . . — Kaj se iu kuraˆgos gos kontra˘ ustari? — demandis Tutmozis. ustari? — Nur la ribeluloj ne plenumas la ordonojn de l’ faraono — respondis Ramze Ramzes. s. — La templ temploj oj kaj Labi Labirtn rtnto to devas devas esti okupitaj okupitaj de la armeoj armeoj la 23-an de Paofi — da˘ urigis la faraono, sin turnante al la granda skribisto. — urigis Do la popolo, en Memfiso kaj Fayum, povas kolektiˆ gi g i jam la 18-an, en la komen komenco co en malgran malgrandaj daj aretoj, aretoj, poste pli kaj kaj pli multeno multenomb mbre. re. Se do jam ˆcirka˘ kau ˘ la 20-a komenciˆgus gus malgrandaj tumultoj, oni ne devas malhelpi ilin. Sed ataki la templojn oni povas ne pli frue, ol la 22-an kaj 23-an. Kaj kiam la armeo arme o okupos okup os ˆci ci tiujn lokojn, loko jn, ˆcio cio devas trankviliˆ tran kviliˆ gi. gi. ˆ — Cu ne pli bone estus tuj aresti Herhoron kaj Mefreson? — demandis Tutomzis. — Po Porr kio?. kio?. . . — Ne pri ili mi zorga zorgas, s, sed pri pri la temploj temploj kaj Labi Labiri rint nto, o, por kies okupo la armeo ne estas ankora˘ u preta. Cetere Hiram, kiu kaptis la leter leterojn ojn de Herho Herhorr al Asiria Asirianoj, noj, revenos revenos nur la 20-a 20-an. n. . . Do nur la 21-an 21-an de Paofi ni havos havos en la manoj pruvojn, ke la ˆcefpastroj cefpastroj estas perfiduloj, kaj ni anoncos tion al la popolo. — Do mi devas devas veturi veturi al Fayum? ayum?.. . . — demandis demandis Kalipos. Kalipos. — Ho ne! Vi kaj kaj Tutmozis utmozis restos restos apud mi, kun la plej bonaj regimen regimen-toj. . . Oni ja devas devas havi havi rezervojn rezervojn por p or la okazo, okazo, se la pastroj deturnus deturnus de ni parton de la popolo. — Sinjoro, Sinjoro , ˆcu cu vi ne timas t imas perfidon? p erfidon? — demandis dema ndis Tutmozis. La faraono svingis malzorge la manon. — La perfido gutas senˆcese, cese, kiel kiel la akvo akvo el fendita fendita barelo. barelo. Sendube Sendube la ˆcefpastroj cefpastro j iom divenas miajn mia jn intenco jn, mi anka˘ u konas konas iliajn iliajn dezirojn. dezirojn. . . Sed ˆcar car mi pli frue ol ili kolekti kolektiss la fortojn, ili do estas la malpli malpli fortaj. . . En la da˘uro uro de dekkelk dekkelkoo da tagoj ne eble estas estas formi regimen regimentojn. tojn. . .

ˆ * Capitro

XIII *

129

— Ka j la sorˆ coj?. coj?. . . — demandis demandis Tutmozis. Tutmozis. Tutomzis volis en ˆci ci tiu momento momento rakonti rakonti al la faraono pri la procedoj de la ˆcefpastroj cefpastroj kun Likon. Likon. Sed anka˘ u ˆci ci tiun fojon haltigis haltigis lin la penso, ke kiam la sinjoro forte ekkoleros, li perdos la trankvilon, kiu hodia˘ u faras lin potenca. potenca. An Anta˘ ta˘ u la batalo la militestro devas pensi pri nenio, ekster la batalo batalo mem. Venos tempo por la afero afero de Likon, Likon, kiam la pastroj estos en malliberejo. La faraono faris signon. En la ˆcambro cambro restis Tutmozis; la aliaj tri altranˆ guloj, profunde salutinte la monarhon, eliris. — Fine! Fine! — eksopiris eksopiris la granda granda skribisto, skribisto, kiam li estis kun la trezorist trezoristoo en la vestiblo vestiblo — fine ˆcesos cesos la povo povo de la razitaj kapoj. apo j. . . — Vere jam estas tempo — aldonis la trezoristo. — Dum la lastaj jaroj ˆ de Teboj a˘ iu ajn profeto havis pli da povo, ol la nomarho u Memfiso. — Mi pensas, p ensas, ke Herhor sekrete preparas prep aras por p or si ˆsipeton sipeton por forkuri anta˘ u la 23-a de Paofi — intermetis Kalipos. — Kio minacas lin? — diris la skribisto. — Lia sankteco, hodia˘ u severa, morga˘ u pardonos al ili, se ili humiliˆgos... g os... — Kaj se la reˆgino gino Nikotris petos por ili, li eˆc lasos al ili la riˆcaˆ caˆojn — aldonis aldonis la trezoristo. trezoristo. — En ˆciu ciu okazo okazo en la ˆstato stato ekregos ordo kiu jam komencis manki. ˆ — Sajnas al mi, ke lia sankteco faras tro grandajn preparojn — diris la skribisto. skribi sto. — Mi M i finus ˆcion cion per la grekaj g rekaj regimento regim entoj, j, ne tuˆsante sante la pop popolaˆ olaˆcon con ... — Li estas estas juna. juna. . . li amas amas la movado movadon. n. . . bruon bruon.. . . — aldoni aldoniss la trezori trezoristo sto.. — Oni tuj vidas vidas,, ke vi ne estas estas soldatoj soldatoj!. !. . . — diris diris Kalipos Kalipos.. — Por la batalo batal o oni devas kolekti ˆciujn ciujn forto jn, ˆcar car ˆciam ciam okazas io neatendit neat endita. a. — Sendube, se ni ne havus post ni la popolon — respondis la skribisto. — Sed tiel kio neatendita povas povas okazi?. okazi?. . . La dioj dio j ne malsupreniros malsupreniros de la ˆcielo cielo por defendi Labirinton. — Via ekscelenco parolas tiel, ˆcar car vi estas trankvila — diris Kalipos — ˆcar car vi scias ke la ˆcefa cefa militestro milite stro vigle anta˘ uvidas uvidas ˆcion. cion. Alie, eble tremus sur vi la ha˘ uto. uto. — Mi vidas nenion neatenditan neate nditan — insistis la skribisto. skr ibisto. — Eble la ˆcefpascefpastroj ree disvastigos la famon, ke la faraono freneziˆgis... g is... — Ili provos diversajn artifikojn — intermetis oscedante la granda skribisto — sed vere la forto j ne sufiˆcos cos al ili. . . En ˆciu ciu okazo mi dankas d ankas la diojn, dio jn, ke ili lokis lokis min min apud la flanko flanko de l’ faraon faraono. o. . . Nu Nun n ni iru iru dormi. dormi. . . Post la foriro de la altranguloj, Tutmozis malfermis en unu el la muroj kaˆsitan sitan pordon p ordon kaj enkondukis enkondukis la pastron Samentu. La sinjoro akceptis la profeton de Set kun granda gojo, gˆojo , donis do nis al li la manon por p or kisi kaj ˆcirka˘ cirka˘ uprenis uprenis lian kapon.

ˆ * Capitro

XIII *

130

ˆ . — Kion — La paco estu kun vi, bona servisto — diris la monarho. ho Kion vi vi alportas? — Mi estis du fojojn en Labirinto — respondis la pastro. — Kaj vi jam konas la vojon? — Jam de longe mi konis gin, gˆin, sed nun mi malkov malkovris ris ion. La trezorejo trezorejo povas povas fali en profundaˆ profundaˆon, mortigi homojn kaj detrui la juvelojn, juvelojn, kiuj estas gia ˆgia plej granda rica r icaˆˆo. o. . . La faraono sulkigis la brovojn. — Jen kial — da˘urigis urigis Samentu — via sankteco bonvolu prepari dekkelkon kon da konfidind konfidindaj aj homoj. Kun ili mi eniros eniros Labirin Labirinton ton en tagnokto tagnokto anta˘ anta˘ u la atako atako kaj mi okupos la ˆcambrojn, cambrojn, najbarajn najbarajn al la trezorej trezorejo. o. . . Precipe Precipe la supra supran! n!.. . . — Vi enkonduk enkondukos os ilin?. ilin?. . . — Jes. Mi iros ankora˘ u unu fojon fojo n tien t ien kaj ka j kontrolos definitive, ˆcu cu mi ne povos malhelpi la ruinon, sen fremda helpo. La homoj, homo j, eˆc plej fidela j ne estas konfidindaj, kaj la enkonduko de ili povas altiri la atenton de ˆci ci tiuj hundoj, gardi gardistoj stoj.. . . — Se jam ili ne spionas spionas vin. vin. . . — intermet intermetis is la faraono. faraono. — Kredu al mi, sinjoro — respondis la pastro, metante la manon sur la brust bruston on — ke por trovi trovi min, oni oni bezona bezonass mirak miraklo lon. n. Ilia Ilia blindi blindiˆ go gˆo estas preska˘ u infana. Ili jam sentas, ke ni volas engliti Labirinton, sed malsaˆ guloj guloj ili duobligas la gardistojn anta˘ u la videblaj pordetoj. Dume mi, en la da˘ uro uro de unu monato, trovis trovis tri kaˆsitajn sitajn enirojn, pri kiuj ili forgesis a˘ u eble tute ne scias. Nur iu spirit spiritoo povus povus averti averti ilin, ilin, ke mi promenas promenas en Labirin Labirinto, to, a˘ u montri la ˆcambron, cambron, kie mi estos. Inter tri mil ˆcambroj cambroj kaj koridoroj tio estas e stas neebla. — La nobla Samentu Samentu diras la veron — interrompis interrompis Tutmozis Tutmozis.. — Kaj Ka j eble ni troas nian anta˘ ugardon ugardon kontra˘ kontra˘ u la pastraj viperoj. — Ne diru tion, generalo — respondis la pastro. — Iliaj fortoj kompare kun la fortoj de lia sankteco estas kvaza˘ u plenmano de sablo ˆce ce la templo, sed Herhor kaj Mefres estas tre, tre saˆ gaj!. g aj!. . . Kaj ili ili kredeb kredeble le uzos kont kontra˘ ra˘ u ni tiajn armilojn kaj ruzojn, ke ni mutiˆgos g os de la miro. miro. . . Niaj Niaj temploj temploj estas estas plenaj plena j de d e mistero miste roj, j, kiuj konsternas eˆc saˆ gulojn kaj pulvorigas la animon de gulojn la p opol op olaˆ aˆco. co . — Rakontu al mi pri tio — petis la faraono. — Mi avertas vin, ke la soldato j de via sankteco renkontos mirindaˆ mirindaˆojn en la temploj. Jen estingiˆgos gos iliaj lumoj, jen ˆcirka˘ cirka˘ uos ilin flamoj kaj abomenaj uos monstroj...Jen muro baros al ili la vojon, a˘u sub la piedoj malfermiˆgos gos senfundaˆ senfundaˆo. En unuj koridoroj akvo superverˆ superverˆsos sos ilin, en aliaj nevideblaj nevideblaj mano j ˆetos eto s ˆstono stono jn. . . Kiaj Kia j tondro tondr o j, kiaj kia j voˆcoj co j sonos ˆcirka˘ cirka˘ u ili! ili!.. . . — En ˆciu ciu templo mi havas bonvolajn, bonvolajn, por mi malsuperajn pastrojn, en Labirinto vi estos — diris la faraono.

ˆ * Capitro

XIII *

131

— Kaj niaj hakiloj — intermetis intermetis Tutmozis Tutmozis.. — Malkuraˆ ga ga estas la soldato, kiun fortimigas la flamoj a˘ u monstroj, a˘ u kiu perdas la tempon por a˘ udi udi mister mis teraa jn voˆcojn. co jn. — Vi bone parolas, generalo! — ekkriis Samentu. — Se nur vi iros brave anta˘ uen, uen, la timigiloj malaperos, la voˆ coj co j eksilentos, la flamoj flamo j ˆcesos cesos bruligi. Nun Nu n last lastaa vorto vorto,, nia nia sinj sinjoro oro — sin sin turni turniss la pastro pastro al Ramzes Ramzes.. — Se mi pereus... — Ne parolu parolu tiel!. tiel!. . . — vive interr interrompi ompiss la faraono. faraono. — Se mi pereus — da˘urigis urigis Samentu kun malˆgoja goja rideto — venos al via sankteco sankteco juna pastro pastro de Set kun mia ringo. ringo. Okupu Okupu do la armeo Labirin Labirinton ton kaj forpelu la gardistojn, kaj ne forlasu plu la konstrua konstruaˆˆon, ˆcar car la junulo, junulo, eble post unu monato, eble pli frue, trovos la vojon al la trezoroj dank’ al la montroj, montroj, kiujn kiujn mi lasos lasos al li. . . Sed sinjoro sinjoro — diris li genuan genuante te — pri unu, unu, sole sole pri tio, tio, mi petegas vin. vin. Kiam Kiam vi venk venkos, os, venˆ gu gu min, kaj anta˘ u ˆcio ci o ne pardonu pardonu al Herhor Herhor kaj Mefres. Mefres. Vi ne scias, kiaj malamik malamikoj oj ili estas! estas!.. . . Se ilia estos la venko, pereos ne nur vi, sed anka˘ u via dinastio. ˆ — Cu ne konv onvenas enas al la venkin enkinto to esti esti grand grandani anima ma?. ?. . . — deman demandi diss la ˆ kun malgaja mieno. monarho — Neni Nenian an granda grandani nimec mecon! on!.. . . nenia nenian n komp kompato aton! n!.. . . — krii kriiss Samen Samentu tu — Dum ili vivos, vin kaj min minacas la morto, malhonoro, eˆc malrespekto malrespekto al niaj kadavro kadavroj. j. Oni pov p ovas as kvietigi leonon, aˆceti ceti Fenicianon, altiri al sia koro ˆ Libiano Libianon n kaj Etiopi Etiopianon anon.. . . Oni povas povas repacigi repacigi haldean pastron, ˆcar car li kiel aglo rondflugas super la altaˆ altaˆoj oj kaj ne timas sagojn. . . Sed egiptan profeton, kiu gustumis lukson kaj povon, vi altiros al vi per nenio. Sole la morto, ilia a˘u via, povas fini la batalon. — Vi diras la veron, veron, Samentu Samentu — respondis Tutmozis. Tutmozis. — Feliˆ ce, ce, ne lia sankteco, sed ni, soldatoj, solvos la jarcentan malkonsenton inter la pastroj kaj la faraono.

LA FARAONO

132

ˆ Capitro XIV La 12-an de Paofi de diversaj egiptaj temploj disvastiˆ gis gis maltrankvili maltrankviligaj gaj novaˆo j. En la lastaj tagoj en la templo de Horus renversiˆ gis gis altaro, en la templo ˆ la teba Amon kaj ˆce de Izido la statuo de l’ dio ploris. Ce ce la tombo de Oziriso Oz iriso ˆ en Denderah oni kolektis tre malbonajn anta˘ udirojn. De seneraraj signoj la udirojn. pastroj pastro j konkludis, ke Egipton minacas ia granda gra nda malfeliˆco, co, anta˘ u la fino de la monato. La ˆcefpastroj cefpastro j Herhor kaj Mefres ordonis procesio jn ˆcirka˘ cirka˘ u la temploj kaj oferojn al la dioj en la domoj. Tuj en la sekvinta tago, la 13-an de Paofi, granda procesio havis lokon en Memfiso: la dio Ptah eliris el sia templo, kaj la diino Izido el sia. Amba˘ u dioj iris al la centro de l’ urbo, kun tre malgranda sekvantaro de fideluloj, plejpar plejparte te de virinoj. virinoj. Sed ili devis devis reiri: reiri: la egiptaj egiptaj burˆ goj goj mokis ilin, kaj la alireligiano alire ligiano j eˆc ˆetis ˆstono stono jn sur la sankta sankt a jn ˆsipeto sipe tojn jn de l’ dioj. dio j. La polico, vidante tion, restis tute indiferenta, kelkaj giaj gˆia j membro j eˆc partoprenis partoprenis en la maldecaj ˆsercoj. De la tagmezo, iuj nekonataj homoj komencis rakonti al la popolo, ke la pastraro malhelpas la reformojn por la laborantaj klasoj kaj volas ribeli kontra˘ u la faraono. ˆ Cirka˘ u la vespero, apud la temploj kolektiˆgis gis aretoj da laboristoj, fajfante kaj malbenante malbenante la pastrojn. Samtempe Samtempe oni ˆetis etis ˆstonojn stonojn al la pordegoj, kaj iu krimulo publike rompis la nazon al Horus, gardanta sian templon. Kelke da horoj post la subiro de la suno en la templo de Ptah kolektiˆgis gis la ˆcefpastroj cefpastro j kaj kaj ilia j plej fidelaj partiano par tianoj. j. Estis tie Herhor, Mefres, Mentezufis, ˆ kaj la plej alta juˆgisto tri nomarhoj gisto de Teboj. — Teruraj tempoj! — diris la juˆgisto. gisto. — Mi scias tute certe, certe, ke la faraono volas ribeligi la popolaˆ p opolaˆcon, con, por p or ke ili ataku la templo jn. ˆ de Sebes — ke oni sendis ordonon — Mi a˘ udis udis — aldonis la nomarho al Nitager alkuri plej rapide kun novaj regimentoj, kvaza˘ u ne sufiˆcus cus jam la nunaj!... — La vojo inter Malsupra kaj Supra Egipto estas interrompita jam de ˆ de Aa. — Sur la ˆsoseoj hiera˘ u — diris la nomarho soseoj staras staras la armeo, armeo, kaj la

ˆ * Capitro

XIV *

133

galeroj galero j de lia sankteco sankte co faras fa ras revizion r evizion de ˆciu ciu ˆsipo, sipo, veturanta sur Nilo. . . — Ramezs XIII ne estas “sankteco” — interrompis interrompis seke Mefres — ˆcar car li ne ricevis la kronojn de la manoj de l’ dioj. ˆ ˆci — Cio ci estus bagateloj bagatelo j — ekparolis la plej alta juˆ gisto. gisto. — Pli malbona estas estas la perfido. perfido. . . Mi havas havas pruvojn, pruvojn, ke multaj multaj junaj junaj pastroj pastroj estas estas favoraj favoraj al la faraono kaj konigas konigas al li ˆcion. cion. . . — Estas eˆc tiaj, kiuj promesis faciligi al la armeo okupi la templojn — aldonis aldonis Herhor. ˆ de Sebes. — La soldatoj soldatoj devas devas eniri eniri la templojn?. templojn?. . . — ekkriis ekkriis la nomarho — Almena˘ u ili havas tian ordonon por la 23-a — respondis Herhor. — Kaj via via eksce ekscele lenco nco parola parolass pri pri tio tiel trankvi trankvile le?. ?. . . — deman demandi diss la ˆ de Ament. nomarho ˆ komencis rigardi unu alian. Herhor levis la ˆsultrojn, sultro jn, la nomarhoj ˆ de — Tion Tion mi ne kompre komprena nas! s!.. . . — diris diris presk preska˘ a˘ u kun kolero la nomarho Aa. — La temploj havas apena˘u kelkcenton da soldatoj, la pastroj perfidas, la faraono faraono fortran fortranˆˆcas cas nin de Teboj kaj ribeligas ribeligas la popolon, popolon, kaj la nobla nobla Herhor parolas pri tio, kvaza˘ u li invi invitus tus nin nin al fes festen teno. o. . . . A˘ u ni defendu nin, se tio estas ankora˘ u ebla, a˘ u... — A˘u ni submet submetu u nin nin al lia sanktec sankteco? o?.. . . — deman demandi diss ironi ironiee Mefres Mefres.. — Por tio vi ˆciam ciam havos tempon!. temp on!. . . — Sed Sed ni dezi deziru russ eksc ekscii ii ion pri pri la rime rimedoj doj de l’ defen defendo do.. . . — diri diriss la ˆ de Sebes. nomarho — La dioj savos siajn fidelulojn — respondis Herhor. ˆ de Aa tordis siajn manojn. La nomarho — Se mi devas malfermi mian koron, anka˘u mi diros, ke mirigas min via indiferenteco — interrompis la plej alta juˆ gisto. gisto. — Preska˘ u la l a tuta t uta popo po polaˆ laˆco co estas kontra˘ kontra˘ u ni ni. . . — La pop popolaˆ olaˆco, co, kiel hordeo sur su r kampo, iras ira s kun la vento — diris Herhor. — Kaj la armeo armeo?. ?. . . — Kiu armeo ne falos anta˘ u Oziriso. ˆ de Aa — sed mi ne — Mi scias — interrompis malpacience la nomarho vidas vidas Oziris Ozirison, on, nek la venton enton,, kiu kiu dev devas turni turni al ni la popolo popolon. n. . . Du Dume me la faraono jam hodia˘ u akiris ilin por si per la promesoj, kaj morga˘ u li venos kun kun dona donacoj coj.. . . — Pli forta, ol la promesoj kaj donacoj estas la teruro — respondis Herhor. — Kion ili devas devas timi?. timi?. . . La tricent tricent soldatojn, soldatojn, kiujn kiujn ni havas?. havas?. . . — Ili ektimos Ozirison. ˆ de Aa. — Sed kie li estas?. estas?. . . — demandis demandis la eksciti ekscitita ta nomarho — Vi ˆciuj ciuj vidos lin. Kaj feliˆca ca estus tiu, kiu blindiˆ gus gus por tiu tago. Herhor diris ˆci ci tiujn vortojn kun tiel solena trankvilo, trankvilo, ke en la kunveno kunveno ekregis silento.

