La Faraono 2

% E

)

kolekto ˆ oj verdaj pagoj g Boleslav Prus 

)

)

) )

) ) ) ) ) ) ) ) ) )

La Faraono (Dua Volumo)

Boleslav Prus (Alexander Glowacki) La Faraono – dua volumo

El la pola lingvo tradukis Kabe Ara ran nˆgis : Einstein G. dos Santos  (Tekstaˆo o eltirita eltir ita el la Interreto)

NATAL - BRAZILO Oktobro 2007

[email protected] 

Boleslav Prus

(la 20-a de A˘  ugusto 1847 — la 19-a de Majo 1912)

Kazimierz Bein (Kabe)

(1872 — la 15-a de Junio 1959)

Lazaro Ludoviko Zamenhof

(la 15-a de Decembro 1859 — la 14-a de Aprilo 1917)

Enhavo ˆ Capitro I

1

ˆ Capitro II

8

ˆ Capitro III

16

ˆ Capitro IV

26

ˆ Capitro V

32

ˆ Capitro VI

39

ˆ Capitro VII

49

ˆ Capitro VIII

57

ˆ Capitro IX

65

ˆ Capitro X

75

ˆ Capitro XI

85

ˆ Capitro XII

92

ˆ Capitro XIII

101

ˆ Capitro XIV

109

ˆ Capitro XV

119

ˆ Capitro XVI

129

ˆ Capitro XVII

144

ˆ Capitro XVIII

150

ˆ Capitro XIX

162

ˆ Capitro XX

174

ˆ Capitro XXI

181

ˆ Capitro XXII

188

ˆ Capitro XXIII

195

ˆ Capitro XXIV

205

A ?

?

LA FARAONO

1

ˆ Capitro I Ne malproksime de la urbo Pi-Bast estis la templo de l’ diino Hator. En la monato Paoni (marto, aprilo), en la tago de la somera tagnoktegaleco le co,, ˆcirka ci rka˘ u˘ la na˘ ua horo vespere, kiam la stelo Sirius estis subironta, anta˘ ua u la pordego de l’ templo haltis du vojaˆgantaj gantaj pastroj kaj unu pentfaranto. pentfaranto. Li iris nudpieda, havis cindron sur la kapo kaj estis kovrita per dika dika ˆcifona cifona tuko, sub kiu oni ne povis vidi lian vizaˆgon. gon. Malgra˘ Malgra˘ u la luma nokto oni ne povis distingi la fizionomiojn de la vojaˆgantoj. gantoj. Ili staris staris en la ombro de du statuoj de la diino kun bovina kapo, kiuj gardis la eniron de la templo kaj favore forigis de la nomeso Habu la peston, pereigan superakvon kaj sudajn ventojn. Iom ripozinte, la pentanto falis sur la bruston kaj longe preˆgis. g is. Poste oste li leviˆgis, gis, prenis prenis la kupran kupran martelon martelon kaj ekfrapi ekfrapis. s. La potenca metala metala sono sono trakuris la kortojn, resaltis de la dikaj muroj de l’ templo kaj forflugis forflugis super la tritikajn tritikajn kampojn, super la argilajn domojn domo jn de l’ vilaˆ ganoj, ganoj, super la arˆgentajn gentajn akvojn de Nilo, kie la vekitaj birdoj respondis al gi gˆi per malforta ekkrio. Post longa momento, post la pordego eksonis murmuro kaj demando: — Kiu nin vekas? — Dia sklavo, Ramzes — respondis la pentofaranto. — Por kio vi venis? — Por la lumo de la saˆgo. go. — Kiajn rajtojn vi havas? — Mi ricevis la unuan pastran benon kaj dum la grandaj procesioj en la interno de l’ templo j mi portas la torˆcon. con. La pordego larˆ ge ge malfermiˆgis. gis. En ˆgi gi staris staris pastro pastro en blank blankaa vesto vesto kaj etendinte la manon diris malrapide kaj klare: — Eniru. Eniru. Kiam Kiam vi trapasos trapasos la sojlon, sojlon, nia trankvil trankviloo ekloˆ ekloˆ gu gu en via animo kaj plenumiˆgu gu viaj deziroj, por kiuj en humila preˆ go go vi petegas la diojn. Kiam la pentofaranto falis al liaj piedoj, la pastro, farante iajn signojn super lia kapo, murmuretis: — En la nomo nomo de tiu, tiu, kiu kiu estas estas,, esti estiss kaj estos estos.. . . Kiu Kiu ˆcion c ion krei kreis. s. . . Kies Kies spiro estas la eterna vivo vivo kaj plenigas la mondon videblan videblan kaj kaj nevideblan. nevideblan. . .

ˆ * Capitro

I*

2

Kaj kiam kiam la pordo fermiˆ fermiˆ gis, la pastro prenis Ramzeson je la mano. En la gis, krepusko, krepusko, inter grandegaj kolonoj kolonoj de la vestiblo, vestiblo, li kondukis kondukis lin al la destinita por po r li l i ˆcambro. camb ro. Tio estis est is malg m algran randa da ˆcelo, cel o, lumigat lumi gataa per p er peˆca ca torˆco. co. Sur la ˆstona sto na planko kuˆsis sis fasko de d e seka herbo, herb o, en angulo staris kruˆco co kun akvo kaj apude hordea pano. — Mi vidas, vidas, ke ˆci ci tie mi efektiv efektivee ripozos ripozos post la festenoj festenoj ˆce ce la noˆ marhoj!. hoj!. . . — ekkrii ekkriiss gaje Ramzes. Ramzes. — Pensu pri la eterneco! — diris la pastro kaj foriris. La respondo malagrable tuˆsis sis la princon. Kvank Kvankam am li estis malsata, malsata, li ne manˆ gis gis la panon, ne trinkis trinkis la akvon. akvon. Li sidiˆ gis sur la herbo, kaj rigardgis ante siajn piedojn, vunditajn en la vojaˆ go, go, li demandis: por kio li venis venis ˆci ci tien?. tien?. . . kial kial li propravo propravole le forlasi forlasiss sian altan altan postenon?. postenon?. . . Vidante Vidante la murojn de la ˆcelo celo kaj gian gˆian malriˆcecon, cecon, Ramzes rememoris la infanajn jarojn, pasigitajn en la pastra lernejo. Kiom da bastonaj batoj li ricevis tie!. tie!. . . kiom da noktoj li pasigis pasigis por puno sur la ˆstona stona planko!. planko!. . . Ramzes anka˘ u nun sentis tiun malamon kaj timon, kiun inspiris al li iam la severaj pastroj, kiuj respondis ˆciujn ciujn liajn petojn kaj demandojn per p er la sama frazo: “Pens “P ensu u pri pri la eterneco eterneco!. !. . . ” Post kelkm kelkmon onata ata brua vivo vivo fali fali en tian tian silensilenton, to n, ˆsanˆ sa nˆgi gi la princan kortegon je mallumo kaj izoleco, kaj anstata˘ u festenoj, virino j kaj muziko senti ˆcirka˘ cirka˘ u si kaj super super si la pezon de la muroj. muroj. . . — Mi freneziˆgis! g is!.. . . mi frene frenezi ziˆˆgis! g is!.. . . — diris diris al si Ramzes Ramzes.. Estis unu momento, kiam li volis tuj forlasi la templon; sed poste li ekpensi pensis, s, ke eble eble oni ne malfer malfermos mos al li la pordon. pordon. La vido de la malpur malpuraj aj piedoj, piedo j, de la cindro, cind ro, kiu falis el lia j haroj, har oj, la vulgareco vu lgareco de la ˆcifona cifona vesto, ˆcio cio ˆci ci estis por p or li abomena!. abomena!. . . Se li almena˘ u havus havus sian glavo glavon!. n!. . . Sed en ˆci ci tiu loko kaj en ˆci ci tiu vesto ˆcu cu li kuraˆgus gus uzi gin? gˆin? Li eksentis nevenkebl nevenkeblan an timon, kaj tio rekonsciigis rekonsciigis lin. Li rememoris, ke la dioj en la temploj sendas al la homoj timon, kaj ke ˆgi gi estas la unua ˆstupo stup o al la saˆgo. go. — Mi ja estas la vic-reˆgo go kaj kronprinco — pensis li — kion oni povas fari al mi ˆci ci tie?. . . Li leviˆgis gis kaj eliris eliris el sia ˆcelo. celo. Li estis en granda korto, ˆcirka˘ cirka˘ uita u ita de kolonoj. kolonoj. La steloj hele lumis, li do rimarkis en unu fino de la korto grandegajn pilonojn, en la alia malfermitan eniron en la templon. ˆ la pordo regis mallumo, kaj ie malproksime brulis kelke da Li iris tien. Ce lampoj, kvaza˘ u flugantaj flugantaj en la aero. aero. Po Post st momento momento li ekvidi ekvidiss inter inter la eniro eniro kaj la lumoj tutan densan arbaron de dikaj kolonoj, kies suproj disfluis en la mallumo. Pli profunde, eble kelkcenton da paˆsoj so j de li, oni povis vidi malklare la grandegajn piedojn de la sidanta diino kaj ˆsiajn siajn manojn apogitajn sur la genuoj, de kiuj malforte rebrilis la lumo de la lampoj. Subite li eka˘ udis udis murmureton. murmureton. De malproksime, malproksime, de flanka flanka navo eliris vico de malgrandaj blankaj figuroj, irantaj en paroj. Tio estis nokta procesio de

ˆ * Capitro

I*

3

ˆ pastroj, kiuj honoris la statuon de la diino, kantante en du horoj. ˆ Horo I. — Mi estas Tiu, kiu kreis la ˆcielon cielon kaj teron tero n kaj ka j faris f aris ˆciujn ciujn estaˆojn o jn sur gi. gˆi. ˆ Horo II. — Mi estas Tiu, kiu faris la akvojn kaj dronigis la tutan teron; Tiu, kiu estas esta s la patro de ˆciuj ciuj estaˆoj. o j. ˆ Horo I. — Mi estas Tiu, kiu kreis la ˆcielon cielon kaj la misterajn horizontojn horizontojn kaj metis en ilin la animojn de la dioj. ˆ Horo II. — Kiam mi malfermas la okulojn, fariˆgas gas la lumo, kaj kiam mi fermas ilin, falas la nokto. ˆ Horo I. — La akvoj de Nilo fluas, kiam mi ordonas. ˆ Horo II. — Sed la dioj ne konas mian nomon. nomon.1 La voˆ coj coj en la komenco malklaraj, ma lklaraj, fariˆgis gis pli kaj pli forta fo rtaj, j, kaj oni povis  jam a˘ udi udi ˆciun ciun vorton. Kiam la procesio malaperis, ili komencis perdiˆ p erdiˆ gi gi inter la kolonoj. kolonoj. . . Fine Fine ili eksilen eksilentis tis.. — Tamen ˆci ci tiuj homoj homo j — pensis Ramzes — ne sole manˆ gas, gas, trinkas kaj kolektas riˆcaˆ caˆojn. oj n. . . Ili efektive plenumas siajn devojn, eˆc nokte. . . Sed, ˆcu cu tio utilos utilos la statu statuon?. on?. . . La princo ofte vidis, kiel la loˆ gantoj gantoj de fremda nomeso ˆetis etis koton sur la statuojn de l’ dioj de la limoj, kaj kiel la soldatoj de eksterlandaj regimentoj pafis en ilin el arkoj a˘u ˆstonˆ stonˆetiloj. etiloj. Se tio ne ofendas la diojn, kredeble kredeble indiferentaj estas por ili la preˆ goj goj kaj procesioj. — Cetere, Cetere, kiu vidis vidis la diojn ?. . . — diris diris al si la princo. princo. La kolosa grandeco de la templo, giaj gˆiaj sennombraj kolonoj, lumoj brulantaj anta˘ u la statuo, ˆcio cio ˆci ci altiris Ramzeson. Li volis ekkoni pli detale d etale la misteran templon kaj iris anta˘ uen. uen. Subite, ˆsajnis sajnis al li, ke iu mano tuˆsetis setis de poste lian kapon. . . Li turnis sin. sin. . . Estis Estis neniu neniu,, li do iris iris anta˘ uen. uen. Nun du manoj kaptis lin je la kapo, kaj tria, granda apogis sin sur lia dorso. . . — Kiu estas ˆci ci tie?. . . — ekkriis la princo kaj ˆetis etis sin inter la kolokolonojn. Sed li faletis: io kaptis lin je la kruroj. Ree ekregis lin timo, pli granda ol en la ˆcelo. celo. Senpense li komencis forkuri, tuˆsegante segante la kolonojn, kolono jn, kiuj ˆsajnis sa jnis bari al li la vojon, vojo n, kaj la mallumo mallum o ˆcirka˘ cirka˘ uis uis lin de ˆciuj ciuj flankoj. flanko j. — Ho sankta sankta diino, diino, savu!. savu!. . . — murmuret murmuretis is li. En la sama momento li haltis: kelke da paˆsoj soj de li estis est is la granda pordego de la templo, tra kiu rigardis internen internen la stelplena stelplena ˆcielo. cielo. Li turnis la kapon: inter inter la arbaro de la grandegaj kolonoj kolonoj brulis la lampoj, kaj ilia lumo malforte malforte rebrilis de la bronzaj genuoj de l’ sankta Hator. 1

A˘ utentika. utentika.

ˆ * Capitro

I*

4

La princo princ o revenis en sian ˆcelon, celon, ekscitita ka j humiligita; la koro saltis en li, kiel birdo en kaptilo. Unuan fojon de multe da jaroj li falis sur la vizaˆ gon gon kaj varmege preˆ gis, petante kompaton kaj pardonon. gis, — Via peto p eto estos plenumita — eksonis super li dolˆ do lˆca ca voˆ co. co. Ramzes tuj levis levis la kapon, sed en la ˆcelo celo estis estis neniu: neniu: la pordo estis fermita fermita,, la muroj muroj dikaj. Li do preˆgis gis ankora˘ u pli varmege kaj tiel ekdormis, kun la vizaˆgo go sur la ˆstonoj stono j ka j kun disetenditaj disetendita j manoj. mano j. Kiam li vekiˆgis gis en la sekvint sekvintaa mateno, mateno, li jam estis alia homo: li ekkonis ekkonis la forton de la dioj kaj ricevis promeson de ilia favoro. De tiu tago, dum longa serio da tagoj kun fervoro kaj kredo li dediˆ dediˆcis cis sin al piaj pia j servoj. En sia ˆcelo celo li pasigis pasigis longajn longa jn horojn horo jn preˆ gante, gante, lasis razi sian kapon, surmetis surmetis pastrajn vestojn kaj kvar kvar fojojn fojo jn ˆciutage ciutage partoprenis en la ˆ horo de la malsuperaj pastroj. Lia anta˘ ua ua vivo, plena de guoj, gˆuoj, fariˆgis gis abomena por li, la manko de kredo, kiun li imitis de la malˆcastaj casta j junuloj junulo j kaj eksterlanduloj, eksterlandulo j, plenigis lin per pe r timo. Kaj se hodia˘ u oni proponus al li elekti: la tronon a˘ u la pastran oficon? – li ˆsan sa nceli ce liˆgus. gˆus. Foje la granda profeto de la templo alvokis lin, rememorigante, ke li venis tien ne sole por preˆ gi, gi, sed anka˘ u por ekkoni la saˆgon. g on. Li la˘ laudis u ˘ dis lian pian vivon, diris, ke li jam estas purigita, kaj ordonis al li ekkoni la lernejojn, kiuj estis ˆce ce la templo. templ o. Pro obeemo, ne pro scivolo, la princo rekte de li iris en la eksteran korton, kie estis la klaso de la legado kaj skribado. Tio estis granda ˆcambrego, cambrego, lumigata tra truo en la tegmento. tegmento. Sur matoj sidis sidis kelkdek kelkdekoo da nudaj lernan lernantoj toj kun vaksi vaksitaj taj tabulet tabuletoj oj en la manoj. Un Unu u muro estis el alabastro, anta˘ u gi gˆi staris la instruisto kaj skribis signojn per diverskoloraj krajonoj. Kiam la princo eniris, la lernantoj (kiuj preska˘ u ˆciuj ciuj estis liaj lia j samaˆguloj) guloj) falis sur la vizaˆgon. gon. La instrui instruisto, sto, salutint salutintee la venin veninton, ton, interr interrompi ompiss sian sian okupon kaj diris al la knaboj lecionon pri la granda graveco de la scienco. — Miaj karaj! — diris li — la homo, kiu ne havas havas koron por la saˆ go, go, devas sin okupi okupi per p er la mana laboro laboro kaj lacigi lacigi la okulojn. Sed tiu, kiu kompren komprenas as la valoron de la sciencoj kaj studas ilin, povas povas ricevi ˆciujn ciujn povojn, ˆciujn ciujn 2 korteg kortegajn ajn oficojn. oficojn. Memoru Memoru pri tio. “Rigard “Rigardu u la mizeran mizeran vivon vivon de la homoj, kiuj kiuj ne konas la skribarton skribarton.. La forˆgisto gisto estas nigra, malpura, havas fingrojn kovritajn de kaloj, laboras tage kaj nokte. La ˆstonisto stonisto rompas al si la brakon brakon por plenigi plenigi la ventron. ventron. La masonisto, konstruante kapitelojn en la formo de lotuso, estas ofte forblovata de la vento vento de la supro supro de l’ tegmen tegmento. to. La teksisto teksisto havas havas kriplajn kriplajn genuojn, genuojn, la fabrikanto fabrikanto de pafiloj pafilo j senˆcese cese vojaˆ gas: g as: apena˘ apena˘ u li revenis vespere en sian 2

A˘ utentika. utentika.

ˆ * Capitro

I*

5

domon, li jam devas ˆgin gin forlasi. La kolorigisto havas fingrojn, kiuj malbonodoras, kaj li pasigas la tempon tranˆ cante cante ˆcifonojn. cifonojn. Kaj la kuristo, kuristo, li devas devas adia˘ uante uante la familion skribi testamenton, ˆcar car ˆciam ciam minacas lin la danˆ gero gero renkonti sovaˆgajn g ajn bestojn bestojn a˘ u Azianojn. Mi montris al vi la sorton de diversaj diversaj metioj, ˆcar car mi volas, ke vi amu la skribarton, kiu estas via patrino, kaj nun mi prezentos al vi ˆgia gia jn belaˆ be laˆojn. o jn. ˆ ne estas vanta Gi vanta vorto sur ˆci ci tiu tero, gi gˆi estas est as pli grava ol ˆciuj ciuj aliaj okupoj. okupo j. Tiu, kiu profitas la skribarton, estas estimata jam de la infaneco; li plenumas grandajn misiojn. Sed tiu, kiu ne partoprenas en gi, ˆgi, vivas en mizero. La lernejaj lernejaj studoj studoj estas estas pezaj kiel kiel la montoj, montoj, sed un unu u ilia ilia tago sufiˆcos cos al vi por la tuta eterneco. eterneco. Rapide Rapide do, plej ragide koniˆ koniˆ gu kun ili kaj ekamu ilin. ilin. . . La stato de la skribi skribisto sto estas princa princa stato, stato, lia inkujo kaj kaj libro libro donas al li plezuro ple zuro jn kaj ka j riˆcaˆ caˆojn!. o jn!. . . ” Post la pompa parolado pri la graveco de l’ sciencoj (la samon a˘ uskultis uskultis la egiptaj lernantoj jam de tri jarmiloj), la instruisto prenis krajonon kaj sur ˆ la alabastra muro komencis skribi la alfabeton. Ciun literon esprimis kelke da hieroglifaj simboloj a˘ u demotikaj signoj. signo j. La desegna desegn aˆo de okulo, birdo a˘ u folio signifis: signifi s: A, ˆsafino safino a˘u florvazo: B, homo staranta en ˆsipeto: sipeto: K, serpento: serp ento: R, homo sidanta a˘ u stelo: S. La multeco de signo j, esprimantaj esprimanta j ˆciun ciun literon, faris, ke la lernado de la arto skribi kaj legi estis tre malfacila kaj laciga okupo. Ramzeson lacigis la sola a˘ uskultado, uskultado, dum kiu la sola distraˆ distraˆo estis, kiam la instruisto ordonis al iu lernanto desegni a˘ u nomi literon kaj batis lin per bastono, se li eraris. La princo adia˘ u is la klason kaj el la lernejo de skribistoj transiris en uis la lernejon lernejon de termezur termezurist istoj. oj. Tie oni instruis instruis la junulojn junulojn fari planojn de l’ kampoj, kiuj estis plejparte ortangulaj, kaj niveli kun helpo de du tabuletoj kaj ortangul ortangulilo ilo.. En la sama sama klaso klaso oni instrui instruiss la arton skribi la nombrojn, nombrojn, same malsimplan, kiel la hieroglifoj kaj demotikaj signoj. Sed la plej simplaj aritmetikaj operacioj apartenis jam al la supera kurso kaj estis plenumataj per globetoj. Ramzes jam havis havis sufiˆ ce ce kaj ne pli frue ol post kelke kelke da tagoj konsentis konsentis viziti la medicinan lernejon. Tio estis samtempe hospitalo, a˘ u pli ˆguste guste granda gardeno, gˆardeno, plena de arboj kaj bonodoraj herboj. La malsanuloj pasigis la tutajn tagojn en libera aero kaj suno, sur litoj, kiuj anstata˘ u matracoj matraco j havis streˆcitan citan tolon. Kiam la princo eniris, regis tie plej granda agado. Kelkaj Kelkaj malsanuloj malsanuloj banis sin en fluan fluanta ta akvo, akvo, aliajn aliajn oni ˆsmiris smiris per bonodoraj bonodoraj pomadoj pomadoj a˘ u incensis. Esti Estiss kelk elkaj, kiuj kiujn n oni oni dormi dormigi giss per la rigard rigardado ado a˘ u mana mana karesado; aresado; un unu u gemis, ˆgemis, al kiu oni ˆus us remetis elartikigitan piedon. Pastro donis en pokalo miksturon al grave mallsana virino, dirante: — Venu kuracilo, venu, venu, elpelu tion el mia koro, el miaj membroj, membroj, sorˆ ca ca

ˆ * Capitro

I*

6

kuracilo. kuracilo.3 Poste la princo, akompanata akompanata de la ˆcefa cefa kuracisto, kuracisto, iris en la apotekon, apotekon, kie unu el la pastroj preparis rimedojn el herboj, mielo, oleo, serpentaj kaj lacertaj ha˘ utoj, utoj, ostoj osto j kaj grasoj bestaj. besta j. Demandita Demandita de Ramzes, la farmaciist farmaciistoo ne levis la okulojn de sia laboro. Li senˆcese cese pesis p esis kaj pistis, pistis, murmuretan murmuretante te preˆgon: gon: ˆ tio resanigis — Ci resanigis Izidon, Izidon, resanigis resanigis Izidon, resanigis resanigis Horuson. Horuson. . . Ho Izido, granda sorˆ canto, canto, resanigu min, liberigu min de ˆciuj ciuj malbonaj, malutilaj, malutilaj, ˆ ruˆgaj g aj aferoj aferoj,, de la febro febro de l’ dio dio kaj de la febro febro de l’ diin diino. o. . . Ho Sanagat Eenagate Synie! Erukate! Erukate! Kauaruˆ Kauaruˆsagate!. sagate!. . . Paparuk Paparukaa paparaka paparaka paparura. . . — Kion li diras? — demandis la princo. — Mistero. Mistero. . . — respondis respondis la granda kuracis kuracisto, to, metant metantee la fingrojn fingrojn sur la lipojn. Kiam ili eliris en la malplenan korton, Ramzes diris al la granda kuracisto: — Diru al mi, sankta patro, kio estas la kuracista arto kaj sur kio estas ˆ mi a˘ bazitaj giaj gˆiaj rimedoj? Car udis, ke la malsano estas malbona spirito, udis, kiu ekloˆgas gas en la homo kaj malsata turmentas lin, ˆgis g is gi ˆgi ricevos konvenan nutraˆ nutraˆon. on. Oni diras, ke unu spirito spirito sin nutras per p er mielo, alia per p er oleo, alia per bestaj ekskrementoj. La kuracisto devas do anta˘ ue scii: kiu spirito loˆgas gas en la malsanulo; malsanulo; kaj poste, kiajn nutraˆ nutraˆojn gi gˆi bezonas por ne turmenti la homo homon? n?.. . . La pastro pensis momenton kaj respondis: — Kio estas la malsano kaj kiel ˆgi g i falas sur la homan korpon, tion mi ne povas povas diri al vi, Ramzes. Sed mi klarigos klarigos al vi, ˆcar car vi estas purigita, purigita, kio gvidas nin en la kuracado. Imagu, Imagu, ke iu estas estas malsana malsana je la hepato. hepato. Ni, pastroj, pastroj, scias, scias, ke la hepato hepato 4 estas sub la influo de la planedo Peneter-Deva, Peneter-Deva, kaj ke la kuracado devas dependi dep endi de ˆci ci tiu stelo. stelo . Sed ˆci ci tie la scienculoj scienculo j sin dividas en du skolojn. skolo jn. Unuj diras, ke al malsana  je la hepato oni devas devas doni ˆcion, cion, kio estas sub la influo de Peneter-Deva: Peneter-Deva: la kupron, lapis-lazuri, florajn dekoktojn, anta˘ u ˆcio cio verbenajn verbena jn kaj valerianajn, fine divers diversajn ajn partojn partojn de la korpo korpo de l’ turto turto kaj kapro. apro. Aliaj Aliaj kurac kuracis istoj toj opinias, ke kiam la hepato estas malsana, oni devas gin gˆin kuraci per guste gˆuste kontra˘ uaj uaj rimedoj. rimedo j. Kaj ˆcar car la kontra˘ uulo de Peneter-Deva estas Sebeg 5 , do uulo la kuraciloj estas: la viva arˆgento, gento, smeraldo kaj agato, nuksoj kaj fine pistitaj partoj de la korpo de l’ rano kaj strigo. Sed tio ne estas ankora˘ u ˆcio. cio. Oni devas atenti la monaton, tagon kaj horon, ˆcar car ˆcio cio ˆci ci estas sub influo de stelo, kiu povas helpi a˘ u malfortigi la efikon efikon de la rimedo. rimedo. Fine Fine oni ne devas devas forgesi: forgesi: kiu stelo stelo kaj kiu signo signo de la 3

A˘ utentika. utentika. Venuso. 5 Merkuro. 4

ˆ * Capitro

I*

7

Zodiako estras la malsanulon? Nur konsiderinte ˆcion cion ˆci, ci, la kuracisto povas elekti certan rimedon. — Kaj Ka j ˆcu cu vi resanigas ˆciujn ciujn malsanulojn en la templo? La pastro skuis la kapon. — Ne — respondi respondiss li. — La homa intel inteligen igento, to, kiu devas devas atenti tiom da detaloj, detaloj, pri kiuj kiuj mi parolis, parolis, tre facile facile eraras. eraras. Ankora˘ Ankora˘ u pli beda˘ urinde urinde estas, ke enviemaj spiritoj, protektantaj aliajn templojn, ofte por savi sian famon malhelpas la kuraciston kaj detruas la efikon de la rimedoj. Do plej diversa povas povas esti la definitiv definitiva rezultato: unu malsanulo malsanulo tute resaniˆ gas, la stato de alia nur iom pliboniˆgas, gas, tria restas sen ˆsanˆ go. g o. Kelk Kelkaj aj fariˆ farigas gˆas ankora˘ u pli malsan malsanaj, aj, eˆ c mortas. . . La volo de l’ dioj!. . . La princo atente a˘ uskultis, sed li devis konfesi al si mem, ke ne multe li uskultis, kompr komprenis enis.. Samtempe Samtempe li rememor rememoris is la celon celon de sia veno veno en la templon templon kaj subite demandis la grandan kuraciston: — Vi devis, sanktaj patroj, montri al mi la sekreton de la faraona trezoˆ gi rejo. Cu gˆi estas tio, kion mi vidis? — Tute ne — respondis la kuracisto. — Ni estas ignorantoj ignorantoj en la ˆstataj aferoj. Venos ˆci ci tien la sankta patro Pentuer, Pentuer, granda saˆ gulo; li forprenos la vualon de viaj okuloj. Ramzes adia˘ uis la kuraciston, scivole pensante pri tio, uis kion oni estis montronta al li.

LA FARAONO

8

ˆ Capitro II La templo de Hator kun granda respekto akceptis Pentueron, kaj la malsuperaj pastroj anta˘ ueniris ueniris duonon duonon da horo por saluti la gloran gaston. Kolektiˆ Kolektigis gˆis multe multe da profetoj, profetoj, patroj patroj de l’ temploj temploj kaj diaj filoj, el ˆciuj ciuj mirakl miraklaj aj lokoj lokoj de Malsupra Egipto, por a˘ udi udi la vortojn de l’ saˆgo. g o. Kelke Kelke da tagoj post ili venis: la pastrestro Mefres kaj la profeto Mentezufis. Oni honoris Pentueron ne nur tial, ke li estis la konsilisto de la milita ministro kaj malgra˘ u la juna aˆgo go ano de la plej alta kolegio, kolegio, sed ˆcar car li estis fama fama en la tuta Egipto. Egipto. La dioj don donis is al li superhom superhoman an memoron memoron kaj kaj la mirakl miraklan an penetrema penetreman n okulon. okulon. En ˆciuj ciuj objektoj objektoj kaj aferoj aferoj li tuj rimarki rimarkiss flankojn kaˆ kaˆsitajn sita jn por aliaj homoj homo j kaj sciis prezenti ilin kompreneble por ˆciuj. ciuj. ˆ Pli ol unu nomarho a˘ u alta oficisto de l’ faraono, eksciinte, ke Pentuer solenos religian feston en la templo de Hator, enviis al la plej simpla el la pastroj, ke li a˘ udos la homon inspiritan de la dioj. udos La pastroj, kiuj iris anta˘ ue por saluti la profeton, estis certaj, ke Pentuer ue aperos al ili en kortega kaleˆ kaleˆso, so, a˘ u en oksklava portilo. Kia do estis ilia miro, kiam ili ekvidis malgrasan asketon, kun nuda kapo, vestitan per maldelikata tuko; li rajdis sur azeno kaj tre humile salutis ilin. Kiam oni enkondukis lin en la templon, li donis oferon al la dio kaj iris rigardi la placon, destinitan por la soleno. De tiu momento oni ne vidis lin plu, sed en la templo kaj en la apudaj kortoj ekregis ekregis granda mov movado. Oni alportis alportis diversajn diversajn multek multekostajn ostajn objektojn, objektojn, grenojn, vestojn, oni kolektis kelkcenton da laboristoj, kun kiuj Pentuer sin fermis en la korto kaj faris preparojn. Post ok tagoj de laboro li sciigis al la ˆcefpastro cefpa stro de Hator, Hator , ke ˆcio cio estas preta. pret a. Dum ˆci ci tiu tuta tut a tempo tem po Ramzes Ram zes,, kaˆ kaˆsita sit a en sia ˆcelo, cel o, preˆ pregis gˆis kaj fastis. Fine unu tagon, je la tria horo post la tagmezo, venis al li dekkelko da pastroj en du vicoj por alvoki lin al la soleno. En la vestiblo vestiblo de la templo salutis la princon la ˆcefpastroj cefpastroj kaj bruligis bruligis kun li incenson anta˘ u la grandega grandega statuo de Hator. Hator. Po Poste ste ili sin direktis direktis en flankan koridoron, malvastan kaj malaltan, en kies fino brulis fajro. La aero de la koridoro koridoro estis saturita saturita de odoro de peˆco, co, kiun oni boligi b oligiss en kaldrono.

ˆ * Capitro

II *

9

Najbare de la kaldrono, tra truo en la planko leviˆgis gis teruraj homaj gemoj gˆemoj kaj malbenoj. — Kion tio signif signifas? as?.. . . — demandis demandis Ramzes la pastron, pastron, kiu lin akompa akompa-nis. La demandita respondis nenion; sur la vizaˆgo go de ˆciuj ciu j ˆceesta cee stanto ntojj oni povis pov is legi emocion kaj timon. En ˆci ci tiu t iu momento mo mento la ˆcefpastro cefpa stro Mefres Mefre s prenis pr enis en la l a manon ma non grandan grand an kuleron ku leron kaj ˆcerpinte cerpi nte el e l la kaldrono bolantan bola ntan peˆcon, con, diris per la˘ uta voˆco: co : — Tiel pereu ˆciu, ciu, kiu perfidas la sanktajn misterojn!. . . Dirinte ˆci ci tion, li verˆ verˆsis sis la peˆcon con en la truon de l’ planko, kaj el la kelo eksoni eksoniss kriego kriego.. . . — Mortigu Mortigu min, min, se vi havas havas en la koro koro iom iom da kompat ompato! o!.. . . — ˆgemis gemis la voˆco. — La vermoj manˆgu gu vian korpon!. korpo n!. . . — diris Mentezufi M entezufis, s, verˆsante sante la peˆcon con en la truon. — Hu Hundoj ndoj.. . . ˆsakal s akaloj!. oj!. . . — ˆgemis ge mis la voˆco. co . — Vian Vian koron koron englutu englutu la fajro, kaj vian vian cindron cindron oni ˆetu etu en la dezerdezerton!. ton!. . . — diris alia alia pastro, ripetan ripetante te la ceremoni ceremonion. on. — Ho dioj!. . . ˆcu cu eble estas tiel suferi?. . . — respondis la voˆ voˆco co el la kelo. — Via animo, kun la bildo de ˆgia gia malhonoro kaj peko, vagu eterne en la lokoj, lokoj, kie vivas vivas feliˆ feliˆcaj caj homoj. . . — diris alia pastro kaj ree verˆ verˆsis sis kuleron da p eˆco. — Englutu Englutu vin vin la tero!. tero!. . . Komp Kompato aton! n!.. . . Perm Permesu esu al mi eksp ekspir iri. i. . . An Anta˘ ta˘ u kiam venis la vico de Ramzes, Ra mzes, la voˆ co co en e n la kelo jam eksilentis. — Tiel la dioj punas la perfidulojn!. . . — diris al la princo la ˆcefpastro cefpastro de la templo. ˆ Ramzes haltis kaj fiksis sur li rigardon, plenan de kolero. Sajnis, ke li eksplodos kaj forlasos ˆci tiun aron de ekzekutistoj; ekzekutisto j; sed li eksentis dian timon kaj silente sekvis la aliajn. Nun la fiera kronprinco komprenis, komprenis, ke ekzistas potenco, anta˘ u kiu kliniˆgas gas la faraonoj. faraonoj. Ekregis Ekregis lin preska˘ preska˘ u malespero, li volis forkuri de tie, forlasi la tronon tronon.. . . Sed dume li sile silent ntis is kaj iris iris anta˘ anta˘ uen, ue n, ˆcirka ci rka˘ uita u˘ita de la pastroj, kiuj kantis preˆgojn. gojn. — Jen mi jam scias, — pensis li — kie malaperas la homoj, malagrablaj al la diaj servi servistoj stoj!. !. . . Sed ˆci ci tiuj penso j ne malgrandigis lian teruron. teru ron. Forlasinte la mallarˆgan gan koridoron, plenan de fumo, la procesio ree estis sub libera ˆcielo, cielo, sur altaˆ altaˆo. o. Malsupre kuˆsis sis grandega korto, de tri flankoj ˆcirka˘ kauita u ˘ ita de unuetaˆ ga ga konstruaˆ konstruaˆo. o. De la loko, kie staris la pastroj, pastro j, sin etendis e tendis malsupren amfiteatro kun kvin larˆ gaj gaj ˆstupoj, stupoj, sur kiuj kiuj oni povis povis promeni promeni ˆcirka˘ kau ˘ la korto, a˘ u malsupreniri. malsupreniri. Sur la placo estis neniu, el la interno elrigardis kelke da homoj.

ˆ * Capitro

II *

10

La ˆcefpastro cefpastro Mefres, kiel la plej eminenta el la ˆceestantoj, ceestanto j, prezentis Pentueron al la princo. La dolˆ d olˆca ca vizaˆgo go de la asketo tiel kontrastis la teruraˆ teruraˆojn, o jn, kiuj kiuj okazis okazis en la koridoro koridoro,, ke la princo princo ekmiris. ekmiris. Po Porr diri diri ion, ion, li sin turnis al Pentuer: ˆ — Sajnas al mi, ke mi iam renkontis vin, pia patro? — En la pasinta jaro, dum la manovroj en Pi-Bailos. Mi estis tie kun lia ekscelenco Herhor — respondis la pastro. La melodia kaj trankvila trankvila voˆco co de Pentuer Pentuer frapis la princon. Li ie a˘ udis  jam ˆci ci tiun voˆ voˆcon, con, en iaj neordinaraj neordinaraj cirkonstancoj. cirkonstancoj. . . Sed kiam kaj kie?. . . En ˆciu ciu okazo la pastro agrable impresis lin. Se li povus forgesi la kriojn de l’ homo, kiun oni surverˆ surverˆsis sis per bolanta peˆco!. co!. . . — Ni, povas komenci — diris Mefres. Pentuer proksimiˆ gis gis al la amfiteatro amfiteatro kaj kaj brubati brubatiss la manojn. manojn. El la unuetaˆgaj gaj konstrua konstruaˆˆoj oj elkuris aro da dancistinoj dancistinoj kaj eliris pastroj kun orkestro orkestro kaj kun malgranda statuo de la diino Hator. La orkestro iris anta˘ ue, ue, post gi gˆi la knabino j dancanta j sanktan dancon, fine la statuo, ˆcirka˘ cirka˘ uita de la incensa fumo. Tiamaniere Tiaman iere ili ˆcirka˘ cirka˘uiris uir is la korton kort on kaj, kaj , haltant hal tantee ˆce ce ˆciuj ciu j kelke da paˆsoj, so j, petis la diinon pri beno kaj petegis la malbonajn spiritojn forlasi la lokon de la religia soleno, plena de misteroj. Kiam Kiam la procesio procesio reveni reveniss al la konstr konstrua uaˆˆoj, Pent Pentuer uer iris iris anta˘ anta˘ uen. La altranguloj, dudek a˘ u tridek personoj, kolektiˆgis gi s ˆcirka ci rka˘ u ˘ li. — Konforme al la volo de lia sankteco — komencis Pentuer — kaj al la konsento de la plej alta kolegio, ni devas malkovri al la kronprinco, Ramzes, kelke da detaloj de la vivo de l’ egipta regno, konataj nur de la dioj, estroj de la lando kaj kaj temploj. Mi scias, respektindaj patroj, ke ˆciu ciu el vi pli bone klarigus klarig us al a l la princo princ o ˆci ci tiujn t iujn afero jn, ˆcar car plenigas plenig as vin la l a saˆ sago, gˆo, kaj la diino Mut parolas per via buˆso. so. Sed ˆcar car sur min, kiu kompare kun vi estas est as nur lernanto kaj cindro, c indro, falis fa lis ˆci ci tiu devo, permesu p ermesu al mi plenumi gin, gˆin, sub via respektinda direkto kaj kontrolo. Murmuro Murmuro de kontento kontento eksonis eksonis inter la pastroj, honoritaj tiamaniere. tiamaniere. Pentuer sin turnis al la princo: — De kelke da monatoj, servisto dia Ramzes, kiel eraranta vojaˆ ganto ganto serˆcas cas vojon en la dezerto, tiel vi serˆcas cas respondon al la demando: d emando: kial malgrandiˆgis gis kaj malgrandiˆgas gas la enspezoj de lia sankteco? Vi demandis la noˆ marhojn, kaj kvankam ili donis al vi klarigojn la˘u sia povo, vi ne kontentiˆgis, gis, kvankam la plej alta homa saˆgo go apartenas al ˆci tiuj altranguloj. altranguloj. Vi turnis vin al la grandaj skribistoj, sed malgra˘u peno ˆci ci tiuj homoj, homo j, kiel birdo el la reto, reto , ne povis elˆsiri siri sin el la malfacila malfac ilaˆˆoj, o j, ˆcar car la homa saˆ go, go, eˆc instruita instr uita en la lernejo de l’ skribisto j, ne povas ˆcirka˘ cirka˘ upreni upreni tiujn t iujn ˆci ci aferojn. afer ojn. Fine, laca de la vanaj klarigoj, vi komencis rigardi la terojn de la nomesoj, iliajn homojn kaj la verkojn verkojn de iliaj manoj, manoj, sed vi trovis trovis nenion. nenion. Ekzist Ekzistas as aferoj, pri kiuj la homo j silentas s ilentas kiel ˆstono stono j, sed pri kiuj rakontos al vi eˆc ˆstono, stono , se falos sur

ˆ * Capitro

II *

11

gin ˆgin la lumo de l’ dioj. Eksciinte Eksciinte nenion de ˆciuj ciuj homaj saˆ g oj kaj potencoj, vi turnis vin al la goj dioj. Nudpieda, Nudpieda, kun cindro en la haro j, vi venis venis kiel pentofaranto pentofaranto en ˆci ci tiun grandan templon, kie per preˆ goj kaj fastoj vi purigis vian koron kaj fortigis goj vian spiriton. spiriton. La dioj, kaj precipe la potenca Hator, favore a˘ uskultis viajn petojn, kaj uskultis per mia neinda buˆ buˆso so donos al vi respondon. . . Enskribu Enskribu gin gˆin profunde en via koro! oro!.. . . “De kie li scias — pensis la princo — ke mi demandis la skribistojn kaj ˆ ? Ah nomarhojn? hojn Ah,, Mefres Mefres kaj kaj Ment Mentezu ezufis fis diris diris al li pri tio. tio. . . Ceter Ceteree ili ili scias scias ˆcion!. cion!. . . ” — A˘uskultu uskultu — diris Pentuer Pentuer — kaj kun la permeso de la ˆceestantoj ceestantoj mi malkovros malkovros al vi: kio estis Egipto anta˘ u kvarcent jaroj, kiam regis la plej glora kaj plej pia dinastio XIX, teba, kaj kio ˆgi g i estas estas nun. nun... . Kiam la unua faraono de tiu dinastio, Ramen-pehuti Ramessu, prenis en sian sian manon manon la direkti direktilon lon de la regno, regno, la enspezoj enspezoj de la ˆstata stata trezorej trezorejoo en greno, brutoj, biero, feloj, metaloj kaj diversaj produktoj atingis cent tridek mil talentojn. Se ekzistus nacio, kiu povus p ovus ˆsanˆ sanˆ gi gi al ni ˆcion cio n ˆci ci je oro, oro , la faraon far aonoo 6 havus ˆciujare ciujare cent tridek tri mil minojn da oro. Kaj Ka j ˆcar car unu soldato solda to povas porti sur la dorso 26 minojn da ˆsarˆ sarˆ go, go, do por transporti tiun ˆci ci oron oni devus dev us alvoki alvo ki ˆcirka˘ cir ka˘ u kvin mil soldatojn. La pastro p astro j komencis komen cis murmureti mur mureti inter si, s i, ne kaˆ kaˆsante sante la l a miron. mir on. Eˆc la princo princ o forgesis pri la homo turmentata en la kelo. — Hodia˘ u — diris diris Pentu Pentuer er — la jara enspezo de lia Sankteco, Sankteco, en ˆciuj ciuj produktoj de la lando, valoras nur na˘ udek u dek ok mil mil talen talentojn. tojn. Po Porr tio oni povus ricevi tiom da oro, ke ˆgin gin povus transporti kvar mil soldatoj. — Ke la enspezoj enspezoj de la ˆstato stato malgran malgrandiˆ diˆ gis, mi scias, — intermetis la princo — sed kial? — Estu pacienca, dia servisto, servisto, — respondis Pentuer. Pentuer. — Ne sole la enspezo de lia sankteco malgrandiˆgis. g is. . . En la tempoj tempoj de la XIXXIX-aa dinas dinasti tioo Egipt Egiptoo havis cent okdek mil armitajn homojn. Se, la˘ u ordono de l’ dioj, ˆciu ciu soldato aliformiˆgus gus je ˆstono stono de l’ grandeco de vina bero. . . — Tio ne estas ebla — murmuretis Ramzes. — La L a dioj povas ˆcion cion — diris d iris Mefres Me fres severe. — A˘u pli bone — da˘ urigis urigis Pentuer — se ˆciu ciu soldato metus sur la teron unu ˆstoneton, stoneton, estus cent okdek o kdek mil ˆstonetoj stoneto j kaj, rigardu respektinda j patroj, patro j, tiuj ˆci ci ˆstonetoj stoneto j okupus tiom da loko. . . Li montris per la mano ortan kvarangulon ruˆgan, gan, kiu kuˆsis sis en la korto. ˆ — Ci tiu t iu figuro enhavus la ˆstoneto stone tojn, jn, ˆetita etit a jn de ˆciu ciu soldato soldat o en e n la tempo temp o j ˆ tiu figuro estas na˘ de Ramzes I. Ci u paˆsojn sojn longa kaj preska˘ u kvin paˆsojn so jn 6

1 mino = 1,5 kilogramo.

ˆ * Capitro

II *

12

larˆga. ga. La figuro estas ruˆga, ˆcar gi gˆi havas la koloron de la korpo de Egiptanoj: en tiu tempo nia armeo konsisti konsistiss nur el Egiptanoj. Egiptanoj. . . La pastroj pastroj ree komencis komencis murmuret murmureti. i. La princo princo fariˆ gis malˆgoja, go ja, ˆsajnis sa jnis al li, ke tio estas aludo al li, kiu amis eksterlandajn soldatojn. — Hodia˘ u, u , — da˘ urigis Pentuer — tre malfacile oni kolektus cent dudek urigis mil militistojn. Kaj se ˆciu ciu el ili ˆetus etus sur la teron sian ˆstoneton, stoneton, ili formus tian tian figuron figuron.. . . Rigar Rigardu du,, respek respekti tindaj ndaj.. . . Apud la unua kuˆsis sis dua kvarangulo kvarangulo,, same alta, sed multe multe malpli larˆ ga. ga. Krom tio gi gˆi ne havis unutonan koloron, sed konsistis el diverskoloraj strioj. ˆ — Ci tiu figuro figur o estas esta s ˆcirka˘ cirka˘ u kvin paˆsojn so jn larˆga, ga, sed nur ses paˆsojn so jn longa. La ˆstato stato do perdis grandegan nombron da soldatoj, la trionon de la anta˘ ua kvanto. — La saˆgo go de tiaj profetoj, kiel vi, pli utilos la ˆstaton, staton, ol la soldatoj — intermetis Mefres. Pentuer kliniˆgis gis anta˘ u li kaj da˘ urigis: urigis: — En tiu ˆci ci nova nova figuro, kiu prezentas prezentas la nunan armeon de l’ faraonoj, ˆ vi vidas, respektindaj, apud la ruˆga ga koloro, kiu signifas la a˘uto utohtonajn Egiptanojn, ptanojn, tri aliajn striojn: nigran, nigran, flavan flavan kaj blank blankan. an. Ili prezenta prezentass la dungatajn soldatojn: soldatojn: Etiopi Etiopianojn, anojn, Azianojn, Azianojn, Libianojn Libianojn kaj Grekojn. Grekojn. Ili estas estas kune ku ne ˆcirka ci rka˘ u˘ tridek tridek mil, sed ili kostas kostas tiom, tiom, kiom kvindek kvindek mil Egiptanoj. Egiptanoj. . . — Oni devas devas plej rapide nuligi nuligi la fremdajn fremdajn regimentojn!. . . — diris Mefres. Mefres. — Ili kostas multe, ne multe ta˘ugas ugas kaj instruas al nia popolo malpiecon kaj senhontecon. Hodia˘ u jam multaj Egiptanoj ne falas plu sur la vizaˆ gon gon anta˘ u la pastroj, pli ol unu ˆstelas stelas en temploj kaj tomboj!. . . — For do la dungatoj dungatoj.. . . — diri diriss viv vivege Mefres Mefres.. — La lando lando hav havas nur malutilon de ili, kaj la najbaroj suspektas nin pri malamikaj intencoj. — For la dun dunga gatojn! tojn!.. . . Oni Oni devas devas dispel dispelii la ribelajn ribelajn idol idolanoj anojn! n!.. . . — ekekkriis la pastroj. — Kiam post multaj jaroj, Ramzes, vi suriros la tronon, — vi plenumos tiun sanktan devon al la ˆstato kaj al la dioj. dio j. . . — Jes, plen plenum umu!. u!. . . Liberigu Liberigu vian vian popolon popolon de la malfidel malfideluloj!. uloj!. . . — kriis kriis la pastroj. Ramzes klinis la kapon kaj silentis. La tuta sango forkuris en lian koron, li sentis, ke la tero ˆsanceliˆ sance liˆ gas gas sub liaj piedoj. Li, li devas devas dispeli la plej plej bonan parton de la armeo!. armeo!. . . Li, kiu dezirus dezirus havi dufoje pli grandan armeon kaj kvarfoje pli multe da batalemaj eksterlandaj regim regimen entoj! toj!.. . . “Sen “Sen kompat kompatoo ili estas estas por mi!. mi!. . . ” — pensis pensis li. — Parolu Pentuer, sendito de la ˆcielo cielo — diris Mefres. — Sanktaj patroj, — da˘ urigis urigis Pentuer Pentuer — ni ekkonis ekkonis du malfeliˆ malfeliˆ cojn cojn de Egipto: malgrandiˆ gis gis la enspezoj enspezoj de la faraono faraono kaj kaj lia armeo. armeo. . .

ˆ * Capitro

II *

13

— Kion signifas la armeo!. . . — murmuris murmuris la ˆcefpastro cefpastro Mefres, malrespekte malrespekte skuante la manon. — Kaj nun, se dioj favoros min kaj vi permesos, mi montros al vi, kial tiel okazis kaj kial la armeo kaj la trezorejo malgrandiˆgados gados en la estonteco. La princo levis levis la kapon kapon kaj rigardi rigardiss la parolant parolanton. on. Li ne pensis pensis plu pri la homo, turmentata en la kelo. ˆ vi vidas ˆce — Cu ce viaj piedoj la longan, sed mallarˆ mallargan gˆan verdan strion kun ˆ la triangulo en la fino? Ce amba˘ u flankoj de la strio kuˆsas sas ˆstonoj stono j kalkaj, kalkaj, sablaj kaj granitaj. Meze fluas akva fadeno, kiu dividiˆgas gas en la triangulo en kelke elke da brakoj. brakoj. . . — Tio estas estas Nilo Nilo!. !. . . Tio Tio estas estas Egipto Egipto!. !. . . — kriis kriis la pastroj pastroj ˆ vi — Atentu Atentu — interrompis interrompis Mefres. — Mi malkovras malkovras mian brakon. brakon. . . Cu ˆ vidas tiujn ˆci ci du bluajn blua jn vejnojn, kiuj kuras de la kubuto al la fingroj?. . . Cu tio ne estas Nilo kaj lia kanalo, kiu komenciˆgas gas kontra˘ u Alabastraj montoj kaj fluas ˆgis gis Fayum. Fayum. Kaj rigardu la supron de mia mano: ˆci ci tie vi vidas tiom da vejnoj, en kiom da brakoj brakoj dividiˆ dividiˆgas gas la sankta rivero apud Memfiso. Kaj miaj fingroj, ˆcu cu ili ne rememorigas la nombron nombron de l’ brakoj, per kiuj Nilo sin verˆ verˆsas sas en la maron?. . . — Granda Granda vero!. vero!. . . — kriis kriis la pastroj, pastroj, rigardan rigardante te siajn manojn. — Bone — da˘ urigis urigis febre la ˆcefpastro. cefpastro. — Egipto estas. . . postsigno de la ˆ mano de Oziriso. Ci tie, sur tiu ˆci ci tero la granda dio apogis sian brakon, brakon, en Teboj kuˆ kuˆsis sis lia dia kubuto, kubuto, kaj Nilo estas liaj vejnoj. vejnoj. . . Kaj oni miras, miras, ke ni nomas tiun ˆci ci landon l andon benita! ben ita! — Certe — diris la pastroj: — Egipto estas klara postsigno de la mano de Ozi Oziri riso. so. . . ˆ — Cu Oziriso — intermetis intermetis la princo — havas havas sep fingrojn ˆce ce sia mano? Nilo Nilo ja enfluas en la maron maron per sep brakoj. brakoj. . . Ekregis peza silento. — Junulo — respondis Mefres kun favora ironio — ˆcu cu vi pensas, ke Oziriso ne povus p ovus havi havi sep fingrojn, se tio plaˆcus cus al li?. . . — Kompren Komprenebl eble!. e!. . . — jesis jesis la pastroj. pastroj. — Da˘ urigu, glora Pentuer — interrompis Mentezufis. urigu, ˆ tiu rivereto kun siaj — Vi estas pravaj pravaj — rekomenc rekomencis is Pentuer Pentuer.. — Ci brakoj estas la bildo de Nilo; la mallarˆga ga verda strio, st rio, inter ˆstonoj stono j kaj sabloj, sablo j, estas pentraˆ pentraˆo o de Supra Egipto; la triangulo, distranˆcita cita de la akvaj vejnoj, estas bildo de Malsupra Malsupra Egipto, la plej vasta kaj plej riˆca ca parto de la lando. En la komenco de la XIX-a dinastio, la tuta Egipto de la kataraktoj de Nilo ˆgis gis la maro okupis kvincent kvincent mil mezurojn da tero. Sur ˆciu ciu mezuro vivis dek ses homoj: viroj, virinoj kaj infanoj. Sed dum la sekvintaj kvincent jaroj preska˘ u ˆce ce ˆciu ciu generacio gen eracio Egipto perdis pecon da fruktodona fru ktodona tero. . . La oratoro donis signon. Dekkelko da junaj pastroj pastro j elkuris el la konstruaˆ konstruaˆo o kaj komencis ˆsuti suti sablon sur diversajn diversa jn lokojn loko jn de la herbo. herb o.

ˆ * Capitro

II *

14

ˆ ˆciu — Ce ciu generacio malaperis iom da fruktodona tero, kaj gia mallarˆ mallarga ˆ strio pli kaj pli malgrandiˆgis. gis. — Hodia˘ u — li levis la voˆ voˆcon con — nia patrujo anstata˘ u kvincent mil mezuroj da tero posedas nur nur kvarce kvarcent nt mil. mil. . . Do dum la regado regado de du dinasti dinastioj oj Egipto perdis teron, kiu nutris preska˘ u du milionoj milionojn n da homoj!. homoj!. . . En la kunveno leviˆgis gis murmuro de l’ teruro. — Kaj ˆcu cu vi scias, dia servisto Ramzes, kie malaperis tiuj ˆci ci kampoj, sur kiuj iam kreskis tritiko kaj hordeo, a˘ u paˆstis stis sin brutaroj?. . . Vi scias, ke ilin ˆ ekmansuperˆ superˆsutis sutis la sablo de la dezerto. Sed ˆcu cu oni diris al vi kial?. . . Car kis kamparanoj, kiuj per la sitelo kaj plugilo batalis kontra˘ u la dezerto, de la mateno gis gˆis la nokto. Fine, ˆcu cu vi scias, kial ekmankis ekmankis tiuj ˆci ci diaj laboristoj ristoj?. ?. . . Kie Kie ili malaper malaperis is?? kio kio forpelis forpelis ilin ilin el la lando lando?. ?. . . La ekster eksterla land ndaj aj militoj. Niaj militistoj venkadis la malamikojn, niaj faraonoj eternigis siajn nomojn gis gˆis la bordoj de E˘ ufrato, kaj niaj kamparanoj kvaza˘ ufrato, u brutoj portis post pos t ili — nutraˆon, on, akvon kaj aliajn alia jn ˆsarˆgojn gojn kaj miloj mortis survoje. Pro tiuj ostoj, disˆ disˆetitaj sur la orientaj dezertoj, la okcidentaj okcidentaj sabloj englutis niajn terojn, kaj nun necesa estas grandega laboro de multaj generacioj por eltiri eltiri la nigran egiptan egiptan teron teron el la sabla sabla tombo. tombo. . . — A˘usku u skult ltu! u!.. . . A˘ uskultu!. uskultu!. . . — kriis Mefres — iu dio parolas per la buˆso so de ˆci ci tiu homo. Jes, niaj triumfaj militoj militoj estis la tombo de Egipto. . . ˆ Ramzes ne povis kolekti la pensojn. Sajnis al li, ke sablaj montoj falas hodia˘ u sur lian kapon. — Mi diris — da˘urigis urigis Pentuer — ke necesa estas granda laboro por elterigi Egipton kaj redoni al gi gˆi la riˆcaˆ caˆojn o jn,, kiuj ki ujn n manˆ ma nˆgegi ge giss la milit mil ito. o. Sed Se d ˆcu cu ni havas fortojn por plenumi plenumi tiun ˆci ci planon?. . . Li ree iris dekkelkon da paˆsoj so j anta˘ uen kaj post li la atentaj a˘ uen uskultantoj. uskultantoj. De l’ tempo, kiam ekzistis Egipto, neniu ankora˘ u desegnis tiel klare la malfeliˆcojn co jn de la lando, lando , kvankam ˆciuj ciuj konis ilin. — En la tempoj de la XIX-a dinastio Egipto posedis ok milionojn da loˆgantoj. gantoj. Se ˆciu ciu tiama viro, virino, maljunulo kaj infano ˆetus sur tiun ˆci ci placon placon unu fazeolon, fazeolon, ili formus formus tian figuron. figuron. . . Li montris per p er la mano la korton, korton, kie en du vicoj, unu apud alia, kuˆsis sis kvar grandegaj kvadratoj, kunmetitaj el ruˆ ga ga fazeolo. — La figuro estas sesdek sesde k paˆsojn so jn longa, l onga, tridek tride k paˆsojn so jn larˆ la rˆ ga ga kaj, kiel vi vidas, piaj patroj, konsistas el unuspecaj grajnoj; same kiel la tiama loˆgantaro, gantaro, de la praavoj, estis Egiptanoj. — Kaj hodia˘ u, u , rigar rigardu! du!.. . . Li iris anta˘ uen kaj montris alian grupon de kvadratoj de diversaj koloroj. uen — Vi vida vidass figu figuron ron,, kiu kiu ank anka˘ u havas havas tridek paˆ paˆsojn sojn da larˆ go, g o, sed nur ˆ enhavas kvardek da longo. Kial? Gi enhavas nur ses se s kvadrato kvadratojn, jn, ˆcar car la nuna Egipto E gipto ne posedas plu ok, sed nur ses milionojn da loˆgantoj. gantoj. . . Aten Atentu tu anka˘ anka˘ u, u, ke dum la anta˘ ua figuro konsistis ekskluzive el ruˆga ua ga fazeolo, en ˆci ci tiu t iu estas e stas grandegaj grandega j

ˆ * Capitro

II *

15

ˆ same kiel en nia armeo, en strioj de nigraj, flavaj kaj blankaj grajnoj. Car nia popolo troviˆgas gas multaj eksterlanduloj: nigraj Etiopianoj, flavaj Sirianoj kaj Fenician enicianoj, oj, blank blankaj aj Grekoj Grekoj kaj Libian Libianoj. oj. . . Oni Oni inter interro rompi mpiss lin. lin. La a˘uskultantaj uskultantaj pastroj pastro j komencis lin ˆcirka˘ cirka˘ upreni, upreni, Mefres ploris. — Ne ekzistis ankora˘u tia profe profeto! to!.. . . — kriis kriis oni. oni. — Mia kapo ne povas povas enteni, enteni, kiam li faris faris tiajn kalkulojn! alkulojn!.. . . — diris la plej bona matematikisto de la templo de Hator. — Patroj! Patroj! — diris diris Pentuer Pentuer — ne trograndi trograndigu gu miajn meritojn. meritojn. En niaj temploj, templo j, en la tempo j antikvaj antikvaj,, oni ˆciam ciam tiel prezentis la ˆstatan statan administradon. adon. . . Mi nur nur elterigi elterigiss tion, tion, pri kio iom iom forgesis forgesis la postaj postaj generacioj. generacioj. . . — Sed la kalku kalkuloj?. loj?. . . — demandis demandis la matematik matematikist isto. o. — La kalkulo jn oni on i faras fara s senˆcese cese en ˆciuj ciuj nomeso n omeso j kaj templo t emplo j — respo res pondis ndis Pentu Pentuer. er. — La tutaj sumoj estas en la palaco palaco de lia sankteco. sankteco. . . — Kaj la figuroj? figuroj?.. . . la figuroj! figuroj!.. . . — kriis kriis la matema matemati tiki kist sto. o. — En samajn samajn figurojn figurojn estas estas ja divida dividataj taj niaj kampoj, kaj la ˆstataj stataj termezuristoj lernas ilin en la lernejoj. — Oni ne scias, kion pli multe multe admiri en tiu ˆci ci homo: lian saˆ gon, gon, a˘ u lian humi hu mile leco con! n!.. . . — diri diriss Mefres Mefres.. — Ho, Ho, ne forgesi forgesiss pri ni la dioj, dioj, se ni hav havas tian... En la sama momento la pastro, staranta garde sur la supro de l’ turo, alvokis la ˆceestantojn ceestanto jn al la preˆ go. go. — Vespere mi finos la klarigojn, — diris Pentuer — nun mi diros nur kelke da vortoj: Vi demandos, demandos, respektin respektindaj, daj, kial kial mi uzis grajnojn por la figuroj? ˆ kiel la grajno, Car gra jno, ˆetita etita en la teron, ˆciujare ciujare alportas rikolton al sia mastro, ma stro, tiel la homo alportas alp ortas ˆciujare ciujare imposto imp ostojn jn al la trezorejo. trezor ejo. Se en iu nomeso oni semus du milionojn da grajnoj malpli ol en la anta˘ uaj ua j  jaroj, la rikolto estus multe malpli granda, kaj la mastroj havus malbonajn enspezojn. Same en la ˆstato: stato: se malaperas du milionoj milionoj da loˆ gantoj, gantoj, ja alfluo de l’ impostoj devas malgrandiˆgi. gi. Ramzes atente a˘ uskultis kaj foriris silenta. uskultis

LA FARAONO

16

ˆ Capitro III Kiam vespere la pastroj kaj la kronprinco revenis en la korton, oni ekbruligis kelkcenton da torˆcoj. co j. Fariˆ gis lume kiel en hela tago. gis Mefres Mefres faris signon. signon. Ree eliris eliris procesio procesio de muzik muzikistoj, istoj, dancistin dancistinoj oj kaj malsuperaj pastroj, portantaj la statuon de l’ diino Hator kun bovina kapo. Kiam oni forpelis la malbonajn spiritojn, Pentuer komencis sian predikon. — Vi vidis, noblaj sinjoroj, ke de l’ tempoj de la dinastio XIX-a ni perdis cent mil mezurojn da tero kaj du milionojn da loˆgantoj. gantoj. Tio klarigas klarigas,, kial la enspezo j de l’ ˆstato stato malgrandiˆ gis je tridek du mil talentoj, kaj pri tio ni gis ˆciuj ciuj scias. Sed tio estas nur la komenco komenco de la malfeliˆ malfeliˆcoj coj de Egipto kaj de l’ ˆ trezorejo. Sajne ja restas ankora˘ u al lia sankteco na˘ udek udek ok mil talentoj da ˆ enspezoj. Cu vi kredas, ke la faraono ricevas ricevas ˆci ci tiun tutan enspezon?. . . Kiel ekzemplon mi rakontos al vi, kion lia ekscelenco Herhor malkovris en la provinco de Leporoj. En la tempoj de la dinastio XIX-a loˆgis gis tie dudek mil homoj, kiuj pagis  jare tricent kvindek talentojn da impostoj. Hodia˘ u loˆgas gas tie apena˘ u dek kvin mil, kaj ili kompreneble pagas nur ducent sepdek talentojn. Sed la faraono, anstata˘ u ducent ducent sepdek, ricev ricevas nur cent cent sepdek sepdek talent talentojn!. ojn!. . . “Kial” — demandis Herhor, kaj jen kion montris la juˆ ga ga esploro: En la tempoj de la dinastio XIX-a estis en la provinco cent oficistoj, kaj ˆ ili ricevadis po cent drahmoj da jara jara salajro. salajro. Hodia˘ Hodia˘ u sur la sama teritorio, malgra˘ u la malgrandiˆgo g o de la loˆgantaro, gantaro, estas tie preska˘ u ducent oficistoj, ˆ kiuj ricevas po du mil kvincent drahmoj. Lia ekscelenco ekscelenco Herhor ne scias, ˆcu cu same estas en ˆciu ciu provinco. provinco. Sed tio estas certa, ke la trezorejo de la faraono anstata˘ u na˘ udek udek ok havas ˆciujare ciuja re nurr sepdek kvar nu kvar talentojn. talentojn. . . — Diru, sankta sankta patro: kvindek kvindek mil. mil. . . — intermet intermetis is Ramzes. Ramzes. — Anka˘ u tion mi klarigos — respondis la pastro. — En ˆciu ciu okazo memoru, princo, ke la faraona trezorejo pagas nun dudek kvar mil talentojn al la oficistoj, dum en la tempoj de la dinastio XIX-aˆgi gi elspezadis nur dek mil. Granda silento regis inter la eminentuloj: pli ol unu el ili havis parencon oficiston, kaj bone pagatan.

ˆ * Capitro

III *

17

Pentuer estis sentima. — Nun — diris li — mi montros al vi, kronprinco, la vivon de la oficistoj kaj la sorton de la popolo en la antikvaj tempoj kaj hodia˘ u. u. ˆ — Cu tio tio ne estas estas perdo perdo de l’ tempo? tempo?.. . . Tion Tion ja ˆciu c iu povas povas mem mem vidi vidi . . . murm murmuri uriss la pastroj pastroj.. — Mi deziras tion scii — diris firme la princo. La murmuro eksilentis. Pentuer iris sur la ˆstupo stupo j de l’ amfiteatro malsupren en la korton, kaj post li la princo, Mefres kaj la ceteraj. Ili haltis anta˘ u longa kurteno el matoj, kiu formis kvaza˘ u ˆcirka ir ka˘ ubaron. u˘baron. Pentu Pentuer er faris faris signon. signon. Alkuri Alkuriss dekkelk dekkelkoo da junaj pastroj pastroj kun hele brulan brulantaj taj torˆcoj. co j. Dua signo, kaj unu parto de l’ kurteno falis. El la buˆsoj so j de l’ ˆceesta cee stanto ntojj leviˆ lev iˆ gis krio de miro. Ili havis anta˘u si vivantan gis bildon, bildon , en e n kiu k iu parto p artopren prenis is ˆcirka˘ cirka˘ u cent figurantoj. La bildo estis dividita en tri etaˆgojn: gojn: malsupran, kie staris terkulturistoj, mezan kun la oficistoj, kaj supran, kie estis ora trono de l’ faraono, apogita sur du leonoj, kies kapoj servis kiel seˆgaj gaj brakoj. — Tiel Tiel estis estis dum la dina dinasti stioo XIXXIX-a, a, — diri diriss Pent Pentuer uer.. — Rigar Rigardu du la ˆ iliaj plugiloj vi vidas bovojn a˘ kamparanojn. Ce u azenojn; azeno jn; iliaj pioˆcoj coj ka j ˆsoveliloj soveliloj estas bronzaj, sekve sekve fortikaj. fortikaj. Rigardu, Rigardu, kiaj fortikaj fortikaj homoj! hodia˘ u oni povas povas renkont renkontii tiajn nur en la gvardio gvardio de lia sankteco sankteco.. Po Potenc tencaj aj brakoj brakoj ˆ kaj kruroj, heroaj brustoj, ridetantaj vizaˆ goj. goj. Ciuj estas oleitaj, banitaj. Iliaj edzinoj edzino j preparas nutraˆ nutraˆon a˘ u vestojn; iliaj infanoj ludas a˘ u lernas. La tiama kamparano, kiel vi vidas, manˆgis gis tritikan t ritikan panon, p anon, fazeolon, fazeo lon, fiˆsojn so jn kaj fruktojn, trinkis trinkis bieron kaj vinon, kaj rigardu, kiel belaj b elaj estis la kruˆ coj coj kaj pladoj pladoj!! Riga Rigardu rdu la kufojn, kufojn, anta˘ anta˘ utukojn utukojn kaj mantelojn mantelojn de l’ viroj: ˆcio cio estas ornamita orna mita per p er diverskoloraj diverskolora j broda bro daˆˆoj. Ankora˘ u pli bele estas broditaj la ˆcemizoj cemizo j de l’ virinoj. . . Kaj ˆcu cu vi vidas, kiel zorge ili kombis sin, kiajn kia jn pinglojn pinglo jn ˆ ili portis, kiajn orelringojn kaj braceletojn? Ci tiuj ornamoj estas faritaj el bronzo kaj kolora emajlo; sed vi povas renkonti anka˘ u oron, almena˘ u orajn fadenojn. Levu nun viajn okulojn supren, supren, al la oficistoj. oficistoj. Ili portas mantel mantelojn, ojn, sed ˆciu ciu kampara kamparano no hav havas saman saman en festaj festaj tagoj. Ili sin nu nutras tras,, same, same, kiel kiel la kamparanoj, t. e. sufiˆ ce, ce, sed simple. Iliaj mebloj estas pli elegantaj, elegantaj, ol tiuj de l’ kamparanoj, kaj pli ofte oni renkontas en iliaj kestoj orajn ringojn. Ili vojaˆ gas gas sur azenoj a˘ u en veturiloj, tirataj de bovoj. Pentu Pentuer er frapis la manojn manojn kaj mov movado ekregis ekregis en la vivant vivantaa bildo. bildo. La kampar amparanoj anoj kome komenci nciss doni doni al la oficis oficistoj toj korbojn orbojn da vin vinberoj, beroj, sak sakojn da hordeo, hordeo, pizo pizo kaj tritik tritiko, o, kruˆ kruˆcojn cojn da vino, vino, biero, biero, lakto lakto kaj mielo, mielo, grandan grandan kvanton da d a ˆcasaˆ casaˆo o kaj teksaˆojn o jn blankajn blanka jn kaj kolorajn. kolora jn. La oficisto oficis tojj akceptis akcepti s la produktojn, parton lasis al si, sed la objektojn plej belajn kaj multekostajn ili puˆsis sis supren, supre n, al la trono. tr ono. La etaˆ go, kie estis la simbolo de la faraona povo, go, estis superˆ sup erˆsutita sutita per produkto j, kiuj formis kvaza˘ u monteton.

