% E
)
kolekto ˆ oj verdaj pagoj g Boleslav Prus
)
)
) )
) ) ) ) ) ) ) ) ) )
La Faraono (Unua Volumo)
Boleslav Prus (Alexander Glowacki) La Faraono – unua volumo
El la pola lingvo tradukis Kabe Ara ran nˆgis : Einstein G. dos Santos (Tekstaˆo o eltirita eltir ita el la Interreto)
NATAL - BRAZILO Oktobro 2007
[email protected]
Boleslav Prus
(la 20-a de A˘ ugusto 1847 — la 19-a de Majo 1912)
Kazimierz Bein (Kabe)
(1872 — la 15-a de Junio 1959)
Lazaro Ludoviko Zamenhof
(la 15-a de Decembro 1859 — la 14-a de Aprilo 1917)
Enhavo Anta˘ uparolo uparolo
1
ˆ Capitro I
5
ˆ Capitro II
14
ˆ Capitro III
18
ˆ Capitro IV
23
ˆ Capitro V
31
ˆ Capitro VI
37
ˆ Capitro VII
44
ˆ Capitro VIII
49
ˆ Capitro IX
54
ˆ Capitro X
59
ˆ Capitro XI
64
ˆ Capitro XII
71
ˆ Capitro XIII
80
ˆ Capitro XIV
85
ˆ Capitro XV
94
ˆ Capitro XVI
99
ˆ Capitro XVII
105
ˆ Capitro XVIII
111
ˆ Capitro XIX
120
ˆ Capitro XX
128
ˆ Capitro XXI
138
ˆ Capitro XXII
146
ˆ Capitro XXIII
151
ˆ Capitro XXIV
156
ˆ Capitro XXV
166
A ?
?
LA FARAONO
1
Anta˘ uparolo uparolo En la nord-orienta parto de Afriko troviˆ gas Egipto, la patrujo de la plej angas tikv tikva civiliza civilizacio cio en la mondo. mondo. An Anta˘ ta˘ u tri, kvar, kvar, eˆc kvin jarmiloj, kiam en la centra E˘ uropo uropo la barbaroj vestitaj vestitaj per maldelik maldelikataj ataj feloj sin kaˆ kaˆsis sis en kavernoj, Egipto jam posedis altan socian organizon, terkulturon, metiojn kaj literaturon. Sed precipe gi gˆi plenumis gigantajn laborojn inˆ genierajn genierajn kaj konstruis kolosa jn monumentojn, monumento jn, kies restaˆ restaˆoj naskas admiron de d e la nuntempaj teknikistoj. ˆ Egipto estas fruktoporta valo inter la dezertoj Libia kaj Arabia. Gia profundo estas kelkcent metroj, longo 130 mejloj, meza larˆ go g o apena˘ u unu mejlo. mejlo. Okcid Okcident entee la delikataj delikataj sed nudaj dekliv deklivoj oj de Libiaj Libiaj montoj, montoj, orient orientee krutaj kaj fenditaj arabiaj ˆstonegoj stonegoj estas muroj de ˆci ci tiu koridoro, koridoro, sur kies fundo fluas Nilo. Kun la fluo de la rivero norden la muroj de la koridoro malaltiˆgas, gas, kaj en interspaco de 25 mejloj de Mediteraneo ili subite disiˆ gas gas kaj Nilo anstata˘ u flui en mallarˆga ga koridoro, dividiˆgas gas en kelke da brakoj sur vasta ebena ebe naˆˆo, o, kiu ˆ havas formon de triangulo. Ci tiu triangulo, nomata Delta de Nilo, havas kiel bazon la bordon de Mediteraneo, kaj kiel pinton, en la loko kie la rivero eliras el la intermont intermonto, o, la urbon Kairon kaj la ruinojn de la antikva antikva ˆcefurbo, cefurbo, Memfiso. Se iu povus leviˆgi g i dudek mejlojn supren kaj de tie rigardi Egipton, li vidus strangan formon de la lando kaj rimarkindajn rimarkindajn ˆsanˆ sanˆ gojn de gia gˆia koloro. De ˆci ci tiu alteco altec o sur fono f ono de d e blankaj blan kaj kaj oranˆ orangaj gˆaj sabloj, Egipto havus aspekton de serpento, kiu en potencaj kurboj rapidas tra la dezerto al Mediteraneo kaj jam subakvigis en ˆgi gi sian triangulan kapon, ornamitan de du okuloj: maldekstra maldekstra Aleksandrio, Aleksandrio, dekstra Damieto. Damieto. ˆ tiu longa serpento, Ci ser pento, en oktobro, oktob ro, kiam Nilo superver supe rverˆˆsas sas la tutan Egipton, E gipton, havus havus bluan koloron de la akvo. akvo. En februaro, kiam la printempaj printempaj vegeta vegetaˆˆoj oj okupas la lokon de la malleviˆgantaj gantaj akvoj, la serpento estus verda, kun blua strio sur la korpo kaj kun multaj bluaj vejnetoj sur la kapo — la kanaloj, kiuj tranˆcas cas Delta’n. En marto la blua strio mallarˆ mallargiˆ gˆiˆgus, g us, kaj la korpo de la serpento ricevus oran koloron pro la maturiˆ go g o de la gren grenoj. oj. Fine Fine en la komenco de junio la strio de Nilo estus tre maldika, kaj la korpo fariˆgus gus
uparolo * uparolo * Anta˘
2
griza, kvaza˘ kvaza˘ u vualita de krepo, pro la sekeco kaj polvo. La ˆcefa cefa tra jto de la egipta klimato klimato estas la varmego; en januaro januaro oni havas 10 gradojn super la nulo, en a˘ ugusto 27; iafoje la varmego atingas 47 ugusto gradojn, gradojn, kio egalas egalas la temperaturon temperaturon de nia vaporban vaporbano. o. Krom tio, proksime proksime de Mediteraneo, sur Delta, la pluvo falas dek fojojn jare, en Supra Egipto unu fojon dum 10 jaroj. En ˆci ci tiuj kondiˆcoj co j Egipto, Egipt o, anstata ansta ta˘ u˘ esti lulilo de la civilizacio, estus dezerta intermonto, kia j ekzistas ˆcie en Saharo, se ˆciujare ciujare ne revivigus gin ˆ la akvoj de la sankta rivero Nilo. De la komenco de junio gis gˆis la fino de septembro, Nilo leviˆgas gas kaj superverˆ sup erverˆsas sas preska˘ u la tutan Egipton; de la komenco de oktobro gis gˆis la fino de majo de sekvanta jaro la akvoj malleviˆgas, gas, kaj iom post iom malkovriˆgas gas pli kaj pli malaltaj partoj de la lando. La akvoj de la rivero estas tiel saturitaj de mineralaj mineralaj kaj organikaj organikaj restaˆ restaˆoj, ke ilia koloro koloro fariˆ gas bruna; kiam la akvoj malaperas, malap eras, sur la superverˆsitaj sitaj teroj tero j restas fruktoporta fru ktoporta ˆslimo, slimo, kiu anstata˘ ansta ta˘uas uas plej bona jn sterkojn. sterko jn. La ˆslimo slimo kaj la varmega klimato estas la ka˘ uzo, ke Egiptano, fermita inter dezertoj, havas tri rikoltojn dum uzo, unu jaro jar o kaj ˆcirka˘ cir ka˘ u 300 grajnojn de ˆciu ciu grajno semita. Sed Egipto Egipt o ne estas unuforma ebenaˆo, o, sed lando ondlinia; on dlinia; unuj giaj ˆ teroj trinkas la benitan akvon nur dum du a˘ u tri monatoj, aliaj ne vidas ilin dum la tuta tu ta jaro, ja ro, ˆcar car la superakvo sup erakvo ne atingas ˆcien. cien. Krom tio, iafo je la superakvo estas malpli granda, kaj tiam unu parto de Egipto ne ricevas la fruktigan ˆslimon. slimon. Fine, pro la varmego, la tero rapide sekiˆ gas, gas, kaj oni devas surverˆsi si gin ˆgin kvaza˘ u en tervazoj. ˆ ˆci Ciuj ci cirkonstancoj faris, ke la pop popolo olo loˆganta ganta en la valo de Nilo devis a˘u perei, se gi gˆi estis malforta, a˘ u reguligi la akvojn, akvo jn, se ˆgi gi estis genia. La antikvaj Egiptanoj havis genian saˆ gon kaj kreis civilizacion. gon Jam anta˘ u ses mil jaroj ili rimarkis, ke Nilo leviˆgas, gas, kiam la suno aperas sub la stelo Sirius, kaj komencas malleviˆgi, gi, kiam la suno proksimiˆgas g as al la ˆ tiuj konoj igis ilin observi la astrojn kaj mezuri la stelaro de Pesilo. Ci tempon. Porr konserv Po onservii la akv akvon la tutan tutan jaron jaron,, ili ili elfo elfosi siss en sia sia lando lando reton reton de kanaloj, kelkmilojn kelkmilojn da mejloj longan. Por gardi sin kontra˘ kontra˘ u troaj superakvoj, ili konstruis potencajn digojn kaj fosis akvujojn, el kiuj la arta lago Moeris okupis 300 kilometrojn kvadratajn kaj estis profunda dek du etaˆ gojn. g ojn. Fine Fine apud Nilo kaj kanaloj ili konstruis multe da simplaj sed efikaj hidra˘ulikaj ulikaj maˆsino sin o j, per pe r kiuj kiu j oni povis pov is ˆcerpi cer pi akvon akvo n kaj verˆsi si gin gˆin sur kampojn, kampo jn, kuˆsantajn santa jn unu a˘ u du etaˆ gojn go jn pli alte. alt e. Krom tio ili devis de vis ˆciujare ciujare purigi la ˆslimplenajn slimplenajn kanalojn analojn kaj kons konstru truii alte alte vojojn por la mili militis tista taroj, roj, kiuj kiuj devis devis fari fari siajn siajn marˆ ma rˆsojn so jn en ˆciuj ci uj sezo se zono noj. j. ˆ tiuj gigantaj laboroj postulis, krom konoj de la astronomio, geometrio, Ci ˆ ˆ mehaniko kaj arhitekturo, hitektu ro, anka˘ anka˘ u perfektan organizon. La fortikigo de la digoj, la purigo de la kanaloj, devis esti farata kaj farita samtempe sur granda
uparolo * uparolo * Anta˘
3
supraˆ supraˆo, o, — aperis la neceseco krei armeon de laborantoj, laborantoj, kalkulantan alkulantan dekmilojn da anoj, kiu havis difinitan celon kaj komunan direktanton; armeon, kiu bezonis b ezonis multe da nutraˆ nutraˆoj, multe multe da helpaj rimedoj kaj fortoj. Egiptanoj sukcesis krei tian armeon de laborantoj kaj al gi gˆi ili ˆsuldas sul das sia jn ˆ senmortajn verkojn. verkojn. Sajnas, ke kreis ˆgin gin kaj poste preparis planojn por gi gˆi la pastroj, t. e. la saˆguloj guloj egiptaj, kaj komandis gin ˆgin la reˆgoj g oj t. e. la faraonoj. Tiamaniere la egipta popolo, en la tempo de sia grandeco, formis kvaza˘ u unu personon, en kiu la pastra kasto estis la penso, la faraono estis la volo, la popolo — korpo kaj la obeo — la cemento. Do la naturo mem de Egipto, postulan p ostulante te grandan, senˆcesan cesan kaj regulan laboron, laboron, kreis kreis la skelet skeleton on de la socia organizo organizo de ˆci ci tiu lando: la popolo laboris, laboris, la faraono faraono direktis, direktis, la pastroj pastroj prepari prepariss planojn. planojn. Kaj tiel longe longe kiam kiam ˆciuj ciuj tri konsen konsente te iris iris al la celoj, montri montritaj taj de la naturo, naturo, tiel longe la socio socio povis flori kaj plenumi siajn eternajn verkojn. La kvieta kaj gaja, tute ne batalema egipta popolo, dividiˆ gis gis en du klasojn: terkulturistoj kaj metiistoj. Inter la terkulturistoj estis sendube anka˘ u kelke da posedantoj de malgrandaj pecoj da tero, sed la plejmulto luis la terojn de l’ faraono, de l’ pastroj a˘u aristokrataro. La metiistoj, produktantaj la vestojn, meblojn kaj instrumentojn, estis sendependaj; tiuj, kiuj laboris ˆce ce la granda grand a j konstrua konstru aˆoj, o j, formis kvaza˘ u armeon. ˆ ˆ Ciu el tiuj specialoj, precipe la arhitekturo, bezonis fortojn movantajn kaj tirantajn: tirantajn: iu devis ˆcerpi cerpi akvon el la kanaloj dum tutaj tagoj, transporti ˆ tiujn plej malfacilajn ˆstonojn stonojn el la minejoj minejoj tien, tien, kie ili estis estis necesaj. necesaj. Ci laborojn, precipe en la ˆstonminejoj, stonminejoj, plenumis plenumis krimuloj kondamnitaj kondamnitaj de la juˆgoj, g oj, a˘ u militkaptitoj. militkaptitoj. ˆ La a˘ uto utohtonaj Egiptanoj havis kupran koloron de l’ ha˘ uto uto kaj sin gloris per tio, malestimante same la nigrajn Etiopianojn, la flavajn Semidojn kaj la ˆ blankajn E˘ uropanojn. uropanojn. La koloro koloro de la ha˘ uto, ebliganta distingi a˘ uto, uto utohtonon de fremdulo, pli multe helpis konservi la nacian unuecon, ol la religio, kiun oni povas akcepti, a˘ u la lingvo, kiun oni povas ellerni. Tamen, kun la tempo, kiam la ˆstata konstruaˆ konstruaˆo o komencis fendiˆ gi, g i, en la landon landon alfluis pli kaj pli multenom multenombre bre fremdaj elemen elementoj. toj. Ili malfortig malfortigis is la unuecon; unuecon; disigis disigis la socion, kaj fine superverˆ superverˆsis sis kaj dronigis dronigis en siaj ondoj la anta˘ uajn uajn loˆgantojn gantojn de la lando. La faraono administris la regnon kun la helpo de konstanta armeo kaj milico a˘ u polico kaj multenombraj oficistoj, el kiuj iom post iom formiˆ gis gis la hereda hereda aristokrat aristokrataro. aro. En la teorio teorio li estis leˆ gdonanto, gdonanto, plej alta juˆ ganto, ganto, pastrestro, eˆc dia filo kaj dio. Li ricevis diajn dia jn honorojn honoro jn ne nur de la popolo p opolo kaj oficistoj, sed eˆc iafoje li mem konstruis konstruis por si altarojn kaj bruligis bruligis incenson incenson anta˘ u siaj propraj portretoj. Flanke de la faraonoj; kaj ofte super ili estis la pastroj; tio estis aro da saˆguloj, guloj, kiuj direktis la aferojn de la lando.
uparolo * uparolo * Anta˘
4
Hodia˘ u preska˘ u neeble estas imagi la gravan rolon, kiun la pastraro ludis en Eg Egip ipto. to. Ili Ili estis estis inst instrua ruant ntoj oj de l’ junaj genera generaci cioj, oj, anta˘ anta˘ udiristoj sekve konsilantoj de l’ maturaj homoj, juˆ gistoj de l’ mortintoj, al kiuj ilia volo kaj gistoj scio scio garanti garantiis is la senmortecon senmortecon.. Ili ne nu nurr plenu plenumis mis la religi religiajn ajn ceremon ceremoniojn iojn ˆce ce la dioj kaj faraonoj, faraonoj, sed anka˘ anka˘ u kuracis la malsanulojn kiel kuracistoj, influis la publikajn laborojn kiel inˆgenieroj, genieroj, kaj la politikon kiel astrologoj kaj precipe precipe kiel spertuloj spertuloj en la aferoj de l’ propra propra lando kaj de giaj ˆ najbaroj. En la historio de Egipto grandan gravecon havas la rilatoj, kiuj ekzistis inter inter la pastraro kaj kaj la faraonoj. Plej ofte la faraono faris faris al la dioj malav malavarajn oferojn oferojn kaj kons konstru truis is templ templojn; ojn; tiam tiam li vivi viviss longe longe,, kaj lia lia nomo nomo kaj liaj liaj portretoj, gravuritaj sur tomboj, estis glorataj de unu generacio post alia. Sed multaj faraonoj regis mallonge, kaj de kelkaj malaperis ne nur la agoj, sed eˆc la nomoj. nomo j. Kelkfoje okazis, ke dinastio falis, kaj la ˆcapon capon de faraono f araonojj — klaff kl aff,, ˆcirka ci rka˘ u uitan ˘ itan de serpento, surmetis pastro. Egipto prosperis, dum la unuigita popolo, energiaj reˆ goj goj kaj saˆgaj gaj pastroj kunlaboris kunlab oris konsente por po r la feliˆco co de ˆciuj. ciuj. Sed venis epoko, ep oko, en e n kiu la kvanto da regnanoj malgrandiˆ gis de militoj, la premata kaj ekspluatata popolo perdis gis fortojn fortojn kaj la alfluo de fremduloj fremduloj detruis detruis la un unueco uecon n de la raso. Kaj kiam kiam en la azia lukso dronis la energio de l’ faraonoj kaj la saˆ go go de l’ pastroj, kaj la du potencoj komencis batalon pri la monopolo ekspluati la popolon, Egipton ekregis fremduloj kaj estingiˆ gis la lumo de la civilizacio, kiu dum kelke da gis jarmiloj brilis apud Nilo. Nia rakonto rilatas la XI-an jarcenton anta˘ u Kristo, kiam falis la XX-a dinastio kaj post la filo de l’ suno, la eterne vivanta Ramzes XIII-a, ekokupis la tronon kaj ornamis sian frunton per ureus la eterne vivanta filo de l’ suno Sem-amen-Herhor, pastrestro de Amon.
LA FARAONO
5
ˆ Capitro I En la tridektridek-tri triaa jaro de l’ feliˆ feliˆ ca ca regado regado de Ramzes Ramzes XII, Egipto Egipto festis festis du solenojn, kiuj plenigis ˆgiajn giajn ortodoks ortodoksajn ajn loˆ gantojn gantojn per fiero kaj feliˆco. co. ˆ en decembro, revenis Tebojn, plenkovrita per multeEn la monato Mehir, ˆ kostaj donacoj, la dio Hongu, kiu dum tri jaroj kaj na˘u monatoj vojaˆgis gis en la ˆ lando Buhten, resanigis tie la reˆgan gan filinon Bent-res kaj forpelis la malbonan ˆ spiriton ne nur el la reˆga ga familio, sed se d eˆc el la citadelo de Buhten. En la monato Farmuti, en februaro, la sinjoro de Supra kaj Malsupra Egipto, la estro de Fenicio kaj de na˘ u popoloj, Mer-amen-Ramzes XII, post interkonsiliˆ go kun la dioj, kiujn li egalas, nomis sia erpatre, t. e. kronprinco, go sian dudek-dujaran dudek-dujaran filon Cham-senmererCham-senmerer-amen-Ra amen-Ramzes. mzes. ˆ ˆ tiu elekto tre ˆgojigis Ci gojigis la piajn pastrojn, pastrojn, glorajn nomar nomarhojn, bravan armeon, fidelan pop popolon olon kaj ˆciujn ciujn kreaˆ kreaˆojn, o jn, vivantaj vivantajn n sur la egipta tero, ˆcar car ˆ la pli aˆgaj g aj filoj de l’ faraono, naskitaj de la reˆ gidino gidino de Hiti, pro neklarigebla sorˆco co estis posedataj de malbona spirito. spirito. Unu filo, de l’ tempo de sia plenaˆgeco geco ne povis paˆ p aˆsi, si, la dua tranˆcis cis al si la vejno jn kaj mortis, kaj la tria freneziˆgis gis de la venena venena vino, kiun li ne volis volis ˆcesi cesi trinki; li kredis, ke li estas simio, kaj pasigis tutajn tagojn sur arboj. Nurr la kvar Nu kvaraa filo, filo, Ramz Ramzes es,, nask naskit itaa de la reˆ regino gˆino Nik Nikotris otris,, filin filinoo de l’ ˆcefpastro cefpastro Amenhotep, Amenhotep, estis forta kiel la bovo Apis, kuraˆ ga kiel leono kaj saˆga ga kiel la pastroj. De la infaneco li ˆcirka˘ cirka˘ uis sin per militistoj kaj kiam li uis estis ankora˘ u simpla princo, li diradis: — Se la dioj, anstata˘ u fari min malplej aˆga g a reˆ ga g a filo, donus al mi la ureus’on de l’ faraono, mi sklavigus, kiel Granda Ramzes, na˘u popolojn, pri kiuj oni neniam a˘ udis en Egipto, mi konstruus templon pli grandan ol la udis ˆ opss ˆsa jnus tutaj Teboj, kaj por mi — piramidon, apud kiu la tombo de Heop He jnu s kvaza˘ u rozujo rozujo apud matura matura palmo. palmo. . . Ricevinte Ricevinte tiel deziratan titolon titolon de erpatre, la juna princo petis, ke la patro nomu lin estro de la korpuso korpuso Memfi. Lia Sankta Moˆ Moˆsto sto Ramzes XII-a, post interkonsiliˆ g o kun la dioj, kiujn li egalas, respondis, ke li faros tion, se la go kronprinco pruvos, ke li scias direkti batalpretan armeon. Por ˆci ci tiu celo estis kunvokitaj generaloj gener aloj sub la prezido de la milita mini-
ˆ * Capitro
I*
6
stro Sem-amen-Herhor, Se m-amen-Herhor, kiu estis ˆcefpastro cefpastro de la plej granda templo de Amon en Teboj. Oni decidis: En la mezo de la monato Misori (komenco de junio) la kronprinco kolektos dek regimentojn, dislokitajn apud la linio, kiu kunigas la urbon Memfison kun la urbo Pi-uto de la Sebenita golfo. Kun ˆci ci tiu dekmila dekmila korpuso, korpuso, preta por la batalo, provizita provizita per la tendaro kaj militaj militaj maˆ maˆsinoj, sinoj, la kronprinco kronprinco iros orienton al la vojo, kiu kuras de ˆ Memfiso al Hetem, sur la limo inter la lando Gosen kaj la egipta dezerto. En la sama tempo, la generalo Nitager, Nitager, la ˆcefestro cefestro de la armeo, kiu gardas la pordegojn de Egipto kontra˘ u la invado de aziaj popoloj, ekiros de Maldolˆcaj ca j Lagoj Lago j renkonte al la kronprinco. Amba˘ u armeoj, la azia kaj la okcidenta, renkontos unu la alian en la ˆcirka˘ kauaˆ u ˘ aˆo o de la urbo Pi-Bailos, Pi-Bailos, sed en la dezerto, por ke la laboremaj terkulturistoj de Pessen ne estu malhelpataj en siaj laboroj. La kronpr kronprin inco co venk venkos, se li ne lasos lasos sin sin surpr surprizi izi de Nitage Nitager, r, t. e. se li kolektos ˆciujn ciujn regimentojn kaj sukcesos aranˆ gi la batalajn vicojn anta˘ gi u la alveno de la malamiko. En la tendaro de l’ princo Ramzes estos lia ekscelenco Herhor mem, la milita milita ministro, ministro, kaj prezen prezentos tos poste sian sian raporton raporton al la faraono. faraono. La limon inter inter la lando lando Gosen kaj la dezerto dezerto formis formis du vojoj. Un Unu u estis estis kanalo kanalo por transportoj de Memfiso al la lago Timrah, la alia estis ˆsoseo. soseo. La kanalo estis ankora˘ u en la lando Gosen, la ˆsoseo en la dezerto, deze rto, kiun amba˘ u vojo vo jojj ˆcirka˘ cir ka˘ uis uis duoncirkle. duonc irkle. De la ˆsoseo soseo preska˘ u sur gia gˆia tuta longo oni povis vidi la kanalon. Sendepende de la artefaritaj limoj, la najbaraj landoj diferencis unu de la alia en ˆciuj ciuj rilato j. La lando Gosen, malgra˘ malgr a˘ u la l a ondo o ndolini liniaa tero t ero,, ˆsajni sa jniss ebe e benaˆ naˆo, o, kaj la dezerto dezerto konsi konsisti stiss el kelk kelkaj aj montoj montoj kaj sablaj sablaj valoj. La lando Gosen Gosen havis havis aspekton aspekton de grandega grandega ˆsaka saka tabulo, tabulo, kies kies verdaj verdaj kaj flav flavaj kvadra kvadratoj toj estis desegnitaj per la koloro de l’ grenoj kaj de l’ palmoj, kreskantaj sur la limoj; sur la flavruˆga ga sablo de l’ dezerto kaj sur giaj gˆia j blankaj bl ankaj supro j la verdaˆo o a˘u aro da arboj kaj arbetoj similis erarvagantan vojaˆ ganton. ganton. Sur la fruktodona tero de Gosen de ˆciu ciu monteto ˆsprucis sprucis malhela arbareto de akacioj, sikomoroj kaj tamarindoj, de malproksime rememorigantaj niajn tilio jn, inter kiuj kaˆ kaˆsiˆ siˆgis gis malgrandaj palacoj kun vicoj de kolonoj, a˘ u flavaj terotegi terotegitaj taj dometoj dometoj de l’ kamparan amparanoj. oj. Iafoje najbare de l’ arbareto arbareto aperis tute blanka urbeto kun platetegmentaj domoj, a˘ u super la arboj peze leviˆgis gis la piramidaj pordegoj de l’ temploj, kvaza˘ u duoblaj ˆstonegoj stonegoj punktitaj de strangaj signoj. En la dezerto post la unua vico de iomete verdaj verdaj montetoj elrigardis nudaj altaˆoj, o j, kovritaj kovrita j de ˆstonega stone gajj fragmento fragm entoj. j. ˆ Sajnis, ke la okcidenta lando, saturita de troo da vivo, kun reˆga ga malavareco ˆetas trans la kanalon verdaˆon on kaj floro jn; sed la dezerto, dezer to, ˆciam ciam malsata malsat a
ˆ * Capitro
I*
7
manˆgegas gegas gin gˆin en la sekvanta jaro kaj gin gˆin cindrigas. La iometo da verdaˆ verdaˆo, forpelita sur la ˆstonegojn stonego jn kaj sablojn, sablo jn, sin krampis al la malpli altaj lokoj, kien per kavoj kavoj borita b oritajj tra la ˆsoseo soseo oni povis alkonduki akvon el la kanalo. Kaj tiel inter la nudaj nuda j altaˆoj, oj, najbare na jbare de la ˆsoseo, trinkis la ˆcielan ciela n roson roso n kaˆ kaˆsitaj sita j oazo j, kie kreskis k reskis hordeo horde o kaj tritiko, tr itiko, vinberujo vinb erujo j, palmo palm o j kaj tamarindoj. En tiaj lokoj vivis anka˘u homoj — izolitaj familioj, kiuj renkontante unu alian alian en la bazaro bazaro de Pi-Bai Pi-Bailos los pov p ovis is eˆ c ne scii, scii, ke ili estas estas najbaroj en la dezerto. La 16-an de Misori, la koncentrigo de la militistaro estis preska˘ u finita. Na˘u regimentoj de l’ kronprinco, kiuj devis anstata˘ ui u i la azian armeon de Nitager, jam kolektiˆgis gis sur la vojo super la urbo Pi-Bailos, kun tendaro kaj parto part o da d a milita m ilitajj maˆ m aˆsinoj. sino j. Iliajn Iliajn movojn movojn direktis direktis la kronpri kronprinco nco mem. mem. Li organizi organiziss du avanga avangardajn rdajn liniojn, el kiuj la pli malproksima devis observi la malamikojn, la pli proksima — gardi la propran armeon kontra˘ u atako, kiu estis ebla en lando, plena de alta altaˆoj kaj interm intermon ontoj. toj. Li, Ramzes, Ramzes, en da˘ u ro de unu semajno vidis kaj uro kontrolis la regimentojn, marˆsantajn santajn sur diversaj vojoj, vojo j, li atente observis, ˆcu cu la soldatoj havas havas bonajn armilojn kaj varmajn mantelojn mantelojn por la nokto, ˆcu cu sufiˆcos cos la provizo de panbiskvitoj, viando kaj sekigitaj sekigita j fiˆsoj. so j. Fine, li ordonis, ke la edzinoj, infanoj kaj sklavoj sklavoj de la armeo, marˆsanta santa al la orienta limo, estu transportitaj per la kanalo; ˆci ci tio malpezigis malpezigis la tendaron kaj faciligis faciligis la movojn de la vera armeo. La plej maljunaj generaloj admiris la sciojn, fervoron kaj singardemon de la kronprinco, kronprinco, kaj super ˆcio cio lian laboremon kaj simplecon. simplecon. Sian multenombran sekvantaron, princan tendon, veturilojn kaj portilojn li lasis en Memfiso, kaj en vestoj de simpla oficiro li rajdis de unu regimento al alia, la˘u la asiria maniero, akompanata de du adjutantoj. Dank’ al ˆcio cio ˆci ci la koncentrigo de la ˆcefa cefa korpuso iris tre rapide kaj la armeoj en la difinita tago venis al Pi-Bailos. Alia estis la afero kun la princa stabo, la greka regimento, kiu akompanis lin, kaj kelke kelke da militaj maˆsinoj. sinoj. La stabo, kiu kolektiˆgis gis en Memfiso, havis anta˘ u si plej mallongan vojon, gi ˆgi do ekmarˆ ekmarˆsis sis la lasta, trenante post si grandegan tendaron. Preska˘ Preska˘ u ˆciu oficir oficiro, o, ili ili esti estiss junu junuloj loj de altaj altaj fami famili lioj, oj, havi haviss portil portilon on kun kun kvar kvar negroj, negroj, duradan militan veturilon, veturilon, riˆ can can tendon kaj multe multe da kestoj kun vestoj vestoj kaj manˆgaˆ gaˆo, o, kun kruˆ coj coj plenaj de biero kaj vino. Krom tio la oficirojn sekvis ˆ ili estis grandaj multenom multenombraj braj kantistinoj antistinoj kaj dancistinoj dancistinoj kun orkestro. orkestro. Ciu, sinjorinoj, devis havi veturilon kun unu a˘ u du paroj da bovoj kaj portilon. Kiam ˆci ci tiu amaso elfluis el Memfiso, gi gˆi okupis sur la vojo pli multe da loko, loko, ol la armeo de l’ kronprinco. Oni marˆsis sis tiel malrapide, malrapide, ke la militaj maˆ maˆsinoj, sinoj, kiuj devis sekvi en la fino, foriris dudek kvar kvar horojn pli malfrue,
ˆ * Capitro
I*
8
ol estis la ordono. Fine, la dancistinoj kaj kantistinoj, ekvidinte la dezerton — kiu cetere en tiu loko tute ne estis terura — ektimis kaj komencis plori. Por trankviligi ilin oni devis plifruigi la halton, dismeti la tendojn kaj aranˆgi gi spektaklon kaj poste festenon. La nokta amuzo, en la malvarmeta aero, sub la brilan brilanta ta de l’ steloj steloj ˆcielo, cielo, sur la fono de la sov sovaˆ ga ga naturo, tiel plaˆcis cis al la dancistinoj kaj kantistinoj, ke ili anoncis, ke estonte ili donos spektaklojn nurr en la dezerto. nu dezerto. Dume, Dume, la kronpri kronprinco, nco, eksciin eksciinte te survoje survoje pri la aferoj de sia stabo, sendis ordonon senprokraste resendi la virinojn en la urbon kaj plirap pli rapidig idigii la marˆson. son . Kun la stabo estis lia ekscelenco Herhor, ministro de la milito, sed kiel simpla simpla spektatoro spektatoro.. Li havis kun si neniun neniun kantist antistino inon, n, sed li faris faris anka˘ anka˘ u neniajn riproˆcojn cojn al la stabanoj. Li ordonis porti sian portilon en la fronto de la kolono, kaj konforme al ˆgiaj giaj movoj li iris anta˘uen uen a˘ u ripozis en la ombro de l’ granda ventumilo, kiun tenis lia adjutanto. Lia ekscelenco Herhor estis homo kvardekjara, kun fortika korpo, ne komunikema. Li malofte parolis kaj same malofte rigardis la homojn el sub la mallevitaj palpebroj. Kiel ˆciu ciu Egiptano Egipt ano li havis nudajn brakojn kaj kruro jn, malkovritan bruston, sandalojn sandalo jn sur la piedo j, mallongan mallong an jupon jup on ˆcirka˘ cirka˘ u la koksoj kaj anta˘utukon utukon kun bluaj kaj blankaj strioj. Kiel pastro, li razis la barbon kaj la kapon kaj portis panteran felon sur la maldekstra maldekstra ˆsultro. sultro. Fine, kiel soldato li kovris kovris la kapon per malgranda gvardia kasko, de kiu pendis nukotuko, anka˘ u kun blankaj kaj bluaj strioj. Sur la kolo kolo li havis havis trioblan trioblan oran ˆcenon cenon kaj sub la maldekstra maldekstra brako, brako, sur la brusto, mallongan glavon en multekosta ingo. Lian portilon, port ilon, portatan port atan de ses sklavoj, ˆciam ciam eskortis tri homo j: unu portis la ventumi ventumilon, lon, dua la hakilo hakilon n de l’ minist ministro, ro, tria keston keston kun papirusoj. papirusoj. La lasta estis Pentuer, pastro kaj skribisto de l’ ministro, malgrasa asketo, kiu eˆc dum plej grandaj varmegoj neniam kovris kovris sian razitan kapon. Malgra˘ u sia malalta popola deveno, deveno, li okupis gravan gravan postenon en la ˆstato, stato, dank’ al esceptaj kapabloj. Kvankam la ministro kun siaj oficistoj estis en la komenco de la staba kolono kaj tute ne miksis sin en ˆgian gian kondukadon, sed oni ne povis nei, ke li ˆ sciis pri ˆcio, cio, kio okazis post p ost li. Ciun horon, hor on, iafo je ˆciun ciun duonhoron duo nhoron al la portilo de la altrangulo proksimiˆgis gis jen simpla pastro, “servisto dia”, jen soldatomarodero, jen komercisto a˘ u sklavo, kiu ˆsajne sa jne indiferente indife rente preterpas pret erpasante ante ˆetis ˆ vorton. Ci tiun vorton Pentuer iafo je enskribis, sed plej ofte ekmemoris, ˆcar car li havis eksterordinaran eksterordinaran memoron. Neniu atentis ˆci ci tiujn bagatelojn, en la brua amaso amaso de la stabanoj. stabanoj. La oficiroj, grandaj grandaj sinjoroj, sinjoroj, estis estis tro okupataj okupataj per la kurado, brua interparolado a˘ u kantoj, por rigardi, kiu proksimiˆ gas gas al la ministro, ministr o, tiom pli ke senˆcese cese multe da homoj homo j iris sur la ˆsoseo. soseo. La 15-an de Misori la stabo de la kronprinco kune kun lia ekscelenco la ministro pasigis
ˆ * Capitro
I*
9
la nokton sub libera libe ra ˆcielo cielo unu mejlon de la regimentoj, kiuj jam prepariˆ gadis gadis al la batalo sur la ˆsoseo soseo post p ost la urbo Pi-Bailos. Pi-Bailos. Anta˘ u la unu unuaa horo matene — nia sesa horo — la alta altaˆoj de la dezerto dezerto fariˆgis gis violaj. Post ili elrigardis la suno. La landon Gosen superverˆ superverˆsis sis ruˆ go, go, kaj la urbetoj, urbetoj, temploj, temploj, palacoj palacoj de l’ riˆ riˆculoj culoj kaj terdomet terdometoj oj de l’ vilaˆ vilaˆ ganoj similis fajrero fa jrerojn jn kaj flamojn, flamo jn, subite ekbruligitajn ekbruligita jn en la verdaˆ verdaˆo. ˆ jnis, Balda˘ u la okcidentan okcidenta n horizonton hor izonton surverˆsis sis ora or a koloro. kolor o. Sajni Sa s, ke la l a verdaˆ ve rdaˆo o de Gosen fandiˆgas gas en la oro, kaj ke en la sennombraj kanaloj anstata˘ u akvo fluas fandita arˆgento. gento. Sed la altaˆ altaˆoj de la dezerto fariˆ gis gis pli kaj pli violaj, ˆetante etant e longa lo ngajn jn ombro o mbrojn jn sur s ur sablo s ablo jn kaj ka j kreska kr eskaˆˆojn. o jn. La gardistoj, starantaj sur la ˆsoseo, povis tre bone vidi la kampojn trans la kanalo kaj la plantitajn tie palmojn. Sur unuj verdis la lino, tritiko, trifolio, la aliaj estis oraj de la maturiˆ ganta hordeo de la dua semado. Samtempe el la ganta domoj, domo j, kaˆ kaˆsitaj sita j inter la arbo arb o j, komencis eliri al la laboro terkulturisto te rkulturistoj, j, homoj homo j nudaj, kies tuta vesto konsistis el mallonga jupo sur la koksoj kaj kufeto sur la kapo. Unuj ekiris al la kanalo, por purigi ˆgin gin de la ˆslimo, a˘u ˆcerpi cerpi akvon kaj verˆ ve rˆsi gin gˆin sur la kampojn kampojn per maˆ maˆsinoj sinoj similaj similaj al la gruoj de l’ puto. puto. Aliaj, Aliaj, disirinte inter la arboj, kolektis maturajn figojn kaj vinberojn. Oni vidis tie multe da nudaj infanoj kaj virinoj en blankaj, flavaj a˘ u ruˆgaj ga j ˆcemizo cemiz o j sen manikoj. Estis granda movado movado en la tuta ˆcirka˘ cirka˘ uaˆ uaˆo. Sur la ˆcielo cielo la rabobird rab obirdoo j de la dezerto dezerto persekuti persekutiss la kolombojn kolombojn kaj monedojn monedojn de la lando Gosen. Gosen. Sur la bordoj de la kanalo balanciˆ balancigis gˆis la grincantaj gruoj kun siteloj de fruktiga akvo, akvo, kaj la homoj, kolektantaj fruktojn, aperis kaj malaperis inter la verdaj arboj kiel multkoloraj papilioj. pap ilioj. En la dezerto, deze rto, sur la ˆsoseo soseo jam svarmis la armeo kaj ˆgiaj giaj servistoj. Pretergalopis skadro de rajdistoj, armitaj per lancoj. Post ili marˆ marˆsis sis pafarkistoj en kufoj kaj jupoj, ili havis la arkojn en la mano, sagujojn sur la dorso kaj larˆgajn ga jn hakilojn hakilo jn ˆce ce la dekstra dekstr a flanko. La arkistojn arkisto jn akompanis ˆstonˆ stonˆetilistoj, etilisto j, portantaj portanta j sakojn kun ˆstonoj stono j kaj armitaj armita j per mallongaj mallonga j glavoj. Cent paˆ p aˆsojn sojn post ili iris du malgrandaj malgranda j infanteriaj taˆcmentoj, cmentoj, unu armita per lancoj, la alia per hakiloj. hakiloj. Amba˘ u portis ortangulajn ortangula jn ˆsildojn, sildojn, sur la brusto havis dikajn kamizolojn, kvaza˘ u kirasojn, kaj sur la kapo kufojn kun tukoj, gardantaj la nukon kontra˘ u la suno. suno. La kufoj kaj kamizol amizoloj oj havis havis bluajn kaj blankajn a˘ u nigrajn kaj flavajn striojn: la soldatoj similis grandajn krabrojn. Post la avangardo avangardo iris la portilo de l’ ministro, ministro , ˆcirka˘ cirka˘ uata de hakilistoj, kaj post gi gˆi en kupraj kaskoj kaj kirasoj, la grekaj grekaj taˆ cmentoj, cmentoj, kies egalaj paˆ paˆsoj soj simi simili liss frapojn de pezaj marteloj marteloj.. En la fino oni a˘ udis udis la krakadon de la veturiloj veturiloj kaj sur la flanko flanko de la ˆsoseo soseo rapidis longebarba fenicia komercisto, komercisto, en portilo pendigita inter du azenoj. Subite de la avangardo algalopis soldato kaj sciigis al la ministro, ke la kronprinco kronprinco proksimiˆ proksimiˆ gas. gas. Lia ekscelen ekscelenco co forlasis forlasis la portilon, portilon, kaj kaj en la sama sama
ˆ * Capitro
I*
10
momento aperis sur la ˆsoseo soseo areto da kavaliro avaliroj, j, kiuj desaltis de la ˆcevaloj. cevaloj. Unu el la kavaliroj avaliroj kaj la ministro ministro ekiris unu al la alia, haltis post ˆciuj ciuj kelke kelke da paˆsoj so j kaj salutis. saluti s. — Saluton al vi, filo de l’ faraono, kiu vivu eterne! — diris la ministro. — Saluton al vi, sankta patro, kaj vivu longe — respondis la kronprinco, kaj poste aldonis: — Vi iris tiel malrapide, kvaza˘u oni forsegis al vi la piedojn, kaj Nitager ne pli malfrue ol post du horoj estos anta˘u nia korpuso — Vi diris la veron. Via stabo stab o marˆsas sas tre malrapide. — Eunana anka˘ u diris al mi — Ramzes montris oficiron, kovritan de amuletoj, starantan post li — ke vi ne sendis patrolojn en la intermontojn. En okazo de efektiva milito la malamiko povus ataki vin de tiu flanko. — Mi ne estas generalo, sed juˆ gisto — trankvile respondis la ministro. gisto — Kaj kion faris Patroklo? — Patroklo kun la greka regimento eskortas la milita jn maˆsinojn. sino jn. — Kaj mia parenco kaj adjutanto Tutmozis? — Li dormas ankora˘ u, u, ˆsajnas sa jnas al mi. Ramzes malpacience piedfrapis la teron kaj eksilentis. Li estis bela junulo, kun vizaˆgo go preska˘ u virina, al kiu aldonis ˆcarmon carmon la kolero kolero kaj la sunbruno. sunbruno. Li havis mallarˆgan gan kamizolon kun blankaj kaj bluaj strioj, samkoloran nukotukon, kotukon, oran ˆcenon cenon sur la kolo kaj multekos multekostan tan glavon glavon sub la maldekstra maldekstra brako. — Mi vidas — diris la princo — ke vi, Eunana, sola zorgas pri mia honoro. La kovrita de amuletoj oficiro kliniˆ gis gis gis ˆgis la tero. — Tutmozis estas maldiligentulo — da˘ urigis urigis la kronprinco. kronprinco. — Revenu, Revenu, Eunana, al via posteno. Almena˘ u la avangardo havu estron. Poste, rigardante la sekvantaron, sekvantaron, kiu jam ˆcirka˘ cirka˘ uis lin kvaza˘ u elkreskinte el la tero, li aldonis: — Oni donu la portilon. Mi estas laca, kiel ˆstonrompisto. stonrompisto. ˆ — Cu la dioj povas laciˆgi! gi! — murm murmuret uretis is Eunana, Eunana, kiu staris staris ankora˘ ankora˘ u post li. — Iru al via posteno! — diris Ramzes. — Eble vi ordonos al mi, ho bildo de la luno, nun esplori la intermontojn? — malla˘ ute ute demandis la oficiro. — Mi petas p etas vin, ordonu, or donu, ˆcar car kie a jn mi estas, mia koro flugas post vi, por diveni vian volon kaj plenumi ˆgin. gin. — Mi scias, scias, ke vi estas atentema atentema — respondis respondis Ramzes. Ramzes. — Iru jam kaj obse ob serv rvu u ˆcion ci on.. — Sankta patro — sin turnis Eunana al la ministro — mi rekomendas al via ekscelenco miajn plej humilajn servojn. Apena˘ u foriris for iris Eunana, Eunana , en la fino de la marˆsanta santa kolono eksonis ankora˘ ankorau˘ pli granda tumulto. tumulto. Oni serˆcis cis la portilon de la kronprinco, sed ne povis gin gˆin trovi. Anstata˘ ue ue aperis, ap eris, dispuˆ d ispuˆsante sante la grekajn g rekajn soldatojn soldat ojn juna homo, kiu havis
ˆ * Capitro
I*
11
strangan stran gan aspek as pekton. ton. Li portis po rtis muslinan mus linan ˆcemizon, cemiz on, riˆ r iˆce ce broditan bro ditan anta˘ utukon utukon kaj oran skarpon sur la ˆsultro. sultro. Sed plej rimarkinda rimarkinda estis lia grandega peruko p eruko,, konsistanta el multaj malgrandaj harligoj, kaj arta barbo, similanta katan voston. Tio estis Tutmozis, la plej fama fa ma elegantulo en Memfiso; M emfiso; eˆc dum la milita marˆsado sado li zorgis pri sia tualeto kaj surverˆ surverˆsis sis sin per parfumoj parfumo j — Saluton al vi, Ramzes — kriis la elegantulo, elegantulo, superforte dispuˆsante sante la oficirojn. — Imagu, ke via portilo perdiˆgis; gis; vi estas devigita sidiˆgi gi en la mia, kiu ne indas tian honoron, sed kiu ne estas plej malbona. — Vi ekkol ekkoleri erigi giss min min — respon respondi diss la princo. princo. — Vi dormas dormas,, anstat anstata˘ a˘ u gardi la armeon. La elegantulo ekmiris kaj haltis. — Mi dorma dormas? s?.. . . — ekkri ekkriis is li. li. — Sekiˆ Sekiˆ gu la lango de tiu, kiu diras tiajn gu mensogojn. mensogojn. Sciant Sciante, e, ke vi venos, venos, mi jam de un unu u horo vestas vestas min; preparas preparas al vi banon banon kaj parfum parfumojn. ojn. . . — Kaj Ka j dume la taˆcmento cmento marˆsas sas sen komando. komando . — Mi do devas komandi la taˆcmenton, cmenton, en kiu estas lia ekscelenco la milita ministro kaj tia generalo, kiel Patroklo? La kronprinco eksilentis, kaj dume Tutmozis proksimiˆginte ginte al li, murmuretis: — Kian aspekton vi hav havas, filo de l’ faraono?. faraono?. . . Vi ne havas havas perukon, viaj viaj haroj kaj vestoj estas plenaj de polvo, via ha˘ uto estas nigra kaj fendita, kiel uto la tero tero en somero! somero!.. . . La respekti respektinda nda reˆ gino-patrino gino-patrino forpelus vin de la kortego, kortego, se ˆsi si vidus vian mizeron. . . — Mi estas nur laca. — Sidiˆgu g u do en la portil portilon on.. Tie Tie estas estas freˆ freˆsaj s aj kronoj kronoj de rozoj, rozoj, rosti rostitaj taj birdetoj birdeto j ka j kruˆco co da vino de Cipro. Mi kaˆ kaˆsis sis anka˘ u — aldonis li malla˘ ute ute — Senura’ Senura’n n en la tendaro. tendaro. . . ˆ estas — Si estas tie?. tie?. . . — demandis demandis la la princo. princo. Liaj okuloj, kiuj brilis anta˘ u momento, nebuliˆ gis gis de volupto. — La armeo iru anta˘ uen uen — diris Tutmozis, — kaj ni atendu ˆsin sin ˆci ci tie. Ramzes kvaza˘ u vekiˆgis. gis. — Lasu min, tentan tentanto!. to!. . . Po Post st du horoj estos estos la batalo.. batalo.. ˆ tio estas — Cu estas batal batalo? o?.. . . — Almena˘ u estos decidita la sorto de mia komando. — Ridu tion — diris diris la elegan elegantul tulo. o. — Mi ˆurus, urus, ke jam hiera˘ hiera˘ u la milita ministro sendis raporton al Lia Sankteco, kun peto, ke li donu al vi la korpuson de Memfiso. — Tio estas indiferenta. Hodia˘ u mi ne povus pensi pri io alia, ol la armeo. — Terura estas via inklino al la milito, dum kiu oni ne lavas sin tutajn monat monatojn ojn por perei perei unu tagon. tagon. . . Brr! Brr! Se vi vidus vidus Senura Senuran. n. . . Nu Nurr ekri ekrigar gardu du ˆsin. sin . . .
ˆ * Capitro
I*
12
ˆ — Guste tiel mi ne rigardos — respondis Ramzes per firma voˆ voˆco. co. En la sama momento, kiam oni alportis de la grekaj taˆ t aˆcmentoj cmentoj grandegan portilon de Tutmozis por la kronprinco, de la avangardo algalopis rajdisto. Li deglitis deg litis de d e la ˆcevalo cevalo kaj kuris tiel rapide r apide,, ke sonoris son oris sur lia brusto brust o p pentraˆ entraˆoj o j de l’ dioj kaj tabuletoj kun iliaj nomoj. Tio estis Eunana kvaza˘ u en febro. ˆ Ciuj sin turnis al li, kaj ˆsajnis, ke tio al li plaˆcis. cis. — Erpatre, plej alta buˆso! so! — ekkriis Eunana, kliniˆgante gante anta˘ u Ramzes. — Kiam la˘ u via ordono dia mi rajdis, konduk kondukante ante la taˆcmenton cmenton kaj zorge observante observante ˆcion, cion, mi rimarkis sur la ˆsoseo du belajn bela jn skarabojn. ˆ Ciu el la sanktaj insektoj rulis anta˘ u si argilan buleton, tra la vojo, al la sabloj... — Kio do? — interrompis la kronprinco. — Kompreneble — da˘ urigis Eunana, rigardante al la ministro — kiel urigis ordonas la pieco, mi kaj miaj homoj, honorinte per nia adoro la sanktajn bildojn de la suno, haltigis la marˆ marˆson. son. Tio estas tiel grava grava anta˘ udiro, ke sen ordono neniu el ni kuraˆgus gus iri anta˘ uen. uen. — Mi vidas, ke vi estas vere pia Egiptano, kvankam viaj trajtoj estas ˆ hetaj, — respondis Herhor, kaj sin turninte al la proksime starantaj altranguloj, aldonis: — Ni ne iros plu sur la ˆsoseo, soseo, ˆcar car ni povus piedpremi la sanktajn sankta jn skarabojn. bo jn. Pentuer, ˆcu cu tra la intermonto i ntermonto,, dekstre de kstre,, oni on i pov p ovas as ˆcirka˘ cirka˘ uiri uir i la ˆsoseon sos eon?? — Jes — respondis respondis la skribist skribistoo de la minist ministro. ro. — La intermon intermonto to estas unu mejlon longa ka j revenas al la ˆsoseo, soseo, preska˘ u kontra˘ u Pi-Bailos. Pi-Bailos. — Granda perdo de tempo! — interrompis kolere la kronprinco. — Mi ˆurus, urus, ke tio ne estas estas skaraboj, skaraboj, sed la spirit spiritoj oj de miaj feniciaj feniciaj procente procentegis gistoj toj — diris diris Tutmoz Tutmozis. is. — Ne povan povante, te, post p ost la morto, morto, repreni repreni la monon, monon, ili devigas devigas min, min, por puno, trairi la dezerton! dezerton!.. . . La sekvan sekvantaro taro de l’ princo maltrankvile atendis la decidon; Ramzes diris al Herhor: — Sankta patro, kion vi pensas pri tio? — Ekrigardu la oficirojn — respondis la pastro — kaj vi komprenos, ke ni devas iri tra la intermonto. Nun eliris la estro de la grekaj soldatoj, la generalo Patroklo, kaj diris al la kronprinco: — Se vi permesos, princo, mia regimento da˘ urigos urigos la anta˘ uan uan vojon. Niaj soldatoj ne timas la skarabojn. — Via j soldato j ne timas eˆc la reˆ gajn tombojn — respondis la ministro. gajn — Sed kredeble ne estas tie sendanˆgere, gere, ˆcar car neniu revenis. La greko, greko, konfuzita, foriris. — Konsentu, sankta patro murmuretis la princo kun plej granda kolero — ke tia malhelpo ne haltigus en la vojaˆgo go eˆc azen az enon on.. — Tial azeno neniam estos faraono — respondis trankvile la ministro.
ˆ * Capitro
I*
13
— En tia okazo okazo vi, ministro, ministro, kondukos kondukos la taˆcmenton cmenton tra la intermonto intermonto!! — ekkriis Ramzes. Mi ne konas konas la pastran taktikon, taktikon, cetere mi devas devas ripozi. Akompanu min, kuzo — diris li al Tutmozis kaj ekiris al la nudaj montetoj.
LA FARAONO
14
ˆ Capitro II Lia ekscelenco Herhor senprokraste ordonis al sia adjutanto, kiu portis la hakilon, preni la komandon de la avangardo anstata˘ u Eunana. Poste li sendis ordonon, ordon on, ke la maˆsinoj sino j por ˆetado eta do de granda gran dajj ˆstono j deveturu devetu ru de la ˆsoseo en la intermonton kaj ke la grekaj soldatoj faciligu la trairon en malfacilaj lokoj. ˆ Ciuj veturiloj kaj portiloj de la sekvantaro ekveturu en la fino. Kiam Herhor donis la ordonojn, la adjutanto portanta la ventumilon proksimiˆgis gis al la skribisto Pentuer kaj murmuretis: — Kredeble neniam plu oni povos veturi sur ˆci ci tiu ˆsoseo. soseo. . . — Kial? — respondis la juna pastro. — Se du skaraboj baris nian vojon, ne konvenas plu iri sur gi. gˆi. Po Povu vuss okazi okaz i mal m alfe feliˆ liˆco. co . ˆ jam okazis. Cu ˆ vi ne rimarkis, ke la princo Ramzes ekkoleris kontra˘u — Gi la ministro ministro?? Kaj nia sinjoro sinjoro ne apartenas apartenas al tiuj, kiuj kiuj forgesas. forgesas. . . — Ne nia sinjoro ofendis la princon, sed kontra˘ ue ue li sentis sin ofendita kaj severe severe riproˆ riproˆcis cis la filon de l’ faraono — respondis Pentuer. Pentuer. — Ka j li bone b one faris, ˆcar car al la princo jam hodia˘ u ˆsajnas, sajnas, ke li estos dua Menes. . . — Pli ˆguste guste Ramzes Granda — interrompis la adjutanto. — Ramzes Granda obeis la diojn, jen kial li havas en tiuj temploj la˘udajn udajn surskri surskribojn. bojn. Sed Menes, Menes, la unua egipta faraono, faraono, estis detruant detruantoo de l’ ordo, ordo, kaj nu nurr dank’ al patra indulgo indulgo de la pastroj pastroj oni citas citas lian nomon. . . Tamen amen mi ne donus unu utenon, ke la mumio de Menes ekzistas. — Mia Pentuer — da˘ urigis la adjutanto — vi estas saˆgulo, urigis gulo, vi do komprenas, ke estas indiferente por ni havi dek sinjorojn a˘u dek dek unu.. unu.. . — Sed por la popolo ne estas indiferente, indiferente, ˆcu cu li devas devas elfosi ˆciujare ciujare unu monton da oro por la pastroj a˘ u du montojn: por la pastroj kaj por la faraono — respondis Pentuer kaj liaj okuloj ekbrilis. — Vi meditas pri danˆgeraj geraj aferoj — murmuretis la adjutanto. — Kiom da fojoj vi mem parolis kun indigno pri la frenezaj elspezoj de ˆ la faraona kortego kaj de la nomarhoj? — demandis mire la pastro. — Sile Silent ntu. u. . . sile silen ntu!. tu!. . . Ni parolo paroloss anko ankora˘ ra˘ u pri tiuj ˆci ci afero a feroj, j, sed se d ne nun.
ˆ * Capitro
II *
15
Malgra˘ u la sablo la maˆsinoj, sino j, ˆciu ciu tirata t irata de du d u bovoj, b ovoj, pli rapide r apide ruliˆ gis gis en la dezerto, ol sur la ˆsoseo. soseo. Apud la unua u nua iris Eunana ˆcagrenita cagrenita kaj meditanta: ˆ oni intencas kial la ministro forprenis de li la komandon de la avangardo? Cu intencas konfidi al li pli altan postenon? Atenda Atendant ntee do nov novan karieron arieron,, kaj eble por trankvi trankvilig ligii la dubojn, kiuj kiuj turmentis turmentis lian koron, li prenis stangon kaj subtenis subtenis la baliston baliston ˆcie, cie, kie la sablo estis pli profunda, a˘ u instigis instigis la Grekojn Grekojn per krio. Sed ili malmu malmulte lte atentis lin. Jam duonhoron duonhor on la taˆcmento cmento iris en la serpentolinia intermonto; kies muroj estis nudaj kaj krutaj, kiam la avangardo avangardo ree haltis. haltis. En ˆci ci tiu loko loko estis alia intermonto, transversa, en kies mezo mez o estis elfosita sufiˆce ce larˆ ga ga kanalo. Kuriero sendita al la ministro kun la sciigo pri la malhelpo, alportis ordonon senprokraste plenigi la kanalon per tero. ˆ Cirka˘ u cent grekaj soldatoj kun pinthakiloj kaj fosiloj rapide eklaboris. Unuj dishakis la ˆstonegojn, stonego jn, aliaj ˆetis la fragmentojn f ragmentojn en la kanalon kaj surˆsutis sut is sablon sab lon.. Subite el la fundo de l’ intermonto eliris homo kun pintohakilo, kiu havis formon de cikonia kolo kun beko. Tio estis egipta kamparano, maljuna, tute nuda. nu da. Moment Momenton on kun plej granda granda miro miro li rigardis rigardis la laboron laboron de la soldatoj, soldatoj, poste subite li saltis inter ilin, kriante: — Kion vi faras, idolist idolistoj, oj, tio ja estas kanal kanalo?. o?. . . — Kaj vi, kiel vi kuraˆgas gas insulti insulti la soldatojn de lia sankteco? — demandis lin Eunan Eunana, a, jam ˆceestanta ceest anta tie. — Mi vidas, ke vi devas esti Egiptano altranga — respondis la kamparano — mi do respondos al vi, ke la kanalo apartenas al potenca sinjoro: li estas ekonomo de la skribisto de tiu, kiu portas la ventumilon de lia ekscelenco la ˆ de Memfiso. Gardu do vin, ke malfeliˆ nomarho malfeliˆco co ne trafu vin!. . . Ili ne komprenis liajn vortojn, sed la tono mirigis ilin. — Ili da˘ urigas! urigas! — diris la kamparano kamparano kun pligrandiˆ ganta ganta teruro. — Ve al vi, hundoj! —ekkriis —ekkriis li sin ˆetante etante kun la hakilo hakilo al unu el la soldatoj. La Greko elˆsiris siris la hakilon, kaj ekbatis lin tiel forte je la dentoj, ke sango ekˆsprucis sprucis el la buˆso. so. Kaj poste li revenis al a l la laboro. Duone svenigita svenigita per la bato, la kamparano kamparano perdis la kuraˆ gon kaj komencis petegi: — Sinjoro — diris li — ˆci ci tiun kanalon mi elfosis mem dum dek jaroj, jaro j, tage kaj nokte, eˆc en la festoj! festo j! Nia sinjoro promesis, ke se mi sukcesos sukcesos alkonduki alkonduki akvon al ˆci ci tiu valeto, li l i faros faro s min terkult t erkulturist uristoo sur gi, gˆi, donos al mi la kvinonon ˆ vi a˘ da riko rikolt ltoo kaj don donaco acoss la libero liberon. n. . . Cu u das?. udas ?. . . La liber liberon on al mi kaj kaj al miaj tri infanoj!...Ho dioj!... Li levis la manojn al la ˆcielo cielo kaj ree sin turnis al Eunana: — Ili min ne kompr komprenas enas,, ˆci ci tiuj tiuj transma transmaraj raj barbuloj, barbuloj, idoj de hu hundoj, ndoj, fratoj fratoj de Feni Fenician cianoj oj kaj Hebreoj! Hebreoj! Sed vi, sinjoro sinjoro,, vi a˘ uskultos uskultos mian peton
ˆ * Capitro
II *
16
. . . De dek jaroj, jaroj, kiam kiam la aliaj aliaj iris iris al la foiro foiro a˘ u dancado a˘ u sankta procesio, mi ˆsteliris steliris en ˆci ci tiun negastaman intermonton. Mi ne iris al la tombo de mia patrino — mi fosis; mi forgesis pri la mortintoj, por doni al miaj infanoj kaj al mi mem liberon kaj teron almena˘u unu tagon anta˘ u la morto...Estu miaj atestantoj, ho dio j, kiom da fojoj fo joj surprizis surprizis min ˆci ci tie la nokto!. . . Kiom da fojoj mi a˘udis udis ˆci ci tie la plendajn voˆ voˆcojn cojn de hienoj kaj vidis la verdajn verdajn okulojn de lupoj! Sed mi ne forkuradis, ˆcar car kien mi povus forkuri, kiam sur ˆciu ciu vojeto vo jeto atendis aten dis min la teruro te ruro,, kaj en ˆci ci tiu ti u kanalo la liberec lib erecoo tenis ten is min je la piedoj?. piedo j?. . . Foje, tie, post p ost ˆci ci tiu breˆco co venis renkonte al mi leono, la faraono de ˆciuj ciuj besto j. Mi ekgenuis anta˘ antau˘ li kaj, kredu al mi, mi diris la jenajn vortojn: “Sinjoro, ˆcu cu vi bonvolus min manˆ gi?. g i?. . . Mi ja estas estas nur nur sklav sklavo!” o!” La rabema rabema leono ekkompatis min; la lupo evitis min, eˆc la perfidema j vesperto j indulgis mian, malfeliˆcan can kapon, kaj vi Egiptano. . . La kamparano amparano eksile eksilent ntis: is: li rimarki rimarkiss la proksim proksimiˆ iˆ gantan gantan sekvantaron de la ministro ministro Herhor. Herhor. La ventumi ventumilo lo montris montris al li, ke tio estas altrangul altrangulo, o, la pantera pan tera felo — ke tio estas estas pastro. pastro. Li do kuris kuris al li, ekgenuis ekgenuis kaj tuˆ tuˆsis sis la sablon per la kapo. — Kion vi volas, homo? — demandis la ministro. — Lumo de la suno, a˘ uskultu uskultu min; min; — ekkriis ekkriis la kampara kamparano. no. — Estu neniu gemo gˆemo en via ˆcambro cambro kaj la malfeliˆ malfeliˆco co ne iru post vi! Nenio malhelpu viajn agojn kaj la fluo ne forportu vin, kiam vi veturos sur Nilo al la alia bordo... — Mi demandas, kion vi volas? — ripetis la ministro. — Grandanima sinjoro, — da˘urigis urigis la kamparano — gvidisto sen kapricoj, vi venkas la malveron kaj kreas la veron, vi, kiu estas la patro de la malfel malfeliˆ iˆ culo, culo, la edzo de la vidvino, vidvino, la vesto de la orfo. . . Permes Permesu u al mi disdisporti vian nomon, kiel la leˆgon gon de la lando. lando. . . Permes Permesu u al via nomo pasi inter inter 1 miaj miaj lipoj lipoj.. . . A˘ uskult uskultu u kaj faru la juston, juston, plej nobla nobla el la noblaj. noblaj. . . — Li volas, ke oni ne plenigu la kanalon — diris Eunana. La ministr ministroo levis levis la ˆsultrojn sultrojn kaj ekiris ekiris al la kanalo, analo, sur kiu oni metis metis tabulon. La malesperinta kamparano kaptis lin je la piedoj. — For For kun tio!. . . — ekkriis la ministro, forpaˆsante sante kvaza˘ u de l’ mordo de vipero. La skribisto Pentuer deturnis la kapon, lia malgrasa vizaˆ go go havis grizan koloron. Sed Eunana E unana kaptis la kamparanon je la nuko, kaj ne pov p ovante ante forˆsiri siri lin de la piedoj de l’ ministro, ministro, alvoki alvokiss soldatojn. soldatojn. Post Post momen momento to lia eksceekscelenco liberigita, transiris la kanalon, kaj la soldatoj forportis la kamparanon preska˘ u en la aero aero al la fino de la taˆ taˆcmen c mento. to. Ili Ili don donis is al li kelkd kelkdek ekon on da pugnobatoj, pugnobato j, kaj la suboficiro sub oficirojj ˆciam ciam armita j per pe r kanoj kalkulis al li kelkdekon da bastonoj kaj fine ˆetis etis lin apud la eniro en la intermonto intermonton. n. 1
La babilado de la kamparano estas a˘ utentika. utentika.
ˆ * Capitro
II *
17
Batita, sanganta kaj terurita, la mizerulo momenton sidis sur la sablo, frotis la okulojn kaj subite salte leviˆginte, ginte, komencis komenci s forkuri for kuri al la ˆsoseo, soseo , ˆgemante: gemante: — La tero englutu englutu min!. min!. . . Malbeni Malbenita ta estas la tago, tago, en kiu kiu mi ekvidi ekvidiss la lumon, lumon, kaj la nokto nokto en kiu mi diris: diris: “Homo “Homo naskiˆ naskigis...” gˆis...” En la mantelo de la justeco justeco ne ekzistas ekzistas eˆc un unu u peco por p or la sklavoj. sklavoj. La dioj ne rigardas rigardas tian kreaˆ kreaˆon, kiu havas havas manojn nur por la laboro, bu buˆˆson son nur por la ploro, kaj dorson dorson por la bastonoj. bastonoj. Ho morto, morto, cindrig cindrigu u mian korpon por ke tie, tie, sur la kampoj de Oziriso, mi ne renaskiˆgu g u skla sklavo vo.. . .
LA FARAONO
18
ˆ Capitro III Spiregante de kolero la princo Ramzes grimpis sur la monteton, kaj post li Tutmozis. La elegantulo havis la perukon anta˘ uo posten, lia barbo defalis, li uo do portis gin ˆgin en la mano; malgra˘ u la laciˆgo go li estus pala, se la ruˆgo go ne kovrus lian vizaˆgon. gon. Fine Fine la princo princo haltis haltis sur la supro. supro. De la interm intermon onto to flugis al ili la krioj krioj de la soldataro kaj la bruo de la ruliˆ gantaj gantaj balistoj; anta˘ u ili kuˆsis sis la vasta ˆ lando Gosen, baniˆganta ganta en la briloj de la suno. Sajnis, ke tio ne estas tero, sed ora nubo, sur kiu la sonˆ goj goj pentris pejzaˆ gon per koloriloj el smeraldoj, gon arˆgento, gento, rubenoj, perloj kaj topazoj. topazoj. La kronprinco etendis la manon. — Rigardu — ekkriis ekkriis li al Tutmozis — tie devas esti mia tero, kaj ˆci ci tie mia armeo. armeo. . . Kaj tie plej altaj konstr konstrua uaˆˆoj oj estas estas la palacoj de l’ pastroj, kaj ˆ oni povas toleri tion? ˆci ci tie — plej alta estro de la armeo estas pastro!. . . Cu ˆ — Ciam estis tiel — respondis Tutmozis, malkuraˆge ge rigard rig ardante ante ˆcirka˘ cir ka˘ ue. ue. — Tio estas malvera! malvera ! Mi ja konas la historion histo rion de d e ˆci ci tiu lando, lando , kaˆsitan sitan por vi. Estroj Estroj de la armeoj kaj kaj de l’ oficistoj oficistoj estis sole sole la faraonoj, faraonoj, a˘ u almena˘ u la plej energiaj energiaj el ili. Ili ne pasigis pasigis la tagojn farante farante oferojn oferojn a˘ u preˆ gante, gante, sed regante reg ante la ˆstaton sta ton.. — Se tia estas la volo de lia sanktec sankteco. o. . . — interromp interrompis is Tutmo Tutmozis zis.. ˆ — Ne estas la volo de mia patro, ke la nomar hoj regu despote en siaj ˆcefurbo cefurbo j, kaj ke la etiopia vic-reˆ go sin opinias egala al la reˆgo go go de l’ reˆ goj. g oj. Kaj ne povas esti volo de mia patro, pa tro, ke lia armeo ˆcirka˘ cirka˘ uiras du orajn skarabojn, tial ke la ministro de l’ milito estas pastro. — Li estas granda batalisto!. batalisto!. . . murmuretis murmuretis Tutmozis Tutmozis pli kaj kaj pli senkuraˆ senkuraˆ ge. ge. ˆ — Kia batal batalist isto!. o!. . . Car li venkis plenmanon da libiaj rabistoj, kiuj devas forkuri nur ekvidinte la jakojn de la egiptaj soldatoj? Sed rigardu, kion faras niaj najbaroj. Izraelo malfruas kun la tributo kaj pagas malpli kaj malpli. La ˆ ruza Feniciano enicia no ˆciujare ciuja re repre r eprenas nas kelke da ˆsipo sip o j el nia eskadro. e skadro. Kontra˘ Kontrau˘ Hetoj, oriente, oriente, ni estas devigataj devigataj havi preta grandan armeon, kaj ˆcirka˘ cirka˘ u Babilono kaj Ninivo bolas movado, kiun oni sentas en la tuta Mezopotamio.
ˆ * Capitro
III *
19
Kaj kia estas estas la definitiv definitivaa rezulta rezultato to de la regado de l’ pastroj? pastroj? La jena: mia praavo havis 100 mil talentojn da jara enspezo kaj 160 mil soldatojn, mia patro havas apena˘ u 50 mil talentojn kaj 120 mil soldatojn. Kaj kia kia estas estas la armeo! armeo!.. . . Se ni ne havus havus la grek grekan korpus orpuson, on, kiu tenas ilin en ordo, kiel la hundo la ˆsafojn, safojn , jam hodia˘ hodiau˘ la egiptaj soldatoj obeus nur ˆ la pastrojn, kaj la faraono ne diferencus de simpla nomarho. — De kie vi scias scias tion?. tion?. . . De kie venas venas tiaj pensoj? — miris miris Tutmo Tutmozis zis.. ˆ — Cu mi ne devenas de la gento de l’ pastroj! Ili ja instruis min, kiam mi ne estis ankora˘ u kronprinco. kronprinco. Oh, kiam mi fariˆ fariˆ gos faraono, post mia patro, kiu gos vivu eterne, eterne, mi metos metos sur iliajn iliajn nukojn mian piedon piedon en fera sandalo. sandalo. . . Anta˘ u tio mi etendos mian manon al iliaj trezorejoj, kiuj estis ˆciam ciam plenaj; sed kiuj de l’ tempo de Ramzes Ra mzes Granda Grand a komencis ˆsveli sveli kaj hodia˘ h odia˘ u estas tiel dikaj de oro, ke post ili oni ne vidas la trezorejon de l’ faraono. — Ve al mi kaj vi!, — sopiris Tutmozis. — Vi havas intencojn, sub kiuj kurbiˆgus gus ˆci ci tiu monteto, se gi gˆi a˘ udus udus kaj kaj kompre komprenu nuss ilin. ilin. Kaj kie estas viaj fort fortoj? oj?.. . . help helpan antoj toj?. ?. . . sold soldat atoj? oj?.. . . Kon Kontra˘ tra˘ u vi stariˆgos gos la tuta popolo, kondukata dukata de la potenca potenca kasto. kasto. . . kaj kun vi? vi? La princo princo a˘ uskultis uskultis kaj ekmeditis. ekmeditis. Fine li respondis: — La armeo. — Granda parto sekvos la pastrojn. — La greka korpuso. — Barelo da akvo en Nilo. — La oficistoj. — Duono apartenas al ili. Ramzes malˆgoje goje balancis la kapon kaj eksilentis. De la supro supro ili malsup malsupreni reniris ris sur nu nuda da kaj ˆstonple stonplena na dekliv deklivoo al la alia alia flanko de la altaˆ altaˆo. Subite Tutmozis, kiu iris anta˘ ue, ue, ekkriis: ekkriis: ˆ — Cu sorˆ sorˆco co frapis frapis miajn okulojn?. okulojn?. . . Rigardu Rigardu,, Ramzes! Ramzes!.. . . Inter Inter ˆci ci tiuj ˆstonego stone gojj estas ja kaˆ kaˆsita sita dua Egipto! Egipt o! — Kredeble tio estas bieno de pastro, kiu ne pagas imposto imp ostojn, jn, — maldolˆce ce respondis la princo. ˆ iliaj piedoj, en la fundo kuˆsis Ce sis fruktodona valo, kiu havis formon de forko, kies dentoj estis kaˆsitaj sitaj inter la ˆstonoj. stono j. En unu angulo ang ulo oni vidis kelke kelke da dometoj por la servistoj kaj belan dometon de la posedanto a˘ u administranto stranto.. Tie kreskis kreskis palmoj, vinberuj vinberujoj, oj, oliv olivarboj, figujoj figujoj kun radikoj radikoj en la aero, cipresoj, eˆc junaj baobaboj. En la mezo fluis akva strio, sur la deklivoj de l’ altaˆoj o j ˆciun ciun kelkcenton da paˆsoj so j oni vidis malgranda malgra ndajn jn lageto laget o jn. Malsuprenirinte inter la vinberejoj, plenaj de maturaj fruktoj, ili eka˘ udis udis virinan virina n voˆcon, con, kiu vokis a˘u pli ˆguste guste kantis per melankolia tono: — Kie vi vi estas, mia mia kokineto kokineto?? respondu, kie vi estas estas mia plej plej amata?. amata?. . . Vi forkuris de mi, kvankam mi mem donas al vi akvon kaj nutras vin per tiel pura pura greno, greno, ke sopiras sopiras la sklav sklavoj. oj. . . Kie Kie vi estas estas?. ?. . . respon respondu! du!.. . . Ne forges forgesu, u,
ˆ * Capitro
III *
20
ke la nokto surprizos vin kaj vi ne retrovos retr ovos la domon, kie ˆciuj ciuj servas al vi; a˘ au˘ alflugos de la dezerto flavruˆ ga ga vulturo kaj disˆsiros siros vian koron. Tiam vi vane vok vokados ados vian vian sinjori sinjorinon, non, kiel nun mi vin. vin. . . Respondu, Respondu, alie mi ekkole ekkoleros ros kaj foriros, kaj vi devos sekvi min piedire. La kanto proksimiˆgis gis al la vojaˆgantaj. gantaj. La kantantino estis kelke da paˆsoj so j de ili, kiam Tutmozis, enˆsovinte sovinte la kapon inter la arbeto a rbeto jn, ekkriis: — Rigardu, Ramzes, ˆcarma carma knabino?. knabino ?. . . La princo anstata˘ u rigardi saltis sur la vojeton kaj baris la vojon al la kantantino. Efektive ˆsi si estis bela b ela knabino kun grekaj tra jtoj jto j kaj vizaˆ go go kvaza˘ u el eburo. Sub la vualo, kiu kovris la vizaˆgon, gon, pendis p endis riˆcaj, caj, nigraj nigra j haro j, ligita j ˆ havis en nodo. Si havis blankan blankan longan veston, kiun ˆsi levis de unu flanko per la mano; sub la diafana ˆstofo oni vidis ˆsiajn virgajn brustojn, brusto jn, similajn al pomo p omoj. j. — Kiu vi estas, knabino? — ekkriis Ramzes. Malaperis la minacaj sulkoj de lia vizaˆ go, go, liaj okuloj ekbrilis. — Ho Jeho Jehov vo!. o!. . . patro patro!. !. . . — krii kriiss ˆsi s i terur terurita ita kaj halt haltis is senmo senmov ve sur sur la vojeto. Sed post pos t momento m omento ˆsi trankviliˆ trank viliˆgis, gis, kaj ˆsiaj veluraj okuloj ree rigardis kun la kutima kutim a dolˆca ca melankolio. melan kolio. — Kiel vi venis venis ˆci ci tien?. . . — demandis demandis ˆsi la princon per iom tremanta tremanta voˆ voˆco. co. — Mi vidas, ke vi estas soldato, kaj al la soldatoj estas malpermesite malpermesite enir en irii ˆci ci tien ti en.. — Kial malpermesite estas? ˆ tio estas tero de granda sinjoro, — Car sinjoro, Sezotri Sezotris. s. . . — Oh, oh! — ridetis Ramzes. — Ne ridu, ˆcar car vi tuj paliˆgos. gos. Sinjoro Sezotris estas skribisto de sinjoro ˆ de Memfiso. ˆ Haires, kiu portas la ventumilon super lia ekscelenco, nomarho — Oh, oh!. oh!. . . — ripetis Ramzes, Ramzes, seninterr seninterrompe ompe ridante. ridante. — Viaj vortoj estas malrespektaj — diris la knabino sulkigante la brovojn. — Se mi ne legus bonecon sur via vizaˆ go, mi pensus, ke vi estas greka dungato go, a˘u bandito. — Ankora˘ u ne, sed iam li eble fariˆgos gos plej granda bandito, kiun portis la tero — intermetis la eleganta Tutmozis, ordigante la perukon. — Kaj vi, vi sendube estas dancisto — respondis la knabino kuraˆ giˆ giˆginte. ginte. — Oh, mi estas eˆc certa, ke mi vidis vin en la foiro en Pi-Bailos: Pi-Bailos: vi sorˆ cis cis serpen serpentojn tojn.. . . Amba˘ u junuloj gaje ekridis. — Ka j kiu vi estas? — demandis Ramzes la knabinon, prenante ˆsin sin je la mano, kiun ˆsi si retiris. retir is. — Ne estu tiel kuraˆga, ga, mi estas Sara, filino de Gedeon, administranto de ˆci ci tiu ti u bieno bie no.. — Hebreino? — demandis Ramzes, kaj nubo pasis sur lia vizaˆgo. go.
ˆ * Capitro
III *
21
ˆ vi pensas, ke He— Ne grave grave,, ne grave grave.. . . — ekkrii ekkriiss Tutm Tutmozi ozis. s. — Cu breinoj breinoj estas estas malpli malpli dolˆcaj caj ol Egiptani Egiptaninoj?. noj?. . . Ili estas nu nurr pli modestaj kaj malfacilaj, ka j tio aldonas al ilia amo specialan sp ecialan ˆcarmon. carmon. — Vi do estas estas idoli idolist stoj oj — diri diriss Sara Sara kun kun memr memresp espekt ekto. o. — Ripoz Ripozu, u, se vi estas lacaj, deˆ deˆsiru siru vinberojn kaj foriru kun Dio. Niaj servistoj servistoj ne volonte akceptas tiajn gastojn. ˆ volis foriri, Si for iri, sed Ramzes retenis ˆsin. — Haltu. . . Vi plaˆcas cas al mi, vi ne povas povas tiel nin forlasi. — Malbona Malb ona spirito ekposedis vin. Neniu en ˆci ci tiu valo kuraˆ gus gus tiel paroli al mi. mi. . . — indig indigni niss Sara. Sara. — A˘uskultu, uskultu, — interrompis interrompis Tutmozis Tutmozis — ˆci ci tiu junulo junulo estas oficiro de la pastra regimento Ptah kaj skribisto de skribisto de tia sinjoro, kiu porˆ Habu tas ventumilon super la portanto de l’ ventumilo de l’ nomar ho Habu.. — Sendube li estas oficiro — respondis Sara, medite rigardante rigardante Ramzeson. — Eble li mem estas granda sinjoro?. . . — aldonis ˆsi si metante unu fingron sur la buˆson. — Kiu ajn mi estas, via beleco superas mian rangon — diris li subite. — Sed diru al mi, ˆcu cu vere vi. . . manˆ gas gas porka p orkaˆˆon?. . . Sara rigardis lin ofendite, kaj Tutmozis diris: — Oni tuj vidas, ke vi ne konas Hebreojn. Eksciu do, ke Hebreo preferus morti, ol manˆgi gi porka porkaˆon, on, kiun cetere mi ne trovas trovas plej malbona. . . — Sed vi mortigas la katojn? — insistis Ramzes, premante la manojn de Sara kaj rigardante ˆsiajn okulojn. okulojn . — Anka˘ u tio estas estas fabelo. fabelo. . . senhon senhonta ta fabelo! fabelo!.. . . — ekkrii ekkriiss Tutm Tutmozi ozis. s. — Vi povis demandi min pri tio, anstata˘ u diri diri sensenc sensencaaˆojn. . . Mi ja havis havis tri amatinojn amatinojn hebre hebreinojn. inojn. . . ˆ nun vi diris la veron, sed nun vi mensogas — interrompis lin Sara. — Gis — Hebreino neniam estos esto s ies amatino! — aldonis ˆsi si fiere. — Eˆc amatino de skribisto de tia sinjoro, kiu portas la ventumilon super sup er ˆ la nomarho de Memfiso? Memfiso?.. . . — demandis demandis Tutmo Tutmozis zis per moka moka tono. — Eˆc. c. . . — Eˆc amatino de la sinjoro, kiu portas la ventumilon? Sara ˆsanceliˆ sanceliˆ gis, gis, sed respondis: — Eˆc. ˆ ˆ do ne fariˆgus — Si gus amatino de l’ nomarho... La knabino mallevis mallevis la manojn. Mire ˆsi si rigardis la junulojn junulojn unu post la alia; ˆsiaj sia j lipo j tremis, tremi s, ˆsiaj sia j okulo o kulojj vualiˆ v ualiˆgis gis de larmoj. — Kiu vi estas?. estas?. . . demandi demandiss ˆsi si kun timo. — Vi venis venis de l’ montoj, montoj, kiel kiel vojaˆ gantoj, gantoj, kiuj petas panon panon kaj kaj akvon. . . Sed vi parolas parolas al mi, mi, kiel plej plej grandaj sinjoroj. sinjoroj. . . Kiu vi estas?. estas?. . . Via glavo glavo — ˆsi si turnis turnis sin al Ramzes Ramzes — estas ornamita per p er smeraldo j, kaj sur la kolo vi havas ˆcenon cenon tian, kian ne posedas en sia trezorejo eˆc nia sinjoro, la grandanima grandanima Sezotris. Sezotris. . .
ˆ * Capitro
III *
22
— Prefere Pre fere respondu resp ondu al mi, ˆcu cu mi plaˆcas cas al a l vi? — demandis dema ndis insiste i nsiste Ramzes, Ramze s, premante ˆsiajn manojn mano jn kaj ame rigardante ˆsiajn siajn okulojn. okulo jn. — Vi estas bela, kiel la anˆgelo gelo Gabrielo, sed mi timas vin, ˆcar car mi ne scias, kiu vi estas. Subite post la montoj eksonis trumpeto. — Oni vokas vin — ekkriis Tutmozis. — Kaj se mi estus same granda granda sinjoro, sinjoro, kiel via Sezotris Sezotris?. ?. . . — demandis demandis la princo. — Tio estas estas ebla. . . — murmu murmureti retiss Sara. ˆ de Memfi — Kaj se mi portus la ventumilon super la nomarho Memfiso so?. ?. . . — Vi povas povas esti eˆc tiel granda. granda. . . Ie sur la monteto monteto la trumpeto trumpeto eksonis eksonis duan fojon. — Ni iru, Ramzes! — insistis Tutmozis terurita. — Kaj se mi estus estus.. . . la kronpri kronprinc nco, o, ˆcu c u vi venu venus, s, knabi knabino, no, al mi?. mi?. . . — demandis la princo. — Ho Jehovo!. Jehovo!. . . — ekkriis ekkriis Sara kaj kaj falis falis sur la genuojn. genuojn. Nun en diversaj diversaj punktoj la trumpetoj ludis alarman alvokon. ˆ vi ne a˘ — Ni kuru!. kuru!. . . — kriis kriis malespe malespere re Tutm Tutmozi ozis. s. — Cu udas udas la alarmon?... La kronpri kronprinco nco rapide rapide demetis demetis la ˆcenon cenon de sia kolo kolo kaj surmeti surmetiss gin ˆ al Sara. — Donu gin gˆin al via patro — diris li — mi aˆcetas cetas vin de li. Adia˘ u.. u .. . Li pas pasiie kisi ki siss ˆsian si an bu buˆˆson, so n, kaj, ka j, ˆsi si ˆcirka ci rka˘ upremis u˘premis lia jn piedo jn. Li sin elˆ e lˆ siris, siris, forkuris forku ris kelke da paˆsoj, so j, poste pos te revenis kaj ree karesis per kisoj kiso j ˆsian belan bela n vizaˆgon gon kaj ˆsiajn sia jn korvajn harojn, kvaza˘ u ne a˘ udante la senpaciencajn alvokojn de la armeo. udante — En la nomo de lia lia sankteco la faraono, faraono, mi alvok alvokas as vin, iru kun kun mi!. . . — ekkriis Tutmozis kaj kaptis la princon je la mano. Ili ekkuris ekkuris galope galope al la sono de la trumpetoj. trumpetoj. Ramzes Ramzes de tempo al tempo ˆsan sa nceli ce liˆgis gˆis kiel kiel ebria ebria kaj turni turniss la kapon kapon.. Fine Fine ili komenc omencis is grimpi grimpi sur la kontra˘ uan uan monteton. monteton. — Kaj ˆci ci tiu homo — pensis Tutmozis — volas volas batali kontra˘ u la pastroj!...