ˆ * Capitro

XIV *

134

— Sed definitive definitive kion kion ni faras?. faras?. . . — demandis demandis post momento momento la plej alta  juˆgisto. gisto. — La faraono deziras — diris Herhor — ke la popolo ataku la templojn la 23-an. Ni devas fari, ke oni ataku nin la 20-an de Paofi. ˆ de Aa, levante la — Eterne Eterne vivan vivantaj taj dioj! dioj! — ree ree ekkri ekkriis is la nomar nomarho manojn. manojn. — Po Porr kio ni devas devas altiri altiri la malfeliˆ malfeliˆ con con sur niajn kapojn, kaj du tagojn pli frue?... — Obeu Herhoron — interrompis Mefres per kategoria tono — kaj per ˆciuj ciuj rimedoj rimedo j penu, ke la atako komenciˆgu gu matene la 20-an. — Kaj se efektiv efektivee ni estos estos batitaj?. batitaj?. . . — demandis demandis konfuzi konfuzite te la juˆ gisto. gisto. — Se ne efikos la preˆ goj de Herhor, tiam mi alvokos la helpon de l’ dioj goj — respondis Mefres, kaj en liaj okuloj ekbrilis kolera flamo. — Ah, vi ˆcefpastroj cefpastroj havas havas viajn sekretojn, kiujn malpermesite estas al vi malkovri — diris la granda juˆgisto g isto.. — Ni do faros, faros, kion vi ordonas ordonas,, ni provokos la atakon la 20-an. Sed memoru, ke la sango de niaj infanoj kaj nia falo faloss sur sur viajn viajn kapojn. kapojn. . . ˆ — Gi falu... — Tiel estu!. estu!. . . — ekkriis ekkriis samtempe samtempe amba˘ amba˘ u ˆcefpas cef pastro tro j. Poste Herhor aldonis: — De dek jaroj ja roj ni regas reg as la ˆstaton, kaj dum ˆci ci tiu tempo ni estis e stis maljusta j al neniu neniu el vi kaj plenu plenumis mis ˆciun ciun promeson. promeson. Estu do paciencaj paciencaj kaj fidelaj fidelaj ankora˘ u kelke kelke da tagoj, tago j, por vidi la potencon de l’ dioj kaj ricevi rekompencon. rekompencon. ˆ adia˘ Balda˘ u la nomarhoj uis uis la pastro pastr o jn, eˆc ne penante pe nante kaˆ kaˆsi si sian malˆ gojon gojon kaj maltrankvilon. Restis nur Herhor kaj Mefres. Post longa silento Herhor diris: — Jes, tiu ˆci ci Likon Likon estis bona, dum li ludis la rolon de frenezulo. frenezulo. Sed anstata˘ uigi u igi per li Ramzeso Ramzeson! n!.. . . — Se la patrino estis trompita — respondis Mefres — li devas esti tre simila al la faraono. . . Kaj sidi sur la trono, diri kelke kelke da vortoj al la ˆcirka˘ cirka˘ uantaj, uantaj, tion tion li sendube sendube scios fari. fari. Cetere Cetere ni estos apud apud li. . . — Tre malsaˆga ga komed komedian ianto! to!.. . . — sopiris sopiris Herhor, Herhor, frotan frotante te la frunton. frunton. — Li estas pli saˆga, ga, ol multe da miliono j da homoj, homo j, ˆcar car li posedas duoblan vidkapablon vidkapablon kaj povas povas fari grandajn servojn servojn al la ˆstato. stato. . . — Via ekscelenco ekscelenco ˆciam ciam parolas al mi pri ˆci ci tiu duobla vidkapablo vidkapablo — respondis Herhor. — Fine konvikiˆ gu gu mi mem pri ˆgi. gi. — Vi vola volas? s?.. . . — demand demandis is Mefr Mefres. es. — Ni do iru. iru. . . Sed pro pro la dioj, HerHerhor, pri tio, kion vi vidos, ne parolu eˆc al via propra koro. Ili iris malsupren en la subtera sub teraˆˆojn o jn de la templo de Ptah kaj balda˘ u atingis ˆ vastan kelon, lumigitan lumigi tan per pe r torˆ t orˆco. co. Ce la malforta brilo Herhor ekvidis homon, kiu sidante ˆce ce la tablo manˆgis. gis. Li portis tunikon de la faraona gvardio. — Likon Likon — diris diris Mefres Mefres — la plej granda altrang altrangulo ulo de la ˆstato stato volas volas konvikiˆgi gi pri la kapab kapabloj, loj, kiujn kiujn donis al vi la dioj. dioj. . .

ˆ * Capitro

XIV *

135

La Greko forpuˆ for puˆsis sis la pladon kun la manˆ gaˆ gaˆo kaj komencis komenci s murmuri: — Malbenita la tago, en kiu miaj plandoj tuˆsis sis vian teron!. . . Mi preferus labori labori en minejo kaj kaj esti batata batata per bastonoj. bastonoj. . . — Por tio ˆciam ciam estos esto s tempo temp o — interrompis severe Herhor. La Greko eksilentis kaj subite komencis tremi, vidante en la mano de Mefres globeton el malhela kristalo. Li paliˆgis, gis, malklariˆgis gis lia rigardo, sur lia vizaˆgo go aperis ap eris ˆsvitaj svitaj gutoj. guto j. Liaj okuloj estis fiksitaj sur unu punkto, kvaza˘ kvaza˘ u najlitaj al la kristala globeto. ˆ tio ne estas stranga? — Li jam dormas — diris Mefres. — Cu — Se li ne ˆsajniga sa jnigas. s. — Pinˆ Pinˆcu cu lin. . . piku. piku. . . eˆ c brogu. brogu. . . — diris diris Mefres. Mefres. Herhor eltiris el sub sia blanka vesto ponardon kaj faris movon, kvaza˘ u volante volante frapi Likonon Likonon inter la okulojn. okulo jn. Sed la Greko restis senmova, senmova, eˆc ne palpebrumis. — Rigardu ˆci ci tien — diris Mefres, proksimigant proksimigantee al Likon Likon la kristalon. kristalon. ˆ vi vidas tiun, — Cu tiun, kiun forrabis forrabis Kaman?. Kaman?. . . La Greko salte leviˆgis gis de la seˆgo go kun kunpremitaj kunpremita j pugnoj, pugno j, kun ˆsa˘ sa˘ umo umo sur la lipoj. — Ellas Ellasu u min!. min!. . . — kriis kriis li per ra˘ uka uka voˆco. co. — Ellasu Ella su min, min , mi volas trinki t rinki lian sangon. — Kie li estas estas nun?. nun?. . . — demandis demandis Mefres Mefres.. — En la palaco, en la ˆgardeno, gardeno, proksi proksime me de la rivero. rivero. . . kun li estas estas bela virino virino.. . . — murmuret murmuretis is Likon. Likon. ˆ — Sia nomo estas Hebron kaj ˆsi si estas la edzino de Tutmozis — sufloris Herhor. — Konfesu Mefres — aldonis li — ke, por scii tion, oni ne bezonas duoblan duob lan vidk vidkapablon apablon.. . . Mefres kunpremis siajn maldikajn lipojn. — Se tio ne konvinkas vian ekscelencon, mi montros al vi ion pli bonan — respondis li. — Likon, trovu nun la perfidulon, kiu serˆcas cas la vojon al la trezor trezorej ejoo de Labir Labirin into. to. . . . La dormanta Greko pli fikse rigardis la kristalon kaj post momento respondis: — Mi vidas vidas lin. . . Li estas vestita vestita per ˆcifonoj cifonoj de almozulo. almozulo. . . — Kie li li estas estas.. . . — Li kuˆ kuˆsas sas sur la korto de la lasta gastejo anta˘ u Labiri Labirint nto. o. . . Matene Matene li esto estoss tie. tie. . . — Kia estas lia aspekto? — Li havas flavruˆgajn g ajn harojn harojn kaj kaj barbon. barbon. . . — respon respondi diss Likon. Likon. . . — Do?. . . — demandis demandis Mefres Mefres Herho Herhoron. ron. — Via ekscelenco havas bonan policon — respondis Herhor. — Kontra˘ u e la gardistoj de Labirinto malbone gin ue gˆin gardas gardas!! — kole kolere re diris Mefres. — Ankora˘ u hodia˘ u nokte mi veturos tien kun Likon por averti

ˆ * Capitro

XIV *

136

la tieajn pastrojn pastrojn.. . . Sed kiam kiam mi sukces sukcesos os savi savi la trezoroj trezorojn n de l’ dioj, dioj, via via ekscelenco permesos, ke mi fariˆgos gos ilia ilia gardi gardisto. sto. . . — Kiel deziras via ekscelenco — respondis Herhor indiferente. Kaj en sia koro li aldonis: “Fin “Finee la pia pia Mefres Mefres komenc komencas as mont montri ri dentojn dentojn kaj un ungeg gegojn. ojn. . . Li mem deziras fariˆgi gi nur. . . la gardisto gardisto de Labirin Labirinto, to, kaj sian edukaton edukaton Likonon Likonon fari nur. nu r. . . faraono! faraono!.. . . Vere, por satigi satigi la avide avidecon con de miaj helpan helpantoj, toj, la dioj devus krei krei dek dek Egi Egiptoj ptojn. n. . . ” Kiam amba˘ u altrangulo altr angulojj forlasis la subtera subter aˆon, on, Herhor Herh or nokte, nokt e, piedire revenis en la templon de Izido, kie li loˆgis, gis, kaj Mefres ordonis prepari kelke da ˆcevalaj cevalaj portiloj. En unu portilon junaj pastroj metis la dormantan dormantan Likonon, kun kun sako sako sur la kapo: apo: en la alia alia sidiˆ sidiˆ gis gis la ˆcefpastro cefpa stro mem kaj, ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de kelke da rajdantoj, ektrotis al Fayum. En la nokto de 14-a al la 15-a de Paofi, la ˆcefpastro cefpastro Samentu, Samentu, konforme konforme al la promeso donita al la faraono, eniris Labirinton tra koridoro, konata nur de li. Li havis en la mano man o faskon de torˆcoj, co j, el kiuj unu brulis, kaj sur la dorso korbon kun instrumentoj. Samentu tre facile transiris de unu salono en alian, el koridoro en koridoron, per unu tuˆso so forigante forigante la ˆstonajn stonajn platojn en la kolonoj kolonoj kaj muroj, kie estis kaˆ kaˆsitaj sita j pordo por doj. j. Iafoje Iafo je li ˆsanceliˆ sance liˆ gis, sed tiam li legis la misterajn signojn gis, sur la muroj kaj komparis ilin kun la signoj sur la rozario, kiun li havis sur la kolo. Post Po st duonhora duonhora irado li atingis atingis la trezorojn. Forigin originte te tie platon platon en la ˆ planko, planko, li eniris en suban salonon. Gi estis malalta, sed vasta, kaj ˆgia gia plafono estis apogita sur multenombraj dikaj kolonoj. Samentu Samentu demetis sian korbon kaj, eklumiginte eklumiginte la torˆ cojn, cojn, ˆce ce ilia lumo komencis legi la surskribojn sur la muroj. “Malgra˘ u mia mizera aspekto — diris unu surskribo — mi estas vera filo de l’ dioj, ˆcar car mia kolero kolero estas estas terura. terura. Ekstere Ekstere mi fariˆ farigas gˆas fajra kolono kaj naskas la fulmon. Enfermita, mi estas tondro kaj detruo kaj ne ekzistas konstrua konstru aˆo, kiu kontra˘ustar u starus us al mia mia potenco potenco.. Kvie Kvieti tigi gi min povas povas nu nurr la sankta sankta akvo, akvo, forprena forprenante nte mian mian forton. forton. Sed mia kolero kolero naskiˆ naskigas gˆas same de flamo, kiel de plej malgranda fajrero. En mia ˆceesto ceesto tio tordiˆ gas kaj falas. Mi estas kiel Tifono, kiu renversas renversas plej grandajn arbo jn kaj levas levas ˆstonojn!. stonojn!. . . ” — Unuvorte, Unuvorte, ˆciu ciu templo havas havas sian misteron, misteron, kiun ne konas la aliaj!. . . — diris al si Samentu. Li malf malferm ermis is un unu u kolo kolonon non kaj elpre elpreni niss grand grandan an poton. poton. La poto havis havis kovrilon, algluitan per vakso, kaj truon, tr uon, tra t ra kiu pasis longa, long a, maldika ˆsnuro, snuro, finiˆganta ganta oni ne scias kie en la interno de la kolono. Samentu fortranˆcis cis de la ˆsnuro snuro pecon, proksimigis gin gˆin al la torˆ co co kaj rimarkis, ke la torˆco co brulas rapide kun siblo. Nun singarde singarde li demetis per tranˆ cilo cilo la kovrilon kovrilon kaj ekvidis ekvidis en la poto

ˆ * Capitro

XIV *

137

kvaza˘ u sablon kaj ˆstonetojn stonetojn de cindra koloro. koloro. Li prenis kelke da ˆstonetoj stonetoj kaj, foririnte foririnte flanken, flanken, almetis la torˆcon. con. Tuj ˆsprucis granda flamo, kaj la ˆstonetoj stoneto j malaperis, malap eris, lasante post p ost si fumon f umon kaj malagrablan odoron. o doron. — Mi jam hav havas la veran veran filon de l’ dioj!. . . — diris Sament Samentu u kun rideto. rideto. — La trezorejo ne dronos en profundaˆ profundaˆo. . . Li iris de kolono al kolono, malfermis la kaˆ kaˆsejojn sejo jn kaj elprenis la kaˆ kaˆsitajn sitajn ˆ ˆciu potojn. Ce ciu estis ˆsnuro, snuro, kiun Samentu tratranˆ trat ranˆcis, cis, kaj la poto pot o jn li starigis stari gis flanke. — Lia sankteco — diris la pastro — povus donaci al mi duonon de la ˆ . . Kaj sendube li faros, ˆcar trezoroj, trezoroj, a˘ u almena˘ u. u . . . fari fari mian mian filon filon nomar nomarho!. car li estas grandani grandanima ma sinjoro. sinjoro. . . Mi meritas meritas almena˘ almena˘ u la templon de Amon en Teboj... Anta˘ ugardinte tiel la suban salonon, Samentu revenis en la trezorejon, kaj ugardinte de tie eniris en la supran salonon. Tie anka˘ u estis surskriboj, multenombraj kolonoj, kaj en ili poto p otoj, j, provizitaj per ˆsnuroj kaj plenigitaj plen igitaj per ˆstonetoj, stoneto j, kiuj ˆce ce la kontakto kun fajro fa jro eksplodis. Samentu tratranˆ t ratranˆcis cis la ˆsnurojn, snurojn, forigis la poto p otojn jn el la kolonoj kaj iom da griza sablo prenis en ˆcifonon: cifonon: Poste laca li sidiˆ gis. gis. Ses el liaj torˆ torˆcoj coj jam forbrulis; sendube la nokto jam proksimiˆ gis gis al sia fino. — Neniam mi supozus — diris li al si — ke ˆcitieaj citiea j pastro j havas tiel strangan mater materio ion! n!.. . . Oni ja povu povuss per ˆgi gi renversi renversi la asiriajn asiriajn citadel citadelojn!. ojn!. . . Vere estas, ke ni anka˘ u ne ˆcion cion diras al nia j lernantoj. Laca li komenci komenciss revi. Nun li estis certa, certa, ke li okupos okupos la plej altan altan postenon stenon en la ˆstato, stato, pli potencan ol tiu, tiu, kiun kiun okupis okupis Herhor. Herhor. Kion Kion li faros tiam?. tiam?. . . Multon, Multon, multo multon. n. Li certig certigos os saˆ gon gon kaj riˆcaˆ caˆon on al siaj sia j posteulo pos teulo j. Li penos elˆsiri siri la sekretojn sekreto jn de ˆciuj ciuj temploj, templo j, kio senlime fortigos lian povon kaj certigos al Egipto superecon je Asirio. La faraono faraono ridas la diojn: tio facilig faciligos os al li la taskon taskon fondi fondi la kulton kulton de unu sola dio, ekzemple de Oziriso, kaj kunigi Fenicianojn, Hebreojn, Grekojn kaj Libianojn Libiano jn en unu ˆstaton staton kun Egipto. Samtempe Samtempe li komencos komencos la laborojn ˆce ce la kanalo, kiu devas devas kunigi Ruˆ gan gan maron kun Meza. Kiam sur la bordo b ordojj de la kanalo estos konstruita j fortikaˆ fortikaˆoj o j kaj kolektitaj grandaj armeoj, la tuta komerco kun la nekonataj popoloj de Oriento kaj Okcidento falos en la manojn de Egiptanoj. Oni devas anka˘ u posedi posedi propran propran ˆsiparon siparon kaj egiptajn egiptajn marist maristojn. ojn. . . Kaj anta˘ u ˆcio cio frakasi fra kasi Asirion Asir ion,, kiu k iu ˆciujar ciu jaree fariˆ far iˆ gas gas pli kaj pli danˆgera... g era... Oni devas devas limigi limigi la lukson kaj kaj avarec avarecon on de l’ pastroj. pastroj. . . Ili estu estu saˆ guloj, guloj, ili havu bonstaton, sed ili servu al la ˆstato, stato, anstata˘ u ekspluati gin gˆ in por sia profito, kiel hodia˘ u... — Jam en la monat monatoo de Hator Hator — diris diris li al si — mi estos estos la estro! estro!.. . . La ˆ   juna monarho tro amas la virinojn kaj armeon por povi sin okupi per la regado regado.. . . Kaj se li ne havos havos filon, filon, tiam tiam mia filo, filo, mia filo. filo. . .

ˆ * Capitro

XIV *

138

Li rekonsciiˆgis. gis. Ankora˘ u unu u nu torˆco co forbrulis, kaj estis jam ja m granda gra nda tempo forlasi forla si la subtera subte raˆˆon. Li leviˆgis, gis, prenis la korbon kaj forlasis la salonon sub la trezorejo. — Mi ne bezonas helpan helpantojn. tojn. . . — pensi p ensiss li ridetan ridetante. te. — Mi sola sola ˆcion cion anta˘ ugardi u gardis. s. . . mi sola, sola, la male malest stim imata ata pastro pastro de Set!. Set!. . . Li trapasis jam dekkelk dekkelkon on da ˆcambroj cambroj kaj koridoroj, koridoroj, kiam subite li halˆ tis... Sajnis al li, ke sur la planko de la ˆcambro cambro li vidas maldikan maldikan strion de lumo... En unu momento tiel granda teruro ekregis lin, ke li estingis estingis la torˆ con. con. Sed la strio sur la planko anka˘ u malaperis. Samentu atente a˘ uskultis, uskultis, sed li a˘udis u dis nur la batadon de la pulso en la propra kapo. ˆ is al mi!. — Sajnis Sajn mi!. . . — diris diris li. li. Per tremanta mano li prenis el la korbo malgrandan vazon, en kiu malrapide rapid e bruletis brule tis meˆco, co, kaj ree eklumigis eklumig is la torˆcon. con. — Mi estas estas tre dorma! dorma!.. . . — pensis pensis li. li. Li ˆcirka ir ka˘ urigardis u˘rigardis en la salono ka j aliris al la muro, en kiu estis kaˆ kaˆsita sita pordo. p ordo. Li premis unu najlon, la pordo ne malfermiˆ g is. Dua...tria premo...nenio. gis. — Kion tio signifas? — diris li mirigita al si. Li jam forgesis pri la luma ˆ strio. Sajnis al li, ke okazis okazis al li io nova, nova, nekomprenebl nekomprenebla. a. Tiom da kaˆsitaj sitaj pordoj li malfermis dum sia vivo, tiom da ili li malfermis en Labirinto, ke li tute ne povis kompreni la nunan malsukceson. Subite Subite ree ekregis ekregis lin timo. Li komen komencis cis kuri de muro muro al muro muro kaj ˆcie cie provis malfermi kaˆ kaˆsitan sitan pordon. p ordon. Fine unu cedis. Samentu profunde ekspiris kaj troviˆgis g is en grand grandega ega salono, salono, tute tute plena plena de kolonoj olonoj,, kiel kiel ordin ordinare are.. Lia Lia torˆco co lumigis apena˘ ape na˘u parton de gi, gˆi, la resto dronis en densa krepusko. La mallumo, la arbaro de kolonoj, kaj anta˘ u ˆcio cio la fakto, ke la salono estis al li nekonata, redonis al la pastro kuraˆgon. g on. Sur la fundo fundo de lia timo timo vekiˆgis gis fa jrero de naiva espero: ˆsajnis sajnis al li, ke ˆcar car li ne konas la lokon, neniu gin ˆgin konas, konas, neniu neniu venos venos tien. . . Li iom trankviliˆgis gis kaj sentis, ke la piedoj fleksiˆgas gas sub li. Li sidiˆgis. gis. Sed ree li salte leviˆgis gis kaj komencis ˆcirka˘ cirka˘ urigardi, urigardi, kvaza˘ u por kontroli, ˆcu cu vere minacas lin danˆgero g ero kaj de kie?. kie?. . . El kiu el la mallum mallumaj, aj, angul anguloj oj gi gˆi eliras, por sin ˆeti eti sur lin?. . . Samentu, kiel neniu alia en Egipto, kutimis al subteraˆ subteraˆoj, o j, mallumo, erarvagado. agado. Krom tio li travivis travivis multajn multajn maltran maltrankvi kvilojn. lojn. Sed tio, kion kion li sentis sentis nun, estis io tute nova kaj tiel nova, ke la pastro timis doni al ˆgi g i la ˆgustan gustan nomon. Fine kun granda peno li kolektis la pensojn kaj diris: — Se efekti efektive ve mi vida vidass lumo lumon, n,.. . . se efekt efektiv ivee iu ferm fermis is la pordojn pordojn,, oni perfid perfidis is min. min. . . kaj tiam tiam?. ?. . . La morto!. mo rto!. . . – murmuretis al li voˆ co, co, kaˆsita sita ie sur la fundo de lia koro.