ˆ * Capitro

III *

18

— Vi vidas, respektindaj, — da˘ urigis Pentuer — ke en la tiamaj tempoj, urigis kiam la kamparanoj estis sataj kaj ne senhavaj, la trezorejo de la faraono apena˘ u povi poviss enten entenii la oferojn oferojn de l’ regnan regnanoj. oj. Kaj nun rigardu rigardu:: kio kio estas estas hodia˘ u... Nova signalo. Falis la dua parto de l’ kurteno kaj aperis alia bildo, en la ˆgeneralaj generalaj trajtoj simila al la unua. — Jen estas la nunaj kamparanoj — diris Pentuer Pentuer kaj en lia voˆco co sonis eksci ekscito. to. — Ilia Ilia korpo korpo konsis onsistas tas el la ha˘ uto uto kaj ostoj, ili ˆsajnas sajnas malsanaj, estas malpuraj kaj ne oleas sin plu. Anstata˘ ue iliaj dorsoj estas vunditaj per ue la bastonoj. Oni ne vidas vidas ˆce ce ili bovojn bovojn a˘ u azenojn, azenojn, ˆcar car al kio servus la brutoj, brutoj, se la plugilon plugilon trenas iliaj infanoj kaj edzino?. edzino?. . . Iliaj pioˆ pioˆcoj coj kaj ˆsoveliloj soveliloj estas lignaj, kaj tiaj iloj facile difektiˆgas gas kaj pligrandi pligrandigas gas la laboron. vestojn vestojn ili tute ne posedas, nur la virinoj portas dikajn ˆcemizojn cemizo jn kaj eˆc en la sonˆ go ne vidas brodaˆ brodaˆojn, per kiuj sin ornamis iliaj avoj avoj kaj avinoj. avinoj. Rigardu: kion manˆgas gas la kamparano. Iafoje Iafo je hordeon kaj sekigita jn fiˆsojn, so jn, ˆciam ciam lotusa jn gra jnojn, jnojn , malofte fritis fr itis platan kukon, neniam viandon, bieron a˘u vino vinon. n. Vi dema demand ndos os:: kie kie mala malaper peris is liaj liaj vazoj azoj kaj mebl mebloj? oj? Li hav havas neniajn, ekster la kruˆ co co por akvo, akvo, ˆcar car kie li metus ilin en la truo, en kiu li loˆgas?... g as?... Pardo Pa rdonu nu al mi tion, tion, al kio mi nun turnos turnos vian vian atent atenton. on. Tie Tie kelke elke da infanoj kuˆsas sas sur la planko: planko: tio signifas, ke ili mortis. mortis. . . Estas stranga afero, kiel multe da infanoj de l’ kamparanoj mortas nun de malsato kaj laboro! Kaj tiuj estas la plej feliˆcaj: caj: ˆcar car la aliaj, kiuj restas vivantaj, vivantaj, iras sub la bastonon de l’ intendantoj a˘ u estas vendataj al Fenicianoj, kvaza˘ u ˆsafidoj. safido j. . . La emocio rompis lian voˆ voˆcon. con. Li ripozis momenton kaj da˘ urigis urigis meze de la kolera silento de l’ pastroj: — Kaj Ka j nun rigardu la oficistojn: oficistojn: kiel kiel fortikaj fortikaj ili estas, estas, rozaj, bele vestvestitaj!. . . Iliaj edzinoj edzinoj portas orajn braceletojn braceletojn kaj orelringojn orelringojn kaj kaj tiel delik delikatajn atajn ˆ vestojn, ke la princoj povus envii al ili. Ce la kamparanoj oni ne vidas bovon a˘ u azenon; kontra˘ ue ue la oficistoj vojaˆgas gas sur ˆcevaloj cevalo j a˘ u en portiloj...Ili trink trinkas vinon kaj kaj nu nurr bonan vinon. vinon. . . Li ekfrapis la manojn kaj ree fariˆ gis gis movado. movado. La kamparanoj kamparanoj komencis ˆ doni al la oficistoj: oficistoj: sakojn sakojn da greno, greno, korbojn korbojn da fruktoj, fruktoj, vinon, vinon, bestojn. . . Ci tiujn objektojn la oficistoj, kiel anta˘ ue, ue, metis met is ˆce ce la trono, t rono, sed en multe malpli pli granda granda kvan kvanto. to. Sur la reˆ ga g a etaˆ g o ne estis plu monteto da produktoj. go Kontra˘ ue ue la etaˆgo go de la oficistoj estis superˆsutita. sutita. . . — Jen estas estas la nu nuna na Egipto Egipto — diris Pentuer Pentuer.. — Mizeraj kampara kamparanoj, noj, riˆcaj ca j skribisto j, la trezorejo ne tiel plena kiel anta˘ ue. u e. Kaj nun... Li faris signon signon kaj okazis okazis io neatendit neatendita. a. Iaj manoj manoj komen komencis cis forpreni forpreni:: grenon, fruktojn kaj teksaˆ teksaˆojn de la etaˆ goj de la faraono kaj de l’ oficistoj. Kaj Ka j kiam la l a kvanto da komercaˆ kome rcaˆoj o j tre malgrandiˆ malgr andiˆ gis, la samaj manoj komencis gis,

ˆ * Capitro

III *

19

kapti kaj kaj forkonduki forkonduki kamparanojn, kamparanojn, iliajn edzinojn kaj infanojn. . . La spektatoroj rigardis kun miro la strangajn agojn de la misteraj personoj. Subite iu ekkriis: — Tio estas estas Fenici enicianoj! anoj!.. . . Ili Ili tiel rabas rabas nin!. nin!. . . — Jes, sanktaj patroj, — diris Pentuer. — Tio estas la manoj de Fenicianoj, ano j, kaˆsitaj sitaj inter ni. Ili rabas la reˆgon gon kaj la skribistojn, kaj la kamparanojn ili sklavig sklavigas, as, kiam al la kompatin kompatindaj daj restis restis plu nenio. nenio. . . ˆ — Jes!... Sak Sakaloj!. aloj!. . . Malben Malbenoo al ili! ili!.. . . Oni Oni devas devas forpel forpelii la kanajlojn anajlojn!! — kriis la pastroj. — Ili plej multe malutilas malutilas la ˆstaton. staton. . . Sed ne ˆciuj ciuj tiel kriis. Kiam ˆcio cio eksilenti e ksilentis, s, Pentuer Pentue r ordonis or donis porti por ti la torˆcojn co jn en alian parton part on de la korto kaj kondukis tien siajn a˘ uskultantojn. Tie estis neniaj vivantaj bildoj, uskultantojn. sed kvaza˘ u industria ekspozicio. — Bonvolu ekrigardi — diris li. — Dum la dinastio XIX-a tiujn ˆci ci ob jektojn alsendadis al ni la eksterlanduloj: el la lando Punt ni havis parfumojn, el Sirio oron, ferajn armilojn kaj militajn veturilojn. Jen ˆcio. cio. Sed tiam Egipto produktis pro duktis.. . . Rigardu tiujn ˆci ci grandegajn kruˆ cojn: cojn: kiom da formoj formoj kaj koloroj oloroj!. !. . . A˘u la meblojn: meblojn: ˆci ci tiu seˆgo g o estas inkrustita per dek mil pecoj da oro, perlamoto kaj kaj kolora kolora ligno. . . Rigardu la tiamajn vestojn: kiaj brodaˆoj, oj, kia delik delikatec atecoo de l’ teksa teksaˆoj, oj, kiom kiom da koloroj! koloroj!.. . . Kaj la bronzaj bronzaj glavoj, glavoj, pingloj, pingloj, ˆ n ˆci bracele braceletoj, toj, orelrin orelringoj, goj, agronomi agronomiaj aj kaj metiaj metiaj iloj!. . . Cion Cio ci oni faris far is ˆce ce ni dum la dinastio XIX-a. Li transiris al alia grupo. — Kaj hodia˘ u, u, rigardu: la kruˆ coj coj estas malgrandaj kaj preska˘ preska˘ u sen ornamoj, la mebloj simplaj, simplaj, la teksaˆ teksaˆoj maldelik maldelikataj kaj unutonaj. unutonaj. Neniu el la nunaj produktoj povas esti komparata kun la tiamaj rilate la grandecon, fortikecon kaj belecon. Kial? Li iris kelke da paˆsoj so j anta˘ a nta˘ uen ue n kaj ka j ˆcirka ci rka˘ uita u˘ita de la torˆcoj co j diris: d iris: — Jen estas la granda nombro da komerca komercaˆˆoj, kiujn liveras al ni Fenicianoj, el diversaj diversaj partoj de l’ mondo. mondo. Kelkde Kelkdeko ko da parfumoj, parfumoj, koloraj koloraj vitroj, vitroj, meblo j, vazoj, vazoj , teksaˆoj, o j, veturilo veturil o j, ˆcio cio ˆci ci venas al ni el Azio kaj estas esta s aˆcetata ceta ta de ni. ˆ vi kompr Cu komprenas enas nun, kial kial Fenician enicianoj oj forprena forprenadis dis de la skribi skribistoj stoj kaj farao faraono no grenon grenon,, fruk fruktojn tojn kaj brutojn brutojn?. ?. . . Por tiuj tiuj fremd fremdaj aj produk produktoj, toj, kiuj kiuj ruinigis niajn metiistojn, kiel la akrido la herbon. La pastro momenton ripozis kaj da˘ urigis: urigis: ˆ j — Inter Inter la komerca komercaˆˆoj, oj, liverataj liverataj de Fenicianoj enicianoj al la faraono, nomarhoj ho ˆ tiu speco de komerco estas kaj skribistoj, la unuan lokon okupas la oro. Ci la plej bona bildo de la malfeliˆ malfeliˆcoj, coj, kiujn Azianoj altiras al Egipto. Se iu prenas de ili unu talenton da oro, li devas post tri jaroj redoni al ili du talent talentojn. ojn. Sed plej ofte Fenici Fenicianoj, anoj, sub preteksto preteksto malgrand malgrandigi igi la

ˆ * Capitro

III *

20

embarason de l’ ˆsuldanto, suldanto, jene anstata˘ uas uas al li la pagon: la ˆsuldanto, suldanto, por ˆciu ciu pruntita talento, farmdonas al ili, por tri jaroj, jaro j, du mezurojn da tero kun tridek du homoj... — Rigardu tien, ekscelencoj, — diris li, montrante la pli bone limigitan parton parton de l’ korto. korto. — Tiu kvadrat kvadratoo da tero, tero, cent cent okdek okdek paˆ paˆsojn sojn longa longa kaj larˆga, ga, signifas du mezurojn; la grupo de viroj, virinoj kaj infanoj prezentas ˆ ˆci ok familiojn. Cio ci kune, la homoj kaj tero, iras en teruran sklavecon sklavecon por p or ˆ tri jaroj. jaro j. Dum tiu ˆci ci tempo ilia posedanto, faraono a˘ u nomarho, havas de ili nenian profiton; kaj kiam pasos la tri jaroj, jaro j, li reprenas la teron elˆcerpitan cerpitan kaj la homojn. homojn. . . ne pli pli mult multee ol dudek dudek.. . . La aliaj aliaj pereis pereis en la la turme turment ntoj. oj. . . La ˆceestantoj ceestanto j murmuris de teruro. — Mi diris, ke du mezurojn da tero kaj tridek du homojn prenas Feniciano por tri jaroj, se li pruntas unu talenton da oro. Rigardu, kia peco da tero tio estas estas kaj kia aro da homoj, kaj nu nun n ekrigardu ekrigardu mian manon. manon. . . La ora peco, kiun mi tenas, malpli granda ol kokina ovo, estas unu talent lento! o!.. . . ˆ Cu vi taksas, ekscelencoj, la tutan malhonestecon de Fenicianoj en tia ˆ tiu malgranda peco da oro en la realeco posedas neniajn multkomerco? Ci valorajn ecojn: gi gˆi estas flava, flava, peza; p eza; ne n e rustas, jen ˆcio. cio. Sed la homo ne povas sin vesti per oro, nek kvietigi la malsaton, a˘u soifon soifon.. . . Se mi posedu poseduss amason da d a oro, or o, grandan gra ndan kiel piramido, mi estus ˆce ce gi gˆi same mizera, kiel Libiano, erarvaganta en la okcidenta dezerto, kiam li ne havas daktilojn, nek akvon. Kaj rigardu, por peceto de tiu ˆci ci senutila senutila aˆo Feniciano eniciano prenas pecon da tero, kiu povas nutri kaj vesti tridek du homojn, kaj krom tio li prenas anka˘ u ilin!. . . Dum tri jaroj jaro j li ekspluatas ekspluatas la estaˆ estaˆojn, kiuj scias kulturi, semi kaj rikolti, fari farunon kaj bieron, teksi vestojn, konstrui domojn, fabriki mebl meblojn ojn.. . . ˆ dum tri jaroj estas senigita je En la sama tempo la faraono a˘ u nomarho la servoj servo j de tiuj ˆci ci homo j. Ili ne pagas al li impostojn, impost ojn, ne portas p ortas ˆsarˆ sarˆ gojn gojn post la armeo, sed laboras por la profito de avida Feniciano. ˆ vi scias, ekscelencoj, ke en la nuna tempo ne ekzistas jaro, en kiu Cu en tiu a˘ u alia nomeso ne eksplodas ribelo de kamparanoj, konsumitaj de la malsan mal sano, o, troˆsarˆ sargitaj gˆitaj per la laboro laboro,, batat batataj aj per la basto bastonoj. noj. Un Unu u parto parto de ˆci ci tiuj tiuj homoj homoj pereas, pereas, aliaj aliaj estas estas sendataj sendataj en minejojn, minejojn, kaj la loˆ gantaro pli ˆ kaj pli malgrandiˆgas, gas, nur tial, ke Feni Fenician cianoo donis al iu pecon da oro!. . . Cu oni povas imagi pli grandan malfeliˆcon, con, kaj ˆcu cu en tiaj kondiˆ coj co j Egipto ne perdos ˆciujare ciujare teron kaj homojn h omojn?? La feliˆcaj ca j milito j ruinigis r uinigis nian landon, sed la fenicia ora komerco finmortigos gin. gˆin. Sur la vizaˆgoj g oj de l’ pastr pastroj oj oni povis povis legi legi kont konten ente tecon con:: ili ili pli pli volo volont ntee a˘uskultis uskultis pri la trompemo de Fenicianoj, ol pri la lukso de l’ skribistoj. Pentuer ripozis momenton, poste li turnis sin al la princo. — De kelke da monatoj, — diris li — kun maltrankvilo vi demandas, dia

ˆ * Capitro

III *

21

servisto Ramzes: kial malˆgrandiˆ grandiˆgis gis la enspezoj enspezoj de lia sankte sankteco? co? La saˆ go g o de l’ dioj montris al vi, ke malgrandiˆgis gis ne nur la trezoroj, sed anka˘ u la armeo, kaj ke amba˘ u ˆci ci tiuj fontoj de la reˆ ga ga potenco malgrandiˆ gados gados senˆcese. cese . Kaj Ka j ˆ tio finiˆgos gos per plena ruino de la ˆstato, stato, a˘ u la ˆcielo cielo sendos sendo s al Egipto Egipt o monar mo narhon, kiu haltigos la fluon de la malfeliˆcoj, co j, kiuj de kelke da jarcentoj superverˆsas sas la patrujon. La trezorejo de l’ faraonoj estis plena, kiam ni havis multe da tero kaj da loˆgantoj. gantoj. Oni do devas devas forˆsiri siri de la dezerto la fruktodonajn terojn, kiujn gi ˆ englutis, kaj liberigi la popolon popo lon de la ˆsarˆ sarˆ goj, kiuj malfortigas kaj malgrandigas goj, la loˆ lo ˆganta ga ntaro ron. n. La pastroj ree komencis maltrankviliˆgi g i de timo, ke Pentuer ne parolu duan fojon pri la skribistoj. — Vi vidis, princo, princo, per viaj propraj propraj okuloj okuloj kaj ˆce ce atestan atestantoj, toj, ke en la epoko, kiam la popolo estis sata, bela kaj kontenta, la reˆga ga trezorejo estis plena. Sed kiam la popolo fariˆgis gis mizera, kiam la virinoj kaj infanoj devis sin  jungi al la plugilo, kiam la lotusaj grajnoj anstata˘ uis la tritikon kaj viandon, uis la trez t rezore orejo jo malriˆ mal riˆciˆ ciˆgis. gis. Se do vi volas alkonduki la ˆstaton al tia potenco, kian gi ˆgi posedis anta˘ u la militoj de la dinastio XIX-a, se vi deziras, ke la faraono, liaj skribistoj kaj armeo naˆ gu gu en riˆcaˆ caˆoj, o j, certigu al la lando longan pacon, kaj al la popolo popolo bonan bonan staton staton.. La maturaj maturaj homoj homoj ree manˆ mangu ˆ viandon, kaj portu broditajn vestojn, la infanoj, anstata˘ u gemi gˆemi sub la vipoj kaj morti de laboro, ludu a˘ u lernu. Memoru Memoru fine, ke Egipto Egipto portas sur sia brusto brusto venenan venenan serpenton. serpenton. . . La ˆceesta cee stanto ntojj a˘ uskultis kun atento kaj timo. uskultis ˆ tiu serpento, kiu suˆcas — Ci cas la sangon de la popolo, popo lo, la riˆcaˆ caˆojn o jn de la ˆ nomarhoj, la potencon potencon de l’ faraono, faraono, estas Fenic Fenician ianoj!. oj!. . . — For For ilin!. . . — kriis la ˆceestantoj. ceestantoj. — Oni devas nuligi ˆciujn ciujn ˆsuldojn. suldo jn. . . Oni ne enlasu plu iliajn komercistojn komercistojn kaj ˆsipojn. sipojn. . . Kvietigis Kvietigis ilin la ˆcefpastro cefpastro Mefres, kiu kun larmoj larmo j en la okuloj sin turnis al Pentuer: — Mi ne duba dubas, s, ke per via buˆso so parolis parolis al ni la sankta Hator. Ne nur tial, ke homo ne povus esti tiel saˆga ga kaj ˆcioscia, ciosc ia, kiel vi, sed s ed anka˘ a nka˘ u tial, ke mi rimarki rimarkiss super via kapo flametojn en formo de kornoj. . . Mi dankas dankas vin pro la la grandaj vortoj, per kiuj vi dispelis dispelis nian nescion. nescion. . . Mi benas vin kaj petas la diojn, ke ili nomu vin mia posteulo, kiam mi estos alvokita al ilia juˆgo... g o... Longa aklamo de l’ a˘ uskulta uskultant ntoj oj aprobis aprobis la benon de l’ ˆcefpast cefpastro. ro. La pastroj pastro j estis tiom pli kontenta kontentaj, j, ke senˆcese cese pendis p endis super sup er ili timo, ke Pentuer ree tuˆ tuˆsos sos la demando demandon n pri skribistoj. skribistoj. Sed la saˆ gulo gulo sciis sciis esti modera: modera: li montris montris la intern internan an vundon vundon de l’ ˆstato, stato, sed li ne flamigis flamigis gin, gˆin, kaj tial lia triumfo estis plena. La princ princoo Ramzes Ramzes ne dank dankis is Pent Pentuer ueron: on: li alpre alpremi miss lian lian kapon apon al sia sia

ˆ * Capitro

III *

22

brusto. brusto. Neniu Neniu dubis, ke la predik predikoo de l’ granda profeto profeto ekskui ekskuiss la koron de la kronprinco, kaj ke ˆgi gi estas gra jno, el kiu povas povas elkreski elkreski la gloro kaj feliˆ feliˆco co de Egipto. En la sekvinta tago Pentuer, sen adia˘ uo, uo, ˆce ce la leviˆ lev iˆgo go de la suno forlasis la templon kaj forveturis Memfison. Ramzes Ramzes dum kelke kelke da tagoj parolis parolis kun neniu: neniu: li sidis en la ˆcelo, celo, a˘ u promenis en la ombraj koridoroj kaj meditis. En la fino de l’ fino j Pentuer Pentuer diris nenion novan: novan: ˆciuj ciuj plendis pri la malkresko de la teroj kaj loˆgantaro gantaro en Egipto, pri la mizero de l’ kamparanoj, pri la maljusteco de la skribistoj kaj malhonesteco de Fenicianoj. Sed la prediko de la profeto ordigis liajn senordajn sciojn, donis al ili palpeblajn formojn kaj pli bone lumigis kelkajn faktojn. Fenicianoj ekteruris lin: la princo ne komprenis ˆgis gis nun la grandegon de la malfeliˆ malfe liˆcoj, co j, ka˘ uzataj uzataj de ˆci ci tiu popolo al la ˆstato. stato. La teruro estis tiom pli forta, ke li ja mem siajn proprajn kamparanojn farmdonis al Dagon kaj estis atestanto, atestanto, kiel la bankiero bankiero reprenis la ˆsuldojn!. . . Sed la fakto, ke la princo sin trovis implikita kun la malhonesteco de Fenician enicianoj, oj, alkondu alkondukis kis al stranga stranga rezultat rezultato: o: Ramzes Ramzes ne volis volis pensi pri ili, kaj kiom da fojoj ekflamis en li kolero kontra˘u ˆci ci tiuj homoj, tiom da fojoj fojo j ˆ li ne estis parte ilia kunulo? estingis gin ˆgin la sento de l’ honto. Cu Kontra˘ ue, la princo bone komprenis la gravecon de la malgrandiˆ ue, go g o de l’ teritorio kaj loˆgantaro, gantaro, kaj pri tio li precipe insistis en siaj meditoj. — Se ni posedus — diris li al si mem — la du milionojn da homoj, kiujn Egipto perdis, oni povus kun ilia helpo repreni de la dezerto la fruktodonajn tero jn, eˆc pligrandigi la teritorion. teritorion. . . Kaj, tiam, malgra˘ u Fenicianoj; niaj kamparanoj vivus pli bone kaj pligrandiˆ gus gus la enspezoj de la ˆstato. stato. . . Sed kie preni la homojn? Okazo Okazo inspiris al li la respondon. Foje vespere, promenante promenante en la gardenoj gˆardenoj de l’ templo, la princo renkontis aron de sklavoj, kiujn la generalo Nitager ˆ tiuj homoj estis kaptis sur la orienta limo kaj sendis al la diino Hator. Ci bone konstruitaj; konstruitaj; laboris pli multe multe ol Egiptanoj, kaj ˆcar car oni bone ilin nutris, ili eˆc estis kontenta kontentajj je sia sorto. Kiam Kiam la princo rigardis rigardis ilin, ilin, fulmo fulmo eklumigis eklumigis lian animon: animon: de la emocio emocio li preska˘ u perdis perdis la kons konsci cion. on. Egipto Egipto bezonas bezonas homojn, homojn, mult multee da homoj, centojn da miloj, eˆc milionon, milionon, a˘ u du milionojn...Kaj jen ili estas!...Oni devas nur invadi Azion, preni pren i ˆcion, cion, kion oni renkontos sur la vojo, ka j sendi Egipton. . . Kaj ne fini la militon pli frue, ol oni kolektos kolektos tiom, ke ˆciu ciu Egiptano havo havoss sian sian sklav sklavon. on. . . Tiel naskiˆgis gis plano plano simpla simpla kaj kolos kolosa, a, dank’ dank’ al kiu la ˆstato stato devis devis akiri akiri loˆgantar g antaron on,, la kampar amparanoj anoj helpan helpantojn tojn en la laboro laboro,, kaj la trezor trezorejo ejo de l’ faraono fonton de enspezoj, neniam sekiˆ gantan. gantan. La princo estis ravita, kvankam en la sekvinta tago vekiˆ gis g is en li nova

ˆ * Capitro

III *

23

dubo. Pentuer insiste proklamis, kaj Herhor jam anta˘ u li diris la samon, ke la fonto de la malfeliˆcoj co j de Egipto estis la venka venka j milito j. Do oni ne povas relevi Egipton per nova milito. — Pentuer estas granda saˆgulo gulo kaj Herhor estas granda saˆ gulo — pensis la princo. — Se ili opinias la militon militon malutila, malutila, se same opinias la ˆcefpastro cefpastro Mefres kaj aliaj pastroj, eble la milito vere estas danˆ gera g era afero afero?. ?. . . Kaj gi gˆi devas esti tia, se tion diras tiom da saˆ gaj gaj kaj sanktaj homoj. La princo estis profunde ˆcagrenita. cagrenita. Li elpensis simplan simplan rimedon relevi Egipton, kaj la pastroj certigis, ke guste gˆuste tio povis definitive ruinigi la landon. La pastroj, la plej saˆgaj gaj kaj sanktaj homoj. Sed balda˘ u okazis io, kio malvarmigis iom la kredon de l’ princo al la verdiremo de la pastroj, a˘ u pli ˆguste, guste, revekis en li la anta˘ uan uan malkredemon. malkredemon. Foje li iris kun kuracisto en la bibliotekon. La vojo pasis tra malvasta kaj malluma koridoro, de kiu la kronprinco foriris kun abomeno. — Mi ne iros tra ˆgi! gi! — diris li. — Kial? — demandis la kuracisto kun miro. ˆ vi ne memoras, — Cu memoras, sankta patro, ke en la fino de tiu ˆci ci koridoro estas kelo, en kiu vi kruele martiris perfidulon? ˆ tie estas kelo, en kiun ni — Ah, jes! jes!.. . . — respon respondi diss la kurac kuracis isto. to. — Ci verˆsis sis bolant bo lantan an peˆcon. con . . . — Kaj vi morti mortigi giss homon. homon. . . La kuracisto ekridetis. Li estis bona kaj gaja homo. Vidante la indignon de l’ princo, li diris post mallonga pripenso: — Jes, malperme malpermesit sitee estas al iu ajn p erfidi erfidi la sanktajn misterojn. misterojn. . . KomKompreneb preneble le.. . . An Anta˘ ta˘ u ˆciu ciu pli granda soleno ni rememorigas rememorigas tion al la junaj kandidatoj didatoj je pastroj. pastroj. Lia tono estis tiel stranga, ke Ramzes postulis klarigojn. — Mi ne povas povas perfidi la misterojn, misterojn, — respondis respondis la kuracisto kuracisto — sed. . . Se via alteco promesos esti diskreta, mi rakontos al vi historion. Ramzes promesis, la kuracisto rakontis jenon: — Egipta pastro, vizitante la templojn de la idolana lando Aram, renkontis en unu el ili homon, kiu ˆsajnis sa jnis al li tre grasa kaj kontenta; kvankam li portis mizerajn vestojn. “Klarigu al mi — demandis la pastro la gajan mizerulon — kial, kvankam vi estas malriˆca, ca, vi havas havas korpon grasan, kvaza˘ kvaza˘ u la estro de l’ temploj?” La homo, hom o, ˆcirka˘ cir ka˘ urigardinte, uriga rdinte, ˆcu cu iu ne a˘ uskultas, uskultas, respondis: “Mi havas havas tre lamentan voˆcon, con, mi estas martiro en la templo. Kiam la popolo kunvenas por la diservo, mi englitas en la kelon kaj ˆgemas gem as per pe r ˆciuj ciu j fortoj; por tio oni donas al mi ne malbonan manˆ gon dum la tuta jaro, kaj gon kruˆcon con da biero por ˆciu ciu martira tago. . . ”

ˆ * Capitro

III *

24

— Tiel estas en la idolana lando Aram — finis la kuracisto, metante fingron fingron sur la lipojn. — Memoru, Memoru, princo, princo, kion vi promesis promesis al mi, kaj kaj pensu pri nia bolanta peˆco, co, kion vi volas. . . La rakonto rakonto ree eksciti ekscitiss la princon. princon. Li iom trankvi trankviliˆ liˆ gis, eksciinte, ke oni ne mortigis en la templo homon, sed samtempe revekiˆ gis gis en li ˆciuj ciuj anta˘uaj ua j suspektoj kontra˘ u la pastroj... Ke ili trompas trompas la simplu simplulojn, lojn, pri tio li sciis. sciis. Li ja memoris memoris de sia tempo en la lernejo lernejo,, la procesion procesion de la sankta bovo bovo Apis. Apis. La popolo p opolo estis estis certa, certa, ke Apis kondukas kondukas la pastrojn; pastro jn; sed ˆciu ciu lernanto sciis, ke la dia besto b esto iras tien, kien volas la pastroj. Kiu do povas povas scii, scii, ˆcu cu la predik predikoo de Pentuer Pentuer ne estis estis procesio procesio de Apis, Apis, destinita destinita por li? Tiel facile ja estas ˆsuti suti sur teron diverskoloran diverskoloran fazeolon a˘ au˘ aranˆgi gi vivan vivantajn tajn bildojn. bildojn. Kiom Kiom da pli belaj spektakl spektakloj oj li vidis: vidis: ekzempl ekzemplee la batalo de Set kontra˘ u Oziriso, Oziriso, en kiu kiu partoprenis partoprenis kelk kelkcento cento da personoj. . . Kaj ˆcu cu eˆc tiam ne trompis la pastroj? Tio devis esti batalo de dioj, kaj batalis alivestitaj homoj. Pereadis en gi ˆgi Oziriso, kaj la pastro, ludanta ludanta Ozirison estis sana, sana, kiel rinoce rinocero. ro. Kiajn Kiajn mirak miraklojn lojn oni ne mont montri riss tie! tie!.. . . La akvo akvo levi leviˆ gis, gˆis, bruegis la tondro, la tero tremis kaj eligis eligis fajron. Kaj ˆcio cio ˆci ci estis trompo. Kial do la spektaklo de Pentuer devis esti vero? Cetere, la princo ne senbaze suspektis, ke oni volis lin trompi. Jam estis trompo la homo, gemanta gˆemanta en la kelo kaj martirata per p er bolanta b olanta peˆco. co. Sed tio ne estis grava. Pli grava estis tio, pri kio la princo konvinkiˆgis gis jam multfoje, ke Herhor ne volis militon, Mefres anka˘ u ne volis militon, kaj Pentuer estis la helpanto de unu, la favorato de la alia. Tia estis la batalo, kiu bolis en la animo de l’ princo: jen li pensis, ke li ˆcion ci on kompr kom pren enas as,, jen j en ree re e ˆcirka ci rka˘ u˘is lin mallumo; jen li estis plena de espero, jen uis li dubis pri ˆcio. cio. De unu horo al alia, de unu tago al alia lia animo leviˆ gis kaj malleviˆgis, gis, kiel la akvoj de Nilo dum unu tuta jaro. Iom Iom post post iom iom Ramzes Ramzes retro retrovi viss la egalpe egalpezo zon, n, kaj kiam kiam venis enis la tempo tempo forlasi la templon, liaj opinioj estis jam klare formulitaj. Anta˘ u ˆcio cio li bone komprenis, komprenis, kion bezonas b ezonas Egipto: pli multe da tero kaj pli multe da homoj. Due li kredis, ke la plej bona rimedo akiri homojn estas milito kontra˘ u Azio. Tamen Pentuer Pentuer penis pruvi al li, ke la milito povis nur pligrandigi pligrandigi la malfeliˆcojn cojn de l’ ˆstato. stato. Aperas nova nova demando: ˆcu cu Pentuer diris veron a˘ u mensogis? Se li diris la veron, veron, li dronigis Ramzeson en malesperon, ˆcar car la princo ne vidis, vidis, ekster la milito, milito, alian rimedon por relevi la ˆstaton. Sen milito Egipto ˆciujare ciujare perdos iom da loˆ gantaro gantaro kaj pligrandiˆgos gos la ˆsuldoj suldoj de l’ faraono, far aono, gis gˆis ˆcio ˆci finigos gˆos per terura katastrofo, eble jam dum la sekvonta regado. Kaj se Pentuer Pentuer mensogis mensogis?? Kial Kial li farus farus tion? Komprene Kompreneble ble instigi instigita ta de Herhor, Herhor, Mefres Mefres kaj de la tuta pastraro. pastraro. Sed kial la pastroj pastroj ne volis volis militon militon??

ˆ * Capitro

III *

25

ˆ milito ja alportis plej grandajn profitojn al ili Kiaj estis iliaj motivoj? Ciu kaj al la faraono. Cetere ˆcu cu la pastroj povis trompi lin en tiel grava grava afero? Estas vere, ke ili faris tion ofte, sed en malgravaj aferoj, sed ne en la aferoj pri la estonteco kaj sorto sorto de l’ ˆstato. stato. Oni ne povas povas anka˘ anka˘ u diri, ke ili ˆciam ciam trompis. Ili ja estas estas la servistoj servistoj de l’ dioj kaj la gardistoj gardistoj de la grandaj grandaj misteroj. misteroj. En iliaj iliaj temploj loˆgas gas spiritoj, Ramzes mem konvinkiˆgis gis pri tio en la unua nokto de sia si a loˆ lo ˆgado ga do ˆce ce la temp te mplo lo.. Kaj se la dioj ne permesas al la profanoj proksimiˆ gi gi al siaj altaroj, se ili tiel vigle gardas la templojn, kial ili ne gardus Egipton, kiu estas ilia plej granda templo? Kiam post kelke da tagoj, post solena diservo, benata de l’ pastroj, Ramzes forlasis la templon de Hator, du demandoj okupis liajn pensojn: ˆ milito kontra˘ Cu u Azio povus malutili Egipton? ˆ Cu la pastroj povus en ˆci ci tiu demando trompi lin, la kronprincon? kronprincon?

LA FARAONO

26

ˆ Capitro IV Akompanata Akompanata de kelke kelke da oficiroj la princo ra jdis sur ˆcevalo cevalo al Pi-Bast, Pi-Bast, la fama ˆcefurbo cefurbo de l’ nomeso Habu. Pasis la monato Paoni, komenciˆ gis g is Epifi Epifi (apri (aprilo lo,, majo). majo). La suno estis estis en sia zenito, anta˘ udirante la sezonon de la varmegoj, plej malagrablan en udirante Egipto Egipto.. Jam Jam kelk elke da fojoj levi leviˆ gˆis la terura vento de l’ dezerto; la homoj gis kaj bestoj sveniˆgadis gadis de la varmego, sur la kampojn kaj arbojn komencis fali griza polvo, sub kiu mortas la kreskaˆ kreskaˆoj. o j. La rozoj jam estis kolektitaj kaj oni faris el ili esencon; la grenoj estis rik rikoltit oltitaj aj kaj la trifol trifolio io jam du duafoj afoje. e. La gruoj kaj la siteloj siteloj labori laboriss kun kun duobla fervoro, disver disverˆˆsante sante malpuran akvan sur la tero, por prepari gin gˆin al nova nova semo. semo . Oni komencis ˆsirkolekti sirkolekti la figojn figo jn kaj vinberojn. vinbero jn. La akvo de Nilo malleviˆgis, gis, la kanaloj estis malprofundaj kaj malbonodoraj. Super la tuta lando lando pendis delikata delikata polvo polvo en la radioj radioj de la bruliga bruligant ntaa suno. Malgra˘ u tio la princo rajdis konten kontenta. ta. La penta vivo vivo de la templo templo tedis lin; li eksopiris al festenoj, virinoj kaj bruo. La ˆcirka ci rka˘ uaˆ u˘aˆo, kvankam ebena eb ena kaj unuforme unuform e distranˆ distr anˆcita cita de la kanala reto, reto , estis interesa. interesa. En la nomeso Habu vivis alia loˆgantaro: gantaro: ne enlandaj Egiptanoj, sed posteuloj de la batalemaj Hiksosoj, kiuj iam invadis Egipton kaj regis gin gˆin dum kelke da jarcentoj. La veraj Egiptanoj Egiptano j malestimis ˆci ci tiun restaˆ restaˆon de la forpelita j venkintoj, sed Ramzes rigardis ilin kun plezuro. Ili estis viroj altaj, kun fiera mieno kaj vira energio en la vizaˆgo. go. An Anta˘ ta˘ u la princo kaj la oficiroj ili ne faladis sur la vizaˆgon gon kiel Egiptanoj, rigardis la altrangulojn sen malbonvolo, sed anka˘ u sen timo. Ili ne havis anka˘ u dorsojn, kovritajn de cikatroj de la bastonoj; la skribistoj respektis ilin, sciante, ke batata Hiksos redonas la batojn kaj iafoje mortigas mortigas la persekuta persekutant nton. on. Fine Fine Hiksosoj Hiksosoj posedis posedis la favo favoron ron de l’ faraono, faraono, ˆcar car ˆci ci tiu pop popolo olo liveris la plej bona jn militistojn. Ju pli proksimiˆgis gis la kronprinco al Pi-Bast, kies templojn kaj palacojn oni vidis tra la polva nebulo kvaza˘u tra vualoj, des pli vivplena fariˆgis gis la ˆcirka˘ kauaˆ u ˘ aˆo. o. Per la vasta vojo kaj per la najbaraj na jbaraj kanaloj oni transportis: transportis: bru-

ˆ * Capitro

IV *

27

tojn, tritikon, fruktojn, vinon, florojn, panojn kaj multajn aliajn objektojn de la ˆciutaga ciutaga uzado. La fluo de la homoj kaj komerca komercaˆˆoj, rapidantaj rapidantaj al la urbo, brua kaj densa, kvaza˘ u ˆce ce Memfiso en la festaj festa j tagoj, tago j, ˆci ci tie estis orˆ dinara afero. Cirka˘ u Pi-Bast dum la tuta jaro regis tumulto de foiro, kiu silentiˆ gis gis nur nokte. La ka˘ uzo uzo de tio estis simpla: simpla: la urbo havis havis la feliˆ feliˆcon con posedi p osedi antikvan antikvan kaj faman templon de Astarte, respektata de la tuta okcidenta Azio kaj altiranta amason da piligrimoj. piligrimoj. Sen troigo oni pov p ovas as diri, ke apud Pi-Bast Pi-Bast ˆciutage ciutage ˆ a˘ metis siajn tendojn tridek mil eksterlanduloj: Sashu u Araboj, Fenicianoj, ˆ Hebreoj, Filistinoj, Filistinoj, Hetoj, Hetoj, Asir Asiria ianoj noj kaj aliaj. aliaj. La egipta egipta regist registaro aro amike amike rilatis al la pilgrimoj, kiuj alportis la ˆgi gi grandajn enspezojn; la pastroj toleris ilin, kaj la loˆgantaro gantaro de la najbaraj nomesoj volonte komercis kun ili. Unu horon da vojo de la urbo oni povis vidi la terdometojn kaj la tendojn de la piligri piligrimoj, moj, konstr konstruit uitajn ajn sur la nu nuda da tero. tero. Un Unuj uj sub la libera libera ˆcielo cielo preparis prepa ris nutraˆon, on, aliaj alia j aˆcetis cetis la senˆcese cese alfluanta alfluant a jn komercaˆojn, o jn, aliaj alia j iris procesie al la templo. Tie ˆci ci kaj tie kolektiˆgis gis grandaj grandaj amasoj amasoj anta˘ anta˘ u la lokoj de ludoj, ludo j, kie faris spektaklojn la dresistoj de bestoj, b estoj, la sorˆcistoj cistoj de serpentoj, atletoj, atleto j, dancistinoj dancistino j kaj ˆonglistoj. onglisto j. Super la homa amaso pendis polvo kaj tumulto: ˆ de ˆ la urba pordego salutis Ramzeson liaj korteganoj kaj la nomarho Ce Habu Habu kun la oficistoj. oficistoj. La saluto estis estis bonk b onkora, ora, sed malvarma malvarma.. La mirigita mirigita vic-reˆgo go murmuretis al Tutmozis: — Kion signifas, ke vi rigardas min, kvaza˘ u mi venus disdoni punojn? ˆ — Car via ekscelenco — respondis la favorato — havas vizaˆgon gon de homo, kiu gastis gasti s ˆce ce la dioj. dio j. ˆ de la asketa vivo, Li diris la veron. Cu vivo, ˆcu cu de la kunestado kun la saˆ gaj ga j pastroj, pastro j, ˆcu cu eble de la longaj longa j meditoj, medito j, la princo ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgis. gis. Li malgrasi malgrasiˆgis, gˆis, lia vizaˆgo go bruniˆgis, gis, en lia fizionomio oni legis grandan seriozecon. Dum kelke da semajnoj li plimaljuniˆgis gis je kelke da jaroj. En unu el la ˆcefa cefa j strato str atojj de l’ urbo urb o tiel granda grand a amaso amas o da homo j puˆsis sis unuj la aliajn, alia jn, ke la polici p olicistoj stoj estis devigitaj dispuˆ dispuˆsi si ilin por liberigi la vojon al la kronprinco kaj lia sekvantaro. La popolo ne salutis la princon, sed amasiˆgis gis ˆcirka˘ kau ˘ malgranda palaco, kvaza˘ u atendante iun. ˆ n, ˆcar — Kio estas tio? — demandis Ramzes la nomarhon, ho ca r mala ma lagr grab able le tuˆsis si s lin la indiferenteco de la amaso. ˆ — tira princo, homo tre — Tie ˆci ci loˆgas gas Hiram — respondis la nomarho ˆ bonfara. Ciutage li disdonas almozon, kolektiˆgas gas do la mizeruloj. La princo sin turnis sur la ˆcevalo, cevalo, rigardis kaj diris: — Mi vidas tie reˆgajn gajn laboristojn. laboristojn. Do anka˘ anka˘ u ili venas por la almozo de la fenici fen iciaa riˆculo? cul o? ˆ silentis. La nomarho silentis . Feliˆce ce ili proksimiˆ proksi miˆgis gis al la registara palaco kaj Ramzes forgesis pri Hiram.

ˆ * Capitro

IV *

28

Kelke da tagoj da˘ uris la festenoj por la honoro de la vic-reˆ uris go; go; sed la princo ne estis ravita de ili. Mankis en ili la gajeco kaj okazis okazis malagrablaˆ malagrablaˆoj. Foje, unu el la princaj amatinoj, dancante anta˘ u li, ekplori ekploris. s. Ramzes Ramzes prenis ˆsin en la brakojn kaj demandis, kio estas al ˆsi? si? En la komenco kome nco ˆsi si ˆsancel san celiˆ iˆ gis gis respondi, sed kuraˆgigita g igita de la favoro de l’ princo, ˆsi si respondis, re spondis, dronante en la larmoj: larmo j: ˆ viaj virinoj, ni estas filinoj de grandaj gentoj kaj — Ni estas, monarho, oni devas devas nin respekti respekti.. . . — Vi diras veron — intermetis la princo. — Tamen via trezoristo limigas limigas niajn elspezojn. Li eˆc dezirus senigi nin  je servaj knabinoj, sen kiuj ni ja ne povas nin vesti, nek kombi. Ramzes alvokis la trezoriston kaj severe admonis lin, ke liaj virinoj havu ˆcion, cion, konforme al la deveno kaj situacio. La trezoristo falis anta˘ u la princo sur la vizaˆgon gon kaj promesis plenumi la ordonojn ordonojn de l’ virinoj. virinoj. Post Post kelk kelkee da tagoj eksplodi eksplodiss ribelo ribelo inter inter la palacaj palacaj sklavoj, kiuj plendis, ke oni ne donas plu al ili vinon. La kronprinco ordonis ordonis ree doni al ili vinon. Sed en la sekvinta tago dum la revuo de la armeo, venis al li deputatoj de la regimentoj kun humila plendo, ke oni malgrandigis iliajn porciojn de viando kaj pano. Anka˘u ˆci ci tiun fo jon la princo ordonis plenumi la postulo p ostulojn jn de la petantoj. petanto j. Post kelke da tagoj vekis lin granda bruo anta˘ u la palaco. Ramzes demandis pri la ka˘uzo. uzo. La deˆ deˆoranta oficiro klarigis, ke kolektiˆ gis gis la reˆgaj gaj laborist laboristoj oj kaj postulas la nepagitan salajron. Oni alvokis la trezoriston; la princo kolere atakis lin. — Kion tio signifas?. . . — kriis li. — De mia alveno alveno ne pasis eˆc unu tago, en kiu oni ne plendis plendis pri ia maljusta maljustaˆo. o. Se ree okazos okazos io simila, simila, mi ordonos  juˆgan gan esploron esploron kaj metos finon al via ˆstelado!. stelado!. . . La tremanta trezoristo ree falis sur la vizaˆ gon gon kaj gemis: gˆemis: — Mortig Mortigu u min, min, sinjo sinjoro! ro!.. . . Sed Sed kion kion mi povas povas fari, fari, se via via trezor trezorejo ejo kaj proviz provizejoj ejoj estas malplenaj?. malplenaj?. . . Malgra˘ u la kolero la princo komprenis, ke la trezoristo eble estas senkulpa. Li ordonis al li foriri kaj alvokis Tutmozison. — A˘uskultu uskultu — diris Ramzes al sia favorato favorato — okazas okazas ˆci ci tie aferoj, kiujn mi ne kompr komprenas enas kaj kaj al kiuj mi ne kutimis. kutimis. Miaj virinoj, sklavoj, sklavoj, soldatoj soldatoj kaj reˆgaj gaj laboristoj ne ricevas sian salajron a˘ u oni limigas iliajn elspezojn. Kaj kiam mi demandis la trezoriston, kion tio signifas, li respondis, ke mi havas plu nenion en la trezorejo kaj provizejoj. — Li diris la veron. — Kiel?. Kiel?. . . — eksplodi eksplodiss la princo. princo. — Por mia mia vojaˆ go go lia sankteco destinis ˆ ˆcio ducent talentojn en komercaˆ komercaˆoj kaj oro. Cu cio jam estas malˆsparita?. sparit a?. . . — Jes — respondis Tutmozis.

ˆ * Capitro

IV *

29

— Kiamani Kiamaniere ere?. ?. . . Po Porr kio?. kio?. . . — kriis kriis la vic-r vic-reˆ eˆ go. g o. — Sur la tuta vojo ja ˆ akceptis nin la nomarhoj?... — Sed ni pagis al ili por tio. — Ili do estas friponoj fripono j kaj ˆstelistoj, stelisto j, se ili ˆsajne sajne akceptas nin n in kiel gastojn gasto jn kaj poste poste rabas! rabas!.. . . — Ne koleru — diris Tutmozis — kaj mi klarigos al a l vi ˆcion. cion. — Sidiˆgu. gu. Tutmozis sidiˆgis gis kaj diris: ˆ vi scias, ke de unu monato mi manˆgas — Cu gas el via kuirejo, trinkas el viaj kruˆ coj coj kaj portas viajn via jn vestojn?. . . — Vi havas la rajton tion fari. — Sed mi neni neniam am fari fariss tion: tion: mi vivis, vivis, vestis estis min kaj amuzi amuziss per mia mia propra mono, por ne esti ˆsarˆ sarˆ go por via trezorejo. Estas vero, ke vi ofte pagis go miajn ˆsuldojn. suldojn. Sed tio estis nur parto de miaj mia j elspezoj. — Lasu la ˆsuldo jn. — En sama situacio — da˘ urigis Tutmozis — estas dekkelko da noblaj urigis   junu junuloj loj de via kortego. kortego. Ili pagis pagis mem siajn elspezojn elspezojn por subteni subteni la brilon brilon de l’ estro; sed hodia˘u, u, same kiel vi, ili vivas je via kosto, kosto, ˆcar car ili havas havas plu nenion por elspezi. — Iam mi rekompencos ilin. — Do — diris Tutmozis Tutmozis — ni prenas el via trezorejo, ˆcar car la mizero preˆ Se ili povus, ili donus al vi festenojn megas nin; la samon faras la nomarhoj.  je sia propra kosto; sed ˆcar car ili ne havas rimedojn, rimedo jn, ili akceptas rekompencon. rekompenco n. ˆ Cu anka˘ u nun vi nomos ilin friponoj? La princo princ o paˆsis sis meditante. medit ante. — Tro rapide mi kondam kondamnis nis ilin — respondis respondis li. — La kolero, kolero, kvaza˘ kvaza˘ u fumo, vualis miajn okulojn. Mi hontas pro tio, kion mi diris, tamen mi volas, ke oni ne estu maljustaj: nek al korteganoj, nek al soldatoj kaj laboristoj. Kaj ˆcar car miaj provizoj provizoj estas elˆ cerpitaj, cerpitaj, mi devas devas prunti. prunti. . . Cent talentoj sufiˆcos, cos, kiel vi pensas? pe nsas? — Mi pensas, ke neniu pruntos al ni cent talentojn — murmuretis Tutmozis. La vic-reˆ go go fiere ekrigardis lin. — Tiel oni respondas al la filo de l’ faraono? — demandis li. — Vi forpelu min de vi, — diris Tutmozis per malˆgoja go ja voˆ co co — sed mi diris la veron. Hodia˘ u neniu pruntos al ni, ˆcar car kiu povus tion t ion fari? ˆ li ne estas plu — Por kio kio ekzista ekzistass Dagon?. Dagon?. . . — ekmiris ekmiris la princo princo.. — Cu ˆce ce mia kortego kort ego,, ˆcu cu li mortis mor tis?? — Dagon loˆgas gas en Pi-Bast, sed tutajn tagojn, kun aliaj feniciaj komercistoj, li pasigas en la templo de Astarte, pentofarante kaj preˆ gante... g ante... ˆ tial, ke mi estis en templo, mia banki— De kie venas tia pieco? Cu ero anka˘ u trovas necesa konsiliˆgi gi kun la dioj? Tutmozis utmozis sin turnadis turnadis sur la

ˆ * Capitro

IV *

30

tabureto. — Fenicianoj Fenicianoj — diris li — estas timigitaj, konsternitaj konsternitaj de la nova novaˆo. . . — Pri kio? — Iu disvastigas famon, ke kiam via ekscelenco suriros la tronon, Fenicianoj estos forpelitaj kaj iliaj riˆ caˆ caˆoj estos konfiskitaj por la trezorejo. . . — Bone, Bone, ili do hav havas sufiˆ sufiˆce ce da tempo — ekridis ekridis la princo. princo. Tutmozis utmozis ankora˘ u ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgis. gis. — Oni diras — parolis li per malla˘uta uta voˆ co co — ke la sano de lia sankteco (li (li vivu vivu eterne! eterne!.. . . ) estas estas forte forte skui skuita ta en la lasta lasta tempo. tempo. . . — Tio estas malvera! — interrompis la maltrankviligita princo. — Mi ja sciu sciuss pri tio. tio. . . — Tamen la pastroj sekrete faras diservojn por la resaniˆ go go de la faraono — murmuret murmuretis is Tutmo Tutmozis zis.. — Mi scias scias pri tio tute certe. . . La princo haltis mirigita. — Kiel! — diris li — mia patro estas danˆgere gere malsana, la pastroj preˆgas gas pro li kaj nenion parolas al mi pri tio? — Oni diras, ke la malsano de lia sankteco povas da˘ uri uri ankora˘ u unu  jaron... Ramzes svingis la manon. — Eh!...vi a˘uskult uskultas as fabelojn kaj maltran maltrankvi kvilig ligas as min. Parolu Parolu al mi prefere pri Fenicianoj, tio estas pli interesa. — Mi a˘ udis udis — da˘ urigis Tutmozis — nur tion, kion la aliaj, ke via eksceurigis lenco, konvinkita en la templo pri la malutila influo de Fenicianaj, promesis forpeli ilin. — En la templ templo?. o?. . . — ripetis ripetis la kronpri kronprinco nco.. — Kaj kiu kiu povas povas scii, scii, pri kio mi konvinkiˆgis gis kaj kaj kion kion mi decidis decidis en la templo? templo?.. . . Tutmozis levis la ˆsultrojn sultro jn kaj silentis. — Perfido anka˘ u tie? tie?.. . . — murm murmure ureti tiss la princo. princo. — En ˆciu c iu okazo okazo vi alvokos al mi Dagonon — diris li la˘ ute. — Mi devas ekkoni la fonton de tiuj ute. ˆci ci mensogoj kaj, pro dioj, dio j, meti finon al ili!. . . — Vi bone b one faros, sinjoro, — respondis Tutmozis Tutmozis — ˆcar car la tuta Egipto estas maltrankvil maltrankvila. a. Jam hodia˘ u ekzistas plu neniu, de kiu oni povus prunti monon, kaj kaj se tio da˘ urus, urus, la komerco ˆcesus. cesus. Jam hodia˘ hodiau˘ nia aristokrataro falis en mizeron, el kiu oni ne vidas eliron; eˆc al via kortego mankas mankas multo. . . Post unu un u monato monato la samo samo povas povas okazi okazi en la palaco palaco de lia sanktec sankteco. o. . . — Silentu — interrompis la princo — kaj tuj alvoku al mi Dagonon. Tutmozis elkuris, sed la bankiero venis nur vespere. Li havis sur si blankan tukon kun nigraj strioj. ˆ vi freneziˆgis? — Cu g is?.. . . — ekkrii ekkriiss la kronp kronpri rinco nco,, rigar rigardan dante te lin. lin. — Mi tuj forigos la sulkojn de via vizaˆgo. g o. . . Mi bezona bezonass cent cent talent talentojn. ojn. Iru kaj kaj ne reaperu, anta˘ u kiam vi ne aranˆgos gos tion. Sed la bankiero kovris sian vizaˆgon gon kaj ekploris.

ˆ * Capitro

IV *

31

— Kion tio signifas? — demandis malpacience la princo. — Sinjoro, — respondis Dagon, ekgenuante — prenu mian havon, vendu min kaj kaj mian familion. familion. . . Prenu cion, cˆion, eˆc nian vivon. vivon. . . Sed cent talentoj. talentoj. . . Kie mi trovus hodia˘ u tian riˆcaˆ caˆon?. . . Nek en Egipto, nek en Fenicio. Fenicio. . . — diris li, ploregante. ˆ Set ekposedis ˆ anka˘ — Cu ekposedis vin, Dagon! Dagon! — ekridis ekridis la kronprin kronprinco. co. — Cu u vi kredas, kredas, ke mi intencas intencas forpeli forpeli vin?. . . La bankiero duan fojon falis al liaj piedoj. — Mi scias nenion nenion.. . . mi estas estas ordinara ordinara komer komercis cisto to kaj via sklav sklavo. o. . . Tiom Tiom da tago j, kiom estas est as inter la nova nova kaj la plena luno sufiˆcus cus por p or fari min polvo kaj ka j mi miaan riˆ riˆcaˆ caˆon o n kraˆ kr aˆcaˆo. o . . . — Sed klarigu al mi, kion tio signifas? signifas? — demandis malpacience malpacience la princo. — Mi ne scias, kiel tion diri; eˆc se mi scius, mi havas grandan sigelon sur la lipoj...Hodia˘u mi nur preˆgas g as kaj kaj ploras ploras.. . . ˆ “Cu anka˘ u Fenicianoj preˆ gas?” — pensis la princo. gas?” — Ne povante fari al vi ian servon, mia sinjoro — da˘urigis urigis Dagon — mi almena˘ u donos al vi bonan konsilon. . . Estas tie ˆci ci en Pi-Bast Pi-Bast fama siria princo, Hiram, homo maljuna, saˆga ga kaj terure riˆca. ca. . . Alvoku Alvoku lin, erpatre, kaj postulu cent talentojn, talentojn, eble li pov p ovos os kontenti kontentigi gi vian ekscelencon. ekscelencon. . . ˆ Ramzes povis eltiri neniujn klarigojn de la bankiero, li liberigis lin Car kaj promesis alvoki Hiramon.

LA FARAONO

32

ˆ Capitro V En la sekvinta mateno Tutmozis kun granda sekvantaro de l’ oficiroj kaj korteganoj vizitis la fenician princon kaj invitis lin al la vic-reˆgo. go. Tagmeze anta˘ u la palaco aperis Hiram, en simpla portilo, portata de ok ˆ malriˆcaj ca j Egiptano Egipta noj, j, al kiuj li donadis do nadis almozon al mozon.. Cirka˘ uis uis lin eminentaj eminentaj feniciaj feniciaj komercistoj kaj la sama popolamaso, p opolamaso, kiu ˆciutage ciutage staris st aris anta˘ u lia domo. Ramzes kun miro salutis la maljunulon, de kies okuloj brilis la saˆgo go kaj de la tuta figuro seriozeco. Hiram portis blankan mantelon, sur la kapo oran ringon. Li salutis la princon kun memestimo kaj, levinte la manojn super lia kapo, diris mallongan benon. La ˆceestantoj ceestanto j estis profunde kortuˆ kortuˆsitaj. sita j. Kiam la vic-reˆgo go montris al li apogseˆgon gon kaj ordonis al la korteganoj korteganoj foriri, Hiram ekparolis: ekparolis: — Hiera˘ u, la servisto de via ekscelenco, Dagon, diris al mi, ke vi bezonas u, ˆ cent talentojn. Tuj mi sendis miajn kurieristojn en la urbojn Sabne-Hetam, Sethroe, Pi-uto kaj aliajn, kie haltas la feniciaj ˆsipoj, sipo j, ke ili elˆsipigu sipigu ˆciujn ciujn komerca komercaˆˆojn. ojn. Kaj mi pensas, ke post kelke kelke da tago j via ekscelenco ekscelenco ricevos tiun ˆci ci malgrandan malgr andan sumon. — Malgrandan! Malgrandan! — interrompis interrompis la princo kun rido. — Vi estas feliˆ feliˆca, ca, via nobleco, se vi nomas cent talentojn malgranda sumo! Hiram balancis la kapon. — La avo de via ekscelenco — diris li post pripenso — la eterne vivanta anta Ramesses Ramesses-sa -sa-Pt -Ptah ah honoris honoris min per sia amike amikeco; co; mi konas konas anka˘ anka˘ u lian sanktecon sanktecon vian patron (li vivu eterne!) kaj mi eˆc provos provos prezenti al li mian respekton respekton,, se oni allasos allasos min. . . — Kiel tia dubo?. dubo?. . . — interro interrompi mpiss la princo. princo. — Ekzistas tiaj — respondis la gasto — kiuj unujn allasas, aliajn ne allasa allasass al la persono persono de l’ faraono, faraono, sed tio estas estas indife indiferen renta. ta. . . Via ekscelen ekscelenco co ne estas kulpa, mi do kuraˆgos gos fari al vi unu demandon kiel malnova amiko de via avo kaj patro. — Mi a˘ uskultas uskultas vin. — Kion tio signifas — diris malrapide Hiram — kion tio signifas, ke la kronprinco kaj vic-reˆgo go devas devas prunti cent talentojn, talentojn, kiam al lia ˆstato stato oni

ˆ * Capitro

V*

33

ˆsuldas suldas pli ol cent mil talentojn?. talentojn?. . . — Kiu? — Kiel, Kiel, kiu? La aziaj aziaj popoloj, kiel tributon. tributon. . . Fenicio enicio ˆsuldas suldas al vi kvin mil, kaj mi certigas, ke ˆgi gi redonos ilin, se ne okazos io neatendita. Sed, krom ˆ tio, Izraelo ˆsuldas suldas tri mil, Filistinoj kaj Moabitoj po du mil, Hetoj tridek mil. mil. . . Fine, Fine, mi ne memoras memoras la detalojn, detalojn, sed mi scias, scias, ke la tuto egalas egalas cent tri, a˘ u cent kvin mil talentojn. talentojn. Ramzes Ramzes mordis mordis la lipojn; sur lia vivple vivplena na vizaˆgo go oni vidis senfortan koleron. Li mallevis la okulojn kaj silentis. — Tio do estas vera!. vera!. . . — eksopiris eksopiris subite subite Hiram, Hiram, fikse fikse rigarda rigardant ntee la vicreˆgon. gon. — Tio do estas vera?. vera?. . . Malfeliˆ Malfeliˆca ca Fenicio, sed anka˘ u Egipto... — Kion Kion vi diras, via nobleco? nobleco? — demandis demandis la princo, princo, sulkigan sulkigante te la brovojn. — Mi ne komprena komprenass viajn plendojn. plendojn. . . — Vi scias, princo, pri kio mi parolas, se vi ne respondas mian demandon — respondis Hiram kaj leviˆgis gis kvaza˘ u por foriri. foriri. — Malgra˘ Malgra˘ u tio mi ne reprenas reprenas la promeso promeson. n. . . Vi havos, havos, princo, princo, cent talentojn. talentojn. Li salutis tre humile, sed la vic-reˆgo go devigis lin reokupi la seˆgon. gon. — Via nobleco nobleco ion kaˆsas sas de mi — diris diris li per voˆ voˆco, co, en kiu oni sentis sentis ofendiˆgon. gon. — Mi volas, ke vi klarigu al mi, kia malfeliˆco co minacas al Fenicio, a˘u al Eg Egip ipto to?. ?. . . ˆ vi ne scias pri tio, via ekscelenco? — Cu ekscelenco? — demandis demandis Hiram kun ˆsancesanceliˆgo. go. — Mi scias nenion. Pli ol unu monaton mi pasigis en la templo. ˆ — Guste tie oni povis p ovis ekscii pri ˆcio. cio. . . — Via nobleco nobleco diros diros al mi! — ekkriis ekkriis la vic-reˆ vic-reˆ go, batante la tablon per go, la pugno. pugno. — Mi ne amas, kiam kiam oni sin amuzas amuzas je mia mia kosto. kosto. . . — Mi diros, se via ekscelenco donos al mi grandan promeson, ke vi tion perfidos perfidos al neniu. neniu. Kvank Kvankam. am. . . mi ne pov p ovas as kredi, kredi, ke al vi, la kronprin kronprinco, co, oni ne scii sciigi gis. s. . . — Vi ne fidas al mi ? — demandis la princo kun miro. — En ˆci ci tiu afero mi postulus promeson de la faraono mem — respondis firme Hiram. — Mi do ˆuras  uras je mia mia glav glavoo kaj je la stand standard ardoj oj de nia nia armeo, armeo, ke mi parolos parolos al neniu neniu pri tio, tio, kion kion vi komunik komunikos os al mi. . . — Tio T io sufiˆcas cas — diris d iris Hiram. — Mi a˘ uskultas. uskultas. ˆ vi scias, princo, kio nun okazas en Fenicio? — Cu — Eˆc pri tio mi ne scias! — interrompis interrompis kolere la vic-reˆ go, — Niaj ˆsipoj sipo j — murmuretis Hiram — el e l ˆciuj ciuj partoj parto j de l’ mondo mon do rapidas al la patrujo, por transporti, post unua signalo, la loˆ ganta ga ntaro ron n kaj ka j la riˆcaˆ caˆojn o jn ien. ien. . . tran transs la maron maron.. . . okci okcide den nten. ten. . . — Kial? ˆ Asirio devas preni nin sub sian regadon. — Car

ˆ * Capitro

V*

34

La princo eksplodis de rido. — Vi freneziˆgis, gis, respektinda respektinda homo!. homo!. . . — ekkriis ekkriis li. — Asirio Asirio prenos FeFenicion! Kaj kion diros ni? ni — Egipto? — Egipto jam konsentis. La sango alfluis al la vizaˆgo go de l’ kronprinco. — La varmego malklarigas viajn pensojn, maljunulo — diris li al Hiram per trankvila trankvila voˆ voˆco. co. — Vi eˆc forgesas, forgesas, ke tia afero ne povas povas fariˆ gi sen la permes permesoo de l’ faraon faraonoo kaj. . . sen la mia! mia! — Anka˘ u tio venos. Dume la traktaton faris la pastroj. — Kun kiu ?...Kiuj pastroj?... ˆ — Kun K un la ˆcefpas cef pastro tro haldea, Beroes, rajtigita de la reˆ go go Assar — respondis Hiram. Hiram. — Kaj Ka j kiu de via flanko?. flanko?. . . Mi ne povas povas diri tute certe, sed ˆsajnas sajnas al mi, ke liaj ekscelencoj Herhor kaj Mefres kaj la sankta profeto Pentuer. La princo paliˆgis. gis. — Atentu, Feniciano, — diris li — ke vi kulpigas pri perfido la plej altajn estro jn de la ˆstato. stat o. — Vi eraras, eraras, princo, princo, tio tute ne estas estas perfido: perfido: la plej plej alta alta ˆcefpastr cefpastroo de Egipto kaj la ministro de lia sankteco havas la rajton trakti kun la najbaraj ˆ monarhoj. Cetere, de kie vi scias, ke ˆcio cio ˆci ci ne estas farata la˘ u la volo de l’ faraono? Ramzes devis konfesi, en la animo, ke tia traktato ne estus ˆstata stata perfido, p erfido, sed nur pruvo, pruvo, ke oni malˆ malˆsatis satis lin, lin, la kronpri kronprincon ncon.. Jen kiel agas kun li la pastroj pastroj,, kun kun li, li, kiu kiu eble eble post post un unu u jaro jaro estos estos faraono faraono?. ?. . . Jen Jen kial kial Pent Pentuer uer malla˘udis udis la militojn, militojn, kaj Mefres subtenis subtenis lin!. lin!. . . — Kiam tio okazi okazis? s? Kie?. Kie?. . . — demandis demandis la princo. princo. ˆ — Sajnas, ke oni faris la traktaton nokte, en la templo de Set en Memfiso — respondis respondis Hiram. Hiram. — Kaj kiam?. kiam?. . . Mi ne scias scias bone, sed ˆsajnas, sajnas, ke en la tago, kiam via ekscelenco forlasis Memfison. “Kanajloj! “Kanajloj! — pensis la vic-re vic-reˆ go. gˆo. — Jen kiel ili respektas respektas mian rangon! rangon! Ili do trompis min anka˘ u per la prisk priskri ribo bo de la stato stato de l’ regno? regno?.. . . Iu bona dio dio vekis vekis miajn miajn dubojn en la templ temploo de Hator Hator.. . . ” Post momento de interna batalo li diris la˘ ute: ute: — Tio estas estas ne ebla!. ebla!. . . Kaj mi ne kredos kredos al viaj viaj vortoj vortoj,, ˆgis gis vi ne donos pruvon. — La pruvo pruvo estos estos — respon respondi diss Hiram Hiram.. — En unu el la plej proks proksim imaj aj tagoj venos Pi-Bast’on granda asiria sinjoro, Sargon, amiko de l’ reˆgo go Assar. Li veturas sub preteksto de piligrimado al la templo de Astoret, li oferos donacojn al vi, princo, princo, kaj al lia sankteco, sankteco, kaj kaj poste p oste vi faros faros la traktaton. traktaton. . . En la realeco vi nur sigelos tion, kion decidis la pastroj por la ruino de Fenicio kaj eble eˆc por via propra malfeliˆco. co. . . — Neniam! Neniam! — diris la princo. — Kian kompenson kompenson Asirio Asirio devus doni al Egipto Egipto!. !. . .

ˆ * Capitro

V*

35

ˆ — Jen estas parolo inda de l’ reˆgo: go: kian kompenson ricevus Egipto? Car por la ˆstato stato ˆciu ciu traktato trakt ato estas bona, bo na, se gi gˆi nur ion profitas per gˆi. . . Kaj guste gˆuste tio mirigas min — da˘urigis urigis Hiram — ke Egipto faros malbonan negocon: Asirio prenas, krom Fenicio, preska˘ u la tutan Azion, kaj al vi, kvaza˘ u favore, lasas: lasas: Izraeli Izraelidojn, dojn, Filistin Filistinojn ojn kaj la duoninsul duoninsulon on Sinai. Sinai. . . Komprene Kompreneble ble,, en tia okazo la tributo j, ˆsuldataj suldata j al Egipto, estos perdita p erditajj kaj la faraono far aono neniam ricevos la cent kvin mil talentojn. La vic-reˆgo go skuis la kapon. — Vi ne konas konas — diri diriss li — la egiptajn egiptajn pastrojn pastrojn:: neniu neniu el ili ili akcep akceptus tus tian traktaton. — Kial? La fenicia fenicia proverbo proverbo diras: diras: pli bona estas hordeo hordeo en la grenejo, grenejo, ol oro en la dezerto. Estus do eble, ke Egipto sentante sin malforta, preferus senpage Palestinon Palestinon kaj Sinai, ol militon militon kontra˘ kontra˘ u Asirio. Sed jen kio surprizas min. min. . . Ne Egipto, Egipto, sed sed Asirio Asirio estas estas hodia˘ hodia˘ u facile venkebla: ˆgi gi havas malpacon nord-oriente, nord-oriente, posedas malgrandan malgrandan kaj malbonan armeon. Se Egipto atakus gin, ˆgin, ˆgi gi prenus prenus la sennombrajn sennombrajn trezorojn de Ninivo Ninivo kaj Babelo kaj por ˆciam ciam plantus sian regadon en Azio. — Vi do vidas, ke tia traktato ne povas ekzisti — interrompis Ramzes. — Nu Nurr en un unu u okazo okazo mi kompren omprenus us tion, tion, se la pastr pastroj. oj. . . dezir dezirus us nu nuli ligi gi la reˆgan g an povon povon en Egipt Egipto. o. . . Ceter Cetere, e, ili celas celas al tio de l’ tempoj tempoj de via avo, avo, prin princo co.. . . — Ree vi parolas sensencaˆ sensencaˆojn — intermetis intermetis la princo, sed en la koro li eksentis maltrankvilon. — Eble mi eraras — respondis Hiram, atente rigardante liajn okulojn. — Sed a˘ uskultu uskultu,, via ekscelen ekscelenco. co. . . Li alˆsovis sovis sian sia n seˆgon gon al la princo kaj parolis per malla˘ uta voˆco: co : — Se la faraono proklamus militon kontra˘ u Asirio kaj, gajnus ˆgin, gin, li havus: grandan armeon adorantan lian personon, cent mil talentojn da anta˘ uaj ua j tribut tri butoo j, ˆcirka˘ cir ka˘ u ducent ducent mil talentojn talentojn de Ninivo Ninivo kaj Babelo, fine ˆcirka˘ cirka˘ u cent mil talentojn talentojn de la venkitaj venkitaj landoj. Tia riˆ caˆ caˆo permesus al li repagi la bienojn, noj n, kiujn li donis al la pastro j kiel pruntgarantion; kaj por p or ˆciam ciam meti finon al ilia sinmiksado en la regnan povon. La okuloj de Ramzes brilis. Hiram da˘ urigis: urigis: — Hodia˘ u, u, kontra˘ ue, la armeo dependas de Herhor, sekve de la pastroj, ue, kaj, esceptinte la eksterlandajn regimentojn, la faraono ne povas kalkuli je ˆgi. gi. Krom tio, la trezorejo de l’ faraono estas malplena kaj pli granda parto de liaj bienoj apartenas al la temploj. La reˆ go, go, eˆc nur por p or la kortega j elspezo e lspezoj, j, devas ˆciujare ciujar e fari novajn ˆsuldo suldo jn; kaj ˆcar car Feniciano enici anojj ne estos plu ˆce ce vi, vi devos devos preni de la pastroj. . . Tiamani Tiamaniere ere post dek jaroj lia sanktec sanktecoo (li vivu eterne! eterne!)) perdos perdos la reston de siaj bienoj, bienoj, kaj poste?. . . Sur la frunto de Ramzes R amzes aperis a peris ˆsvitaj svitaj gutoj. guto j. — Vi do vidas, nobla sinjoro, — diris Hiram — ke nur en unu okazo la

ˆ * Capitro

V*

36

pastroj povus, eˆc devus akcepti plej malhonoran malhonoran traktaton traktaton kun Asirio: Asirio: se ili celus mallevi mallevi kaj nuligi nuligi la povon de l’ faraono. . . Tamen, povas povas ekzisti anka˘ anka˘ u alia ka˘ uzo: se Egipto estus tiel malforta, ke gi uzo: gˆi bezonu b ezonuss pacon je ˆciu ciu prezo. . . La princo salte leviˆgis. gis. — Silentu! Silentu! — ekkriis ekkriis li. — Mi preferus preferus la perfidon de plej fidelaj fidelaj servistoj, ol tian malfor malfortec tecon on de la lando! lando! Eg Egip ipto to devus devus cedi cedi al Asirio Asirio Azion Azion.. . . Sed Sed post unu jaro gi gˆi mem falus sub ˆgian gian juˆgon; gon; ˆcar car subskribante sian honton, gi gˆi konfe konfesus sus sian senforte senfortecon. con. . . Li paˆsis sis bolante, b olante, kaj Hiram rigardis rigar dis lin kun kompato, a˘ u simpa simpati tio. o. . . Subite Ramzes haltis anta˘ u la Feniciano kaj diris: — Tio estas malve malvero! ro!.. . . Iu lerta lerta fripono fripono trompis trompis vin, Hiram, Hiram, per ˆsajna sajna vero vero kaj vi kredas kredas al li. Se ekzistus ekzistus tia traktato traktato,, oni farus farus gin gˆin en plej granda sekreto. Kaj en tia okazo unu el la kvar pastroj, kiujn vi citis, estus perfidulo ne nur de la reˆ go, go, sed eˆc de siaj sia j kunuloj. . . — Povis ja esti iu kvina, kiu spionis ilin — intermetis Hiram. — Kaj li vendis vendis la sekreto sekreton n al vi?. . . ˆ — Sajnas al mi strange, ke vi, princo, ne ekkonis ankora˘ u la potencon de l’ oro. — Sed pripensu, via nobleco, ke niaj pastroj havas pli multe da oro ol vi, kvankam vi estas riˆculo culo super sup er la riˆ r iˆculo culo j!. . . ˆ — Mi tamen ne koleras, se venas al mi drahmo. Kial ili forpuˆsus sus talentojn?... ˆ ili estas — Car estas servist servistoj oj de l’ dioj — diris diris la ekscit ekscitita ita princo — ˆcar car ili timus timus ilian ilian punon. punon. . . La Feniciano ekridis. — Mi vidis — diris li — multajn templojn en diversaj landoj, kaj en la temploj temploj malgran malgrandajn dajn kaj grandajn grandajn statuojn. Sed diojn mi neniam neniam renkonrenkontis... — Blasfem Blasfemulo ulo!. !. . . — ekkriis ekkriis Ramzes. Ramzes. — Mi vidis dion, dion, mi sentis sentis sur mi lian manon kaj a˘ udis udis lian voˆ con. con. . . — Kie tio estis? — En la templo de Hator: en gia gˆia vestiblo kaj en mia ˆcelo. celo. — Tage? Tage?.. . . — demandis demandis Hira Hiram. m. — Nokte. Nokte. . . — respondis respondis la princo princo kaj ekmediti ekmeditis. s. — Nokte vi a˘udis udis la parolon de l’ dioj kaj sentis ilian manon — ripetis la Feniciano, skandante la vortojn. — Nokte oni povas vidi multajn aferojn. Kiel tio estis? — Mi estis kaptata en la templo je la kapo, brakoj kaj kruroj, kaj mi ˆuras. uras . . . — Pst!. Pst!. . . — interr interrompi ompiss Hiram Hiram kun rideto. rideto. — Oni ne devas devas ˆuri uri senbesenbezone.