LA FARAONO
23
ˆ Capitro IV La kronprinco kaj lia kunulo kuris preska˘ u kvaronon da horo sur la ˆstonega stonega dorso de la monteto, de pli kaj pli proksime a˘udante udante la trumpetojn, kiuj pli kaj pli la˘ ute ludis la alarmon. Fine ili venis al loko, de kie per unu ekrigardo ute oni povis pov is ˆcirka˘ cir ka˘ upreni upreni la tutan landon. Maldekstre kuˆsis sis la ˆsoseo, soseo, post kiu oni vidis klare la urbon Pi-Bailos, la starantajn post gi gˆi regimentojn de la kronprinco kaj grandan polvan nebulon, kiu pendis pen dis super supe r la malamiko, marˆsanta santa de l’ oriento. Dekstre larˆ ge ge malfermis sian fa˘ ukon la intermonto, sur kies mezo la greka regimento trenis la militajn ukon maˆsinojn. sino jn. Ne malproksime malpr oksime de la ˆsoseo ˆci ci tiu intermonto intermo nto kunfluiˆ kunflu iˆ gis gis kun alia, pli larˆga, ga, kiu iris de la fundo de l’ dezerto. En tiu punkto estis io eksterordinara. eksterordinara. La Grekoj Grekoj kun la maˆ maˆsinoj sinoj staris senmovaj ne malproksime de l’ punkto de l’ kuniˆgo go de la du intermontoj; kaj sur ˆci ci tiu punkto mem, inter inter la stabo de l’ kronprinco kronprinco kaj la ˆsoseo, soseo, staris kvar densaj vicoj de iu alia armeo, kvaza˘ u kvar bariloj kun superstarantaj brilantaj lancoj. Malgra˘ u la tre kruta kruta vojo, la princo princo galope galope kuris kuris malsupr malsupren en al sia taˆ taˆccmento, gis gˆis la loko kie staris la milita ministro, ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de oficiroj. — Kio okazis okazis?. ?. . . — kriis kriis li minace. minace. — Kial vi trumpeta trumpetass alarmon, alarmon, ansanstata˘ u marˆ ma rˆsi? si ? — Ni estas fortranˆcitaj cita j — diris Herhor. — Kiu?...per kiu?... — Nia taˆcmento, cmento, per tri regimentoj regimentoj de Nitager, Nitager, kiuj venis el la dezerto. — Tie do, proksime de la ˆsoseo, soseo, staras la malamiko? — Staras la nevenkebla Nitager mem. ˆ Sajnis, ke en tiu momento la kronprinco freneziˆ gis. gis. Lia buˆso so kurbiˆ kurbi gis, gˆis, la okuloj eliris el la orbitoj. Li eltiris la glavon kaj kurante al la Grekoj li kriis per ra˘ uka uka voˆco: co : — Sekvu min kontra˘ u tiuj, kiuj baris al ni la vojon. — Vivu Vivu eterne, eterne, erpatre! erpatre! — ekkrii ekkriiss Pa Patrok troklo, lo, anka˘ anka˘ u eltirante la glavon. ˆ — li turnis sin al la soldatoj. — Ni montru al la — Anta˘ uen, u en, idoj de Ahilo egiptaj egiptaj bovinis bovinistoj, toj, ke ne estas permesite permesite haltigi haltigi nin!. . .
ˆ * Capitro
IV *
24
La trumpe trumpetoj toj ekludi ekludiss al la atak atako. La kvar kvar mall mallong ongaj, aj, sed rektaj rektaj gregrekaj vicoj ekkuris anta˘uen. u en. Leviˆ Leviˆ gis polva nebulo kaj krioj por la honoro de gis Ramzes. Post kelke da minutoj la Grekoj troviˆgis gis anta˘ u la egiptaj regimentoj kaj haltis hal tis ˆsancel san celiˆ iˆgante. gante. — Anta˘ uen!. uen!. . . — kriis la kronprinc kronprinco, o, kurante kurante kun la glavo glavo en la mano. mano. La Grekoj Grekoj mall mallev evis is la lanc lancojn. ojn. En la kontra˘ ontra˘ uaj vicoj fariˆgis gis movado, trakuris murmuro, kaj la lancoj anka˘ u malleviˆgis... g is... — Kiuj Kiuj vi estas, estas, frenezul frenezuloj?. oj?. . . — eksoni eksoniss potenca potenca voˆ voˆco co de la kont kontra˘ ra˘ ua flanko. — La kronpri kronprinco! nco!.. . . — respondis respondis Patrok Patroklo. lo. Momento da silento. — Malfermu la vicojn. . . — ripetis la sama potenca voˆco. co. La regimentoj de la orienta armeo malrapide malfermiˆ malfermiˆ gis, kiel peza duona pordego, kaj la greka taˆcmento cmento trapasis. Tiam al la kronprinco proksimiˆgis gis grizhara batalisto en orita armaˆ armaˆo kaj kasko kaj malalte kliniˆginte, ginte, diris: — Vi venkis, venkis, erpatre. erpatre. Sole Sole granda granda armeestr armeestroo tiamani tiamaniere ere eliras el embaembaraso. — Vi estas estas Nitager, Nitager, la plej plej brava brava el la bravaj!. bravaj!. . . — ekkriis ekkriis la princo. En la sama momento venis al ili la milita ministro, kiu a˘udis udis la interparoladon kaj diris per maldolˆca ca tono: — Kaj Ka j se la ˆcefestro cefestro de via armeo estus same sendisciplina kiel la erpatre, kiel ni finus la manovrojn? ˆ ne — Lasu la junan batalis bataliston ton trankvi trankvila! la! — respondis respondis Nitager. Nitager. — Cu sufiˆ cas, cas, ke li montris leonajn ungegojn, kiel konvena konvenass al ido de faraonoj?. . . Tutmozis, utmozis, a˘udante udante kian direkton prenas la interparolado, sin turnis al Nitager: — Kiamaniere Kiamaniere vi estas ˆci ci tie, granda generalo, kiam viaj ˆcefaj cefaj fortoj troviˆ gas gas anta˘ u nia armeo? — Mi sciis, kiel malzorge marˆsas sas la taˆcmento cmento de Memfiso, dum la princo kolektas la regimentojn apud Pi-Bailos. Por ridi do mi volis kapti vin, junaj sinjoroj. sinjoro j. . . Malfeliˆce ce por p or mi, mi renkontis ˆci ci tie la kronprincon, kronprinc on, kiu neebligis miajn planojn. plano jn. Agu tiel ˆciam, ciam, Ramzes, kompreneble kontra˘ u veraj malamikoj. — Kaj se, kiel hodia˘u, u, li renkontos renkontos fortojn, trifoje superantajn superantajn la liajn?. . . — demandis demandis Herhor. — Kuraˆga g a saˆgo g o valoras pli multe, ol la forto — respondis la maljuna genera generalo lo.. — La elefa elefant ntoo estas estas kvin kvindek dekfoje foje pli forta forta ol la homo, homo, tamen tamen gi ˆ cedas al li a˘ u pereas de lia mano. Herhor a˘ uskultis uskultis atente.
ˆ * Capitro
IV *
25
Oni juˆgis gis la manovrojn finitaj. La kronprinco akompanata de la ministro kaj de la kapitanoj forrajdis al la armeo apud Pi-Bailos, salutis la veteranojn de Nitager kaj adia˘ uis siajn regimentojn, ordonante al ili iri orienton kaj uis dezirante al ili sukceson. Poste Pos te,, ˆcirka ci rka˘ uita u˘ita de d e granda gr anda sekvantaro sekvantaro li reiris reir is sur la ˆsoseo soseo Memfison, meze de l’ popolamasoj de la lando Gosen, kiuj en festaj vestoj kaj kun verdaj branˆcoj co j en la manoj salutis la venkinton. Kiam la vojo turniˆgis gis al la dezerto, la amaso maldensiˆ gis, gis, kaj kiam ili venis al la loko, kie la stabo de l’ kronprinco pro la skaraboj eniris en la intermonton, neniu ne niu plu estis sur la ˆsoseo. soseo. Tiam Ramzes faris signon al Tutmozis kaj montrante al li la nudan monteton, murmuretis: — Vi iros iros tien, tien, al Sara. Sara. . . — Mi komprenas. — Ka j vi diros al ˆsia sia patro, ke mi donas al li bienon apud Memfiso. — Mi komprenas. Postmorga˘ u vi havos ˆsin. sin. Post Po st ˆci ci tiu ti u interˆ int erˆsanˆ sa nˆgo go de opinioj, Tutmozis revenis al la armeo, marˆsanta santa post la sekvantaro, kaj malaperis. Preska˘ u kontra˘ u la intermonto, en kiun matene enveturis la militaj maˆsinoj, sino j, kelke da paˆsoj so j de la ˆsoseo soseo kreskis kreski s ne granda, grand a, kvankam maljuna mal juna tamarindo. En ˆci ci tiu loko haltis la avangardo de la princa pr inca sekvantaro. ˆ ni ree renkontos skarabojn? — demandis kun rido la kronprinco. — Cu — Ni vidos — respondis Herhor. Efektive ili ekvidis: sur la malforta arbo pendis nuda homo. — Kion tio signifas? — demandis la princo ekscitita. La adjutantoj kuris al la arbo kaj rekonis la maljunan kamparanon, kies kanalon la armeo ˆsutplenigis sutpl enigis.. ˆ vi — Pra Prave li pendi pendigi giss sin! sin! — kriis kriis inte interr la oficir oficiroj oj Eu Euna nana na.. — Cu kredus, kredu s, ke ˆci ci tiu t iu mizera m izera sklavo kuraˆ ku raˆgis gis kapti lian ekscelencon, la ministron je la pied piedoj! oj!.. . . Ramzes, a˘ udinte udinte tion, haltigis la ˆcevalon. cevalon. Li desaltis desa ltis kaj proksimiˆ gis gis al la funebra arbo. La kamparano pendis kun la kapo etendita anta˘ uen; uen; lia buˆso so estis larˆge ge malferm malfermita ita,, la manplatoj manplatoj turnitaj al la rigardan rigardantoj, toj, la okuloj teruritaj. teruritaj. Li havis aspekton de homo, kiu volas ion diri, sed al kiu ekmankis la voˆ co. co. — Malfeliˆ Ma lfeliˆca! ca! — eksopiris e ksopiris la princo kun kompato. Reveninte al la sekvantaro, li ordonis, ke oni rakontu al li la historion de la kamparano, kaj poste longe rajdis silenta. Anta˘ u la okulo j li havis senˆcese cese la bildon de la memmortiginto, kaj en lian koron penetris la sento, ke maljuste, terure maljuste oni agis kontra˘ u la malestimata sklavo. Tiel maljuste, ke pri tio povis mediti eˆc li, la filo kaj heredonto heredonto de l’ faraonoj.
ˆ * Capitro
IV *
26
La varmego estis mortiga, la polvo sekigis la akvon kaj pikis la okulojn de l’ homoj, kaj bestoj. Oni haltigis la taˆcmenton cmenton por p or mallonga ripozo, kaj dume Nitager da˘ urigis la interparoladon kun la ministro. urigis — Miaj oficiroj — diris la maljuna generalo — ne rigardas sub la piedojn, sed anta˘ uen. Kaj eble tial neniam surprizis min malamiko. uen. — Via ekscelenco rememorigis al mi per viaj vortoj, ke mi devas pagi ˆsuldojn suldojn — respondis resp ondis Herhor Herho r kaj ordonis, ke kolektiˆ gu la oficiroj kaj soldatoj, gu kiuj estis apude. — Kaj nun — diris la ministro — alvoku Eunanan. La oficiro, kovrita de amuletoj, aperis tiel rapide, kvaza˘ u li jam de longe estus atendinta atendinta la alvokon. alvokon. Sur lia vizaˆ go go brilis ˆgojo, gojo, malfacile haltigata de la humileco. humileco. Herhor, ekvidinte anta˘ u si Eunanan, komencis: — Per la volo de lia sankteco post la fino de la manovroj la plej alta komando revenas en miajn manojn. La ˆceestantoj ceestanto j klinis la kapojn. — Anta˘ u ˆcio cio mi devas devas uzi ˆci ci tiun pov p ovon on por la aferoj de l’ justeco. La oficiroj komencis rigardi unu alian. — Eunana — da˘ urigis urigis la ministro — mi scias, ke vi estis ˆciam ciam unu el plej diligentaj oficiroj. — La vero parolas per via buˆso, so, nobla sinjoro — respondis Eunana. — Kiel palmo palmo atenda atendass roson roson,, tiel tiel mi la ordon ordonojn ojn de l’ estroj. estroj. Kaj se mi ne ricevas ricevas ilin, mi estas kiel orfo, vane serˆcanta canta vojon en la dezerto. La oficiroj de Nitager, kovritaj de cikatroj, mire a˘ uskultis la fluan elokventecon uskultis ˆ tiu estos levita super aliajn”. de Eunana kaj pensis: “Ci — Eunana — parolis la ministro — vi estas ne nur diligenta, sed anka˘ u pia; ne nur pia, sed anka˘ u vigla, kiel ibiso ˆce ce la bordo de l’ rivero. La dioj dio j verˆ verˆsis sis sur vin ˆciujn ciujn favorojn: ili donis d onis al vi serpentan prudenton kaj okulojn de vulturo. — Pura vero fluas el la bu buˆˆso so de via ekscelenco — intermetis intermetis Eunana. — Se mi ne posedus mian penetrantan vidadon, mi ne estus rimarkinta la du sank sanktajn tajn skar skarabojn abojn.. . . — Jes — interrompis la ministro, — kaj vi ne estus savinta mian armeon de malpia ago. Por via servo, servo, imitinda imitinda de ˆciu ciu plej pia Egipto, mi donas al vi... La ministro demetis de l’ fingro oran ringon. — Mi donas al vi ˆci ci tiun ringon kun la nomo de l’ diino Mut, kies favoro favoro kaj prudento akompanos vin gis gˆis la fino de via surtera migrado, se vi meritos ilin. Lia ekscelenco ekscelenc o etendis la ringon al Eunana, kaj la ˆceestantoj ceestanto j la˘ laute ˘ aklamis la gloron de l’ faraono kaj brue skuis la armilojn.
ˆ * Capitro
IV *
27
ˆ la ministro restis senmova, Eunana anka˘ Car u ne foriris kaj atente rigardis liajn okulojn, kiel fidela hundo, kiu ricevinte el la mano de l’ mastro unu pecon, svingas la voston kaj atendas. — Kaj nun — rekomencis la ministro — konfesu, Eunana, kial vi ne diris, kien foriris la kronprinco, kiam la armeo pene marˆsis sis tra la intermonto?. . . Via ago estis malbona, ˆcar car ni devis trumpeti alarmon, alarmon, kiam la malamiko malamiko estis proks proksim ime. e. . . — Dioj estas miaj atestantoj, ke mi sciis nenion pri la nobla princo — respondis Eunana kun miro. Herhor skuis la kapon. — Ne eble estas, ke homo kiu, kiel vi, vidas sanktajn skarabojn en la sablo en interspaco de kelkdeko da paˆsoj, soj, ne rimarkis tiel grandan personon, kiel la kronprinco. — Vere mi ne vidis! — sin senkulpigis Eunana, frapante sian bruston. — Cetere neniu ordonis al mi observi la princon. ˆ mi ne liberigi ˆ mi donis — Cu liberigiss vin de la komando komando de l’ avanga avangardo? rdo?.. . . Cu al vi ian okupon? okupon? — demand demandis is la minist ministro. ro. — Vi estis estis tute tute libera libera,, guste gˆuste kiel homo, destinita por observi gravajn gravajn aferojn. Kaj ˆcu cu vi plenumis plenumis vian taskon?. taskon?. . . Vere, por tia kulpo dum la milito milito vi devus devus morti. morti. . . La malfel malfeliˆ iˆ ca ca oficiro paliˆgis. gis. — Sed mi havas por vi patran koron, Eunana — diris la altrangulo -, kaj memorante la grandan servon, kiun vi faris al la armeo rimarkinte la simbolojn de la sankta suno, la skarabojn, mi elektas por vi punon ne kiel severa ministro; sed kiel indulga pastro. Vi ricevos kvindek bastonbatojn. — Via Via eksce ekscele lenco nco.. . . — Eunana, vi sciis esti feliˆca, ca, estu nun brav br avaa kaj akceptu ˆci ci tiun malgrandan admonon, kiel konvenas al oficiro de l’ armeo de lia sankteco. Apena˘ u finis finis Herhor, Herhor, jam la pli altrangaj altrangaj oficiroj oficiroj kuˆ kuˆsigis sigis Euna Eunanan nan en oportuna oportuna loko, loko, apud la ˆsoseo. soseo. Po Poste ste un unu u sidiˆ sidiˆ gis sur lia nuko, alia sur la femuroj kaj du aliaj kalkulis sur lia nuda korpo kvindek flekseblajn kanojn. Li sentima batalisto ne ekˆgemis, gemis, li eˆc kantis soldatan kanton, kanton, kaj post la ceremonio volis leviˆgi g i sen helpo. helpo. Sed liaj liaj dolo doloraj raj piedoj piedoj rifuzi rifuziss obei obei al li. li. Li falis falis,, la vizaˆ vizaˆ go en la sablo, kaj oni devis transporti lin Memfison en go durada veturilo, sur kiu kuˆsante sante kaj ridetante al la soldato j, li meditis, ke ne tiel tie l rapide rap ide ˆsanˆ san giˆ gˆiˆgas gas la vento en Malsupra M alsupra Egipto, Eg ipto, kiel la fortuno fortun o de malfeliˆca ca oficiro. Kiam post mallonga mallonga halto, la taˆ cmento cmento de la kronprinco kronprinco ekmarˆ ekmarˆsis sis anta˘uen, uen, Herhor sidiˆgis gis sur ˆcevalon cevalon kaj rajdante apud lia ekscelenco ekscelenco Nitager, Nitager, parolis kun li pri la aziaj popoloj kaj precipe pri la vekiˆgo go de Asirianoj. Tiam du servistoj de la ministro: la adjutanto adjutanto portanta la ventumilon ventumilon kaj la skribisto Pentuer anka˘ u komencis interparoladon. — Kion vi pensas pri la aventuro de Eunana? — demandis la adjutanto.
ˆ * Capitro
IV *
28
— Kaj Ka j kion vi pensas pensas pri la kampa kamparano rano,, kiu sin pendigis pendigis?? — demandis demandis la skribisto. skribisto. ˆ — Sajnas al mi, ke por la kamparano la hodia˘ ua tago estas la plej bona, ua kaj ka j la ˆsnur snuroo ˆcirka ci rka˘ u˘ la kolo la plej mola, kiun li renkontis dum sia vivo — respondis la adjutanto. Mi pensas anka˘ u, ke de nun Eunana tre zorge observos u, la kronprincon. kronprincon. — Vi eraras — diris Pentuer. — Eunana neniam plu rimarkos skarabon, eˆc, c, tiel grandan kiel bovo. b ovo. Koncerne la kamparanon, ˆcu cu vi ne opinias, ke lia vivo estis tre malfeliˆca, ca, tre malfeliˆca ca sur la sankta egipta tero? — Vi ne konas konas la kamparanojn, amparanojn, jen kial kial vi tiel tiel parolas. parolas. . . — Kaj kiu kiu konas konas ilin ilin pli bone?. bone?. . . — respond respondis is malgaje malgaje la skribi skribist sto. o. — ˆ mi ne kreskis ˆ mi ne vidis, kiel mia patro fosis kaj purigis Cu kreskis inter inter ili?. ili?. . . Cu kanalojn, semis, rikoltis kaj, anta˘u ˆcio, cio, — kiel li pagis la impostojn? Oh, vi ne scias, kia estas la sorto de l’ kamparano en Egipto! — Sed mi scias — respondis la adjutanto — kia estas la sorto de l’ fremdˆ ulo. Mia praavo a˘ u prapraavo estis unu el potenculoj inter Hiksoj, sed restis ˆci ci tie, ˆcar car li ekamis la teron. Kaj kion vi diros: ne nur oni forprenis forpre nis de li la bienojn, sed ankora˘ u sur mi pezas la makulo de la deveno! Vi mem vidas, kion ˆ mi devas toleri de la a˘uto utohtonaj Egiptanoj, kvankam mi havas altan rangon. Kiel do min pov p ovas as kortuˆsi si la sorto de d e l’ egipta kamparano, kiu vidante mian flavan vizaˆgon, gon, ne ne malofte malofte murm murmuras uras sub sub la nazo: nazo: “Idolis “Idolisto!. to!. . . fremdul fremdulo!. o!. . . ” La kamparano estas nek idolisto, nek fremdulo. — Li estas nur sklavo — intermetis la skribisto. — Sklavo, kiun oni edzigas, eksedzigas, batas, vendas, vendas, iafoje mortigas, mortigas, kaj al kiu oni ˆciam ciam ordonas labori, promesante favore, ke eˆc en la alia mondo li estos sklavo. sklavo. La adjutanto levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Vi estas stranga, malgra˘ u via vi a saˆ sa ˆgo! go! — diris dir is li. li . — Vi ja vidas, ke ˆciu ciu el ni okupas postenon — malaltan, malpli malaltan a˘ u tre malaltan, sur kiu li ˆ vin ˆcagrenas devas labori. Cu cagrenas tio, ke vi ne estas faraono kaj ke via tombo ne estos piramido?. piramido?. . . Vi tute ne pensas pri tio, ˆcar car vi komprenas, ke tia estas la ˆ plenumas sian devon: la bovo plugas, la azeno portas ordo de l’ mondo. Ciu la vojaˆgantojn, gantojn, mi ventumas lian ekscelencon, vi pensas kaj memoras por li ˆ ne estas do kaj la kamparano kulturas la teron kaj pagas la impostojn. Cu indiferente por ni, ke ia bovo naskiˆgas gas Apiso, kiun oni honoras, kaj ia homo ˆ naskiˆgas gas faraono a˘ u nomarho? — Oni detruis detruis al tiu kampar kamparano ano lian dekjaran dekjaran laboron. laboron. . . — murm murmuret uretis is Pentuer. — Kaj ˆcu cu vian vian laboron laboron ne detruas detruas la minist ministro?. ro?. . . — demandis demandis la adjuadjutanto. tanto. — Kiu scias, ke vi regas la ˆstaton, staton, ne lia ekscelenco ekscelenco — Herhor?. . . — Vi eraras eraras — diri diriss la skribi skribist stoo — li efekti efektive ve regas regas.. Li havas havas la povon, von, la volon, volon, mi nur la scion. . . Cetere, Cetere, oni ne batas min, nek vin, vin, kiel tiun tiun kamparan amparanon. on. . .
ˆ * Capitro
IV *
29
— Sed oni batis Eunanan, kaj ni anka˘ u povas ion ricevi. ricevi. Oni do devas devas esti kuraˆga g a kaj ˆgui gui la sorton, kiun oni destinis por la homo. Tiom pli, ke kiel vi scias, nia animo, la senmorta Ka, puriˆgante gante iom post iom, suriras pli kaj pli altajn ˆstupojn kaj post miloj a˘ u milionoj da jaroj perdiˆ gas, gas, disfluiˆgas gas kune kun la animoj de l’ faraonoj kaj sklavoj; sklavoj; eˆc kune kun la dioj en la sennoma, sennoma, ˆciopova ciop ova patro pat ro de la vivo. — Vi parolas kiel pastro — respondis Pentuer Pentuer maldolˆce. ce. — Mi, ne vi, devus devus posedi tian tian serenecon serenecon!. !. . . Sed anstata˘ anstata˘ ue mi havas doloron en la animo, ˆcar car mi sentas la mizeron de milionoj da estaˆ estaˆoj. oj . . . — Kiu devigas vin? ˆ estas kiel valo inter montoj, kiu ne povas — Miaj okuloj kaj mia koro. Gi ˆ silenti, kiam ˆgi g i a˘ udas krion, kaj respondas per eho. udas — Kaj mi diras al vi, Pentuer, ke vi pensas tro multe pri danˆgeraj geraj aferoj. Oni ne povas senpune senpu ne paˆsi si sur la deklivoj deklivo j de l’ orienta j montoj, monto j, ˆcar car ˆciuminute ciuminut e oni povas rulfali; nek vagi en la okcidenta dezerto, kie kuras malsataj leonoj ˆ kaj furiozas la hamsino. Dume la brava brava Eunana, kuˆ kuˆsante sante en la veturilo, veturilo, kiu nur duobligis duobligis liajn dolorojn, postulis manˆgaˆ gaˆon kaj trinkaˆ trinkaˆon, on, por montri, kiel brava li estas. estas . Kaj Ka j kiam li formanˆgis gis sekan kukon frotitan per ajlo kaj eltrinkis acidan bieron el longforma longforma vazo, li petis la veturigisto veturigiston, n, ke li forpelu muˆ muˆsojn sojn de lia vundita vundita korpo. Kuˆsante sante tiel sur sakoj sa koj ka j pakoj, pako j, en e n krakanta veturilo, la vizaˆ go go turnita al la tero, la malfeliˆca ca Eunana komencis per p er gemanta gˆemanta voˆco co kanti la l a malfacilan malfac ilan sorton sorton de malaltrang malaltrangaa oficiro: oficiro: “Kial “Kial vi diras, diras, ke estas estas pli bone esti oficiro oficiro ol skribisto? skribisto? Venu kaj rigardu rigardu miajn bluajn bluajn striojn striojn kaj fenditan fenditan korpon korpon kaj dume mi rakontos al vi la historion de l’ turmentata oficiro.” Mi estis ankora˘ u juna knabo, kiam oni alportis min en la soldatejon. Por la matenmanˆgo go mi ricevadis pugnon en la ventron tiel forte, ke tio na˘ uzis uzis min, por la tagmanˆgo go pugnon en la okulon tiel, ke mia bu buˆˆso so fendiˆ gis, kaj vespere mia kapo jam estis kovrita de vundoj kaj preska˘ u frakasita. Venu, mi rakontos al vi, kiel mi vojaˆgis gis Sirion. Mi devis porti la manˆ gaˆon kaj ka j trin tr inka kaˆˆon o n sur su r mia j ˆsult su ltro roj, j, ˆsarˆ sa rˆ gita kiel azeno. Mia kolo rigidiˆgis, gita gis, kiel kolo de azeno, azeno, kaj la verteb vertebroj roj kraki krakis. s. Mi trinki trinkiss putran putran akvon akvon kaj anta˘ anta˘ u la malamiko mi estis kvaza˘ u kaptita birdo. Mi revenis revenis Egipton, Egipton, sed tie mi estas kiel arbo, kiun mordas vermo. vermo. Pro plej malgranda bagatelo oni kuˆsigas sigas min sur la tero kaj batas kiel papiruson, tiel ke mi estas preska˘u rompita de la bastonoj. Mi estas malsana malsana kaj mi devas devas kuˆsi, si, oni o ni devas d evas min veturigi, veturig i, kaj ka j dume du me mia mi a servist se rvistoo ˆstelas stela s mian mia n mantelon ma ntelon kaj forku forkuras ras.. . . Tial, ho skribisto, skribi sto, ˆsanˆ sanˆgu gu vian opinion opinio n pri la feliˆco co de l’ oficiro oficir o.2 2
A˘ utentika. utentika.
ˆ * Capitro
IV *
30
Tiel kantis la brava Eunana, kaj lia kanto, plena de larmoj, postvivis la egiptan regnon.
LA FARAONO
31
ˆ Capitro V La taˆ t aˆcmento cmento de l’ kronprinco kronp rinco proksimiˆ proks imiˆ gis al Memfiso kaj dume la suno kliniˆgis gis gis al la okcidento, kaj de la sennombraj kanaloj kaj de la malproksima maro leviˆgis gis vento, vento, saturita saturita de malvarma malvarma malsekeco. La ˆsoseo soseo revenis al la fruktodonaj teroj, sur la kampoj kaj en la arbeta arb etaˆˆoj oni vidis seninterrompajn seninterrompajn vicojn de laboristoj, kvankam sur la dezerton jam falis ruˆga g a brilo, kaj la montaj suproj flame brulis. Subite Subit e Ramzes R amzes haltis kaj turnis turni s poste p osten n la ˆcevalon. cevalon. Tuj ˆcirka˘ cirka˘ uis uis lin la sekvantar kvantaro, o, alrajdis la altrangaj oficiroj kaj malrapide, malrapide, per egalaj paˆ paˆsoj, soj, proksimiˆgis gis la marˆ m arˆsantaj santa j regime r egimento ntoj. j. En la purpuraj radioj de la subiranta suno la princo similis dion; la soldatoj rigardis rigardis lin kun fiero kaj amo, la ˆcefoj cefoj kun miro. Li levis la manon, ˆciuj ciuj eksilentis, kaj li komencis paroli: — Eminen Eminentaj taj ˆcefoj, cefoj, brav bravaj oficiroj, oficiroj, obeemaj obeemaj soldatoj! soldatoj! Hodia˘ u la dioj konigis al mi la dolˆ do lˆ cecon cecon komandi tia jn homojn, homo jn, kiel vi. La gojo gˆojo plenigas mian princan koron. Kaj Ka j ˆcar car mia volo estas, esta s, ke vi, ˆcefoj, cefo j, oficiro j kaj soldatoj, soldat oj, dividu ˆ ˆciam ciam mian feliˆcon, con, mi do destinas: desti nas: po unu drahmo por ˆciu ciu el la soldato so ldatoj, j, kiuj foriris foriris orient orienton on kaj por ˆciu ciu el tiuj, tiuj, kiuj kiuj revenas revenas kun ni de la orienta orienta limo. limo. ˆ Krom tio po unu drahmo al ˆciu ciu el la grekaj grekaj soldatoj, kiuj hodia˘ u sub mia ˆ komando malfermis al ni la eliron el la intermonto kaj po unu dra hmo al la soldatoj soldatoj de tiuj regimen regimentoj toj de Nitager, Nitager, kiuj volis volis bari al ni la vojon. vojon. . . La soldatoj ekbolis. — Salu Saluton ton al vi, vi, nia nia estro estro!. !. . . Salut Saluton on al vi, heredo heredont ntoo de l’ farao faraono no (li (li vivu eterne!) — kriis la soldatoj, kaj plej la˘ute ute la Grekoj. La princo da˘ urigis: urigis: — Por la oficiroj oficiro j kaj por p or lia ekscelenco Nitager mi destinas kvin talentojn. talentojn. Fine Fine por la ministro ministro kaj kaj la generaloj generaloj dek talentojn. talentojn. . . — Mi lasas mian parton por la armeo — respondis Herhor. — Saluton Saluton al vi, kronpr kronprinc inco!. o!. . . saluton saluton al vi, vi, ministro ministro!. !. . . — kriis kriis la oficiroj kaj soldatoj. La ruˆ ga ga disko disko de la suno jam tuˆ tuˆsis sis la sablojn sablojn de la okcid okcident entaa dezerto. dezerto. Ramzes adia˘ uis la soldatojn kaj galope forrajdis Memfison, kaj lia ekscelenco uis
ˆ * Capitro
V*
32
Herhor, akompanata de gojaj gˆojaj krioj, sidiˆgis gis en la portilon kaj ordonis anka˘ u preter pre terpas pasii la l a marˆ m arˆsanta sant a jn taˆcmento cme ntojn. jn. Kiam ili estis e stis sufiˆce ce malpro m alproksime ksime kaj la l a aparta ap arta j voˆcoj co j kunfandiˆ kun fandiˆ gis gis en unu grandan murmuron, similan al bruo de l’ akvofalo, la ministro kliniˆginte ginte al la skribisto Pentuer, diris: ˆ vi memoras — Cu memor as ˆcion? cion? — Jes, via ekscelenco. — Via memoro estas kiel la granito, sur kiu ni skribas la historion, kaj via saˆgo go kiel Nilo, kiu superverˆsas sas kaj fruktigas — diris la ministro. ministro . — Krom tio la dioj favoris vin per plej granda virto — per prudenta humi hu mile leco co.. . . La skribisto skribisto silentis. silentis. — Vi do povas pli precize juˆgi gi la agojn kaj la saˆgon gon de la kronprinco, kiu vivu eterne! Momenton la ministro ripozis. Ne estis lia kutimo paroli tiel multe. — Diru do al mi, Pentuer, Pentuer, kaj notu tion: ˆcu cu estas konvene, konvene, ke la kronprinco anta˘ u la armeo proklamas proklamas sian volon?. volon?. . . Tiel agi povas povas nur la faraono, faraono, a˘u perfidulo, a˘ u. u. . . senkonsider senkonsideraa junulo, junulo, kiu same facile facile faras faras maljustajn maljustajn agojn kaj diras malpiajn malpiajn vortojn. vortojn. . . La suno suno subi subiris ris,, kaj post post momen momento to ekreg ekregis is stelp stelple lena na nokto nokto.. Super Super la sennombraj kanaloj de Malsupra Egipto komencis densiˆ gi gi arˆgenta genta nebulo, nebul o, kiun delikata vento alportis gis gˆis la dezerto, refreˆ refreˆsigis sigis la lacajn soldatojn kaj saturis la kreska kr eskaˆˆojn, o jn, jam ja m agoniantajn ag oniantajn de l’ soifo. — A˘u diru al mi, Pentuer — da˘ urigis urigis la minist ministro ro — kaj esploru: esploru: kie la kronprinco trovos 20 talentojn por plenumi la promeson, kiun li faris tiel senpripen senpripense? se? Cetere, Cetere, kie a jn li trovo trovoss la monon, monon, ˆsajnas sajnas al mi kaj kredebl kredeblee anka˘ u al vi danˆgera gera afero, ke la kronprinco faras donacojn al la armeo guste gˆuste en la tago, en kiu lia sankteco ne havas monon por pagi la soldon al la regimentoj de Nitager, revenantaj de l’ oriento. Mi ne demandas vin pri via opinio opi nio,, ˆcar car mi konas kona s ˆgin, gin, kiel vi konas miajn plej sekretajn pensojn. Mi petas nur, ke vi ekmemoru, kion vi vidis, por rakonti tion en la kolegio de l’ pastroj. ˆ balda˘ — Cu u gi gˆi estos kunvokita? — demandis Pentuer. — Oni ne havas ankora˘ u ka˘ uzon uzon por tion fari. Mi provos provos anta˘ ue kvietigi la furiozan furiozantan tan boveton boveton per la patra patra mano de lia sanktec sankteco. o. . . Mi tre beda˘ uras la junan knabon, knab on, ˆcar car li havas havas granda jn kapablojn kaj energion ener gion de la suda vento. Sed se la uragano, anstata˘ u forblo forblovi vi la malami malamikojn kojn de Egipto, Egipto, komenc komencos os kuˆsigi gian ˆgian tritikon kaj eltiri ˆgiajn g iajn palmojn palmojn!. !. . . La ministro eksilentis, kaj lia sekvantaro dronis en la malluma aleo de arboj, kiu kondukas al Memfiso. En la sama momento Ramzes atingis la palacon de l’ faraono. ˆ tiu Ci t iu konstruaˆo o staris sur altaˆ altaˆo ekster la urbo, en parko. Tie kreskis strangaj strangaj arboj: baobaboj baobaboj de l’ Sudo, cedroj, pinoj kaj kverk kverkoj oj de l’ Nordo.
ˆ * Capitro
V*
33
Dank’ al la arto de l’ gardenistoj gˆardenistoj ili vivis kelkdekon da jaroj kaj atingis grandan altecon. Ombra aleo kondukis de malsupre al la pordego, kiu havis altecon de trietaˆga ga domo. do mo. De ˆciu ciu flanko fl anko de la porde p ordego go staris st aris potenca pot enca konstrua konstru aˆo, o, kvaza˘ u turo, turo , de la formo de detranˆ detr anˆcita cita piramido, piram ido, kvardek paˆsojn so jn larˆ ga, ga, kvin etaˆgojn gojn ˆ alta. Nokte tio similis du grandega jn tendo jn el sabloˆstono. stono. Ci tiuj strangaj konst kon stru ruaˆ aˆoj o j havi h aviss en e n ˆciu ci u eta e taˆ gˆo kvadratajn fenestrojn, kaj platajn tegmentojn. go De la supro de unu piramido gardistoj gar distoj observis la teron, de la alia — deˆoranta oranta pastro rigardis la stelojn. Dekstre kaj maldekstre de la turoj, nomataj pilonoj, sin etendis muroj a˘ u pli guste ˆguste kelketaˆgaj ga j konstruaˆ kons truaˆoj, o j, kun k un mallarˆ mallargaj gˆaj fenestroj kaj plata tegmento, ˆ amba˘ sur kiu paˆsis sis gardistoj. gardisto j. Ce u flankoj de la pordego sidis du statuoj, kies kapoj atingis la duan etaˆ gon; gon; ˆce ce la piedoj pied oj de la monumentoj anka˘ u paˆsis gardistoj. Kiam la princo akompanata de kelke da kavaliroj proksimiˆ gis gis al la palaco, la gardist gardisto, o, malgra˘ malgra˘ u la mall mallum umo, o, rekoni rekoniss lin. lin. Po Post st momen momento to elku elkuri riss el la pilono kortega oficisto, vestita per blanka jupo, malhela mantelo kaj peruko, simila per sia grandeco al kapuˆ kapuˆco. co. ˆ — Cu la palaco jam estas fermita? — demandis la princo. — Vi diris la veron, nobla sinjoro — respondis la oficisto. — Lia sankteco vestas la diojn por la dormo. — Kaj poste kion li faros? — Li bonvolos akcepti la militan ministron, Herhoron. — Poste? — Poste lia sankteco iom rigardos en la granda Salono baleton, kaj poste li banos sin kaj diros la vesperajn preˆgojn. gojn. — Oni ne ordonis akcepti min? — demandis la kronprinco. — Morga˘ u post la milita konsilo. — Kaj kion faras la reˆginoj? ginoj? — La unua reˆ gino gino preˆ gas gas en la ˆcambro cambro de sia mortinta mor tinta filo, kaj via glora patrino akceptas fenician senditon, senditon, kiu alportis al ˆsi si donacojn de la virinoj virinoj de Tiro. ˆ anka˘ — Cu u belajn knabinojn? ˆ portas sur si multekostajn objektojn por dek — Kelke, oni diras. Ciu talentoj. — Kiu vagas tie kun torˆcoj? coj? — diris la princo, montrante per la fingro la malsupron de l’ parko. — Oni demetas de l’ arbo la fraton de via ekscelenco; li sidas tie de la tagmezo. — Kaj li ne volas malsupreniri? — Nun, li malsupreniros, malsupreniro s, ˆcar car la arlekeno de la unua reˆ gino gino venis al li kaj promesis konduki lin en la drinkejon, kie trinkas la paraˆsitoj, sitoj, kiuj malfermas
ˆ * Capitro
V*
34
la kadavrojn de l’ mortintoj. ˆ vi jam a˘ — Cu udis udis ion pri la hodia˘uaj uaj manovroj? — Oni diris en la ministrejo, ministrejo, ke la stabo estis fortranˆcita cita de sia korpuso. — Kion plu? La oficist ofic istoo ˆsancel san celiˆ iˆ gis. gis. — Diru, kion vi a˘udis. udis. — Ni anka˘u a˘udis, udis, ke pro tio via ekscelenco ordonis doni al iu oficiro kvincent bastonbatojn, kaj pendigi la gvidiston. ˆ estas mensogo! — interrompis duonvo — Cio duo nvoˆˆce ce unu el e l la adjutantoj a djutantoj de l’ kronprinco. — Anka˘ u la soldatoj diras, ke tio devas esti mensogo — respondis pli kuraˆge ge la oficisto. La kronprinco kronprinco turnis la ˆcevalon cevalon kaj forrajdis al la malsupra malsupra parto de la ˆ parko, kie estis lia palaceto. Gustadire tio estis unuetaˆ ga ga kiosko el ligno. ˆ Gi havis la formon de grandega kubo kun du verandoj, unu supre, la alia malsupre, malsup re, kiuj ˆcirka˘ cirka˘uis uis la konstrua konstruaˆˆon on apogitaj sur multenom multenombraj braj kolonoj. kolonoj. Interne Interne lumis torˆcoj, coj, oni do povis vidi, ke la muroj konsistas konsistas el tabuloj skulptitaj, kiel puntoj, kaj ke ili estas gardataj kontra˘ u la vento per multkoloraj kovriloj. kovriloj. La tegmento tegmento de la domo estis plata, ˆcirka˘ cirka˘ uita uita per balustrado; sur la tegmento estis kelka da tendoj. Kore salutita de la duonnudaj servistoj, el kiuj unuj kuris renkonte al li, aliaj alia j sin ˆetis anta˘u li sur Ia vizaˆgon, gon, la kronprinc kronprincoo eniris en la domon. domon. En la loˆgejo gejo de la surtera etaˆ go li demetis la pulvoplenajn vestojn, sin banis en go ˆstona stona banujo kaj ˆetis sur sin specon de granda litotuko, kiun li bukis sub la kolo, kaj sur la zono ˆcirka˘ cirka˘ uligis uligis per p er ˆsnuro. snuro. En la dua etaˆ e taˆ go go li vespermanˆgis: gis: li manˆgis gis tritikan platan kukon, plenmanon da daktiloj kaj trinkis pokalon da malfort malfortaa biero. biero. Po Poste ste li suriris suriris la terason terason de la domo domo kaj kuˆ kuˆsiˆ siˆ ginte sur kanapo kovrita per leona felo, li ordonis al la servistoj foriri kaj sendi supren Tutmozison, tuj kiam li venos. ˆ Cirka˘ u la noktomezo noktomezo anta˘ u la domo haltis portilo, el kiu eliris la adjutanto Tutmozis. Kiam li peze p eze enpaˆsis sis sur la terason oscedante, osce dante, la princo princ o salte leviˆ gis gis de l’ kanapo. — Jen vi vi estas estas?. ?. . . Kio Kio do?. do?. . . — ekkri ekkriis is Ramz Ramzes. es. — Vi ankora˘ u ne dormas? dormas?.. . . — respondi respondiss Tutm Tutmozi ozis. s. — Ho dioj, post tiom da tagoj de laciˆgo!. g o!. . . Mi pensis, pensis, ke mi povos povos dormeti dormeti almena˘ almena˘ u gis gˆis la leviˆgo go de l’ suno. — Kaj Sara? ˆ estos ˆci — Si ci tie postmorga˘ postmorgau, u˘, a˘ u vi ˆce ce ˆsi en la bieno trans la rivero. — Nur postmorga˘ u!... u !... — Nu Nur?. r?. . . Mi petas vin, vin, Ramze Ramzes, s, satdorm satdormu. u. Tro multe multe da nigra nigra sango sango kolektiˆ gis en via koro kaj tial via kapo flamas. gis — Kaj ˆsia sia patro?. . .
ˆ * Capitro
V*
35
— Li ˆsajnas homo prudenta kaj honesta. Lia nomo estas Gedeon. Kiam mi diris, ke vi volas volas preni lian filinon, li falis teren kaj komencis komencis elˆsiri siri al si la harojn. harojn. Kompr Komprene enebl blee mi atendi atendis, s, gis gˆis kvietiˆgis g is la patra doloro, mi iom manˆgis gis kaj trinkis kaj ni komencis trakti la aferon. La ploranta Gedeon unue ˆuris, ke li preferus vidi sian filinon kadavro, kadavro, ol ies konkubino. Tiam mi diris, ke proksime de Memfiso sur la bordo de Nilo li ricevos bienon, kiu donas du talentojn da jara profito kaj ne pagas impostojn. Li ekindignis. Tiam mi anoncis, ke li povus ricevi krom tio ˆciujare ciujare unu talenton en oro kaj en arˆ gento. gento. Li eksopiris kaj kaj diris, ke lia filino dum tri jaroj lernis en Pi-Bailos. Pi-Bailos. Mi aldonis ankora˘ u unu talenton. Nun Gedeon, ˆciam ciam nekonsolebla, nekonsolebla, murmuretis, murmuretis, ke li perdas tre bonan oficon de intendanto intendanto ˆce ce sinjoro sinjoro Sezotris. Sezotris. Mi diris, ke li ne bezonas forlasi ˆci ci tiun oficon o ficon kaj mi aldonis dek bovinojn b ovinojn el e l via bovinejo. b ovinejo. Lia frunto iom sereniˆ gis, kaj li konfesis al mi tute konfidence, ke sur lian filinon gis, ˆ turnis sian atenton granda sinjoro, Haires, kiu portas ventumilon super la ˆ nomarho de Memfis. Mi promesis tiam aldoni al li junan bovon, malgrandan oran ˆcenon cenon kaj grandan grandan bracele braceleton. ton. Tiaman Tiamaniere iere Sara kostos kostos al vi bienon bienon kaj dek talentojn talentojn jare, kontante, kontante, kaj dek bovinojn, bovon, bovon, oran ˆcenon cenon kaj braceleton unufoje. — Kion diris Sara? — demandis la princo. — Dum la negocado nego cado ˆsi si promenis inter la arb oj. oj . Kaj Ka j kiam ni finis la aferon ˆ vi scias kaj trinkis trinkis bonan b onan hebrean vinon por p or sukceso, ˆsi si diris al la patro. . . Cu kion? Ke se s e li l i ne estus doninta ˆsin al vi, v i, ˆsi si suriru s uriruss ˆstonegon stone gon kaj saltus saltu s de d e gia gˆia supro. Nun mi esperas, ke vi dormos trankvile, — konkludis Tutmozis. — Mi dubas — diris la kronprinco sin apogante sur la balustradon kaj ˆ vi scias, ke ni renkontis rigardante la plej malplenan aleon de l’ parko. — Cu sur nia vojo pendigitan pendigitan kampara kamparanon? non?.. . . — Oh!. . . tio estas estas pli malbona malbona ol la skaraboj! skaraboj! — siblis siblis Tutmo Tutmozis zis.. — Li mem pendigis sin. pro ˆcagreno, cagreno, ke la armeo plenˆsutis sutis lian kanalon, kiun li fosis en la dezerto dum dek jaroj. — Li jam dormas profunde. Eble do venis la tempo anka˘ u por por ni. ni. . . — Maljust Maljuste, e, tre maljus maljuste te oni agis kont kontra˘ ra˘ u li, — oni devas trovi liajn infanojn, pagi por ilia liberigo kaj ludoni al ili pecon da tero. — Sed oni devas devas fari tion tute sekrete — interrompis interrompis Tutmozis Tutmozis — ˆcar car alie alie ˆciuj ciuj kamparan amparanoj oj komen komencos cos sin pendigi, pendigi, kaj al ni, iliaj iliaj sinjoroj, sinjoroj, neniu neniu Feniciano enici ano pruntos prunto s eˆc kupran kupra n utenon. uteno n. — Ne ˆsercu. Se vi estus vidinta la vizaˆ gon de la kamparano, vi ne povus gon ekdormi, same kiel mi. Subite, de malsupre, inter la arbeto arb etoj, j, eksonis neforta, sed klara voˆ co: co: — Benu vin, Ramzes, la Dio sola kaj ˆciopova, ciopova, kiu ne havas havas nomon en la homa lingv lingvo, o, nek statuojn statuojn en la temploj!. temploj!. . . Amba˘ u junuloj mirigitaj sin klinis trans la balustradon. — Kiu vi estas? — ekkriis la princo.
ˆ * Capitro
V*
36
— Mi estas la premegata egipta popolo — malrapide kaj kviete respondis la voˆ voˆco. Poste Po ste ˆcio cio eksile eksilenti ntis. s. Neniu Neniu movo movo,, neniu neniu brueto brueto de l’ folioj folioj perfidis perfidis la ˆcees ce esto ton n de homa ho ma estaˆ es taˆo o en ˆci ci tiu ti u loko. lo ko. La˘u la ordono or dono de la princo la servisto j elkuris kun torˆcoj, coj, oni ellasis la hundojn do jn kaj ka j tras tr aserˆ erˆcis ci s ˆciuj ci ujn n arb ar b etaˆ et aˆo o jn, jn , ˆcirka ci rka˘ uantajn ˘ la domon de l’ kronprinco. Sed oni trovis neniun. — Kiu tio povis povis esti?. esti?. . . — demandis demandis la emociita emociita princo la adjutant adjutanton. on. — Eble la spirito de tiu ˆci ci kamparano?. kamparano?. . . — La spirit spirito? o?.. . . — ripetis ripetis Tutm Tutmoz ozis is.. — Mi neniam neniam a˘ udis udis parolantajn spiritojn, spirito jn, kvankam kvankam mi ofte staris garde ˆce ce la temploj temp loj kaj tombo j. Mi supozas, supoz as, ke tiu, kiu parolis al ni, estas iu via amiko. — Kial Kia l li kaˆsus sus sin? sin ? ˆ tio maluti ˆ el ni havas centojn, — Cu malutilas las al vi?. vi?. . . — diris diris Tutmo Tutmozis zis.. — Ciu eble milojn da kaˆ kaˆsitaj sitaj malamikoj. malamikoj. Danku do la diojn, dio jn, ke vi havas havas almena˘ u unu nevideblan amikon. — Mi ne ekdormos hodia˘ u — murmuretis la ekscitita princo. — Lasu Lasu tion. tion. . . An Anst stata˘ ata˘ u kuri sur la teraso, tera so, obeu o beu mian konsilon kons ilon kaj ka j kuˆsiˆ siˆ gu. gu. A˘uskultu, uskultu, la dormo estas serioza dio kaj ne konvena konvenass al li persekuti tiujn, kiuj kuras kiel cervo. Kontra˘ ue, ue, se vi kuˆsiˆ siˆgos gos sur komforta kanapo, la dormo kiu amas la komforton, komforton, sidiˆ gos apud vi kaj metos sur vin sian grandan mantelon, gos kiu kovras al la homoj ne nur la okulojn, sed anka˘ u la memoron. Dirante Dirante tion Tutmozis Tutmozis sidigis la kronprincon kronprincon sur la kanapo, poste p oste alportis apogilon el eburo, kiu havis havis formon de nova nova luno, kaj kuˆ kuˆsiginte siginte la filon de l’ faraono, li metis lian kapon sur la apogilo. Poste li mallevis la lanajn lanaj n tukojn tuko jn de la tendo, li mem kuˆsiˆ siˆ gis gis sur la planko, kaj post kelke da minutoj ili amba˘ u ekdormis.
LA FARAONO
37
ˆ Capitro VI Oni eniradis en la palacon de l’ faraono en Memfiso tra pordego inter du kvinetaˆgaj g aj turoj a˘ u pilonoj. La eksteraj ekstera j muro j de d e ˆci ci tiuj konstruaˆ konstruaˆoj o j el griza sabloˆstono stono de la malsupro malsup ro gis gˆis la tegmento t egmento estis est is kovritaj kovrita j per skulptaˆ skulptaˆoj. Sur la supro de la pordego oni vidis la insignon a˘ u la simbolon simbol on de l’ ˆstato: stat o: globon kun flugiloj, de post kiu elrigardis du serpentoj. Pli malalte sidis vico da dioj, al kiuj kiuj la faraonoj faraonoj faris oferojn. oferojn. Sur la flankaj flankaj kolon kolonoj oj anka˘ anka˘ u estis skulptitaj dioj en kvin vicoj, unu super alia, kaj sub ili hieroglifaj surskriboj. Sur la muroj de ˆciu ciu pilono la ˆcefan cefan lokon okupis skulptaˆ skulptaˆo o de Ramzes Granda, kiu en unu mano havis levitan hakilon kaj per la alia tenis je la haroj aron da homoj, ligitajn en faskon kvaza˘ u petros petrosel elo. o. Su Super per la reˆ rego gˆo anka˘ u sidi sidiss du vicoj da dioj, dioj, un unu u super super la alia alia;; ankora˘ ankora˘ u pli alte vico da homoj portantaj oferojn, kaj sub la pinto de l’ pilonoj — bildoj de flugilaj serpentoj, intermiksitaj kun bildoj de skaraboj. ˆ tiuj kvinetaˆgaj Ci gaj pilonoj, kun muroj mallarˆgiˆ giˆganta gant a j supren sup ren,, ˆci ci tiu tritri etaˆga ga pordego, kiu kunigis kunigis ilin, la skulptaˆ skulptaˆoj, oj, kies malgaja malga ja fantazio fantazio miksis miksis ˆ kruelec kruelecon on kun pieco, pieco, faris faris premegan premegan impreso impreson. n. Sajnis, Sajnis, ke estas estas malfaci malfacile le eniri tien, ne eble eliri, kaj malfeliˆco co — vivi. Tra la pordo, anta˘ u kiu staris la armeo kaj amaso da simplaj oficistoj, oni eniradis enira dis en la korton, ˆcirka˘ cirka˘ uitan de portikoj, apogitaj sur unuetaˆ uitan gaj gaj kolonoj. Tio estis hela malgranda gardeno, gˆardeno, en kiu oni kulturis malgrandajn aloojn, palmojn, oranˆ garbojn garbojn kaj cedrojn en vazoj, ˆciuj ciuj estis ordigitaj en vicoj la˘ u la kresko. kr esko. En la mezo mez o ˆsprucis sprucis fontano; la vojeto vo jetojj estis e stis surˆsutitaj sutita j per p er kolora sablo. ˆ tie sub la portikoj sidis a˘ Ci u promenis altrangaj oficistoj de l’ ˆstato, stato, malla˘ute ute murmuretante. El la korto, tra alta pordo, oni eniradis en salonon, apogitan sur dek du trietaˆ gaj gaj kolonoj. kolonoj. La ˆcambrego cambrego estis granda, sed ˆsajnis sajnis malvasta malvasta pro la dikeco dikeco de la kolonoj kolonoj.. Lumig Lumigis is ˆgin gin malgrandaj fenestroj en la muroj kaj granda granda ortangula ortangula truo en la plafono. plafono. Malv Malvarmo de l’ ombro ombro regis tie, kaj preska˘ u krepusko, kiu tamen ne malhelpis vidi la flavajn murojn kaj kolonojn kovri kovritajn tajn per pentra pentraˆˆoj oj en vicoj, vicoj, un unu u super la alia. alia. Supre Supre folioj folioj kaj floroj,
ˆ * Capitro
VI *
38
pli malsupre dioj, sube homoj, portantaj iliajn statuojn a˘ u farant farantaj aj oferojn, oferojn, ˆ ˆci kaj inter ˆci ci tiuj grupoj linioj de hieroglifoj. hieroglifoj. Cio ci estis pentrita per klaraj, klara j, preska˘ u tranˆcantaj cantaj koloroj: verda, ruˆ r uˆ ga ga kaj blua. En ˆci ci tiu salono, sur la mozaika mozaika planko planko staris silente, en blankaj blankaj vestoj vestoj kaj nudpiede, nudpiede, la pastroj, la plej altaj oficistoj de l’ ˆstato, stato, la milita milita ministro ministro Herhor kaj la militistestroj: Nitager kaj Patroklo, alvokitaj de la faraono. Lia sanktec sa nktecoo Ramzes Ram zes XII, X II, kiel ˆciam ciam anta˘ u la konsilo, konsilo, faris oferojn al la dioj ˆ en sia kape kapelo lo.. Tio Tio da˘ uris uri s sufiˆce ce longe. lon ge. Ciumomente el la pli malproksimaj salonoj alkuris iu pastro a˘ u oficisto, komunikante detalojn pri la diservo. — La sinjoro sinjoro jam rompi rompiss la sigelo sigelon n de la kapel kapelo. o. . . Li jam lav lavas la dion dion . . . Li jam jam vest vestas as lin. lin. . . Li jam jam fermi fermiss la pordon pordon.. La vizaˆ goj go j de la ˆceestantoj, ceestanto j, malgra˘ u ilia alta rango, ˆsajnis saj nis maltrankvilaj maltrankvila j kaj malgajaj. Nur Herhor estis indiferenta, indiferenta, Patroklo senpacienca, senpacienca, kaj Nitager de tempo al tempo rompis la solenan silenton per p er sia potenca p otenca voˆ co. co. Post ˆciu ciu nekonvena diro de la maljuna generalo, la korteganoj moviˆ gis, gis, kiel timigitaj ˆsafinoj, safino j, kaj ka j poste p oste rigardis unu alian, kvaza˘ u dirante: “Tio estas maldelikatulo, la tutan vivon li persekutas barbarojn, oni do povas povas pardo pardoni ni al li. li. . . ” En la pli malproksima j ˆcambroj cambroj eksonis sonorilo j kaj ektintis armiloj. armilo j. En la salonon eniris en du vicoj deko da gvardiistoj en oritaj kaskoj kaj kirasoj, kun nudaj glavoj, poste du vicoj de pastroj, kaj fine la faraono, portata sur tron tr ono, o, ˆcirka ci rka˘ u˘ita de nuboj de bonodorfumo. uita La estro de Egipto, Ramzes XII estis homo preska˘ u sesdekjara, kun velkinta vizaˆgo. go. Li havis blankan togon, sur la kapo ruˆge-blankan ge-blankan kufon kun ora serpento, en la mano longan bastonon. Kiam la faraono aperis, ˆciuj ciuj falis f alis sur la vizaˆgon. gon. Nur Patroklo, Patroklo, kiel barbaro, kontentiˆ gis per profunda saluto, kaj Nitager ekgenuis sur unu genuo, gis sed tuj leviˆgis. gis. La portilo haltis anta˘ u baldake baldakeno, no, sub kiu staris staris alte ebona trono. trono. La faraono malrapide eliris el la portilo, momenton momenton rigardis la ˆceestantojn, ceestantojn, kaj poste sidiˆginte ginte sur la trono fiksis la okulojn sur la kornico de l’ salono, kie estis pentrita roza globo kun bluaj flugiloj kaj verdaj serpentoj. Dekstre de l’ faraono stariˆgis gis la ˆcefa cefa skribisto, maldekstre la juˆ gisto gisto kun bastono, amba˘ u en grandegaj grandegaj perukoj. perukoj. Po Post st signo, signo, farita farita de l’ juˆ gist gi sto, o, ˆciuj ci uj sidiˆgis gis a˘ u ekgenuis sur la planko, kaj la skribisto sin turnis al la faraono: — Nia sinjoro kaj potenca estro! Via servisto Nitager, la granda gardisto de la orienta limo, venis por honori vin kaj alportis la tributon de la venkitaj popoloj: vazon el verda verda ˆstono stono plenan de oro, tricent tricent bovojn, cent ˆcevalojn cevalojn kaj bon bonodo odoran ran lignon Teˆsep. sep. — Tio Tio estas estas mizera mizera tributo tributo,, mia mia sinj sinjoro oro — diri diriss Nitag Nitager. er. — Verajn erajn trezorojn ni trovis trovis nur sur la bordoj de E˘ Eufrato, ˘ kie al la malhumilaj, kvankam ankora˘ u malfortaj reˆ goj goj oni devas devas rememorigi la tempojn de Ramzes Granda.
ˆ * Capitro
VI *
39
— Respondu al mia servisto Nitager — diris la faraono al la skribisto — ke liaj vortoj vortoj estos estos atente atente konsideri konsideritaj. taj. Kaj nun demandu demandu lin, kia estas lia opinio pri la militaj kapabloj de mia filo kaj heredonto, kontra˘ u kiu li havis la honoron batali apud Pi-Bailos? — Nia estro, sinjoro de na˘ u popoloj, demandas demandas vin, vin, Nitager Nitager.. . . — komenkomencis la skribisto. Subite — imagu la skandalon — la generalo interrompis maldelikate: — Mi mem a˘ udas, udas, kion diras diras mia sinjoro. sinjoro. . . Kiam Kiam li sin turnas al mi, nur nur la kronprinco, kronp rinco, ne vi, granda grand a skribisto, povus esti lia buˆso. so. La skribisto terurite ekrigardis la trobravan, sed la faraono diris: — Mia fidela servisto, Nitager, estas prava. La ministro de la milito kliniˆgis. gis. Nun la juˆgisto gisto anoncis al ˆciuj ciuj ˆceestantoj: ceestanto j: al la pastroj, pastro j, oficistoj oficisto j kaj gvardiistoj, ke ili povas eliri en la korton, kaj li mem kun la skribisto, kliniˆginte anta˘ u la trono, unuaj forlasis forlasis la salonon salonon.. Restis Restis nur la faraono, faraono, Herhor Herhor kaj la du generaloj. generaloj. — Klinu viajn orelojn, estro, kaj a˘ uskultu miajn plendojn — komencis uskultu Nitager Nitager.. — Hodia˘ u matene, la pastro oficisto, kiu la˘ u via ordono venis olei miajn harojn, haro jn, diris al mi, ke irante al vi mi demetu la sandalojn en la vestiblo. Sed estas ja afero konata konata ne nur en Supra kaj Malsupra Malsupra Egipto, sed eˆc ˆce ce ˆ Hetoj, Libianoj, Fenicianoj kaj en la lando Punt, ke anta˘ u dudek jaroj vi permesis al mi aperadi anta˘ u vi en sandaloj. — Vi diras la veron — diris la faraono. — Diversaj malordoj englitis en mian kortegon. kortegon. — Ordonu nur, reˆgo, go, kaj kaj miaj vetera veteranoj noj tuj faros ordon. ordon. . . — rapidis rapidis diri diri Nitager. La milita ministro ministro faris signon. signon. Enkuris kelke kelke da servistoj: servistoj: unu alportis la sandalojn kaj piedvestis piedvestis Nitageron, Nitageron, aliaj starigis starigis anta˘ u la trono multekostajn taburetojn por la ministro kaj generaloj. Kiam la tri altranguloj sidiˆgis, gis, la faraono demandis: — Diru Diru al mi, mi, Nitag Nitager, er, ˆcu c u vi kredas kredas,, ke mia mia filo filo estos estos bon bonaa mili militetestro?. stro?. . . Sed parol parolu u sincer sincere? e? — Per Amon de Teboj, per la gloro de miaj anta˘ uuloj, uuloj, en kiuj fluis reˆga ga sango, mi ˆuras, ke Ramzes, via heredonto, estos granda militestro, militestro, se la dioj permesos al li — respondis Nitager. — Li estas ankora˘u juna knabo, preska˘ u infano, tamen kun granda lerteco li kolektis la regimento jn, armis per ˆcio cio kaj faciligis ilian marˆson. son. Sed plej multe plaˆcis cis al mi, ke li ne perdis la kapon, kiam kiam mi baris baris al li la vojon, ojon, sed ekkond ekkonduk ukis is la siajn siajn al la atak atako. Li estos estos granda militestro kaj venkos Asirianojn, kiujn oni devas venki hodia˘u, u, se ni ne volas, ke niaj nepoj vidu ilin sur la bordoj de Nilo. — Kion vi diras pri tio Herhor? — demandis la faraono. — Koncerne Koncer ne Asiriano jn, mi pensas, ke Nitager tro frue ˆcagreniˆ cagreniˆ gas gas pro ili.
ˆ * Capitro
VI *
40
Ni estas ankora˘ u malsanaj post la lastaj militoj kaj ni devas plifortiˆgi, gi, anta˘ u kiam ni komencos novan bataladon — diris la ministro. — Koncerne la kronprincon, Nitager prave diras, ke la junulo posedas la ecojn de l’ estro: estro: li estas ruza ruza kiel vulpo kaj atakema atakema kiel leono. leono. Tamen li faris hiera˘ u mult multee da eraroj. eraroj. . . — Kiu el ni ne faris ilin? ilin?.. . . — intermet intermetis is Patrokl Patroklo, o, gis gˆis nun silentanta. — La kronprinco — da˘ urigis urigis la ministro — saˆge ge kondukis la ˆcefan cefa n korpuson, sed li malzorgis sian stabon, stab on, jen kial ni marˆsis sis tiel malrapide malra pide kaj senorde, ke Nitage Nitagerr povis bari bari al ni la vojon. . . — Eble Ramzes kalkulis je via ekscelenco? — demandis Nitager. — En la admin adminis istra trado do kaj mili milito to oni devas devas kalku alkuli li je neniu neniu:: un unu u sola sola nerimarkita ˆstoneto stoneto povas faligi nin — diris la ministro. — Se via ekscelenco ne estus depuˆsinta sinta nian kolonon de la ˆsoseo soseo pro iaj skara skaraboj. boj. . . — Vi estas, ekscelenco, fremdulo kaj idolisto — respondis Herhor — kaj tial vi tiel parolas. Ni Egiptanoj komprenas, ke kiam la popolo kaj soldatoj ˆcesos cesos respekti la skarabojn, iliaj filoj ˆcesos cesos timi la ureuson. La malˆsato sato al la dioj naskos ribelon kontra˘ u la faraono. — Kaj por kio servas servas la hakiloj? hakiloj? — interrom interrompis pis Nitager Nitager.. — Kiu volas volas konservi la kapon sur la nuko, tiu obeu la ˆcefestron. cefestron. — Kia do estas via definitiv definitivaa opinio opinio pri la kronprin kronprinco? co? — demandis demandis la faraono Herhoron. Herhoron. — Vivan Vivanta ta bildo de la suno, suno, filo de l’ dioj — respondi respondiss la minist ministro. ro. — Ordonu sanktolei Ramzeson, donu d onu al li grandan ˆcenon cenon kaj dek talento jn, sed ne nomu lin komandanto de la korpuso de Memfiso. La kronprinco estas tro ˆ ni povas proklami lin juna, tro flamema, tro nesperta por ˆci ci tiu tasko. tasko. Cu egala al Patroklo, kiu en dudek bataloj piedpremis piedpremis Etiopianojn kaj Libianojn. Libianojn. ˆ Cu ni povas loki lin apud Nitager, kies sola nomo de dudek jaroj paligas niajn malamikojn de l’ oriento kaj nordo? La faraono apogis la kapon sur la mano, konsideris momenton kaj diris: — Foriru en paco kaj favorataj de mi. Mi agos, kiel ordonas la saˆ go go kaj jus justec teco. o. . . La altranguloj malalte kliniˆgis, gis, kaj Ramzes ne atendante la sekvantaron pasis en siajn sia jn ˆcambro cambro jn. Kiam Kiam la du gener general aloj oj resti restiss solaj solaj en la vestib estiblo lo,, Nitag Nitager er sin sin turni turniss al Patroklo: ˆ tie, mi vidas, la pastroj estras kvaza˘ — Ci u ˆce ce si. Sed kia komandanto estas estas Herhor!. Herhor!. . . Li venki venkiss nin, anta˘ anta˘ u kiam ni komencis komencis paroli kaj. . . li ne donos donos la korpuson korpuson al la kronprinc kronprinco!. o!. . . — Li tiel la˘udis udis min, ke mi ne kuraˆgis gis ekparoli — respondis Patroklo. — Cetere, li vidas malproksime, malproksime, kvank kvankam am li ne diras ˆcion. cion. Post la kronprinco englitus en la korpuson diversaj sinjoridoj, kiuj kun kantistinoj veturas
ˆ * Capitro
VI *
41
militon, kaj ili okupus plej altajn postenojn. Kompreneble la maljunaj oficiroj komencus fari nenion kolerante, ke ili ne ricevas avancon; la elegantuloj farus nenion pro la amuzoj, kaj la korpuso fendiˆgus, gus, jam sen atako kontra˘ u malamiko. O, Herhor estas saˆ gulo!... g ulo!... — Ne kostu al vi lia saˆgo go pli multe, multe, ol la nesperto de Ramzes! Ramzes! — murmuretis la Greko. Tra serio da ˆcambroj, cambroj, plenaj de kolonoj kaj ornamitaj ornamita j per p er pentraˆ pentraˆoj, kie ˆce ce ˆciu ciu pordo la pastroj kaj palacaj oficistoj profunde salutis lin, la faraono pasis pasis al sia kabi kabineto neto.. Tio estis estis duetaˆ ga g a salono; sur giaj ˆgiaj alabastraj muroj per oro kaj helaj koloroj estis pentritaj la plej gravaj faktoj de la regado de Ramzes XII: respektego de la loˆgantoj gantoj de Mezopotamio, la veno de senditoj ˆ ˆ de la reˆgo g o de Buhten kaj la triumfa vojaˆ go g o de l’ dio Honsu tra la lando ˆ Buhten. En la salono estis ornamita per oro kaj per juveloj malakita statuo de Horus Horus kun birda kapo, anta˘ anta˘ u gi gˆi altaro en formo de detranˆ detranˆcita cita piramido, piramido, reˆgaj gaj armiloj, multekostaj apogseˆgoj goj kaj benkoj, fine tabletoj ˆsarˆ gitaj g itaj per baga ba gate telaˆ laˆo o j. Kiam Kiam la faraono faraono aperis, aperis, un unu u el la ˆceestan ceestantaj taj pastroj pastroj bruligi bruligiss incenso incenson n anta˘ u li, kaj unu el la oficistoj anoncis la kronprincon, kiu preska˘u en la sama sama momen momento to eniris eniris kaj saluti salutiss la patron. Sur la esprimp esprimplen lenaa vizaˆ vizaˆ go de l’ kronprinco estis videbla febra maltrankvilo. — Mi ˆgojas, gojas, erpartre — diris la faraono — ke vi revenas sana el la laciga vojaˆ go. go. — Vivu via sankteco eterne kaj plenigu per siaj faroj la du mondojn! — respondis la princo. — Miaj militaj konsilistoj — da˘ urigis urigis la faraono — ˆus us rakontis al mi pri p ri via laboro kaj prudento. La vizaˆgo g o de l’ kronprinco tremis kaj aliiˆgis. g is. Li fiksi fiksiss siajn grand grandajn ajn okulojn sur la okuloj de l’ faraono kaj a˘ uskultis. uskultis. — Viaj agoj ne restos sen rekompenco. Vi ricevos dek talentojn, grandan ˆcenon cenon kaj. . . du grekajn regimentojn, regimentojn, kiujn vi ekzercos. La princo pri nco ˆstoniˆ sto niˆgis gis de surprizo, sed post momento demandis per sufokita voˆco: — Kaj la korpu korpuso so de Memfiso? Memfiso?.. . . — Post unu jaro ni ripetos la manovrojn, kaj se vi faros neniun eraron en la komandado, vi ricevos la korpuson. — Mi scias, scias, tion faris faris Herhor!. Herhor!. . . — ekkriis ekkriis la kronprinc kronprinco, o, apena˘ u haltigante sian koleron. Li ˆcirka ci rka˘ urigardis u˘rigardis kaj aldonis: ˆ — Mi povas povas neniam neniam esti sola sola kun kun vi, vi, mia mia patro. patro. . . Ciam inter ni estas fremdaj fremdaj homoj.
ˆ * Capitro
VI *
42
La faraono delikate ekmovis la brovojn, kaj lia sekvantaro malaperis, kiel aro da ombroj. — Kion vi volas diri al mi? — Nur jenon, patro: patro: Herhor Herhor estas mia malamik malamiko. o. . . Li kulpigis kulpigis min anta˘ anta˘ u vi kaj ka˘uzis uzis al mi tian honto honton!. n!. . . Malgra˘ u sia humila teniˆgo, go, la princo mordis la lipojn kaj kunpremis la pugnojn. — Herhor estas mia fidela servisto, kaj via amiko. Dank’ al lia elokventeco vi estas la kronprinco. Tio estas mi, kiu ne konfidas konfidas la korpuson al juna homo, kiu lasis sin detranˆci ci de sia armeo. — Mi kuniˆgis g is kun ˆgi!. g i!. . . — respond respondis is la frakas frakasit itaa princo. princo. — Tio estis estis Herhor, Herho r, kiu ordonis ordon is ˆcirka˘ cirka˘ uiri u iri du skara skarabojn. bojn. . . — Vi do volas, ke pastro anta˘ u la armeo malˆsatu satu la religion? — Mia patro — murmuretis Ramzes p er tremanta tre manta voˆco co — por ne malhelpi la marˆson son de d e skarabo j, oni detruis kanalon kaj mortigis mo rtigis homon. homo n. ˆ tiu homo mem mortigis sin. — Ci — Sed pro la kulpo de Herhor. — En la regimentoj, kiujn vi tiel lerte kolektis apud Pi-Bailos, tridek homoj mortis de laciˆgo, go, kaj kelkcentoj estas malsanaj. La princo mallevis la kapon. — Ramzes — da˘ urigis urigis la faraono — per pe r via buˆso so parolas ne altranga altra nga estro ˆstata, stata, kiu zorgas pri la ekzisto de la kanaloj kaj pri la vivo vivo de la laboristoj, sed kolera kolera homo. La kolero kolero ne estas estas amiko de la justeco, justeco, kiel la vulturo vulturo ne estas amiko de la kolombo. — Ho mia patro — eksplodis la kronprinco kronprinco — la kolero kolero ekscitas ekscitas min ˆcar car mi vidas la malbonan volon de l’ pastroj kaj de Herhor kontra˘u mi mi. . . — Tamen Tamen vi mem estas nepo de ˆcefepiskopo, cefepiskopo, la pastroj pastro j instruis vin. . . Vi ekkoni ekkoniss iliajn sekretojn sekretojn pli bone, ol iu a jn alia princo. princo. . . — Mi ekkoni ekkoniss ilian ilian nesatig nesatigebl eblan an fieron fieron kaj deziron deziron regni. regni. Sed ˆcar car mi ˆcesigos cesig os tion, jam hod hodia˘ ia˘ u ili estas estas miaj malamik malamikoj. oj. . . Herhor Herhor ne volas volas doni al mi unu korpuson, korpuson, ˆcar car li preferas komandi la tutan armeon. . . ˆ Jetinte ˆci ci tiujn senkonsiderajn vortojn, la kronprinco haltis terurita. terur ita. Sed la faraono levis al li sian kvietan rigardon kaj respondis trankvile: — La armeo kaj ˆstato estas e stas regata re gatajj de mi. De mi devenas ˆciuj ciuj ordonoj ordo noj kaj verdiktoj. verdiktoj. En tiu ˆci ci mondo mi estas la pesilo de Oziriso, Oziriso, kaj mi sola pesas la aferojn de miaj servistoj: de la kronprinco, ministro a˘ u popolo. Neprudenta estus tiu, kiu pensus, ke mi ne konas ˆciujn ciujn pezo p ezojn. jn. — Tamen, mia patro, se vi estus rigardinta la manovrojn per propraj okuloj... — Eble mi estus vidinta generalon — interrompis la faraono — kiu en decida decida horo perse p ersekuta kutass inter inter arbetoj hebrean hebrean knabinon knabinon.. Sed mi volas volas scii nenion nenio n pri tiaj tia j vantaˆ vantaˆoj. o j.
ˆ * Capitro
VI *
43
La princo falis al la piedoj de l’ patro, murmuretante: — Tutmoz Tutmozis is diris al vi pri tio, ho sinjoro sinjoro?. ?. . . — Tutmozis utmozis estas infano, infano, kiel kiel vi. Li jam faras ˆsuldojn, suldojn, kiel kiel estro estro de l’ stabo de la memfisa korpuso, korpuso, kaj li pensas, ke la okulo de l’ faraono ne atingos liajn agojn en la dezerto.
LA FARAONO
44
ˆ Capitro VII Post kelke da tagoj Ramzes estis alvokita al sia plej respektinda patrino Nikotris, kiu estis la dua edzino de l’ faraono, sed nun la plej granda sinjorino en Egipto. ˆ estis La dioj d ioj ne eraris, er aris, farante fa rante ˆsin sin patrino pat rino de reˆ go. go. Si e stis persono pe rsono alta, sufiˆce ce dika kaj malgra˘ u siaj kvardek jaroj, ankora˘ u bela. bela. Prec Precip ipee en la okuloj okuloj,, vizaˆgo go kaj tuta aspekto ˆsi si havis tian majeston, majest on, ke eˆc kiam ˆsi iris en simpla vesto de pastrino, ˆciuj ciuj klinis anta˘ u ˆsi si la kapon. kapo n. La nobla sinjorino akceptis la filon en kabineto, ornamita per fajencaj ˆ sidis sur inkrustita seˆgo, ˆ ˆsiaj kaheloj. Si go, sub palmo. Ce siaj piedoj piedo j sur tabureto kuˆsis sis malgranda hundo; ˆce ce la alia flanko genuis sklavino kun ventumilo. La reˆga g a edzin edzinoo havi haviss sur sur si musli uslina nan n mant mantel elon on,, brodi broditan tan per oro, oro, kaj sur la peruko lotusforman ringon ornamitan per juveloj. La princo profunde kliniˆgis, gis, la hundo ˆcirka˘ cirka˘uflaris uflari s lin kaj ree kuˆsiˆ siˆgis. g is. La reˆgino gino delikate klinis la kapon kaj demandis: — Kial vi petis a˘udiencon udiencon de mi? — Jam anta˘ u du tagoj, tagoj, patrin patrino. o. . . — Mi scia scias, s, ke vi estis estis okupata okupata.. Sed hodia˘ hodia˘ u ni amba˘ u havas liberan tempon, kaj mi povas a˘ uskulti uskulti vin. — Vi tiel parolas al mi, ke kvaza˘u vento de l’ dezerto blovas sur min, kaj mi ne havas plu kuraˆgon gon prezenti al vi mian peton. — Kredeble pri mono? Ramzes konfuzita mallevis la kapon. — Kiom vi bezonas? — Dekkvi Dekkvin n talent talentojn. ojn. . . — Ho dioj! — ekkriis la reˆgino gino — anta˘ u kelke da tagoj oni ja pagis al vi dek talentojn talentojn el la trezorejo. trezorejo. Promen Promenu u iom, iom, mia knabino knabino,, en la gardeno gˆardeno — sin turnis la reˆgino gino al la nigra sklavino, kaj kiam ili restis solaj, ˆsi si demandis la princon: — Do via via Hebre Hebrein inoo estas estas tiel tiel postul postulema ema?? Ramzes Ramzes ruˆ giˆ giˆgis, gis, sed levis la kapon.
ˆ * Capitro
VII *
45
— Vi scias scias bone, bone, patr patrin ino, o, ke ne — resp respon ondi diss li li.. — Sed Sed mi prome promesi siss rekomp rekompenc encon on al la armeo armeo kaj. kaj. . . mi ne povas povas pagi! pagi!.. . . La reˆgino gino rigardis lin kun trankvila fiero. — Malbone estas — diris ˆsi si post p ost momento — se la filo faras decidojn ne petante petante konsilon konsilon de l’ patrino. patrino. Memoran Memorante te pri via aˆ go, go, mi volis doni al vi fenician sklavinon, kiun sendis al mi Tiro, kun doto de dek talentoj. Sed vi preferis la Hebreinon. ˆ ekplaˆ — Si ekplaˆcis cis al mi. Tiel bela ne ekzistas ekzistas inter viaj servistinoj, servistinoj, patrino, eˆc inter la virinoj de lia sankteco. — Sed ˆsi si estas Hebreino!. Hebreino!. . . — Ne anta˘ ujuˆ ujuˆgu, gu, patrino patrino,, mi petegas petegas vin. . . Estas Estas malvero, malvero, ke la Hebreoj Hebreoj manˆgas gas porka p orkaˆˆon kaj mortigas la katojn. . . La reˆ gino gino ekridetis. ekridetis. — Vi parolas kiel lernanto en la plej malalta pastra lernejo — respondis ˆsi si levante levante la ˆsultrojn, sultro jn, — kaj vi forgesas pri tio, kion diris Ramzes Granda: “La flava flava popolo estas estas pli multe multenom nombra bra kaj riˆ riˆca ca ol ni; ni agu kontr kontra˘ a˘ u gi, gˆi, sed singarde, por ke gi gˆi ne fariˆgu gu ankora˘ u pli for forta ta.. . . ” Mi do ne ne pensa pensas, s, ke ke knabino el tiu popolo estas konvena unua amatino de la kronprinco. ˆ la vortoj de Ramzes povas esti aplikitaj al la filino de mizera — Cu terluan terluanto?. to?. . . — ekkrii ekkriiss la princo. princo. — Cetere, Cetere, kie estas ˆci ci tiuj tiuj Hebreoj Hebreoj ˆce ce ni?...Anta˘u tri jarcentoj ili forlasis Egipton, kaj hodia˘ u ili formas ridindan ˆstaton, staton, regatan de pastroj. . . — Mi vidas — respondis la reˆgino, g ino, — ke via amatino ne perdas tempon. . . Estu Estu singarda, singarda, Ramzes Ramzes!. !. . . Memoru, Memoru, ke ke ilia estro, estro, Messu, Messu, estas estas perfida pastro, kiun oni malbenas en niaj temploj ankora˘ u hodia˘ u. u . . . Memoru Memoru,, ke ke HeHebreoj forportis pli da trezoroj el Egipto, ol valoris la laboro de kelke da iliaj generacioj: ili forportis ne nur nian oron, sed anka˘ u la kredon je la Sola kaj niajn sanktajn leˆ gojn, gojn, kiujn ili hodia˘u proklamas proklamas siaj. Fine Fine sciu sciu — aldonis aldonis ˆsi si kun forto — ke la filinoj de ˆci ci tiu pop popolo olo preferas morton ol la kuˆsejon sejon de fremdulo. Kaj se ili donas sin, eˆc al estroj de l’ malamikoj, malamikoj, ili faras tion sendube por akiri ilin por sia politiko, a˘ u por mortigi ilin. — Kredu Kre du al mi, patrino, pat rino, ke ˆciujn ciujn ˆci ci informojn infor mojn disportas la pastro p astroj. j. Ili ne volas allasi al la malsupro de l’ trono homojn de alia kredo, kiuj povus servi la faraonon kontra˘ u ili ili. . . ˆ La monarhino leviˆgis gis de l’ seˆgo go kaj, krucinte la manojn sur la brusto, mire rigardis la filon. — Estas do vero, kion oni diris al mi, ke vi estas malamiko de l’ pastroj! — diris ˆsi si — Vi, ilia plej amata lernanto?. lernanto?. . . — Verˆsajne sa jne mi havas h avas ankora an kora˘ u˘ signojn signojn de iliaj bastonoj bastonoj sur mia mia dorso!. dorso!. . . — respondis la princo. — Sed via avo, mia patro, patr o, Amenhotep, estis ˆcefepiskopo cefepiskopo kaj havis grandan povon povon en la lando. lando. . .
ˆ * Capitro
VII *
46
— Guste tial, ke mia avo estis potenca, kaj ke mia patro anka˘u estas tia, mi ne povas povas toleri toleri la poten p otencon con de Herhor. Herhor. . . — Sur ˆci ci tiun postenon levis lin, via avo, la sankta Amenhotep. Amenh otep. — Kaj mi faligos lin. La patrino levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Kaj vi, — diris ˆsi si kun malˆ gojo, gojo, — vi volas volas komand komandii korpuso korpuson?. n?. . . Vi estas estas trodorlot trodorlotita ita knabino, knabino, ne viro viro kaj estro. estro. . . — Kiel?. Kiel?. . . — interrom interrompis pis la kronpri kronprinco, nco, apena˘ apena˘ u haltigante eksplodon. — Mi ne rekona rekonass mian mian filon. filon. . . Mi ne vida vidass en vi la estont estontan an regnestr regnestron on de Egipto! Egipto!.. . . La dinasti dinastioo estos estos en via persono, kiel ˆsipeto sipeto sen direktilo direktilo sur Nilo. Nilo. . . Vi forpelos forpelos de la korte kortego go la pastrojn, pastrojn, kaj kaj kiu restos restos al vi?. . . Kiu estos estos via via pu pupi pilo lo en la Supra Supra kaj Malsu Malsupra pra lando, lando, kiu en la eksterl eksterland ando? o? Kaj la faraono ja devas devas vidi ˆcion, cion, sur kion falas la dia radio de Oziriso. . . — La pastroj estos estos miaj servistoj, servistoj, ne ministroj. ministroj. . . — Ili estas la plej fidelaj servistoj. servistoj. Dank’ al iliaj preˆgoj, goj, via patro regas tridek tridek tri jarojn kaj evitas evitas militojn, militojn, kiuj kiuj povus esti pereigaj. pereigaj. . . — Por la pastroj. ˆ vi konas la staton — Por la faraono, farao no, por la ˆstato stat o — interrompis interro mpis ˆsi. si. — Cu de nia trezoro, el kiu en unu sola tago vi prenas dek talentojn, kaj postulas ˆ vi scias, ke sen la oferemo de l’ pastroj, kiuj por la ankora˘ u dek kvin kvin?. ?. . . Cu ˆstato stato forprenas eˆc al dioj dio j la verajn juvelojn kaj anstata˘ uas uas ilin per malveraj, ˆcu cu vi scias, scias , ke la l a reˆgaj gaj bienoj jam estus estus en la manoj de Fenician enicianoj?. oj?. . . — Unu sukcesa milito superver sup erverˆˆsos sos nia jn kasojn, kiel Nilo niajn kampo jn. ˆ La monarhino komencis ridi. — Ne — diris ˆsi — vi, Ramzes, Ramze s, estas est as ankora˘ an kora˘ u tia infano, ke oni ne povas riproˆ riproˆci ci al vi viajn malpiajn malpiajn vortojn. vortojn. Mi petas vin, okupu vin per la grekaj regimentoj kaj kiel eble plej balda˘u liberiˆ gu gu de la hebrea knabino, knabino, kaj la polit politik ikon on lasu. lasu. . . al ni. — Kial mi devas liberiˆgi gi de Sara? ˆ — Car se vi havus de ˆsi si filon, komplika komplikaˆoj povus okazi en la lando, kiu, sen tio, t io, jam havas havas sufiˆce ce de d e embaraso j. Kontra˘ u la pastro pa strojj — aldonis ˆsi si — vi povas koleri, se nur vi ne ofendos ilin publike. Ili scias, ke oni devas multon pardoni al la kronprinco, precipe, se li havas havas tiel uraganan karakteron. karakteron. Sed la tempo temp o kvietigos ˆcion cion por p or la gloro de la dinastio kaj por p or la utilo de la ˆstato. La princo meditis. Subite li diris: — Mi do ne povas kalkuli je la mono el la trezorejo? — En neniu okazo. okazo. La granda skribisto skribisto jam hodia˘ u devus ˆcesigi cesig i la la p pago agojn, jn, se mi ne estus doninta al li la kvardek talentojn, ricevitajn el Tiro. — Kaj kion kion mi faros faros kun kun la arme armeo? o? — diri diriss la prin princo co,, malp malpac acie ienc ncee frotante la frunton. — Forigu Forigu la Hebreino Hebreinon n kaj petu la pastrojn. . . Eble ili prunt pruntos os al vi. — Neniam!. Neniam!. . . Mi preferas preferas preni de Feni Fenician cianoj. oj.