ˆ * Capitro

XIV *

139

La mort morto? o?.. . . ˆ Svito kovris lian vizaˆgon; gon; lia spirado spirado haltis haltis.. Kaj subite la frenezo frenezo de l’ timo timo ekregi ekregiss lin. lin. Li komenc komencis is kuri en la salono salono kaj bati bati la murojn urojn per la pugno, serˆcante cante eliron. Li jam forgesis, forgesis, kie li estas kaj kiel li venis venis tien; li perdis la direkton, direkton, eˆc la eblon sin orienti kun la helpo de la rozario. Samtempe li sentis, ke estas en li kvaza˘ u du homoj: unu preska˘ u freneza, alia trankvila kaj saˆga. g a. La saˆga ga klarigis al si, ke ˆcio cio povas esti nur iluzio, ke neniu trovis lin, neniu lin serˆ cas, cas, kaj ke li eliros, se nur li iom liberiˆ gos gos de l’ timo. Sed la unua, la freneza, ne a˘ uskultis uskult is la voˆcon con de d e la prudento, prude nto, kontra˘ kontr a˘ ue, ue, ˆciuminute ciuminute li akiris superecon je sia interna antagonisto. Oh, se oni povus sin kaˆsi si en iu kolono!. . . Tiam oni serˆcu. cu. . . Certe neniu lin trovus, kaj li, dorminte iom, reakirus la regadon de si mem. — Kio povas okazi al mi ˆci ci tie? — diris d iris li, levante levante la ˆsultrojn. sultro jn. — Se nur mi trankviliˆgos, gos, ili pov p ovos os persekuti min tra la tuta Labirinto. Labirinto. . . Por bari ˆciujn ciujn vojojn oni bezonu b ezonuss milojn milo jn da homoj, kaj por montri montri la ˆcelon, celon, en kiu mi estas — almena˘ u mirakl miraklon on!. !. . . Bone, sed ni supozu, supozu, ke oni kaptos kaptos min. . . Kio do?. . . Mi prenas jen ˆci ci tiun boteleton, mi levas gin gˆin al mia buˆso so kaj post unu minuto mi forkuras for kuras tiel, t iel, ke neniu neniu kaptos kaptos min. . . Eˆc la dioj. . . Sed malgra˘ u la rezonado, ree ekregis lin tiel terura timo, ke duan fojon li estingis la torˆcon con kaj tremante, klakante klakante per la dentoj li enˆsovis sovis sin post kolonon. ˆ — Kiel mi povis povis.. . . kiel kiel mi povis povis eniri eniri tien ˆci!. c i!. . . — diris diris li al si. — Cu mi ne havis ion por manˆgi...ion g i...ion por apogi sur ˆgi g i la kapon? apon?.. . . Esta Estass tute tute simple simple,, ke oni malko malkovri vriss min. min. . . Labirin Labirinto to ja pose p osedas das multe multe da gardistoj gardistoj viglaj, kiel hundoj, kaj nur infano a˘ u malsaˆgulo gulo povus supozi, ke li trompos ilin!. ilin!. . . La riˆcaˆ caˆo. o. . . la povo!. povo!. . . Kie estas tia trezoro, kiu valorus valorus unu tagon de l’ vivo vivo?. ?. . . Kaj mi, homo homo en floran floranta ta aˆ go, g o, risk riskis is la mian. mian. . . ˆ Sajnis al li, ke li a˘udis udis pezan p ezan frapon. frapon. Li salte leviˆ leviˆ gis gis kaj, en la fundo de l’ salono salono ekvidis ekvidis brilon!. brilon!. . . Jes: Jes: realan realan brilon, brilon, ne iluzion. iluzion. . . En malprok malproksim simaa muro, muro, ie en la fino de l’ salono, pordo estis malfermita, kaj tra ˆgi gi en ˆci ci tiu momento eniris kelke da armitaj armita j homoj homo j kun torˆcoj. co j. Vidante tion, la pastro eksentis malvarmon en la piedoj, en la koro, en la kapo. kapo. . . Li ne dubis dubis plu, ke ne nu nurr li estas malko malkovri vrita, ta, sed persekutata persekutata kaj kaj ˆcirka˘ kauita. u ˘ita. Kiu povis povis lin perfidi?. perfidi?. . . Kompren Kompreneble eble,, nur unu homo: homo: la juna pastro pastro de Set, al kiu li sufiˆce ce detale konfidis siajn planojn. plano jn. La perfidulo per fidulo sola devus unu monaton serˆci ci la vojon en Labirinto; Labirinto; sed kun la helpo de la gardistoj li povis p ovis dum unu unu tago trovi trovi liajn postesignojn. postesignojn. . . En ˆci ci tiu momen momento to li havis havis la impres impreson, on, konata konatan n nu nurr de homoj, homoj, kiuj kiuj staras anta˘ u la morto. mor to. Li ˆcesis cesis timi, ˆcar car la imagataj imagata j teruroj teruro j malaperis en la

ˆ * Capitro

XIV *

140

ˆceesto ceesto de la realaj torˆ coj. coj. . . Kaj ne sole li reakiris reakiris la memregadon, memregadon, sed eˆc li eksentis eksentis sin senfine supera, ol ˆcio cio vivanta. vivanta. . . Post unu momento minacos lin plu plu neniu. neniu. . . neniu neniu danˆ danˆ gero... g ero... La pensoj pensoj traku trakuri riss lian lian kapon kun la rapi rapidec decoo kaj heleco heleco de fulm fulmo. o. Li rememori rememoriss sian sian tutan tutan ekzist ekzistadon adon:: la laborojn, dan danˆ gerojn, gˆerojn, esperojn kaj amˆ bicio jn, kaj ˆcio cio ˆsajnis sa jnis al li bagatelo. bagat elo. Car eˆc se li estus en la nuna momento faraono a˘ u posedus pos edus ˆciujn ciujn juvelojn juvelo jn de ˆciuj ciuj reˆ gaj g aj trezo trezoroj roj.. . . ˆ Cio ˆci ci estas esta s vantaˆ vantaˆo, polvo, pol vo, eˆc malpli, malpli , ˆcar car iluzio. iluzio . Nur unu estas granda grand a kaj reala reala,, la morto morto.. . . Dume la homoj h omoj kun la torˆ t orˆcoj, coj, atente rigardante la kolonojn kolono jn kaj angulojn, angulo jn, atingis atingis jam la mezon mezon de la grandega grandega salono. salono. La pastro pastro vidis vidis eˆ c la pintojn pintojn de iliaj lancoj lanco j kaj rimarkis, ke ili ˆsanceliˆ sanceliˆgas, gas, ke ili iras anta˘ uen uen nevolonte nevolonte kaj kun timo. Kelke Kelke da paˆ paˆsoj soj post ili iris iris alia alia grupo de personoj, personoj, lumigi lumigita ta per unu unu torˆ to rˆco. co . Samentu eˆc ne sentis koleron kontra˘ u ili, ili, nu nurr scivo scivolon lon:: kiu perfidis perfidis lin? Sed anka˘ u ˆci ci tiu demando ne tre interesis lin; multe pli grava grava ˆsajnis sajn is al li la ˆ la fakto demando: demando: kial kial la homo devas devas morti?. morti?. . . Kaj por kio li naskiˆ naskigis?... gˆis?... Ce de la morto, la tuta vivo mallongiˆgas gas en e n unu doloran dolor an momenton m omenton,, eˆc se gi gˆi estis plej longa ka j plej p lej riˆ r iˆca ca je sperto j. — Kial? Kial?.. . . Por kio? kio?.. . . Vekis lin la voˆ co co de unu el e l la armitoj: armito j: — Neniu Neniu estas ˆci ci tie. . . neniu neniu povas povas esti!. . . La armito j haltis. Samentu sentis, ke li amas ˆci tiujn homojn h omojn,, kaj la koro ekbatis en li. Malrapide proksimiˆgis gis la alia grupo. Oni disputis: — Kiel pov p ovas as via ekscelenco ekscelenco eˆc supozi, ke iu eniris ˆci ci tien?. . . — parolis ˆ voˆco, co, tremanta trem anta de kolero. kole ro. — Ciuj eniroj ja estas gardataj, precipe nun. Eˆc se iu englitus englitus,, certe nur por morti de malsato. malsato. . . — Tamen rigardu via ekscelenco Likonon — respondis alia voˆ voˆco. co. — La dormanta Greko havas aspekton, kvaza˘ u li sentus la malamikon tute proksime... “Lik “Likon on?. ?. . . — pensi pensiss Same Samen ntu. tu. — Ah Ah,, tio tio esta estass la Grek Greko simi simila la al la faraono. faraono. . . Sed kion kion mi vidas?. vidas?. . . Mefres Mefres mem alkondu alkondukis kis lin lin ˆci ci tien. tien. . . ” En la sama momento la dormanta Greko sin ˆetis anta˘ uen uen kaj haltis anta˘ u la kolono, post p ost kiu sin kaˆ kaˆsis sis Samentu. La armitoj sekvis sekvis lin, kaj la brilo de iliaj torˆcoj co j eklumigis la nigran figuron de la pastro. Sament Samentu u eliris eliris.. Lia apero faris tiel grandan grandan impres impreson, on, ke la homoj kun la torˆcoj co j posteniˆ pos teniˆgis. gis. Li povus trairi inter la teruritaj, kaj neniu haltigus lin; sed la pastro ne pensis plu pri la forkuro. — Do, ˆcu cu trompis trompis min mia klarvidul klarvidulo?. o?. . . — diris diris Mefres, Mefres, etendan etendante te la manon manon.. — Jen la perfidu perfidulo lo!. !. . . Samentu proksimiˆgis gis al li kun rideto kaj diris:

ˆ * Capitro

XIV *

141

— Mi rekonis vin per tiu ˆci ci ekkrio, Mefres. Kiam vi ne povas povas esti trompanto, vi estas nur malsaˆ gulo... g ulo... La ˆcees ce esta tant ntoo j ˆston st oniˆ iˆ gis; gis; Samentu da˘ urigis kun trankvila ironio: urigis — En ˆci ci tiu t iu momento vi estas samtempe trompanto kaj malsaˆ gulo. gulo. Trompanto, rompanto, ˆcar car vi volas volas kredigi al la gardistoj gˆardistoj de Labirinto, Labirinto, ke ˆci ci tiu fripono havas kapablon de l’ duobla vidado; malsaˆgulo, gulo, ˆcar car vi pensas, ke ili kredos kredos al vi. Prefere Prefere tuj diru, ke anka˘ anka˘ u en la templo de Ptah estas detalaj planoj planoj de Labirin Labirinto. to. . . — Tio estas malve malvera!. ra!. . . — ekkriis ekkriis Mefres. Mefres. — Demandu ˆci ci tiujn homojn h omojn,, al kiu ili kredas: al vi a˘ au˘ al a l mi? Mi estas e stas ˆci ci tie, ˆcar car mi trovis t rovis la planojn plano jn en la templo de Set, vi venis dank’ al la senmorta Ptah. Ptah. . . — finis Samen Samentu tu ridante ridante.. — Ligu la perfidulo perfidulon n kaj mensogul mensogulon!. on!. . . — ekkriis ekkriis Mefres. Mefres. Samentu posteniˆ gis gis kelke kelke da paˆ paˆsoj. soj. Li rapide eltiris eltiris el sub la vesto vesto la boteleton kaj, levante ˆgin gin al la buˆso, so, diris: — Mefres, gis gˆis la morto vi estos esto s malˆ m alˆsaˆ saˆgulo. g ulo. . . Ruza Ruza vi estas estas nur, nur, kiam kiam via celo celo estas estas la mono. mono. . . Li almetis la boteleton b oteleton al la buˆso so kaj falis sur la plankon. La armitoj armito j sin ˆetis al li, levis lin, sed jam li glitis el iliaj manoj. — Li restu ˆci ci tie, kiel la aliaj — diris la gardisto gardisto de Labirinto. Labirinto. ˆ Ciuj forlasis la salonon kaj zorge fermis la kaˆ kaˆsitan sitan pordon. p ordon. Balda˘ u ili eliris el la subter sub teraaˆo. o. Kiam la nobla Mefres venis en la korton, li ordonis al siaj pastroj prepari la portilojn kaj senprokraste forveturis Memfison kun la dormanta Likon. — Mi ne povas povas kredi — diris la ˆcefpastro cefpastro gardisto — ke estis dum nia j tagoj homo, kiu penetris p enetris en la subteraˆ subteraˆon. . . — Via ekscelenco forgesas, ke ili estis hodia˘u tri — intermetis unu el la  junaj pastroj, strabe lin rigardante. ˆ la dioj malklarigis mian — Jes. . . vere. vere. . . — respondis respondis la cefpastr cˆefpastro. o. — Cu prudent prudenton?. on?. . . — diris diris li, frotante frotante la frunton frunton kaj preman premante te la amuleton amuleton sur sia brusto. — Kaj du forkuris — sufloris la juna pastro. — Kial vi ne turnis mian atenton atenton tie. . . en la subtera subteraˆˆo!. o!. . . — eksplodis eksplodis la ˆcefp ce fpas astr tro. o. — Mi ne sciis, sciis, ke tiel okazos okazos.. . . — Ve Ve al mia kapo!. . . — kriis la ˆcefpastro. cefpastro. — Ne la ˆcefo, cefo, sed la pordisto por disto de ˆci ci tiu konstruaˆ konstruaˆo o mi devus esti. est i. . . Oni avertis nin, ke iu glitas en Labirinton kaj mi ne malhelpi malhelpiss tion. . . Kaj nun mi ellasis ellasis du plej danˆ dangerajn, gˆerajn, kiuj alkondukos alkondukos ˆci ci tien ˆciun, ciun, se plaˆcos cos al ili. . . Ho ve!. ve! . . . — Via ekscele ekscelenco nco ne bezonas bezonas malesperi malesperi — diris diris alia alia pastro. pastro. — Nia leˆ go estas estas klara. . . Via ekscele ekscelenco nco sendu Memfison Memfison kvar kvar a˘ u ses niajn homojn kaj donu don u al ili verdi verdiktojn. ktojn. La resto estos estos ilia afero. afero. . .

ˆ * Capitro

XIV *

142

— Mi perdis la saˆgon! gon! — lamentis lam entis la ˆcefpastro. cefpa stro. — Kio okazis okazis,, okazis okazis — interr interrompi ompiss la juna pastro pastro ne sen ironio. ironio. Un Unu u afero estas senduba, senduba, ke la homoj, kiuj ne nur trovis la vojon al la subteraˆ subteraˆoj, sed eˆc promenis en ili kvaza˘ kvaza˘ u en la propra domo, ke ˆci ci tiuj homoj homo j ne povas povas vivi... — Elektu do ses homojn el nia milico. — Komprene Kompreneble ble!. !. . . Oni dev devas fini kun kun tio. . . — jesis jesis la pastroj pastroj gardistoj. gardistoj. — Kiu scias, ˆcu cu Mefres ne agis interkonsent interkonsentee kun la plej nobla Herhor? — murmuretis iu. — Sufiˆ ce! ce! — ekkriis ekkriis la ˆcefpastro. cefpastro. — Kiam ni trovos trovos Herhoron en Labirinto, ni agos la˘ u la leˆgo. g o. Sed konj konjek ekti ti,, a˘u suspekti, ni ne havas la rajton. . . La skribist skribistoj oj preparu preparu la verdiktojn verdiktojn por Mefres Mefres kaj Likon, Likon, la elektitaj elektitaj plej plej rapide rapide persekutu persekutu ilin, ilin, la milico milico multobli multobligu gu la staran starantajn tajn garde. garde. Oni devas devas anka˘ anka˘ u espl esplori ori la inter interno non n de Labir Labirin into to kaj malk malkov ovri ri,, tra kie kie eniri eniriss Sament Samentu. u. . . Kvank Kvankam am mi estas estas certa, certa, ke ne balda˘ balda˘ u li trovos trovos imitan imitantojn. tojn. . . Post kelke da horoj ses homoj galopis al Memfiso.

LA FARAONO

143

ˆ Capitro XV ˆ Jam la 18-an de Paofi en Egipto ekregis haoso. La vojoj inter Malsupra kaj Supra Egipto estis interrompitaj, la komerco ˆcesis, cesis, la ˆsoseoj soseo j estis okupitaj okupita j de la regimentoj, kiuj rapidis al la urboj, posedantaj la plej famajn templojn. Sur la kampoj kampoj laboris laboris nur la pastraj pastraj kampa kamparan ranoj. oj. En la bienoj bienoj de l’ ˆ nobeluloj, nomarhoj, kaj precipe precipe de l’ faraono, faraono, la lino lino ne estis estis elˆ elˆsirita sirita,, la trifolio ne estis tuˆsita, sita, la vinberojn vinbero jn ˆsirkolektis sirkolektis neniu. La kamparanoj faris nenion, vagis en bandoj, kantis, manˆgis, gis, trinkis kaj minacis al la pastroj a˘u al Fenicianoj. En la urboj la butikoj estis fermitaj kaj la senokupaj metiistoj tutajn ˆ tiu skandala fenomeno ne estis plu tagojn tago jn diskutis pri la ˆsanˆ sanˆ goj go j en la ˆstato. stato . Ci novaˆ novaˆo o por Egipto, Egipt o, sed nun gi gˆi atingis tiel minacan gradon, ke la kolektistoj kolektistoj de l’ imposto impo stoj, j, eˆc juˆgistoj gistoj komencis sin kaˆ kaˆsi; si; tiom pli, ke la polico p olico tre t re malsevere agis kontra˘ kontra˘ u la trouzoj de la popolo. Ankora˘ u unu afero meritis me ritis atenton: la granda kvanto kvanto da nutraˆ nutraˆo o kaj vino. En la drinkejoj kaj gastejoj, precipe en la feniciaj, en Memfiso same kiel en la provinco, povis manˆgi gi kaj trinki ˆciu, ciu, kiu volis kaj kiam li volis, tre malkare malkare eˆc tute tut e senpag sen page. e. Oni diris, ke lia sankteco donas al sia popolo festenon, kiu da˘uros uros tutan monaton. Ka˘uze uze de la malfaciligo eˆc interrompo de l’ interkomunikiˆ interkomunikiˆ goj, goj, la urboj ne bone sciis, kio okazas ˆce ce la na jbaroj. Nur la faraono, kaj ankora˘ ankora˘ u pli bone la pastroj, konis la staton de la lando. La situacion anta˘ u ˆcio cio karakterizis la malkonsento inter Supra a˘ u Teba kaj Malsupra a˘ u Memfisa Egipto. En Teboj havis la superecon la partio de l’ pastroj, en Memfiso — la faraono. En Teboj oni diris, ke Ramzes freneziˆ gis gis kaj volas vendi Egipton al Fenicianoj; en Memfiso oni rakontis, ke la pastroj volas veneni la faraonon kaj alkonduki Asirianojn en la landon. La simpla popolo, norde kaj sude, estis altirita al Ramzes per ia instinkto. Sed la popolo popo lo estis forte pasiva kaj ˆsanceliˆ sanceliˆ gema. Kiam parolis faraona agitgema. anto, anto, la kamparan amparanoj oj estis estis pretaj pretaj ataki ataki la pastrojn: sed kiam venis venis procesio procesio,,

ˆ * Capitro

XV *

144

ili falis sur la vizaˆgon gon kaj tremis, a˘ uskultante uskultante la anta˘ udirojn udirojn pri katastrofoj, kiuj minacis minac is Egipton Eg ipton jam en ˆci ci tiu t iu monato. mon ato. ˆ preska˘ La teruritaj nobeluloj kaj nomarhoj preska˘ u ˆciuj ciuj kunveturis kunveturi s Memfiso M emfison n petegi la faraonon pri helpo kontra˘ u la ribelantaj ribelanta j kamparanoj. kamparano j. Sed ˆcar car Ramzes R amzes XIII rekomendis al ili paciencon, kaj ne malla˘ udis udis la pop popolaˆ olaˆcon, con, la grandaj granda j sinjoroj komencis interkonsiliˆgi gi kun la pastra partio. Vere estas, ke Herhor anka˘ u silentis, silentis, a˘ au ˘ anka˘ u konsilis al ili paciencon; sed aliaj ˆcefpastroj cefpastro j rakontis, ke Ramzes estas est as freneza fren eza kaj malklare komprenigis, ke oni devas forigi lin de la povo. En Memfiso amba˘ u partioj vagis unu apud la alia. Malpiuloj, Malpiuloj, kiuj trinkis, trinkis, bruis, ˆetis etis koton sur la murojn muro jn de l’ templo j, eˆc sur su r la statuojn; statuo jn; kaj piuloj, plejparte maljunuloj kaj virinoj, kiuj preˆ gis gis en la stratoj, la˘ ute ute anta˘ udirante udirante malfeliˆcojn cojn kaj petegante p etegante la helpon he lpon de l’ dio j. La malpiuloj ˆciutage ciutage faris ian trouzon, inter la piuloj ˆciutage ciutage iu malsanulo retrovis la sanon. Sed stranga stranga afero: amba˘ amba˘ u partioj, malgra˘ u la bolantaj pasioj, ne malutilis, tilis, ne atakis atakis unu la alian. La ka˘ uzo uzo estis, ke ˆciu ciu el ili faris malordon malordon la˘ u direkto kaj plano, preparita per la superuloj. La faraono, ne kolektinte ankora˘ u ˆciujn ciujn regimentojn kaj pruvojn kontra˘ u la pastroj, ne donis la signalon al la decida atako kontra˘ u la temploj; la pastroj, pastroj, ˆsajnis, sajnis, atendis atendis ion. Estis Estis tamen tamen videbl videble, e, ke hodia˘ u ili ne sentas sin plu tiel malfortaj, kiel en la unua tago post p ost la voˆ voˆcdono cdono de la delegitoj. Ramzes Ramzes mem komen komencis cis mediti, mediti, kiam kiam de ˆciuj ciuj flankoj flankoj oni sciigi sciigiss al li, ke la pastraj kamparanoj preska˘ preska˘ u tute ne partoprenas en la malordoj, sed laboras. ˆ la nudaj kapoj “Kion tio signifas signifas?? — demandis demandis la faraono sin mem. mem. — Cu pensas, ke mi ne kuraˆgos gos ataki la templojn, a˘ u ˆcu cu ili havas havas iajn nekonatajn de mi defendajn rimedojn?” ˆ ke en la lasta nokto la La 19-an de Paofi la polico konigis al la monarho, popolo pop olo komencis detrui la murojn, ˆcirka˘ cirka˘ uantajn la templon de Horus. uantajn ˆ vi ordonis al ili tion fari?. . . — demandis la faraono la ˆcefon. — Cu cefon. — Ne. Ili ˆetis sin je sia propra impulso. . . — Halt Haltig igu u ilin ilin delik delikat ate. e. . . halti haltigu. gu. . . — diri diriss la sinjoro sinjoro.. — Po Post st kelk kelke da tagoj tago j ili povos p ovos fari, kio plaˆcos cos al ili. Sed nun ili ankora˘ u ne agu tro viv vivege. ege. . . Ramzes XIII, kiel militestro kaj kaj venkinto venkinto apud Sodaj Lagoj, sciis, ke kiam unu un u fojon la amasoj amasoj iras iras al la atako, atako, nenio haltigos haltigos ilin: ilin: ili devas devas rompi a˘ u esti rompitaj. Se la temploj ne defendos sin, la popolaˆco co sukcesos preni ilin, sed sed se ili ili volos olos sin sin defend defendi? i?.. . . La popolo popolo fork forkuro uross kaj oni oni devos devos sendi sendi tien tien soldatojn; ili estis multenombraj, estas vere, sed ne tiel, kiel estis necese la˘ u la kalkuloj de l’ faraono. Krom tio, Hiram ne revenis ankora˘ u de Pi-Bast kun la leteroj, pruvantaj la perfidon de Herhor kaj Mefres. Kaj pli grave estis, ke la pastroj, partianoj de l’ faraono, devis doni helpon al la armeo ne pli frue, ol la 23-an de Paofi. Kiel Kiel do averti averti ilin ilin en tiom tiom da temploj, temploj, tiel malproksi malproksimaj maj un unu u de alia? alia? Kaj