ˆ * Capitro

V*

37

Li obstine rigardis Ramzeson per siaj penetremaj kaj saˆ gaj g aj okuloj, kaj vidante ke en la junulo naskiˆgas gas duboj, li diris: — Mi diros diros ion al vi, sinjor sinjoro. o. Vi estas estas nesperta, nesperta, ˆcirka˘ cirka˘ uita u ita per reto de intrigoj, kaj mi estis amiko de via avo kaj patro. Mi faros al vi unu servon. Venu enu iam nokte en la templon templon de Astoret, Astoret, sed. . . promesu promesu konserv konservii la sekresekreton. . . Venu sola, sola, kaj vi konvin konvinkiˆ kiˆ gos, gos, kiaj dioj alparolas alparolas kaj tuˆ tuˆsas sas nin en la temploj. — Mi venos — diris Ramzes post pripenso. — Anta˘ usciigu min, princo, iun matenon, kaj mi diros al vi la vesperan usciigu signalvorton de la templo kaj oni enlasos vin. Sed ne perfidu min, nek vin — diris la Feniciano kun bonkora rideto. — La dioj iafoje pardonas la perfidon de siaj sekretoj, sekretoj, la homoj homoj nenia neniam. m. . . Li salutis la princon, kaj poste levinte supren la okulojn kaj manojn, komencis murmureti benon. — Hipokrit Hipokrito!. o!. . . — ekkrii ekkriiss la princo. princo. — Vi preˆ preˆgas gas al la dioj, je kiuj vi ne kreda kredas? s?.. . . Hiram finis la benon kaj diris: — Jes, mi ne kredas je la dioj dio j egiptaj, asiriaj, eˆc feniciaj, feniciaj, sed mi kredas  je la Sola, kiu ne loˆ gas en temploj kaj kies nomo ne estas konata. gas — Niaj pastroj anka˘ u kredas la Solan — intermetis Ramzes. ˆ — Anka˘ u la haldeaj, tamen unuj kaj la aliaj kunˆ kunˆuris kontra˘ kontra˘ u ni...Ne ekzistas ekzistas vero vero en la mondo, mondo, mia princo!. princo!. . . Post la l a foriro fo riro de Hiram, H iram, la princo p rinco sin ˆslosis slosis en la l a plej pl ej malpro m alproksima ksima ˆcambro cambro sub preteksto legi sanktajn papirusojn. Preska˘ u fulme en lia fajra fantazio ordiˆgis gis la novaˆ novaˆoj o j kaj formiˆgis gis plano. Anta˘ u ˆcio cio li komprenis, komprenis, ke inter la pastroj kaj Fenicianoj enicianoj brulas batalo pri la vivo vivo kaj morto morto.. Pro kio?. kio?. . . Kompr Komprene enebl ble, e, pro la influo influo kaj kaj trezor trezoroj. oj. Hiram diris veron, ke se Fenicianoj eniciano j forlasus Egipton, ˆciuj ciuj bieno j de l’ faraono, ˆ kaj aristokrataro transirus en la manojn de l’ pastroj. eˆc de l’ nomar nom arhoj Ramzes neniam amis la pastrojn kaj de longe sciis kaj vidis, ke la pli granda parto de Egipto apartenas al la pastroj, ke iliaj urboj estas la plej riˆcaj, ca j, kampoj kampo j plej bone kulturataj, kulturata j, loˆgantaro gantaro kontenta kontenta.. Li komprenis anka˘ u, ke la duo duono no de iliaj iliaj trezoroj trezoroj savus savus la faraonon faraonon el la senˆ senˆcesaj cesaj klopodoj klopodoj kaj relevus lian povon. La princo princo tion tion sciis sciis kaj ne malofte malofte parolis parolis maldol maldolˆˆce ce pri tio. Sed kiam dank’ al Herhor li estis nomita vic-reˆgo go kaj ricevis la korpuson de Memfiso, li paciˆgis gis kun la pastroj kaj en la propra koro estingis la malnovan malkonfidon al ili. Hodia˘ u ˆcio ˆci reve re veki kiˆ gis. gˆis. Do la pastroj pastroj ne nu nurr ne diris diris al li pri la traktato traktato kun Asirio, Asirio, sed eˆc ne anta˘ usciigis usciigis pri la balda˘ua ua alveno alveno de l’ ambas ambasador adoro, o, de iu Sargon?. Sargon?. . .

ˆ * Capitro

V*

38

Eble ˆci ci tiu t iu afero afer o estas est as plej alta mistero miste ro de d e la temploj templo j kaj ˆstato. Sed kial ili kaˆ kaˆsis sis de li la sumon de la tributoj, ˆsuldataj al Egipto de diversaj diversaj aziaj popoloj? popoloj?.. . . Cent Cent mil mil talen talentoj, toj, tio ja estas estas sumo, sumo, kiu kiu tuj tuj povus povus reboni rebonigi gi la financan finan can staton staton de l’ faraono! faraono!.. . . Kial Kial ili kaˆ kaˆsis sis tion, pri kio sciis tira princo, princo, unu el la membroj membroj de l’ konsilan konsilantaro taro de ˆci ci tiu urbo?. . . Kia honto por li – kronprinco kaj vic-reˆ go, – ke nur fremduloj malfermas go, al li la okulojn! Sed estis ankora˘ u pli malbona malb ona afero: Pentuer kaj Mefres Mefre s per pe r ˆciuj ciuj rimedo j penis pruvi al li, ke Egipto devas eviti militon. Jam en la templo de Hator tia insistado ˆsajnis al li suspektinda: susp ektinda: la milito  ja povis p ovis liveri al la ˆstato stato cento jn da miloj da sklavoj ka j pligrandigi la bonstb onstaton de la lando. Hodia˘ u gi gˆi ˆsajnas sajn as tiom t iom pli necesa, ke Egipto devas repreni ˆsuldojn suldojn kaj akiri novajn novajn tributojn. tributo jn. La princo apogis la kubutojn sur la tablo kaj kalkulis: “Oni ˆsuldas suldas al ni — pensis pensis li — cent cent mil talentojn talentojn da tributoj. tributoj. . . Hiram Hiram pensas, ke rabinte Babilonon kaj Ninivon, ni kolektus ducent mil, kune tricent mil per unu fojo. Per tia sumo oni povas povas pagi la kostojn de plej granda milito, kaj restos kiel profito kelkcento da miloj da sklavoj kaj cent mil talentoj da  jara tributo de la venkitaj popoloj. Poste — finis la princo ni reguligus niajn kalku alkulojn lojn kun la pastroj! pastroj!.. . . ” Ramzes brulis de febro. Tamen venis al li konsidero: “Kaj se Egipto ne povus venke batali kontra˘ u Asirio?...” Sed ˆce ce tiu ˆci ci demando demando la sango sango ekbolis ekbolis en li. Kiel, Kiel, Egipto? Egipto?.. . . Egipto Egipto ne sukcesus piedpremi Asirion, se anta˘ u la armeo stariˆ gus gus li, Ramzes, li, la ˆ posteulo de Ramzes Ramze s Granda, kiu sola sin ˆetis sur la militajn milita jn ˆcarojn caro jn de Hetoj kaj pecet p ecetigi igiss ilin!. ilin!. . . La princo povis kompreni ˆcion, cion, esceptinte esceptinte tion, ke li povus esti venkita, venkita, ke li povus povus ne elˆ elˆsiri siri la venkon venkon de plej grandaj grandaj potenculoj. potenculoj. Li sentis sentis en si senliman senliman kuraˆ gon kaj ekmirus, se iu ajn malamiko ne forkurus, vidante liajn gon galopantajn ˆcevalojn. cevalojn. Sur la ˆcaro caro de l’ faraono staras la dioj mem por ˆsirmi sirmi lin per ˆsildo sildo kaj trapiki la malamikojn per ˆcielaj cielaj sagoj! sago j! “Sed. “Sed. . . kion kion tiu ˆci c i Hiram Hiram paroli paroliss pri pri la dioj?. dioj?. . . — pensis pensis la princo princo.. — Kaj kion li volas volas montri montri al mi en la templo templo de Astoret?. Astoret?. . . Ni vidos. vidos.””

LA FARAONO

39

ˆ Capitro VI ˆ Hiram plenumis la promeson. Ciutage en la princan palacon en Pi-Bast venis amasoj amasoj da sklavoj sklavoj kaj longaj longaj vicoj vicoj da azenoj, azenoj, portantaj: portantaj: tritik tritikon, on, hordeon, hordeon, sekigitan viandon, teksaˆ teksaˆojn kaj vinon. Oron kaj multekostajn ˆstonojn stono jn alportis feniciaj komercistoj sub kontrolo de la oficistoj de Hiram. Tiamaniere en la da˘ u ro de kvin tagoj la princo ricevis la promesitajn uro cent cent talentojn. talentojn. Hiram Hiram postulis postulis malgrand malgrandan an procenton: procenton: un unu u talenton talenton por kvar kvar jare kaj ne postulis garantion, sufiˆ cis cis al li princa kvitanco, kvitanco, konfirmita konfirmita de la tribunalo. La bezonoj de l’ korteg kortegoo estis estis malav malavare are provizi provizitaj. taj. Tri amatinoj amatinoj de l’ princo ricevis novajn vestojn, multe da parfumoj kaj po kelke da sklavinoj de diversa diversa koloro. koloro. La servistoj servistoj havis havis multon multon da manˆ gaˆo o kaj vino, la reˆgaj ga j laborist laboristoj oj ricevi riceviss la salajron, la soldatoj soldatoj – aldonajn aldonajn porciojn. porciojn. La kortego estis ravita, tiom pli, ke Tutmozis kaj aliaj nobelaj junuloj, ˆ de l’ la˘u ordono de Hiram, ricevis sufiˆce ce grandajn pruntojn, kaj la nomarho provinco Habu kaj liaj oficistoj ricevis multekostajn donacojn. Festeno este no sekvis festenon, feste non, amuzaˆo o amuzaˆon, on, malgra˘ malgr a˘ u la senhalte kreskanta varmego. La vic-reˆ go, go, vidante la ˆgeneralan generalan gojon, gˆojon, mem estis kontenta. ˆ Cagrenis lin nur unu cirkonstanco: la konduto de Mefres kaj de aliaj pastroj. La princo pensis, ke ˆci ci tiuj altranguloj altrangulo j riproˆcos cos lin, ke li prenis tiel grandan prunton de Hiram, malgra˘ u la admon admonoj oj ricev ricevit itaj aj en la templo templo.. Du Dume me la sanktaj sankta j pastroj pastro j silentis kaj eˆc ne montris sin ˆce ce ia kortego. — Kion tio signifas — diris li foje fo je al Tutmozis — ke la pastro j ne riproˆcas cas nin? Tian lukson, kiel nun, ni neniam permesis al ni. La muziko sonas de la mateno gis gˆis la nokto, kaj ni trinkas de la leviˆgo go de l’ suno kaj ekdormas kun virinoj en la brakoj a˘u kun kruˆco co sub la kapo. . . — Kial ili devus fari al ni riproˆ riproˆcojn? cojn? — respondis Tutmozis Tutmozis indigninte. indigninte. ˆ ni ne vivas en la urbo de Astarte, por kiu la plej agrabla kulto estas — Cu la plezuro, plezuro, la plej plej dezirin dezirinda da ofero ofero — la amo? Cetere, Cetere, la pastroj pastroj kompre komprenas nas,, ke post tiel longaj fastoj kaj preˆgoj goj vi bezonas ripozon. ˆ ili diris ion al vi? — demandis kun maltrankvilo la princo. — Cu

ˆ * Capitro

VI *

40

— Pli ol unu fojon. Hiera˘ u, ekzemple, la sankta Mefres diris al mi ridante, u, ke tiel junan viron, kiel vi, pli allogas la plezuroj, ol la diservo a˘u la klopodoj de la regado. Ramzes ekmeditis: Do la pastroj opinias lin senkonsidera malgra˘u tio, ke dank’ al Sara li hodia˘ u, u, morga˘ u fariˆgos gos patro? patro?.. . . Sed tiom tiom pli bone, ili ili havos havos surprizo surprizon, n, kiam li ekparolos ekparolos al ili per sia propra propra lingv lingvo. o. . . Verdire, erdire, la princo princo mem iom riproˆ riproˆcis cis sin: de la tago, tago, kiam kiam li forlasi forlasiss la templon de Hator, li eˆc unu tagon ne okupiˆ gis per la aferoj de la nomeso Habu. Habu. La pastroj povas povas supozi, ke li estas tute konten kontenta ta de la klarigoj klarigoj de Pentuer, a˘ u ke la ˆstataj stata j aferoj afer oj jam tedis ted is lin. — Tiom Tiom pli bone!. bone!. . . — murm murmureti uretiss li. — Tiom Tiom pli bone!. bone!. . . En lia juna animo, sub influo de la konstantaj intrigoj a˘ u suspektoj pri intrigoj, komencis naskiˆgi gi instinkt instinktoo de la hipokrite hipokriteco. co. Ramzes Ramzes sentis, sentis, ke la pastroj tute ne suspektas, pri kio li parolis kun Hiram kaj kiajn planojn li ˆspinis spinis en sia kapo. Por tiuj ˆci ci blindigitaj homoj homo j sufiˆcis, cis, ke li amuziˆ gas, gas, kaj ili konkludis, ke la regado restos en iliaj manoj. — La dioj tiel malklarigis ilian prudenton — diris al si Ramzes — ke ili eˆc ne demandas demandas:: kial kial Hiram Hiram donis al mi tiel grandan grandan prunton?. prunton?. . . Eble Eble la ruza Fenicia eniciano no sukcesi sukcesiss dormigi dormigi iliajn suspektemajn suspektemajn korojn?. korojn?. . . Tiom Tiom pli bone!...Tiom pli bone!... Estis por li stranga plezuro, kiam li pensis, ke la pastroj estis trompitaj pri lia konto. Li decidis anka˘ u en la estonta tempo lasi ilin en la eraro, li do amuziˆ gis gis kiel freneza. Efektive la pastroj, precipe Mefres kaj Mentezufis, estis trompitaj pri Ramzes kaj Hiram. La ruza Feniciano ˆsajnigis sajn igis anta˘ u ili homon tre fieran pro la rilatoj kun la kronprinco, kaj la vic-reˆgo go kun ne malpli granda sukceso ludis la rolon de diboˆcanta canta junulo. Mefres eˆc pensis, p ensis, ke la princo serioze pensas p ensas forpeli for peli Fenicianojn el Egipto, kaj dume li kaj liaj korteganoj korteganoj faras ˆsuldojn, suldojn, kiujn ili neniam pagos. En tiu tempo en la templo de Astarte, en giaj gˆiaj multenombraj gardenoj gˆardenoj kaj ˆ kortoj svarmis amaso da piuloj. Ciutage, se ne ˆciuhore, ciuhore, el la mezo me zo de Azio, malgra˘ u la terura varmego, venis al la granda diino iu piligrimaro. Tio estis strangaj piligrimoj. Lacaj, kovritaj de polvo, ili iris kun muziko, dancante kaj kantante iafoje tre malˆcastajn casta jn kantojn. La tago j pasadis por p or ili ˆ en senhonta j diboˆ dib oˆcoj co j por p or la honoro de la diino Astarte. Ciun tian anaron oni povis ne sole ekvidi, sed eˆc senti de malproksime: ˆcar car ili portis p ortis grandegajn grandega jn bukedojn bukedojn de freˆsaj saj floroj en la manoj kaj en sakoj katojn, mortintajn mortintajn dum la tuta jaro. La katojn la piuloj donis al la paraˆsitoj sitoj por balzamado balzamado a˘ u pajloˆ pa jloˆstopad sto pado, o, kaj poste ili reportis ilin hejmen, kiel respektatajn sanktajn restaˆ restaˆojn. ojn. En la komenco de la monato Misori (majo, junio) la princo sciigis al Hiram, ke en la vespero de la sama tago li povas veni en la fenician templon

ˆ * Capitro

VI *

41

de Astoret Astoret.. Kiam Kiam post la subir subiroo de l’ suno suno fariˆ fariˆ gis mallume en la stratoj, gis la vic-reˆgo go alliginte mallongan glavon al la flanko, surmetis mantelon kun kapuˆ co co kaj ne rimarkita rimarkita de iu servisto servisto elglitis elglitis por iri en la domon de Hiram. La maljuna malju na riˆculo culo atendis aten dis lin. — Do — diris li kun rideto — via ekscelenco ne timas eniri en fenician templon, kie sur la altaro sidas la krueleco, servata de la ruzo? — Timi?. Timi?. . . — demandis demandis Ramzes, Ramzes, rigardan rigardante te lin presk preska˘ u kun malestimo. — Astoret ne estas Baal, nek mi infano, kiun oni povas povas ˆeti eti en la brulantan brulantan ventron de via dio. — Kaj vi, princo, kredas tion? Ramzes Ramze s levis la ˆsultro sultr o jn. — Respektinda kaj konfidinda atestanto — respondis li — rakontis al mi pri viaj oferoj el infanoj. Foje ventego ventego rompis al vi dekkelkon dekkelkon da ˆsipoj. sipoj. Tuj la tiraj pastroj pastroj anoncis anoncis diserv diservon, on, al kiu iris iris granda popolamaso. popolamaso. . . La princo parolis kun videbla indigno. — Anta˘ u la templo templo de Baal, Baal, sur alta altaˆo, sidis sidis grandega grandega bronza bronza statuo statuo ˆ kun bova kapo. Gia ventro estis hejtita gis gˆis ruˆge. g e. Tiam, Tiam, la˘ la˘ u ordono de viaj pastroj, la malsaˆgaj gaj feniciaj feniciaj patrinoj komencis komencis meti plej belajn b elajn infanojn ˆce ce la piedoj piedoj de la kruela kruela dio. dio. . . — Nur knabojn — intermetis Hiram — Jes, nur knabojn — ripetis la princo. — La pastroj superverˆ superverˆsis sis ˆciun ciun infanon per parfumoj, kaj tiam la statuo kaptis ilin per siaj bronzaj manoj, ˆ malfermis malfermis la bu buˆˆsegon segon kaj englutis englutis la infanon, infanon, malespere kriantan. . . Ciufoje el la buˆso so de l’ dio eliˆ gis g is flamoj... Hiram malla˘ ute ute ridis. — Kaj via ekscelenco kredas tion? — Tion rakontis al mi homo, mi ripetas, kiu neniam mensogas. — Li diris, dir is, kion li efektive vidis — respondis Hiram. — Sed ˆcu cu ne mirigis lin, ke neniu patrino, kies infanojn oni bruligis, ploris? — Vere li miris mir is pro la indifere ind iferenteco nteco de l’ virino j, ˆciam ciam preta j verˆsi si larmo lar mojn jn eˆc super sup er mortinta kokino. Tio pruvas grandan kruelecon de via popolo. pop olo. La maljuna Feniciano balancis la kapon. — Kiam tio okazis? — demandis li. — Anta˘ u kelke da jaroj. — Bone — malrapide parolis Hiram — se via ekscelenco volos iam viziti Tiron, Tiron, mi havos havos la honoron honoron montri montri al vi tian solenon. solenon. . . — Mi ne deziras gin gˆin vidi vidi!. !. . . — Poste ni iros en alian korton de l’ templo, kie vi vidos tre belan lernejon, kaj en ˆgi gi — sanajn kaj gajajn la samajn knabojn, kiujn oni bruligis anta˘u kelke elke da jaroj. jaroj. . . — Kiel? Kiel?.. . . — ekkri ekkriis is Ramze Ramzess — ili do ne pereis pereis?. ?. . .

ˆ * Capitro

VI *

42

— Ili vivas kaj kreskas por fariˆgi gi bravaj bravaj maristoj. maristoj. Kiam Kiam via ekscelen ekscelenco co fariˆgos gos sankteco (vi vivu eterne!) eble pli ol unu el ili direktos direktos viajn ˆsipojn. sipojn. — Vi do trompas vian popolon? — ridis la princo. ˆ trompas — Ni trompas neniun — respondis serioze la Feniciano. — Ciu sin mem, se li ne petas klarigojn pri la soleno, kiun li ne komprenas. — Mi volus olus scii. scii. . . — diris diris Ramze Ramzes. s. — Efektive — da˘ urigis urigis Hiram — ekzistas ekzistas ˆce ce ni moro, ke la malriˆ malriˆcaj caj patrinoj, patrinoj, por certigi certigi feliˆ feliˆ can can sorton sorton al siaj filoj, oferas oferas ilin ilin al la ˆstato. stato. La ˆ infanoj estas kaptataj de la statuo de Baal, en kiu estas brulanta forno. Ci tiu ceremonio ne signifas, ke la infanoj vere estas bruligataj, sed ke ili fariˆ gis gis propraˆ propraˆo o de la templo kaj pereis por la patrinoj, kvaza˘ kvaza˘ u falinte en fajron. En la realeco ili ne iras en fornon, sed al nutristinoj kaj vartistinoj, kiuj edukas ilin dum kelke da jaroj. Kiam ili pligrandiˆgas, gas, prenas ilin kaj instruas la pastra pastra lernej lernejoo de Baal Baal.. La plej kapab kapablaj laj fariˆ fariˆ gas pastroj a˘ u oficistoj; la malpli inteligentaj – maristoj maristo j kaj ofte akiras grandajn granda jn riˆcaˆ caˆojn. ojn . Nun vi, princo, ne miros plu, ke niaj patrinoj ne ploras siajn infanojn. Mi diros pli: nu nun n vi kompren komprenos, os, kial en niaj leˆ g oj ne ekzistas punoj por la goj gepatroj, gepatroj, kiuj mortigas mortigas siajn idojn, kiel en Egipto. Egipto. . . ˆ — Cie oni trovas krimulojn — intermetis la vic-reˆgo. go. ˆ ar ˆce — Sed ˆce ce ni ne ekzistas ekzistas idomortigan idomortigantoj toj — da˘ urigi u rigiss Hiram Hiram.. — C ni pri la infanoj, infanoj, kiujn kiujn ne povas povas nutri nutri iliaj iliaj patrinoj, patrinoj, zorgas zorgas la ˆstato stato kaj la temploj. La princo prin co ekmeditis. ekme ditis... Subite Subit e li ˆcirka˘ cirka˘ uprenis upren is Hiramon Hi ramon kaj ekkriis ekkrii s kortuˆ kort uˆsita: sita: — Vi estas multe pli bonaj ol tiuj, kiuj rakontas pri vi tiel terurajn hist histori oriojn. ojn. . . Mi tre tre gojas gˆojas pro pro tio. tio. . . — Anka˘ u en ni estas ne malmulte da malbono — respondis Hiram — sed ni ˆciuj ciuj estos viaj fidelaj servistoj, servistoj, sinjoro, kiam vi alvokos alvokos nin. . . — Vere?. Vere?. . . — demandis demandis la princo, princo, penetre rigardan rigardante te liajn okulojn. okulojn. La maljunulo metis la manon sur la koron. — Mi ˆuras uras al vi, egipta egipta kronpri kronprinco nco kaj estont estontaa faraono, faraono, ke se iam vi komencos batalon kontra˘ u niaj komunaj malamikoj, la tuta Fenicio, kvaza˘u unu un u viro, alkuros alkuros por helpi vin. vin. . . Kaj Ka j jen j en ˆci ci tion prenu, kiel memora memor aˆon de nia hodia˘ ho dia˘ ua ua interparolado. Li eltiris el sub la vesto oran medalon, kovritan de misteraj signoj kaj, murmurante preˆ gojn, gojn, pendigis gin gˆin sur la kolo de Ramzes. — Kun tiu ˆci ci amuleto amuleto — diris Hiram — vi pov p ovas as trakuri la tutan mondon. . . Kaj kie ajn a jn vi renkontos renkontos Fenician Fenicianon, on, li servos servos al vi per sia konsilo, konsilo, oro, eˆc glavo. . . Kaj nun ni iru. Pasis jam kelke da horoj post la subiro de l’ suno, sed la nokto estis luma, lum a, ˆcar car leviˆ lev iˆgis gis la luno. La terura taga varmego cedis al la malvarmeto; en la pura aero ne estis plu la griza polvo, kiu tage venenis la spiradon kaj pikis

ˆ * Capitro

VI *

43

la okulo jn. Sur la blua ˆcielo cielo tie ˆci ci kaj tie brilis br ilis la steloj, stelo j, kies lumo disfluis en la radioj de la luno. En la stratoj strato j ˆcesis cesis la movado, movado, sed la tegmentoj t egmentoj de ˆciuj ciuj domoj domo j estis plenaj plena j ˆ de amuziˆ gantaj gantaj homoj. Sajnis, ke Pi-Bast estas unu salono plenigita per muziko, kanto, rido kaj sonoj de pokaloj. La princo kaj Feniciano iris rapide, ekster la urbon, elektante malpli lumigitajn migitajn stratojn. stratojn. Malgra˘ Malgra˘ u tio, la homoj festenantaj sur la terasoj, iafoje rimarkis ilin kaj invitis a˘u ˆsutis sutis florojn floro jn sur iliajn kapojn. — Noktaj vaguloj! vagulo j! — oni kriis de la tegmentoj. — Se vi ne estas ˆstelistoj, stelisto j, kiujn la nokto allogas al ˆcaso, caso, venu venu al ni. . . Ni havas havas bonan vinon kaj kaj gajajn gaja jn virin virinojn. ojn. . . La du vojaˆ gantoj ne respondis la afablajn invitojn, rapidante al la celo. gantoj Fine ili eniris en parton de l’ urbo, kie estis malpli da domoj kaj pli da ˆgardenoj, gardenoj, kies arboj dank’ al la malseka blovo de l’ maro kreskis pli altaj kaj branˆcoriˆ coriˆcaj, ca j, ol en la sudaj suda j provinco provinc o j de Egipto. Egipt o. — Jam ne malproksime — diris Hiram. La princo levis la okulojn kaj super la densa verda verdaˆo o de l’ arbo j ekvidis ekvidis kvadratan kvadratan turon de blua koloro, kaj sur ˆgi gi – blankan, blankan, malpli grandan. Tio estis la templo de Astarte. Balda˘ u ili eniris en la mezon de l’ ˆgardeno, gardeno, de kie oni povis pov is ˆcirka˘ cir ka˘ upreni upreni per la rigardo la tutan konstruaˆ konstruaˆon. ˆ Gi konsistis el kelke da etaˆgoj. g oj. La unuan unuan formi formiss kvadr kvadrata ata teraso teraso 400 ˆ paˆsojn sojn longa, kiu kuˆsis sis sur muro kelke da metroj metro j alta, nigre kolorigita. Ce ˆ la aliaj la orienta flanko estis perono, al kiu kondukis du larˆ gaj ga j ˆstupar stu paroo j. Ce flankoj staris turetoj, tureto j, dek ˆce ce ˆciu; ciu; inter ˆciuj ciuj du turetoj tureto j estis kvin fenestroj. fenestro j. Proksimume en la mezo de la teraso leviˆgis gis konstru kons truaaˆo o anka˘ ankau˘ kvadrata, ˆ kies flankoj estis ducent paˆsojn so jn longaj. longa j. Gi havis nur unu ˆstupar stu paron, on, turo tur o jn ˆce ce la anguloj kaj estis de purpura koloro. Sur la plata tegmento de ˆci ci tiu konstruaˆ konstruaˆo o staris denove kvadrata teraso, kelke da metroj alta, de ora koloro, kaj sur gi, gˆi, unu sur la alia, du turoj: blua kaj blanka. La tuto havis tian aspekton, kvaza˘ u iu metis sur la tero grandan nigran ˆetkub et kubon, on, sur gi, gˆi, malpli grandan purpuran, sur gi gˆi oran, pli alte bluan kaj plej alte arˆgentan. gent an. Al ˆciu ciu el ˆci ci tiuj tiu j etaˆ etagoj gˆo j kondukis kond ukis ˆstuparo stupa roj, j, a˘ au˘ flankaj duoblaj, a˘u fronta j simpla j, ˆciam ciam ˆce ce la orienta flanko. Apud Apu d la ˆstuparoj stuparoj kaj pordoj staris staris alterne alterne grandaj grandaj egiptaj egiptaj sfinksoj, sfinksoj, a˘ u asiriaj flugilaj bovoj kun homaj kapoj. La vic-reˆgo go kun plezuro plezuro rigardi rigardiss la konstr konstrua uaˆˆon, on, kiu en la lumo lumo de la ˆ estis luno, sur la fono de la folioriˆ folior iˆcaj ca j kreskaˆ kreskaˆoj o j havis ˆcarman carma n aspekton asp ekton.. Gi ˆ konstruita en la stilo haldea kaj tute diferencis de la egiptaj temploj, unue ˆ Egiptano per la sistemo de l’ etaˆgoj, goj, due per la vertikalaj muroj. Ce Egipt anojj ˆciu ciu grava konstrua konstr uaˆˆo havis h avis deklivajn de klivajn murojn, muro jn, kvaza˘ k vaza˘ u kuniˆgantajn gantajn supren. La gardeno gˆardeno ne estis malplena. En diversaj punktoj oni vidis malgrandajn

ˆ * Capitro

VI *

44

domojn kaj palacojn, brilis brilis lumoj, lumoj, sonis sonis kantoj antoj kaj muzik muziko. o. Inter Inter la arboj, de tempo al tempo glitis ombro de ama paro. Subite proksimiˆgis gis al ili maljuna pastro; li interparolis kelke da vortoj kun Hiram kaj profunde sin klininte anta˘ u la princo, diris: — Bonvolu, sinjoro, sekvi min. — Kaj la dioj gardu vian ekscelencon — aldonis Hiram forlasante ilin. Ramze Ramzess iris iris post la pastro. pastro. Iom flanke flanke de la templo templo,, en la plej granda granda densaˆ den saˆo o staris sta ris ˆstona sto na benko, be nko, kaj cent paˆsojn so jn de gi ˆ malgranda palaco, apud kiu sonis kantoj. — Tie oni preˆgas? gas? — demandis la princo. — Ne!. Ne!. . . — respondi respondiss la pastro, pastro, ne kaˆ kaˆsante sante sian abomenon abomenon.. — Tie kolektiˆgas gas la adorantoj de Kama, nia pastrino, kiu gardas la fajron anta˘ u la altaro de Astoret. — Kiun K iun ˆsi si akceptos akcepto s hodia h odia˘ u? u˘? — Neniun, Neniun, neniam! neniam!.. . . — respondis respondis la gvidant gvidantoo kun indigno. indigno. — Se pastrino de la fajro fa jro rompus rompu s la ˆurpromeso urpr omeson n de l’ ˆcasteco, cast eco, ˆsi devus morti. mort i. — Kruela leˆgo! go! — diris la princo. — Bonvolu, Bonvolu, sinjoro, atendi sur ˆci ci tiu benko — diris malvarme malvarme la fenicia fenicia pastro pastro.. — Kaj kiam kiam vi eka˘ eka˘ udos tri batojn en la bronzajn ladojn, suriru la udos terason kaj de tie la purpuran konstruaˆ konstruaˆon. on. — Sola?... — Jes. La princo sidiˆgis gis sur la benkon, en la ombro de olivarbo, kaj a˘ uskultis uskultis la virinajn ridojn, sonantajn en la palaco. ˆ devas esti juna, eble bela, kaj “Kama “Kama?? — pensis pensis li. li. — Bela Bela nomo! nomo!.. . . Si ˆ tiel ili volas tiuj tiu j ˆci ci malsaˆ mal saˆgaj gaj Fenician enicianoj oj minacas minacas ˆsin sin per la morto, morto, se. . . Cu certigi al si almena˘ u dekkelk dekkelkon on da virguli virgulinoj noj en la tuta lando? lando?.. . . ” Li ridis, sed li estis malˆgoja. go ja. Oni ne scias kial li kompatis ˆci ci tiun nekonatan virinon, por kiu la amo estis la pordo en la tombon. — Mi imagas imagas Tutmozis utmozison, on, se oni nomus nomus lin pastrin pastrinoo de Astoret!. Astoret!. . . KomKompatinda, li devus morti, anta˘ u kiam unu lampo forbrulus anta˘ u la diino... En la sama momento anta˘ u la palaco eksonis fluto kaj ludis melankolian melodion, kiun akompanis voˆcoj coj de kantantaj kantantaj virinoj. virino j. — Ahaa!. Ahaa!. . . Ah Ahaa aa!. !. . . — kant kantis is la virin virinoj, oj, kvaz kvaza˘ a˘u lulante lulante infanon. infanon. EksiEksilentis la fluto, ˆcesis cesis kanti la virinoj, kaj eksonis bela vira voˆ co co greke: — Kiam sur la balkono ekbrilas via vesto paliˆgas gas la steloj kaj eksilentas la najtingaloj, kaj en mia koro naskiˆgas gas tia silento, kiel sur la tero, kiam salutas gin gˆin la blanka a˘ uroro... u roro... — Ahaa!. Ahaa!. . . Ahaa!. Ahaa!. . . — kan kanteti tetiss la virinoj, virinoj, la fluto ree ree ludis ludis unu strofo strofon. n. — Kaj kiam dronante en via preˆ go, go, vi iras al la templo, la violoj ˆcirka˘ cirka˘ uas uas vin per bonodora bonodora nu nubo, bo, la papilioj papilioj flirtas flirtas apud via buˆso, so, la palmoj palmoj klinas klinas siajn kapojn anta˘ u via bele beleco co.. . .

ˆ * Capitro

VI *

45

— Ahaa!...Ahaa!...Ahaa!...Ahaa!... — Kiam mi ne vidas vin, mi rigardas la ˆcielon cielon por p or rememori la dolˆ can can trankvilon de via vizaˆgo. go. Vana peno! p eno! La ˆcielo cielo ne havas havas vian serenon, kaj gia gˆia varmego estas frosto kompare kun la flamoj, kiuj cindrigis mian koron. — Ahaa Ahaa!!. . . Aha haa! a!.. . . — Foje mi haltis inter la rozoj, kiujn la brilo de viaj rigardoj vestas per ˆ ilia folio rememorigis al mi unu horon, ˆciu skarlato, blanko kaj oro. Ciu ciu floro unu un u monaton, monaton, pasigitan pasigitan ˆce ce viaj piedoj, piedoj, kaj la gutoj de la roso — ili estas miaj larmoj, per kiuj sin nutras la terura vento de l’ dezerto. Faru signon, kaj mi kaptos vin kaj forportos en mian karan patrujon. La maro apartigos nin de la persekutanto p ersekutantoj, j, mirtaj mirta j arbetaro arbe tarojj kaˆ kaˆsos sos niajn nia jn karesojn, kaj dio j, pli favoraj por la amantoj amanto j gardos gardo s nian feliˆcon. con. Ramzes fermetis la okulojn kaj sonˆgis. gis. Tra la mallev mallevitaj itaj okulharoj okulharoj li ne vidis plu la ˆgardenon, g ardenon, sed sole la riveron de la luna lumo, en kiu disfluis nigraj ombroj kaj la kanto de la nekonata homo al la nekonata virino. Dum momento j la kanto tiel t iel ˆcirka˘ cirka˘ uis lin, tiel profunde penetris en lian animon, ke uis Ramzes volis demandi: ˆcu cu ne li mem estas ˆci ci tiu ama kanto?. kanto?. . . En tiu momento lia rango, rango , povo kaj malfacila malfa cilajj ˆstata stat a j demand d emandoo j, ˆcio cio ˆsajnis sa jnis al li mizera mize ra bagatelo kompare kun ˆci ci tiu luna nokto ka j tiuj ˆci ci ekkrioj ekkrio j de la amanta amanta koro. koro. Se oni proponus proponus al li elekti elekti:: la tutan faraona faraonan n potencon a˘ u lian nunan staton de lia animo, li preferus la revadon, en kiu malaperis la tuta mondo, li mem, eˆc la tempo, kaj restis nur dolˆca ca sopiro, rapidanta al la eterneco, sur la flugiloj de l’ kanto. Subite la princo vekiˆgis, gis, la kanto anto eksile eksilent ntis, is, en la palaco palaco estingi estingiˆ gis gˆis la lumoj, kaj ˆgiajn giajn blankajn murojn forte kontrastis la nigraj, malplenaj fenestroj. Oni povis pensi, ke tie neniu iam loˆgis. gis . Eˆc la gardeno gˆardeno malpleniˆ malpleniˆ gis gis kaj eksilentis, eksile ntis, eˆc la malpeza malp eza venteto ˆcesis cesis movi la foliojn. folio jn. Unu! Un u!.. . . Du Du!. !. . . Tri!. ri!. . . El la temp templo lo alflu alflugi giss tri potenc potencaj aj bronzaj bronzaj sonoj. sonoj. — Jes! Mi devas iri tien — pensis la princo, ne sciante bone kien kaj por kio. Li direktis sin tamen al la templo, kies arˆ genta turo superstaris la arbojn, genta kvaza˘ u alvokante lin al si. Li iris duonebria, duonebria, plena de strangaj deziroj. Malvaste Malvaste ˆsajnis sajnis al li inter inter la arboj, li deziris suriri la supron de l’ turo, libere ekspiri kaj ˆcirka˘ cirka˘ upreni upreni per la rigardo pli vastan horizonton. horizonton. Poste rememorante, rememorante, ke estas nun la monato Misori, ke jam pasis unu jaro de la manovroj en la dezerto, li eksentis sopiron al gi. gˆi. Kiel volont volontee li sidiˆgus gus en sian malpezan malp ezan ˆcaron caron duˆcevalan, cevalan, kaj galopus galop us ien anta˘ uen, kie ne estus tiel sufoke, kie la arboj ne kovrus la horizonton! uen, Li jam estis estis ˆce ce la piedoj piedoj de l’ templo, templo, li do suriri suririss la terason. terason. Silen Silente te kaj malplene, kvaza˘ u en tombo; nur de malproksime murmuretis la akvo de fontano. fontano. Sur la dua ˆstuparo li forˆ forˆetis sian mantelon mantelon kaj glavon, glavon, ankora˘ ankora˘ u unu fojon ekrigardis la gardenon, gˆardenon, kvaza˘ u por adia˘ ui la lunon, kaj eniris en la ui

ˆ * Capitro

VI *

46

templon. Super li leviˆgis gis ankora˘ u tri etaˆgoj. goj. La bronza pordo estis malfermita, ˆce amba˘ u flankoj de la eniro staris flugilaj figuroj de homoj homo j kun bovaj bovaj kapoj, sur kies vizaˆ goj goj regis fiera trankvilo. trankvilo. — Jen la asiriaj reˆgoj goj — pensis la princo, rigardante iliajn barbojn, plektitajn en malgrandajn harligojn. La interno de la templo estis nigra, kiel la plej nigra nokto; en la mallumon penetris nur blankaj strioj de la luna lumo, eniranta tra mallarˆ gaj, gaj, sed altaj fenestroj. En la mezo brulis du lampoj, anta˘u la statu statuoo de la diin diinoo Asta Astart rte. e. Ia stranga stranga lumigo de supre supre faris faris la statuon statuon perfekte videbla. videbla. Ramzes Ramzes rigardis. rigardis. ˆ portis longan veston kun Tio estis grandega virino kun strutaj flugiloj. Si faldoj, faldoj, sur la kapo pintan pintan ˆcapon, capon, en la dekstra dekstra mano paron da kolom kolomboj. boj. ˆ Sia bela vizaˆgo go kaj mallevitaj mallevitaj okuloj havis havis esprimon esprimon de tia dolˆceco, ceco, de tia ˆcasteco, casteco, ke mirego ekregis la princon: princon: ˆsi si ja estis patronino patronino de la venˆ go kaj plej senhonta senho nta malˆcasteco. cast eco. Fenicio montris al li ankora˘ u unu el siaj misteroj: — Stran Stranga ga nacio nacio — pensi pensiss li. li. — Iliaj Iliaj homglu homglutan tantaj taj dioj dioj manˆ manˆ gas neniun, kaj ilian malˆcastecon castecon protektas virgaj pastrinoj kaj diinoj kun infana vizaˆgo... g o... Subite li eksentis, ke sur liaj piedoj traglitis io, kvaza˘u granda serpento. Ramzes posteniˆ gis kaj haltis en la strio de la luna lumo. gis — Senter Senteraro aro!. !. . . — diris diris li al si. si. Presk Preska˘ a˘ u en la sama momento li eka˘ udis udis murmureton: — Ramzes!...Ramzes!... Ne eble estis ekkoni la voˆ con: con: ˆcu cu gi gˆi estis vira a˘ u virina, kaj de kie ˆgi gi venas? — Ramzes! Ramzes!.. . . Ramzes! Ramzes!.. . . — eksoni eksoniss murm murmuret ureto, o, kvaza˘ kvaza˘ u de la planko. La princo eniris en nelumigitan lokon kaj a˘ uskultante klinis sin. Subite li uskultante eksentis sur sia kapo du delikatajn manojn, Li salti saltiss por kapti apti ilin, ilin, sed li renk renkonti ontiss nur la aeron. aeron. — Ramze Ramzes! s!.. . . — murmuretis oni de supre. Li levis la kapon kaj eksentis eksentis sur la buˆso so lotusan floron. Kiam li etendis al ˆgi gi la manojn, manoj n, iu delikate sin apogis sur liajn ˆsultrojn. sultro jn. — Ramzes! Ramzes!.. . . — kriis kriis oni de la altaro altaro.. La princo sin turnis posten kaj ˆstoniˆ stoniˆ gis. gis. Kelke da paˆsoj soj de li, en la luma strio staris belega homo, tute simila al li. La samaj okuloj, – vizaˆgo, go, junula barbo, barbo, la sama sama kresko, kresko, movoj movoj kaj vestoj. vestoj. . . Unu momenton la princo pensis, ke li staras anta˘u ia grandega spegulo, kian ne posedis eˆc la faraono. Sed tuj li konvinkiˆ konvinkiˆ gis, ke lia samulo ne estas gis, bildo, sed vivanta homo. En ˆci ci tiu momento li eksentis kison sur la kolo. Li ree sin turnis, sed se d estis neniu, kaj dume lia samulo malaperis.

ˆ * Capitro

VI *

47

— Kiu estas estas ˆci ci tie?. . . Mi volas volas scii!. . . — diris kolere kolere la princo. princo. — Mi. . . Kama — respondis dolˆca ca voˆ co. co. En la luma strio aperis belega virino: nuda, kun ora zono ˆcirka˘ cirka˘ u la koksoj. ˆ Ramzes ekkuris kaj kaptis ˆsin sin je la mano. Si ne forkuris. — Vi estas estas Kama Kama?. ?. . . Ne, Ne, vi estas. estas. . . Jes, Jes, vin iam sendi sendiss Dagon, Dagon, sed via nomo estis estis tiam tiam Kareso. Kareso. . . ˆ mi estas anka˘ — Car u Kareso — respondis ˆsi si naive. ˆ — Cu vi tuˆ tuˆsis sis min per p er la manoj?. . . — Mi. — Kiel? — Jen tiel. . . — respondis ˆsi, si, ˆetante siajn brakojn ˆcirka˘ cirka˘ u lian kolon kaj kisante lin. Ramzes kaptis ˆsin sin per la brakoj, sed ˆsi si elˆsiris siris sin kun tia forto, kian oni ne povus supozi en tiel delikata estaˆo. o. — Do vi estas estas la pastrino pastrino Kama?. Kama?. . . Al vi kanti kantiss hodia˘ u la Grek Greko?. o?. . . — diris la princo, pasie premante premante ˆsiajn siajn manojn. — Kiu li estas, ˆci ci tiu kantis antisto?. to?. . . Kama malestime levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Li L i estas e stas ˆce ce nia templo. templ o. La okuloj de Ramzes brilis, plilarˆgiˆ giˆgis gis liaj naztruoj, li sentis zumadon en la kapo. La sama virin virinoo anta˘ anta˘ u kelke da monatoj faris je li malgrandan impreson, sed hodia˘ u li estis preta fari por ˆsi frenez fr enezaaˆon. Li enviis e nviis al la Greko Gr eko kaj samtempe sentis nepriskribeblan doloron ˆce ce la penso, ke se ˆsi si fariˆ gus gus lia amatino, amati no, ˆsi si devus morti. morti . — Kiel bela vi estas! — diris li. — Kie vi loˆgas?. gas?. . . Ah jes, jes, mi scia scias, s, en tiu tiu ˆ palace palaceto. to. . . Cu oni povas povas viziti vin?. vin?. . . Kompreneble, Kompreneble, se vi akceptas akceptas vizitojn vizitojn de ˆ vere vi estas pastrino, gardanta kantistoj, vi povas anka˘ u min akce akcepti pti.. . . Cu la fa jron. jron. — Jes. — Kaj viaj leˆgoj goj estas tiel kruelaj, ke ili ne permesas al vi ami? Eh, tio estas estas nur nur vanaj anaj minac minacoj!. oj!. . . Po Porr mi vi faros faros escepton escepton.. . . — La tuta Fenicio malbenus min, la dioj sin venˆgus. gus. . . — respondis ˆsi si kun rido. Ramzes Ram zes ree altiri alt iriss ˆsin sin al si, ˆsi si ree elˆsiris sir is sin. sin . — Gardu vin, princo — diris ˆsi si kun provokanta provokanta rigardo. — Fenicio, estas potenca, kaj giaj gˆ iaj dioj.. dioj.. . — Indiferen Indiferentaj taj estas por mi viaj dioj kaj Fenicio enicio!. !. . . Se unu haro falus falus de via kapo, mi piedpremus piedpremus Fenicion Fenicion,, kiel venenan serpenton. . . — Kama!. Kama!. . . Kama!. Kama!. . . — eksonis eksonis voˆ voˆco, co, venanta venanta de la statuo. statuo. ˆ ektimis. Si — Jen vi a˘ udas, udas, ili vokas vokas min. . . Eble ili eˆc a˘udis udis viajn blasfe blasfemojn. mojn. . . — Ili ne eka˘udu udu mian mian koleron! koleron!.. . . — eksplodis eksplodis la princo. princo.

ˆ * Capitro

VI *

48

ˆ elˆsiris — La kole kolero ro de la dioj estas estas pli pli terur terura. a. . . Si siris sin kaj malaperis en la ombroj ombroj de la templo. templo. Ramzes Ramzes sin ˆetis etis post ˆsi, si, sed subite li haltis. haltis. La tutan templon, inter la altaro kaj li, plenigis grandega fajra flamo, en kiu komencis komencis sin montri montri monstraj figuroj: grandegaj vespertoj, rampaˆ rampaˆoj kun homaj vizaˆgoj, g oj, ombr ombroj. oj. . . La flamo iris rekte al li tra la tuta larˆgo go de la konstruaˆ konstruaˆo. o. Konsternita de la terura spektaklo, la princo posteniˆgis. gis. Freˆsa sa aero envolvis lin. Li turnis tu rnis la kapon – li estis jam ekster la templo, kaj samtempe la bronza pordego kun bruo fermiˆgis gis post pos t li. Li frotis la okulojn okulo jn kaj rigardis ˆcirka˘ cirka˘ ue. u e. La luno luno de la plej plej alta punkt punktoo sur la ˆcielo cielo malleviˆ mallev iˆ gis gis jam al la okcidento. okcidento. Apud kolono kolono Ramzes trovis sian glavon kaj mantelon. Li levis ilin kaj malsupreniris kiel ebria. Kiam Kiam li malf malfrue rue reven revenis is en la palac palacon, on, Tutmoz utmozis is,, vida vidant ntee lian lian pala palan n vizaˆgon gon kaj malklaran rigardon, ekkriis kun timo: — Pro dioj! dioj! kie kie vi estis estis,, erpatr erpatre? e?.. . . La tuta korte kortego go ne povas povas dormi dormi de maltran maltrankvi kvilo. lo. . . — Mi rigardi rigardiss la urbon. urbon. Bela Bela nokto. nokto. . . ˆ vi scias — diris rapide Tutmozis, kvaza˘ — Cu u timante, ke iu ne faru tion tion pli frue — Sara naskis naskis al vi filon. filon. . . ˆ vere?. — Cu vere?. . . Mi volas, volas, ke neniu maltrank maltrankvil viliˆ iˆ gu, gu, kiam mi promenas. — Sola?... — Se mi ne povus iri sola, kie plaˆ plaˆcas cas al mi, mi estus la plej malfeliˆ malfeliˆca ca sklavo en ˆci ci tiu regno, regn o, — respondis resp ondis maldolˆ maldo lˆce ce la vic-reˆ vic-rego. gˆo. Li transdonis la glavon kaj mantelon al Tutmozis kaj iris en sian dormoˆcambron, cambr on, alvokante a lvokante neniun. neniun . Hiera˘ Hierau˘ la novaˆ novaˆo pri la naskiˆgo go de filo plenigus lin per ˆgojo, gojo, sed hodia˘ u li akceptis gin ˆgin indiferente. indiferente. Tuta lia animo estis plena de la rememoroj pri la hodia˘ ua vespero, plej stranga kiun li iam travivis. ua Li vidis ankora˘ u la lumon de la luno, en la oreloj sonis la kanto de la Greko. Greko. Kaj ˆci ci tiu templo de Astarte!. . . Li ne povis ekdormi gis gˆis la mateno.

LA FARAONO

49

ˆ Capitro VII La sekvintan tagon la princo leviˆ gis malfrue, banis, lavis sin kaj alvokis Tutgis mozison. Feste vestita kaj parfumita la elegantulo tuj venis, atente rigardante la princon por ekkoni, kian humoron li havas, kaj konformigi al ˆgi gi sian fizionomion. Sed sur la vizaˆgo go de Ramzes oni povis legi nur lacecon. — Do — demandi demandiss li Tutmozis utmozison, on, oscedan oscedante te — ˆcu cu vi estas estas certa, certa, ke naskiˆgis gis al mi filo? — Mi a˘ udis udis la nova novaˆon de la sankta Mefres. — Ho, ho!. . . De kiam kiam la profetoj profetoj sin okupas okupas pri mia mia domo? — De l’ tempo, kiam via ekscelenco montras al ili sian favoron. — Jes?. . . — demandis demandis la princo princo kaj ekmediti ekmeditis. s. Li rememoris la hiera˘ uan scenon en la templo de Astarte kaj komparis uan ˆgin gin kun analogiaj fenomenoj en la templo de Hator. — Oni vokis min — diris li al si — tie ˆci ci kaj tie. Sed tie mia ˆcelo celo estis malvasta kaj havis dikajn murojn; ˆci ci tie la vokanto, vokanto, a˘ au˘ pli guste ˆguste Kama, povis sin kaˆsi si post p ost kolono kaj murmureti. . . Fine ˆci ci tie estis terure t erure mallume, kaj en mia ˆcelo celo estis lume. . . Subite li diris al Tutmozis: — Kiam tio okazis? — Kiam naskiˆgis g is via nobla nobla filo?. filo?. . . Jam Jam anta˘ antau ˘ dek tagoj, tagoj, oni dira diras. s. . . La ˆ patrino patrino kaj infano fartas bone, havas havas boneg b onegan an aspekton. aspekton. . . Ce la akuˆso so estis est is Menes Menes mem, mem, la kuracis kuracisto to de via respektin respektinda da patrino patrino kaj de Herhor. Herhor. . . — Bone, bone. . . — respondis la princo kaj ree pensis: “Oni tuˆsis sis min tie ˆ ˆ kaj ˆci ci tie, same lerte. . . Cu estis estis ia diferen diferenco?. co?. . . Sajnas, ke estis, eble tial, ke ˆci ci tie mi estis preparita vidi miraklon, miraklon, kaj tie ne. . . Sed ˆci ci tie oni montris montris al mi alian alian “min”, “min”, kion oni ne scii sciiss fari fari tie. tie. . . Tre saˆ gaj g aj estas estas la past pastroj roj!. !. . . Mi dezirus scii, kiu tiel bone min ˆsajnigis: sajnigis: dio a˘ a u˘ homo?. homo?. . . Oh, la la pastroj pastroj estas estas tre saˆgaj, ga j, kaj mi eˆc ne scias, al kiuj prefere kredi: al niaj nia j a˘ u al la fen fenic iciaj? iaj?.. . . ” — A˘uskultu, uskultu, Tutmozis — diris li la˘ute u te — a˘ uskult uskultu u Tutmozis utmozis.. . . Mi devas devas veni veni ˆci ci tien. . . Mi ja devas devas vidi mian filon. . . Fine Fine neniu neniu havo havoss plu la rajton

ˆ * Capitro

VII *

50

sin sin opinii opinii pli alta alta ol mi. . . ˆ tuj devas alveturi la respektinda Sara kun la filo? — Cu — Plej Plej rapide rapide,, se nur la sano sano permes permesas as al ili. ili. En la limoj limoj de la palac palacoo estas multe da komfortaj komfortaj konstrua konstruaˆˆoj. Oni devas elekti inter la arboj lokon, lokon, senbruan ka j malvarmetan, malvarmetan, ˆcar car proksimiˆ gas g as la tempo tempo de la varme armegoj goj.. . . Mi anka˘ u povu montri montri al la mondo mondo mian filon!. filon!. . . Kaj li ree profundiˆ gis gis en medito, kiu eˆc komencis maltrankviligi ma ltrankviligi Tutmozison. “Jes, ili estas saˆgaj! gaj! — pensis p ensis Ramzes. — Ke ili trompas la popolon pop olon eˆc per malsprit malspritaj aj rimedoj, rimedoj, pri tio mi sciis. sciis. La kompati kompatinda nda sankta sankta Apis!. Apis!. . . Kiom Kiom da pikoj pikoj li ricev ricevas dum la procesio procesio,, kiam kiam la kamparan amparanoj oj kuˆ kuˆsas sas anta˘ anta˘ u li sur sur la ventr entroj. oj. . . Sed Sed ke il ilii trom trompa pass min, min, al tio tio mi ne kred kredus us.. . . La voˆcoj c oj de dioj, nevideblaj nevideblaj manoj, homo martirata per p er bolanta peˆco, co, tio estis nur anta˘ ulud u ludoj!. oj!. . . Po Post stee veni veniss la kanto anto de Pen Pentuer: tuer: pri la malg malgran randi diˆ go gˆo de la loˆgantaro gantaro kaj teritorio, teritorio, pri la oficistoj, Fenicianoj, enicianoj, kaj ˆcio cio por fari al mi la mili militon ton abom abomen ena. a. . . ” — Tutmozis — diris li subite. — Mi falas anta˘ u vi sur la vizaˆgon... g on... — Oni devas malrapide kolekti la regimentojn regimentojn de la apudmaraj urboj ˆci ci tien. tien. . . Mi volas volas fari revuon revuon kaj rekompen rekompenci ci ilian fidelecon fidelecon.. — Kaj ni, ni, la nobelul nobeluloj, oj, ˆcu c u ni ne estas estas al vi fid fidel elaj? aj? — demand demandis is la konfuzita Tutmozis. — La nobeluloj kaj la armeo estas la sama unu. ˆ ofici — Kaj la nomarhoj, oficist stoj?. oj?. . . — Vi scias bone, Tutmozis, ke eˆc la oficistoj estas fidelaj — da˘ urigis urigis la princo. — Kion mi diras, eˆc Fenician Fenicianoj!. oj!. . . Sed sur multaj aliaj postenoj estas perfidu perfiduloj. loj. . . — Pro dioj, malpli la˘ ute!. ute!. . . — murmuretis murmuretis Tutmozis Tutmozis,, time rigardante rigardante en la alian ali an ˆcambron camb ron.. — Ho, ho!. ho!. . . — ridis ridis la princo princo — de kie venas ˆci ci tiu teruro? teruro? anka˘ anka˘ u por vi ne estas sekreto, sekreto, ke ni havas havas perfidulojn. perfidulojn. . . — Mi scias, pri kiu vi parolas — respondis Tutmozis — ˆcar car vi ˆciam ciam suspe suspekti ktis. s. . . — Kiun?... — Kiun?. Kiun?. . . Mi divena divenas. s. Sed mi supozi supozis, s, ke post la paciˆ paciˆ go go kun Herhor, post longa longa estado estado en la templo. templo. . . — La templ templo?. o?. . . Tie, Tie, same same kiel kiel en la tuta lando lando mi konvi konvink nkiˆ iˆ gis, g is, ke — la plej bona tero, la plej brava loˆgantaro gantaro kaj sennombra senno mbrajj riˆcaˆ caˆoj o j ne estas la propraˆ propraˆo o de l’ faraono. faraono . . . — Pli malla˘ute! u te!.. . . pli pli mall malla˘ a˘ ute!. ute!. . . — murm murmuret uretis is Tutmoz Tutmozis. is. — Mi ja ˆciam ciam silentas, ˆciam ciam mi havas havas serenan vizaˆ gon, g on, permesu do al mi satparoli hodia˘ u. u. . . Cetere eˆc anta˘ u la plej alta konsilantaro mi havus la

ˆ * Capitro

VII *

51

rajton diri, ke en ˆci ci tiu Egipto, kiu sendivide apartenas al mia patro, mi, la ˆ kronprinco kaj vic-reˆgo, go, devis devis prunti cent cent talentojn talentojn de ia tira princeto. princeto. . . Cu tio tio ne estas estas honto! honto!.. . . — De kie venis al vi hodia˘u tiaj pensoj?. . . — demandis demandis Tutmo Tutmozis zis,, dezirante plej balda˘ u fini la danˆ geran geran interparoladon. — De kie? kie?.. . . — ripetis ripetis la princo princo kaj eksite eksitent ntis is.. Ree li profu profund ndiˆ iˆ gis g is en medito. “Ne estus ankora˘ u grav grave — pensi pensiss li — se ili trompa trompadus dus nur nur min: min: mi estas nur la kronprinco kaj ne ˆciujn ciujn sekreto jn oni povas konfidi al mi. Sed kiu konv konvink inkos os min, ke ili ne agis same kun mia respekti respektinda nda patro?. patro?. . . Tridek ridek tri   jarojn li konfidis al ili senlime, humiliˆ gis gis anta˘ u la mirakloj, malavare oferis al la dioj, por. . . ke lia riˆ riˆcaˆ caˆo o kaj povo povo transir transiru u en la manojn de ambici ambiciaj aj ˆ friponoj! friponoj! Kaj neniu malf malfermi ermiss al li la okulojn. okulojn. . . Car la faraono ne povas, kiel mi, eniri nokte en la feniciajn templojn, ˆcar car fine neniu estas allasata al lia sank sanktec teco. o. . . Kaj kiu garantios al mi hodia˘ u, ke la pastraro ne celas al la renverso de la u, trono, trono, kiel diris Hiram?. Hiram?. . . Mia patro ja averti avertiss min, min, ke Fenic Fenician ianoj oj estas estas plej verdi verdiraj, raj, kiam kiam tion tion bezonas bezonas iliaj aferoj. aferoj. Certe, Certe, estas por ili grav grava afero, afero, ke oni ne elpelu ilin ilin el Egipto Egipto kaj ne transdonu transdonu en la manojn de Asirio. Asirio. . . Asirio Asirio,, aro de rabiaj leonoj!. . . Kie ili pasas, pasas, restas restas nenio, nur ruinoj ruinoj kaj kadavroj, adavroj, kvaza˘ u post brulo!...” Subite Ramzes levis la kapon; de malproksime alflugis sonoj de flutoj kaj kornoj. — Kion tio signifas? — demandis li Tutmozison. — Granda Granda nov novaˆo!. o!. . . — respondi respondiss la kortegano kortegano kun rideto. rideto. — Azianoj Azianoj salutas faman faman piligrimon, piligrimon, venantan venantan el Babilono. . . — El Babi Babilo lono no?. ?. . . Kiu Kiu li estas estas?. ?. . . — Lia nomo estas estas Sargo Sargon. n. . . — Sargon Sargon?. ?. . . — inter interro rompi mpiss la princ princo. o. — Sargon Sargon!. !. . . ha, ha, ha, ha!. ha!. . . — komenci komenciss li ridi. ridi. — Kiu li estas? estas?.. . . — Oni diras, diras, ke li estas estas altrang altrangulo ulo de la kortego kortego de Assar. Assar. Li konduk kondukas kun si dek elefantojn, elefanto jn, aro jn da belegaj be legaj ˆcevaloj cevaloj de dezerto, dezer to, amasojn amaso jn da sklavoj kaj servistoj. — Kaj por kio li venis? — Saluti la miraklan diinon Astoret, kiun respektas la tuta Azio — respondis Tutmozis. — Ha, ha, ha!. . . — ridis la princo, princo, rememor rememoran ante te la anta˘ udiron de Hiram pri pri la asiri asiriaa send sendit ito. o. — Sarg Sargon on.. . . ha, ha, ha!. ha!. . . Sarg Sargon on,, la paren parenco co de la reˆ go Assar fariˆgis gis subite tiel pia, ke li entreprenas longan, lacigan vojaˆ gon, gon, nur por honori la diinon Astoret Astoret en Pi-Bast. Pi-Bast. . . En Ninivo Ninivo li ja trovus trovus pli grandajn diojn diojn kaj kaj pli klerajn klerajn pastr pastrojn. ojn. . . Ha, Ha, ha, ha!. ha!. . . Tutmozis mire rigardis la princon.

ˆ * Capitro

VII *

52

— Kio estas estas al vi, Ramzes Ramzes?. ?. . . — Jen miraklo miraklo!! — diris la princo princo — kian kian kredebl kredeblee enskri enskribis bis kroniko kroniko de neniu neniu templo. templo. . . Pensu Pensu nur, nur, Tutm Tutmozis ozis.. . . En la moment momento, o, en kiu vi meditas meditas pri la demando, kiel kapti friponon, frip onon, kiu senˆcese cese ˆstelas stelas vin, en la sama momento la ˆstelisto stelisto ree metas la manon en vian keston, anta˘ u viaj okuloj, anta˘ u mil atesta atestant ntoj. oj. . . Sargon Sargon — pia pia pilig piligri rimo! mo!.. . . Ha, Ha, ha, ha!. ha!. . . — Mi komprenas nenion. nenion. . . — murmuretis murmuretis la konsternita konsternita Tutmozis Tutmozis.. — Kaj vi ne bezonas kompreni — respondis la vic-reˆ go. go. — Memoru nur, ke Sargon venis ci cˆi tien por p or piaj aferoj, en la templon de la diino Astoret. Astoret. . . ˆ — Sajnas Sa jnas al mi, ke ˆcio, cio, pri pr i kio vi parolas, — diris, malla˘ utigant uti gantee la voˆcon, con , Tutmozis Tutmoz is — ke ˆcio cio ˆci ci estas est as dan danˆ geraj gˆeraj aferoj aferoj.. . . — Kaj tial vi ripetu ilin al neniu. — Ke mi ne ripetos ripetos ilin, ilin, pri tio vi sendube sendube estas estas certa, certa, sed ˆcu cu vi mem, mem, princo princo,, ne perfidos perfidos vin. vin. . . Vi estas estas rapida, rapida, kiel kiel la fulmo. fulmo. . . La kronprinco metis la manon sur lian ˆsultron. sultron. — Estu trankvila trankvila — diris diris li rigardante rigardante liajn okulojn. okulojn. — Se nu nurr vi estos fidelaj al mi, vi, la nobeluloj kaj armeo, vi vidos strangajn okazojn, okazojn, kaj finiˆ gos gos por vi la malfacilaj tempoj! — Vi scias, ke ni estas pretaj perei je via ordono — respondis Tutmozis, metante la manon sur la brusto. Sur lia vizaˆgo go estis tiel neordinara seriozeco, ke la princo komprenis, cetere ne unuafoje, ke en ˆci ci tiu diboˆcanta canta elegantulo sin kaˆ kaˆsas sas brava brava viro, al kies glavo kaj prudento oni povas fidi. De tiu tempo la princo neniam plu parolis kun Tutmozis tiel strange, sed la fidela amiko kaj servisto divenis, ke post la alveno de Sargon Sargo n sin kaˆ kaˆsas sas ia j grandaj ˆstataj aferoj, arbitre decidataj de la pastroj. ˆ superaj Cetere de iom da tempo la tuta egipta aristokrataro, nomarhoj, oficistoj oficistoj kaj armeaj armeaj ˆcefoj, cefoj, tre, tre malla˘ malla˘ ute murmuretis inter si, ke proksimiˆgas gas gravaj gravaj okazoj. okazoj. Fenicianoj, enicianoj, postulante postulante ˆuron pri diskreteco, diskreteco, rakontis rakontis al ili pri iaj traktatoj kun Asirio, kiuj pereigos Fenicion kaj Egipton kovros per malh malhono onoro; ro; kiu kiu scias, scias, eble eble la tero tero de l’ faraon faraonoj oj fariˆ fariˆ gos tributano de Asirio. La ekscito de la aristokrataro estis grandega, sed neniu sin perfidis. konˆ de Malsupra tra˘ ue, ue, en la kortego de la kronprinco, same kiel ˆce ce la nomarhoj Malsupra Egipto oni amuziˆgis gis bonege. bonege. Oni povis povis pensi, ke kun la varmego armego falis sur ilin ilin frenezo frenezo de l’ amuzoj amuzoj kaj diboˆ diboˆcoj. coj. Pa Pasis sis neniu tago sen ludoj, festenoj, festenoj, triumfaj triumfaj procesioj, procesioj, neniu neniu nokto nokto sen ilumin iluminoj oj kaj krioj. krioj. Ne sole en Pi-Bast Pi-Bast,, sed en ˆciu ciu urbo naskiˆ gis gis modo trakuri la stratojn kun torˆ coj, coj, muziko, muziko, kaj anta˘ u ˆcio cio kun plenaj kruˆ coj. coj. Oni invadis invadis domojn kaj eltiris eltiris la dormantajn dormantajn ˆ Egiptano loˆgantojn gantojn al drinkado. drinkado. Car Egipt anojj havis h avis grand g randan an inklinon inklino n al a l diboˆ di boˆcoj, co j, ˆciu, ciu, kiu ajn vivis, amuziˆgis. gis. Dum la tuta ˆceesto ceesto de Ramzes Ramze s en la templo de Hator, Fenicianoj, eniciano j, kvaza˘ u

ˆ * Capitro

VII *

53

kaptitaj de panika timo, pasigis la tagojn preˆ gante kaj rifuzis la krediton al gante ˆciuj. ciuj. Sed post p ost la interparolado interparolado de Hiram kun la vic-reˆ go g o la pieco kaj singardemo subite forlasis Fenicianojn; kaj ili komencis pruntedoni al la egiptaj sinjoroj pli malavare, ol iam ajn. La plej aˆgaj gaj homoj ne memoris iam en Malsupra Egipto tian amason da komercaˆ komercaˆoj o j kaj oro or o kaj precipe tiel malgranda jn procentojn. pro centojn. La severa kaj saˆga ga pastraro turnis sian atenton al la frenezo de la plej altaj altaj sociaj klasoj. Sed ili eraris eraris pri la fontoj, kaj kaj la sankta sankta Mentezufis, Mentezufis, kiu ˆciun ciun kelkon kelkon da tagoj tago j sendis matene raporton raporto n al Herhor, ˆciam ciam ripetis, ke la kronprinco, laca de la piaj okupoj en la templo de Hator, nun amuziˆgas gas kiel frenezulo, frenezulo, kaj kun li la tuta aristokrataro. aristokrataro. La glora ministro eˆc ne respondis la leterojn, leterojn, kio pruvis, pruvis, ke li rigardi rigardiss la diboˆ diboˆcojn cojn de la princo, princo, kiel ion tute naturan, natur an, eble eˆc utilan. utila n. En tia stato de l’ spiritoj de la kortego, Ramzes gajnis multe da libero. Preska˘ u ˆciuvespere, ciuvespere, kiam la ebriaj de l’ vino korteganoj korteganoj komencis komencis perdi p erdi la konscion, la princo elglitis el la palaco. Kovrita per nigra oficira burnuso, li trakuris la malplenajn stratojn kaj eliˆgis gis ekster la urbon, al la ˆgardenoj gardenoj de la templo de Astoret. Tie li retrovis sian benkon kontra˘ u la palaceto de Kama, kaj kaˆsita sita inter la arboj, arb oj, li rigardis la brulantajn brulanta jn torˆcojn, co jn, a˘ auskultis u˘skultis la kantojn de la amantoj de la pastrino kaj revis pri ˆsi. si. La luno leviˆgis gis pli kaj pli malfrue, proksimiˆgante gante al la nova luno, la noktoj estis grizaj, la lumaj luma j fenomenoj malaperis, sed Ramzes malgra˘ u tio t io ˆciam ci am vidi vi diss la helecon de la unua nokto kaj a˘udis udis la pasiajn strofojn de la Greko. Ofte li leviˆgis gis de la benko por iri rekte en la loˆgejon gejon de Kama, sed la honto haltigis lin. Li sentis, ke ne konvenas al la kronprinco sin montri en la domo de la pastrino, kiun vizitis ˆciu ciu piligrimo, kiu donis pli malavaran oferon al la templo. Sed estis io pli stranga: li timis, ke la vido de Kama, ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de kruˆcoj coj kaj malsukcesaj adorantoj, adoranto j, malklarigos al li la pentraˆ pentraˆon miraklan de la luna nokto. Tiam, Tiam, kiam kiam ˆsin sendis sendis Dagon Dagon por forigi forigi la kolero koleron n de la princo princo Kama Kama ˆsajnis sajnis al Ramzes Ramzes juna juna knabin knabino, o, alloga, alloga, sed por kiu oni ne povis povis perdi la kapon. Sed kiam unuan fojon en la vivo, li, la estro kaj vic-reˆ go go devis atendi apud la domo de virino, kiam la nokto igis lin revi, kiam li a˘udis udis varmegan aman konfeson de alia viro, tiam, anka˘ u la unuan fojon en lia vivo, naskiˆgis gis en li stranga sento: miksaˆ miksaˆo de deziro, sopiro kaj ˆaluzo. Se li povus havi Kaman post pos t ˆciu ciu alvoko, ˆsi si balda˘ baldau˘ tedu te duss li lin, n, li eˆc eble eb le ˆsin ne serˆcus. cus . Sed la morto, mor to, starant sta rantaa ˆce ce la sojlo so jlo de ˆsia sia dormoˆ dor moˆcambro, camb ro, la kantisto kantist o adoranto, kaj fine la humiliˆ go go de plej alta ˆstata stata ˆcefo cefo anta˘ u past pa stri rino no,, ˆcio ci o ˆci ci kreis al Ramzes situacion ˆgis gis nun nekonatan, allogan. Jen kial de dek tagoj, preska˘ u ˆciuvespere, ciuvespere, li venis en e n la gardenojn gˆardenojn de la diino Astoret, kaˆsante sante de d e la pasantoj la vizaˆ gon. gon.