ˆ * Capitro
VII *
47
La reˆ gino gino balancis la kapon. — Vi estas estas erpatr erpatre, e, faru faru kion kion vi volas. olas. . . Sed Sed mi avert avertas as vin, ke vi devas doni grandan garantiaˆ garantiaˆon; Feniciano, unufoje fariˆ ginte ginte via kreditoro, ne ellasos vin plu. Ili estas pli ruzaj ol Hebreoj. — Por pagi tian ˆsuldon suldon sufiˆcos cos malgranda parto da miaj enspezo j. — Ni vidos. vidos. . . Sincere Sincere,, mi deziru deziruss helpi helpi vin, vin, sed mi ne hav havas monon. monon. . . — diris ˆsi, si, kun malˆgojo g ojo dismeta dismetant ntee la manojn. manojn. — Agu Agu do, do, kiel kiel vi volas olas,, sed sed memoru; ke Fenicianoj en niaj bienoj estas kiel sciuroj en la grenejoj: kiam unu englitos tra fendo, aliaj sekvos lin. Ramzes ne rapidis foriri. ˆ vi diros al mi ankora˘ — Cu u ion? — demandis la reˆgino. gino. — Mi volus volus nur demandi. demandi. . . Mia koro koro divenas divenas,, ke vi, patrino, patrino, havas havas ian planon pri mi. Kian? — Ne nun ankora˘ u. u. . . ne nun!. nun!. . . Nun vi estas estas libera, kiel kiel ciu cˆiu juna nobelulo nobelulo en ˆci ci tiu lando, profitu do. . . Sed, Ramzes, venos tempo, kiam vi devos elekti edzinon, kies infanoj estos princoj de reˆ ga sango, kaj la filo — via posteulo. ga Pri tiuj tiuj tempoj tempoj mi pensas pensas.. . . — Kaj? — Nenio difinita ankora˘ u. u. En ˆciu ciu okazo la politika saˆgo go diras al mi, ke via edzino edzino devas devas esti filino filino de pastro. pastro. . . — Eb Eble le de Herh Herhor or?. ?. . . ekkr ekkrii iiss la princ princoo kun kun rido rido.. — Kio Kio mall malla˘ a˘ udinda udinda estus estus en tio? Herhor Herhor balda˘ u fariˆgos gos ˆcefepiskopo cefepiskopo en Tebo j, kaj lia filino havas havas apena˘ u dek kvar jarojn. — Kaj ˆsi si konsentus anstata˘ ui ui ˆce ce mi la Hebreinon?. . . — ironie demandis Ramzes. — Vi devus peni, ke oni forgesu vian hodia˘ uan uan kulpon. — Mi kisas viajn piedojn, patrino, kaj mi foriras — diris Ramzes, premante ante sian kapon kapon inter inter la manoj. — Mi a˘ udis udis ˆci ci tie tiom da strangaj aferoj, ke mi komencas timi, ke Nilo ekfluos al la kataraktoj a˘ u ke la piramidoj transiros en la orientan dezerton! — Ne blasfemu, mia infano — murmuretis la reˆ gino, kun timo rigardante gino, la filon. — En ˆci ci tiu lando oni vidis pli strangajn miraklojn. miraklojn. ˆ — Cu ne tiujn — demandis demandis la filo kun maldolˆ maldolˆca ca rideto, — ke la muroj de la reˆga ga palaco a˘ uskultis la sekretojn de siaj sinjoroj? uskultis — Oni vidis morton de faraonoj post kelkmonata regado, kaj falojn de dinastioj, kiuj komandis na˘u popolojn! ˆ ˆci — Car ci tiuj tiuj faraonoj faraonoj forgesi forgesiss la glavo glavon n pro la bonodorfum bonodorfumo!. o!. . . — respondis la princo. Li kliniˆgis gis kaj foriris. Ju pli malproksimiˆgis gis la paˆ paˆsoj soj de l’ kronprinco kronprinco en la grandega vestiblo, des pli aliiˆ gis gis la vizaˆgo go de la reˆ gino: la doloro kaj timo anstata˘ gino: uis uis la majeston kaj larmo j ekbrilis en ˆsiaj siaj grandaj granda j okulo j.
ˆ * Capitro
VII *
48
ˆ alkuris al la statuo de l’ diino, ekgenuis kaj preparinte indian bonodorSi fumon, komencis paroli: — Ho Izido, Izido, Izid Izido, o, Izid Izido! o! Trifoje rifoje mi elpar elparol olas as vian nomon. nomon. Ho Izido, Izido, kiu naskas la serpentojn, krokodilojn kaj strutojn, trifoje estu glorata via nomo! nomo!.. . . Ho Izido, Izido, kiu kiu gardas gardas la grajnojn grajnojn de l’ greno greno kontra ontra˘ u˘ la mortigaj ventoj, kaj la korpojn de niaj patroj kontra˘ u la detruanta laboro de l’ tempo, ho Izido, ekkompatu ekkompatu kaj kaj gardu mian filon!. . . Trifoje estu elparolata elparolata via nomo kaj ˆci c i tie. tie. . . kaj tie. tie. . . kaj tie. tie. . . kaj hod hodia ia˘ u, u ˘ , kaj ˆciam, ciam, kaj en la jarcentoj jarcentoj de jarcentoj, tiel longe, kiel la temploj de niaj dioj rigardos siajn bildojn en la akvo de Nilo. ˆ Tiel preˆgante gante kaj ploregante, la monarhino kliniˆgis gis kaj tuˆsis sis la plankon per la frunto. En la sama momento eksonis super ˆgi gi malla˘ uta uta murmureto: — La voˆco co de l’ justulo justu lo ˆciam ciam estas a˘ uskultata. uskultata. La reˆ gino gino salte leviˆgis gis kaj plena de mirego komencis ˆcirka˘ cirka˘ urigard urigardi. i. Sed en la ˆcambro cambro estis neniu. Nur de l’ muroj muro j rigardis riga rdis ˆsin sin la pentritaj pentrita j floro j, kaj de l’ altaro la statuo de l’ diino, plena de supertera trankvilo.
LA FARAONO
49
ˆ Capitro VIII La princo p rinco revenis r evenis ˆcagrenita cagrenita en sian domon kaj ka j alvokis la adjutanton. adjut anton. — Vi devas devas instrui instrui min — diris Ramzes Ramzes — kiel oni trov trovas monon. . . — Ah! ah!. ah!. . . — ekridi ekridiss la elega elegant ntul ulo. o. — Jen estas estas scienc scienco, o, kiun kiun oni oni ne instrua instruass en la plej altaj pastraj lernejoj, lernejoj, sed en kiu mi povus povus esti profeto. profeto. . . — Tie oni instruas ne prunti monon — interrompis la princo. — Se mi ne timus malpurigi miajn lipojn per malpiaj vortoj, mi dirus, ke multaj multaj pastroj perdas la tempon. . . Malfeliˆ Malfeliˆcaj caj homoj, kvank kvankam sanktaj!. sanktaj!. . . Ili ne manˆ gas gas viandon, kontentiˆgas g as per unu edzino, a˘ u tute evitas la virinojn kaj. . . ne scias, scias, kio estas estas pruntepr pruntepreni. eni. . . Mi estas estas konten kontenta, ta, Ramzes Ramzes — predikis predikis Tutmozis, utmozis, — ke vi ekkonos ˆci ci tiun sciencon sciencon per miaj konsiloj. konsiloj. Jam hodia˘ u vi komprenas, kiajn dolorojn ka˘ uzas manko de l’ mono. Homo, kiu bezonas uzas monon, ne havas apetiton, vekiˆ gas subite dum la dormo, rigardas la virinojn gas kun miro, kvaza˘ u demanda demandant nte: e: “P “Por or kio ili ili estas estas kreitaj? kreitaj?.. . . ” En plej plej malvarma tempo lia vizaˆgo go brulas, kaj en plej granda varmego, en la dezerto, li sentas sentas frostotremon. frostotremon. Li rigardas anta˘ anta˘ uen uen kiel frenezulo, ne a˘ udas, udas, kion oni diras al li, iras plej ofte en peruko turnita posten kaj forgesinte parfumi gin, gˆin, ˆ kaj trankviliˆ trankviliˆ gas gas nur apud kruˆco co da forta vino, kaj por ne longa tempo. Car apena˘ u li reakiris la sentojn, li ree sentas, ke la tero kvaza˘u malfermiˆgas gas sub li liaj aj pied piedoj. oj. . . — Mi vidas — da˘urigis urigis la elegantulo — per via maltrankvila pasado kaj senorda svingado de l’ manoj, ke en la nuna momento vi sentas malesperon pro manko de mono. Sed balda˘ u vi eksentos ion alian, kvaza˘ u oni demetus de via brusto la grandan sfinkson. Poste lulos vin la dolˆca ca forgeso pri la anta˘ antauaj ua ˘ j embarasoj embarasoj kaj nunaj kreditoroj, kaj poste. . . Ah, feliˆ ca ca Ramzes, atendas vin ˆ ekstero eksterordi rdinaraj naraj surprizoj! surprizoj!.. . . Car kiam pasos la templimo, kaj la kreditoroj komencos komencos vin viziti je preteksto preteksto honori vin, vi estos kiel cervo, persekutata de hundoj, a˘ u kiel egipta knabino, kiu ˆcerpante cerpante akvon a kvon ekvidos la tuberoplenan tub eroplenan dorson dorson de l’ krokod krokodilo ilo.. . . ˆ — Cio tio ˆsajnas tre gaja — interrompis interrompis Ramzes ridante, — sed ne alˆ porta po rtass eˆc unu drahmon... — Ne fin finu! u! — interromp interrompis is Tutm Tutmozis ozis.. — Tuj Tuj mi iros iros alvoki alvoki la fenici fenician an
ˆ * Capitro
VIII *
50
bankier bankieron on Dagonon, Dagonon, kaj hodia˘ u vespere vespere,, eˆc se li ne donos donos al vi ankora˘ ankora˘ u monon, vi reakiros la trankvilon. Li elkuris, saltis en malgrandan portilon ka j ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de l’ servistoj kaj de l’ junuloj same senkonsideraj malaperis en la aleoj de l’ parko. Anta˘u la subiro de l’ suno venis en la domon de la kronprinco la Feniciano Dagon, la plej granda granda bankiero bankiero de Memfiso. Memfiso. Li estis homo en la plej forta aˆ go, go, flava, seka, sed bone konstruita. konstruita. Li portis bluan tunikon, tunikon, blankan blankan mantelon el delikata delikata ˆstofo, stofo, riˆ cajn cajn proprajn harojn kunigitajn kunigitajn per ora ringo kaj grandan, nigran ˆ tiuj densaj haroj havis imponantan aspekton barbon, anka˘ anka˘ u naturan. Ci apud la perukoj kaj malnaturaj barboj de la egiptaj elegantuloj. En la loˆgejo gejo de la kronprinco kronprinco svarmi svarmiss aristok aristokrata rata junularo junularo.. Un Unuj uj malmalsupre supre sin banis kaj oleis, oleis, aliaj aliaj ludis ludis ˆsakojn sakojn kaj damojn, damojn, aliaj aliaj en societo societo de dancistinoj trinkis sur la teraso sub tendoj. La kronprinco ne trinkis, ne ludis, ne parolis kun virinoj, sed paˆsis sis sur unu flanko de l’ teraso, malpacience atendante la Fenicianon. Kiam li ekvidis lin en la aleo, en portilo portata de du azenoj, li malsupreniris en la unuan etaˆgon, gon, kie estis neokupita neoku pita ˆcambro. cambro . Post Po st moment momentoo en la pordo pordo aperis aperis Da Dagon gon.. Li ekgenu ekgenuis is sur la sojlo kaj ekkriis: — Mi salutas salutas vin, vin, nov nova suno suno de Eg Egip ipto! to!.. . . Vivu Vivu etern eterne, e, kaj via via glor gloroo atingu la malproksimajn bordojn, bordo jn, kien penetras p enetras la feniciaj ˆsipoj. . . La˘u ordono de l’ princo li leviˆgis gis kaj parolis kun vivplenaj gestoj: — Kiam la nobla Tutmozis haltis anta˘u mia terdomo (terdomo estas mia loˆgejo gejo kompare kompare kun viaj palacoj, erpatre!), erpatre!), tia brilo radiis de lia vizaˆ go, go, ke tuj mi ekkriis al mia edzino: — Tamaro, Tutmozis venas ne en sia propra nomo, sed de iu pli alta, alta, kiel Libano Libano estas pli pli alta ol la apudmaraj apudmaraj sabloj. . . Kaj mia edzino demandas: — Kial vi pensas, ke la altranga Tutmozis venas ne en sia propra propra nomo?. nomo?. . . — Tial, Tial, ke li ne povas povas veni veni kun mono, mono, ˆcar car li ne hav havas gin, gˆin, kaj li ne venis venis por preni monon, ˆcar car mi ne havas havas gin. gˆin. . . En tiu momen momento to ni amba˘ u salutis vian adjutanton. Kaj kiam li diris al ni, ke vi, vi alta sinjoro deziras dek kvin talentojn talentojn de via sklavo, sklavo, mi demandis demandis la edzinon: edzinon: Tamaro, ˆcu cu mia koro ne bone anta˘ usenti usentis? s? — Dagon, vi estas tiel saˆ ga, ga, ke vi devus esti konsilisto de la kronprinco. Ramzes bolis de malpacienco, sed li a˘ uskult uskultis is la bankier bankieron. on. . . Li, kiu ribelis ribelis en la ˆceesto ceesto de l’ propra patrino kaj de l’ faraono. — Kiam ni — da˘urigis urigis la elokventa Feniciano — konsideris kaj komprenis, ke vi, sinjoro, deziras miajn servojn, en nia domo ekregis tia gojo, ˆg ojo, ke mi ordonis doni al la servistoj dek kruˆcojn cojn da biero, kaj mia edzino ordonis, ordonis, ke mi aˆcetu cetu al li novajn orelringo o relringojn. jn. Mia gojo gˆojo estis tiel granda, ke veturante al vi mi ne permesis al la veturigisto bati la azenojn. Kaj kiam miaj malindaj piedoj tuˆ tuˆsis sis vian plankon, plankon, princo, mi demetis de mia fingro oran ringon (pli grandan ol tiu, kiun lia ekscelenco Herhor donis al Eunana) kaj mi donacis ˆci ci tiun t iun ringon r ingon al la sklavo, sklavo, kiu verˆsis sis akvon sur miajn manojn. mano jn. Kun permeso p ermeso
ˆ * Capitro
VIII *
51
de via ekscelenco, de kie estas la arˆ genta genta kruˆco, co, el kiu oni verˆsis sis la akvon?. . . ˆ vendis al mi Azario, filo de Gaber, por du talentoj. — Gin — Hebreo?. Hebreo?. . . Via ekscel ekscelenco enco komer komercas cas kun Hebreoj? Hebreoj? Kaj kion diros diros pri tio tio la dioj? dioj?.. . . — Azario estas komercisto, kiel vi — respondis la kronprinco. A˘udinte udinte tion, Dagon kunpremis kun premis sian kapon per pe r du manoj, mano j, komencis kraˆci ci kaj gemi: ˆgemi: — Ho Boal Tam Tamm muz!. uz!. . . ho Baale Baalet! t! ho Astore Astoret!. t!. . . Azar Azario io,, la filo de Gaber, Hebreo, Hebreo, estas estas tia komerc komercist isto, o, kiel mi? Ho miaj piedoj, piedoj, kial kial vi alportis alportis min ˆci ci tien?. tien?. . . Ho koro, koro, pro kio vi suferas suferas tian doloron doloron kaj mokon?. mokon?. . . Plej nobla princo — kriis la Feniciano eniciano — batu min, fortranˆcu cu al mi la manon, se mi fals falsos os la oron, oron, sed sed ne diru, diru, ke Hebre Hebreoo povas povas esti esti komerc komercis isto. to. Tiro Tiro malaperos, la lokon de Sidono okupos sablo, anta˘ u kiam Hebreo fariˆgos gos komercist mercisto. o. Ili povas povas melki melki siajn malgrasajn malgrasajn kaprinojn, aprinojn, a˘ u sub la egipta vipo miks miksii pajlon pajlon kun argilo argilo,, sed sed neni neniam am komerc komerci. i. Tfu! Tfu!.. . . tfu. tfu. . . malp malpura ura popolo popolo de sklav sklavoj!. oj!. . . Rabistoj, Rabistoj, ˆstelist stelistoj!. oj!. . . En la koro de l’ princo, oni ne scias kial, ekbolis kolero, sed tuj li trankviliˆgis. gis. Tio ˆsajnis sa jnis stranga stran ga al Ramzes Ramze s mem, m em, ˆcar car gis gˆis nun li neniam opiniis necesa sin detenadi. — Do — diris subite la kronprinco, — ˆcu cu vi pruntos pr untos al mi, honesta Dagon, Dago n, dek kvin talentojn? — Ho Astoret!. Astoret!. . . dek kvin talentojn?. talentojn?. . . Tio estas tiel tiel granda granda ˆsarˆ sarˆ go, go, ke mi devus sidiˆgi, gi, por bone pripensi. — Sidiˆgu gu do. — Por unu talento — da˘ urigis la Feniciano — komforte sidiˆgante urigis gante sur seˆ go go — oni povas havi dudek orajn ora jn ˆcenojn, ceno jn, a˘ au˘ sesdek belajn laktantajn bovinojn, a˘u dek sklavojn por la laboro, a˘ u unu sklavon, kiu scias ludi fluton, a˘ u pentri p entri,, eble ebl e eˆc kurac ku raci. i. Talento ale nto estas est as terura ter ura riˆcaˆ caˆo!. o! . . . La okuloj de l’ princo ekbrilis. — Se do vi ne hav havas dek kvin talentojn. talentojn. . . — interromp interrompis is la princo. princo. La terurita Feniciano subite deglitis de l’ seˆ go go sur su r la plankon. — Kiu en ˆci ci tiu urbo ne havas havas monon — ekkriis ekkriis li — se vi ordonas, ordonas, filo de l’ suno?. suno?. . . Estas vero, ke mi estas mizerulo, kies oro, juveloj kaj ˆciuj ciuj lubienoj ne valoras vian ekri ekrigar gardo don, n, prin princo. co. Sed se mi rondiros rondiros al niaj niaj komerci omercist stoj oj kaj diros diros,, kiu kiu min sendis, anta˘ u la morga˘ ua ua tago ni trovo trovoss dek kvin kvin talent talentojn, ojn, eˆc se ni devus devus elfosi elfosi ilin ilin el la tero. tero. Se vi, erpatr erpatre, e, stari stariˆ gus gˆus anta˘ u seka figarbo kaj dirus dirus:: “D “Don onu u monon monon!” !”,, la arbo pagus pagus tributo tributon. n. Nu Nurr ne rigardu rigardu min tiel, tiel, filo de Horus, ˆcar car mi sentas sentas doloron en la fundo de l’ koro kaj mia prudento malklariˆgas gas — diris la Feniciano per peteganta voˆ co. co. — Sidiˆgu, gu, sidiˆgu. g u. . . — diris diris la prin princo co kun rideto rideto.. Dagon leviˆgis gis de l’ planko kaj ankora˘ u pli komforte sidiˆgis gis sur la seˆgo. go.
ˆ * Capitro
VIII *
52
— Por kiel longa tempo la princo deziras dek kvin talentojn? talentojn? — demandis li. — Kredeble por unu jaro. — Ni diru diru tuj: por tri jaroj. jaroj. Nu Nurr lia lia sankt sankteco eco povus povus redoni redoni dek kvin kvin talentojn en la da˘ uro uro de un unu u jaro, jaro, sed ne juna princo, princo, kiu devas devas ˆciutage ciutage ˆ akcepti akcepti gajajn gaja jn nobelulojn kaj belajn virinojn. . . Ah! ˆci ci tiuj virinoj. virinoj. Cu estas vero, kun permeso de via ekscelenco, ke vi prenis en vian domon Saran, la filinon de Gedeono? — Kian procenton vi postulas? — interrompis la princo. — Bagatelon, pri kiu via sankta bu buˆˆso so ne bezonas paroli. Por dek kvin talentojn, vi donos, princo, po kvin talentojn jare, kaj en la da˘ uro uro de tri jaroj mi mem reprenos ˆcion, cion, tiel ke via ekscelenco eˆc ne rimarkos. . . — Vi donos al mi hodia˘ u dek kvin talentojn, kaj post tri jaroj vi reprenos tridek? — La egipta leˆgo go permesas preni procenton, egalan al la pruntita sumo, — respondis konfuzite Dagon. ˆ tio ne estas tro multe? — Cu ˆ granda sinjoro havas grandan — Tro Tro multe multe?? — ekkrii ekkriiss Dagon. Dagon. — Ciu kortegon, kortegon, grandajn riˆ caˆ caˆojn kaj pagas nur grandajn granda jn procentojn. Mi hontus preni malpli de la kronprinco, kaj la princo mem ordonus bati min per bastonoj kaj forpeli, se mi kuraˆgus g us preni preni malpli malpli.. . . — Kiam vi alportos la monon? — Alporti Alporti?. ?. . . Ho dioj! tion tion unu homo homo ne povus povus fari, fari, mi faros faros pli bone: bone: mi mem pagos ˆciujn ciujn elspezojn de l’ princo, por ke via ekscelenco ekscelenco ne bezonu pensi pri tiaj mizeraj aferoj. — Sed S ed ˆcu cu vi konas miajn elspezo jn. — Mi konas onas ilin ilin iom — respon respondi diss malz malzorg orgee la Feni Fenici ciano ano.. — Vi volas volas ˆ sendi ses talentojn al la orienta armeo; tion faros niaj bankieroj de Hetem kaj Migdol. Migdol. Tri talentoj talentoj por la glora glora Nitager Nitager kaj tri por la glora glora Pa Patrok troklo, lo, tion ni plenumos plenumos ˆci ci tie. . . kaj al Sara kaj al ˆsia sia patro Gedeono mi povas povas pagi per la favulo favulo Azario. . . Pli bone estos tiel, ˆcar car ili trompus vin en la kalkuloj. kalkuloj. Ramzes Ramze s komencis malpacience malpac ience paˆsi si en la ˆcambro. cambro. — Mi do devas doni al vi kvitancon je tridek talentoj? — demandis li. — Kian Kian kvitan kvitancon con?. ?. . . por kio kvit kvitan ancon con?. ?. . . Kion Kion mi farus farus kun kvita kvitannco?. co?. . . Vi ludono ludonoss al mi viajn viajn bienoj bienojn n en la nome nomesoj soj de Tak Takens ens,, Ses, Ses, Neha Neha-Ment, Neha-Pehu, Neha-Pehu, Sebt-Het, Sebt-Het, Habu. — Ludoni?. . . — diris la princo. — Tio ne plaˆ plaˆcas cas al mi. — Kiel mi reprenos reprenos mian monon, monon, miajn tridek tridek talentojn?. talentojn?. . . — Atendu. Mi devas anta˘ ue demandi intendanton de miaj grenejoj, kiom ue alportas al mi jare ˆci ci tiuj bienoj. bieno j. — Po Porr kio kio via via eksce ekscele lenco nco faros tian laboro laboron?. n?. . . Kion Kion scia sciass via via inten intenddˆ anto?. anto?. . . Li scias nenion, nenion, same certe, kiel mi estas honesta honesta Fenician Feniciano. o. Ciujare
ˆ * Capitro
VIII *
53
estas alia rikolto rikolto kaj alia enspezo. . . Mi povas perdi en ˆci ci tiu afero, kaj kaj tiam la intendanto nenion redonos al mi. — Sed vi vidas, Dagon, ˆsajnas sajnas al mi, ke ˆci ci tiuj bienoj bieno j donas pli multe ol dek talentojn da jara profito. — Vi ne volas konfidi al mi? bone! Se vi ordonos, mi povas lasi la bienojn de Ses. Ses. . . Vi ne esta estass ank ankora˘ ora˘ u certa certa pri mia koro koro?? Mi do laso lasoss ankora˘ ankora˘ u la bienojn bienojn de Sebt-Het. Sebt-Het. . . Sed por kio intend intendan anto. to. Li instruos instruos al vi saˆ gon?...Ho Astoret! mi perdus dormon kaj apetiton, se iu intendanto, servisto kaj sklavo, ˆ tie estas necesa nur skribisto, kuraˆgus gus korekti mian grandaniman sinjoron. Ci kiu skribos, ke via ekscelenco ludonas al mi por tri jaroj bienojn en tiu kaj tiu tiu nome nomeso. so. Kaj necesaj necesaj estas estas dek dek ses atesta atestant ntoj, oj, ke la princo princo faris faris al mi tian tian honoron. honoron. Sed por kio la servist servistoj oj devas devas scii, ke ilia ilia sinjoro sinjoro pruntas pruntas de mi mono monon? n?.. . . La tedita kronprinco levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Morga˘ u — diris li — alportu la monon kaj alkonduku skribistojn kaj atestantojn. Mi ne volas zorgi pri tio. — Ah, kiaj saˆgaj g aj vort vortoj! oj! — ekkri ekkriis is Dago Dagon. n. — Vivu Vivu via eksce ekscele lenc ncoo eterne eterne!. !. . .
LA FARAONO
54
ˆ Capitro IX Sur la maldekstra bordo de Nilo, apud la norda anta˘ uurbo de Memfiso estis la bieno, kiun la kronprinco donis por loˆgejo gejo al Sara, filino de Hebreo Gedeono. Tio estis peco da tero dudek-hektara, formanta malgrandan kvadraton, kiun de d e la supro de l’ domo oni povis p ovis ˆcirka˘ cirka˘ upreni per la rigardo, kvaza˘ upreni u sur manplato. La kampoj de la bieno b ieno estis sur altaˆ altaˆo kaj kuˆsis sis sur kvar etaˆ goj. goj. Du plej malaltaj kaj plej vastaj, kiujn Nilo ˆciam ciam subakvigis, subakvigis, estis destinitaj por kulturado kulturado de grenoj kaj legomoj. legomoj. Sur la tria etaˆ go, kiun iafoje ne atingis Nilo Nilo,, kres kreski kiss palmoj, palmoj, figu figujoj joj kaj aliaj aliaj frukt fruktarboj arboj.. Su Surr la kvara kvara,, plej plej alta, alta, estis gardeno ˆgardeno de olivaj arbo j, vinberujo j, nuksarbo j kaj kaˆ kaˆstanujoj, stanujoj, inter kiuj staris la domo. ˆ estis ligna, unuetaˆga, Gi ga, kiel kutime kun teraso, super kiu pendis tola tendo. Malsupre loˆgis gis la nigra sklavo de Ramzes, supre Sara kun sia parencino kaj servan se rvantino tino Tafet. La domo d omo estis e stis ˆcirka˘ cirka˘ uita de muro el palaj brikoj, ekster kiu ne malproksime malproksime estis la konstrua konstruaˆˆoj por la brutoj, terkulturistoj terkulturistoj kaj gardistoj. La ˆcambro cambro j de Sara Sa ra ne estis e stis granda gr anda j, sed tre eleganta e leganta j. Sur la planko p lanko kuˆsis sis tapiˆ tapiˆsoj, soj, ˆce ce la pordoj kaj fenestroj pendis kurtenoj kun multkol multkoloraj oraj strioj. Estis tie skulptitaj litoj kaj seˆgoj, goj, inkrust inkrustitaj itaj kestoj kestoj por vestoj, vestoj, tripied tripiedaj aj kaj unup unupiedaj iedaj tabloj, sur kiuj staris vazoj vazoj kun floroj, floro j, altaj alta j kruˆcoj coj por vino, skatoletoj kun boteletoj de parfumoj, oraj kaj arˆ gentaj pokaloj kaj glasetoj, gentaj ˆ plej malgranda objekto fajencaj supujoj kaj pladoj, bronzaj lanternoj. Ciu kaj vazo estis ornamita per skulptaˆ skulptaˆo a˘ u kolora desegnaˆ deseg naˆo, o, ˆciu ciu vesto — per broda bro daˆˆoj o j kaj franˆgoj. goj. Jam dek tagojn Sara loˆgis gis en ˆci ci tiu rifuˆgejo, gejo, de honto kaj timo kaˆ kaˆsante sante sin tiel de ˆciuj, ciuj, ke preska˘ u neniu el la servistoj servisto j vidis ˆsin. sin. En sia buduaro ˆsi kudris, teksis tolon sur malgranda stablo, a˘ u plektis por Ramzes kronojn el freˆ freˆsaj saj floroj. Iafoje ˆsi englitis englitis sur la terason kaj singarde singarde disiginte disiginte la tolojn de la tendo, elrigardis al Nilo, plena de ˆsipetoj, kies remistoj gaje kantis. antis. A˘ u levinte la okulojn rigardis kun timo la grizajn pilonojn de la faraona kastelo, kiu malgaje kaj silente reˆgis gis sur la alia bordo de l’ rivero. Tiam ˆsi si ree forkuris al siaj laboroj kaj alvokis Tafeton.
ˆ * Capitro
IX *
55
— Sidu ˆci ci tie, patrino — diris ˆsi. si. — Kion vi faras tie malsupre?. malsupre?. . . — La gardenisto gˆardenisto alportis fruktojn, kaj el la urbo oni alsendis panon, vinon kaj birdojn; mi devis preni tion. — Sidu Sid u tie ˆci ci kaj parolu par olu,, ˆcar car timo tim o ˆcirka˘ cir ka˘ uas uas min. — Vi estas malsaˆga ga infano! — respondis Tafet ridante. — Anka˘u min en la unua tago rigardis rigardis timo el ˆciu ciu angulo; sed kiam mi eliris ekster la muron, muron, ˆcio cio ˆcesis. ces is. Kiun Kiu n mi devas timi tim i ˆci ci tie, tie , kie ˆciuj ciu j falas fal as anta˘ antau˘ mi sur la genuojn? Anta˘ u vi ili sendube stariˆgus gus sur la kapo! Iru en la gardenon, gˆardenon, gi gˆi estas bela kiel kiel paradiz paradizo. o. Iru sur la kampon, ampon, kie oni rikolt rikoltas as la tritik tritikon. on. . . Sidiˆ Sidiˆ gu gu en la skulptitan ˆsipeton, kies remistoj remisto j sekiˆ gas de sopiro vidi vin kaj veturigi sur gas Nilo. — Mi timas... — Kion? ˆ mi scias?. — Cu scias?. . . Dum mi kudras, kudras, mi pensas, pensas, ke mi estas en nia valo valo kaj kaj ke tuj venos la patro. Sed kiam la vento forpuˆsas sas de l’ fenestro la kurtenon, kaj kiam mi rigardas de supre ˆci ci tiun grandan. . . grandan landon, ˆsajnas al mi. . . ˆcu cu vi scias kio?. . . ke vulturo vulturo kaptis kaptis min kaj kaj forportis en sian neston sur ˆstonego, stonego, de kiu oni ne povas malsupreniri. — Ah, vi. . . vi!. vi!. . . Se vi scius, scius, kian kian banujo banujon n sendi sendiss la princ princoo hod hodia˘ ia˘ u, u, kupran banujo banujon!. n!. . . Kaj kian tripiedon tripiedon por la fajrujo, kiajn potojn kaj turnrosturnrostilojn!. tilojn!. . . Kaj se vi sciu scius, s, ke ke mi hodia˘ hodia˘ u sidigis kovi du kokinojn, kaj ke balda˘u ni havos havos kokidet kokidetojn. ojn. . . Post la subiro de l’ suno, kiam neniu povis ˆsin sin vidi, Sara estis est is pli kuraˆ ku raˆ ga. ga. Tiam ˆsi si eliradis sur la terason kaj rigardis la riveron. Kaj kiam malproksime aperis la ˆsipeto, sipeto, lumigata per torˆcoj, co j, kiuj skulptis sur la nigra akvo sanga jn kaj fajrajn striojn, Sara per amba˘ u manoj mano j premis sian malfeliˆcan can koron, kiu tremis, kiel kaptita birdo. Tie, veturis al ˆsi si Ramzes, kaj ˆsi si ne povus diri, kio okazas okaz as en ˆsi: si: ˆcu cu gojo, gˆojo, ke proksimiˆgas gas la bela junulo, junulo, kiun ˆsi si ekkonis ekkonis en la valo, a˘ u timo, ke ˆsi si ree vidos la estron kaj sinjoron, kiu timigas ˆsin? sin? Foje, en anta˘ utago utago de sabato ˆsia sia patro venis en la bienon, la unuan fojon fo jon de l’ tago, en kiu ˆsi si ekloˆ gis gis tie. Sara kun larmoj larmo j sin ˆetis etis al li; ˆsi si mem lavis al li la piedojn kaj parfumis parfumis liajn harojn, kovran kovrante te lin per kisoj. kisoj. Gedeono Gedeono estis homo jam griziˆganta, ganta, kun severaj severaj trajtoj. trajto j. Li portis ˆcemizon cemizon longan gis ˆ maleoloj, kies rando estis kolore brodita, kaj sur gi gˆi flavan jakon sen manikoj, specon de kovrilo kovrilo sur la dorso kaj brusto. La kapon kovris kovris malgranda ˆcapo capo mallarˆgiˆ giˆganta ganta supren. — Vi estas estas?. ?. . . vi estas estas!. !. . . — krii kriiss Sara Sara kaj rekom rekomenc encis is kisi kisi liajn manojn kaj kapon, — Mi mem miras, ke mi estas ˆci ci tie! — respondis malˆ goje goje Gedeono. — Mi iris al la ˆgardeno gardeno kiel ˆstelisto; stelisto; sur la tuta vojo de Memfiso ˆsajnis sa jnis al mi, ke ˆciuj ciuj Egiptanoj Egiptano j min montras per la fingroj fingro j kaj ke ˆciu ciu Hebreo kraˆcas. cas. . . — Vi ja, patro, mem donis donis min al la princo?. princo?. . . — murmuret murmuretis is Sara.
ˆ * Capitro
IX *
56
— Mi donis, ˆcar car kion mi povis fari? Cetere nur ˆsajnas sajna s al a l mi, ke oni min montras montras kaj kraˆ kraˆcas cas sur min. El la Egiptan Egiptanoj, oj, kiu min konas, konas, salutas salutas min des pli profunde, profunde, ju pli alta li estas. Dum la tempo, kiam vi estas ˆci ci tie, nia ˆ sinjoro Haires donacis al mi barelon da plej bona vino, kaj lia ekscelenco la ˆ mem sendis al mi sian konfidaton kun demando: ˆcu nomarho cu vi estas sana kaj ˆcu cu mi ne konsentus esti est i lia intendanto? — Kaj Hebre Hebreoj?. oj?. . . — demand demandis is Sara. Sara. — Kio, Hebreoj!. . . Ili ja scias, ke mi ne cedis propravole. propravole. Kaj ˆciu ciu dezirus, ke oni tiel superfortu lin. Juˆ gu gu nin ˆciujn ciujn Dio. Prefere diru, kiel vi fartas? — Sur la seno de Abrahamo Abrahamo ˆsi si ne fartos pli bone — interrompis interrompis Tafet. Tafet. — La tutan tagon oni alportas al ni fruktojn, vinon, panon kaj viandon, ˆcion cion kion oni povas povas deziri. Kaj kian banujon ni havas! havas! tutan el kupro. Kaj kian kian ilaron ilaron en la kuirejo!. kuirejo!. . . — Anta˘ u tri tr i tago j — interrompis Sara — estis ˆce ce mi la Feniciano Dagon. Mi ne volis volis lin vidi, vidi, sed li tiel insistis insistis.. . . — Li donis al mi oran ringon — intermetis Tafet. — Li diris al mi — da˘urigis urigis Sara, — ke li estas terluanto de mia sinjoro; li donacis al mi du braceletojn por la kruroj, perlajn orelringojn kaj skatoleton kun parfumoj de Punt. — Por kio li ˆcion cion ˆci ci donacis al vi? — demandis la patro. — Por nenio. Li nur petis, ke mi pensu favore pri li kaj iafoje diru al mia sinjoro, ke Dagon estas la plej fidela lia servisto. — Vi tre rapide kolektos tutan keston da braceletoj kaj orelringoj — respondis Gedeono kun rideto. — Ah! — aldonis li post momento — kolektu plej balda˘ u granda gra ndan n riˆcaˆ caˆon on kaj ni forkur for kuru u en nian nia n landon lan don,, ˆcar car ˆci ci tie ˆciam cia m atendas aten das nin n in malfeliˆ mal feliˆco! co! Malfeliˆ Malfe liˆco, co, kiam estas e stas malbone, malb one, kaj ankora a nkora˘ u˘ pli granda malfeliˆ malfel iˆco, co, kiam ni prosperas. prosp eras. — Kaj kion dirus mia sinjoro? — demandis Sara malˆgoje. goje. La patro patro skuis skuis la kapon. — Anta˘ u kiam pasos unu jaro, via sinjoro forlasos vin, kaj la aliaj lin helpos. Se vi estus Egiptani Egiptanino, no, li prenus prenus vin en sian sian domon, sed Hebreinon Hebreinon.. . . — Li forl forlaso asoss min?. min?. . . — ripetis ripetis Sara Sara kun ˆgemo. gemo. — Por kio sin ˆcagreni cagreni per p er la estonta j tagoj, tago j, kiuj estas en la mano j de Dio! Mi venis por p or pasigi ˆce ce vi la sabaton. — Kaj mi havas havas bonega jn fiˆsojn, soj n, viandon, kukojn kaj kuˆseran seran vinon, — vive intermetis Tafet. — Mi anka˘u aˆcetis cetis en Memfiso M emfiso sepobrakan sep obrakan kandelingon kandelingo n ˆ kaj vaksajn aksajn kandelojn. andelojn. . . La vesperma vespermanˆ nˆ go go estos e stos pli bona b ona ol ˆce ce la l a sinjoro sin joro Haires mem. Gedeono eliris kun la filino sur la terason; kiam ili restis solaj, li diris: — Tafet rakontis al mi, ke vi ˆciam ciam restas hejme. Kial? Oni devas eliradi almena˘ u en la gardenon. ˆgardenon. Sara ektremis.
ˆ * Capitro
IX *
57
— Mi timas — murmuretis murmureti s ˆsi. si. — Kial vi timus vian propran gardenon ˆgardenon?. ?. . . Vi ja estas estas ˆci ci tie sinjori sinjorino, no, granda granda sinjori sinjorino. no. . . — Foje mi eliris tage en la gardenon gˆardenon.. . . Ekvidi Ekvidiss min iaj homoj kaj komenkomencis paroli unu al la alia: “Rigardu, “Rigardu, jen estas la Hebreino de la kronprinco, ˆsi si estas la ka˘ uzo de la malfruo de la leviˆgo uzo g o de de Nil Nilo!. o!. . . ” ˆ ne pli ol unu fojon — Ili estas malsaˆgaj gaj — interrom interrompis pis Gedeono. Gedeono. — Cu Nilo malfruis tutan semajnon? Dume vi promenadu vespere. Sara tremis pli kaj pli forte. — Mi ne volas. volas. . . mi ne volas volas.. . . — ekkriis ekkriis ˆsi. si. — Alian Alian fojon mi iris iris vespere vespere tien inter la olivarbojn. olivarbojn. Subite de flanka flanka vojeto elglitis, elglitis, kvaza˘ kvaza˘ u ombroj, du virinoj. virinoj. . . Timigi Timigite te mi volis volis forkuri forkuri.. . . Tiam Tiam unu el ili, ili, pli juna kaj kaj pli malalta malalta,, kaptis min je la mano, dirante: “Ne forkuru, ni volas vin vidi de proksime.” Kaj la alia, pli maljuna kaj pli alta stariˆgis gis kelke da paˆsoj soj anta˘ u mi kaj ekrigard ekrigardis is miajn okulojn. okulojn. . . Ah, patro, patro, mi pensis, ke ke mi fariˆ gos gos ˆstono. stono. . . Kia viri virino no.. . . kia kia riga rigard rdo! o!.. . . — Kiu tio povis esti? — demandis Gedeono. — La pli aˆga ga havis aspekton de pastrino. — Kaj Ka j ˆsi si nenion diris al vi? — Neni Nenion on.. Nu Nurr kiam kiam foriran forirante te ili malaperi malaperiss post post la arboj, mi a˘ udis udis la voˆ con con de la pli aˆga ga kredeble, kiu diris la vortojn: “Vere, “Vere, ˆsi si estas bela. . . ” Gedeono ekmeditis. ekmeditis. — Eble tio estis — diris li — grandaj sinjorinoj de la kortego? La suno estis subiranta, kaj sur amba˘ u bordoj de Nilo kolektiˆgis gis densaj amasoj da homoj, malpacience atendantaj la signalon pri la leviˆgo g o de la rivero, kiu efektive malfruis. Jam de du tagoj la vento blovis de l’ maro kaj la rivero verdiˆgis; gis; jam la suno preterpasis preterpasis la stelon Sotis, sed en la pastra puto en Memfiso la akvo ne leviˆ gis gis eˆc unu fingron. fin gron. La popolo p opolo estis maltrankvila, tiom pli ke en Supra Egipto la˘ u la signaloj la leviˆgo go estis regula, regu la, eˆc espe e spereble reble bonega. — Kio do malfruigas ˆgin gin apud Memfiso? — demandis demandis la ˆcagrenitaj cagrenitaj terkulturistoj, sopire atendante la signalon. Kiam Kiam sur la ˆcielo cielo aperis aperis la steloj, steloj, Tafet en la manˆ mangoˆ gˆoˆcambro camb ro kovris la tablon per blanka tuko, starigis la kandelingon kun sep eklumigitaj kandeloj, alˆsovis sov is tri tr i seˆ segojn gˆo jn kaj anoncis, ke tuj ˆsi si alportos alp ortos la sabatan vespermanˆ vesp ermanˆ gon. gon. Tiam Gedeono kovris sian kapon kaj, etendinte la manojn super la tablo, parolis direktante la okulojn al la ˆcielo: cielo: — Dio de Abrahamo, Izaako kaj Jakobo, vi kiu elkondukis nian popolon de la tero de Egipto, kiu donis patrujon al la sklavoj kaj ekzilitoj, kiu faris eterna eternan n ligon ligon kun la filoj de Judo. Judo. . . Dio Dio Jeho Jehovo vo,, Dio Dio Ad Adona onai, i, permes permesu u al ni manˆgi gi sen peko la fruktojn de la malamika tero, eltiru nin el la malˆgojo gojo
ˆ * Capitro
IX *
58
kaj timo, en kiu ni dronas, kaj reportu nin al la bordoj de Jordano, kiun ni forlasi forlasiss por via gloro. gloro. . . En la sama momento trans tr ans la muro eksonis voˆ co: co: — Lia ekscelenco Tutmozis, la plej fidela servisto de lia sankteco kaj de l’ kronpr kronprin inco. co. . . — Li vivu eterne!. . . — diris kelke kelke da voˆ voˆcoj coj en la gardeno. gˆardeno. — Lia ekscelenco — da˘ urigis urigis la unua voˆco co — sendas saluton al la plej bela rozo de Libano! Kiam li eksilentis, eksonis harpo kaj fluto. — Jen Jen muzik uziko! — krii kriiss Tafet, afet, klakb klakbata atant ntee la manojn. manojn. — Ni festos festos la sabaton kun akompano de l’ muziko. Sara kaj ˆsia sia patro, en la komenco komenco teruritaj, ridis kaj sidiˆ gis ˆce ce la tablo. tab lo. — Ili ludu — diris Gedeono — ilia muziko muziko ne malbonigos al ni la apetiton. La fluto fl uto kaj harpo finludis strofon, str ofon, poste p oste tenora voˆ co co ekkan e kkantis: tis: “Vi estas pli bela ol ˆciuj ciuj knabinoj, kiuj sin rigardas rigardas en la akvoj de Nilo. Viaj haroj estas pli nigraj ol la plumoj de l’ korvo, viaj okuloj rigardas pli kviete ol la okuloj de la cervino, kiu sopiras al sia cervo. Vi estas kvaza˘ u alta palmo, palmo, kaj la lotuso lotuso envias envias vian vian gracion gracion.. Viaj brustoj brustoj estas estas kiel kiel vinberaroj, vinberaroj, kies suko ebriigas la reˆgojn.” gojn.” Ree eksonis la fluto kaj harpo kaj post ili la kanto: “Venu kaj ripozu en la gardeno. gˆardeno. La servistoj, servistoj, kiuj apartenas apartenas al vi, alportos vazojn kaj diversspecan diversspecan bieron. Venu, ni sanktigos la hodia˘ uan uan nokton kaj la a˘uroron, uroron, kiu gin gˆin sekvos. En mia ombro, en la ombro de l’ figarbo, kiu naskas dolˆcajn ca jn frukto f ruktojn, jn, via amato ripozos ˆce ce via flanko; fl anko; vi ebriigos lin kaj obeos al liaj deziroj...” La fluto kaj harpo, poste ree la kanto: “Mi estas silentema, neniam mi diras, kion mi vidas, kaj mi ne malbonigas la dolˆcecon cecon de miaj mia j fruktoj per vana babilado. . . ” 3
3
A˘ utentika. utentika.
LA FARAONO
59
ˆ Capitro X Subite la kanto eksilentis, sufokita de la tumulto kaj de la bruo kvaza˘ u de multe da kurantoj. — Idolis Idolistoj! toj!.. . . mala malami mik koj de Egipto Egipto!. !. . . — kriis kriis iu. — Vi kant kantas as,, kiam kiam ni ˆciuj ciuj dronas en la malˆ gojo, gojo, kaj vi la˘ udas udas la Hebreinon, Hebre inon, kiu per siaj sorˆcoj co j haltigi haltigiss la fluon de Nilo. Nilo. . . — Ve Ve al vi! — kriis kriis alia. alia. — Vi piedpre piedpremas mas la teron teron de la kronpri kronprinco. nco. . . La morto morto falos sur vin kaj kaj sur viajn infanojn! infanojn!.. . . — Ni foriros, foriros, sed eliru eliru la Hebrein Hebreinoo al ni, por ke ni prezent prezentu u al ˆsi si nian nian mize mizeron ron.. . . — Ni forkuru! forkuru!.. . . — kriis kriis Tafe Tafet. t. — Kien? — demandis Gedeono. — Neniam! — respondis resp ondis Sara, sur kies dolˆca ca vizaˆgo go aperis la ruˆgo g o de la ˆ mi ne apartenas al la kronprinco, anta˘ kolero. — Cu u kiu ki u ˆci ci tiuj homo j falas fa las teren? Kaj anta˘ u kiam la patro kaj servistino servistino povi p oviss oponi, ˆsi si elkuris sur la terason, en sia blanka vesto, kriante al la amaso trans la muro: — Jen mi mi estas estas!. !. . . Kion Kion vi vol volas as de mi?. mi?. . . La bruo ˆcesis cesis por unu momento, sed ree eksonis minacaj minaca j voˆ coj: co j: — Estu malbenita, malbenita, fremdul fremdulino ino,, kies kies peko peko haltiga haltigass la akvojn de Nilo!. Nilo!. . . En la aero ekfajfis ekfa jfis kelke da ˆstonoj, stono j, blinde ˆetitaj; etita j; unu trafis tra fis la frunton f runton de Sara: — Patro!. . . — ekkriis ˆsi, si, kaptante kaptante sin je la kapo. La patro patro prenis prenis ˆsin sin rapide sur la brakojn brakojn kaj forportis forportis de la teraso. teraso. En la nokta mallumo oni vidis nudajn homojn en blankaj kufoj kaj anta˘ utukoj, utukoj, transirantajn la muron. Malsupre Tafet kriis gis gˆis perdo de l’ spiro, kaj la sklavo Negro, kaptinte hakilon stariˆgis gis en la pordo de l’ domo, minacante frakasi frakasi la kapon al ˆciu, ciu, kiu kuraˆgos gos eniri. — Donu ˆstonojn stono jn por p or ˆci ci tiu nubia hundo! — kriis al la popolamaso p opolamaso tiuj, kiuj estis sur la muro.
ˆ * Capitro
X*
60
Sed subite la amaso eksilentis, eksilentis, ˆcar car el la fundo de l’ gardeno gˆardeno eliris homo kun razita kapo, vestita per pantera felo. — Profeto! Profeto!.. . . Sank Sankta ta patro! patro!.. . . — oni murm murmureti uretiss en la amaso. amaso. Tiuj, kiuj estis sur la muro, komencis desalti. — Egipta popolo — diris la pastro per trankvila trankvila voˆco co — je kiu rajto vi levas la manon kontra˘ u la propraˆ propraˆo o de la kronprinco? — Tie loˆgas g as malpur malpuraa Hebre Hebrein ino, o, kiu kiu halt haltig igas as Nilo Nilon. n. . . Ve al ni!. ni!. . . mizer mizeroo kaj malsato pendas super Malsupra Egipto. — Homoj de malbona kredo a˘ u de malforta saˆ go g o — diris la pastro — ˆ kie vi a˘ udis, ke unu sola virino povus haltigi la volon de l’ dioj? Ciujare udis, ˆ en la monato Tot Nilo komencas leviˆ gi gi kaj kreskas ˆgis gis la monato Hoiack. ˆ iam okazis Cu okazis alie, kvank kvankam am nia lando ˆciam ciam estas plena de eksterlanduloj, eksterlanduloj, iafoje de fremdaj pastroj kaj princoj, kiuj ˆgemante gemante en la malfacila laboro de l’ malliberuloj povis de kolero kolero kaj ˆcagreno cagreno ˆeti eti plej terurajn malbenojn?. . . Ili sendube deziris faligi sur niajn kapojn ˆciajn ciaj n malfeliˆ malfe liˆcojn, coj n, kaj pli ol unu, el ili donus sian vivon, por ke la suno ne leviˆ gu gu super Egipto, a˘ u Nilo ne superverˆ verˆsu su la landon en la komenco komenco de l’ jaro. Kaj kia estas la rezultato rezultato de iliaj preˆgoj?...A˘ g oj?...A˘u la ˆcielo cie lo ne a˘uskultis uskultis ilin, a˘ au ˘ la fremdaj dioj estis senfortaj apud niaj. nia j. Kiamaniere Kiaman iere do d o virino, virino , kiu estas est as feliˆca ca inter ni, povus p ovus altiri altir i malfeliˆ malfe liˆcegon, cego n, kian ne povis alvoki niaj plej potencaj malamikoj? — La sankta sankta patro patro diras diras veron veron!. !. . . Saˆ gaj estas la vortoj de la profeto! — oni kriis en la amaso. — Tamen amen Messu Messu,, la estro estro,, de Hebre Hebreoj, oj, fari fariss mallu mallumo mon n kaj peston peston en Egipto!. Egipto!. . . — oponis unu voˆ voˆco. co. — Kiu diris tion, eliru anta˘uen.. uen. . . — diris diris la pastro. pastro. — Mi alvok alvokas as lin, lin, li elpaˆ elpaˆsu, su, se li ne estas malamiko malamiko de la egipta popolo. . . La popolamas popolamasoo murm murmuri uris, s, kiel kiel vent ventoo flugant flugantaa de malprok malproksim simee inter inter la arboj, sed neniu eliris. — Vere mi diras — da˘ urigis la pastro — ke inter vi rondiras malbonaj urigis homoj, kiel hienoj en la ˆsafejo. Via mizero estas por ili indiferenta, indiferenta, sed ili volas igi vin detrui la domon de l’ kronprinco kaj ribeli kontra˘ u la faraono. Kaj se sukcesus ilia malnobla intenco kaj se el via brusto komencus flui sango, tiuj ˆci ci homoj homo j sin kaˆsus sus de la lancoj, lanco j, kiel nun ili sin kaˆ kaˆsas sas post mia alvoko. . . — A˘uskult uskultu u la profeton profeton!. !. . . Gloro Gloro al vi, dia dia viro!. viro!. . . — kriis kriis la amaso, amaso, kliklinante la kapojn. La pli piaj falis teren. — A˘uskult uskultu u min egipta egipta popolo. . . Pro via kredo kredo al la vortoj vortoj de l’ pastro, pastro, pro la obeo al la faraono kaj kronprinco, pro la respekto al la dia servisto, favo favoro ro ekbrilos ekbrilos super vi. Iru en paco en viajn domojn, domojn, kaj eble anta˘ anta˘ u kiam vi atingos la malsupron de l’ monteto, Nilo komencos leviˆ gi... g i... — Tiel Tiel okazu okazu.. . .
ˆ * Capitro
X*
61
— Iru!. . . Ju pli granda granda estos via via kredo kaj kaj pieco, pieco, des pli balda˘ balda˘ u vi ekvidos la signon signon de la fav favoro. oro. . . — Ni iru iru!. !. . . ni iru! iru!.. . . Estu Estu benata benata prof profeto eto,, filo filo de profe profetoj. toj. . . Ili komenci komenciss disiri disiri,, kisan kisante te la vestojn vestojn de l’ pastro. pastro. . . Subite Subite iu ekkriis: ekkriis: — Miraklo! Miraklo!.. . . La miraklo miraklo plenu plenumiˆ miˆ gas... g as... — Sur la turo de Memfiso Memfiso oni eklumigi eklumigiss la lanternon. lanternon. . . Nilo leviˆ leviˆ gas!...Rig as!...Rigardu, gardu, pli kaj kaj pli multe multe da lumoj!. lumoj!. . . Vere, paroli paroliss al ni granda sanktul sanktulo. o. . . Vivu eter eterne! ne!.. . . Oni sin turnis al la pastro, sed li malaperis inter la ombroj. La popolamaso, anta˘ u momento ekscitita, poste mirigita kaj plena de dankemo, dankemo, forgesis sian koleron kaj la pastron, farantan farantan miraklojn. Freneza gojo ˆgojo ekregis gin ˆgin kaj ˆciuj ciuj ekkuris galope al la rivero, sur kies bordo b ordojj jam brilis multenombraj lumoj kaj sonis granda kanto de la kunveninta popolo: “Saluton al vi, ho Nilo, ho sankta rivero, rivero, kiu aperis en ˆci ci tiu lando! Vi venas venas en paco por doni la vivon vivon al Egipto. Egipto. Ho kaˆsita sita dio, dio, kiu dispelas dispelas la mallumojn, kiu surver sur verˆˆsas sas la herbejo he rbejo jn por doni nutraˆ nutraˆon al la mutaj muta j besto j! Ho vojo, irant irantaa malsup malsupren ren de l’ ˆcielo cielo por sensoifi sensoifigi gi la teron; teron; ho amiko amiko de l’ pano, vi kiu ˆgojiga g ojigass la domojn domojn!. !. . . Vi estas estro estro de l’ fiˆsoj s oj kaj kiam kiam vi malsupreniras sur niajn kampojn, neniu birdo kuraˆ gas gas tuˆsi si niajn nia jn rikoltojn. Vi kreas la grenojn kaj naskas la hordeon; vi donas ripozon al la manoj de milionoj milionoj da malfeliˆ malfeliˆ culoj culoj kaj por eterne firmigas la templojn.”4 En la sama momento la lumigita ˆsipeto sipeto de la kronprinco albordiˆ gis, gis, inter krioj krioj kaj kantoj. antoj. La samaj, kiuj anta˘ u duonhoro volis penetri superforte en la domon de l’ kronprinco, nun falis sur la vizaˆgon, gon, a˘ u sin ˆetis en la akvon por kisi la remilojn kaj flankojn de l’ ˆsipeto, sipeto, kiu alportis la kronprincon. kronprincon. Gaja Ga ja,, ˆcirka ci rka˘ uita u ˘ ita de torˆ coj, coj, Ramzes akompanata de Tutmozis eniris en la domon de Sara. Ekvidinte lin, Gedeono diris al Tafet: — Mi tre timas pri mia filino, sed ankora˘ u pli mi timas renkonti ˆsian sian sinj sinjoro oron. n. . . Li transsaltis la muron kaj en la mallumo, tra la ˆgardeno gardeno kaj kampoj, iris al Memfiso. Sur la korto Tutmozis kriis: — Saluton, Saluton, bela Sara!. Sara!. . . Mi esperas, esperas, ke vi bone akcepto akceptoss nin pro la muziko, kiun mi sendis al vi. Sur la sojlo aperis Sara kun bandaˆgita gita kapo, apogita sur la Negro kaj servistino. — Kion tio signifas? — demandis la kronprinco kun miro. — Terurajn Terurajn aferojn!. . . — ekkriis ekkriis Tafet. Tafet. — La idolistoj idolistoj atakis vian vian domon, domon, kaj unu ekbatis Saran per ˆstono! stono! — Kiuj idolistoj? 4
A˘ utentika. utentika.
ˆ * Capitro
X*
62
— Tiuj. Tiuj. . . Egiptan Egiptanoj! oj! — klarigi klarigiss Tafet Tafet.. La kronprinco ˆetis al ˆsi si rigardon, plenan de malestimo. Sed tuj ekregis lin furiozo. — Kiu ekbatis ekbatis Saran?. Saran?. . . kiu ˆetis etis la ˆstonon?. stonon?. . . — kriis kriis li, kaptant aptantee la Negron je la brako. — Tiuj de la bordo de l’ rivero. rivero. . . — respondis respondis la sklav sklavo. o. ˆ tien gardistoj! — Ci gardisto j! — kriis la ˆsa˘ sa˘ umanta umanta princo p rinco.. — Armu ˆciujn ciujn servisto se rvisto jn de la bieno kaj kontra˘ u la kanaj kanajloj! loj!.. . . La Negro Ne gro ree kaptis sian sia n ha hakilon, kilon, oni vokis voki s la servisto servis tojn jn el ˆciuj ciuj konstrua konstru aˆoj, o j, ˆ kaj kelke da soldatoj de la princa sekvantaro mehanike ordigis la glavojn. — Ho Dio, kion vi volas volas fari?. . . — murmuretis murmuretis Sara, sin pendigante pendigante ˆce ce la kolo de l’ kronprinco. — Mi volas vin venˆgi. gi. . . — respondi respondiss li. — Kiu batas mian propraˆ propraˆon, on, batas min mem. Tutmozis paliˆgis gis kaj balancis la kapon. — A˘uskul u skultu tu sinj sinjoro oro — diri diriss li. li. — Kiam Kiamani aniere ere nokte nokte vi trovo trovoss en la popolamaso tiujn, kiuj plenumis la krimon? — Tio estas indiferenta indiferenta por mi. . . La popolaˆco co tion faris kaj la popolaˆco co estos estos puni punita. ta. . . — Tion dirus neniu juˆgisto gisto — klarigis Tutmozis. — Kaj vi devas iam esti la plej alta juˆgisto... g isto... La princo ekmeditis, lia kunulo da˘ urigis: urigis: — Konsideru, kion morga˘ u dirus dirus nia sinjoro sinjoro,, la farao faraono? no?.. . . Kaj kia ˆgojo gojo ekregus inter la malamikoj de Egipto, de l’ Oriento gis gˆis la Okcidento, se ili eka˘udus, udus, ke la kronprinco, preska˘ u apud la reˆga ga palaco, atakas nokte sian popol pop olon on?. ?. . . — Oh, se la patro donus al mi almena˘u duonon de la armeo, eksilentus por eterne eterne niaj malami malamikoj koj en ˆciuj ciuj partoj partoj de l’ mondo!. mondo!. . . — murm murmuret uretis is la princo, piedbatante la teron. — Fine. Fine. . . remem rememoru oru la homon homon,, kiu sin sin pendigi pendigis. s. . . Vi beda˘ beda˘ uris, uris, ke mortis ˆ tio estas ebla, ke vi mem volas mortigi senkulpa homo, kaj hodia˘ u . . . Cu senk senkul ulpajn pajn?. ?. . . — Sufiˆce ce jam!. . . — interrompis interrompis surde la kronprinco. kronprinco. — Mia kolero kolero estas kiel kiel kruˆ kruˆco co plena plena de akvo. akvo. . . Ve al tiu, sur kiu gi gˆi elve el verˆ rˆsiˆ si gos...Ni gˆ os...Ni eniru en la domon... Tutmozis utmozis terurita terurita foriris. foriris. La princo princo prenis prenis Saran je la mano kaj suriris suriris kun ˆsi si la unuan etaˆgon. gon. Li sidigis ˆsin sin ˆce ce la tablo, sur kiu restis ankora˘ u la nefinita vespermanˆ vespermanˆ go go kaj proksimiginte la kandelingon li deˆsiris siris de l’ frunto fr unto la bandaˆ gon. gon. — Ah? — ekkriis ekkriis li — tio eˆc ne estas estas vundo, nur kontuzo kontuzo.. Li atente atente rigardis rigardis Saran.
ˆ * Capitro
X*
63
— Mi neni neniam am pensi pensis, s, ke vi povu povuss havi havi kontu ontuzo zon. n. . . Tio Tio tre tre alii aliiga gass la vizaˆgon... g on... — Mi do ne plaˆ plaˆcas cas plu al vi?. vi?. . . — malla˘ ute demandis Sara, levante al li ute siajn grandajn okulojn, plenajn de timo. — Ah, ne!. ne!. . . cetere cetere tio tio pasos. pasos. Poste li alvokis la adjutanton kaj la sklavon kaj ordonis al li rakonti la okazojn de la vespero. — Li nin defendis — diris Sara. — Li stariˆgis gis en la pordo kun la hakilo. — Vi faris tion?. tion?. . . — demandis la la princo la sklavon, sklavon, fikse fikse rigardante rigardante liajn okulojn. ˆ mi devis permesi al fremduloj superforte eniri en vian domon, — Cu sinjoro? La princo karesis la krispan kapon de l’ sklavo. — Vi agis agis — diris diris li — kiel kiel brav brava homo. homo. Mi donas donas al vi la liberec liberecon. on. Morga˘ u vi ricevos rekompencon kaj vi povos reveni al la viaj. La Negro Neg ro ekˆsancel san celiˆ iˆ gis gis kaj frotis siajn okulojn, okulojn, kies blanko blanko brilis brilis.. Subite Subite li falis sur la genuojn kaj frapante la plankon per la frunto, ekkriis: — Ne forpelu forpelu min de vi, sinjoro sinjoro!. !. . . — Bone — respondis resp ondis la kronprinco — restu ˆce ce mi, sed kiel libera soldato. ˆ Guste tiajn homojn mi bezonas — aldonis li, rigardante al Tutmozis. — Li ne scias paroli, kiel gardisto de l’ domo de libroj, sed estas preta bata batali li.. . . Kaj ree li komencis demandi pri la detaloj de la atako, kaj kiam la Negro rakontis al li pri la apero de la pastro kaj pri la miraklo, la princo sin kaptis je la kapo kriante: — Mi estas la plej malfeliˆ malfeliˆca ca homo en Egipto!. Egipto!. . . Balda˘ u eˆc en mia lito mi trov trovados ados pastroj pastrojn. n. . . De kie li estas estas?. ?. . . Kiu Kiu li estas? estas? Tion la Negro ne povis klarigi. Li diris nur, ke la konduto de la pastro estis tre bonvola por la princo kaj Sara; ke la atakon direktis ne Egiptanoj, sed homoj, kiujn la pastro nomis malamikoj de Egipto kaj kiujn li vane alvokis eliri el la popolamaso. — Stran Strange! ge!.. . . Strang Strange! e!.. . . — diri diriss la princ princoo medit meditan ante te kaj ˆetis etis sin sin sur sur la liton. liton. — Mia nigra nigra sklavo sklavo estas brav brava batalis batalisto to kaj homo homo plena plena de prudento. dento. . . Pastro Pastro defendas Hebreinon, Hebreinon, ˆcar car ˆsi si estas mia?. . . La egipta popolo, kiu ekgenuas anta˘ u la hundoj de l’ faraono, atakas la domon de l’ kronprinco, sub la koma komando ndo de iaj malamik malamikoj oj de Egipto? Egipto?.. . . Mi mem devas devas tion tion esplori. esplori. . .
LA FARAONO
64
ˆ Capitro XI La monato Tot finiˆ gis gis kaj komenciˆgis gis la monato Paofi (dua parto de julio). La akvo de Nilo, anta˘ ue ue verda, fariˆ gis gis blanka, poste ruˆga ga kaj senˆcese cese kreskis. kreski s. La reˆga ga akvomontrilo en Memfiso estis plenigita preska˘ u gis gˆis la alteco de du homoj, kaj Nilo kreskis kreskis ˆciutage ciutage je du manlarˆ goj. g oj. La plej plej malaltaj malaltaj kamp kampoj oj estis estis superve superverrˆsitaj, sitaj, de la pli altaj oni rapide rapide kolek kolektis tis linon, linon, vinberojn vinberojn kaj specon specon de koton kotono. o. Su Surr la lokoj, lokoj, kiuj kiuj matene matene esti estiss ankora˘ ankora˘ u sekaj, vespere pla˘ udis udis la ondoj. ˆ Sajnis, ke fortega kvankam nevidebla vento blovas de la fundo de l’ rivero. ˆ Gi plugas sur ˆgi gi grandajn sulkojn sulkojn kaj plenigas plenigas per ˆsa˘ sa˘ umo, umo, poste glatigas la supraˆon on de d e la akvo, ak vo, kaj post pos t momento mome nto tordas tor das gin gˆin en senfundajn akvoturnojn. akvoturnojn. Ree gi gˆi plugas, ree glatigas, glatigas, tordas, alpelas novajn akvajn montojn, novajn novajn ˆsaumajn u ˘ma jn striojn strio jn kaj senˆcese cese levas la murmurantan riveron, senˆcese cese akiras novajn terajn pecojn. Iafoje la akvo, atinginte ian limon, transsaltas gin gˆin en la da˘ uro uro de unu ekrigardo, verˆ verˆsiˆ siˆ gas gas sur la malaltaˆ malaltaˆon on kaj formas brilantan lageton tie, kie anta˘ u unu momento la velkintaj herboj falis teren cindrigitaj. Kvankam la leviˆgo go atingis apena˘ u la trionon de la ordinara alteco, jam la ˆ tuta bordo estis subakvigita. Ciuhore iu bieno sur monteto fariˆ gis gis simila al insulo, en la komenco, apartigita de la aliaj nur per mallarˆ ga ga kanalo, kiu iom post iom plilarˆgiˆ giˆgis gis kaj pli kaj pli apartigis de la najbaraj domoj la novan insulon. insulon. Ofte iu, kiu eliris al la laboro piede, revenis revenis en ˆsipeto. sipeto. Pli kaj pli multe da ˆsipeto sipeto j kaj ka j flosoj flo soj aperis sur Nilo. De unuj u nuj oni fiˆskaptis skaptis per retoj, en aliaj oni transportis la rikoltojn en la grenejojn a˘ u la blekantajn brutojn en la stalojn, en aliaj oni akceptis vizitojn, por anonci al ili la leviˆgon gon de Nilo (kiun vidis ˆciuj), ciuj), inter rido j kaj krioj. Iafoje Iafo je ˆsipeto sipeto j, kuniˆgintaj gintaj kiel aro da anseroj, diskuradis diskuradis en ˆciujn ciujn direktojn por tralasi grandegan floson, kiu portis p ortis el Supra Egipto malsupren malsupren grandegajn ˆstonojn, stonojn, elhakitajn elhakitajn en la apudbordaj minejoj. En la aero ˆcie, cie, kie povis a˘ udi la orelo, sonis la kreskanta akvo, krio de la udi timigi timigitaj taj birdoj birdoj kaj gajaj kantoj antoj de l’ homoj: homoj: Nilo Nilo leviˆ gas, gas, ni havos multe da greno. Dum ˆci ci tiu t iu tuta monato oni faris juˆ gan esploron en la afero de la atako gan
ˆ * Capitro
XI *
65
ˆ kontra˘ u la domo de l’ kronprinco. Ciumatene ˆsipo sipo kun oficistoj oficisto j kaj ka j soldato so ldatojj albordiˆgis gis al a l iu bieno. Oni forˆsiris siris homo jn de d e ilia laboro, superˆsutis sutis ilin per ˆ insidaj demandoj, batis per bastonoj. Ciuvespere Ciuvesp ere du d u ˆsipo sip o j revenis reveni s Memfison: Memfi son: unu portis la oficistojn, la alia la arestitojn. Tiamaniere oni kaptis kelkcenton da krimuloj, el kiuj granda parto sciis pri nenio. La duonon minacis minacis la malliberejo malliberejo a˘ u kelkjara laboro lab oro en la ˆstonminejoj. stonminejo j. Sed oni eksciis nenion: nek pri la kondukintoj de l’ atako, nek pri la pastro, kiu admonis la popolamason disiri. En la princo Ramzes kuniˆgis gis ekstreme kontra˘ uaj u aj ecoj. Li estis estis vive vivega ga kiel kiel leono kaj obstina obstina kiel bovo. bovo. Sed krom tio li posedis posedis grandan grandan saˆ gon gon kaj profundan senton de l’ justeco. Vidante, ke la juˆga ga esploro restas sen rezultato, la princo pr inco mem me m ˆsipveturis sipveturis Memfison kaj ordonis malfermi al si la malliberejon. ˆ estis konstruita sur monteto, estis ˆcirka˘ Gi cirka˘ uita de alta muro kaj konsistis ˆ tiuj el grand g randaa nombro no mbro de konstruaˆ kon struaˆoj o j ˆstona stona j, brikaj brika j kaj ka j ligna lig naj. j. Ci tiu j konst ko nstruaˆ ruaˆoj o j estis plejparte nur vestibloj a˘ u loˆgejoj gejoj de l’ gardistoj. gardistoj. La malliberu malliberuloj loj estis fermitaj fermita j en subteraj subtera j kavernoj, kavernoj, elhakitaj elhakita j en e n kalka kalka ˆstonego. stonego. Kiam la kronprinco transpasis la pordon, li rimarkis areton da virinoj, ˆ tiu homo, nuda kaj similanta skeleton, kiuj lavis kaj nutris malliberulon. Ci sidis sur la tero, kun la manoj kaj piedoj en kvar truoj de kvadrata tabulo, anstata˘ uanta uanta katenojn. ˆ de longe ˆci — Cu ci tiu homo tiel suferas? — demandis demandis la kronprinco. kronprinco. — Du monatojn — respondis la gardisto. ˆ longe ankora˘ — Cu u li devas resti ˆci ci tie? — Unu monaton. — Kion li faris? — Li insultis oficiston, kolektantan la impostojn. La princo sin turnis kaj ekvidis alian areton, konsistantan el virinoj kaj infanoj. Inter ili estis maljuna homo. ˆ ili estas malliberuloj? — Cu — Ne, via ekscele ekscelenco. nco. Tio estas familio, familio, atendanta atendanta la kadavron adavron de krikrimulo, mulo, kiu estas sufokota. sufokota. . . Jen oni konduk kondukas lin en la ˆcambron cambron.. . . — diris diris la gardisto. Poste turnante sin al la areto, li diris: — Estu paciencaj ankora˘ u unu momenton, karaj homoj, vi tuj ricevos la korpon. — Ni tre dankas vin, nobla sinjoro, — respondis la maljunulo, kredeble la patro de la krimulo. — Ni eliris el nia domo hiera˘ u vespere, la lino restis sur la kampo, kaj jen Nilo leviˆgas!... g as!... La princo paliˆgis gis kaj haltis. — Vi scias — li turnis sin al la gardisto, — ke mi havas la rajton de pardono?
ˆ * Capitro
XI *
66
— Jes, erpatre — respondis la gardisto sin klinante, kaj poste li aldonis: — La˘ u la leˆgoj, goj, kiel rememoro de via vizito en ˆci ci tiu loko, loko, ho filo de suno, devas ricevi malgrandigon de l’ puno la krimuloj bone kondutantaj, kiuj estis kondamnitaj pro ofendo de la religio a˘ u ˆstato. stat o. La listo de ili estos esto s metita metit a ˆce ce viaj piedoj piedo j dum ˆci ci tiu monato. — Kaj tiu, kiu atendas nun la sufoko sufokon, n, ˆcu cu li ne hav havas la rajton ricevi ricevi mian pardonon? La gardisto disetendis la manojn kaj kliniˆ gis gis silente. Ili ekiris anta˘uen uen kaj trapasis kelke da kortoj. En lignaj kaˆ goj, goj, sur nuda tero, svarmis svarmis sur malvasta malvasta spaco la kondamnitoj. kondamnitoj. En unu konstruaˆ konstruaˆo o sonis teruraj krioj: oni batis, por ricevi konfeson. — Mi volas vidi la kulpigitajn pri la atako kontra˘ u mia domo — diris la kronprinco kronprinco profunde impresita. — Ili estas pli ol cent — respondis la gardisto. — Elektu la plej kulpajn la˘ u via opinio kaj esploru ilin en mia ˆceesto. ceesto. Sed mi ne volas, ke ili rekonu min. Oni malfermis al la kronprinco la ˆcambron, cambron, en kiu estis okupita la esplora oficis oficisto to.. La princo princo ordoni ordoniss al li resti resti sur lia lia seˆ go kaj li mem sidiˆgis g is post kolono. ˆ Balda˘ u komencis aperi, unuope, la kulpigitoj. Ciuj estis malgrasaj; iliaj haroj kaj barboj kreskis longaj, iliaj okuloj havis esprimon de trankvila frenezo. — Dutmoze — diris la oficisto — rakontu, kiel vi atakis la domon de lia ekscelenco, ekscelenco, erpatre? — Mi diros la veron, veron, kiel ˆce ce la juˆ go go de Oziriso. Oziriso. Tio estis estis vespere vespere en la tago, kiam Nilo estis leviˆgont g onta. a. Mia Mia edzin edzinoo diras diras al mi: “Ven “Venu, u, patro patro,, ni suriros la monton, de kiu oni povas pli frue vidi la signalon en Memfiso.” Ni do suriris la monton, de kiu oni povas pli facile vidi la signalon en Memfiso. Tiam al mia edzino proksimiˆgis gis soldato soldato kaj diras: diras: “Iru kun mi en ˆci ci tiun tiun ˆgardenon, gardenon, ni trovos tie vinberojn a˘ u eble ion ankora˘ u pli bonan.” Mia edzino eniris en la ˆgardenon gardenon kun la soldato, kaj mi terure ekkoleris kaj rigardis al ˆ ili ˆetis ili trans la muro. Cu etis ˆstonojn stonojn en la domon de l’ kronprinco? kronprinco? mi ne povas povas tion diri, ˆcar car pro la arboj kaj mallumo mallumo mi povi p oviss vidi nenion. — Kaj kiel vi povis lasi la edzinon edzinon kun la soldato? — demandis la oficisto. oficisto. — Kun la permeso permeso de via ekscelenco ekscelenco,, kion kion mi povis povis fari? fari? Mi estas nur nur kamparan amparano, o, kaj li batalisto batalisto kaj soldato soldato de lia sankteco. sankteco. . . — Kaj ˆcu cu vi vidis la pastron, kiu parolis al vi? — Tio ne estis pastro — respondis la kamparano per firma tono. — Tio devis esti la dio Num mem, ˆcar car li eliris e liris el la trunko t runko de figarbo kaj havis ˆsafan safan kapon. — Kaj Ka j ˆcu cu vi vidis, ke li havis ˆsafan kapon?
ˆ * Capitro
XI *
67
— Kun via permeso, mi ne memoras bone, ˆcu cu mi mem vidis a˘ au˘ ˆcu cu alia al iajj tiel diris: Miajn okulojn kovris la maltrankvilo pri la edzino. ˆ vi ˆetis — Cu et is ˆstono sto nojn jn en la gardenon? gˆardenon? — Po Porr kiu kiu mi estus estus ˆeti etint ntaa ilin ilin,, sinj sinjoro oro de l’ viv vivo kaj morto. morto. Se mi tiam trafus la edzinon, mi farus al mi maltrankvilon por tuta semajno, se la ˆ soldaton, mi ricevus tian pugnofrapon en la ventron, ke la lango elirus. Car mi estas nur kamparano, kaj li soldato de nia sinjoro eterne vivanta. La kronprinco kliniˆgis gis de post la kolon kolono. o. Oni forkondu forkondukis kis Dutmoze’ Dutmoze’on on kaj enkondukis Anup’on. Tio estis malalta kamparano, sur la dorso li havis ankora˘ u cikatrojn de la bastonoj. — Diru Anup — komencis ree la oficisto, — kiel tio okazis en la atako kontra˘ u la domo de l’ kronprinco? — Okulo de la suno — respondis la kamparano — vazo de l’ saˆ geco, geco, vi scias scias plej bone, ke mi ne faris la atakon. atakon. . . Nur venis venis al mi najbaro kaj diras: diras: ˆ “Anup, ni iru sur la monton, ˆcar car Nilo leviˆgas.” g as.” Kaj mi dir diras: as: “Cu efektive gi ˆgi leviˆgas?” gas?” Kaj li diras: diras: “Vi estas estas pli malsa malsaˆ ga gˆa ol la azeno, ˆcar car la azeno ja a˘udus udus la muzikon sur la monto, kaj vi ne a˘ udas.” udas.” Kaj mi responda respondas: s: “ Mi estas malsaˆ malsaˆ ga, ga, ˆcar car mi ne lernis skribi; sed kun via permeso, alia afero estas la muziko, alia la leviˆgo go de Nilo.” Kaj li diras: “Se ne estus la leviˆgo, go, oni ne havus ka˘ uzon uzon por la gojo, gˆojo, muziko kaj kantoj.” Ni do iris, mi diras al via justeco, sur la monton, kaj tie oni jam dispelis la muzikisto muzikist o jn kaj ˆetis ˆstono stono jn en la garden gˆardenon. on. . . — Kiu Ki u ˆeti e tis? s? — Mi ne povis distingi. Ili ne havis aspekton de kamparanoj: ˆgustadire gustadire ili similis malpurajn malpura jn paraˆsitojn, sitojn , kiuj distranˆcas cas la mortintojn por enbalzamigo. ˆ — Cu vi vidis la pastron? — Kun la permeso de via vigleco, tio ne estis pastro, sed certe ia spirito, kiu kiu gardas gardas la domon domon de l’ kronpri kronprinco nco.. . . li vivu vivu eterne! eterne!.. . . — Kial spirito? ˆ iafoje mi vidis lin, kaj iafoje li ien malaperis. — Car — Eble E ble li tiam estis kaˆ kaˆsita sita en la popolamaso? p opolamaso? — Sendube la popola p opolamas masoo iafoje kovri kovriss lin. Sed krom tio jen li estis estis pli alta, jen pli malalta. — Eble li suriris monteton kaj poste mallevigis? — Sendube, li suriris kaj malleviˆgis, gis, sed eble li plilongiˆgis gis kaj malplilongiˆgis, gis, ˆcar car li estis granda faranto de mirakloj. Apena˘ Apenau˘ li diris: “Tuj leviˆgos gos Nilo” kaj en la sama momento Nilo komencis kreski. ˆ vi ˆetis — Cu et is ˆstono sto nojn, jn, Anup Anup?? — Kiel mi kuraˆgus gu s ˆeti e ti ˆston st onoo jn en la gardenon gˆardenon de de la kronpri kronprinco? nco?.. . . Mi ja estas simpla kamparano, kaj mia mano sekiˆgus gus gis gˆis la kubuto k ubuto pro tia malpiaˆo. o. La princo ordonis interrompi interrompi la esploradon. esploradon. Kaj kiam oni elkondukis elkondukis la kulpigitojn, li sin turnis al la oficisto.
ˆ * Capitro
XI *
68
— Do ˆci ci tiuj homoj apartenas al la plej kulpaj? — Vi diris, sinjoro — respondis la oficisto. — En tia okazo oni devas hodia˘ u senprokr senprokraste aste ellasi ellasi ilin. Oni ne povas povas malliberigi homojn pro tio, ke ili volis konvinkiˆgi, gi, ˆcu cu la sankta sankt a Nilo leviˆgas, gas, a˘u pro tio, ke ili a˘ uskultis uskultis muzikon. — Plej alta saˆgo go parolas per via buˆso, so, erpatre — diris la oficisto. oficisto. — Oni ordonis ordonis al mi trovi trovi la plej kulpajn, mi do elektis elektis tiujn, tiujn, kiujn kiujn mi trovis trovis.. Sed mi ne havas la povon redoni al ili la liberecon. — Kial? ˆ estas plena de papirusoj, — Rigardu, via ekscelenco, ˆci ci tiun keston. Gi sur sur kiuj kiuj estas estas skribi skribitaj taj la aktoj aktoj de la afero afero.. La juˆ gisto gisto de Memfiso Memfis o ˆciutage ciuta ge ricevas raportojn pri la rezultatoj de la juˆ ga esploro kaj transdonas ilin al ga lia sankteco sankteco.. Kio do fariˆ gus el la laboro de tiom da instruitaj skribistoj kaj gus grandaj homoj, se oni liberigus la kulpigitojn? — Sed ili estas senkulpaj! — ekkriis la princo. — Estis atako, estis do krimo. Kie ekzistas krimo, devas ekzisti krimuloj, kaj kiu jam falis en la manojn de la justeco kaj estas enskribita en la aktoj, tiu ne povas povas foriri sen rezultato. rezultato. En la drinkejo drinkejo oni trink trinkas kaj pagas; pagas; en la foiro oni vendas kaj ricevas la monon; sur la kampo oni semas kaj rikoltas; en la tombo oni ricevas la benojn de la mortintaj anta˘ uuloj. uuloj. Kiel do iu veninte en la juˆgejon, gejon, povus foriri sen io ajn, kiel vojaˆganto, ganto, kiu haltas en la mezo de sia vojo kaj turnas la paˆ paˆsojn sojn al sia domo, ne atinginte atinginte la celon? — Vi saˆge ge parolas — respondis la kronprinco. kronprinco. — Tamen diru al mi, ˆcu cu lia sankteco mem ne havus havus la rajton liberigi ˆci ci tiujn homojn? homo jn? La oficisto krucis la manojn kaj klinis la kapon. — Li, egala al dio j, pov p ovas as fari ˆcion, cion, kion li volas: liberigi la kulpigitojn, kulpigitojn, eˆc kondamnitojn; kondamnitojn; li eˆc povas povas detrui la aktojn de la afero, kaj tio, farita de ordinara homo, estus granda malpiaˆ malpiaˆo. o. La princo adia˘ uis u is la juˆgiston giston kaj ordonis al la gardisto doni pli bonan nutra nu traˆˆon on al la kulpig kulpigitoj itoj pri la atako; atako; la elspezojn elspezojn li promesi promesiss pagi mem. Poste incitita li forveturis forveturis al la alia bordo b ordo de la senˆ cese cese plilarˆ plilarˆ giˆ giˆganta ganta rivero kaj iris en la palacon peti p eti la faraonon nuligi la malfeliˆcan can aferon. afer on. Sed en tiu tago lia sankteco estis okupita per multenombraj religiaj ceremonioj kaj per la kunsido kun la ministroj, la kronprinco do ne povis lin vidi. vidi. Tiam Tiam la princo sin turnis turnis al la granda granda skribisto skribisto,, kiu, kiu, post la minist ministro ro ˆ tiu maljuna kortegano, pastro de la milito, havis plej grandan influon. Ci de unu el la temploj de Memfiso, akceptis la princon afable, sed malvarme. A˘uskultinte uskult inte ˆcion, cion, li resp r espondis ondis:: — Mi miras, ke via ekscelenco volas maltrankviligi nian sinjoron per tiaj aferoj. aferoj. Tio estas, estas, kvaza˘ kvaza˘ u vi petus lin ne ekstermi la akridojn, kiuj falis sur la kam kampojn pojn.. . . — Sed S ed ˆci ci tiuj t iuj homoj h omoj estas senkulpaj! senkulpa j!