ˆ * Capitro

XV *

145

ˆcu cu simpla singardemo singardemo ne ordonis eviti rilatojn kun ili, por ne perfidi ilin? Pro ˆciuj ciuj ˆci ci motivoj Ramzes ne deziris pli fruan atakon de d e la pop popolo olo kontra˘ u la temploj. Tamen malgra˘ u la volo de l’ faraono la ekscito kreskis. Apud la templo de Izido oni mortigis kelke da piuloj, kiuj anta˘ udiris udiris malfeliˆcojn co jn por Egipto, a˘ u mirakle retrovis la sanon. Apud la templo de Ptah la pop popolaˆ olaˆco co sin ˆetis etis kontra˘ u procesio, batis la pastrojn pastro jn kaj rompis la sanktan ˆsipeton, sipeton, en kiu vojaˆ gis gis ˆ la statuo de l’ dio. Preska˘u samtempe venis kurieroj de la urboj Sohem kaj Anu kun la sciigo, ke la popolo volas superforte eniri en la templojn, kaj en ˆ Heran eˆc faris tion kaj sakrilegis la sanktejon. Vespere, preska˘ u kaˆsante sante sin, venis en la palacon pa lacon de d e lia sankteco deputataro de l’ pastroj. La respektindaj respektindaj pastroj pastroj kun ploro ploro falis al la piedoj de l’ estro, petegante, ke li ˆsirmu sirmu la diojn kaj templojn. temp lojn. ˆ tiu tute neatendita okazo plenigis la koron de Ramzes per granda Ci gojo ˆgojo kaj ankora˘ u pli granda fiero. Li ordonis al la delegitoj leviˆgi gi kaj favore respondis, ke liaj lia j regimentoj regimentoj ˆciam ciam estas pretaj defendi la templojn, se nur ili estos tien enkondukitaj. — Mi ne dubas — diris li — ke la detruantoj mem forkuros, vidante, ke la domoj de l’ dioj estas okupitaj per la armeo. La delegito deleg itojj ˆsanceliˆ sance liˆ gis. gis. — Via sankteco scias — respondis la plej aˆ g a — ke la armeo ne povas ga eniri eni ri inter inte r la ˆcirka˘ cir ka˘ ubaron ubaron de l’ temploj. temploj. . . Ni do devas devas demandi demandi la opinion opinion de l’ ˆcefpas cef pastro tro j. — Bone, konsiliˆgu g u — diri diriss la sinjor sinjoro. o. — Mi ne scias scias fari mirak miraklojn lojn kaj kaj de mia palaco mi ne povas defendi la templojn. La delegitoj malˆgojaj gojaj forlasis la faraonon, kiu post ilia foriro kunvokis privatan konsilan kunvenon. Li estis konvinkita, ke la pastroj submetiˆ gos gos al lia volo, kaj tute ne venis al li la penso, ke la delegacio estas ruzo, aranˆgita gita de Herhor, por erarigi lin. Kiam en la reˆga ga ˆcambro cambro kunvenis la civilaj kaj milita j altrangulo alt ranguloj, j, Ramzes, plena de fiero, ekparolis: — Mi volis — diris li — nur la 23-an de Paofi okupi la memfisajn templojn. . . Sed mi opinia opinias, s, ke pli pli bone estos fari fari tion morga˘ morga˘ u... — Niaj regimentoj ankora˘ u ne kolektiˆgis. gis. . . — intermeti intermetiss Tutmozis utmozis.. — Kaj ni ne havas la leterojn de Herhor al Asirianoj — aldonis la granda skribisto. — Ne grav grave! e! — respond respondis is la faraono faraono.. — La popolo popolo eksci eksciu u morga˘ morga˘ u, ke ˆ kaj pastroj ni montros la Herhor kaj Mefres estas perfiduloj; al la nomarhoj pruvojn post kelke da tagoj, kiam Hiram revenos de Pi-Bast. — La nova nova ordono de via sankteco tre ˆsanˆ sanˆ gas gas la anta˘ uan uan planon — diris Tutmozis. utmozis. — Morga˘ u ni ne okupo okuposs Labi Labiri rint nton on.. . . Kaj se anka˘ anka˘ u en Memfiso la temploj kuraˆgus gus kontra˘ kontra˘ ustar u stari, i, ni ne hav havas murro murromp mpil ilojn ojn por rompi rompi la

ˆ * Capitro

XV *

146

pordojn... — Tutmozis — diris la faraono — mi povus ne doni klarigojn pri miaj ordonoj. ordonoj. . . Sed mi volas volas konvin konvinki ki vin, ke mia koro pli profunde profunde juˆ gas gas la fluon de la okazoj...La popolo — da˘ urigis urigis li — jam hodia˘ u atakas la templojn, morga˘ u gi gˆi volos penetri en ilin. Se ni ne subtenos gin, gˆin, ˆgi gi estos forpuˆ forp uˆsita, sita, kaj en ˆciu ciu okazo post p ost tri tago j gi gˆi ne havos havos plu kuraˆ gon. gon. Post kelk kelkee da tagoj tago j povas pligrandiˆgi gi la nombro nombro de pastraj pastraj partianoj partianoj inter inter la popolo. . . La entuzia entuziasmo smo kaj la timo estas kvaza˘ u la vino en kruˆco: co: ju pli multe oni o ni elverˆ elverˆsas, sas, des pli malmulte restas, kaj nur tiu povas trinki, kiu ˆgustatemp gusta tempee alˆsovos sovos sian glason. glaso n. Se do hodia˘ u la popolo estas preta al la atako kaj la malamikoj timigitaj, ni profitu tion, ˆcar car mi diras al vi, ke la fortuno for tuno pov p ovas as post p ost kelke da tago j forlasi nin, eˆc sin turni turn i kontra˘u ni ni. . . — La nutra nutr aˆo anka˘ ankau˘ finiˆgas gas — intermetis la trezoristo. — Post tri tagoj la popolaˆ p opolaˆco co devas reveni re veni al la laboro, lab oro, ˆcar car ni n i ne povos plu nutri ilin senpage. . . — Vi vidas! vidas!.. . . — diris diris la faraon faraonoo al Tutmozi utmozis. s. — Mi mem mem ordoni ordoniss al la ˆcefo cefo de la polico, ke li haltigadu la popalaˆ con. con. Sed se oni ne povas povas gin ˆ deteni, deteni, oni devas devas uzi la movadon movadon.. La sperta sperta maristo maristo ne batalas batalas kontra˘ kontra˘ u la fluo, nek kontra˘ u la vento, sed li permesas al ili, ke ili portu lin en la elektita direk direkto to.. . . En ˆci ci tiu momento venis kuriero kun la nova novaˆo, ke la pop popolo olo sin ˆetis kontra˘ u la eksterlanduloj. Oni atakis Grekojn, Sirianojn kaj precipe Fenicianojn. . . Oni rabis rabis multe multe da butikoj butikoj kaj mortigis mortigis kelke kelke da homoj. ˆ kun indigno — ke oni ne — Jen estas la pruvo — ekkriis la monarho devas devas dekond dekonduk ukii la amas amasojn ojn de la mont montri rita ta vojo!. ojo!. . . Morga˘ Morga˘ u la regimentoj estu proksime proksime de la temploj. . . Kaj ili tuj enmarˆ enmarˆsu su tien, se la popolo komencos penetri tien, a˘ u. . . se gi gˆi komencos cedi sub la premo. Estas vere, ke oni devas devas ˆsirkolekti sirkolekti en la monato Paofi. Paofi. Sed ˆcu cu ekzistas ekzistas ˆgardenisto, gardenisto, kiu lasus la fruktojn sur la trunketoj, se ili estus maturaj unu monaton pli frue?. . . Mi repetas: mi volis malfruigi malfruigi la movadon movadon de la popolaˆ pop olaˆ co, co, gis ˆgis kiam niaj nia j preparoj estos finitaj. Sed ˆcar car oni ne pov p ovas as nun prokrasti, ni profitu profitu la vent venton, on, kiu blov blovas, kaj ni disetendu disetendu la velojn!. velojn!. . . Morga˘ Morga˘ u Herhor kaj Mefres devas esti arestitaj kaj alkondukitaj en la palacon. Kun Labirinto ni finos post kelke da tagoj. La membroj de la kunveno konsentis, ke la decido de l’ faraono estas bona, kaj disiris, admirante lian decidemon kaj saˆgon. gon. Eˆc la generaloj generalo j diris, ke pli bone estas profiti la okazon, ol kolekti la fortojn por la tempo, kiam la okazo forpasos. Jam estis nokto. nokto. Alkuris Alkuris alia kuriero kuriero de Memfiso Memfiso kun la nov novaˆo, ke la polico sukcesis ˆsirmi sirmi la eksterlandulojn. eksterlan dulojn. Sed la popolo p opolo estas e stas ekscitita, kaj oni ne scias, kion ˆgi gi entreprenos morga˘ u. u. De ˆci ci tiu momento unu kuriero venis post alia. Unuj alportis sciigojn, sciigo jn, ke grandaj amasoj de kamparanoj, armitaj per hakiloj kaj bastonegoj, de ˆciuj ciuj

ˆ * Capitro

XV *

147

ˆ flankoj rapidas al Memfiso. Aliaj anoncis, ke en la ˆcirka˘ cirka˘ uaˆo o de Peme, Peme , Sohem kaj On la popolo forkuras en la kampojn, kriante, ke morga˘ u estos la fino de l’ mondo. Alia Alia kuriero kuriero alportis alportis leteron leteron de Hiram, Hiram, ke li tuj venos. venos. Alia Alia konigis, ke la pastraj past raj regimentoj sekrete marˆsas sas al Memfiso kaj, kio estas pli grav grava, ke de Sup Supra ra Egipto Egipto iras grandaj grandaj taˆ cmentoj cmentoj de popolo kaj soldatoj, soldatoj, malamikaj al Fenicianoj eniciano j ka j eˆc al lia sankteco. “Anta˘ u kiam ili venos — pensis la faraono — mi jam havos en miaj manoj mano j la ˆcefpastrojn cefpastro jn kaj eˆc la regimentojn de Nitager. . . Ili malfruis je kelke, da tag tagoj. oj. . . ” Fine oni komunikis, ke en diversaj lokoj la soldatoj kaptis alivestitajn pastrojn, kiuj penis penetri en la palacon de lia sankteco, kredeble kun malbonaj intencoj. — Oni alkonduku ilin al mi — respondis la faraono kun rido. — Mi volas vidi tiujn, kiuj kuraˆgas gas havi malbonajn intencojn kontra˘ u mi! mi!. . . ˆ Cirka˘ u la noktomezo, la respektinda reˆ gino Nikotris postulis a˘ gino udiencon udiencon de lia sankteco. ˆ ordonis al la oficiroj eliri el La nobla sinjorino estis pala kaj tremanta. Si la reˆga ga ˆcambro cambro kaj restinte sola kun la faraono, diris plorante: plor ante: — Mia filo, mi alportas al vi tre malbonajn anta˘udir u dirojn ojn.. . . — Mi preferus, reˆ gino, gino, a˘ udi udi detalajn detalajn sciigojn sciigojn pri la fortoj fortoj kaj intenc intencoj oj de miaj miaj malami malamikoj koj.. . . — Hodia˘ u vespere la statuo de la dia Izido en mia preˆgoˆ goˆcambro camb ro deturn det urnis is la vizaˆgon gon al la muro, kaj la akvo en la sankta cisterno nigriˆ gis, gis, kiel kiel sango. sango. . . — Tio pruvas — respondis la faraono — ke en la interno de la palaco ni hav havas perfidulojn. perfidulojn. Sed ili ne estas estas tre dan danˆ gˆeraj, se ili scias nur malpurigi la geraj, akvon kaj turni la statuojn. ˆ — Ciuj niaj servistoj — da˘ urigis urigis la reˆgino gino — la tuta popolo estas konvinkita, ke se via j regimentoj regimento j penetros pene tros en la templojn, templo jn, granda malfeliˆco co falos sur sur Egipt Egipton. on. . . — Pli granda granda malfel malfeliˆ iˆ co co — diris diris la sinjoro sinjoro — estas estas la trokuraˆ trokuraˆ go de la pastroj pastroj.. Enlas Enlasit itaj aj de mia mia eterne eterne vivan vivanta ta patro patro en la palacon palacon,, ili ili pensas pensas hodia˘ u, u , ke ili fariˆgis g is ˆgiaj g iaj poseda posedant ntoj. oj. . . Sed pro dioj, dioj, kio kio mi fine fariˆ fariˆ gos ˆce ilia ˆciopoveco!. ciopoveco!. . . Kaj ˆcu cu mi ne povas repostuli miajn reˆ gajn g ajn rajtojn? rajtojn?.. . . — Almena˘ u...almena˘ u ...almena˘ u — diris la reˆgino gino post pripenso — estu kompatema. . . Jes, Jes, la rajtojn ra jtojn vi devas devas reakiri, reakiri, sed ne permesu permesu al viaj soldatoj soldatoj sakrilsakrilegi la sanktejojn sanktejojn kaj ataki la pastrojn. pastrojn. . . Memoru, Memoru, ke la dioj favore favore sendas sendas la ˆgojon gojon al Egipto, kaj la pastroj malgra˘ u siaj mankoj (kiu ne havas ilin!) faras al la lando grandegajn servojn. . . Imagu nur, ke se vi malriˆ cigus cigus kaj dispelus ilin, vi detruus la saˆgon, gon, kiu levis nian ˆstaton staton super la aliajn popolojn. p opolojn. . . La faraono prenis la patripon je amba˘ u manoj, manoj , kisis ˆsin sin kaj ridante diris: — La virinoj virinoj ˆciam ciam devas devas troi!. troi!. . . Vi, patrino patrino,, parolas parolas al mi, kvaza˘ kvaza˘ u mi ˆ mi deziras la pereon de estus est us ˆcefo cef o de l’ sovaˆ gaj gaj Hiksosoj, Hiksosoj, ne la la faraono. faraono. . . Cu

ˆ * Capitro

XV *

148

ˆ mi malamas ilian saˆgon, l’ pastroj pastroj?. ?. . . Cu gon, eˆc tiel tie l senfrukt sen fruktan, an, kiel la l a observado ob servado de la movoj movoj de l’ steloj, kiuj sen ni promenas sur la ˆcielo, cielo, ne pliriˆ pliriˆcigante cigante nin eˆc per un unu u uteno?. uteno?. . . Ne koler kolerigas igas min ilia ilia saˆ go g o a˘ u pieco, sed la mizero de Egipto, kiu interne malgrasiˆgas gas de l’ malsato kaj ekstere timas iajn ajn asiriajn minacojn. La pastroj, malgra˘ u la saˆgo, go, ne sole ne volas helpi miajn reˆgajn gajn intencojn, intencojn, sed tute senhonte kontra˘ kontra˘ ustaras al mi. Permesu Permesu do, patrino, al mi konvinki konvinki ilin, ke ne ili, sed mi estas la sinjoro de mia heredaˆ heredaˆo. Mi ne scius venˆgi gi al humilaj, sed mi piedpremos la nukojn de l’ trobravaj. Ili scias pri tio, sed ne kredas ankora˘ u kaj ne havante havante realajn forto jn, volas timigi min per anta˘ udiro udiro de iu katastrofo. atastrofo. Tio estas ilia lasta armilo kaj ˆsirmo. sirmo. . . Kiam ili komprenos, ke ne teruras min la timigiloj, ili humiliˆgos. gos. . . kaj tiam eˆc unu ˆstono stono de iliaj temploj ne falos, ne perdiˆ gos gos eˆc unu juvelo de iliaj trezorejo j. Mi kona konass ilin! ilin!.. . . Hodia˘ Hodia˘ u ili faras brava brava jn gesto g estojn, jn, ˆcar car mi estas est as malproksime malpr oksime de ili. Sed kiam mi etendos mian bronzan manon, ili falos sur la vizaˆgon gon kaj la tuta malordo finiˆ gos gos per paco kaj generala gˆenerala prospero. La reˆ gino gi no ˆcirka ci rka˘ u uprenis ˘ prenis la piedojn de l’ sinjoro kaj foriris trankviligita, petegante tamen Ramzeson, ke li respektu la diojn kaj estu kompatema al iliaj servistoj. Post la foriro de l’ patrino la faraono alvokis Tutmozison. — Morga˘ u do — diris la sinjoro — miaj soldatoj okupos la templojn. Avertu la kolonelo jn, ke mia volo estas, ke la sanktejoj sankt ejoj restu netuˆ ne tuˆsitaj sita j kaj ke neniu levu la manon kontra˘ u la pastroj. — Eˆc kontra kont ra˘ u˘ Mefres kaj kaj Herhor?. Herhor?. . . — demandis demandis Tutmo Tutmozis. zis. — Eˆc kont kontra ra˘ u˘ ili — respondis resp ondis la faraono. faraon o. — Ili estos sufiˆ su fiˆce ce punita j, kiam forigitaj de la nunaj postenoj ili ekloˆ gos en la temploj kun saˆguloj gos guloj por preˆ gi gi kaj sen malhelpo studi la saˆ gon... g on... — Estos, Estos, kiel kiel ordonas ordonas via sankte sankteco. co. . . kvank kvankam. am. . . Ramzes levis supren la fingron, kiel signon, ke li volas a˘uskulti uskulti nenian proponon. . . Poste, Poste, por ˆsanˆ gi la temon, li diris kun rideto: gi ˆ — Cu vi memoras memoras,, Tutmozis utmozis,, la manovrojn manovrojn apud Pi-Bailos Pi-Bailos?. ?. . . Du jaroj  jam  jam pasis pasis!. !. . . Kiam Kiam mi koler koleris is en tiu tiu tempo tempo kontra˘ ontra˘ u la trouzoj kaj avideco de l’ pastroj, ˆcu mi povis supozi, ke tiel balda˘ u mi reguligos kun ili la kontojn?. tojn?. . . Kaj la malfe malfeli liˆˆca c a Sara. Sara. . . Kaj mia malgran malgranda da filo. . . Kiel Kiel bela li esestis!... Du larmoj ruliˆgis gis sur la vizaˆgo go de l’ faraono. — Vere — diris li — se mi ne estus filo de l’ dioj, kiuj estas kompatemaj kaj grandanimaj, grandanimaj, miaj malamikoj pasigus morga˘ u malf malfaci acilajn lajn horojn. . . Kiom Kiom da humiligoj ili ka˘ uzis uzis al mi. . . Kiom da da fojoj, dank’ al ili, ili, la ploro vualis vualis miajn okul okulojn! ojn!.. . .

LA FARAONO

149

ˆ Capitro XVI ˆ is ˆciuj La 20-an de Paofi Memfiso havis aspekton kvaza˘ u en festo. Cesis Ces ciu j labo la boro roj, j, eˆc la portisto por tisto j ne portis por tis la ˆsarˆ gojn. La tuta popolo disfluis sur la placoj kaj gojn. stratoj stratoj a˘ u amasiˆgis gi s ˆcirka ir ka˘ u˘ la templo templ o j, precipe prec ipe ˆcirka˘ cirka˘ u tiu de Ptah, kiu estis plej bone fortigita, kaj kie kunvenis la pastraj kaj civilaj altranguloj, prezidataj de Herhor kaj Mefres. Proksime de la temploj staris la regimentoj, en maldensaj vicoj, por ke la soldatoj povu komunikiˆ gi gi kun la popolo. Inter la popolaˆ p opolaˆco co kaj soldatoj soldato j rondiris multenombraj vendisto j kun pano en korboj kaj kun kun vino vino en kruˆ kruˆ coj c oj kaj ledaj ledaj sakoj sakoj.. Ili Ili regal regalis is la popolo popolon n senpage. Kiam oni demandis ilin, kial ili ne postulas pagon, unuj respondis, ke lia sankteco regalas siajn regnanojn, aliaj diris: — Manˆgu gu kaj trinku, fidelaj fidela j Egiptanoj, Egiptano j, ˆcar car oni ne scias, ˆcu cu ni gisvivos gˆisvivos la morga˘ uon!... u on!... Tio estis la vendistoj de la pastra partio. Rondiris multe da agentoj provokantoj. Unuj rakontis al la a˘ uskultantoj, uskultantoj, ˆ kaj eˆc volas ke la pastroj ribelas kontra˘ kontra˘ u la monarho vo las lin veneni, vene ni, ˆcar car li promes pro mesis is al la popolo popolo la sepan sepan tagon de l’ ripozo. ripozo. Aliaj Aliaj murmure urmureti tis, s, ke la faraono faraono freneziˆgis gis kaj kunˆuris uris kun eksterlanduloj eksterlandulo j por po r pereigi pe reigi la templojn te mplojn kaj Egipton. ˆ diskutas kun la Tiuj instigis la popolon ataki la templojn, kie la nomarhoj ˆ tiuj esprimis timon, pastroj, kiel ekspluati la metiistojn kaj kamparanojn. Ci ke se oni atakus la templojn, povus okazi granda malfeliˆco. co. . . Malgra˘ u tio, oni ne scias de kie apud la muroj de l’ templo de Ptah troviˆ gis kelke kelke da potencaj palisoj kaj amasoj de ˆstonoj. stonoj. La gravaj memfisaj komercistoj, promenante en la popolamasoj, tute ne dubis, ke ke la popola p opola eksplodo estis provoki provokita ta arte. La malgrandaj skribistoj, policistoj, oficiroj de la laboristoj kaj alivestitaj alivestitaj soldataj dekestroj dekestroj ne kaˆsis sis plu siajn sia jn oficialajn oficiala jn okupo jn, nek sian intencon puˆsi si la popolon p opolon al a l la okupo okup o de l’ temploj. Aliflanke: Aliflanke: la paraˆsitoj, sitoj, almozuloj, almozuloj, templaj servistoj servistoj kaj malsuperaj ra j pastro p astro j, eˆc se s e ili i li deziru d ezirus, s, ne n e povus p ovus kaˆsi, si, ke ili anka˘ u instigas instig as la pop popolaˆ olaˆcon con ˆ kiu havis okulojn, povis tion rimarki. al la superforto! Ciu,

ˆ * Capitro

XVI *

150

La prudentaj urbanoj estis mirigitaj per tia konduto de l’ pastra partio, ˆ kaj la hiera˘ ua fervoro de la popolo komencis estingiˆ ua gi. g i. La a˘ uto utohtonaj Egiptanoj ne povis kompreni: kompreni: kia estas la celo kaj kiu efektive efektive provokas provokas la ribelon? ˆ La haoso pligrandiˆgis gis dank’ al duone frenezaj fanatikuloj, kiuj kuris nudaj tra la stratoj kaj sange vundante sian korpon kriis: — Ve al Egipto!. Egipto!. . . La sendieco sendieco trapasis trapasis la mezuron, mezuron, kaj proksimiˆ proksimiˆ gas la horo de l’ juˆgo! go! La dioj montros sian forton kontra˘ u la malpieco de la malfideluloj! La armeo restis trankvila, atendante gis gˆis kiam la popolo komencos superforte forte penetri penetri en la templojn. templojn. Un Unuflan uflanke ke,, tian tian ordonon ordonon ili ricevis ricevis de la reˆ ga ga palaco; duaflanke, la oficiroj anta˘ uvidis embuskojn en la temploj kaj prefeuvidis ris, ke pereu la popolaˆ p opolaˆco, co, ol la soldatoj. solda toj. La soldatoj, soldato j, sen tio, havos sufiˆce ce da laboro. Sed la popolamasoj, malgra˘ u la krioj de l’ agitantoj kaj la vino senpage disdon dis donata ata,, ˆsancel san celiˆ iˆ gis: gis: la kampara kamparanoj noj rigardi rigardiss la metiistojn, metiistojn, la metiist metiistoj oj la kamparanojn, kaj ˆciuj ciuj atendis ion. Subite Sub ite,, ˆcirka˘ cir ka˘ u la unua horo tagmeze, el la flankaj stratoj ekfluis al la templo templo de Ptah ebria bando, bando, armita armita per hakiloj hakiloj kaj bastonegoj. bastonegoj. Tio estis estis fiˆsisto sisto j, grekaj g rekaj maristo maris toj, j, paˆ p aˆstisto stist o j, libia li biajj vagulo j, eˆc mallibe mal liberulo rulo j de la minejo mi nejo j de Turra. En la fronto de la bando iris grandega gra ndega laboristo labo risto kun torˆco. co. Li haltis anta˘ u la pordego de l’ templo t emplo kaj per potenca voˆ co co komencis krii al la pop popolo: olo: ˆ vi scias, — Cu scias, fideluloj, fideluloj, pri kio diskuta diskutass ˆci ci tie la ˆcefpastr cefpastroj oj kaj noˆ marhoj?. . . Jen, Jen, ili volas volas devigi devigi lian sanktecon sanktecon,, ke li forprenu forprenu de la laboristoj laboristoj po unu hordea plata kuko tage, kaj la kamparanojn amparano jn ˆsarˆ sarˆ gu gu per nova imposto, ˆ ˆciun ciu n po unu drahmo.. hmo. . . Kaj tial mi diras diras al vi, vi, ke vi estas estas malsaˆ malsaˆ gaj gaj kaj malnmalnoblaj, starante ˆci ci tie kun krucitaj brakoj!. . . Oni devas devas fine kapti la rajtojn ra jtojn de l’ temploj kaj transdoni ilin en la manojn de nia sinjoro, la faraono, kontra˘u ˆ se nia estro devus cedi al la pastra kolegio, kiu komplotas la malpiuloj! Car kiu defendo defendoss la honestan honestan popolon?. popolon?. . . — Li diras diras la veron veron!. !. . . — oni kriis kriis en la amaso. amaso. — La sinjoro ordonos doni al ni la ripozon de la sepa tago. — Kaj donacos donacos al ni teroj terojn. n. . . ˆ vi memoras, kiel anta˘ — Li ˆciam ciam estas bonvola bonvola por p or la simpluloj!. . . Cu u du jaroj li liberigis la kamparanojn, arestitajn post la atako kontra˘ u la bieno de l’ Hebreino? — Mi mem vidis, kiel anta˘u du jaroj li batis skribiston, kiu kolektis de la kamparanoj maljustan maljustan imposton. — Vivu eterne nia nia sinjoro, Ramzes Ramzes XIII, la protektanto protektanto de la premataj!. . . — Rigardu — eksonis eksonis voˆ voˆco co de malproksime malproksime — la brutaro mem revenas revenas de la paˆstejo stejo j, kvaza˘ u proksimiˆgus g us la vespe vespero. ro. . . — Lasu Lasu la brutojn. brutojn. . . An Anta˘ ta˘ uen uen kontra˘ u la past pastroj roj!. !. . . — Vi tie! tie! — ekkrii ekkriiss la grand grandegu egulo lo anta˘ anta˘ u la pordego. pordego. — Propra Proprav vole ole