ˆ * Capitro

VII *

54

Foje vespere, trinkinte multe da vino dum la festeno en sia palaco, Ramzes elglit elglitis is kun firma decido. decido. Li diris al si, ke hodia˘ u li eniros en la loˆgejon gejon de Kama, kaj ˆsiaj sia j adoranto ador antojj kantu sub su b ˆsiaj sia j fenestro fenes tro j. Li paˆ paˆsis sis rapide tra la urbo, sed en la gardenoj gˆardenoj apartenantaj al la templo li malrapidigis malra pidigis la paˆsojn, so jn, ˆcar car ree li eksentis e ksentis honton. honton . ˆ — Cu oni iam a˘ udis — pensis li — pri faraona kronprinco, kiu kuras post udis ˆ ˆ la virinoj, kiel mizera skribisto, kiu povas nenie prunti dek dra hmojn? Ciuj venadis al mi, do anka˘ u ˆci ci tiu pastrino devas veni. . . Kaj jam li volis reveni. — Tamen ˆsi si ne povas povas veni — diris li en sia animo — ˆcar car oni mortigus ˆsin. sin . . . Li haltis kaj ˆsanceliˆ sance liˆgis. gis. — Kiu mortigus ˆsin?. sin?. . . Hiram, kiu kredas kredas je nenio, a˘u Dagon, kiu mem ne scias plu, kiu li estas?. . . Jes; sed estas ˆci ci tie multaj multaj aliaj Fenicianoj, enicianoj, trapasas centoj da miloj da piligrimoj fanatikaj kaj sovaˆ gaj. gaj. En la okuloj de ˆci ci tiuj malsaˆguloj, gulo j, Kama, vizitante min, farus malpiaˆ malpiaˆon. on. . . Li ree sin direktis al la palaceto de la pastrino. Li tute ne pensis, ke al li povas minaci tie danˆgero. gero. Al li, kiu ne eltirante la glavon, per la sola rigardo povas faligi al siaj piedoj la tutan mondon. Li, Ramzes, kaj la danˆ gero!... g ero!... Kiam la princo eliris el inter la arboj, li rimarkis, rimarkis, ke la domo de la pastrino estas pli hele lumigita kaj pli brua, ol ordinare. ordinare. Efektive, Efektive, la ˆcambroj cambroj kaj la terasoj teraso j estis plenaj plena j de d e gasto g astoj, j, ˆcirka˘ cirka˘ u la palaceto svarmis amasoj. “Kia bando?” — pensis la princo. Tio ne estis e stis ˆciutaga ciutaga kunveno. Ne malproksime de la domo staris grandega elefanto, elefa nto, kies dorso estis ˆsarˆgita gita per ora portilo kun purpuraj kurtenoj. Apud la elefanto elefanto malpacience malpacience blekis blekis dekkelko dekkelko da ˆcevaloj cevaloj kun dikaj dikaj koloj koloj kaj kruroj, kun vostoj ligitaj malsupre, kaj portantaj sur la kapoj kvaza˘ u metalajn metalajn kaskojn. Inter la bestoj maltrankvilaj kaj preska˘ u sovaˆgaj, gaj, iris kaj revenis kelkdeko da homoj, kiajn Ramzes vidis neniam anta˘ ue. Unuj portis longajn vestojn el ue. maldelik maldelikata ata drapo, longajn barbojn, pintajn ˆcapojn capojn kun kufoj kufo j sur la oreloj; ˆ aliaj mallongajn surtutojn kaj pantalonojn, kelkaj botojn kun tibiingoj. Ciuj estis armitaj per glavoj, arkoj kaj lancoj. Vidante ˆci ci tiujn fremdulo f remdulojn, jn, forta jn, malgracia jn, vulgare ridantajn, odorantajn sebon kaj parolantajn nekonatan kaj malmolan lingvon, Ramzes ekbolis. Kiel leono, kiam li ekvidas fremdan beston, eˆc se li ne estas malsata, malsata, prepariˆgas gas al salto, same Ramzes, kvankam ˆci ci tiuj homoj homo j ne estis kulpa j kontra˘ u li, eksentis teruran terur an malamon. Incitis lin ilia lingvo, vestoj, vesto j, odoro, od oro, eˆc iliaj ilia j ˆcevaloj. cevaloj. La sango alfluis al lia kapo. Li etendis la manon al la glavo glavo por p or sin ˆeti sur ˆci ci tiujn homojn, homo jn, mortigi mor tigi ilin kaj ilia jn besto b estojn. jn. Sed li rekonsciiˆ gis. gis. “Set ˆetis etis sorˆ so rˆcon con sur min!. . . ” — pensis p ensis li. En la sama momento pasis preter li nuda Egiptano kun kufo sur la kapo

ˆ * Capitro

VII *

55

kaj zono zon o ˆcirka˘ cir ka˘ u la koksoj. koksoj. La princo princo sentis sentis,, ke ˆci ci tiu homo estas estas agrabla agrabla,, eˆc kara por p or li en tiu ˆci ci momento, ˆcar car li estas Egiptano. Li prenis el la sako ˆ ringon, valorantan dekkelkon da drahmoj kaj donis ˆgin gin al la sklavo. — A˘uskult uskultu u — demandi demandiss li — kiuj kiuj ili estas?. estas?. . . — Asirianoj — murmuretis la Egiptano kaj malamo ekbrilis en liaj okuloj. — Asiri Asirianoj anoj!. !. . . — ripetis ripetis la princo princo.. — Ili do estas estas Asiria Asirianoj? noj?.. . . Sed kion kion ili faras fara s ˆci ci tie?. . . — Ilia sinjoro, Sargon, amindumas la pastrinon, la sanktan Kaman. Kaj ili ili gardas gardas lin. lin. . . La lepro lepro manˆ mangu gˆu ilin, ilin, porkajn porkajn filojn!. . . — Vi povas foriri. La nuda homo profunde sin klinis anta˘ u Ramzes kaj ekkuris, kredeble en la kuirejon. “Tio “T io do estas estas Asiria Asirianoj? noj?.. . . — pensis pensis la princ princo, o, rigard rigardan ante te la strang strangajn ajn figurojn kaj a˘ uskultante la malamatan, kvankam nekompreneblan lingvon. uskultante — Do Asirianoj jam estas apud Nilo, por fratiˆgi gi kun ni, trompi nin, kaj ilia ˆcefo cefo amindumas amindumas Kaman?. . . ” Li reiris hejmen. Lia revado estingiˆgis gis ˆce ce la l a brilo br ilo de d e nova, kvankam apena˘ ape na˘ u vekiˆganta ganta pasio. pasio. Li, homo nobla kaj dolˆ dolˆca, ca, sentis sentis mortan malamo malamon n al la eternaj malamikoj de Egipto, kiujn li renkontis la unuan fojon. Kiam anta˘ ue, ue, forlasinte forlasinte la templon de Hator kaj p ost la interparolado interparolado kun Hiram, li komencis mediti pri la milito kontra˘u Azio, tio estis nur meditoj. Egipto bezonis homojn kaj la faraono trezorojn: la milito estis la plej facila rimedo rimedo akiri ilin, ˆgi g i povis satigi lian bezonon de la gloro, li do projektis militon. Sed en la nuna momento estis indiferentaj por li la trezoroj, sklavoj kaj gloro, glo ro, ˆcar car vekiˆgis gis en li la voˆco co de la malamo, pli potenca ol ˆcio. cio. La faraonoj faraono j tiel longe batalis kontra˘ kontra˘ u Asirianoj, amba˘ u kontra˘ kontra˘ uulo uulo j verˆsis sis tiom da sango, sango , la malamo havis havis tiel profundajn radikojn radikojn en la koroj, ke la princo ˆce ce la sola ˆ vido de la asiriaj soldatoj kaptis la glavon. Sajnis, ke ˆciuj ciuj spiritoj spiritoj de la mortintaj mortintaj batalantoj, batalantoj, ˆciuj ciuj iliaj penoj kaj doloroj reviviˆ revivigis gˆis en la animo de la reˆga ga infano kaj alvokis venˆgon. gon. Kiam la princo revenis en la palacon, li ordonis alkonduki Tutmozison. El la du amikoj, unu estis ebria, la alia furioza. ˆ vi scias, kion mi vidis nun? — diris la princo al la favorato. — Cu — Eble unu el la pastroj. pastroj. . . — murmuret murmuretis is Tutmo Tutmozis zis.. — Mi vidis vidis Asiri Asirianoj anojn. n. . . — inter interrom rompi piss la princo. princo. — Ho dioj!. . . kion kion mi eksen eksentis tis.. . . Kia Kia malnob malnobla la popolo. popolo. . . Ilia Ilia korpo korpo de la piedoj piedoj gis gˆis la kapo estas ˆcirka˘ kauvolvita u ˘ volvita per lano, kvaza˘ u ˆce ce la sovaˆgaj gaj bestoj, ili malbonodor malbonodoras as putran putran sebon, sebon, kaj kia lingv lingvo, o, kiaj barboj, haroj!. . . Li paˆsis sis rapide rapid e en la ˆcambro, cambro, malfacile malfac ile spirante, spirant e, ekscitita. eksci tita. — Mi pensis — diris Ramzes — ke mi malestimas malestimas la ˆstelojn de la skriˆ ke mi malamas la ruzajn kaj ambiciajn bistoj, la trompojn de la nomarhoj,

ˆ * Capitro

VII *

56

pastroj pastrojn. n. . . Mi sent sentis is abomeno abomenon n al Hebreoj Hebreoj kaj mi timis timis Fenici enicianoj anojn. n. . . Sed Sed hodia˘ u mi konvinkiˆgis, gis, ke tio estis nur ludoj. Nur hodia˘ u mi scias, kio estas la malamo, kiam mi ekvidis kaj eka˘udis udis Asirianojn; nun mi komprenas, kial la hundo disˆsiras siras la katon, kiu trakuris lian vojon. . . — Al Hebreoj kaj Fenicianoj vi kutimis, via ekscelenco, Asirianojn vi renkontis la unuan fojon — interrompis Tutmozis. — Baga Bagatel teloo Fenici enicianoj anoj!. !. . . — da˘ urigis urigis la princo kvaza˘ u al al si si me mem. — Feniciano, enici ano, Filistino, Filisti no, Saˆsu, su, Libiano, Libian o, eˆc Etiopiano, Etiop iano, estas esta s kvaza˘ k vaza˘ u membroj de nia familio. Kiam ili ne pagas tributojn, ni koleras kontra˘ u ili, kiam ili pagis, ni forge forgesa sas. s. . . Sed Asiriano estas io fremda, fremda , tiel malamika, ke. . . Mi ne estos feliˆca, ca, anta˘ u kiam mi ne estos kalkulinta almena˘ u cent mil detranˆ detranˆcitajn citajn manojn!. . . Tutmozis neniam vidis Ramzeson en tia stato de l’ animo.

LA FARAONO

57

ˆ Capitro VIII Post kelke da tago j la princo sendis send is sian favoraton al Kama por inviti ˆsin sin en ˆ la palacon. Si venis tuj en zorge kovrita portilo. Ramzes Ram zes akcepti akce ptiss ˆsin sin en aparta apa rta ˆcambro. camb ro. — Mi estis — diris li — foje vespere apud via domo. — Ho Astoret!. . . — ekkriis ekkriis la pastrino. — Al kiu mi ˆsuldas suldas ˆci ci tiun plej altan favoron?. favoron?. . . Kaj kio malhelpis vin, nobla sinjoro, sinjoro, ke vi ne bonvolis bonvolis alvoki alvoki vian vian sklavin sklavinon? on?.. . . — Staris tie iaj brutoj; Asirianoj, oni diras. — Do via ekscelenco ekscelenco bonvolis bonvolis veni veni vespere?. vespere?. . . Neniam mi kuraˆ kuraˆ gus gus supozi, ke nia estro estis kelke da paˆsoj soj de mi, sub la libera ˆcielo. cielo. La princo pr inco ruˆ r uˆ giˆgis. gis. Kiel ˆsi si mirus eksciinte, ke la princo dek vesperojn vesper ojn pasigis sub ˆsiaj siaj fenestro fe nestroj!. j!. . . Eble Ebl e ˆsi si sciis sci is anka˘ ankau ˘ pri tio? Igis tion supozi ˆsiaj ridetantaj ridetantaj lipoj kaj hipokrite mallevitaj okuloj. — Do nun, Kama — diris la princo — vi akceptas ˆce ce vi Asirianojn? — Tio estas estas granda granda sinjoro!. sinjoro!. . . — ekkriis ekkriis Kama. Kama. — Tio estas estas reˆ ga ga boparenco, renco, Sargon, Sargon, kiu oferis oferis dek talentojn talentojn al nia diino. . . — Kaj Ka j vi repagos al li, Kama — mokis la princo. — Ka j ˆcar car li estas tiel malavara sinjoro, la feniciaj dioj ne punos vin per morto. — Kion Kion vi diras, diras, sinjoro sinjoro!. !. . . — respondi respondiss ˆsi, si, kunmetan kunmetante te la manojn. — ˆ vi ne scias, ke Aziano, eˆc se li trovus min en la dezerto, ne levos la manon Cu kontra˘ u mi; eˆc se mi mem donus donus min al li. Ili timas timas la diojn. . . — Por kio do venas venas al vi ˆci ci tiu malbonodora. . . ne, ˆci ci tiu pia Aziano? — Li invitas min transveturi en la templon de la babilona Astarte. — Kaj vi veturos? — Mi veturos.., veturos.., se vi, sinjoro, sinjoro, ordonos. . . — respondis Kama, kovra kovrante nte la vizaˆgon gon per la vualo. La princo silente prenis ˆsian manon. Liaj lipoj tremis. ˆ — Ne tuˆsu su min, sinjoro sinjor o — murmuretis murmuret is ˆsi si humile. humile . — Vi estas est as mia monar m onarho kaj apogo mia, mia, same same kiel kiel de ˆciuj ciuj Fenician enicianoj oj en ˆci ci tiu lando, lando, sed. sed. . . vi estu estu kompate ompatema ma.. . . La vic-reˆgo go ellasi ell asiss ˆsin kaj komenci kome nciss paˆsi si en la ˆcambro. camb ro.

ˆ * Capitro

VIII *

58

— Varmega Varmega tago, ˆcu cu ne?. . . — diris li. — Ekzistas, oni diras, landoj, kie ˆ falas de la ˆcielo en la monato Mehir cielo teren blanka lanugo, kiu aliiˆ gas gas en akvon kaj faras malvarmon. Kama, petu viajn diojn, ke ili sendu al mi iom da tiu lanu lanugo! go!.. . . Sed Sed kion mi diras diras?. ?. . . Se ili kov kovrus rus per gi gˆi la tutan Egipton, la tuta lanugo lanugo fariˆ gus gus akvo, sed ˆgi gi ne malv malvarmigus armigus mian koron. koron. . . ˆ — Car vi estas kiel la dia Amon, vi estas la suno, kaˆsita sita en homa figuro figur o — respondis Kama. — La mallumo forkuras de tie, kien vi turnas vian vizaˆgon, gon, kaj sub la brilo brilo de viaj rigardoj rigardoj kreskas kreskas la floroj. . . La princo ree proksimiˆgis gi s al ˆsi. si . — Sed estu kompatema kompatema — murmuretis murmuretis ˆsi. si. — Vi ja estas bona dio, vi do ne povas povas fari malbonon malbonon al via pastrino pastrino.. . . La princo ree sin forˆ forˆsovis sovis kaj skuis, skuis, kvaza˘ kvaza˘ u volante vola nte deˆeti et i de si ˆsarˆ sargon. gˆon. Kama rigardis lin de sub siaj mallevitaj palpebroj kaj nerimarkeble ekridetis. Kiam la silento da˘ uris uris tro longe, longe , ˆsi si demandis: deman dis: — Vi ordoni ordoniss alv alvoki min, min, sinj sinjoro oro.. Jen Jen mi estas estas kaj mi atendas atendas,, ke vi proklamu al mi vian volon. — Jes, jes!. jes!. . . — diris diris la princo princo,, kvaza˘ kvaza˘ u vekiˆgant g ante. e. — Diru Diru al mi, pastrino. trino. . . Kiu estis estis tiu, tiu, tiel simil similaa al mi, kiun kiun mi vidis vidis en via templo, templo, tiam?. tiam?. . . Kama metis la fingron sur la lipojn. — Sankta mistero. . . — murmuretis murmuretis ˆsi. si. — Unu estas mistero, mistero, alio malperme malpermesit sitaa — respondi respondiss la princo. princo. — Mi almena˘ u eksciu, kiu li estas: homo a˘u spiri spirito? to?.. . . — Spirito. — Tamen Tamen tiu spirito spirito kantis kantis sub viaj fenestroj? fenestroj?.. . . Kama ekridetis. ekridetis. — Mi ne volas volas atenci atenci la misterojn misterojn de via templo. templo. . . — diris la princo. princo. — Vi promesis tion al Hiram — diris la pastrino. — Bone Bone!. !. . . bone!. bone!. . . — inter interrom rompi piss la ekscit ekscitit itaa vicvic-reˆ reˆ go. g o. — Kaj tial tial mi mi parolos parolos pri tiu ˆci ci miraklo miraklo nek kun Hiram, Hiram, nek kun iu alia, alia, sed kun vi. . . Do Kama, diru al la spirito a˘ u homo, kiu tiel similas min, ke li plej balda˘u ˆ . . en neniu forlasu Egipton kaj sin montru al neniu. Car. neniu lando lando povas povas esti du du kronp kronpri rincoj ncoj.. . . ˆ nun li parolis tiel por embarasi Kaman, Subite li ekfrapis sian frunton. Gis sed en la lasta momento venis al li tute serioza penso: — Mi dezirus scii — diris li, severe rigardante Kaman — kial viaj samˆ ili volas averti min, ke landanoj landanoj montris montris al mi mian mian vivan vivantan tan bildon?. bildon?. . . Cu ili havas por mi anstata˘ uulon?. uulon?. . . Vere, mirigas mirigas min ilia ilia faro, Kama falis al liaj piedoj. — Ho sinjoro! sinjoro! — murm murmuret uretis is ˆsi. si. — Vi, kiu portas sur via brusto brusto nian plej altan talismanon, talismanon, ˆcu cu vi povas povas supozi, ke Fenicianoj Fenicianoj faras ion por via malu maluti tilo lo?. ?. . . Konsi Konside deru ru nur. nur. . . Se danˆ danˆ gero gero minacus vin, a˘ u se vi volus trompi

ˆ * Capitro

VIII *

59

viajn malami malamikojn, kojn, ˆcu cu tia homo ne estus estus utila?. utila?. . . Nur tion tion Fenicia enicianoj noj volis volis mont montri ri al vi en la templ templo. o. . . La princo pensis momenton kaj levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Jes — diris li al si. — Se mi bezonu b ezonuss ies ˆsirmon!. sirmon!. . . Sed ˆcu cu Fenicianoj enicianoj pensas, ke mi mem ne sufiˆcos cos al mi?. . . En tia okazo ili elektus al si malbonan protektanton. — Sinjoro Sinjoro — murm murmuret uretis is Kama Kama — ˆcu cu vi ne scias, scias, ke Ramzes Ramzes Granda Granda havis, krom sia propra figuro, ankora˘ u du aliajn aliajn por la malami malamik koj?. . . Tiuj Tiuj du reˆ gaj gaj ombroj ombroj pereis, kaj kaj li vivis. vivis. . . — Fine, sufiˆ ce. ce. . . — interr interromp ompis is la princo. princo. — Po Porr ke la popoloj p opoloj de Azio Azio sciu, ke mi estas favora por ili, mi destinas, Kama, kvin talentojn por ludoj  je la honoro de Astoret, kaj multekos multekostan tan pokalon pokalon por ˆsia sia templo. Ankora˘ Ankora˘ u hodia˘ u vi ricevos ric evos ˆcion. cio n. Li adia˘ uis la pastrinon per movo de l’ kapo. uis Kiam ˆsi si foriris, nov n ovaa fluo fl uo de penso j ekregis e kregis lin. — Vere, Vere, ruza r uzajj estas Fenicianoj. eniciano j. Se tiu ˆci ci mia vivanta vivanta bildo estas est as homo, ili povas doni lin al mi kiel multvaloran donacon, kaj mi farus miraklojn, kiajn oni eble neniam vidis en Egipto. La faraono loˆgas gas en Memfiso kaj samtempe montras montras sin en Teboj a˘ au˘ Tanis!. Tanis!. . . La faraono marˆsas sas kun la armeo Babilonon, Bab ilonon, Asirianoj Asirianoj tien kolektas la ˆcefajn cefajn fortojn, kaj samtempe samtempe la faraono kun alia armeo armeo prenas prenas Ninivo Ninivon. n. . . Mi pensas, pensas, ke Asirian Asirianoj oj estus estus tre mirigit mirigitaj aj per tia okaz okazo. o. . . Kaj ree vekiˆgis g is en li surda malamo al la potencaj Azianoj, kaj ree vidis sian triumfan ˆcaron, caron, traveturantan la batalan ba talan kampon, plenan de d e asiria j kadavro kadavroj, j, kaj korbojn korbo jn da detranˆcitaj citaj manoj. mano j. Nun la milito fariˆgis gis por lia animo tiel necesa, kiel la pano por la korpo. Ne sole li povis per ˆgi gi riˆcigi cigi Egipton, Eg ipton, plenigi la trezorejon tr ezorejon ka j akiri eternan gloron, sed anka˘ u li povis satigi, ˆgis gis nun senkonscian, senkonscian, hodia˘ ho dia˘ u potence vekitan instinkton instinkton detrui Asirion. Asirion. ˆ Gis kiam li ne vidis vidis ˆci ci tiujn tiujn batalis batalistojn tojn kun densaj barboj, li ne pensis pensis pri ili. Sed hodia˘ u ili ˆgenis genis lin. lin. Malvast Malvastee estis estis al li kun ili en la mondo, kaj kaj iu devis cedi: ili a˘u li. Kian rolon ludis en la nuna stato de lia animo Hiram kaj Kama? – tion li ne kompre komprenis nis.. Li sentis sentis nu nur, r, ke li devas devas havi militon militon kont kontra˘ ra˘ u Asirio, kiel ˆ migranta birdo sentas, ke en la monato Pahono gi gˆi devas forflugi al la nordo. La pasio de la milito milito rapide rapide ekregis ekregis la princon. princon. Li malpli malpli parolis parolis,, malpli malpli ofte ridetis, dum la festenoj sidis medite, kaj samtempe pli kaj pli ofte pasigis la tempon kun la armeo kaj aristokrataro. Vidante la favorojn, kiujn la vicreˆgo go verˆ verˆsis sis sur tiujn, kiuj portas armilojn, la nobelaj junuloj, junuloj, eˆc pli aˆ gaj ga j homoj komenci komenciss sin enskribi enskribi en la regiment regimentojn. ojn. Tio altiris altiris la atenton atenton de la sankta Mentezufis, kiu sendis al Herhor jenan leteron: “De la alveno de Asirianoj en la urbon Pi-Bast la kronprinco estas eksci-

ˆ * Capitro

VIII *

60

tita, kaj kaj lia kortego havas havas batalemajn inklinojn. Ili trinkas trinkas kaj ludas ostojn osto jn kiel anta˘ ue, ue, sed ˆciuj ciuj forˆ forˆetis etis delikatajn vestojn kaj perukojn peruko jn kaj malgra˘ u la terura terura varmego varmego portas soldatajn soldatajn kufojn kaj kamizolojn amizolojn.. Mi timas, timas, ke tia arma preteco povas ofendi la noblan Sargonon.” Herhor tuj respondis: “Ne malutilas, ke nia viriniˆ viriniˆginta ginta nobelularo ekamis la militajn aferojn, en la tempo kiam venis venis Asiria Asirianoj: noj: ili havo havoss pli bonan opinion opinion pri ni. La plej nobla vic-reˆgo, go, inspirita kredeble de la dioj, divenis, ke guste gˆuste nun oni devas sonorigi la glavojn, kiam ni havas ce cˆe ni la sendito jn de tiel batalema pop popolo. olo. Mi estas certa, ke tiu ˆci ci brava brava konduto konduto de nia junularo junularo igos Sargonon pripensi kaj faros lin pli cedema en la traktato.” La unuan fojon, de kiam ekzistis Egipto, juna princo trompis la viglecon de la pastroj. . . Verdire, staris post li Fenicianoj Fenicianoj kaj la ˆstelita stelita de ili sekreto pri la traktato kun Asirio, kion la pastroj tute ne suspektis. Fine, la plej bona masko por la kronprinco anta˘ u la suspektemaj altrangˆ memoris, kiel facile en la pasinta uloj estis la moviˆ gemo gemo de lia karaktero. Ciuj  jaro li ˆetis etis sin de la manovroj manovroj apud Pi-Bailos en la kvietan kvietan bienon de Sara, kaj kiel en la lasta tempo li flamiˆgis gis vice al festenoj, administraj okupoj, pieco, por fine reveni al la festenoj. Kaj tial neniu, ekster Tutmozis, kredus, ke la ˆsanˆ sa nˆgiˆ giˆgema gema junulo havas ian planon, ian celon, kiun li penos atingi kun nevenkebla obstino. ˆ tiun fojon oni ne bezonis longe atendi pruvojn de l’ ˆsanˆ Ci sanˆ giˆgemo gemo de la gustoj de Ramzes. En Pi-Baston, malgra˘ u la varmego, venis Sara kun la tuta kortego kaj ˆ estis iom pala, la infano iom malsaneta a˘ filo. Si u laca, sed amba˘ u havis tre belan aspekton. La princo estis ravita. En la plej bela parto de la palaca ˆgardeno gardeno li elektis por Sara domon kaj preska˘ u tutajn tagojn sidis ˆce ce la lulilo lulilo de sia filo. La festenoj, manovroj kaj malˆ gojaj meditoj de Ramzes estis metitaj flangojaj ken; la sinjoroj de lia sekvantaro devis trinki kaj amuziˆgi gi solaj, ili balda˘u demetis la glavojn glavojn kaj surmetis plej elegantajn elegantajn vestojn. vestojn. La ˆsanˆ sanˆ go de la kostumo estis por ili tiom pli necesa, ke la princo po kelke da ili kondukadis en la loˆgejon gejon de Sara, por montri montri al ili sian infanon; infanon; sian filon. . . — Rigardu, Tutmozis — diris li foje al la favorato — kiel bela infano; ˆ tiu vera vera roza folieto, folieto, kaj el tio devas devas iam elkreski elkreski homo, el tia nenio! nenio!.. . . Ci roza birdido birdid o iam paˆsos, sos, parolos, paro los, eˆc lernos lerno s la saˆ gon g on en la pastraj pastraj lernej lernejoj. oj. . . ˆ — Cu vi vidas liajn liajn manetojn, Tutm Tutmozis ozis?. ?. . . — kriis kriis la ravita ravita Ramzes. Ramzes. — Ekmemoru Ekmemoru bone ˆci ci tiujn delikatajn delikatajn manetojn, por rakonti rakonti pri ili iam, kiam mi donacas al li regimenton kaj ordonos porti post mi mian hakilon. Kaj tio estas estas mia filo, mia mia propra filo!. filo!. . . Ne estas mirige, ke kiam tiel parolis la sinjoro, liaj korteganoj kortegano j ˆcagreniˆ cagreniˆ gis, gis, ke ili ne povas fariˆgi gi vartistinoj, vartistino j, eˆc nutristino j de la infano, kiu havis neniajn

ˆ * Capitro

VIII *

61

dinastiajn rajtojn, estis tamen la unua filo de la estonta faraono. Sed tiu ˆci ci idilio i dilio tre balda˘ baldau˘ finiˆgis, gi s, ˆcar ca r gi gˆi ne estis dezirinda por Fenicianoj. Foje la nobla Hiram venis en la palacon kun granda sekvantaro de komercistoj, mercistoj, sklavoj sklavoj kaj malriˆ malriˆcaj caj Egiptanoj, al kiuj li donadis la almozon, almozon, kaj haltinte haltinte anta˘ u la princo, diris: — Favora avora nia sinjoro sinjoro!! Po Porr don donii pruvon, pruvon, ke via koro estas malfermit malfermitaa anka˘ u por ni, Azianoj, vi donacis al ni kvin talentojn, por aranˆ gi gi ludojn je la honoro honoro de Astarte Astarte.. Via volo volo estas estas plenu plenumit mita; a; ni preparis preparis la ludojn, ludojn, kaj nu nun n ni venas petegi vin, ke vi bonvolu b onvolu honori ilin per p er via ˆceesto. ceesto. Parolante tion ˆci ci la grizhar gr izharaa tira princo p rinco ekgenuis e kgenuis anta˘ a nta˘ u Ramzes kaj sur ora plado donis al li oran or an ˆslosilon slosilon de la loˆ gio gio en la cirko. Ramzes volonte volonte akceptis akceptis la inviton, kaj la sanktaj pastroj Mefres kaj Mentezufis tute ne oponis, ke la princo partoprenu en la soleno por la honoro de Astarte. — Anta˘ u ˆcio cio Astarte — diris la nobla Mefres al a l Mentezufis — same kiel la ˆ haldea Istar, estas nia Izido. Due, se ni permesis al Azianoj konstrui templon templon sur nia tero, decas de tempo al tempo esti gentila gˆentila al iliaj dioj. — Ni eˆc havas havas la devon fari fa ri malgrandan gentilaˆ gˆentilaˆon on al Feniciano enici anojj post p ost nia traktato traktato kun Asirio! Asirio!.. . . — interm intermeti etiss ridan ridante te la nobla Mentezu Mentezufis. fis. ˆ Je la kvara horo post la tagmezo la princo kun la nomarho kaj ˆcefa cef a j ofici o fici-roj iris en la cirkon, kiu estis konstruita en la ˆgardeno gardeno de Astarte Astarte.. Tio estis ronda ron da loko, ˆcirka˘ cir ka˘ uita uita de barilo alta kiel du homoj, homo j, kaj ˆce ce la barilo estis multe da seˆgoj goj kaj benkoj, amfiteatre metitaj. La konstruaˆ konstruaˆo ne posedis tegmenton; sed super la loˆgioj gioj estis pendigitaj diverskoloraj tukoj, kvaza˘ u papiliaj flugiloj, kiujn oni surver surverˆˆsis sis per parfuma akvo kaj movis movis por malvarmigi malvarmigi la aeron. Kiam la vic-reˆgo go aperis en la loˆgio, gio, Azianoj kaj Egiptanoj, kolektiˆ gintaj gintaj en la cirko, akceptis lin per la˘ uta aklamo. Poste la spektaklo komenciˆ uta gis gis per procesio de muzikistoj, kantistoj kaj dancistinoj. La princo rigardis ˆcirka˘ cirka˘ u si. Li havis ˆce ce la dekstra dekstra flanko flanko la loˆ gion gion de Hiram kaj de la plej eminentaj Fenicianoj, maldekstre la loˆgion gion de la feniciaj pastroj kaj pastrinoj, inter kiuj Kama, okupanta unu el la anta˘uaj u aj seˆgoj, goj, ˆ havis diafanan veston, altiris al si la atenton per p er sia riˆca ca vesto kaj beleco. b eleco. Si ornamit ornamitan an per diversk diverskolo oloraj raj brodaˆ brodaˆoj, oj, orajn bracele braceletojn tojn sur la brakoj brakoj kaj kruroj, kaj sur la kapo rubandon kun lotusa floro, arte faritan el multekostaj ˆsto st ono j. Kama kun la kunuloj respekte salutis la princon kaj sin turnis al la malˆ komencis vivan dekstra loˆgio. gio. Si vivan interparolado interparoladon n kun fremdulo de bela kresko kresko kaj kun griziˆgantaj gantaj haroj. La fremdulo kaj liaj kunuloj havis la barbojn kaj harojn, plektitajn en malgrandajn harligojn. Ramzes, kiu venis en la cirkon preska˘ u rekte de sia filo, estis bonhumora. Sed kiam li ekvidis, ke Kama parolas kun iu fremdulo, forlasis lin la gajeco. ˆ vi ne scias — demandis li Tutmozison — kiu estas la grandulo, — Cu

ˆ * Capitro

VIII *

62

kiun kiun amindum amindumas as la pastrin pastrino?. o?. . . — Tio estas guste gˆuste la fama babilona piligrimo, la nobla Sargon. — Li ja estas maljunulo! — diris la princo. — Sendube li estas pli maljuna ol ni amba˘ u, sed li estas bela homo. u, ˆ tia barbaro — Cu barbaro povas povas esti bela!. bela!. . . — indi indigni gniss la princo. princo. — Mi estas estas certa, certa, ke li odoras odoras sebon. sebon. . . Amba˘ u eksile eksilent ntis: is: la princo de koler kolero, o, Tutmozis utmozis de timo, timo, ke li kuraˆ kuraˆ gis gis la˘udi udi homon, kiu ne plaˆcis cis al lia sinjoro. Dume Dume en la areno areno spektakl spektakloo sekvis sekvis spektaklon spektaklon.. Aperis Aperis un unuj uj post aliaj: aliaj: gimnastikistoj, gimnastikistoj, dresistoj de serpentoj, dancistoj, dancistoj, ˆonglistoj onglistoj kaj arlekenoj; arlekenoj; ˆciujn ciujn akceptis la publiko per la˘ utaj utaj krioj. Sed la vicreˆgo go estis malgaja. En lia animo revekiˆgis gis la pasioj, dormigitaj por unu momento: malamo al Asirianoj Asirianoj kaj ˆaluzo pro Kama. “Kiel povas ˆci ci tiu t iu virino vi rino — pensis p ensis li — amindumi amindu mi tiun t iun ˆci ci maljunan ma ljunan homon, homon , kiu havas vizaˆgon gon de l’ koloro de tanita ha˘ uto, uto, nigrajn maltrankvilajn maltrankvilajn okulojn kaj barbon barbon de kapro kapro?. ?. . . ” Nur unu fojon la princo turnis pli vivan atenton al la areno. ˆ Eniris kelke da nudaj Haldeanoj. La plej aˆga ga metis en la teron tri mallongajn lancojn, la pintojn supren, kaj per movoj de l’ manoj dormigis la plej  junan. Poste la aliaj prenis lin sur la manojn kaj metis sur la lancojn tiel, ke unu subtenis lian kapon, dua la dorson, tria la piedojn. La dormanta estis rigida, kvaza˘ u ligno. ligno. Tiam Tiam la maljunu maljunulo lo faris super li ankora˘ u kelke da movoj per la manoj kaj eltiris la lancon, subtenantan la piedojn. piedo jn. Post momento mome nto li eltiris tiun, sur kiu kuˆsis sis la dorso, fine forpuˆsis sis la lastan, sur kiu estis apogita la kapo. ˆ Kaj en klara tago, anta˘ u kelke kelke da miloj da ˆceestantoj ceestantoj la dormanta d ormanta Haldeano, sen iu ajn apogo, ekpendis horizontale en la aero, kelke da metroj super la tero. ter o. Fine la maljunulo puˆsis sis lin teren kaj vekis. En la cirko ekregis ekregis mirego. Neniu kuraˆ kuragis gˆis krii a˘ u apla˘ udi. udi. Nur el kelk kelkaj loˆgioj gio j oni ˆetis etis floro jn. Ramzes anka˘ anka˘ u miris. Li klinis sin al la loˆgio gio de Hiram kaj murmuretis al la maljuna princo: — Anka˘ u tiun ˆci ci miraklon miraklon vi povus p ovus fari en la templo de Astarte? — Mi ne konas ˆciujn ciujn misterojn de niaj temploj, — respondis li konfuzita konfuzita ˆ — sed mi scias, ke Haldean Haldeanoj oj estas tre lertaj. lertaj. . . — Tamen ni ˆciuj ciuj vidis, ke la junulo pendis p endis en e n la aero. — Se oni ne ˆetis etis sur nin sorˆ con con — diris Hiram kaj perdis sian bonan humoron. Post Po st mallon mallonga ga intera interakto kto,, dum kiuj en la loˆ g iojn de la altranguloj oni giojn disportis freˆ freˆsajn sajn florojn, malvarman malvarman vinon kaj kukojn, kukojn, komenciˆ komenciˆ gis la ˆcefa cef a parto de la spektaklo, la batalo de la bovoj.

ˆ * Capitro

VIII *

63

ˆ la sonoj de trumpetoj, tamburoj kaj flutoj oni enkondukis en la arenon Ce fortik fortikan an bov b ovon, on, kun tuko tuko sur la kapo, por p or ke li vidu nenion. nenion. Po Poste ste enkuris enkuris kelke da nudaj homoj, armitaj per lancoj kaj unu kun mallonga glavo. La princo donis signon. signon. La konduk kondukantoj antoj forkuris forkuris,, kaj un unu u el la armitaj armitaj deˆ deˆsiris siris de l’ bov b ovoo la tukon. tukon. La besto kelke kelke da momentoj momentoj staris kvaza˘ u surdigita, poste li komencis persekuti la lancistojn, kiuj incitis lin per pikado. ˆ tiu vana batalo da˘ Ci uris dekkelkon da minutoj; la homoj turmentis la uris b ovon, ovon , kiu ˆsa˘ saumante u˘mante kaj sangante stariˆ gis sur la postaj piedoj kaj persekutis gis sur la tuta areno la malamikojn, sed neniun povis kapti. La princo enuante, anstata˘ u la arenon rigardis la loˆgion g ion de la feniciaj pastroj pastroj.. Kaj li vidis vidis,, ke Kama Kama,, proks proksim imiˆ iˆ ginte al Sargon, vive parolis kun ginte li. li. La Asiri Asiriano ano manˆ manˆ gis gis ˆsin per la rigardo, kaj ˆsi ridanta kaj hontanta jen murmuretis al li, sin klinante tiel, ke ˆsiaj siaj haroj haro j miksiˆgis gis kun la haregoj de la barbaro, jen sin deturnis de li, ˆsajnigante sajniga nte koleron. Ramze Ramzess sent sentis is dolo doloron ron en la koro. koro. La un unuan uan fojon okazi okaziss al li, ke virvirino anta˘ u li donis donis sian sian prefero preferon n al alia viro. viro. Kaj presk preska˘ a˘ u al maljunulo, al Asiri Asiriano ano!. !. . . Dume Dume inter inter la publik publikoo eksoni eksoniss murm murmuro. uro. Sur la areno areno la homo, armita per glavo, ordonis, ke oni ligu lian maldekstran manon al la brusto, la aliaj preparis siajn lancojn, kaj oni enkondukis alian bovon. Kiam unu el la armitaj viroj deˆ deˆsiris siris la tukon tukon de liaj okuloj, la bov b ovoo sin turnis turn is kaj ˆcirka˘ cirka˘ urigardis, urigardis, kvaza˘ kvaza˘ u volante kalkuli la kontra˘ uulojn. u ulojn. Po Poste ste li mallevis la kapon kaj de sub la palpebroj observis la movojn de la atakantoj. En la komenco komenco la lancistoj lancistoj singarde ˆsteliris steliris de la flankoj por lin piki. Sed kiam la besto b esto staris stari s ˆciam ciam senmova, ili il i kuraˆ kur aˆ giˆ giˆgis gis kaj komencis preterkuri anta˘ u liaj okuloj, pli kaj pli proksime. La bovo ankora˘ u pli mallevis la kapon, sed li staris kvaza˘ u enigita en la teron. La publiko komencis ridi, sed subite gia gˆia gojo gˆojo aliiˆgis gis en krion de teruro. La bovo elektis momenton, saltis anta˘ uen, trafis la lanciston kaj per unu bato uen, de la kornoj ˆetis lin supren. La homo falis teren kun frakasitaj piedoj, kaj la bovo ekgalopis en la alian parton de la areno kaj ree haltis en defenda sintenado. La lancis lan cisto tojj ˆcirka˘ cir ka˘ uis lin kaj komencis inciti, dume enkuris cirkaj servistoj uis por levi la vunditan, kiu ˆgemis. gemis. La bovo, bovo, malgra˘ malgra˘ u duobligitaj pikoj de la lancoj, lancoj, staris staris senmov senmove; e; sed kiam kiam la tri servist servistoj oj prenis prenis sur la ˆsultrojn sultrojn la sveninta svenintan n lanciston, lanciston, kiel uragano li ˆetis sin sur la grupon, renversis renversis ilin kaj komencis komencis terure piedbati. piedbati. Tumulto umulto ekregis inter la publiko: publiko: la virinoj ploris, ploris, la viroj insultis insultis kaˆ ˆetis sur la bovon bovon ˆcion, cion, kion ili havis en la manoj. Sur la arenon komencis fali bastonoj, bastono j, tranˆciloj, ciloj, eˆc tabuloj tabulo j de l’ benkoj. benko j. Tiam Tiam alkuris alkuris al la furioza furioza besto la homo kun la glavo. glavo. Sed la lancistoj lancistoj perdis la kapon kaj ka j ne sufiˆce ce lin helpis, la bovo do renversis lin kaj komencis

ˆ * Capitro

VIII *

64

persekuti la aliajn. Afero vidata neniam gis gˆis nun en la cirkoj: cirkoj: sur la areno kuˆsis sis kvin homoj, homo j, la aliaj forkuris de la besto, kaj la publiko kriegis de kolero a˘ u teruro. Subite, ˆcio cio eksilentis, la spektatoro j leviˆ gis kaj sin klinis el siaj lokoj, la gis terurita Hiram paliˆgis g is kaj dise diseten tendi diss la manojn. manojn. . . Sur la arenon, arenon, el la loˆ logio gˆio de la altranguloj, altranguloj, elsaltis elsaltis du: la princo Ramzes kun levita glavo glavo kaj Sargon Sargon kun mallonga hakilo. La bovo, kun mallevita kapo kaj etendita vosto, kuris ˆcirka˘ cirka˘ u la areno, en nubo de polvo. Li kuris rekte al la princo. Sed kvaza˘ u forpuˆ f orpuˆsita sita de la majesto ma jesto de la reˆga ga infano, li preterpasis Ramzeson, sin ˆetis etis sur Sargonon kaj. . . falis sur la loko. La lerta kaj gigante forta Asiriano faligis lin per unu bato de la hakilo inter la okulojn. La publiko kriegis de l’ ˆgojo gojo kaj komencis komencis ˆsuti suti florojn sur Sargonon kaj sur lian oferon. Ramzes kun la levita glavo staris mirigita kolera, rigardante, kiel Kama elˆsiris siris floro fl orojn jn de siaj najbaro najba rojj por p or ˆeti eti ilin sur la Asirianon. Asirianon . Sargon Sargon indife indiferen rente te akcep akceptis tis la sign signojn ojn de la admiro admiro de l’ publik publiko. o. Li tuˆsegis segis la bovon per p er la mano por konvinkiˆ gi, ˆcu cu li vivas ankora˘ ankorau, u˘ , kaj poste proksimiˆgis gis kelke da paˆ paˆsoj soj al la princo, diris ion en sia lingvo kaj salutis salutis lin kun memestimo de granda sinjoro. Sanga nebulo pasis anta˘ u la okuloj okuloj de Ramzes: Ramzes: li volon volonte te trapikus trapikus per sia glavo la bruston de la venkinto. Sed li ekregis sin, pensis momenton kaj, demetinte de sia kolo oran ora n ˆcenon, cenon, donis gin gˆin al Sargon. La Asiriano ree r ee sin klinis, kisis la ˆcenon cenon kaj metis ˆgin gin sur sian kolon. La princo, kun ruˆgaj gaj kaj bluaj makuloj sur la vizaˆgo, go, sin direktis al la pordeto, tra kiu eniradis sur la arenon la aktoroj, kaj profunde humiligita, forlasis la cirkon, apla˘ udata udata de la publiko.

LA FARAONO

65

ˆ Capitro IX Estis Estis jam la monato Tot Tot (fino de junio, junio, komenco komenco de julio). julio). En la urbo PiBast kaj ˆgia gi a j ˆcirka ci rka˘ uaˆ u˘aˆoj o j komencis malgrandiˆ malgr andiˆgi g i la alfluo de la popolo pro la varmego. Sed en la kortego kortego de Ramzes oni seninterrompe seninterrompe amuziˆ amuzigis ˆ kaj parolis pri la okazo en la cirko. La korteganoj la˘ udis udis la kuraˆgon gon de l’ princo, la mallertuloj admiris la forton de Sargon, la pastroj kun seriozaj mienoj murmuretis, ke tamen la kronprinco kronprinco ne devus sin miksi en la batalon kontra˘ kontra˘ u la bovoj. Por tio ekzistas aliaj homoj, pagataj kaj tute ne guantaj gˆuantaj publikan publikan estimon. estimon. Ramzes a˘ u ne a˘ udis u dis la div diversajn ersajn opin opiniojn iojn,, a˘ u ne atenti atentiss ilin. ilin. En lia lia memoro fiksiˆgis gis du epizodoj de la batalo: la Asiriano forˆsiris siris de li la venkon venkon super la bovo kaj kaj amindumis amindumis Kaman, kiu tre favore favore akceptis liajn genti gˆe ntilaˆ laˆo o jn. jn . ˆ ne konvenis venigi al si la fenician pastrinon, Ramzes do foje sendis Car al ˆsi leteron, en kiu li sciigis, ke li volas vidi ˆsin sin kaj demandis, kiam ˆsi lin akceptos. Per la sama sendito Kama respondis, resp ondis, ke ˆsi si atendos atendo s lin vespere. Apena˘ u aperis la steloj, la princo elglitis el sia palaco en plej granda sekreto (la˘ u lia opinio) kaj iris al Kama. La gardeno gˆardeno de Astarte estis preska˘ u malplena, malple na, precipe prec ipe ˆcirka˘ cirka˘ u la domo de l’ pastrino. La domo estis silenta kaj brulis en gi gˆi apena˘ u kelke da lumoj. Kiam la princo nekuraˆge ge ekfrapis, la pastrino mem malfermis al li. En la malluma vestiblo ˆsi si kisis liajn manojn, mano jn, murmuretante, ke ˆsi si estus mortinta, se li tiam en la cirko estus vundita de la furioza besto. — Sed nun vi devas esti trankvila, de l’ momento kiam savis min via aman amanto to.. . . Kiam ili eniris en lumigitan ˆcambron, cambron, la princo rimarkis, ke Kama ploras. plor as. — Kion tio signifas? — demandis li. — Deturnis sin de mi la koro de mia estro — diris ˆsi. si. — Kaj eble prave. prave. . . La kronpr k ronprinco inco komencis komenci s maldolˆ mal dolˆce ce ridi. — Vi do jam estas lia amatino, a˘u nur estas fariˆgonta, gonta, vi sankta sankta filino?. filino?. . . — Amatin Amatino? o?.. . . Neni Neniam am!. !. . . Sed mi pov povas fariˆ fariˆ gi edzino de tiu terura homo. gi Ramzes salte leviˆgis gis de la seˆgo. go.

ˆ * Capitro

IX *

66

ˆ mi dorma — Cu dormas? s?.. . . — ekkr ekkrii iiss li — a˘ u ˆcu cu Set ˆetis sur min malbenon? malb enon? . . . Vi, pastrino pastrino,, kiu gardas gardas la fajron fa jron ˆce ce la altaro altaro de Astarte Astarte kaj sub timo timo de morto devas resti virga, vi edziniˆ gas?. gas?. . . Vere la fenicia fenicia mensogem mensogemoo estas pli malbona, malbona, ol oni rakont rakontas! as!.. . . — A˘uskultu uskultu min, sinjoro — respondis ˆsi, si, viˆsante sante la larmojn larmo jn — kaj kondamnu, damnu, se mi tion meritas. meritas. Sargon Sargon volas min preni kiel edzinon edzinon kiel kiel un unuan uan edzinon. La˘ u nia regularo, pastrino en tre esceptaj okazoj povas povas fariˆ gi edzino, sed nur de viro de reˆga ga sango. Sargon estas boparenco de la reˆ go g o Assar... — Kaj vi edziniˆgos g os kun li?. li?. . . — Se la plej alta konsilantaro de l’ tiraj pastroj ordonos al mi, kion mi povos povos fari?. . . — respondis ˆsi, si, ree dronante dronante en larmoj. — Kaj per kio Sargon pov p ovas as interesi interesi ˆci ci tiun konsilan konsilantaron? taron? — demandis demandis Ramzes. ˆ — Sajnas, ke li ˆgin gin tre interesas — respondis ˆsi si kun sopiro. — Fenicion, oni diras, diras, Asiria Asirianoj noj estas estas prenon prenontaj, taj, kaj Sargon Sargon estos ilia satrapo. . . — Vi freneziˆgis, gis, — ekkriis la princo. — Mi diras, diras, kion kion mi scia scias. s. En nia templo templo jam du duan an fojon komenc omenciˆ iˆ gas gas preˆgoj, goj, por deturni de Fenicio Fenicio la malfeliˆ con. con. . . La unuan fojon fo jon ni preˆ gis anta˘ u via alve alveno no al ni, sinjoro sinjoro.. . . — Kial ree nun?... ˆ ˆ anta˘ — Car u kelke da tagoj, oni diras, venis Egipton haldea pastro Istubar kun leteroj; en kiuj la reˆ go Assar nomas Sargonon sia ambasadoro kaj go rajtigito por traktato pri anekso de Fenicio. — Sed mi. mi. . . — interr interrom ompi piss la princo princo.. Li volis diri: “Mi scias nenion”, sed li haltis. Li komencis ridi kaj respondis: — Kama, Kama, mi ˆuras uras al vi je la honoro honoro de mia patro, ke Asirio Asirio ne prenos prenos ˆ Fenicion. Cu tio sufiˆcas? cas ? — Ho sinjoro sinjoro!. !. . . sinjoro sinjoro!. !. . . — ekkriis ekkriis ˆsi, si, falant falantee al liaj piedoj. piedoj. — Nun mi esperas, ke vi ne fariˆ gos gos edzino de ˆci ci tiu vulgarulo? ˆ vi povas demandi? — Oh!. . . — diris diris ˆsi si sin skuante skuante de abomeno. abomeno. — Cu — Kaj vi estos mia. mia. . . — murmu murmureti retiss la princo. princo. — Vi do vola volass mian mian morto morton? n?.. . . — respon respondi diss ˆsi terurit terurita. a. — Se vi tion deziras, deziras, mi estas estas preta. preta. . . — Mi volas volas,, ke vi vivu. vivu. . . — murmure urmuretis tis la pasia pasia prin princo co — ke vi vivu, vivu, apartenante al mi. — Tio ne estas ebla... — Kaj la plej alta alta konsila konsilant ntaro aro de la tiraj pastroj?. pastroj?. . . ˆ — Gi povas povas nur edzinigi edzinigi min. min. . . — Vi ja eniros en mian domon. — Se mi eniros eniros tien tien ne kiel via edzin edzino, o, mi morto mortos. s. . . Sed mi estas estas preta preta . . . eˆc ne vidi la morga˘ uan u an suno sunon. n. . .

ˆ * Capitro

IX *

67

— Estu trankvila — respondis serioze la princo. — Sendanˆ gera gera estas tiu, kiu akiris mian favoron. Kama ree ekgenuis anta˘ u li. — Kiel tio povas fariˆgi? gi? — demandis ˆsi, kunmetante la mano jn. Ramzes estis tiel ekscitita, ke li jam forgesis pri sia rango kaj pri siaj devoj, ke li estis preta promesi al la pastrino edziˆgon. g on. Malhel Malhelpi piss lin ne la prudento, sed ia sekreta instinkto. — Kiel Kiel tio tio esta estass ebla ebla?. ?. . . Kiel Kiel tio tio esta estass ebla ebla?. ?. . . — murm urmuret uretis is Kama Kama,, manˆgegante gegante lin per la okuloj kaj kisante liajn piedojn. La princo princ o levis ˆsin, sin, sidiˆgis gis malproksime ma lproksime de ˆsi si kaj respondis kun rideto: — Kiel tio estas estas ebla?. . . Mi tuj klarigos klarigos al vi. Mia lasta lasta profesoro, profesoro, anta˘ anta˘ u kiam mi fariˆgis gis plenaˆga, ga, estis maljuna pastro, kiu konis multajn strangajn historiojn el la vivo de l’ dioj, reˆgoj, goj, pastroj, eˆc de la simplaj simplaj oficistoj kaj ˆ tiu maljunulo, fama per sia pieco kaj mirakloj, mi ne scias kamparanoj. Ci kial, ekstreme ne amis la virinojn, virino jn, eˆc timis ilin. Kaj tial plej ofte li priskribis la virinan trompemon kaj foje por pruvi, kian povon vi havas super la vira gento, li rakontis al mi sekvantan historion: Juna kaj malriˆca ca skribisto, ne havanta havanta en la sako eˆc kupran utenon, sed nur hordean platan kukon, migris el Teboj en Malsupran Egipton por trovi okupon. Oni diris al li, ke en ˆci ci tiu parto pa rto de l’ regno loˆ gas gas la plej pl ej riˆ r iˆcaj ca j sinjoro sin joro j kaj komercistoj, komercistoj, kaj se lin favoros favoros la sorto, li povas povas trovi trovi oficon, kiu riˆ cigos cigos lin. Li iris sur la bordo de Nilo (li ne havis havis monon por pagi lokon sur la ˆsipo) sipo) kaj pensis: — Kiel ne anta˘uzorgemaj uzorgemaj estas la homoj, kiuj heredinte de siaj patroj unu talenton, du, eˆc dek talentojn, ne pligrandigas la trezoron trezor on per p er komercado a˘ u pruntado prunta do por procento pro centoj, j, sed malˆsparas spara s sian si an riˆcaˆ caˆon oni ne scias por kio? Mi, ˆ ˆ se mi havus unu drahmon...unu drahmo hmo esta estass tro tro malm malmul ulte te.. . . sed sed se mi havus unu talenton, a˘ u pli bone pecon da tero, mi pligrandigus gin gˆi n ˆciuj ci ujar are, e, ˆ kaj ˆce ce la fino de mia vivo mi estus tiel riˆca, ca, kiel la plej riˆca ca nomarho. — Sed kion kion fari?. fari?. . . — diris diris li kun sopiro. sopiro. — La dioj, oni vidas, vidas, protekt protektas as nur la malsaˆgulojn, gulojn, kaj min la saˆgo go plenigas de la peruko gis gˆis la nudaj kalkanoj. noj . Kaj se en mia koro kaˆsiˆ siˆ gas gas grajno de malsaˆgo, go, gi gˆi estas la jena: vere mi ne scius sci us malˆspari spa ri la riˆcaˆ caˆon, on , mi m i eˆc ne n e sciu s cius, s, kiel kie l entre e ntrepre preni ni tiel tie l send s endian ian faron? far on? Tiel meditante, meditante, la malriˆ malriˆca ca skribisto skribisto preterpasis preterpasis domon, anta˘ u kiu sidis homo ne juna, ne maljuna, kun tre penetrema rigardo, kiu atingis gis gˆis la fundo fundo de l’ koro. koro. La skribisto, skribisto, saˆ ga kiel cikonio, tuj komprenis, ke tio devas ga esti iu dio, kaj salutinte lin diris: — Mi salutas vin, respektinda posedanto de ˆci ci tiu domo, ka j mi malˆ gojas, gojas, ke mi ne havas vinon nek viandon kaj ne povas dividi ilin kun vi, por montri al vi, ke mi respektas vin kaj ke ˆcio, cio, kion mi posedas, apartenas al vi. La gentileco gˆentileco de la juna skribisto plaˆcis cis al Amon, ˆcar car tio estis li en homa

ˆ * Capitro

IX *

68

figuro. Rigardante lin, li demandis: ˆ mi vidas la saˆgon — Pri kio vi pensis, irante ˆci ci tien? Car gon sur via frunto, kaj mi apartenas al la nombro de tiuj, kiuj kolektas la vortojn de l’ vero, kiel la perdriko tritikon. La skribisto eksopiris. — Mi pensis p ensis — diris li — pri mia mizero kaj pri la senprudentaj senprudentaj riˆ culoj; culoj; kiuj, oni ne scias por kio kaj kiel, malˆsparas spara s riˆcaˆ caˆojn. o jn. — Kaj vi ne malˆ malˆsparus? sparus? — demandis demandis la dio, konserv konservante ante la homan figuron. — Ekrigard Ekrigardu u min, min, sinjoro sinjoro — diris diris la skribist skribisto. o. — Mi havas havas truplenajn truplenajn ˆcifonojn cifonojn kaj mi perdis p erdis la sandalojn sur la vojo, sed la papiruson kaj inkujon inkujon ˆ leviˆgante mi ˆciam ciam portas p ortas kun mi, kiel la propran koron. Car gant e kaj kuˆsiˆ siˆgante, gante, mi ripetas, r ipetas, ke pli bona estas malriˆca ca saˆ go, go, ol riˆca ca malsaˆ mal saˆgo. go. Se do mi estas tia, se mi povas povas esprimi miajn pensojn per du skribmanieroj kaj fari plej malsimplan kalkulon, kalkulon, se mi konas ˆciujn ciujn kreskaˆ kreskaˆojn kaj ˆciujn ciujn bestojn, kiuj a jn estas sub la ˆcielo, cielo, ˆcu cu vi povas povas supozi, ke mi, kiu posedas tian saˆgon, go n, estu es tuss kapabl kapa blaa malˆ ma lˆspar sp arii riˆcaˆ caˆon? o n? La dio ekmeditis kaj diris: — Via elokventeco fluas rapide, kiel Nilo apud Memfiso, sed se efektive vi estas tiel saˆga, ga, skribu al mi dumaniere: Amon. La skribisto prenis inkujon kaj penikon kaj en da˘ uro uro de nelonga tempo skribis skribis dumaniere: dumaniere: Amon, kaj tiel klare, ke eˆc mutaj kreaˆ kreaˆoj haltadis, haltadis, por honori la sinjoron. La dio estis kontenta kaj aldonis: — Se vi estas same lerta en la kalkuloj, kiel en la skribado, faru kalkulon en sekvanta sekvanta komerca komerca afero: se por unu perdriko perdriko oni donas al mi kvar kokinajn kokinajn ovojn, kiom da kokinaj ovoj oni devas doni al mi por sep perdrikoj? La skribisto kolektis ˆstonetojn, stoneto jn, metis met is ilin diversmaniere kaj anta˘ u la subiro de l’ suno respondis, ke sep perdrikoj valoras dudek ok kokinajn ovojn. La ˆciopova ciopova Amon ekridetis, ke li vidas anta˘ u si tiel eksterordinaran saˆ gugulon kaj diris: — Mi vidas, ke vi parolis veron pri via saˆgo. g o. Se vi montro montross vin same same persista en la virto, mi faros, ke vi estos feliˆca ca ˆgis gis la fino de l’ vivo, kaj post la morto viaj filoj metos metos vian ombron ombron en belan tombon. tombon. Kaj nu nun n diru al mi: kian kia n riˆcaˆ caˆon on vi dezira dez iras, s, kiun vi ne sole sol e ne malˆsparos spa ros,, sed s ed eˆc pligran plig randig digos? os? La skribisto falis al la piedoj de l’ kompatema dio kaj respondis: — Se mi posedus almena˘u ˆci ci tiun terdomon kaj kvar kvar mezurojn da tero, mi estu es tuss riˆca. ca . — Bone — diris la dio — sed anta˘ue ue ˆcirka ci rka˘ urig u˘r igar ardu du,, ˆcu cu ˆci ci tio ti o sufiˆ su fiˆcos co s al vi? vi ? Li alkondukis lin al la terdomo kaj da˘urigis: urigis: — Jen vi havas ˆci ci tie kvar kufo jn kaj ka j anta˘ antautukojn, u˘tukojn, du tukojn por malbona ˆ tie vi havas fajrujon, tie benkon, sur vetero kaj du parojn da sandaloj. Ci

ˆ * Capitro

IX *

69

kiu oni povas dormi, pistilon por la tritiko kaj vazon por la pasto. — Kaj ˆci ci tio? — demandis demandis la skribisto, montrante montrante figuron, kovritan kovritan per tolo. ˆ tion solan vi ne devas tuˆsi, — Ci si, alie vi perdos per dos la tutan tuta n riˆcaˆ caˆon. — Ah — ekkriis la skribisto — tio pov p ovas as stari mil jaro jn, kaj mi ne tuˆsos sos gin. ˆgin. . . Kun permeso permeso de via moˆ moˆsto: sto: kian kian bienon oni vidas vidas tie?. . . Kaj li klinis sin tra la fenestro de la terdomo. ˆ tio estas bieno, kaj eˆc — Saˆ gaj gaj estas viaj vortoj vortoj — diris Amon. Amon. — Car ˆ havas vastan domon, kvardek mezurojn da tero, dekkelkon da tre bela. Gi brutoj brutoj kaj dek sklav sklavojn. ojn. Se vi preferus preferus posedi tiun tiun bienon. bienon. . . La skribisto falis al la piedoj de l’ dio. ˆ ekzistas — diris li — tia homo sub la suno, kiu ne preferus tritikan — Cu bulko bulkon, n, ol hordean? hordean?.. . . A˘udinte udinte tion, Amon diris miraklan vorton, kaj tuj ili troviˆgis gis en vasta biena domo. — Vi hav havas ˆci ci tie — diris diris la dio — skulpt skulptitan itan liton, liton, kvin kvin tablojn tablojn dek seˆgojn. go jn. Vi havas ˆci ci tie brodita jn vesto jn, kruˆcojn co jn kaj glasojn por vino, olean lampon lampon kaj kaj portilon. portilon. . . — Kaj Ka j kio estas tio? — demandis la skribisto, montrante montrante figuron kovritan kovritan per muslino, starantan en angulo. — Tion T ion solan — diris d iris la dio — ne tuˆsu, su, alie vi perdos per dos la tutan tuta n riˆcaˆ caˆon. on. — Eˆc se mi vivus dek mil jarojn — ekkriis ekkriis la skribisto skribisto — mi ne tuˆ tuˆsos sos ˆ mi opinias, ke post la saˆgo gin!... ˆg in!... Car go plej ple j bona bo na estas est as la riˆcaˆ caˆo. o. — Sed Sed kion kion oni vida vidass tie? tie? — deman demandi diss li post mome moment nto, o, mont montran rante te grandan palacon en gardeno. gˆardeno. — Tio Tio estas estas princaj princaj bienoj bienoj — respon respondi diss la dio. — Palaco alaco,, kvin kvince cent nt mezur mezuroj oj da tero, tero, cent cent sklav sklavoj kaj kelkc elkcen ento to da brutoj. brutoj. Tio Tio estas estas grand grandaj aj bienoj, sed se vi pensas, ke via saˆgo go sufiˆ su fiˆcos cos por. p or. . . La skribisto skribisto ree falis al la piedoj de Amon, verˆ verˆsante sante larmojn de gojo. gˆojo. — Ho sinjo sinjoro! ro!.. . . — kriis kriis li. li. — Kie estas estas tia frenezul frenezulo, o, kiu ne prefer preferus us barelon da vino, ol glason da biero? — Viaj vortoj estas vortoj de l’ saˆgulo, gulo, kiu solvas plej malfacilajn kalkulojn — diris Amon. Li diris la grandan miraklan miraklan vorton, kaj ili amba˘ u kun la skribisto troviˆ trovigis gˆis en la palaco. — Vi havas havas ˆci ci tie — diris la bona dio — manˆ goˆ goˆcambron camb ron,, en gi gˆi oritajn kanapojn kaj seˆgojn, gojn, inkrus inkrustitajn titajn per diversk diverskolor oloraa ligno. ligno. Malsupr Malsupree estas estas kuirejo por kvin kuiristoj, kuiristo j, provizejo, kie vi trovos ˆciajn cia jn viandojn, viandojn , fiˆsojn so jn kaj kukojn, kukojn, fine kelo kun plej bonaj vinoj. Vi havas havas ˆci ci tie dormoˆ dormoˆcambron cambron kun move movebla bla tegmento, tegmento, per kiu la sklav sklavoj oj malv malvarmigos armigos vin dum via dormo. dormo. Mi turnas vian atenton al la lito, kiu estas el cedra ligno kaj sin apogas sur kvin leonaj piedegoj, el arte fandita bronzo. Vi havas ˆci ci tie vestejon, plenan

ˆ * Capitro

IX *

70

de tolaj kaj atlasaj atlasaj vestoj, vestoj, kaj en la kestoj kestoj vi trovo trovoss ringojn, ringojn, ˆcenojn cenojn kaj bracel bracelet etojn. ojn. . . — Kaj kio estas ˆci ci tio? — demandi demandiss la skribi skribisto, sto, montran montrante te figuron, figuron, kovri kovritan tan per p er vualo, vualo, brodita per oraj kaj purpuraj purpuraj fadenoj. fadenoj. ˆ — Guste tio, kion vi devas de vas eviti — respondis resp ondis la dio. — Se vi tuˆsos sos gin, gˆin, via grandega riˆcaˆ caˆo estos perdita. Kaj vere mi diras al vi, ke nemulte da similaj bienoj ekzistas en Egipto. Mi devas ankora˘ u aldoni, ke en e n la trezorejo kuˆsas sas dek talentoj t alentoj da oro o ro kaj da multvaloraj ˆstonoj. stono j. — Mia estro!. estro!. . . — ekkrii ekkriiss la skri skribi bist sto. o. — Permes Permesu u al mi starig starigii sur la unua loko en ˆci ci tiu palaco vian oran statuon, anta˘ u kiu trifoje trifoj e ˆciutage ciutage mi bruligo bruligoss incenson incenson.. . . — Sed tion evitu!. evitu!. . . — respondi respondiss Amon, Amon, montran montrante te la figuron, figuron, kovrita kovritan n per vualo. — Mi devus perdi la saˆgon gon kaj esti pli senprudenta, ol sovaˆga ga porko, por kiu la vino valoras tiom, kiom la elverˆ elverˆsaˆ saˆoj o j — diris la skribisto. — La figuro en la vualo povas pentofari pe ntofari ˆci ci tie cent mil jaro ja rojn, jn, kaj mi ne tuˆsos sos gin, ˆ se tia estas estas via via volo. volo. . . — Memoru, ke vi perdus ˆcion!. cion!. . . — ekkriis la dio kaj malaperis. malaperis. La skribisto, skribisto, radianta radianta de feliˆ feliˆco, co, komencis komencis promeni tra sia palaco kaj elrigardi rigardi tra la fenestroj. fenestroj. Li vizitis vizitis la trezorejon trezorejon,, pesis la oron en la manoj: gi ˆgi estis peza; li rigardis rigardis la ˆstonojn: stonojn: ili estis estis veraj. veraj. Li ordonis ordonis alporti alporti al si manˆgaˆ gaˆon: on: tuj enkuris sklavoj, sklavoj, banis lin, razis kaj surmetis surmetis al li delikatajn delikatajn vestojn. Li sate manˆgis gis kaj trinkis, kiel neniam anta˘ ue: ue: lia malsato kuniˆgis gis kun la bonegeco de la manˆ gaˆ gaˆoj en mirindan mirindan guston. Li bruligis parfumojn anta˘ u la statuo de Amon kaj ornamis gin gˆin per freˆ freˆsaj saj floroj. Poste li sidiˆ gis gi s ˆce ce la fenestro. En la korto blekis paro da ˆcevaloj, cevaloj, jungitaj jungita j al skulptita skulptit a kaleˆso. so. En alia loko loko aro da homoj kun lancoj kaj retoj trankviligis trankviligis ˆcashundojn, cashundojn, kiuj brulis de deziro deziro kuri al la ˆcaso. caso. An Anta˘ ta˘ u la grenejo skribisto akceptis grenon de terkulturistoj, terkulturistoj, anta˘ u la stalo alia skribisto akceptis kalkulojn de estro de paˆstis st isto to j. En malproksimo malproksimo oni vidis olivan olivan arbaron, altaˆ altaˆon kovritan kovritan de vinberoj, vinberoj, tritikajn kampojn, ka j ˆcie cie dense d ense dissemitajn d issemitajn daktilarbo jn. — Vere! — diris li al si — mi estas hodia˘u riˆca ca tiel, kiel mi tion meritas. Sole tio mirigas min, ke mi povis tiel longe vivi en mizero kaj malestimo! Mi devas anka˘ u konfesi, kon fesi, ke mi dubas, dubas , ˆcu cu mi povos p ovos pligrand pli grandigi igi ˆci ci tiun t iun grandegan grand egan riˆcaˆ caˆon, ˆcar car mi ne bezonas pli multe kaj mi ne havos tempon te mpon por zorgi pri spekulacioj. Li tame t amen n komenc kom encis is enui e nui en e n la ˆcambro camb roj, j, li do d o riga r igardi rdiss la ˆgarden gar denon, on, ˆcirka˘ cir ka˘ uveturis la kampojn, parolis kun la servistoj, kiuj falis teren anta˘ u li, kvankam ili estis tiel vestitaj, ke ankora˘ u hiera˘ u li kun respekto respekto kisus kisus iliajn manojn. Sed

ˆ * Capitro

IX *

71

ˆcar ca r anka˘ nka u˘ tie li enuis, li do revenis en la palacon, kaj rigardis sian provizejon kaj kelon, kaj la meblojn me blojn en la ˆcambroj. cambroj. — Tio estas bela — diris li al si — sed pli belaj estus mebloj el pura oro, kaj vazoj el multekostaj ˆstonoj. stono j. Liaj okuloj sin turnis senvole al la angulo, kie staris la figuro, kovrita per brodita vualo kaj – sopiris. — Sopi Sopiru, ru, sopiru sopiru!! — pensis pensis li — prenan prenante te parfumo parfumon, n, por brulig bruligii gin gˆin anta˘ u la statuo de Amon. — Li estas bona dio — pensis p ensis li — kiu ˆsatas satas la bonajn bona jn eco jn de la saˆ guloj, guloj, eˆc nudpiedaj, kaj estas justa por ili. Kiel belan b elan riˆcaˆ caˆon on li donis do nis al a l mi!. . . Vero estas, ke anka˘ u mi honoris lin, skribante dumaniere lian nomon: Amon, sur la pordo de la terdomo. Kaj kiel bele mi kalkulis al li: kiom da kokinaj ovoj li ricevos ricevos por sep perdrikoj? perdrikoj? Prav Pravaj estis estis miaj majst ma jstroj, roj, dirant dirante, e, ke la saˆ go go eˆc al la dio j malfer mal fermas mas la buˆson. son . Li ekrigardis ree en la angulon. La figuro kovrita per la vualo ree eksopiris. — Mi dezirus scii, — diris al si la skribisto — kial mia amiko Amon malpermesis malpermesis al mi tuˆ tuˆsi si ˆci ci tiun malgrandan malgrandan objekton, kiu staras tie en la angulo? Estas vero, ke por tia riˆcaˆ caˆo o li havis rajton ra jton meti kondiˆ cojn, coj n, sed mi ˆ ne farus tion al li. Car se la tuta palaco estas mia propraˆ propraˆo, se mi povas povas uzi ˆcion ci on en gi, gˆi, kial mi ne povus tuˆsi si tion? Oni diras tiel: malpermesite malpermesite estas tuˆsi! si! Sed estas permesite p ermesite vidi! Li proksimiˆgis gis al la figuro, figuro, demetis demetis singard singardee la vualon, vualon, rigardi rigardis: s: io tre bela. Kvaza˘ u bela bela juna juna knabo, knabo, sed ne knabo. knabo. . . Tio Tio havi haviss long longajn ajn harojn gis gˆis la genuoj, genuo j, delikatajn trajto tra jtojn jn kaj rigardon, plenan de dolˆceco. ceco. — Kio vi estas? — diris li al la figuro. — Mi estas virino — respondis la figuro per tiel penetrema voˆ voˆco, co, ke gi gˆi trapikis lian koron, kiel fenicia ponardo. — Virino?. Virino?. . . — pensis la la skribisto. skribisto. — Pri tio tio mi lernis lernis nenion nenion en la pastra lernejo. Virino?. Virino?. . . — ripetis li. — Kaj Ka j kion vi havas havas ˆci ci tie? — Tio estas miaj okuloj. — Okuloj?. Okuloj?. . . Kion Kion vi pov p ovas as vidi per tiaj okuloj, kiuj povas povas fandiˆ fandigi gˆi de plej malforta malforta lumo? — Miaj okuloj ne estas kreitaj, por ke mi rigardu, sed por ke vi ilin rigardu — respondis la figuro. — Strangaj okuloj — diris al si la skribisto, skribisto, pasante tra la ˆcambro. cambro. Li ree haltis anta˘ u la figuro kaj demandis: — Kaj kion vi havas tie? — Tio estas mia buˆso. so. — Pro dioj! vi mortos de malsato malsato — ekkriis ekkriis li — ˆcar car per tiel malgranda buˆso so oni ne povas satmanˆ satma nˆ gi!... g i!... ˆ ne estas kreita por manˆ — Gi gado — respondis la figuro — sed por ke vi gado kisu ˆgin. gin.

ˆ * Capitro

IX *

72

— Kisi Kisi?. ?. . . — ripet ripetis is la skri skribi bist stoo — anka˘ anka˘ u tion mi ne lernis ˆce ce la pastroj...Kaj kio estas tio?... — Tio estas miaj manetoj. — Manetoj?. Manetoj?. . . Bone, Bone, ke vi diris al mi, ke tio estas manetoj, ˆcar car per tiaj maneto manet o j vi ne povus fari ion, eˆc melki ˆsafinon. safino n. — Miaj manoj ne estas por laborado. — Po Porr kio do?. . . — ekmiri ekmiriss la skribisto skribisto,, disiga disigant ntee ˆsiajn siajn fingrojn. . . (— Kiel mi viajn — diris la kronprinco; karesante la malgrandan manon de la pastrino.) — Por kio do estas faritaj tiel belaj manoj? — demandis la skribisto la figuron. — Por ˆcirka ci rka˘ upreni u˘preni vian kolon. — Vi volas volas diri: por preni je la nuko?. nuko?. . . — ekkriis ekkriis la terurita terurita skribis skribisto, to, kiun la pastroj pastro j ˆciam ciam prenis pre nis je la nuko, kiam li estis vergota. — Ne je la nuko, nuko, sed jen jen tiel. tiel. . . — Ka j ˆsi si ˆcirka ci rka˘ uprenis u ˘ prenis — da˘ urigi u rigiss la princo princo — lian lian kolon, kolon, jen tiel. tiel. . . (Li ˆcirka˘ kauis u ˘ is la sian per la manoj de l’ pastrino.) — Sinjor Sinjoro, o, kion vi faras? faras?.. . . — murmure murmureti tiss Kama. Kama. — Tio ja estas estas mia mia morto... — Estu trankvila — respondis la princo — mi nur montras al vi, kion tiu figuro figuro faris kun la skribis skribisto. to. . . . . . Sub Subit itee ektre ektremi miss la tero, tero, la palaco palaco malaper malaperis is,, mala malaperi periss la hu hundoj ndoj,, ˆcevaloj cevalo j kaj ka j sklavoj. skl avoj. La altaˆ a ltaˆo o kovrita kovrit a de d e vinbero vinb erojj fariˆ fa riˆ gis gis ˆstonego, stone go, la olivarbo j – dornujoj, dornujoj, kaj kaj la tritik tritikoo – sablo. sablo. . . La skribisto, kiam li rekonsciiˆgis gis en la brakoj de sia amatino, komprenis, ke li estas sama mizerulo, kia li estis hiera˘ u sur la strato. Sed li ne beda˘ uris uris siajn sia jn riˆcaˆ caˆojn, o jn, ˆcar car li havis virinon, virino n, kiu amis kaj karesis lin. — Do ˆcio cio malaperis, sed ˆsi si ne malaperis — ekkriis naive Kama. Ka ma. — La kompatema kompatema Amon lasis ˆsin sin al li por p or konsolo konsolo — diris la princo. — Ah Ah,, Amon Amon do estas estas kompat kompatem emaa nu nurr por la skribi skribist stoj! oj! — respon respondi diss Kama. — Sed kion signifas ˆci ci tiu historio? — Diven Divenu. u. Cetere Cetere vi a˘udis, udis, kion la mizera skribisto forlasis por la kisoj de virin virino. o. . . — Sed tronon li ne forlasus — interrompis la pastrino. — Kiu scias?. scias?. . . se oni tre petus lin — murmuret murmuretis is pasie pasie Ramzes. Ramzes. — Ho ne!. ne !. . . — ekkriis ekkri is Kama, Kama , elˆsirante sirante sin el lia l ia ˆcirka˘ cirka˘upreno. upreno. — La tronon li ne forlasu, forlasu, ˆcar car tiam kio restus de liaj promesoj por p or Fenicio!. Fenicio!. . . Ili amba˘ u rigardi rigardiss fikse unu la alian alian longe. . . longe. longe. . . En ˆci ci tiu momento momento la princo eksentis kvaza˘ u vundon en la koro kaj el tiu vundo kvaza˘ u forkuris iu sento. Ne la pasio, ˆcar car la pasio restis, sed la respekto, kredo al Kama. — Strangaj Strangaj estas estas ˆci ci tiuj tiuj Fenician enicianinoj inoj — pensis pensis la princo princo — oni povas povas frenezi frenezi pro ili, sed oni ne p ovas ovas al ili konfidi!. konfidi!. . .