ˆ * Capitro
XI *
69
— Ni, via ekscelenco, ekscelenco, ne povas povas tion scii, ˆcar pri la kulpo decidas la leˆ go go kaj la juˆgo. go. Unu afero estas por mi certa, ke la ˆstato stato ne povas povas toleri atakojn atakojn kontra˘ u ies ajn ˆgardeno, gardeno, tiom pli kontra˘ u la propraˆ propraˆo de la kronprinco. — Vi juste parolas parolas,, sed kie estas la kulpaj?. kulpaj?. . . — demandis demandis la princo. princo. — Kie ne estas kulpaj, devas esti, almena˘ u, punitaj. Ne la kulpo, sed la u, puno, sekvanta la krimon, instruas la aliajn, ke estas malpermesite tion fari. — Mi vidas — interrompis la kronprinco — ke via ekscelenco ne subtenos mian peton pet on ˆce ce lia sankteco. sankt eco. — Saˆgo go fluas el via buˆso, so, erpatre — respondis la altrangulo. altrangulo. — Neniam mi povus doni al mia sinjoro konsilon, kiu malutilus la respekton al la leˆga ga povo... La princo revenis revenis hejmen ˆcagrenita cagrenita kaj mirigita. mirigita. Li sentis, ke oni agas maljuste kontra˘ u kelkcento da homoj, kaj vidis, ke li ne povas savi ilin, same kiel li ne povus liberigi homon, sur kiun falis obelisko a˘u kolono de templo. — Tro malfortaj malforta j estas miaj manoj mano j por levi ˆci ci tiun konstruaˆ konstruaˆon — pensis la princo kun doloranta koro. Unuan fojon li eksentis, ke ekzistas ia senfine pli granda forto ol lia volo: la ˆstata sta ta raci r acio, o, kiun k iun resp r espekt ektas as eˆc la ˆciopova cio pova farao fa raono, no, kaj anta˘ antau˘ kiu devas kliniˆgi gi li, la kronprinco! Falis alis la nokto. Ramzes Ramzes ordonis ordonis al la servist servistoj oj akcept akceptii neniun neniun kaj sola sola promenis sur la teraso, meditante. — Terur Teruraa afero!. afero!. . . Tie disiˆ disiˆ gis gis anta˘ u mi la nevenkeblaj regimentoj de Nitager, tager, kaj tie ˆci ci — la gardist gardistoo de la mallibe malliberejo rejo,, la juˆ gisto kaj la granda skribi skribisto sto baras baras al mi mi la vojon. vojon. . . Kio ili ili estas? estas?.. . . Mizeraj Mizeraj servistoj servistoj de mia papatro (li ( li vivu eterne!), kiu en ˆciu ciu momento povas faligi ilin inter la sklavojn kaj sendi en la ˆstonminejojn. stonminejo jn. Sed kial mia patro p atro ne povus p ovus liberigi la senkulpajn? senkulpaj n? La ˆstato stato ne volas?. volas?. . . Kaj kio estas la ˆstato?. stato?. . . Kion gi gˆi manˆgas, gas, kie ˆgi gi dormas, kie estas esta s lia j mano j kaj lia glavo, kiun ˆciuj ciuj timas? t imas? Li ekrigardis en la gardenon gˆardenon kaj inter la arboj, sur la supro de l’ monteto ekvidi ekvidis, s, la du grandegajn grandegajn siluetojn siluetojn de la pilonoj, pilonoj, sur kiuj kiuj brulis brulis la torˆ torˆcoj coj de la gardistoj. gardistoj. La gardistoj gardistoj neniam neniam dormas — pensis li, li, — la pilonoj pilonoj neniam manˆgas, gas, tamen ili estas. Pilonoj, kiuj ekzistas de nememorebla tempo, potencaj kiel la estro, kiu konstruis ilin — Ramzes Granda. Ekmovi ˆci ci tiujn konstrua konstru aˆojn o jn kaj centojn cento jn da simila j; trompi tromp i ˆci ci tiujn gardistojn kaj centojn cento jn da alia j, kiuj defendas defend as la sendanˆgerecon gerecon de Egipto; malobei malob ei la leˆgojn, gojn, kiujn lasis Ramzes Granda kaj aliaj potenculoj, liaj anta˘uuloj uuloj ankora˘ u pli grandaj ol li, — la leˆgojn, gojn, kiujn dudek dinastioj sanktigis per sia respekto... En la animo de l’ princo, la unuan fojon en lia vivo, aperis malklara, sed potenca koncepto koncepto pri Ia ˆstato. stato. La ˆstato stato estas io pli potenca p otenca ol la templo ˆ en Teboj, pli granda ol la piramido de Heops, pli antikva ol la piedestalo de Sfinkso, pli fortika fortika ol la granito. En ˆci ci tiu grandega, kvank kvankam am nevidebla nevidebla
ˆ * Capitro
XI *
70
konstruaˆ konstruaˆo, la homoj homo j estas kiel formikoj fo rmikoj en fendo de ˆstonego, stonego, kaj la faraono f araono ˆ kiel arhitekto vojaˆganto, ganto, kiu apena˘ u sukcesas sukcesas meti unu ˆstonon stonon en la muro kaj jam devas devas foriri. foriri. Kaj la muroj kreskas kreskas de generaci generacioo al generacio generacio kaj la konstruado da˘ uras. uras. Ankora˘ u neniam, li, la filo de l’ reˆgo, go, sentis tiel sian malgrandecon, kiel en ˆci ci tiu momento, kiam lia rigardo vagis tra la nokto super Nilo, inter la pilonoj de la faraona kastelo kaj inter la neklaraj, sed potencaj siluetoj de la temploj de Memfiso. Subite, Subit e, inter la arbo arb o j, kies branˆcoj co j tuˆsis sis la terason, tera son, eksonis ekson is voˆco: co: — Mi konas vian ˆcagrenon cagrenon kaj mi benas vin. La juˆ go ne liberigos la kulpig kulpigitajn itajn kamparan amparanojn. ojn. Sed ilia afero afero povas povas esti nuligit nuligitaa kaj ili revenos revenos en paco hejmen, se la intendanto de via bieno ne subtenos la plendon pri la atako. — Do mia intendanto plendis anta˘ u la juˆgo?. g o?. . . — deman demandi diss la mirigi mirigita ta princo. — Vi diri diriss la veron. eron. Li prezen prezenti tiss gin gˆin en via nomo nomo.. Sed Sed se li ne venos enos en la tribunalon, estos neniu plendanto; kaj kie ne estas plendanto, ne estas krimo. La arbetoj ekmurmuretis. — Haltu! — kriis Ramzes — kiu vi estas? Neniu Neniu respondi respondis, s, nu nurr ˆsajnis al la princo, princo, ke en la strio strio de la lumo lumo de l’ torˆco, co, brulanta brula nta en e n la unua etaˆ e taˆ go, pasis kiel fulmo nuda kapo kaj pantera felo. go, — Pastro?. . . — murmuretis murmuretis la kronprinco. kronprinco. — Kial li sin kaˆ kaˆsas?. sas?. . . Sed en la sama momento li ekpensis, ke ˆci ci tiu pastro povus kare pagi por la konsiloj, barantaj la plenumon de l’ justeco.
LA FARAONO
71
ˆ Capitro XII La plej grandan parton de la nokto Ramzes pasigis en febraj sonˆgoj, g oj, Jen aperadis anta˘ u li la fantomo de la ˆstato, stato, kiel grandega labirinto kun potenca p otencajj muroj, ne traboreblaj. Jen li vidis la ombron de l’ pastro, kies unu sola saˆ ga ga frazo montris al li la rimedon eliri el la labirinto. Kaj tute neatenditaj leviˆ gis gis anta˘ u li du potenco j: la ˆstata stata racio, rac io, kiun li ne sentis se ntis gis gˆis nun, kvankam li estis kronprinco, kaj la pastraro, kiun li volis dispisti kaj fari ˆgin gin sia servisto. Malfacila estis la nokto. La kronprinco sin turnadis sur la lito kaj demandis sin mem: ˆcu cu li ne estis blinda kaj unue hodia˘ u li reakiris la vidkapablon por konvinkiˆgi gi pri sia senprudenteco kaj sia nuleco? Kiel aliaj alia j ˆsajnis sajnis al li nun la admonoj de la patrino, la modereco de la patro en la proklamado de lia plej alta volo, volo, kaj eˆc la severaj severaj agoj de Herhor? — La ˆstato stato kaj la pastraro! — ripetis en duondormo la kronprinco, kro nprinco, kovrita de malvarma mal varma ˆsvito. svit o. Sole la ˆcielaj cielaj dioj scias, kio okazus, se sukcesus kreski kaj maturiˆ gi gi la pensoj, kiuj en ˆci ci tiu nokto ekplantiˆ gis en la animo de l’ princo. Eble, fariˆ gis ginte ginte ˆ faraono, li apartenus al a l la plej feliˆcaj ca j kaj plej longe regantaj monarhoj? Eble lia nomo, gravurita en la subteraj kaj surteraj temploj transirus al la posteulo ul o j, ˆcirka ci rka˘ u uita ˘ ita de plej alta gloro? Eble li kaj lia dinastio ne perdus la tronon, kaj Egipto evitus grandan skuon en la plej malfacilaj tempoj. Sed la lumo de l’ tago dispelis la fantomojn, rondirantajn super la brulanta lanta kapo de l’ princo, kaj la sekvantaj sekvantaj tagoj tre ˆsanˆ sanˆ gis lian opinion pri la netuˆ net uˆseblec seb lecoo de la ˆstata sta ta racio. rac io. La vizito de la princo en la malliberejo ne restis sen rezultato por la kulpig kulpigitoj. itoj. La esplora esplora juˆ gisto tuj prezentis raporton al la plej alta juˆgisto, gisto gisto, kiu revizis la aferon; li mem esploris kelke da kamparanoj kaj en la da˘uro uro de kelke da tagoj liberigis plej grandan parton, kaj la ceterajn ordonis plej balda˘ u transmeti al la tribunalo. Kiam en la nomo de la kronprinco, kies propraˆon on oni atakis, aperis ap eris neniu plendanto, plendanto, malgra˘ u alvokoj en la ˆcambrego cambrego de la juˆ gejo gejo kaj en la bazaro, la afero estis nuligita kaj oni liberigis la reston de la kamparanoj. Vere, un unu u juˆ gisto gisto rimarkigis, ke la˘u la leˆgo go la intendanto de la princa
ˆ * Capitro
XII *
72
bieno devus esti procesita pro malvera malvera plendo kaj se oni pruvus lian kulpon, li devus ricevi la punon, kiu minacis la kamparanojn. Sed ˆciuj ciuj silente a˘ auskultis u˘skultis la demandon. La intendant intendantoo sin kaˆsis sis de la tribunalo, tribunalo, — li estis sendita anta˘ ue de la kronprinco en la nomeson Takens, kaj balda˘ u malaperis la tuta kesto kun la aktoj pri la atako. Eksciinte pri tio, Ramzes iris al la granda skribisto kaj demandis kun rideto: — Do, via ekscelenco, oni liberigis la senkulpajn, oni malpie detruis iliajn aktojn kaj, malgra˘ u tio, la prestiˆgo go de la ˆstato stato perdis nenion? — Mia princo — respondis la granda skribisto, same malvarme kiel ordinare — mi ne komprenis, ke per unu mano vi prezentas plendon kaj per la alia vi volas ˆgin gin detrui. Via ekscelenco estis ofendita ofendita de la popolaˆco, co, nia afero do estis puni ˆgin. gin. Sed se vi pardonis, p ardonis, la ˆstato stato ne oponos. — La ˆstato!. stato!. . . La ˆstato!. stato!. . . — ripetis ripetis la princo. princo. — Ni estas estas la ˆstato stato — aldonis li fermetante la okulojn. — Jes, Jes, la ˆstato s tato tio tio estas estas la farao faraono no kaj. . . liaj liaj plej plej fidelaj fidelaj serv servis istoj, toj, — respondis la skribisto. ˆ tiu interparolado Ci interparolado kun tia altrangulo altrangulo sufiˆ cis cis por p or forigi el la animo de la kronprinco la vekiˆgantan, gantan, potencan kvankam ankora˘ u neklaran koncepton pri la signif sig nifoo de d e la l a ˆstato. sta to. Do la ˆstato sta to ne estas est as eterna ete rna kaj netuˆ net uˆsebla seb la konstruaˆ konst ruaˆo, o, al kiu la faraonoj faraono j devas aldoni po unu ˆstono stono de la gloro, sed pli gustadire gˆustadire amaso da sablo, sab lo, kiun kiu n ˆciu ciu regnes reg nestro tro aliˆsutas sut as la˘ lau˘ sia plaˆco. co. En la ˆstato stato ne ekzistas ekzist as tiuj malalt malaltaj aj pordoj, nomataj leˆ goj, goj , kiujn trapasante ˆciu ciu devas de vas klini la kapon: la kamparano same kiel la kronprinco. En ˆci ci tiu konstruaˆ konstruaˆo ekzistas diversaj eniroj kaj eliroj: mallarˆgaj gaj por la malgran malgrandaj daj kaj malfort malfortaj, aj, tre larˆ ga j kaj ka j eˆc komfortaj por la potenculoj. — Se tiel estas — nova penso naskiˆ gis en la animo de l’ princo — mi faros gis ordon, ordon , kia plaˆcos cos al mi. En la sama momento li rememoris du homojn: la liberigitan negron, kiu ne atendante atend ante ordonon estis preta doni sian vivon por la propraˆo o de l’ princo, kaj la nekonatan pastron. — Se mi havus pli multe da tiaj homoj, mia volo valorus ion en Egipto kaj ekster Egipto — diris li al si mem kaj eksentis nevenkeblan deziron trovi ˆci ci tiun tiu n pastro pas tron. n. Tio estis sendube la sama homo, kiu detenis la popolamason de la atako kontra˘ u la domo domo de l’ kronprinc kronprinco. o. De unu flanko flanko li bonege bonege konis konis la leˆ gojn, gojn, de la alia — sciis estri la amasojn! — Netaks Netakseb ebla la homo!. homo!. . . Mi devas devas lin havi havi.. . . De tiu tempo temp o la princo en ˆsipeto, sipeto, kondukata kondukata de unu sola remisto, komencis viziti la domojn najbarajn najbara jn de sia bieno. Vestita per tuniko kaj kaj granda peruko, kun bastono en la mano, la princo havis aspekton de inˆgeniero, geniero, kiu observas
ˆ * Capitro
XII *
73
la leviˆgon gon de Nilo. La kamparano j volonte donis al li ˆciujn ciujn klarigo klarig o jn pri la ˆsanˆ sanˆgoj go j en la formo de la teroj post la superakvo, kaj samtempe petis; ke la registaro elpensu pli facilajn rimedojn rimedo jn por la ˆcerpado cerpado de l’ akvo, ol la gruo g ruo kun la sitelo. Ili rakontis anka˘ u pri la atako kaj diris, ke ili ne konas la homojn, homoj n, kiuj ˆetis la ˆstonojn. stono jn. Fine ili bone rememoris la pastron, kiu tiel sukcese dispelis la amason, sed kiu li estis? — ili ne sciis. — Estas ˆci ci tie — diris iu kamparano — en nia ˆcirka˘ cirka˘ uaˆ uaˆo pastro, pastr o, kiu kurac kuracas as la okul okulojn, ojn, estas estas alia alia,, kiu kiu resani resaniga gass la vundoj vundojn n kaj kunm kunmeta etass la rompitajn rompitajn krurojn kaj brakojn. brakojn. Estas Estas kelk kelkee da pastroj, pastroj, kiuj kiuj instrua instruass skribi skribi kaj legi; estas unu, kiu ludas duoblan fluton kaj eˆc tre bele ludas. Sed tiu, kiu aperis en la ˆgardeno gardeno de la kronprinco, estas neniu el ili, kaj ili mem scias nenio nenion n pri li. li. Sendu Sendube be tio tio devis devis esti la dio Nu Num, m, a˘ u ia spirito gardanta la princon (li vivu eterne et erne kaj havu h avu ˆciam ciam apetiton!). — Eble efektive tio estas spirito — pensis Ramzes. En Egipto ˆciam ciam la pluvo pluvo estis pli malofta, ol bonaj a˘ u malbonaj malbonaj spiritoj. spiritoj. La akvo de Nilo, anta˘ ue ue ruˆ ga, ga, fariˆgis gis bruna, kaj en a˘ ugusto, ugusto, en la monato de Hator, ˆgi gi atingis atingis la duonon de sia alteco. alteco. En la apudbordaj apudbordaj akvobar akvobaroj oj oni malfermis la kluzojn, kaj la akvo komencis rapide plenigi la kanalojn kaj la grandegan artan lagon, Moeris, en la provinco Fajum, fama per siaj belaj rozoj. Malsupr Malsupraa Egipto Egipto prezentis prezentis kvaza˘ kvaza˘ u maran golfon, kies supraˆ supraˆon superstaris montetoj kaj sur ili gardenoj gˆardenoj kaj domoj. La kontine kontinentaj ntaj vojoj malaperis, kaj ka j la ˆsipeto sipeto j tiel amase rapidis sur la akvo: blankaj, flavaj, ruˆ gaj ga j kaj malhelaj, ke ili similis foliojn en a˘utuno. u tuno. Su Surr la plej plej altaj punktoj punktoj de la lando oni finis la rikolton de iu speco de kotono, kotono, duan fojon oni falˆcis cis la trifolion trifolion kaj komencis komencis deˆsiri siri la fruktojn de l’ tamarindaj tamarindaj kaj olivaj olivaj arboj. Foje, veturante preter la subakvigitaj bienoj, la princo rimarkis neordinaran movadon. Sur unu el la artaj insuloj, inter arboj sonis terura krio de virino. — Kredeble iu mortis — pensis la princo. De alia insulo sur ˆsipetoj sipetoj oni transportis provizojn provizojn de greno kaj kelke kelke da brutoj, kaj la homoj homo j starantaj starantaj apud la konstrua konstruaˆˆoj de la bieno minacis kaj kaj malbenis la homojn homo jn en la ˆsipetoj. sipeto j. — Najbara malpaco — diris al si mem la kronprinco. En kelkaj kelkaj pli malproksimaj malproksimaj bienoj estis trankvile, trankvile, kaj la loˆ gantoj gantoj anstata˘ u labori a˘ u kanti, sidis silente sur la tero. — Ili kredeble jam finis la laboron kaj ripozas. Kontra˘ ue, de alia insuleto forbordiˆgis ue, gis ˆsipeto sipeto kun kelke da plorantaj infanoj, kaj virino, enirinte en la akvon ˆgis gis la zono, minacis per la pugnoj. — Oni kondukas la infanojn en la lernejon — pensis Ramzes. Sed ˆci ci tiuj okazoj komencis interesi lin.
ˆ * Capitro
XII *
74
Sur la najbara insulo insulo ree eksonis eksonis krio. krio. La princo princo ˆsirmis sirmis la okulojn okulojn kaj ekvidis kuˆsantan santan sur tero homon, kiun Negro batis per p er bastono. — Kio fariˆgas gas ˆci ci tie?. . . — demandis Ramzes la remiston. remiston. ˆ — Cu vi ne vidas sinjoro sinjoro,, ke oni batas mizeran mizeran kamp kamparan aranon? on?.. . . — respondis pondis la remisto remisto ridant ridante. e. — Sendube li pekis, la doloro doloro do promenas promenas sur liaj ostoj. — Kaj vi, kiu vi estas? — Mi?. Mi?. . . — respon respondi diss la remist remistoo kun kun fiero. fiero. — Mi estas estas liber liberaa fiˆsist s istoo kaj se nur mi donas al lia sankteco lian parton de la akiro, mi povas veturi sur la tuta Nilo, de la unua katarakto gis gˆis la maro. La fiˆ sisto sisto estas kiel la fiˆso au˘ sovaˆga ga ansero, ansero, kaj la kampara kamparano no kiel la arbo: li nutras nutras la sinjorojn sinjorojn per siaj fruktoj kaj povas nenien forkuri, li nur krakas, kiam la gardistoj lin senˆ se nˆseli se liga gas. s. — Oh!, Oh!, oh!. . . rigardu rigardu tien. . . — ekkrii ekkriiss ree la fiˆsisto sisto konten kontenta, ta, — Pa Patro, tro, patro!. patro!. . . Ne eltrinku eltrinku la tutan tutan akvon, akvon, estos malbona malbona rikolt rikolto. o. ˆ tiu gaja ekkrio koncernis grupon da personoj, kiuj plenumis tre oriCi ginal ginalan an task taskon. Kelk Kelkee da nu nudaj daj homoj homoj tenis tenis je la piedoj piedoj alia alian n homon homon kaj subakvigis lian kapon gis ˆgis la kolo, ˆgis gis la brusto, fine gis gˆis la zono. Flanke staris sinjoro kun bastono, bast ono, li havis makulitan tunikon kaj perukon el ˆsafa safa felo. f elo. Ne malproksime kriis freneze virino, kiun oni tenis je la manoj. La bastonado estis tiel populara en la feliˆ feliˆca ca regno de l’ faraonoj, kiel la manˆgado gado kaj dormado. Oni batis la infanojn infanoj n kaj plenaˆgulojn, gulojn, kamparanojn, amparano jn, metiistojn, metiistojn, soldatojn, oficirojn kaj oficistojn. Kiu vivis, vivis, ricevis bastonadon, bastonadon, ekster la pastroj kaj plej altrangaj oficistoj, ˆcar car estis plu neniu por bati ilin. La princo pr inco do sufiˆce ce indiferente indifer ente rigardis la batatan bat atan kamparanon, sed atentigis lin la kamparano subakvigata. — Ha, Ha, ha!. ha!. . . — ridi ridiss la remis remisto to,, — kiel kiel oni donas donas al li trink trinki! i!.. . . Li tiel tiel dikiˆgos, gos, ke lia edzino estos devigita plilarˆ gigi gigi lian zonon. La princo princo ordonis ordonis albordigi. albordigi. Dume Dume oni eltiris eltiris la kampara kamparanon non el la akvo, permesis al li eligi la akvon per la tusado kaj kaj ree kaptis kaptis lin je la piedoj malgra˘ u la nehoma j krioj krio j de lia edzino, kiu komencis mordi la homojn, ho mojn, ˆsin sin tenantajn. tenanta jn. — Haltu! — ekkriis la princo al la ekzekutisto j, kiuj trenis la malfeliˆculon. culon. — Faru vian devon! — kriis per nazvoˆco co la homo en la ˆsafa safa peruko. p eruko. — Kiu vi estas, tro brava, kiu kuraˆg . . . . En ˆci ci tiu momento momento la princo ekbatis lin je la kapo per sia mezurilo, kiu feliˆce ce estis malpeza. malp eza. Malgra˘ u tio, la posedanto de la makulita tuniko tuj sidiˆgis gis sur la tero, kaj palpinte la perukon kaj kapon, ekrigardis la atakanton per nebrilaj nebrilaj okuloj. okuloj. — Mi divenas — diris li per pe r natura natur a voˆco, co, — ke mi havas havas la honoron paroli kun eminenta persono. . . Bona humoro ˆciam, ciam, sinjoro, akompanu akompanu vin, kaj la galo galo neniam neniam disfluu disfluu en viaj ostoj. . . — Kion vi faras kun ˆci ci tiu homo? — interrompis interrompis la princo.
ˆ * Capitro
XII *
75
— Vi demandas min, sinjoro — respondis la homo ree per nazvoˆ nazvoˆco, co, — kiel eksterlandulo, kiu ne konas la morojn de la lando, nek la homojn, al kiuj li sin turnas tro intime. Sciu do, ke mi estas kolektisto de lia ekscelenco Dagon, la unua bankiero en Memfiso, kaj se vi ankora˘ u ne paliˆgis, gis, eksciu, ke Dagon estas luanto, rajtigito kaj amiko de l’ kronprinco (li vivu eterne!) kaj ke vi sur la teroj de l’ kronprinco faris superforton, pri kiu atestos miaj homoj... — Do tio. . . — interrom interrompis pis lin la kronpri kronprinco, nco, sed subite subite haltis. haltis. — Je kia rajto vi tiel martiras la princan kamparanon? ˆ la fripono ne volas pagi la impostojn, kaj la trezorejo de la kron— Car princo princo bezonas bezonas monon. monon. . . La helpantoj de la oficisto, vidante la katastrofon de sia sinjoro, ellasis la malfeli malfeliˆˆculon culon kaj staris staris ne scian sciante te kion kion fari, fari, kiel kiel la membroj membroj de l’ korpo korpo senkapigita. La liberigita lib erigita kamparano komencis kraˆci ci kaj elskui la akvon el la oreloj kaj lia edzino saltis al la savinto. — Kiu ajn vi estas — ˆgemis gemis ˆsi, si, kunmetante la manojn mano jn anta˘ u la kronprinco, — dio a˘ u eˆc sendito de l’ faraono, far aono, a˘ uskult uskultu u pri nia mizero. mizero. Ni estas kamparanoj de la kronprinco kronprinco (li vivu eterne!) kaj ni pagis ˆciujn ciujn impostojn: en milio, milio, tritik tritiko, o, floroj kaj brutaj brutaj feloj. feloj. Tamen en la lasta dekado dekado venis venis al ni ˆci ci tiu jen homo kaj ordonas ordonas doni al si kvin mezurojn da tritik tritiko. o. . . “Je kia rajto?” demandas mia edzo “la impostoj ja estas jam pagitaj?” Kaj li ˆetas etas mian edzon teren, piedbatis lin kaj diras: “Je tia rajto, ke lia ekscelenco Dagon ordonis.” “Kie mi prenos?” respondis mia edzo, “ni ne havas plu grenon kaj jam de unu monato ni nutras nin per la radikoj de lotuso, kaj pli kaj pli malfaci malfacile le estas estas trovi trovi ilin, ilin, ˆcar car la grandaj grandaj sinjoroj sinjoroj amas ludi per la floroj de lotuso?...” — ˆ perdis la spiron Si spiron kaj komen komencis cis plori. plori. La princo atendis atendis pacience pacience,, gˆis ˆsi trankviliˆgis, gis, sed la kamparano, kiun oni superforte dronigis, murmuris: ˆ tiu virinaˆco — Ci co per p er sia babilado altiros altiro s al ni malfeliˆcon. con. . . kaj mi diras, ke mi ne amas, kiam la virinoj sin miksas en la aferojn! Dume la oficisto, proksimiˆginte ginte al la remisto, demandis malla˘ute, ute, montrmontrante Ramzeson: Ramzeson: — Kiu Ki u estas e stas ˆci ci tiu flavbekulo? flavbe kulo? ˆ vi ne vidas, ke li — Sekiˆgu g u via via lango! lango! — respond respondis is la remi remist sto. o. — Cu devas esti granda sinjoro: li bone pagas kaj forte batas. — Mi tuj ekkonis — murmuretis la oficisto — ke tio devas esti iu granda. Mi pasigis mian junecon en festenoj kun eminentaj sinjoroj. — Jes. Jes. Kaj la la sa˘ ucoj de tiuj festenoj restas ankora˘ ucoj u sur viaj vestoj — murmuretis sub la nazo la remisto. La virino satplorinte da˘ urigis: urigis: — Hodia˘ u venis venis ˆci ci tiu skribi skribisto sto kun siaj homoj homoj kaj diras diras al mia edzo: “Se vi ne havas tritikon, donu al ni du filojn, kaj la nobla Dagon ne nur ne
ˆ * Capitro
XII *
76
ˆ postulos de vi la imposto jn, sed se d eˆc pagos al vi por ˆciu ciu infano infan o du drahmojn.” — Ve al mi! — kriis la savita savita kamparano. kamparano. — Vi pereigos nin ˆciujn ciujn per via via babi babila lado do.. . . . Ne a˘ auskultu u ˘ skultu ˆsin, sin, bona b ona sinjoro! sinjoro! — li sin turnis al Ramzes. — Kiel la bovino imagas, ke ˆsi si forpelos la muˆ muˆsojn soj n per la vosto, same ˆci ci tiu virino virino pensas, pensas, ke ˆsi si fortimi fortimigos gos la kolek kolektis tistojn tojn per sia lango. lango. . . kaj ili amba˘ u ne scias, ke ili estas malsaˆgaj. gaj. — Vi mem estas malsaˆga! ga! — interrom interrompis pis la virino. virino. — Juna sinjoro, sinjoro, vi kiu havas reˆgan gan aspekton. — Mi vin prenas kiel atestan atestantojn, tojn, ke ˆci ci tiu virino blasfemas blasfemas.. . . — diris diris duonvoˆ duonvoˆce ce la skribisto al siaj homoj. — Odoranta Odoranta floro, kies voˆ voˆco co estas kiel la sono de l’ fluto, a˘ uskultu uskultu min! . . . — petegis la virino la princon. princon. — Do mia edzo diris al ci cˆi tiu oficisto: “Mi preferus perdi p erdi du juna jn bovojn, se mi posedus posedu s ilin, ol doni mia jn knabo jn, eˆc ˆ jn jare por ˆciu. ˆ se la infano forlasas la hejmon se oni pagus kvar drahmojn hmo ciu. Car por servi aliloke, neniu vidos lin plu.” — Sufokiˆgu gu mi!. . . la fiˆsoj soj manˆ gu g u mian mian korpon korpon sur la fundo fundo de Nilo Nilo!. !. . . — ˆgemis gemis la kamparano. — Vi ja, virino, detruos la tutan bienon per viaj plendoj... La oficis oficisto to,, vida vidant nte, e, ke li hav havas la subte subtenon non de la persono persono plej plej mult multee interesata, interes ata, elpaˆsis sis anta˘ antauen u˘en kaj komencis ree per nazvoˆ co: co: — De l’ tempo, kiam la suno leviˆgas gas super la reˆga ga palaco kaj subiras post la pirami piramidoj, doj, plej plej eksteror eksterordin dinaraj araj okazoj okazoj estis estis vidataj vidataj en ˆci ci tiu lando. lando. En ˆ la tempo de la faraono Semempses apud la piramido Kohom oni rimarkis mirakl miraklajn ajn fenomen fenomenojn ojn kaj la pesto falis sur Egipton. Egipton. En la tempo de Boetos la tero malfermiˆgis g is apu apud d Bu Bubas basti tiss kaj englu engluti tiss mult multee da homoj. homoj. . . Du Dum m la ˆ regado de Neferhes la akvoj de Nilo dek unu tagon tag on estis dolˆcaj, ca j, kiel la mielo. Tion oni vidis kaj multajn multa jn aliajn alia jn afero jn, pri kiuj mi scias, ˆcar car mi estas e stas plena de saˆgo. go. Sed oni vidis neniam fremdulon, elirintan el akvo kaj malhelpantan kolekti impostojn en la bienoj de lia ekscelenco, la kronprinco. — Sile Silen ntu! tu! — ekkr ekkrii iiss Ramz Ramzes es — kaj iru iru for. for. Neni Neniu u forp forpre reno noss viajn viajn infanojn — aldonis li al la virino. — Facile acile estas estas al mi iri for — respondi respondiss la kolek kolektis tisto to — ˆcar car mi hav havas rapidan rapidan ˆsipeton sipeton kaj kvin kvin remistojn. remistojn. Sed donu al mi, via ekscelenc ekscelenco, o, ian signon por mia sinjoro Dagon. — Demetu la perukon kaj montru al li la signon sur via kapo — diris la princo. princo. — Kaj diru diru al Dagon, Dagon, ke mi faros al li similajn similajn signojn signojn sur la tuta korpo... ˆ vi a˘ — Cu udas udas la blasfemon blasfemon?. ?. . . — murmuret murmuretis is la skribisto skribisto al siaj homoj, irante malanta˘ uen al la bordo, kun profundaj salutoj. uen Li eniris en la ˆsipeton, sipeton, kaj kiam liaj helpantoj helpantoj forpuˆ forpuˆsis sis la ˆsipeton sipeton kaj malproksimiˆgis gis kelkdekon da paˆsoj, soj, li komencis krii etendante et endante la manon: man on:
ˆ * Capitro
XII *
77
— La krampo premu viajn interna internaˆˆojn, ribeluloj, blasfemuloj!. blasfemuloj!. . . Mi veturas rekte al la kronprinco kaj mi rakontos al li, kio fariˆ gas g as en liaj liaj bienoj. bienoj. . . Poste li prenis bastonon kaj komencis bati siajn homojn, pro tio ke ili ne defendis defendis lin. — La samo estas kun vi! — kriis li, minacante Ramzeson. La princo saltis en sian ˆsipeton sipeton kaj furioza, ordonis al la remisto persekuti la malhumilan oficiston de la procentegisto. p rocentegisto. Sed la skribisto en la ˆsafa safa peruko p eruko ˆetis sian bastonon bast onon kaj komencis mem remi; lia j homoj homo j tiel fervore fer vore helpis lin, ke ne eble estis kapti ilin. — Pli facile strigo kaptos hirundon, ol mi ilin, mia bela sinjoro — diris ridant ridantee la remisto remisto de Ramzes. Ramzes. — Sed vi estas sendube sendube ne termezuris termezuristo, to, sed oficiro. Vi tuj batas je la kapo! Mi konas tion bone: mi mem estis kvin jarojn en la armeo. Mi ˆciam ciam batis je la kapo a˘ u ventro kaj mi vivis ne plej malbone. Kaj se iu ekbatis ekbatis min, mi tuj kompre komprenis nis,, ke li devas devas esti iu granda. granda. . . En nia Egipto (neniam forlasu gin gˆin la dioj) estas terure malvaste; domo apud domo, urbo apud urbo, homo apud homo. Se oni volas pli malpli libere sin turni en la amaso, oni devas bati je la kapo. ˆ vi estas edzigita? — demandis la princo. — Cu — Hm! Hm! se mi hav havas virino virinon n kaj loko lokon n por unu kaj du duono ono da persono persono,, mi estas edzigita, sed en aliaj okazoj mi estas fra˘ ulo. Mi ja estis soldato kaj ulo. ˆ malhelpas. scias, ke la virino estas bona unu fojon fo jon tage, kaj ne ˆciam. ciam. Si malhelpas. — Eble vi akceptus akceptus servadon servadon ˆce ce mi? Kiu scias, eble vi ne beda˘ urus urus tion? — Kun la permeso de via ekscelenco, mi tuj rimarkis, ke vi povus komandi regimenton, malgra˘ u via juna vizaˆ go. go. Sed mi fariˆgos gos nenies servisto. Mi estas libera fiˆsisto; sisto; mia avo estis (mi petas vian pardonon) paˆstisto stisto en Malsupra Egipto, Egipto, nia gento gento devenas devenas de Hiksos Hiksos’oj. ’oj. Estas Estas vero, vero, ke la malsaˆ gaj egiptaj kamparanoj mokas nin, sed tio igas min ridi. Kamparano kaj Hiksos, mi tion diras al via ekscelenco, estas kvaza˘ u bov b ovoo kaj bovoviro. bovoviro. La kamparano kamparano p pov ovas as iri post la plugilo kaj anta˘ u la plugilo, sed Hiksos servos neniun sinjoron. Eble nur en la armeo de lia sankteco, ˆcar car tio estas armeo. La bonhumora b onhumora remisto parolis senˆcese, cese, sed la princo ne a˘ auskultis ˘ lin plu. En lia animo pli kaj pli la˘ute ute sonis tre doloraj demandoj, tute novaj. Do ˆci ci tiuj insuletoj, preter kiuj li veturis, apartenas al liaj bienoj? Stranga afero: li tute ne sciis, kie estas liaj bienoj kaj kian aspekton ili havas. Do en lia nomo Dago Da gon n ˆsarˆ sa rˆgis gis la kamparanojn per novaj impostoj, kaj la stranga movado, kiun li rigardis rigardis preterpasan preterpasante te la bordojn, estis kolektado kolektado de l’l’ impostoj?. . . La kamparano, kiun oni batis sur la bordo, sendube ne havis rimedojn por pagi. La infanoj, infano j, kiuj maldolˆ maldo lˆce ce ploris en e n la ˆsipeto, sipeto, estis venditaj por tuta jaro po ˆ unu drahmo ˆciu. ciu. Kaj la virino, kiu eniris en la akvon gis gˆis la zono kaj malbenis, estis ilia patrino. — La virinoj estas tre maltrankvilaj — diris al si la princo. — Sara estas
ˆ * Capitro
XII *
78
la plej trankvila trankvila el la virinoj, virinoj, sed aliaj amas multe multe babili, babili, plori kaj kaj krii. krii. . . Li rememoris la kamparanon, kiu trankviligis la eksplodojn de sia edzino. Lin oni dronigadis, dronigadis, kaj li ne koleris, koleris, al ˆsi si oni faris nenion — tamen ˆsi si kriis kiel freneza. — La virinoj estas tre maltran maltrankvi kvilaj!. laj!. . . — ripetis li. — Jes, Jes, eˆc mia respektinda pektinda patrino. patrino. . . Kia diferen diferenco co inter inter mia patro patro kaj patrino patrino!! Lia sankteco sankteco tute ne volas volas scii, ke mi forlasis la armeon por knabino, knabino, sed la reˆginon ginon interesas teresas eˆc tio, tio, ke mi prenis prenis en mian mian domon domon Hebrein Hebreinon. on. . . Sara estas la plej trankvila el la virinoj, kiujn mi konas, kontra˘ ue Tafet babilas, ploras kaj krias ue kiel kiel kvar. kvar. . . Poste la princo rememoris la vortojn de la edzino de l’ kamparano, ke jam de unu monato ili ne manˆgas gas grenon, sed la grajnojn kaj radikojn de lotuso. ˆ Giaj Giaj grajn grajnoj oj esta estass kiel kiel la papa papav vo, la radi radik koj — ne tre tre bon bongu gust staj. aj. . . Li ne manˆgus gus tion eˆc tri tagojn intersekv intersekvajn. ajn. Cetere, la pastroj, kiuj okupiˆ gas per la kuracado, kurac ado, konsilas ˆsanˆ sanˆgadi gadi la nutra nut raˆˆon. on. Ankora˘ Ankorau˘ en la lernejo oni diris al li, ke oni devas manˆgi gi alterne viandon kaj fiˆsojn, so jn, daktilo jn kaj tritikon, figojn figo jn kaj hordeon. hordeon. Sed dum tuta tuta monato monato sin nutri nutri per la grajnoj de lotuso!. lotuso!. . . Nu, kaj la ˆcevalo, cevalo, bovino?. . . La ˆcevalo cevalo kaj kaj bovino amas la fo jnon, kaj la hordea jn buletojn buleto jn oni devas d evas superforte superfort e puˆ p uˆsi si en ilian gorˆ gon. gon. Verˆsajne sa jne anka˘ u la kamparanoj preferas sin nutri per la lotusaj grajnoj, kaj manˆ gas gas sen apetito la platajn kukojn tritikajn tritikajn kaj hordeajn, fiˆsojn sojn kaj viandon. viandon. Cetere, la plej piaj pia j pastroj, pastro j, miraklofarantoj, tuˆsas sas neniam viandon a˘ u fiˆsojn. so jn. Kredeb Kre deble le la riˆculo cul o j kaj reˆgaj gaj filoj bezonas viandon, kiel la leonoj kaj agloj, kaj la kamparanoj — herbon, kiel la bovo. Sole. . . ˆci ci tiu dronigado pro la imposto imp ostoj. j. Sed ˆcu cu sin banante kun la kolegoj li ne n e subakvigis ilin, ka j eˆc mem ne subakviˆgis? g is?.. . . Kiaj Kiaj ridoj ridoj estis estis tiam. tiam. La subakvi subakvigado gado,, ludo. ludo. Koncerne Koncerne la bastonadon, bastonadon, kiom da fojoj fo joj oni batis batis lin en la lernejo?. . . Tio doloras, sed, ˆsajnas, sajnas, ne ˆciujn ciujn estaˆ estaˆojn. ojn . Batata hundo b boja ojass kaj mordas; batata bovo eˆc ne turnas sin. Same la bastonado bastonado estas doloro por granda sinjoro, sed kamparano krias nur, por p or satkrii ˆce ce la bona okazo. okazo. Eˆc ne ˆciuj ciuj krias, la soldatoj soldato j ka j oficiroj oficiro j kantas kantas sub la bastonoj. bastono j. ˆ tiuj saˆgaj Ci gaj konsideroj ne povis tamen sufoki malgrandan, sed turmentantan maltrankvilon en la koro de l’ kronprinco: lia luanto Dagon ˆsarˆ gis gis liajn kamparanojn per maljusta imposto, kiun ili ne povis pagi! En ˆci ci tiu momen momento to okupis okupis lin ne la kampara kamparanoj, noj, sed la patrino patrino.. Lia patrino sendube send ube estas informita pri la mastrumado de la Fenicianoj. Kion ˆsi si diros pri tio al la filo? Kiel ˆsi si rigardos lin? Kiel sarkasme sarkasme ˆsi si ridetos!. . . Kaj ˆsi si ne estus estu s virino, virino , se ˆsi si ne dirus al li: — Mi ja diris al vi, Ramzes, ke la Fenicianoj ruinigos viajn bienojn. — Se la perfidaj pastroj — pensis la kronprinco — oferus al mi hodia˘ u dudek talentojn, morga˘ u mi forpelus Dagonon, miaj kamparanoj ne ricevadus bastona bastonadon don kaj kaj ne estus dronig dronigataj, ataj, kaj mia patrino patrino ne ridus min. . . La
ˆ * Capitro
XII *
79
dekono, dekono, la centono centono da riˆ caˆ caˆoj, kiuj kuˆ kuˆsas sas en niaj temploj kaj en kiuj sin paˆ paˆstas stas la avidaj avidaj okuloj de la razitaj kapoj, apo j, por longaj jaro j farus min homo sendepend sendependaa de Fenic Fenicianoj. ianoj. . . En ˆci ci tiu momento stranga ideo trapasis trap asis kiel fulmo la animon de Ramzes, ke inter la kamparanoj kaj pastroj ekzistas ia profunda antagonismo. — Pro la kulpo de Herhor — pensis li — sin pendigis la kamparano sur la limo de l’ dezerto. . . Por liveri liveri ˆcion cion necesan al la pastroj kaj temploj malfacile laboras du milionoj milionoj da Egiptanoj. . . Se la riˆ caˆ caˆoj de l’ pastroj apartenus apartenus al la faraono, mi ne bezonus pruntepreni dekkvin talentojn kaj miaj kamparanoj ne estus estus tiel tiel terure terure premegat premegataj. aj. . . Jen kie estas estas la fonto fonto de la malfeli malfeliˆˆcoj coj de Egipto kaj de la malforteco de giaj gˆiaj reˆgoj!... g oj!... La kronprinco komprenis, ke oni agas maljuste kontra˘ u la kamparanoj, malgrandiˆgis gis do lia doloro, kiam li malkovris, ke la ka˘uzo uzo de la malbono estas la pastroj. Li tute ne konsideris, ke lia juˆgo go povas esti erara kaj maljusta. Cetere li ne juˆgis, g is, sed sed indi indign gnis is.. Sed la kolero kolero de l’ homo homo neni neniam am sin turnas kontra˘ u lin mem; tiel, malsata pantero ne manˆgas gas la propran korpon, sed svingante svinga nte la voston vos ton kaj alpremante alpre mante la orelo o relo jn serˆ s erˆcas cas ˆcirka˘ cirka˘ u si la atakoton.
LA FARAONO
80
ˆ Capitro XIII La ekskursoj de la kronprinco, entreprenitaj por trovi la pastron, kiu savis Saran kaj donis al li juran konsilon, havis neatenditan rezultaton. La pastro ne estis trovita, sed inter la egiptaj kamparanoj komencis rondiri legendoj pri Ramzes. Homo veturis vespere de vilaˆ go go al vilaˆgo go en e n malgran ma lgranda da ˆsipeto sipe to kaj ka j rakontis ra kontis al la kamparanoj, ke la kronprinco liberigis la homojn, kiujn minacis minlaboro, kiel puno pro la atako kontra˘ u li lian an domon domon.. Krom Krom tio tio li bati batiss la oficiston, oficiston, kiu volis superforte preni de ili maljustan imposton. La fremdulo aldonis fine, ke Ramzes estas speciale protektata de la dio de la okcidenta dezerto, Amon, kiu estas lia patro. La simpluloj avide a˘ uskultis uskultis la rakontojn, unue ˆcar car ili estis tute konformaj al la faktoj, fakto j, due ˆcar car la rakontan rakontanto to mem havis aspekton de spirito: spirito: li venadis oni ne scias de kie kaj malaperadis. La princo Ramzes tute ne parolis parolis pri siaj sia j kamparanoj kun Dagon, eˆc ne alvoki alvokiss lin. lin. Li sentus sentus honton honton en la ˆceesto ceesto de la Fenicia eniciano, no, de kiu li prenis prenis monon kaj de kiu li ankora˘u multfoje eble postulos gin. gˆin. Sed kelke da tagoj post la aventuro kun la skribisto de Dagon, la bankiero mem mem vizi viziti tiss la prin princon con,, tenan tenante te ion ion kovri kovritan tan en la mano. mano. En Eniri irint ntee en la ˆcambron cambron de l’ kronprinco, kronprinco, li ekgenuis, ekgenuis, malligis malligis la blankan blankan tukon tukon kaj prenis ˆ el gi gˆi belegan oran pokalon. Ci estis inkrustita inkrustita per diversko diverskoloraj loraj ˆstonoj stonoj kaj kovrita per plata skulptaˆo, o, kiu prezentis sur la piedo de l’ pokalo kolektadon kaj premegadon de l’ vinberoj, kaj sur la pokalo mem festenon. — Akceptu ˆci ci tiun t iun pokalon, p okalon, alta sinjoro, de via sklavo — diris la bankiero — kaj uzu gin gˆ in cent.. cent.. . mil.. mil.. . jaroj jarojn n ˆgis gis la fino de la jarcentoj. Sed la princo komprenis, komprenis, kion celis la Feniciano. eniciano. Ne tuˆ tuˆsante sante do la oran donacon, li diris kun severa mieno: ˆ vi vidas, Dagon, la purpurajn rebrilojn en la interno de la pokalo? — Cu — Vere — respondis resp ondis la bankiero — kiel mi povus p ovus ne vidi ˆci tiun purpuron, kiu pruvas, ke la pokalo estas el plej pura oro. — Kaj mi diros al vi, ke tio estas la sango de l’ infanoj, kiujn oni forprenis de l’ gepatroj — respondis kolere la kronprinco.
ˆ * Capitro
XIII *
81
Li sin deturnis kaj foriris fo riris en pli malproksima jn ˆcambrojn. cambrojn. — Ho Astoret! — ˆgemis gemis la Feniciano. Liaj lipoj bluiˆgis, gis, kaj liaj manoj komencis tremi tiel forte, ke li apena˘u povis envolvi la pokalon en la blankan tukon. Post kelke da tagoj Dagon venis kun sia pokalo en la bienon de Sara. Li havis vestojn, broditajn per oro, en la densa barbo li havis vitran globeton, el kiu fluis parfumoj, kaj sur la kapo li fiksis du plumojn. — Bela Sara — komencis komencis li — verˆ verˆsu su Jehovo Jehovo sur vian familion tiom da benoj, kiom da akvo akvo fluas en Nilo. Nilo. Ni Fenic Fenician ianoj oj kaj vi, Hebreoj, Hebreoj, estas estas ja najbaroj kaj fratoj. Kaj mi brulas de tia amo al vi, ke se vi ne apartenus al nia plej nobla sinjoro, mi oferus por vin havi al Gedeono (li fartu bone!) dek talentojn kaj mi prenus vin kiel leˆgan gan edzino edzinon. n. Tiel Tiel pasia pasia mi estas!. estas!. . . — Dio gardu min — respondis Sara — ke mi bezonu havi alian sinjoron, ol la mia. Sed kiel, bona Dagon, venis al vi la deziro viziti hodia˘u la servistinon de l’ sinjoro? — Mi diros al vi la veron kvaza˘ u vi estus Tamara mia edzino, kiu kvankam ˆsi si estas filino de Sidono kaj alportis al mi grandan doton, estas jam maljuna kaj ne indas demeti al vi la sandalojn. — En la mielo, kiu fluas el via buˆso so estas multe da absinto — interrompis Sara. — La mielo — diris Dagon sidiˆgante gante — estu por vi, kaj la absinto venenu mian mian koron. koron. Nia sinjoro sinjoro,, la princo princo Ramzes Ramzes (li vivu eterne!) eterne!) hav havas leonan leonan buˆˆson bu son kaj vulturan ruzecon. Li bonv b onvolis olis ludoni al mi siajn sia jn bienojn, bieno jn, kaj tio plenigis mian stomakon per gojo; gˆojo; sed li ne konfidas konfidas al mi, tiel ke de ˆcagreno cagreno mi ne dormas tutajn noktojn kaj nur gemas gˆemas kaj per larmoj larmo j surverˆ surverˆsas sas mian liton, en kiu, se vi, Sara, kuˆ kuˆsus sus kun mi anstata˘ u Tamara, kiu ne povas plu veki dezi dezirojn rojn en mi. . . — Ne pri tio vi volis paroli — interrompis Sara ruˆgiˆ giˆginte. ginte. — Mi ne scias plu, kion mi volas diri de l’ tempo, kiam mi ekvidis vin kaj de l’ tago, kiam nia sinjoro, sekrete observante miajn agojn en la bieno, batis per bastono kaj forprenis la sanon de mia skribisto, kiu kolektis de l’ ˆ tiu imposto ja ne estas por mi, Sara, sed por kamparanoj la impostojn. Ci nia nia sinjo sinjoro. ro. . . Ne mi ja manˆ manˆ gos gos figo jn kaj tritikajn panojn pano jn el ˆci ci tiu bieno, sed vi, vi, Sara, Sara, kaj nia nia sinj sinjoro oro.. . . Mi ja don donis is monon monon al nia sinj sinjoro oro kaj juveloj juvelojn n al vi, kial do la malnoblaj egiptaj egipta j kamparanoj kamparano j devas malriˆcigi cigi nian sinjoron kaj vin, vin, Sara?.. Sara?.. Po Porr ke vi kompre komprenu nu,, kiel kiel forte vi boligas boligas mian sangon, sangon, kaj por ke vi eksciu, ke mi volas havi nenion el tiuj bienoj, sed ke mi donas al vi ˆcion, cion, prenu, Sara, ˆci ci tiun oran pokalon, inkrustitan per ˆstonoj stono j kaj kovritan per skulptaˆ skulptaˆoj, kiun admirus la dioj mem. . . Dirante Dirante ˆci ci tion Dagon eltiris eltiris el la tuko la pokalon, pokalon, kiun ne akceptis akceptis la princo. — Mi eˆc ne volas, volas, Sara — da˘ urigis urigis li, — ke vi havu ˆci ci tiun pok p okalon alon en
ˆ * Capitro
XIII *
82
via hejmo kaj donu el gi gˆi trinki al nia sinjoro. Vi transdonu ˆci ci tiun pure oran o ran pokalon al via patro, Gedeono, kiun mi amas, kiel fraton. Kaj vi diru, Sara, al via patro pa tro sekvantajn vortojn: “Dagon, via dunaskito, malfeliˆca ca luanto de la bienoj de la kronprinco estas ruinigita. ruinigita. Trinku do, patro, el ˆci ci tiu pok p okalo, alo, kaj pensu pri via dunaskito Dagon kaj petu Jehovon, ke nia sinjoro, la princo Ramzes, ne batu liajn skribistojn kaj ne ribeligu la kamparanojn, kiuj jam sen tio ne volas pagi.” Kaj vi, Sara, sciu, ke se vi allasus min al intimeco kun vi; mi donus al vi du talentojn, kaj al via patro unu talenton, kaj mi hontus, ke mi donas tiel malmulte, malmulte, ˆcar car vi indas la karesojn de la faraono mem, kaj de la kronprinco, kaj de lia ekscelenco la ministro Herhor, kaj de la brava Nitager kaj de la plej riˆcaj ca j feniciaj fenicia j bankieroj. bankiero j. Vi estas tiel bongusta, b ongusta, ke kiam mi vidas vin, mi svenas kaj kiam mi ne vidas vin, mi fermas la okulojn kaj lekas lekas la fingrojn. fingrojn. Vi estas pli dolˆ dolˆca ca ol la figoj, pli bonodora bonodora ol la rozoj. . . Mi donus don us al vi kvin talen talentojn tojn.. . . Prenu Prenu la pokal pokalon, on, Sara. Sara. . . . Sara sin deturnis kun mallevitaj okuloj. — Mi ne prenos p renos la pokalon p okalon — respondis resp ondis ˆsi si — ˆcar car mia sinjoro si njoro malpermes malp ermesis is al mi akcepti donacojn de iu ajn. Dago Da gon n ˆston st oniˆ iˆgis gis de mirego kaj rigardis ˆsin sin per larˆ ge ge malfermitaj okuloj. — Vi do ne scias, scias, Sara, kiom kiom valoras aloras ˆci ci tiu pokalo?. pokalo?. . . Cetere Cetere mi don donas as gin ˆg in al via patro, patro, mia mia frato. frato. . . — Mi ne povas povas akcepti akcepti.. . . — murmuret murmuretis is Sara. — Sensencaˆ Sensencaˆo!. . . — ekkriis Dagon. — Vi, Sara, pagos al mi por ˆci ci tiu pokalo pokalo alimaniere, alimaniere, dirante nenion nenion al via sinjoro. . . Virino Virino tiel bela kiel vi devas ja posedi oron kaj juvelojn juvelojn kaj devas devas havi sian bankieron, bankieron, kiu liverus al ˆsi si monon, kiam ˆsi si ekdeziros, ekde ziros, kaj ne nur tiom, kiom volos ˆsia sinjoro?. . . — Mi ne pov p ovas!. as!. . . — murmuretis murmuretis Sara, ne kaˆ kaˆsante sante abomenon al Dagon. La Feniciano Fenicia no tuj ˆsanˆ sangis gˆis la tonon kaj diris ridante: — Tre bon bone, e, Sara! Sara!.. . . Mi nu nurr volis olis konvi onvink nkiˆ iˆ gi, gi, ˆcu cu vi estas fidela al nia sinjoro. Kaj mi vidas, ke vi estas fidela, kvankam malsaˆgaj g aj homoj homoj babila babilas. s. . . — Kion?. . . eksplodis Sara, Sara, sin ˆetante etante al Dagon kun kunpremitaj kunpremitaj pugnoj. — Ha, ha! — ridis la Feniciano. — Kia domaˆgo, go, ke tion ne a˘ udis udis kaj ne vidis vidis nia sinjoro. sinjoro. . . Sed mi iam rakontos rakontos al li, kiam li estos estos favora favora al mi, ke vi ne nur estas est as fidela al li kiel hundo, sed eˆc ne volis akcepti oran pokalon, ˆcar car li malpermesi malpermesiss al vi akcepti akcepti donacojn. donacojn. . . kaj tiu pokalo pokalo,, kredu, kredu, Sara, al mi, sukces sukcesee tentis tentis pli ol unu virinon. virinon. . . kaj ne malgrand malgrandan an virinon. virinon. . . Dagon restis ankora˘ u kelke da minutoj, admirante la virton kaj obeemon de Sara, fine li tre amike adia˘ uis uis ˆsin, eniris en sian ˆsipeton sipeton kun tendo kaj forv forvetu eturis ris Memfiso Memfison. n. Kaj kiam kiam la domo de Sara Sara mala malaperi periss post post la arboj, Dagon leviˆgis gis kaj etendinte supren la manojn komencis krii: — Ho Baal, Baal, Sidon, Sidon, ho Astor Astoret! et!.. . . venˆ g u al la malbenita filino de Judo gu mian mian ofendon. ofendon. . . Pereu Pereu ˆsia sia perfida beleco, beleco, kiel kiel guto da pluvo pluvo en la dezerto! dezerto! ...Manˆgu gu ˆsian sian korpon la malsanoj, kaj la frenezo ekposedu ekp osedu ˆsian sian animon!. . . El-
ˆ * Capitro
XIII *
83
pelu ˆsin sin la sinjoro el la domo, kiel favan favan porkon!. . . Kaj kiel hodia˘ u ˆsi forpuˆsis mian pokalon, tiel venu tempo, temp o, en kiu oni forpuˆsos sos ˆsian sian sekan manon, kiam ˆsi si soifanta almozpetos glason da ˆslima slima akvo. . . Poste li kraˆcis cis kaj murmuris nekompreneblajn, sed tiel terurajn terura jn vortojn, vorto jn, ke dum unu momento nigra nubo kovris la sunon kaj la akvo apud la ˆsipeto komencis malklariˆgi gi kaj ˆsveli sveli en grandajn ondojn. Kiam li finis, ree ekbrilis ekbrilis la suno, sed la rivero ankora˘ u furioze ondis, kvaza˘ u movata de nova alfluo. La remisto j de Dagon ektimis kaj ˆcesis cesis kanti; sed apartigita ap artigitajj de sia sinjoro per la tendo, ili ne vidis liajn procedojn. De tiu tago la Feniciano eniciano ne montris montris sin plu ˆce ce la kronprinco. Sed kiam foje la kronprinco kronprinco venis venis en sian domon, li trovis trovis en sia dormoˆcambro cambro belan deksesjaran fenician dancistinon, kies tuta kostumo konsistis el ora ringo sur la kapo kaj el e l tuko delikata, kiel aranea aran ea punto, sur la ˆsultroj. sultro j. — Kiu vi estas? — demandis la princo. — Mi estas pastrino kaj via servantino; sendis min Dagon, por ke mi forpelu vian koleron kontra˘ u li. — Kiel vi povas tion fari? — Jen tiel...sidiˆgu gu ˆci ci tie — diris ˆsi sidigante lin sur la apogseˆgo g o — mi stariˆgos gos sur la fingroj por fariˆ gi gi pli alta ol o l via kolero kaj per ˆci ci tiu tuko, kiu estas sanktigita, sanktigita, mi forpelos forpelos malproksimen malproksimen de vi la malbonajn malbonajn spiritojn. . . For, for — murmuret murmu retis is ˆsi, dan dancant cantee ˆcirka˘ cir ka˘ u Ramzes. Ramzes. — Forpre Forprenu nu miaj manoj de viaj viaj haroj haroj la malgajec malgajecon on.. . . miaj miaj kisoj kisoj redon redonu u seren serenan an riga rigardo rdon n al viaj viaj okuokuloj. . . la batado batado de mia koro koro pleni plenigu gu per muzi muzik ko viajn viajn orelojn orelojn,, sinj sinjoro oro de Egipto. Egipto. . . For, for!. for!. . . Li ne estas estas via, sed sed mia. La amo bezonas bezonas tian tian silen silenton, ton, ke en gia gˆia ˆceesto cees to eˆc la kolero devas kunpremi kunpr emi la lipo jn. Dancante ˆsi ludis kun la haroj haro j de Ramzes, ˆcirka˘ cirka˘ uprenis lian kolon, kisis liajn okulojn. Fine laca ˆsi si sidiˆgis gis ˆce ce la piedoj de l’ princo kaj apoginte la kapon sur liaj genuoj, ˆsi si fikse lin rigardis, spiregante per p er la duone malfermita buˆso. — Vi ne koleras plu kontra˘u via servist servistoo Dagon?. Dagon?. . . — murm murmuret uretis is ˆsi, si, karesante la vizaˆ gon gon de l’ princo. Ramzes volis kisi ˆsin sin je la buˆso, so, sed ˆsi si salte leviˆ gis g is de liaj genuoj kaj forkuris kriante: — Ho ne, ne, malpe malperm rmes esite ite estas estas . . . — Kial? — Mi estas estas virgul virgulin inoo kaj pastri pastrino no de la granda granda Astart Astarte. e. . . Vi devus devus tre ami kaj honori mian protektantinon, anta˘ u kiam estus permesite al vi min kisi. — Kaj al vi estas estas permesi permesite? te?.. . . — Al mi ˆcio cio estas permesit pe rmesita, a, ˆcar car mi estas e stas pastrino pastr ino kaj mi ˆuris resti rest i virga. vir ga. — Por kio do vi venis?
ˆ * Capitro
XIII *
84
— Dispeli vian koleron. Mi tion faris far is kaj mi foriras. fo riras. Fartu bone b one kaj ˆciam ciam restu bona!. . . — diris ˆsi si kun penetranta penetranta rigardo. — Kie vi loˆgas? g as?.. . . Kiel Kiel oni noma nomass vin?. vin?. . . — demandi demandiss la princo. princo. — Mia nomo estas Kareso, kaj mi loˆ gas. g as. . . por kio kio tion tion diri. diri. Ne bald balda˘ a˘ u ankora˘ u vi venos al mi. ˆ Si adia˘ uis u is lin lin per la mano mano kaj mala malaperi peris; s; la princ princoo duo duone ne sveni svenin nta ne forlasis la seˆgon. gon. Kiam Kiam post momento momento li elrigardis elrigardis tra la fenestr fenestro, o, li ekvidis ekvidis riˆcan can portilon, kiun kvar Nubiano j rapide ra pide portis p ortis al Nilo. Ramzes ne beda˘ uris, uris, ke ˆsi si foriris: forir is: ˆsi si mirigis mirigi s lin, l in, sed ne ravis. — Sara estas pli kvieta ol ˆsi si — pensis li — kaj pli bela. Cetere. . . ˆsajnas sajnas al mi, ke ˆci ci tiu Fenicianino devas esti est i malvarma, kaj ˆsiaj siaj karesoj lernitaj. lernita j. Sed de tiu ˆci ci momento la princo princ o ˆcesis cesis koleri kontra˘ u Dagon, tiom pli, ke kiam kiam li foje estis estis ˆce ce Sara, Sara, venis venis al li liaj kamparan amparanoj oj kaj dan dank kante ante pro la protekto, anoncis ke la Feniciano ne devigas ilin pagi novajn impostojn. Tiel Tiel estis estis apud Memfiso. Memfiso. Kontra˘ Kontra˘ ue en aliaj bienoj la luanto de l’ princo ue kompensis siajn perdojn.
LA FARAONO
85
ˆ Capitro XIV ˆ En la monato Hoiak, de la mezo de septembro gis gˆis la mezo de oktobro, la akvoj de Nilo kreskis plej alten kaj komenciˆgis gis malgranda malleviˆgo g o En la ˆgardenoj gardenoj oni kolektis la tamarindajn fruktojn, daktilojn kaj olivojn, kaj la arboj ekfloris duan fojon. En ˆci ci tiu tempo tempo lia sanktec sanktecoo Ramzes Ramzes XII forlasi forlasiss sian sian sunan sunan palacon palacon apud Memfiso. Memfis o. Kun granda gr anda sekvantaro en kelkdeko kelkd eko da ˆsipo sip o j riˆce ce ornamita or namita j li veturis Tebojn danki la tieajn diojn pro la bona leviˆgo go de Nilo kaj samtempe fari oferojn en la tomboj de siaj eterne vivantaj anta˘ uuloj... ˆ La granda monarho tre favore adia˘ uis sian filon kaj heredonton, sed la uis administradon administradon de la ˆstataj stataj aferoj dum sia foresto li konfidis konfidis al Herhor. La princo Ramzes tiel forte estis impresita de ˆci ci tiu manko de l’ konfido ˆ ke dum tri tagoj li ne eliris el sia domo, manˆgis de la monarho, gis nenion kaj nur ploris. Poste li ˆcesis cesis sin razi kaj transloˆ giˆ giˆgis g is en la bienon de Sara, por eviti renkonton kun Herhor kaj kolerigi la patrinon, kiu la˘ u lia opinio estis la ka˘ uzo uzo de liaj lia j malfeliˆ m alfeliˆcoj. co j. Tuj en la sekvinta tago ta go en ˆci ci tiu rifuˆ gejo gejo vizitis lin Tutmozis, utmozis, tirante tirante post si du ˆsipojn kun muzik muzikist istoj oj kaj dancisti dancistinoj noj kaj trian trian plenan plenan de manˆ gaˆo, floroj kaj vino. Sed la princo ordonis al la muzikistoj kaj dancistinoj veturi for, kaj kondukante la adjutanton en la gardenon, gˆardenon, diris: — Kredeb K redeble le mia patrino patr ino (ˆsi si vivu v ivu eterne!) eter ne!) sendis sendi s vin v in ˆci ci tien por forˆsiri siri min de la Hebreino?. Hebreino?. . . Diru do al ˆsia sia reˆ ga ga moˆsto, sto, ke se Herhor fariˆ gus gus ne nur la vic-reˆgo, go, sed eˆc filo de mia patro, mi faros, kio plaˆcos cos al mi. . . Mi komprenas tion...Hodia˘u ili volus forpreni de mi Saran, kaj morga˘u . . . . Mi pru pruvos al al ili, ke mi rezignos nenion. La princo estis incitita: Tutmozis levis la ˆsultrojn, sultro jn, fine li respondis: resp ondis: — Kiel la vento vento forportas la birdon en la dezerton, tiel la kolero kolero elˆ elˆetas etas ˆ vi povas miri, ke la pastroj ne la homon sur la bordojn de la maljusteco. Cu ˆgojas, gojas, ke la kronprinco ligis sian vivon kun virino de alia kredo? Estas vero, ke Sara ne plaˆcas cas al ili, tiom pli, ke vi posedas p osedas ˆsin sin solan; se vi havus kelke da diversaj diversaj virinoj, kiel ˆciuj ciuj junaj juna j nobeluloj, oni tute ne atentus atentus la Hebreinon. Hebreinon.
ˆ * Capitro
XIV *
86
Sed kion malbonan ili faris al ˆsi?. si?. . . Nenion. Kontra˘ Kontra˘ ue, ue, iu pastro pastr o defendis defen dis ˆsin sin kontra˘ u furiozaj atakantoj, kiujn vi bonvolis liberigi el la malliberejo. — Kaj mia patrin patrinoo . . . — interro interrompi mpiss la kronprinc kronprinco. o. Tutmozis komencis ridi. — Via respektinda patrino — da˘ urigis li — amas vin, kiel siajn proprajn urigis okulojn okulojn kaj sian propran propran koron. koron. Sendube Sendube anka˘ anka˘ u al ˆsi si ne plaˆcas cas Sara, Sara , sed ˆcu cu vi scias, kion ˆsi si foje diris al mi?. . . Ke mi ˆstelu stelu de vi Saran!. . . Vi vidas, kiel kie l ˆsi si ˆsercis ser cis.. Mi respo res pondi ndiss anka˘ a nka˘ u per ˆserco: “Ramzes donacis al mi aron da ˆcashundoj cashundoj kaj du siriajn ˆcevalojn, cevalojn, kiam ili tedis lin; do eble iam li transdonos tr ansdonos al mi anka˘u sian amatinon, kiun mi kredeble devos akcepti kun aldono.” — Eˆc ne sonˆ songu gˆu pri tio. tio. Al neniu neniu mi hodia˘ hodia˘ u donus Saran, guste ˆguste tial, ke pro ˆsi si mia patro ne nomis min vic-reˆ go. go. Tutmozis balancis la kapon. ˆ efektive vi ne — Vi tute eraras, vi tiel eraras, ke tio timigas min. Cu komprenas la ka˘ uzojn uzojn de la malfavoro, malfavoro, kiujn konas konas ˆciu ciu klera homo en Egipto?... — Mi scias scias neni nenion on.. . . . — Tiom pli malbone — diris embaras embarasite ite Tutm Tutmozis ozis.. — Vi do ne scias, scias, ke de l’ tempo de la manovroj, la soldatoj, precipe grekaj, en ˆciuj ciuj drinkejoj drinkejoj trink trinkas por via sano. sano. . . — Por tio ja ili ricevis la monon. — Jes, sed ne por krii per la˘uta uta voˆ co, co, ke kiam vi ekregos ekre gos post p ost lia sankteco sankte co (li vivu eterne!), vi komencos grandan militon, post kiu granda g randajj ˆsanˆ sanˆ goj goj fariˆgos gos en Egipto. . . Kiaj ˆsanˆ sanˆ goj?. goj?. . . Kaj kiu, dum viv vivas as la faraono faraono,, kuraˆ gas gas paroli pri la planoj de lia heredonto? Nun la princo malgajiˆgis. gis. — Jen unu afero, sed mi diros al vi ankora˘ u pri alia — da˘ urigis urigis Tutmozis, ˆ — ˆcar car la malbono, kiel hieno, neniam iras unuope. Cu vi scias, ke inter la kamparanoj oni kantas vin, kiel vi liberigis el la malliberejo la atakintojn, kaj kio estas pli malbona, anka˘ u tie oni parolas, ke kiam vi ekregos post lia sankteco, sankteco, oni neniigos neniigos ˆciujn ciujn impostojn. Mi devas devas tuj aldoni, ke ˆciufoje ciufoje kiam oni komencis babili inter la kamparanoj pri la maljusteco a˘ u pri la impostoj, imposto j, ˆciam ciam eksplodis ribeloj. ribelo j. A˘ u ekstera malamiko sin ˆetis sur la malˆ j fortigitan forti gitan ˆstaton, stato n, a˘ u Egipto dividiˆgis gis en tiom da partoj, kiom da nomarhoj ho estis estis.. . . Ceter Ceteree juˆ jugu gˆu vi mem: ˆcu cu estas konvene, konvene, ke en Egipto oni ripetas iun ajn nomon nomon pli ofte, ofte, ol la nomo nomon n de l’ farao faraono? no?.. . . kaj ke iu sin sin lok lokas inter inter la popolo kaj nia sinjoro? sinjoro?.. . . Se vi permesus, permesus, mi rakontu rakontuss al vi, kion pri tio opini opinias as la — pastr pastroj. oj. . . — Parol Parolu, u, mi petas vin. vin. . . — Tre saˆga g a pastro, kiu de la supro de la templo de Amon observas la ˆcielajn cielajn movojn, elpensis sekvantan sekvantan apologon: La faraono estas estas la suno, la kronpri kronprinco nco la luno. luno. Kiam Kiam la lumantan lumantan dion
ˆ * Capitro
XIV *
87
sekvas de malproksime la luno, ni havas la helecon tage kaj la helecon nokte. Kiam la luno volas esti proksime de la suno, tiam gi gˆi mem malaperas kaj la noktoj estas mallumaj. Sed se okazas, ke la luno stariˆgas gas anta˘ u la suno, tiam fariˆgas gas mallumiˆ mallumiˆ go kaj granda paniko en la mondo. go — Kaj ˆciuj ciuj ˆci ci babiladoj babilado j — interrompis, Ramzes R amzes — atingas la orelojn orelo jn de lia lia sank sanktec teco? o?.. . . Ve al mia kapo! kapo!.. . . Estus Estus pli bone, bone, se mi neni neniam am estus estus reˆ ga ga filo!... — La faraono, fa raono, kiel tera dio, scias pri ˆcio; cio; sed se d li estas tro potenca p otenca por p or atenti la kriojn de ebriaj soldatoj, a˘ u murm murmurojn urojn de kamparanoj. amparanoj. Li komprenas komprenas,, ke ˆciu ciu Egiptano estas preta doni por p or li sian vivon vivon kaj vi anta˘ u ˆciuj. — Veron vi diris!. diris!. . . — respondis la ˆcagrenita cagrenita princo. — Tamen en ˆcio cio ˆci ci mi vidas novan novan malnoblecon malnoblecon kaj malsincerecon malsincerecon de l’ pastroj — aldonis li viviˆgante. gante. — Do mi, mi kovras la majeston de nia sinjoro, sinjoro, ˆcar car mi liberigas el la malliberejo la senkulpajn kaj malpermesas al mia bienluanto turmenti la kampar kamparanojn anojn per maljust maljustaj aj impostoj?. impostoj?. . . Sed kiam lia ekscelen ekscelenco co Herhor komandas la armeon, nomas giajn gˆiajn estrojn, faras traktatojn kun fremdaj princoj, kaj al mia patro ordonas pasigi la tempon en preˆ goj... g oj... Tutmozis kovris la orelojn kaj piedfrapante ekkriis: — Silentu Silentu jam, silentu!. silentu!. . . ˆciu ciu via vorto estas blasfemo. . . La ˆstaton staton regas nur lia sankteco, sankteco, kaj ˆcio, cio, kio ajn fariˆ g as sur la tero, devenas de lia volo. gas Herhor estas nur servisto de l’ faraono kaj faras tion, kion ordonas la sin joro joro.. . . Iam vi mem mem konv konvin inki kiˆ gos. gˆos. . . Ne estu malbo malbone ne kompre ompreni nitaj taj miaj miaj vortoj!... La princo tiel malgajiˆgis, gis, ke Tutmozis interrompis la diskuton kaj plej rapide adia˘ uis la amikon. Kiam li sidiˆgis uis gis en la ˆsipeto, sipeto, ornamita de baldakeno kaj kurtenoj, li profunde ekspiris kaj eltrinkinte grandan pokalon da vino, komencis mediti: “Brr!. . . Mi dankas dankas la diojn, ke ili ili ne donis al mi tian tian karakteron karakteron,, kian posedas Ramzes. Li estas la plej malfeliˆca ca en la plej feliˆcaj ca j kondiˆ coj. co j. . . Li povus p ovus havi la plej belajn virinojn el Memfiso, kaj li sin ligis kun unu por turmenti la patrinon! patr inon! Dume, li turmenta t urmentass ne n e la patrinon, patr inon, sed ˆciujn ciujn ˆci ci ˆcasta casta jn virguli v irgulino nojn jn kaj fidelajn edzinojn, kiuj sekiˆgas gas de melankolio, melankolio, ke la kronprinco, kronprinco, tiel bela b ela knabo, ne forprenas de ili la virtecon a˘ u ne devigas ilin al la malfideleco. Li povus ne nur trinki plej bonan vinon, sed eˆc sin bani en gi, gˆi, kaj li preferas la mizeran mizeran soldatan soldatan bieron bieron kaj sekan sekan platan kukon, kukon, frotitan frotitan per ajlo. De kie ˆci ci tiuj kamparan amparanaj aj gustoj? gustoj? Mi ne kompr komprenas enas.. Oni povas povas supozi ke la respektinda sinjorino Nikotris en la plej danˆ gera tempo tro multe rigardis gera manˆgantajn g antajn labori laborist stojn? ojn?.. . . ” “Li anka˘ u povus nenion fari de la tagiˆgo go gis gˆis la nokto. nokto. Se li volus volus,, eˆ c nutrus nu trus lin la plej eminentaj eminentaj sinjoroj, sinjoroj, iliaj iliaj edzinoj, edzinoj, fratinoj fratinoj kaj filinoj. Sed li ne nur mem etendas la manon por preni la manˆ gaˆ gaˆon, o n, sed, se d, eˆc kvaza kvaz au˘ por ˆcagreni cagreni la noblan junularon, li mem lavas sin, mem me m sin vestas, kaj lia frizisto
ˆ * Capitro
XIV *
88
tutajn tagojn kaptas per p er laˆ coj coj birdojn kaj ne aplikas aplikas sian talenton.” ˆ la modo po“Ho “Ho Ramzes, Ramzes, Ramzes Ramzes!. !. . . — sopiri sopiriss la elega elegant ntul ulo. o. — Cu vas flori flori,, kiam kiam ni hav havas tian princon princon.. . . Jam Jam de un unu u jaro jaro ni portas portas samajn samajn anta˘ u tukojn kaj la perukoj ne malaperas nur dank’ al la kortegaj altranutukojn ˆ tio ne estas granda guloj, guloj, ˆcar car Ramzes Ramzes tute ne volas volas porti perukojn. perukojn. Cu humiligo por la nobelularo? Kaj ˆcion cion ˆci. ci. . . brr. . . faras la malbenita politiko. politiko. . . Oh, kiel feliˆ feliˆca ca mi estas, ke mi ne bezonas diveni, diveni, kion oni pensas p ensas en Tiro a˘ u Ninivo, zorgi pri la salajro por la soldatoj, soldato j, kalkuli ˆcu cu la loˆgantaro gantaro de Egipto kreskas a˘ au˘ malgrandiˆgas gas kaj kiajn impostojn oni povas kolekti. Terura afero estas diri al si mem: mia kamparano ne pagas tiom, kiom mi bezonas kaj elspezas, sed kiom permesas la leviˆgo go de Nilo. La patro Nilo ne demandas ja miajn kreditorojn: kiom mi ˆsuldas sul das al ili?” ili? ” Tiel pensis la eleganta eleganta Tutmozis kaj per ora vino fortigis fortigis la ˆcagrenitan cagrenitan animo animon. n. Kaj anta˘ anta˘ u kiam kiam la ˆsipeto sipeto atingis atingis Memfison Memfison,, faligi faligiss lin tiel forta forta dormo, ke la sklavoj devis sur la brakoj transporti sian sinjoron gis gˆis la portilo. Post la foriro de Tutmozis, kiu similis forkuron, la kronprinco profunde ekmeditis, ekmed itis, eˆc eksentis eksenti s timon. timon . La princo estis skeptikulo, kiel edukito de la plej altaj pastraj lernejoj kaj membro membro de la plej alta aristokra aristokrataro taro.. Li sciis, sciis, ke dum unuj pastroj pastroj per longeda˘ uraj fastoj kaj sobreco sin preparas al elvokado de l’ spiritoj, aliaj uraj nomas la spiritojn halucinacio a˘ u trompo trompo.. Li vidis vidis mult multfoje foje,, ke la sankta sankta bovo Apis, anta˘ u kiu la tuta Egipto falis teren, ricevis ofte fortajn batojn de plej malaltaj malalta j pastroj, pastro j, kiuj donis al li nutraˆon on kaj submetis b ovinojn. Fine, li komprenis, ke lia patro, Ramzes XII, XI I, kiu por la popolaˆ p opolaˆco co estas eterne vivanta vivanta dio kaj ˆciopova ciopova sinjoro de l’ mondo, estas en la realeco sama homo kiel la aliaj, nur iom pli malsanema ol aliaj maljunuloj kaj kies povon tre limigis la pastroj. ˆ n ˆci Cion Cio ci la princo princo vidis vidis kaj multajn multajn aferojn aferojn li mokis mokis en sia animo, animo, eˆ c publike. Sed lia tuta libertinismo falis anta˘ u la vereco de l’ fakto, ke ne estas permesit permesitee al iu a jn ridi la titolojn titolojn de l’ faraono! faraono!.. . . Ramzes konis la historion de sia lando kaj memoris, ke en Egipto oni multon pardonis al la grandaj. Granda sinjoro povis detrui kanalon, mortigi sekrete homon, ridi en silento la diojn, akcepti donacojn de l’ fremdlandaj amba ambasad sadoroj oroj.. . . Sed du pekoj pekoj estis estis nepardo nepardone nebl blaj: aj: la perfido perfido de la pastr pastraj aj mist misteroj eroj kaj la perfido perfido de l’ faraon faraono. o. Homo Homo,, kiu kiu fari fariss tion, tion, mala malapera peradi dis, s, iafoje iafoje post unu jaro, jaro, el la mezo de siaj servistoj servistoj kaj amikoj. Sed kie li estis estis kaj kio okazis al li, oni ne kuraˆgis gis demandi. Do Ramzes Ramzes sentis, sentis, ke li estas estas sur sama kruta krutaˆˆo, de l’ tempo kiam la soldatoj kaj kamparanoj komencis ripeti lian nomon kaj diskuti pri iaj liaj planoj: plano j: pri ˆsanˆ goj goj en la ˆstato stato kaj pri estontaj estontaj militoj. militoj. Pensan Pensante te pri tio, la princo sentis impreson, ke la sennoma amaso de mizeruloj kaj ribeluloj
ˆ * Capitro
XIV *
89
superforte puˆsas sas lin, la kronprincon kronprincon sur la supron de la plej alta obelisko, obelisko, de kie oni povas nur fali kaj dispeciˆgi. gi. Poste, kiam post longa vivo de l’ patro li fariˆgos gos faraono, li havos rajton kaj rimedojn plenumi tiajn agojn, pri kiuj neniu en Egipto povus pensi sen teruro. teruro. Sed hodia˘ hodia˘ u li vere devas sin gardi, ke oni ne proklamu lin perfidulo kaj ribelulo kontra˘ u la fundamentaj leˆgoj go j de la ˆstato. stato . En Egipto Egipto estis unu sola sola videbla videbla estro: la faraono. faraono. Li regis, regis, li volis, volis, li pensis por ˆciuj, ciuj, kaj ve al tiu, kiu kuraˆ gus gus la˘ ute ute dubi pri la ˆciopoveco ciopoveco de l’ faraono, a˘ u paroli pri iaj siaj planoj, a˘ u pri pr i ˆsanˆ sa nˆgoj goj entute. La planoj estis farataj en unu sola loko: loko: en la ˆcambrego, cambrego, kie la faraono a˘uskultis uskultis la opiniojn de la membroj de la privata konsilantaro kaj esprimis al ˆ uj ˆsanˆ ili sian propran opinion. Ciuj Ci sa nˆgoj goj povis eliri nur de tie. Tie brulis la sola videbla lampo de la ˆstata stata saˆ go g o kaj gia gˆia brilo brilo lumigis lumigis la tutan tutan Egipton. Egipton. Sed anka˘ u pri tio pli sendanˆ gere gere estis silenti. ˆ Ciuj ˆci ci rimarkoj rimarkoj kun rapideco de l’ vento traflugis la animon de l’ kronprinco, kiam li sidis sur ˆstona benko en e n la gardeno gˆarde no de Sara, Sara , sub su b kaˆstanarbo stana rbo,, kaj rigardis rigar dis la ˆcirka˘ cirka˘ uantan uantan lin pejzaˆ gon. gon. La akvo de Nilo jam iom malleviˆgis gis kaj komencis fariˆgi gi klara, kiel kristalo. Sed la tuta lando havis ankora˘ u aspekton de l’ mara golfo, semita per multenom multenombraj braj insuloj, sur kiuj estis videblaj videblaj konstrua konstruaˆˆoj, oj, gardenoj gˆardenoj legomaj legomaj kaj fruktaj, kaj tie ˆci ci kaj tie aretoj areto j da grandaj arboj, servantaj servantaj kiel ornamo. ˆ Cirka˘ u ˆciuj ciuj ˆci ci insuloj insuloj krakis la gruoj kun siteloj, per kiuj homoj homo j nudaj, brunkoloraj, brunkoloraj, en malpuraj kufoj kaj zonoj ˆcerpis cerpis la akvon akvon el Nilo kaj verˆ verˆsis sis gin, ˆgin, unu post alia, en pli kaj pli alte kuˆ kuˆsantajn santajn putojn. Precipe unu sceno fiksiˆ gis g is en la memor memoroo de Ramzes: Ramzes: sur sur la dekliv deklivoo de monteto monteto laboris tri gruoj: unu verˆ verˆsis sis akvon el la rivero rivero en la plej malaltan puton, la dua ˆcerpis cerpis el gi gˆi kaj levis la akvon kelke da ulnoj pli alten; la tria el la meza puto transver transverˆˆsis sis la akvon akvon en la plej altan puton, sur la supro de la monteto. Tie kelke da homoj, anka˘u nuda nudaj, j, ˆcerpis cerp is la akvon per pe r kruˆcoj co j kaj surverˆ surverˆsis sis bedo jn de legomoj legomo j a˘ u per ˆsprucigiloj sprucigilo j malsekigis la arbo jn. La movoj de la gruoj supren kaj malsupren, la klinado de l’ siteloj, la ˆsprucado sprucado de l’ akvo estis tiel ritmaj, ke homoj, kiuj plenumis plenumis ilin, ˆsajnis sajnis a˘utomatoj. utomatoj. Neniu el ili alparolis sian najbaron, ˆsanˆ sanˆ gis gis lokon a˘ u sin turnis; ˆciu ciu nur sin klinis kaj rektiˆ rekti gis, gˆis, ˆciam ciam same de la mateno gis gˆis la vespero, de unu monato gis gˆis alia, kaj kredeble de la juneco gis gˆis la morto. — Ka j tiaj tia j kreaˆ kreaˆoj — pensis p ensis la princo, rigardante rigardante la laboron de la terkulˆ meroj turistoj — tiaj kreaˆ kreaˆoj volas volas min fari plenuman plenumanto to de iliaj hime hi roj!. !. . . Kiajn Kiajn ˆsangojn gˆojn en la ˆstato stato ili povas postuli? Nenion alian ol tion, ke la homo ˆcerpanta cerpanta el la plej malalta puto transiru al la pli alta a˘ u anstata˘ u surverˆsi si la bedo bed o jn per sitelo, sitelo , li l i surverˆ s urverˆsu su la arbo arb o jn per ˆsprucigilo. spruc igilo. La kolero kolero ekregis lin kaj sento sento de l’ humileco humileco ˆce ce la penso, p enso, ke li, la kronprinco, dank’ al la fabeloj fab eloj de tiaj tia j kreaˆ kreaˆoj, kiuj la tutan tuta n vivon balanciˆ gas gas anta˘ u
ˆ * Capitro
XIV *
90
putoj kun malpura akvo, ne fariˆgis gis la vic-reˆgo go de la faraono! En la sama momento li eka˘ udis udis malla˘ utan murmuron inter la arboj, kaj utan delikataj manoj sin apogis ap ogis sur liaj ˆsultroj. sultro j. — Kio do, Sara? — demandis la princo, ne turnante la kapon. — Vi estas malˆgoja, goja, mia sinjoro? — respondis ˆsi. si. — Ne tiel gojis ˆgojis Moiso, ekvidinte la promesitan teron, kiel mi, kiam vi diris, ke vi transloˆgiˆgas ga s ˆci ci tien ti en por resti kun mi. Sed jam unu tagon ni estas kune, kaj mi ne vidis ankora˘u vian vian rideton rideton.. Vi eˆ c ne parolas parolas al mi, sed paˆ paˆsas sas malgaja, malgaja, kaj nokte nokte vi ne karesas min, sed sopiras. — Mi havas ˆcagren cag renon. on. ˆ — Diru Dir u ˆgin gin al mi. Cagreno estas kiel trezoro, ricevita por gardado. Dum ni solaj gardas gin, ˆgin, eˆc la dormo forkuras de ni kaj nur tiam ni trankviliˆ trankviliˆ gas, kiam ni trovas duan gardiston. Ramz Ra mzes es ˆcirka ci rka˘ uprenis u˘pren is ˆsin sin kaj sidiˆgis gis apud ˆsi sur la benko. ben ko. — Kiam la kamparano — diris li kun rideto — ne sukcesos gustatempe gˆustatempe ˆ anka˘ anta˘ u la leviˆgo go de Nilo kolekti la rikoltojn, la edzino helpas lin. Si u helpas lin melki la bovinojn, portas al li manˆ gaˆ gaˆon, kiam li forestas, lavas lavas lin, lin, kiam kiam li revena revenass de la laboro laboro.. Tiel Tiel aperis aperis la kredo, kredo, ke la virino virino povas povas malgrandigi la embarasojn de l’ viro. — Vi tion ne kredas, kredas, sinjoro sinjoro?. ?. . . — La L a ˆcagrenojn cagreno jn de princo — respondis r espondis Ramzes — ne forigos virino, eˆc tiel saˆga ga kaj potenca, kiel mia patrino. — Pro Dio! Kiaj ili estas, estas, diru al mi?. mi?. . . — insisti insistiss Sara, kares karesee sin premante al la ˆsultro sultro de l’ kronprinco. — La˘ u niaj legendoj, Adamo forlasis la paradizon por Eva, kaj li ja estis la plej granda reˆgo g o de la plej plej bela bela regno. regno. . . La princo ekmeditis, post momento li komencis: — Anka˘ u niaj saˆguloj guloj instruas, ke pli ol unu viro forlasis altan rangon por virino. Sed oni ne diras, ke iu viro akiris ion grandan per virino; eble nur ia militestro, al kiu faraono donis sian filinon kun granda doto kaj alta ofico. Sed helpi iun atingi pli altan postenon a˘ u eˆc nur eliri el embaraso, embaras o, — tion ti on la virino ne povas. ˆ eble ˆsi — Car si ne amas, kiel mi amas vin, sinjoro. . . — murmuretis murmuretis Sara. — Mi scias, scias, ke vi amas amas min senlime. senlime. . . Neniam vi vi postulis de de mi donacojn, neniam vi protektis tiajn, tiajn , kiuj ne ˆsanceliˆ sanceliˆ gas gas serˆci ci karieron eˆc sub la litoj lito j de princaj princa j amatino j. Vi estas pli dolˆca, ca, ol ˆsafido safido kaj silentema kiel la nokto apud Nilo. Viaj kisoj estas kiel la parfumoj parfumo j el la lando lan do Punt, via ˆcirka˘ cirka˘ upreno upreno estas dolˆ dolˆca ca kiel kiel la dormo dormo de laca homo. Mi ne hav havas mezuril mezurilon on por via beleco, nek vortojn por viaj kvalitoj. kvalitoj. Vi estas mirinda mirindaˆo o inter la virinoj, virinoj, kies bu buˆˆso so estas plena de maltrankvilo, kaj kies amo kostas kare. Sed malgra˘ u tuta via ˆ vi faros, ke lia sankteco perfekteco, kiel vi p ovas ovas helpi miajn mia jn embarasojn? Cu ˆ proklamu grandan militon kontra˘ u la oriento kaj nomos min militestro? Cu vi donos al mi almena˘u la Memfisan korpuson, pri kiu mi petis, a˘u faros min
ˆ * Capitro
XIV *
91
vic-reˆgo go de Malsupra M alsupra Egipto? Kaj ˆcu cu vi igos ˆciujn ciujn regnano r egnanojn jn de lia sankteco sankte co pensi kaj senti kiel mi, la plej fidela el ˆciuj?. ciuj?. . . Sara mallevis la manojn sur la genuojn kaj murmuretis malˆ goje: goje: — Vere Vere,, mi ne povas povas.. . . Mi povas povas nenio nenion! n!.. . . — Kontra˘ ue ue vi povas povas multon!. multon!. . . Vi povas povas gajigi min — respondis respondis Ramzes ridetan ridetante. te. — Mi scias, scias, ke vi lernis danci danci kaj ludi. ludi. Demetu Demetu do viajn longajn vestojn, kiuj konvenas al pastrinoj, gardantaj la fajron, kaj vestu vin per diafana diafana musl muslino ino,, kiel. . . la feniciaj feniciaj dancisti dancistinoj. noj. . . kaj dancu, dancu, kaj kaj karesu aresu min, kiel kiel ili. ili. . . Sara kaptis lin je la manoj kaj kun flamoj en la okuloj, ekkriis: — Vi vizitas vizitas tiajn malˆ malˆcastuli castulinojn?. nojn?. . . Diru. Diru. . . mi eksciu eksciu pri mia mizero mizero . . . Kaj poste resendu resendu min al la patro, en mian dezerta dezertan n valon, valon, kie, kie, ho, se mi ne estus estus vin vidint vidinta!. a!. . . — Trankviliˆgu, gu, trankviliˆgu gu — diris la princo, ludante kun ˆsiaj haroj. haro j. — Mi ja devas vidi dancistinojn, se ne en la festenoj, almena˘u en reˆgaj ga j solenoj, a˘ u dum diservo diservo en la temploj. temploj. Sed ili ˆciuj ciuj kune ne intere interesas sas min tiel tiel,, kiel kiel vi sola sola,, cetere cetere.. . . kiu kiu el ili povus povus vin egali. egali. Vi hav havas korpon korpon kiel kiel la statuo statuo de Izido, Izido, skulpt skulptita ita en eburo, eburo, kaj el la dancist dancistinoj inoj ˆciu ciu hav havas ian difekton. Unuj estas tro grasaj, aliaj havas maldikajn piedojn a˘ u malbelajn manojn manojn,, aliaj aliaj portas portas malnatu malnaturajn rajn harojn. harojn. Kiu Kiu el ili ili estas estas kiel vi?. vi?. . . Se vi estus Egiptanino, ˆciuj ciuj temploj te mploj konkurus por p or havi h avi vin kiel unuan kantistinon. kantistinon. Kion Kion mi diras?. diras?. . . Se nun vi aperus en Memfiso Memfiso en diafana diafana vesto, vesto, la pastroj paciˆgus gus kun vi, se nur vi konsentus partopreni en la procesioj. — Al ni, filinoj de Judo, malpermesite estas porti maldecajn vestojn. — Kaj danci, danci, kaj kaj kanti? anti?.. . . Por kio kio do vi tion lernis lernis?? — Niaj virinoj kaj knabinoj dancas unu kun alia, kaj ne por semi en la viraj viraj koroj fajrajn grajnojn grajnojn de la deziro deziro.. Kaj mi kant kantas. as. . . Atendu tendu mia sinjoro sinjoro,, mi kantos kantos por vi. . . ˆ leviˆgis Si gis de la benko kaj iris al la domo. Balda˘ u ˆsi si reape rea peris ris.. Post ˆsi si juna jun a knabino, kun timaj nigraj okuloj, portis harpon. — Kiu estas ˆci ci tiu knabino? knabino? — demandis la princo. — Atendu, mi jam vidis ie ˆci ci tiun rigardon . . . Ah, ah, kiam mi estis ˆci ci tie la lastan fojon, fojo n, ˆci ci tiu timema knabino rigardis rigardis min, kaˆ kaˆsita sita inter la arbetoj. . . ˆ — Tio estas mia parencino kaj servistino, Ester — respondis Sara. — Si loˆgas gas ˆce ce mi jam unu monaton, sed timas vin, sinjoro, ˆsi si do ˆciam ciam forkuras. Povas esti, est i, ke iam ˆsi rigard rig ardis is vin kaˆsite. sit e. — Vi povas povas foriri, mia infano — diris la princo al la ˆstoniˆ stoniˆ ginta ginta knabino, knabino, ˆ anka˘ kaj kiam ˆsi si malaperis post p ost la arboj, li aldonis: — Si u estas Hebreino -. . . Kaj la gardisto gardisto de via via domo, kiu kiu anka˘ anka˘ u rigardas r igardas min, kiel ˆsafo safo krokodilon? — Tio estas Samuelo, filo de Esdreas, anka˘ u mia parenco. parenco. Mi prenis prenis lin anstata˘ u la Negro, Negro, al kiu vi, sinjoro, sinjoro, donacis donacis la liberecon. liberecon. Vi ja permesis permesis al mi elekti elekti miajn servistojn servistojn?. ?. . .