ˆ * Capitro

XVI *

151

malfermu al ni, por ke ni konvinkiˆgu, gu, pri kio diskutas diskutas la ˆcefpastroj cefpastroj kun la ˆ nomarhoj... — Malfer Malfermu mu!. !. . . alie alie ni rompos rompos la pordego pordegon! n!.. . . — Stranga afero — oni parolis de malproksime malproksime — la birdoj kuˆ kuˆsiˆ siˆ gas por dormi dormi.. . . Estas Estas ja ja nur nur la tagm tagmezo ezo.. . . — Io malbona fariˆgas g as en la aero. aero. . . — Dioj! Dioj! la nokto nokto jam jam falas, falas, kaj mi ne kolekt kolektis is ankora˘ ankora˘ u salaton por la tagmanˆgo. g o. . . — miris miris iu knab knabin ino. o. Sed ˆci ci tiujn rimarkojn rimarkojn sufokis sufokis la krioj de la ebria bando kaj la bruo de la palisoj, batantaj la kupran pordegon de l’ templo. Se la popolamaso p opolamaso estus malpli okupita per la ago j de l’ atakantoj, atakantoj, ˆgi gi jam rimarkus en la naturo ian eksterordinaran fenomenon. La suno lumis, sur la ˆcielo cielo estis neniu nubeto, kaj malgra˘ u tio la taga lumo komencis malgrandiˆgi gi kaj blovis malvarmeta vento. — Donu D onu ˆci ci tien tie n ankara a nkara˘ u˘ unu palis palison! on!.. . . — kriis kriis la atakan atakantoj. toj. — La pordo ceda cedas! s!.. . . — Forte! orte!.. . . ankora˘ ankora˘ u unu unu fojon! fojon!.. . . La rigarda rigardant ntaa amaso amaso bruis, bruis, kiel kiel fulmoto fulmotondro ndro.. . . Tie ˆci ci kaj tie komenc komencis is foriˆgi g i de gi gˆi malgrandaj grupoj kaj kuniˆ gi g i kun la atakan atakantoj. toj. Fine Fine la tuta popola amaso malrapide proksimiˆ gis gis al la templo. Kvankam estis tagmezo, la krepusko pligrandiˆ gis; en la templo de Ptah gis; komencis kanti la kokoj. Sed la furiozo de la popolo estis jam tiel granda, ke malmulta j rimarkis rimark is la ˆsanˆ sanˆgojn. gojn. — Rigardu! Rigardu! — kriis almozul almozuloo — jen proksim proksimiˆ iˆ gas g as la tago de juˆ go...Dig o...Dioj... Li volis da˘ urigi, sed ekbatita per bastono je la kapo, falis sur la loko. urigi, Sur la murojn de l’ templo komencis grimpi homoj nudaj, sed armitaj. La oficiroj alvokis la soldatojn al la armiloj, certaj, ke balda˘ u oni devos subteni la atakon de la pop popolaˆ olaˆco. co. — Kion tio signifas. . . — murmuretis murmuretis la soldatoj, rigardante la ˆcielon. cielon. — Oni ne vidas nubojn, tamen la mondo havas aspekton kvaza˘ u dum la vente entego? go?.. . . — Batu! Batu!.. . . romp rompu. u. . . — oni krii kriiss anta˘ anta˘ u la templo. La bruo de la palisoj sonis pli kaj pli ofte. En ˆci ci tiu momento sur la teraso super la pordego aperis Herhor, ˆcirka˘ cirka˘ uita de sekvantaro de pastro j kaj civila j altrangulo j. La plej nobla n obla ˆcefpastro cefpastro havis oran ora n diser di servan van veston vest on kaj ka j la ˆcapon cap on de d e Amenho Ame nhotep tep,, ˆcirka˘ cir ka˘ uitan de la reˆga ga ureuso. Herhor ekrigardis la grandegan popolamason, kiu sieˆ gis gis la templon kaj sin klininte al la atakanta bando, diris: — Kiuj ajn vi estas, fideluloj a˘ u idolanoj, en la nomo de l’ dioj mi alvokas vin lasi lasi la templon templon trankvi trankvila. la. . .

ˆ * Capitro

XVI *

152

La tumulto eksilentis kaj oni a˘ udis nur la batadon de la palisoj kontra˘ udis u la kupra pordego. Sed balda˘ u anka˘ u tio ti o ˆcesi ce sis. s. — Malfermu la pordegon! — kriis de malsupre la grandegulo. — Ni volas konvinkiˆgi, gi, ˆcu cu vi ne konspiras perfidon kontra˘ u nia sinjoro... — Mia filo — respondis Herhor — falu sur la vizaˆgon gon kaj petegu la diojn, ke ili pardon pardonu u al vi la sakrilegon sakrilegon.. . . — Vi mem petu la diojn, dio jn, ke ili ˆsirmu sirmu vin!. . . — ekkriis la ˆcefo cefo de la bando kaj prenint pre nintee ˆstonon sto non,, ˆetis et is gin gˆin supren supre n al la ˆcefpastro cefp astro.. En la sama momento, el la fenestro de la pilono falis sur la vizaˆ gon gon de l’ grandegulo io, kvaza˘ u maldika akva strio. La bandito ekˆsanceliˆ sanceliˆ gis, gis, baraktis per la manoj kaj falis. Liaj plej proksimaj najbaroj eligis krion de teruro; la pli malproksimaj vicoj, ne sciante, kio okazis, respondis per ridoj kaj malbenoj. — Rompu Rompu la muron! muron!.. . . — oni kriis de malprok malproksim sime, e, kaj ˆstonoj, stonoj, kvaza˘ kvaza˘ u hajlo flugis al Herhor kaj lia sekvantaro. Herhor levis amba˘ u manojn mano jn al la ˆcielo. cielo. Kaj kiam la amasoj amaso j ree eksilentis, la ˆcefpas cef pastro tro ekkrii ekk riiss per p er forta for ta voˆco: co: — Dioj, sub vian protekton mi transdonas la sanktejojn, kiujn minacas perfidaj perfidaj blasfem blasfemuloj. uloj. . . Post unu momento, ie super la templo, eksonis superhoma sup erhoma voˆ co: co: — Mi deturnas mian vizaˆgon gon de la malbenita popolo kaj mallumo falu sur la teron. Kaj okazi okaziss afero afero terura: terura: kun la malbenaj malbenaj vortoj, vortoj, la suno estis perdanta perdanta sian sian brilon! brilon!.. . . Kaj post la lasta lasta vorto vorto fariˆ farigis gˆis mallume, kiel nokte. Sur la ˆcielo cielo ekbrilis la steloj, kaj la lokon lokon de l’ suno okupis nigra disko, ˆcirka˘ kauita u ˘ ita per ringo de flamoj. Terura krio elˆsiriˆ sir iˆgis gis el cent mil brustoj. La atakantoj, rompantaj la pordegon, ˆetis la palisojn, palisojn, la kamparanoj falis teren. . . — Jen venis la tago de l’ juˆgo g o kaj kaj morto! morto!.. . . — ekkri ekkriis is gema gˆem a voˆco, co, de fino de l’ strato. — Dioj, Dioj, komp kompato aton! n!.. . . San Sankta kta viro, viro, deturn deturnu u la katast atastrof rofon! on!.. . . — krii kriiss la popolo. — Ve Ve al la soldatoj, kiuj plenumas la ordonojn de sendiaj ˆcefoj!. cefoj!. . . — kriis la potenca voˆ co co de la templo. Responde Responde la tuta popolo falis sur la vizaˆ gon, kaj en du regimentoj anta˘ gon, u la templo templo ekregis ekregis malordo. malordo. La vicoj rompiˆ gis, gis, la soldatoj komencis komencis ˆeti la armilojn kaj kiel frenezaj forkuri al la rivero. Unuj, kurante kiel blindaj, en la mallumo sin frakasis je la muroj de l’ domoj; aliaj falis sur la pavimon, kaj iliaj kunuloj morte piedpremis ilin. ilin. Post kelke kelke da minutoj, anstata˘ u densaj kolonoj, kuˆsis sis sur la placo disˆ disˆetitaj etita j lancoj lanco j kaj hakiloj, kaj ˆce ce la eniro en la stratojn – altaj amasoj da vunditoj kaj kadavroj. Neniu perdita batalo finiˆ gis gis per tia katastrofo.

ˆ * Capitro

XVI *

153

— Di Dioj! oj!. . . dioj! oj!. . . — ˆgemis gemis kaj ploris la popolo — ekkompatu la senkulpajn... — Oziriso! Oziriso!.. . . — ekkriis ekkriis de la teraso teraso Herhor Herhor — ekkomp ekkompatu atu la popolon kaj kaj montru vian vizaˆgon gon al la malfeliˆculoj. culo j. . . – Lastfoje mi plenumos la petojn de miaj pastroj, ˆcar car mi estas kompatkompatema. . . – respondis la superhoma voˆ co co de la templo. En la sama momento la mallumo forkuris, kaj la suno reakiris sian brilon. Nova krio, nova ploro, novaj preˆgoj g oj eksoni eksoniss en la popola popolama masoj. soj. Eb Ebri riaj aj de l’ ˆgojo gojo la homoj salutis la reviviˆgantan gantan sunon. Nekonatoj Nekonatoj sin ˆetis etis en la brakoj unuj de alia j, kelke da persono per sonojj mortis, kaj ˆciuj surgenue rampis ramp is al la templo, por kisi giajn ˆgiajn sanktajn murojn. Sur la supro de la pordego staris la plej nobla Herhor. Lia rigardo dronis en la ˆcielo, cielo, kaj du pastroj subtenis liajn sanktajn manojn, mano jn, per p er kiuj li dispelis la mallumon kaj savis sian popolon de l’ pereo. Samaj Sama j scenoj, sceno j, kun malgrandaj malgranda j ˆsanˆ sanˆ goj, okazis en la tuta Malsupra Egipto. goj, En ˆciu ciu urbo, la 20-an de Paofi, la popolo popo lo kolektiˆ gis gis anta˘ u la templo j; en ˆciu ciu ˆ urbo ur bo ˆcirka ci rka˘ u˘ la tagmezo iu bando atakis la sanktan pordegon. Cie, Ci e, ˆcirka ci rka˘ u ˘ la unua horo, super la pordego p ordego aperis a peris la ˆcefpastro cefpastro de l’ templo kun sekvantaro, sekvantaro, malbenis malbenis la malpiu malpiulojn lojn kaj faris faris mallum mallumon. on. Kaj kiam kiam la popolo p opolo forkuris forkuris en paniko a˘ u falis fal is teren, ter en, la l a ˆcefpastro cefp astro j preˆ pregis gˆis al Oziriso, ke li montru sian vizaˆgon, gon, kaj la taga lumo revenis sur la teron. Tiamaniere, dank’ al la mallumiˆgo g o de la suno, la plena de saˆ go go pastra partio part io ekˆsancelis sance lis la a˘utoritaton utoritaton de l’ faraono fa raono eˆc en Malsupra Egipto. En la da˘ uro de kelke da minutoj la registaro de l’ faraono troviˆ uro gis, gi s, eˆc ne sciante sciante pri tio, ˆce ce la bordo de l’ senfunda senfundaˆo. Savi gin gˆin povis nur granda inteligento kaj detala kompreno de l’ situacio. Sed tio jam mankis en la reˆga ga palaco, kie ˆguste guste en la malfacila malfacila momemto momemto komencis komencis ˆciopova ciopova regado de l’ okazo. La 20-an de Paofi lia sankteco leviˆgis gis kun la suno kaj, por p or esti pli proksime de la teatro de l’ agado, li transloˆgiˆ giˆgis gis el la ˆcefa cefa palaco en somerdomon, somerdomon, apena˘ u unu horon de piedira vojo de Memfiso. La domo havis ˆce ce unu flanko la kazernojn azernojn de la aziaj aziaj regimen regimentoj, toj, ˆce ce la alia alia la palacon palacon de Tutmozis utmozis kaj de lia edzino, edzino, la bela Hebron. Hebron. Kun la sinjoro sinjoro venis venis tien la fidelaj partian partianoj oj de Ramzes kaj la unua regimento de l’ gvardio, al kiu la faraono konfidis senlime. Ramzes Ramzes XIII havis havis bonegan bonegan hu humoro moron. n. Li banis sin, matenman matenmanˆ gis gˆis kun apetito kaj komencis komencis akcepti akcepti la kurierojn, kiuj ˆciun ciun kvaronhoron kvaronhoron venis de Memfiso. ˆ j Iliaj raportoj estis tede unutonaj. La ˆcefpastroj cefpastroj kaj kelke kelke da nomarhoj ho sin enfermis en la templo de Ptah. La armeo estas plena de kuraˆ go, go, la popolo ˆ ekscitita. Ciuj benas la faraonon kaj atendas la ordonon al la atako. Kiam je la 9-a horo kvara kuriero ripetis la samajn vortojn, la faraono

ˆ * Capitro

XVI *

154

sulkigis la brovojn. — Kion ili atendas?. atendas?. . . — demandis demandis la sinjoro. sinjoro. — Ili ataku senprokra senprokraste. ste. La kuriero respondis, ke ne kolektiˆ gis gis ankora˘ u la ˆcefa cefa bando, kiu devas ataki la templon kaj rompi la kupran pordegon. ˆ tiu klarigo ne plaˆcis Ci cis al la sinjoro. Li skuis la kapon kaj sendis oficiron, por plirapidigi la atakon. — Kion signifas ci cˆi tiu prokrasto?. . . — demandis li. — Mi pensis, p ensis, ke miaj regimen regimentoj toj veko vekoss min per la sciigo, sciigo, ke la templo templo estas prenita. prenita. . . En simila si milajj okazoj okazo j la rapide r apideco co de l’ agado aga do estas e stas la ˆcefa cefa kondiˆco co de l’ sukceso. sukce so. La oficiro forveturis, sed apud la templo t emplo de Ptah P tah nenio ˆsanˆ sanˆ giˆgis. gis. La popolo atendis ion, la ˆcefa cefa bando ne venis ankora˘ ankorau. ˘ Oni povis supozi, ke iu alia volo malfruigas la plenumon de la ordonoj. Je la deka horo matene al la somerdomo de l’ faraano venis la portilo de la reˆgino gino Nikotris. La respektinda sinjorino preska˘ u superforte penetris en la ˆcambron cambron de l’ filo kaj kun ploro falis al liaj piedoj. — Kion vi postulas, patrino? — diris Ramzes, apena˘u kaˆ kaˆsante sant e la malpamal paˆ ciencon. — Cu vi forgesis, forgesis, ke ke en la tendaro tendaro ne estas loko loko por la virinoj?. virinoj?. . . — Hodia˘ u mi ne moviˆgos gos de ˆci ci tie, mi ne forlasos vin eˆc dum unu moment mento! o!.. . . — ekkr ekkrii iiss ˆsi. s i. — Estas Estas vere, vere, ke vi estas estas la filo de Izido Izido kaj ke ˆsi ˆcirka˘ ka uas u ˘ as vin vin per sia protekt protekto. o. . . Sed Sed malg malgra˘ ra˘ u tio mi mortus de maltrankvilo... — Kio minacas min? — demandis la faraono, faraon o, levante la ˆsultrojn. sultro jn. — La pastro, kiu observas la stelojn — da˘ urigis urigis la reˆgino gino kun ploro — diris al unu el la servistinoj, ke se hodia˘ u...se u ...se la hodia˘ ua ua tago pasos feliˆce ce por vi, vi vivos vivos kaj kaj regos regos cent jarojn. jarojn. . . — Ah, ah!. . . kie estas estas tiu konan konanto to de mia sorto? sorto? — Li forkuri forkuriss Memfison. Memfison. . . — respondis respondis la reˆ regino. gˆino. La faraono ekmeditis, poste li diris ridante: — Kiel Libianoj apud Sodaj Lagoj ˆetis sur nin ˆstonojn, stonojn, tiel hodia˘ u la pastraro pastraro sendas sendas al ni minacojn. minacojn. . . Estu trankvi trankvila, la, patrino! patrino! La babilado babilado estas malpli danˆgera, gera, ol la sagoj sago j kaj ˆstonoj. stono j. De Memfiso venis nova kuriero, kur iero, ke ˆcio cio iras bone, sed ke la ˆcefa cefa bando ne estas ankora˘ u preta. Sur la bela vizaˆgo go de l’ faraono aperis signoj de la koler kolero. o. Deziran Dezirante te ˆ trankviligi la monarhon, Tutmozis diris: ˆ ne scias kolektiˆgi — La popolaˆ popo laˆco co ne estas armeo. Gi gi al destinita horo; irante gi gˆi treniˆgas gas kiel koto kaj ne obeas la komandon. Se al la regimentoj oni estus estus ordonin ordoninta ta okupi la templojn, templojn, ili jam estus tie. . . ˆ oni iam a˘ — Kion vi diras, diras, Tutmoz Tutmozis? is?.. . . — ekkriis ekkriis la reˆgino. gino. — Cu udis, udis, ke la egipta egipta armeo armeo.. . . — Vi forgesis — interrompis la faraono — ke la˘u miaj ordonoj, ordono j, la regimentoj ne devas ataki, sed defendi la templojn kontra˘ u la atako at ako de l’ popolaˆ p opolaˆco. co. . .

ˆ * Capitro

XVI *

155

— Kaj tial malfruas nia agado — respondis malpacience Tutmozis. — Jen la reˆgaj gaj konsilan konsilantoj! toj! — eksplodis eksplodis la reˆ gino. g ino. — La sinjoro sinjoro agas agas prudente, stariˆ gante kiel defendanto de l’ dioj, kaj vi, anstata˘u kvietigi lin, gante instig instigas as al la superforto superforto.. . . La sango leviˆgis gis al la kapo de Tutmozis. Feliˆce, ce, elvokis lin el la ˆcambro cambro adjutanto, sciigante, sc iigante, ke ˆce ce la pordego oni haltigis maljunulon, kiu volas paroli kun lia sankteco. ˆ ni hodia˘ — Ce u — murmuris la adjutanto — ˆciu ciu sin puˆsas sas al la sinjoro, kvaza˘ u la faraono estus estus gastejmas gastejmastro. tro. . . Tutmozis pensis, ke tamen en la tempo de Ramzes XII neniu kuraˆgus gus tiel ˆ . . Sed li ˆsajnigis, paroli pri la monarho. sajnigis, ke li ne atentas. La maljunulo, kiun haltigis la gardistoj, estis la fenicia princo Hiram. Li portis kovritan de polvo soldatan mantelon, estis laca kaj kolera. Tutmozis ordonis enlasi lin, kaj kiam amba˘ u troviˆgis g is en la gardeno, gˆardeno, li diris: — Mi pensas, ke via nobleco sin banos ban os kaj ˆsanˆ gos gos la vestojn, anta˘ u kiam mi ricevos por vi a˘ udiencon de lia sankteco? udiencon La grizaj brovoj de Hiram stariˆ gis, gis, liaj okuloj fariˆgis gis ankora˘ u pli sangaj. — Post tio, kion mi vidis — respondis li akre — mi pov p ovas as eˆc ne postuli a˘udienc u diencon on.. . . — Vi ja havas havas la leterojn de l’ ˆcefpastroj cefpastroj al Asirio. Asirio. . . — Por kio vi bezonas la leterojn, se vi repaciˆgis g is kun la pastroj pastroj?. ?. . . — Kion babilas babilas via nobjeco?. nobjeco?. . . — eksplodis eksplodis Tutmo Tutmozis zis.. — Mi scias scias,, kion kion mi paro parola las! s!.. . . — diri diriss Hira Hiram. m. - Dek Dekojn da miloj miloj da talentoj vi eltiris de Fenicio, por liberigi, vi diris, Egipton de la pastra povo, kaj rekompence hodia˘ u vi rabas nin kaj kaj mortiga mortigas. s. . . Rigardu Rigardu,, kio okazas okazas,, de la maro ˆgis gis la unua katarakto: ˆcie cie via pop popolaˆ olaˆco co persekutas Fenicianojn, eniciano jn, kiel hundoj, ˆcar car tia estas la ordono de l’ pastroj. . . — Vi freneziˆgis, gis, Fenician Feniciano!. o!. . . — En ˆci ci tiu momento momento nia popolo pop olo prenas la templon templon de Ptah Ptah en Memfiso. Memfiso. . . Hiram eksvingis la manon. — Ili ne prenos gin! gˆin! — respondis li. — Vi trompas min, a˘u vi mem estas tromp trompitaj itaj.. . . Vi devis devis anta˘ anta˘ u ˆcio cio preni Labirinton kaj gian gˆian trezorejon, kaj ne pli pli frue, frue, ol la 23-an 23-an de Paofi. Paofi. . . Du Dume me hodia˘ hodia˘ u vi malˆsparas sparas la fortojn forto jn apud la templ temploo de Ptah, Ptah, kaj Labi Labiri rint ntoo estas estas perdit perdita. a. . . Kio Kio okaza okazass ˆci c i tie? tie?.. . . Kie Kie estas estas la prude prudent nto?. o?. . . — da˘ urigis la ekscitita Feniciano. — Por kio la atakoj urigis ˆ vi atakas ilin, por ke oni pligrandigu kontra˘ u malplenaj malplena j konstruaˆ konstruaˆoj?. o j?. . . Cu la gardistaron de Labirinto! — Ni prenos anka˘ u Labirinton. — interrompis Tutmozis. — Nenion Nenion vi prenos, nenion! nenion!.. . . Labirin Labirinton ton povis okupi okupi nu nurr un unu u homo, homo, al kiu malhelpos viaj hodia˘ uaj aventuroj en Memfiso. uaj Tutmozis haltis en la aleo.