ˆ * Capitro

IX *

73

Li sentis sin laca kaj adia˘ uis uis Kama K aman. n. Li ˆcirka˘ cir ka˘ urigar uri gardis dis la l a ˆcambron camb ron,, kvaza˘ kvazau˘ ne povante gin gˆin forlasi, kaj forirante diris al si: — Tamen vi estos mia kaj la feniciaj dioj ne mortigos vin, se ili zorgas pri siaj siaj templ temploj oj kaj pastroj pastroj!. !. . . Apena˘ u Ramzes forlasis la palacon de Kama, en la ˆcambron cambron de la pastrino enkuris juna Greko, Greko, tre bela kaj tute simila simila al la egipta princo. Furiozo brulis sur lia vizaˆgo. go. — Likon!. Likon!. . . — ekkriis ekkriis Kama terurite. terurite. — Kion vi faras ˆci ci tie?. . . — Malnobl Malnoblaa vipero!. vipero!. . . — respondis respondis la Greko per sonora sonora voˆco. co. — Un Unu u monato ne pasis ankora˘ u de la vespero, vespero, kiam vi ˆuris, uris, ke vi amas min, ke vi ˆ forkuros kun mi Grekujon, kaj ka j jam vi ˆetas vin al la kolo de alia amanto. Cu mortis la dioj, ˆcu cu forkuris forkuris de ili la justeco?. justeco?. . . — Freneza ˆaluzulo aluzulo — interrompis interrompis la pastrino — vi mortigos min. . . — Certe, mi mortigos vin, ne n e via ˆstoniˆ stoniˆ ginta ginta diino. . . Per tiuj ˆci ci manoj mano j — kriis li, etendante la fingrojn, kvaza˘ u ungegojn — mi sufokus vin, se vi fariˆgus g us amati amatino. no. . . — Kies?... ˆ mi scias? — Cu scias?.. . . Verˆ erˆsajne sajne de amba˘ amba˘ u: u : de la maljun maljunaa Asir Asiria iano no kaj de la princido, princido, al kiu mi frakasos frakasos la kapon, kapon, se li vagado vagadoss ˆci ci tie. . . Princo! Princo!.. . . Li havas havas ˆciujn ciujn virinojn de la tuta Egipto. . . kaj li deziras ankora˘ u fremdajn pastrin strinojn. ojn. . . La pastri pastrinoj noj estas estas por la pastroj pastroj,, ne por la fremdu fremduloj. loj. . . — Ka j vi, ˆcu cu vi ne estas fremda por ni? — diris ˆsi si fiere. — Vipero! Vipero!.. . . — eksp eksplod lodis is ree la Grek Greko. o. — Mi ne povas povas esti fremd fremdaa por vi, ˆcar car mi oferas al viaj dioj mian voˆcon, con, per kiu ornamis min la dioj. dio j. . . Kaj kiom da fojoj kun helpo de mia persono vi trompis la malsaˆ gajn gajn Azianojn, Azianojn, ke la kronprinco sekrete aliˆ gis g is al via relig religio io?. ?. . . — Silen Silentu!. tu!. . . Silent Silentu!. u!. . . — siblis siblis la pastrino pastrino,, ferman fermante te al li la buˆson son per la mano. Io sorˆca ca devis dev is esti est i en ˆsia sia tuˆso, so, ˆcar car la Greko Gre ko tuj trankv tra nkviliˆ iliˆ gis gis kaj komencis paroli malpli la˘ ute: ute: — A˘uskultu, uskultu, Kama. Balda˘u en Sebenika golfo albordiˆgos gos ˆsipo, sip o, direkt dir ektata ata de mia frato. Penu Penu aranˆ arangi, gˆi, ke la ˆcefpastro cefpastro sendu vin en la urbon Pi-uto, Pi-uto, de kie ni fine forkuros en la nordan Grekujon, en tian lokon, lokon, kiu ne vidis ankora˘ u Fenician enicianojn. ojn. . . ˆ — Gi ekvidos ilin, se mi kaˆsos sos min tien — interrompis la pastrino. — Se unu haro falus de via kapo, — murmuretis la furioza Greko — mi ˆuras, ke Dagon. . . ke ˆciuj ciuj ˆci ci tieaj tiea j Fenicianoj eniciano j pagos gin gˆin per siaj kapoj, a˘ u mortaˆ mortaˆcos cos en la minejoj! Ili ekscios, kion pov p ovas as Greko. . . — Kaj mi, mi diras diras al vi — respondi respondiss la pastrino pastrino per sama sama voˆ voˆco co — ke anta˘ u kiam mi ne kolektos dudek talentojn, mi ne moviˆgos gos de ˆci ci tie. . . — Kie vi prenos la reston? — Donos gin gˆin al mi Sargon kaj la kronprinco.

ˆ * Capitro

IX *

74

— Sargon, mi konsen konsentas, tas, sed la princon princon mi ne volas volas!. !. . . — Malsaˆga ga Likon, L ikon, ˆcu cu vi ne vidas, kial plaˆcas cas al mi m i iom ˆci ci tiu t iu junulo?. ju nulo?. . . Li rememorigas rememorigas vin. La Greko tute trankviliˆ gis. gis. — Bone, bone!. . . — murmuris murmuris li. — Mi komprenas, komprenas, ke ke kiam virino virino povas povas elekti elekti inter inter la kronpri kronprinco nco kaj tia kantis antisto to kiel mi, mi ne bezonas timi. timi. . . Sed mi estas ˆaluza aluza ka j vivega, mi do petas vin, ne permesu al li intimaˆ intimaˆojn. o jn. Li kisis ˆsin, sin, elglitis el la ˆcambro cambro kaj malaperis en la malluma gardeno. gˆardeno. Kama etendis post li la kunpremitan pugnon. — Malnobla arlekeno!. . . — murmuretis murmuretis ˆsi si — kiu apena˘u povus p ovus esti est i ˆce ce mi kantanta antanta sklav sklavo. o. . .

LA FARAONO

75

ˆ Capitro X Kiam en la sekvinta tago Ramzes venis viziti sian filon, li trovis Saran dronantan antan en larmoj. larmoj. Li demandis demandis pri la ka˘ uzo. uzo. En la komenco ˆsi respondis, re spondis, ke nenio estas esta s al ˆsi, poste pos te ke ˆsi si estas malˆ goja, goja , fine ˆsi si falis al la piedoj piedo j de Ramzes kun granda ploro. — Sinjoro. Sinjoro. . . sinjoro sinjoro mia!. mia!. . . — murmuret murmuretis is ˆsi. si. — Mi scias, scias, ke vi ne amas min plu, sed almena˘ u evitu la danˆgeron... g eron... — Kiu Kiu diri diriss al vi, ke mi ne amas vin plu? plu? — deman demandi diss la princo princo kun miro. — Vi ja havas havas tri novajn novajn viri virinojn nojn en via via domo. domo. . . fra˘ ulinojn de alta deveno... — Jen kio... — Kaj vi kuras en danˆgeron geron por kvara, kvara, por perfida perfida Fenician enicianino ino.. . . La princo konfuziˆ gis. gis. De kie Sara povi p oviss ekscii pri Kama kaj diveni, diveni, ke ˆsi estas estas perfida perfida?. ?. . . — Kiel la polvo englitas en keston, keston, tiel malnoblaj nova novaˆoj penetras, en plej plej trankvi trankvilajn lajn domojn — diris diris Ramzes. Ramzes. — Kiu parolis parolis al vi pri la Fenic Feniciianin anino? o?.. . . — Malbona anta˘ udiro udiro kaj mia koro. — Ekzistas Ekzist as do eˆc anta˘ antaudir u˘diroj? oj?.. . . — Teruraj! eruraj! Iu maljuna maljuna pastrin pastrinoo ekscii eksciis, s, oni diras, diras, el kristal kristalaa globo, globo, ke ni ˆciuj ciuj pereos dank’ al Fenicianoj, eniciano j, almena˘ u mi kaj. kaj. . . mia mia filo! filo!.. . . — eksp eksplod lodis is Sara. — Kaj vi, kiu kredas la Solan, Jehovon, vi timas la babiladon de iu malsaˆga ga maljun maljunuli ulino, no, eble eble intriga intrigant ntino ino?. ?. . . Kie estas estas via granda granda Dio?. Dio?. . . — — Mia Dio estos nur mia, kaj tiuj estas viaj, mi do devas respekti ilin. — La maljunulino do parolis al vi pri Fenicianoj? — demandis Ramzes. ˆ anta˘ — Si udiris udiris al mi jam anta˘ue, ue, ankora˘ u apud Memfiso, ke mi devas min gardi de Fenicianino — respondis Sara. — Sed S ed nur ˆci ci tie ˆciuj ciuj parolas pri ˆ mi scias, eble nur deliras mia kapo, plena de ˆcagreno. iu fenicia pastrino. Cu cagreno. Oni eˆc diris, d iris, ke se ne influus ˆsiaj sia j sorˆ s orˆcoj, co j, vi v i ne n e estus e stus saltinta saltint a tiam, t iam, sinjoro, sinjor o, en

ˆ * Capitro

X*

76

la arenon arenon.. . . Ah Ah,, se la bovo bovo vin morti mortigu gus! s!.. . . An Ank kora˘ u hodia˘ u, u, kiam mi pensas pri la malfeliˆco, co, kiu povis p ovis vin trafi, mia koro glaciiˆgas... g as... — Ridu Ridu tion, tion, Sara Sara — inter interrom rompi piss gaje la prin princo. co. — Kiun Kiun mi lev levas gis gˆis mi, staras staras tiel tiel alte, alte, ke neniu neniu timo timo devas devas lin atingi. atingi. . . Tiom Tiom malpli malpli malsaˆ malsaˆ gaj ga j novaˆo j. ˆ ekzistas — Kaj Ka j la malfeliˆ malfe liˆco? co? Cu ekzistas sufiˆ ce ce alta monto, monto, kien ne atingus gia gˆia sago?... — La patrineco lacigis vin, Sara — diris la princo — kaj la varmego konfuzas viajn pensojn, jen kial vi malˆ gojas gojas sen ka˘ uzo. uzo. Estu trankv trankvila ila kaj kaj gardu gardu mian filon. La homo — diris diris li medite medite — kiu ajn li estas: estas: Fenician enicianoo a˘u Greko, Greko, povas povas maluti malutili li al estaˆ estaˆoj, similaj similaj al li, sed ne al ni, kiuj estas estas la dioj dio j de ˆci ci tiu mondo. mondo . — Kion Kion vi diris diris pri Grek Greko?. . . Kia Kia Grek Greko? o?.. . . — demand demandis is maltran maltrankv kvil ilee Sara. — Mi diri diris: s: Grek Greko? o?.. . . Mi scias scias nenio nenion n pri tio. tio. Eb Eble le tia vorto vorto elgli elgliti tiss el mia mi a buˆso, so , au˘ eble vi malbone a˘udis. udis. Li kisis Saran kaj sian filon kaj adia˘ uis ilin. Sed li ne forpelis la maltrankuis vilon. “Fine oni devas devas diri al si, ke en Egipto neniu sekreto pov p ovas as resti kaˆ kaˆsita. sita. Min spionas la pastroj kaj miaj korteganoj korteganoj eˆc tiam, kiam ili estas ebriaj a˘ u nurr ˆsajnigas, nu sajnigas, kaj Kaman Kaman gardas gardas la serpent serpentaj aj pupiloj pupiloj de Fenician enicianoj. oj. Se ili ankora˘ u ne kaˆ kaˆsis sis ˆsin sin de mi, kredeble krede ble ili ne multe zorgas zorga s pri p ri ˆsia sia virto. Cetere Cete re kontra˘ u kiu?...Kontra˘ u mi, al kiu ili mem malkovris la trompojn de sia templ templo! o!.. . . Kama Kama aparte apartenos nos al mi. mi. . . Ili Ili tro bezonas bezonas min. min. . . Ili Ili ne volos volos altir altirii sur sur sin mian mian kole koleron ron.. . . ” Post kelke da tagoj venis al la princo la sankta pastro Mentezufis, la helpan helpanto to de la nobla Herhor Herhor en la milita milita ministrej ministrejo. o. Ramzes, Ramzes, rigardan rigardante te la palan vizaˆgon gon kaj mallevitajn okulojn de l’ profeto, divenis, ke anka˘ u li jam scias pri la Fenicianino. Eble eˆc de sia pastra vidpunkto li volos riproˆci ci lin. Sed Mentezufis ˆci ci tiun fojon fo jon ne tuˆsis sis la korajn aferojn afero jn de la princo. p rinco. Kun oficiala mieno salutinte la princon, la profeto sidiˆgis gis sur la montrita al li loko kaj diris: — El la memfisa palaco de la sinjoro de l’ eterneco oni sciigis al mi, ke en ˆ la lasta tempo venis Pi-Baston la granda haldea pastro Istubar, la kortega astrologo kaj konsilisto de la nobla reˆgo go Assar. La princo volis suflori al Mentezufis la celon de la vojaˆ go go de Istubar, sed li mordis la lipojn kaj silentis. — La glora Istubar — da˘ urigis la pastro — kunportis dokumentojn, la˘ urigis u kiuj Sargon, la boparenco kaj satrapo de la reˆ go Assar, estas nomita ambago ˆ sadoro kaj rajtigit r ajtigitoo de ˆci ci tiu potenca monarho... Ramzes apena˘ u sukces sukcesis is haltigi haltigi ridan ridan eksplodon. eksplodon. La seriozec seriozeco, o, kun kiu Mentezufis bonvolis malkovri parton de la sekretoj, jam de longe konataj de

ˆ * Capitro

X*

77

la princo, plenigis lin per gajeco kaj malestimo. “Do ˆci ci tiu prestidigitatoro — pensis la kronprinco — eˆc ne anta˘ usentas en sia animo, ke mi konas ˆciujn ciujn ilia jn fripona fr iponaˆˆojn?. oj n?. . . ” — La nobla Sargon kaj la respektinda Istubar — da˘ urigis urigis Mentezufis — iros Memfison por kisi la piedojn de lia sankteco. Sed anta˘ ue ue via ekscelenco, kiel la vic-reˆgo, go, bonvolos favore akcepti la altrangulojn kaj ilian sekvantaron. — Tre volonte — respondis la princo — kaj profitante la okazon, mi demandos ilin: kiam Asirio pagos al ni la malnovajn tributojn? — Via Via eksce ekscele lenco nco farus farus tion? tion? — deman demandi diss la pastro pastro,, rigar rigarda dant ntee liajn liajn okulojn. — Anta˘ u ˆcio cio tion!. tion!. . . Nia trezorejo trezorejo bezonas tributojn!. tributojn!. . . Mentezufis Mentezufis subite subite leviˆgis gis de la seˆgo go kaj per solena kvankam malla˘ uta ut a voˆco co diris dir is:: — Anstata˘ uanto de nia sinjoro kaj de l’ disdonanto de la vivo, en la nomo uanto de lia sankteco mi malpermesas al vi paroli kun iu ajn pri la tributoj, kaj precipe kun Sargon, Istubar a˘ u iu ajn de ilia sekvantaro. — Pastro — diris li, anka˘ u leviˆgante gante — per kia rajto vi parolas al mi per la tono tono de superu superulo lo?. ?. . . Mentezufis Mentezufis disigis disigis la vestojn vestojn kaj demetis de l’ kolo ˆceneton, ceneton, sur kiu estis unu el la ringoj de l’ faraono. La vic-reˆgo go atente gin gˆin rigardis, pie kisis kaj redoninte al la pastro respondis: — Mi plenumos la ordonojn de lia sankteco, mia patro kaj sinjoro. Amba˘ u ree sidiˆgis, gis, kaj la princo demandis la pastron: ˆ — Cu via ekscelenco ne povus klarigi al mi: kial Asirio ne devas pagi al ni la tributojn, kiuj per unu fojo eltirus la trezorejon el la embaraso? ˆ ni ne havas fortojn por devigi Asirion pagi al ni la tributojn — — Car respondis malvarme malvarme Mentezufis. Mentezufis. — Ni havas havas cent dudek mil soldatojn, kaj Asirio preska˘ u tricen tricentt mil. mil. Mi diras tion al via ekscel ekscelenco enco tute konfidenci konfidencie, e, kiel al alta ˆstata oficisto. oficis to. — Mi komprenas. komprenas. Sed kial la milita ministrejo, ministrejo, en kiu vi servas, servas, malgrandigis nian bataleman armeon je sesdek mil homoj? — Por pligrandigi je dek du mil talentoj la enspezojn de lia sankteco — diris la pastro. — Bone! Diru al mi, via ekscelenco, — da˘ urigis la princo — por kia celo urigis Sargon veturas al la piedoj de l’ faraono? — Mi ne scias. — Sed kial mi ne devas scii, mi, la kronprinco. ˆ ekzistas ˆstataj — Car stata j sekreto sekre toj, j, kiujn konas apena˘ ap ena˘ u kelke kel ke da ˆstat st ataa j ˆcefo ce foj. j. — Ka j kiujn povu p ovuss ne koni eˆc mia plej respektinda patro?. . . — Certe — respondis Mentezufis — ekzistas aferoj, pri kiuj povus ne scii eˆc lia sankteco, se li ne posedus la plej altajn pastrajn benojn. b enojn.

ˆ * Capitro

X*

78

— Stranga Stranga afero! — diris la princo princo post p ost pripenso. pripenso. — Egipto apartena apartenass al la faraono, faraono, tamen tamen povas povas okazi okazi en la ˆstato stato aferoj, aferoj, nekona nekonataj taj al la farafaraono?. ono?. . . Klarig Klarigu u tion al mi, via ekscelenc ekscelenco. o. — Egipto estas anta˘ u ˆcio, cio , kaj eˆc sole sol e kaj eksklu eks kluzive zive la propraˆ pro praˆo o de Amon — diris la pastro. — Estas do necese, ke nur nur tiuj konu konu la plej altajn sekretojn, al kiuj Amon malkovras siajn planojn kaj volon. La princo a˘ uskultante havis la saman impreson, kvaza˘ uskultante u oni turnus lin sur lito, plena de ponardoj kaj sub kiu oni krom tio bruligus fajron. Mentezufis Mentezufis volis volis leviˆ gi, gi, la princo haltigis lin. — Ankora˘ u unu vorton! — diris li dolˆce. ce. — Se Egipto estas tiel malforta, ke oni ne povas povas eˆc paroli pri la asiriaj tributoj. . . Li malfacile spiris. — Se gi gˆi estas tiel mizera — da˘ urigis li — kian garantion ni havas, ke urigis Asirianoj ne atakos nin? — De tio oni povas sin anta˘ugardi ugardi per traktatoj — respondis la pastro. — Ne ekzistas traktatoj por la malfortaj! — diris la kronprinco, kronprinco, svingante svingante la manon. — Ne ˆsirmos sirmos la limojn arˆgentaj gentaj tabuloj, kovritaj per traktatoj, se post ili ne stariˆgos g os lancoj lancoj kaj glavoj glavoj!. !. . . — Kaj kiu diris al via ekscelenco, ke ˆce ce ni ili ne stariˆ gos gos tie? — Vi mem. mem. Cent Cent dudek dudek mil homoj devas devas cedi anta˘ u tricent mil. Kaj se Asirianoj unu fojon venus en nian landon, en Egipto restus nur dezerto. — Se ili venus venus al ni, iliaj ostoj neniam revidus revidus ilian ilian teron!. . . Ni armigus armigus la tutan nobelularon, laboristajn regimentojn, regimentojn, eˆc krimulojn en la minejoj. . . Ni elprenus elprenus la trezorojn el ˆciuj ciuj temploj. . . Asirio Asirio renkontus kvincent kvincent mil egiptajn batal batalis istojn tojn.. . . Ramzes Ramzes estis ravita ravita de la patriota patriota eksplodo eksplodo de l’ pastro. pastro. Li kaptis kaptis lian manon kaj diris: ˆ la — Do se ni pov p ovas as havi tian armeon, armeon, kial ni ne atakas atakas Babilonon?. Babilonon?. . . Cu ˆ granda granda batalisto batalisto Nitager Nitager ne petegas nin pri tio jam de kelk kelkee da jaroj?. jaroj?. . . Cu lian sanktecon sanktecon ne maltrankvili maltrankviligas gas la bolado de Asirio?. Asirio?. . . Kiam ni permesos al ili kolekti kolekti la fortojn, la batalo estos pli malfacila, malfacila, sed se ni komencos komencos mem. . . La pastro interrompis lin. ˆ vi scias, princo — diris li — kio estas milito, al kiu oni devas iri tra — Cu dezerto? Kiu povas povas garantii, garantii, ke anta˘ u kiam ni atingos E˘ ufraton, ufraton, ne pereos duono de niaj soldatoj kaj portistoj? — Unu sola batalo kompensus tion al ni — intermetis Ramzes. — Batal Batalo! o!.. . . — ripeti ripetiss la pastro. pastro. — Kaj ˆcu c u vi scias, scias, princ princo, o, kio kio estas estas batal batalo? o?.. . . ˆ — Sajnas al mi! — respondis fiere la princo, frapante sian glavon. Mentezufis tezu fis levis la ˆsultro sultr o jn. — Mi diras al vi, sinjoro, sinjoro, ke vi ne scias, kio estas batalo. Vi eˆc havas havas pri gi ˆgi tute malveran malveran opinion, opinion, devenantan devenantan de la manovroj, manovroj, en kiuj vi ˆciam ciam estis

ˆ * Capitro

X*

79

venkinto venkinto,, kvank kvankam am pli ol unu fojon fo jon vi devis esti venkito. venkito. . . La princo fariˆgis gis malˆgoja. goja. La pastro metis sian manon sub la veston kaj subite demandis: demandis: — Divenu via ekscelenco, kion mi tenas? — Kion?. Kion?. . . — ripetis ripetis la princo princo kun miro. miro. — Divenu Divenu rapide kaj bone — insistis insistis la pastro — ˆcar car se vi eraros, pereos du viaj regimentoj. — Vi tenas ringon — respondis gaje la kronprinco. Mentezufis malfermis la manon: estis en gi gˆi papirusa peco. — Kaj nun kion mi havas? — demandis ree la pastro. — Ringon. — Ne ringon ringon,, sed sed amul amuleto eton n de la dia dia Hator Hator — diri diriss la pastro. pastro. — Vi vidas, sinjoro — da˘ urigi u rigiss li — jen jen estas estas la batal batalo. o. Du Dum m la batalo batalo la sorto sorto ˆciumomente ciumomente etendas al ni la manon ka j ordonas plej rapide solvi la surprizo sur prizojn, jn, kiujn ˆgi gi entenas entenas.. Ni divenas divenas a˘ u eraras, sed ve al tiu, kiu eraras pli ofte, ol divenas divenas!. !. . . Kaj centfoje centfoje ve al tiu, tiu, de kiu forturna forturnass sin la sorto sorto kaj devigas devigas lin fari fari erarojn! erarojn!.. . . — Tamen mi kredas, kredas, mi sentas sentas ˆci ci tie. tie. . . — diris diris la kronpri kronprinco, nco, batant batantee sian bruston, — ke Asirio devas esti piedpremita! — Per via buˆso so parolu la dio Amon — diris d iris la pastro. pa stro. — Jes, Asirio estos humil hu miligi igita, ta, eble eˆc per viaj manoj, sinjoro, sinjoro, sed ne tuj. . . ne tuj. . . Mentezufis adia˘ uis uis lin. La princo restis restis sola. sola. En lia koro koro kaj kapo ˆcio cio bruis. “Hiram do estis prava, ke ili trompas nin — pensis Ramzes. — Nun anka˘u ˆ mi estas certa, ke niaj pastroj faris ian traktaton kun la haldeaj, kiun mia paˆ tro devos devos konfirmi konfirmi.. Li devos! devos!.. . . Cu oni a˘ udis udis iam pri tia monstraˆ monstraˆo?. o?. . . Li, la sinjoro de la vivanta kaj de la okcidenta mondo, li devas subskribi traktatojn, elpensitajn elpensitajn de de intrig intrigant antoj!. oj!. . . ” Li apena˘ u spiris. “Tamen “T amen Mentezu Mentezufis fis perfidis sin. Do en okazo okazo de bezono bezono Egipto Egipto povas povas kolek kolekti ti duonmilio duonmilionan nan armeon?. armeon?. . . Kaj ili pensas, pensas, ke mi timos iliajn iliajn fabelojn fabelojn pri la sorto, sorto, kiu ordonas al al ni solvi problemojn. problemojn. . . Se mi havus havus nur ducent ducent mil mil soldatojn, ekzercitajn kiel niaj grekaj kaj libiaj regimentoj, mi estus preta solvi ˆciujn ciujn problemo prob lemojn jn sur la tero kaj ˆcielo.” cielo. ” Dume la respektinda profeto Mentezufis, revenante re venante en sian ˆcelon, celon, parolis al si: “Varmega homo, amanto de virinoj, aventuristo, sed potenca karaktero. Post la malforta nuna faraono, far aono, kiu scias, ˆcu cu ˆci ci tiu ne rememorigos la tempo jn de Ramzes Granda. Post dek jaroj la malbonaj malbona j steloj ˆsanˆ sanˆ giˆgos, gos, li maturiˆgos gos kaj frakaso frakasoss Asirio Asirion. n. De Niniv Ninivoo restos restos ruinoj, ruinoj, la sankta Babilono Babilono reakiros reakiros ˆ sian rangon, kaj la sola plej alta Dio, Dio de la egiptaj kaj haldeaj haldeaj profetoj profetoj ekregos de la libia dezerto gis gˆis la plej sankta sankta rivero rivero Gango. Gango. . .

ˆ * Capitro

X*

80

Nur ne ridindigu sin nia juna homo per siaj noktaj promenoj al la fenicia pastri pastrino! no!.. . . Se oni vidu viduss lin en la ˆgardeno gardeno de Astarte, la popolo povus kredi, ke la kronprinco kronprinco klinas klinas sian orelon al la fenicia fenicia kredo. . . Malsupra Malsupra Egipto estas  jam preska˘ preska˘ u preta preta forlasi forlasi la malnov malnovajn diojn. . . Kia miksa miksaˆo o de nacioj!. nacioj!. . . ” Post kelke da tagoj la nobla Sargon oficiale sciigis al la princo sian rolon de asiria ambasadoro kaj petis pri egipta sekvantaro, kiu kondukus lin kun plena sendanˆ gereco kaj honoroj al la piedoj de lia sankteco. gereco La princo lasis lin du tagojn atendi la respondon kaj destinis la a˘udiencon udiencon post novaj du tagoj. La Asiriano, kiu kutimis al la orienta malrapideco en la vojaˆ goj go j kaj aferoj, afero j, tute ne ˆcagreniˆ cagreniˆ gis kaj ne perdis la tempon. Li trinkis de gis la mateno gis gˆis la vespero, ludis ostojn kun Hiram kaj aliaj aziaj riˆ culoj, culoj, kaj dum liberaj momentoj, same kiel Ramzes, elglitis al Kama. Tie, kiel homo pli aˆga ga kaj praktika, praktika, por ˆciu ciu vizito li faris al la pastrino pastrino riˆcajn ca jn donacojn. donaco jn. Siajn sentojn al ˆsi si li esprimis jene: — Kama, kial vi restas en Pi-Bast kaj malgrasiˆgas? gas? Dum vi estos estos juna, juna, amuzos vin la servado ˆce ce la altaroj altaro j de la diino Astarte; sed kiam vi maljuniˆ gos, gos, mizera sorto atendas vin. Oni deˆsiros siros de vi la multekostajn vestojn, sur vian lokon oni prenos pli junan pastrinon, kaj vi, por havi plenmanon da rostita hordeo, devos anta˘ udiri udiri la sorton a˘ u flegi fl egi akuˆsantajn santa jn virino jn. — Mi — da˘ u rigis Sargon — se la dioj por puno kreus min virino, mi urigis preferus mem esti akuˆsantino, santino, ol o l flegi aliajn. Tial mi parolas al vi, kiel homo saˆga, ga, forlasu la templon kaj aliˆ gu gu al mia haremo. haremo. Mi donos por vi dek talentojn talentojn en oro, kvarde kvardek k bov b ovinojn inojn kaj cent mezurojn da tritiko. La pastroj en la komenco timos la punon de l’ dioj, por ˆ pli multe trompe ricevi de mi. Sed ˆcar car mi ne aldonos eˆc unu drahmon plu, eble nur kelke kelke da ˆsafinoj, ili do faros solenan diservon diservon kaj tuj aperos ap eros al ili la ˆciela ciela Astarte, kiu liberigos lib erigos vin de viaj ˆuraj ura j promesoj, promeso j, se mi aldonos aldon os ankora˘ a nkora˘ u oran ora n ˆcenon cen on a˘u pokalon. Kama, a˘ uskultante liajn opiniojn, de rido mordis la lipojn, kaj li da˘ uskultante urigis: urigis: — Sed se vi veturos kun mi Ninivon, vi fariˆ gos granda sinjorino. Mi donos gos al vi palacon, p alacon, portilon, p ortilon, servistino jn kaj sklavoj sklavojn. n. Dum unu monato monat o vi verˆsos sos sur vin pli multe da parfumoj, ol vi oferas ˆci ci tie dum la tuta jaro al la diino. Kaj kiu scias — konkludis konkludis li — eble vi plaˆ cos cos al la reˆgo go Assar, kaj li volos preni vin en sian harem h aremon? on? En tia okazo vi estus e stus feliˆca, ca, kaj ka j mi rerice r ericevus vus ˆcion, cion, kion mi elspezos por vi. En la tago, destinita por la a˘ udienco de Sargon, anta˘ udienco u la palaco de la kronprinco kronprinco stariˆ gis la egipta militistaro kaj popolamaso, avida je spektakloj. gis ˆ Cirka˘ u la tagmezo, dum la plej granda varmego aperis la asiria sekvantaro. Anta˘ ue iris policistoj, armitaj per glavoj kaj bastonoj, post ili kelke da nudaj ue ˆ ˆciu kuruloj kaj tri rajdantoj. Tio estis trumpetistoj kaj heroldo. Ce ci u vo jkru jk ruco co la trumpetistoj ludis signalon, kaj post ili la heroldo proklamis per granda voˆco:

ˆ * Capitro

X*

81

— Jen proksimiˆgas gas la ambasadoro kaj rajtigito de la potenca reˆ go go Assar, Sargon, boparenco de l’ reˆ go, sinjoro de grandaj bienoj, venkinto en bataloj, go, estro de provincoj. Popolo, konvene honoru lin, kiel amikon de lia sankteco, ˆ de Egip la monarho Egipto! to!.. . . Post la trumpetisto trump etistojj rajdis ra jdis dekkelko da asiria j kavaliro kavaliroj, j, en pinta j ˆcapo capo j,  jakoj  jakoj kaj malvastaj malvastaj pantalonoj. pantalonoj. Iliaj persistemaj ˆcevaloj cevaloj kun longaj haregoj havis havis sur la kapoj kaj brustoj kuprajn kirasojn, similajn al fiˆsa sa skvamo. skvamo. Poste iris la piedistaro en kaskoj kaj en manteloj longaj gis gˆis la tero. Unu malgranda malgranda taˆcmento cmento estis armita per pezaj bastonegoj, bastonegoj, dua per arkoj, tria per lanco j kaj ka j ˆsildoj. sildo j. Post la soldatoj soldato j iris la ˆcevaloj, cevaloj, veturiloj kaj portiloj portilo j de Sargon, ˆcirka˘ cirka˘ uitaj de servistoj en vestoj blankaj, ruˆgaj, g aj, verdaj. erdaj. . . Po Poste ste aperis aperis kvin kvin elefa elefant ntoj oj ˆ kun portiloj portiloj sur la dorsoj: sur unu rajdis Sargon, Sargon, sur alia la haldea pastro Istubar. La procesion fermis ree soldatoj piedirantaj kaj rajdantaj kaj la terura asiria muziko: trumpetoj, tamburoj, ladoj kaj flutoj. La princo princ o Ramzes, Ramze s, ˆcirka˘ cirka˘ uita de l’ pastroj, oficiroj kaj nobeluloj, vestitaj uita diverskolore kaj riˆce, ce, atendis a tendis la ambasadoron en la granda gra nda a˘ audienca ˘ salono, kiu estis malfermit malfermitaa de ˆciuj ciuj flankoj. flankoj. La kronpri kronprinco nco estis estis gaja, li sciis, sciis, ke Asirianoj Asirianoj portas donacojn, kiuj al la okuloj de la egipta popolo povas povas ˆsajni sajni tribu tributoj. toj. Sed Sed kiam kiam en la korto korto li eka˘ eka˘ udis udis la grandan voˆ voˆcon con de la heroldo, la˘udanta udanta la potencon de Sargon, la princo malˆ gojiˆ gojiˆ gis. gis. Kaj kiam atingis atingis lin lin la proklamo, ke la reˆgo go Assar estas estas amiko amiko de l’ faraono, faraono, li ekkoleri ekkoleris. s. Liaj naztruoj vastiˆ gis gis kiel kiel ˆce ce furioza furioza bovo, bovo, la okuloj okuloj ekbril ekbrilis. is. Vidan Vidante te tion, tion, la oficiroj kaj nobeluloj komencis fari minacajn mienojn kaj ordigi la glavojn. La sankta Mentezufis rimarkis ilian malkontentecon kaj ekkriis: — En la nomo de lia sankteco mi ordonas al la nobeluloj kaj oficiroj akcepti la noblan Sargonon kun respekto, kiu konvenas por la ambasadoro de la granda reˆgo!... g o!... La kronprinco kronprinco sulkigis sulkigis la brovojn brovojn kaj komencis komencis malpacience malpacience paˆ paˆsi si sur la estrado, sur kiu staris lia vic-reˆga ga seˆgo. go. Sed la disciplinitaj oficiroj kaj nobeluloj kvietiˆgis, gis, sciante, sciante, ke oni ne povas povas ˆserci serci kun Mentezufis, Mentezufis, la helpanto helpanto de la milita ministro. Dume en la korto la grandegaj, peze vestitaj asiriaj soldatoj stariˆ gis gis en tri vicoj kontra˘ u la duone duone nu nudaj daj kaj lertaj lertaj egiptaj. egiptaj. Un Unu u flan flank ko riga rigardi rdiss la alia alian, n, kiel aro de tigroj tigroj rinocera rinoceran n aron. aron. En la koroj koroj de unuj unuj kaj de l’ aliaj aliaj bruletis la malnova malamo. Sed la komando superregis la malamon. En ˆci ci tiu momento penetris la elefantoj, elefanto j, akre eksonis la asiria j kaj egipta j trumpetoj, la soldatoj levis la armilojn supren, la popolo falis sur la vizaˆ gojn, gojn, kaj la asiriaj senditoj, Sargon kaj Istubar malsupreniris el la portiloj teren. En la salono la princo Ramzes sidiˆgis gis sur seˆgo go sub baldakeno, kaj ˆce ce la eniro aperis la heroldo.

ˆ * Capitro

X*

82

— Plej nobla sinjoro! — li turnis sin al la kronprinco. — La ambasadoro kaj rajtigito de la granda reˆ go Assar, la glora Sargon kaj lia kunulo, la pia go profeto Istubar, deziras saluti kaj honori vin, la vic-reˆ gon gon kaj posteulon de la faraono, faraono, kiu vivu vivu eterne!. eterne!. . . — Petu la gastojn, ke ili eniru kaj gojigu gˆojigu mian koron per sia vido — respondis la princo. Kun bruo kaj tinto eniris en la salonon Sargon, en longa verda vesto, ˆ lia flanko, en neˆ dense brodita per oro. Ce ge ge blanka mantelo, paˆsis sis la pia Istubar, kaj post ili elegante vestitaj asiriaj sinjoroj portis la donacojn por la princo. Sargon proksimiˆgis gis al la estrado kaj diris asirie, kion tuj ripetis tradukisto egipte: — Mi, Sargon, generalo, satrapo kaj boparenco de la plej potenca reˆ go Assar, venas saluti vin, vic-reˆgo go de la plej potenca faraono, kiel signon de eterna eterna amikeco amikeco oferi oferi al vi donacojn. donacojn. . . La princo apogis la manojn sur la genuoj kaj sidis senmova, kiel statuoj de liaj reˆgaj gaj anta˘ uuloj. uuloj. — Tradukisto radukisto — diris Sargon — ˆcu cu vi malbone ripetis al la princo mian gentilan ˆgentilan saluton? Mentezufis, staranta apud la estrado, sin klinis al la princo. — Sinjoro — murmuretis li — la nobla Sargon atendas favoran respondon. — Do respondu al li — eksplodis la princo — per kiu rajto li parolas al mi, kvaza˘ u al egalu egalulo lo?. ?. . . Mentezufis konfuziˆ gis, gis, kio ankora˘ u pli kolerigis la princon, kies lipoj koˆ menci menciss tremi tremi kaj okuloj okuloj brili brili.. Sed Sed la Haldeano Istubar, kiu komprenis la egiptan lingvon, diris rapide al Sargon: — Ni falu sur la vizaˆgojn!... g ojn!... — Kial mi devas fali sur la vizaˆgon? gon? — demandis Sargon kun indigno. — Falu, se vi ne volas perdi la favoron de nia reˆgo, go, eble eˆc la kapon. . . Dirinte tion, Istubar Istub ar kuˆsiˆ siˆgis gis per tuta sia longo, kaj apud li Sargon. — Kial Kia l mi devas kuˆsi si sur su r mia ventro anta˘u tiu ˆci ci flavbekulo flavb ekulo?? — murmuris murmuri s li. ˆ li estas la vic-reˆgo — Car go — respondis Istubar. ˆ mi ne estis vic-reˆgo — Cu go de mia sinjoro? — Sed li estos reˆgo, go, kaj vi ne. — Pri kio disputas la senditoj de la plej potenca reˆgo go Assar — demandis la tradukiston Ramzes, kiun jam forlasis lia kolero. — Pri tio, ˆcu cu ili devas prezenti al via ekscelenco la donacojn, destinitajn destinitajn por la faraono, a˘ u nur tiujn, kiuj estas senditaj por vi — respondis lerte la tradukisto. — Kontra˘ ue, mi deziras vidi la donacojn por ue, p or lia sankteco — diris la princo — kaj mi permesas al la senditoj leviˆgi. gi.

ˆ * Capitro

X*

83

Sargon leviˆgis, gis, ruˆga ga de kolero a˘ u laciˆgo, go, kaj sidiˆgis gis sur la planko, krucinte la krurojn. — Mi ne sciis — ekkriis li — ke mi, la boparenco kaj rajtigito de la granda reˆgo go Assar, Assar, estos estos devigita devigita per miaj vestoj vestoj viˆ viˆsi si la polvon polvon de l’ plank plankoo de la egipta vic-reˆ vic-rego!... gˆ o!... Mentezufis, kiu komprenis asirie, ordonis tuj alporti du benkojn, kovritajn per tapiˆ tapiˆsoj, soj, sur kiuj sidiˆ gis: gis: la malfacile malfacile spirant spirantaa Sargon Sargon kaj la trankvila trankvila Istubar. Iom spirinte, Sargon ordonis alporti al si grandan vitran pokalon, ˆstalan stalan glavo glavon, n, kaj alkondu alkonduki ki al la perono perono du ˆcevalojn, cevalojn, kun oraj seloj. seloj. Kiam Kiam oni plenumis lian ordonon, li leviˆgis gis kaj kun saluto diris al Ramzes: — Mia sinjoro, la reˆgo go Assar, sendas al vi, princo, du belega b elegajn jn ˆcevalojn, cevalojn, kiuj portu p ortu vin ˆciam ciam al la venko. Li sendas al vi pokalon, el kiu ˆciam ciam la gojo gˆojo fluu en vian koron, kaj glavon, kian vi ne trovos ekster la armilejo de la plej ˆ potenca monarho. Li eltiris el la ingo sufiˆ ce ce longan glavon, glavon, brilantan brilantan kvaza˘ kvaza˘ u arˆ gento, gento, kaj komencis fleksi ˆgin gin per la manoj. La glavo glavo fleksiˆ fleksiˆ gis gis kvaza˘ u arko, kaj poste subite rektiˆgis. gis. — Vere! Vere! mirakl miraklaa armilo. armilo. . . — diris diris la princo. princo. — Se vi permesos, vic-reˆgo, go, mi montros al vi ankora˘ u unu gian gˆian econ — diris Sargon, kiu povante sin glori per la asiriaj armiloj, bonegaj por la tiamaj tempoj, forgesis pri la kolero. La˘u lia postulo, unu el la egiptaj oficiroj eltiris sian bronzan glavon kaj tenis gin gˆin kvaza˘ u por atako. atako. Sargon Sargon levis levis sian sian ˆstalan stalan glavo glavon, n, ekbatis ekbatis kaj fortranˆcis cis pecon de la armilo de l’ kontra˘ uulo. uulo. En la salono eksonis murmuro de mirego, ruˆ go g o aperis sur la vizaˆgo g o de Ramzes. ˆ tiu fremdulo — pensis la princo — forprenis de mi la bovon en la “Ci cirko, volas edziˆgi gi kun Kama kaj montras montras al mi armilon, armilon, kiu tranˆcas cas niajn glavojn, kvaza˘ u rabotaˆ rabotaˆojn!. ojn!. . . ” Li eksentis ankora˘ u pli grandan malamon al la reˆ go go Assar, al ˆciuj ciuj Asiriano Asiria nojj ˆgenerale, generale, kaj precipe al Sargon. Malgra˘ u tio li penis ekregi sin kaj kun la tuta ˆgentileco gentileco petis la ambasadoron, ke li bonvolu montri al li la donacojn por la faraono. Tuj oni alportis grandegajn kestojn el bonodora ligno, el kiuj la superaj asiriaj oficistoj elprenis elprenis pecojn de riˆ caj caj ˆstofoj stofoj ornamitaj ornamitaj per figuroj, pokapokalojn, kruˆcojn, co jn, ˆstalajn stala jn armilojn, armilojn , arkojn el kornoj de sovaˆ sovaˆ ga ga kapro kaj ˆsildo sildo jn, inkrustitajn inkrustita jn per multvalora multvalorajj ˆstonoj. stono j. Sed la plej bela donaco estis la modelo de la palaco de la reˆ go go Assar, ˆ havis farita el oro kaj arˆ gento. gento. Gi havis aspekton de kvar kvar konstrua konstruaˆˆoj, oj, metitaj unu sur la alia, el kiuj ˆciu ciu estis ˆcirka˘ cirka˘ uita per densa kolonaro, kaj anstata˘ uita u ˆ tegmento posedis terason. Ciun eniron gardis leonoj a˘ u bovoj kun homaj

ˆ * Capitro

X*

84

ˆ amba˘ kapoj. Ce u flankoj de la ˆstuparo stuparo staris statuoj de la tributanoj tributanoj de l’ reˆgo, go, portantaj donacojn; ˆce ce amba˘ u flankoj de la ponto estis plej diversaj skulptita skulpt itajj ˆcevaloj. cevalo j. Sargon Sargo n forpuˆ fo rpuˆsis sis unu muron mur on de la mode m odelo, lo, kaj aperis ape ris riˆcaj ca j ˆcambroj, cambroj, plenaj plenaj de netakse netakseblaj blaj objektoj. Plej grandan grandan miregon miregon ka˘ uzis la a˘udienca udienca salono, kie estis malgrandaj figuroj, prezentantaj la reˆ gon gon sur alta trono, liajn korteganojn, soldatojn kaj tributanojn, kiuj honoris lin. La tuta modelo havis la longon de du homoj, kaj alton preska˘ u de homa kresko. Egiptanoj Egiptano j murmuretis, ke ˆci ci tiu donaco de la reˆ go go Assar valoras cent kvindek kvindek talentojn. talentojn. Kiam oni forportis la paka pakaˆojn, la vic-reˆ vic-rego gˆo invitis amba˘ u senditojn kaj ilian sekvantaron al festeno, dum kiu la gasto j ricevis riˆcajn cajn donacojn. donaco jn. Ramzes ne limigis sian ˆgentilecon, gentilecon, kaj kiam unu el e l liaj lia j virino j ekplaˆcis cis al Sargon, li donacis ˆsin al la ambasadoro, kompreneble post ˆsia sia konsento kaj post la permeso per meso de ˆsia patrino. patri no. Li do estis ˆgentila gentila kaj malavara, sed lia frunto ne sereniˆgis. gis. Kiam Kiam TutTutmozis demandis: — ˆcu cu ne bela estas la palaco de la reˆ go go Assar? — la princo respondis: — Pli P li belaj b elaj ˆsajnus sajnus al mi ˆgiaj g iaj ruin ruinoj oj en la cindr cindroj oj de Niniv Ninivo. o. . . La Asirianoj Asirianoj dum la festeno festeno estis tre sobraj. Malgra˘ Malgra˘ u la multaj vinoj ili malmulte trinkis kaj ankora˘ u malpli kriis. Sargon eˆc unu fojon fo jon ne eksplodis de rido, kiel li kutimis ordinare; li kovretis la okulojn per la palpebroj kaj profunde meditis en sia animo. ˆ Nur la du pastroj, la Haldeano Istubar kaj la Egiptano Mentezufis estis trankvilaj, kiel homoj, kiuj posedas la scion de la estonteco kaj estas ˆgiaj giaj estroj.

LA FARAONO

85

ˆ Capitro XI Post la festeno feste no ˆce ce la vic-reˆ vic-rego gˆo Sargon restis ankora˘ u en Pi-Bast, atendante el Memfiso la leterojn de la faraono, kaj samtempe inter la oficiroj kaj nobeluloj komen kom enci ciss ˆcirka ci rka˘ uiri u ˘iri strangaj famoj. Fenicianoj rakontis, kompreneble sub la sigelo de la plej granda sekreto, ke la pastroj, oni ne scias kial, ne nur liberigis liberigis Asirion de la malnov malnovaj tributoj, ne nur nuligis ilin por ˆciam, ciam, sed anka˘ u, por faciligi al Asirianoj ian nordan u, militon, faris kun ili pacan traktaton por longaj jaroj. — La faraono — rakontis rakontis Fenicianoj Fenicianoj — eˆc pli malsaniˆ malsanigis, gˆis, eksciinte pri la cedoj, cedo j, faritaj al la barbaroj. La princo Ramzes ˆcagreniˆ cagreniˆ gas kaj malˆgojas, gojas, sed amba˘ u devas devas cedi al la pastroj, ˆcar car ili ne estas certaj pri la sentoj de la nobelularo kaj armeo. Tio plej multe indignigis la egiptan aristokrataron. — Kiel Kiel — murm murmuret uretis is inter inter si la dronan dronantaj taj en la ˆsuldoj suldoj sinjoroj sinjoroj — la dinas dinastio tio ne konfi onfida dass al ni plu? plu?.. . . Do la pastroj pastroj firme firme decid decidis is malh malhon onori origi gi ˆ estas ja klare, ke se Asirio havas ie militon en kaj ruin ruinig igii Egipto Egipton? n?.. . . Car la malproksima nordo, ˆguste guste oni devas ataki ˆgin g in kaj per la akiroj relevi la malr ma lriˆ iˆcan ca n reˆ regan gˆan trezorejon trezorejon kaj kaj la aristokrat aristokrataron aron.. . . Tiu a˘ u alia el la junaj sinjoroj kuraˆgis gis demandi demandi la kronprin kronprincon: con: kion kion li pensas pensas pri la asiriaj asiriaj barbaroj? barbaroj? La princo silen silentis, tis, sed la brilo de liaj okuloj okuloj kaj kunpremita j lipo j sufiˆce ce esprimis liajn sentojn. — Estas klare — da˘ urigis urigis murmureti murmureti la sinjoroj — ke la dinastio dinastio estas sub la povo de l’ pastroj, ˆgi gi ne konfidas al la aristokrataro, kaj Egipton minacas grandaj granda j malfeliˆcoj. co j. . . La malla˘ uta uta kolero rapide aliiˆ gis gis en malla˘ utajn utajn interkonsiliˆgojn, go jn, kiuj kiu j eˆc similis konspiron. Sed kvankam tre multaj personoj partoprenis en ˆgi, gi, la tro memfida a˘ u blindigita pastraro sciis nenion; Sargon, kvankam li anta˘ usentis usentis malamon, opiniis tion ne grava. Li rimarkis, ke la kronprinco ne estas favora por li; la ka˘uzo uzo estis, la˘u lia opinio, la okazo en la cirko, kaj ankora˘u pli la ˆaluzo aluzo pro Kama. Konfidante al sia ambasadora netuˆsebleco, sebleco, li trinkis, t rinkis, festenis kaj preska˘ u ˆciuvesp ciu vespere ere elglit elg litis is al la fenicia pastrino, kiu pli kaj pli favore akceptis liajn amindumojn kaj

ˆ * Capitro

XI *

86

donacojn. Tia estis la stato de la spiritoj de la plej altaj klasoj kiam foje vespere enkuris en la loˆgejon gejon de Ramzes la sankta Mentezufis kaj anoncis, ke li tuj devas vidi la princon. La korteganoj korteganoj respondis, ke la princo estas ˆce ce unu el siaj virinoj, ke ili ne kuraˆgas gas maltranviligi sian sinjoron. Sed kiam Mentezufis pli kaj pli insistis, ili elvokis la kronprincon. La princo aperis post momento, sen iu ajn kolero. ˆ ni havas militon, ke via eksce— Kio? — demandis li la pastron. — Cu lenco bonvolas veni al mi en tiel malfrua horo? Mentezufis atente rigardis Ramzeson kaj profunde ekspiris. — Vi ne eliris la tutan vesperon? — demandis li. — Ne, Ne , eˆc unu unu paˆson. so n. — Mi do povas doni pri tio mian pastran parolon? La princo ekmiris. ˆ — Sajnas al mi — respondis li fiere — ke via parolo ne estas necesa, kiam mi donis donis mian. mian. Kion Kion tio signifa signifas?. s?. . . Ili eliris en apartan apar tan ˆcambron. cambron . ˆ — Cu vi scia scias, s, sinj sinjoro oro — diri diriss la eksci eksciti tita ta pastr pastroo — kio kio okazi okazis, s, eble eble anta˘ u un unu u horo. horo. Lian ekscele ekscelencon ncon Sargonon Sargonon iuj junuloj junuloj atakis atakis kaj batis batis per bast baston onoj. oj. . . — Kiuj?...Kie?... — Apud la palaco de la fenicia pastrino Kama — da˘urigis urigis Mentezufis, atente observante la fizionomion de la kronprinco. — Bravaj Bravaj knaboj! — respondis la princo, levante levante la ˆsultrojn. sultrojn. — Ataki tian tian koloson! koloson!.. . . Mi supozas, supozas, ke pli ol un unu u osto estis rompita rompita tie. — Sed ataki ataki ambasadoron. ambasadoron. . . Pripensu, nobla nobla sinjoro: sinjoro: ambasadoron, ambasadoron, kiun kiun ˆsirmas sirmas la majesto de Asirio Asirio kaj Egipto. . . — diris la pastro. — Ha, ha!. ha!. . . — ridis ridis la prin princo co.. — Do la reˆ go Assar sendas siajn ambago sadorojn eˆc al feniciaj feniciaj dancistinoj?. dancistinoj?. . . Mentezufis Mentezufis konfuziˆ konfuziˆ gis. gis. Subite Subite li ekfrapis ekfrapis sian frunton frunton kaj ekkrii ekkriiss anka˘ anka˘ u kun rido: — Rigardu, princo, kia simplulo mi estas, malbone konanta la politikajn ceremon ceremoniojn. iojn. Mi forgesis, forgesis, ke Sargon, Sargon, vaganta aganta nokte nokte apu apud d la domo de suspektinda suspektinda virino, ne estas ambasadoro ambasadoro,, sed ordinara homo!. homo!. . . Post momento li aldonis: — Tamen Tamen ne bone okazis okazis.. . . Sargon Sargon povas povas fariˆ gi neami neamik ka por ni. . . — Pastro Pastro!. !. . . Pa Pastr stro! o!.. . . — ekkrii ekkriiss la princo princo,, balanc balancan ante te la kapon. kapon. — Vi forgesas, forgesas, ke Egipto ne bezonas timi, nek zorgi pri tio, ˆcu cu estas por p or gi ˆ pli a˘ u malpli favora ne nur Sargon, Sar gon, sed eˆc la reˆ go g o Assar Assar mem mem.. . . Mentezufis estis tiel konfuzita per la praveco de l’ rimarkoj de la reˆ ga ga  junulo, ke anstata˘ u respondi li salutis, murmurante:

ˆ * Capitro

XI *

87

— La dioj donacis al vi, princo, la saˆgon gon de l’ ˆcefpastroj. cefpastroj. . . estu benata ilia nomo!. . . Mi jam volis volis ordoni, ke oni serˆ cu cu kaj juˆ gu la junajn aventuristojn; gu sed nun mi preferas peti konsilon konsilon de vi, ˆcar car vi estas saˆ gulo gulo super la saˆ guloj. guloj. Diru Diru do, sinjoro, sinjoro, kiel kiel mi devas devas agi kun Sargon Sargon kaj kun la krimuloj?. krimuloj?. . . — Anta˘ u ˆcio cio atendi atend i gis gˆis la mateno mateno — respondi respondiss la kronprinco. kronprinco. — Kiel pastro, vi scias plej bone, ke la dia dormo ofte alportas bonajn konsilojn. — Ka j se eˆc ˆgis gi s morg mo rgaau˘ mi trovos nenion? — demandis Mentezufis. — En ˆciu ciu okazo mi vizitos vizito s Sargonon Sar gonon kaj penos pen os forigi f origi el lia memoro memor o ˆci ci tiun t iun bagatelon. La pastro adia˘ uis la princon kun signoj de l’ respekto. Revenante uis Revenante hejmen, hejmen, li pensis: “Oni elˆ elˆsiru siru la koron el mia brusto: brusto: la princo ne partopre partoprenis nis en tio. tio. Li mem ne batis, nek instigis, instigis, li eˆc ne sciis pri la okazo. okazo. Kiu tiel malvarme malvarme kaj trafe juˆ gas gas la aferon, aferon, tiu ne povas povas esti kunkulpul kunkulpulo. o. En tia okazo okazo mi povas povas komenci juˆgan gan esploron, kaj se ni ne kvietigos la barbaron, mi transdonos la aventuri aventuristojn stojn al la tribunalo. tribunalo. Bela traktato pri amikeco amikeco inter inter du ˆstatoj, statoj, kiu komenciˆ gas gas per malrespe malrespekto kto al la ambas ambasador adoro!. o!. . . ” En la sekvinta tago la nobla Sargon kuˆsis sis gis gˆis la tagmezo en felta lito, kio cetere ok o kazis al li tre ofte, post p ost ˆciu ciu drinkado. Apud li sur malalta kanapo sidis la pia Istubar, kun la okuloj fiksitaj sur la plafono, murmuretante preˆ gojn. gojn. — Istubar — sopiris sopiris la ambasadoro — ˆcu cu vi estas certa, ke neniu el nia kortego scias pri mia malfeliˆ malfel iˆco? co? — Kiu povas scii, neniu ja vidis vin? — Sed Egiptanoj! — gemis gˆemis Sargon. — El Egiptanoj scias pri tio nur Mentezufis kaj la princo, kaj tiuj frenezuloj, kiuj kredeble longe ankora˘ u memoros memoros viajn pugn pugnojn. ojn. — Eble iom. . . eble!. eble!. . . Sed ˆsajnas sajnas al mi, ke estis inter inter ili la kronpri kronprinco nco kaj hav havas la nazon nazon difekt difektitan itan,, se ne rompita rompitan. n. . . — La nazo de la princo estas tute sana, kaj li ne estis tie. — En tiu okazo — sopiris Sargon — la princo devus palisumi kelke el ili. Mi ja estas estas ambasa ambasador doro! o!.. . . mia mia korpo estas estas sankta. sankta. . . — Kaj mi diras al vi — konsilis konsilis Istubar — elˆ elˆetu etu la koleron koleron el via koro ˆ kaj eˆc ne plendu. plend u. Car se oni kondukos la friponojn al la tribunalo, la tuta mondo ekscios, ke la ambasadoro de la plej potenca reˆ go go Assar havas aferojn kun Fenici Fenicianoj, anoj, kaj, tio estas estas ankora˘ ankora˘ u pli kondamni kondamninda, nda, vizitas vizitas ilin sola, sola, nokte. Kion vi respondos, kiam via morta malamiko, la kanceliero Lik-Bagus, demandos vin: “Sargon, kiujn Fenicianojn vi vidis kaj pri kio vi parolis kun ili, ili, apud ilia ilia templo, templo, nokte nokte?. ?. . . ” Sargon sopiris, se oni povas nomi sopiro sonojn similajn al la murmuro de leono. Subite enkuris enkuris asiria oficiro. Li ekgenuis, ekgenuis, ekfrapis la plankon plankon per la frunto kaj diris al Sargon:

ˆ * Capitro

XI *

88

— Lumo de la pup pupil iloj oj de nia sinjo sinjoro! ro!.. . . An Anta˘ ta˘ u la perono estas multe da egiptaj sinjoroj kaj kaj altranguloj, kaj en la fronto fronto la kronprinco kronprinco mem. . . Li volas volas eniri ˆci ci tien, kredeble kredeble por respekte honori vin. . . Sed anta˘ u kiam Sargon sukcesis sukcesis doni ordonon, en la pordo de la ˆcambro cambro aperis la princo. Li forpuˆsis sis la grandegan Asirianon, Asirianon, kiu staris garde, kaj rapide proksimiˆgis gis al la feltoj, kie la konsternita ambasadoro, larˆge ge malferminte minte la okulojn, okulojn, ne sciis sciis kion fari kun sia persono: persono: forkuri forkuri nuda en alian ˆcambr ca mbron on au˘ sin si n kaˆsi si sub su b la lita lit aˆon? o n? Sur la sojlo staris kelke da asiriaj oficiroj, mirigitaj per la invado de la kronprinco, kronprinco, kontra˘ kontra˘ ua ua al ˆciu ciu etiketo. etiketo. Sed Istubar Istubar faris al ili signon, signon, kaj ili malaperis post la kurteno. La princo estis sola, li lasis la sekvantaron en la korto. — Saluton al vi — diris li — ambasadoro de la granda reˆgo go kaj gasto de l’ faraono. faraono. Mi venis venis viziti viziti vin kaj demandi: demandi: ˆcu cu vi ne bezonas bezonas ion? Se vi havas tempon kaj deziron, mi volas, ke vi akompanata de mi trarajdu la urbon sur ˆcevalo cevalo el la ˆcevalejo cevalejo de mia patro, kiel konvenas konvenas al la ambasadoro de la potenca Assar, kiu vivu eterne! Sargon a˘ uskultis uskultis kuˆsante sante kaj ne komprenis eˆc unu vorton. Kiam Istubar tradukis al li la paroladon de la princo, la ambasadoro estis tiel ravita, ke li komencis komencis bati la feltojn per la kapo, kapo, ripetan ripetante te la vortojn: vortojn: “Assar “Assar kaj Ramzes”. Kiam li trankviliˆgis gis kaj petis pardonon de la princo pro la mizera stato, en kiu lin trovis tiel eminenta gasto, li aldonis: — Ne riproˆcu cu min, sinjoro, ke tera ter a vermo kaj ˆstupo stupo de l’ trono, tia kiel mi, tiel strange montras sian gojon gˆojon pro via alve alveno. no. Sed mi ekˆ gojis gojis duoble. Unue, Unue, trafis min supertera honoro; due, ˆcar car mi pensis p ensis en mia malsaˆ ga kaj ˆ mizera koro, ke vi, sinjoro, estis la ka˘uzo uzo de mia hiera˘ ua ua malf ma lfel eliˆ iˆco. co . Sajnis al mi, ke inter la bastonoj, kiuj falis sur mian dorson, mi sentis vian bastonon, batanta batantan n forte. forte. . . La trankvi trankvila la Istubar Istubar traduki tradukiss ˆcion cion al la princo, princo, vorton vorton post p ost vorto. vorto. La princo respondis kun vere reˆ ga ga memrespekto: — Vi eraris, eraris, Sargon. Sargon. Se ne tio, ke vi mem konfesi konfesiss vian kulpon, mi tuj ordonus kalkuli sur via dorso kvindek bastonbatojn, por ke vi memoru, ke tiaj kiel mi, ne atakas are unu homon, nek nokte. Istubar ne finis ankora˘ u la tradukon de la respondo, kiam Sargon jam alrampis alram pis al la princo p rinco kaj ˆcirka˘ cirka˘ uprenis liajn piedojn, kriante: uprenis — Granda Granda sinjor sinjoro!. o!. . . Granda Granda reˆ rego!. gˆo!. . . Gloro Gloro al Egip Egipto to,, ke gi gˆi posedas tian estron! La princo da˘ urigis: urigis: — Jen kion ankora˘ u mi diros diros al vi, Sargon. Sargon. Se vi estis estis atakita atakita hiera˘ hiera˘ u, u, mi ˆ mi opinias, ke tia certigas vin, ke neniu el miaj korteganoj faris tion. Car ˆ koloso kiel vi devus rompi la kranion de pli ol unu. Ciuj miaj estas sanaj.

ˆ * Capitro

XI *

89

— Li diras la veron kaj parolas saˆge! ge! — murmuretis Sargon al Istubar. — Sed kvankam la malbela ago ne estis farita per mia kulpo, nek de miaj korteganoj, tamen mi sentas la devon kvietigi vian koleron kontra˘u la urbo, en kiu oni akceptis akceptis vin tiel malrespekte. malrespekte. Jen kial mi persone vizitis vian vian dormoˆcambron, cambro n, jen j en kial kia l mi malfer m alfermas mas por p or vi mian domon en ˆciu ciu temp t empo, o, kiam k iam vi volos viziti viziti min. Jen kial. . . mi petas vin akcepti akcepti de mi ˆci ci tiun malgrandan donaco don acon. n. . . Diran Dirante te tion, tion, la princo princo elprenis elprenis el sub la tuniko tuniko ˆcenon, cenon, ornamit ornamitan an per rubenoj kaj safiroj. La kolosa kolosa Sargon ekploris, ekploris, kio kortuˆ kortuˆsis sis la princon, sed lasis Istubaron indiferenta. indife renta. La pastro pas tro sciis, s ciis, ke Sargon Sarg on havas larmo larm o jn, ˆgojon go jon kaj ka j koleron kolero n ˆciam ciam pretajn, kiel ambasadoro de saˆ ga ga reˆgo. go. La vic-reˆgo go restis ankora˘ u unu momenton kaj adia˘ uis uis la ambasadoron. Forirante li pensis, ke tamen Asirianoj, malgra˘ u la barbareco, ne estas malbona j homo j, se ili ˆsatas satas la grandanimecon. Sargon estis tiel ekscitita, ke li ordonis tuj alporti vinon kaj trinkis, trinkis de la tagmezo gis gˆis la vespero. Malfrue post la subiro de la suno, la pastro Istubar eliris el la ˆcambro cambro de Sargon kaj balda˘ u revenis, revenis, sed tra kaˆsita sita pordo. Post li aperis du homoj en nigraj manteloj. manteloj. Kiam ili forpuˆ forpuˆsis sis de l’ vizaˆ go go la kapuˆ kapuˆcojn, co jn, Sargon rekonis en unu la ˆcefpastron cefpastron Mefreson, en la alia la profeton Mentezufison. — Ni alportas al vi, nobla rajtigito, bonan nova novaˆon on — diris Mefres. — Povu Povu mi komu komunik nikii al vi similan similan!! — ekkriis ekkriis Sargon. Sargon. — Sidiˆ gu, gu, sanktaj kaj eminen eminentaj taj viroj. viroj. Kvank Kvankam am mi hav havas ruˆ gajn okulojn, parolu al mi, gajn ˆ anka˘ kvaza˘ u mi estus tute sobra. Car u ebria mi havas havas prudenton, eble eˆc pli ˆ bonan... Cu ne vere, vere, Istub Istubar?. ar?. . . ˆ — Vi povas paroli — subtenis lin la Haldeano. — Hodia˘ u — komencis Mentezufis — mi ricevis leteron de lia ekscelenco, la ministr ministroo Herho Herhor. r. Li skriba skribass al ni, ke lia lia sank sanktec teco, o, la faraon faraonoo (li (li vivu vivu eterne!) atendas vin en sia belega palaco apud Memfiso, kaj ke lia sankteco (li vivu eterne!) estas favora por la traktato kun vi. Sargon Sar gon ˆsancel san celiˆ iˆ gis sur la feltaj matracoj, sed havis preska˘ gis u konsciajn okulojn. — Mi vetur eturos os — resp respon ondi diss li — al li liaa sank sankte teco co,, la fara faraon onoo (li (li vivu vivu eterne!), mi metos en la nomo de mia sinjoro sigelon sur la traktato, se ˆgi gi estos skribita sur brikoj, per kojnformaj literoj. . . ˆcar car viajn mi ne komprenas. Mi kuˆsos sos sur la ventro tutan tagon anta˘ u lia sankteco (li vivu eterne!), se tio tio estos estos neces necesa, a, kaj mi subs subskr kribo iboss la trakt traktato aton. n. . . Sed Sed kiel kiel vi plen plenum umos os ˆgin...ha!...ha!...ha!...tion g in...ha!...ha!...ha!...tion mi ne scias...— finis li per maldelikata rido. — Kiel vi kuraˆgas, gas, servisto de la granda Assar, dubi pri la bona volo kaj ˆ . . — ekkrii intenco de nia monarho?. ekkriiss Mentezu Mentezufis. fis. Sargon iom rekonsciiˆ gis. gis.

ˆ * Capitro

XI *

90

— Mi ne parolas pri lia lia sankteco — respondis respondis li — sed pri la kronprinco. kronprinco. . . — Li estas plena de saˆ go go junulo, junu lo, kiu sen ˆsanˆ sanˆceliˆ cel iˆ go go plenumos la volon de l’ patro kaj de la plej alta pastra kolegio — diris Mefres. — Ha!.. Ha!.. . ha ha!!. . . ha ha!.. !.. . — ree ridi ridiss la ebria ebria barb barbar aro. o. — Via Via princ princo.. o.. . Ho dioj, tordu miajn artikojn, se mi ne diras la veron: mi dezirus, ke Asirio havu tian tian kronprin kronprincon. con. . . Nia asiria kronprinco estas saˆgulo, g ulo, estas estas pastro pastro.. . . An Anta˘ ta˘ u kiam li ekiras al la milito, li anta˘ue ue rigardas rigardas la stelojn stelojn sur la ˆcielo, cielo, poste al la kokin kokinoj oj sub sub la vosto oston. n. . . Via Via riga rigard rdus us:: kiom kiom da sold soldat atoj oj li hav havas kaj kie kie esta estass la tendaro de la malamiko? malamiko? kaj falus sur lian nukon, kiel aglo sur ˆsafon. safon. Jen estas ˆcefo!. cefo!. . . jen reˆ go!. go!. . . Li ne apartenas apartenas al tiuj, tiuj, kiuj kiuj obeas la konsi konsilojn lojn de la pastroj. pastroj. . . Li prenos konsil konsilon on de sia propra propra glavo glavo,, kaj vi devos devos plenumi plenumi liajn ordonojn. ordonojn. . . Kaj tial, tial, kvank kvankam am mi subskri subskribos bos kun vi la traktaton, traktaton, mi diros al mia sinjoro, ke post la malsana reˆ go go kaj la saˆgaj ga j pastro pas tro j, sin kaˆsas sas ˆci ci tie juna jun a kronprinco: kronprinco: leono kaj kaj bovo en unu persono. . . kiu havas havas mielon en la bu buˆˆso so kaj tondroj tondrojn n en la koro. oro. . . ˆ nia princo, — Kaj vi diros malveron malveron — interr interrompi ompiss Mentezu Mentezufis. fis. — Car kvankam kvankam vivega kaj iom diboˆca, ca, kiel ordinare la junuloj, junulo j, scias sc ias tamen respekti la konsilojn de l’ saˆguloj guloj kaj la plej altajn oficojn en la lando. Sargon balancis la kapon. — Ho vi saˆguloj!. g uloj!. . . kleraj kleraj en la libroj! libroj!.. . . konant onantaj aj la vojojn de la steloj! steloj! . . . — diris li moke moke.. — Mi simplulo, simplulo, ordina ordinara ra generalo, generalo, kiu kiu sen stampilo stampilo ne ˆciam ciam scius subskribi subskribi mian nomon. . . Vi saˆguloj, guloj, kaj mi simplulo, sed, pro la barbo de mia sinjoro, mi ne ˆsanˆ sanˆ gus mian simplecon je via saˆgo... gus g o... ˆ vi estas homoj, por kiuj malfermiˆ Car gis la mondo de la brikoj kaj papigis rusoj, sed fermiˆgis gis la vera mondo, en kiu ni ˆciuj ciuj vivas. vivas. Mi simplulo! sed mi havas havas hundan flarsenton. Kiel hundo de malproksime malproksime sentas urson, tiel mi, per mia ruˆga ga nazo, ekkonas heroon. Vi donos donos konsil onsilojn ojn al la princo princo!. !. . . Sed jam hodia˘ u li sorˆcis cis vin, kiel serpento kolombojn. Mi almena˘ u ne trompas min mem, kaj kvankam la princo estas bona por mi, mi sentas tra la ha˘uto, uto, ke min kaj miajn Asirianojn li malamas, amas, kiel kiel tigro tigro elefa elefant nton. on. . . Ha!. Ha!. . . ha!. ha!. . . Do Don nu nur al li armeon armeon,, kaj post tri monatoj monatoj li estos apud apud Ninivo Ninivo,, se. . . sur la vojo naskiˆ naskiˆ gos al li soldatoj anstata˘ gos u perei... — Eˆc se vi dirus veron — interrompis Mentezufis — eˆc se la princo volus iri al Ninivo, li ne iros. — Kaj kiu haltigos lin, kiam li estos faraono? — Ni. — Vi?. Vi?. . . Vi!. Vi!. . . Ha!. Ha!. . . ha!. ha!. . . ha! ha! — ridis ridis Sarg Sargon on.. — Vi ˆciam c iam pensa pensas, s, ke ke la junulo eˆc ne anta˘ u sentas nian traktaton...Kaj mi...kaj mi...ha!...ha! usentas ˆ . . . ha!. ha!. . . mi perm permes esus us min min sen senha˘ ha˘ utigi utigi kaj palisumi, ke li jam scias ˆcion. cion. . . Cu Fenicianoj estus tiel trankvilaj, se ili ne estus certaj, ke la juna egipta leono

ˆ * Capitro

XI *

91

ˆsirmos sir mos ilin kontra˘ kontr a˘u la asiria bovo? Mentezufis Mentezufis kaj Mefres kaˆse se rigardis rigardis unu la alian. Preska˘ Preska˘ u teruris ilin la genieco de la barbaro, kiu sentime esprimis tion, kion ili tute ne atentis. Kaj efektive: kio okazus, se la kronprinco divenus iliajn intencojn, a˘ u eˆc volus volus impliki impliki ilin?. ilin?. . . El la momenta embaraso savis ilin Istubar, gis gˆis nun silenta. — Sarg Sargon on — diri diriss li — kial kial vi miks miksas as vin en frem fremdaj dajn n afer aferojn ojn.. Via Via devo estas fari kun Egipto traktaton tian, kian deziras nia sinjoro. Kaj kion scias, kion ne scias, kion faros, kion ne faros gia gˆia kronprinco, tio ne estas via afero. afero. Se la plej alta, eterne vivant vivantaa konsi konsilan lantaro taro de l’ pastroj certiga certigass nin, nin, la traktato estos plenumita. Kiel? tio ne estas nia afero. La seka tono, kun kiu diris tion Istubar, kvietigis la senbridan fantazion de la asiria rajtigito. Sargon balancis la kapon kaj murmuris: — En tia okazo mi beda˘ uras uras la knabon!. knabon!. . . Li estas granda granda batalist batalisto, o, grandanima danima sinj sinjoro. oro. . .