ˆ * Capitro
XIV *
92
— Jes, Jes, certe! certe! Sendub Sendubee ank anka˘ u la estro de la terlaboristoj estas Hebreo, ˆcar car li havas flavan vizaˆgon gon kaj rigardas min tiel humile, kiel neniu Egiptano scius rigardi. rigardi. ˆ — Tiu — respondis Sara — estas Eze hiel, la filo de Ruben, parenco de ˆ ili ne plaˆcas mia patro. Cu cas al vi, sinjoro?. sinjoro?. . . Tio estas viaj tre fidelaj servistoj. servistoj. ˆ — Cu ili plaˆcas!. cas!. . . — diris diris la princo princo malko malkont nten enta, ta, tambura tamburant ntee per la fingroj sur la benko. — Ili ne estas ˆci ci tie por p or plaˆ ci ci al mi, sed por gardi vian propraˆ propraˆon. on. . . Cetere ili ˆciuj ciuj estas al mi tute indiferentaj. indiferentaj. . . Kantu, Kantu, Sara. Sara ekgenuis sur la herbo, ˆce ce la piedoj piedo j de l’ princo, p rinco, kaj pinˆcinte cinte kelke da akordoj sur la harpo, komencis: — Kie estas est as tiu, kiu ne havas havas ˆcagrenon? cagrenon? Kie estas tiu, kiu sin preparante al la dormo dormo,, havu havuss la rajton diri: diri: jen tago, tago, kiun kiun mi pasi pasigi giss sen sen malˆ malˆ gojo? gojo? Kie estas homo, kiu kuˆsiˆ siˆgante gante en la tombon, povus diri: Mia vivo pasis sen doloro kaj timo, kiel serena tago apud Jordano! Sed kiel multenombraj estas tiuj, kiuj ˆciutage ciutage surverˆsas sas sian panon per larmoj kaj kies domo estas plena de sopiroj. La ploro estas la unua u nua voˆco co de l’ l ’ homo ho mo sur ˆci ci tiu t iu tero, t ero, kaj la gemo gˆemo lia lasta adia˘ uo. uo. Plena de malˆgojo gojo li eniras en la vivon, plena de beda˘ uro uro li malleviˆgas gas al la loko de l’ ripozo, kaj neniu demandos lin, kie li volus resti. ˆ tio Kie estas tiu, kiu neniam sentis la maldolˆ maldolˆcecon cecon de l’ ekzistado? ekzistado? Cu estas la infano, kies patrinon forrabis la morto, a˘ u suˆculo cu lo ˆce ce la mamo ma mo,, kiun kiu n la malsato sekigis, anta˘ u kiam ˆgi gi almetis almet is sian buˆseton? seton ? Kie estas la homo trankvila pri sia sorto, kiu ne mallevante la okulojn ˆ tiu, kiu laborante sur la kampoj scias, ke ne povus rigardi la morga˘ uon? uon? Cu ˆ la en lia povo estas la pluvo kaj ke ne li montras la vojon al la akrido? Cu komercisto, kiu konfidas siajn riˆcaˆ caˆojn o jn al la vento, venanta oni ne scias de kie, kaj la vivon al la ondoj ondo j super senfundaˆ senfundaˆo, kiu englutas ˆcion cion kaj nenion redonas? ˆ tio estas la ˆcasisto, Kie estas la homo sen maltrankvilo en la animo? Cu casist o, kiu persekutas rapidan kapreolinon, kaj renkontas sur sia vojo leonon, kiu ˆ tio estas la militisto, kiu laciˆgante ridas la sagon? Cu gante marˆsas sas al la gloro, gloro , kaj ka j renkontas arbaron da akraj lancoj kaj glavojn el bronzo, soifantajn sangon? ˆ tio estas la granda reˆ Cu go, kiu sub la purpuro portas pezan kirason, kiu go, per sendorma okulo observas la armeojn de la potencaj najbaroj, kaj per la orelo kaptas la murmureton de la kurteno, timante, ke en lia propra tendo lin faligos la perfido? Kaj tial la koro de l’ homo en ˆciu ciu loko kaj en ˆciu ciu horo estas plenplena plenplena de malˆgojo. gojo. En la dezerto lin minacas la leono kaj skorpio, en la kavernoj la drako, drako, inter la floroj la venena serpento. serpento. Kiam la suno brilas, la avida avida najbaro meditas, meditas, kiel ˆsteli steli lian teron, en la nokto la ruza rabisto palpas la pordon de lia ˆcambro. cambro. En la infanec infanecoo li estas estas senpov senpova, en la maljun maljuneco eco senforta senforta,, en la matura aˆgo go — ˆcirka ci rka˘ uita u ˘ ita de l’ danˆgeroj, geroj, kiel la baleno — de la profundaj
ˆ * Capitro
XIV *
93
akvoj. Kaj tial, sinjoro, mia Kreinto, al vi sin turnas la laca animo. Vi alkondukis gin ˆgin en ˆci ci tiun mondon, plenan de embuskoj, embuskoj, Vi inokulis al gi gˆi la timon de l’ morto, Vi fermis ˆciujn ciujn vojoj vo jojn n de l’ trankvileco, esceptinte tiun, kiu kondukas al Vi. Kaj kiel la infano, kiu ne scias paˆsi, si, kroˆciˆ ciˆ gas al la vesto de l’ patrino gas por ne fali, tiel la mizera homo etendas manojn al via kompato kaj liberiˆ gas gas de la duboj... Sara eksilentis, la princo meditis momenton kaj diris: — Vi, Hebreoj, estas malgaja malgaja nacio. nacio. Se en Egipto Egipto oni kredus, kredus, kion instruas via himno, neniu ridus sur la bordoj de Nilo. La potenculoj sin kaˆ kaˆsus sus de l’ timo timo en la subteraj subteraj galerioj galerioj de la temploj, temploj, kaj la popolo anstata˘ anstata˘ u labori forkurus en kavernojn kaj tie atendus kompaton, kiu, cetere, venus neniam. Nia mondo estas alia: ˆcion cion oni pov p ovas as havi en gi, gˆi, sed ˆcion cion oni mem devas fari. Niaj dioj ne helpas plorulojn. Ili malleviˆgas gas sur la teron nur tiam, kiam la heroo, kiu ekkuraˆgis gis fari superhoman agon, jam perdis ˆciujn ciujn fortojn fort ojn.. Tiel estis, kiam Ramzes Granda Gra nda sin ˆetis inter du mil kvincent malamikajn veturilojn, el kiuj ˆciu ciu portis port is tri batalisto jn. Nur tiam la senmorta se nmorta patro Amon etendis al li sian manon kaj helpis lin frakasi la malamikojn. Sed se anstata˘u batali li estus atendinta la protekton de via dio, jam de longe sur la bordoj ˆ de Nilo la Egiptano paˆsus sus kun la sitelo kaj brikoj, brikoj, kaj la mizeraj Hetoj kun la papirusoj kaj bastonoj. Tial, Sara, pli kredeble viaj ˆcarmoj carmo j ol via kanto kanto dispelos mian ˆcagrenon. cagrenon. Se mi agus, kiel instruas la hebreaj saˆguloj, guloj, kaj atendus helpon de l’ ˆcielo, cielo, la vino forkurus de mia bu buˆˆso, so, kaj la virinoj de mia domo. Kaj anta˘ u ˆcio cio mi ne povus p ovus esti posteulo de la faraono; mi estus kiel miaj fratoj, frato j, el kiuj unu ne pov p ovas as trairi la ˆcambron, cambron, ne apogante sin sur du sklavoj, kaj la alia saltas sur arboj!
LA FARAONO
94
ˆ Capitro XV En la sekvinta tago Ramzes sendis sian Negron kun ordonoj Memfison, kaj ˆ estis ˆcirka˘ kau ˘ la tagmezo de la urbo venis granda barko al la bieno de Sara. Gi plena de grekaj soldatoj en altaj kaskoj kaj brilantaj kirasoj. La˘u komand komandoo dek ses homoj, homoj, armitaj armitaj per ˆsildoj sildoj kaj mallon mallongaj gaj lancoj, lancoj, surbordiˆ gis gis kaj stariˆgis gis en du vicojn. vico jn. Ili jam estis marˆ marˆsontaj sontaj al la domo de Sara, kiam haltigis ilin alia sendito de l’ princo. Li ordonis al la soldatoj resti sur la bordo kaj alvokis nur ilian estron, Patroklon, al la kronprinco. La soldatoj haltis kaj staris senmovaj kiel du vicoj da kolonoj, kovritaj per bril brilan anta ta lado lado.. Po Post st la sendi sendito to iris iris Patrok atroklo lo en kask asko kun kun plum plumoj oj kaj purpura tuniko, sur kiu li havis havis oran armaˆ armaˆon, on, ornamitan ornamitan sur la brusto per p er virina kapo, sur kiu anstata˘ u haroj leviˆgis gis serpentoj. La princo akceptis la eminentan generalon en la pordego de l’ gardeno. gˆardeno. Li ne ridetis, ridetis, kiel ordinare, eˆc ne respondis al la profunda kliniˆ go go de Patroklo, sed diris kun malvarma mieno: — Diru via ekscelenco al la grekaj soldatoj de miaj regimentoj, ke mi ne ekzercos ilin, gis gˆis lia lia sank sanktec tecoo ne nomos nomos min min du duan an fojon ilia estro. estro. Ili Ili perdis ˆci ci tiun honoron, drinkuloj, drinkuloj, kies krioj ofendas min. Mi turnas anka˘ anka˘ u vian atenton al tio, ke la grekaj regimentoj regimentoj ne estas sufiˆce ce disciplinitaj. disciplinitaj. En publikaj publikaj lokoj lokoj la soldatoj de ˆci ci tiu korpuso korpuso diskutas diskutas pri politiko, politiko, nome pri ia ebla milito, kaj tio estas kvaza˘ u perfido de l’ ˆstato. stato. Pri tiaj tia j aferoj afero j povas paroli nur la sankteco sankteco la faraono kaj la membroj de la plej alta konsilan konsilantaro. taro. Kaj ni, la soldatoj kaj servistoj de nia sinjoro, povas nur plenumi la ordonojn de nia plej grandanima granda nima estro kaj ˆciam ciam silenti. Mi petas, p etas, ke via ekscelenco komuniku miajn rimarkojn rimarkojn al miaj regimentoj regimentoj kaj mi deziras al vi ˆciajn ciajn sukcesojn. sukcesojn. — Estos, kiel vi diris, via ekscelenco — respondis la Greko. Li sin turnis sur la kalkano kalkano kaj rekta kiel lanco iris kun tinto de l’ armaˆ armaˆo o al sia ˆsipeto. sipeto. Li sciis pri la disputoj de la soldatoj en la drinkejoj, kaj li komprenis nun, ke ia malagrablaˆ malagrablaˆo okazis al la kronprinco, kron princo, kiun la armeo arme o adoris. ador is. Kiam do li atingis la areton da armitoj, starantaj sur la bordo, li faris tre koleran mienon kaj furioze svingante la manojn, diris: — Brav Bravaj grek grekaj soldat soldatoj!. oj!. . . fav favaj hu hundoj ndoj,, la lepro lepro vin manˆ manˆ gu!...Se g u!...Se de
ˆ * Capitro
XV *
95
nun, iu Greko elparolos en drinkejo la nomon de l’ kronprinco, mi rompos la kruˆ con con sur lia kapo, kaj la pecojn mi ˆsovos sovos en lian gorˆ gon g on kaj — for el la regimento! Vi paˆstos stos porkojn porko jn ˆce ce la egipta kamparano, kaj en via kasko kasko la kokinoj metos ovojn. Tia sorto atendas la malsaˆgajn gajn soldatojn, kiuj ne scias haltigi sian langon; kaj nun maldekstren, malanta˘ uen uen kaj marˆsu su al la barko, la pesto vin!. vin!. . . La soldato soldato de la faraono faraono devas devas anta˘ anta˘ u ˆcio cio trinki trink i por p or la sano de la faraono kaj por la prospero de lia ekscelenco Herhor, la milita ministro. Ili Ili vivu vivu eterne eterne!. !. . . — Eterne Eterne ili vivu!. vivu!. . . — respondis respondis la soldatoj. soldatoj. ˆ Ciuj sidiˆgis gis malgajaj en la barko. Sed apud Memfiso la frunto frunto de Patroklo sereniˆgis gis kaj li ordonis kanti pri la pastra filino, kiu tiel amis la armeon, ke ˆsi si metis metis pupon en sian sian liton, liton, kaj tutajn noktojn noktojn pasigis pasigis en la budeto budeto de la gardsoldatoj. ˆ la ritmo de ˆci Ce ci tiu kanto kanto oni plej bone marˆsis sis kaj plej vigle remis. ˆ Cirka˘ u la vespero al la bieno de Sara albordiˆ gis gis alia ˆsipeto, sip eto, el kiu eliris la ˆcefa cefa intendanto de la bienoj bieno j de Ramzes. Anka˘u ˆci ci tiun altrangulon la princo akceptis akceptis en la pordego p ordego de l’ gardeno. gˆardeno. Eble pro severeco, eble por ne devigi lin eniri en la domon de sia konkubino kaj Hebreino. — Mi volis — diris la princo — vidi vin kaj diri, ke inter miaj kamparanoj rondiras maldecaj babiladoj pri malgrandigo de la impostoj, a˘ u pri io simila. simila. . . Mi deziras, deziras, ke la kamparanoj amparanoj eksciu, eksciu, ke mi ne malgrandi malgrandigos gos al ili la impostojn. impostojn. Kaj se iu, malgra˘ malgra˘ u la avertoj, obstinos en sia malsaˆgo go kaj diskut diskutos os pri la impostoj, impostoj, li ricevos ricevos bastonado bastonadon. n. . . . ˆ — Eble pli bone bone estos, se li pagos pagos punon. punon. . . un unu u utenon utenon a˘ u drahmon, kiel ordonos via ekscelenco — proponis la intendanto. — Bone; sed oni povas doni bastonadon al la plej ribelaj. — Mi kuraˆgas gas rimarkigi al via ekscelenco — murmuretis la intendanto, kiu restis klinita — ke la kamparanoj efektive dum iom da tempo parolis pri la nuligo de la impostoj, ribeligitaj per iu fremdulo. Sed de kelke da tagoj ili eksile eksilent ntis. is. . . — En tia okazo la bastonado estas superflua — diris Ramzes. — Eble por anta˘ ugardo?. ugardo?. . . — interm intermeti etiss la intendan intendanto. to. ˆ tio ne estos malˆsparo — Cu sparo de l’ bastono ba stonoj? j? ˆ — Ci tiu komerca komercaˆˆo neniam mankas mankas al ni. . . — En ˆciu ciu okazo. okazo. . . modere — admonis la princo. — Mi ne volas, volas, ke atingu la orelojn de lia sankteco sankteco,, ke mi senbezone senbezone turmen turmentas tas la kamparan amparanojn. ojn. . . Pro ribelaj babiladoj oni devas bati kaj monpuni, sed se estas neniu ka˘uzo, uzo, oni povas povas esti grandanima. grandanima. — Mi komprenas — respondis la intendanto, fikse rigardante la okulojn de l’ princ princo. o. — Ili Ili kriu kriu tiom, tiom, kiom estas estas necese, necese, por ke ili ili ne murmu murmuret retu u blasfemojn.
ˆ * Capitro
XV *
96
ˆ tiuj du paroladoj, de Patroklo kaj de l’ intendanto, trakuris la tutan Ci Egipton. Post la foriro de la intendanto, la princo oscedis kaj ˆcirka˘ cirka˘ urigardante urigardante per p er enuaj okuloj, li diris al si mem: — Mi faris, faris, kion mi povis. povis. Kaj nu nun n mi faros faros nenion, nenion, se tio estos ebla ebla al mi. En ˆci ci tiu momento, de la bienaj konstruaˆ konstruaˆoj o j venis al la princo malla˘ uta uta ˆ ˆgemo gemo kaj rapidaj batoj. Ramzes turnis la kapon kaj ekvidis, ke Eze hiel, filo de Ruben, batas per bastono unu el siaj subuloj kaj samtempe trankviligas lin: — Kaj Ka j silentu! silentu!.. . . silent silentu, u, vi malnobla malnobla bruto! bruto! La batata batat a terlabor terla boristo, isto, kuˆsante sante sur la tero, tero , ˆstopis stop is sian buˆson son por ne krii. La princo, en la unua momento, sin ˆetis etis kiel pantero al la konstruaˆ konstruaˆoj. Subite li haltis. — Kion mi faros faros al li?. li?. . . — murm murmureti uretiss li. — La bienoj bienoj ja aparte apartena nass al Sara, kaj ˆci ci tiu Hebreo estas ˆsia parenco. . . Li mordis la lipojn lipo jn kaj sin kaˆ kaˆsis sis inter la arboj arb oj;; cetere la ekzekuto jam estis finita. — Jen kiel administ administras ras la humilaj humilaj Hebreoj!. Hebreoj!. . . — pensis la princo. princo. ˆ ili — Min ili rigardas kiel timigita hundo, kaj la laboristojn ili batas? Cu ˆciuj ciuj estas tiaj?.. tia j?.. Kaj la unuan fojon vekiˆgis gis en la animo de Ramzes suspekto, ke eble anka˘ anka˘ u Sara kaˆ kaˆsas sas malsincere malsin cerecon con sub la ˆsajna sa jna bon boneco. eco. En Sara efektive fariˆ gis gi s ˆsanˆ sa nˆgoj, goj, precipe precipe moralaj. moralaj. De la unua momento, kiam ˆsi si renkontis renkontis la princon en la dezerta valo, li plaˆcis cis al ˆsi. si. Sed ˆci ci tiu sento subite eksilentis sub su b la influo de la surdiganta sciigo sciigo,, ke ˆci ci tiu bela knabo estas la filo de l’ faraono kaj la heredan heredanto to de l’ trono. Kaj kiam Tutmozis interkonsentis kun Gedeono Gedeon o pri ˆsia sia transloˆ tran sloˆ gigo en la domon de l’ kronprinco, Sara duone perdis la konscion. Por ˆciuj ciuj trezoroj trezoro j de d e l’ mondo, por la prezo pr ezo de l’ vivo ˆsi si ne forlasus lin, sed oni ne povis diri, ke ˆsi si amis lin en tiu epoko. La amo bezonas liberecon kaj tempon por p or doni siajn plej belajn bela jn florojn, floro jn, kaj al ˆsi si oni lasis nek tempon, nek liberecon. En la sekvinta sekvinta tago, post p ost kiam ˆsi si ekkonis ekkonis la princon, princon, oni forrabis ˆsin, si n, pres pr eska˘ ka˘u ne demandante demand ante ˆsian sian konsenton, kaj transportis tran sportis en la domon apud Memfiso. Kaj post kelke kelke da tagoj ˆsi si farigis amatino, mirigita, terurita, ne komprenante, kompren ante, kio okazas al ˆsi. si. Krom tio, ˆsi si ne havis havis ankora˘ ankora˘ u sufiˆ sufiˆce ce da tempo por kutimi kutimi al la nov novaj impresoj, kiam ektimigis ektimigis ˆsin sin la malbonvolo malbonvolo de la najbaraj kamparanoj kontra˘ u ˆsi, si , kontra kont ra˘ u ˘ Hebreino, poste la vizito de fremdaj sinjorinoj, fine la atako kontra˘ u la bieno. La fakto, ke Ramzes stariˆgis gis ˆce ce ˆsia sia flanko kaj volis sin ˆeti kontra˘ u la ˆ perdis la konscion ˆce atakantoj, ankora˘ u pli multe timigis timigi s ˆsin. sin. Si ce la penso, ke
ˆ * Capitro
XV *
97
ˆsi si estas esta s en la manoj ma noj de tiel malmodera malmo dera kaj potenca p otenca sinjoro, kiu, se tio plaˆ p laˆcis cis al li, havis la rajton verˆ verˆsi si la sangon de aliaj, mortigi. . . Sara Sar a momento mom enton n malesp mal esperi eris; s; ˆsajni sa jniss al a l ˆsi, si, ke ˆsi si frenez fre neziˆ iˆ gos, go s, ˆsi si audis u ˘ dis la minacajn ordonojn de l’ princo, princo, kiu alvoki alvokiss la servistojn servistojn al la armiloj. armiloj. . . Sed en la sama momento okazis bagatelo, unu vorto, kiu rekonsciigis Saran kaj donis novan novan direkton al ˆsiaj pensoj. penso j. La princo princ o p pensa ensante, nte, ke ˆsi si estas e stas vundita, vundi ta, forˆsiris siris la bandaˆ bandagon gˆon de ˆsia frunto, fru nto, sed rimarkinte la kontuzon, ekkriis: ˆ tiu ˆci — Tio estas estas nur kontuz kontuzo?. o?. . . Kiel Kiel gi gˆi aliigas la vizaˆgon!... g on!... Ce ci vorto vort o Sara forgesis la doloron ka j timon. Nova Nova maltrankvilo ekregis ˆsin: sin: ˆsi si do tiel aliiˆgis, gis, ke tio mirigi mirigiss la princon? princon?.. . . Li nur nur ekmiris ekmiris!. !. . . La kontuzo malaperis post kelke da tagoj, sed en la animo de Sara restis ˆ komencis esti kaj grandiˆ gis novaj, nekonataj sentoj. Si gis est i ˆaluza pri Ramzes kaj timis, ke li forlasos forla sos ˆsin. Alia ˆcagreno cagr eno ˆsin sin turmentis: turme ntis: en lia ˆceesto ceest o ˆsi sentis sin servistino servis tino kaj sklaˆ estis kaj volis esti lia plej fidela servistino, lia plej sindona sklavino, vino. Si ne forlasanta forlasanta lin kiel ombro. Sed samtempe samtempe ˆsi si deziris, ke almena˘ u dum la karesoj li ne agu kun ˆsi si kiel sinjoro ka j estro. estr o. ˆ Si ja estis estis lia, lia, kaj li ˆsia. sia. Kial Kial do li ne montras montras,, ke li apartena apartenass al ˆsi si almena˘ u iom, sed pruvas pruvas per ˆciu ciu vorto kaj movo, movo, ke senfunda senfundaˆo disigas ˆ ˆ ilin?...Kia?... Cu ˆsi si ne tenis lin en siaj brakoj? Cu li ne kisis kis is ˆsian sia n buˆson son kaj brust bruston? on?.. . . Foje venis venis al ˆsi la princo kun hundo. Li restis nur kelke kelke da horoj, horo j, sed la tutan tempon la hundo kuˆsis sis ˆce ce la piedoj piedo j de l’ princo, princo , en la loko de Sara, kaj kiam ˆsi si volis sidiˆgi g i tie, ˆgi gi komenci komenciss murmuri murmuri.. . . kaj la princo princo ridis kaj kaj same same dronigis dronigis siajn sia jn fingrojn fingro jn en la haregoj de la malpura besto, kiel en ˆsiaj siaj haroj. Kaj same la hundo rigardis la okulojn de l’ princo, eble kun la sola diferenco, ke gi gˆi rigardis pli kuraˆge, ge , ol ˆsi. si . ˆ ne povis trankviliˆgi Si gi kaj ekmalamis la saˆgan gan beston, kiu forprenis al ˆsi si parton da karesoj, tute ne zorgante zorgante pri ili kaj kondutante kondutante en la ˆceesto ceesto ˆ eˆc ne povus havi tiel de la sinjoro tiel senˆgene, gene, kiel ˆsi neniam kuraˆgus. gus. Si indiferentan mienon, nek rigardi flanken, kiam sur ˆsia sia kapo kuˆsis sis la mano de l’ kronprinco. kronprinco. Anta˘ u nelonge la princo ree parolis pri dancistinoj. Sara eksplodis: — Kiel? Kiel? Li do lasu lasuss sin kares karesii de tiuj tiuj virin virinoj oj nu nudaj, daj, senhon senhontaj? taj?.. . . Kaj Jehovo, vidante ˆci ci tion de la alta ˆcielo, cielo, ne ˆetus tondron sur la monstrajn monstra jn virin virinojn? ojn?.. . . Vere, Ramzes diris, ke ˆsi si estas al li pli kara ol ˆciuj. ciuj. Sed liaj vortoj vortoj ne trankvi trankvilig ligis is Saran; Saran; ili havis havis nu nurr tiun tiun efikon, efikon, ke ˆsi si decidis decidis pensi pri nenio, nenio, ekster sia amo. Kio okazos morga˘ u?. u ?. . . tio tio ne estas estas grav grava. Kaj kiam kiam ˆce c e la piedoj piedoj de l’ princo ˆsi si kantis kantis pri la ˆcagrenoj, cagreno j, kiuj persekutas la homan genton de la lulilo
ˆ * Capitro
XV *
98
gis ˆgis la morto, ˆsi si esprimis per p er sia kanto kanto la staton de sia propra animo kaj sian lastan esperon — en Dio. Hodia˘ u Ramzes Ram zes estas est as apu apud d ˆsi, tio sufiˆcas: cas : ˆsi si havas ˆciujn ciu jn feliˆ fel iˆcojn, co jn, kiujn kiuj n povas doni la vivo. Sed ˆguste guste tie komenciˆ komenciˆ gis gis por Sara la plej granda ˆcagreno. cagreno. La princo vivis kun ˆsi si sub la sama tegmento, tegmento, li promenis kun ˆsi si en la gardeno, ˆgardeno, iafoje iafo je prenis ˆsin sin en la ˆsipeton sipeton kaj veturigis veturigis sur Nilo. Sed li fariˆ gis neniom pli proksima ol tiam, kiam li estis trans la rivero, en la reˆga ga parko. Li estis e stis kun ˆsi, si, sed pensis pri io alia, kaj Sara S ara eˆc ne n e povis p ovis diveni, pri p ri kio? Li ˆcir ci rka˘ kaupreni u ˘pr eniss ˆsin, sin , a˘u ludis kun ˆsiaj siaj haroj, sed li rigardis al Memfiso, a˘ u la grandegajn multkolorajn kolonojn de la faraona kastelo, a˘ u — oni ne scias kien. Iafo je li eˆc ne n e resp r espondis ondis ˆsiajn sia jn demando deman dojn, jn, a˘ u subite ekrigardis ekrig ardis ˆsin sin kvaza˘ u vekita, kvaza˘ u mirante, ke li vidas ˆsin sin apud si.
LA FARAONO
99
ˆ Capitro XVI Tiaj estis la horoj — cetere sufiˆ ce ce maloftaj — de la plej granda proksimiˆ go inter Sara S ara kaj ka j ˆsia sia princa pr inca amato. a mato. Doninte la ordono ord onojn jn al Patroklo Pat roklo kaj al a l la ˆcefa cefa intendanto, la kronprinco pasigis la plej grandan parton de la tago ekster la bieno, ordinare en la ˆsipeto. Kaj, veturante sur Nilo li per reto kaptis fiˆsojn, so jn, kiuj en miloj ludis en la benita rivero, a˘ u li l i iris i ris al la marˆco, co, kaj tie kaˆsita sit a inter inte r la altaj lotusaj trunkoj li arkpafis la sovaˆgajn gajn birdojn, kies kriemaj bandoj rondflugis multenombre kiel muˆ muˆsoj. soj. Sed eˆc tiam ne forlasis lin la ambiciaj pensoj; li faris al si el la ˆcasado casado kabalon kabalon a˘ u anta˘ udiran udiran rimedon. rimedon. Multfoje, Multfoje, vidante vidante aron de flavaj flavaj anseroj sur la akvo, akvo, li streˆ cis cis la arkon kaj diris: — Se mi trafos, trafos, mi estos estos iam kiel Ramzes Ramzes Granda. Granda. . . La sago malla˘ ute ekfajfis kaj la trapikita birdo, svingante la flugilojn, ute kriis tiel dolorplene, ke la tuta marˆco co ekmoviˆ gis. g is. Nu Nuboj boj de anseroj anseroj,, anasoj anasoj kaj cikonioj leviˆgis gis kaj strekinte grandan rondon super la mortanta kamarado, falis sur alian lokon. Kiam ˆcio cio jam estis silenta, la princo singarde puˆsis sis la ˆsipeton sipeton en alian lokon; gvidis lin la ˆsanceliˆ sanceliˆgo go de la kanoj kaj la interr interromp ompataj ataj voˆ voˆcoj coj de l’ birdoj. Kaj kiam inter la verdaˆ verdaˆo o li rimarkis tukon de klara akvo kaj novan novan aron, li ree r ee streˆcis cis la arkon kaj diris: — Se mi traf trafos os,, mi estos estos far faraon aono. o. . . Se ne. ne. . . Sed la sago ˆci ci tiun tiun fojon ekbatis ekbatis la akvon akvon kaj resalti resaltinte nte kelke kelke da fojoj de gia gˆia supraˆ supraˆo, malaperis inter la lotusoj. Kaj la princo, regata de la pasio, sendis novajn kaj novajn sagojn, mortigante birdojn a˘ u nur fortimigante ilin. En la bieno oni povis ekkoni, kie li estas, per la krioj de la birdoj, kiuj ˆciumom ciu momente ente leviˆ lev iˆgis gis kaj rondflugis super lia ˆsipeto. sipeto. Kiam Ki am ˆcirka ci rka˘ u ˘ la vespero vespero li reveni reveniss laca laca hejmen, hejmen, Sara jam atendis atendis ˆce ce la sojlo kun kuvo da akvo, akvo, kruˆco co da malforta vino kaj rozaj kronoj. La princo ridetis ridet is al ˆsi, si, karesis ˆsian sian vizaˆgon, gon, sed rigardante rigardante ˆsiajn okulojn, plenajn de amo, pensis: — Mi dezirus dezir us scii, ˆcu cu ˆsi batus batu s la egipta egipt a jn kamparano jn, kiel ˆsiaj sia j ˆciam ciam timigitaj parencoj?. . . oh, mia patrino estas prava, prava, ke ˆsi si ne konfidas konfidas al Hebreoj, kvank kvankam am Sara eble eble estas estas alia!. alia!. . .
ˆ * Capitro
XVI *
100
Foje reveninte neatendita, li ekvidis en la korto anta˘ u la domo grandan ˆ areton da nudaj infanoj, kiuj gaje ludis. Ciuj estis flavaj kaj rimarkinte lin diskuris kun krioj, kiel la sovaˆgaj gaj anseroj de l’ marˆco. co. . . Li ankora˘ u ne atingis la terason de la domo, kiam ili jam malaperis, malaperis, eˆc ne lasinte lasinte postsignon. — Kio ili estas, esta s, ˆci ci tiuj malgrandaj malgranda j estaˆ estaˆoj — demandis d emandis li Saran Sa ran — kiuj forkuras de mi? — Tio estas la infanoj de viaj servistoj servistoj — respondis ˆsi. si. — De Hebreoj? — De miaj miaj fratoj fratoj.. . . — Dioj! Kiel multobliˆgema gema estas esta s tiu ˆci ci popolo! p opolo! — ridis la princo. — Kaj Ka j kiu estas ˆci ci tiu?. . . — aldonis li, montrante montrante homon, kiu time elrigardis trans la muro. ˆ mia parenco. . . Li volas — Tio estas Aod, filo de Baruh, volas servi servi al al vi, sinjoro. sinjoro. ˆ mi povas Cu povas akcepti akcepti lin?. lin?. . . La princo levis la ˆsultrojn. sultro jn. — La bieno estas via — respondis li — vi povas akcepti, kiun vi volas. Sed, se ˆci ci tiuj homoj homo j tiel multobliˆ gos, gos, balda˘ u ili invados Memfison. — Vi malam malamas as miajn miajn fratojn? fratojn?.. . . — murmure urmuretis tis Sara, Sara, time time rigar rigardan dante te Ramzeson kaj glitante al liaj piedoj. La princo surprizita ekrigardis ˆsin. sin. — Mi eˆc ne pensas pri ili — respondis li fiere. ˆ tiuj bagatelaj okazoj, kiuj falis en fajraj gutoj sur la animon de Sara, Ci ne ˆsanˆ sa nˆgis gis por ˆsi si Ramzeson. Li ˆciam ciam estis same bonvola kaj karesis ˆsin sin kiel ordinare, kvankam liaj okuloj pli kaj pli ofte kuris al la alia bordo de Nilo kaj haltis halt is ˆce ce la potenca j pilono j de la kastelo. Balda˘ u li rimarki rimarkis, s, ke ne sole li sopiras sopiras en sia proprav propravola ola ekzilo. ekzilo. Foje de la alia bordo forveturis ornamita reˆga ga barko, transpasis Nilon kaj komencis rondiri tiel proksime de la bieno, ke Ramzes povis rekoni la personojn, sidantajn tie. Li rekonis sub la purpura baldakeno sian patrinon inter du kortegaj sin jorinoj, kaj kontra˘ u ˆsi, si, sur malalta benko, la ministron Herhoron. Kvankam Kvankam ili ne rigardis la bienon, la princo divenis, ke ili vidas lin. — Ah! — pensis li, ridante. — Mia respektinda patrino kaj lia ekscelenco la ministro ministr o dezirus forlogi min de tie ˆci ci anta˘ u la reveno de lia sankteco. Venis la monato Tobi, la fino de oktobro kaj la komenco de novembro. Nilo malleviˆgis g is ˆgis gis la kresko kresko de unu homo kaj duono, malkovra malkovrante nte ˆciutage ciutage ˆ novajn novajn peco jn de nigra, ˆslima slima tero. Cie, kie la akvo defluis, tuj aperis mallarˆga ga plugilo, plugilo, tirata tirata de du bovoj. Po Post st gi gˆi iris nuda plugisto, apud la bovoj veturigisto kun mallonga vipo vip o kaj post li semisto, kiu vadante en la ˆslimo gis gˆis la kalkanoj, portis en la anta˘ utuko utuko tritikon kaj ˆetis plenmanojn plenmano jn da gi. gˆi. Komenciˆgis gis la plej bela sezono por Egipto — la vintro. La varmo varmo ne superis 15 gradojn, la tero balda˘ u kovriˆgis gis de smeralda verdaˆ verdaˆo, kiun superstaris
ˆ * Capitro
XVI *
101
narcisoj kaj violoj. Ilia odoro estis pli kaj pli sentebla inter la krudaj odoroj de la tero kaj akvo. Jam kelke da fojoj fojo j la ˆsipo, sipo, portanta la respektindan respektindan patrinon kaj la vicˆ reˆgon gon Herhoron aperis proksime de la loˆgejo gejo de Sara. Sara. Ciufoje la princo vidis sian patrinon, gaje parolantan kun la ministro kaj konvinkiˆ gis, gis, ke ili intence ne rigardas r igardas al li por montri al li sian malˆsaton. saton. — Atendu! — murmuris la kolera princo — mi pruvos al vi, ke anka˘ u mi ne enua enuas. s. . . Kiam do foje, malmulte anta˘ u la subiro de l’ suno, aperis apud la alia bordo la orita reˆ ga ga ˆsipo, sipo, kies purpuran tendon ornamis en la anguloj strutaj plumoj, Ramzes ordonis prepari ˆsipeton sipeton por p or du personoj kaj diris al Sara, ke li promenos prome nos kun ˆsi. si. — Jeho Jehovo vo!! — ekkr ekkrii iiss ˆsi, si, kunm kunmeta etan nte la manojn. manojn. — Tie Tie ja estas estas via patrino kaj la ministro! — Kaj ˆci ci tie estos la kronprinco. Prenu vian harpon Sara. — Anka˘ u la harpon?. . . — demandis ˆsi si tremetante. tremetante. — Kaj se via respektinda patrino volos paroli kun vi?. . . Nenio plu restos al mi, ol ˆeti eti min en la akvo akvon! n!.. . . — Ne estu infano — respondis li. — Sara, lia ekscelenco kaj mia patrino tre amas la kanton. kanton. Vi do povas povas akiri ilian favoron favoron,, se vi kantos antos ian belan ˆ hebrean kanton. Gi estu pri la amo. — Tian mi ne konas — respondis Sara, en kiu la vortoj de l’ princo vekis la kuraˆgon. gon. Eble efektive ˆsia sia kanto plaˆcos cos al la potenca p otencajj estro j, kaj tiam?. . . Sur la reˆ ga ga ˆsipo sipo oni rimarkis, ke la kronprinco sidiˆ gas gas en simplan simpla n ˆsipeton, sip eton, eˆc ke li mem remas. rem as. ˆ — Cu via ekscelenco vidas — murmuretis la reˆgino gino al la ministro — ke li direktas al mi sian ˆsipeton sipeton kun la Hebreino?. . . — La kronprinco kondutis tiel korekte kun siaj soldatoj kaj kamparanoj kaj montris tian pentemon, forirante el la limoj de la palaco, ke via reˆgina gina moˆsto sto povas pardoni par doni al li ˆci ci tiun tiu n malgranda malg randan n kulpon kul pon — respon res pondis dis la ministro. minist ro. — Oh, se ne li sidus en ˆci ci tiu konko, mi ordonus or donus gin gˆin rompi! — diris kolere la reˆgino. gino. — Por kio? kio? — demandi demandiss la mini minist stro. ro. — La princ princoo ne estus estus posteul posteuloo de l’ ˆcefepiskopoj cefepiskopoj kaj faraonoj, se li ne penus disˆ disˆsiri siri la bridon, kiun, ho ve, surmetas al li la leˆgo, go, a˘ u niaj, nia j, eble erara j, moroj. moro j. En ˆciu ciu okazo li scias ekregi sin. Li eˆc scias konfesi konfesi siajn proprajn kulpojn, kaj tio estas eco malofta, kaj ˆce ce kronprinco kronp rinco netaksebla neta ksebla.. La fakto mem, ke la princo volas inciti nin per sia favoratino, pruvas, ke doloras lin la malfavoro, en kiu li estas, cetere pro plej noblaj motivoj. — Sed ˆci ci tiu t iu Hebreino?. . . — murmuretis Nikotris, ˆcifante cifante la pluman ventumilon. — Hodia˘ u mi jam jam estas estas tute trank trankvi vila la pri ˆsi s i — diri diriss la mini minist stro. ro. —
ˆ * Capitro
XVI *
102
ˆ estas bela, sed iom malsaˆga Si ga kreaˆ kreaˆo, kiu tute ne intenc intencas, as, kiu ne scius scius ˆ ne akceptas donacojn, fermita en sia ekspluati sian influon al la princo. Si ne tro multekosta kaˆgo go ˆsi si eˆc vidas neniun. Kun la tempo eble ˆsi si ellernus profiti la situacion de la princa amatino kaj eble malriˆcigus cigus la trezoron de la kronprinco je deko da talentoj. Sed anta˘ ue ˆsi si tedos Ramzeson. Ramze son. — Amon A mon ˆciosci cio sciaa parolu par olu per pe r via buˆso! so! — Mi estas e stas tute certa. La princo eˆc unu momenton ne amis ˆsin sin freneze, kiel tio okazas al niaj sinjoridoj, al kiuj unu sola lerta intrigantino povas rabi riˆcaˆ caˆon, sanon, sanon , eˆc alkonduki alkonduk i ilin i lin en la tribunalon tribu nalon.. La princo princ o amuziˆ gas gas kun ˆsi, si, kiel homo matura ludas kun sklavino. sklavino. Cetere Sara estas graveda. graveda. . . ˆ efektiv — Cu efektive?. e?. . . — ekkriis ekkriis Nik Nikotri otris. s. — De kie vi scias scias tion?. tion?. . . — Kion scias nek la kronprinco kronprinco,, nek Sara mem?. . . — ridetis ridetis Herhor. Herhor. — Ni devas scii ˆcion. cion. Cetere ˆci ci tiun sekreton ne estis malfacile malkovri. ˆ Sara estas ˆsia Ce sia parencino p arencino Tafet, virino senkompare se nkompare babilema. bab ilema. ˆ — Cu ili jam alvoki alvokiss kuraciston kuraciston?. ?. . . — Mi ripetas, ke Sara ne scias pri tio, kaj la bona Tafet, timante, ke la princon eble tedos ˆsia sia edukitino, volonte tordus la kolon al la sekreto. se kreto. Sed ni ne permesos. Tio ja estos princa infano. — Kaj se ˆgi g i estos estos filo?. filo?. . . Vi scias scias,, ke li povus povus ka˘ uzi u zi emba embara rasoj sojn. n. . . — interrompis la reˆgino. gino. ˆ — Cio estas anta˘ uvidita — diris la pastro.- Se naskiˆgos uvidita gos filino, ni donos al ˆsi si doton kaj edukos ˆsin, sin, kiel konvenas al fra˘ fraulino u˘lino de alta gento. Se tio estos filo, li fariˆgos g os Heb Hebreo reo!. !. . . — Ah! mia mia nepo Hebr Hebreo! eo!.. . . — Ne rifuz rifuzu u al li tro frue frue vian vian koron oron.. Niaj Niaj send sendit itoj oj scii sciiga gass al ni, ke la hebrea popolo komencas deziri reˆ gon. g on. An Anta˘ ta˘ u kiam la infano grandiˆgos, gos, ˆ kaj vere de bela iliaj deziroj maturiˆgos, g os, kaj tiam. tiam. . . ni donos donos al ili monar monarhon sango!.... — Vi estas kiel aglo, kiu per p er unu ekrigardo ˆcirka˘ cirka˘ uprenas uprenas la orienton kaj okcid okciden enton. ton. . . — respondi respondiss la reˆ gino, rigardante la ministron kun admiro. — gino, Mi sentas, ke mia abomeno al tiu knabino komencas malfortiˆ gi. gi. — Plej malgranda guto de la sango de l’ faraonoj devas leviˆgi g i super la popoloj, kiel stelo super la tero — diris Herhor. En ˆci ci tiu momento la ˆsipeto sipeto de l’ kronprinco estis kelkdekon da paˆsoj so j de la reˆga ga barko, kaj la edzino de l’ faraono, sin kovrinte per la ventumilo, rigardis Saran tra la plumoj. — Vere, ˆsi si estas bela!. . . — murmuretis ˆsi. si. — Jam duan fojon vi tion diras, sinjorino. — Vi scias eˆc pri tio?. . . — diris la reˆgino gino ridetante. ridetante. Herhor mallevis la okulojn. Sur la ˆsipeto sipeto eksonis la harpo ka j Sara komencis per p er tremanta voˆ co co himnon:
ˆ * Capitro
XVI *
103
— Kiel granda estas la Sinjoro, kiel granda estas la Sinjoro, Via Dio, ho Izrae Izraelo lo!. !. . . — Belega voˆco!. co!. . . — murmuretis murmuretis la reˆ gino. gino. La granda pastro a˘ uskultis uskultis atente. — Liaj tagoj ne havas komencon — kantis Sara — kaj Lia domo ne havas limojn. Sub Lia rigardo la eternaj ˆcieloj cieloj aliiˆ gas kiel vestoj, kiujn la homo surmetas kaj forˆetas. etas. La steloj ekbrulas ekbrulas kaj estingiˆ estingigas, gˆas, kiel la fajreroj el malmola malmola ligno, kaj la tero estas kiel briko, kiun pasanto pasanto unu fojon fo jon tuˆ tuˆsis sis per p er la piedo, piedo , irante ˆciam ciam anta˘ antauen. u˘en. Kiel Kiel granda estas Via Dio, ho Izraelo Izraelo.. Ne ekzistas ekzistas tiu, kiu dirus al Li: “Faru “Faru ˆci ci tion!” t ion!” nek seno, se no, kiu Lin naskis. Li faris la senlima jn profundega pr ofundegaˆˆojn, o jn, super kiuj Li fluas, kien Li volas. Li el la mallumo eligas la lumon, kaj el la tera polvo pol vo — la kreaˆojn o jn havantajn voˆcojn. co jn. Por Li la kruelaj leonoj estas kiel la akridoj, la grandega elefanto estas nenio, kaj la baleno b aleno estas apud Li, kiel suˆcinfano. cinfano. Lia trikolora arko dividas la ˆcielon cielon en du partojn kaj sin apogas sur la ˆ la ekstrem ekstremoj oj de l’ tero. tero. Kie estas pordego, pordego, kiu egalus Lian grandecon grandecon?? Ce tondro de Lia veturilo la popoloj falas de teruro, kaj ne ekzistas ekzistas estaˆ estaˆo sub la ˆcielo, cielo, kiu povus kontra˘ustari ustari Liajn brilantajn sagojn. Lia spiro estas la norda vento, kiu refreˆsigas sigas la svenintajn arbojn, arb ojn, kaj Lia ˆ blovo estas la hamsino, kiu bruligas la teron. Kiam li etendas la manon mano n super sup er la akvoj, akvo j, la akvo ˆstoniˆ stoniˆ gas. gas . Li trans tr ansverˆ verˆsas sas la maron en novan novan lokon, lokon, kiel la virino la acidon en la vazon. Li disˆsiras siras la teron, kvaza˘ u putrintan tolon, kaj la nudajn suprojn de l’ montoj kovras per la arˆgenta genta neˆ go. go. Li en la tritika grajno kaˆ kaˆsas sas cent aliajn alia jn kaj vekas la birdo jn en la ovoj. Li el dormema krizalido eligas la oran papilion, kaj al la homaj korpoj ordonas atendi en la tomboj la reviviˆgon... g on... A˘uskultante uskultante la kanton, la remistoj levis la ilojn kaj la purpura ˆsipo sipo malrapide fluis kun la rivero. Subite Herhor ekkriis: — Turnu al Memfiso. La remiloj profundiˆgis, gis, la ˆsipo turniˆ turn iˆgis gis sur la loko kaj kun bruo komencis leviˆgi gi kontra˘ u la fluo. Postkuris ˆgin gin iom post iom eksilentanta kanto de Sara: — Li vidas la movojn de la koro de l’ ra˘upo upo kaj la kaˆsitajn sitajn vojetojn, sur kiuj iras la plej izolita izolita homa penso. Sed ne ekzistas ekzistas tiu, kiu al Li povus povus rigardi en la koron kaj diveni Liajn intencojn. Anta˘ u la brilo de Liaj vestoj la grandaj spiritoj kovras siajn vizaˆ gojn. gojn. Anta˘ u Lia rigardo la dioj de l’ potencaj urboj kaj popoloj tordiˆ gas gas kaj sekiˆgas gas kiel velkinta folio. Li estas la forto, Li estas la vivo, Li estas la saˆgo, go, Li Via Sinjoro, Via Dio, ho Izrael Izraelo! o!.. . .
ˆ * Capitro
XVI *
104
— Kial via ekscelenco ordonis forpuˆsi si nian n ian ˆsipon? sipon? — demandis d emandis la respektinda Nikotris. ˆ vi scias, kia kanto ˆgi — Cu gi estas?. estas?. . . — respondis respondis Herhor Herhor en lingvo lingvo komˆ prenebla nur por la pastroj. — Ci tiu malsaˆga ga knabino, sur la mezo de Nilo kantas la preˆgon, gon, kiun oni povas diri nur en la plej sekreta sanktujo de niaj temploj. — Tio do estas estas blasfem blasfemo?. o?. . . — Feliˆce, ce, sur ˆci ci tiu ˆsipo estas esta s nur unu pastro pastr o — diris la ministro. minist ro. — Mi tion ne a˘ udis, udis, kaj eˆc se mi a˘ udus, udus, mi forgesos. forgesos. Sed mi timas, ˆcu cu la dioj ne metos sian pezan manon sur ˆci ci tiun knabinon. — Sed S ed de kie ˆsi si scia s ciass ˆci ci tiun t iun terura ter uran n preˆ p reˆ gon?. gon?. . . Ramzes Ramzes ja ne povis povis inst instrui rui ˆsin?. sin?. . . — La princo princo ne estas estas kulpa. Sed ne forgesu, forgesu, ke Hebreoj Hebreoj pli ol unu tian trezoron elportis elp ortis el nia Egipto. Kaj tial t ial inter ciuj ˆciuj popoloj pop oloj de d e l’ tero ni rigardis ilin kiel malpiulojn. La reˆgino gino prenis la pastron je la mano. — Sed al mia filo — diris diris ˆsi rigarda rigardante nte liajn okulojn okulojn — okazos okazos nenio malbo malbona? na?.. . . — Mi garantias, ke al neniu okazos io malbona, mi ne a˘ udis, udis, mi scias nenion. Sed oni devas disigi ilin — la princon kaj la Hebreinon. — Delikate Delikate disigi!. . . — ˆcu cu ne vere, vere, vic-reˆ go? — demandis la patrino. go? ˆ — Plej Plej delik delikate, ate, plej nerimark nerimarkebl eble, e, sed oni devas. devas. . . Sajnis al mi — diris ˆ la ˆcefepiskop cefe piskopoo kvaza˘ u al si mem — ke mi anta˘ uvidis uvidis ˆcion. cion. . . Cion, esceptinte proceson pri blasfemo, blasfemo, kiu apud ˆci ci tiu stranga virino pendas super la kronpri kronprinco! nco!.. . . Herhor ekmeditis kaj aldonis: — Jes, reˆgino! gino! Oni povas ridi diversajn niajn superstiˆ superstiˆcojn: cojn: tamen estas vero, ke la filo de l’ faraono ne devas kuniˆ gi gi kun Hebreino.
LA FARAONO
105
ˆ Capitro XVII De la vespero, kiam Sara kantis en la ˆsipeto, sipeto, la reˆ ga ga ˆsipo ne aperis plu sur Nilo, kaj Ramzes komencis terure enui. Proksimiˆgis gis la monato monato Mehir, decembro. decembro. La akvoj pli kaj pli mallevi malleviˆ gis, gˆis, la tero pli kaj pli vastiˆgis, gis, la herboj estis estis ˆciutage ciutage pli altaj altaj kaj pli densaj, densaj, kaj inter ili kiel koloraj fajreroj ekbrulis diverskoloraj floroj, de nekomparebla rebla odoro. Kvaza˘ Kvaza˘ u insuloj sur verda maro, aperis en da˘ uro u ro de unu tago floraj makuloj: blankaj, bluaj, flavaj, rozaj, a˘ u multkoloraj tapiˆsoj, soj, de, kiuj disflugis ebriiganta odoro. Malgra˘ u tio la princo enuis, eˆc timis ion. De la forveturo forveturo de l’ patro li ne estis en la palaco, kaj neniu de tie ˆce ce li, eˆc Tutmozis, kiu post la lasta interˆ oni respektis lian izolecon parolado malaperis kiel serpento en la herbo. Cu a˘u volis lin turmenti, a˘ u simp simple le timis timis vizi viziti ti la prin princon con en malfa malfavo voro? ro?.. . . — Ramzes Ramzes ne sciis. sciis. — Eble la patro patro forigos forigos anka˘ u min de l’ trono, kiel miajn pli aˆgajn gajn fratojn?. frato jn?. . . — pensis iafoje la kronprinco, kronprinco, kaj la ˆsvito svito aperis sur lia frunto, liaj piedoj tremis. Kion li farus en tia okazo? Krom tio Sara estis malsana: malsana: malgrasa, malgrasa, pala, ˆsiaj siaj grandaj okuloj enfalis, enfalis, iafoje matene ˆsi plendis pri na˘ uzo. uzo. — Sendube iu ˆetis sorˆcon con sur la malfeliˆcan!. can!. . . — gemis gˆemis la ruza Tafet, kiun la princo malamis pro ˆsia sia babilemo kaj malhonesta j faro j. Kelkfoje, ekzemple, la kronprinco kronprinco vidis, ke Tafet vespere sendis Memfison grandajn korbojn, plenajn de manˆ gaˆ gaˆo, o, tola tol aˆo, o, eˆc de d e poto p oto j. Kaj Ka j en e n la l a sekv s ekvinta inta tago ˆsi si kriis kiel freneza plendante, ke en la domo mankas farino, vino a˘ au˘ potoj. potoj. De l’ tago tago,, kiam kiam la prin princo co trans translo loˆ giˆ gˆiˆgis g is en la bieno bienon, n, oni elspezi elspeziss dekfoje pli multe da provizoj ol anta˘ ue. ue. — Mi estas certa — pensis Ramzes — ke ˆci ci tiu babilema megero ˆstelas stelas min por siaj Hebreoj, kiuj tage malaperas el Memfiso, sed nokte svarmas en la plej plej malpuraj malpuraj truoj, kiel kiel ratoj!. . . En ˆci ci tiu tempo la sola amuzo de l’ princo estis rigardi la kolektadon kolektadon de la daktiloj. Nuda kamparano stariˆgis gis sub alta senbranˆca ca palmo, palmo , ˆcirka˘ cirka˘ uis u is sin kaj la
ˆ * Capitro
XVII *
106
arbon arb on per pe r ˆsnuro, snuro, kvaza˘ k vaza˘ u per vasta ringego, kaj suriris la arbon per la kalkanoj, etendante etendante la tutan korpon posten: la ˆsnuro snuro subtenis subtenis lin, alpremante al la arbo. Poste li ˆsovis sovis la ˆsnuran ringegon r ingegon kelke da coloj colo j pli alten, a lten, grimpis, ree ˆsovis sovis la ˆsnuron snuron kaj tiamaniere, tiaman iere, senˆcese cese riskante rompi al si la kolon, grimpis grimp is iafoje kelke da etaˆgoj goj alten gis gˆis la supro, kie kreskis bukedo de grandaj folioj kaj daktiloj. Atestanto de ˆci ci tiuj gimnastikaj ekzerco ekzer cojj estis ne nur la princo, sed anka˘ u la hebreaj infanoj. En la komenco ili forestis. Poste inter arbetoj kaj post la muro elrigardis krispaj kapetoj kaj nigraj brilantaj okuloj. Poste rimarkinte, ke la princo ne forpelas ilin, la infanoj eliris el siaj kaˆsejoj sejoj kaj tre malrapide malrapide proksimiˆgis gis al la arbo, de kiu oni ˆsirkolekti sirkolektiss la fruktojn. La plej kuraˆ ga g a el la knabinoj levis de l’ tero belan daktilon kaj donis gin gˆin al Ramze Ramzes. s. Un Unu u el la knaboj manˆgis gis mem la plej malgrandan daktilon, kaj poste la infanoj komencis unuj manˆgi, gi, aliaj aliaj regali regali la princon princon per p er la fruktoj. En la komenco komenco ili alportis al li la plej bonajn, poste malpli bonajn, fine tute putrajn. La estonta estro de l’ mondo ekmeditis kaj diris pense: — Ili englitos englitos ˆcien cien kaj ˆciam ciam tiel regalos min, per la pli bona por allogo, per la putra por danko. Li leviˆgis gis kaj foriris malgaja, kaj la infanaro de Izraelo, kiel aro da birdoj sin ˆetis etis sur la laboron de la egipta kamparano, kiu tre alte, super ilia kapo, kantis kanton, pensante nek pri siaj ostoj, nek pri tio, ke li rikoltas ne por si mem. La nekomp nekomprene renebla bla malsan malsanoo de Sara, Sara, ˆsiaj siaj oftaj larmoj, larmoj, malaperad malaperadoo de ˆsia sia j ˆcarmo car moj, j, kaj anta˘ antau˘ ˆcio, cio, Hebreo Hebre o j, kiuj ˆcesis cesis sin kaˆ kaˆsi si kaj pli kaj pli la˘ute ute mastrumis mastrumis en la bieno, — ˆcio cio tio faris la belan rifuˆ gejon gejon teda por Ramzes. Li ne veturis veturis plu sur Nilo, ne ˆcasis, casis, ne rigardis rigardis la kolektadon kolektadon de l’ daktiloj, daktiloj, sed malgaja vagis en la gardeno, ˆgardeno, a˘ u de la teraso observis la reˆgan gan palacon. Ne alvokita li neniam revenus al la kortego, sed li jam komencis pensi pri forveturo en la bienojn en Malsupra Egipto apud la maro. En tia stato de l’ animo lin trovis Tutmozis, kiu unu tagon sur luksa kortega ˆsipo sipo venis al la kronprinco kro nprinco kun la alvoko de l’ faraono. Lia sankteco revenante de Teboj deziris, ke la kronprinco veturu renkonte al li, por lin saluti. La princo princ o tremis, t remis, paliˆgis gis kaj ruˆ giˆ giˆgis, gis, kiam li legis la bonvolan leteron de l’ sinjoro kaj estro. Li estis tiel t iel emociita, emociita , ke li eˆc ne rimarkis la kolosan perukon de Tutmozis, kiu dissendis el si dek kvin parfumojn, ne rimarkis lian tunikon kaj mantelon, pli delikatan ol la nebulo, nek la sandalojn, ornamitajn per oraj ringoj. Post iom da tempo Ramzes trankviliˆ gis kaj, ne rigardante la adjutanton, gis diris: ˆ vin timigis — Kial Kia l vi tiel longe ne estis e stis ˆce ce mi? m i? Cu timigis la malfavoro, malfavoro, kiu frapis min?...
ˆ * Capitro
XVII *
107
— Dioj! — ekkrii ekkriiss la elegantul elegantulo. o. — Kiam Kiam vi estis en malfa malfavo voro ro kaj ˆce ce ˆ kuriero de lia sankteco demandis, kiel vi fartas; kaj la respektinda kiu? Ciu sinjorino sinjorino Nikotris Nikotris kaj lia ekscelenco ekscelenco Herhor kelkfoje kelkfoje alveturis alveturis en ˆsipo sipo al via domo, esperante, ke vi faros almena˘ u cent paˆsojn sojn al ili, kiuj faris kelke da miloj. miloj. . . Pri la armeo armeo mi ne parolos. parolos. La soldatoj soldatoj de viaj regiment regimentoj oj silentas silentas dum la ekzercoj kiel palmoj kaj ne eliras el la kazernoj, kaj la glora Patroklo de ˆcagreno cagreno trinkas trinkas kaj malbenas la tutan tagon. . . Do la princo ne estis en malfavoro, kaj se li estis, ˆgi gi jam pasis!. pasis!. . . Tiu ˆci ci penso influis influis Ramzeson, Ramzeson, kiel pokalo pokalo da bona vino. Li rapide sin banis kaj kaj oleis, surmetis novan novan tolaˆ tolaˆon, novan novan tunikon kaj kaskon kaskon kun plumoj kaj iris al Sara, kiu pala kuˆsis, sis, flegata fl egata de Tafet. ˆ sidiˆgis Sara ekkriis, vidante la princon tiel vestitan. vestitan. Si gi s kaj ka j ˆcirka ci rka˘ uante u˘ante lian kolon per la brakoj, komencis murmureti: — Vi forvetur forveturas, as, mia mia sinjoro? sinjoro?.. . . Vi ne revenos revenos plu!. plu!. . . ˆ ne pli ol unu — Sed kial? kial? — demandis demandis kun kun miro la kronpr kronprinc inco. o. — Cu fojon mi forvetur forveturis is kaj revenis? revenis?.. . . — Mi memo memoras ras vin vin same same vesti vestitan tan,, tie. . . en nia valo valo.. . . — diris diris Sara. Sara. — Oh, kie estas tiuj tiuj tempoj!. . . Tiel Tiel rapide rapide ili pasis, pasis, anta˘ anta˘ u tiel longe malaperis! — Sed mi revenos kaj alkondukos plej faman kuraciston. ˆ estas sana, mia pavino. . . ˆsi — Por kio? kio?.. . . interr interromp ompis is Tafe Tafet. t. — Si si bezonas nur ripozon. . . Kaj la egiptaj kuracistoj kuracistoj enpuˆ enpuˆsos sos ˆsin sin en veran malsanon. . . La princo eˆc ne ekrigardis la babileman b abileman virinon. — Tio estis mia plej feliˆ feliˆca ca monato kun vi — diris Sara, sin premante premante al Ramzes — sed gi ˆgi ne alportis al mi feliˆcon. con. Oni trumpetis sur la reˆga ga ˆsipo, sipo, ripetante signalon, donitan de la supro de l’ rivero. Sara ektremis. — Oh, ˆcu cu vi a˘udas, u das, sinjor sinjoro, o, la teruraj terurajn n sonojn sonojn?. ?. . . Vi a˘ udas udas kaj ridetas kaj, ve al mi, vi elˆsiriˆ siriˆgas gas el miaj brakoj!. brakoj!. . . Kiam Kiam la trumpetoj vokas, vokas, nenio nenio vin retenos, retenos, tiom malpli malpli via sklavin sklavino. o. . . ˆ vi volus, ke mi ˆciam — Cu ciam a˘uskul u skultu tu la kriojn kriojn de la kokin kokinoj?. oj?. . . — inter inter-rompis rompis malpacie malpacience nce la princo. princo. — Fartu Fartu bone kaj ga ja atendu min. min. . . Sara ellasis lin el la brakoj kaj rigardis tiel plende, ke la kronprinco moliˆ gis gis kaj karesis kares is ˆsin. sin . ˆ ili estis — Estu trank trankvi vila la.. . . Vi tima timass la sonojn de miaj miaj trumpe trumpetoj. toj. . . Cu tiam por vi malbona anta˘ usig u signo? no?.. . . — Sinjoro Sinjoro — respondi respondiss Sara — mi scias, scias, ke ili retenos retenos vin tie. . . Faru do al mi lastan favoron favoron.. . . Mi donos donos al vi — diris diris ˆsi si ploretant ploretantee — kaˆ gon gon kun ˆ tie ili naskiˆgis kolom olomboj. boj. . . Ci gis kaj kaj kreskis kreskis.. . . Do. . . ˆciufoje ciufoje kiam kiam vi rememor rememoros os ˆ alportos al vian servistinon, malfermu la kaˆgon g on kaj kaj ella ellasu su unu birdon. birdon. . . Gi mi nova novaˆojn ojn de vi, kaj mi. . . kisos, karesos karesos ˆgin, g in, kiel...kiel...Nun jam iru!...
ˆ * Capitro
XVII *
108
La princo pri nco ˆcirka˘ cir ka˘ uprenis uprenis ˆsin kaj iris al la ˆsipo, sipo, ordoninte al la Negro atendi la kolombojn kolombojn de Sara kaj sekvi lin rapide en malpeza ˆsipeto. sipeto. Kiam proksimiˆ proksimiˆ gis gis la kronprinco, eksonis tamburo j kaj flutoj, fluto j, la ˆsipistaro sipistaro la˘ute ute aklamis. Revenint Revenintee inter la soldatojn, la princo profunde profunde ekspiris kaj kaj forte etendis la manojn, kvaza˘ u liberigitajn liberigita jn el ˆcenoj. ceno j. — Tutmozis — diris li al la adjutanto — ordonu tuj rosti min sur malgranda fajro, sed ne restigu min duan fojon en la bieno. — Jes — aprobis Tutmozis — la amo estas kiel la mielo: kun plezuro oni povas gin gˆin gustumi, sed oni ne povas sin bani en gi. gˆi. Brr! Brr!.. . . Tremoj remoj kuras kuras sur mia dorso, kiam mi pensas, ke vi pasigis preska˘u du monatojn, nutrata per kisoj vespere, per daktiloj matene kaj per azenina lakto tagmeze. — Sara estas tre bona knabino — interrompis la princo. — Mi ne parolas pri ˆsi, si, sed pri la Hebreoj, kiuj invadis invadis la bienon, kiel la ˆ vi vidas, ke ili ankora˘u sekvas vin per la okuloj, papiruso papir usojj la marˆcojn. co jn. Cu eble eˆc sendas al vi salutojn. . . — da˘ urigis urigis la flatulo. La princo tedite sin turnis al alia flanko, kaj Tutmozis gaje palpebrumis al la oficiroj, kvaza˘ u por komprenigi al ili, ke Ramzes ne balda˘u forlasos ilian societon. Ju pli malproksimen ili leviˆgis gis sur la rivero, des pli densaj estis la popolaj amasoj amasoj sur la bordoj kaj la ˆsipetoj sipetoj sur Nilo, des pli multe multenom nombraj braj estis estis la floroj, floro j, kronoj krono j kaj bukedoj, ˆetataj etata j al la ˆsipo sipo de l’ faraono. Unu mejlon de Memfiso staris popolamasoj kun standardoj, dioj kaj orkestro, sonis granda bruo, simila al fulmotondro. — Jen lia sankteco! — ekkriis ˆgoje goje Tutmozis. Anta˘ u la okuloj de l’ rigardantoj rigardantoj aperis unika unika vidaˆ vidaˆo. En la mezo de la vasta kurbiˆgo go de l’ rivero veturis veturis la grandega ˆsipo sipo de l’ faraono, kun levita anta˘ uo uo kvaza˘ u cigno. Dekstre Dekstre kaj kaj maldek maldekstre stre,, kvaza˘ kvaza˘ u du grandegaj flugiloj rapidis sennombraj sennombraj ˆsipetoj sipetoj de l’ regnanoj, kaj malanta˘ malanta˘ ue, ue, kvaza˘ u riˆca ventumilo, sin dismetis la sekvantaro de la estro de Egipto. ˆ vivanta kriis, kantis, apla˘ Ciu udis udis a˘ u ˆetis etis florojn al la piedoj de l’ sinjoro, sinjoro, kiun cetere neniu n eniu vidis. Sufiˆcis, cis, ke super la orita tendo tend o kaj super sup er la bukedoj bukedo j de strutaj plumoj flirtis ruˆ ge-blua ge-blua standardo, sta ndardo, la signo de l’ ˆceesto ceesto de la faraono. La homoj en la ˆsipeto sipeto j estis kiel ebriaj, la homoj homo j sur la bordo, kiel frenezaj. freneza j. ˆ momente Ciumom Ciu ente iu ˆsipeto sip eto tuˆsegis seg is a˘ u renversis alian kaj iu falis en la akvon, el kiu, feliˆce, ce, forkuris forkuris la krokodiloj, krokodiloj, timigitaj timigitaj de la eksterordinara eksterordinara bruo. Sur la bordo bor dojj ˆciuj ciuj puˆsis sis unu aalian, lian, ˆcar car neniu rigardis rigar dis sian najbaro na jbaron, n, patron, patro n, infanon, infano n, sed fiksis la frenezajn okulojn okulo jn sur la ora beko de la ˆsipo sipo kaj sur la reˆ ga tendo. Eˆc la piedpremataj piedpremataj homoj, al kiuj la ondanta ondanta amaso senkonscie senkonscie rompis la ripojn kaj tordis la artikojn, havis nur unu krion: — Vivu eterne, eterne, vi nia estro!. estro!. . . brilu, brilu, suno de Egipto! Egipto! La saluta frenezo balda˘ u infektis anka˘ u la ˆsipon sipon de l’ kronpri kronprinco: nco: la oficiroj, soldatoj kaj remistoj, kunpremitaj en unu amason, vete kriis, kaj
ˆ * Capitro
XVII *
109
Tutmozis, utmozis, forgesante forgesante pri la kronprinco kronprinco grimpis grimpis la altan anta˘ uon de l’ ˆsipo sip o kaj ka j preska˘ u falis en la akvon. Subite sur la reˆga ga ˆsipo sipo oni ektrumpetis ektru mpetis kaj post p ost momento respondis trumpeto de la ˆsipo de Ramzes. Dua signalo kaj — la princo estis anta˘ u la patro. La vido de l’ faraono a˘u eble la tondro de krioj, kr ioj, bruantaj ˆcirka˘ cirka˘ ue, duone svenigis svenigis la princon, kaj kaj li ne povis diri eˆc unu vorton. Li falis al la piedoj de l’ patro, kaj la sinjoro de l’ mondo premis lin al sia dia brusto. Post momento oni levis la flankojn de la tendo kaj la tuta popolo de amba˘ u bordoj de Nilo ekvidis sian estron sur la trono, kaj sur la plej alta ˆstupo stupo la kronprincon, kronpr incon, genuantan, kun la kapo sur su r la patra brusto. Fariˆgis gis tia silento, ke oni a˘udis udis la flirtadon de la standardoj sur la ˆsipoj, sipoj, kaj subite eksplodis grandega krio, pli granda ol ˆciuj ciuj anta˘ uaj. u aj. La egi egipt ptaa popolo honoris per gi gˆi la repaciˆgon gon de l’ patro kun la filo, aklamis la nunan, salu saluti tiss la estontan estontan estron estron.. Se iu esperis esperis ion de la malpacoj malpacoj en la famili familioo de l’ faraono, li povis hodia˘ u konvinkiˆgi, gi, ke la nova reˆga ga branˆco co estas forte kunkreskita kun la trunko. La aspekto de lia sankteco sankteco ne montris montris bonfarton. bonfarton. Po Post st ama akcept akcepto, o, li ordonis al la filo sidiˆgi gi apud la trono kaj diris: — Mia animo sopiris al vi, Ramzes, des d es pli varme, ju pli bona jn novaˆ novaˆojn mi havis havis pri vi. Hodia˘ u mi vidas, ke vi estas ne nur junulo kun leona koro, sed anka˘ u viro plena de prudento, kiu scias juˆgi gi la proprajn agojn, scias sin regi kaj kiu komprenas la ˆstatajn stata jn racio r aciojn. jn. Kaj kiam la kortuˆ kortuˆsita sita princo silentis silentis kaj kisis la patrajn piedojn, la moˆ narho da˘ urigis: urigis: — Vi bone agis, agis, forlasa forlasante nte la koman komandon don de du grekaj grekaj korpus korpusoj, oj, ˆcar car vi meritas la memfisan korpuson, kies estro vi estas de hodia˘ u... — Mia patro!. . . — murmuret murmuretis is la tremanta tremanta princo. princo. — Krom tio, en Malsupra Egipto, malfermita de tri flankoj al la atakoj de l’ malamiko ma lamikoj, j, mi m i bezon b ezonas as viron vi ron bravan kaj prudentan, prude ntan, kiu vidus v idus ˆcion cion ˆcirka˘ cirka˘ ue, ue, juˆgus gus en sia koro kaj rapide agus en subitaj okazoj. okazoj. Kaj tial en ˆci ci tiu duono de l’ regno mi nomas vin vic-reˆgo. go. Larmoj Larmoj fluis el la okul okuloj oj de Ramzes. Ramzes. Per Per ili ili li adia˘ adia˘ uis uis sian junecon kaj salutis la povon, al kiu de multe da jaroj sopiris malpacience lia animo. ˆ — Mi jam estas laca homo kaj malforta de la malsanoj — diris la monarho — kaj se ne detenus de tenus min la zorgo pri la estonteco de l’ ˆstato stato kaj pri via juneco, ankora˘ u hodia˘ u mi petus la eterne vivantajn anta˘ uulojn, ke ili alvoku min al uulojn, sia gloro. Sed ˆciu ciu tago estas por mi pli kaj pli peza, kaj tial, Ramzes, vi komencos komencos dividi kun mi la ˆsarˆgon gon de l’ pov p ovo. o. Kiel la kokino kokino instruas siajn idojn serˆ ci ci grajnojn kaj sin gardi kontra˘ u vulturo, same mi instruos al vi la malfacilan arton arton regi la ˆstaton staton kaj observi observi la agojn de l’ malamikoj. malamikoj. Ho, falu iam sur ilin, kiel la aglo sur la timemajn perdrikojn!
ˆ * Capitro
XVII *
110
La reˆ ga ga ˆsipo sipo kaj gia gˆia brila sekvantaro albordiˆgis g is al la kastel astelo. o. La laca laca ˆ suriris portilon, kaj en la sama momento Herhor proksimiˆ monarho gis gis al la kronprinco: — Permesu al mi, nobla princo — diris li — esti la unua, kiu ˆgojas gojas pro via leviˆgo. go. Komandu kun sukceso la armeojn armeo jn kaj regu same feliˆce ce nian ˆcefan cefan provincon por la gloro de Egipto! Ramzes forte premis lian manon. — Vi tion fari faris, s, Herhor? Herhor? — demandi demandiss li. — Vi havas havas la tutan tutan mian dankemon kaj vi konvinkiˆgos, gos, ke ˆgi gi ion valoras. — Vi jam rekompencis min, parolante parolante tiel — respondis Herhor. La princo volis foriri, Herhor haltigis lin. — Ankora˘ u unu malgranda vorto — diris li. — Avertu, kronprinco, unu el viaj via j virinoj, Saran, ke ˆsi ne kantu religiajn himnojn. . . Kaj kiam Ramzes mire lin rigardis, li aldonis: — Tiam Tiam dum la promenad promenadoo sur Nilo, Nilo, ˆci ci tiu knabino knabino kantis antis nian plej sanktan himnon, kiun a˘ udi udi havas havas la rajton nur la faraono kaj ˆcefepiskopoj. cefepiskopoj. La malfeliˆ malfeliˆ ca ca infano povus p ovus kare pagi sian kantan kantan arton kaj sian nescion pri tio, tio , kion ˆsi si kantas. kantas . ˆ — Si do faris blasfemon? — demandis la konfuzita princo. — Nevole Nevole — respondis la ˆcefepiskopo. cefepiskopo. — Feliˆ eliˆce ce sole mi a˘ udis u dis kaj mi pensas, ke inter inter ˆsia sia kanto kaj nia himno estas simileco tre malproksima. malproksima. En ˆciu ci u okazo okaz o ˆsi ne rip ri p etu et u gin. gˆin. ˆ sufiˆcos — Kaj ˆsi devas sin purigi — aldonis aldonis la princo. — Cu cos por fremdfremd ulino, se ˆsi oferos al la templo de Izido tridek bovinojn? — Bone, ˆsi si oferu — respondis Herhor kun delikata delikata grimaco. — La diojn ne ofenda ofendass la oferoj. oferoj. . . — Kaj vi, nobla sinjoro — da˘ urigis urigis Ramzes — bonvolu akcepti ˆci ci tiun miraklan miraklan ˆsildon, sildon, kiun mi ricevis ricevis de mia sankta avo. . . ˆ mi — Mi?. Mi?. . . La ˆsild s ildon on de Amenhot Amenhotep? ep?.. . . — ekkrii ekkriiss la ministr ministro. o. — Cu gin ˆgin indas? — Per la saˆgo go vi egalas mian avon, kaj per la posteno vi lin egalos. ˆ tiu ora ˆsildo, inkrustita per multekoHerhor silente silente kliniˆ klinigis gˆis profunde. Ci staj sta j ˆstonoj, stono j, havis, krom granda gran da mona valoro, forton de l’ amuleto gi gˆi do estis reˆga ga donaco. Sed pli gravaj estis la vortoj de l’ princo, ke Herhor per la posteno egalos ˆ la kronprinco jam decidiˆ Amenh Amenhote otepon pon.. . . Cu gis gis edziˆgi g i kun la filino de li, Herho Herhor? r?.. . . Tio estis la plej amata revo de la ministro kaj de la reˆgino gino Nikotris Tamen oni devas konfesi, konfesi, ke Ramzes parolante parolante pri la estonta posteno de Herhor, tute ne pensis pri la edziˆgo go kun lia filino, sed pri novaj honoraj oficoj por li, kiuj mankis nek en la temploj, nek en la kortego.