ˆ * Capitro

XVI *

156

— Kion vi aludas?. aludas?. . . — mallonge mallonge demandis demandis li Hiramon. Hiramon. — La malordon, malordon, kiu regas ˆce ce vi. . . Vi ne estas plu registaro, sed amaso de oficiroj kaj altranguloj, kiun la pastroj pelas, kien ili volas kaj kiam ili voˆ las. las. . . De tri tagoj tagoj en la tuta Malsup Malsupra ra Egipto Egipto regas regas tia haoso, haoso , ke la pop popolaˆ olaˆco co ˆ la povo elglibatas batas nin, Feni Fenicia cianojn, nojn, viajn solajn solajn amikojn. amikojn. . . Kaj kial?. kial?. . . Car tis el viaj manoj kaj jam kaptis gin gˆ in la past pastroj. roj. . . — Vi parolas par olas tiel, ˆcar car vi ne konas la situacion — respondis Tutmozis. — Vere estas, ke la pastroj pastro j implikas implikas niajn aferojn kaj atakas atakas Fenician Fenicianojn. ojn. Sed la povo estas en la manoj de l’ faraono, la generala gˆenerala fluo de l’ okazoj fariˆ gas gas la˘u liaj ordo ordonoj noj.. . . — Anka˘ u la hodia˘ ua ua atako kontra˘ u la templ temploo de Ptah? Ptah? — dema demand ndis is Hiram. — Jes. Mi mem ˆceestis ceestis privatan privatan kunvenon, kunvenon, dum kiu la faraono ordonis okupi okupi la templojn hodia˘ u, u, anstata˘ u la 23-an... — Do — interrompis interrompis Hiram — mi anoncas al vi, ˆcefo cefo de la gvardio, gvardio, ke ˆ mi scias tute certe, ke la hodia˘ vi estas estas perdi perditaj. taj. . . Car ua ua atako estis decidita ˆ en la kunveno de l’ ˆcefpastroj cefpastro j kaj nomarhoj, la 13-an de Paofi en la templo de Ptah. — Por kio ili decidus la atakon kontra˘ u si mem?. mem?. . . — demandis demandis Tutm Tutmozis ozis per moka tono. — Sendube tion iel postulas iliaj aferoj. Kaj ke ili kondukas siajn aferojn pli bone ol vi, pri tio mi jam konvinkiˆgis. gis. La interparolado interparoladon n interrompis interrompis adjutanto, alvok alvokanta anta Tutmozison utmozison al lia sankteco. — A˘uskultu uskultu ankora˘ u!. u !. . . — diris diris Hiram. Hiram. — Viaj solda soldatoj toj aresti arestiss sur la vojo Pentueron, kiu havas ion gravan por diri al la faraono. Tutmozis sin kaptis je la kapo kaj tuj sendis oficirojn, por ke ili trovu Pentueron. Pentueron. Poste li kuris al la faraono, kaj kaj post momento revenis, revenis, kaj ordonis al la Feniciano sekvi lin. Kiam Hiram eniris en la reˆgan gan ˆcambron, cambron, li trovis tie la reˆ ginon, ginon, grandan trezoriston, trezoriston, grandan skribiston kaj kaj kelke kelke da generaloj. Ramzes XIII, incitita, rapide rapid e paˆsis sis en la salono. salono . — Jen estas la malfel malfeliˆ iˆ co co de l’ faraono faraono kaj Egipto! Egipto! — ekkrii ekkriiss la reˆ gino, montrante la Fenicianon. — Respektinda sinjorino — respondis la nekonfuzita nekonfuzita Hiram kun saluto — la tempo montros, montros, kiu estas fidela, fidela, kaj kiu malbona servisto servisto de lia sankteco. sankteco. . . Ramzes subite haltis anta˘ u Hiram. ˆ vi havas — Cu havas la leterojn de Herhor Herhor al Asirio?. Asirio?. . . — demandis demandis li. La Feniciano eltiris el sub la vesto paketon kaj silente transdonis gin gˆin al la faraono. — Nur tion mi bezonis! bezonis! — ekkriis ekkriis kun triumfo triumfo la estro. estro. Oni devas devas tuj anonci al la pop popolo, olo, ke la ˆcefpastroj cefpastro j perfidis p erfidis la ˆstaton. staton. . .

ˆ * Capitro

XVI *

157

— Mia filo — interrompis la reˆ gino gino per peteganta voˆ co co — pro la ombro de l’ patr patro. o. . . pro pro niaj niaj dioj, dioj, prok prokra rast stu u kelk elke da tagoj tagoj la anonc anoncon on.. . . Kun Kun la donacoj donacoj de Fenic Fenician ianoo oni devas devas esti tre singarda. singarda. . . — Via sankteco — intermetis Hiram — povas eˆc bruligi la leterojn. letero jn. — Ili estas indiferentaj por mi. La faraono fa raono pensis momenton kaj kaˆsis sis la paketon sub la tuniko. — Kion vi a˘ udis en Malsupra Egipto? — demandis la sinjoro. udis ˆ — Cie oni batas Feni Fenician cianojn ojn — respondis respondis Hiram. — Niaj domoj estas detruataj, mebloj ˆstelataj kaj jam oni mortigis mortigis kelkdek kelkdekon on da homoj. — Mi a˘ udis udis pri tio!. . . Tio estas estas la verko verko de l’ pastroj pastroj — diris diris la sinjoro sinjoro.. — Prefere diru, mia filo, ke tio estas la sekvoj de la sendieco kaj rabemo de Fenicianoj — intermetis la reˆ gino. gino. Hiram sin deturnis de l’ reˆgino gino kaj da˘ urigis: urigis: — De tri tago j estas en Memfiso la policest p olicestro ro de Pi-Bast, kun du helpantoj kaj ili jam estas estas sur la postesignoj postesignoj de Likon. Likon. . . — Kiu estis edukita en la feniciaj temploj! — ekkriis la reˆ gino gino Nikotris. — . . . De Lik Likon — da˘ urigis urigis Hiram — kiun la ˆcefpastro cefpastro Mefres ˆstelis stelis de la polico p olico kaj tribunalo. . . De Likon, kiu en Teboj, ˆsajnigante vian sanktecon, kuradis nuda en la gardeno, gˆardeno, kiel kiel frenezulo. frenezulo. . . — Kion vi diras diras?. ?. . . — ekkriis ekkriis la la faraono. faraono. — Via sankteco demandu la plej respektindan reˆ ginon, gin on, ˆcar car ˆsi si vidis vidi s lin . . . — respond respondis is Hir Hiram am.. — Jes — diris la reˆgino gino — mi vidis tiun malnoblulon, sed mi diris nenion, por ˆspari spari al vi ˆcagrenon. cagrenon. . . Sed mi devas devas aldoni, aldoni, ke neniu havas havas pruvojn, pruvojn, ke Likon Likon estis estis instigita instigita de l’ pastroj; la samon samon pov p ovis is fari Fenic Fenician ianoj. oj. . . Hiram ekridetis ironie. — Patrino. Patrino. . . patrino! patrino!.. . . — diris dolore dolore Ramzes Ramzes — ˆcu cu en via koro koro la paspastroj valoras valoras pli pli multe multe ol mi?. mi?. . . — Vi estas mia filo kaj mia plej kara sinjoro — respondis la reˆ gino gino kun ekscito ekscito — sed mi ne povas povas toleri, toleri, ke fremdul fremdulo. o. . . idolano. idolano. . .ˆetas etas kalumni alumniojn ojn sur la sanktan pastraron, de kie ni amba˘ u dev devenas. enas. . . Ho Ram Ramzes zes!. !. . . — ekkr ekkrii iiss ˆsi, si, falante fa lante sur su r la genuo ge nuojn jn — forpe fo rpelu lu la malbo ma lbona najn jn konsilanto konsil antojn, jn, kiuj ki uj vin puˆsas sas al la sakrilego de l’ temploj, al atenco kontra˘u la posteulo de via avo Amenhotep! hotep! Estas Estas ank ankora˘ u temp tempo. o. . . esta estass ank ankora˘ ora˘ u tempo por paco...por savi Egipton... Subite Subit e eniris e niris en la ˆcambron cambron Pentuer en disˆsirita sirit a j vesto vest o j. — Kion vi diros? — demandis la faraono kun stranga trankvilo. — Hodia˘ u, u , eble eble tuj — respon respondi diss la pastro pastro — estos estos mallum mallumiˆ iˆ go g o de la suno... La faraono posteniˆ gis gis de miro. — Kio estas por ni la mallumiˆgo go de l’ suno, precipe en la nuna momento?

ˆ * Capitro

XVI *

158

— Sinjoro — diris Pentuer — mi anka˘ u pensis tiel, anka˘ u kiam mi legis en la malnovaj kronikoj priskribojn de l’ mallumiˆgoj. g oj. . . Tio Tio estas estas tiel terur teruraa fenomeno fenomeno,, ke oni devus devus averti averti la tutan popolon. . . — Jen!. Jen!. . . — interm intermetis etis Hira Hiram. m. — Kial vi ne sciigis al ni pli frue? — demandis la pastron Tutmozis. — Du tagojn la soldatoj soldatoj tenis tenis min arestita. arestita. . . La popolon ni ne povos povos plu averti, sed sciigu almena˘ u al la regimentoj apud la palaco, por ke almena˘ u ili kontra˘ kontra˘ ustaru ustaru al la paniko. — Ah, malbone, malbone, malbone!. . . — murmuret murmuretis is Ramzes kaj aldonis la˘ ute: u te: — Kio ˆgi g i estos estos kaj kaj kiam kiam?. ?. . . ˆ devas da˘ — Tage fariˆgos g os nokto. nokto. . . — diri diriss la pastr pastro. o. — Gi uri, uri, oni diras, ˆ komenciˆgos tiom da tempo, kiom oni bezonas por iri kvincent kvincent paˆsojn. sojn. . . Gi gos tagme tagmeze. ze. . . Tiel Tiel diri diriss al mi Menes Menes.. . . — Menes? Menes? — ripetis ripetis la faraono. faraono. — Mi konas konas la nomon, nomon, sed. sed. . . — Li skribis skribis pri tio leteron al via sankteco. sankteco. . . Sed avertu avertu la regiment regimentojn!. ojn!. . . Tuj eksonis la trumpetoj. La gvardio gvardio kaj Asirianoj stariˆ gis gis kun la armiloj, kaj la faraono, farao no, ˆcirka˘ cirka˘ uita de l’ stabo, sciigis pri la mallumiˆgo, uita go, aldonante, ke ili ne devas devas timi, ˆcar car la mallumo mallumo tuj pasos, kaj li estos kun ili. — Vivu eterne! — respondis la armitaj vicoj. Samtempe Memfison oni sendis kelke da plej inteligentaj kavaliroj. La generaloj sin lokis en la fronto fronto de l’ kolonoj, kolonoj, la faraono medite promenis promenis sur la korto, la civilaj altranguloj malla˘ ute murmuretis kun Hiram, kaj la ute reˆgino gino Nikotris, Nikotris, kiu restis sola en la ˆcambro, cambro, falis sur la vizaˆ gon gon anta˘ u la statuo de Oziriso. Estis jam post la unua horo, kaj efektive la lumo de la suno komencis malgrandiˆgi. gi. ˆ vere estos nokto? — demandis la faraono Pentueron. — Cu — Jes, sed tre mallongan tempon. — Kaj la suno? ˆ kaˆsos — Gi sos sin post la luno. . . — Mi devas redoni mian favoron al la saˆguloj, guloj, kiuj esploras esploras la stelojn. stelojn. . . — diris la sinjoro al si mem. La krepusko rapide pligrandiˆ gis. gis. La ˆcevaloj cevaloj de d e l’ Azianoj komencis maltrankviliˆgi, gi, aroj da birdoj falis sur la gardenon gˆardenon kaj kun la˘ uta uta pepado okupis ˆciujn ciu jn arbo arb o jn. — Kantu Kantu ion!. ion!. . . — ekkriis ekkriis Kalipos Kalipos al la Grekoj. Grekoj. Ekbru Ekbruis is la tambu tamburoj, roj, ekfajfi ekfajfiss la flutoj flutoj kaj kun kun lia lia akom akompan panoo la grek greka regimen regimento to kantis antis la gajan kanton anton pri la timema timema filino filino de l’ pastro: pastro: ˆsi si tiel timis la fantomojn, ke ˆsi si povis p ovis dormi nur en la kazernoj. kazerno j. Subite sur la flavajn flavajn libiajn altaˆ altaˆojn ojn falis malbonsigna ombro kaj kun fulma rapideco kovris Memfison, Nilon kaj la palacajn ˆgardenojn. gardenojn. La nokto

ˆ * Capitro

XVI *

159

invadis invadis la teron, kaj sur la ˆcielo cielo aperis disko, nigra n igra kiel karbo, kaj ˆcirka˘ cirka˘ uita per krono de flamoj. Terura ekkrio mutigis la kanton de la greka greka regimento: regimento: la Azianoj ˆetis etis militan krion, sendante al la ˆcielo cielo nubon de sago j, por p or fortimigi la malbonan malbo nan spiriton, kiu volas manˆgi gi la sunon. — Vi diras diras,, ke la nigra nigra disk disko estas estas la suno? suno? — demand demandis is la faraon faraonoo Pentueron. — Tiel aserta asertass Menes. Menes. . . — Granda saˆ gulo gulo lili estas!. estas!. . . kaj la mallumi mallumiˆˆgo go tuj finiˆgos?... g os?... — Tute Tute cert certe. e. . . — Ka K a j se s e la luno deˆsiriˆ siriˆgus gus de la ˆcielo cielo kaj falus sur la teron?. . . — Tio ne estas estas ebla. ebla. . . Jen Jen la suno!. suno!. . . — ekkri ekkriis is Pent Pentuer uer kun kun ˆgojo. gojo. ˆ Ciuj regimentoj kriis grandan aklamon por la honoro de Ramzes XIII. La faraon far aonoo ˆcirka˘ cir ka˘ uprenis uprenis Pentueron. — Vere — diri diriss la sinjoro sinjoro — ni vidis vidis stran strangan gan fenome fenomenon non.. . . Sed mi ne volus vidi ˆgin g in du duan an fojon. . . Mi sentas sentas,, ke se mi ne estus estus soldat soldato, o, la timo timo ekregus mian koron. Hiram proksimiˆgis gis al la faraono kaj murmuretis: — Sendu Sen du via vi a ekscelen eks celeneo eo kurier k urieron on Memfiso M emfison, n, ˆcar car mi timas, ti mas, ke la ˆcefpastro cefpa stro j faris faris al vi ion malbonan malbonan.. . . — Vi supozas? Hiram balancis la kapon. — Ili ne regus tiel longe la ˆstaton staton — diris li — ne enterigus ok dek viajn via jn dinastiojn, se ili ne scius profiti tiajn okazojn, kiel la hodia˘ ua!... u a!... Dankinte la armeon por ilia bona sintenado dum la eksterordinara fenomeno, nomeno, la faraono faraono reveni reveniss en la somerdo somerdomon mon.. Li estis estis meditple meditplena, na, parolis parolis trankvile, eˆc delikate, sed sur lia bela vizaˆ go estis legebla necerteco. go Efektiv Efektivee en la animo animo de Ramzes Ramzes boli b oliss terura terura batalo. Li komenci komenciss komkompreni, ke la pastroj havas en la manoj fortojn, kiujn ne nur li ne atentis, sed eˆc pri kiuj li ne pensis, pri kiuj li ne volis volis a˘ uskulti. uskulti. La pastroj, observantaj la movojn de l’ steloj, en la da˘ uro uro de kelke da minutoj ekstreme grandiˆ gis g is en liaj okuloj okuloj.. Kaj la fara faraon onoo diri diriss al si, ke tamen oni devas koni la strangan saˆ gon, kiu tiel terure implikas la homajn gon, projektojn. Kuriero post kuriero estis sendata Memfison, por ekscii, kio okazis tie dum la mallumiˆgo. go. Sed la kurieroj ne revenis, kaj super la reˆ go go kaj liaj konfidatoj la necerteco necerteco disetendi disetendiss siajn nigrajn flugilojn. flugilojn. Ke io malbona malbona okazis okazis apud la templo de Ptah, pri tio ne sole neniu dubis, sed eˆc ne kuraˆ gis a˘ uskulti uskulti la ˆ proprajn konjektojn. Sajnis, ke la faraono kaj la liaj estas kontentaj kontentaj de ˆciu ciu minuto, kiu pasis sen novaˆ novaˆo o de tie. Dume la reˆ gino gino Nikotris, sidiˆginte ginte apud la sinjoro, murmuretis al li:

ˆ * Capitro

XVI *

160

— Permesu Permesu al mi agi, Ramzes. Ramzes. . . La virinoj virinoj pli ol unu servon servon faris al nia ˆstato. stato. . . Rememoru nur la reˆ ginon ginon Nikotris Nikotris dum la sesa dinastio, a˘ u la reˆginon ginon Makara, kiu kreis k reis la ˆsiparon siparo n sur su r Ruˆ Ruga gˆa maro?. maro?. . . Al nia nia sekso sekso mankas mankas nek saˆ sago, gˆo, nek energio energio,, permesu do al mi agi. . . Se la templo templo de Ptah ne estas prenita prenita,, nek la personoj de l’ pastroj atakitaj, mi repacigos vin kun Herhor. Vi prenos kiel edzinon edzinon lian filinon, filinon, kaj kaj via regado estos plena de gloro. gloro. . . Memoru, ke ke via avo, la sankta Amenhotep, anka˘ u estis ˆcefpastro cefpastro kaj vic-reˆ go go de l’ faraono, kaj ke vi mem eble ne regus hodia˘ u, se la pastraro ne dezirus havi la propran u, sango sangon n sur sur la trono. trono. . . Tiel Tiel vi dankas dankas ilin ilin pro la povo? povo?.. . . La faraono a˘ uskultis uskult is ˆsin, sin, sed senˆcese cese pensis, pen sis, ke tamen tam en la saˆ s aˆ go go de la pastroj estas grandega forto, kaj ke la batalo kontra˘ u ili estas estas malfac malfacila ila.. . . Nur je la tria horo aperis la unua kuriero de Memfiso, – adjutanto de l’ regimento, kiu havis sian tendaron apud la templo. Li diris al la faraono, ke la templo ne estis prenita ka˘ ka˘ uze de la kolero de l’ dioj, ke la popolo forkuris, la uze pastroj pastro j triumfas, ke eˆc en la armeo ekregis malordo malord o dum la terura, terur a, kvankam kvankam mallonga mallonga nokto. Poste, Poste, preninte preninte Tutmozison utmozison flanken, flanken, li anoncis, anoncis, ke la soldatoj estas demoralizitaj, ke post la panika forkuro ili havas tiom da vunditoj kaj mortigitoj, kiel post batalo. — Kaj kia estas estas nun la stato de la armeo?. armeo?. . . — demandis demandis la konstern konsternita ita Tutmozis. — Kompreneble — respondis la adjutanto — ni sukcesis kolekti kaj ordigi digi la soldatojn. soldatojn. Sed uzi ilin ilin kontra˘ kontra˘ u la temploj? pri tio oni ne povas povas eˆc pensi pensi.. . . precip precipee nu nun, n, kiam kiam la pastr pastroj oj sin sin okupa okupass per la flegado flegado de l’ vundvunditoj. . . Nun la soldato, soldato, vidante vidante razitan kapon kapon kun pantera pantera felo, estas preta preta fali sur la vizaˆgon, gon, kaj multe da akvo forfluos, anta˘ u kiam iu kuraˆgus gus transpasi la sankt sanktan an sojlon. sojlon. . . — Kaj la pastroj ?... — Ili benas la soldatojn, soldato jn, nutras, donas do nas al ili trinka t rinkaˆˆon kaj ˆsajnigas, sajniga s, ke la armeo ne estis kulpa en la atako kontra˘ u la temploj, ke tio estas la verko de Fenician enicianoj. oj. . . — Kaj Ka j vi permesas permesas tian demoral demoralizon izon de la regimen regimentoj?. toj?. . . — ekkriis ekkriis TutTutmozis. — Lia sankteco ja ordonis al ni defendi la pastrojn kontra˘ u la popo po polaˆ laˆco co . . . — respondis respondis la adjutan adjutanto. to. — Se oni permesus permesus al ni okupi okupi la templojn, templojn, ni  jam estus tie de la deka deka horo, kaj la ˆcefpastroj cefpastroj estus en la keloj. keloj. Deˆ Deˆoranta oranta oficiro ofi ciro sciigis sc iigis al Tutmozis, ke ree iu pastro, p astro, veninta de Memfiso, deziras paroli kun lia sankteco. Tutmozis utmozis atente atente rigardi rigardiss la gaston. Tio estis homo ankora˘ ankora˘ u juna, kun vizaˆgo go kvaza˘ u skul skulpt ptit itaa en ligno ligno.. Li diris diris,, ke li vena venass al la fara faraon ono, o, de Samentu. Ramzes tuj akceptis la pastron, kiu falinte sur la plankon, donis al Ramzes

ˆ * Capitro

XVI *

161

ˆ paliˆgis. ringon. La monarho gis. — Kion tio signifa signifas?. s?. . . — demandis demandis la sinjoro. sinjoro. — Samentu Samentu mortis. mortis. . . — respondis respondis la sendito. sendito. Ramzes dum unu momento ne povis eligi sonon el la gorˆgo. go. Fine li diris: — Kiel Kiel tio okazi okazis? s?.. . . ˆ — Sajnas — diris la pastro — ke Samentu estis trovita trovita en unu el la salonoj ˆ de Labirinto Labirinto kaj ke li mem venenis venenis sin, sin, por eviti turmentojn. . . Sajnas anka˘ u, u, ke malkovris lin Mefres, kun helpo de iu Greko, kiu, oni diras, tre similas vian vian sankt sanktecon econ.. . . — Ree Ree Mefres Mefres kaj kaj Lik Likon! — ekkrii ekkriiss kole kolere re Tutm Tutmozi ozis. s. — Sinj Sinjoro oro — li turnis sin al la faraono — ˆcu cu neniam vi liberigos libe rigos vin de ˆci ci tiuj perfidulo j?. . . Lia sankteco sankteco ree kunvokis kunvokis privatan kunsidon en sia ˆcambro. cambro. Li alvokis alvokis Hiramon kaj la pastron, kiu venis kun la ringo de Samentu. Pentuer ne volis partopreni, la respektinda reˆ gino Nikotris venis neinvitgino ita. — Mi vidas — murmuretis Hiram al Tutmozis — ke kiam la pastroj estos forpelitaj, la virinaˆ virinaˆcoj coj komencos komencos regi Egipton!. Egipton!. . . Kiam kolektiˆgis gis la altranguloj, la faraono donis la parolon al la sendito de Samentu. Samentu. La juna pastro volis volis nenion nenion paroli pri Labirin Labirinto. to. Kontra˘ Kontra˘ ue li vaste rakontis rakontis,, ke la templo de Ptah tute ne estas defendata, kaj ke sufiˆcus cus kelkdeko da soldato solda toj, j, por p or preni pren i ˆciujn, ciujn, kiuj sin kaˆ kaˆsas sas en gi. gˆi. ˆ tiu homo — Ci homo estas estas perfidulo! perfidulo!.. . . — ekkriis ekkriis la reˆ regino. gˆino. — Li mem pastro, li konsilas al vi superforton kontra˘ u la past pastroj roj.. . . Eˆc unu muskolo ne ektremis en la vizaˆ go go de l’ sendito. — Respektinda sinjorino — respondis li — se Mefres pereigis mian protektanton tektanton kaj majstron, Samentu, Samentu, mi estus hundo, se mi ne serˆ cus cus venˆ gon. Morto Morto por morto! morto!.. . . — La juna homo ho mo plaˆcas cas al mi! — murmuretis Hiram. Efektive en la kunsido kvaza˘ u ekblovis ekblovis freˆ freˆsa sa aero. La generaloj rigardis rigardis scivole la pastron, pastr on, eˆc la vizaˆgo go de l’ faraono viviˆgis. gis. — Mia filo, ne a˘ uskultu lin! — petegis la reˆgino. uskultu gino. — Kiel vi pensas? — diris subite Ramzes al la juna pastro: — Kion farus nun nu n la sankta sankta Samentu, Samentu, se li vivus? vivus?.. . . — Mi estas certa — respondis energie la pastro — ke Samentu enirus en la templon de Ptah, bruligus incenson por la dioj, sed punus la perfidulojn kaj mortigin mortigintojn. tojn. . . — Mi ripetas, ke vi estas la plej malbona perfidulo!. . . — ekkriis la reˆgino. gino. — Mi plenumas nur mian devon — respondis resp ondis la nekortuˆsebla sebla pastro. p astro. — Vere, Vere, ˆci ci tiu homo estas la lernanto de Samentu!. . . — intermetis Hiram. — Li sola vidas vidas klare, klare, kio restas restas al ni por fari. . . La militaj kaj civilaj altranguloj konsentis, ke Hiram estas prava, kaj la granda skribisto aldonis:

ˆ * Capitro

XVI *

162

— Ni komencis la batalon kontra˘ u la pastroj, ni devas fini ˆgin, gin, tiom pli hodia˘ u, kiam ni havas la leterojn pruvantajn, ke Herhor traktis kun Asirianoj, u, kio estas granda ˆstata stata perfido. — Li da˘ urigas ja politikon de Ramzes XII — intermetis la reˆgino. urigas gino. — Sed mi estas estas Ramzes XIII!. XIII!. . . — jam malpacien malpacience ce respondis respondis la faraono. faraono. Tutmozis leviˆgis gis de la seˆgo. go. — Mia Mia sinj sinjor oroo — diri diriss li — perme permesu su al mi agi. agi. Esta Estass danˆ danˆ gera gera afero da˘urigi urigi ˆci ci tiun staton de l’ necerteco, kiu regas nun en la administrado, kaj estus krimo kaj malsaˆgo go ne profiti profiti la okazon okazon.. La pastro diras, diras, ke la templo ne estas defendata, permesu do al mi iri tien kun areto da homoj; mi mem elektos ilin. — Mi iros kun vi — intermetis Kalipos. — La˘ u mia sperto la triumfanta malamiko malamiko estas plej plej malforta. Se do nun ni invados invados en la templon de Ptah. . . — Ni ne bezonas invadi, ni eniros tien, kiel plenumantaj de la volo de l’ faraono, kiu ordonas al vi aresti la perfidulojn — diris la granda skribisto. — Por tio oni o ni ne bezonas b ezonas eˆc forton. Kiom da fo joj unu policisto sin ˆetas etas sur bandon da ˆstelistoj stelisto j kaj kaptas, kiom li volas. — Mia filo — interrompis la reˆgino gino — cedas al la premo de viaj konsiloj. . . Sed li ne volas olas superfo superforto rton, n, li malperm malpermesa esass al vi. . . — Ah, se estas tiel — diris la juna pastro de Set — mi komunikos al via sankteco ankora˘ u unu aferon. Kelkfoje li profunde spiris, sed malgra˘ u tio li finis per sufokita voˆ co: co: — Sur la stratoj stratoj de Memfiso Memfiso la pastra pastra partio partio publikigas publikigas,, ke. . . — Kion?. Kion?. . . — parolu sentim sentimee — interr interromp ompis is la faraono. faraono. — Ke via sankteco estas frenezulo, ne havas havas la ˆcefpastran cefpastran rangon, eˆc la reˆgan g an kaj kaj ke. ke. . . oni pov povas forig forigii vin de l’ trono. trono. . . — Jen kion mi timis — murmuretis la reˆgino. gino. La faraono salte leviˆgis gis de la seˆgo. go. — Tutmozis! — ekkriis li per voˆ co, co, en e n kiu oni sentis la retrovitan energion. energ ion. — Prenu tiom da soldatoj, kiom vi volas, iru en la templon de Ptah kaj alkonduku alkonduku al mi Herhoron kaj Mefreson, Mefreson, kulpigitajn kulpigitajn pri ˆstata stata perfido. Se ili pruvos sian senkulpecon, mi redonos al ili mian favoron, en la kontra˘ ua ua okaz okazo. o. . . ˆ vi pripensis — Cu pripensis?. ?. . . — interro interrompi mpiss la reˆgino. gino. Tiun ˆci ci fojon fojo n la indigninta faraono fara ono ne respondis al ˆsi, si, ka j la altrangulo a ltrangulojj komencis krii: — Morto Morto al la perfidul perfiduloj!. oj!. . . De kiam en Egipt Egiptoo la faraono faraono devas devas oferi oferi siajn fidelajn fidelajn servis servistojn tojn por almozpet almozpetii la favo favoron ron de l’ friponoj!. friponoj!. . . Ramzes donis al Tutmozis paketon de l’ leteroj de Herhor al Asirio kaj diris per solena voˆco: co: ˆ la sufoko de la ribelo de l’ pastroj, mi transdonas mian povon al — Gis Tutmozis, la ˆcefo cefo de la gvardio. Nun lin vi obeu, kaj vi, respektinda r espektinda patrino,

ˆ * Capitro

XVI *

163

al li vin turnu kun viaj rimarkoj. — Saˆge ge kaj kaj juste juste agas la sinjoro sinjoro!. !. . . — ekkriis ekkriis la granda granda skribist skribisto. o. — Ne konvenas al la faraono lukti kontra˘ u la popolaˆco, co, kaj la manko manko de energia povo estus pereiga por ni. ˆ Ciuj altranguloj sin klinis anta˘ u Tutmozis. La reˆgino gino Nikotris kun ˆgemo gemo falis al la piedoj de l’ filo. Tutmozis utmozis,, akompa akompanata nata de la generaloj, generaloj, eliris eliris en la korton. korton. Li ordonis ordonis al la unua regimento de l’ gvardio stariˆgi gi en vicoj kaj diris: — Mi bezonas kelkdekon da homoj, kiuj estas pretaj morti por la gloro ˆ de nia monarho... Eliris el la vicoj pli multe da soldatoj kaj oficiroj, ol oni bezonis, kaj en ilia fronto Eunana. ˆ vi estas pretaj morti? — demandis Tutmozis. — Cu — Ni mortos kun vi, ˆcefo, cefo, por lia sankteco!. . . — ekkriis Eunana. — Vi ne mortos, sed venkos la malnoblajn krimulojn — respondis Tutmozis. — La soldatoj, partoprenantaj en la ekspedicio, ricevos oficiran rangon, la oficiro j ricevos avancon je du grado j. Tiel diras al vi mi, Tutmozis, la ˆcefa cefa militestro la˘ u la volo de l’ faraono. — Vivu Vivu eterne! eterne!.. . . Tutmozis ordonis jungi ˆcevalojn cevalojn al dudek kvin ˆcaroj caro j de la peza kavalerio kavalerio kaj sidigi sidigiss tie la memvo memvolul lulojn. ojn. Li mem akomp akompanat anataa de Kalipos Kalipos sidiˆ gis gis sur ˆcevalojn, cevalo jn, kaj balda˘ baldau˘ la tuta taˆcmento, cmento, sin direktanta al Memfiso, Memfi so, malaperis malap eris en la polvo. Vidante tion el la fenestro de la reˆga ga somerdomo, Hiram sin klinis anta˘ u la faraono kaj murmuretis: — Nur nun mi kredas, kred as, ke via sankteco ne estis en konspiro kun la ˆcefpascefpastroj... ˆ vi freneziˆgis?. — Cu gis?. . . — eksplodi eksplodiss la sinjoro sinjoro.. — Pardonu, estro, sed la hodia˘ ua ua atako kontra˘ u la temploj estis aranˆgita gita de la pastroj. Kiel ili entiris en ˆgin gin vian sanktecon? tion mi ne komprenas. Estis jam la kvina horo post la tagmezo.

LA FARAONO

164

ˆ Capitro XVII En la sama momento, en la sama minuto, la pastro, staranta garde sur la ˆ pilono de l’ templo de Ptah en Memfiso, konigis al la ˆcefpastroj cefpastro j kaj nomarhoj, disputantaj en la salono, ke la palaco de la faraono donas signojn. ˆ — Sajnas al mi, ke lia sankteco petos pacon kun ni — diris ridante unu ˆ el la nomarhoj. — Mi dubas! dubas!.. . . — respon respondi diss Mefre Mefres. s. Herhor Herhor suriris suriris la pilonon pilonon,, ˆcar car al li oni signalis signalis de la palaco. palaco. Balda˘ Balda˘ u li revenis kaj diris al la kunvenintoj: — Nia juna pastro lerte aranˆ gis gis la aferon. . . En ˆci ci tiu momento momento Tutmozis kun kelkdeko da memvoluloj ra jdas ˆci ci tien, por nin aresti a˘ u mort mortig igi. i. . . — Kaj vi kuraˆgos gos ankora˘ u defendi defendi Ramzeson? Ramzeson?.. . . — ekkriis ekkriis Mefres. Mefres. — Mi devas defendi lin kaj mi lin defendos, ˆcar car mi solene ˆuris uris tion al la reˆgino. gino. . . Kaj sen la respektinda respektinda filino filino de l’ sankta sankta Amenhotep Amenhotep,, nia situaci situacioo ne estus tia, kia gi gˆi estas. — Bone, sed mi ne ˆuris!. uris!. . . — respondis Mefres kaj forlasis la salonon de la kunveno. ˆ — Kion li volas fari? — demandis unu el la nomar hoj. — Infaniˆginta ginta maljunulo!. maljunulo!. . . — respondis Herhor, levante levante la ˆsultrojn. Anta˘ u la sesa horo vespere la taˆcmento cmento de la gvardio, gvardio, al kiu neniu faris malhelpon, proksimiˆgis gis al la templo de Ptah; la ˆcefo cefo ekfrapis la pordegon, kiun oni malfermis. Tio estis Tutmozis kun siaj memvoluloj. Kiam la ˆcefa cefa militestro militestro eniris en la korton, korton, li ekmiris, ekmiris, ke renkonte al li eliris Herhor, Her hor, portanta la tiaron de Amenhotep kaj ˆcirka˘ cirka˘ uita nur de pastroj. — Kion vi postulas, po stulas, mia filo? — demandis la ˆcefpastro cefpastro Tutmozison, iom konfuzitan konfuzit an per ˆci ci tiu vido. Sed li tuj ekregis sin kaj diris: — Herhor, ˆcefpastro cefpastro de la teba Amon! Pro la leteroj, kiujn vi skribis al la asiria satrapo, Sargon, kaj kiujn mi havas kun mi, vi estas kulpigita pri ˆstata stata perfido kaj vi devas de vas senkulpigi vin anta˘ u la farao faraono no.. . . — Se la juna sinjoro — trankvile respondis Herhor — volas ekscii pri la politikaj celoj de la eterne vivanta Ramzes XII, li sin turnu al la plej alta

ˆ * Capitro

XVII *

165

kolegio, kaj li ricevos klarigojn. — Mi alvok alvokas as vin tuj min sekvi, sekvi, se vi ne vola volas, s, ke mi devig devigu u vin. vin. — ekkriis Tutmozis. — Mia filo, mi petegas la diojn, ke ili gardu vin de la superforto kaj puno, kiun kiun vi meritas meritas.. . . — Vi iras? — demandis Tutmozis. — Mi atendas ˆci ci tie t ie Ramzeson Ramzeso n — respondis Herhor. — Restu do ˆci ci tie, trompisto!. . . — ekkriis ekkriis Tutmozis. utmozis. Li eltiris la glavon kaj sin ˆetis etis al Herhor. En la sama momento momento Eunana, staranta staranta post la ˆcefo, cefo, levis la hakilon hakilon kaj tutforte ekbatis Tutmozison Tutmozison inter inter la kolon kaj la dekstran ˆslosiloston. slosiloston. La sango ekˆsprucis sprucis en ˆciujn ciujn direktojn. direkto jn. La favorato de l’ faraono falis teren preska˘ u dishakita en du pecojn. Kelke da soldatoj, mallevinte la lancojn, saltis al Eunana, sed falis post mallonga batalo. El la memvoluloj tri kvaronoj estis pagataj de la pastroj. — Vivu Vivu la sankta Herhor, Herhor, nia sinjoro sinjoro!. !. . . — ekkrii ekkriiss Eun Eunana, ana, svingan svingante te la makulitan hakilon. — Li vivu eterne! — ripetis la soldatoj kaj pastroj, kaj ˆciuj ciuj falis sur la vizaˆgojn. gojn. La plej respektinda Herhor levis la manojn supren kaj benis ilin. Forlasinte la korton de la templo, Mefres malsupreniris en la kelon, kie loˆgis gis Likon. Likon. Jam sur la sojlo la ˆcefpastr cefpastroo eltiris eltiris el sub la vesto vesto krista kristalan lan globon. Vidante gin ˆgin la Greko ekkoleris. — Englutu Englutu vin vin la tero!. tero!. . . Neniam Neniam guu gˆuu trankvi trankvilon lon viaj viaj kadavroj!. adavroj!. . . — malbenis Likon per pli kaj pli malla˘uta ut a voˆco. co . Fine li eksilentis kaj ekdormis. — Prenu ˆci ci tiun ponardon — diris Mefres, donante al la Greko mallarˆ gan gan ˆstalan stala n pecon. pe con. — Prenu Pre nu ˆci ci tiun tiu n ponard p onardon on kaj iru en la palacan pal acan garde ga ˆ rdenon non.. . . Tie Tie stariˆgu gu en la figa bosko kaj atendu tiun, kiu forprenis kaj delogis vian Kaman... Likon komencis grinci la dentojn en senforta kolero. — Kaj kiam vi ekvidos lin, vekiˆgu. g u. . . — finis finis Mefr Mefres es.. Poste li ˆetis etis sur la Grekon oficiran mantelon kun kapuˆ kapuˆco, co, murmuretis al li en la orelon la signalan vorton kaj el la kelo, tra kaˆ kaˆsita sita pordeto p ordeto elkondukis lin en malplenan straton de Memfiso. Poste, kun vivemo de junulo, Mefres kuris sur la supron de la pilono kaj, preninte kelke da diverskoloraj flagoj, komencis fari signojn al la palaco de l’ faraono. faraono. Sendube Sendube oni rimarki rimarkiss kaj kompre komprenis nis lin, lin, ˆcar car sur la pergamena pergamena vizaˆgo go de l’ ˆcefpastro cefpastro ekbrilis malica rideto. Mefres remetis la flagojn, forlasis la terason de la pilono kaj komencis malrapide iri malsupren. Subite, kiam li estis jam sur la unua etaˆgo, go , ˆcir ci rka˘ kauis u ˘is lin kelke da homoj en brunaj manteloj, per kiuj ili kovris siajn tunikojn kun nigraj kaj blankaj strioj.

ˆ * Capitro

XVII *

166

— Jen estas la plej nobla Mefres — diris unu el ili. Kaj ˆciuj ciuj tri ekgenuis anta˘ u la ˆcefpastro, cefpastro, kiu a˘ utomate utomate levis la manon, kvaza˘ u por beni ilin. Sed subite li mallevis ˆgin, gin, demandante: — Kiu vi estas? — La gardistoj de Labirinto. — Kial vi baras al mi la vojon? — diris li. Liaj manoj kaj delikataj lipoj komencis tremi. — Ni ne bezonas rememorigi rememorigi al vi, sankta viro, — diris unu el la gardistoj, ˆciam cia m genua g enuante nte — ke anta˘ antau˘ kelke da tagoj vi estis en Labirinto, al kiu vi same bonee konas bon onas la vojon, vojon, kiel kiel ni, kvank kvankam am vi ne aparte apartena nass al la gardi gardistoj stoj.. Vi estas tro granda saˆ gulo por ne scii, kiaj estas niaj leˆgoj gulo goj por tiaj okazoj. — Kion Kion tio signif signifas as?. ?. . . — ekkri ekkriis is Mefres Mefres per la˘ uta uta voˆco. co. — Vi estas mortigi mortigistoj, stoj, senditaj senditaj de Her. . . Li ne finis. finis. Un Unu u el la atakan atakantoj toj kaptis aptis lin je la manoj, aliaj aliaj ˆetis etis tukon tukon sur lian kapon, tria ˆsprucigis spruc igis klaran klara n fluidaˆ fl uidaˆon on sur lian vizaˆ gon. gon. Mefres kelke da fo joj jo j sin ˆetis etis konvulsie kaj falis. Ankora˘ u unu fojon ili ˆsprucigis sprucigis sur lin, metis la mortintan en niˆco, co, lasis en la senviva senviva mano papiruson kaj malaperis malap eris en la koridoroj de la pilono. Tri homoj, homoj, same same vesti vestitaj, taj, persekuti persekutiss Likonon Likonon presk preska˘ u de la momento, kiam ellasita de Mefres el la templo, li eliris en la malplenan straton. Ili estis kaˆsitaj sitaj proksim proksimee de la pordeto, pordeto, tra kiu eliris eliris Likon, Likon, kaj en la komenco omenco lasis lasis lin libera. libera. Sed balda˘ balda˘ u unu el ili rimarkis en lia mano ion suspektindan, ˆciuj ciuj do komencis sekvi lin. Stranga afero! La dormigita Likon, kvaza˘ u anta˘ usentante la persekuton, usentante subite sin turnis en bruan straton, poste sur placon, kie svarmis multe da homoj, kaj fine komencis kuri al Nilo tra la strato fiˆsista. sista. Tie, en angulo li trovis ˆsipeton, saltis en gin gˆin kaj kun eksterordinara rapideco komencis remi al la alia bordo de l’ rivero. Li jam preska˘ u atingi atingiss la bordon, bordon, kiam kiam ekgliti ekglitiss post li ˆsipeto sipeto kun un unu u remisto kaj tri veturantoj. Apena˘ u tiuj forbordiˆ gis, gis, aperis ape ris dua ˆsipeto sipe to kun k un du du remistoj kaj anka˘ u tri veturantoj. Amba˘ u ˆsipeto sipeto j furioze persekutis Likonon. En tiu, kiu havis unu remiston, sidis la gardistoj de Labirinto kaj atente rigardis siajn konkurantojn, kiom permesis la krepusko, rapide falanta post la subiro de l’ suno. — Kiu ili estas, estas, tiuj tri?. . . — murmuretis murmuretis la gardistoj gardistoj de Labirinto Labirinto unu al alia. — De anta˘ umorga˘ umorga˘ u ili vagis ˆcirka˘ cir ka˘ u la templo kaj hodia˘u ili persekutas ˆ ili volus lin... Cu volus savi savi lin de ni?. ni?. . . La malgranda ˆsipeto de Likon atingis la kontra˘ uan bordon. La dormigita Greko Greko elsaltis elsaltis kaj per rapidaj paˆ paˆsoj soj komencis komencis iri al la palacaj gardenoj. gˆardenoj. De tempo temp o al tempo tem po li ˆsanceliˆ sance liˆgis, gis, haltis h altis kaj ka j kaptis sin je j e la kapo; sed post p ost momento mo mento li ree iris, kvaza˘ u tirata de nekomprenebla forto.

ˆ * Capitro

XVII *

167

La gardistoj de Labirinto anka˘ u elˆsipi si piˆgis, gˆis, sed iliaj konkurantoj jam pli frue atingis la bordon. Komenciˆgis gis neordinara veturado: Likon galopis al la reˆ ga ga palaco, kvaza˘ u kuristo; kuristo; post p ost li tri nekonataj nekonataj homoj, kaj en la fino la tri gardistoj de Labirinto. Labirinto. Kelkcenton da d a paˆsoj soj de la gardeno gˆardeno amba˘ u persekutantaj grupoj kuniris. Estis jam nokto, sed luma. — Kiu vi estas? — demandis la gardisto de Labirinto. — Mi estas la policestro de Pi-Bast kaj kun du miaj centestroj mi persekutas kutas grandan krimulo krimulon. n. . . — Kaj ni estas estas la gardis gardistoj toj de Labiri Labirin nto. Ni anka˘ anka˘ u persekut per sekutas as ˆci ci tiun homon... Amba˘ u grupoj rigardis unu la alian, kun glavoj a˘u tranˆ tr anˆciloj cilo j en la mano ma noj. j. — Kion vi volas fari kun li? — demandis fine la policestro. — Ni havas verdikton kontra˘ u li li. . . — Kaj vi lasos la kadavron? — Kun ˆcio, cio, kio estas sur li — respondis la gardistoj. gardistoj. La policestro murmurete interkonsiliˆ gis. gis. — Se vi parolas la veron — diris fine la policestro — ni ne malhelpos vin. Kontra˘ ue, ue, ni pruntos pruntos lin al vi por moment momento, o, kiam li falos falos en niajn manojn. . . — Vi ˆura u ras? s? — Ni ˆuras. uras. . . — Bone, ni pov povas iri kune. kune. . . Ili kuniˆgis, gis, sed la Greko malaperis de iliaj okuloj. — Malbeni Malbenita ta!. !. . . — ekkr ekkrii iiss la polices policestro tro — ree li forkuri forkuris. s. . . — Ni retrovos lin — respondis la gardisto de Labirinto — eble eˆc li revenos sur la sama vojo. — Por kio li iras al la reˆga ga palaco? — demandis la policestro. — La ˆcefpast cefpastroj roj uzas lin por siaj celoj, celoj, sed li revenos revenos en la templon templon,, revenos revenos!. !. . . — diris diris la gardisto gardisto.. Ili decidis atendi kaj agi kune. — Ni perdas jam la trian nokton! — diris unu el la policistoj, oscedante. Ili envolvis sin en siajn mantelojn kaj kuˆsiˆ siˆ gis gis sur la herbo. Tuj post la forveturo de Tutmozis, la respektinda reˆ gino gino Nikotris, kun lipoj kunpremitaj kunpremitaj de kolero, forlasis solene la ˆcambrojn cambrojn de la filo. Kaj kiam Ramzes Ramze s volis trankviligi tran kviligi ˆsin, sin, ˆsi si interrompis interr ompis severe: — Mi adia˘ uas la faraonon kaj petas la diojn, ke ili permesu al mi saluti uas vin ankora˘ u kiel farao faraonon non.. . . ˆ vi dubas pri tio, patrino? — Cu — Pri tio oni povas dubi apud homo, kiu obeas konsilojn de frenezuloj kaj perfidu perfiduloj! loj!.. . . Ili disiris, amba˘ u ekscititaj.