LA FARAONO

92

ˆ Capitro XII Post la vizito de Sargon, la du sanktaj pastroj, Mefres kaj Mentezufis, zorge sin kovrinte per la manteloj, revenis hejmen meditante. — Kiu scias? — diris Mentezufis — ˆcu la drinkulo drinkulo Sargon ne estis prava prava pri nia nia kronprin kronprinco?. co?. . . — En tiu okazo Istubar estos pli prava — seke respondis Mefres. — Ni ne anta˘ujuˆ ujuˆgu. g u. Oni Oni devas devas anta˘ anta˘ u e sondi la princon — respondis ue Mentezufis. — Faru tion, via honoro. Efektive, en la sekvinta tago amba˘ u pastroj, kun tre seriozaj mienoj, venis al la kronprinco, petante pri intima interparolado. — Kio Kio okaz okazis is?? — deman demandi diss la princ princoo — ˆcu c u ree Sargon Sargon faris faris nokta noktan n ambasadon? — Beda˘ urinde urinde ne pri Sargon Sargon ni volas volas paroli paroli — respondi respondiss la ˆcefpastr cefpastroo Mefres Mefres.. — Sed. Sed. . . inte interr la popolo popolo rondi rondiras ras famoj, famoj, ke vi, vi, plej plej nobla nobla sinj sinjoro oro,, havas havas intimajn intimajn rilatojn kun la malfidelaj malfidelaj Fenicianoj. enicianoj. . . Post tiuj ˆci ci vortoj vortoj la princo jam komencis komencis diveni la celon de la vizito de l’ profetoj. Sed samtempe li komprenis, ke tio estas la komenco de la batalo inter inter li kaj la pastraro. pastraro. Kiel Kiel konv konvenas enas al reˆ ga ga filo, li tuj ekregis ekregis sin. sin. Sur lia vizaˆgo go oni povis legi esprimon de scivola naiveco. — Kaj Fenicianoj estas danˆ geraj gera j homo j, naskita j malamikoj malamiko j de la ˆstato! stato! . . . — aldon aldonis is Mefre Mefres. s. La princo ekridetis. — Se vi, sanktaj viroj, — respondis li — pruntus al mi monon kaj havus apud la temploj temploj belajn knabinojn, knabinojn, vin mi devus devus vidi vidi pli ofte. ofte. Estas Estas alie!. alie!. . . Mi devas esti amiko de Fenicianoj! — Oni diras, ke via ekscelenco vizitas vizitas nokte ˆci ci tiun Fenicianinon. enicianinon. . . — Kaj mi devas fari tiel, ˆgis gis kiam la knabino ne havos la saˆgon gon transloˆ giˆ giˆgi gi en mian domon. Sed ne timu, timu, mi iras ˆciam ciam kun glavo, kaj se iu barus al mi la vojon... — Tamen pro ˆci ci tiu Fenicianino enicianino vi eksentis eksentis abomenon al la rajtigito de la asiria reˆgo. go.

ˆ * Capitro

XII *

93

— Tute ne pro ˆsi, si, sed ˆcar car Sargon odoras sebon. . . Cetere, al kio tio kondukas?. dukas?. . . Vi, sanktaj sanktaj patroj, ne estas gardistoj gardistoj de miaj virinoj; virinoj; mi supozas, supozas, ke la nobla Sargon Sargon ne konfidi konfidiss al vi siajn, kion do vi deziras? deziras?.. . . Mefres tiel konfuziˆgis, gis, ke sur lia razita kapo ekbrulis ruˆgo. go. — Via ekscelenco diris la veron — respondis li. — Viaj amoj kaj rimedoj, kiujn kiujn vi uzas uzas por ili, ne estas estas nia afero. afero. Sed pli malbon malbonee estas estas,, ke la ruza Hiram tiel facile pruntis al vi cent talentojn, talentojn, eˆc sen garantio. garantio. . . La lipoj de l’ princo ektremis, sed ree li diris trankvile: — Mi ne estas kulpa, ke Hiram pli konfidas al mia vorto, ol la egiptaj riˆ culoj! culoj! Li scias, ke prefere mi forlasus forlasus la armilojn de mia avo avo ol mi ne pagus ˆ al li tion, kion mi ˆsuldas. suldas . Sajnas al mi, ke pri la procentoj li anka˘u devas esti trankvila, ˆcar car li tute tut e ne n e parolis pa rolis al mi pri ili. Mi tute t ute ne intencas kaˆsi si de vi, sanktaj patroj, ke Fenicianoj havas multe da lerteco, pli multe ol Egiptanoj. Nia riˆculo cu lo,, anta a nta˘ u˘ kiam li pruntus al mi cent talentojn, talentojn, farus severajn severajn mienojn, ˆgemus, g emus, igus min atendi unu monaton, kaj en la fino de l’ finoj postulus grandan garantion kaj ankora˘ u pli grandan grandan procenton. procenton. Fenician enicianoj, oj, kiuj kiuj pli bone konas konas la korojn korojn de l’ princoj, princoj, donas donas al ni monon monon eˆ c sen juˆ gisto gisto kaj atestantoj. La ˆcefpastron cefpastron tiel kolerigis la trankvila t rankvila ironio iron io de Ramzes, ke li eksilentis kaj kunpremis la lipojn. Anstata˘ uis lin Mentezufis, demandante subite: uis — Kion dirus via ekscelenco, se ni farus kun Asirio traktaton, cedantan al gi gˆi la nordan Azion kun Fenicio? Parolante tion, li fiksis siajn okulojn sur la vizaˆgo go de l’ kronprinco. Sed la princo respondis tute trankvile: — Mi dirus, ke nur perfiduloj povus konsili al la faraono similan traktaton. Amba˘ u pastro j faris movon: Mefres levis la manojn mano jn al la ˆcielo, cielo, Mentezufis kunpremis la pugnojn. — Kaj se tion postulus la sendanˆ gereco gereco de la ˆstato?. stato?. . . — insistis Mentezufis. — Kion vi volas volas de mi?. mi?. . . — eksplodis eksplodis la la princo. princo. — Vi miksas miksas vin vin je miaj ˆsuldo sul dojj kaj virino vir ino j, ˆcirka˘ cir ka˘ uas min per spionoj, kuraˆgas uas gas fari al mi riproˆcojn, co jn, kaj ka j nun vi prezentas prezentas al mi insidajn demandojn?. . . Jen kion mi diros al vi: eˆc se vi venenus venenus min, mi ne subskribus tian traktaton. . . Feliˆ eliˆce, ce, tio dependas ne de mi, sed de lia sankteco, sa nkteco, kies volon ni ˆciuj ciuj devas plenumi. — Kion do farus farus via ekscelenco ekscelenco,, se vi estus faraono faraono?. ?. . . — Tion, kion postulus la honoro kaj la utilo de la ˆstato. stato. — Pri tio mi ne duba dubass — diris diris Mentezufi Mentezufis. s. — Sed kion kion via ekscel ekscelenco enco opinias opinias utila por p or la ˆstato?. stato?. . . Kie ni devas devas serˆ ci ci konsilojn?. konsilojn?. . . — Kaj por kio servas servas la plej alta konsila konsilant ntaro? aro?.. . . — demandis demandis Ramzes, Ramzes, ˆsajnigante sajnigante nun koleron. koleron. — Vi diras, ke gi ˆgi konsistas sole el saˆguloj g uloj.. . . Ili Ili do prenu sur sian respondecon traktaton, kiun mi opinias malhonoro kaj pereo de Egip Egipto to.. . .

ˆ * Capitro

XII *

94

— De kie vi scias, princo, — respondis Mentezufis — ke guste gˆuste tiel ne agis via via dia patro? patro?.. . . — Kial do vi demanda demandass min pri tio?. tio?. . . Kia Kia juˆ ga g a esplo esploro? ro?.. . . Kiu Kiu donas donas al vi rajton rigardi rigardi al la fundo fundo de mia koro?. koro?. . . Ramzes ˆsajnigis sajn igis tian indignon, ke la pastroj pastr oj trankviliˆ gis. gis. — Princo — diris Mefres — vi parolas, kiel konvenas al bona Egiptano. Anka˘u al ni tia traktato estus dolora, sed la sendanˆ gereco gereco de la ˆstato iafoje postulas postulas momentan momentan cedon al la cirkonsta cirkonstancoj. ncoj. . . ˆ ni perdis grandan — Sed kio kio devigas devigas vin vin al tio?. tio?. . . — kriis kriis la princ princo. o. — Cu ˆ ni ne havas batalon? Cu havas plu soldatojn? soldatojn?.. . . — La remistoj remisto j de l’ ˆsipo, sipo, en kiu Egipto naˆ gas tra la rivero de la eterneco, gas estas la dioj — respondis la ˆcefpastro cefpastro per solena voˆ co co — kaj gia ˆ piloto estas la plej alta Sinjoro de ˆciuj ciuj kreaˆ kreaˆoj. Ofte ili haltigas a˘ u turnas la ˆsipon, por eviti danˆgerajn gera jn akvoturnojn, akvoturno jn, kiujn ni eˆc ne rimarkas. En tiaj tia j okazoj ni devas esti nur paciencaj kaj obeemaj, kaj pli a˘u malpli balda˘ u ni ricevos malavaran rekompencon, superantan ˆcion, cion, kion pov p ovas as elpensi mortema homo. Post ˆci ci tiu admono la pastroj adia˘ uis la princon, plenaj de konfido, ke uis kvankam li koleras kontra˘ u la traktato, sed li ne rompos gin gˆin kaj garantios al Egipto periodon de paco, necesa por gi. gˆi. Post Post ilia ilia foriro foriro Ramzes alvoki alvokiss Tutmozison. utmozison. Kiam li restis sola kun sia favorato, favorato, la longe haltigata kolero kaj kaj ˆcagreno cagreno eksplodis. La princo sin ˆetis etis sur la kanapon, tordiˆ gis, gis, kiel serpento, batis batis la kapon kapon per la pugnoj kaj ploris!. ploris!. . . Tutmozis timigita atendis, ˆgis gis la atako de furiozo forlasos la princon. Li donis al li akvon kun vino, incensis lin per balzamaj parfumoj, fine sidiˆgis gis apud li kaj demandis pri la ka˘uzo uzo de la nevira malespero. ˆ vi scias, hodia˘ — Sidiˆgu gu ˆci ci tie — diris la princo, ne leviˆ gante. g ante. — Cu u mi jam estas estas certa, certa, ke la pastroj pastroj faris faris kun kun Asir Asirio io ian ian malh malhon onora oran n trakt trakt-ˆ aton. aton. . . Sen Sen mili milito, to, eˆ c sen sen iuj iuj ajn postul postuloj oj de tiu tiu flan flank ko!. o!. . . Cu vi divenas, kiom kiom ni perdas perdas?. ?. . . — Dagon diris al mi, ke Asirio volas volas preni Fenicion, Fenicion, ˆcar car la reˆ go go Assar havas havas militon ˆce ce la nord-orientaj limoj. Tie loˆgas gas multaj batalemaj popoloj, oni do ne scias, kiel finiˆgos gos la militiro. En ˆciu ciu okazo Feniciano Fenicianoj, j, havos kelke da jaro j da trankvilo, kio sufiˆcos cos al ili por p or prepari defendon kaj trovi liganojn. ligano jn. La princo malpacience ekskuis la manon. — Jen vi vidas — interrompis li Tutmozison — eˆc Fenicio sin armas ar mas eble eb le eˆc ˆciuj ci ujn n najb na jbar aroo jn, jn , kiuj kiu j ˆcirka ci rka˘ uas u˘as gin. gˆin. En ˆciu ciu okazo ni perdos almena˘ u la malnovajn malnovajn tributojn tributo jn de d e Azio, kiuj valoras (ˆcu cu vi a˘ audis u˘dis iam ion ion simila similan? n?.. . . ) pli ol cent cent mil talent talentojn!. ojn!. . . — Cent Cent mil tale talen ntoj. toj. . . — ripeti ripetiss la prin princo co.. — Ho dioj! dioj! tia tia sumo sumo per unu un u fojo plenig plenigus us la trezor trezorej ejon on de l’ faraono faraono.. . . Kaj se ni ank anka˘ u atakus Asirion en ˆgusta gusta momento, sole en Ninivo, Ninivo, sole en la palaco de Assar ni trovus trovus neelˆcerpebla cerpebla jn trezorojn. trezorojn . . .

ˆ * Capitro

XII *

95

Pensu Pensu nun, kiom kiom da sklavoj sklavoj ni povus povus preni?. preni?. . . Duo Duonon non da milion miliono, o, milionon da homoj kolose fortaj kaj tiel sovaˆ gaj, ke la mallibero en Egipto, ke la gaj, plej malfacila laboro ˆce ce la kanaloj a˘ u en la minejoj ˆsajnus al ili ludo. . . La fruktodoneco de la tero pligrandiˆ gus post kelke da jaroj, nia mizera gus popolo ripozus kaj, anta˘ u kiam mortus la lasta sklavo, sklavo, la ˆstato stato jam estus reakirinta reakirinta la anta˘ uajn ua jn riˆcaˆ caˆojn o jn kaj potencon pot encon.. . . Kaj Ka j ˆcion cion ˆci ci detruos detru os la pastro pastr o j, per kelke da arˆgentaj gentaj ladoj, lado j, kovritaj per skribaˆ skribaˆo, kaj kelke da brikoj, signitaj signita j per sagformaj sagformaj literoj, literoj, kiujn neniu neniu el ni kompr komprenas enas!. !. . . A˘uskultinte uskultinte la plendojn de l’ princo, Tutmozis leviˆgis gis de la seˆgo, go, atente trarigardis la najbara najb arajn jn ˆcambrojn, cambrojn, ˆcu cu iu ne a˘ uskultas ilin, poste ree sidiˆgis uskultas gis apud Ramzes kaj komencis murmureti: — Kuraˆgon, gon, sinj sinjoro! oro! La˘ u miaj scioj, la tuta aristokrataro, aristokrataro, ˆciuj ciuj supera j oficiroj oficiroj a˘ udis ion pri la traktato kaj indignas. Donu nur udis nur signon, kaj ni rompos la traktatajn brikojn brikojn sur la kapo de Sargon, eˆc de Assar. . . — Sed tio estus ribelo kontra˘ kontra˘ u lia sank sankteco teco?. ?. . . — same same malla˘ malla˘ ute ute respondis Ramzes. Tutmozis faris malgajan mienon. — Mi ne volus volus — diris li — sangigi sangigi vian koron, koron, sed. sed. . . Via patro patro egala al la plej altaj dioj, estas danˆgere gere malsana. — Tio ne estas vera!. vera!. . . — diris la princo, princo, rapide rapide leviˆ levigante. gˆante. — Tio estas vera, sed vi ne perfidu vin, ke vi scias pri tio. Lia sankteco estas estas tre laca laca de la estado estado sur la tero kaj kaj jam deziras deziras foriri. foriri. Sed la pastroj haltigas lin, kaj vin ne alvokas Memfison, por sen malhelpoj subskribi la traktaton kun Asirio. — Perfidu Perfiduloj!. loj!. . . perfiduloj!. perfiduloj!. . . — murm murmuret uretis is la la princo princo furioze furioze.. — Tial vi povos facile rompi la traktaton, kiam vi suriros la tronon post via patro (li vivu eterne!). La princo ekmeditis. — Pli facile estas — diris li — fari traktaton, ol rompi ˆgin... g in... ˆ — Anka˘ u rompi estas facile! — ekridetis Tutmozis. — Cu ne ekzistas en ˆ la dia Nitager Azio Azio sendisc sendiscipl iplinaj inaj popoloj, kiuj inv invados niajn limojn?. limojn?. . . Cu ne staras garde kun sia armeo, por p or forpuˆ forpuˆsi si ilin kaj transporti la militon militon en ˆ iliajn iliajn landojn landojn?. ?. . . Cu vi pensas, ke Egipto ne trovos virojn por la armeo kaj trezorojn trezoro jn por la milito?. . . Ni iros ˆciuj, ciuj, ˆcar car ˆciu ciu povas ion gajni ga jni ka j iom certigi c ertigi sian sian sorton. sorton. . . La trezoroj trezoroj kuˆ kuˆsas sas en la templ temploj. oj. . . Kaj en Labirin Labirinto! to!.. . . — Kiu elprenos ilin de tie? — intermetis la princo kun dubanta mieno. ˆ ˆciu ˆ nomarho, — Kiu?... Ciu ciu oficiro, oficir o, ˆciu ciu nob nobelulo elulo faros tion, se nur li havos h avos la ordonon ordonon de l’ faraono, faraono, kaj. kaj. . . la pli junaj junaj pastroj pastroj montros montros al ni la vojon al la kaˆsejo sejo j. . . — Ili ne kuraˆgos.. g os.. . La pun punoo de l’ di dioj.. . ˆ ni estas kamparanoj a˘ — Cu u paˆ paˆstistoj stistoj por timi la diojn, kiujn mokas Hebreoj, Fenicianoj kaj Grekoj, kaj unua ajn dungita soldato ofendas sen-

ˆ * Capitro

XII *

96

pune?. . . La pastroj elpensis sensenca sensencaˆˆojn ojn pri la dioj, je kiuj ili mem ne kredas. Vi ja scias, scias, ke en la temploj temploj ili ili konas onas nu nurr la Solan. Solan. . . Ili Ili faras faras la mirak miraklojn lojn,, kiujn kiujn ili mem ridas. ridas. . . Nur la kampara kamparano no batas per la frunto frunto anta˘ u la statuoj; statuoj; sed jam la laboristoj dubas pri la ˆciopoveco ciopoveco de Oziriso, Oziriso, Horuso kaj Seto, la skribistoj skribistoj trompas la diojn en la kalkuloj, kaj la pastroj uzas ilin, kiel ˆcenon cenon kaj seru seruro ron, n, por gardi gardi siajn siajn trez trezor orojn ojn.. Ho, Ho, ho! ho! pasi pasiss jam jam la tempoj, tempoj, — da˘urigis urigis Tutmozis — kiam la tuta Egipto kredis ˆcion, cion, kion oni komunikis al gi ˆgi el la templ temploj. oj. Hodia˘ u ni ofendas la feniciajn diojn, Fenicianoj niajn, kaj neniun neniun frapas frapas la la tondroj. tondroj. . . La vic-reˆgo go atente atente rigardis Tutmozison. Tutmozison. — De kie kie tiaj pensoj pensoj venas venas en vian vian kapon kapon?? — demandi demandiss li. — Anta˘ Anta˘ u nelonge ja vi paliˆgis, gis, kiam vi a˘udis udis la vorto vorton: n: pastro. pastro. . . ˆ — Car mi estis estis sola. Sed hodia˘ u, kiam mi eksciis, ke la tuta nobelularo havas la saman opinion, mi sentas pli da kuraˆgo... g o... — Kiu parolis al la nobeluloj kaj al vi pri la traktato kun Asirio? — Dagon kaj aliaj Fenicianoj enicianoj — respondis Tutmozis Tutmozis.. — Ili eˆc proponis sin, kiam venos ˆgusta gusta momento, por ribeligi Aziajn gentojn, kio donos al ni pretekston pretekston transpaˆsi si la limojn. Kaj kiam ni jam ekiros la vojon al Ninivo, Fenicianoj kaj iliaj liganoj kuniˆgos g os kun kun ni. . . Kaj vi havo havoss armeon, armeon, kian kian ne posedis posedis Ramzes Ramzes Granda! Granda!.. . . Al la princo ne plaˆ cis cis tia fervoro de Fenicianoj; enicianoj; sed li silentis pri gi. gˆi. Li demandis: — Kaj kio okazos okazos,, se la pastroj pastroj ekscios ekscios pri viaj babiladoj?. babiladoj?. . . Vere neniu neniu el vi evitos la morton! — Ili ekscios pri nenio — gaje respondis Tutmozis. — Ili tro konfidas al sia potenco, pot enco, malbone malb one pagas la spionojn spiono jn kaj forpuˆ f orpuˆsis sis de si la tutan Egipton per p er sia avideco kaj malhumileco. La aristokrataro, armeo, skribistoj, laboristoj, eˆc malsuperaj pastroj atendas nur signalon p or kuri en la templojn, preni la trezorojn kaj meti ilin anta˘ u la piedoj de l’ trono. Kiam la trezoroj ekmankos al ili, la sankta sankt a j viroj viro j perdos per dos tutan tuta n povon. Ili eˆc ˆcesos cesos fari miraklo jn, ˆcar car eˆc por tio estas estas neces necesaj aj oraj ringoj. ringoj. . . La princo direktis la interparoladon al aliaj temoj, fine li donis signon al Tutmozis, ke li povas foriri. Kiam Kiam li restis sola, sola, li komenci komenciss mediti mediti.. Li estus ravita ravita per la malamik malamika stato de la spiritoj de la nobeluloj al la pastroj kaj per la batalemaj instinktoj de la plej altaj klasoj, se la fervoro ne eksplodus tiel subite kaj se post ˆgi gi ne kaˆ kaˆsus sus sin. . . Fenicianoj. eniciano j. Tio igis la kronprincon kronprincon esti singarda; ˆcar car li komprenis, komprenis, ke en la aferoj de Egipto pli bone estas konfidi al la patriotismo de l’ pastroj, ol al la amikeco de Fenicianoj. Sed li rememoris la vortojn de l’ patro, ke Fenicianoj estas verdiraj kaj fidelaj, fidelaj, kiam kiam tion tion postulas postulas ilia propra propra utilo. utilo. Po Porr Fenicia enicianoj noj sendube sendube estis estis

ˆ * Capitro

XII *

97

tre grav grave ne fali en la manojn manojn de Asir Asiria ianoj. noj. Kaj oni povis povis fid fidii al ili, ili, kiel kiel al liganoj, en okazo okazo de milito, milito, ˆcar car la malvenkon malvenkon de Egiptanoj Egiptanoj ili, anta˘ u ˆcio, eksentus sur sia dorso. Aliflanke Aliflanke Ramzes ne suspektis, ke la pastroj, eˆc farante farante tiel malhonoran malhonoran traktato traktaton n kun Asirio, Asirio, havis havis perfidajn intencojn. intencojn. Ne, ili ne estis estis perfiduloj, perfiduloj, sed maldiligentaj altranguloj. altrangulo j. Al ili plaˆcas cas la paco, ˆcar car la milito pligrandigus la povon de l’ faraono, kaj ilin gi gˆi devigus fari grandajn elspezojn. Kaj tial la juna princo, malgra˘ u la manko de sperto, komprenis, ke li devas esti singarda, ne rapidi, neniun kondamni, sed anka˘ u al neniu tro konfidi. Li   jam decidis militon kontra˘ u Asirio, ne tial ke deziris ˆgin g in la nobeluloj kaj Fenicianoj, eniciano j, sed ˆcar car Egipto bezonis trezorojn trezoro jn kaj sklavojn. Sed decidi decidint ntee la mili milito ton, n, li volis volis agi pruden prudente. te. Li volis olis iom post post iom iom konvinki la pastrojn, kaj nur en okazo de ilia kontra˘ ustaro, frakasi ilin per la ustaro, armeo kaj nobelularo. Kaj guste gˆuste kiam la sankta Mefres kaj Mentezufis ridis la anta˘ udiron udiron de Sargon, ke la princo ne cedos al la pastroj, jam tiam la kronprinco havis pretan planon, kiel surmeti al ili jugon, kaj vidis, kiajn rimedojn li havas por tio. Li lasis al la estonteco la elekton de l’ momento kaj maniero konduki la batalon. — La tempo alportas la plej bonajn konsilojn! — diris li al si. Li estis est is trankvila tran kvila kaj kontenta, kontenta, kiel homo, kiu post p ost longa ˆsanceliˆ sanceliˆ go, go, eksciis kion kion fari fari,, kaj posed posedas as la kredon kredon al la propr propraj aj fortoj. fortoj. Po Porr forig forigii la lastajn lastajn postesignojn de la ekscito, li iris al Sara. La ludo kun la filo ˆciam ciam kvietigis kvietigis lian ˆcagrenon cagrenon kaj plenigis plenigis per sereno lian koron. koron. Li trapasis la ˆgardenon, gardenon, eniris en la domon de sia unua amatino kaj ree trovis ˆsin sin en larmo j. — Ho Sara! Sara! — ekkrii ekkriiss li. — Se vi havus havus Nilo Nilon n en via via brust brusto, o, vi scius scius elve el verˆ rˆsi si gin gˆin en larmoj. — Mi ne ploros plu. . . — respondis ˆsi, si, sed nova nova rivero ekfluis el ˆsiaj siaj okulo j. ˆ ree vi venigis anta˘udiristinon, — Kio? — demandis la princo. — Cu udiristinon, kiu timigas vin per Fenicianoj? — Mi ne timas Fenic Fenician ianinojn, inojn, sed Fenici Fenicion. on. . . — diris ˆsi. si. — Ho, vi ne scias, scias, sinjoro sinjoro,, kiel abomenaj abomenaj homoj homoj ili estas. estas. . . — Ili bruligas la infanojn? — ridis la princo. — Vi ne kredas?. kredas?. . . — respondis ˆsi, si, rigardante rigardante lin per p er grandaj okuloj. — Fabeloj! Fabeloj! Mi ja scias scias de Hiram, Hiram, ke tio estas estas fabeloj. fabeloj. . . — Hiram? Hiram?.. . . — ekkri ekkriis is Sara. Sara. — Li estas estas la plej grand grandaa krimu krimulo lo!. !. . . DeDemandu mian patron, kaj li diros al vi, sinjoro, kiel Hiram logas sur sia jn ˆsipojn sipo jn  junajn knabinojn de malproksimaj malproksimaj landoj kaj, streˆ cinte cinte la velojn, forrabas, forrabas, ˆ furiozis por ilin vendi. vendi. . . Estis ˆce ce ni blondhara blondhara sklavino, rabita de Hiram. Si

ˆ * Capitro

XII *

98

de l’ sopiro al sia lando, sed ˆsi ne povis diri, kie estas ˆsia sia patrujo, kaj ˆsi si mortis!. . . Tia estas Hiram, tia estas esta s la abomena Dagon Dag on kaj ˆciuj ciuj ˆci ci krimuloj. . . — Tio estas ebla, sed ˆcu cu tio ne estas indiferenta indiferenta por ni? — demandis la princo. — Tute Tute ne — diri diriss Sara. Sara. — Vi, sinjoro sinjoro,, a˘ uskultas uskultas hodia˘ u la konsilojn de Fenicianoj, kaj dume niaj Hebreoj malkovris, ke Fenicio volas ekflamigi militon militon inter inter Egipto Egipto kaj Asirio. Asirio. . . La plej plej eminen eminentaj taj fenici feniciaj aj komerc komercist istoj, oj, oni diras, faris pri tio terurajn ˆurojn. . . — Po Porr kio ili bezonas bezonas militon militon?. ?. . . — demandi demandiss la princo princo kun ˆsajna sajna indiindiferenteco. — Por kio!. kio!. . . — ekkriis ekkriis Sara. Sara. — Ili liveros liveros al vi kaj kaj Asiria Asirianoj noj armilojn, armilojn, komerca komercaˆˆojn ojn kaj nova novaˆojn, por ˆcio cio postulos duoblan prezon. . . Ili rabos la vunditojn kaj mortintojn de amba˘ u kontra˘ uuloj. uuloj. . . Ili reaˆ cetos cetos de vi kaj de la ˆ tio ne sufiˆcas?. asiriaj asiriaj soldatoj soldatoj la rabitajn rabitajn objektojn objektojn kaj sklav sklavojn. ojn. . . Cu cas?. . . Egipto kaj Asirio ruiniˆgos, gos, Fenicio konstruos novajn magazenojn magazeno jn por siaj riˆcacaˆo j. — Kiu instruis al vi tiom da saˆgo?. g o?. . . — ekridet ekridetis is la princo. princo. ˆ mi ne a˘ — Cu udas, kiel mia patro, niaj parencoj kaj konatoj murmuretas udas, pri tio, tio , time t ime ˆcirka˘ cir ka˘ urigardante uriga rdante,, ˆcu cu oni ne a˘ uskultas uskultas ilin? Fine, ˆcu cu mi mem ne konas konas Fenician Fenicianojn? ojn? Anta˘ Anta˘ u vi, sinjoro, sinjoro, ili kuˆsas sas sur la ventroj, ventroj, vi ne vidas iliajn malsincerajn rigardojn, sed mi ofte vidas iliajn okulojn, verdajn de avideco a˘ u flavajn de kolero. Gardu Gardu vin, vin, sinjoro sinjoro,, de Fenicia enicianoj, noj, kiel kiel de venena venena vipero!. vipero!. . . Ramzes Ramzes rigardis rigardis Saran Saran kaj senvo senvole le kompa komparis ris ˆsian sian sincera sinceran n amon al la kalkulemo de la l a Fenicianino, Feniciani no, ˆsiajn sia jn tuˆ t uˆsantajn santa jn eksplo e ksplodo dojn jn kun k un la l a malvarmo ma lvarmo de Kama. “Vere! “Vere! — pensis p ensis li — Fenicianoj Fenicianoj estas venenaj rampaˆ rampaˆoj. Sed se Ramzes Granda uzis en la milito leonon, kial mi ne povus uzi viperon kontra˘ u la malamikoj de Egipto?” Ju plastike tamen li imagis la perfidecon de Kama, des pli forte li deziris ˆsin. sin. La heroa hero a j animo a nimojj serˆ s erˆcas cas iafoje iafo je danˆ geron. geron. Li adia˘ uis Saran kaj subite, oni ne scias kial, rememoris, ke Sargon lin uis suspektis pri la nokta atako. La princo ekfrapis sian frunton. ˆ tiu mia samulo — diris li — aranˆgis — Cu gis la batadon al la ambasadoro? ˆ Feni En tia okazo okazo kiu instigi instigiss lin?. . . Cu Fenicia cianoj?. noj?. . . Kaj se ili voli voliss miksi mian mian personon en tiel malpuran aferon, prave do diras Sara, ili estas friponoj, de kiuj kiuj mi devas devas min gardi!. gardi!. . . Ree vekiˆgis gis en li la kolero, kaj la princo decidis tuj solvi la demandon. ˆ la nokto proksimiˆgis, Car gis, Ramzes ne revenante en sian domon, iris al Kama. Estis por li indiferente, ke oni povas rekoni lin; kontra˘u la danˆ gero gero li ja havis havis la glavo glavon. n. . .

ˆ * Capitro

XII *

99

En la palaceto de la pastrino estis lumo, sed neniu servisto atendis en la vestiblo. ˆ nun — pensis li — Kama forsendadis la servistojn, kiam mi estis “Gis venonta. venonta. Hodia˘ u ˆcu ˆsi anta nt ausentas u˘sentas min, a˘ u akceptas amanton, pli feliˆcan can ol mi?...” Li suriris la ˆstuparon, stuparon, haltis anta˘ u la ˆcambro cambro de la Fenicianino Fenician ino kaj subite forpuˆsis sis la kurtenon. En la ˆcambro cambro estis est is Kama Ka ma kaj Hiram kaj murmuretis pri io. — Oh!...mi venas ne ˆgusta g ustatem tempe. pe. . . — ekiri ekiridi diss la princo princo.. — Kion Kion mi vidas, vidas, princo, princo, anka˘ anka˘ u vi amindu aminduma mass viri virinon non,, al kiu kiu estas estas malpe malperm rmesi esite te je puno de morto esti favora por la viroj? Hiram kaj la pastrino salte leviˆgis gis de la taburetoj. — Sendube — diris la Feniciano, salutante lin — iu bona spirito avertis vin, vin, sinjoro, sinjoro, ke ni parolas parolas pri vi. . . ˆ — Cu vi preparas por mi ian surprizon? — demandis la vic-reˆ go. go. — Eble!. Eble!. . . Kiu scias scias?. ?. . . — respondis respondis Kama, Kama, rigard rigardan ante te lin kok kokete. ete. La princo respondis malvarme: — Tiuj, kiuj en la estonta tempo temp o volos fari al mi surprizojn, surpr izojn, ne tuˆsegu segu per p er sia propra kolo hakilon a˘ u ˆsnuron snuron.. . . Tio pli mirigus mirigus ilin, ilin, ol min iliaj agoj. . . La rideto glaciiˆgis gis sur la duone malfermitaj lipoj de Kama; Hiram paliˆgis gis kaj diris humile: — Per kio ni meritis meritis la koleron koleron de nia sinjoro sinjoro kaj protektan protektanto? to?.. . . — Mi volas volas scii la veron — diris la princo, sidiˆgante gante kaj minace rigardante Hiramon. — Mi volas scii: kiu aranˆgis gis la atakon kontra˘ u la asiria ambasadoro kaj miksis miksis en ˆci ci tiun krimon la homon, kiu tiel similas min, kiel mia dekstra mano la maldekstran. — Vi vidas, Kama — respondis la konsternita Hiram — mi diris, la intim intimeco eco de tiu fripono fripono al vi povas povas alkondu alkonduki ki grandan grandan malfel malfeliˆ iˆ con. con. . . Jen vi havas gin!. gˆin!. . . Ni eˆc ne longe atendis. atendis. La Fenicianino sin ˆetis etis al la piedoj p iedoj de l’ princo. pr inco. — Mi diros dir os ˆcion cio n — kriis kri is ˆsi, gemante gˆemante — sed vi elˆetu, etu, princo, el via koro la koleron kontra˘ u Fenic enicio io.. . . Min Min morti mortigu, gu, min min malli malliber berig igu, u, sed ne kole koleru ru kontra˘ u gi. gˆi. — Kiu atakis Sargonon? — Likon, Greko, kiu kantas en nia templo — respondis la Fenicianino, genuante. — Li do tiam kanti kantiss apud via domo, kaj li estas tiel simila simila al mi?. . . Hiram klinis la kapon kaj metis la manon sur la koron. — Malav Malavare ni pagis pagis tiun tiun ˆci ci homon homon — diris diris li — por tio, ke li simila similass vin, vin, sinjoro. sinjoro. . . Ni pensis, pensis, ke lia mizera persono persono povos povos esti utila en okazo okazo de malfeliˆ malfel iˆco. co. . .

ˆ * Capitro

XII *

100

— Kaj li estis utila! utila!.. . . — interro interrompi mpiss la princo. princo. — Kie li estas? estas? Mi volas volas vidi ˆci ci tiun bonegan kantiston. kantiston. . . ˆci ci tiun vivantan vivantan mian bildon. . . Hiram disetendis la manojn. — Li forkuris, fripono, sed ni trovos lin — respondis li, — Se nur li ne ˆsangiˆ gˆiˆgos gos en muˆson son a˘ u en teran vermon... — Kaj al mi, ˆcu cu vi pardonos pardonos,, sinjoro sinjoro?. ?. . . — murm murmuret uretis is la Fenician enicianino ino,, sin apogante sur la genuoj de l’ princo. — Multe oni pardonas al la virinoj — respondis la kronprinco. — Vi anka˘u ne venˆ gos gos vin al mi?. . . — demandis ˆsi si time Hiramon. — Fenicio — respondis la maljunulo malrapide kaj klare — plej grandan krimon forgesos al tiu, kiu akiros la favoron de nia sinjoro Ramzes (li vivu eterne!...). — Kio koncernas Likonon — aldonis li, sin turnante al la princo vi havos lin, sinjoro, vivantan a˘u senvi senviv van. . . Dirinte tion Hiram profunde kliniˆ gis gis kaj forlasis la ˆcambron, cambron, en kiu restis la pastrino kun la princo. La sango leviˆgis gis al la kapo de Ramzes. Ramzes. Li ˆcirk cirka˘ uprenis uprenis la genuantan Kaman kaj murmuretis: murmuretis: — Vi a˘ udis, udis, kion diris la nobla Hiram?. Hiram?. . . Fenicio enicio pardonos pardonos al vi la plej granda grandan n krim krimon on!. !. . . Vere, ere, tiu homo homo estas estas fidela fidela al mi. mi. . . Se li diri diriss tiel tiel,, kian kian motivo motivon n vi trovo trovos?. s?. . . Kama kisis liajn manojn, murmuretante: — Vi akiri akiriss min. . . mi estas estas via via sklavi sklavino. no. . . Sed hodia˘ hodia˘ u lasu min trankvila . . . respek respektu tu la domon, domon, kiu apart aparten enas as al la dia Astarte Astarte.. . . — Vi do transloˆgiˆ giˆgos gos en mian palacon? — demandis la princo. — Ho dioj, dioj, kion vi diris? diris?.. . . De l’ tempo, tempo, kiam kiam la suno leviˆ leviˆ gas gas kaj malleviˆgas gas okazi okaziss neniam, neniam, ke pastrino pastrino de Astarte. Astarte. . . Sed kion kion fari?. . . Fenicio enicio donas al vi, sinjoro, tian pruvon de respekto kaj sindonemo, kian neniam ricevis iu ajn el ˆgiaj g iaj filoj.. filoj.. . — Do?. . . — interrompis interrompis la princo, karesante karesante ˆsin. sin. — Sed ne hodia˘ u kaj ne ˆci ci tie. . . — petegis ˆsi. si.

LA FARAONO

101

ˆ Capitro XIII Eksciinte de Hiram, ke Fenicianoj donacis al li la pastrinon, la kronprinco volis plej balda˘u havi ˆsin sin en sia domo, ne ˆcar car li ne povis vivi sen ˆsi, si, sed ˆcar car ˆsi si esti es tiss p or li novaˆo. o . Sed Kama prokrastis la alvenon, petegante la princon, princon , ke li lasu ˆsin sin trankvila, ˆgis gis kiam malgrandiˆgos gos la alfluo de piligrimoj, kaj precipe gis gˆis la forveturo de plej eminentaj gastoj. gasto j. Se dum ilia ˆceesto ceesto ˆsi fariˆ gus gus amatino de l’ kronprinco, povus malgrandiˆ gi la enspezoj de la templo, kaj la pastrinon minacus gi danˆgero. gero. — Niaj saˆgaj g aj kaj grandaj grandaj — diri diriss ˆsi s i al Ramze Ramzess — pardo pardonos nos al mi la perfidon. Sed la popolaˆco co alvokos alvokos sur mian kapon la venˆ gon de l’ dioj, kaj vi, sinjoro sinjoro,, scias, scias, ke la dioj havas havas longajn manojn. . . — Ili ne perdu ilin, kiam ili enˆsovos sovos ilin sub mian tegmenton! te gmenton! — respondis resp ondis la princo. Sed li ne insistis, insistis, ˆcar car lia atento estis tre okupita en tiu tempo. La asiriaj ambasadoroj, Sargon kaj Istubar, jam forveturis Memfison, por subskri subskribi bi la traktato traktaton. n. Samtempe Samtempe la faraono faraono alvokis alvokis Ramzeson, Ramzeson, por ke li prezentu raporton pri sia vojaˆ go. go. La princo ordonis al la skribistoj skribistoj detale priskribi ˆcion, cion, kio okazis de l’ momen momento, to, kiam li forlasis forlasis Memfison: Memfison: la revuon de la metiistoj, metiistoj, la vizitad vizitadon on ˆ de la fabrikoj kaj kampoj, la interparoladojn kun la nomarhoj kaj oficistoj. Tutmozis estis elektita de li, por prezenti la raporton. ˆ — diris al li la princo — vi estos mia — Anta˘ u la persono de la monarho koro kaj mia buˆ b uˆso. so. Jen kion vi devas fari: Kiam la plej nobla Herhor demandos: kion mi pensas pri la ka˘uzoj uzoj de la mizero de Egipto kaj de l’ trezorejo, respondu al la ministro, ke li sin turnu al sia helpanto Pentuer, kaj tiu klarigos miajn opiniojn same, kiel li faris tion en la templo templo de la dia Hator. Hator. Se Herhor volos volos scii, scii, kia estas mia opinio opinio pri la traktato kun Asirio, respondu, ke mia devo estas plenumi la ordonojn de nia sinjoro. Tutmozis balancis la kapon, por montri, ke li komprenas.

ˆ * Capitro

XIII *

102

— Sed — da˘ urigis la kronprinco — kiam vi staros anta˘ urigis u mia patro (li vivu eterne!) eterne!) kaj konvinki konvinkiˆ gos, gˆos, ke neniu vin a˘ uskultas, falu al liaj piedoj en uskultas, mia nomo kaj diru: “Sinjo “Sinjoro, ro, jen kion diras diras al vi filo filo kaj servi servisto sto via, mizer mizeraa Ramzes Ramzes,, al kiu vi donis donis la vivon vivon kaj povon. povon. La ka˘ uzo uzo de la malfeliˆ malfeliˆcoj coj de Egipto estas la malgrandiˆgo go de la fruktodon fruktodonaa teritori teritorio, o, kiun kiun inv invadis la dezerto, dezerto, kaj la malgrandiˆgo g o de la loˆgantaro gantaro,, kiu perea p ereass de la laboro kaj kaj mizero. mizero. Sed sciu, sciu, nia sinjoro, ke ne malpli grandan malutilon, ol la morto kaj dezerto, ka˘ uzas uzas ˆ ne sole iliaj temploj estas plenaj de oro al via trezorejo la pastroj. Car kaj juveloj, juveloj, per kiuj oni povus pagi ˆciujn ciujn ˆsuldojn, suldojn, sed la sanktaj patroj kaj profetoj havas anka˘ u la plej bonajn bienojn, la plej bravajn laboristojn kaj kamparanojn, kaj pli multe da tero ol la dio-faraono. Jen kion diras al vi filo kaj servisto via, Ramzes, kiu dum la tuta vojaˆgo havis ˆciam ciam malfermitajn malfermita jn okulojn okulo jn kiel fiˆso, so, kaj levitajn orelojn orelo jn kiel prudenta azeno.” La princo ripozis, Tutmozis ripetis en la memoro liajn vortojn. — Kaj se — da˘ urigis urigis la vic-reˆgo go — lia sankteco demandos, kia estas mia opinio pri Asirianoj, falu sur la vizaˆgon gon kaj respondu: “La servisto Ramzes, se vi permesas, kuraˆgas gas opinii, ke Asirianoj estas grandaj kaj fortaj bravuloj, kaj havas bonegajn armilojn, sed tuj vidas, ke ili estas malbone ekzercitaj. Sargonon Sargonon ja sekvis sekvis la plej plej bonaj asiriaj asiriaj batalis batalistoj: toj: arkistoj, arkistoj, hakili hakilistoj, stoj, lancistoj, lancistoj, sed mi ne vidis eˆc ses soldatojn, sciantajn sciantajn marˆ marˆsi si akorde akorde en rekta vico. vico. La lancojn ili ne portas rekte, iliaj iliaj glavoj glavoj estas malbone malbone alligitaj, alligitaj, la hakilojn ili portas kvaza˘ u ˆcarpentisto carp entisto j a˘ u buˆ cistoj. cistoj. Iliaj vestoj vestoj estas peza j, iliaj dikaj dikaj sandaloj brogas la piedojn, kaj iliaj ˆsildoj, sildoj, kvank kvankam am fortikaj, fortikaj, ne multe utilos, ˆcar car la soldato estas mallerta.” — Vi diras la veron veron — interr interrompi ompiss Tutmozis utmozis.. — Mi rimarkis rimarkis la samon samon kaj la samon mi a˘udas udas de niaj oficiroj, kiuj diras, ke tia asiria armeo, kian ili vidis tie ˆci, ci, kontra˘ustaros ustaros malpli forte ol la libiaj bandoj. — Diru anka˘ u — da˘ urigis Ramzes — al nia sinjoro, kiu donacas al ni la urigis vivon, ke la tuta egipta egipt a nobelularo nob elularo kaj armeo bolas b olas ˆce ce la sola penso, p enso, ke Asirio povus forpreni Fenicion. Fenicio estas ja la haveno de Egipto, Fenicianoj estas plej bonaj bona j maristoj de nia ˆsiparo. siparo. Diru fine, ke mi eksciis eksciis de Fenicianoj enicianoj (tion lia sankteco devas scii pli bone), ke Asirio estas hodia˘u malfor malforta: ta: gi gˆi havas militon en la nordo kaj oriento, kaj la tuta Azio estas kontra˘ u gi. gˆ i. Se do do ni hodia˘ u atakus gin, gˆin, ni povus akiri multe da trezoroj kaj sklavoj, kiuj helpus niajn kamparanojn en la laboro. Finu per la vortoj, ke la saˆgo go de mia patro superas la homan saˆgon, g on, kaj ke mi agos, kiel li ordonos al mi, se nur li ne donos Fenicion Fenicion en la manojn mano jn de Assar, ˆcar car tio estus nia pereo. p ereo. Fenicio estas la bronza pordego de nia trezorejo, kaj kie estas homo, kiu donus sian pordon al ˆstel st elis isto to??

ˆ * Capitro

XIII *

103

Tutmozis forveturis Memfison en la monato Paofi (julio, a˘ ugusto). ugusto). Nilo komencis komencis forte kreski. kreski. Malgrandiˆ Malgrandiˆ gis la alfluo de la aziaj piligrimoj gis en la templon templon de Astarte Astarte.. La egipta loˆ gantaro okupis la kampojn, por plej rapide kolekti la vinberojn, vinbero jn, linon kaj kresk kre skaaˆon, donantan do nantan specon sp econ de kotono. Unuvorte, Unuvor te, la ˆcirka˘ cir ka˘ uaˆ uaˆo o trankv tra nkviliˆ iliˆgis, g is, la ˆgarden gar denoo j, ˆcirka˘ cir ka˘ uantaj uantaj la templon de Astarte, estis preska˘ u malplenaj. En tiu tempo la princo Ramzes, libera de la amuzoj kaj ˆstataj devoj, sin ekokupis per sia amo al Kama. Foje li sekrete interkonsiliˆgis gis kun Hiram, kiu en lia nomo oferis al la templo de Astarte dek du talentojn en oro, belege skulptitan malakitan statueton de la diino, kvindek bovinojn kaj cent kvindek mezurojn mezurojn da tritik tritiko. o. Tio estis tiel malav malavara don donaco, aco, ke la ˆcefpastr cefpastroo de la templo venis mem al la vic-reˆgo, go, por fali anta˘ u li sur la ventron kaj danki pro la favoro, kiun, kiel li diris, neniam, neniam forgesos la popoloj amantaj la diinon Astarte. Fininte la aferon kun la templo, la princo alvokis al si la policestron de Pi-Bas Pi-Bastt kaj pasigis pasigis kun li longan longan horon. horon. Po Post st kelke kelke da tagoj la tuta urbo ektremis ektre mis de eksterord ekste rordinara inara novaˆ novaˆo. Kama, la pastrino de Astarte, estis forrabita, ien forkondukita kaj malaperis, peris, kiel sablero sablero en la dezerto!. dezerto!. . . Tio okazis en sekvantaj cirkonstancoj: ˆ La ˆcefpastro cefpastro sendis Kaman en la urbon Sabne-Hetam apud la lago Menzaleh zaleh kun donacoj por la tiea kapelo kapelo de Astarte Astarte.. La pastrino pastrino vojaˆ gis nokte en ˆsipeto, sipeto, por eviti la someran varmegon kaj por ˆsirmi sin de la scivolo kaj respektemaj salutoj de la loˆgantoj. gantoj. ˆ la tagiˆgo, Ce go, kiam la kvar remistoj lacaj ekdormetis, el la apudbordaj ˆ o j, ˆcirka˘ arbetaˆ arb etaˆoj o j subite elnaˆgis gis ˆsipoj, konduk kondukataj de Grekoj Grekoj kaj Heto Het cir ka˘ uis uis la ˆsipeton sipeton de la pastrino kaj forkaptis forkaptis Kaman. La atako atako estis tiel rapida, ke la feniciaj remistoj tute ne kontra˘ ustaris; ustaris; al la pastrino oni verˆ verˆsajne sa jne ˆstopis stopis la buˆson, so n, ˆcar ca r ˆsi eˆc ne havi haviss temp te mpon on ekkr ek kriiii.. ˆ Plenuminte ˆci ci tiun malpian agon, la Hetoj kaj Grekoj malaperis en la arbetaˆ arbetaˆoj por atingi poste la maron. Por garantii sin kontra˘ u la persekuto, ili renversis la ˆsipeton sipeton de la templo t emplo de Astarte. En Pi-Bast ekbolis kvaza˘ u en poto: la tuta loˆgantaro gantaro parolis nur pri tio. Oni eˆc nomis la kulpulojn. kulpulojn. Unu Unujj suspektis Sargonon, kiu proponis al Kama la titolon de edzino, se nur ˆsi si konsentos konsentos forlasi la templon kaj veturi veturi kun li Ninivon. Aliaj suspektis Likonon, kiu estis kantisto de Astarte kaj de longe pasie flamis al Kama. Anka˘u li l i estis e stis sufiˆce ce riˆca ca por dungi grekajn greka jn rabisto rabis tojn, jn, kaj verˆsajne sa jne sufiˆce ce malpia, malp ia, por po r ne ˆsancel san celiˆ iˆ gi gi forkapti forkapti pastrinon. pastrinon. Kompreneble, en la templo de Astarte oni kunvokis por konsilo la plej riˆcajn ca jn kaj la plej piajn pia jn fidelulo jn. Oni anta˘ u ˆcio cio decidis liberigi Kaman de la pastraj pastra j devoj kaj depreni de ˆsi si la malbenon, kiu minacas ˆciujn ciujn virgulinojn, virgulino jn, kiuj en la servado al a l la diino perdis p erdis sian ˆcastecon. castecon.

ˆ * Capitro

XIII *

104

Tio estis ordono pia kaj saˆga: ga: ˆcar car se iu superforte forrabis la pastrinon pastrinon kaj kontra˘ u ˆsia sia volo senigis senig is ˆsin sin je la pastra pastr a j beno ben o j, maljuste maljus te estus puni ˆsin. Post kelke kelke da tago j, ˆce ce la sonoj sono j de trumpetoj, trumpeto j, oni anoncis al la fideluloj, en la templo de Astarte, ke Kama mortis, kaj ke se iu renkontus virinon ˆ r ne ˆsi, similan al ˆsi, si, li ne havas havas rajtan ra jtan venˆ gi gi ˆsin, si n, eˆc fari fa ri al ˆsi si ripr ri proˆ oˆco co jn. jn . Ca Car si , ne la pastrino forlasis forlasis la diinon, sed forrabis ˆsin sin malbonaj malbona j spiritoj, kiuj estos punitaj. En la sama tago la nobla Hiram estis ˆce ce la princo kaj donacis al li en ora skatolo, pergamenon, kovritan per multe da pastraj sigeloj kaj per subskriboj de la plej eminentaj Fenicianoj. Tio estis la verdikto de la pastra juˆgo go de Astarte, liberiganta Kaman de la ˆurpromeso urpr omeso j, se nur ˆsi si forlasos for lasos sian pastra p astran n nomon. no mon. Kun ˆci ci tiu ti u dokumento, dok umento, kiam la suno subiris, la princo iris en iun izolitan palaceton palaceton en sia gardeno. gˆardeno. Li malfermis la pordon per sekreta maniero kaj suriris en malgrandan ˆcambron cambron de la unua etaˆ go. go. ˆ la lumo Ce lumo de skulptit skulptitaa torˆ torˆco, co, en kiu brulis brulis bonodora bonodora oleo, oleo, la princo princo ekvidis ekvidis Kaman. — Fine!. . . — ekkriis li, donante al ˆsi si la oran skatolon. skatolon. — Vi havas havas ˆcion, cion, kion vi volis. ˆ kaptis la skatolon kaj La Fenicianino estis ekscitita; ˆsiaj okuloj okulo j brilis. Si ˆeti e tiss gin gˆin sur la plankon. — Vi kredas, ke ˆgi gi estas ora?. . . — diris ˆsi. si. — Mi donos mian ˆcirka˘ cirka˘ ukolon, ukolon, ke la skatolo estas kupra kaj nur kovrita de amba˘ u flankoj per maldikaj oraj foli folioj! oj!.. . . — Tiel vi salutas salutas min?. . . — demandis demandis la mirigita mirigita princo. princo. ˆ — Car mi konas konas miajn mia jn fratojn — respondis ˆsi. si. — Ili falsas ne nur oron, sed eˆc rubenojn kaj safirojn. . . — Viri Virino no.. . . — inter interrom rompi piss la princo princo — en ˆci c i tiu tiu skato skatolo lo estas estas ja via via sendanˆgere g ereco co.. . . — Mi mokas la sendanˆgerecon!. gerecon!. . . — respondis ˆsi. si. — Mi enuas kaj timas . . . Mi sidas ˆci ci tie jam kvar tagojn kvaza˘ kvaza˘ u en malli malliber berejo ejo.. . . ˆ io mankas al vi? — Cu — Mank Mankas as al mi la lumo. lumo. . . spir spiro. o. . . ridoj ridoj,, kantoj antoj,, homoj homoj.. . . Ho venˆ venˆ gema gema diino, diino, kiel kiel severe severe vi puna punass min!. . . La princo a˘ uskult uskultis is mirigita. mirigita. En la furioza furioza virino virino li ne rekonis rekonis Kaman, Kaman, kiun li vidis en la templo, la virinon, virinon, kiun kantis kantis la pasia voˆco co de la Greko. Greko. — Morga˘ u — diris la princo — vi povos eliri en la ˆgarden g ardenon. on. . . Kaj kiam kiam ni ni venos Memfison, Tebojn, vi amuziˆ gos gos kiel neniam anta˘ ue.. u e. . . Ekri Ekrigar gardu du min. min. ˆ Cu mi ne amas vin kaj ˆcu cu ne sufiˆcas cas al virino la honoro, ke ˆsi si apartenas al mi?... — Jes, — respondis re spondis ˆsi si kolerete — sed vi havis kvar anta˘ u mi. — Se vin mi amas amas pleje pleje.. . .

ˆ * Capitro

XIII *

105

— Se min vi amus pleje, vi farus min la unua, vi loˆgigus g igus min en la palaco palaco,, kiun kiun okup okupas as tiu. tiu. . . Hebre Hebrein inoo Sara Sara kaj vi donus donus gardi gardist stojn ojn al mi, mi, ne al ˆsi. si. . . Tie, anta˘u la statuo statuo de Astar Astarte te mi estis estis la un unua. ua. . . Kaj ˆci c i tie?. tie?. . . La soldatoj tamburas kaj kaj ludas flutojn, la oficistoj krucas la manojn sur la brusto kaj klinas la kapojn anta˘ u la domo de la Hebrei Hebreino. no. . . — Anta˘ u mia unuenaskita filo — interrompis malpacience la princo — kaj li ne estas estas Hebreo. Hebreo. . . — Li estas Hebreo! Hebreo!.. . . — kriegis kriegis Kama. Kama. Ramzes Ramzes salte salte leviˆ levigis. gˆis. ˆ vi estas freneza?. ˆ vi ne — Cu freneza?. . . — diris li, subite subite trankvili trankviliˆ gint gˆinte. e. — Cu scias, scias, ke mia filo ne p ovas ovas esti Hebreo?. Hebreo?. . . — Kaj Ka j mi diras al vi, ke li estas!. estas!. . . — kriis ˆsi, si, batante batante la tablon tablon per la pugno. pugn o. — Li estas estas Hebreo, Hebreo, kiel kiel lia avo, avo, kiel liaj onkloj, onkloj, kaj lia nomo estas Izaa Izaak ko. . . ˆ vi volas, — Kion Kion vi diris, diris, Fenicia enicianino nino?. ?. . . Cu volas, ke ke mi forpelu vin?. vin?. . . — Bone, forpelu min, se mensogo eliris el mia buˆso. so. . . Sed se veraj estas miaj vortoj, vortoj, forpelu forpelu tiun. tiun. . . la Hebrein Hebreinon, on, kun ˆsia sia bastardo, bastardo, kaj la palacon palacon donu don u al mi. . . Mi volas volas esti esti la unua unua en via via domo, mi mi tion merit meritas. as. . . Tiu tromtrompas vin, mokas mokas vin. . . Kaj mi por vi forlasis forlasis mian diinon. diinon. . . min minacas minacas ˆsia sia venˆgo... g o... — Do Donu nu al mi pruvon, pruvon, kaj la palaco palaco estos estos via. via. . . Ne, Ne, tio tio estas estas malve malvera! ra! . . . — diris diris la princ princo. o. — Sara Sara ne farus farus tian tian krim krimon. on. . . Mia un unuena uenaski skita ta filo!. filo!. . . — Izaako!. Izaako!. . . Izaako Izaako!. !. . . — kriis kriis Kama. — Iru al ˆsi si kaj kaj konv konvink inku u vin. . . Ramzes, duone senkonscia, elkuris de Kama kaj direktis sin al la palaco, kie loˆgis gis Sara. Sara. Malgra˘ Malgra˘ u la stela nokto, li perdis la vojon kaj iom da tempo vagis en la ˆgardeno. gardeno. La freˆsa sa aero rekonsciigi rekonsciigiss lin, li retrovis retrovis la vojon kaj eniris en la domon de Sara preska˘ u trankvila. Malgra˘ u la malfrua malfrua vesper vesperoo oni ne dormi dormiss tie. tie. Sara Sara per propraj propraj manoj manoj lavis lavis la vindaˆ vindaˆojn ojn de la filo, kaj la servistoj, por pasigi la tempon, manˆ gis, gis, trinkis kaj muzikis. Kiam Ramzes, pala de ekscito, haltis sur la sojlo, Sara ekkriis, sed tuj trankviliˆgis. gis. — Saluton al vi, sinjoro — diris ˆsi, si, viˆ viˆsante sante la malsekajn malsekajn manojn kaj klinante sin al liaj piedoj. — Sara, kia kia estas la nomo nomo de via filo?. . . — demandis demandis li. li. Terurita eruri ta ˆsi si kaptis sin je la kapo. — Vi ja scias, sinjoro, ke Seti. . . — respondis ˆsi si per apena˘ ap ena˘ u a˘udeb ud ebla la voˆco. co . — Rigardu Rigardu miajn miajn okulojn. okulojn. . . — Ho Jehovo!. Jehovo!. . . — murmuret murmuretis is Sara. — Vi vidas, vidas, ke vi mensogas mensogas.. Kaj nun mi diros al vi: vi: mia filo, filo, la filo de la egipta kronprin kronprinco, co, estas nomata Izaako. Izaako. . . kaj li estas Hebreo, Hebreo, malnobl malnoblaa Hebr Hebreo eo.. . . — Ho Dio!. Dio!. . . Dio!. Dio!. . . — ekkriis ekkriis ˆsi, si, falant falantee al la piedoj de la princo princo

ˆ * Capitro

XIII *

106

Ramzes eˆc por p or unu u nu momento ne levis la kapon, lia vizaˆ go go fariˆgis gis griza. — Oni avertis min — diris li — ke mi ne prenu Hebreinon en mian domon. . . Miaj interna internaˆˆoj tordiˆ gis, g is, kiam kiam mi vidi vidiss mian mian bieno bienon, n, plen plenan an de Hebreoj. . . Sed mi kaˆsis sis la abomenon, ˆcar car mi konfidis konfidis al vi. Kaj vi, kun viaj Hebreoj, Hebreo j, ˆstelis stelis mian filon, ˆstelistino stelistino de infanoj!. infano j!. . . — La pastroj ordonis, ke ke li estu Hebreo. Hebreo. . . — murmuretis murmuretis Sara, ploregan ploregante te ˆce ce la piedoj piedo j de la princo. — La pastroj?...Kiuj?... — La plej plej nobl noblaa Herh Herhor or.. . . la plej plej nobl noblaa Mefr Mefres es.. . . Ili Ili diri diris, s, ke tio tio esta estass necesa, nece sa, ˆcar car via filo devas fariˆgi gi la unua reˆgo g o de Hebr Hebreoj eoj.. . . — La pastr pastroj? oj?.. . . Mefr Mefres es?. ?. . . — ripet ripetis is la prin princo co.. — Reˆ go g o de Hebreoj? . . . Mi ja diris al vi, ke via filo povos esti ˆcefo cefo de miaj mia j arkistoj, mia skribisto skribisto . . . Mi tion diris diris al vi, kaj vi mizera mizera pensis, ke ke la titolo titolo de hebrea reˆ go go egalas la titolon de mia arkisto a˘ u skri skribi bist sto? o?.. . . Mefr Mefres es.. . . Herh Herhor or!. !. . . Da Dank nkon on al la dioj, ke mi fine komprenis komprenis ˆci ci tiujn altrangulojn kaj ke mi scias, kian sorton ili desti destinas nas al miaj miaj poste p osteuloj. uloj. . . Moment Momenton on li konside konsideris, ris, mordis mordis la lipojn. Sub Subite ite li ekkrii ekkriiss per potenca potenca voˆco: ˆ tien!...servistoj...soldatoj!... — Ci Tuj komenciˆgis gis pleniˆgi gi la ˆcambro. cambro. Eniris plorante la servistino j de Sara, oficisto kaj intendanto de la domo, poste sklavoj, fine kelke da soldatoj kun oficiro. — La morto!. . . — ekkriis Sara per disˆsiranta siranta voˆco. co. ˆ Si ˆetis etis sin al la lulilo, lulilo, kaptis la infanon kaj stariˆ ginte ginte en la angulo de la ˆcambr ca mbroo ˆsi si ekkr ek kriiiis: s: — Min mort mortig igu. u. . . sed sed lin mi ne donos donos.. . . Ramzes ekridetis. ekridetis. — Centestro Centestro — diris li al la oficiro — prenu ˆci ci tiun virinon kun la infano ˆ tiu kaj konduku konduku en la konstrua konstruaˆˆon, kie loˆgas gas la sklavoj sklavoj de mia domo. Ci Hebreino Hebreino ne estos plu sinjorino, sinjorino, sed servistino servistino de tiu, kiu ˆsin anstata˘ uos. uos. — Kaj vi, intendanto — aldonis li, sin turnante al la oficisto — memoru, ke la Hebreino ne forgesu morga˘ u matene lavi la piedojn al ˆsia sinjorino, sinjorino, kiu tuj venos ˆci ci tien. Kaj se ˆci ci tiu servistino montriˆ gus gus malobeema, la˘ u la ordono de sia sinjorino ˆsi devas ricevi vergojn. Forkonduku ˆci ci tiun virinon en la ˆcambron cambron de la servistoj!. servistoj!. . . La oficiro kaj intendanto intendanto proksimiˆ proksimigis gˆis al Sara, sed haltis, ne kuraˆgant ga ntee ˆsin si n tuˆsi. si. Cetere, tio ne estis necesa. n ecesa. Sara envolvis en tukon la plorantan infanon kaj forlasis forla sis la ˆcambron, cambro n, murmureta mur muretante: nte: — Ho Dio de Abrahamo, Abrahamo, Izaako Izaako kaj Jakobo, Jakobo, ekkompa ekkompatu tu min. . . ˆ profunde kliniˆgis Si gis anta˘ u la princo, el ˆsiaj okuloj fluis silentaj larmoj. Ramzes a˘ udis ud is ˆsian si an dolˆ do lˆcan ca n voˆcon co n ankor an koraau˘ en la vestiblo: — Dio de Abraham Abrahamo, o, Iza. Iza. . .

ˆ * Capitro

XIII *

107

Kiam Kia m ˆcio cio trankv tra nkviliˆ iliˆgis, gis, la vic-reˆgo go diris al la oficiro kaj intendanto: — Iru kun torˆcoj coj en la domon inter la figarboj. . . — Mi komprenas — respondis la intendanto. — Ka j tuj transkonduku ˆci ci tien la virinon, kiu loˆgas g as tie... — Tio estos farita. — Tiu virino estos de nun via sinjorino kaj la sinjorino de Sara, de la Hebreino, kiu ˆciumatene ciumatene devas al sia sinjorino lavi la piedojn, piedo jn, verˆ verˆsi si sur ˆsin sin akvon kaj teni anta˘ u ˆsi si la spegulon. Tia estas mia volo kaj ordono. — Tiel estos farita ˆcio cio — respondis r espondis la intendanto. — Morga˘ u matene vi diros al mi, ˆcu cu la nova nova servistino servistino ne estas malobeema... Donin Don inte te la ordonojn, ordonojn, la vic-re vic-reˆ gˆo revenis en sian domon, sed la tutan go nokton nokton li ne povis povis dormi. dormi. En lia profun profunda da animo animo flamiˆ flamiˆ gis la fajro de la venˆgo. go. Li sentis, ke eˆc por unu momento ne levinte la voˆ con, con, li frakasis Saran, la mizeran Hebreinon, kiu kuraˆ gis gis trompi lin. Li punis punis ˆsin, sin, kiel kiel reˆ go, go, kiu per unu ektremo de la palpebro deˆetas etas la homojn homo jn de la supro de l’ honoroj en la senfunda senfundaˆˆon de la sklav sklaveco. eco. Sed Sara estis estis nur ilo de la pastroj, pastroj, kaj la kronprinco havis tro grandan senton de la justeco por, rompinte la ilon, pardoni al la veraj kulpuloj. Lia furiozo tiom pli grandiˆgis, gis, ke la pastroj estis netuˆseblaj. seblaj. La princo povis forpeli nokte Saran en la ˆcambron cambron de la servistoj, sed ne povis senigi Herhoron je lia povo, nek Mefreson je lia ˆcefpastreco. cefpastreco. Sara falis ˆce ce lia j piedoj, pied oj, kiel piedpremita vermo; sed Herhor kaj Mefres, kiuj rabis al li lian unuenaskitan filon, leviˆgis gis super Egipto kaj kaj (kia (kia hon honto! to!)) super la estonta estonta faraono, faraono, kvaza˘ u piram piramid idoj. oj. . . Kaj li rememoris rememoris (kioman (kioman fojon en ˆci ci tiu jaro!) la maljusta maljustaˆojn, ojn, kiujn ka˘ uzis uzis al li la pastroj. pastroj. En la lernejo lernejo ili tiel tiel batis lin per bastonoj, ke krakis krakis lia spino, a˘ u igis lin malsati tiel, ke lia ventro enfalis ˆgis gis la dorso. Dum la lastaj manovroj Herhor malbonigis al li la tutan planon, poste deˆ deˆetis la tutan kulpon sur lin kaj senigis lin je la komando de korpuso. korpuso. La sama Herhor altiris sur lin la malfavoron de lia sankteco pro tio, ke li prenis en sian domon Saran, kaj nur tiam revokis lin al la honoroj, kiam la humiligita princo pasigis kelke da monatoj en memvola ekzilo. ˆ Sajnis, ke kiam li estos nomita ˆcefo cefo de korpuso korpuso kaj vic-reˆ vic-reˆ go, go, la pastroj ˆcesos cesos premegi premegi lin per sia protekto. protekto. Sed guste gˆuste nun ili kontra˘ umetas u metas al li duoblajn duob lajn fortojn. Ili faris faris lin vic-reˆ vic-reˆ go, g o, por kio? kio?.. . . Po Porr malp malprok roksi simi migi gi lin de la faraono kaj fari malhonoran traktaton kun Asirio. Kiam li volis informiˆgi gi pri la stato de l’ regno, ili devigis lin pentofari en la templo; tie ili trompis lin per mirakloj kaj teruroj kaj donis al li tute malverajn klarigojn. Poste Po ste ili ili miks miksis is sin sin je liaj liaj plezu plezuroj, roj, amati amatinoj, noj, rila rilatoj toj kun kun Fenic enicia ianoj, noj, ˆsuldoj; suldoj; fine por hu humil miligi igi lin, ridind ridindigi igi en la okuloj okuloj de Egiptan Egiptanoj, oj, ili faris

ˆ * Capitro

XIII *

108

lian lian unu unuenas enaskit kitan an filon filon Hebreo! Hebreo!.. . . Kiu kamparano, kiu sklavo, kiu kondamnito en la minejoj, kiu Egiptano ne havus la rajton diri al li: — Mi estas pli bona ol vi, vic-reˆgo, go, ˆcar car neniu mia filo estis Hebreo. . . Sentante la pezon de la ofendo, Ramzes komprenis anka˘ u, ke li ne povas tuj gin gˆin venˆ gi. gi. Li decidis decidis prokrasti prokrasti la aferon. aferon. En la pastra pastra lernejo lernejo li kutimis kutimis regi sin mem, en la kortego li ellernis paciencon p aciencon kaj malsincerecon; ˆci ci tiuj ecoj eco j estos lia ˆsildo sildo kaj armilo en la batalo kontra˘ u la pastroj. pastroj. . . Du Dume me li erari erarigos gos ilin, kaj kiam venos ˆgusta gusta momento, li ekbatos tiel, ke ili ne leviˆgos gos plu. Komencis tagiˆgi. gi. La kronprinco kronprinco profunde profunde ekdormis, ekdormis, kaj kiam kiam li vekiˆ vekigis, gˆis, la unua persono, kiun li rimarkis, estis la intendanto de la palaco de Sara. — Kion faras la Hebreino? — demandis la princo. — Konforme al la ordono de d e via ekscelenco, ˆsi si lavis la piedojn piedo jn al sia nova sinjorino — respondis la oficisto. ˆ ˆsi — Cu si estis malobea? malob ea? ˆ estis plena de humileco, sed ne sufiˆce — Si ce lerta, ler ta, kaj la sinjorino ekkolerinte piedbatis ˆsin inter la okulojn. okulo jn. La princo eksaltis. — Kaj Sara? Sara?.. . . — demand demandis is li rapide. rapide. ˆ falis teren. Kaj kiam la nova — Si nova sinjorino ordonis al ˆsi si iri ir i for, f or, ˆsi si eliris, malla˘ute ute plorante. plorante. La princo pri nco komenci kome nciss paˆsi si en la ˆcambro. camb ro. — Kiel ˆsi si pasigis pasigis la nokton?. nokton?. . . — La nov nova sinjorin sinjorino?. o?. . . — Ne!. . . — interrom interrompis pis la kronpri kronprinco. nco. — Mi demandas demandas pri Sara. — Konform Konformee al la ordono, ordono, Sara iris kun la infano infano en la ˆcambron cambron de la servistoj. servistoj. Tie iu virino, de kompato, kompato, cedis al ˆsi si freˆ freˆsan san maton, sed Sara ne kuˆsiˆgis gis kaj sidis la tutan nokton kun la infano sur la genuoj. — Kaj la infan infanoo ?. . . — demandi demandiss la princo princo.. — La infano infano fartas fartas bone. Hodia˘ Hodia˘ u matene, kiam la Hebreino iris servi la novan novan sinjorinon, aliaj virinoj banis la etulon, kaj la edzino de l’ paˆstisto, stisto, kiu anka˘ u havas suˆ s uˆcinfanon, cinfa non, nutris gin. gˆin. La princo haltis anta˘ u la intendanto. — Malbone estas — diris li — se bovino, anstata˘ u nutri sian idon, iras plugi kaj estas batata per bastono. Do, kvankam la Hebreino estas tre kulpa, mi ne volas volas,, ke suferu suferu ˆsia sia senpeka senpeka ido. ido. . . Sara ne lavo lavoss plu la piedojn piedojn de la nova nova sinjorino kaj ne estos piedbatata piedbatata de ˆsi. En la domo de la servistoj vi donos al ˆsi si apartan ˆcambron, cambron, kelke kelke da mebloj meblo j kaj nutraˆ nutraˆon, on, kian bezonas ˆ virino, anta˘ u ne longe akuˆsinta. sinta. Si nutru en trankvilo sian infanon. — Vivu eterne nia estro! — respondis la intendanto kaj ekkuris plenumi la ordonojn de l’ vic-reˆgo, go, ˆcar car la tuta servistaro amis Saran, kaj en la da˘ uro uro de kelke da horoj jam ekmalamis la kolereman kaj krieman Kaman.