LA FARAONO
111
ˆ Capitro XVIII De l’ tago, kiam li fariˆ fa riˆgis gis vic-re v ic-reˆgo gˆo de Malsupra Egipto, komenciˆ gis gis por Ramzes vivo tre laciga, kian li tute ne atendis, kvankam li naskiˆgis gis kaj kreskis en la reˆga ga kortego. Oni simple tiranis lin, kaj liaj ekzekutistoj ekzekutistoj estis vizitantoj de ˆciuj ciuj speco j kaj rangoj. Jam en la un unua ua tago, tago, vidan vidante te la hom-ama hom-amason, son, kiuj kiuj pu puˆˆsante sante un unu u alian alian nevole piedpremis pied premis liajn herbejo jn, rompis liajn arbojn, arbo jn, eˆc difektis la ˆcirka˘ cirka˘ umuron, uron, la kronp kronpri rinco nco postuli postuliss soldat soldatajn ajn gardi gardistoj stojn n por sia sia domo. domo. Sed Sed en la tria tago li devis forkuri el sia domo, en la kastelon, kies multenombraj gardistoj kaj precipe altaj muroj malfaciligis la eniron. En la da˘ uro uro de la dekado anta˘ u la forveturo Ramzes vidis reprezentantojn de la tuta Egipto se ne de la tuta tiama mondo. En la komenco oni enlasis la granda jn. Venis por lin saluti: ˆcefepiskopoj, cefepiskopo j, ministroj, ministroj, ambasadoroj ambasadoroj feniciaj, grekaj, grekaj, hebreaj, asiriaj, nubiaj, nubiaj, — eˆc iliajn kostumojn li ne povis ekmemori. Poste venis estroj de la najbaraj nomesoj, juˆgistoj, gistoj, skribistoj, supraj oficiroj de la Memfisa korpuso kaj bienposedantoj. ˆ tiuj homoj postulis nenion, ili esprimis nur sian ˆgojon. Ci gojon. Sed la princo, a˘uskultante uskultante ilin de la mateno ˆgis gis la tagmezo kaj de la tagmezo gis gˆis la vespero, sentis kapturnon kaj tremon en ˆciuj ciuj membroj. Poste Po ste venis kun donacoj donacoj reprezen reprezentan tantoj toj de pli malaltaj malaltaj klasoj: klasoj: komerc komerc-istoj kun oro, sukceno, eksterlandaj eksterlandaj teksaˆ teksaˆoj, oj, parfumoj kaj fruktoj. Poste Poste ˆ bankier bankieroj oj kaj pruntedo pruntedonan nantoj toj por procentoj. procentoj. Po Poste ste arhitektoj kun planoj de novaj novaj konstrua konstruaˆˆoj, skulptistoj skulptistoj kun projektoj pro jektoj de statuoj kaj plataj skulptaˆoj, o j, ˆstonisto stoni stoj, j, fabrikanto f abrikantojj de argila argil a j vazoj, vazo j, ligna lig naˆˆisto isto j ordinar or dinaraa j kaj ka j arta ar taj, j, forˆgistoj, gisto j, fandistoj, fandisto j, tanistoj, tanisto j, vinberkulturistoj, vinberkulturisto j, teksistoj, teksisto j, eˆc paraˆsitoj, sito j, kiuj malfermadis la korpojn de l’ mortintoj. Ankora˘ u ne estis finita la procesio de la honorantoj, kiam venis armeo da petantoj. petantoj. Inv Invalidoj, alidoj, vidvin vidvinoj oj kaj orfoj de l’ oficiroj oficiroj postulis postulis pension; pension; nobelaj sinjoroj sinjoroj — kortegaj ortegajn n oficojn oficojn por la filoj. filoj. Inˆ Ingenieroj gˆenieroj alportis alportis projektojn projektojn de novaj metodoj de l’ irigacio, kuracistoj rimedojn kontra˘ u ˆciuj ciuj malsano malsan o j, anta˘ udiris udiristoj toj — horosk horoskopojn. opojn. Parencoj Parencoj de mallibe malliberul ruloj oj prezen prezentis tis petojn pri
ˆ * Capitro
XVIII *
112
malgrandigo de la puno, kondamnitoj al la morto — pri pardono, malsanuloj petis, ke la kronprinco tuˆsu su ilin a˘ u donu al ili sian sputon. Sin prezentis fine belaj virinoj kaj patrinoj de belaj filinoj, humile, sed trude petante, ke la kronprinco akceptu ilin en sian domon. Kelkaj difinis la altecon de la postulata salajro, rekomendis sian virgecon kaj siajn talentojn. Post dektaga rigardado de novaj personoj kaj vizaˆ goj, goj, post dektaga a˘ ususkultado kulta do de peto pet o j, kiujn k iujn kontentigi konte ntigi povus p ovus nur la riˆcaˆ caˆoj o j de la tuta tu ta mondo mo ndo kaj ka j la dia potenco, la princo estis konsumita. konsumita. Li ne povis p ovis dormi, dormi, estis tiel ekscitema, ke la zumo de l’ muˆso so kolerigis kolerigis lin kaj dum momentoj li ne komprenis, komprenis, kion oni parolis al li. En ˆci ci tiu okazo okazo Herhor Herhor ree helpis helpis lin. Al la potencul potenculoj oj li ordonis ordonis diri, diri, ke la princo ne akceptas plu, kaj kontra˘ u la popolo, kiu atendis malgra˘u la admonoj al disiro, disiro, li sendis taˆ cmenton cmenton de l’ nubiaj soldatoj kun bastonoj. Ili sukcesis multe pli facile ol Ramzes, kontentigi la homan avidecon. Anta˘ u kiam pasis unu horo, la petantoj malaperis de l’ placo, kaj multaj dum kelke da tagoj metis kompresojn sur la kapon a˘ u sur alian batitan parton de sia korpo. Post ˆci ci tiu t iu provo plenumi p lenumi la vic-re v ic-reˆ gˆan devon, la princo eksentis profundan gan malestimon al la homoj kaj fariˆgis gis apatia. Du tagojn tago jn li kuˆsis sis sur la kanapo kun la mano j sub la kapo, senpense rigardante la plafonon. Li ne miris plu, ke lia pia patro pasigas la tempon anta˘u la altaroj de l’ dioj, sed ne povis kompreni, kiel Herhor sukcesas plenumi tiom da aferoj, kiuj kiel fulmotondro ne nur superas la homajn fortojn, sed eˆc povas lin frakasi. fra kasi. — Kiel alkonduki al la triumfo niajn planojn, se amaso da petantoj ligas nian volon, manˆgas gas niajn pensojn, trink trinkas as nian sangon? sangon?.. . . Post Post dek tagoj mi estas malsana, post unu jaro sendube mi malsaˆ giˆ giˆgus. gus. . . En tiaj kondiˆ kondiˆ coj coj oni povas fari neniajn projektojn, oni povas nur defendi sin kontra˘ u la fren frenezo ezo.. . . Li estis tiel timigita de sia senforteco sur la posteno de l’ supera estro, ke li alvokis Herhoron kaj per ˆgemanta gemant a voˆco co rakontis al li sian ˆcagrenon. cagre non. La ˆstata viro kun rideto a˘ uskultis la plendojn de la juna direktanto de la uskultis regna regn a ˆsipo, sip o, fine li diris: ˆ vi scias, sinjoro, ke la grandegan palacon, en kiu ni loˆ — Cu gas, gas, konstruis ˆ unu sola arhitekto, Senebi, kiu cetere mortis ne fininte gin. gˆin. Kaj cer certe te vi vi ˆ komprenos, kiel ˆci ci tiu eterne vivanta vivanta arhitekto povis plenumi sian planon, neniam laciˆgante gante kaj ˆciam ciam konservante konservante gajan ga jan humoron? — Mi volus scii... — Li mem ne faris ˆcion; cion; li ne hakis la trabojn kaj la ˆstonojn, stonojn, ne faris la brikojn, ne portis p ortis ilin sur la trabaˆon, on, ne metis ilin unu sur alia, ne cementis. Li nur desegnis la planon, eˆc por p or tio t io li havis helpantojn. helpanto jn. Kontra˘ ue ue vi, princo, volas mem ˆcion cion plenumi, plenumi, mem a˘ uskulti uskulti kaj aranˆgi gi ˆciujn ciujn aferojn. afero jn. Tio superas la homajn fortojn.
ˆ * Capitro
XVIII *
113
— Kiel mi povis fari alie, se inter la petantoj estis maljuste kondamnitaj a˘u ne rekompencitaj la˘ u la meritoj? meritoj? La fundame fundament ntoo de l’ ˆstato stato ja estas estas la justeco — respondis la kronprinco. — Kiom da homoj vi povas a˘ uskulti dum unu tago, sen laciˆ uskulti go? g o? — dedemandis Herhor. — Dudek, Dudek, ne pli mult multe. e. . . “Vi estas e stas tre feliˆca. ca. Mi a˘ a uskultas u˘skultas maksimume ses a˘ u dek, sed tio ne estas ˆ el ili petantoj, ili estas la grandaj skribistoj, intendantoj kaj ministroj. Ciu raportas al mi ne detalojn, sed plej gravajn aferojn pri la armeo, faraonaj bienoj, religiaj aferoj, tribunaloj, movoj de Nilo. Ili ne alportas al mi bagatelojn, lo jn, ˆcar car ˆciu ciu el ili, anta˘ anta u˘ la alveno al mi, devis a˘uskulti uskulti dekon da malsuperaj ˆ skribisto kaj ˆciu skribistoj. Ciu ciu intendanto malsupera kolektis nova novaˆojn o jn de deko da subintendantoj kaj subskribistoj, kaj tiuj siavice de dek malsuperaj oficistoj.” Tiamaniere Tiamaniere mi kaj lia sankteco, parolante nur kun dek homoj ˆciutage, ciutage, konas plej grav gr avaa jn novaˆ novaˆojn o jn de cent mil punkto j de la lando ka j de l’ mondo. La gardisto, kiu gardas parton de la strato en Memfiso, vidas nur kelke da domoj. La dekestro konas la tutan straton, la centestro — parton de la urbo, la urbestro — la tutan urbon, kaj la faraono estas super ili ˆciuj, ciuj, kvaza˘ u sur la plej alta pilono de la templo de Ptah kaj vidas ne nur Memfison, sed anka˘ u ˆ ˆ la urbojn: Sohem, On, Hera˘ u, u, Turra, urra , Tetani, etani , ilian ˆcirka˘ cirka˘uaˆ uaˆon on kaj pecon pec on de la okcidenta dezerto. De tiu ˆci ci alteco la faraono ne rimarkas la homojn ho mojn maljuste kondamnita jn a˘u rekompencitajn, sed li vidas amason da kolektiˆ gintaj senokupaj laboristoj. gintaj Li ne vidas la soldatojn en la drinkejo, drinkejo, sed li ekkonas, ˆcu cu ia regimento faras ekzercojn. Li ne vidas, kion kuiras por la tagmanˆgo go iu kamparano a˘ u urbano, ˆ tiu ˆstata organizo sed rimarkas brulon komenciˆ gantan gantan en la kvartalo. Ci organ izo — diris Herhor viviˆgante gante — estas nia gloro kaj potenco. Kaj kiam Snofru, unu el la faraonoj de la unua dinastio, demandis pastron, kian monumenton li devas konstrui por si, ˆci ci tiu respondis: “Desegnu, sinjoro, sur la tero kvadraton kaj metu sur gi gˆi ses milionojn da ˆstonoj stonoj — ili reprezentos la popolon. Sur tiu ˆci ci tavolo tavolo metu sesdek mil ˆcirka˘ kauhakitajn u ˘hakita jn ˆstonojn stono jn — tio estos viaj via j malsupera j oficistoj. oficisto j. Sur tio metu ses mil poluritajn ˆstonojn stonojn — tio estos supera j oficistoj. Sur tio starigu sesdek ˆstonojn stono jn ornamita o rnamitajn jn per p er skulptaˆoj oj — tio estos viaj plej proksimaj pro ksimaj konsilistoj kaj militestroj, militestroj, kaj sur la supro metu unu solan ˆstonon stonon kun ora bildo de l’ suno — kaj tio estos vi mem.” — Tiel Tiel faris faris la faraono faraono Snofru. Snofru. Tiaman Tiamaniere iere leviˆ levigis gˆis la plej antikva ˆstupa stupa pirami piramido do — la plej evidenta evidenta bildo bildo de nia regno regno — kaj naskis naskis ˆciujn ciujn aliajn. aliajn. Ili estas konstrua konstruaˆˆoj nemoveblaj, nemoveblaj, de kies supro oni vidas la ekstremojn ekstremojn de l’ mondo, kaj kiuj estos miro de plej malproksimaj generacioj. Sur tia organizo estas bazita nia supereco je la najbaroj. Etiopianoj estis
ˆ * Capitro
XVIII *
114
same multenombraj kiel ni, sed ilia reˆgo go mem zorgis pri sia brutaro, mem bastonis siajn regnanojn, ne konis ilian nombron, ne sciis kolekti ilin, kiam venis enis niaj niaj armeoj. armeoj. Ne ekzist ekzistis is tie un unu u sola sola Etiop Etiopio io,, sed granda granda amas amasoo de neordigitaj homoj, kaj tial hodia˘ u ili estas niaj vasaloj. La libia princo mem juˆgas gas ˆciun ciun aferon afer on precipe preci pe inter riˆcaj ca j homo h omojj kaj ka j ofera o ferass al ili tiom da tempo, ke li apena˘u pov p ovas as rigardi post sin. Kaj tial ˆce ce lia flanko naskiˆgas gas tutaj bandoj da rabistoj, kiujn ni ekstermas. Sciu anka˘ u tion, sinjoro, ke se Fenicio havus unu komunan estron, kiu scius, kio okazas en ˆciuj ciuj urbo j kaj komandus en ili, ˆci ci tiu t iu lando land o ne pagus al ni eˆc unu utenon da tributo. t ributo. Kaj kia feliˆ fe liˆco co por ni, ke la reˆ r eˆ goj goj de Ninivo kaj Babelo havas nur unu ministron kaj estas tiel lacaj de la alfluo de l’ aferoj, kiel vi hodia˘u! u! Ili volas vola s mem ˆcion cion vidi, juˆgi gi kaj ordoni kaj implikis la aferojn de l’ ˆstato stato por cent jaro j. Sed se troviˆ gus iu malnobla egipta skribisto, kiu irus gus tien klarigi al la reˆgoj goj iliajn erarojn en la regado kaj aranˆ gus gus nian oficistan ˆ hierarhion, nian piramidon, post dekkelko da jaroj Judeo kaj Fenicio falus en la manojn de Asirianoj kaj post kelkdeko da jaroj — de l’ oriento kaj nordo, tra la maro kaj tra la tero tombus sur nin potencaj armeoj, kiujn ni eble ne povus kontra˘ kontra˘ ustari. ustari. — Ni do hodia˘ u ataku ilin, profitante ilian malordon — ekkriis la princo. — Ni ankora˘ u ne resaniˆgis gis post niaj anta˘ uaj venkoj — respondis Herhor uaj malvarme kaj komencis adia˘ ui ui Ramzeson. ˆ la venkoj malfortigis nin? — eksplodis la kronprinco. — Cu ˆ ni ne — Cu alportis alportis trezorojn? trezorojn?.. . . — Kaj ˆcu cu ne malboniˆgas g as la hakil hakilo, o, per kiu kiu ni dehak dehakas as la arbojn?. arbojn?. . . — demandis Herhor kaj foriris. La princo princ o komprenis, ke la ministro deziras dez iras pacon paco n por p or ˆciu ciu prezo, pre zo, kvankam li mem estas ˆcefestro cefestro de la armeo. — Ni vidos!. vidos!. . . — murmu murmureti retiss li al si mem. Kelke da tagoj anta˘ u sia forveturo Ramzes estis alvokita al lia sankteco. La faraono sidis sur apogseˆ go en marmora salono, kie estis neniu, kaj kies go kvar pordojn gardis nubiaj soldatoj. Apud la reˆga ga seˆ go go staris tabureto por p or la princo kaj malgranda tablo t ablo ˆsarˆ sarˆ gita de dokumentoj, dokumentoj, skribitaj skribitaj sur papiruso. Sur la muroj estis koloraj skulpta skulptaˆoj, prezentantaj la terkulturajn okupojn, kaj en la anguloj de l’ salono rigidaj statuoj de Oziriso kun melankolia rideto sur la lipoj. Kiam Kiam la˘ u ordono de l’ patro la princo sidiˆ gis, gis, lia sankteco diris: — Vi havas havas ˆci ci tie, mia filo, viajn dokumentojn, kiel generalo kaj vic-reˆgo. go. ˆ Sajnas, Sajnas , ke la unuaj tagoj de l’ regado lacigi lacigiss vin?. . . — En la servado de via sankteco mi trovos fortojn. — Flat Flatul ulo! o!.. . . — ekri ekride deti tiss la reˆ rego. gˆ o. — Memor Memoru, u, ke mi ne volas olas,, ke vi trola trolaci cigu gu vin. vin. . . Amuz Amuziˆ iˆ gu, gu, la juneco bezonas distraˆ distraˆojn. Sed tio ne signifas, signifas, ke vi ne havas gravajn aferojn por plenumi. -
ˆ * Capitro
XVIII *
115
— Mi estas preta. — Unue. . . unue mi malkovros malkovros al vi miajn ˆcagrenojn. cagrenojn. Nia trezorejo havas havas malbo malbonan nan aspekton aspekton:: la alfluo alfluo de la impos impostoj toj estas estas pli pli kaj pli pli malg malgran randa, da, ˆ precipe precipe el Malsupra Malsupra Egipto, Egipto, kaj la elspezoj kreskas. kreskas. . . La monarho ekmeditis. ˆ tiuj virinoj. . . ˆci — Ci ci tiuj virinoj, Ramzes, englutas la riˆ caˆ caˆojn ne nur de simp simplaj laj homoj, homoj, sed sed anka˘ anka˘ u miajn. Mi hav havas kelk kelkcen centon ton da ili, ili, kaj ˆciu ciu volas posedi kiel eble plej multe da ˆcambristinoj, cambristinoj, modistino j, frizisto j, sklavoj por la portilo j, sklavoj por la ˆcambroj, cambroj, ˆcevaloj, cevaloj, remistoj, remisto j, eˆc favoratoj kaj infa infanoj. noj. . . La malgran malgrandaj daj infa infanoj! noj!.. . . Kiam Kiam mi reven revenis is de, Teboj, unu el tiuj tiuj ˆci ci sinjorinoj, sinjorinoj, kiun mi eˆc ne memoras, memoras, baris al mi la vojon kaj montrante montrante fortan trijaran knabon, postulis, ke mi destinu por p or li bienon, ˆcar car tio estas, kiel ˆsi si diris, mia filo. . . Trijara filo, ˆcu cu vi komprenas?. komprenas?. . . Kompreneble Kompreneble mi ne povis disputi kun virino, precipe pri tiel delikata afero. Sed pli facile estas al nobelulo esti ˆgentila, gentila, ol trovi trovi monon por p or ˆciu ciu simila simila fantazio. fantazio. . . Li balancis la kapon kaj ripozinte iom da˘ urigis: urigis: — Dume miaj enspezoj, de la komenco de l’ regado, malgrandiˆ gis g is ˆgis gis duono, duon o, precipe precipe en Malsup Malsupra ra Egipto. Egipto. Mi demandas demandas:: kion kion tio signifas? signifas?.. . . Oni respondas: la popolo p opolo malriˆciˆ ciˆ gis, g is, la nombro de la loˆgantoj gantoj malgrandiˆ gis, gis, la maro maro okupi okupiss parton parton de teroj teroj norde, norde, kaj la dezert dezertoo orien oriente, te, esti estiss kelk elke da senfruktaj jaroj, unuvorte katastrofo post katastrofo, kaj la trezorejo estas pli pli kaj pli malprof malprofund unda. a. . . . ˆ Mi do petas vin: esploru kaj klarigu klarigu al mi ˆci ci tiun aferon. Cirka˘ urigardu, urigardu, koniˆ gu kun homoj bone informitaj kaj verdiraj kaj formu el ili esploran kogu mita mitaton ton.. Kaj kiam kiam ili ili komenco omencoss preze prezent ntii raportoj raportojn, n, ne tro konfid konfidu u al la papiruso, sed mem kontrolu tion a˘ u alion. Mi a˘ udas, ke vi havas la okulon de udas, militestro, kaj se estas tiel, unu rigardo instruos vin, kia grado estas precizaj la raportoj de la membroj de via komitato. Sed ne rapidu formi definitive definitive vian opinion opinion kaj anta˘ u ˆcio cio ne pub publiki likigu gu gin. gˆin. Enskribu Enskribu ˆciun ciun gravan gravan konkludon, konkludon, kiu pasos tra via kapo, kaj post kelke kelke da tagoj esploru esploru la aferon aferon kaj ree faru notojn. Tio instruos instruos al vi singardemo singardemon n en la juˆgoj goj kaj justan komprenon de l’ aferoj. — Estos, kiel ordonas via sankteco — intermetis la princo. — La dua komisio, komisio, kiun vi devas devas plenumi, plenumi, estas pli malfacila. malfacila. Io okazas tie, en Asirio, kio komencas maltrankviligi mian registaron. Niaj pastroj rakontas, ke post la norda maro estas piramida monto, ordinare kovrita de verdaˆ verdaˆo o ˆce ce la malsupro kaj de neˆ go g o sur la pinto, kaj kiu havas strangajn kutimojn. Post longaj jaroj de l’ trankvilo subite gi gˆi komencas fumiˆgi, gi, tremi, brui kaj poste gi gˆi sputas el si tiom da fluida fajro, kiom da akvo posedas Nilo. Tiu ˆci ci fajro fa jro en kelke kelke da fluejoj rulfalas rulfalas sur giaj gˆiaj flankoj kaj ruinigas la laboron de l’ terkulturistoj sur grandega spaco. Mia kara princo, Asirio estas tia monto. Dum tutaj jarcentoj la paco kaj silento regas en gi. gˆi. Sed subite leviˆgas gas interna ventego, grandaj armeoj elfluas
ˆ * Capitro
XVIII *
116
oni ne scias de kie kaj detruas la kvietan najbara na jbaraˆˆon. on. Hodia˘ u apud Ninivo kaj Babelo oni a˘udas udas boladon: boladon: la monto monto fumiˆ fumiˆ gas. gas. Vi do devas ekscii, ˆcu cu efektive ˆci ci tiu fumo anta˘ udiras ventegon, kaj trovi udiras anta˘ ugardajn ugardajn rimedojn. ˆ mi scios — Cu scios tion tion fari?. fari?. . . — malla˘ malla˘ ute ute demandis la princo. — Oni devas ellerni rigardi — diris la faraono. — Se vi volas bone ekkoni ion, ne kontentiˆgu g u per la atesto de viaj propraj okuloj, sed certigu al vi la helpon de kelkaj paroj da fremdaj. Ne limigu vin per la juˆgoj go j de solaj Egiptanoj, Egiptano j, ˆcar car ˆciu ciu pop popolo olo kaj ˆciu ciu homo havas specialan manieron vidi la aferojn kaj ne kaptas la tutan veron. ˆ A˘uskultu uskultu do, kion pensas pri Asirianoj: Fenicianoj, Hetoj, Hebreoj kaj Egiptanoj kaj zorge pesu en via animo, kio komuna estas en iliaj opinioj pri Asirio. Se ˆciuj ciuj diros, ke danˆ g ero iras de Asirio, vi ekscios, ke ˆgi gero g i ira iras. s. Sed Sed se, diversaj diversaj homoj homoj parolos parolos diversm diversmani aniere, ere, anka˘ anka˘ u tiam maldormu, maldormu, ˆcar car la saˆ go go ordonas anta˘ uvidi prefere malbonon ol bonon. uvidi — Via alteco parolas, kiel dioj — murmuretis Ramzes. — Mi estas maljuna, kaj de la alto de l’ trono oni vidas tiajn aferojn, kiujn eˆc ne anta˘usentas usentas simplaj simplaj homoj. Se vi demandus demandus la sunon, kion kion gi gˆi opinias pri la aferoj de l’ mondo, ˆgi gi rakontus ankora˘ u pli interesa interes a jn novaˆ novaˆojn. o jn. — Inter la homoj, homo j, kiujn mi devas devas demandi pri Asirio, vi ne nomis Grekojn Grekojn — intermetis la kronprinco. — Grek Grekoj!. oj!. . . Grek Grekoj!. oj!. . . — diri diriss li — granda granda eston estontec tecoo estas estas rezerv rezervita ita al ˆci ci tiu pop popolo. olo. Kompare kun ni ili estas est as ankora˘ u infanoj, sed kia animo loˆ gas gas en ili. ˆ vi memoras mian Cu mian statuon, faritan faritan de greka skulptis skulptisto?. to?. . . Tio estas alia alia mi mem, viv vivanta anta homo!. homo!. . . Mi havis havis ˆgin gin dum unu monato en mia palaco, sed ˆ vi kredos: la timo kaptis min, fine mi donacis dona cis ˆgin gin al la templo temp lo en Teboj. ebo j. Cu ke ˆci ci tiu ti u ˆston st onaa mi levi le viˆ gos gˆos de sia seˆgo g o kaj postul postulos os duono duonon n de la povo. povo. . . Kia Kia malordo fariˆgus g us en Egip Egipto! to!.. . . ˆ vi vidis la vazojn, kiujn ili fabrikas, la malgrandajn palaGrek Grekoj! oj!.. . . Cu cojn, kiujn ili konstruas?. konstruas?. . . El ˆci ci tiu argilo kaj ˆstono stono eliˆ gas g as io, kio ˆgojigas gojigas mian mian maljun maljunecon econ kaj kaj igas igas min forgesi forgesi la malsan malsanon. on. . . Kaj ilia ilia lingv lingvo. o. . . Ho dioj, dioj, tio tio ja estas estas muzik muziko, o, skul skulpta ptado do kaj pentra pentrado. do. Vere mi diras, ke se Egipto povus iam morti kiel homo, Grekoj fariˆgus gus niaj heredantoj. Kaj ili ankora˘ u kredi kr edigus gus al la l a mondo mo ndo,, ke ˆcio cio ˆci ci esta e stass ilia il ia verko, ve rko, kaj ke ni — ni neniam neniam ekzistis. ekzistis. . . Tamen ili estas estas nur lernin lernintoj toj de niaj nia j malsuperaj lernejoj, ˆcar, car, kiel vi scias, ni ne havas havas la rajton instrui al la eksterlanduloj eksterlanduloj la superajn sciencojn. — Tamen, patro, vi, ˆsajnas sajna s al mi, ne konfidas al Grekoj. ˆ tio estas stranga nacio: oni povas kredi nek al Fenicianoj, nek al — Car Grekoj. Grekoj. Fenician eniciano, o, kiam kiam li volas, volas, vidas vidas kaj diras diras la veron, veron, la veron firman
ˆ * Capitro
XVIII *
117
kiel la egiptaj konstrua konstruaˆˆoj. . . Sed oni neniam scias, kiam li volas diri la veron. Kaj Greko, Greko, simpla kiel infano, li ˆciam ciam parolus vere, sed li ne scias plu tion fari. Ili vidas vidas la tutan tutan mondon alie ol ni. An Anta˘ ta˘ u iliaj strangaj stranga j okuloj, ˆcio cio tiel ˆ do oni povas brilas, koloriˆgas gas kaj aliiˆgas, gas, kiel la ˆcielo cielo kaj akvo de Egipto. Cu konfidi al ilia opinio? En la tempo de la teba dinastio, malproksime en la nordo, estis urbeto ˆ tiun kokejon atakadis diversaj grekaj Troja, ro ja, kiajn kia jn ˆce ce ni n i oni kalkulas 20,000 2 0,000.. Ci vaguloj, kiuj tiel turmentis gian gˆian nemultenombran loˆ gantaron, gantaron, ke Trojanoj post dekjara batalado bruligis sian malgrandan citadelon kaj transloˆ giˆ giˆgis gis en alian lokon. Ordinara Ordinara rabista rabista histori historio!. o!. . . sed, rigardu, rigardu, kiajn poemojn Grekoj Grekoj kantas antas pri la trojaj troja j bataloj. Ni ridas ˆci ci tiujn miraklojn miraklojn kaj heroaˆ heroaˆojn, ˆcar car nia registaro havis havis detalajn detala jn raportojn raporto jn pri la faktoj. Ni vidas ˆci ci tiujn frapantajn frapantajn mensogojn, mensogojn, kaj tamen. tamen. . . ni a˘ uskultas uskult as tiujn ti ujn ˆci ci kantojn, kanto jn, kiel k iel la infano infan o a˘uskultas uskultas la fabelojn de sia vartistino, kaj ni volus a˘udi udi ilin senˆcese!. cese!. . . Tiaj Tiaj estas estas Grekoj: Grekoj: menso mensogu guloj loj de la nask naskiˆ iˆ go, sed agrablaj kaj bravaj. go, ˆ el ili prefere oferus la vivon, ol dirus la veron, ne por la profito, kiel Ciu Fenicianoj, sed pro bezono de sia animo. — Kaj kion mi devas pensi pri Fenicianoj? — Ili estas homoj saˆgaj, gaj, tre laboremaj kaj kuraˆ gaj, sed komercistoj; por ili gaj, la tuta vivo estas bazita sur la mona profito, se nur gi gˆi estas granda, kiel eble plej plej granda! granda!.. . . Fenici enician anoj oj estas estas kiel la akv akvo: gi gˆi alportas multon, forportas multon multon kaj penetras ˆcien. cien. Oni devas doni al ili plej malmulte malmulte kaj anta˘ u ˆcio sin gardi, gar di, ke ili ne eniru Egipton E gipton tra fendoj fendo j kaˆsite. site. Se vi bone pagos al ili kaj donos al ili esperon de ankora˘u pli granda profito, profito, ili estos bonegaj agentoj. agentoj. Tion, Tion, kion ni scias pri la sekretaj sekretaj movoj movoj en Asirio, ni eksciis per ili. — Ka j Hebreoj?. . . — murmuret murmuretis is la princo, princo, mallev mallevant antee la okulojn. — Tre inteligenta nacio, sed ili estas malgajaj fanatikoj kaj naskitaj malamikoj amikoj de Egipto. Egipto. Nur kiam ili eksentos eksentos sur sia nuko nuko la asirian asirian sandal sandalon, on, subforˆgitan gitan per najloj, ili sin turnos al mi. Ne okazu tio tro malfrue! Sed oni povas povas uzi ilin. . . Kompreneble Kompreneble ne ˆci ci tie, sed en Ninivo kaj kaj Babelo. La faraono faraono jam estis estis laca. La princo falis falis do anta˘ anta˘ u li sur la vizaˆgon, gon, kaj ricevinte ricev inte la patran patr an ˆcirka˘ cirka˘ uprenon, iris al la patrino. uprenon, La reˆgino gino sidis en sia kabineto, teksis maldikan tolon por la vestoj de l’ dioj, kaj ˆsiaj siaj honoraj honora j servistinoj servistino j kudris kaj brodis vestojn, vesto jn, a˘ au˘ faris bukedojn. Juna pastro bruligis incenson anta˘ u la statuo de Izido. — Mi venas — diris la princo — por danki vin, patrino, kaj adia˘ui. ui. La reˆ gino gino leviˆgis gi s kaj ka j ˆcirka ci rka˘ u uprenante ˘ prenante lian kolon, diris kun larmoj: — Kiel Ki el vi ˆsanˆ sa nˆgiˆ giˆgis?. gis?. . . Vi jam jam estas estas viro!. viro!. . . Tiel Tiel malofte malofte mi mi renkon renkontas tas vin, vin, ke mi povus povus forgesi forgesi viajn trajtojn, se mi ne vidus vidus ilin ilin ˆciam ciam en mia koro.
ˆ * Capitro
XVIII *
118
Malbona. Malbona. . . Mi tiom da fojo j kun la minist ministro ro veturis veturis al via bieno, bieno, pensante pensante ke vi fine ˆcesos cesos senti senti vin ofendit ofendita, a, kaj vi alkondu alkondukis kis renkont renkontee al mi vian vian konku konkubin binon. on. . . — Pardon Pardonu. u. . . pardon pardonu!. u!. . . . — diris diris Ramzes, Ramzes, kisa kisant ntee la patrino patrinon. n. La patrino elkondukis lin en ˆgardenon, gardenon, kie kreskis strangaj floroj, kaj kiam ili restis sen atestantoj, atestanto j, ˆsi si diris: ˆ vi volas preni — Mi estas virino, min interesas do virino kaj patrino. Cu ˆci ci tiun knabinon kun vi, en vojaˆgon?. gon?. . . Memoru, Memoru, ke la bruo kaj kaj mov movado, kiu kiu ˆcirka˘ kauos u ˘ os vin, povas povas malutili malutili al ˆsi si kaj al ˆsia infano. Por la gravedaj gravedaj virinoj plej konvenaj estas la silento kaj la trankvilo. ˆ vi parolas ˆ estas — Cu parolas pri Sara? Sara? — demand demandis is Ramzes Ramzes kun miro. miro. — Si ˆ nenio grav graveda?. eda?. . . Si nenion n diris diris al mi. mi. . . — Eble Eb le ˆsi si hontas, h ontas, eble ˆsi si mem m em ne scias — respo re spondis ndis la reˆ gino. gino. . . — En ˆciu ciu okazo la vojaˆgo... g o... — Mi tute ne intencas intencas kunpreni ˆsin!. sin!. . . — elkriis elkriis la princo. — Sed kial ˆsi si kaˆsas sas tion de mi. . . kvaza˘ kvaza˘ u la infan infanoo ne estus estus mia?. mia?. . . — Ne estu suspektema suspektema — admonis admonis lin la patrino. patrino. — Tio estas estas ordinara ordinara hontemo hontemo de l’ junaj knabinoj. knabinoj. . . Cetere, eble ˆsi si kaˆsis sis sian staton timante, timante, ke vi forlasos ˆsin?. . . — Mi ja ne povas povas preni ˆsin sin en mian kortegon! kortegon! — interrompis interrompis la princo kun tia malpacienco, ke la okuloj de la reˆ gino gino ekridetis, sed ˆsi si vualis ilin per siaj longaj longaj okulhar okulharoj. oj. — Ne konvenas konvenas tro t ro maldelik ma ldelikate ate forpuˆsi si virinon, kiu amis vin. Ni anka˘ u, u, de nia flanko, flanko, donos donos ion al ˆsi. La infano infano de la reˆ ga ga sango devas esti bone eduk ed ukit itaa kaj ka j pose po sedi di riˆcaˆ caˆon. o n. — Kompren Komprenebl eblee — respondi respondiss Ramzes. Ramzes. — Mia unua filo, kvank kvankam am li ne posedos la princajn rajtojn, devas esti lokita tiel alte, ke mi ne hontu pro li, kaj ke li ne malbenu min. Ramzes adia˘ uis uis la patrino patrinon n kaj volis volis veturi veturi al Sara; Sara; por tiu ˆci ci celo li revenis en siajn sia jn ˆcambro cambro jn. Du sentoj skuis lin: kolero kontra˘ u Sara, kiu kaˆsis sis de li la ka˘ uzon uzon de sia malsano, kaj fiero, ke li estos patro. ˆ tiu titolo donis al li gravecon, kiu kvaza˘ Li, Li, patro patro!. !. . . Ci u plifortigis lin en liaj altaj oficoj: de l’ militestr militestroo kaj vic-reˆ vic-rego. gˆo. Pa Patro tro — ne estas estas plu junulo, junulo, kiu devas rigardi kun respekto la pli aˆgajn gajn homojn. La princo estis ravita kaj kortuˆ kortuˆsita. sita. Li volis vidi Saran, riproˆci ci ˆsin kaj p oste os te ˆcirka ci rka˘ upreni u˘preni kaj superˆsuti suti per donacoj. donaco j. ˆ Sed kiam li revenis en sian parton de l’ palaco, li trovis tie du nomar hojn de Malsupra Egipto, kiuj venis por prezenti al li raportojn pri siaj nomesoj, kaj kiam li estis a˘uskultinta uskultinta ilin, li jam estis laca. Krom tio, li estis akceptonta vespere ˆce ce si kaj ne volis malfrui.
ˆ * Capitro
XVIII *
119
— Kaj Ka j ree mi ne estos ˆce ce ˆsi — pensis pen sis li. — Malfeliˆ Malfe liˆca ca knabino, knabin o, ˆsi ne vidis min preska˘ u du dekadojn... Li alvokis la Negron. ˆ vi havas la kaˆgon, — Cu gon, kiun donis al vi Sara, kiam ni salutis lian sanktecon? — Jes — respondis la negro. — Prenu el gi gˆi unu kolombon kaj ellasu ˆgin. gin. — La kolomboj estas jam manˆ gitaj. gitaj. — Kiu manˆgis g is ilin ilin?. ?. . . — Via ekscelenco ekscelenco.. Mi diris al la kuiristo, kuiristo, ke la birdoj estas donaco donaco de sinjorino Sara, li do faris el ili rosta rost aˆojn o jn kaj pasteˆcojn co jn nur por p or via ekscelenco. — La krokodiloj englutu vin! — ekkriis la ˆcagrenita cagrenita princo. p rinco. Li alvokis alvokis Tutmozison Tutmozison kaj kaj senprokraste senprokraste sendis lin al Sara. Li rakontis rakontis al la adjutanto pri la kolomboj kaj diris: — Portu Portu al ˆsi orelring orelringojn ojn kun smerald smeraldoj, oj, bracele braceletojn tojn por la piedoj piedoj kaj manoj kaj du talentojn. talentojn. Diru al ˆsi, ke mi koleras, koleras, ke ˆsi si kaˆsis sis de mi sian grave gravedeco decon, n, sed ke mi pardonos pardonos ˆsin, sin, se la infano infano estos sana kaj bela. Se naskiˆgos gos filo, mi donos donos al ˆsi si duan bienon! bienon! — finis li ridant ridante. e. — Sed petu ˆsin, sin, ke ˆsi si forigu forig u almena˘ almena u˘ iom da Hebreoj, kaj akceptu almena˘ u kelke da Egiptan Egiptanoj oj kaj Egiptan Egiptaninoj. inoj. Mi ne volas volas,, ke mia filo venu venu en la mondon mondon en tia societo. Li eble amuziˆgus gus kun hebreaj infanoj, kiuj instruus lin doni al la patro malbonajn daktilojn.
LA FARAONO
120
ˆ Capitro XIX La eksterlandula kvartalo en Memfiso estis en la nord-orienta angulo de l’ urbo proksime de Nilo. Oni kalkulis kalkulis tie kelkcento kelkcenton n da domoj kaj dekkelk dekkelkon on da miloj da loˆgantoj: gantoj: Asirian Asirianoj, oj, Hebreoj, Hebreoj, Grekoj Grekoj kaj precipe precipe Fenic Fenicianoj. ianoj. Tio estis riˆca ca kvartalo. kvartalo. Strato tridek paˆsojn sojn larˆ ga, ga, sufiˆce ce rekta, pavimita per plataj plata j ˆstonoj, stono j, formis la ˆcefan cefan arterion. De amba˘ u flankoj leviˆgis gis domoj brikaj, brika j, sabloˆstona stona j a˘ u kalkˆstona sto naj, j, tri gis gˆis kvin etaˆgojn gojn altaj. En la keloj estis tenejoj de krudaj materialoj, en la surteraj etaˆ goj g oj loˆgejoj gejo j de riˆcaj ca j homoj, homo j, pli alte stabloj de teksistoj, teksistoj, juvelistoj, juvelistoj, ˆsuistoj, supre malvastaj malvastaj loˆ gejoj g ejoj de laboristoj. La konstrua konstru aˆoj o j en ˆci ci tiu kvartalo, cetere ceter e kiel en ˆciuj ciuj aliaj, alia j, estis plej parte blank blankaj. aj. Sed oni povis vidi anka˘ anka˘ u domojn verdajn kiel la herbejoj, flavajn kiel la tritikaj kampo j, blua jn kiel la ˆcielo cielo kaj ruˆ gajn gajn kiel la sango. En multaj multaj domoj la anta˘ anta˘ uaj uaj muroj estis ornamita j per pe r pentra p entraˆˆoj, o j, prezentantaj la okupojn de iliaj loˆgantoj. gantoj. Sur la domo de la juvelisto longaj vicoj de pentra p entraˆˆoj oj anoncis, ke gia gˆia posedanto vendas al fremdlandaj reˆ goj goj ˆcenojn cenojn kaj braceletojn, braceletojn, faritajn de li, kiuj naskis ilian ilian miron. La grandega palaco de la komercisto komercisto estis kovrita kovrita per pentraˆ pentraˆoj, o j, rakontan r akontanta tajj la peno jn kaj danˆ gerojn de la komercista vivo: sur la gerojn maro kaptas la homon teruraj monstroj kun fiˆsaj saj vostoj vostoj — en la dezerto flugilaj, fajron elspirantaj drakoj, kaj sur la malproksimaj insuloj lin turmentas grandeguloj, grandegulo j, kies sandalo estas pli granda grand a ol fenicia ˆsipo. sipo. La kuracisto montris sur la muroj de sia kabineto personojn, kiuj dank’ al lia helpo helpo retrov retrovis is la perditajn perditajn brakojn brakojn kaj krurojn, krurojn, eˆ c la dentojn dentojn kaj la junecon. junecon. Kaj sur la konstrua konstruaˆˆo, o, okupita de la administran administrantaro taro de l’ kvartalo, oni vidis barelon, en kiun oni ˆetas orajn ora jn ringojn, skribiston, skribiston, al kiu iu murmuretas en la orelon kaj kondamniton, kiun bastonas du aliaj personoj. La strato strato estis estis plena. plena. Apu Apud d la muroj muroj atendis atendis la portilis portilistoj, toj, vent ventumi umistoj, stoj, sendatoj sendato j kaj laboristo j, pretaj preta j al servoj. En la mezo ondis seninterrompa ˆceno ceno de komercaˆ komercaˆoj, portata j de homoj, homo j, azeno j a˘ u bovoj, jungitaj al veturiloj. Sur la trotuaroj svarmis svarmis kriemaj vendistoj vendistoj de akvo, akvo, vinberoj, vinberoj, daktiloj, daktiloj, fumaˆ fumaˆitaj fiˆsoj so j kaj inter la vendistoj kolportistoj, kolportisto j, muzikistoj kaj ˆciaspeca ciaspeca j artistoj. artisto j.
ˆ * Capitro
XIX *
121
En ˆci ci tiu homa fluo, kiu ruliˆ gis, gis, dispuˆsis, sis, aˆcetis cetis kaj vendis, distingiˆ distin giˆgis gis ˆ havis la policis policistoj. toj. Ciu havis brunan ˆcemizon cemizon gis gˆis la genu genuoj, oj, nu nudajn dajn krurojn krurojn,, anta˘ u tukon kun bluaj kaj ruˆgaj utukon gaj strioj, mallongan mallongan glavon glavon ˆce ce la flanko kaj ˆ potencan bastonon en la mano. Ci tiu oficisto promenis sur la trotuaro, iafoje iafoje parolis parolis kun sia kolego, kolego, sed plej plej ofte sin lokis lokis sur ˆstono, stono, por pli bone b one ˆcirka˘ kaupreni u ˘ preni per la rigardo la amason, preterfluantan preterfluantan ˆce ce liaj piedoj. ˆ tia vigleco Ce vigleco la strataj ˆstelistoj stelistoj devis agi ekstreme ekstreme prudente. prudente. Ordinare Ordinare du el ili komencis batalon, kaj kiam kolektiˆgis gis hom-amaso kaj la policistoj regalis per bastonoj la batalantojn kaj la rigardantojn, aliaj anoj de l’ arto ˆstelis. is . Preska˘ u en la mezo de la strato staris gastejo de Asarhadon, Feniciano de Tiro; en gi, gˆi, por pli facila kontrolo, kontrolo, estis devigataj loˆgi gi ˆciuj ciuj eksterl ek sterlandul anduloo j. Tio estis granda gr anda kvadrata domo, havanta de ˆciu ciu flanko fla nko dekkelkon da fenestroj; fenestro j; gi gˆi ne tuˆsis sis la najbara najb arajn jn domojn, domo jn, oni do povis ˆcirka˘ cirka˘ uiri gin ˆgin kaj observi de tiuj flankoj. flankoj. Super la ˆcefa cefa pordego pendis modelo de ˆsipo, sipo, sur la fronta muro estis pentra p entraˆˆoj, o j, prezentantaj prezentanta j lian sanktecon sa nktecon Ramzeson Ramz eson XII dum oferado al la dioj a˘ u dum protektado de l’ fremduloj, inter kiuj Fenicianoj distingiˆgis gis per alta kresko kaj kuprekolora vizaˆgo. go. La fenestroj estis mallarˆ gaj, gaj, ˆciam ciam malfermitaj kaj nur en okazo okazo de l’ bezono kovrataj kovrataj per kurtenoj el tolo a˘ u el koloraj vergoj. La loˆgejoj gejoj de la mastro kaj vojaˆgantoj gantoj okupis tri etaˆ gojn; malsupre estis drinkejo kaj restoracio. La gojn; maristoj, portilistoj, metiistoj kaj generale gˆenerale pli malriˆcaj ca j vojaˆgantoj gantoj manˆ gis gis kaj trinkis en la korto, kiu havis mozaikan plankon kaj tolajn tegmentojn, pendigita jn sur kolonoj, por ke oni povu vidi ˆciujn ciujn gastoj ga stojn. n. La pli riˆcaj caj kaj pli alte alt e naskitaj festenis en la galerio, ˆcirka˘ cirka˘ uanta uanta la korton. En la korto oni sidis sur la tero, ˆce ce ˆstonoj, stono j, kiuj anstata˘ uis u is tablojn tablojn.. En la galerio, kie estis malvarmete, oni trovis tablojn, benkojn kaj seˆgo go jn, jn , eˆc malaltajn kanapojn el kusenoj, sur kiuj oni povis dormeti. En ˆciu ciu galerio estis granda tablo, ˆsarˆ sarˆ gita gita per pano, viandoj, fiˆsoj soj kaj fruktoj, kaj per bareloj da vino, biero kaj akvo. Negroj kaj negrinoj disportis la manˆgaˆ gaˆojn ojn al la gastoj, forigis forigis la malplenajn malplenajn barelojn, alportis plenajn; skribistoj, skribisto j, observante observante la tablojn, tablo jn, zorge notis ˆciun ciun pecon da pano, ˆciun ciun a jlon, ˆciun ciun pokalo pokalon n da akvo. akvo. En la mezo de l’ korto, korto, sur pli alta loko, loko, staris staris du gardistoj kun bastonoj, kiuj unuflanke kontrolis la servistojn kaj skribistojn, aliflanke kvietigis la malkonsentojn inter la malriˆcaj ca j fremdulo j. Dank’ al tia organizo ˆsteloj stelo j kaj bataloj batalo j okazis ˆci ci tie malofte; eˆc pli ofte en la galerio, ol en la korto. La mastro de la gastejo, la fama Feniciano Asarhadon, homo pli ol kvindekjara, vestita p er longa ˆcemizo cemizo kaj muslina muslina skarpo, skarpo, iradis inter la gastoj, por vidi, ˆcu cu ˆciu ciu havas, kion li bezonas. bez onas. — Manˆgu gu kaj trinku, trinku, miaj filoj! — diris diris li al grekaj grekaj marist maristoj oj — ˆcar car tia porka porkaˆo kaj biero ne ekzistas ekzistas en la tuta mondo. Mi a˘ audis, ˘ ke ventego atakis
ˆ * Capitro
XIX *
122
vin en la ˆcirka˘ cir ka˘ uaˆ uaˆo de Rufi? Vi devus fari grandajn ofero jn al la dioj, dio j, ke ili savis savis vin!. vin!. . . En Memfiso dum sia tuta vivo vivo oni povas povas ne vidi vidi ventegon ventegon,, sed sur la maro maro pli facile facile estas estas trovi trovi fulmotond fulmotondron ron ol utenon. utenon. . . Mi havas havas mielon, mielon, farunon, kaj kaj tie en la anguloj staras la dioj de ˆciuj ciuj popoloj: popolo j: En mia gastejo la homo povas esti sata kaj pia por tre malmulte da mono. Li deturnis sin kaj eniris en la galerion, inter la komercistojn. — Manˆgu. g u. kaj trinku trinku,, noblaj noblaj sinjoroj sinjoroj!! — insti instigi giss li salut salutan ante. te. — La tempoj estas bonaj. Lia ekscelen ekscelenco, co, la kronprinc kronprincoo (li vivu vivu eterne!) eterne!) vetura veturass al Pi-Bast kun granda sekvantaro, kaj el Supra Egipto venis oro por vendo, kaj pli ol unu el vi havos belan profiton en ˆci ci tiu afero. Ni havas havas perdrik p erdrikojn, ojn, juna jn anserin a nserinoo jn, fiˆsojn so jn freˆ fr eˆsajn sa jn el e l la rivero, bon bonegan egan kapreolan rosta rost aˆon. on. Kaj Ka j kian kian vinon oni sendi sendiss al mi de Kipro!. Kipro!. . . Mi fariˆ farigu gˆu Hebreo, se unu pokalo da ˆ tia nektaro ne valoras du drahmojn!. hmojn!. . . Sed al vi, vi, miaj miaj patroj kaj kaj bonfarantoj, bonfarantoj, ˆ mi donos gin gˆin por unu drahmo. Sed nur hodia˘ u por fari la komencon. ˆ — Donu pokalon por duono da drahmo, tiam ni gustumos — diris unu el la komercistoj. ˆ o! — ripetis — Por duono da drahmo! hm ripetis la mastro mastro.. — Anta˘ Anta˘ ue ue Nilo fluos al ˆ o! Eb Teboj, ebo j, ol mi donos tian dolˆcaˆ caˆon por duono da drahmo! hm Eble le nur nur por vi, sinjoro sinjoro Belez Belezis, is, kiu kiu estas la perlo perlo de Sidono. Sidono. . . Rapide, Rapide, sklav sklavoj!. oj!. . . alportu alportu al niaj bonfarantoj bonfaranto j grandan gra ndan kruˆcon con da kipra vino. Kiam li foriris, la komercisto, nomita Belezis, diris al siaj kamaradoj: ˆ ! Sed la — Sekiˆgos gos mia mano, se ˆci ci tiu vino valoras duonon duo non da drahmo! hmo diablo diablo lin prenu!. prenu!. . . Ni havos havos malpli malpli da embara embaraso so kun la polico. polico. La interp interparol arolado ado kun la gastoj gastoj de ˆciuj ciuj nacioj nacioj kaj rangoj rangoj ne malhelp malhelpis is la mastr mastron on obser observi vi la skri skribi bistoj stojn, n, kiuj kiuj notis notis la mendi menditajn tajn manˆ manˆ gaˆ gaˆojn o jn kaj ka j trinkaˆ trinkaˆojn, o jn, kaj anta˘u ˆcio cio vojaˆ voj aˆganton g anton,, kiu kiu en la galeri galerioo sidi sidiss kun kruci krucitaj taj kruroj sur kusenoj kaj dormetis ˆce ce plenmano da daktiloj kaj glaso da pura ˆ akvo. Ci tiu vojaˆganto gant o havis havi s ˆcirka˘ cir ka˘ u kvardek jarojn, densajn harojn kaj barbon de korve nigra koloro, revemajn okulojn kaj strange noblajn trajtojn, kiujn neniam, ˆsajnis, sajnis, sulkigis la kolero, a˘ au ˘ la timo. — Tio estas danˆgera gera rato!. rato!. . . — pensis la mastro, suspekte suspekte lin rigardan rigardante. te. — Li hav havas aspekton aspekton de pastro, pastro, kaj portas portas nigran nigran mantel mantelon. on. . . Li lasis lasis ˆce ce mi juvelojn kaj oron por unu talento, kaj li ne manˆ gas gas viandon, ne trinkas vinon. vinon. . . . Tio dev devas as esti esti granda granda profeto profeto,, a˘ u granda g randa — ˆstelisto!. stelisto!. . . En la korton eniris du psiloj a˘ u dresistoj de serpentoj kun sako plena de venenaj rampaˆ rampaˆoj kaj komencis komencis spektaklon. La pli juna ludis fluton, la pli maljuna maljun a volvis ˆcirka˘ cirka˘u si malgrandajn kaj grandajn serpentojn, el kiuj ˆ ˆciu ciu sufiˆcus cus por dispeli disp eli ˆciujn ciujn gasto jn el la gastejo gaste jo “Sub Sipo”. La fluto sonis pli kaj pli la dresisto tordiˆgis, gi s, ˆsa˘ sa umis, u ˘mis, tremis konvulsie kaj senˆcese cese incitis la serpent serpentojn. ojn. Fine Fine un unu u el la serpentoj serpentoj ekmordi ekmordiss lian lian manon, manon, dua la vizaˆ gon, kaj la trian, la plej malgrandan manˆ gis gis la dresisto mem. La gastoj kaj servistoj rigardis kun maltrankvilo la ludojn de l’ dresisto.
ˆ * Capitro
XIX *
123
Ili tremis, kiam li incitis la serpentojn, fermis la okulojn, kiam la serpento mordis mordis la homon. Sed kiam la psilo psilo manˆ gis la serpenton, ili kriegis de ˆgojo gis gojo kaj miro. miro. . . Nur la vojaˆganto ganto de la fronta fronta galerio galerio ne forlasi forlasiss siajn kusenojn, kusenojn, eˆ c ne bonvoli bonvoliss ekrigar ekrigardi di la ludon. ludon. Kaj kiam kiam la dresisto dresisto proksimiˆ proksimiˆ gis g is por la pago, La fremdul fremduloo ˆetis etis teren teren du utenojn, utenojn, donant donantee al li signon signon per la mano mano ne proksimiˆgi. gi. La spektaklo da˘ uris duonon da horo. Kiam la psiloj forlasis la korton, al uris la mastro alkuris Negro, kiu servis en la ˆcambroj cambroj de l’ gastoj, gasto j, kaj murmumurmuretis retis ion kun tima mieno. mieno. Po Poste, ste, oni ne scias scias de kie, kie, aperis aperis poli p olica ca dekestro dekestro kaj kondukin kondukinte te Asarhadonon Asarhadonon en flankan flankan niˆ con, con, longe parolis kun li, kaj la respektinda mastro frapis al si la bruston, tordis la manojn kaj premis sian kapon per amba˘ u manoj. Fine li piedbatis la Negron en la ventron, ordonis alporti al la dekestro rostitan anseron kaj kruˆ con con da kipra vino, kaj li mem proksimiˆgis gis al la gasto de la fronta galerio, kiu ˆsajnis sa jnis ˆciam ciam dormi, kvankam kvankam liaj okuloj estis malfermitaj. — Mi havas havas por vi malgajan nova novaˆon, nobla sinjoro — diris la mastro, sidiˆgante gante apud la vojaˆ ganto. ganto. — La dioj sendas al la homoj homo j pluvon kaj malˆgojon, gojo n, kiam tio plaˆcas cas al ili — respondis indiferente la fremdulo. — Kiam Kiam ni ˆci ci tie rigardi rigardiss la psilojn, psilojn, — da˘ urigis urigis la mastro, mastro, tiregan tiregante te sian grizan barbon — ˆstelistoj stelistoj penetris en la supran etaˆ gon gon kaj ˆstelis stelis viajn via jn paka pakaˆojn. . . tri sakojn kaj keston, keston, sendube tre multv multvaloran! aloran!.. . . — Vi devas sciigi tion al la juˆgejo. gejo. ˆ ni la ˆstelisto — Por kio al la juˆgejo? g ejo?.. . . — murm murmureti uretiss la mastro mastro.. — Ce stelis tojj havas havas sian korporacion. . . Ni venigos ilian estron, ni taksos vian propraˆ propraˆon, vi pagos al li dudek procentojn de ilia valoro, valoro, kaj ˆcio cio estos retrovita. retrovita. Mi povas povas helpi vin. — En mia lando — diris la vojaˆganto ganto — oni ne traktas kun ˆstelistoj, stelisto j, mi anka˘ u ne trakto traktos. s. Mi loˆ logas gˆas ˆce ce vi, al vi mi konfidis mian propraˆ propraˆon, on, kaj vi estas responda pri gi. gˆi. La respektinda Asarhadon komencis sin grati inter la skapoloj. ˆ — Homo el malproksima lando — diris li per malla˘uta ut a voˆco co — vi Hetoj kaj ni Fenicianoj estas fratoj, mi do sincere konsilas al vi eviti la egiptan juˆgejon, gej on, ˆcar car gi gˆi havas havas nur unu pordon: pordon: tiun tiun,, tra kiu oni eniras eniras,, sed gi gˆi ne hav havas tiun, tra kiu oni eliras. eliras. . . — La dioj dio j eˆc tra muro elkondukos la senkulpan — respondis resp ondis la fremdulo. — Senkulpan Senkulpan!. !. . . Kiu estas estas senkulp senkulpaa en la lando lando de la mallibero mallibero?? — murmureti muretiss la mastro. mastro. — Jen rigardu rigardu — tie la dekest dekestro ro manˆ gas gas mian anseron, kiun mi mem volonte manˆgus. gus. Kaj ˆcu cu vi scias, kial mi donis al li ˆci ci tiun ˆ la policisto venis por franda frand aˆon; forpreninte forpr eninte gin gˆin de mia propra bu buˆˆso?. so?. . . Car deman demandi di pri vi. vi. . .
ˆ * Capitro
XIX *
124
Dirinte ˆci ci tion, la Feniciano strabe ekrigardis la fremdulon, kiu eˆc dum unu momento ne perdis sian trankvilon. — Li demandas min — da˘ urigis la mastro — la policisto demandas min: urigis “Kiu estas ˆci ci tiu nigrulo, nigrulo, kiu sidas du horojn ˆce ce plenmano plenmano da daktiloj?. daktiloj?. . . ” Mi respondas: “Tre respektinda homo, sinjoro Phut.” ˆ “Dee kie li esta “D estas? s?.. . . ” “E “Ell la lando lando de Hetoj, el la urbo Harran; li havas tie belan domon trietaˆ gan gan kaj kampon.” “Por kio li venis ˆci ci tien?” “Li venis, mi diras, por repreni de pastro kvin talentojn, kiujn pruntedonis lia patro.” Kaj ˆcu cu vi scias, nobla sinjoro — da˘ daurigis u˘rigis la mastro — kion rediris al mi la policis policisto?. to?. . . Jenajn vortojn: vortojn: “Asarha “Asarhadon don,, mi scias, scias, ke vi estas fidela servist servistoo de lia sankteco, la faraono, ke vi havas bonan manˆ gaˆ gaˆon kaj nefals n efalsita itajn jn vino vi nojn, jn, kaj tial mi diras diras al vi — gardu vin!. vin!. . . Gardu Gardu vin kont kontra˘ ra˘ u eksterlanduloj, kiuj ˆ tiu Phut koniˆ gas gas kun neniu, evitas e vitas vinon kaj ˆciujn ciujn plezuro plez urojn jn kaj silentas. Ci el Harran eble estas asiria spiono.” La koro ˆcesis cesis bati en mi, kiam mi a˘ udis u dis tion — da˘urigis urigis la la mastro. mastro. — Sed vin nenio interesas!. interesas!. . . — indignis li, vidante, vidante, ke eˆc la terura suspekto pri ˆ spionado ne influis la trankvilon de l’ Heto. — Asarhadon — diris la gasto post momento — mi konfidis al vi min kaj mian propraˆ propraˆon. Zorgu do pri tio, ke oni redonu redonu al mi la sakojn kaj keston, keston, ˆcar car se ne, mi plendos kontra˘ u vi al la sama policisto, kiu manˆgis gis la anseron, destinitan por vi. — Permes Permesu u do, ke mi pagu al la ˆstelist stelistoj oj nu nurr dek kvin kvin procent procentojn ojn — ekkriis la mastro. — Vi ne havas rajton pagi. ˆ — Donu al ili almena˘u tridek drahmojn. — Ne, eˆc unu utenon uteno n ne. ˆ — Donu al la malfeliˆculoj culoj almena˘ u dek drahmojn... — Iru en paco, Asarhadon, kaj petu la diojn, ke ili redonu al vi la saˆgon gon — respondis la vojaˆganto ganto ˆciam ciam same indiferente. indife rente. La mastro salte leviˆgis gis de la kusenoj, spiregante de l’ kolero. “Jen “Jen viper vipero! o! — pensi pensiss li li.. — Li veni veniss ne nur nur pro pro la ˆsuld s uldo. o. . . Li faros faros ˆci ci tie anka˘ ankau˘ ian ian aferon aferon.. . . Mia Mia koro diras diras al mi, mi, ke li estas estas riˆ riˆca c a kome komercrcisto, eble eˆc restoraciisto, r estoraciisto, kiu kun pastroj pastro j kaj juˆ gisto gisto j malfermo ma lfermoss ˆci ci tie apud mia flanko duan gastejon. . . La fajro fa jro ˆciela ciela anta˘ ue bruligu bruligu vin! vin! La lepro vin vin manˆgu!. gu!. . . Avarul Avarulo, o, trompis trompisto, to, ˆstelist stelisto, o, de kiu honesta honesta homo nenion nenion povas povas profiti!” La nobla Asarhadon ne trankviligis ankora˘ u sian koleron, kiam sur la strato eksonis fluto kaj malgranda tamburo, kaj post momento enkuris kvar preska˘ u nu nudaj daj dan danci cist stin inoj. oj. La porti portistoj stoj kaj mari maristoj stoj saluti salutiss ilin ilin per krioj krioj de l’ ˆgojo, gojo, eˆc la seriozaj komercistoj komercistoj en la galerio komencis komencis scivole scivole rigardi kaj fari rimarkojn pri ilia beleco. La dancistinoj salutis la ˆceestantojn ceestantojn per movo movo de l’ manoj manoj kaj per rideto. rideto. Un Unu u el ili komenc komencis is ludi duoblan duoblan fluton, fluton,
ˆ * Capitro
XIX *
125
la alia akompanis ˆsin sin per tamburo, kaj du pli junaj juna j dancis ˆcirka˘ cirka˘ u la korto tiamaniere, ke estis preska˘ u neniu gasto ne tuˆ tuˆsita sita per p er iliaj muslinaj muslinaj tukoj. La trinkantoj komencis kanti, krii kaj inviti al si la dancistinojn, kaj inter la popo po polaˆ laˆco co naskiˆ nas kiˆgis gis malkonsento, kiun la gardistoj facile trankviligis, levinte supren supren siajn bastonojn. bastonojn. Sole Sole iu Libiano Libiano,, inciti incitita ta per la vido de la bastono, bastono, eltiris tranˆcilon; cilon; sed du Negro j kaptis lin je la mano j, forprenis de li kelke da kupraj ringoj, kiel pagon por la manˆgo, go, kaj elˆetis etis lin sur la straton. Dume unu dancistino restis kun la maristoj, du iris al komercistoj, kiuj donis al ili vinon kaj kukojn, kuko jn, kaj la plej p lej maljuna ma ljuna iris ˆcirka˘ cirka˘ u la tabloj kaj kolektis monon: — Por la templo de la dia Izido!. . . — kriis ˆsi. si. — Faru Faru oferojn, piaj pia j fremduloj, duloj , por po r la templo te mplo de Izido, de l’ diino, kiu protektas ˆciujn ciujn estaˆojn. o jn. . . Ju pli multe multe vi donos, des pli multe da feliˆ feliˆco co kaj benoj vi ricevos. ricevos. . . Por la templo de la patri patrino no Izido! Izido!.. . . Oni ˆetis al ˆsi sur la tamburon volva volvaˆojn de kupra fadeno, iafoje orajn ora jn grajno gra jnojn. jn. Iu komercisto demandis, ˆcu cu oni povas ˆsin sin viziti? kaj ˆsi si kun rideto klinis la kapon. Kiam ˆsi si eniris en la frontan galerion, galerion , Phut, enigis la manon en sian ledan sakon kaj eltiris oran ringon, dirante: — Istar estas diino granda kaj bona, akceptu ˆci ci tion por ˆsia templo. La pastrino penetre lin rigardis kaj murmuretis: — Anael, Anael, Sahie Sahiel. l. . . — Amabiel, Abalidot — respondis per la sama tono la vojaˆganto. ganto. — Mi vidas, ke vi amas la patrinon Izidon — diris la pastrino la˘ ute. ute. — Vi devas devas esti riˆca ca kaj estas malavara, malavara, vi do meritas, ke oni anta˘ udiru al vi la sorton. ˆ sidiˆgis Si gis apud li, manˆgis gis kelke da daktiloj kaj diris, rigardante lian manon: — Vi venas venas el malproksima malproksima lando de Bretor kaj Hagit. . . Vi havis feliˆcan can vojaˆ gon. gon. . . De kelke da tago j vin spionas Fenicia Fenicianoj noj — aldonis ˆsi si malla˘ ute... u te... Venu al mi post la subiˆgo go de l’ suno en la domon sub la “Verda Stelo” — murmur mur muret etis is ˆsi. si . Sed gardu vin de l’ ˆstelistoj, stelistoj, kiuj avide avide rigardas vian havon havon — finis ˆsi, si, vidante, ke Asarhadon a˘ uskultas. uskultas. — Neniu ˆstelisto stelisto estas en mia domo!. . . — eksplodis la Feniciano. Feniciano. — Eble nur tiuj, kiuj venas de la strato. — Ne koleru, maljunulo maljunulo — diris moke la pastrino — ˆcar car tuj aperas ap eras ruˆ ga ga strio sur via kolo, kaj tio anta˘ udiras udiras fruan morton. A˘udinte udinte tion, Asarhadon kraˆ kr aˆcis cis tri fojojn fo jojn kaj malla˘ mallaute ˘ diris preˆgon gon kontra˘ u malbonaj anta˘ u diroj. udir oj. Kiam Kiam li foriri foririss malp malprok roksi sime me en la galeri galerion on,, la ˆ donis al li rozon el sia bukedo, pastrino komencis koketi la Harrananon. Si por la adia˘ uo ˆcirka ir ka˘ u˘prenis lin kaj iris al la aliaj tabloj. uprenis La vojaˆganto ganto faris signon al la mastro.
ˆ * Capitro
XIX *
126
— Mi volas — diris li — ke ˆci ci tiu virino estu ˆce ce mi. Ordonu konduki ˆsin en mian mia n ˆcambron camb ron.. Asarhadon ekrigardis liajn okulojn, brubatis la manojn kaj eksplodis de rido. — Tifono Tifono ekposedis vin, vin, Harranano!. Harranano!. . . — ekkriis ekkriis li. — Se io simila simila okazus okazus ˆ en mia domo al egipta pastrino, oni elpelus min el la urbo. Ci tie oni povas akcepti nur fremdulinojn. ˆ ˆsi — En tia okazo mi iros al ˆsi — respondis Phut. — Car si estas est as saˆga ga kaj pia virino kaj ˆsi si konsilos konsilos al mi en multaj multaj okazoj. okazoj. Post la subiro de l’ suno vi donos al mi gvidiston, por ke mi ne perdu la vojon. ˆ — Ciuj malbonaj spiritoj eniris en vian animon — respondis la mastro. ˆ ˆ vi scias, ke ˆci — Cu ci tiu koniˆgo go kostos al vi ducent drahmojn, eble tricent, ne kalkul kalkulant antee tion, tion, kion kion vi devas devas doni al la servisti servistinoj noj kaj templo. templo. Por tia ˆ sumo — fine por kvincent drahmoj, vi pov p ovas as koniˆ gi kun virino juna kaj virta, gi mia filino, kiu havas jam dek kvar jarojn kaj kiel prudenta knabino kolektas al si doton. Ne vagu do nokte en fremda urbo, ˆcar car vi falos en la manojn de ˆ vi la polico a˘ u ˆstelistoj, stelistoj, sed profitu tion, kion la dioj donas al vi hejme. Cu volas?.... — Kaj ˆcu cu via filino veturos kun mi Harranon — demandis demandis Phut. La mastro mire lin rigardis. Subite li ekbatis sian frunton, kvaza˘ u diveninte sekreton, kaj kaptinte la vojaˆ ganton ganton je la mano, tiris lin en niˆcon. con. — Mi jam jam scia sciass ˆcion! c ion! — murm murmure ureti tiss li ekscit ekscitit ita. a. — Vi komerc komercas as la virinojn. virinojn. . . Sed memoru, memoru, ke pro forpreno forpreno de un unu u Egiptanino Egiptanino vi perdos vian havon havon kaj iros en la minejojn. Ekster. . . se ni faros la aferon kune, ˆcar car ˆci ci tie mi konas ˆcie cie la vojojn. . . — En tiu okazo okazo vi montros montros al mi la vojon vo jon al la domo de ˆci ci tiu pastrino — respon respondi diss Ph Phut. ut. — Memoru, Memoru, ke post la subir subiroo de l’ suno suno mi bezonas bezonas gvidiston, kaj morga˘ u miajn sakojn sakojn kaj kestojn, kestojn, ˆcar car alie alie mi plendos plendos al la juˆgejo. gejo. Dirinte ˆci ci tion, ti on, Phut forlasis fo rlasis la restora re storacion cion kaj iris i ris supren s upren en sian s ian ˆcambron. cambro n. Rabia de kolero Asarhadon proksimiˆgis gis al la l a tableto, tabl eto, ˆce ce kiu trinkis trink is fenicia fen iciajj komercistoj kaj vokis flanken unu el ili, Kuson. — Bonajn gastojn vi donas al mi por gardi!...— diris la mastro, ne ˆ tiu Phut preska˘ povante povante haltigi la tremon de l’ voˆ co. co. — Ci u nenion manˆ gas, gas, ordonas ordon as al mi reaˆceti ceti de la ˆstelisto steli stojj la pakaˆ pakaˆojn, o jn, kiujn oni ˆstelis steli s de li, kaj nun kvaza˘ u por moki mian domon li preprariˆ gas por viziti egiptan dancistinon, gas anstata˘ u fari donacojn al miaj virinoj. — Kio miriga? miriga? — respondis respondis Kus ridante. ridante. — Fenic Feniciani ianinojn nojn li hav havas en Sidono, kaj ˆci ci tie li preferas egiptajn knabinojn. knabinojn. Malsaˆ ga estas tiu, kiu en Kipro ne gastumas kipran vinon, sed trinkas tiran bieron. — Kaj mi, mi diras al vi, ke li estas danˆgera g era homo. homo. . . — inte interro rromp mpis is la mastro — li ˆsajnigas saj nigas simplan homon, kvankam kvankam li havas mienon de pastro. pa stro.
ˆ * Capitro
XIX *
127
— Vi Asarhadon havas havas aspekton a spekton de ˆcefepiskopo, cefepiskopo, ka j estas est as nur drinkejestro! La benko ne ˆcesas cesas esti benko, kvankam kvankam gi gˆi havas sur si leonan felon. — Sed por kio li vizitas vizitas pastrinojn? pastrinojn?.. . . Mi ˆurus, urus, ke tio estas estas ruzo, ruzo, kaj ˆ ke la heta malˆ gentilulo gentilulo anstata˘ u al festeno kun virinoj iros al kunveno de konspirantoj. — La kolero kaj avideco nebuligis vian saˆgon gon — respondis serioze Kus. — Vi estas kiel homo, kiu, serˆcante cante kukurbon sur figarbo, ne vidas la figon. Por ˆciu ciu komercisto komercisto estas klare, ke Phut dezirante repreni kvin talentojn de pastro, devas akiri favoron de ˆciuj, ciuj, kiuj moviˆ gas ga s ˆcirka ci rka˘ u˘ la sank sanktej tejoj. oj. Sed vi komprenas nenion. ˆ la koro diras al mi, ke tio estas asiria sendito, embuskanta kontra˘ — Car u lia sankteco. Kus rigardis la mastron kun malestimo. — Do spionu lin, observu ˆciun ciun lian paˆson. son. Kaj se vi malkovros ion, eble ia parto de lia havo transiros al vi. ˆ tiu rato iru — Oh, nun vi diras saˆgan gan vorton! — ekkriis la mastro. — Ci al la pastrinoj, pastrinoj, kaj de ili en lokon lokon de mi nekonata nekonatan. n. Sed mi sendos post li miajn pupilojn, de kiuj nenio sin kaˆ kaˆsos! sos!
LA FARAONO
128
ˆ Capitro XX ˆ ˆ Cirka˘ u la na˘ ua horo vespere Phut forlasis la gastejon “Sub Sipo” ua akompanata de Negro portant p ortantaa torˆ con. con. Duonon da horo anta˘ ue Asarhadon sendis en la straton de l’ Tomboj konfidindan konfidindan homon, ordonante ordonante al li atente atente observi: observi: ˆcu cu la Harranano ne forlasos sekrete la domon “Sub Verda Stelo” kaj se li faros tion, kien li iros? Alia Alia sendi sendito to de Asar Asarhad hadon on iris iris post post Ph Phut ut en difini difinita ta dista distanco nco:: sur sur la mallarˆgaj gaj stratoj li kaˆ kaˆsis sis sin post la domoj, domo j, sur la larˆ gaj ga j li ˆsajnigis sa jnigis ebriecon. ebrie con. La stratoj jam estis malplenaj, la portistoj kaj vendistoj jam dormis. Lumo estis nur en la loˆ gejoj gejoj de l’ metiistoj, a˘ u ˆce ce riˆcaj ca j homoj, homo j, kiuj festenis feste nis sur plataj tegmentoj. En diversaj domoj de la urbo sonis harpoj kaj flutoj, kantoj, ridoj, frapado de marteloj, grincado de segiloj, iafoje krioj de ebriuloj a˘u vokoj pri helpo. La stratoj, tra kiuj iris Phut kaj la Negro, estis plejparte mallarˆgaj, gaj, kurbaj, plenaj de kavoj. avoj. Ju pli proksime proksime ili estis estis de la celo de l’ vojaˆgo, go, des pli malaltaj estis la domoj, des pli multenombraj la ˆgardenoj, gardenoj, a˘ u pli ˆguste guste la palmujoj kaj figarboj kaj la mizeraj akacioj, kiuj etendis siajn kapojn trans la murojn, kvaza˘ u intencante forkuri. Sur la strato strat o de l’ Tombo Tombojj la aspekto subite ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgis. gis. Anstata˘ u domoj — vastaj gardenoj, gˆardenoj, kaj en ili — elegantaj palacoj. Anta˘ u unu el la pordegoj la Negro haltis ka j estingis la torˆcon. con. ˆ — Ci tie estas la “Verda Stelo” — diris li kaj salutinte Phuton reiris hejmen. La Harrana Harranano no frapis frapis la pordon pordon.. Po Post st moment momentoo aperis aperis la pordi pordisto sto.. Li atente rigardis la veninton kaj diris: — Anael, Anael, Sahie Sahiel. l. . . — Amabiel, Abalidot — respondis la Harranano. — Saluton al vi — diris la pordisto kaj rapide malfermis la pordegon. Farinte arinte kelkd kelkdek ekon on da paˆ paˆsoj soj inter inter la arboj, Ph Phut ut venis venis en vesti vestiblo blon n de malgranda palaco, kie akceptis lin la pastrino, kiun ni jam konas. En mallumo staris homo h omo tiel simila al Phut, ke la veninto ne povis kaˆsi si la miron. — Li anstata˘ u os vin en la okuloj de tiuj, kiuj spionas vin — diris la uos pastrino kun rideto.
ˆ * Capitro
XX *
129
La homo, alivestita kiel la Harranano, metis sur sian kapon kronon de rozoj kaj akompanata de la pastrino iris sur la unuan etaˆ gon, gon, kie balda˘ u eksonis fluto kaj frapado de l’ pokaloj. Phuton du pastroj de malalta rango kondukis en vaporbanejon en la gardeno. gˆardeno. Tie, baninte lin kaj kombinte liajn harojn, ili surmetis al li blankajn vestojn. El la banejo ˆciuj ciuj tri iris inter la arboj: pasinte pasinte kelke kelke da gardenoj, gˆardenoj, ili fine troviˆ gis gis sur malplena placo. — Tie — diris al Phut unu el la pastroj — estas la antikvaj tomboj, tie la urbo, kaj ˆci ci tie la templo. Iru kien vi volas, montru la saˆ go go al vi la vojon, kaj la sanktaj vortoj defendu vin de la danˆgeroj. geroj. La du pastroj revenis en la gardenon gˆardenon,, kaj Ph Phut ut restis sola. sola. La senluna senluna nokto estis est is sufiˆce ce luma. Malproksime, vualita de nebulo, briletis Nilo, supre brilis la sep steloj de la Granda Ursino. Ursino. Super la kapo de l’ vojaˆganto ganto brulis Oriono, kaj super la nigraj pilonoj Siriuso. ˆ ni la steloj lumas pli forte — pensis Phut. — Ce Li komencis murmureti preˆgon gon en nekonata lingvo kaj sin direktis al la templo. Kiam Kiam li foriris foriris kelkd kelkdek ekon on da paˆ paˆsoj, soj, el gardeno gˆardeno elrigardis iu homo kaj spionis la vojaˆgant g anton on.. Sed Sed presk preska˘ u en la sama momento falis tiel densa nebul nebulo, o, ke sur la placo placo,, ekste eksterr la tegme tegment ntoj oj de l’ templ templo, o, oni oni povis povis vidi vidi nenion. Post iom da tempo temp o la Harranano renkontis muron. Li ekrigardis la ˆcielon cielon ˆ kaj komencis iri al la okcidento. Ciumomente traflugis super li noktaj birdoj kaj grandaj vespertoj. La nebulo fariˆgis gis tiel densa, ke li devis palpi la muron, por ne perdi gin. ˆg in. La migr migrad adoo da˘ uris uris jam sufiˆ ce ce longe, kiam subite Phut troviˆ gis gis anta˘ u malalta pordeto, kun multenom multenombraj braj bronzaj bronza j najloj. najlo j. Li kalkuli kalkuliss ilin de la dekstra flanko, komencante de la supro, unujn li forte premis, aliajn turnis. Kiam tiamaniere li tuˆ tuˆsis sis la lastan najlon na jlon malsupran, la pordo malla˘ ute malfermiˆgis. gis. Phut iris anta˘ uen uen kelke kelke da paˆsoj soj kaj troviˆ gis gis en malvasta mal vasta niˆco, co, kie regis plena mallumo. Li komencis esplori singarde la plankon per la piedo, ˆgis gis fine li renkontis kvaza˘ u randon de puto, puto, el kiu blovis blovis malvarmo malvarmo.. Li sidiˆ sidigis gˆis tie kaj sentime deglitis en la profundegaˆ profundegaˆon, kvankam kvankam li estis unuafoje en ˆci ci tiu loko kaj en ˆci ci tiu ti u land la ndo. o. Sed la puto puto ne esti estiss profu profunda nda.. Ph Phut ut metis metis la piedojn piedojn sur la dekli dekliv van plankon kaj tra la larˆga ga koridoro komencis iri malsupren, kun tia certeco, kvaza˘ u li konus de longe la vojon. En la fino de la koridoro estis pordo. La veninto trovis palpe frapilon kaj ekfrapis trifo je. Responde eksonis voˆco, co, venanta oni ne n e scias de kie. — Vi, kiu en nokta nokta horo rompas la trankvi trankvilon lon de la sankta sankta loko, loko, ˆcu cu vi havas la rajton ra jton eniri ˆci ci tien?
ˆ * Capitro
XX *
130
— Mi estis maljus maljusta ta nek por viro, nek por virino, virino, nek por infano. infano. . . Miajn manojn ne ne makulis makulis sango sango.. . . Mi ne manˆ manˆ gis gis malpurajn nutraˆ nutraˆojn. . . Mi ne prenis fremdan fre mdan propra pr opraˆˆon. on. . . Mi ne mensogis kaj mi ne malkaˆ malkaˆsis sis la grandan misteron. teron. . . — trankvile trankvile respondi respondiss la Harranan Harranano. o. ˆ vi estas tiu, kiun oni atendas, a˘u tiu, kiun vi ˆsajnigas? — Cu sa jnigas? — demandis la voˆco co post pos t momento. momento . — Mi estas tiu, kiu devis veni de la fratoj de Oriento: sed la dua nomo estas anka˘ u mia nomo, kaj en la norda urbo mi posedas teron kaj domon, kiel mi diris al la fremduloj — respondis la Harranano. La pordo malfermiˆ gis, kaj Phut eniris en vastan kelon, kiun lumigis malgis, granda lampo, brulanta sur tablo, anta˘ u purpura purpura kurteno. kurteno. Sur la kurteno kurteno estis brodita per oro flugila globo kun du serpentoj. En angulo staris egipta pastro en blanka vesto. — Vi, kiu eniris ˆci ci tien — diris la pastro, montrante montrante Phuton — ˆcu cu vi scias, kion rakontas r akontas ˆci ci tiu t iu signo sign o sur la kurteno? ku rteno? — La globo — respondis la veninto — estas bildo de la mondo, kiun ni loˆgas, gas, kaj la flugiloj montras, ke tiu mondo flugas en la spaco, kiel aglo. — Kaj la serpen serpentoj? toj?.. . . — demand demandis is la pastro. pastro. — Du serpentoj rememorigas al la saˆgulo, gulo, ke tiu, kiu perfidus la grandan misteron, mortus dufoje — korpe kaj anime. ˆ — Se vere vi estas Beroes (la pastro klinis la kapon) la granda haldea profeto (li ree klinis la kapon), por kiu ne ekzistas misteroj sur la tero kaj sur la ˆcielo, cielo, bonvolu bonvolu diri al via servisto: kiu stelo estas plej stranga? — Stranga estas Hor-set5 , kiu ˆcirka˘ cir ka˘ uiras uiras la ˆcielon cielon dum dek du jaroj, ˆcar ˆcirka˘ kau˘ gi gˆi rondiras rondiras kvar kvar pli malgrand malgrandaj aj steloj. steloj. Sed la plej stranga stranga estas 6 ˆ Horka , kiu ki u ˆcirka ir ka˘ uiras u ˘iras la ˆcielon cielon dum tridek jaroj. jaro j. Gi havas ne nur stelojn gin gˆin obeantajn, sed anka˘ u grandegan ringon, kiu iafoje malaperas. ˆ ea. Poste A˘udinte udinte tion, la egipta pastro falis teren anta˘ u la haldea. hald Poste li donis donis al li purpuran skarpon kaj vualon el muslino kaj montris al li, kie estas la incensoj kaj profunde sin klinante, forlasis la kavernon. Beroes restis sola. Li metis la skarpon skarpon sur la dekstran ˆsultron, sultron, kovris kovris la vizaˆgon gon per p er la vualo kaj preninte oran kuleron, li ˆsutis en gin gˆin incenson, kiun li ekbruligis ˆce ce la lampo anta˘ u la kurteno. kurteno. Murmuran Murmurante te li turnis turnis sin trifoje trifoje ˆcirka˘ kaue, u ˘e, ka j la bonodorfumo bono dorfumo formis ˆcirka˘ cirka˘ u li kvaza˘ u trioblan ringon. ˆ Dume en la malplena kaverno ekregis stranga malkvieto. Sajnis, ke la plafono leviˆgas gas kaj ke disiˆgas g as la muroj. uroj. La purpura purpura kurten kurtenoo sur sur la altaro altaro ˆsan sa nceli ce liˆ gis, gˆis, kvaza˘ u movata per kaˆ kaˆsitaj sitaj manoj. mano j. La aero ae ro komencis ondi, kvaza˘ u skuata de traflugantaj nevideblaj birdoj. ˆ La Haldeano disigis la veston sur la brusto kaj eltiris oran medalon, kovr5 6
La planedo Jupitero. La planedo Saturno.