ˆ * Capitro

XVII *

168

Balda˘ u lia sankteco retrovis la bonan humoron kaj gaje parolis kun la altranguloj. Sed je la sesa horo komencis lin turmenti maltrankvilo. ˆ mi — Tutmozi utmoziss devus devus sendi sendi al ni kuri kuriero eron. n. . . — diri diriss la sinjoro sinjoro.. — Car estas certa, ke la afero tiel a˘ u alie alie jam estas estas solvit solvita. a. . . — Tion mi ne scias — respondis la granda trezoristo. — Eble ili ne trovis ˆsipojn. sipojn. . . Eble en la templo ili renkontis renkontis kontra˘ usta u staro ron. n. . . — Kaj kie estas la la juna pastro? pastro?.. . . — demandi demandiss subite subite Hiram. Hiram. — — La pastro, la sendito sendito de la mortinta mortinta Samentu?. Samentu?. . . — ripetis la konfuzit konfuzitaj aj altrang altranguloj. uloj. — Kie li povas povas esti?. esti?. . . Oni dissendis dissendis soldatojn por traserˆ traserˆci ci la gardenon gˆardenon.. La soldatoj soldatoj trakuris trakuris ˆciujn ciujn vojeto jn, sed nenie trovis la pastron. ˆ tiu okazo faris malbonan impreson sur la altranguloj. Ciu ˆ sidis silente, Ci meditante maltrankvile. ˆ la subiro Ce subiro de l’ suno eniris en la salonon salonon la ˆcambri cambristo sto de la faraono faraono kaj murmuretis, ke la sinjorino Hebron grave ekmalsanis kaj petegas, ke lia sankteco sankt eco bonvolu ˆsin sin viziti. viziti . La altranguloj, konante la rilaton, kiu ligis la sinjoron kun la b ela Hebron, ekrigard ekrigardis is unu la alian. alian. Sed kiam la faraono faraono anoncis anoncis sian sian intenc intencon on eliri en la gardenon, gˆardenon, ili ne protestis. La gardeno, gˆardeno, dank’ al dense starantaj gardistoj, estis same sendanˆ gera, gera, kiel la palaco. Neniu trovis konvena, konvena, eˆc de malproksime gardi la faraonon, sciante, ke Ramzes ne amas, ke oni okupu sin pri li en tiaj momentoj. Kiam la sinjoro malaperis en la koridoro, la granda skribisto diris al la trezoristo: — La tempo treniˆ gas, gas, kiel veturi veturiloj loj en la dezerto. dezerto. Eble Eble Hebron Hebron havas havas nova novaˆojn o jn de Tutmozis?. . . — En la nuna momento lia militiro kun kelkdeko da homoj kontra˘u la templo de Ptah ˆsajnas sajnas al mi nekomprenebla nekomprenebla frenezo. . . — Ka j ˆcu cu pli prudente prudente faris la faraono apud Soda j Lago j, kiam li persep ersekutis kutis Tehennan ehennan nokte en la dezerto?. dezerto?. . . — interr interrompi ompiss Hiram. Hiram. — La kuraˆgo go valoras pli multe, ol la nombro. — Kaj la juna pastro? pastro?.. . . — demandis demandis la trezori trezoristo. sto. ˆ el ni — Li venis sen nia scio kaj foriris, ne demandante permeson. Ciu agas, kiel konspiranto. La trezoristo balancis la kapon. Ramzes rapide trakuris la interspacon, apartigantan lian domon de la palaco de Hebron, Kiam li eniris en la ˆcambron, cambron, Hebron kun ploro sin ˆetis etis al lia kolo. — Mi mortas de teruro!. . . — ekkriis ˆsi. si. ˆ vi timas pri Tutmozis? — Cu — Pri Tutmozis? Tutmozis? — demandis Hebron, malestime malestime grimacante grimacante per la lipoj. — Vi sola sola estas estas kara kara por por mi. . . pri vi vi sola sola mi pensas pensas.. . . pri vi vi timas timas.. . .

ˆ * Capitro

XVII *

169

— Benita estu via timo, kiu por unu momento liberigis min de la enuo . . . — diri diriss la fara faraon ono, o, ridan ridante te.. — Dioj, Dioj, kia malfa malfaci cila la tago tago!. !. . . Se vi a˘ udus udus niajn niajn disk diskutoj utojn, n, se vi vidus vidus la mienoj mienojn n de niaj konsil onsilan antoj! toj!.. . . Kaj fine, fine, por kroni ˆcion, cion, plaˆcis cis al la respektinda reˆ gino g ino hon honori ori nian nian kunv kunveno enon n per sia sia ˆceesto. ceesto. . . Mi neniam supozis, supozis, ke la titolo de l’ faraono faraono povos povos tiel tedi min. . . — Ne diru tion tro la˘ ute ute — konsilis konsilis Hebron. — Kion vi faros, se Tutmozis Tutmozis ne sukcesos preni la templon? — Mi reprenos de li la komandon, komandon, kaˆ kaˆsos sos mian kronon en keston keston kaj surmetos metos oficiran oficiran kask kaskon on — respondi respondiss Ramzes. Ramzes. — Mi estas estas certa, certa, ke kiam kiam mi mem elpaˆsos sos en la fronto de la armeo, la ribelo falos. . . — Kiu ribelo? ribelo?.. . . — demandi demandiss Hebron. Hebron. — Jes, ni havas havas du ribelojn — ridis Ramzes. — La popolaˆ p opolaˆ co co kontra˘ kontra˘ u la pastroj, la pastroj kontra˘ u mi mi. . . Li kaptis Hebronon inter la brakojn kaj kondukis al la kanapo, murmuretante: ˆ — Kiel bela vi estas hodia˘ u!... u !... Ciufoje kiam mi vidas vin, vi ˆsajnas sa jnas al mi alia alia,, pli kaj kaj pli pli bela. . . — Lasu Lasu min! min! — murm urmuret uretis is Hebr Hebron on.. — Iafoj Iafojee mi tima timas, s, ke vi min min mordos! — Mordi vin...ne...sed mi povus kisi vin ˆgis gis mortigo. . . Vi eˆc ne scias, kiel kiel bela vi estas estas.. . . — Malpl Malplii ol la ministr ministroj oj kaj genera generaloj. loj. . . Lasu Lasu min. . . — Apud vi mi dezirus fariˆgi g i gran granat ataa arbet arbeto. o. . . Mi volus olus havi havi tiom tiom da brakoj, brako j, kiom da branˆcoj co j havas arbo a rbo,, por ˆcirka˘ cirka˘ u prenii vin. upren vin. . . Tiom Tiom da manoj, manoj, kiom kiom da folioj folioj gi gˆi havas, kaj kaj tiom da buˆsoj, soj, kiom da floroj, floro j, por p or ke mi povu en la sama momento momento kisi viajn okulojn, buˆson son kaj bruston. . . ˆ kies trono estas en danˆ — Por monarho, gero, vi havas strange liberajn gero, pensojn... — En la lito mi ne zorgas pri la trono — interrompis li. — Dum mi havas la glavon, mi havos la povon. — Via armeo estas venkita — diris Hebron, defendante sin. — Morga˘ u venos freˆ freˆsaj saj regimentoj regimentoj kaj postmorga˘ u mi kolektos la venkitajn. kitajn. . . Mi ripeta ripetass al vi, vi, ne okupu okupu vin per vanta antaˆˆoj. . . Un Unu u momen momento to da karesoj aresoj valoras aloras pli multe, multe, ol un unu u jaro da povo. . . Unu horon post la subiro de l’ suno, la faraono forlasis la loˆgejon gejon de Hebron kaj kaj estis revenanta revenanta malrapide malrapide al sia palaco. Li estis revema, dorma kaj li pensis, ke la ˆcefpastroj cefpastroj estas grandaj malsaˆ guloj, se ili kontra˘ustaras ustaras al li. De l’ tempo kiam ekzistas Egipto, gi gˆi ne havis pli bonan sinjoron, ol li. Subite el figa bosko elglitis homo en nigra mantelo kaj baris la vojon al la faraono. faraono. La sinjoro, sinjoro, por p or pli bone vidi lin, proksimig proksimigis is sian vizaˆ gon gon al lia kaj subite ekkriis: — Ah, tio estas estas vi, vi, fripo fripono? no?.. . . Venu enu en la garde gardejon jon.. . .

ˆ * Capitro

XVII *

170

Tio estis Likon. Ramzes kaptis lin je la nuko; la Greko siblis kaj ekgenuis sur la tero. Samtempe la faraono eksentis bruligan doloron en la maldekstra flanko de l’ ventro. — Vi mordas ankora˘ u? u? — ekkriis Ramzes. Per amba˘ u manoj li potence premegis la kolon de l’ Greko, kaj kiam li eka˘ udis udis la krakon krakon de la rompataj vertebroj, vertebroj, li forˆ forˆetis lin kun abomeno. Likon falis, skuata de la anta˘ umortaj umortaj konvulsioj. La faraono foriris kelke kelke da paˆsoj. soj. Li palpis sin kaj trovis trovis la tenilon de la ponardo. — Li vundi vundiss min!. min!. . . Li eltiris el sia flanko la mallarˆgan gan ˆstalan stalan pecon kaj kunpremis la vundon. — Mi volus volus scii — pensis li — ˆcu cu iu el miaj mia j konsilan konsilantoj toj havas havas plastron. plastron. Li sentis na˘ uzon uzon kaj plirapidigis la paˆsojn. sojn. Proksime de la palaco renkonte al li kuris oficiro, kriante: — Tutmo Tutmozis zis ne vivas vivas plu. . . La perfidulo perfidulo Eunana Eunana mortigi mortigiss lin!. lin!. . . — Eunana Eunana?. ?. . . — ripeti ripetiss la farao faraono no.. — Kaj la aliaj. aliaj. . . — Preska˘ u ˆciuj ciuj memvoluloj, kiuj forveturis kun Tutmozis, estis aˆcetitaj cetita j de la past pastroj roj.. . . — Bone, mi devas fini tion! — diris la sinjoro. — Trumpetu, por kolekti la aziajn aziajn regime regimentojn ntojn.. . . Eksonis la trumpeto, kaj la Azianoj komencis amase eliri el la soldatejoj, tirante post pos t si la ˆcevalojn. cevalo jn. — Anka˘ u al mi oni donu ˆcevalon cevalon — diris la faraono. far aono. Sed li eksentis fortan kapturnon kaj aldonis: — Ne, oni donu donu al mi portil portilon. on. . . Mi ne volas volas min lacig lacigi. i. . . Subite Subit e li falis ˆsanceliˆ sance liˆgante gante sur la brakojn de la oficiroj. — Mi preska˘ u forgesis — diris li per estingiˆganta ganta voˆco. co. — Alportu Alp ortu mian kasko askon n kaj glav glavon. on. . . la ˆstala s talan n glav glavon. on. . . de Sod Sodaj aj Lagoj. Lagoj. . . Ni iras al MemMemfiso... El la palaco palaco alkuri alkuriss altrangu altranguloj loj kaj servist servistoj oj kun torˆcoj. coj. La faraono, faraono, subtenata de la oficiroj, oficiro j, havis grizan vizaˆ gon gon kaj okulojn, vualitajn vualitajn de nebulo. Li etendis la manon, kvaza˘ u serˆ serˆcante cante armilon armilon,, movis movis la lipojn kaj, en la generala ˆgenerala silento, silento, ˆcesis cesis spiri, spiri, li la sinjoro sinjoro de la du mondoj: mondoj: la mondo mondo de la vivantoj kaj la mondo okcidenta. La kolombokula Astarte venˆ gis la malhonoron de sia pastrino. gis

LA FARAONO

171

ˆ Capitro XVIII De la morto de Ramzes XIII ˆgis gis la tago de lia enterigo regis la ˆstaton staton la plej nobla San-amen-Herhor, Sa n-amen-Herhor, kiel la ˆcefpastro cefpastro de la teba Amon kaj vic-reˆ go go de la mortinta faraono. La kelkmonata regado de la vic-reˆgo go estis tre prospera por Egipto. Herhor kvietigis la ribelojn ribelo jn de la pop popolaˆ olaˆco co kaj, kiel estis iam, permesis al la laboristo j ripozi ripoz i ˆciun ciun sepan tagon. Li enkondukis severan disciplinon inter la pastro pas tro j, ˆcirka˘ cir ka˘ uis per sia protekto la eksterlandulojn kaj precipe Fenicianojn, uis kaj faris traktaton kun Asirio, ne cedante tamen Fenicion, kiu restis tributano de Egipto. Dum la mallonga regado la justeco estis plenumata rapide, sed sen krueleco, kaj neniu kuraˆgis gis bati la egiptan kamparanon, kiu povis sin turni al la tribunalo, se li havis sufiˆce ce da tempo te mpo kaj atestantoj. a testantoj. Herhor sin okupis anka˘ u pri la ˆsuldo sul doj, j, ˆsarˆ sargantaj gˆantaj la faraonon kaj ˆstaton. Por ˆci ci tiu celo li igis Fenicianojn enicianojn rezigni parton de la sumoj, ˆsuldataj suldataj al ili de la ˆstato, stato, kaj por pagi la reston li prenis el Labirinto Labirinto la grandegan sumon da tridek mil talentoj. Dank’ al ˆci ci tiuj rimedoj, post tri monatoj ekregis en la lando trankvilo trankvilo kaj bonstato, kaj la regnanoj ripetis: — Benata estu la regado de la vic-reˆgo go San-amen-Herhor San-amen-Herhor!! Vere, la dioj destinis destinis lin esti regnestro, regnestro, por ke li liberigu Egipton de la malfeliˆ malfeliˆcoj, coj, kiujn altiris altiris Ramzes XIII, senreligia senreligia virinaman virinamanto. to. . . Kelkdeko Kelkdeko da tagoj sufiˆ cis, cis, por ke la popolo forgesu, ke ˆciuj ciuj verkoj verkoj de Herhor estis nur plenumo de la intencoj de la juna kaj nobla faraono! En la monato Tobi (oktobro-novembro), kiam la mumo de Ramzes XII jam estis metita en la reˆ gajn gajn kavernojn, avernojn, en la templo de la teba Amon kunvenis kunvenis ˆciuj ciuj ˆ j plej altrangaj altranga j persono j de la ˆstato. stato. Estis tie preska˘ u ˆciuj ci uj ˆcefp ce fpas astr troo j, noma no marrhoj ho kaj generaloj, kaj inter inter ili Nitager, la kovrita kovrita de la gloro maljuna ˆcefo cefo de la orienta orienta armeo. En la sama sam a grande gra ndega ga ˆcambreg camb rego, o, ˆcirka˘ cir ka˘ uita per kolonoj, kie anta˘ uita u duono da  jaro la pastroj juˆ gis Ramzeson XII kaj montris sian malbonvolon al Ramezs gis XIII, en la sama loko kunvenis hodia˘ u la altranguloj, por solvi, sub la prezido

ˆ * Capitro

XVIII *

172

de Herhor, la plej gravan gravan ˆstatan statan aferon. La 25-an de Tobi tagmeze Herhor, portante la tiaron de Amenhotep, sidiˆgis gis sur la trono, la aliaj sur seˆgoj, goj, kaj la kunsido komenciˆgis. gis. ˆ Gi da˘ uris ekstreme mallonge, kvaza˘ uris u gia gˆia rezultato estus anta˘ ue ue preparita. preparita. ˆ kaj militestroj! — komencis Herhor. — Ni kunˆ — Cefpastroj, nomarhoj venis ˆci ci tien t ien por p or tre t re malˆgoja goja kaj grav g ravaa afero. a fero. Kun la morto de la eterne ete rne vivanta Ramzes XIII, kies mallonga kaj uragana regado finiˆ gis gis tiel malfeliˆce. ce. . . Herhor eksopiris. eksopiris. — Kun la morto morto de Ramzes Ramzes XIII ne nu nurr estingi estingiˆˆgis gis la faraono, faraono, sed la glorple glorplena na dinastio dinastio XXII-a. XXII-a. . . Murmuro traflugis inter la kunvenintoj. — La dinastio ne finiˆ gis — intermetis preska˘ gis u malˆgentile gentile la potenca memˆ fisa nomarho. — Vivas Vivas ja la respektin respektinda da reˆ gino gino Nikotris, al ˆsi si do apartenas la trono... Post momento Herhor respondis: — La plej nobla mia edzino, la reˆgino gino Nikotri Nikotris. s. . . Ne murmuro, sed krio eksonis nun kaj da˘uris uris kelke da minuto j. Kiam ˆcio cio eksilentis, Herhor da˘ urigis trankvile kaj klare: urigis — Mia plej nobla edzino, la reˆgino gino Nikotris, nekonsolebla post la morto de sia filo, filo, rezignis rezignis la tronon. tronon. . . ˆ — La plej nobla vic-reˆgo — Pardonu Pardonu!. !. . . — ekkriis ekkriis la memfisa memfisa nomar nomarho. go nomas la reˆginon ginon sia edzino. edzino. . . Tio estas fakto fakto tute nova, nova, kiun oni devas, devas, anta˘ u ˆcio, cio, kontroli. . . Herho Herhorr faris faris signon signon.. La plej alta alta teba teba juˆ jugisto gˆisto montris la akton pri la edziˆgo go de la plej nobla ˆcefpastro cefpastro de Amon, San-amen-Herhor, San-amen-Herhor, kun la reˆ gino Nikotris, vidvino de Ramzes XII kaj patrino de Ramzes XIII. Post ˆci ci tiu klarigo ekregis ekr egis tomba to mba silento. Herhor da˘ urigis: urigis: ˆ — Car mia edzino, la sola heredanto de l’ trono, forlasis siajn rajtojn, ˆcar car tiamaniere tiama niere finiˆgis gis la regado de la XXII-a dinastio, ni devas elekti novan ˆ ˆ — da˘ ˆ monarhon... Ci tiu monarho urigis Herhor — devas esti homo matura, urigis energia kaj sperta en la regado. Tial mi konsilas al vi, ekscelencoj, elekti por ˆci ci tiu plej alta posteno. p osteno. . . — Herhoro Herhoron! n!.. . . — ekkr ekkrii iiss iu. iu. — Elekti la plej gloran Nitageron, Nitag eron, la ˆcefon cefon de la okcidenta armeo arme o — finis Herhor. Longan Longan momen momenton ton sidis Nitager Nitager kun fermitaj fermitaj okuloj, okuloj, ridetan ridetante. te. Fine Fine li leviˆgis gis kaj diris: — Neniam, sendube, mankos homoj, pretaj akcepti la titolon de faraono. Oni eˆc eble havus tro multe da ili. Feliˆce ce la dioj mem, forigante la danˆ gerajn gerajn konkurantojn, montris al ni la homon, plej indan ricevi la faraonan povon. Kaj ˆsajnas sa jnas al mi, ke mi faros prudente, se anstata˘ u akcepti la kronon, favore proponitan al mi, mi respondos:

ˆ * Capitro

XVIII *

173

— Vivu eterne lia sankteco San-amen-Herhor, la unua faraono de la nova dinas dinastio tio!. !. . . La ˆceestantoj, ceestantoj, kun malmultaj malmultaj esceptoj, ripetis la ekkrion, ekkrion, kaj samtempe samtempe la plej alta juˆgisto gisto alportis sur ora plado du ˆcapojn: capojn: blankan blankan de Supra Egipto kaj nigran nigran de Malsupr Malsupra. a. La un unuan uan prenis la ˆcefpastr cefpastroo de Oziris Oziriso, o, la duan la ˆcefpastro cefpastro de Horus kaj transdonis tran sdonis ilin al Herhor, kiu, kisinte la oran serpenton, metis amba˘ u sur la kapon. Poste komenciˆgis gis la ceremonio, kiu da˘ uris uris kelke da horoj: horo j: ˆciuj ciuj prezentis sian sian respekteg respektegon on al la nova nova sinjor sinjoro. o. Fine, Fine, oni skribis skribis konforma konforman n akton, akton, la partoprenantoj en la elekto surmetis siajn sigelojn, kaj de tiu momento Sanamen-Herhor fariˆgis g is la vera faraono, la sinjoro de la du mondoj, kaj de la vivo kaj morto de siaj regnanoj. Vespere lia sankteco revenis revenis laca en siajn ˆcefpastrajn cefpastrajn ˆcambrojn, cambrojn, kie li trovis Pentueron. La pastro estis pala, kaj sur lia malgrasa vizaˆgo go oni povis legi laciˆgon gon kaj malˆgojon. gojon. Pentuer falis sur la vizaˆ gon. La sinjoro levis lin kaj diris kun rideto: gon. — Vi ne subskribis mian elekton, vi ne prezentis al mi vian respektegon, kaj mi timas, ke mi devos iam sieˆgi gi vin en la la templo templo de Ptah!. Ptah!. . . Vi ne decidi decidiˆ gis gˆis resti ˆce ce mi? Vi preferas Meneson?. . . — Pardonu via sankteco — respondis la pastro — sed la kortega vivo tiel lacigis min, ke la sola mia deziro estas hodia˘u lerni la saˆgon. gon. — Vi ne povas povas forgesi forgesi Ramzes Ramzeson? on? — deman demandi diss Herho Herhor. r. — Tamen Tamen vi konis lin tre mallonge, kaj ˆce ce mi vi laboris labo ris kelke da jaroj. jaro j. — Via sankteco ne kondamnu kondamnu min, sed Ramzes XIII estis la unua faraono, kiu sentis sentis la doloron doloron de la egipta popolo. popolo. . . Herhor ekridetis. ekridetis. — Ah, vi saˆguloj g uloj!. !. . . — diri diriss li li,, bala balanc ncan ante te la kapon kapon — vi, vi, vi ja mem mem turnis la atenton atenton de Ramzes al la situacio situacio de la popolaˆco, co, kaj nun vi portas p ortas   je li funebron funebron en via koro, koro, kvank kvankam am li faris nenion nenion por la popolo. . . Vi tion faris faris,, ne li. . . Ridi Ridind ndaj aj homoj homoj vi estas, estas, malgra˘ malgra˘ u via potenca inteligenteco — ˆ tiu pastro sin opinias la plej kvieta da˘urig u rigis is Herho Herhor. r. — Same Same Menes. Menes. . . Ci homo en Egipto, kvankam li faligis la dinastion kaj liberigis al mi la vojon al la povo!. povo!. . . Se li ne estus estus sendinta sendinta sian leteron leteron pri la suna suna mallumiˆ mallumiˆ go go la dudekan de Paofi, eble ni amba˘ u, u, la mortinta mortinta Mefres kaj mi, rompadus rompadus nun ˆstonojn stonojn en minejo. minejo. . . Iru Iru jam jam kaj salutu salutu Menes Meneson on en mia mia nomo. nomo. Memoru Memoru anka˘ anka˘ u, ke mi scias esti dankema, dankema, kio estas la plej granda sekreto sekreto de la povo. povo. Diru Diru al Menes, ke mi plenumos plenumos ˆciun ciun lian peton, se nur li ne ordonos al mi forlasi la tronon. . . Vi mem revenu revenu al mi, mi, kiam vi estos ripozinta, ripozinta, kaj kaj mi konservos konservos por vi gravan oficon. Kaj li tuˆsis sis per p er la mano la humile klinitan kapon de la pastro.

A ?

?