LA FARAONO

109

ˆ Capitro XIV La fenicia fe nicia pastrino past rino ne multe da feliˆco co alportis a lportis al Ramzes. Ramze s. Kiam li venis unuafo je viziti ˆsin en ˆsia sia palaceto, palac eto, kiun gis gˆis nun okupis Sara, li pensis, ke li estos estos akcept akceptita ita kun admiro admiro kaj dankemo. dankemo. Sed Kama salutis salutis lin preska˘ u kun kolero. — Kio? — ekkriis ˆsi si — jam post duono da tago vi redonis vian favoron favoron al la mizera mizera Hebrein Hebreino?. o?. . . ˆ — Cu ˆsi si ne loˆ logas gˆas en ˆcambro cambro de l’servistoj? l’servisto j? — respondis resp ondis la princo. — Sed mia intendanto intendanto diris al mi, ke ˆsi si ne lavos lavos plu miajn piedojn. . . La princo, a˘ uskultante tion, sentis tedon. uskultante — Vi ne estas, mi vidas, kontenta — diris li. — Kaj mi ne estos!. estos!. . . — eksplodi eksplodiss la Fenici Feniciani anino no — ˆgis gis kiam mi ne hu hu-ˆ kiam servante miligos miligos ˆci ci tiun Hebreinon. Hebreinon. . . Gis servante min kaj genuante genuante ˆce ce miaj piedo j, ˆsi si ne forgesos, forge sos, ke iam ia m ˆsi si estis via unua virino kaj la sinjorino sinjor ino de tiu ˆci ci ˆ kiam miaj servistoj domo... Gis servistoj ne ˆcesos cesos rigardi min kun timo kaj malkonfmalkonfido, kaj ˆsin kun kompato. . . La Fenicianino komencis malpli kaj malpli plaˆci ci al Ramzes. — Kama — diri diriss li — pesu bone, kion kion mi diro diross al vi. vi. Se en mia domo servist servistoo piedbatu piedbatuss hu hundi ndinon, non, kiu nutras nutras la idojn, mi forpelus forpelus lin. lin. . . Vi piedbatis inter inter la okulojn okulojn virinon kaj kaj patrinon. . . En Egipto, Kama, Kama, patrino patrino estas granda vorto. Bona Egiptano tri aferojn plej multe respektas sur la tero: la diojn, la faraono faraonon n kaj la patrinon. patrinon. . . — Ho ve al mi!. mi!. . . — krii kriiss Kama Kama,, sin sin ˆeta etan nte sur la liton liton.. — Jen Jen mi hav havas rekompen rekompencon, con, mizera, mizera, ke mi forlasi forlasiss mian mian diinon. diinon. . . Ankora˘ Ankora˘ u anta˘ u unu semajno oni metis florojn ˆce ce miaj mia j piedoj kaj bruligis bruligis por p or mi incenson, kaj hodia˘ u... La princo p rinco senbrue se nbrue elglitis el la ˆcambro cambro kaj vizitis la Fenicianinon nur post p ost kelke da tagoj. Sed ree li trovis ˆsin sin en malbona humoro. — Mi petegas vin, sinjoro — ekkriis ˆsi si — zorgu iom pli multe pri mi!. . . La servistoj servistoj jam komencas komencas malˆ malˆsati sati min, la soldatoj rigardas min nekonfide nekonfide kaj mi timas, ke iu ne venenu miajn manˆgaˆ gaˆojn en la kuirejo. kuirejo. . .

ˆ * Capitro

XIV *

110

— Mi estis okupita per la armeo — respondis la princo — mi ne povis viziti vin. — Tio estas estas vera! vera!.. . . — respond respondis is kole kolere re Kama. Kama. — Vi estis estis hiera˘ hiera˘ u sub mia balkono, kaj poste p oste vi iris al la ˆcambro cambro de la servisto j, kie loˆ gas gas la Hebreino. ino. . . Vi vol volis is mon montri tri al mi. . . — Sufiˆce!. ce!. . . — interrompis interrompis la princo: — Mi estis nek sub la balkono, balkono, nek apud la ˆcambro cambro de l’ servisto j. Se do ˆsajnis sa jnis al vi, ke vi vidis min, tio signifas, ke tiu malnobla Greko ne nur ne forlasis for lasis Egipton, sed eˆc kuraˆ kuragas gˆas vagi en mia garden ˆg ardeno. o. . . Kama a˘ uskultis uskultis terurita. — Ho Astarte Astarte!. !. . . — ekkrii ekkriiss ˆsi subite subite — savu savu min. min. . . Ho tero, tero, kaˆsu su min! min! . . . Se la mizera mizera Likon Likon reveni revenis, s, granda granda danˆ gero g ero minacas minacas min. min. . . La princo ekridis, sed li ne havis plu paciencon a˘ uskulti uskulti la plendojn de la eks-pastrino. — Restu trankvila — diris li elirante elirante — kaj ne miru, se post p ost kelke kelke da tago j mi alkondukos al vi vian Likonon, ligitan, kvaza˘ u ˆsakalon. sakalo n. Li jam elˆcerpis cer pis mian paciencon. paciencon. Reveninte en ˆsian sian domon, domo n, la princo tuj alvokis Hiramon kaj la policestron p olicestron de Pi-Bast. Pi-Bast. Li rakont rakontis is al amba˘ u, ke Likon, Greko, kies trajtoj tre similis u, liajn, vagas apud la palacoj, palacoj, kaj ordonis ordonis kapti kapti lin. lin. Hiram Hiram ˆuris, uris, ke kiam Fenicianoj kuniˆgos gos kun la polico, la Greko Greko devos fali fali en iliajn iliajn manojn. manojn. Sed la policestro komencis skui la kapon. — Vi dubas? — demandis la princo. — Jes, sinjor sinjoro. o. En Pi-Ba Pi-Bast st loˆ g as multaj piaj Azianoj, la˘ gas u kies opinio pastrino, forlasinta la altaron, meritas la morton. Do se la Greko ˆuris mortigi Kaman, ili helpos lin, kaˆsos sos kaj faciligos al li la forkuron. — Kion vi diros, princo? — demandis Hiramon Ramzes. — La respektinda policestro parolas saˆ ge — respondis la maljunulo. ge — Vi ja liberigis liberigis Kaman de la ˆurpromeso! urpromeso! — ekkriis ekkriis la princo. — Mi Feniciano — respondis resp ondis Hiram H iram — mi m i garantias, gara ntias, ke ili ne tuˆ t uˆsos sos Kaman Ka man kaj persekut persekutos os la Grekon. Grekon. Sed la aliaj fideluloj fideluloj de Astarte Astarte?. ?. . . — Mi kuraˆgas gas pensi — diris la policestro — ke dume nenio minacas ˆci ci tiun virinon. virino n. Kaj se ˆsi si estus estu s kuraˆga, ga, ni povus p ovus uzi ˆsin sin por p or allogi la Grekon kaj kapti lin ˆci ci tie en la palacoj palaco j de via ekscelenco. ekscelen co. — Iru do al ˆsi si — diris la princo — kaj prezentu prezentu al ˆsi si la planon, kiun vi elpensis. Se vi kaptos la friponon, mi donos al vi dek talentojn. Kiam la kronprinco adia˘ uis ilin, Hiram diris al la policestro: uis — Ekscelenco, mi scias, ke vi konas amba˘u skribmanierojn kaj ke la pastra saˆgo g o ne estas estas fremda fremda al vi. Kiam Kiam vi volas volas,, vi a˘ udas tra muroj kaj vidas en udas mallumo. Vi konas la pensojn de la kamparano, kiu laboras kun la sitelo, de la metiisto, kiu portas sandalojn al la bazaro, kaj de l’ granda sinjoro, kiu

ˆ * Capitro

XIV *

111

ˆcirka˘ kauita u ˘ ita de siaj servistoj sentas sin sendanˆ gera kiel infano en la seno de l’ gera patri patrino. no. . . — Vi diras la veron — respondis la oficisto — la dioj donis al mi la miraklan kapablon de la penetrema rigardo. — Dank’ al viaj superhomaj kapabloj — da˘ urigis Hiram — vi kredeble urigis  jam divenis, ke la templo de Astarte destinas por vi dudek talentojn, se vi kaptos ˆci ci tiun krimulon, krimulon , kiu kuraˆgas gas uzurpi la figuron de la princo, nia sinjoro. sinjoro. Krom tio, en ˆciu ciu okazo, la templo donos al vi dek talentojn, se la famo pri la simileco de la mizera Likono al la princo ne disvastiˆgos gos en Egipto. Tio estas skandala kaj maldeca afero, ke simpla mortulo rememorigas per sia vizaˆ go go personojn, personojn, kiuj devenas devenas de l’ dioj. Ni do konser konservu vu sur la fundo de nia koro koro tion, kion vi a˘udis udis pri la mizera Likon kaj nian persekuton de la malpiulo. ˆ povas okazi, ke tia — Mi kompre komprenas nas — respon respondi diss la oficisto oficisto.. — Car krimulo perdos la vivon, anta˘ u kiam ni transdono transdonoss lin al la tribunal tribunalo. o. . . ˆ — Jes — diris Hiram, Hiram, premante premante lian manon. — Ciu helpo, kiun vi postulos, estos donita al vi de Fenicio. Ili disiˆgis, gis, kiel du amikoj, kiuj persekutas grandan ˆcasaˆ casaˆon on kaj scias ke indiferente estas, kies ponardego trafos, se nur la besto estos bone trafita kaj ne falos en fremdajn manojn. Post Po st kelk kelkee da tagoj Ramzes Ramzes ree viziti vizitiss Kaman, Kaman, sed trovis trovis ˆsin sin en stato stato ˆ proksima al frenezo. Si kaˆ kaˆsis sis sin en la plej malluma ˆcambro cambro de sia palaco, malsata, malsata, ne kombita, kombita, eˆc ne lavita, lavita, kaj donis plej kontra˘ kontra˘ uajn uajn ordonojn al la servistoj. Jen ˆsi si ordonis ordo nis al ˆciuj ciuj kolektiˆgi, gi, jen forpelis ˆciujn. ciujn. Nokte ˆsi alvokis la gardistojn, kaj post momento forkuris de la soldatoj en la subtegmenton, kriante, kriante , ke ili volas mortigi morti gi ˆsin. sin. ˆ tiaj agoj, el la animo de l’ kronprinco malaperis la amo, kaj restis nur Ce sento de granda embaraso. Li kaptis sin je la kapo, kiam la intendanto de la palaco kaj la oficiro rakontis al li pri tia j stranga strang aˆoj, ka j murmuretis: ˆ — Vere, mi agis malbone, forprenante tiun ˆci ci virinon de ˆsia diino. Car nur diino povis pacience toleri ˆsiajn siajn kapricojn!. . . Malgra˘ u tio t io li iris al Kama kaj trovis ˆsin sin pala, nekombita kaj tremanta. — Ve Ve al mi!. mi!. . . — kriis ˆsi. si. — Mi vivas vivas sole inter inter malamik malamikoj. oj. . . Mia vestvestantino volas min veneni, la frizistino, infekti min per ia malsano. La soldatoj nur atendas okazon, por dronigi en mia brusto la lancojn kaj glavojn. En la ˆ kuirejo, mi estas certa, anstata˘ u manˆgaˆ gaˆoj, o j, oni on i kuiras kuir as sorˆ so rˆcajn ca jn herbo he rbo jn. . . Ciuj konspiras kontra˘ u mia viv vivo. . . — Kama. Kama. . . — interro interrompi mpiss la princo. princo. — Ne nomu min tiel!. . . — murmuretis murmuretis ˆsi si terurita — ˆcar car tio alportos al mi malfeliˆ malfe liˆcon. con. . . — De kie tiaj pensoj pensoj venas enas al vi?. . . ˆ vi pensas, ke tage mi ne vidas fremdajn homojn, kiuj — De kie?... Cu

ˆ * Capitro

XIV *

112

aperas kaj malaperas apud la palaco, anta˘ u kiam mi povas alvoki la servistojn?. istojn?. . . Kaj nokte, nokte, ˆcu cu mi ne a˘ udas udas murm murmuret uretojn ojn post p ost la muro?. muro?. . . — Nur ˆsajnas sa jnas al vi. ˆ vi diras, ke — Malbenitaj!. Malbenitaj!. . . Malbenit Malbenitaj!. aj!. . . — kriis kriis ˆsi si kun ploro. ploro. — Ciuj ˆsajnas sajnas al mi. . . Tamen anta˘ uhiera˘ uhiera˘ u, u, en mian dormoˆcambron cambron ia krima mano ˆetis vualon, kiun mi portis duonon da tago, anta˘ u kiam mi rimarkis, ke ˆgi gi ne estas la mia, mia, ke tian mi neniam neniam posedis. posedis. . . — Kie estas la vualo? — demandis la princo, jam kun maltrankvilo. — Mi bruligis ˆgin, gin, sed anta˘ ue u e mi gin gˆin montris al la servistinoj. — Eˆc se gi gˆi ne estis via, kio okazis al vi? — Ankora˘ u nenio. Sed se mi havus tiun ˆcifonon cifonon en la domo dum kelke da tagoj, mi estus venenita a˘ u infekti infektita ta per neresani neresanigebl geblaa malsano malsano.. . . Mi konas konas Azianojn Azianojn kaj kaj iliajn rimedojn!. rimedojn!. . . Tedita kaj kolerigita, la princo princ o forlasis for lasis ˆsin sin plej rapide, malgra˘ u ˆsia sia j peto pe toj, j, ke li restu. Sed kiam li demandis la servistojn servistojn pri la vualo, la ˆcambristino cambristino konfesis, konfesis, ke tio ne estis la vualo de Kama, kaj ke iu kaˆse se ˆetis gin gˆin en la ˆcamb ca mbrron. on . “Mi neniam ekkredus — pensis p ensis li — ke unu malforta virino virino pov p ovas as fari tian konfuzon!. konfuzon!. . . Kvar Kvar ˆus kaptitaj hienoj ne povus egali per sia maltrankvilo maltrankvilo ˆci ci tiun tiun Feni Fenicia cianino ninon!. n!. . . ” Hejme la princo trovis trovis Tutmozison, utmozison, kiu ˆus us venis venis el Memfiso kaj apena˘ u havis tempon sin lavi kaj alivesti post la vojaˆgo. go. — Kion vi diros al mi? — demandis la princo la favoraton, divenante, ke ˆ vi vidis lian sanktecon? li ne alportis bona jn novaˆ novaˆojn. o jn. — Cu — Mi vidis la sunan dion de Egipto — respondis Tutmozis, — kaj jen kion kion li diris diris al mi. mi. . . — Parolu — intermetis la princo. — Jen kiel kiel paroli paroliss nia sinjor sinjoro. o. . . — da˘ urigis Tutmozis, krucinte la manojn urigis sur la brusto kaj klininte la kapon. — Jen kiel parolis la sinjoro: Dum tridek kvar jaroj mi kondukis la pezan veturilon de Egipto kaj mi jam estas tiel laca, ke mi sopiras al miaj grandaj anta˘ u uloj, kiuj uuloj, kiuj loˆ logas gˆas en la okcidenta lando. Balda˘ u mi forlasos forlasos ˆci ci tiun teron, kaj tiam mia filo, Ramzes suriros la tronon kaj faros kun la ˆstato, stato, kion diktos al li la saˆ go... g o... — Tiel diris mia sankta patro? — Tio estas liaj vortoj, fidele ripetitaj — respondis Tutmozis Tutmozis.. — Kelkfoje klare diris al mi la sinjoro, ke li lasas al vi neniajn ordonojn por la estonteco, por ke vi povu administ administri ri Egipton, Egipton, kiel vi mem volos. volos. . . ˆ vere — Ho sank sankta ta!. !. . . Cu vere li fartas tiel tiel malbone?. malbone?. . . Kial Kial li ne perme p ermesas, sas, ke ke mi vizitu lin?. . . — demandis la ˆcagrenita cagrenita princo. — Vi devas esti ˆci ci tie, ˆcar car ˆci ci tie vi povas esti utila. — Kaj la traktato traktato kun kun Asirio?. Asirio?. . . — demandis demandis la princo. princo.

ˆ * Capitro

XIV *

113

— Jen ˆgia gia enhavo enhavo:: Asirio Asirio povas, povas, sen malhelpoj malhelpoj de nia flanko, flanko, konduk kondukii militon en la oriento kaj nordo; sed la demando pri Fenicio restas nesolvita, ˆgis gis kiam vi suriros la tronon. ˆ . . — kriis — Ho benita benita!. !. . . ho sankta sankta monar monarho!. kriis la princo. princo. — De kia kia terura terura heredaˆ heredaˆo o vi savis min. . . — La demando pri Fenicio restas do nesolvita — da˘ urigis urigis Tutmozis Tutmozis.. — Tamen okazis okazis alia malbona afero, ˆcar car lia sankteco, por doni al Asirio pruvon, ke li ne malhelpos ˆgin g in en gia gˆia milito kontra˘ u la nordaj popoloj, ordonis malgran malgrandigi digi nian nian armeon armeon je dudek dudek mil dun dungitaj gitaj soldatoj. soldatoj. . . — Kion vi diris?. diris?. . . — ekkriis ekkriis la princo princo kun mirego. mirego. Tutmozis malgaje balancis la kapon. — Mi parolas la veron — diris li — oni eˆc jam nuligis kvar kvar libiajn regimen mentojn. tojn. . . — Tio Tio ja esta estass fren frenez ezo! o!.. . . — pres presk ka˘ u kriegi kriegiss la princo, princo, tordant tordantee siajn manojn. — Kial ni tiel malfortigas malfortigas nin kaj kien iros ˆci ci tiuj homoj?. homo j?. . . — Jes, jes! Ili jam foriri foririss en la libian libian dezerton: dezerton: ili a˘ u atakos Libianojn, kio ka˘ uzos al ni embarasojn, a˘ uzos u kuniˆgos gos kun ili kaj invados niajn okcidentajn limojn... — Nenion mi a˘udis u dis pri tio! tio!.. . . Kion Kion il ilii fari faris! s!.. . . Kaj kiam kiam ili faris faris tion? tion? . . . Neniu Neniu nova novaˆo o atingis atingis nin. nin. . . — kriis kriis la princo. princo. ˆ — Car la eksigitaj dungitoj iris de Memfiso en la dezerton, kaj Herhor malperme malpermesis sis paroli paroli pri tio tio al iu a jn. . . — Do eˆc Mefres kaj Mentezufis ne scias pri tio?. . . — demandis la vic-reˆ go. go. — Ili scias — respondis Tutmozis. — Ili scias scias,, kaj mi ne!. ne!. . . La princo trankviliˆgis gis subite, sed paliˆgis, g is, kaj sur lia juna vizaˆgo go estis legebla terura malamo. Li kaptis sian konfidaton je amba˘ u manoj kaj, forte premante ilin, murmuretis: — A˘usku u skult ltu. u. . . Per la sank sanktaj taj kapoj de mia mia patr patroo kaj patr patrin ino. o. . . per la memoro de Ramzes R amzes Granda, per ˆciuj ciuj dioj, d ioj, se iaj ekzistas, mi ˆuras, uras, ke dum mia regado, se la pastroj ne kliniˆgos gos anta˘ u mia volo, volo, mi dispremos dispremos ilin. ilin. . . Tutmozis a˘ uskultis uskultis terurita. — Mi, a˘u ili!. ili!. . . — konkludi konkludiss la princo. — Egipto Egipto ne povas povas havi havi du sinjorojn... — Kaj Ka j ˆciam cia m gi gˆi havis nur unu: la faraonon — intermetis la konfidato. — Vi do estos estos fidela fidela al mi?. . . — Mi, la tuta tu ta nobelularo, no belularo, armeo, mi al vi ˆuras. uras. — Sufiˆce ce — finis la kronprinco. — Ili nun nuligu niajn dungitajn regimentojn. mentojn. . . ili subskri subskribu bu traktatojn. traktatojn. . . ili sin kaˆ kaˆsu su de mi kiel vespertoj, vespertoj, kaj ili trompu trompu nin ˆciujn. ciujn. . . Sed venos la momen momento. to. . . Kaj nun, Tutmozis, ripozu post la vojaˆgo go kaj venu vespere al mia fesˆ tiuj homoj tiel ligis min, ke mi povas nur amuziˆgi. teno... Ci g i. . . Mi do amu amuzi ziˆgos gˆos

ˆ * Capitro

XIV *

114

. . . Sed iam mi montros montros al ili, ili, kiu estas estas la estro de Egipto: Egipto: ili, ili, a˘ u mi! mi!. . . De tiu tago ree komenciˆ gis festenoj. La princo, kvaza˘ gis u hontante la soldatojn, ne faris faris kun ili ekzercojn. ekzercojn. Anstata˘ Anstata˘ ue, en lia palaco svarmis nobeluloj, oficiroj, artistoj kaj kantistinoj, kaj nokte dum grandaj orgioj la sonoj de harpoj kuniˆ kunigis gˆis kun la kriegoj de la ebriaj festenantoj kaj kun spasmaj ridoj de l’ virinoj. Al unu el tiaj tia j festenoj Ramzes invitis invitis Kaman, sed ˆsi si rifuzis. La princo ofendiˆgis gis je ˆsi; rimarkinte tion, Tutmozis diris: — Oni diris al mi, ke Sara perdis viajn favorojn? — Ne parolu parolu al mi pri tiu ˆci ci Hebrein Hebreinoo — respondi respondiss la vic-re vic-reˆ gˆo. — Vi Vi kredeble scias, kion ˆsi si faris kun mia filo? — Mi scias — respondis la favorato favorato — sed ˆsajnas sajnas al mi, ke tio okazis okazis ne per ˆsia sia kulpo. Mi a˘ audis u˘dis en Memfiso, ke via respektinda patrino, Nikotris, kaj la ministro Herhor faris vian filon Hebreo, por ke li en la estonteco reˆ gu gu Izrae Izraeli lidojn dojn.. . . — Izraelidoj ne havas ja reˆgon, gon, sed pastrojn kaj juˆ gistoj g istojn! n!.. . . — inter interrom rom-pis la princo. — Ili ne havas, sed ili volas havi. Anka˘u ilin tedis la regado de pastroj. La kronprinco malestime ekskuis la manon. — La veturigisto de lia sankteco — respondis li — valoras pli multe, ol ˆciuj ci uj reˆ re goj, gˆoj, kaj tiom pli ol iu izraelida reˆgo, go, kiu ankora˘ u ne ekzis ekzistas tas.. . . — En ˆciu ciu okazo la kulpo de Sara ne estas tiel granda — intermetis intermetis TutTutmozis. — Jes. Estu certa, ke iam mi reguligos la kontojn anka˘ u kun la pastroj. — En ˆci ci tiu okazo ili anka˘ u ne estas estas tre kulpaj. Ekzempl Ekzemplee Herhor faris faris tiel, tiel, por pligrandig pligrandigii la gloron gloron kaj potencon de via dinastio. dinastio. Cetere Cetere li agis konsente kun la reˆ gino gino Nikotris. — Kaj Mefres, Mefres, kial kial li miksas miksas sin je miaj aferoj?. . . — demandis demandis la princo. princo. — Li ja devas, devas, ˆsajnas sajnas al mi, nur gardi la templon, kaj ne influi la sorton de la faraon faraonaa idaro idaro.. . . — Mefres estas maljunulo, kiu jam komencas infaniˆgi. gi. La tuta kortego de lia sankteco ridas hodia˘ u Mefreson pro liaj procedoj, pri kiuj mi mem sciis nenion, kvankam preska˘ u ˆciutage ciutage mi vidis kaj vidas la sanktan viron. . . — Inter Interesa esa afero afero.. . . Kion Kion li faras faras?. ?. . . — Kelke Kelke da fojoj ˆciutage ciutage li solene solene diserv diservas as en la plej plej sekreta sekreta parto de la templo kaj ordonas al siaj pastroj observi, observi, ˆcu cu dum lia preˆ gado gado la dioj ne levas levas lin en la aeron? aeron?.. . . — Ha!. Ha!. . . ha!. ha!. . . ha!. ha!. . . — ridis la princo. princo. — Kaj Ka j ˆcio cio ˆci ci okazas okazas ˆci ci tie, en Pi-Bast, Pi-Bast, anta˘ u miaj okuloj, kaj kaj mi scias nenion nenion.. . . — Pa Pastr straa mist mistero ero.. . . — Mistero, Mistero, pri kiu parolas parolas ˆciuj ciuj en Memfiso! Memfiso!.. . . Ha!. Ha!. . . ha! En la cirko mi ˆ vidis haldean prestidigitatoron, kiu leviˆ gis gis en la aeron.

ˆ * Capitro

XIV *

115

— Mi anka˘ u vidi vidiss — inte interro rromp mpis is Tutmozi utmozis. s. — Sed Sed tio estis estis artifi artifiko ko.. Mefres volas vere leviˆgi gi super la teron, teron, sur la flugiloj flugiloj de sia pieco. . . — Kia arlek arlekena enaˆˆo!. o!. . . — diris diris la princo. princo. — Kion pens p ensas as pri tio la aliaj aliaj pastroj? ˆ — Sajnas, ke en niaj antikvaj papirusoj oni skribas pri niaj malnovaj profetoj, kiuj posedis la kapablon leviˆ gi en la aeron, la pastrojn do ne mirigas gi la deziro dezir o d dee Mefre M efres, s, kaj ˆcar car ˆce ce ni, kiel vi scias, s cias, la subulo s ubulo j vidas vi das tion, kio plaˆcas cas al la estroj, kelkaj sanktaj viroj certigas, ke Mefres vere leviˆ gas gas dum la preˆgo, go, la larˆgon g on de kelke kelke da fingroj fingroj super super la teron. teron. . . — Ha. Ha. . . ha. . . ha. . . Kaj ˆci c i tiu granda granda mister misteroo amuz amuzas as la tutan tutan korte kortegon gon,, kaj ni, kvaza˘ u kamparanoj a˘ u fosistoj, scias nenion pri la mirakloj, farataj ˆce ce nia flanko. flanko. . . Mizera Mizera sorto de la egipta kronprinc kronprinco!. o!. . . — ridis ridis Ramzes. Ramzes. Kiam li trankviliˆgis, gis, post dua peto de Tutmozis li ordonis transporti Saran kun la infano el la ˆcambro cambro de l’ servistoj servistoj en la palaceton, kiun en la unuaj tagoj okupis Kama. La servistoj de la princo estis ravitaj p er ˆci ci tiu ordono de la sinjoro, kaj ˆciuj ciuj servistinoj, servistino j, sklavoj sklavoj,, eˆc shribistoj shribisto j akompanis Saran al la nova nova loˆ gejo gejo kun muziko kaj gojaj ˆgojaj krioj. La Fenicianino, a˘ udinte la bruon, demandis pri la ka˘ udinte uzo. uzo. Kiam Kiam oni resrespondis al ˆsi, ke Sara jam revenis revenis al la favoroj de l’ princo, kaj transloˆ giˆ giˆgis gis el la domo de l’ sklavoj en la palacon, la eks-pastrino furiozanta alvokis al si Ramzeson. La princo venis. — Jen kiel vi agas agas kun mi!. mi!. . . — kriis kriis Kama, ne regan reganta ta sin plu. — Tiel do?. do?. . . Vi promesi promesiss al mi, ke mi estos estos via unua virino virino,, sed anta˘ u kiam la luno trakuris duonon de la ˆcielo, vi rompis la promeson?. promeson?. . . Eble vi pensas, p ensas, ke la venˆgo go de Astarte Astarte falas falas nur sur pastrinojn, pastrinojn, kaj ne atingas atingas princojn? princojn?.. . . — Diru al via Astarte, ke ˆsi si neniam minacu la princojn, princo jn, alie anka˘ u ˆsi iro ir os en la ˆcambron cambron de l’ sklavoj — respondis resp ondis trankvile tr ankvile la princo. — Mi kompr komprenas enas!! — kriis Kama. Kama. — Mi iros al la sklavoj, sklavoj, eble eˆc en la malliber malliberejon ejon,, kaj vi dume pasigos pasigos la noktojn noktojn ˆce ce via Hebreino! Hebreino!.. . . Jen kiel vi pagas al mi, kiu forlasis por vi la diinon, kiu altiris sur mian kapon la malbenon. . . Al mi, kiu ne havas havas eˆc unu trankvilan horon, kiu perdis p erdis por vi la junecon, june con, vivon, eˆc animon!. animon !. . . La princo konfesis en sia koro, ke efektive Kama multe oferis por li, kaj li eksentis penton. — Mi ne estis e stis kaj mi ne estos ˆce ce Sara Sa ra — respondis li. — Sed ˆcu cu malutilas vin, ke la malfeliˆca ca virino ree re e ricevos rice vos komforton kaj povos p ovos nutri sian infanon? ˆ La Fenicianino ektremis. Si levis supren la kunpremitajn pugnojn, stariˆ gis gis ˆsiaj siaj haroj, kaj en la okuloj ekflamis ekflamis la malpura fa jro de la malamo. — Tiel vi respondas al mi?. . . La Hebreino Hebreino estis malfeliˆ malfeliˆca, ca, ˆcar car vi elpelis ˆsin sin el e l la palaco; palac o; kaj ka j mi devas d evas esti kontenta, kvankam la dio j elpelis elp elis min m in el ˆciuj ciuj

ˆ * Capitro

XIV *

116

temploj. temploj. . . Kaj mia animo animo.. . . la animo animo de de l’ pastri pastrino, no, kiu kiu dronas dronas en larmoj larmoj kaj kaj timo ti mo,, ˆcu cu gi gˆi ne valo valoras ras por vi pli mult multee ol tiu hebrea hebrea bastar bastardo, do, kiu. kiu. . . ho. . . ne vivu vivu plu plu.. . . kiun.. iun.. . — Silentu!. S ilentu!. . . — kriis la princo, fermante al ˆsi si la buˆson. son. ˆ posteniˆgis Si gis timigita. timigita. — Malpermesite Malpermesite do estas eˆc plendi pri mia mizero?. mizero?. . . — demandis demandis ˆsi. si. — Sed se vi tiel tiel zorgas zorgas pri la infano, infano, kial vi ˆstelis stelis min el la templo, kial vi promesis, ke mi estos ˆce ce vi la unua virino?. . . Gardu vin, ke Egipto, ekkoninte e kkoninte mian sorton, ne nomu vin ˆurrompanto!. urrompanto!. . . La princo balancis la kapon kaj ridetis. Fine li sidiˆgis gis kaj diris: — Vere, mia instruisto estis prava, avertante min kontra˘u la virinoj. Vi estas kiel matura persiko por la okuloj de l’ homo, kies langon sekigis la ˆ ve al malsaˆgulo, soifo. soifo. . . Sed nur nur ˆsajne. sajne. . . Car gulo, kiu kuraˆgos gos dismordi la belan frukton: anstata˘ u refreˆsiga siga dolˆco co li trovos neston de vespoj kiuj vundos al li ne nur la lipojn, sed anka˘ u la koron. — Vi jam plendas?. . . Eˆc tiun ˆci ci honton honton mi devas devas suferi, mi kiu oferis al vi mian pastrinan pastrinan rangon kaj ˆcastecon!. castecon!. . . La princo da˘ urigis balanci la kapon kaj rideti. urigis — Mi neniam pensis, ke povas realiˆgi gi la fabelo, rakontata de la kamparanoj, kiam ili prepariˆgas g as por dormi. dormi. Hodia˘ Hodia˘ u mi vidas, ke jes A˘uskultu uskultu do Kama, vi eble pripensos kaj ne devigos min forpreni mian bonan volon, kiun mi havas por vi. — Li volas nun rakonti rakonti fabelojn!. . . — respondis la pastrino maldolˆ maldolˆce. ce. — Vi jam rakontis al mi unu, kaj mi bone sukcesis, obeinte gin... gˆ in... ˆ tiu sendube estos utila por vi, se nur vi volos ˆgin — Ci g in kompren ompreni. i. . . ˆ — Cu estos en gi gˆi io pri hebreaj infanaˆ infanaˆcoj?. coj?. . . — Kaj pri pri pastr pastrin inoj. oj. Sed Sed a˘ uskult uskultu u atente: atente: Tio okazis okazis,, anta˘ anta˘ u tre longe 7 en la sama urbo Pi-Bast. Foje la princo Satni, sur la placo anta˘ u la templo ˆ estis pli bela ol ˆciuj, de Ptah, ekvidis tre belan virinon. Si ciuj, kiujn li iam ajn ˆ ekstreme renkon renkontis tis,, kaj, pli grav grava afero, afero, ˆsi si havis havis sur si multe multe da oro. Si ekplaˆcis cis al la princo. Li eksciis, kiu ˆsi si estas, kaj kiam oni diris al li, ke ˆsi si estas filino de la ˆcefpastro cefpastro de Pi-Babst, li sendis al ˆsi sian ˆcevalestron cevalestron kun  jena propono: “Mi donos al vi dek orajn ringojn, se vi pasigos kun mi unu mallongan horon.” La ˆcevalestro cevalestro iris al la bela Thubui kaj ripetis al ˆsi si la vortojn de la princo Satni. Satni. La sinjorin sinjorinoo a˘uskultis uskultis lin favore kaj respondis, kiel konvenas al bone edukita fra˘ ulino: ulino: “Mi estas filino de ˆcefpastro, cefpastro, mi estas ˆcasta casta knabino, knabino, ne virino malpura. Se do vi, princo, volas havi la plezuron koniˆgi gi kun mi, venu en mian domon, kie ˆcio cio estos preparita, preparita, kaj kie niaj nia j rilatoj estos garditaj de 7

A˘ utentika utentika rakonto.

ˆ * Capitro

XIV *

117

la ˆcikano cikanojj de l’ virino j de la tuta tut a strato.” str ato.” La princo Satni sekvis la fra˘ ulinon Thubui al la supera etaˆgo ulinon go en ˆsia sia jn ˆcambrojn, cambrojn, kies muroj estis kovritaj kovritaj per lapis-lazuli lapis-lazuli kaj pale-verda pale-verda emajlo. Estis tie multaj litoj, kovritaj per reˆga ga tolo kaj ne malmulte da unupiedaj tablet tab letoo j, ˆsarˆ sargitaj gˆitaj per oraj oraj pokal pokaloj. oj. Oni Oni pleni plenigi giss un unu u pokal pokalon on per vino vino kaj donis gin gˆin al la princo. Thubui diris: “Bonvolu trinki”. La princo respondis: “Vi scias ja, ke mi ne venis por trinki vinon”. Ili tamen sidiˆgis gis al la festeno. Thubui havis longan, netravideblan veston, fermitan gis gˆis la kolo kolo.. Kiam Kiam la princo pri nco volis ˆsin sin kisi, kisi , ˆsi si forpuˆ for puˆsis sis lin kaj diris: dir is: “Tiu ˆci ci domo estos via domo. Memoru tamen, ke mi ne estas malˆcastucastulino, sed pura virino. Do se vi volas, ke mi obeu vin, ˆuru uru al mi la fidelecon fidelecon kaj testamentu al mi vian havon.” “Venu “Venu do ˆci ci tien skribisto!” — ekkriis la princo. Kiam oni alkondukis lin, Satni ordonis skribi edziˆgan gan akton, per kiu li cedis la tutan sian monon kaj bienojn je la nomo de Thubui. Post unu horo oni sciigis al la princo, ke malsupre atendas liaj infanoj. Tiam Tiam Th Thubui ubui forlasi forlasiss lin, lin, sed tuj reveni reveniss en vesto el diafana diafana tulo. Satni Satni ree voli vo liss ˆsin si n ˆcirka ci rka˘ upreni u ˘pr eni,, sed ˆsi si forpuˆ for puˆsis sis lin lin,, dirante dir ante:: ˆ “Ci tiu domo estos via domo. Sed ˆcar car mi ne estas malˆcastulino, castulino, sed pura knabino, se do vi volas min posedi, faru viaj infanoj akton pri la rezigno de la havo, por ke ili poste ne procesu kun miaj infanoj.” Satni alvokis siajn infanojn supren kaj ordonis al ili subskribi la akton pri la cedo. cedo. La infanoj infanoj obeis. obeis. Sed Sed kiam la princo princo,, eksc ekscit itita ita per la longa longa kontra˘ ustaro, ustaro, volis proksimiˆ pro ksimiˆgi gi al Thubui, ˆsi si ree detenis lin. . . ˆ tiu domo estos via domo — diris ˆsi. “Ci si. — Sed mi ne estas la unua veninta, mi estas pura virgulino. Se vi amas min, ordonu mortigi viajn infanojn, por ke ili iam ne seni senigu gu la miajn miajn je la hav havo. . . ” — Kia longa rakont rakonto!. o!. . . — interr interromp ompis is malpacienc malpaciencee Kama. Kama. ˆ tuj estos — Ci estos finita finita — respondis respondis la princo. princo. — Jen, Kama, la respondo respondo de Satni: “Se vi tion deziras, plenumiˆgu g u la krimo!...” Oni ne bezonis ripeti tion al Thubui. Thubui. Anta˘ u la okuloj de l’ patro p atro ˆsi si ordonis mortigi la infanojn, infano jn, kaj iliajn sangantajn membrojn ˆsi ˆetis etis tra la fenestro al hundo hundojj kaj katoj, katoj , Nur tiam Satni eniris eniri s en ˆsian ˆcambron cambro n kaj kuˆsiˆ siˆ gis gi s sur su r ˆsia sia ebona lito, inkrustita per eburo. — Thubui bone faris, ne kredante al la vortoj de viroj — diris kolere la Fenicianino. — Sed Satni faris ankora˘ u pli bone — respondis la princo — li vekiˆ gis, gis, ˆcar car lia terura krimo estis nur sonˆ so nˆ go...Anka˘ g o...Anka˘ u vi, Kama, memoru, ke la plej certa rimedo veki viron el lia ama deliro estas ˆeti eti malbenojn malbeno jn sur lian filon. — Estu trankvila, sinjoro, neniam plu mi parolos al vi pri mia malfeliˆco, co, nek pri via filo — malgaje respondis la Fenicianino.

ˆ * Capitro

XIV *

118

— Kaj mi ne reprenos reprenos mian favo favoron ron por vi kaj vi estos estos feliˆ feliˆca ca — finis finis Ramzes.

LA FARAONO

119

ˆ Capitro XV Jam eˆc inter la popo p opolo lo komencis komen cis disvastiˆ d isvastiˆ gi gi minaca j novaˆ novaˆoj pri Libianoj. L ibianoj. Oni rakontis, ke la barbaraj soldatoj, eksigitaj de la pastroj, revenante en sian patrujon en la komenco petis pet is almozon, poste ˆstelis stelis kaj fine komencis rabi kaj bruligi egiptajn kamparojn, mortigante iliajn loˆ gantojn. gantojn. Tiamaniere, en la da˘ uro de kelke da tagoj estis atakitaj kaj detruitaj la uro ˆ urboj: Hinens Hinensu, u, Pimat kaj Kasa, sude de la lago Moeris. Moeris. Same oazo UitUitMehe. Mehe. La tuta okcid okcident entaa limo limo de la regno regno estis estis en danˆ gero, ger o, eˆc el e l Teremet Tere methis his komencis komencis forkuri la loˆ gantoj. gantoj. Anka˘ u en tiu ti u ˆcirka ci rka˘ uaˆ u˘aˆo, de la bordo j de l’ maro aperis libiaj bandoj, senditaj, oni diris, de la terura ˆcefo cefo Musavasa, Musavasa, kiu en la tuta dezerto, ˆsajnas, saj nas, proklamis p roklamis sanktan sa nktan militon kontra˘ u Egipto. Tial, se vespere la okcidenta okcidenta zono de la ˆcielo cielo estis tro longe ruˆ ga, ga, teruro falis sur la loˆgantojn gantojn de Pi-Bast. Homoj amasiˆ gis en la stratoj, unuj suriris la gis ˆ platajn tegentojn kaj de tie anoncis, ke ili vidas brulon en Menuf a˘ u Sehem; aliaj, malgra˘ u la krepusko, rimarkis la forkurantajn loˆ gantojn, gantojn, a˘ u la libiajn bandojn, marˆ marˆsantajn santajn al Pi-Bast Pi-Bast en longaj, nigraj vicoj. Malgra˘ u la maltrankvilo de la loˆgantaro, gantaro, la estroj de l’ nomesoj entreprenis nenion, ˆcar car la centraj povoj sendis al ili neniajn ordonojn. La princo Ramzes sciis pri la maltrankvilo de la popolo kaj vidis la indiferentecon diferentecon de la ˆcefoj cefoj de Pi-Bast. Pi-Bast. Furioza kolero ekregis lin, ke li ricevas ricevas neniajn ordonojn el Memfiso, kaj ke nek Mefres, nek Metezufis parolas kun li pri la alarma stato de la regno. Fine li ˆcesis cesis viziti la regimentojn, regimentojn, lokitajn lokitajn apud Pi-Bast, Pi-Bast, kaj anstata˘ ue, kolektinte en la palacon la tutan nobelan junularon, li amuziˆgis gis kaj festenis, sufokante en la koro la indignon kontra˘ u la pastroj kaj la maltrankvilon pri la sorto sort o de la ˆstato. stato . — Vi vidos!. vidos!. . . diris diris li foje al Tutmozis utmozis — la sanktaj sanktaj profetoj profetoj alkonduk alkondukos os nun al tio, ke Musavasa okupos Malsupran Egipton, kaj ni estos devigitaj forkuri forkuri Tebojn, Tebojn, se ne al Sunn Sunnu, u, se de tie ne forpelos nin Etiopia Etiopianoj. noj. . . — Vi diris la veron — respondis Tutmozis — ke niaj estroj agas, kvaza˘u ili estus perfiduloj.

ˆ * Capitro

XV *

120

La unuan tagon de la monato Hetori (a˘ ugusto, septembro) estis en la ugusto, palaco palaco de la kronprinc kronprincoo la plej granda granda festeno. festeno. Oni komenci komenciss la amuzojn je la dua post la tagmezo, kaj anta˘ u la subiro de la suno ˆciuj ciuj jam estis ebriaj. Bela estis la festeno: la viroj kaj virinoj sin trenis sur la planko, planko, surverˆ surverˆsita sita per vino, surˆsutita sutita per floroj floro j kaj fragmentoj de rompitaj rompita j kruˆcoj. coj . La princo estis la plej konscia konscia el ˆciuj. ciuj. Li ankora˘ ankora˘ u ne kuˆsis, sis, sed sidis en apogseˆ go, go, tenante tenante sur la genuoj du belajn dancistinojn, dancistinojn, el kiuj unu verˆ verˆsis sis al li vinon en la buˆson, son, alia parfumojn parfumo jn sur la kapon. En tiu ˆci ci momento eniris en la salonon adjutanto ka j transpaˆsinte sinte kelke kelke da ebriaj festenantoj, proksimiˆ gis gis al la kronprinco: — Nobla sinjoro — murmuretis li — la sanktaj Mefres kaj Mentezufis deziras deziras paroli paroli kun kun vi. . . La vic-reˆgo go forpuˆsis sis la knabinojn knabino jn kaj ruˆ ga, ga, en makulita vesto, iris ˆsanceliˆgante gant e supren s upren en sian ˆcambron. cambron . Vidante lin, Mefres kaj Mentezufis ekrigardis unu la alian. — Kion vi deziras, ekscelencoj? — demandis la princo, falante sur seˆgon. gon. — Mi ne scias, scias, ˆcu cu vi povos povos a˘ uskul u skulti ti nin. nin. . . — respon respondi diss la emba embaras rasit itaa Mentezufis. — Vi pensas, ke ke mi estas ebria? ebria? — ekkriiis ekkriiis la princo. princo. — Ne timu. timu. . . hodia˘ u la tuta Egipto estas tiel freneza, a˘ u malsaˆga, ga, ke ˆce ce la drinkulo drink ulojj restis res tis ankora a nkora˘ u˘ plej plej multe multe da prudento. prudento. . . La pastroj pastroj malgajiˆ malgajiˆ gis, sed Mentezufis komencis: gis, — Via ekscelenco ekscelenco scias, ke nia sinjoro kaj la plej alta kolegio decidis eksigi dudek dudek mil dungitajn dungitajn soldatojn. soldatojn. . . — Mi kvaza˘u ne scias. scias. . . — interr interrom ompi piss la kronp kronpri rinco nco.. — Vi ne nu nurr ne bonvolis bonvolis demandi mian konsilon konsilon por tiel saˆ ga ga decido, decid o, sed s ed eˆc ne bonvolis sciigi al mi, ke vi jam dispelis kvar kvar regimentojn, kaj ke ˆci ci tiuj homoj, homo j, puˆsataj sata j de malsato malsato,, atakas atakas niajn urbojn. . . ˆ — Sajnas al mi, ke via ekscelenco juˆgas g as la ordon ordonojn ojn de la sanktec sankteco. o. . . — intermetis Mentezufis. — Ne de lia lia sank sanktec teco! o!.. . . — ekkr ekkrii iiss la princo princo,, piedf piedfrap rapan ante te — sed sed de la perfiduloj, profitantaj la malsanon de mia patro kaj estro, kiuj volas vendi la ˆstaton staton al Asirianoj Asirianoj kaj Libianoj!. . . La pastro pastr o j ˆstoniˆ stonigis. gˆis. Tiajn vortojn vortojn neniu ankora˘ ankora˘ u Egiptano diris al la la pastroj. — Permesu, princo, ni revenos post kelke da horoj, kiam vi trankviliˆgos gos . . . — diris diris Mefr Mefres es.. — Tio ne estas necesa. Mi scias, kio fariˆgas gas ˆce ce nia okcidenta okcidenta limo. . . A˘ u pli ˆguste guste ne mi scias, scias, sed miaj kuiris kuiristoj, toj, miaj knaboj knaboj de la ˆcevale cevalejo, jo, kaj vazlavistin azlavistinoj. oj. . . Eble do vi bonvolos bonvolos nun, nun, respektindaj patroj, malkovri malkovri anka˘ anka˘ u al mi viajn viajn planojn planojn.. . . Mentezufis prenis indiferentan mienon kaj diris:

ˆ * Capitro

XV *

121

— Libianoj ekribelis kaj komencas kolekti bandojn, por ataki Egipton. — Mi komprenas. — La˘ u la ordono de lia sankteco — da˘ urigis Mentezufis — kaj de plej urigis alta kolegio, via ekscelenco devas kolekti la armeojn de Malsupra Egipto kaj detrui la ribelantojn. — Kie estas la ordono? Mentezufis eltiris el sub la vesto pergamenon kun sigeloj kaj donis ˆgin gin al la princo. — De ˆci ci tiu momento mi estas do la ˆcefa cefa militestro kaj la plej alta ˆcefo cefo de ˆci ci tiu provinc prov inco? o? — Estas tiel, kiel vi diris. — Kaj mi havas la rajton partopreni kun vi en milita konsila kunsido? — Nepre. Nepre. . . — respondis respondis Mefres Mefres.. — Kvank Kvankam am en la nuna nuna momen momento. to. . . — Sidiˆgu gu — interrompis la princo. Amba˘ u pastroj plenumis la ordonon. — Mi demandas vin, ˆcar car tio estas necesa por p or miaj mia j planoj: plano j: kial oni eksigis la libiajn regimentojn? — Kaj oni eksig eksigos os aliajn — aldo aldoni niss viv vive Mentez Mentezufis ufis.. — La plej alta alta kolegio volas sin liberigi de dudek mil plej multekostaj soldatoj, por liveri al la trezorejo de lia sankteco kvar mil talentojn jare, sen kiuj la reˆga ga kortego povas povas sin trovi trovi sen rimedoj. rimedoj. . . — Kio Kio ne minac minacas as plej plej mizera mizeran n el la egiptaj egiptaj pastr pastroj!. oj!. . . — inter interme metis tis la princo. — Vi forgesas, ekscelenco, ke ne konvenas nomi pastron mizera — respondis Mentezu Mentezufis. fis. — Kaj Ka j se ili neniam neniam restas restas sen rimedoj, rimedoj, tio estas estas la merito merito de ilia modera vivo. — En tia okazo do la statuoj statuo j trinkas trinkas la vinon, ˆciutage ciutage alportatan en la templojn, templojn, kaj la ˆstonaj stonaj dioj ornamas ornamas siajn virinojn virinojn per oro kaj juveloj juveloj — moki mokiss la princo. princo. — Sed ni lasu vian vian modero moderon! n!.. . . La pastra pastra kolegi kolegioo ne tial dispelis dudek mil soldatojn soldatojn kaj malfermas malfermas la pordegojn pordego jn de Egipto al banditoj ne por plenigi plenigi la trezorejon trezorejon de l’ faraono. faraono. . . — Sed?... — Sed por plaˆci ci al la reˆ go go Assar. Kaj ˆcar car lia sankteco ne konsenti konsentiss cedi Fenicion al Asirianoj, Asirianoj, vi volas volas malfortigi malfortigi la ˆstaton alimaniere: alimaniere: dispelante dispelante la dungitojn kaj ka˘ uzante uzante militon ˆce ce nia okcidenta limo. . . — Mi alvok alvokas as la diojn kiel atestantojn, atestantojn, ke via ekscelenc ekscelencoo mirigas nin!. nin!. . . — ekkriis Mentezufis. — La ombroj de l’ faraonoj pli forte mirus, a˘ udinte, ke en la sama Egipto, udinte, ˆ kie oni enkatenigis la reˆgan gan povon, iu haldea trompisto influas la sorton de la ˆstato. stato . . . — Mi ne kreda kredass al miaj oreloj!. oreloj!. . . — respond respondis is Mentez Mentezufi ufis. s. — Kion vi ˆ ldean diras pri iu Hald Ha eano?. o?. . .

ˆ * Capitro

XV *

122

La vic-reˆgo go malice ridis. — Mi parol parolas as pri Beroes Beroes.. . . Se vi, sankt sanktaa viro, viro, ne a˘ udis udis pri li, demandu la respektindan Mefreson, kaj se anka˘ u li forgesis, sin turnu al Herhor kaj Pentu Pentuer. er. . . Jen la granda granda mistero mistero de viaj temploj!. temploj!. . . Fremdulo remdulo,, kiu kiel ˆstestelisto penetris Egipton, trudas al la membroj de la plej alta kolegio traktaton tiel malhonoran, ke ni povus ˆgin gin subskribi nur post malvenkoj, nur perdinte ˆciujn ciujn regimento regim entojn jn kaj amba˘ u ˆcefurbojn. cefurbojn. . . Kaj pripensu: tion faris unu unu homo, kredeble spiono de la reˆgo g o Ass Assar ar!. !. . . Kaj niaj niaj saˆ guloj gulo j tiel lasis sin sorˆci ci per lia elokventeco, ke kiam la faraono ne permesis al ili cedi Fenicion, ili almena˘ u ˆ dispelas regimentojn kaj ka˘ uzas uzas militon militon ˆce ce la okcidenta okcidenta limo. . . Cu oni iam a˘udis u dis ion simi simila lan? n?.. . . — da˘ urigis la princo, kiu ne povis sin regi plu. — Kiam urigis estas la plej favora momento por pligrandigi la armeon gis gˆis tricent mil homoj kaj ka j puˆsi si gin gˆin al Ninivo, la piaj frenezuloj dispelas dudek mil soldatojn kaj ekbruli ekbruligas gas la propran domon!. domon!. . . Mefres, rigida kaj pala, a˘ uskultis la mokojn. Fine li ekparolis: uskultis — Mi ne scias, nobla nobla sinjoro, el kiu fonto vi ˆcerpis cerpis la sciigojn?. . . Estu gi gˆi same pura, kiel la koroj de l’ anoj de la plej alta kolegio! Ni supozu tamen, ˆ ke vi estas prava, ke iu haldea pastro sukcesis konvinki la kolegion subskribi malprofitan malprofitan traktaton kun Asirio. Asirio. Se tiel estas, de kie vi scias, ke tiu pastro ne estis sendito de l’ dioj, dio j, kiuj per lia buˆso so avertis nin pri la danˆ gero, gero, pendanta super super Egipt Egipto?. o?. . . ˆ — De kiam Haldeanoj guas gˆuas ˆce ce ni tian konfidon? — demandis deman dis la princo. ˆ — La haldeaj pastroj estas la pli aˆgaj gaj fratoj de la egiptaj — intermetis Mentezufis. — Do eble anka˘ u la asiria reˆgo go estas la superulo superulo de la faraono? faraono? — diris la princo. — Ne blasfemu blasfemu via ekscelenco ekscelenco — severe severe interromp interrompis is Mefres. Mefres. — Vi senpripense fosas en la plej sanktaj misteroj; tio estis danˆgera gera eˆc por p or pli granda grand a j ol vi! vi!.. . . ˆ — Bone, mi ne fosos. Sed kiel ekkoni, ke unu Haldeano estas sendito de l’ dioj, alia — spiono de la reˆgo go Assar? — Per la mirakloj — respondis Mefres. — Se, la˘u via ordono; ordon o; princo, princ o, ˆci ci tiu ˆcambro camb ro pleniˆ ple niˆgus gus per spiritoj, se nevideblaj fortoj levus vin en la aeron, ni dirus, dirus, ke vi estas estas instrum instrumen ento to de la senmortaj senmortaj kaj ni obeus vian konsilo konsilon. n. . . Ramzes Ramze s levis la ˆsultro sultr o jn. — Anka˘ u mi vidis spiri spiritojn: tojn: tio estis estis juna knabin knabino. o. . . Anka˘ Anka˘ u mi vidis en la cirko artiston, artiston, kiu kuˆsis sis en la aero. . . — Sed vi ne rimarkis rimarkis la maldikajn maldikajn ˆsnurojn, snurojn, kiujn tenis en la dentoj liaj kvar kvar helpan helpantoj. toj. . . — interr interrompi ompiss Mentezu Mentezufis. fis. La princo princo ree ekridis. ekridis. Rememori Rememorint nte, e, kion kion Tutmozis utmozis rakonti rakontiss al li pri la diservoj de Mefres, li diris per moka tono: ˆ — En la tempo de la reˆ go go Heopso iu ˆcefpastro cefpastro volis nepre flugi en la aero!

ˆ * Capitro

XV *

123

Por tio li preˆgis gis al la dio j, kaj al siaj subuloj li ordonis observi, ˆcu cu ne levas lin nevide nevideblaj blaj fortoj. Kaj kion vi diros sanktaj sanktaj patroj? De tiu moment momentoo ne pasis eˆc unu tago, en kiu la profetoj ne certigis certigis la ˆcefpastron, cefpastron, ke li leviˆ gas en la aeron, ne tre alten, alten, nur unu fingron fingron de la planko. planko. . . Sed kio estas estas al via ekscelenco? — demandis li subite Mefreson. Efektive Efekt ive la ˆcefpastro cefpa stro,, a˘ uskultante uskult ante sian sia n propran prop ran histori hi storion, on, ekˆsanceliˆ sance liˆ gis gis sur la seˆgo, go, kaj falus, se lin ne subtenus Mentezufis. Ramzes konfuziˆgis. gis. Li donis al la maljunulo akvon, frotis al li la frunton kaj tempiojn per vinagro, vinagro, komencis komencis malvarmigi malvarmigi lin per ventumilo. ventumilo. . . Balda˘ u la sankta Mefres rekonsciiˆgis. g is. Li lev leviˆ iˆ gis g is de la seˆgo g o kaj diris al Mentezufis: — Ni jam povas foriri, ˆsajnas sajn as al mi? — Anka˘ u mi tiel pensas. — Kaj Ka j mi kion devas fari? — demandis la princo, sentante, sentante, ke ke okazis okazis io malbona. — Plenumi la devojn de la ˆcefa cefa militestro militestr o — respondis malvarme malvarme MenteM entezufis. Amba˘ u pastroj pastroj ceremoni ceremoniee saluti salutiss la princon princon kaj foriris foriris.. La vic-re vic-reˆ go gˆo estis  jam tute malebria, sed granda ˆsarˆ go falis sur lian koron. Li komprenis, ke li go faris faris du grav gravajn erarojn: erarojn: li konfesi konfesiss al la pastroj, pastroj, ke li konas konas ilian grandan grandan sekreton, kaj senkompate mokis Mefreson. Li donus unu jaron de sia vivo, se li povus forigi el ilia memoro la tutan ebriulan paroladon. Sed estis jam tro malfrue. “Oni ne povas nei — pensis li — mi perfidis min kaj akiris du mortajn mala malami mik kojn. Sed kion kion fari! fari! La batal bataloo komenc komenciˆ iˆ gas en moumento malplej gas fav favora por mi. mi. . . Sed Sed ni iru anta˘ anta˘ uen. Pli ol unu faraono ja batalis kontra˘ uen. u la pastraro kaj venkis gin, gˆin, eˆc ne havante havante potencajn liganojn. . . ” Tamen li tiel klare sentis la danˆgeron geron de sia situacio, situacio, ke li tuj ˆuris, uris, per p er la sankta kapo de sia patro, ke li neniam plu trinkos tro multe da vino. Li ordonis alvoki Tutmozison. La konfidato aperis tuj, tute malebria. — Ni hav h avas as la militon kaj mi estas la ˆcefa cefa militestro — diris la kronprinco. kronprinc o. Tutmozis sin klinis ˆgis gis la planko. ˆ vi scias kial? — Kaj mi neniam plu ebriiˆgos gos — aldonis ia princo. — Cu ˆ — Cefo devas eviti vinon kaj ebriigantajn parfumojn — respondis Tutmozis. — Mi forgesi forgesiss pri tio kaj kaj mi babilis babilis al la pastroj pastroj mian sekreton. sekreton. . . — Kiun? — demandis Tutmozis kun timo. — Ke mi malamas malamas ilin kaj kaj ke mi mokas mokas iliajn miraklojn. miraklojn. . . — Tio ne estas grava. Kredeble ili neniam celis la amon de l’ homoj. — Kaj ke mi konas iliajn politikajn sekretojn — aldonis la princo. — Aaa!. Aaa!. . . — siblis siblis Tutm Tutmoz ozis is.. — Tio estis estis superflu superflua. a. . .

ˆ * Capitro

XV *

124

— Ne grav grave.. . ne gra grave.. . — da˘ urigis urigis Ramzes. Ramzes. Sendu Sendu tuj kuristojn kuristojn al la regimentoj, por ke morga˘ u matene ˆciuj ciuj ˆcefoj cefo j kunvenu kunvenu al la milita konsila kunsido. Ordonu ekbruligi la alarmajn alarma jn signalojn, signalo jn, por ke ciuj cˆiuj armeoj armeo j de Malˆ supra Egipto E gipto marˆsu su al la okcidenta limo. Iru al la nomarho kaj ordonu al li, ke li sciigu al la aliaj la neceson kolekti nutraˆ nutraˆon, on, vestojn kaj armilojn. — Ni havos embarason kun Nilo — interrompis Tutmozis. — Kaj tial oni haltigu ˆciujn ciujn ˆsipojn sipo jn kaj ˆsipetojn sipeto jn en la brakoj de Nilo, por ˆ la transporto transporto de l’ armeo. armeo. . . Oni devas devas anka˘ anka˘ u alvoki la nomarhojn, por ke ili preparu preparu rezervajn rezervajn regimen regimentojn. tojn. . . Dume Mefres kaj Mentezufis revenis en siajn loˆ gejojn apud la templo de gejojn Ptah. Kiam ili restis solaj, sola j, en la ˆcelo, celo, la ˆcefpastro cefpastro levis la manojn mano jn al la ˆcielo cielo kaj ekkriis: — Trio de la senmortaj dioj: Oziriso, Izido kaj Horuso, savu Egipton de l’ pereo! pereo!.. . . De kiam kiam ekzi ekzista stass la mondo mondo,, neniu neniu faraon faraonoo diri diriss tiom tiom da blasf blasfeemoj, kiom ni a˘udis udis hodia˘ u de ˆci ci tiu bubo!. . . Kion Kion mi diras faraono faraono?. ?. . . Neniu Neniu ˆ malamiko de Egipto, neniu Heto, Feniciano, Libiano kuraˆ gus gus tiel ofendi la pastran netuˆseblecon. seblecon. . . — La vino faras la homon travidebla — respondis Mentezufis — Nido de viperoj loˆgas gas en ˆci ci tiu juna koro. . . Li malrespektas la pastrojn, mokas mokas la miraklojn, miraklojn, ne kredas kredas la diojn!. . . — Plej multe mirigas min — diris medite Mentezufis — de kie li scias pri ˆ mi ˆuras, nia interkonsento kun Beroes? Car uras, ke li konas, gin. gˆin. — Oni terure perfidis nin — respondis Mefres, kaptante sin je la kapo. — Tre Tre stranga stranga afero! afero! Vi ja estis kvar. kvar. . . — Tute Tute ne kvar. Pri Beroes ja sciis la supera pastrino de Izido, du pastroj, kiuj montris al li la vojon al la templo de Set, kaj la pastro, kiu akceptis lin ˆ tiu pastro la tutan tempon ˆce ce la pordego. pordego. . . Atendu Atendu!. !. . . — diris diris Mefres. Mefres. — Ci resti restiss en la kel kelo. o. . . Se li a˘ usku u skult ltis is?. ?. . . — En ˆciu ciu okazo li ne vendis vendis la sekreton al bubo, sed al iu pli serioza. Kaj tio estas danˆgera!... g era!... ˆ la pordo ekfrapis Ce ekfrapis la ˆcefpastro cefpastro de la templo de Ptah, la sankta Sem. — Paco al vi — diris li, enirante. — Beno al via koro. — Mi venis, ˆcar car vi tiel levas la voˆcojn, co jn, kvaza˘ u okazis malfeliˆ malfel iˆco. co. La milito kontra˘ u la mizera Libiano Libiano,, mi pensas, ne timigas timigas vin?. vin?. . . — diris Sem. Sem. — Kia estas via opinio pri la kronprinco? — interrompis lin Mentezufis. — Mi pensas, ke li devas esti tre kontenta de la milito kaj de sia nova rango. rango. Jen Jen vera heroo! heroo! Kiam Kiam mi rigar rigardas das lin; lin; mi rememo rememoras ras la leon leonon on de ˆ Ramz Ramzes es.. . . Ci tiu juna homo ne ˆsanceliˆ sanceligus gˆus sola sin ˆeti kontra˘ u ˆciuj ciuj libia j bandoj kaj, vere, povas dispeli ilin. ˆ tiu knabo — diris Mefres — povas — Ci povas renversi renversi ˆciujn ciujn niajn nia jn templojn kaj forstreki Egipton el la karto de l’ mondo.

ˆ * Capitro

XV *

125

La sankta Sem rapide prenis oran amuleton, kiun li portis sur la brusto, kaj murmuretis: — Forkur Forkuru, u, malbonaj vortoj, en la dezerton. dezerton. . . Foriru oriru kaj ne persekutu persekutu la  jus  justul tulojn! ojn!.. . . Kion Kion rakon rakontas tas via ekscel ekscelenc enco! o!.. . . — diri diriss li pli la˘ ute ute per pe r riproˆ rip roˆca ca tono. — La nobla nobla Mefre Mefress diras diras la veron veron — ekkri ekkriis is Mentez Mentezufis ufis.. — La kapo kapo ekdolorus vin kaj la ventro, se la homaj lipoj povus ripeti la blasfemojn, kiujn ni a˘ udis udis hodia˘ u de ˆci ci tiu junulo. — Ne ˆsercu, sercu , profeto pr ofeto — indignis indig nis la ˆcefpastro cefpa stro Sem. — Mi prefe p refere re ekkredu ek kredus, s, ke la akvo akvo brulas, brulas, kaj la aero estingas estingas,, ol tion, ke Ramzes blasfema blasfemas!. s!. . . — Li faris tion ˆsajne sa jne ebria eb ria — intermetis malice Mefres. — Eˆc tiam. tiam. . . Mi ne neas, neas, ke li estas estas senko senkonsi nsidera dera kaj diboˆ diboˆculo. culo. Sed blas blasfem femi? i?.. . . — Tia estis anka˘ u nia opinio — da˘urigis urigis Mentezufis. — Kaj ni estis tiel certaj, ke ni konas lian karakteron, ke kiam li revenis el la templo de Hator, ni eˆc ˆcesis ces is kontroli kontr oli lin. . . — Vi volis volis ˆspari spari la monon, pagatan al la gardistoj gardistoj — intermetis intermetis Mefres. — Vi vidas, kia estas la rezultato de la malzorgo, ˆsajne sajne malgranda!. malgranda!. . . — Sed kio okazis? — demandis malpacience Sem. — Mi rakon rakontos tos mallonge mallonge:: la kronprinc kronprincoo mokas mokas la diojn. . . — Oh! Oh!. . . — Li juˆgas g as la ordonoj ordonojn n de la farao faraono. no. . . ˆ tio esta — Cu estass ebla?. ebla?. . . — La membrojn membrojn de la plej plej alta kolegi kolegioo li nomas perfiduloj. perfiduloj. . . — Sed Sed. . . — Kaj de iu li eksciis eksciis pri la alveno alveno de Beroes, eˆc pri la interparolado interparolado kun Mefres, Mefres, Herhor Herhor kaj Pentuer Pentuer en la templo templo de Set. . . La ˆcefpastro cefpastro Sem sin kaptis per amba˘ u manoj je la kapo kaj komencis kuri kur i en la ˆcelo. cel o. ˆ iu ˆetis — Ne eble!...— diris li. — Ne eble... Cu et is sorˆcon con sur la junulon junu lon?? . . . Eble Eble tiu fenicia fenicia pastrino, pastrino, kiun li ˆstelis stelis el la templo?. templo?. . . Al Mentezufis Mentezufis la rimarko rimarko ˆsajnis sajnis tiel trafa, ke li ekrigardis ekrigardis Mefreson. Mefreson. Sed la incitita incitita ˆcefpastro cefpastro ne lasis sin distri de siaj ideoj. — Ni vidos — respondis respondis li. — Anta˘ Anta˘ue ue oni devas esplori, por ke ni sciu, kion faris la princo, tagon post tago, de l’ momento de la reveno el la templo plo de Hator. Hator. Li havis havis tro da libero, libero, tro da rila rilatoj toj kun kun la malfidel malfidelul uloj oj kaj malami malamikoj koj de Egipto. Egipto. Kaj vi, nobla nobla Sem, helpos helpos nin. . . Post tiu ˆci ci decido, la ˆcefpastro cefpastro Sem tuj en la sekvinta tago ordonis alvoki la popolon al solena diservo en la templon de Ptah. La pastroj heroldoj stariˆ gis gis en la stratkruco j, placoj, placoj , eˆc kampo j kaj ˆcie cie alvokis alvokis la popolon per trumpetoj kaj flutoj. Kaj ˆciam, ciam, kiam kolektiˆ gis gi s sufiˆ su fiˆca ca nombro da a˘ uskultantoj, ili anoncis, ke en la templo de Ptah dum tri tagoj uskultantoj,

ˆ * Capitro

XV *

126

estos solenaj preˆ goj goj kaj procesioj, procesio j, por ke la bona dio benu la egiptajn armilojn kaj pereigu p ereigu Libianojn; Libiano jn; kaj sendu al ilia ˆcefo, cefo, Musav Mu savasa asa lepron, lepro n, blindecon kaj frenezon. ˆ fariˆgis, Cio gis, kiel deziris deziris la pastroj. De la mateno gis gˆis la malfrua nokto la simpla popolo, p opolo, homoj homo j de ˆciuj ciuj metioj, met ioj, kolektiˆ gis apud la muroj de la templo; gis la aristokrataro kaj riˆcaj caj burˆ goj kunvenis en la ekstera vestiblo la pastroj goj lokaj kaj de l’ najbaraj nomesoj faris oferojn al la dio kaj preˆ gis g is en la plej sankta kapelo. Trifoje ˆciutage ciutage eliris solena procesio, dum kiu oni portis la respektindan respektindan statuon de la dio en ora ˆsipeto, sipeto, kovrita kovrita per kurtenoj. La popolo p opolo falis sur la vizaˆgon gon kaj la˘ ute konfesis siajn pekojn; la profetoj, nombre dissemitaj en la ute amaso, per konformaj demandoj faciligis al ˆgi gi la penton. La samo estis en la vestiblo de l’ templo. Sed ˆcar car la altrangaj altran gaj kaj riˆcaj ca j homo j ne amis sin kulpigi la˘ute, ute, la sanktaj patroj kondukis la pentantojn flanke, kaj malla˘ ute ute donis al ili konsilojn kaj admonojn. Tagmez agmezee la cerem ceremoni onioo esti estiss plej plej sole solena. na. En tiu tiu horo horo venis enis la soldat soldatoj oj marˆsantaj santaj okcidenten, por p or ricevi la benon de la pastroj pastro j kaj refreˆsigi sigi la povon de siaj amuletoj, kiuj posedis la econ malfortigi la frapojn de la malamikoj. Iafoje Iafoje tondris tondris en la templo, templo, kaj nokte fulmis fulmis super la pilonoj. pilonoj. Tio estis estis la signo, ke la bona dio favore a˘uskultis uskultis ies preˆgojn, g ojn, a˘ u ke li parolas kun la pastroj. Kiam post p ost la finita soleno la tri ˆcefpastroj, cefpastroj, Sem, Mefres kaj Mentezufis Mentezufis kunvenis por intima interparolado, la situacio jam estis klara. La diservo alportis al la templo ˆcirka˘ cirka˘ u kvardek talentojn da profito; sed ˆcirka˘ kau ˘ sesdek talentojn oni elspezis por donacoj a˘ u pago pa go de ˆsuldo suldo j de diversa j aristokratoj kaj de altaj anoj de la militistaro. Oni kolektis jenajn sciigojn: En la armeo rondiris famo, ke tuj kiam la princo Ramzes suriros tronon, li komencos militon kontra˘ u Asirio, kiu donos grandajn profitojn al la partoprenantoj. Plej malalta soldato, oni diris, ne revenos de la militiro sen mil ˆ drahmoj, se ne pli multe. En la popolo oni murmuretis, ke kiam la faraono venkinte revenos el Ninivo, li donacos sklavojn al ˆciuj ciuj kamparanoj kaj por p or multaj multa j jaro j liberigos liberigo s Egipton de la impostoj. La aristokrataro pensis, ke la nova faraono, anta˘ u ˆcio, cio, forprenos de la pastroj kaj redonos al la nobelularo ˆciujn ciujn bienojn, kiuj fariˆ gis gis propraˆ pro praˆo o de l’ temploj, templo j, kiel repago r epago de ˆsuldoj. suldoj. Oni parolis anka˘ a nka˘ u, ke la estonta faraono regos absolute, sen la plej alta pastra kolegio. Fine, en ˆciuj ciuj klasoj klaso j oni estis konvinkitaj, ke la princo Ramzes, por p or certigi al si la helpon de Fenicianoj, konvertiˆ gis al la kulto de la diino Istar kaj estis gis por ˆsi si speciale sp eciale pia. En ˆciu ciu okazo o kazo estis certe, ke la princo vizitis fo je nokte n okte la templon de Istar kaj vidis tie iajn ia jn miraklojn. Krom tio, inter riˆcaj caj Azianoj

ˆ * Capitro

XV *

127

rondiris famoj, ke Ramzes oferis al la templo grandajn donacojn kaj ricevis por tio pastrinon, kiu devis plifortigi lian kredon. ˆ Ciujn ˆci ci sciigojn kolektis kolektis la nobla Sem kaj liaj pastroj. La pastroj pastro j Mefres kaj Mentezufis komunikis komunikis al li alian nova novaˆon, kiu venis al ili el Memfiso. ˆ kiu akceptis la Haldean ˆ Tio estis la pastro Osohor, pastron kaj faranton de ˆ edzigante mirakloj, Beroeson en la templo de Set. Post du monatoj Osohor, sian filinon, filinon , donacis do nacis al ˆsi si riˆcajn ca jn juvelo ju velojn jn kaj ka j aˆcetis cetis al la novaj geedz g eedzoo j grandan gr andan ˆ ˆ bienon. Car Osohor ne havis grandajn enspezojn, oni suspektis, ke la pastro a˘uskultis uskultis la interparoladon de Beroes kun la egiptaj altranguloj, vendis poste la sekreton de la traktato al Fenicianoj eniciano j kaj ricevis de ili grandan riˆcaˆ caˆon. A˘uskultinte uskult inte ˆcion, cion, la ˆcefpastro cefp astro Sem diris: — Se la sankta Beroes vere estas miraklfaranto, lin demandu, anta˘u ˆcio, ˆ r perfidis ˆcu Osohor ho perfidis la sekret sekreton on?. ?. . . — — Oni demandis lin — respondis Mefres — sed la sankta viro diris, ke li volas silenti en ˆci ci tiu afero. Li aldonis anka˘ u, u, ke eˆc se iu a˘ udis udis la interparoladon kaj komunikis la sekreton al Fenicianoj, tio ne malutilos Egipton, nek ˆ Haldeon. Do se oni trovos la kulpulon, oni devas pardoni lin. — San Sankt kta! a!.. . . Vere sankta sankta viro! viro!.. . . — murmur urmureti etiss Sem. Sem. — Sed kion via ekscelenco — diris Mefres al Sem — pensas pri la kronprinco kaj pri la maltrankvilo, kiun ka˘ uzis uzis lia agado? — Mi diros la samon, kion diris Beroes: la kronprinco ne malutilos Egipton, pton, oni do devas devas esti indulga indulga.. . . ˆ tiu junulo mokas la diojn kaj miraklojn, eniras en fremdajn tem— Ci plojn, plojn, ribel ribelig igas as la popolo popolon. n. . . Tio Tio ne estas estas malg malgran randaj daj aferoj! aferoj!.. . . — parol parolis is maldolˆ maldolˆce ce Mefres, kiu ne povis forgesi, ke Ramzes tiel malˆ gentile gentile ridis liajn piajn procedojn. procedojn. La ˆcefpastro cefpastro Sem amis Ramzeson, li do respondis kun bonkora b onkora rideto: — Kiu kamparano en Egipto ne dezirus havi sklavon, por forlasi la malfacilan laboron kaj gui gˆui la dolˆcan can ripozon? Kaj Ka j ˆcu cu ekzistas homo en la mondo, kiu kiu ne revas revas ne pagi pagi impos impostojn tojn?? Po Porr tio, tio, kion kion li pagas pagas al la trezore trezorejo jo,, liaj liaj infanoj, edzino kaj li mem povus aˆceti ceti elegantajn vestojn vestojn kaj gui gˆui diversajn plezurojn! — La maldiligenteco kaj la troaj elspezoj malbonigas la homon — diris Mentezufis. — Kiu soldato — da˘urigis urigis Sem — ne deziras militon kaj akiron da mil ˆ drahmoj, a˘ u eˆc pli grandan? gr andan? Mi anka˘ an ka˘ u demandas vin, patroj, kiu faraono, ˆ kiu nomarho, kiu nobelulo pagas volonte sia jn ˆsuldojn suldojn kaj rigardas strabe la riˆcaˆ caˆojn o jn de la templo templ o j?. . . — Sendia avideco! — murmuretis Mefres. — Kaj fine — diris Sem — kiu kronprinco ne revis malgrandigi povon de la pastroj? kiu faraono, en la komenco de sia regado, ne volis forskui de si la influon de la plej alta kolegio?