ˆ * Capitro
XX *
131
itan de misteraj signoj. La kaverno ektremis, la sankta kurteno forte skuiˆ gis gis kaj en diversaj punktoj aperis flametoj. Tiam la mago levis la manojn supren kaj komencis paroli: — Patro ˆciela, ciela, bona kaj kompatema, kompatema, purigu mian animon. . . Sendu sur la neindan serviston se rviston Via jn beno b enojn jn kaj etendu Vian ˆciopovan ciopovan brakon kontra˘ u la ribelaj ribelaj spirit spiritoj, oj, por ke mi povu povu montri montri Vian potencon. potencon. . . Jen estas la signo, kiun mi tuˆsas sas en Via ˆceesto. ceesto. . . Jen estas mi — mi apogita sur la Dia potenco, mi anta˘ uvidanta uvidanta kaj kaj sentima. . . Jen mi potenca alvok alvokas as Vin. Vin. . . Venu enu ˆci ci tien, obeemaj, en la nomo de Aye, Saraye Saraye,, Aye, Aye, Saraye. Saraye. . . . En la sama momento de diversaj flankoj eksonis kvaza˘ u malproksimaj trumpetoj. Apud la lampo preterflugis birdo, poste flavruˆ ga ga vesto, fine kronita koko, kiu haltis sur la tablo anta˘u la kurteno. ˆ La Haldeano da˘ urigis: urigis: ˆ Rabur, — En la nomo nomo de ˆciopo c iopov va kaj eterna eterna Dio. Dio. . . Amoru Amorul, l, Tane aneha, Rabur, Latisten.... La malproksimaj trumpetoj eksonis duan fojon. — En la nomo de la vera kaj eterne vivanta Eloy, Arhima, Rabur, mi petegas petegas vin kaj alvokas. alvokas. . . Per la nomo nomo de la stelo, kiu estas estas la suno, per p er ˆci ci tiu gia gˆia signo, signo, per la glora kaj kaj terura terura nomo de la vivan vivanta ta Dio. . . Ree ekludis ekludis la trumpetoj kaj subite eksile eksilent ntis. is. An Anta˘ ta˘ u la altaro aperis kronita fantomo, sidanta sur leono, kun spektro en la mano. — Beroes! Beroes! Beroes!. Beroes!. . . — ekkrii ekkriiss la fantomo fantomo per sufoki sufokita ta voˆco co — por kio vi elvokas min? — Mi volas, volas, ke miaj fratoj en ˆci ci tiu templo akceptu min per p er sincera koro kaj klinu klinu la orelojn al la vortoj, kiujn mi alportas al ili de la frato j de Babilono ˆ — respondis la Haldeano. — Tiel estu — diris la fantomo kaj malaperis. ˆ La Haldeano restis senmova, kvaza˘ u statuo, statuo , kun la kapo ˆetita posten, p osten, kun la manoj etenditaj supren. Li staris tiel pli ol duonon da horo, en sintenado tute neebla por ordinara homo. Dume foriˆgis g is peco de la muro de l’ kaverno; kaj eniris tri egiptaj pasˆ troj. Vidant Vidantee la Haldeanon, Haldea non, kiu ˆsajnis sa jnis kuˆsi si en la aero, aero , kvaza˘ u subtenata de nevideb nevidebla la apogilo, apogilo, la pastroj mire mire ekrigar ekrigardis dis unu la alian. alian. La plej maljun maljunaa diris: — Iam estis tiaj inter ni, sed nun neniu scias ˆci ci tion. Ili iris iri s ˆcirka˘ cir ka˘u li de ˆciuj ciuj flankoj, flankoj, tuˆ tuˆsis sis liajn rigidajn membrojn membrojn kaj kun maltrankvilo rigardis lian vizaˆgon, gon, flavan kaj sensangan, kadavran. ˆ li mortis — Cu mortis?. ?. . . — demandi demandiss la plej juna. juna. ˆ Post ˆci ci tiuj vortoj, la korpo de la Haldeano, kurbita posten, ree stariˆ gis gis vertikale, kaj malleviˆgis g is la etendi etenditaj taj manoj. manoj. Li ekˆ gemis, gemis, frotis la okulojn, kvaza˘ u homo vekita, ekrigardis la venintojn kaj post momento diris:
ˆ * Capitro
XX *
132
— Vi — li turnis sin al la plej aˆga ga — vi estas Mefres, la ˆcefepiskopo cefepiskopo de la templo templo de Ptah en Memfiso. Memfiso. . . Vi estas Herhor, Herhor, la ˆcefepis cefepisko kopo po de Amon Amon en Teboj, la plej potenca homo en la regno, post la reˆgo. g o. . . Vi — li montr montris is la plej junan — vi estas Pentuer, la dua profeto en la templo de Amon kaj la konsilan konsilanto to de Herhor. — Kaj Ka j vi sendube send ube estas e stas Beroes, Bero es, la granda pastro pastr o kaj saˆgulo gulo babilona, kies venon oni anoncis al ni anta˘ u unu jaro — respondis Mefres. ˆ — Vi diris la veron — reparolis la Haldeano. Li ˆcirka ci rka˘ u˘prenis ilin unu post la alia, kaj ili klinis anta˘u li la kapojn. uprenis — Mi alportas al vi grandajn vortojn de nia komuna patrujo, kiu estas la saˆgo g o — da˘ urigis Beroes. Bonvolu a˘ urigis uskulti ilin kaj agu, kiel konvenas. La˘u uskulti signo de Herhor, Pentuer iris en la fundon de la kaverno kaj alportis tri seˆ gojn gojn por la pli aˆgaj gaj kaj malaltan tabureton por si mem. Li sidiˆgis gis proksime de la lampo kaj eltiris el sub la vesto malgrandan stilon kaj malgrandan tabuleton, kovritan per vakso. Kiam ˆciuj ciuj tri okupis la seˆgojn, gojn, Beroes komencis: — Al vi, Mefres, parolas la plej alta kolegio de l’ pastroj en Babilono: La sankta sankta pastrar pastraroo en Egipto Egipto falas. falas. Multaj Multaj el ili amasiga amasigass monon monon kaj virinojn virinojn kaj pasigas la vivon en guoj. gˆ uoj. La saˆ sago gˆo estas estas malˆ malˆsatata. satata. Vi estras estras nek la mondon nevideblan, nevideblan, nek eˆc la proprajn animojn. Kelkaj Kelkaj perdis la superan kredon, kredon, kaj por p or viaj pup pupiloj iloj kovrita kovrita estas estas la estont estonteco. eco. Kaj plej plej malbone estas, ke multaj pastroj ekiris la vojon de l’ mensogo kaj per lertaj artifikoj trompas la simplulojn. Jen kion diras la plej alta kolegio: Se vi volas reveni sur la bonan vojon, Beroes restos kun vi kelke da jaroj kaj per la fajrero, alportita de la granda altaro de Babilono ekflamigos la veran lumon sur la bordoj de Nilo. ˆ estas, kiel vi diras — respondis malgaje Mefres. — Restu do kun — Cio ni kelke da jaroj, por ke la junularo rememoru vian saˆgon. gon. — Kaj nun al vi, Herhor, Herhor, la vortoj vortoj de la plej alta koleg kolegio. io. . . . Herhor Herhor klinis klinis la kapon. — Pro la malˆ malˆsato sato de la grandaj grandaj misteroj misteroj viaj pastroj pastroj ne rimarki rimarkis, s, ke venas venas malbonaj malbonaj jaroj por Egipto. Egipto. Minacas Minacas vin internaj internaj katastr katastrofoj, ofoj, kiujn kiujn povas forigi nur la virto kaj saˆ go. Sed plej malbone estas, ke se dum la dek go. sekvontaj jaroj vi komencos militon kontra˘ u Asirio, ˆgiaj giaj armeoj frakasos la viajn, venos al a l Nilo kaj ka j detruos ˆcion, cion, kio ekzistas ˆci tie de jarcentoj. Tiel malfavoraj steloj, kiaj pendas hodia˘ u super Egipto, kolektiˆgis gis unuan fojon dum la XIV-a XIV-a dinasti dinastio, o, kiam kiam vian vian landon landon inv invadis kaj rabis rabis Hiksoj. Hiksoj. Trian fojon tio okazos post kvincent a˘ u sescent jaroj de la flanko de Asirio ˆ ldeo kaj de la popolo Paras, kiu loˆgas gas oriente de Hald Ha eo.. . . La pastroj a˘ uskultis teruritaj. Herhor estis pala, Pentuer ellasis la tabuluskultis eton el la mano. Mefres prenis de l’ brusto amuleton kaj komencis preˆgi gi per sekaj lipoj.
ˆ * Capitro
XX *
133
ˆ — Gardu vin kontra˘ u Asirio — da˘urigis urigis la Haldeano Haldea no — ˆcar car hod hodia˘ ia˘ u estas gia ˆgia horo. Kruela popolo!. . . Ili malˆ malˆsatas satas la laboron kaj vivas vivas per la milito. milito. Ili palisumas la venkitojn a˘ u deˆsiras siras de ili vivantaj v ivantaj la ha˘ h a˘ uton, uton, detruas la urbojn, ˆ sklavigas kaj forkondukas la popolon. Casi sovaˆgajn gajn bestojn estas por ili ripozo; arkpafi militkaptitojn a˘ u elˆsiri siri al ili la okulo jn estas por ili plezuro. Ili ruiniga ruinigass la templojn, templojn, kaj kaj la diajn vazojn vazojn ili uzas por siaj festenoj. festenoj. La pastrojn kaj saˆgulojn gulojn ili faras siaj arlekenoj. La ha˘ utoj de vivantaj homoj estas utoj ornamo de iliaj domoj kaj la sangantaj kapoj de malamikoj estas ornamo de iliaj tabloj. Kiam Beroes eksilentis, la respektinda Mefres diris: — Granda profeto, vi ˆetis timon sur nian animon kaj ne montras savon. Tio povas esti kaj certe estas tiel, se vi diras, ke la sorto dum iom da tempo estos malfavora por ni; sed kiel tion eviti? Estas en Nilo danˆgeraj geraj lokoj, kie neniu ˆsipo sipo povas povas sin savi; savi; kaj tial la saˆ go de la remistoj evitas la minacajn go akvoturnojn. akvoturnojn. Samaj estas la malfeliˆ malfeliˆcoj coj de l’ popoloj. p opoloj. La popolo estas ˆsipo sipo kaj la tempo estas estas riv rivero, ero, kiun kiun de tempo tempo al tempo ondiga ondigass vente entego. go. Kaj se eta fiˆsista sista konko konko scias eviti katastrofon, atastrofon, kial en analogiaj analogiaj cirkonstancoj cirkonstancoj milionoj da homoj ne povus eviti la pereon? — Saˆgaj gaj estas viaj vortoj — diris Beroes — sed nur parte mi scios respondi ilin. ˆ do vi ne scias ˆcion, — Cu cion, kio okazos? — demandis Herhor. — Ne demandu demandu pri tio, tio, kion kion mi scia scias, s, sed kion kion mi ne povas povas diri. diri. Plej Plej grava afero por vi estas konservi dekjaran pacon kun Asirio, kaj tio estas en la limoj de via povo. Asirio Asirio ankora˘ ankora˘ u vin timas, ne scias pri la malfavora sorto, kiu minacas vin kaj volas komenci militon kontra˘u la popoloj de Nordo kaj Oriento, kiuj loˆgas gas proksime de la maro. Hodia˘u do vi povus fari fari aliancon aliancon kun kun ili. . . — Je kiaj kondiˆ coj co j — interrompis Herhor. — Je bonegaj. Asirio cedos al vi la teron de Izraelo gis gˆis la urbo Okka kaj la landon Edom ˆgis gis la urbo Elath. Tiamaniere viaj limoj vastiˆgos gos je dektaga marˆso so al la l a nordo n ordo kaj oriento. oriento . — Kaj Fenicio enicio?. ?. . . — demandis demandis Herhor Herhor.. — Gardu Gardu vin de la tento! tento!.. . . — ekkri ekkriis is Beroes Beroes.. — Se hodia˘ u la faraono etendus la manon por preni Fenicion, post unu monato la asiriaj armeoj, destinitaj por la nordo kaj oriento, sin turnus kontra˘ u vi kaj pli frue ol post unu jaro jar o iliaj ˆcevaloj cevaloj sin banus en Nilo. — Sed Egipto ne povas forlasi sian influon super Fenicio! — interrompis Herhor kun eksplodo. — Se gi ˆgi tion ne farus, ˆgi gi mem preparus preparus sian sian pereon — diris diris Beroes. — Cetere Cetere mi ripetas ripetas al vi la vortojn de la plej alta kolegi kolegio. o. “Diru “Diru al Egipto” Egipto” ordonis al mi la fratoj de Babilono “ke gi gˆi sin alpremu por dek jaroj al la tero kiel perdriko, ˆcar car gin gˆin spionas spionas la vulturo vulturo de la malbona malbona sorto. Diru, Diru, ke
ˆ * Capitro
XX *
134
ˆ ni, Haldeanoj, Haldeano j, malamas Asirianojn pli forte ol Egipto, ˆcar car ni portas la pezon pe zon de ilia ilia potenco; potenco; tamen tamen ni konsi konsilas las al Egipto Egipto konser konservi vi la pacon pacon kun ˆci ci tiu sangavida popolo. Dek jaroj pasos rapide, kaj post ili vi povos ne nur reakiri viajn anta˘ uajn ua jn posedaˆ p osedaˆojn, o jn, sed s ed anka˘ a nka˘ u savi nin.” — — Tio estas vera! — diris Mefres. — Konsideru nur — da˘ urigis urigis Beroes. — Se Asirio militos kontra˘ kontra˘ u vi, ˆgi gi entiros anka˘ u Babilonon, por kiu la milito estas abomena, ˆgi gi elˆcerpos cerp os niajn nia jn riˆcaˆ caˆojn kaj haltigos la laboron de la scienco. Eˆc se vi ne estos venkitaj, via lando estos ruinigita por multaj jaroj kaj perdos ne nur multe da homoj, sed anka˘ u tiujn fruktodonajn terojn, kiujn sen viaj penoj la sablo kovrus en la da˘uro uro de unu jaro. — Tion ni komprenas komprenas — intermetis intermetis Herhor — kaj tial ni ne intencas intencas ataki Asirion Asirion.. Sed Feni Fenicio. cio. . . ˆ malutilas vin — diris Beroes — ke la asiria rabisto premegos la — Cu fenician fenician ˆstelist steliston? on? Niaj kaj viaj komercis komercistoj toj nu nurr gajnos per tio. tio. Kaj se vi volas posedi Fenicianojn, permesu al ili ekloˆgadi g adi sur viaj viaj bordoj. bordoj. Mi estas estas certa, ke la plej riˆ caj caj kaj plej lertaj forkuros de la asiria jugo. — Kio fariˆgus gus nia ˆsiparo, siparo, se Asirio Asirio ekloˆ gus g us en Feni Fenici cio? o? — demand demandis is Herhor. ˆ tiu ˆsiparo — Ci siparo en la realeco realeco ne estas estas via, via, sed fenicia fenicia — respondi respondiss la ˆ Haldean Haldeano. o. — Kiam Kiam ekmank ekmankos os al vi tiraj kaj sidonaj sidonaj ˆsipoj, sipoj, vi komencos komencos konst konstrui rui proprajn kaj ekzerci ekzerci Egiptanojn Egiptanojn en la marve marvetura turado. do. Se vi havos havos inteligentecon kaj energion, vi forˆsiros siros de Fenicianoj eniciano j la komercon en la tuta okcid okciden ento. to. . . Herhor eksvingis la manon. — Mi diris, kion oni ordonis al mi — da˘urigis urigis Beroes — kaj vi faru, kion vi volas. Sed memoru, ke pendas super vi dek fatalaj jaroj. ˆ — Sajnas al mi, sankta viro, — intermetis Pentuer — ke vi parolis pri intern internaj aj katastrof atastrofoj, oj, kiuj kiuj minacas minacas Egipton Egipton en la estont estonteco. eco. Kio okazos okazos?? Se vi bonvolos respondi al via servisto. — Pri Pri tio tio ne demand demandu u min. min. Vi devas devas pli bone scii scii tion tion,, ol mi, homo fremda. La anta˘ uzorgemo malkovros al vi la malsanon kaj la sperto montrus uzorgemo la rimedon. — La popolo estas terure premegata de la grandaj! — murmuretis Pentuer. — La pieco pieco malaperas malaperas!. !. . . — diris diris Mefres. Mefres. — Ekzi Ekzist stas as multe ulte da homoj, homoj, kiuj kiuj sopi sopiras ras al ekste ekstera ra mili milito to — aldon aldonis is Herhor. — Kaj mi vidas jam de longe, ke ni ne povas konduki ˆgin. gin. Eble post dek jaroj... ˆ — Vi do faros traktaton kun Asirio? — demandis la Haldeano. — Amon, kiu konas mian koron — diris Herhor — scias, kiel abomena estas estas por mi tia tia trakt traktato ato.. . . An Anta˘ ta˘ u ne longe ankora˘ u, u, la mizeraj Asirianoj
ˆ * Capitro
XX *
135
pagis pagis al ni tributojn!. tributojn!. . . Sed se vi, sankta patro, patro, kaj la plej plej alta kolegio kolegio diras, diras, ke la sorto estas kontra˘ u ni, ni devas devas fari fari la trakt traktato aton. n. . . . — Vere, Vere, ni devas. devas. . . — aldonis aldonis Mefres. Mefres. — En tia okazo sciigu al la kolegio en Babilono vian decidon, kaj ili faros, ke la reˆgo go Assar sendos al vi siajn sia jn rajtigito ra jtigitojn. jn. Konfidu al mi, ke ci cˆi tiu traktato estas tre profita: sen milito vi pligrandigas pligrandigas viajn posedaˆ posedaˆojn!. . . Cetere, longe meditis pri gi ˆgi nia sankta kolegio. — Pluvu sur vin ˆciuj ciuj beno ben o j: riˆcaˆ caˆoj, o j, potenco pot enco kaj saˆ go! go! — diris diris Mefres. Mefres. — Jes, oni devas relevi nian pastraron, kaj vi, sankta viro, Beroes, helpos nin. — Anta˘ u ˆcio cio oni o ni devas helpi la mizeran mizer an popolon p opolon — intermetis Pentuer. — La past pastroj roj.. . . la popolo! popolo!.. . . — paro paroli liss Herh Herhor or kvaz kvaza˘ a˘ u al al si si me mem. — Anta˘ u ˆcio cio oni devas devas deteni tiujn, kiuj deziras la militon. militon. . . Vere estas, ke lia sankteco estas kun ni, kaj ˆsajnas sajnas al mi, ke mi akiris iom da influo je la koro de la nobla kronprinco kronprinco (li vivu vivu eterne! eterne!). ). Sed Nitager, Nitager, kiu bezonas bezonas militon militon,, kiel kiel la fiˆso s o akvo akvon. n. . . Sed la estroj estroj de la dun dungat gataj aj armeoj, armeoj, kiuj kiuj nu nurr du dum m la milito milito ion valoras ˆce ce ni. . . Sed nia aristokratio, aristokratio, kiu pensas, p ensas, ke la milito milito pagos la fenicia fenic iajn jn ˆsuldo suldo jn, kaj al ili alportos alp ortos riˆcaˆ caˆojn. o jn. . . — Dume la kamparanoj falas sub la ˆsarˆ go go de la laboroj, laboroj, kaj la ˆstataj stataj laboristoj ribelas pro la rabemo de la estroj — intermetis Pentuer. ˆ tiu ˆciam — Ci ciam revenas al sia ideo! — diris la meditanta meditanta Herhor. — Vi, Pentuer, pensu pri la kamparanoj kaj laboristoj; vi, Mefres, pri la pastroj. Mi ne scias, kion vi sukcesos sukcesos fari, sed mi — mi ˆuras, uras, ke se mia propra filo puˆˆsus pu sus Egipton al la milito, milito, mi rompus la propran filon. . . ˆ — Faru tiel — diris la Haldeano. — Cetere, kiu volas, konduku militon, sed nur ne tie, kie li povas renkonti Asirion. Finita Finita estis la kunsido kunsido.. Beroes Beroes metis metis la skarpon skarpon sur la ˆsultron sultron kaj la kovrilon sur la vizaˆgon; gon; Mefres kaj Herhor stariˆ gis gi s ˆce ce amba amb au˘ liaj flankoj, kaj post ili Pentuer, ˆciuj turnita t urnitajj al la altaro. a ltaro. Kiam Beroes, krucinte krucinte la manojn sur la brusto, murmuretis, murmuretis, en la kaverno kaverno ree komenciˆgis g is malkv malkvie ieto. to. Oni Oni a˘udis udis kvaza˘ u malproksiman tumulton, kiu mirigis la asistantojn. Tiam la mago ekparolis la˘ ute: ute: ˆ ˆ — Baralanensis, Baldahiensis, Panmahiae, mi alvokas vin esti atestantoj de nia interk interkonse onsento nto kaj kaj helpi helpi niajn intencojn. intencojn. . . Eksonis Eksonis trumpetoj tiel klare, ke Mefres sin klinis al la tero, Herhor ˆcircirka˘ urigardis mirigita, kaj Pentuer ekgenuis, komencis tremi kaj kovris siajn urigardis orelojn. La purpura kurteno sur la altaro ˆsanceliˆ sanceligis, gˆis, kaj giaj ˆg iaj faldoj havis tian formon, kvaza˘ u de tie volus eliri homo. — Estu E stu atestantoj — kriis kr iis Beroes Bero es per aliigita voˆ co co — potenco p otencojj ˆcielaj ciela j kaj ka j inferaj! inferaj! Kaj, kiu rompos rompos la interk interkonse onsento nton, n, estu malbenita. malbenita. . . — Malbenita!. . . — ripetis iu voˆ voˆco. co.
ˆ * Capitro
136
XX *
— Kaj detruita... — Kaj detruita... — En ˆci ci tiu videbla videbla kaj en la alia alia nevidebl nevideblaa vivo. vivo. Per la sankta sankta nomo nomo de Jehovo, Jehovo, ˆce ce kies sono la tero tremas, la maro refluas, la fa jro estingiˆ gas, la elementoj de la naturo malkomponiˆ gas. gas. En la kaverno kaverno ekregis vera vera fulmotondro. Sonoj de trumpetoj miksiˆ miksigis ˆ kun bruo de malproksi malproksimaj maj tondroj. tondroj. La kurteno kurteno sur la altaro altaro leviˆ levigis gˆis kaj post gi, gˆi, inter la saltantaj fulmo j, aperis strangaj stra ngaj kreaˆ kreaˆoj, duone homaj, homa j, duone bestaj, best aj, strange kunvolvitaj kaj miksitaj. Subite ˆcio cio eksilentis, kaj Beroes malrapide leviˆ gis gis super la kapojn de la asistantaj pastroj. @
Je la sepa horo matene, la Harranano Phut revenis en la fenician gastejon ˆ “Sub la Sipo”. Sipo” . Liaj sakoj kaj kestoj kestoj estis estis jam retrovitaj. retrovitaj. Kelke Kelke da minutoj minutoj post li revenis la konfidato de Asarhadon; la mastro kondukis lin en la kelon kaj demandis mallonge: — Kio? Kio?.. . . — Mi estis la tutan nokton — respondis la servisto — sur la placo, kie ˆ estas la templo de Set. Cirka˘ u la deka deka horo vespere el la ˆgardeno, gardeno, kiu estas dek domojn de tie, eliris tri pastroj. Unu el ili, kun nigraj haroj kaj barbo, direktis direktis siajn sia jn paˆsojn sojn tra la placo, al la templo de Set. Mi kuris post p ost li, sed ˆ komencis fali nebulo kaj li malaperis de miaj okuloj. Cu li revenis al la “Verda Stelo” kaj kiam — mi ne scias. — La mastro, a˘ uskultinte la raporton, ekfrapis sian frunton kaj komencis uskultinte murmureti al si: — Do mia Harrano, se li surmetas pastran kostumon kaj kaj vizitas vizitas templojn, ˆ devas esti pastro; kaj se li portas barbon kaj harojn, devas esti haldea pastro. Kaj se li sekrete kunvenas kun ˆci ci tiea j pastroj, pastr oj, estas en e n tio ia fripona frip onaˆˆo. o. Mi ne diros pri tio al la polico, p olico, ˆcar car tio povus p ovus esti danˆ gera g era por mi mem. mem. Sed Sed mi informos informos iun el la grandaj Sidonanoj, Sidonanoj, ˆcar car en tio eble estas bona afero, se ne por mi, almena˘ u por la niaj. Balda˘ u venis la alia sendito. Anka˘u kun li Asarhadon iris en la kelon kaj ricevis la sekvantan raporton: — La tutan nokton mi staris anta˘ u la domo domo “Sub “Sub Ver Verda da Stelo Stelo”. ”. La Harranano estis tie, ebriiˆ gis kaj faris tian bruon, ke la policisto admonis la gis pordiston. — Kio?. Kio?. . . — demandis demandis la mastro mastro.. — La Harranano Harranano estis estis la tutan tutan nokton nokton en la drink drinkejo ejo “Sub Verda Verda Stelo” Stelo” kaj vi vidis vidis lin?. lin?. . . — Ne sole mi, sed anka˘u la policist policisto. o. . . Asarhad Asarhadon on venigis venigis la unuan unuan serviston kaj ka j al ˆciu ciu ordonis o rdonis ripeti r ipeti lian rakonton. r akonton. Ili ripetis rip etis fidele fi dele ˆciu ciu la sian. Do
ˆ * Capitro
XX *
137
Phut la tutan nokton amuziˆ gis en la drinkejo “Sub Verda Stelo”, ne forlasgis ante gin gˆin eˆc por unu minuto, kaj samtempe samtempe malfrue vespere iris al la templo de Set, de kiu li ne revenis! — Oh!. . . — murmuris la Feniciano — en ˆcio cio ˆci ci sin kaˆ kaˆsas sas ia granda friponaˆ ponaˆo. . . Mi devas devas plej balda˘ u konigi al la estroj de la fenicia komunumo, ˆ ke ˆci ci tiu ti u Heto Heto scias scias esti esti samtem samtempe pe en du lokoj lokoj.. Mi petos lin iri for el mia mia gastejo. gastejo. . . Mi ne amas tiujn, tiujn, kiuj havas havas du vizaˆ gojn: gojn: un unu u propran, propran, kaj kaj alian alian ˆ provizan. Car tia homo estas a˘ u ˆstelist ste listo, o, a˘u sorˆcisto, cis to, a˘u konspiranto. ˆ Asarhadon timis tiajn Car tia jn aferojn, afero jn, li forpelis forp elis la sorˆcojn co jn per preˆ go go j al ˆciuj ci uj dioj, kiuj ornamis ornamis lian lian drink drinkejon ejon.. Po Poste ste li kuris kuris en la urbon, kie li konigis konigis la fakton fakton al la estro estro de la fenici feniciaa komu komunu numo mo kaj al la estro estro de la ˆstelist stelistoj. oj. Reveninte hejmen li alvokis la polican dekestron kaj diris al li, ke Phut povas esti danˆgera gera homo. Fine li postulis de la Harranano, ke li forlasu la gastejon, ˆcar car lia ˆceesto ceesto alportas neniun profiton, sed nur suspekto susp ektojn jn kaj perdo jn. Phut Ph ut volon volonte te konse konsent ntis is kaj diris diris al la mastro, mastro, ke li forvetur forveturas as Tebojn vespere. — Neniam Neniam revenu revenu vi de tie!. tie!. . . — pensis la gastama gastama mastro. mastro. — Putru en la minejoj a˘ u falu en riveron, r iveron, kiel nutraˆ nutraˆo por p or la krokodiloj! krokod iloj!
LA FARAONO
138
ˆ Capitro XXI La vojaˆgo go de la kronprinco komenciˆ gis en la plej bela sezono de l’ jaro, en la gis monato Famenut (fino de decembro, komenco de januaro). La akvo malleviˆgis gis je duono, malkovrante novajn kaj novajn terajn pecojn. cojn. De Teboj Teboj veturi eturiss al la maro maro mult multeno enomb mbraj raj flosoj flosoj kun la triti tritiko ko;; en Malsupra Egipto oni rikoltis la trifolion kaj seneson. La oranˆ gaj gaj kaj granataj granataj arboj estis kovritaj de floroj, kaj sur la kampoj oni semis la linon, hordeon, fabon, fazeolon, kukumojn kaj aliajn legomojn. Kondukita Kondukita al la memfisa haveno haveno de la pastroj, pastro j, plej altaj alta j ˆstataj stataj oficistoj, gvardi gvardioo de lia sankteco sankteco kaj popolamas popolamasoj, oj, la kronpri kronprinco nco Ramzes Ramzes eniris eniris en oritan orita n barkon, ˆcirka˘ cirka˘ u la deka deka horo horo matene. matene. Sub la ferdek ferdeko, sur sur kiu kiu estis estis multekostaj tendoj, te ndoj, remis dudek soldatoj; soldato j; ˆce ce la masto kaj sur amba˘ u ekstremoj de la barko okupis lokojn plej bonaj riveraj inˆ genieroj. genieroj. Un Unuj uj zorgis pri la veloj, aliaj komandis komandis la remistojn, cetera j direktis direktis la ˆsipon. sipon. Ramzes invitis la plej respektindan r espektindan ˆcefepiskopon cefepiskopon Mefreson kaj la sanktan patron Mentezufison, kiuj devis akompani lin en la vojaˆgo go kaj en la estrado. ˆ Li alvokis anka˘u la nomarhon de Memfiso, kiu devis konduki la princon ˆgis gis la limoj de sia provinco. Kelkcenton da paˆsoj soj anta˘ u la vic-reˆgo g o veturis la bela barko de Otoes, ˆ de la najbara provinco Aa. Kaj post la princo sin etendis kiu estis nomarho senfina vico de ˆsipoj, okupataj de la korteganoj, pastroj, oficiroj kaj oficistoj. La provizoj kaj servistoj estis jam senditaj anta˘ ue. ue. Nilo ˆgis gis Memfiso Memfiso fluas inter inter du montaj montaj vicoj. vicoj. Po Poste ste la montoj montoj disiˆ disiˆ gas al la oriento kaj okcidento, kaj la rivero dividiˆgas gas en kelke da brakoj, kies akvoj ruliˆgas gas al la maro tra granda ebenaˆo. o. Kiam la barko forlasis la bordon, la kronprinco kronprinco volis volis paroli kun la ˆcefecefepiskopo piskopo Mefres. Sed en la sama momento leviˆ levigis gˆis tia krio de la popolamaso, ke la kronprinco devis eliri el la tendo kaj sin montri al la popolo. Sed la bruo anstata˘ u malgrandiˆgi gi kreskis kreskis senˆ cese. cese. Sur amba˘ u bordoj staris pli kaj pli grandiˆgantaj gantaj amasoj: amasoj: duon duonee nudaj laborist laboristoj oj kaj feste feste vestitaj stitaj burˆ goj. goj. Multaj Multaj havis havis kronojn sur la kapoj, presk preska˘ u ˆciuj ciuj — verdajn verda jn branˆ cetojn cetojn en la manoj. Kelkaj Kelkaj grupoj kantis, antis, en aliaj sonis tamburoj tamburoj kaj
ˆ * Capitro
XXI *
139
flutoj. Interrompis la laboron la gruoj, dense starantaj sur la bordoj, kaj malplenaj restis iliaj iliaj siteloj. siteloj. Kontra˘ Kontra˘ ue ue sur Nilo svarmis svarmis etaj ˆsipetoj, sipetoj, kies remistoj ˆetis florojn al la barko barko de l’ kronprinco. Kelkaj Kelkaj saltis en la akvon akvon kaj naˆ gis post pos t la princa princ a ˆsipo. sipo . — Sed ili salutas salutas min, kiel kiel lian sanktecon! sanktecon!.. . . — pens p ensis is la kronpri kronprinco. nco. Kaj granda fiero ekregis lian koron, kiam li vidis tiom da ornamita j ˆsipoj, sipo j, kiujn li povis haltigi per unu gesto, kaj tiom da homoj, kiuj forlasis siajn okupojn kaj ne timis la kripliˆgon, gon, eˆc la morton, puˆsataj sata j de unu sola deziro ˆ ekrigardi lian dian vizaˆgon. gon. Sajnis al la princo, ke se li saltus de la ferdeko, li ne atingus la akvon, akvon, ˆcar car la entuziasmo entuziasmo de l’ popolo p opolo kaptus lin kaj levus super la teron, kiel birdon. ˆ tiu krio plenigis lian La senˆcesaj cesa j krioj krio j de la popolo p opolo ebriigis la princon. Ci bruston kaj kapon, levis lin tutan. La ˆsipo sip o iom proksimiˆ proks imiˆgis gis al la kontra˘ ua bordo, la figuroj de l’ amaso deua segniˆgis gis pli klare, kaj la kronprinco rimarkis ion, kion li ne atendis. Dum la unuaj vicoj apla˘ udis kaj kantis, en la pli malproksimaj oni povis vidi bastoudis nojn, kiuj dense kaj rapide falis sur nevideblajn dorsojn. ˆ de Memfiso: La mirigita kronprinco sin turnis al la nomarho — Ekrig Ekrigard ardu u via via nob noble leco. co. . . Tie Tie labor laboras as bastonoj bastonoj?. ?. . . ˆ La nomarho ˆsirmis sirmis la okulojn per la mano; mano ; lia kolo ruˆgiˆ giˆgis... g is... — Pardonu Pardonu,, via ekscelenco ekscelenco,, sed mi ne bone b one vidas. vidas. . . — Oni bastonas, certe oni bastonas — ripetis la princo. ˆ — Kredebl — Tio estas ebla — respondis la nomarho. Kredeblee la polico kaptis kaptis bandon da d a ˆstelistoj. stelisto j. . . Ne tre kontenti kontentigita, gita, la kronprinco kronprinco iris al la fino de l’ ˆsipo sipo inter inter la inˆ genierojn, kaj de tiu punkto rigardis al Memfiso. Supre, la bordoj de Nilo estis preska˘ u malplenaj, malplena j, la ˆsipetoj sipeto j malaperis, la gruoj, gruo j, ˆcerpantaj cerpantaj akvon, laboris, kvaza˘ kvaza˘ u nenio estus okazinta. ˆ — Cu la sole soleno no jam estas estas finita? finita?.. . . — deman demandi diss la princo princo inˆ genieron, genieron, montrante la supron de l’ rivero. — Jes. . . la homoj reven revenas as al la laboro laboro — respon respondi diss la inˆ geniero. geniero. — Tre Tre rapid rapide! e!.. . . — Ili devas retrovi la perditan tempon — respondis la inˆ geniero geniero nesingarde. La kronprinco ektremis kaj fikse rigardis la parolanton. Sed tuj li trankviliˆgis g is kaj reven revenis is sub la tendon tendon.. La aklamoj aklamoj ne inte interes resis is lin plu. plu. Li estis estis malgaja malgaja kaj silen silenta. ta. Post Post la eksplodo eksplodo de la fiero li sentis sentis malestim malestimon on al la amaso, kiu tiel rapide transiras de l’ entuziasmo al la gruo j, ˆcerpantaj cerpantaj koton. ˆ de En ˆci ci tiu loko Nilo komencas komenca s dividiˆ d ividiˆgi gi en brakojn. La ˆsipo sipo de l’ nomarho Aa sin turnis al la okcidento okcidento kaj kaj post unuhora veturado veturado atingis la bordon. La popolamasoj estis ankora˘ u pli multenombraj, ol apud Memfiso. Oni starigis
ˆ * Capitro
XXI *
140
multe da kolonoj kun standardoj kaj triumfajn pordegojn, ornamitajn per verdaˆ verdaˆo. Inter la popolo pli ofte oni povi p oviss renkonti renkonti fremdajn vizaˆ gojn kaj vestojn. Kiam la princo eliris sur la teron, proksimiˆgis gis pastroj kun baldakeno, kaj ˆ Otoes diris al li: la nomarho — Saluton al vi, vic-reˆgo, g o, en la limoj de la nomes nomesoo Aa! Aa! Kiel Kiel signo signon n de via favoro, kiu estas por ni kiel la ˆciela ciela roso, volu volu doni oferon al la dio Ptah, kiu estas nia patrono, kaj akceptu akceptu sub vian protekton ˆci tiun nomeson kun giaj ˆgiaj temploj, templo j, oficisto o ficistoj, j, popolo, p opolo, brutaro, greno ka j ˆcio, cio, kio estas e stas ˆci ci tie. Poste li prezentis prezentis al li grupon de junaj elegantuloj, elegantuloj, parfumitaj, parfumitaj, kolorigitaj, kolorigitaj, en vestoj, broditaj per oro. Ramzes atente rigardis ilin. — Ah!. . . — ekkriis ekkriis li — ˆsajnis sajnis al mi, ke io mankas al ˆci ci tiuj sinjoroj, kaj nun nu n mi vidas. vidas. Ili ne hav havas perukojn. perukojn. . . ˆ — Car vi, nobla princo, princ o, ne portas perukon, nia junularo ˆure ure promesis prome sis ne ˆ uzi plu ˆci ci tiun ornamon — respondis resp ondis la nomarho. Post ˆci ci tiu klarigo unu el la junuloj stariˆ gis post la princo kun ventumilo, gis dua kun ˆsildo, sildo, tria kun lanco, kaj komenciˆ komenciˆ gis gis solena solena irado. La kronprinc kronprincoo iris sub baldakeno, anta˘ u li pastro bruliganta incensojn kaj kelke da junaj knabinoj, ˆetantaj etantaj florojn sur la vojeton, sur kiu estis ironta ironta la kronprinco. kronprinco. La popolo, p opolo, en festaj vestoj, vestoj, kun branˆcetoj cetoj en la manoj, formis spaliron spaliron kaj kriis, kantis a˘ u falis teren anta˘ u la kronprinco. Sed Ramzes rimarkis, ke malgra˘ u la la˘ uta uta gojo, gˆojo, la vizaˆgoj goj estis rigidaj kaj maltrankvilaj. Li rimarkis anka˘ u, ke la amaso estas dividita en grupojn, kiujn direktas iaj homoj, kaj u, ke oni gojas gˆ ojas la˘ u komando. komando. Kaj ree li eksentis eksentis en la koro koro malestim malestimon on al la popo po polaˆ laˆco, co, kiu ne scias sci as eˆc goji. gˆoji. Malrapide Malrapide oni proksimiˆ proksimiˆ gis al la kolono, kiu apartigis la nomeson Aa de la gis memfisa nomeso. Sur la kolono de tri flankoj estis surskriboj pri la grandeco, loˆgantaro gantaro kaj urboj de l’ provinco; de la kvara flanko staris statuo de la dio Ptah, vindita de l’ piedoj ˆgis gis la brusto, en ordinara kufo sur la kapo, kun bastono en la mano. Unu el la pastroj donis al la princo oran kuleron kun brulanta incenso. La kronprinco, dirante la konvenajn preˆ gojn, gojn, levis la kuleron ˆgis gis la alto de l’ dia vizaˆgo go kaj kelkfoje profunde sin klinis. La krioj de l’ popolo kaj pastroj plila˘ utiˆ utiˆgis, gis, kvankam inter la aristokrataj junu junuloj loj oni povis povis rimark rimarkii ridetojn kaj mokojn. La princo, princo, kiu de l’ tempo de la paciˆgo go kun Herhor montris grandan respekton al la dioj kaj pastroj, ˆ iom sulkigis sulkigis la brovojn, brovojn, kaj tuj la junuloj junuloj ˆsanˆ sanˆ gis gis la sintenadon. Ciuj fariˆgis gis seriozaj, kelkaj falis teren anta˘ u la kolono. — Vere! — pensis la princo — la homoj de nobela deveno estas pli bonaj, ol ˆci ci tiu popolaˆ p opolaˆco. co. . . Kion a jn ili faras, ili faras kore, kore, ne kiel tiuj, kiuj kriante por mia honoro, dezirus plej balda˘ u reven revenii al siaj staloj staloj kaj stabl stabloj. oj. . . .
ˆ * Capitro
XXI *
141
Nun pli bone ol iam li vidis la interspacon, kiu ekzistis inter li kaj la simplu simpluloj. loj. Kaj li kompreni komprenis, s, ke nu nurr la aristokrat aristokratio io estas klaso, klaso, kun kiu lin ligas la komuneco komuneco de l’ sentoj. Se subite malaperus ˆci ci tiuj elegantaj elegantaj junuloj junuloj kaj belaj virinoj, kies brulantaj rigardoj observas observas ˆciun ciun lian movon movon por tuj servi lin kaj plenumi la ordonojn, se ili malaperus, la princo en la sennombra amaso sin sentus pli sola, ol en la dezerto. Dek Negroj alportis portilon, kies baldakeno estis ornamita per strutaj plumoj, kaj la princo sidiˆgis g is en gin gˆin kaj foriris foriris en la ˆcefurbon cefurbon de la nomeso Sohem; kie li ekloˆgis gis en la registara palaco. La ˆceesto ceesto de Ramzes en ˆci ci tiu provinco, nur kelke da mejloj de Memfiso, da˘uris uris unu monaton. monaton. La tuta tempo pasis en akcept akceptado ado de petantoj petantoj kaj de honoraj honoraj vizitoj, vizitoj, en prezen prezentado tado de oficistoj oficistoj kaj en festenoj. festenoj. La festenoj festenoj estis estis duob duoblaj: laj: unu unujj en la palaco, palaco, en kiuj kiuj partopre partoprenis nis nur la aristokratio, la aliaj — sur la ekstera korto, kie oni rostis tutajn bovojn, manˆgis g is cent centojn ojn da panoj kaj trink trinkis is river riverojn ojn da biero. biero. Tie Tie sin sin regal regalis is la princaj servistoj kaj la malaltaj oficistoj de l’ nomeso. ˆ kaj la amon de l’ grandaj Ramzes admiris la malavarecon de l’ nomarho sinjoroj, sinjoro j, kiuj tage kaj nokte ˆcirka˘ cirka˘ uis uis la vic-reˆgon, gon, atentaj al ˆciu ciu lia gesto kaj pretaj plenumi liajn ordonojn. Fine laca de la plezuroj, Ramzes diris al la nobla Otoes, ke li volas ekkoni de proksime proksime la administradon administradon de l’ provinco, provinco, ˆcar car tian ordonon li ricevis ricevis de lia sankteco. ˆ petis la princon, ke li eniru en Lia deziro deziro estis plenumi plenumita. ta. La nomarho portilon, portatan nur de du homoj, kaj kun granda sekvantaro kondukis lin al la templo templo de l’ dio Hator. Tie la sekvan sekvantaro taro restis restis en la vestibl vestiblo, o, kaj la ˆ nomarho ordonis porti la princon sur la supron de unu el la pilonoj kaj li mem akompanis lin. De la supro de la sesetaˆ ga ga turo, de kie la pastroj observadis observadis la ˆcielon cielon kaj per diversko diverskoloraj loraj standardoj standardoj komuniki komunikiˆˆgis gis kun la najbaraj temploj, en Memfiso, Memfis o, Athribis Ath ribis kaj Anu, A nu, la rigardo rigar do ˆcirka˘ cirka˘ uprenis en kelkmejla radio preska˘ uprenis u la tutan provincon. De ˆci ci tiu loko Otoes Oto es montris al la princo: kie kuˆsas sas la kampoj ka j vinberejoj de l’ faraono, kiun kanalon oni purigas nun, kiun akvobaron oni rebonigas, kie estas la reˆgaj gaj grenejoj, kie marˆcoj coj kovritaj kovritaj de lotusoj kaj papirusoj, kiuj kampoj kampo j estas superˆsutitaj sutita j de sablo, k. c. Ramzes estis ravita ravita de la bela vidaˆ vidaˆo kaj varmege dankis Otoeson pro la plezuro. plezuro. Sed kiam li revenis revenis en la palacon palacon kaj la˘ u la konsilo de l’ patro komencis noti la impresojn, li konvinkiˆgis, gis, ke liaj scioj pri la ekonomia stato de l’ nomeso Aa ne plivastiˆgis. gis. Post kelke da tagoj li ree postulis klarigojn de Otoes pri la administrado ˆ ordonis al ˆciuj de l’ provinco. Tiam la nomarho ciuj oficistoj oficisto j kunveni kaj preteriri anta˘ u la princo, kiu sidis sur alte lokita seˆgo. go.
ˆ * Capitro
XXI *
142
Tiel pasis anta˘ u la vic-reˆgo go grandaj kaj malgrandaj trezoristoj, skribistoj de greno, vino, brutaro kaj teksaˆ teksaˆoj, oj, estroj de masonistoj kaj fosistoj, tera j kaj maraj inˆgenieroj, genieroj, kuracistoj de diversaj malsanoj, oficiroj de l’ laboristaj regimentoj, policaj skribistoj, juˆgisto gisto j, gardisto gardi stojj de malliberej mallib erejoo j, eˆc paraˆ p araˆsito sito j ˆ prezentis al Ramzes liajn proprajn ofikaj ekzekutistoj. Post ili la nomar ho cistojn en ˆci ci tiu provinco. La princo kun nemalgranda nemalgranda miro eksciis, ke en la nomeso Aa kaj en la urbo Sohem li posedas: personan koˆceron, ceron, arkpafiston, pordiston de ˆsildo, sildo, lanco kaj hakilo, hakilo, dekkelk dekkelkon on da portilistoj, portilistoj, kelke kelke da kuiristoj, perukistoj kaj aliaj servistoj, plene fidelaj al li, kvankam Ramzes tute ne konis ilin, eˆc ne a˘udis udis iam iliajn nomojn. Lacigita Lacigita kaj enuigita enuigita de la senfrukta senfrukta parado de la oficistoj, la princo perdis la kuraˆgon. gon. Teruris eruris lin la penso, penso, ke li komprena komprenass nenion, nenion, ke li ne estas estas do kapabla administri la ˆstaton. staton. Sed li timis konfesi tion eˆc al si mem. ˆ se li ne scias regi Egipton, kaj la aliaj tion rimarkos, kio restos al Car li?. . . Nur la morto. Ramzes sentis, sentis, ke ekster la trono ne ekzistas ekzistas por li feliˆ co, co, ke sen povo li ne povus vivi. ˆ Sed post kelktaga ripozo, se eble estas ripozi en la haoso de la kortega vivo, li ree alvokis al si Otoeson kaj diris al li: — Mi petis, ke via ekscelenco malkovru al mi la sekretojn de l’ administ nistrad radoo de via provi provinco nco.. Vi faris faris tiel: tiel: vi montri montriss al mi la landon landon kaj kaj la oficistojn, sed mi — mi scias ankora˘ u nenion. Kontra˘ ue, ue, mi estas kiel homo en la subteraj galerioj de niaj temploj, kiu vidas ˆcirka˘ cirka˘ u si tiom da vojoj, ke fine li tute ne povas eliri. ˆ ekmeditis. La nomarho ekmeditis. — Kion mi devas devas fari?. fari?. . . — ekkriis ekkriis li. — Kion vi postulas postulas de mi, monarmonarˆ ho?. . . Diru unu solan vorton, kaj mi redonos al vi mian oficon, riˆcaˆ caˆon, on, eˆc kapon. Kaj vidante, ke la princo favore akceptas liajn certigojn, li da˘ urigis: urigis: — Dum la vojaˆgo go vi vidis la popolon popo lon de ˆci ci tiu nomeso. Vi diros, diro s, ke ne ˆciuj ciuj estis tie; vi estas prava. Mi ordonos, ke venu la tuta loˆ gantaro, kaj ili estas: viroj, gantaro, virinoj, maljunuloj kaj infanoj infano j — ˆcirka˘ cirka˘ u ducent mil. Vi bonvolis rigardi nian teritori teritorion on de l’ supro de la pilono. pilono. Sed se vi deziras, deziras, vi pov p ovas as viziti viziti ˆciun ciun kampon, kamp on, ˆciun ciu n vilaˆ vila gon gˆon kaj ˆciun ciun straton de l’ urbo ur bo Bohem. Fine mi montris al vi la oficistojn, inter kiuj, estas vere, mankis la plej malaltaj. malaltaj. Sed diru unu unu vorton, kaj kaj morga˘ u apero ap eross ˆciuj ciu j kaj ka j kuˆ k uˆsos sos sur la ventro ventr o j anta˘ u via ekscelenco. — Kion mi devas devas fari?. fari?. . . respon respondu, du, plej plej glora glora sinj sinjoro oro!. !. . . — — Mi kredas kredas al vi, ke vi estas tre fidela fidela respondi respondiss la princo. princo. — Klarigu Klarigu do al mi du aferojn: unue — kial malgrandiˆgis gis la enspezoj de lia sankteco? due — kion kion vi mem faras faras en la nomeso nomeso?. ?. . . — Maltrankvilo ekregis Otoeson, kaj la princo tuj aldonis: — Mi volas scii, kion vi faras ˆci ci tie kaj kiel vi administras, ˆcar car mi estas e stas
ˆ * Capitro
XXI *
143
ankora˘ u juna kaj nur komencas la regadon. — Sed vi havas la saˆgon gon de centjara centjara maljunu maljunulo! lo!.. . . — murmuret murmuretis is la noˆ marho. — Konvenas do al mi demandi la spertajn, kaj al vi instrui min. — Mi ˆcion cion montros al vi kaj rakontos rakontos — diris Otoes. — Sed ni devas devas iri en lokon, lokon, kie ne regas tia tia tumulto. tumulto. . . Efektive, en la palaco, kiun okupis la princo, sur la eksteraj kaj internaj kortoj, svarmis multego da homoj, kvaza˘ u en foiro. Ili manˆgis, gis, trinkis, kantis, vete batalis a˘ u kuris, kaj ˆcio cio ˆci ci por la honoro honor o de l’ vic-reˆ vic-rego, gˆo, kies servistoj ili estis. ˆ ordonis elkonduki du ˆ Cirka˘ u la tria horo, post la tagmezo la nomarho ˆcevalojn, cevalojn, sur kiuj kiuj ili kun la princo elrajdis el la urbo okcide okcident nten. en. Kaj la korteganoj restis en la palaco kaj amuziˆ gis gis ankora˘ u pli gaje. La tago estis bela, b ela, malvarmeta, la tero estis est is kovrita de verdaˆ verdaˆo o kaj floroj. floro j. Super la kapoj de l’ rajdantoj kantis birdoj, la aero estis plena de bonodoro. — Kiel Kiel agrabl agrablee estas estas ˆci c i tie! tie!.. . . — ekkr ekkrii iiss Ramze Ramzes. s. — De un unu u monat monatoo unuaf un uafoje oje mi povas povas kolek olekti ti la pensojn pensojn.. Mi jam jam komenc omencis is kredi kredi,, ke en mia mia kapo ekloˆgis g is tuta regimento de militaj veturiloj kaj faras ekzercojn de la mateno gis gˆis la nokto. ˆ — Tia estas la sorto de la potenculoj de l’ mondo — respondis la nomarho. ˆ iliaj piedoj sin etendis grandega herbejo, diIli haltis sur monteto. Ce stranˆ stranˆcita cita de blua rivereto rivereto.. Norde Norde kaj sude sude oni vidis blank blankajn ajn murojn murojn de urbetoj; post la herbejo, gis gˆis la limoj de l’ horizonto brilis la ruˆgaj gaj sabloj de la okcidenta dezerto, de kie iafoje blovis la spiro de varmega vento, kvaza˘u el forno. Sur la herbejo herbejo sin paˆstis stis sennom sennombraj braj aroj de hejmaj hejmaj bestoj: bovoj bovoj senkornaj kaj kornaj, ˆsafinoj, safino j, kaprinoj, azenoj, azeno j, antilopoj, antilopo j, eˆc rinocero j. Tie ˆci ci kaj tie oni vidis marˆcojn, co jn, kovritajn de akvaj kreskaˆ kreskaˆoj ka j arbeto j, inter kiuj amase flugis sovaˆgaj gaj anseroj, anasoj, kolomboj, cikonioj, ibisoj kaj pelikanoj. ˆ — jen estas la bildo de nia — Ekrigardu, sinjoro — diris la nomarho lando Queneh, de Egipto. Oziriso amis ˆci ci tiun teran strion inter la dezertoj, sup su p erˆsuti su tiss gin gˆin per p er kreskaˆ kreskaˆoj kaj bestoj por havi utilon de ili. Poste Poste la bona b ona dio prenis homan figuron kaj estis la unua faraono. Kaj kiam li eksentis, ke lia koro velkas, li forlasis lin kaj transiris en la koron de sia filo, kaj poste en la filon de la filo. Tiamaniere Oziriso vivas inter ni de jarcentoj, kiel faraono, kaj havas profiton de Egipto kaj de giaj gˆia j riˆcaˆ caˆoj, o j, kiujn li mem kreis. Li disetendis siajn branˆcojn, co jn, kiel potenca p otenca arbo. Liaj radikoj estas ˆciuj ciuj egiptaj eg iptaj reˆ goj, go j, liaj lia j branˆcoj co j ˆ — la nomarhoj kaj pastroj, pastroj, liaj branˆ branˆcetoj cetoj — la militi militistoj. stoj. La videbl videblaa dio sidas sur la tera trono kaj prave ricevas la profiton de la lando; la nevidebla akcept akceptas as oferojn oferojn en la temploj temploj kaj per la bu buˆˆso so de l’ pastroj pastroj anoncas anoncas sian sian volon.
ˆ * Capitro
XXI *
144
— Vi diras la veron — interrompis la princo. — Tiel estas skribite. ˆ la Oziriso-faraono ne povas mem administri sian surteran mas— Car ˆ kiuj devenas de lia sango. traˆ traˆon, on, li do ordonas zorgi pri gi gˆi al ni, nomarhoj, — Tio estas vera — diris Ramzes. — Eˆc iafoje iafo je la suna dio transiras en ˆ kaj donas la komencon al nova dinastio. Tiel naskiˆ la korpon de nomarho gis gis la dinastio dinastio memfisa, elefantin elefantina, a, teba, ksoita. ksoita. . . — Vi diris, sinjoro — da˘urigi u rigiss Otoes. Otoes. — Kaj nun mi respondo respondoss vian vian demandon: Vi demandi demandis: s: kion kion mi faras faras en la nomeso? nomeso?.. . . Mi gardas gardas la riˆ riˆcaˆ caˆon on de Oziriso-faraono kaj mian parton en gi. gˆi. Rigardu Rigardu ˆci ci tiujn tiujn arojn: vi vidas vidas diversajn diversajn bestojn. Un Unuj uj liveras liveras lakton, lakton, aliaj aliaj viandon viandon,, aliaj aliaj lanon lanon kaj felojn. felojn. Same la loˆgantaro gantaro de Egipto: unuj liveras liveras grenon, aliaj alia j vinon, teksaˆ teksaˆojn, ojn, meblojn, mebloj n, konstruaˆ konstruaˆojn. Kaj mia afero estas preni de ˆciu, ciu, kion li ˆsuldas suldas kaj meti anta˘ u la piedoj de l’ faraono. Mi ne povus mem gardi tiel multenombrajn brutarojn kaj tial mi elektis viglajn hundojn kaj saˆgajn gajn paˆ paˆstistojn: stistojn: Unuj melkas melkas la brutojn, tondas kaj ˆsiras siras de ili la ha˘utojn; utojn; aliaj gardas, ke oni ne ˆstelu stelu ilin a˘ u ke rabobestoj ilin ne disˆ disˆsiru. siru. Same en la nomeso: mi ne povus mem kolekti kolekti ˆciujn ciujn impostojn kaj gardi la tutan loˆgantaron, gantaro n, mi do d o havas h avas oficisto ofici stojn, jn, kiuj faras ˆcion cion ˆci ci kaj al mi prezentas raportojn pri sia agado. ˆ ˆci — Cio ci estas esta s vera — interrompis la princo — mi tion scias sc ias kaj komprenas. Sed mi ne pov p ovas as malkovri, malkovri, kial malgrandiˆ malgrandigis gˆis la enspezoj de lia sankteco, se oni tiel zorge gardas ilin? ˆ — ke la dio Set, kvankam — Bonvolu rememori — respondis la nomarho li estas la vera frato de la suna Oziriso, malamas lin, batalas kontra˘u li kaj malbonigas ˆciujn ciujn liajn verkojn: verkojn: Li sendas mortajn malsanojn al la homoj kaj bestoj, li faras, ke la leviˆgo go de Nilo estas tro malgranda a˘ u tro rapida, li en la varmega sezono ˆetas etas sur Egipton E gipton polvajn nebulojn. nebulo jn. Kiam la jaro estas bona, Nilo atingas la dezerton, kiam ˆgi gi estas malbona — la dezerto venas al Nilo, kaj tiam la reˆgaj gaj enspezoj devas esti pli malgrandaj. Rigardu, via ekscelenco — finis li, montrante la herbejojn. — Multenombraj estas la brutaroj, sed dum mia juneco ili estis estis pli multenom multenombraj. braj. Kaj kiu estas estas kulpa? Neniu Neniu alia, alia, ol Set, al kiu ne povas povas kontra˘ kontra˘ ustari ustari la homaj ˆ fortoj. Ci tiu herbejo, hodia˘ u granda, estis iam ankora˘ u pli granda, kaj de ˆci ci tiu loko oni ne povis vidi la dezerton, kiu teruras nin hodia˘ ho dia˘ u. Kie batalas la dioj, la homo estas senforta; kie Set venkas Ozirison, kiu povas bari al li la vojon? La respektinda respektinda Otoes finis; Ramzes Ramzes mallevis mallevis la kapon. Ne malmulte malmulte li a˘udis udis en la lernejoj lernejoj pri la favo favoroj roj de Oziris Ozirisoo kaj pri la maljus maljusta taˆˆoj de Set, kaj kiam li estis ankora˘u infano, li koleris, ke oni ne reguligis definitive la kontojn kun Set.
ˆ * Capitro
XXI *
145
— Kiam mi estos granda — pensis li tiam — kaj mi povos porti lancon, mi trovos trovos Seton kaj kaj ni provos provos niajn fortojn!. . . Kaj jen hodia˘ u li rigardis la senlimajn sablojn, la regnon de la malbona dio, dio, kiu kiu malg malgran randi digi giss la enspezoj enspezojn n de Egipto Egipto;; sed li ne pensi pensiss pri batalo batalo ˆ kiel batali kontra˘ kontra˘ u li. Car u la dezerto dezerto?. ?. . . Oni povas povas nur evitad evitadii gin, gˆin, a˘u perei en gi. gˆi.
LA FARAONO
146
ˆ Capitro XXII La ˆceestado ceestado en la nomeso nomeso Aa tiel lacigis lacigis la kronpri kronprincon ncon,, ke por p or ripozi ripozi kaj kolekti la penso jn, li ordonis or donis ˆcesigi cesigi ˆciujn ciujn festenojn festeno jn por sia honoro, kaj malpermesis, ke la loˆgantaro gantaro ie iru renkonte por saluti lin. La princa pr inca sekvantaro miris, eˆc trovis tr ovis tion nekonvena. nekonvena. Sed la ordono estis plenu plenumit mita, a, kaj Ramzes Ramzes retrovis retrovis iom da trankvi trankvilo lo en la vivo. vivo. Nun li havis tempon por ekzerci la soldatojn, kio estis lia plej amata okupo, kaj povis iom kolekti siajn senordajn pensojn. Fermita en la plej malproksima angulo de la palaco, la princo komencis mediti: kiom li plenumis la ordonon de l’ patro? Li esploris la nomeson Aa per propraj okuloj: giajn gˆiajn kampojn, urbetojn, urbetojn, loˆgantojn gantojn kaj oficistojn. oficistojn. Li kontrol kontrolis is la fakton, fakton, ke la orien orientan tan parton de l’ provinco invadis la dezerto. Li rimarkis, ke la laboristaro estas indiferenta kaj malsaˆga, g a, ke gi gˆi faras nur tion, kion oni ordonas al gi, gˆi, kaj eˆc tion nevolonte. nevolonte . Fine li konvinkiˆgis, gis, ke vere fidelajn kaj amantajn regatojn oni povas trovi ˆ iliaj membroj estas a˘ nur inter la aristokratio. Car u parencoj de la gento de l’ faraonoj, a˘ u apartenas al la klaso de l’ militistoj kaj estas nepoj de l’ soldatoj, kiuj batalis sub Ramzes Granda. En ˆciu ciu okazo, ˆci ci tiuj homoj estis sinceraj sincera j partianoj partiano j de l’ dinastio dina stio kaj estis pretaj servi al gi gˆi kun vera fervoro. fervoro. Ne kiel la kampara kamparanoj, noj, kiuj kiuj kriinte kriinte la saluton, plej rapide kuris al siaj porkoj kaj bovoj. Sed la ˆcefa cefa celo de la vojaˆ go go ne estis atingita atingita.. Ramzes Ramzes ne nur ne vidis vidis klare la ka˘ uzojn uzojn de la malgrandiˆ go go de la reˆgaj ga j enspezo ensp ezo j, sed eˆc ne sciis sci is formuli la demandon: de kie venas la malbono kaj kiel gin gˆin forigi? Li sentis nur, ke la legenda batalo de l’ dio Set kontra˘ u Oziriso klarigas nenion kaj ne montras rimedon. Kaj la princo, kiel estonta faraono, volis havi grandajn enspezojn, kiajn ˆ de Egipto. Li do bolis de kolero havis la anta˘ uaj uaj monarhoj kolero ˆce ce la sola penso, ke suririnte la tronon li povos esti same malriˆca, ca, kiel la patro, a˘ u eble ankora˘ u pli pl i malr ma lriˆ iˆca. ca . — Neniam!. Neniam!. . . — kriis la princo, princo, kunpreman kunpremante te la pugn pugnojn. ojn. Por pligrandigi la reˆ gajn gajn trezorojn trezorojn li estis estis preta preta sin ˆeti eti kun glavo glavo sur
ˆ * Capitro
XXII *
147
la dion dion Set mem kaj distran distranˆˆci ci lin en pecojn, kiel kiel la dio faris kun sia frato frato Oziris Oziriso. o. Sed anstata˘ anstata˘ u la senkompata senkompata dio kaj liaj legionoj li vidis ˆcirka˘ cirka˘ u si: malplenon, silenton kaj nescion. Sub la influo influo de ˆci ci tiuj tiuj disputoj disputoj kun la propraj propraj pensoj, li komen komencis cis foje fo je interparoladon kun la ˆcefepiskopo cefepiskopo Mefres. — Diru Di ru al mi, m i, sankta sankt a p patro atro,, kiu konas ˆciujn ciujn saˆgojn, go jn, kial la ˆstata stata j ensp e nspezo ezo j malgrandiˆgas gas kaj kiel oni povus pligrandigi ilin? La ˆcefepiskop cefe piskopoo levis la manojn mano jn al la ˆcielo. cielo . — Estu benata — ekkriis li — la spirito, kiu diris en vian orelon, alta sinjoro sinjoro,, tiajn pensojn!. pensojn!. . . Ho, se vi imitus imitus la grandajn faraonojn, faraonojn, kiuj kovri kovriss Egipton per temploj, kaj per kanaloj kaj akvobaroj pligrandigis la fruktodonajn kampojn!... La maljunulo estis tiel kortuˆ kortuˆsita, sita, ke li ekploris. ˆ r ˆcu — Anta˘ u ˆcio cio — diris la princo — respondu re spondu mian demandon. d emandon. Ca Car cu oni on i povas pensi pri konstruado de kanaloj kaj temploj, se la trezorejo estas malˆ plena? Sur Egipton falis la plej granda malfeliˆ malfeliˆ co: co: giajn gˆiajn monarhojn minacas la mizero. mizero. Tion Tion anta˘ u ˆcio cio oni devas devas esplori kaj rebonigi, kaj la cetero mem troviˆ gos. gos. — Pri tio, princo, vi ekscios nur en la temploj, ˆce ce la piedo de la altaroj altaro j — diris la ˆcefepiskopo. cefepiskopo. — Nur tie via nobla scivolo povas esti kontentigita. Ramzes faris malpaciencan movon. — Anta˘ u la okuloj de via ekscelenco la temploj templo j kovras kaj kaˆ kaˆsas sas la tutan landon, eˆ c la trezorejon de l’ faraonoj!. . . Mi ja estis lernanto de l’ pastroj, mi estis edukita en la ombro de l’ temploj, mi konas la misterajn spektaklojn, en kiuj vi prezentas la koleron de Set, la morton kaj reviviˆgon gon de Oziriso, kaj kia utilo utilo de tio?. . . Kiam Kiam la patro patro demandos demandos min: kiel kiel plenigi plenigi la trezorejon? trezorejon? — mi respondos nenion. Eble nur mi konsilos al li ankora˘ u pli longe kaj ofte preˆgi, gi, ol nun! — Vi blasfemas, princo, ˆcar car vi ne konas la altajn misterojn de la religio. religio. Se vi ekkonus ilin, vi respondus multajn demandojn, kiuj turmentas vin, Kaj se vi vidus, vidus, kion mi vidis!. vidis!. . . Vi ekkredus ekkredus,, ke la plej grava grava afero afero por Egipto Egipto estas relevi giajn gˆ iajn pastroj pastrojn n kaj templ templojn. ojn. . . — La maljunuloj duan fojon en la vivo fariˆ gas infanoj — pensis la princo gas kaj interrompis la diskutadon. La ˆcefepiskopo cefepiskopo Mefres estis ˆciam ciam tre pia, sed en la lasta tempo gis ˆ malsaˆgeco. geco. — Mi multe gajnus — diris al si Ramzes — se mi donus min en la manojn de l’ pastroj por asisti iliajn infanajn ceremoniojn. Eble Mefres anka˘ u al mi ordonus stari tutajn horojn anta˘ u la altaro kun levitaj manoj, kiel li faras mem, mem, atendante atendante miraklojn!. miraklojn!. . . En la monato Farmuti (fino de januaro, komenco de februaro) la princo ˆ kaj adia˘ uis Otoeson, por transiri en la nomeson Hak. Li dankis la nomarhon uis
ˆ * Capitro
XXII *
148
la sinjorojn pro la belega akcepto, sed en la koro li havis malˆgojon, go jon, ˆcar car li sentis, ke li ne sukcesos plenumi la taskon, per p er kiu lin ˆsarˆ sarˆ gis gis la patro. Kondukita de la familio kaj kortego de Otoes, la vic-reˆgo go transveturis transveturis sur ˆ la dekstran bordon de Nilo, kie salutis lin la nomar ho Ranuzer, la sinjoroj kaj pastroj. pastroj. Kiam Kiam la princo princo haltis haltis sur la tero Hak, la pastroj levis supren supren la statuojn de la dio Atmu, la patrono de l’ provinco, la oficistoj falis sur la ˆ petis lin kiel la anstata˘ vizaˆgon, gon, kaj la nomarho uanton de l’ faraono komenci uanton la rikolton, ˆcar car en tiu t iu sezono sezon o oni devis rikolti r ikolti la hordeon. Ramzes akceptis akceptis la rikoltilo rikoltilon, n, detranˆ detranˆcis cis kelke kelke da plenmanoj plenmanoj kaj bruligis bruligis ilin kun incenso anta˘ u la dio, gardanta gardanta la limojn. Po Post st li faris la samon samon la ˆ kaj grandaj nomarho grandaj sinjoroj, sinjoroj, fine komen komencis cis la rikolto rikolton n la kampara kamparanoj. noj. Ili kolektis nur la spikojn, kiujn ili pakis en sakojn; la pajlo restis sur la kampo. A˘uskultinte uskultinte la diservon, kiu enuigis lin, la princo stariˆgis gis sur durada veturilo. Anta˘ ue ue iris taˆcmento cmento de soldatoj, post ili pastroj, du sinjoroj sinjoroj kondukis kondukis la ˆcevalo cevalon n de l’ princo princo per p er la bridoj. bridoj. Po Post st la kronpri kronprinco, nco, en alia alia veturi veturilo lo ˆ Ranuzer, kaj post li granda sekvantaro de sinjoroj kaj korsidis la nomarho tegaj tegaj servi servistoj stoj.. La popolo, popolo, konf konform ormee al la volo olo de Ramzes Ramzes,, ne aperis; aperis; sed sed la kamparanoj, laborantaj sur la kampoj, vidante la procesion, falis vizaˆ ge ge teren. Tiamaniere, transirinte kelke kelke da ˆsippontoj, sipponto j, ˆetitaj etita j sur la brakojn de Nilo kaj sur la kanalojn, la princo anta˘ u la vespero atingis la urbon Anu, ˆcefan cefan en la provinco. Kelke da tagoj da˘ uris la salutaj festenoj: oni honoris la princon, prezentis uris al li oficistojn. Fine Ramzes postulis, ke oni interrompu la festenojn kaj petis ˆ la nomarhon, ke li montru al li la l a riˆcaˆ caˆojn o jn de la provinco. provinc o. La revuo komenciˆ g is en la sekvinta tago kaj da˘ gis uris uris kelke da semajnoj. ˆ Ciutage en la palacan korton, kie loˆgis gis la kronprinco, venis diversaj metiistaj korporacioj, komandataj de siaj oficiroj, por montri al la princo siajn produktojn. Do unuj post aliaj venis fabrikantoj de armiloj kun glavoj, lancoj kaj hakiloj; fabrikantoj de muzikaj instrumentoj kun fajfiloj, trumpetoj, tamburoj kaj harpoj. Post ili venis la granda korporacio de lignaˆ lignaˆistoj, istoj, kiu montris seˆgojn, gojn, tablojn, kanapojn, portilojn kaj veturilojn, veturilojn, ornamitajn ornamitajn per riˆ caj caj desegnaˆ segnaˆoj, o j, inkrustita jn per diverskolora ligno, perlamoto kaj eburo. Poste oni portis metalajn vazojn kuirejajn: kradojn por la fornoj, turnrostilojn, dutenilajn potojn kaj platajn patojn kun kovriloj. Juvelistoj malvolvis mirakle belajn orajn ringojn, braceletojn por manoj kaj piedoj el electrum, kunfandaˆ kunfandaˆo o de oro o ro kaj ka j arˆ ar ˆgento; gent o; ˆcio cio ˆci ci esti e stiss arte ar te skul s kulpti ptita, ta, inkrust inkr ustita ita per pe r multvalora mult valora j ˆstono sto nojj a˘u per diverskolora emajlo. Potistoj fermis la marˆson, son, portante preska˘ u cent specojn de argilaj vazoj. Estis tie potoj po toj,, pladoj plado j kaj kruˆcoj co j de plej diversa formo kaj grando, ornamita j per pentraˆ pentraˆoj, oj, per kapoj apo j bestaj kaj birdaj.
ˆ * Capitro
XXII *
149
ˆ u korpor Ciu Ci korporaci acioo faris faris al princ princoo oferon oferon de siaj siaj plej plej belaj produk produktoj. toj. Ili Ili plenigis grandan grand an salonon, kvankam kvankam ne ekzistis inter ili eˆc du similaj objekto ob jektoj. j. Post la fino de la bela, sed laciga ekspozicio, Ranuzer demandis la princon, ˆcu cu li estas est as kontenta? konte nta? La princo ekmeditis. — Pli belajn objektojn mi vidis eble nur en la temploj, a˘u en la palacoj de mia patro. Sed ˆcar car ilin povas aˆceti ceti nur riˆcaj ca j homoj, homo j, mi ne scias, ˆcu cu la ˆstata stata trezorejo havas havas de ili grandajn grand ajn enspezo jn. ˆ mirigis la indiferenteco de la juna princo al la verkoj de l’ La nomarhon arto, kaj maltrankviligis lia zorgo pri la enspezoj. Volante tamen kontentigi Ramzeson, li komencis de tiu momento montri al li la reˆgajn gajn fabrikojn. Ili Ili do vizi viziti tiss la muel muelejoj ejojn, n, kie kie la skla sklav voj en kelk kelkcen cento to da muel muelil iloj oj kaj pistil pistiloj oj preparis preparis la farunon. farunon. Ili estis estis en la bakejoj, bakejoj, kie oni bakis bakis panon panon kaj biskvitojn por la armeo, en la fabriko, kie, oni faris konserva konservaˆojn el fiˆsoj soj kaj viando. Ili vizitis grandajn tanejojn kaj stablojn de sandaloj, fandejojn, kie oni fandis bronzon por vazoj kaj armiloj, poste brikejojn, stablojn de teksistoj kaj tajloroj. tajloroj. ˆ Ci tiuj ejoj estis en la orienta parto de l’ urbo. Komence Ramzes scivole rigardis ilin, sed balda˘u tedis lin la aspekto de la laboristoj, kiuj estis timigitaj, malgrasaj, havis malsanemajn mienojn kaj sur la dorsoj signojn de la bastonoj. De tiu momento li ne longe restadis en la fabrikoj; li preferis rigardi la ˆcirka˘ kauaˆ u ˘ aˆojn ojn de l’ urbo Anu Anu.. Malproksime, Malproksime, oriente, oni vidis la dezerton, en kiu en la pasinta pasinta jaro estis la manovra manovra batalo inter li kaj Nitager. Kvaza˘ Kvaza˘ u sur la manplato li vidis la ˆsoseon, soseon, sur kiu marˆsis sis tiam liaj regimentoj, la lokon, kie pro la skaraboj skarabo j la militaj maˆsinoj sino j devis turniˆ gi gi sur s ur la l a dezert de zerton, on, eble eˆc la arbon, sur kiu pendigis sin la kamparano, kamparano, fosanta fosanta la kanalon. kanalon. . . Akompanata de Tutmozis, de la supro, tie li rigardis la florantan teron Gosen kaj kaj malbenis la pastrojn. Kaj tie, inter la montetoj, montetoj, li renkontis renkontis Saran, por kiu ekflamis lia koro. Hodia˘ u, u, kia ki a ˆsanˆ sa nˆgo!. go!. . . Li jam ˆcesis cesis malami la pastrojn, pastrojn, de l’ tempo kiam kiam dank’ al Herhor li ricevis la korpuson kaj estis proklamita vic-reˆ go. g o. Sa Sara ra fariˆgis gis indiferenta por li kiel amatino, kaj pli kaj pli okupis lin la penso pri la infano, kies patrino ˆsi estis fariˆ gonta. gonta. — Kion ˆsi si faras tie? — pens p ensis is la princo. princo. — Jam de longe mi ne havis havis novaˆ no vaˆo o jn de ˆsi. si . Kaj kiam li tiel rigardis la orientajn altaˆ altaˆojn, o jn, rememorante rememora nte la nemalproksiman estintecon, Ranuzer, kiu estis ˆce ce la fronto de la sekvantaro, estis certa, ke la princo rimarkis ian malhonesta malhonestaˆˆon en la fabrikoj fabrikoj kaj meditas, meditas, kiel lin puni. — Mi dezirus dezirus scii, scii, kion kion li rimarki rimarkis? s? — parolis parolis al si la respekti respektinda nda no-
ˆ * Capitro
XXII *
150
ˆ — Cu ˆ tion, ke duonon da brikoj oni vendis al la feniciaj komercistoj, marho. a˘u ke dek mil sandaloj mankas en la magazeno, a˘ u eble ia malnobla fripono murm murmuret uretis is al li en la orelon orelon pri la metalaj metalaj fandejoj?. fandejoj?. . . Kaj granda maltrankvilo plenigis la koron de Ranuzer. Subite la princo sin turnis al la sekvantaro kaj alvokis Tutmozison, kiu devis ˆciam ciam esti proksime de lia persono. Tutmozis alkuris. La princo iris kun li flanken. ˆ vi vidas ˆci — A˘uskultu uskultu — diris li, montran montrante te la dezerton dezerton.. — Cu ci tiujn mont montojn? ojn?.. . . — Ni estis tie en la pasinta jaro — eksopiris la kortegano. — Mi remem rememori oriss Saran. Saran. . . . — Mi tuj bruligos bruligos incenson incenson por la dioj! — ekkrii ekkriiss Tutmozis utmozis — ˆcar car mi jam pensis, ke de l’ tempo, kiam vi estas vic-reˆ go, via ekscelenco forgesis pri go, viaj viaj fidelaj fidelaj servis servistoj. toj. . . La princo ekrigardis lin kaj ka j levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Elektu — diris li — el la donacoj, kiujn oni oferis al mi, elektu kelke da plej belaj bela j vazoj, mebloj, meblo j, teksaˆoj, oj, kaj anta˘ u ˆcio cio bracel bra celeto eto jn kaj teksaˆ tek saˆojn, o jn, kaj portu tion al Sara. — Vivu eterne, Ramzes — murmuretis la elegantulo — ˆcar car vi estas nobla sinjoro! — Diru Dir u al ˆsi si — da˘urigis urigis la princo prin co — ke mia mi a koro ˆciam ciam estas e stas plena p lena de d e favoro por ˆsi. Diru, ke mi volas, ke ˆsi si gardu g ardu sian sanon kaj zorgu pri la infano, infan o, kiu devas devas veni en la mondon. mondon. Kiam Kiam proksim proksimiˆ iˆ gos gos la tempo de la akuˆ akuˆso, so, kaj mi plenumos la ordonojn ordon ojn de mia patro, diru d iru al Sara, S ara, ke ˆsi si venos al mi kaj ekloˆ gos gos en mia domo. Mi ne povas povas toleri, toleri, ke la patrino patrino de mia infano infano sopiru sopiru en la soleco. . . Veturu, faru, kion mi diris, kaj revenu revenu kun bonaj nova novaˆoj. ˆ kaj tuj forveturis. Tutmozis falis sur la vizaˆgon gon anta˘ u la nobla monarho La sekvantaro de l’ princo, ne povante diveni la enhavon de la interparolado, enviis al Tutmozis la favorojn de l’ sinjoro, kaj la respektinda Ranuzer sentis pligrandiˆgantan gantan maltrankvilon en sia animo. — Ne bezonu mi — diris li, plena de maltrankvilo — levi mian manon kontra˘ u mi mem kaj en floranta aˆ go go orfigi mian domon!. . . Kial, malfeliˆ ca, ca, mi ne pensis pri la horo de l’ juˆ go, go, proprigante proprigante al mi la propraˆ propraˆon de lia sank sanktec teco? o?.. . . Lia vizaˆgo go fariˆgis gis flava flava kaj liaj genuoj tremis. tremis. Sed la princo, princo, okupita okupita de la fluo de l’ rememoroj, ne rimarkis lian timon.
LA FARAONO
151
ˆ Capitro XXIII Nun en la urbo Anu komenciˆgis gis serio serio da festenoj festenoj kaj amuzoj. amuzoj. Ramzes Ramzes venigis el siaj keloj bonajn vinojn, el tri najbaraj nomesoj venis plej belaj dancistinoj, plej famaj muzikistoj, plej lertaj artifikistoj. La tempo de Ramzes estis perfekte plenigita. Matene la ekzercado de soldatoj, kaj akcepto de altranguloj, altranguloj, poste festenoj, spektakloj, ˆcasoj casoj kaj ree festenoj. ˆ de Hak estis certa, ke la kronprincon Sed en la momento, kiam la nomarho kronprincon jam tedis la administraj demandoj kaj vizitoj de altranguloj, Ramzes alvokis lin kaj demandis: — La nomeso de via ekscelenco ekscelenco apartenas al la plej riˆcaj caj en Egipto?. . . — Jes. Jes. . . kvank kvankam am ni havi haviss kelke elke da malfac malfacil ilaj aj jaroj. jaroj. . . — respond respondis is Ranuzer, kaj ree glaciiˆgis gis lia koro kaj ektremis liaj genuoj. ˆ — Guste tio mirigas min — diris la princo — ke de jaro al jaro plimalˆ vi ne povus klarigi tion al mi? grandiˆgas gas la enspezoj de lia sankteco. Cu ˆ klinante la kapon gis — Sinjoro — diris la nomarho, ˆgis la tero. tero. — Mi vidas, vidas, ke miaj malamikoj semis malkonfidon en vian animon; kion ajn mi dirus, tio ne konvin konvinkus kus vin. Permes Permesu u do al mi tute ne paroli; paroli; pli bone estos, se venos ˆci ci tien skribistoj kun dokumentoj, kiujn vi povos tuˆsi si per via propra mano kaj kontrol kontroli. i. . . La kronprincon iom mirigis la neatendita eksplodo, sed li akceptis la proponon. pon on. Li eˆc ekˆ e kˆ gojis. gojis. Li pensis, pensis, ke la raportoj raportoj de la skribi skribistoj stoj klarigos klarigos al li la sekretojn de la administrado. La sekvintan tagon venis la granda skribisto de la nomeso Hak kaj liaj helpantoj kun kelkdeko da papirusa pa pirusajj volvaˆ volvaˆoj, kovritaj de amba˘ a mba˘ u flankoj per skribaˆ skribaˆoj. o j. Kiam oni malvolvis ilin, ili formis rubandon tri mano jn larˆgajn gajn kaj sesdek paˆsojn sojn longan. Unu Unuafoje afoje la princo vidis tiel grandegan dokumenton, dokumenton, en kiu estis priskribo nur de unu provinco kaj dum unu sola jaro. La granda skribisto sidiˆgis gis sur la planko, krucinte la krurojn, kaj komencis: — En la trideka jaro de la regado de lia sankteco Mer-Amen-Ramzes malfruis la leviˆgo go de Nilo. . . La kamparanoj, kredante, ke la malfeliˆ malfeliˆ con con ka˘ uzis uzis sorˆcoj co j de la fremduloj, fremdulo j, loˆ gantaj en la provinco Hak, komencis detrui la dogantaj
ˆ * Capitro
XXIII *
152
ˆ mojn de la nefidelaj Hebreoj, Hetoj kaj Fenicianoj, kaj oni mortigis kelke da ˆ oni kondukis la kulpajn al la tribunalo; personoj. La˘ u ordono de la nomarho dudek kvin vilaˆganojn, ganojn, du masonistojn masonistojn kaj kvin ˆsuistojn suistojn oni kondamnis kondamnis en minejojn, kaj unu fiˆsiston siston oni sufokis. sufokis. . . — Kia dokumento estas tio? — interrompis la princo. — Tio estas juˆga ga raporto, destinita esti metita anta˘ u la piedoj de lia sankteco. — Lasu gin gˆin kaj legu pri la ˆstataj stata j enspezo ensp ezoj. j. La helpantoj helpantoj de l’ granda skribisto skribisto volvis volvis la forpuˆ forpuˆsitan sitan dokumenton dokumenton kaj prezentis alian. Ilia estro ree komencis legi: — En la kvina tago de l’ monato Tot oni liveris en la reˆgajn gajn grenejojn sescent mezuro mez urojn jn da tritiko, kiujn kvitancis la ˆcefa cefa intendanto. La sepan de Tot la granda trezoristo eksciis kaj kontrolis, ke malaperis el la provizoj provizoj de la lasta lasta jaro cent kvarde kvardek k ok mezuroj mezuroj da tritiko tritiko.. Dum la kontrolo du laboristo lab oristo j ˆstelis stelis unu mezur m ezuron on d daa tritiko t ritiko kaj kaˆ kaˆsis sis gin gˆin inter brikoj. Kiam oni rimarkis tion, ili estis transdonitaj al la juˆgejo gejo kaj kondamnitaj en la minejojn pro la atenco kontra˘ u la propraˆ propraˆo de lia sankteco. . . — Kaj la cent kvardek ok mezuroj? — demandis la kronprinco. — Musoj formanˆ gis ilin — respondis la skribisto kaj da˘urigis: gis urigis: — La okan okan de Tot oni alsendis alsendis dudek bovin b ovinojn ojn kaj okdek kvar ˆsafinojn safinojn en la buˆcejon, cejon, kiujn la gardisto de bovoj ordonis doni al la regimento Nizo, je je kvit kvitan anco. co. . . Tiamaniere la vic-reˆgo go sciiˆgadis, gadis, tagon post tago, kiom da hordeo, tritiko, fazeolo kaj lotusaj grajnoj oni liveris en la grenejojn, kiom oni transsendis en la muelejojn, kiom oni ˆstelis stelis kaj kiom da laboristo j pro tio oni kondamnis en la minejojn. La raporto estis tiel enuiga kaj senorda, ke en la mezo de l’ monato Paofi la princo ordonis interrompi la legadon. — Diru al mi, granda skribisto — demandis Ramzes — kion vi komprenas el tio? tio?.. . . Kion Kion vi eksci eksciis is?. ?. . . ˆ — Cion, Cion, kion ordonos ordonos via ekscele ekscelenco. nco. . . Kaj li rekomencis, sed jam parkere: — La sepan de l’ monato Tot oni liveris en la reˆgajn g ajn gren grenejoj ejojn. n. . . — Sufiˆ ce! ce! — ekkriis ekkriis kolere kolere la princo kaj ordonis al li iri for. La skribistoj falis sur la vizaˆgon, gon, poste rapide forprenis la papirusojn, ree falis teren kaj galope elkuris. ˆ Ranuzer. La princo alvokis la nomarhon Ranuzer. Li venis venis kun la brakoj brakoj krucitaj krucitaj sur la brusto, brusto, sed kun trankvi trankvila la mieno, mieno, ˆcar car li ekscii eksciiss de la skribis skribisto, to, ke la princo povas nenion kompreni el la raportoj kaj ke li eˆc ne a˘ uskultis ilin ˆgis gis la fino. — Diru al mi, via ekscelenco ekscelenco — komencis komencis la kronprinco kronprinco — ˆcu cu anka˘ anka˘ u al vi oni legas la raportojn? ˆ utage. — Ciuta Ci ge. . .
ˆ * Capitro
XXIII *
153
— Kaj vi ilin komprenas? — Pardonu, plej nobla sinjoro, sinjoro, sed. . . ˆcu cu mi povus administri administri la nomeson, nomeson, se mi ne komprenus tion? La princo malˆgoje goje ekmedit ekmeditis. is. Eble, Eble, efektiv efektive, e, li estas tiel malkapab malkapabla? la? ˆ . . . Kaj tiam tiam — kiel li li povos povos fariˆ fariˆ gi gi monarho?... — Sidiˆgu gu — diris li post momento, montrante al Ranuzer seˆ gon. gon. — Sidiˆgu gu kaj rakon rakontu tu al mi: kiel kiel vi admini administra strass la nomeson? nomeson?.. . . ˆ La nomarho paliˆ gis gis kaj liaj okuloj turniˆgis gis supren, montrante la blankon. Ramzes rimarkis tion kaj komencis klarigi: — Ne pensu, ke mi ne konfidas al via saˆ go...Kontra˘ g o...Kontra˘ ue, u e, mi ne konas homon pli kapablan ol vi al la administra administra ˆsarˆ sarˆ g o...Sed mi estas juna kaj go...Sed scivola: kio estas la arto de l’ regado? Mi do petas vin, dividi kun mi iom da via sperto. sperto. Vi adminis administras tras la nomeson nomeson — mi scias scias pri tio!. . . Sed nun klarig klarigu u al mi, kiel oni administras? ˆ ekspiris kaj komencis: La nomarho — Mi rakontos al vi la tutan fluon de mia vivo, por ke vi sciu, kiel malfacila estas mia laboro. Matene, post la bano, mi faras oferojn al la dio Amut kaj poste mi alvokas la trezoriston trezoriston kaj demandas lin: ˆcu cu konvene konvene alfluas la impostoj por lia sankteco? Se li diras al mi, ke jes, mi la˘udas udas lin; se li diras, ke tiuj a˘u tiuj ne pagis, mi ordonas aresti ilin. Poste mi alvokas la gardiston de la reˆgaj gaj garbejoj por scii, kiom da nova greno greno ni hav havas. as. Se multe, multe, mi la˘ udas lin; se malmulte, mi ordonas vipi la udas kulpajn. Poste venas la granda skribisto kaj diras: kion el la bienoj de lia sankteco bezonas la armeo, oficistoj kaj laboristoj, — kaj mi ordonas liveri tion je kvitanco. Se li donas malpli, mi la˘udas udas lin; se pli multe, mi komencas juˆgan gan esploron. Post la tagmezo venas al mi la feniciaj komercistoj, al kiuj mi vendas grenon, kaj la monon ili pagas en la trezorejon de l’ faraono. Poste mi preˆ gas gas kaj konfirmas konfirmas la juˆ gajn verdiktojn, kaj anta˘ gajn u la vespero la polico raportas pri la okazoj de l’ tago. Anta˘ uhiera˘ uhiera˘ u, u, ekzemple, loˆgantoj gantoj de mia nomeso invadis la teritorion de la provinco Ka kaj sakrilegis la statuton de l’ dio Sebak. En mia koro mi ekˆgojis, gojis, ˆcar car li ne estas nia patrono; patr ono; tamen mi kondamnis kelkajn kelkajn kulpajn al la sufoko, sufoko, multajn multajn en la minejojn, ˆciujn ciujn al la bastonado. bastonado. Tiel en mia nomeso regas la trankvilo kaj bonaj moroj, kaj la impostoj alfluas alfl uas ˆciutag ciu tage. e. — Tamen la enspezoj de l’ faraono plimalgrandiˆgis gis anka˘ u ˆce ce vi — interinte rmetis la princo. — Vi diris la veron, sinjoro — eksopiris Ranuzer. — La pastroj diras, ke la dioj ekkoleris kontra˘u Egipto pro la alfluo de l’ fremduloj; sed mi vidas, ke eˆc la dioj ne malamas malamas la fenician fenician oron kaj iliajn multv multvalorajn alorajn ˆstonojn. stonojn. . . .
ˆ * Capitro
XXIII *
154
En ˆci ci tiu momento eniris serva oficiro kaj post li la pastro Mentezufis, por p or ˆ al publika diservo. Amba˘ inviti inviti la vic-reˆ vic-reˆgon gon kaj nomarhon u konsentis, kaj la ˆ Ranuzer montris tiom da pieco, ke la princo ekmiris. nomarho Kiam Ranuzer, profunde sin klinante, klinante, foriris, la vic-reˆ go diris al la pastro: — Sankta Sankta profeto, profeto, vin, vin, kiu estas estas ˆce ce mi la anstata˘ anstata˘ uanto de la plej respektinda Herhor, vin mi petas, klarigu al mi unu aferon, kiu plenigas mian animon per maltrankvilo. ˆ mi scios? — respondis la pastro. — Cu — Respondu, ˆcar car la saˆ go go plenig plenigas as vin, vin, kies kies servist servistoo vi estas. Konside Konsideru ru nur, kion mi diros al vi. Vi ja scias, por p or kio min sendis ci cˆi tien lia sankteco. . . — Por ke vi, princo, koniˆgu gu kun la riˆcaˆ caˆoj o j kaj kun la administrad admini stradoo de la lando — interrompis Mentezufis. ˆ — Mi faras tion. Mi demandas la nomarhojn, mi rigardas la landon kaj homojn, mi a˘ uskultas raportojn, sed — mi komprenas nenion; tio venenas uskultas mian vivon kaj mirigas min. ˆ en la milita j afero Car afe rojj mi scias ˆcion: cion: kiom mi havas havas da d a soldatoj solda toj,, ˆcevaloj, cevaloj, veturi veturiloj; loj; kiuj kiuj oficiroj oficiroj drink drinkas as a˘ u malzorgas la servadon, kaj kiuj honeste plenu plenumas mas sian devon. devon. Mi scias anka˘ anka˘ u, u, kiel kiel uzi la armeon. armeon. Se sur ebenaˆ ebenaˆo o starus malamika korpuso, mi devus preni du korpusojn por venki gin. gˆin. Se la malamiko okupus defendan pozicion, mi ne moviˆgus gus sen tri korpu korpusoj. soj. Se la malamiko estas neekzercita kaj batalas en senordaj amasoj, kontra˘ u lia milo mi povas starigi kvincent niajn soldatojn kaj mi venke batos lin. Se la kontra˘ uulo uulo havas havas mil hakilistojn, kaj mi mil, mi min ˆetos etos sur lin kaj mi lin venkos, se mi havos helpe help e cent ˆstonˆ stonˆetisto etis tojn. jn. En la armeo, sankta patro — da˘ urigis urigis Ramzes Ramze s — oni vidas ˆcion, cion, kvaza˘ u la fingrojn fingro jn de l’ propra mano, kaj por ˆciu ciu demando oni havas pretan respondon, resp ondon, kiun kiun mi plene plene kompre komprenas nas.. Sed en la administ administrado rado de la nomesoj nomesoj mi ne nu nurr ˆ vidas nenion, sed havas tian haoson en la kapo, ke iafoje mi forgesas, por kio mi venis veni s ˆci ci tien? tie n? La sankta profeto ekmeditis. ˆ ili kuraˆgus — Cu gus trompi vian ekscelencon — respondis li — mi ne scias, ˆcar car mi ne observis iliajn agojn. ago jn. Sed ˆsajnas sajn as al a l mi, ke ili povas nenion klarigi al vi, ˆcar car ili mem komprenas nenion. ˆ kaj iliaj skribistoj — da˘urigis La nomarhoj u rigis la pastro — estas kiel la dekestroj dekestroj en la armeo: ˆciu ciu konas sian dekon dekon kaj informas informas pri gi gˆi la superajn ˆ komandas sian taˆcmenton. oficirojn. Ciu cmenton. Sed la generalan gˆeneralan planon, kiun faras la militestroj, la dekestro ne konas. ˆ kaj skribi La nomarhoj skribistoj stoj notas notas ˆcion, cion, kio okazas okazas en la provin provinco, co, kaj transsendas transsendas ˆci ci tiujn raportojn al la piedoj de l’ faraono. Sed nur la plej alta konsilistaro eltiras el ili la mielon de l’ saˆgo. go. ˆ — Guste cˆi tiun mielon mi deziras. . . — ekkriis la princo. — Kial oni ne ci donas gin gˆ in al mi?...
ˆ * Capitro
XXIII *
155
Mentezufis ekskuis la kapon, — La ˆstata sta ta saˆgo go — diris li — apartenas al la pastraj pastra j misteroj: ˆgin gin pov p ovas as akiri nur homo, dediˆcita cita al la dioj. Kaj via ekscelenco, kvank kvankam edukita de la pastro past roj, j, plej malkaˆse se foriˆgas g as de de l’ templ temploj. oj. . . — Do se mi ne fariˆgos gos pastro, pastro, vi ne informos informos min?. min?. . . — Estas afero j, kiujn via ekscelenco ekscelenco povas povas ekkoni ekkoni eˆc nun, kiel erpatre, estas estas tiaj, kiujn kiujn vi ekkonos, ekkonos, kiel faraono. faraono. Sed ekzistas ekzistas tiaj, kiujn povas povas scii nur ˆcefepi cef episkop skopo. o. ˆ faraono estas ˆcefepiskopo — Ciu cefepiskopo — interrompis la princo. — Ne ˆciu. ciu. Kaj Ka j eˆc inter ˆcefepiskopo cefep iskopo j ekzistas ekzis tas diferenco difer enco j. — Do — ekkriis kolere la kronprinco — vi kaˆ kaˆsas sas de mi la administradon de l’ ˆstato!. stato!. . . Kaj mi ne povos povos plenumi plenumi la ordonojn de mia patro?. patro?. . . — Tion — diris trankvile Mentezufis — kion vi bezonas, vi povas ekkoni, ˆcar car vi havas havas la unuajn pastrobeno jn. Sed ˆci ci tiuj aferoj afero j estas kaˆ kaˆsitaj sita j en la temploj, post kovrilo, kiun neniu kuraˆgus gus forigi sen konvenaj preparoj. — Mi, mi forigos ˆgin! gin! — La dioj gardu Egipton de tia malfeliˆ malfeliˆco! co! — respondis la pastro, etenˆ vi ne scias, ke la tondro mortigus tiun, dante la manojn al la ˆcielo. cielo. — Cu kiu sen konvenaj preˆgoj goj tuˆ tuˆsus sus la kurteno kurtenon? n? Ordonu Ordonu,, princo, princo, konduk kondukii en la templon iun sklavon a˘ u kondamniton, li nur etendu la manon, kaj li tuj mortos. ˆ vi mortigos lin. — Car ˆ el ni mortus same, kiel plej ordinara krimulo, se li sakrilege prok— Ciu simiˆgus g us al la altaro. altaro. An Anta˘ ta˘ u la dioj, mia princo, faraono kaj pastro valoras tiom, kiom sklavo. — Kion do mi devas devas fari?. fari?. . . — demandis demandis Ramzes. Ramzes. — Serˆci ci en la temploj respondon al viaj duboj, puriginte puriginte sin per preˆ goj go j ˆ kaj fastoj — respondis la pastro. — De kiam ekzistas Egipto, neniu monarho alimaniere aliman iere akiris la ˆstatan stata n saˆ s aˆ gon. gon. — Mi pripens pripensos os — respon respondi diss la princo. princo. — Tamen amen mi vida vidas, s, ke la plej respektinda Mefres kaj vi, sankta profeto, volas entiri min en la diservojn, kiel mian patron. — Tute ne. Se vi, kiel kiel faraono, faraono, volus volus nur komandi komandi la armeon, armeon, vi povus povus nur kelke da fojoj jare partopreni en la diservoj, en la ceteraj okazoj vin anstata˘ uus uus la ˆcefepiskopoj. cefepiskopoj. Sed se vi volas ekkoni la misterojn de l’ temploj, vi devas honori la diojn, ˆcar car ili estas la fonto de la saˆ go. go.
LA FARAONO
156
ˆ Capitro XXIV Nun jam Ramzes sciis, ke a˘ u li ne plenumos la ordonon de l’ faraono, a˘ u li devas sin submeti al la volo de l’ pastroj, kaj tio plenigis lin per kolero kaj malfavoro por ili. Li do ne rapidis al la misteroj, kaˆsitaj sitaj en la temploj. Ne venis ankora˘ u la tempo por la fastoj kaj preˆgoj. goj. Sed tiom pli favore li komencis partopreni en la festenoj, kiujn oni aranˆ gis gis por lia honoro. ˆ Jus revenis Tutmozis — majstro majs tro en ˆciuj ciuj amuzoj, amuzo j, kaj alportis al la princo ˆ estis sana kaj havis belan aspekton, kio nun bona jn nova novaˆojn o jn de Sara. Si malpli interesis interesis Ramzeson. Ramzeson. Sed la pastroj faris tiel bonan horoskopon horoskopon al lia estonta infano, ke Ramzes estis ravita. Ili certigis plej kategorie, ke la infano estos filo, favorata de l’ dioj kaj, se la patro gin gˆin amos, ˆgi gi atingos en la vivo grandajn honorojn. La princo p rinco ridis r idis la duan parton de la profetaˆ profetaˆo. o. — Stranga estas ilia saˆgo! go! — diris li al Tutmozis. — Ili scias, ke ˆgi estos filo, filo, kion kion ne scias scias mi, kvank kvankam am mi estas estas la patro; patro; sed ili dubas, dubas, ˆcu cu mi gin gˆin amos, kvankam facile faci le estas diveni, ke mi amus ˆci ci tiun infanon, infan on, eˆc se s e gi gˆi estus filino. Kaj pri la honoroj por ˆgi gi ili estu estu trankvil trankvilaj. aj. Mi zorgos zorgos pri tio!. tio!. . . En la monato Pahono (januaro-februaro) la kronprinco transveturis en ˆ Sofra. La urbo Anu kuˆsis la nomeson Ka, kie akceptis lin la nomarho sis sep horojn horo jn de pieda pied a vojo de Atribis, sed la princo uzis tri tr i tagojn tago jn por ˆci ci tiu vojaˆ vo jaˆ go. Pensante pri la preˆ goj kaj fastoj, kiuj atendis lin anta˘ goj u la malkovro de l’ templaj misteroj, Ramzes sentis pli kaj pli grandan inklinon al la amuzoj; lia sekvantaro divenis tion, plezuro do sekvis plezuron. Ree sur la vojoj, tra kiuj li veturis al Atribis, aperis popolaj amasoj kun krioj, floroj kaj muzikistoj. Precipe proksime de l’ urbo la entuziasmo atingis la supron. Okazis Okazis eˆc, c, ke grandega laboristo sin ˆetis sub la veturilon veturilon de la vic-reˆgo. go. Kaj kiam Ramzes haltigis haltigis la ˆcevalojn, cevalojn, el la amaso eliris dekkelko dekkelko da junaj juna j virinoj ka j ˆcirka˘ cirka˘ uplektis lian veturilon per floroj. uplektis — Tamen Tamen ili ili amas min!. min!. . . — pensis la princo. princo.
ˆ * Capitro
XXIV *
157
ˆ pri la enspezoj de l’ En la provinco Ka li ne demandis plu la nomarhon faraono, ne vizitis fabrikojn, ne ordonis legi al si raportojn. Nur foje, kiam li vidis, ke la templo de l’ dio Sebak staras sur alta monteto, li esprimis deziron suriri ˆgian gian supron kaj rigardi la ˆcirka˘ cirka˘ uaˆon. La respektinda Sofra tuj plenumis la volon de l’ kronprinco, kiu suririnte la turon, kun granda plezuro pasigis tie kelke da horoj. La provinco provinco Ka estis fruktodona ebena eb enaˆˆo. Kelkdeko Kelkdeko da kanaloj kaj da nilaj nila j brakoj brako j tranˆcis cis gin gˆin en ˆciuj ciuj direktoj, direkto j, kaj gi gˆi ˆsajni sa jniss kvaza˘ kvazau˘ reto el arˆgentaj gentaj kaj lazuraj ˆsnuroj. snuroj. La melonoj kaj tritiko, tritiko, semitaj en novembro, novembro, jam estis maturiˆgantaj. gantaj. Sur la kampoj svarmi svarmiss nu nudaj daj homoj, homoj, kiuj kiuj kolek kolektis tis kukumojn kukumojn a˘u semis kotonon. La tero estis kovrita kovrita de konstrua konstruaˆˆoj, kiuj en kelkdeko kelkdeko da punktoj grupiˆ gis pli multenombre kaj formis urbetojn. gis La plimulto da domoj, domo j, precipe precip e tiuj, kiuj kuˆsis sis inter kampoj, kampo j, estis argilaj, a rgilaj, kovri kovritaj taj per p er pajlo kaj palmaj folioj. folioj. Kontra˘ Kontra˘ ue, en la urboj la domoj estis brik brikaj, kun kun plataj plataj tegmen tegmentoj, toj, kaj simi simili liss blan blank kajn kubojn, kubojn, truitaj truitajn n en la lokoj, lokoj, kie estis estis la fenestroj fenestroj kaj pordoj. Tre ofte sur unu tia kubo staris staris plia malpli granda, kaj sur tiu tria, ankora˘ u malpli m alpli granda, grand a, kaj ˆciu ciu etaˆgo go estis alie kolorigita. kolorigita. Sub la bruliganta bruliganta suno de Egipto ˆci ci tiuj domoj similis similis grandajn granda jn perlojn; rubenojn kaj safirojn, dissemitajn dissemitajn inter inter la verdaˆ verdaˆo o de l’ kampoj kaj ˆcirka˘ kauitajn u ˘ itajn de palmoj palmoj kaj akaci akacioj. oj. De tiu loko Ramzes Ramzes rimarki rimarkiss fenomeno fenomenon, n, kiu mirigis mirigis lin: proksim proksimee de la temploj la domoj estis pli belaj, kaj sur la kampoj laboris plej multe da homoj. — La bienoj de l’ pastroj estas la plej riˆcaj!. caj!. . . — rememoris li kaj kaj ankora˘ ankora˘ u unu fojon trakuris per la okuloj la templojn kaj kapelojn, dekkelkon da kiuj oni vidis de la turo. Sed ˆcar car li paciˆ pac iˆgis gis kun Herhor kaj bezonis servojn de l’ pastroj, li ne volis pli longe long e sin okupi oku pi per p er ˆci ci tiu afero. En la da˘ uro de la sekvintaj tagoj Sofra aranˆ uro gis por la princo serion da gis ˆcasoj, casoj, irante irante de la urbo Atribis Atribis al la oriento. Apud la kanaloj oni arkpafis birdojn, kaptis ilin per grandegaj retoj, kiuj per unu fojo envolvis po kelkdeko, a˘ u oni sendis falkojn kontra˘ u la libere libere flugant flugantaj. aj. Kaj kiam kiam la princ princaa sekvantaro atingis la orientan dezerton, komenciˆ gis gis granda gr anda j ˆcaso caso j kun hundo hundojj kaj panteroj kontra˘ u kvarpiedaj bestoj; dum kelke da tagoj oni kaptis kaj mortigis kelkcenton da ili. Kiam Kiam Sofra Sofra rimark rimarkis, is, ke la princo princo jam hav havas sufiˆ sufiˆce ce da plezuro plezuro sub la libera ˆcielo cielo kaj da n noktoj oktoj sub la tendo, te ndo, li interrompis la ˆcasadon casadon kaj per p er plej mallongaj vojoj rekondukis la gastojn al Atribis. ˆ invitis Ili venis tien en la kvara horo post la tagmezo, kaj la nomar ho ˆciujn ciujn en sian palacon al festeno. Li mem kondukis la princon en la banejon, asistis asistis ˆce ce la bano kaj el sia propra propra kesto kesto prenis parfumojn parfumojn por olei olei Ramzeson Ramzeson.. Poste Poste li kontrol kontrolis is la frifri-
ˆ * Capitro
XXIV *
158
ziston, kiu ordigis la harojn de l’ vic-reˆgo, go, fine, ekgenuinte sur la planko, li petis la princon akcepti novajn vestojn. Estis tie freˆse se teksita teksit a ˆcemizo, cemiz o, kovrita per broda bro daˆˆoj, o j, anta˘ utuko utuko ornamita per perloj kaj mantelo punktita per oro, tre fortika, sed tiel delikata, ke du manoj povis ˆgin gin enteni. La kronprinco favore akceptis ˆcion cion kaj diris, ke neniam ankora˘ u li ricevis tiel belan donacon. ˆ kondukis la princon en la balan La suno jam subiris, kaj la monarho salonon. Tio estis granda gran da vestiblo, vestiblo , ˆcirka˘ cirka˘ uita per kolonaro kaj pavumita per mozauita ˆ iko. Ciuj muroj estis kovritaj kovritaj per pentraˆ pentraˆoj, prezentantaj prezentantaj scenojn el la vivo vivo de l’ anta˘ uuloj u uloj de Sofra: Sofra: mili militojn tojn,, marajn marajn vojaˆ gojn go jn ka j ˆcasojn. caso jn. Super ˆci ci tiu konstrua konstru aˆo, anstata˘ ansta ta˘ u tegmento, tegmento, pendis p endis grandega papilio, kun multkolo multkoloraj raj flugilo j, kiujn movis kaˆ kaˆsita sita j sklavoj, sk lavoj, por refreˆsigi sigi la aeron. a eron. En bronzaj torˆcujoj, cujoj, fiksitaj sur la kolonoj, kolonoj, brulis helaj torˆcoj, coj, eligante eligante bonodorajn bonodorajn fumojn. fumojn. La salono estis dividita en du partojn: unu malplena, la alia plenigita per tabloj kaj seˆgoj goj por la invit invititoj. itoj. En la fundo fundo estis alta estrado estrado,, sur kiu sub riˆca ca tendo t endo staris malgranda ma lgranda tablo kaj ka j kanapo por Ramzes. Apud ˆciu ciu tablo estis grandaj vazoj kun akacioj, palmaj kaj figaj arboj. La tablon de l’ kronprinco oni ˆcirka˘ cirka˘ uis uis per pinglokreskaˆ pinglokreskaˆoj, kiuj dissendis en la salono balzaman odoron. La kunvenintaj gastoj salutis la princon per goja gˆoja ekkrio, kaj kiam Ramzes okupis la lokon sub la baldakeno, de kie oni povis libere vidi la tutan salonon, lia sekvantaro sidiˆgis gis ˆce ce la tablo j. Eksonis Eksonis harpoj kaj komencis komencis eniri sinjorinoj, en riˆ caj caj muslinaj muslinaj vestoj, kun malko malkovri vritaj taj brustoj brustoj kaj brilan brilantaj taj de juveloj. juveloj. Kvar Kvar plej plej belaj ˆcirka˘ cirka˘ uis Ramzeson, aliaj sidiˆgis gis apud la altranguloj de la sekvantaro. En la aero fluis odoro de rozoj, konv konvaloj kaj violoj. violoj. La princo sentis sentis,, ke la pulso batas en liaj tempioj. Sklavoj kaj sklavinoj sklavino j en ˆcemizoj cemizo j blankaj, rozaj roza j kaj blua j komencis disporti dispor ti kukojn, rostitajn rostita jn kortbirdojn kaj ˆcasaˆ casaˆon, on, fiˆsojn, sojn, vinon kaj fruktojn, frukto jn, fine florajn kronojn, kiujn la festenantoj metis sur la kapon. La grandega papilio pli kaj pli rapide svingis siajn flugilojn, kaj en la malplena parto de la salono komenciˆ gis gis spektaklo spektaklo.. Un Unuj uj post aliaj aliaj aperis aperis dancist dancistinoj, inoj, gimnast gimnastiki ikistoj, stoj, arlekenoj, arlekenoj, ˆonglistoj onglistoj kaj skermistoj. skermistoj. Kiam iu montris montris neordinaran neordinaran lertecon, lertecon, la spektatoroj ˆetis al li florojn floro jn el siaj kronoj, a˘ au˘ orajn ringojn. ˆ La festeno da˘ uris uris kelke kelke da horoj; aklamoj por honori la princon, nomarhon kaj lian familion senˆcese cese sekvis unu la alian. Ramzeson, kiu duone kuˆsis sis sur la kanapo kanapo kovri kovrita ta per p er leona leona felo, felo, kun oraj ungegoj, ungegoj, servis servis kvar kvar damoj. Un Unu u ventumis lin, dua ˆsanˆ sanˆgis gis la kronojn sur lia kapo, du aliaj donis al li manˆ gaˆ gaˆo jn. jn . ˆ la fino de la festeno tiu, kun kiu la princo plej volonte parolis, alportis al Ce
ˆ * Capitro
XXIV *
159
li pok p okalon alon da vino. Ramzes eltrinkis duonon, la reston donis al ˆsi, si, kaj kiam ˆsi si eltr el trin inki kis, s, li kisis kis is ˆsian si an buˆson. so n. La sklavoj sklavoj komencis komencis rapide estingi la torˆ cojn, cojn, la papilio papilio ˆcesis cesis movi la flugilojn kaj en la salono fariˆgis gis nokto kaj silento, interrompata nur de la nerva rido de l’ virinoj. Subite eksonis rapidaj paˆ paˆsoj soj de kelke kelke da homoj kaj terura krio. — Ella Ellasu su min!. min!. . . — krii kriiss ra˘ uka uka vira voˆco. co. — Kie estas la kronprinco? kronprinco? . . . Kie Kie estas estas la vic vic-r -reˆ eˆ go?... g o?... En la salono salono ekbolis. ekbolis. La virinoj ploris teruritaj, teruritaj, la viroj viroj kriis: kriis: ˆ tien la gard— Kion tio signifas? signifas?.. . . Atenco Atenco kont kontra˘ ra˘ u la kronp kronpri rinco nco!. !. . . Ci istoj!... Oni a˘ udis la bruon de la rompataj vazoj kaj la krakon de la seˆgoj. udis goj. — Kie estas la kronprinco? — kriegis la fremda homo. — Gardist Gardistoj!. oj!. . . Defendu Defendu la kronp kronprinc rincon! on!.. . . — oni kriis kriis en en la salono. salono. — Ekbruli Ekbruligu gu la lumon!. lumon!. . . — eksonis eksonis la junula junula voˆ co co de l’ kronprinco. kronprinco. — Kiu serˆ serˆcas cas min?. min?. . . Jen mi estas!. estas!. . . Oni alportis alp ortis torˆ t orˆcojn. co jn. En la salono sal ono senorde sen orde kuˆsis sis la renversita renvers itajj kaj rompita rom pita j mebloj mebloj un unuj uj sur aliaj, kaj inter inter ili sin kaˆsis sis la festenan festenantoj. toj. Sur la estrado estrado la princo penis sin forˆsiri siri de la virinoj, kiuj ˆcirka˘ cirka˘ uprenis liajn manojn kaj uprenis piedojn. Apud la princo, Tutmozis Tutmozis en senorda peruko, kun bronza kruˆco co en la mano, estis preta pre ta bati ba ti je la kapo ˆciun, ciun, kiu proksimiˆ gus. gus. En la pordo aperis kelke da soldatoj kun nudaj glavoj. ˆ — Kio estas?. . . Kiu estas ˆci ci tie — kriis la terurita nomarho. Fine Fine oni rimarkis rimarkis la kulpan. kulpan. Iu grandegu grandegulo, lo, nuda, kovrita kovrita de koto, koto, kun sangaj sangaj strioj strioj sur la dorso, dorso, genuis genuis sur la ˆstupoj stupoj de la estrado estrado kaj etendis etendis la manojn al la kronprinco. ˆ — Kaptu — Jen la krim krimul ulo! o!.. . . — kriis kriis la nomar nomarho. Kaptu lin! lin!.. . . Tutmozis levis sian kruˆcon, con, de la pordo por do alkuris soldato j. La vundita homo falis vizaˆge ge sur la ˆstuparon, stupa ron, kriante: kriante : — Kompaton, Kompaton, suno suno de Egipto!. Egipto!. . . La soldatoj soldatoj jam estis estis lin kaptont aptontaj, aj, kiam kiam Ramzes, Ramzes, forˆ forˆsirin sirinte te sin de l’ virinoj, proksimiˆ proksimiˆ gis gis al la mizerulo. — Ne tuˆ tuˆsu su lin! — kriis Ramzes al la soldatoj. — Kion vi volas, homo? — Mi volas volas rakon rakonti ti al vi mian mizeron, mizeron, sinjoro. sinjoro. . . En ˆci ci tiu momento Sofra, proksimiˆ ginte al la princo, murmuretis: ginte — Li estas estas Hiks Hiksos, os,.. .. riga rigardu rdu,, via via eksce ekscele lenco nco,, lian lian densa densan n barbon barbon kaj harojn. haro jn. . . Lia trobraveco, tro braveco, kun kiu li superforte sup erforte venis ˆci ci tien, pruvas, ke ˆci ci tiu krimu krimulo lo ne estas Egiptano. Egiptano. . . — Kiu vi estas? — demandis la princo. — Mi estas estas Bakura, Bakura, laborist laboristoo de la regimen regimento to de fosistoj fosistoj en Sohem. Sohem. Ni ˆ ne havas nun okupon, do la nomarho Otoes Otoes ordoni ordoniss al ni. . . — Li estas drinkulo drinkulo kaj frenezul frenezulo!. o!. . . — murm murmuret uretis is la treman tremanta ta Sofra.
ˆ * Capitro
XXIV *
160
— Kiel li parolas parolas al vi, vi, sinjoro. sinjoro. . . ˆ La princo tiel ekrigardis la nomarhon, ke la altrangulo, kliniˆginte ginte gis gˆis la tero, posteniris. — Kion ordonis al vi Otoes? — demandis la vic-reˆgo go Bakuran. — Li ordonis al ni, sinjoro, promeni sur la bordo de Nilo, naˆgi g i en la rivero, stari apud la vojoj kaj fari bruon por via honoro. Li promesis pagi al ni por p or tio, kiom oni ˆsuldas suldas al ni. . . ˆcar, car, sinjoro, jam de du monatoj monato j ni ricevis nenion. . . Nek hordean panon, nek fiˆsojn, sojn, nek oleon por nia korpo. — Kion Kion vi diros diros nun, nun, respek respekti tinda nda sinjo sinjoro? ro? — deman demandi diss la princo princo la ˆ nomarhon. — Danˆgera g era drink drinkul ulo. o. . . abome abomena na mens mensogu ogulo lo.. . . — respon respondi diss Sofra. Sofra. — Kian bruon vi faris por mia honoro? — Kiel Kiel oni ordonis ordonis — diris diris la grandegul grandegulo. o. — Mia edzino edzino kaj filino filino kriis kun la aliaj: “Li vivu eterne!” kaj mi saltadis en la akvon kaj kaj ˆetadis etadis kronojn en la ˆsipon de via ekscelenco, por kio oni promesis promesis al mi pagi po unu uteno. Kaj kiam vi bonvolis favore enveturi en la urbon Atribis, mi estis destinita min ˆeti sub la ˆcevalojn cevalo jn kaj haltigi haltig i la kaleˆson. son. . . La princo komencis ridi. — Vere Vere mi ne pensis pensis — diris li — ke ni tiel tiel gaje finos la festenon festenon!. !. . . Kaj kiom oni pagis al vi por tio, ke vi devis vin ˆeti eti sub la ˆcevalojn? cevalojn? — Oni promesis al mi tri utenajn, sed pagis nenion, nek al mi, nek al la edzino, nek al la filino. Same al la regimento oni donis nenion por manˆgi gi tiujn du monatoj. — Per kio do vi vivas? — Per almozoj, a˘ u per p er tio, kion ni ricevas por nia laboro lab oro ˆce ce la kamparanoj. Do en ˆci ci tiu terura mizero ni trifoje ribelis kaj volis reveni hejmen. Sed la oficiroj oficiroj kaj skribi skribistoj stoj a˘ u promesis pagi al ni, a˘ u ordoni ordoniss nin bati. bati. . . — Pro la bruo por mia honoro? — demandis la princo, ridante. — Vi diras diras la veron, veron, princo. princo. . . Tial Tial hiera˘ u estis la plej granda ribelo, pro ˆ ˆ kiu la nomarha Sofra ordonis nin dekumi. Ciu deka ricevis bastonadon, kaj mi plej ple j multe, ˆcar car mi m i estas esta s granda gra nda kaj ka j devas nutri nut ri tri tr i buˆsojn: so jn: mian, de l’ filino kaj edzino. . . Batita, mi min elˆsiris siris el iliaj manoj, mano j, por p or fali sur la ventron ventron anta˘ u vi, sinjoro, kaj rakonti niajn dolorojn. Vi, vi batu nin, kiam ni estas kulpaj, sed la skribistoj skribistoj pagu al ni niajn ˆsuldojn, ˆcar car alie ni mortos de malsato, malsato, ni, niaj niaj edzin edzinoj oj kaj infa infanoj. noj. . . — Tio estas homo, loˆgata g ata de demono! demono!.. . . — ekkrii ekkriiss Sefra. Sefra. — Bonv Bonvolu, olu, princo, princo, rigardi rigardi,, kian kian ruinigo ruinigon n li faris faris ˆci ci tie. tie. . . Dek talentojn talentojn mi ne akcept akceptus us por ˆci ci tiuj tabloj, tablo j, pladoj plado j ka j kruˆcoj. co j. . . Inter la festenantoj, kiuj jam rekonsciiˆ gis, gis, komenciˆgis gis murmuro: — Tio estas ia fripono! fripono!.. . . — oni diris. diris. — Rigardu; Rigardu; vere, vere, li estas estas Hiksos. Hiksos. Ankora˘ u bolas en li la malbenita sango de liaj avoj, kiuj invadis kaj ruinigis Egipton Egipton.. . . Tiel Tiel riˆ riˆcaj caj mebloj. . . tiel tiel helaj vazoj. vazoj. . . rompitaj rompitaj en polvon! polvon!
ˆ * Capitro
XXIV *
161
— Unu sola ribelo de nepagitaj laboristoj alportas pli grandan malutilon al la ˆstato, sta to, ol valoras valor as ˆci ci tiuj tiu j riˆcaˆ caˆoj o j — diris dir is severe seve re Ramzes Ram zes.. — Sanktaj vortoj!. vortoj!. . . Oni devas devas skribi skribi ilin sur la monume monumentoj ntoj — tuj eksoeksonis multaj multa j voˆcoj coj inter la gastoj. gasto j. — La ribelo forˆsiras siras la homojn homo jn de la laboro lab oro kaj malˆgojigas gojigas la koron koron de lia sankteco sankteco.. . . Ne konve konvenas nas,, ke la laboristoj laboristoj dum du monatoj monatoj ne ricevu ricevu salajron salajron.. . . Kun nekaˆsata sata malestimo males timo ekrigardis ekrig ardis la princo p rinco la kortegan kor teganoo jn, ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgemajn gemajn ˆ kiel la nuboj, kaj sin turnis al la nomarho. — Mi transdonas al vi — diris li severe severe — ˆci ci tiun martiritan martiritan homon. Mi estas estas certa, certa, ke neni neniu u haro haro falos falos de lia kapo. apo. Kaj morga morga˘ u˘ mi volas vidi la regimenton, al kiu li apartenas, kaj konvinkiˆgi, gi, ˆcu cu la plendanto plenda nto diris veron. ˆ kaj gastojn en Post ˆci ci tiuj vortoj la vic-reˆ go eliris, lasante la nomarhon go granda gra nda malˆgojo. go jo. En la sekvinta tago la princo, vestante sin kun la helpo de Tutmozis, demandis demandis lin: ˆ la laboristoj venis? — Cu — Jes, sinjoro. De la leviˆgo go de l’ suno ili atendas viajn ordonojn. — Kaj Ka j tiu. . . tiu Bakura, ˆcu cu li estas inter inter ili? Tutmozis faris grimacon kaj diris: — Okazis Okazis,, io stranga. stranga. Sofra Sofra ordonis ordonis lin ˆslosi slosi en malple malplena na kelo kelo de sia palaco. palaco. Kaj ˆci ci tiu fripono, fripono, tre forta forta homo, homo, rompis rompis la pordon pordon de la najbara najbara kelo, kelo, kie estis vino, renversis renversis kelke da multv multvaloraj aloraj kruˆ coj coj kaj tiel ebriiˆ gis, ke... — Ke? — demandis la princo. — Ke li mortis. La kronprinco salte leviˆgis gis de l’ seˆgo. go. — Kaj vi kredas, ke li mem ebriiˆgis gis tiel, tiel, ke li mortis mortis?. ?. . . — Mi devas kredi, ˆcar car mi ne havas havas pruvojn, pruvojn, ke oni lin mortigis — respondis Tutmozis. — Sed mi, mi serˆcos cos ilin — eksplodis eksplo dis la princo. Li kuris en e n la ˆcambro cambro kaj ronkis, kiel kolera leonido. Kiam li iom trankviliˆgis, gis, Tutmozis diris: — Ne serˆ cu, cu, sinjoro, sinjoro, kulpon tie, kie oni ne vidas gin, gˆi n, ˆcar ca r vi ne trovos tr ovos eˆc ˆ sufokis atestantojn. atestantojn. Se iu efektive, efektive, ordonita de l’ nomarho, sufoki s ˆci ci tiun laboristo lab oriston, n, li tion ne konfesos; la mortinto mem diros nenion, cetere, kian valoron haˆ . . En tiaj vus lia plendo kontra˘ u ia nomarho!. tia j kondiˆ kondiˆ coj coj neniu tribunalo volos komenci juˆgan gan esploron. — Sed se mi ordonos ordonos?. ?. . . — demandi demandiss la vic-reˆ vic-reˆ go. go. — En tia okazo oni tion faros kaj oni pruvos la senkulpecon de Sofra. ˆ iliaj parencoj kaj servistoj Tiam vi, sinjoro, devos honti, ho nti, kaj ˆciuj ciuj nomarhoj, fariˆgos gos viaj malamikoj. La princo staris en la mezo de l’ ˆcambro cambro kaj pensis.
ˆ * Capitro
XXIV *
162
— Fine — diris dir is Tutmozis Tutmoz is — ˆcio cio ˆsajna sa jnass pruvi, pru vi, ke ˆci ci tiu malfel mal feliˆ iˆca ca Bakura Bak ura ˆ estis drinkulo, a˘ u frenezulo kaj anta˘ u ˆcio cio — homo de fremda deveno. Car ˆcu cu vera kaj prudenta prudenta Egiptano, Egiptano, eˆc se li tutan jaron ne ricevis salajron sala jron kaj ˆ duoblon duobl on da bastono basto noj, j, ˆcu cu li kuraˆgus gus eniri superforte en la palacon de nomarho kaj per tiaj krioj alvoki vin? Ramzes klinis la kapon. Vidante, Vidante, ke en la najbara ˆcambro cambro estas korteganoj, li diris per malla˘uta ut a voˆ voˆco: co : ˆ — Cu vi scias, Tutmozis, Tutmozis, ke de la tempo, kiam mi entreprenis entreprenis ˆci ci tiun vojaˆ gon, gon, Egipto komencas komencas ˆsajni sajni al mi tute alia. Iafoje mi demanda demandass min mem: ˆcu cu mi estas en fremda lando? lando ? A˘ u mia koro estas maltrankvila, kvaza˘ u mi havus kovrilon kovril on sur la okulo oku loj, j, post p ost kiu oni faras fa ras ˆciujn ciujn friponaˆ frip onaˆojn, o jn, sed s ed kiujn kiuj n mi ne povas povas vidi. vidi. . . — Kaj tial vi ne penu vidi, ˆcar car fine ˆsajnos al vi, ke ni ˆciuj ciuj devas devas esti kondam kondamnitaj nitaj en la minejojn — diris diris Tutmozis utmozis kun rido. — Memoru, Memoru, ke la ˆ nomarhoj kaj oficistoj estas paˆ paˆstistoj stistoj de viaj brutaroj. Se iu melkos melkos mezuron da lakto por si, a˘u buˆcos cos ˆsafinon, safino n, vi ne mortigos morti gos lin, nek forpelos. forp elos. Da ˆsafino safino j vi havas tro multe, kaj paˆstistojn stistoj n ne n e facile estas trovi. La vic-reˆgo, go, jam vestita, transiris en la atendejon, kie kolektiˆgis gis lia sekvantaro antaro:: pastroj, pastroj, oficiroj oficiroj kaj oficistoj. oficistoj. Poste Poste li forlasis forlasis la palacon palacon kaj iris en la eksteran korton. Tio estis vasta placo, kie sub la ombro de akacioj la laboristoj atendis la ˆ sono de trumpeto ˆciuj princon. Ce ciuj salte leviˆ gis gis de l’ tero kaj stariˆgis gis en kvar vicojn. Ramz Ra mzes es,, ˆcirka ci rka˘ u uita ˘ita de brilanta kortego, subite haltis, volante en la komenco de malproksime rigardi la regimenton de fosistoj. Tio estis nudaj homoj, kun blankaj blankaj kufoj sur la kapo kaj samaj tukoj ˆcirka˘ cirka˘ u la koksoj. koksoj. En la vicoj vicoj oni povis facile facile distingi la brunajn Egiptanojn, nigrajn Negrojn, flavajn flavajn Azianojn kaj blankajn loˆgantojn gantojn de Libio kaj de la insuloj de Mediteraneo. En la unua vico staris la fosistoj kun pintohakiloj, pintohakiloj, en la dua kun pioˆcoj, coj, en la tria kun fosiloj. La kvaran vicon formis la portistoj, ˆciu ciu kun levilo levilo kaj du siteloj, la kvinan anka˘u portistoj, sed kun grandaj kestoj, kiujn ili portis duope. La lastaj portis la elfositan teron. Anta˘ u la vicoj, ˆciun ciun kelkdekon da paˆsoj, soj, staris la majstro majst roj: j: ˆciu ciu havis en la mano dikan bastonon a˘ u lignan cirkelon, a˘ u ortilon. ˆ Kiam la princo proksimiˆgis gis al ili, ˆciuj ciuj hore ekkr ekkriis iis:: “Vivu “Vivu eterne! eterne!”” kaj ekgenuinte ekfrapis la teron per la frunto. La kronprinco ordonis al ili leviˆ gi gi kaj ree atente rigardis ilin. Ili estis homoj sanaj kaj fortaj, tute ne havis aspekton de tiaj, kiuj de du monatoj vivis per almozoj. ˆ Sofra Al la vic-reˆgo go proksimiˆgis g is la nomarho Sofra kun kun sia sia sekv sekvan antar taro. o. Sed Sed Ramzes ˆsajnigis, sajnigis, ke li ne vidas lin kaj sin turnis al unu el la ma jstroj. ˆ vi estas — Cu estas la fosis fosistoj toj de Soh Sohem em?? — demandi demandiss li. La majstro majstro falis falis
ˆ * Capitro
XXIV *
163
teren sur la ventron kaj silentis. ˆ vi estas de La princo princo levis levis la ˆsultrojn sultrojn kaj kriis kriis al la laborist laboristoj: oj: — Cu Sohem? ˆ — Ni estas estas la fosistoj fosistoj de Sohem!. Sohem!. . . — respondis respondis ili ili hore. ˆ vi ricevis la salajron? — Cu — Ni ricevis ricevis la salajron. salajron. Ni estas sanaj kaj konten kontentaj taj — servistoj servistoj de lia ˆ , martelante sankteco — respondis la horo, horo marte lante ˆciun ciun vorton. — Malanta˘ uen!. uen!. . . — komandi komandiss la princo. princo. — Oni trompas trompas min min — pensis li. Li ordonis al laboristoj iri en la kazernojn, kaj ne salutante nek adia˘uante uante ˆ la nomarhon, li revenis en la palacon. ˆ anka˘ — Cu u vi diros al mi, — demandis li dum la reiro Tutmozison, — ke ili ili estas laboris laboristoj toj de Sohem?. Sohem?. . . — Ili ja mem tion diris — respondis la kortegano. La princo pr inco ordonis ordo nis alkonduki ˆcevalon cevalon kaj forra for rajdis jdis al la armeo, kies tendaro tend aro estis ekster la urbo. ˆ La tutan tagon li ekzercis la armeon. Cirka˘ u la tagmezo, sur la kampo ˆ kun de l’ ekzercoj aperis kelkdeko da portilistoj, komandataj de l’ nomarho, tendo, mebloj, manˆ gaˆ gaˆo o kaj vino. vino. Sed la princo princo resendis resendis ilin ilin en la urbon, urbon, kaj kiam venis la horo de la tagmanˆgo go de l’ soldatoj, li manˆgis gis ilian hordean panon kun seka viando. Tio estis dungitaj libiaj regimentoj: Kiam la princo vespere ordonis al ili demeti la armilojn kaj adia˘ uis uis ilin, ˆsajnis, sajn is, ke la soldatoj soldato j kaj oficiroj oficiro j freneziˆ frenez iˆ gis. gis. Krian Kriante: te: “Vivu “Vivu eterne!”, eterne!”, ili kisis kisis liajn manojn kaj piedojn, piedojn, faris faris portilon portilon el lancoj kaj manteloj, manteloj, kun kantoj kantoj portis la princon en la urbon kaj ˆciuj ciuj volis havi sur siaj sia j ˆsultro sultr o j la karan ˆsarˆ sarˆgon. gon. ˆ La nomarho kaj la oficistoj de la provinco, vidante la entuziasmon de la barbaraj Libianoj kaj la favoron de l’ princo al ili, ektimis. ˆ . . — murmu — Jen estas monarho!. murmureti retiss al Sofra la granda granda skribi skribisto. sto. — Se li ekdezirus, ekdezirus, ˆci ci tiuj homoj homo j mortigus per la glavo glavo nin kaj infanojn niajn. nia jn. . . ˆ La nomarho eksopiris malˆgoje goje al la dioj kaj sin rekomendis rekomendis al ilia protekto. protekto. Malfrue nokte Ramzes revenis en la palacon, kaj tie la servistoj diris al li, ke oni ˆsanˆ san gis gˆis lian dormoˆ dor moˆcambron camb ron.. — Kial? ˆ en tiu ˆcambro — Car cambro oni vidis venenan serpenton, kiu tiel sin kaˆ kaˆsis, sis, ke oni ne povas trovi ˆgin. gin. La nova nova dormoˆ dormoˆcambro cambro estis en flanka flanka konstrua konstruaˆˆo, o, najbara al la domo ˆ ˆ de la nomarho. Tio estis kvarangula ˆcambro, cambro, ˆcirka˘ cirka˘ uita uita per kolonoj. Gi havis alabastra jn murojn, muro jn, kovrita kovritajn jn per p er pentrita p entrita plata skulptaˆ skulptaˆo, prezentanta p rezentanta malsupre kresk kre skaaˆojn en vazoj, supre — girlandojn girlando jn el olivaj olivaj kaj la˘ lauraj ˘ folioj. Preska˘ u en la mezo staris granda lito, inkrustita per ebono, eburo kaj oro. La ˆcambron cambron lumigis lumigis du bonodorantaj torˆ coj, coj, sub la kolonaro kolonaro estis tabloj, ˆsargitaj gˆitaj per vino, manˆgaˆ gaˆoj kaj rozaj roza j kronoj. krono j.
ˆ * Capitro
XXIV *
164
En la plafono estis granda kvadrata truo, kovrita per tolo. La princo princ o sin s in banis, kaj kuˆsiˆ siˆ gis sur la mola lito, liaj servistoj foriris en pli gis malproksima malpr oksima jn ˆcambro cambro jn. La torˆ t orˆcoj co j komencis komen cis estingi e stingiˆ gi, gˆi, en la dormoˆcambro cambro ekblovis ekblovis freˆsa sa vento, vento, saturita per odoro de floroj. Samtempe Samtempe eksonis eksonis supre malla˘uta uta muziko de harpoj. Ramzes levis la kapon. La tola tegmento malaperis, kaj tra la truo en la plafono oni vidis la stelaron de Leono, en kies mezo brilis la stelo de Regulus. La muziko de l’ harpoj plila˘utiˆ utiˆgis. gis. ˆ la dioj intenc — Cu intencas as fari al mi viziton?. viziton?. . . — pensis Ramzes Ramzes kun rideto. rideto. En la truo de la plafono ekbrilis larˆ ga luma strio; la lumo estis forta, sed ga delikata. delikata. Post momento aperis supre portilo en formo de ora ˆsipo sipo kun flora la˘ubo; ubo; la kolonoj estis envolvitaj per girlandoj el rozoj, la tegmento estis el violoj kaj lotusoj. Sur ˆsnuroj, snuro j, kaˆ kaˆsitaj sita j en verdaˆo, o, la ora ˆsipeto sipe to senbrue malleviˆ mallev iˆ gis en la ˆ dorm do rmoˆ oˆcambr ca mbron on.. Gi haltis sur la planko kaj el sub la floroj eliris admirinde ˆ korpo similis blankan marmoron; de la sukcena ondo de l’ bela virino. Sia haroj fluis ebriiganta odoro. Elirinte el la aera portilo, la virino ekgenuis anta˘ u la princo. — Vi estas la filino de Sofra?. . . — demandis ˆsin sin la princo. — Vi diras la veron veron,, sinjoro. sinjoro. . . — Kaj malgra˘ u tio vi venis al mi! — Petegi, ke vi pardonu al mia patro. . . Malfeliˆ Malfeliˆca ca li estas! de la tagmezo li verˆsas sas larmo jn kaj tordiˆ tord iˆ gas gas en la cindro. — Kaj se mi ne pardonus al li, vi forirus? — Ne. . . — murmuretis murmuretis ˆsi si malla˘ute. ute. La kronprinco kronprinco altiris altiris ˆsin sin al si kaj pasie kisis. Liaj okuloj flamis. — Pro tio mi lin pardonos — diris li. — Oh, kiel bona vi estas!. . . — ekkriis ˆsi, si, karese karese sin premante premante al la princo, kaj poste aldonis kokete: ˆ vi ordonos kompensi al li la perdojn, kiujn ka˘uzis — Cu uzis al li ˆci ci tiu furioza furio za laboristo? — Mi ordon ordonos os.. . . — Kaj vi prenos prenos min min en vian vian domon. domon. . . — Mi prenos vin, ˆcar car vi estas est as bela. ˆ — Cu vere?. . . — resp r espondis ondis ˆsi, ˆcirka˘ cirka˘uprenante uprenante lian kolon. — Rigardu min pli bone. . . Inter Inter la belulinoj belulinoj de Egipto Egipto mi okupas okupas nur la kvaran kvaran lokon. lokon. — Kion tio signifas? — En Memfiso a˘ u proksime de Memfiso loˆgas gas via unua. . . Feliˆce, ce, ˆsi estas nurr Hebrei nu Hebreino no!. !. . . En Sohem Sohem estas estas la dua. dua. . . — Nenion mi scias pri tio — interrompis la princo. — Ah, vi kolom kolombo!. bo!. . . Do vi kredeble kredeble ne scias scias anka˘ anka˘ u pri la tria tria en Anu. Anu. . . ˆ anka˘ — Cu u ˆsi si apartenas al mia domo?. . .
ˆ * Capitro
XXIV *
165
— Maldankema! Maldankema! — ekkriis ˆsi, si, frapante lin per lotusa floro. — Vi estas kapabla post unu unu monato diri diri la samon pri pri mi. . . Sed mi ne permesos maljuste maljuste agi kontra˘ u mi mi. . . — Same kiel via patro. — Vi ankora˘ u ne forgesi forgesis? s?.. . . Memor Memoru, u, ke mi forir foriros os.. . . — Ne, rest restu.. u.. . rest restu.. u.. . ˆ En la sekvinta tago la vic-reˆgo go bonvolis akcepti festenon de la nomarho Sofra. Publike li la˘ udis lian administradon de la provinco, kaj por kompensi udis la perdojn, ka˘ uzitajn de la ebria laboristo, li donacis al li duonon de la vazoj uzitajn kaj mebloj, kiujn li ricevis en la urbo Anu. ˆ la bela Abeb, kiel kortega La alian duonon prenis la filino de la nomarho, sinjorino. sinjorino. Krom tio ˆsi si ordonis pagi al si el la kaso de Ramzes kvin talentojn por vestoj, ˆcevaloj cevaloj ka j sklavinoj. Vespere la princo oscedante diris al Tutmozis: — Lia sankteco, sankteco, mia patro, diris al mi grandan grandan veron: veron: la virinoj kostas kostas multe! — Pli malbone estas, kiam oni ne havas ilin — respondis la elegantulo. — Sed mi havas havas kvar kvar kaj mi eˆc ne scias bone, kiamaniere. kiamaniere. Mi povus p ovus cedi al vi almena˘ u du. ˆ anka˘ — Cu u Saran? ˆ — Sin ne, precipe, se ˆsi si havos filon. — Se via ekscelenco destinos al ˆci ci tiuj turtinoj belan doton, oni trovos trovos por ili edzojn. La princo ree oscedis. — Mi ne amas a˘uskult uskultii pri dotoj — diris diris li. — Aaa. . . kia feliˆ feliˆco, co, ke mi jam forˆsiros siros min de vi kaj ekloˆgos gos inter pastro pa stroj. j. . . ˆ vere — Cu vere vi faros faros tion?. tion?. . . — Mi devas. Fine eble mi ekscios de ili, kial la faraonoj fariˆgas ga s malr ma lriˆ iˆca ca j . . . Aaa! Aaa!.. .. kaj krom krom tio. tio. . . mi ripoz ripozos os..
LA FARAONO
166
ˆ Capitro XXV En la sama tago, en Memfiso, la Feniciano Dagon, la fama bankiero de la ˆ kronprinco, kronprinco, kuˆ kuˆsis sis sur kanapo en la verendo verendo de sia palaco. Cirka˘ uis u is lin bonodoraj nodoraj arbetoj arbetoj pinglaj, pinglaj, kulturataj kulturataj en vazoj. Du nigraj sklavoj sklavoj ventumi ventumiss lin, kaj li ludante kun juna simio a˘ uskultis la kontojn, kiujn legis al li lia uskultis skribisto. En ˆci ci tiu momento sklavo, armita per glavo, lanco kaj ˆsildo sildo (la bankiero amis la militistajn militistajn kostumojn) kostumojn) anoncis Rabsunon, kiu estis fenica komercisto, komercisto, loˆganta ganta en Memfiso. La gasto eniris, eniris, profunde salutante, salutante, kaj tiamaniere mallevis mallevis la palpebrojn, ke Dagon ordonis al la skribisto kaj sklavoj foriri. Poste, kiel homo singarda, li esploris ˆciujn ciujn angulo a ngulojn jn kaj diris al la gasto: ga sto: — Ni povas paroli. Rabsun komencis sen anta˘ uparolo: uparolo: ˆ via nobleco — Cu nobleco scias, scias, ke venis venis de Tiro Tiro la princo princo Hiram?. Hiram?. . . Dagon eksaltis sur la kanapo. — La lepro lepro falu sur lin kaj kaj sur lian lian princlando princlandon!. n!. . . — kriegis kriegis li. — Li ˆguste guste diris al mi — da˘ urigis trankvile la gasto — ke inter vi estas urigis malko malkompr mpreno. eno. . . ˆ tiu — Malko Malkompre mpreno? no?.. . . — kriis kriis Dagon. Dagon. — Ci ti u rabisto ra bisto ˆstelis stelis min, ruinigis, ruinig is, detruis. . . Kiam mi sendis miajn ˆsipojn, sipojn, post aliaj tiraj, al la okcidento okcidento serˆci ci arˆgenton, genton, la piloto pilot o j de la fripo fr ipono no Hiram Hira m ˆetis etis sur s ur ilin fa f a jron kaj ka j volis depuˆsi si ilin sur malprofundegaˆon. on. Jes, kaj miaj ˆsipoj sipo j revenis kun nenio, duone bruligitaj bruligita j kaj rompitaj. rompitaj. . . La fajro ˆciela ciela bruligu bruligu lin!. . . — finis furioze furioze la bankiero. bankiero. — Kaj se Hiram havas havas por via nobleco bonan aferon? — demandis flegme flegme la gasto. La ventego, kiu furiozis en la brusto de Dagon, tuj kvietiˆ gis. gis. — Kian aferon li povas povas havi por p or mi? — diris li per tute trankvila voˆco. co. — Li mem diros tion al via nobleco, sed li ja devas anta˘ ue ue vidi vin. — Do li venu ˆci ci tien. — Li pensas, pensas, ke via via nob noble leco co devas devas veni veni al li. Li ja estas estas membro membro de la plej alta kolegio en Tiro.
ˆ * Capitro
XXV *
167
— Mortaˆcu cu li, anta˘u kiam kiam mi venos enos al li!. li!. . . — ekkri ekkriis is ree kolere kolere la bankiero. La gasto proksimigis la seˆgon gon al a l la kanapo kanap o kaj frapis f rapis la riˆculon culon je la femuro. f emuro. — Dagon — diris li — ne estu malsaˆga. ga. — Kial mi ne estas saˆga ga kaj kial vi, Rabsun, Rabsun, ne nomas nomas min: “Via “Via nob noblleco”?... — Dagon, ne estu malsaˆ ga!. ga!. . . — diris diris la gasto per konv konvink inkaa tono, — Se vi ne iros al li, kiel vi faros aferon? ˆ se — Vi Rabsun, vi estas malsaˆga! ga! — ree eksplodis la bankiero. — Car mi irus al Hiram, — sekiˆ gu gu mia mano, se mi mensogas — mi perdus p erdus per tia gentilaˆ ˆgentilaˆo o duonon duono n da profito. profi to. La gasto konsideris momenton kaj respondis: — Nun vi diris saˆgan gan vorton. Venu al mi, kaj Hiram anka˘u venos veno s kaj ˆce ce mi amba˘ u vi priparolos la aferon. Dagon klinis la kapon al li kaj ruze fermetante la okulon demandis: — Eh, Rabsun! Rabsun!.. . . Diru Diru tuj: tuj: Kion Kion li donis donis al vi? — Por kio? — Por tio, ke mi venos venos al vi kaj faros aferon kun ˆci ci tiu favulo. — Tio estas afero por la tuta Fenicio, mi do ne bezonas profiton en gi gˆi — respondis indignante indignante Rabsun. — La ˆsuldantoj tiel pagu pa gu al vi, kiel tio estas e stas vera! — Ili tute ne pagu al mi, se mi ion profitos en ˆci ci tiu afero! Ne perdu nur Fenicio! — ekkriis kolere Rabsun. Ili disiˆgis. gis. Vespere la nobla Dagon eniris en sessklav sessklavan portilon. Anta˘ Anta˘ uiris uiris du kuristoj ristoj kun bastonoj bastonoj kaj du kun torˆcoj; coj; post la portilo portilo iris iris kvar kvar servist servistoj, oj, armitaj de la kapo ˆgis gis la piedoj, ne por sendanˆ gereco, gereco, sed ˆcar car Dagon de iom da tempo temp o sin ˆcirka˘ cirka˘ uadis per homoj armitaj, kiel kavaliro. uadis Li majeste eliris el la portilo portilo kaj subtenat subtenataa de du homoj homoj (tria (tria portis portis post li ombrelon) eniris en la domon de Rabsun. — Kie estas ˆci ci tiu. . . Hiram? — demandis li fiere la mastron. — Li ne estas ˆci ci tie. — Kiel? Kiel?.. . . mi do atend atendos os lin? lin? — Li L i ne n e estas e stas en ˆci ci tiu ˆcambro, cambro , sed s ed en la tria, ˆce ce mia edzino edzin o — respondis resp ondis la mastro. — Li nun faras viziton al mia edzino. — Mi ne iros tien!. tien!. . . — diris diris la bankiero, bankiero, sidiˆ sidiˆ gante gante sur la kanapo: — Vi iros iros en la duan ˆcambron cambron kaj en la sama sama momen momento to li eniros eniros tien. tien. Post mallonga kontra˘ ustaro, Dagon cedis kaj post momento, la˘ ustaro, u signo de la mastro, li eniris en iris en la duan ˆcambron. cambron. Samtempe, el la interna j ˆcambroj cambroj eliris homo, nealta, kun griza barbo, vestita per ore brodita togo kaj kun ora ringo sur la kapo.
ˆ * Capitro
XXV *
168
— Jen estas — diris la mastro, starante en la mezo — lia alteco la princo Hiram Hiram,, membro membro de la plej alta tira kolegi kolegio. o. . . Jen Jen estas estas la nob nobla la Dagon, Dagon, la bankiero de l’ kronprinco, vic-reˆ go go de Malsupra Egipto. La du altranguloj salutis unu la alian kun brakoj, krucitaj sur la brusto, kaj sidiˆgis gis ˆce ce aparta apa rtajj tablo tabl o j en la mezo de d e la salono. sa lono. Hiram forpuˆ f orpuˆsis sis la tunikon t unikon por montri grandan oran medalon sur la kolo; responde, Dagon komencis komencis ludi kun granda gr anda ora ˆceno, ceno, kiun li ricevis de d e la princo Ramzes. La maljunulo diris: — Mi, Hiram, salutas vin, sinjoro Dagon, deziras al vi grandan riˆcaˆ caˆon kaj sukceson en la aferoj. — Mi, Dagon, salutas vin, sinjoro Hiram, kaj deziras al vi la samon, kion vi deziras al mi. — Vi jam komen komencas cas malpaci? malpaci?.. . . — interr interromp ompis is kolere kolere Hiram. Hiram. — En kio mi malpacas? malpacas?.. . . Rabsun, Rabsun, diru vi, ˆcu cu mi malpaca malpacas?. s?. . . — Prefere viaj noblecoj parolu pri la aferoj — respondis la mastro. Post momenta konsidero Hiram komencis: — Viaj amikoj de Tiro sendas al vi per mi salutojn. — Nur tion ili sendas al mi — demandis Dagon per moka tono. — Kion vi deziras, ke oni sendu al vi? — respondis Hiram, plila˘ utigante utigante la voˆ voˆcon. on . — Sile Silent nton on!. !. . . Pa Pacon con!. !. . . — inter interrom rompi piss la mastro. mastro. Hiram kelke da fojoj spiris profunde kaj diris: — Tio Tio estas estas vera, vera, ke ni bezonas bezonas pacon. pacon. . . Malfa Malfaci cilaj laj tempoj tempoj venas enas por Fenicio. enicio. . . ˆ la maro subakvigis Tiron a˘u Sidon — Cu Sidonon? on?.. . . — deman demandi diss Da Dagon gon kun rideto. Hiram kraˆcis cis kaj demandis: deman dis: — Kial vi estas tiel kolera hodia˘u?... u ?... — Mi ˆciam ciam estas kolera, kiam oni ne nomas min via nobleco. nobleco. . . — Kaj kial kial vi ne nomas nomas min min via alteco alteco?. ?. . . Mi ja estas estas princo princo!. !. . . — Eble en Fenicio Fenicio — respondis Dagon. — Sed jam en Asirio, Asirio, ˆce ce iu ajn satrapo satrapo tri tagojn vi atendas a˘ udiencon en la vestiblo, kaj kiam oni akceptas udiencon vin, vi kuˆsas sas sur la ventro, kiel ˆciu ciu fenicia fenic ia komercisto. komerci sto. — Ka j vi, sinjoro, kion vi farus en ˆceesto ceesto de sovaˆ ga ga homo, kiu povas vin palisu palisumi? mi?.. . . — ekkriis ekkriis Hiram. Hiram. — Kion mi farus, mi ne scias — diris Dagon. — Sed en Egipto mi sidas sur la sama kanapo kun la kronprinco, kiu nun estas vic-reˆ go. go. — Pacon, Pacon, via nobleco nobleco!. !. . . Pa Pacon, con, via via alteco!. alteco!. . . — penis trankvi trankvilig ligii ilin la mastro. ˆ tiu sinjoro estas ordinara fenicia komercisto, kiu ne volas respekte — Ci agi kun kun mi. . . — ekkrii ekkriiss Dagon. Dagon. — Mi havas havas cent ˆsipojn!. sipojn!. . . — kriegis Hiram.
ˆ * Capitro
XXV *
169
— Kaj lia sankteco, la faraono, havas dudek mil urbojn, urbetojn kaj vilaˆgojn... g ojn... — Viaj Via j noblecoj dronigos ˆci ci tiun aferon kaj la tutan Fenicion Fenicion!. !. . . — interrompis Rabsun per jam pli la˘ uta voˆco. co . Hiram kunpremis la pugnojn, sed eksilentis kaj momenton ripozis. — Vi devas tamen konfesi, via nobleco, — diris li al Dagon post momento, — ke el ˆci ci tiuj dudek mil urbo j lia sankteco reale posedas ne multe. multe. ˆ — Cu vi volas diri, via alteco — respondis Dagon — ke sep mil urboj aparte apartenas nas al la temploj temploj kaj sep mil al la grandaj grandaj sinj sinjoroj oroj?. ?. . . Tamen amen restas restas ankora˘ u nete por lia sankt sankteco eco ses ses mil. . . ˆ se de tio via nobleco deprenos ˆcirka˘ — Ne tute! Car cirka˘ u tri mil, kiuj apartenas kiel garantiaˆ garantiaˆo al la pastroj, kaj du mil luataj de niaj Fenicianoj. enicianoj. . . — Via alteco diras la veron — respondis Dagon.- Tamen restas al lia sank sa nkte teco co ˆcirka ci rka˘ u˘ mil urboj tre riˆcaj. caj. . . ˆ — Cu fripono fripono vin kaptis kaptis?. ?. . . — kriis nun nun Rabsun. Rabsun. — Vi nun kalkul kalkulos os la urbojn de l’ faraono, la pesto gin... ˆg in... — Pst!. . . — murmuret murmuretis is Dagon, Dagon, salte salte leviˆ gante gante de la seˆgo. go. — Kiam malfeliˆ malfeliˆco co pendas super Fenicio!. enicio!. . . — finis Rabsun. — Fine mi eksciu, kia malfeliˆco. co. . . — interrompis interrompis Dagon. — Permesu do paroli al Hiram, kaj vi ekscios — respondis la mastro. — Li parol parolu. u. . . ˆ via nobleco scias, kio okazis en la gastejo “Sub Sipo”, ˆ o”, ˆce — Cu Sip ce nia frato Asarhad Asarhadon?. on?. . . — komenci komenciss Hiram. Hiram. — Mi ne havas havas fratojn inter drinke drinkejis jistoj!. toj!. . . — respondis respondis moke moke Dagon. Dagon. — Sile Silent ntu! u!.. . . — kriegi kriegiss furio furioze ze Rabsu Rabsun n kaj kaptis aptis sian sian pon ponard ardon on je la tenilo. — Vi estas malsaˆga, ga, kiel kiel hundo, hundo, kiu bojas dormante. dormante. . . — Kial Kial li kolera oleras, s, tiu. . . tiu kome komerci rcist stoo de ostoj?. ostoj?. . . — respon respondi diss Da Dago gon n kaj li anka˘ u prenis pren is sian tranˆcilon. cilon . — Silenton! Silenton!.. . . Pa Pacon! con!.. . . — trankvil trankviligi igiss ilin la maljuna maljuna princo, princo, sed sed anka˘ anka˘ u li mallevis sian sekan manon al la zono. Unu Un u momen momenton ton tremis tremis iliaj lipoj lipoj kaj brili briliss la okuloj. okuloj. Fine Fine Hiram Hiram,, kiu kiu trankviliˆgis gis unua, rekomencis, kvaza˘ u nenio estus okazinta. — Anta˘ u kelke da monatoj ekloˆ gis en la gastejo de Asarhadon iu Phut, gis de la urbo Harran... — Li venis por repreni dek talentojn de iu pastro — interrompis Dagon. — Kaj poste? — demandis Hiram. — Li trovis favoron ˆce ce pastrino kaj la˘ u ˆsia si a konsi kon silo lo forve fo rvetu turi riss serˆ se rˆci ci ˆsuld su ldan an-ton en Teboj. ˆ — Vi havas saˆgon gon de infano kaj kaj langon langon de virino virino — diris diris Hiram. Hiram. — Ci ˆ tiu Harranano ne estas Harranano, sed Haldeano, lia nomo ne estas Phut, sed sed Beroe Beroes. s. . .
ˆ * Capitro
XXV *
170
— Beroes Beroes?. ?. . . Beroes Beroes?. ?. . . — ripeti ripetiss Dagon, Dagon, penan penante te remem rememori ori.. — Mi ie a˘udis udis ˆci ci tiun nomon. . . — Vi a˘ udis! u dis!.. . . — diris diris malesti malestime me Hiram. Hiram. — Beroes Beroes estas estas la plej plej saˆ ga ga pastro en Babilono, konsilanto de la asiriaj princoj kaj de la reˆgo g o mem.... — Li estu konsilanto, se nur ne de la faraono, tio estas indiferenta por mi — diris la bankiero. Rabsun leviˆgis gis de la seˆgo go kaj minacante al Dagon per la pugnoj anta˘ u la okuloj, ekkriis: — Vi porko, grasigita per la faraonaj lavakvoj. Vin Fenicio interesas tiom, ˆ o vendu kiom kiom min Egip Egipto. to. . . Se vi povus povus,, vi por drahmo hm venduss la patrujo patrujon. n. . . hu hunndo...leprulo!... Dagon paliˆgis gis kaj respondis per trankvila tono: — Kion Kion babilas babilas ˆci ci tiu butikisto? butikisto?.. . . En Tiro Tiro estas estas miaj filoj kaj lernas lernas la marveturadon; en Sidono loˆ gas g as mia mia filin filinoo kun la edzo. edzo. . . Du Duon onon on de mia mia havo havo mi pruntis pruntis al la plej alta kolegio, kolegio, kvankam kvankam mi ne havas havas por tio eˆc dek procentojn. Kaj ˆci ci tiu butikisto butikisto diras, ke Fenicio estas indiferenta indiferenta por p or mi!. . . Rabsun, a˘ uskult uskultu u min — aldonis aldonis li post momento. momento. — Mi deziras deziras al via edzino edzino kaj infanoj infanoj kaj al la ombroj ombroj de viaj patroj, patroj, ke vi tiel zorgu pri ili, ili, kiel min interes inte resas as ˆciu ciu fenicia fen icia ˆsipo, sip o, ˆciu ciu ˆstono sto no de Tiro Tir o kaj Sidono Sid ono,, eˆc de Zarpat Zar pat a˘ u ˆ Ahsib... — Dagon diras la veron — intermetis Hiram. — Po Porr mi Fen Fenic icio io estas estas indi indife feren renta! ta! — da˘ urig urigis is la banki bankier ero. o. — Kaj kiom da Fenicianoj eniciano j mi venigis ˆci ci tien, por ke ili riˆciˆ ciˆ gu, gu, kaj kiom mi havas de tio?. . . Por mi Fenicio Fenicio estas indiferen indiferenta!. ta!. . . Hiram ruinigis ruinigis du miajn ˆsipojn sipojn kaj senigis min je grandaj profitoj, tamen pro la aferoj de Fenicio mi sidiˆ gis gis kun li en la sama ˆcambro. cambro. . . ˆ vi pensis, ke vi priparolos, kiel trompi iun — diris Rabsun. — Car ˆ — Pensu vi tiel pri la morto, malsaˆgulo g ulo!. !. . . — respon respondi diss Dagon Dagon.. — Cu mi estas infano kaj ne komprenas, ke kiam Hiram venas Memfison, li ne faras faras tion por negoco. negoco. Oh vi Rabsun!. Rabsun!. . . Vi devus devus du jarojn balai balai ˆce ce mi la ˆcevalejon. cevalejon . . . — Sufiˆce!. ce!. . . — kriis Hiram, batante la tablon per la pugno. ˆ — Neniam ni finos kun tiu haldea pastro — murmuretis Rabsun kun tia trankvilo, kvaza˘ u ne lin oni insultis anta˘u momento. Hiram ektusis kaj komencis: ˆ tiu homo vere havas domon kaj teron en Harran kaj tie oni nomas — Ci ˆ lin Phut. Li ricevis leterojn de la hetaj komercistoj al la komercistoj sidonaj, kaj tial nia karav karavano ano akceptis akceptis lin. Li bone parolas parolas fenicie, fenicie, pagas honeste, honeste, postulas nenion eksterordinaran, eksterordinaran, tial niaj homoj eˆc tre amis lin. Sed — da˘ urigis Hiram, gratante sian barbon — kiam leono sin kovras per urigis bova ha˘ uto, uto, ˆciam ciam oni povas vidi vi di almena˘ almen a˘ u pecon de lia vosto. Tiu Phut estis terure saˆ ga kaj memfida: la estro de la karavano sekrete faris revizion en liaj ga
ˆ * Capitro
XXV *
171
paka pakaˆoj. Li trovis nenion, nur medalon de la diino Astarte. La medalo pikis ˆ o hav la koron de la estro de l’ karavano. De kie Heto Het havas fenician fenician medalon?. medalon?. . . Kiam ili venis Sidonon, tuj li komunikis tion al la feniciaj estroj kaj de tiu tempo nia sekreta polico havis okulon sur Phut. Sed li estas tiel saˆgulo, gulo, ke post kelke da tago j ˆciuj ciuj ekamis lin en Sidono. Sidon o. Li preˆgis gis kaj faris aferojn afero jn nur kun Fenicianoj, enicianoj, kaj li tiel trompis ˆciujn, ciujn, ke la observado de la polico p olico ˆcesis cesis kaj ka j li trankvile atingis a tingis Memfison. Memfi son. Tie oni ree komenc komencis is observi observi lin, sed trovis trovis nenion; nenion; oni nur konjek konjektis tis,, ke li devas esti granda sinjoro, ne simpla harrana burˆgo. go. Un Unue ue Asarhado Asarhadon n malkovris okaze (eˆc ne malkovris; sed nur trovis postsigno jn); ke la nomanta sin Phut pasigis unu tutan nokton en la malnova templo de Set, kies graveco estas tre granda ˆci ci tie. . . — Tien Tien eniras eniras nu nurr la ˆcefepis cefepisko kopoj poj por plej plej grav gravaj aferoj aferoj — interm intermetis etis Dagon. — Eˆc tio t io signifu s ignifuss nenion n enion — da˘ daurigis u˘rigis Hiram. Hiram. — Sed unu el niaj komercistoj komercistoj revenis anta˘ u unu monato de Babilono, Babilono, kun strangaj nova novaˆoj. oj. Por granda donaco iu kortegano kortegano de la babilona babilona satrapo diris al li, ke malfeliˆ malfeliˆco co pendas super Feni Fenicio! cio!.. . . — Vin prenos Asirianoj — parolis la kortegano al nia komercisto — kaj Izraelidojn Izraelido jn prenos pr enos Egiptano Egipt anoj. j. Por tiu ˆci ci afero eˆc forveturis al la tebaj teba j pastro j ˆ la granda haldea pastro Beroes kaj faros kun ili traktaton. ˆ — Vi devas scii — da˘urigis urigis Hiram — ke la haldeaj kaj egiptaj pastroj estas kvaza˘ u fratoj. fratoj. Beroes Beroes estas estas grav gravaa person personoo en la korteg ortegoo de la reˆ go Assar, do d o la novaˆ novaˆo pri tiu t iu traktato povas esti tre vera. — Po Porr kio Asirianoj Asirianoj bezon b ezonas as Fenicion enicion?. ?. . . — demandis demandis Dagon, Dagon, mordan mordante te la ungojn. — Kaj Ka j por kio la ˆstelisto stelisto bezonas b ezonas fremdan grenejon?. grenejon?. . . — respondis Hiram. — Kion povas povas signifi signifi la traktato traktato de Beroes kun la egiptaj pastroj?. . . — demandis medite Rabsun. — Vi malsaˆga!. ga!. . . — respondis respondis Dagon. Dagon. — La faraono faraono faras nur nur tion, kion kion decidas la pastroj. — Estos anka˘ u traktato traktato kun la faraono, faraono, mi certigas certigas vin! vin! — interr interromp ompis is Hiram. — En Tiro ni scias certe, ke veturas Egipton kun granda sekvantaro kaj donacoj donacoj asiria asiria ambasad ambasadoro oro Sargon. Sargon. . . Li volas, volas, kiel li diras, diras, vidi Egipton Egipton kaj interkonsenti kun la ministroj, ke en la egiptaj aktoj oni ne skribu, ke Asirio pagas tributon al la faraono. Sed en la realeco li veturas fari traktaton pri la divido divido de la landoj, kiuj kuˆ kuˆsas sas inter nia maro kaj la rivero E˘ Eufrato. ˘ — La tero englutu ilin! — ekkriis Rabsun. — Kion vi pensas pri tio, tio, Dagon?. Dagon?. . . — demandis demandis Hiram. Hiram. — Kion vi farus, se efektive efektive vin atakus atakus Assar?. Assar?. . . Hiram ektremis de kolero.
ˆ * Capitro
XXV *
172
— Kion?. Kion?. . . — ni suriros suriros niajn ˆsipojn sipojn kun niaj familioj familioj kaj trezoroj, trezoroj, kaj al ˆci ci tiuj hund hundoj oj ni lasos la ruinojn de l’ urbo j kaj putrantajn putrantajn kadavrojn adavrojn de l’ ˆ ni ne konas landojn, pli grandajn kaj pli belajn ol Fenicio; kie skla sklavoj voj.. . . Cu oni povas fondi novan novan patrujon, pli riˆcan, can, ol ˆci ci tiu?. . . — La dioj gardu nin de tia ekstremo! — diris Dagon. — Jes, ni devas savi la nunan Fenicion de neniigo — diris Hiram. — Kaj vi, Dagon, povas povas multon fari en ˆci ci tiu afero. . . . — Kion mi povas povas?. ?. . . — Vi povas ekscii de la pastroj: pastro j: ˆcu cu estis ˆce ce ili Beroes kaj ˆcu cu ili faris la interkonsenton. — Terure erure malfaci malfacila la afero! — murm murmuret uretis is Dagon. — Sed eble mi trovo trovoss pastron, kiu diros al mi. — Vi povas en la kortego de la faraono malhelpi la traktaton kun Sargon. — Tre Tre malfac malfacil ile. e. . . — Mi sola sola ne sukc sukces esos os tion fari. fari. . . — Mi estos estos kun kun vi, vi, kaj oron oron liv liveros eros Fenicio enicio.. Jam Jam hodia˘ hodia˘ u oni kolektas imposton. — Mi mem donos du talentojn — murmuretis Rabsun. — Mi donos dek — diris diris Dagon. Dagon. — Sed kion mi ricevos ricevos por mia laboro?. . . — Kion?. . . — Dek ˆsipojn sipojn — respondis Hiram. — Kaj kiom vi gajnos? — demandis Dagon. ˆ ne sufiˆ — Cu cas cas al vi? Vi do ricevos ricevos dekkvin. . . — Mi demandas: Kion vi gajnos — insistis Dagon. — Mi donos al vi dudek. Sufiˆce? ce? — Bone. Sed vi montros al mi la vojon al la lando de l’ arˆgento? gento? — Ni montros. — Anka˘ u la landon, kie vi prenas la stanon? — Bone. — Anka˘ u tiun, kie naskiˆgas gas la sukceno? — fine diris Dagon. — Mortaˆcu cu vi fine!. . . — respondis la nobla princo Hiram, etendante etendante al li la manon. — Sed vi ne havos plu malbonan koron por mi pro tiuj du barkoj? Dagon eksopiris. eksopiris. — Mi penos forgesi. forgesi. Sed.. Sed. . . kian kian riˆ riˆcaˆ caˆon on mi havus havus,, se vi tiam ne estus estus forpelin forpelintaj taj min!. min!. . . — Sufiˆce!. ce!. . . — intermetis Rabsun. — Parolu Parolu pri Fenicio. Fenicio. — Per kiu vi ekscios pri Beroes kaj pri la traktato — demandis Hiram. — Ne demandu, danˆgere gere estas paroli, ˆcar car en e n tio partoprenos pastroj. pastro j. — Kaj per kiu vi povus neniigi la traktaton? — Mi pensas. . . mi pensas, pensas, ke eble eble nur per la kronprinco. kronprinco. Mi havas havas multe multe da liaj kvitancoj. Hiram levis la manon supren kaj respondis: — La kronprinco, tre bone, ˆcar car li estos faraono, eble eˆc balda˘ u.
ˆ * Capitro
XXV *
173
— Pst!. . . — interrompi interrompiss Dagon, batante batante la la tablon per la pugno. — Perdu Perdu vi la langon langon pro tia babilad babilado!. o!. . . — Jen porko!. porko!. . . — ekkriis ekkriis Rabsun, Rabsun, minacan minacante te per la pugno pugno anta˘ u la okuloj de la bankiero. — Jen malsaˆga ga butikisto butikisto!! — respondis respondis Dagon kun moka moka rideto. rideto. — Vi, Rabsun, devus vendi vendi sekigitajn sekigitajn fiˆsojn sojn kaj akvon akvon en la stratoj, sed ne miksi vin en e n la interˆstata stata jn afero a fero jn. Bova hufo, ˆsmirita smirit a de egipta egipt a koto, koto , havas multe pli da saˆgo, go, ol vi, kiu loˆgas gas kvin jarojn en la egipta ˆcefurbo!. cefurbo!. . . Manˆ gu gu vin la pork porkoj!. oj!. . . — Silen Silenton! ton!.. . . Silen Silenton! ton!.. . . — interm intermeti etiss Hiram. Hiram. — Vi ne permesas permesas al al mi fini... — Parolu, Par olu, ˆcar car vi estas saˆ ga kaj vin komprenas mia koro — diris Rabsun. ga — Se vi, Dagon, havas influon sur la kronprincon, tio estas tre bona — ˆ se la kronprinco volos havi traktaton kun Asirio, da˘urig u rigis is Hir Hiram. am. — Car estos traktato, — traktato skribita per nia sango, — sur niaj ha˘ utoj. u toj. Sed se la kronprinco deziros militon kontra˘ u Asirio, li faros militon, eˆc se la pastro past rojj alvokos kontra˘ u li la helpon help on de ˆciuj ciuj dio j. — — Pst! — intermetis Dagon — se la pastroj volos, la traktato estos, sed eble eble ili ne volos. volos. . . — Kaj tial, Dagon, — diris Hiram — ni devas devas havi sur nia flanko ˆciujn ciujn militestrojn. — Tio estas estas ebla ebla.. . . ˆ — Kaj la nomarhojn... — Anka˘ u ebla... — Kaj la kronprincon — da˘ urigis. urigis. Hiram. — Se vi sola puˆsos sos lin al la milito kontra˘ u Asirio, Asirio, vanaj restos viaj p enoj. La homo, kiel harpo, harpo, havas havas multe da kordoj, kaj oni devas ludi ilin per dek fingroj: vi, Dagon, estas nur unu fingro. — Mi ja ne povas povas min disˆ disˆsiri siri en dek partojn. . . — Sed vi povas esti kiel unu mano, kiu havas kvin fingrojn. Vi devas agi tiel, ke neniu nen iu sciu, ke vi deziras la militon, sed ke ˆciu ciu kuiristo de la kronprinco deziru la militon, militon, ke ˆciuj ciuj banistoj, portistoj, skribistoj, skribistoj, oficiroj, veturigistoj, veturigistoj, ke ili ˆciuj ciuj deziru la militon kontra˘ u Asirio, kaj ke la kronprinco a˘udu udu pri tio de la mateno ˆgis gis la nokto, kaj eˆc kiam li dormas. . . — Tio estos farita. — Kaj ˆcu cu vi konas liajn amatinojn? — demandis, demandis, Hiram. Dagon eksvingis la manon. — Malsaˆgaj g aj knabi knabinoj noj — respond respondis is li. — Ili Ili nu nurr zorga zorgass pri kostu kostumoj, moj, kolor kolorigi igiloj loj kaj parfumoj. parfumoj. . . Sed de kie venas la parfumoj parfumoj kaj kiu alportas alportas ilin ilin Egipton, pri tio ili scias nenion. — Oni devas doni al li amatinon, kiu scias pri tio — diris Hiram.
ˆ * Capitro
XXV *
174
— Sed kie trovi trovi ˆsin?. sin?. . . — demandis demandis Dagon: — Ah, mi hav havas!. . . — ekkriis ekkriis ˆ vi konas li, frapante sian frunton. — Cu konas Kaman, Kaman, la pastrinon pastrinon de Astarte?. Astarte?. . . — Kio?. . . — interrom interrompis pis Rabsun. Rabsun. — Pastrin Pastrinoo de la sankta sankta diino Astarte Astarte estos estos amatino amatino de Egiptano?. Egiptano?. . . ˆ eˆc estos — Vi preferus, preferus, ke ˆsi si estu via?. . . — mokis mokis Dagon. — Si esto s nomita ˆcefpastrino, cefpastrino, se estos necese proksimigi ˆsin sin al la kortego. . . — Vi diras la veron — jesis Hiram. — Sed tio estas sakrile sakrilego! go!.. . . — indignis indignis Rabsun. Rabsun. — Kaj tial la pastrino, kiu ˆgin gin faros, povos morti — intermetis la respektinda Hiram. — Nur ne malhelpu nin ˆci ci tiu Hebreino, Hebreino , Sara — diris Dagon post momenta ˆ atendas infanon, kiun la princo amas jam hodia˘u. Kaj se sile silen nto. — Si naskiˆgus gus filo, ˆciuj ciuj virino j estus estu s forpuˆsitaj sita j flanken. — Ni havos monon anka˘u por Sara — diris Hiram. ˆ prenos nenion — eksplodis Dagon. — Si, ˆ mizera, — Si mizer a, forpuˆsis sis multekostan oran pokalon, pokalon, kiun mi mem alportis al ˆsi. si. . . Hiram balancis la kapon. — Ne indas zorgi pri tio — diris li. — Kien ne trafos la oro, tien trafos patro, patrino a˘ u amatino. amatino. Kaj kien ne trafos amatino, amatino, tien tien atingos. atingos. . . — Tranˆ Tranˆcilo. cilo. . . — siblis Rabsun. Rabsun . — Venen Veneno. o. . . — murmuret murmuretis is Dagon. Dagon. — Tranˆ cilo cilo estas tre maldelik maldelikata ilo. . . — konkludis konkludis Hiram. Li karesis la barbon, ekmeditis, fine leviˆgis gis kaj eltiris eltiris el sub la ˆcemizo cemizo purpuran rubandon, al kiu estis ligitaj tri oraj amuletoj kun bildo de la diino Astarte. Li prenis tranˆcilon cilon el sub la zono, distranˆ distranˆcis cis la rubandon en tri partojn kaj du pecojn kun la amuletoj donis al Dagon kaj Rabsun. Poste ili ˆciuj ciuj de la mezo de l’ ˆcambro cambro iris en la angulon, kie staris st aris flugila statuo de la diino; ili krucis la manojn sur la brustoj, kaj Hiram komencis paroli per malla˘ uta, uta , sed klara kla ra voˆco: co: — Al vi, patrino de la vivo, ni ˆuras uras fidele plenumi nian interkonsenton kaj ne ekripozi pli frue, ol ni anta˘ugardos ugardos niajn sanktajn urbojn de la malamikoj, kiujn kiujn eksterm ekstermu u la malsato malsato,, pesto kaj fajro!. fajro!. . . Se iu el ni ne respektus la promeson, a˘u perfidus la sekreton, falu sur lin malfeliˆcoj coj ka j malhonoro j. . . Tordu la malsato lia jn internaˆ internaˆojn kaj la dormo flugu flu gu de li liaj aj sang sangaj aj okul okuloj. oj. . . Seki Sekiˆ gˆu la mano de tiu, kiu kurus helpi lin, gu ekkompatinte lian mizeron. Sur lia tablo, la pano fariˆgu gu putra putr aˆo, kaj la vino — infe infekti ktita ta sango sango.. . . Pere Pereu u liaj liaj infan infanoj oj kaj pleni plenigu gu lian lian domon domon bastar bastardoj, doj, kiuj kiuj kraˆ kraˆcos cos sur lin kaj lin elpelos. elpelos. . . Li agoniu agoniu longajn tagojn, tagojn, sola, sola, kaj lian lian abomenan kadavron akceptu nek tero, nek akvo, gi gˆi ne estu bruligita de la fajro, nek manˆ gita gita de la sovaˆgaj g aj bestoj!... Tiel Tiel estu estu!. !. . .
A ?
?