ˆ * Capitro

XV *

128

— Viaj vortoj estas plenaj de saˆgo g o — diris Mefres — sed al kio povas alkonduki? — Al tio, tio, ke vi ne kulp kulpig igu u la kronpr kronprin incon con al la plej plej alta kole kolegi gio. o. Ne ekzistas ekzistas ja tribunal tribunalo, o, kiu kondamn kondamnus us la princon princon pro tio, tio, ke la kampanoj ampanoj dezirus ne pagi impostojn, a˘ u ke la soldatoj volas militon. militon. Kontra˘ Kontra˘ ue, ue, vi povus ˆ ricevi ric evi riproˆ rip roˆcojn. co jn. Car se tagon post tago vi estus observintaj la kronprincon, kaj haltigintaj liajn malgrandajn erarojn, ne ekzistus hodia˘ u la piramido de kulpigoj, kiuj cetere estas senbazaj. En tiaj tia j afero j ne estas grave, ke la homoj ho moj havas havas inklinon al la peko, pe ko, ˆcar car ili ˆciam ci am havis hav is gin. gˆin. Sed danˆ gere estas, ke ni ne gardis ilin. Nia sankta rivero, la gere patrino de Egipto, balda˘ u plenigus la kanalojn per ˆslimo, la inˆ genier gen ieroo j ˆcesus ces us sin okupi pri ˆgi. gi. — Kaj kion diros via ekscelenco pri la insultoj, kiujn permesis al si la ˆ vi pardonos al li la terurajn mokojn princo en la interparolado kun ni? Cu al la mirakloj?. mirakloj?. . . — demandis demandis Mefres. Mefres. — La juna homo forte forte ofendis ofendis mian mian piec piecon on.. . . — Ofendas sin mem, kiu parolas kun ebria — respondis Sem. Viaj ekscelencoj, lenco j, cetere, c etere, eˆc ne havis rajton ra jton paroli pri la plej grav g ravaj aj ˆstataj stata j afero a ferojj kun la princo, kiam kiam lili estis estis ebria. . . Vi estis estis anka˘ anka˘u malpravaj, nomante ebrian homon militestro. Estro de l’ armeo devas esti plene konscia. — Mi kliniˆgas gas anta˘ u via saˆgo go — diris Mefres — sed mi voˆ voˆcdonas cdonas por p or prezenti prezenti plendon kontra˘ kontra˘ u la kronprinco al la plej alta kolegio. — Mi voˆcdonas cdo nas kontra˘ kontr a˘u la plendo — respondis energie Sem. — La kolegio devas devas ekscii pri ˆciuj ciuj agoj ago j de la princo, per simpla simpla raporto, ne per plendo. — Mi anka˘ u estas kontra˘ u la plendo — diris Mentezufis. La ˆcefpastro cefpa stro,, vidante, vid ante, ke li havas kontra˘ kontrau˘ si du voˆ cojn, co jn, devis cedi kun sia postulo pri plendo. Sed li ekmemoris la malrespekton malrespekton kaj kaˆsis sis la malamikmalamikecon en sia koro.

LA FARAONO

129

ˆ Capitro XVI La˘u konsilo de la astrologo j, la ˆcefa cefa parto par to de la armeo devis forlasi Pi-Baston la sepan sepan de Hator, Hator, ˆcar car ˆci ci tiu tago estis estis bona, bona, bona. La dioj en la ˆcielo, cielo, ka j la homoj homo j sur su r la tero t ero gojis gˆojis pro la venko de Ra je la malamikoj; ˆciu, ciu, kiu venis en la mondon en ˆci ci tiu tago, devis morti en malfrua maljuneco kaj ˆcirka˘ kauita u ˘ ita de respekto. Tio estis anka˘u tago favora por gravedaj virinoj kaj por komercistoj de teksaˆ teksaˆoj, oj , malbona malb ona por ranoj rano j kaj musoj. De la momento, momento, en kiu Ramzes ricevis la ˆcefan cefan komandon, li febre sin ˆetis al la laboro. Li mem akceptis a kceptis ˆciun ciun venantan regimenton, kontrolis la armilojn, vestojn kaj tendarojn. Li mem salutis la rekrutojn kaj instigis ilin al diligenteco en la manovroj por la pereigo de la malamikoj kaj por la gloro de la faraono. farao no. Li prezidis prezi dis en ˆciu ciu milita konsila kunveno, ˆceestis cees tis ˆce ce la esploro esplo ro de ˆciu ciu spiono, spion o, kaj ˆciun ciun novaˆ novaˆon pri la movado de d e la l a egipta egipt a j armeo j kaj pri la situacio de la malamiko signis sur karto per propra mano. Li tiel ti el rapide ra pide pasis de unu u nu loko al alia, al ia, ke atendata atend ata ˆcie cie li tamen ta men falis f alis ˆciam, ciam, kvaza˘ u akcipitro. akcipitro. Matene li estis sude de Pi-Bast, por revizii revizii la nutraˆ nutraˆon; on; post unu horo li aperis norde de la urbo kaj malkovris, ke en la regimento ˆ Ieb mankas cent kvindek homoj. Cirka˘ u la vespero li atingis la avangardon, vidis la transpason trans la brakon de Nilo kaj faris revuon de cent militaj veturiloj. La sankta Mentezufis, kiu kiel rajtigito de Herhor bone konis la militan arton, arto n, ˆciumomente ciumo mente devis admiri admir i lin. lin . — Vi scias — diris li al Sem kaj Mefres — ke mi ne amas la kronprincon, de l’ tempo, kiam mi rimarkis lian malbonecon kaj malsincerecon. Sed estu Oziris Ozirisoo mia atestan atestanto, to, ke la junulo junulo estas naskita naskita generalo. generalo. Mi diros al vi aferon nekredeblan: nekredeblan: ni kolektos niajn fortojn ˆce ce la limo tri a˘ au˘ kvar tagojn pli frue, ol oni povis povis supozi. supozi. Libianoj Libianoj jam perdis perdis la militon, militon, kvank kvankam am ili ne a˘udis udis ankora˘ u la fajfon fajfon de niaj niaj sagoj!. sagoj!. . . — Tiom pli danˆgera gera estas estas por ni tia faraono. faraono. . . — interme intermetis tis Mefres Mefres kun obstino, kiu karakterizas la maljunulojn. ˆ Cirka˘ u la vespero, la sesan de Hator, la princo Ramzes sin banis kaj

ˆ * Capitro

XVI *

130

anonci anonciss al la stabo stabo,, ke morga˘ morga˘ u du horojn anta˘ u la leviˆgo g o de l’ suno oni ekiros. — Kaj nun mi volas dormi — finis li. Sed estis pli facile voli, ol dormi. En la tuta urbo svarmis la soldatoj, kaj apud la palaco de la kronprinco estis la tendaro de regimento, kiu manˆ gis, trinkis kaj kantis, tute ne pensante gis, pri la ripozo. La princo foriris en la plej malproksiman ˆcambron, cambron, sed eˆc tie li ne povis ˆ sin senvestigi. Ciuminute alkuris iu adjutanto kun tute negrava raporto a˘ u por peti ordonojn en demando, kiun li povus solvi mem. Oni alkondukis spionojn, kiuj alportis neniujn nova novaˆojn; venis venis grandaj sinjoroj kun malgranda malgranda sekv sekvantaro antaro,, por proponi proponi al la princo siajn servojn servojn kiel kiel memvo memvolul luloj. oj. InsiInsiste frapis feniciaj komercistoj, dezirante fari kontraktojn pri la liverado, a˘ u liverantoj, plendantaj pri la postulrmo de la generaloj. Ne mankis man kis eˆc anta˘ antaudiristoj u˘diristoj kaj astrologoj, kiuj en la lasta momento anta˘ u la ekmarˆso so volis fari horoskopojn horoskopo jn al la princo, kaj sorˆcistoj, cisto j, kiuj havis fidindajn amuletojn kontra˘ u la sagoj. ˆ ˆci Ciuj ci homo j volis voli s supe s uperfort rfortee penetri pen etri en la ˆcambron cambron de l’ princo p rinco,, ˆciu ciu el ili opiniis, ke en sia mano li tenas la sorton de la milito kaj en tiaj cirkonstancoj la etiketo malaperas. La kronprinco kronprinco pacience pacience akceptis akceptis ˆciujn, ciujn, kiuj venis venis kun pli malpli malpli gravaj gravaj aferoj. aferoj. Sed kiam post astrolo astrologo go engliti englitiss en la ˆcambron cambron unu el la princaj virino j kun riproˆco, co, ke verˆsajne sa jne Ramzes Ramze s ne amas ˆsin sin plu, ˆcar car li ne adia˘ adiauis ˘ ˆsin, sin, kaj kiam post p ost kvaronhoro sub la fenestro a˘ udiˆ udiˆgis gis ploroj de alia amatino, Ramzes perdis la paciencon. Li alvokis Tutmozison kaj diris al li: — Sidu S idu en ˆci ci tiu ˆcambro cambro kaj, se tio plaˆcas cas al vi, konsolu la virino jn de mia domo. Mi kaˆsos sos min ie en la gardeno, gˆardeno, ˆcar car alie mi ne ekdormos kaj morga˘ u mi havos aspekton de kokino, eltirita el puto. — Kie mi devas serˆci ci vin en okazo de bezono? — demandis Tutmozis. — Ne, ne!. . . — ridis la princo. — Nenie serˆcu cu min. Mi mem min retrovos, retrovos, kiam oni trumpetos la alarmon. Dirante tion, la princo ˆetis sur la ˆsultrojn sultro jn mantelon kun kapuˆ kapuˆco co kaj elglitis en la ˆgardenon. gardenon. Sed anka˘ u en la ˆgardeno gardeno svarmis soldatoj, kuiristaj knaboj kaj aliaj servistoj de la kronprinco; sur la tuta teritorio de la palaco malaperis la ordo, kiel ordinare anta˘ u la ekmarˆ ekmarˆso. so. Rimarkinte Rimarkinte tion, Ramzes sin turnis en plej densan parton de la parko, trovis tie vinberan la˘ ubo n kaj, kontenta, sin ˆetis ubon etis sur benkon. ˆ tie — murmuretis li — trovos min nek la pastroj, nek la virinoj. — Ci Balda˘ u li ekdormis ekdor mis kiel ˆstono. stono . De kelke kelke da tagoj la Fenic Fenician ianino ino Kama sentis sentis sin malsana. malsana. Al la incito incito

ˆ * Capitro

XVI *

131

aliˆgis gis ia stranga stranga malforteco malforteco kaj doloro doloro en la artikoj. artikoj. Krom tio jukis jukis ˆsin sin la vizaˆgo go kaj precipe la frunto super la brovoj. ˆ tiuj malgravaj Ci malgr avaj simptomo simpt omojj tiel maltrankvil maltr ankviligis igis ˆsin, ke ˆsi si tute ˆcesis cesis timi, ke oni ˆsin sin mortigos, mortigo s, sed se d anstata˘ anst ata˘ ue ue ˆsi si sidis sid is senˆ se nˆcese ce se anta˘ ant a˘u la spegulo, permesinte permesinte al la servisto servi stojj fari fa ri kion ki on ili i li volas, volas , se s e ili il i lasos las os ˆsin sin trankv t rankvila. ila. En ˆci ci tiu t iu momento mo mento ˆsi si pensis nek pri Ramzes, nek pri la malamata malamata Sara; ˆsian sian tutan atenton atenton okupis la makuloj sur la frunto, frunto, kiujn ordinara okulo eˆc ne povus rimarki. — Maku Makulo lo.. . . jes, jes, esta estass maku makuloj loj.. . . — diri diriss ˆsi al si, si, plen plenaa de timo. timo. — Du.. . . tri. Du tri. . . Ho Astart Astarte, e, vi ja ne volos olos tiama tiamani niere ere puni puni vian vian pastri pastrinon non!. !. . . Pli Pli bona estus la morto. . . Sed kia malsaˆ gaˆ gaˆo!. o!. . . Kiam mi frotas la frunton per la fingroj, la makuloj fariˆgas gas pli ruˆ gaj. gaj. . . Sendube Sendube io ekmordi ekmordiss min, min, a˘ u mi ˆsmir sm iris is min min per malpura malpura oleo. oleo. . . Mi lavos lavos min kaj morga˘ morga˘ u la makuloj ne ekzistos plu... Venis la morga˘ uo, sed la makuloj ne malaperis. uo, ˆ Si alvokis alvokis servistinon. servistinon. — A˘uskultu uskultu — diris ˆsi si — ekrigardu min. Sed dirante tion, ˆsi si sidiˆgis gis en la malpli lumigita parto de la ˆcambro. cambro. ˆ — A˘usku u skult ltu u kaj rigard rigardu. u. . . — da˘ urigis uri gis ˆsi si per pe r sufoki suf okita ta voˆco. co. — Cu... ˆ sur mia vizaˆgo Cu g o vi vida vidass iajn makul makulojn? ojn?.. . . Sed. Sed. . . ne proks proksim imiˆ iˆ gu!... g u!... — Mi vidas nenion — respondis la servistino. — Nek Nek sub la maldek maldekstr straa okul okulo? o?.. . . nek nek super super la brov brovoj?. oj?... — deman demandi diss la Fenicianino, pli kaj pli incitita. — Bonvolu turni, sinjorino, vian dian vizaˆgon gon al la lumo — diris la servistino. Komprenebl Kompr eneblee ˆci ci tiu postulo pos tulo ˆetis Kaman en furiozon. furio zon. — For For mizera!. mizera!. . . — kriis ˆsi si — kaj ne montru montru vin al mi. . . Kiam la servistino forkuris, ˆsia sinjorino febre sin ˆetis etis al la spegulo kaj, malferminte kelke da potetoj, komencis ruˆ ge ge kolorigi sian vizaˆgon gon per peniko. Anta˘ u la vespero, sentante sentante senˆ cesan cesan doloron en la artikoj artikoj kaj maltrankmaltrankvilon pli grandan gr andan ol la doloro, ˆsi si ordonis alvoki kuraciston. Kiam oni diris al ˆ ˆsi, si, ke li venis, ˆsi si ekrigardis ekrig ardis la spegulon spe gulon kaj ree atakis ataki s ˆsin sin kvaza˘ u furiozo. Si ˆetis la spegulon sur la plankon kaj kriis kun ploro, ke ˆsi si ne n e volas kuraciston. kuracisto n. La tutan sesan de Hator ˆsi si manˆ gis nenion kaj volis vidi neniun: gis Kiam post p ost la subiro de l’ suno eniris sklavino sklavino kun lumo, Kama kuˆsiˆ siˆ gis gis ˆ sur la lito kaj ˆcirka˘ cirka˘uvolvis uvolvis la kapon per tuko. Si ordonis al la sklavino foriri plej rapide sidiˆgis gis en la apogseˆgo go malproksime de la torˆco co ka j pasigis kelke kelke da horoj en duondorma rigideco. “Estas “Estas neniaj makuloj makuloj — pensis pensis ˆsi si — kaj se estas, ili ne estas estas tiuj. tiuj. . . Tio ne esta estass la lepro lepro.. . . ” — Dioj!. Dioj!. . . — kriis kriis ˆsi, si, sin ˆetant etantee sur la plank plankon on — ne povas povas esti, esti, ke mi. mi. . . Dioj, Dioj, savu savu!. !. . . Mi reveno revenoss en la templo templon. n. . . mi pentof pentofar aros os la tutan tutan mian mian viv vivon. on. . .

ˆ * Capitro

XVI *

132

ˆ ree trankviliˆgis Si gis kaj ree pensis: “Ne, “Ne, tio ne estas makuloj. makuloj. . . De kelk kelkee da tagoj mi frotas mian mian ha˘ uton uton kaj ˆ kiel ˆ oni a˘ tial ˆgi gi estas ruˆga. ga. . . Car kiel?. ?. . . Cu udis iam, ke pastrino kaj virino de la udis kronprinco povas malsaniˆ gi gi je la lepro?. lepro?. . . Ho dioj, tio okazi okaziss neniam, neniam, de kiam ekzistas ekzistas la mondo!. mondo!. . . Nur la fiˆsistoj, sistoj, malliberul malliberuloj oj kaj mizeraj mizeraj Hebreoj. Hebreoj. . . Ho, tiu malnobla Hebreino, sur ˆsin sin ˆetu etu la lepron vi, fortoj forto j ˆcielaj. cielaj. . . ” En la sama momento en la fenestro de la unua etaˆ go go pasis ombro. Poste eksoni eksoniss murm murmuret uretoo kaj de la korto korto en la mezon mezon de la ˆcambro cambro ensalti ensaltis. s. . . la princo Ramzes. Kama rigidiˆgis. gis. Subite ˆsi si kaptis sin je la kapo kaj senlima teruro larˆ gigis gigis ˆsia sia jn pupi p upilo lojn. jn. — Likon?. Likon?. . . — murmuretis murmuretis ˆsi si — Likon, vi ci cˆi tie?. . . Vi pereos!. . . Oni perseku sekutas tas vin. vin. . . — Mi scias — respondis la Greko, Greko, moke moke ridante. ridante. — Persekutas Persekutas min ˆciuj ciuj Fenician enicianoj oj kaj la tuta polico polico de lia sanktec sankteco. o. . . Kaj tamen — aldoni aldoniss li — mi estas ˆce ce vi kaj mi estis ˆce ce via sinjoro. sinjor o. — Vi estis ˆce ce la princo?. princo?. . . — Jes; Jes; en lia propra propra ˆcambro. cambro. . . Kaj mi lasus ponardon en lia brusto, brusto, se malbonaj malbonaj spirit spiritoj oj ne estus estus lin forigin forigintaj. taj. . . Verˆ erˆsajne sajne via amanto amanto iris iris al alia alia virino, ne al vi... — Kion vi volas volas ˆci ci tie?. . . Forkuru!. orkuru!. . . — murmuretis murmuretis Kama. — Sed kun vi — estis lia respondo. — En la strato atendas veturilo, en kiu ni atingos Nilon, kaj kaj tie mia ˆsipo. sipo. . . ˆ — Cu vi freneziˆgis? g is?.. . . La urbo kaj kaj vojoj estas estas plenaj plenaj de solda soldatoj. toj. . . ˆ — Guste tial mi povis eniri en la palacon kaj ni amba˘u plej facile elglitos. Kolektu ˆciujn ciujn juvelojn. . . Mi tuj revenos revenos kaj prenos vin. — Kien vi iras? — Mi serˆcos cos vian sinjoron — respondis li. — Mi ja ne foriros, ne lasinte lasinte al li memoraˆ memoraˆon. . . — Vi estas estas freneza freneza.. . . — Sile Silent ntu! u!.. . . — inter interrom rompi piss li, li, pala pala de kolero kolero.. — Vi ankora˘ ankora˘ u volas lin defen defendi di?. ?. . . La Fenicianin Fenicia ninoo ekˆ e kˆsancel san celiˆ iˆ gis, gis, kunpremis la pugno jn, en ˆsiaj okuloj ekbrilis malbonsigna malbonsigna lumo. — Kaj se vi ne trovos trovos lin? — demandis demandis ˆsi. si. — Mi mortigos mortigos kelke kelke da dorman dormantaj taj liaj soldatoj. soldatoj. . . mi metos metos fajron sub la palacon palacon.. . . Cetere, Cetere, ˆcu cu mi scias, scias, kion mi faros?. faros?. . . Sed mi ne foriros, foriros, ne lasin lasinte te memora memor aˆon. on. . . La grandaj okuloj de la Fenicianino havis tiel teruran esprimon, ke Likon ekmiris. — Kio estas al vi? — demandis li.

ˆ * Capitro

XVI *

133

— Nen Neniio. A˘ uskul u skultu. tu. Neni Neniam am vi estis estis tiel tiel simi simila la al la prin princo, co, kiel kiel hohodia˘ u!. u !. . . Se do vi vol volas as fari fari ion ion bonan. bonan. . . ˆ proksimigis la vizaˆgon Si gon al lia orelo kaj komencis murmureti. La Greko a˘ uskultis uskultis kun miro. — Virino Virino — diris diris li — la infero infero per vi parolas parolas.. . . Jes, Jes, la suspekto falos falos sur lin!... ˆ ne — Tio estas pli bona ol la ponar p onardo do — respondi respondiss ˆsi si kun rido. rido. — Cu vere?... — Neni Neniam am tia tia ideo ideo venus enus en mian mian kapon! apon!.. . . Eb Eble le pli pli bon bonee estu estuss il ilin in amba˘ u?... u ?... ˆ vivu. — Ne! Ne!. . . Si vivu. . . Tio Tio estos estos mia venˆ venˆgo... g o... — Kia perfida animo!. animo!. . . — murmuret murmuretis is Likon. Likon. — Sed vi plaˆ cas cas al mi. mi. . . Ni reˆge g e pagos pagos al al ili. ili. . . Li iris al la fenestro fenestro kaj malaper malaperis is.. Kama Kama sin elkl elklin inis is por vidi vidi lin kaj ekscitita a˘ uskultis, forgesinte pri si mem. uskultis, Eble kvaronon da horo post la foriro de Likon, de la figa arbareto eksonis ˆ ripetiˆgis terura virina krio. Gi gis kelke da fojoj kaj eksilentis. ˆ falis sur la genuojn kaj Anstata˘ u gojo gˆojo la Fenicianinon ekregis timo. Si per frenezaj okuloj rigardis la malluman gardenon. gˆardenon. Malsupre eksonis malla˘ uta kurado, ekkrakis kolono de la balkono kaj en uta la fenestro fenestro ree aperis aperis Likon Likon en nigra nigra mantel mantelo. o. Li vivege vivege spiris, spiris, liaj manoj manoj tremis. — Kie estas estas la juveloj?. juveloj?. . . — murmuret murmuretis is li. — Lasu min trankvila — respondis ˆsi. si. La Greko kaptis ˆsin sin je la nuko. — Malnobla!. . . — diris li — ˆcu cu vi ne komprenas, komprenas, ke anta˘ u kiam la suno leviˆgos, gos, oni malliberi malliberigos gos vin kaj sufokos sufokos post kelk kelkee da tagoj?. . . — Mi estas malsana. — Kie estas estas la juve juveloj? loj?.. . . — Sub la lito. Likon eniris en la ˆcambron, cambron , ˆce ce la lumo de la torˆco co eltiris eltir is pezan pez an kesteton, kesteto n, ˆetis sur Kaman mantelon mantelo n kaj tiregis tireg is ˆsin je la ˆsultro. sultr o. — Ven Venu. u. Kie estas estas la pordo, pordo, tra kiu kiu eniras eniras al vi tiu. tiu. . . tiu via via sinjoro? sinjoro?.. . . — Lasu min... La Greko sin klinis super sup er ˆsi si kaj murmuretis: — Jes!. . . vi pensas, pensas, ke mi lasos lasos vin ˆci ci tie?. tie?. . . Hodia˘ Hodia˘u vi estas por mi kiel hundi hu ndino, no, kiu perdis perdis la flark flarkapabl apablon. on. . . Sed vi dev devas sekv sekvii min. min. . . Eksci Eksciu u via via sinjoro, sinjoro, ke estas iu pli bona ol li. Li ˆstelis stelis pastrinon al diino; mi forprenas al li la amati amatinon non.. . . — Mi diras al vi, vi, ke mi estas estas malsana. malsana. . . ˆ ektreLa Greko eltiris maldikan ponardon kaj apogis gin gˆin sur ˆsia sia nuko. Si mis kaj murmuretis:

ˆ * Capitro

XVI *

134

— Mi jam jam iras. iras. . . Tra la kaˆsita sita pordo ili eliris en la gardenon gˆardenon.. De la princa palaco palaco flugis al ili murmurado murmurado de la soldatoj, kiuj bruligis fajro jn. Tie ˆci ci kaj tie, inter la arboj, oni vidis lumojn. De tempo al tempo pasis preter ili iu servisto de la kronprinco. En la pordego haltigis ilin la gardistoj. — Kiu iras? — Teboj — respondis Likon. Sen malhelpo ili eliris kaj malaperis en la mallarˆ gaj gaj stratetoj de la fremdula kvartalo de Pi-Bast. Du horojn anta˘ u la leviˆgo g o de l’ suno en la urbo eksonis trumpetoj kaj tamburoj. Tutmozis Tutmoz is kuˆsis sis ankora anko ra˘ u˘ en profunda dormo, kiam Ramzes fortiris de li la mantelon kaj ekkriis kun gaja rido: — Leviˆgu, gu, vigla ˆcefo!. cefo!. . . La regimentoj jam ekmarˆsis. sis. Tutmozis sidiˆgis gis sur la lito kaj frotis la dormajn okulojn. ˆ vi sat— Ah Ah,, tio tio estas estas vi, sinjoro sinjoro?. ?. . . — demand demandis is li, oscedan oscedante. te. — Cu dormis? — Kiel neniam! — respondis la princo. — Kaj mi, mi dormus ankora˘ u. u. Ili amba˘ u sin banis, surmetis kamizolojn kaj duonkirasojn kaj sidiˆgis gis sur la ˆcevalojn, cevalo jn, kiuj sin ˆsiris siris el la mano j de la ˆcevalisto cevalisto j. Tuj la kronprinco kun malgranda sekvantaro forlasis la urbon, preterpasante sur la vojo la kolonojn de la armeo, ar meo, maldiligente marˆsantajn. santajn. Nilo vaste disver disverˆˆsis sis siajn sia jn akvojn, akvojn, kaj la princo volis vidi persone la transiradon transiradon de la kanaloj kaj riveraj transirejoj. Kiam la suno leviˆgis, gis, la lasta milita veturilo estis jam malproksime de la ˆ de Pi-Bast parolis al siaj servistoj: urbo, kaj la nobla nomarho — Nun mi iras dormi, kaj ve al tiu, kiu vekos min anta˘u la vespera festeno! Eˆc la dia suno ripozas post ˆciu ciu tago, kaj mi tute ne kuˆsiˆ siˆ gis de la unua de Hator. Apena˘ u li finis la la˘udon u don de sia vigleco, eniris polica oficiro kaj petis apartan a˘ udiencon en tre grava afero. udiencon — La tero englutu vin! — murmuretis la altrangulo. Tamen li alvokis la oficiron kaj demandis malˆgentile: gentile: ˆ — Cu oni ne povas povas atendi atendi kelk kelkee da horoj?. horoj?. . . Nilo Nilo ja ne forkura forkuras. s. . . — Okazis granda malfeliˆ malfeliˆco co — respondis la oficiro. — La filo de la kronprinco princo estas estas mortigita mortigita.. . . ˆ — Kio?...kiu?...— kriis la nomar ho. — La filo de la Hebreino Sara. — Kiu Kiu mort mortig igis is?. ?. . . Kiam Kiam?. ?. . . — Hodia˘ u nokte. — Sed kiu kiu povis povis tion tion fari? fari?.. . .

ˆ * Capitro

XVI *

135

La oficiro klinis la kapon kaj disetendis la manojn. — Mi demanda demandas, s, kiu mortigis?. mortigis?. . . — ripetis la altrang altrangulo ulo,, pli terurita terurita ol kolera. — Bonvolu, sinjoro, mem fari la juˆgan gan esploron. esp loron. Mia buˆso so ne ripetos tion, kion a˘ udis udis miaj oreloj. ˆ kreskis. La teruro de la nomarho kreskis. Li ordonis ordonis alkondu alkonduki ki la servis servistojn tojn de Sara kaj samtempe sendis se ndis al la ˆcefpastro cefpastro Mefres. Mentezufis, kiel reprezentanto de la milita ministro, forveturis kun la princo. ˆ ripetis al li la nova Mefres venis mirigita. La nomarho novaˆon on pri la mortigo kaj pri tio, ke la polica oficiro ne kuraˆ gas gas doni klarigojn. — Estas atestantoj? atestanto j? — demandis demand is la ˆcefpastro. cefpastro. — Ili atendas la ordonojn de via ekscelenco, sankta patro. Oni enkondukis la pordiston de Sara. ˆ — ke la infano de via sinjorino ˆ vi a˘ — Cu udis udis — demandis lin la nomarho, estas mortigita? mortigita? La homo falis sur la plankon kaj respondis: — Mi eˆc vidis vid is la nobla jn restaˆ re staˆojn, o jn, frakasita jn sur su r la muro, kaj mi haltigis halti gis nian sinjorinon, kiu krianta elkuris en la ˆgarden g ardenon. on. . . — Kiam tio okazis? — Hodia˘ u post p ost la noktomezo. noktomezo. Tuj post la alveno alveno de nia glora glora princo princo al nia sinjor sinjorino ino.. . . — respondis respondis la la pordisto. pordisto. — — Kiel, do la princo estis nokte ˆce ce via sinjorino? — demandis demandis Mefres. — Vi diris, granda profeto. ˆ — Strange! — murmuretis Mefres al la nomarho. La kuiristino kuiristino de Sara estis la dua atestanto, atestanto, la tria estis la ˆcambristino cambristino.. Amba˘ u certigis, cert igis, ke post la noktomezo noktome zo la kronprinco supreniris en e n la ˆcambron cambron de Sara. Li pasigis pasigis tie un unu u momen momenton, ton, poste rapide rapide elkuris elkuris en la gardenon, gˆardenon, kaj tuj post li aperis la sinjorino Sara, terure kriante. — Sed la kronprinco kronprinco la tutan nokton ne eliris el sia ˆcambro cambro en la palaco ˆ ...— diris la nomarho. La polica oficiro ekbalancis la kapon kaj anoncis, ke en la anta˘ uˆ uˆcambr mb ro atendas kelke da palacaj servistoj. Oni alvokis ilin, la sankta Mefres donis al ili kelke da demandoj, kaj montriˆ gis, gis, ke la kronprinco. . . ne dormis en la palaco. Li forlasis sian ˆcambron cambron anta˘ u la noktomezo kaj eliris en la gardenon; gˆardenon; li revenis, kiam eksonis la unuaj vekaj trumpetoj. Kiam oni elkondukis la atestantojn, kaj la du altranguloj restis solaj, la ˆ kun gemo nomarho gˆemo sin ˆetis etis sur la plankon, kaj anta˘ usciigis usciigis Mefreson, ke li estas grave malsana kaj ke li preferas perdi la vivon, ol konduki la juˆgan gan esploron esploron.. La ˆcefpastr cefpastroo estis estis tre pala, pala, tre emociita, emociita, sed li respondis respondis ke oni ˆ en la devas klarigi la demandon pri la mortigo, kaj li ordonis al la nomar ho, nomo de la faraono, iri kun li en la loˆ gejon gejon de Sara.

ˆ * Capitro

XVI *

136

La gardeno gˆardeno de la kronprinco estis proksime, kaj la du altranguloj balda˘ u atingis la lokon de la krimo. Enirinte en la ˆcambron cambron de la unua etaˆ et aˆ go, ili ekvidis Saran S aran,, genuantan ge nuantan ˆce ce la l a lulilo, lul ilo, en sintenad s intenadoo de virino, virino , nutranta nutr anta suˆ s uˆcinfanon. cinfa non. Sur la muroj kaj planko estis videblaj ruˆ gaj, gaj, sangaj makuloj. ˆ tiel malfortiˆgis, La nomarho gis, ke li devis sidiˆgi; gi; Mefres Mefres estis estis trankvi trankvila. la. Li proksimiˆgis gis al Sara, Sar a, tuˆsis sis ˆsian sia n ˆsultro sul tron n kaj demand dem andis: is: — Sinj Sinjori orino no,, ni venas enas en la nomo de lia lia sank sanktec teco. o. . . Sara Sara subi subite te salt saltee leviˆgis, gis, ka j ekvidinte e kvidinte Mefreson, Mefreson , kriis per terura voˆ co: co: — Malbeno Malbeno al vi!. . . Vi volis volis havi havi hebrean hebrean reˆ gon, gon, kaj jen la reˆgo.. . Ho mi mi malfeliˆ malfel iˆca, ca, kial mi a˘uskulti uskultiss viajn perfidajn konsi konsilojn. lojn. . . ˆ ˆsanc Si sa ncel eliˆ iˆgis, gis, ree falis al la lulilo, ˆgemante: gemante: — Mia fileto. fileto. . . mia malg malgrand randaa Seti!. Seti!. . . Li estis estis tiel tiel bela, bela, tiel saˆ saˆ ga...Ankog a...Ankora˘u anta˘ u momen momento to li etendis etendis al mi la manetojn. manetojn. . . Jehovo Jehovo!. !. . . — ekkriis ekkriis ˆsi si — redon redonu u lin lin al mi. mi. . . vi ja ja povas povas tio tion. n. . . Egiptaj Egiptaj dioj, dioj, Ozi Oziri riso. so. . . Horu Horuso. so. . . Izid Izidoo . . . Izido, Izido, vi ja mem estis estis patrino!. patrino!. . . Ne eble estas, estas, ke en la ˆcielo cielo neniu a˘ ususkult kultos os mian mian peton. peton. . . Tiel Tiel eta infano infano.. . . hien hienoo ekkom ekkompat patus us lin. lin. . . La ˆcefpastro cefpa stro prenis pren is ˆsin sin sub su b la brakoj brako j kaj starigis star igis sur s ur la piedo j. La ˆcambron cambron plenigis la policanoj kaj servistoj. — Sara — diris la ˆcefpastro cefpastro — en la nomo de lia sankteco sankteco la sinjoro de Egipto mi postulas kaj ordonas, ke vi respondu: kiu mortigis vian filon? ˆ ˆ rigardis anta˘ Si u si kvaza˘u frenez frenezaa kaj froti frotiss la frunto frunton. n. La nomar nomarho donis al ˆsi akvon kun vino, kaj unu el la ˆceestanta ceest antajj virino j ˆsprucigis spruc igis sur ˆsin sin vinagron. — En la nomo de lia sankteco — ripetis Mefres — mi ordonas al vi, Sara, diri diri la nomon de la mortigi mortiginto nto.. . . ˆ per malespera movo La ˆceestanto ceest antojj komencis repaˆsi si al la pordo, por do, la nomarho ˆstopis stopis al si la orelojn. orelo jn. — Kiu mortigis?. mortigis?. . . — diris Sara per sufokita sufokita voˆco, co, dronigante la rigardon en la vizaˆgo g o de Mefr Mefres es.. — Kiu Kiu mort mortig igis is,, vi deman demanda das? s?.. . . Mi kona konass vin, vin, pastroj pastroj!. !. . . Mi kon konas as vian vian juste justecon con.. . . — Kiu do?. do?. . . — insisti insistiss Mefres. Mefres. — Mi!. . . — kriis Sara per nehoma nehoma voˆ co. co. — Mi mortigi mortigiss mian infanon infanon pro tio, ke vi faris lin Hebreo. — Tio estas malvero — siblis la ˆcefpastro. cefpastro. — Mi!. Mi!. . . mi!. mi!. . . — ripetis ripetis Sara. Sara. — He, He, homoj, homoj, kiuj min vidas vidas kaj kaj a˘uskultas uskultas — ˆsi s i turni turniss sin al la atesta atestant ntoj oj — sciu, sciu, ke mi morti mortigi gis. s. . . mi. mi. . . mi. mi. . . mi!. mi!. . . — kriis ˆsi, batante batant e sian bruston. brust on. ˆ rekonsciiˆgis ˆ tiel klara memkulpigo la nomarho Ce gis kaj rigardis Saran kun kompato. La virinoj virino j ploris, la pordisto p ordisto viˆsis sis la larmojn. larmo jn. Nur la sankta Mefres kunpremis la bluajn lipojn. Fine li diris per la˘ uta uta voˆco, co, rigardante rigar dante la polica p olica jn oficistojn:

ˆ * Capitro

XVI *

137

— Servisto j de lia sankteco, mi transdonas transdona s al vi ˆci ci tiun virinon, konduku ˆsin sin al la juˆgeja geja domo. — Sed mia filo kun mi!. . . — interrompis interrompis Sara, sin ˆetante etante al la lulilo. ˆ kaj kovris sian — Kun vi. . . kun vi, malfeliˆ malfeliˆ ca ca virino — diris la nomarho vizaˆgon. gon. La altrangulo j eliris el la ˆcambro. cambro. La polica oficiro ordonis alp orti portilon port ilon kaj kun signo j de plej alta respekto resp ekto kondukis Saran malsupren. La malfeliˆca ca patrino prenis el la lulilo lulilo la sange makulitan makulitan volva volvaˆon kaj sen kontra˘ kontra˘ ustaro ustaro sidiˆgis gis en la portilon. ˆ Ciuj servisto servis tojj sekvis s ekvis ˆsin gis gˆis la juˆgeja geja domo. ˆ estis revenantaj hejmen tra la gardeno, Kiam Mefres kun la nomarho gˆardeno, la kortuˆsita sita polica pol ica oficiro oficir o diris: — Mi beda˘ uras u ras la viri virinon non!. !. . . — Juste ˆsi si estos punita. . . pro la mensogo — respondis la ˆcefpastro! cefpastro! — Via ekscel ekscelenco enco pensas. pensas. . . — Mi estas estas certa, ke la dioj trovo trovoss kaj kondamnos kondamnos la veran veran ulon. . . ˆ Ce la pordeto de la gardeno gˆardeno baris al ili la vojon la intendanto de la palaco de Kama, kriante: ˆ malaperis en ˆci — La Fenician enicianino ino forestas! forestas!.. . . Si ci tiu nokto. . . ˆ — Nova Nova malfeliˆ malfeliˆco. co. . . — murmuretis murmuretis la nomarho. — Ne timu — diris Mefres Me fres — ˆsi sekvis la princon. princo n. ˆ komprenis, ke la ˆcefpastro Per ˆci ci tiuj respondo j la nobla nomarho cefpastro malaˆ se oni pruvos al Ramzes, ke li mas la princon, kaj la koro glaciiˆgis gis en li. Car mortigis la propran filon, la kronprinco neniam suriros la patran tronon, kaj la peza p eza pastra jugo ankora˘ ankora˘ u pli forte premegos Egipton. La malˆgojo gojo de la altrangulo altrangulo pligrandiˆ pligrandigis, gˆis, kiam oni diris al li vespere, ke du kuracistoj de la templo de Hator esplorinte la kadavron de la infano, esprimis la opinion, ke nur viro povis plenumi la mortigon. — Iu — diris ili — kaptis per la dekstra mano amba˘ u piedetojn de la knabo kaj frakasis lian kapon je la muro. La mano de Sara ne povus ˆcirka˘ cirka˘ upreni upreni amba˘ u piedetojn, sur kiuj cetere estis rekoneblaj postesignoj de grandaj fingroj. Post ˆci ci tiu klarigo, klarigo, la ˆcefpastro cefpastro Mefres, akompanata akompanata de Sem, iris en la malliberejon malliberejon de Sara kaj en la nomo de ˆciuj ciuj egiptaj kaj fremdaj dioj ˆure petis pet is ˆsin, sin, ke ˆsi si konfesu, konfesu , ke ne ˆsi estas kulpa pri la morto de infano, infan o, kaj ke ˆsi si priskribu, kian aspekton havis la krimulo. — Ni kredos al viaj vortoj — diris Mefres — kaj vi tuj estos libera. Sed Sara, anstata˘ u esti est i tuˆsita sita per p er tiaj t iaj pruvoj de bonvolo, b onvolo, terure ekkoleris. ˆ aloj — kriis ˆsi — Sakaloj Sak si — ne sufiˆ cas cas al vi du oferoj, vi deziras ankora˘ u novajn?. novajn?. . . Mi tion faris, malfeliˆ malfeliˆ ca, ca, mi. . . ˆcar car kiu alia estus sufiˆ ce ce malnobla malnobla por mortigi infanon?. infanon?. . . Malgrandan Malgrandan infanon, infanon, kiu malutilis malutilis neniun!.. neniun!.. ˆ vi scias, — Cu scias, obstina obstina virino, virino, kio minacas minacas vin? vin? — demandis demandis la sankta sankta Mefres. Mefres. — Tri tagojn vi tenos tenos sur la brako brako la kadav kadavron ron de via infano, infano, kaj

ˆ * Capitro

XVI *

138

poste vi iros en malliberejon por dek kvin jaroj. — Nur tri tagojn? — ripetis ˆsi. si. — Sed mi, por la eterneco eterneco mi ne volas volas disiˆgi gi de li, de mia malgranda malgranda Seti. Seti. . . Ne en la malliberej malliberejon, on, sed en la tombon tombon mi iros kun li, kaj nia sinjoro ordonos kune nin enterigi. Kiam la ˆcefpastroj cefpastro j forlasis Saran, la plej pia Sem diris: — Pli ol unu fojon mi vidis kaj juˆgis gis patrinojn infanmortigintajn, sed neniu similis al tiu ˆci. ci. ˆ — Car ˆsi si ne mortigis sian infanon — respondis resp ondis kolere Mefres. — Kiu do?... — Tiu, kiun vidis la servistoj, kiam li enkuris en la domon de Sara kaj kiu forkuris post p ost unu momento. momento. . . Tiu, kiu marˆ marˆsante sante kontra˘ kontra˘ u la malamiko, prenis prenis kun si la fenici fenician an pastrinon pastrinon Kaman, Kaman, kiu malpuri malpurigis gis la altaron altaron.. . . Tiu — finis la incitita Mefres — kiu forpelis el sia domo Saran, tial ke lia filo fariˆgis g is Hebreo... — Teruraj estas viaj vortoj! — respondis Sem kun timo. — La krimo estas pli terura, kaj malgra˘u la obstino de la malsaˆga ga Sara, gi ˆgi estos malkovrita. La sankta viro tute ne supozis, ke tre balda˘ u realiˆgos gos lia profet pro fetaaˆo. o. Tio okazis jene: La princo pr inco Ramzes, Ra mzes, ekmarˆsanta santa kun la armeo arme o el Pi-Bast, ne forlasis ankora˘u la palacon, kiam la p olicestro olicestro jam sciis pri la mortigo de la infano de Sara, pri la forkuro de Kama kaj pri tio, ke la servistoj de Sara vidis la princon, enirantan enirantan nokte en ˆsian sian domon. La policestro estis homo inteligen inteligenta: ta: li tuj divenis, divenis, kiu estis la mortiginto mortiginto kaj, anstata˘ u konduki la juˆgan gan esploron sur la loko, li rapidis ekster la urbon persekuti la kulpajn, kulpa jn, sciiginte pri p ri ˆcio cio al Hiram. Kaj en la momento, kiam Mefres penis eltiri konfeson de Sara, la plej bonaj agentoj de la Pi-Basta polico, p olico, kaj ˆciuj ciuj Fenicianoj, komandata j de Hiram,  jam persekutis la Grekon Likonon kaj la pastrinon Kaman. En la tria nokto post p ost la formarˆ formarˆso so de la princo, la polices p olicestro tro revenis revenis PiBaston, kondukante post si grandan, kovritan per tolo kaˆ gon, gon, en kiu iu virino kriis kiel freneza: La policestro ne iris dormi, sed tuj alvokis la oficiron, kiu kondukis la esploron kaj atente a˘ uskultis uskultis lian raporton. ˆ ˆ Ce la leviˆgo go de la suno la du ˆcefpastroj, cefpastroj, Sem kaj Mefres, kaj la nomarho ricevis plej humilan alvokon tuj bonvole veni, se tia estos ilia deziro, al la poˆ tri kunvenis en la sama horo; la policestro, profunde salutanta, licestro. Ciuj komencis komencis petegi, p etegi, ke ili rakontu rakontu al li ˆcion, cion, kion ili scias pri la mortigo de la infano de l’ kronprinco. ˆ kvank La nomarho, kvankam am granda altrangulo, altrangulo, paliˆ gis, gis, a˘ udante udante la humilan alvokon, vokon, kaj respondis, ke li scias nenion. Preska˘ Preska˘ u la samon ripetis rip etis la ˆcefpastro cefpa stro Sem, aldonante personan p ersonan opinion, ke Sara ˆsajnas sajnas al li senkulpa. senkulpa. Kiam venis la vico de la sankta Mefres, li diris:

ˆ * Capitro

XVI *

139

— Mi ne scias, ˆcu cu via ekscelenco ekscelenco a˘ udis, ke en la nokto, en kiu okazis la udis, mortigo, forkuris unu el la princaj virinoj, nomata Kama? La policestro ˆsajnis sa jnis tre mirigita. — Mi ne scias anka˘u — da˘ urigis urigis Mefres — ˆcu cu oni diris al a l via ekscelenco, ke la kronprinco ne pasigis la nokton en la palaco kaj ke li estis en la domo de Sara? Sa ra? La pordisto p ordisto kaj du servistinoj servistino j rekonis lin, ˆcar car la nokto nokt o estis sufiˆce ce luma. La miro de la policestro ˆsajnis sajnis atingi la plej altan gradon. — Domaˆge ge estas — finis la ˆcefpastro cefpastro — ke dum kelke da tagoj tago j vi forestis de Pi-B Pi-Bas ast. t. . . La policestro profunde sin klinis anta˘ u la ˆcefpastro cefpastro kaj turnis sin al la ˆ nomarho. ˆ via honoro ne bonvolus favore diri al mi: kiel estis vestita la princo — Cu en tiu vespero? — Li havis blankan tunikon kaj purpuran anta˘ utukon, broditan per oraj utukon, ˆ — Mi bone memoras, franˆgoj goj — respondis la nomarho. memoras, ˆcar car mi estis unu el la lastaj, kiuj parolis kun la princo en tiu vespero. La policestro klakfrapis la manojn kaj en la oficejon eniris la pordisto de Sara. ˆ vi vidis la princon — demandis li — enirantan nokte en la domon — Cu de via sinjorino? — Mi malferm malfermis is la pordeton pordeton al lia ekscelen ekscelenco, co, li vivu eterne. . . ˆ vi memoras, — Cu memoras, kiel li estis vestit vestita?. a?. . . — Li havis tunikon kun flavaj kaj nigraj strioj, saman kufon kaj anta˘uutukon, bluan kaj ruˆgan gan — respondis la pordisto. ˆ komencis miri. Nun amba˘ u pastroj kaj la nomarho Kiam oni enkondukis, unu post la alia, amba˘u servistinojn de Sara, kiuj detale ripetis la priskribon de la kostumo de l’ kronprinco, la okuloj de la ˆ ekbrilis de ˆgojo, nomarho gojo, kaj sur la vizaˆgo go de la sankta Mefres oni povis vidi konfuzon. ˆ — ke la princo havis blankan — Mi ˆuros uros — intermetis la nobla nomarho tunikon kaj purpuran anta˘ utuko u tukon n kun oro. oro. . . — Kaj nun — diris la policestro — bonvolu respektindaj iri kun mi en la malliberejon. Ni tie vidos ankora˘ u un unu u atest atestan anton ton.. . . Ili malsupreniris en subteran salonon, kie apud la fenestro staris granda kaˆ go, go, kovri kovrita ta per tolo. tolo. La policestr policestroo deˆ deˆetis etis la tolon per p er bastono bastono kaj la ˆceestanto ceest antojj ekvidis ekvidi s virinon, virino n, kuˆsantan santan en angulo. angul o. ˆ — Tio ja estas la sinjorin sinjorinoo Kama!. Kama!. . . — ekkriis ekkriis la nomarho. Efektive Efektive tio estis Kama, malsana malsana kaj tre ˆsanˆ gita. gita. Ekvidi Ekvidint ntee la altrangaltrangˆ vizaˆgo ulo jn, ˆsi si leviˆ lev iˆgis gis kaj stariˆgis gis en la lumo. Sia go estis kovrita per kupraj ˆ okuloj estis kvaza˘ makuloj. Siaj u frenezaj.

ˆ * Capitro

XVI *

140

— Kama, — diris la ˆcefo cefo de la polico p olico — la diino Astarte frapis vin per p er la lepro. — Ne la diino — respondis ˆsi si per aliigita aliigita voˆ voˆco. co. — Malnoblaj Malnoblaj Azianoj ˆetis al mi venenitan venenitan vualon. vualon. . . Ho mi malfeliˆ malfeliˆca!. ca!. . . — Kama — da˘ urigis la policestro — vian mizeron ekkompatis niaj plej urigis gloraj gloraj ˆcefpast cefpastroj, roj, la sanktaj sanktaj Sem kaj Mefres. Mefres. Se vi respondos respondos la veron, veron, ili preˆgos gos por p or vi kaj eble eb le la ˆciopova ciop ova Oziriso detur d eturnos nos de vi la malfeliˆ m alfeliˆcegon. cegon . Estas ankora˘ u tempo, la malsano nur komenciˆgas, gas, kaj kaj niaj dioj povas povas multon. multon. . . La malsana virino falis sur la genuojn kaj premante la vizaˆ gon gon al la kradoj, diris per rompita rompit a voˆco: co: — Ekkompat Ekkompatu u min. . . Mi forlasi forlasiss la feniciajn feniciajn diojn, kaj miajn servojn gis gˆis la fino de mia mia viv vivo mi oferos oferos al la grandaj grandaj dioj de Eg Egip ipto. to. . . Sed forig forigu u de mi... — Respondu, sed la veron — demandis la policestro — kaj la dioj ne rifuzos al vi sian favoron: kiu mortigis la infanon de la Hebreino Sara? — La perfidulo Likon, Likon, Greko. Greko. Li estis kant kantisto isto de nia templo templo kaj diris, diris, ke li amas min. Kaj nu nun n li forlasis forlasis min, malnoblu malnoblulo, lo, proprigin propriginte te al si miajn  juv  juvel elojn! ojn!.. . . — Kial Likon mortigis la infanon? — Li volis mortigi la princon, sed ne trovinte lin en la palaco, li kuris en la domo domon n de Sara kaj. kaj. . . — Kiel la krimulo penetris en gardatan domon? ˆ vi ne scias, sinjoro — Cu sinjoro,, ke Likon Likon similas similas la princon? princon?.. . . Ili simila similass unu la alian alian kiel du folioj folioj de la sama palmo. palmo. . . — Kiel estis vestita Likon en tiu nokto? — demandis la policestro. — Li havis havis.. . . li havis havis tunikon tunikon kun flavaj flavaj kaj nigraj nigraj strioj, strioj, saman saman kufon, kaj anta˘ utukon, utukon, bluan bluan kun kun nigro. nigro. . . Ne turmen turmentu tu min plu. plu. . . mi estos estos fidela fidela al ˆ viaj dioj... Cu vi jam fori foriras ras?. ?. . . Ho senko senkomp mpataj ataj!. !. . . — Malfeliˆca ca virino — diris la ˆcefpastro cefpastro Sem — mi sendos al vi potencan p otencan mirakl miraklist iston on kaj eble. . . — Benu vin Astarte. . . Ne, benu vin viaj via j dioj, dio j, ˆciopovaj ciopovaj kaj kompatemaj kompatemaj . . . — murm murmuret uretis is la Fenician enicianino ino,, rompita rompita de la malsano. malsano. La altrangul altranguloj oj eliris eliris el la malliber malliberejo ejo kaj revenis revenis en la oficejon. oficejon. La noˆ vidinte, ke la ˆcefpastro marho, cefpastro Mefres havas havas senˆcese cese mallevitajn okulojn kaj kunpremitajn lipojn, demandis lin: ˆ vi ne gojas, — Cu gˆojas, sankta viro, de la miraklaj malkovroj, kiuj faris nia glora glora policest policestro?. ro?. . . — Mi ne havas ka˘ uzon u zon por la gojo gˆojo — respo respond ndis is sek seke Mefr Mefres es.. — La afero, anstata˘ u simpliˆgi, gi, komplikiˆgas. gas. . . Sara ja ˆciam ciam ripetas, ke ˆsi si mortigis la infanon, kaj la Fenicianino respondas, kvaza˘ u anta˘ ue u e instru instruit ita. a. . . — Do via ekscele ekscelenco nco ne kredas?. kredas?. . . — intermet intermetis is la policestro. policestro.

ˆ * Capitro

XVI *

141

ˆ mi vidis neniam du homojn tiel similajn, ke oni povus preni unu — Car anstata˘ u alia. Tiom pli mi ne a˘udis, udis, ke ekzistas en Pi-Bast homo, kiu povus ˆsajnigi sajnigi la kronprincon kronprincon (li vivu eterne!. . . ). ˆ — Ci tiu homo estis en Pi-Bast, ˆce ce la templo temp lo de la diino d iino Astarte. Konis lin la siria princo Hiram kaj la kronprinco vidis lin per sia propraj okuloj. Anta˘ u ne longe li ordonis al mi kapti la Grekon kaj eˆc promesis altan rekompencon. r ekompencon. — Ho, ho!. . . — kriis kriis Mefres. Mefres. — Mi vidas, nobla nobla policest policestro, ro, ke ˆcirk cirka˘ u vi komencas grupiˆ gi gi la plej grandaj sekretoj de la ˆstato. stato. Permesu Permesu tamen, ke mi ne kredos je tiu Likon, ˆgis g is mi mem mem ne vidos vidos lin! lin!.. . . Li kolere forlasis la oficejon, kaj post p ost li la sankta Sem, levante la ˆsultrojn. sultro jn. ˆ fikse rigardante la Kiam en la koridoro eksilentis iliaj ilia j paˆsoj, so j, la nomarho, policestron, policestron, demandis: demandis: — Kio? Kio?.. . . — Vere — respondis resp ondis la ˆcefo cefo — la sankta j profetoj profe toj komencas sin miksi en la aferojn, kiuj kiuj neniam aparteni aparteniss al ilia ilia povo. . . ˆ — Kaj ni devas devas toleri toleri tion!. tion!. . . — murmuret murmuretis is la nomarho. ˆ venos la momento — sopiris la policestro. — Car, ˆ — Gis kiom mi konas la homajn homa jn korojn, ˆciuj ciuj militistoj kaj oficistoj de lia sankteco, la tuta aristoˆ devas krataro indignas pro la despotismo de la pastroj. Cio devas havi havi finon. . . ˆ preman — Vi diris grandajn vortojn — respondis la nomarho, premante te lian lian manon — kaj ia interna interna voˆ voˆco co parolas al mi, ke mi ankora˘ ankora˘ u vidos vin la plej alta ˆcefestro cefestro de la polico, p olico, ˆce ce la flanko de lia sankteco. sa nkteco. . . Ree pasis kelke da tagoj. La paraˆ paraˆsitoj sitoj dum tiu ˆci ci tempo sukcesis sukcesis konservi de putriˆgo go la kadavron kadavron de la filo de Ramzes, kaj Sara estis ˆciam en la malliberejo, atendante la juˆ gon, gon, certa, cert a, ke oni on i kondamnos kond amnos ˆsin. Kama restis anka˘ u en la malliberejo, en kaˆ go, go, ˆcar car oni timis tim is ˆsin, sin , kiel kie l malmal sanan je la lepro. lepro . Vizitis ˆsin sin mirakla mirak la kuracisto, kurac isto, diris ˆce ce ˆsi si preˆ gojn gojn kaj donis al ˆsi si por trinki akvon ˆcioresanigan. cioresanigan. Tamen la febro ne forlasis la Fenicianinon, kaj la kupraj makuloj super la brovoj kaj sur la vangoj fariˆgis g is pli kaj pli ˆ klaraj. klaraj. Tiam Tiam el la oficejo oficejo de la nomar nomarho venis ordono o rdono forkonduki ˆsin sin en la orientan dezerton, kie apartigita de homoj, ekzistis kolonio de lepruloj. Foje vespere en la templon de Ptah venis la policestro, dirante, ke li volas paroli kun la ˆcefpastroj. cefpastro j. La estro havis kun si du agentojn agento jn kaj homon vestitan per sako, de la piedoj gis gˆis la kapo. Post momento oni respondis al li, ke la ˆcefpastroj cefpastro j atendas atenda s lin en la sankta ˆcambro, cambro, apud la statuo de la dio. La policestro lasis la agentojn ˆce ce la pordego, p ordego, prenis je la ˆsultro sultro la homon vestitan vestitan per la sako, sako, haj konduk kondukata ata de pastro iris en la sanktan ˆcambron. cambron. Mefres kaj Sem Se m estis en ˆcefpastraj cefpastra j vestoj, vesto j, kun arˆgentaj gentaj ladoj lado j sur la brustoj. bru stoj. Li falis anta˘ u ili sur la plankon kaj diris: — Konforme al via ordono, mi alkondukas al vi, sanktaj patroj, la krimˆ vi volas vidi lian vizaˆgon? ulon Likonon. Cu gon?

ˆ * Capitro

XVI *

142

Kiam ili konsentis, la policestro leviˆgis gis kaj deˆ deˆsiris siris la sakon sakon de la homo, kiu akompanis lin. Amba˘ u ˆcefpastroj cefpastroj ekkriis ekkriis de mirego. La Greko Greko vere estis tiel simila simila al la kronprinco, ke oni ne povis kontra˘ ustari ustari al la iluzio. — Vi estas estas Likon, Likon, la kantis kantisto to de la templo templo de Astarte Astarte?. ?. . . — demandis demandis la sankta Sem la Grekon, ligitan per ˆsnuroj. snuroj. Likon malestime ekridetis. — Vi mortigis mortigis la infanon infanon de la princo?. princo?. . . — aldonis aldonis Mefres. Mefres. La Greko bluiˆgis gis de kolero kaj penis pen is deˆsiri siri la ˆsnurojn. snuro jn. — Jes, Jes, mi mortigi mortigiss la lupido lupidon, n, ˆcar car mi ne povis povis trovi trovi gian gˆian patron, patron, la lupon. lupon. . . La fajro ˆciela ciela bruligu bruligu lin!. . . — Krimulo Krimulo!. !. . . Kion Kion faris al vi la princo? princo? — demandis demandis Sem kun indign indigno. o. — Kion li faris?. faris?. . . Li forrabis al mi Kaman kaj enpuˆ enpuˆsis sis ˆsin sin en malsanon malsanon sen reveno. reveno. . . Mi estis libera, mi povi p oviss forkuri kun la vivo vivo kaj riˆ caˆ caˆo, sed mi decidis min venˆgi, gi, kaj jen vi hav havas min. min. . . Feliˆ eliˆce ce por li, viaj dioj estas estas pli fortaj, ol mia malamo. Hodia˘ u vi povas povas min mortig mortigi. i. . . Ju pli balda˘ balda˘ u, u, des pli bone. — Granda Gra nda krimulo li estas — diris dir is la ˆcefpastro cefpastro Sem. Mefres silentis silentis kaj fikse rigardis la flamajn okulojn de la Greko. Li admiris lian kuraˆgon gon kaj meditis. Subite li diris al la policestro: — Vi povas foriri, nobla n obla sinjoro; sinjoro ; ˆci ci tiu homo apartenas ap artenas al ni. ˆ tiu homo — respon — Ci respondi diss la indigni indignita ta estro estro — apart aparten enas as al mi. mi. . . Mi kaptis lin kaj mi ricevos rekompencon de la kronprinco. Mefres leviˆgis gis kaj eltiris oran medalon el sub la pastraj ornamoj. — En la nomo de la plej alta kolegio, kies ano mi estas — diris Mefres — mi ordonas al vi transdoni transdoni ˆci ci tiun homon al ni. Memoru, ke lia ekzistado ekzistado estas plej granda ˆstata stata sekreto kaj, vere, centfoje pli bone estos por vi, se vi tute forgesos, ke vi lasis lin ˆci ci tie. . . La policestro ree falis teren kaj eliris, sufokante la koleron. — Repagos al vi tion nia sinjoro, la kronprinco — kiam li fariˆ gos gos faraono! ...— pensis li. — Anka˘u mi pagos mian parton, vi vidos. La agentoj, starantaj ˆce ce la pordego, p ordego, demandis lin: kie estas la malliberumalliberulo?... — Sur la malliberulon — diris li — la dioj metis sian manon. — Kaj nia nia rekom rekompenc penco?. o?. . . — nekuraˆ nekuraˆ ge ge diris la pli aˆga ga agento. — Anka˘ u sur vian rekompencon la dioj metis sian manon — respondis la estro. — Imagu do, ke vi sonˆgis gis la malliberulon, kaj vi estos pli sendanˆgeraj geraj en via ofico kaj sano. La agentoj agento j silentis kaj mallevis la kapojn. Sed en la koroj ili ˆuris uris venˆ gon gon al la pastroj, kiuj senigis ilin je tiel bela rekompenco. Post la foriro de la policestro, Mefres alvokis kelke da pastroj kaj al la plej maljuna murmuretis ion en la orelon. La pastro j ˆcirka˘ cirka˘ uis la Grekon kaj

ˆ * Capitro

XVI *

143

elkondukis lin el la sankta ˆcambro. cambro. Likon ne kontra˘ ustaris. ustaris. — Mi pensas — diris Sem — ke ˆci ci tiu homo, kiel mortiginto, mortiginto, devas esti transdonita al la tribunalo. — Neniam! — respondis firme Mefres. — Sur ˆci ci tiu homo pezas senkomsenkompare pli granda krimo: li similas la kronprincon. — Kaj kion via ekscelenco faros kun li? — Mi konservos lin por la plej alta kolegio — diris Mefres. — Tie, kie la kronprinco kronprinco vizitas idolistajn templojn kaj ˆstelas stelas el ili virinojn, kie la lando estas minacata de danˆgera gera milito, kaj la pastra povo — de ribelo, tie Likon povas povas esti esti utila. utila. . . ˆ kaj policestro venis en En la sekvinta tagmezo tagme zo la ˆcefpastro cefpastro Sem, nomarho la malliberejon malliberejon de Sara. La malfeliˆ malfeliˆca ca ne manˆ gis de kelke da tagoj kaj estis gis tiel malforta, ke kiam ˆsi si ekvidis la altrangulojn, altrangulo jn, ˆsi ne leviˆ gis gis de la benko. ˆ kiun ˆsi konis anta˘ — Sara — diris la nomarho, ue u e — ni alportas al vi b onan on an novaˆon. o n. — Nova Novaˆon?. on?. . . — ripetis ˆsi si apatie. — Mia filo ne vivas vivas plu, jen estas la nova novaˆo!. o!. . . Miaj brustoj estas plenaj de lakto, sed mia koro estas ankora˘ u pli plena de malˆgojo... g ojo... ˆ — vi estas — Sara — da˘ urigis urigis la nomarho estas liber libera. a. Ne vi morti mortigi giss la infanon. ˆ rigidaj trajtoj reviviˆgis. ˆ salte leviˆgis Siaj gis. Si gis de la benko kaj ekkriis: — Mi. Mi. . . mi mor morti tigi gis.. s.. . nur mi mi!.. . — Vian filon, atentu Sara, mortigis viro, Greko, nomata Likon, amanto de la Fenician enicianino ino Kama. Kama. . . — Kion vi diras?. diras?. . . — murm murmuret uretis is ˆsi, si, kaptan kaptante te liajn manojn. — Ah, tiu tiu Fenic enicia iani nino! no!.. . . Mi scii sciis, s, ke ˆsi s i pereig pereigos os nin. nin. . . Sed Sed la Grek Greko? o?.. . . Mi konas konas neniu neniun n Grek Grekon on.. . . Cetere Cetere,, kion povis povis fari fari al li mia filo. filo. . . ˆ — Mi ne scias — da˘ urigis urigis la nomarho. — La Grek Greko ne vivas vivas plu. plu. Sed Sed atentu atentu Sara: li estis tiel simila simila al la princo Ramzes, Ramzes, ke kiam li eniris eniris en la ˆcambron, cambron, vi pensis, p ensis, ke tio estas nia sinjoro. sinjoro. . . Kaj vi preferis kulpigi vin mem, ol vian kaj nian sinjoron. — Tio do ne estis estis Ramzes? Ramzes?.. . . — kriis ˆsi, si, kapta kaptant ntee sin je la kapo. kapo. — Ka j mi, mizera, mizera, mi permesis permesis al fremda fremda homo eltreni eltreni mian filon el la lulilo. lulilo. . . Ha! ...ha!...ha!... ˆ komencis ridi pli kaj pli malla˘ Si ute. u te. Sub Subit ite, e, kvaz kvaza˘ a˘ u io tranˆ tr anˆcis ci s ˆsia si a jn krurojn, kruro jn, ˆsi si falis teren, t eren, svingis kelkfoie la mano jn kaj mortis en rida eksplodo. eksplo do. Sed sur ˆsia sia vizaˆ viz aˆgo go restis esprimo de senfunda doloro, kiun ne povis forpeli eˆc la mort mo rto. o.

LA FARAONO

144

ˆ Capitro XVII La okcidentan limon de Egipto sur longo da pli ol cent geografiaj mejloj formas muro de kalkaj montetoj, nudaj, interrompataj de intermontoj, kelkˆ kuras sur la bordo de Nilo, de kiu ˆgi centon da metroj profundaj. Gi gi foriras  jen unu mejlon, jen unu kilometron. Se iu surgrimpus iun el la montetoj kaj turnus la vizaˆ gon g on al la nordo, li vidus plej strangan pejzaˆ gon. gon. Malsupr Malsupre, e, dekstre dekstre,, li havus mallarˆ mallarˆ gan, gan, sed verdan herbejon, tranˆcitan citan de Nilo; maldekstre – senliman flavan flavan ebenaˆon, on, semitan de blankaj a˘ u brikokoloraj makuloj. La unutoneco de la pejzaˆ go, la incitanta flaveco de la sablo, la varmego go, kaj, anta˘ u ˆcio, cio, la senfina senlimeco – jen estas la ˆcefaj cefa j ecoj eco j de la libia dezerto, de zerto, sin etendanta oriente de Egipto. ˆ sablo Sed ˆce ce pli detala rigardado, la dezerto ˆsajnus sa jnus malpli unutona. Gia ne kuˆ kuˆsas sas plate, sed formas vicon de sulkoj, sulkoj, kiuj similas grandegajn akvajn akvajn ondojn. Tio estas kvaza˘ u ondanta maro, kiu glaciiˆ gis. gis. Kiu havus la kuraˆgon gon iri sur ˆci ci tiu maro unu horon, du, iafo je tutan tagon, tiu trovus t rovus alian vidaˆ vidaˆon. on. En la horizonto hor izonto aperas ap eras montetoj, iafoje ˆstonegoj stonego j kaj ka j senfundaˆ senfundaˆoj de plej diversaj diversaj formoj. Sub la piedoj la sablo fariˆ gas pli kaj pli malprofunda kaj el sub gi gˆi komencas eliˆgi gi kalka ˆstoneg sto negoo kvaza˘ kvazau˘ kontinento. Efektiv Efektivee tio estas estas kont kontine inento nto,, eˆ c lando, lando, en la mezo de la sabla sabla maro. maro. Apud la kalkaj montetoj oni vidas valojn, sur ili la fluujojn de la riveroj kaj riveretoj, pli malproksime ebenaˆon on kaj en gia gˆia mezo lagon kun kurbaj bordoj kaj kava fundo. Sed sur tiuj tiu j ˆci ci ebenaˆ eb enaˆoj o j kaj ka j altaˆ a ltaˆoj o j ne n e kres k reskas kas eˆc unu u nu herb h erbaa trun t runketo keto,, en e n la la lago ne estas eˆc unu akva guto, en la rivero r ivero fluas nenio. Tio estas pejzaˆ go, go, kun plej diversaj formoj de la tero, sed de kiu forkuris la tuta akvo; tute sekigita, pejzaˆ go go malviva, kie ne nur pereis per eis ˆciuj ciuj kreskaˆ kreskaˆoj, o j, sed eˆc la fruktodo frukt odona na tavolo de la tero disfalis en polvon a˘ u eniˆgis gis en la ˆstonego ston egojn. jn. En tiuj lokoj okazis io plej terura, kion oni povas imagi: la naturo mortis, restis nur gia gˆia skeleto kaj polvo, kiujn pli kaj pli konsumas la varmego, kaj la vento trans tr ansˆˆetas de unu loko al alia.

ˆ * Capitro

XVII *

145

Post tiu ˆci ci malviva, malvi va, neenterigita neenter igita kontinento kontin ento sin etendas et endas ree r ee maro sabla, sur kiu tie ˆci ci kaj tie oni vidas pintajn konusojn, konusojn, kiuj leviˆ gas gas iafoje gis gˆis unuetaˆ ga ga alto. La pinto de ˆciu ciu monteto estas kronita kron ita de malgranda tufo de griza j folioj, folio j, kovritaj de polvo, pri kiuj estas malfacile diri, ke ili vivas; ili nur ne povas morti. ˆ de la dezerto, rimarkis Sed Tifono, la monarho rimarkis gin gˆin kaj malrapide komencis sup su p erˆsuti su ti gin gˆin per p er la sablo. Kaj ju pli alten penas grimpi la kreska kreskaˆo, des pli alten leviˆgas gas la konu konuso so de la sufokant sufokantaa sablo. sablo. La tamarindo, tamarindo, falinta falinta en la dezerton, havas aspekton de dronanto, kiu vane etendas siajn manojn al la ˆcielo. Kaj ree disfluas la senfina flava maro, kun siaj sablaj ondoj kaj agoniantaj kreskaˆ kreskaˆoj, kiuj ne povas morti. Subite aperas ˆstonega stonega muro, en ˆgi gi fendoj, fendo j, kvaza˘ u pordegoj... Nekrede Nekredebla bla afero! afero! Po Post st unu el tiuj tiuj pordegoj pordegoj oni vidas vidas vastan astan valon de verda verda koloro, koloro, multe multe da palmoj, palmoj, bluajn bluajn akvojn akvojn de lago. lago. Oni vidas eˆc sin paˆstanta stanta jn ˆsafino safino jn, bovojn bovo jn kaj ˆcevalojn; cevalo jn; malproksime malpr oksime,, sur la deklivo j de la ˆstonegoj stonego j kuˆsas sas amfiteatre tuta urbeto, kaj sur la supro su projj brilas blankaj muroj de temploj. Tio estas oazo, kvaza˘ u insulo en la mezo de la sabla oceano. Tiaj oazoj en la tempo de la faraonoj estis tre multenombraj, eble kelkdeko. Ili formis ˆcenon cenon de insuloj en la dezerto, ˆce la okcidenta limo de Egipto. Ili estis en interspaco de dek, dek kvin, dudek geografiaj mejloj de Nilo, kaj okupis dekkelkon a˘ u kelkdekon da kvadrataj kilometroj. Kantataj de la arabaj poetoj, la oazoj, en la realeco, neniam estis vestibloj de la paradiz paradizo. o. Iliaj Iliaj lagoj lagoj estas estas plej ofte marˆ marˆcoj; coj; el la subteraj subteraj fontoj fontoj fluas varma akvo, iafoje iafo je malbonodora malb onodora kaj abomene ab omene sala; la kreskaˆ kreskaˆoj ne pov p ovas as esti eˆc komparataj kun la egiptaj. egipta j. Tamen ˆci ci tiuj rifuˆ gejoj gejo j ˆsajnis sajn is paradizo al la vojaˆgantoj gantoj en la dezerto, kiuj trovadis en gi gˆi iom da verda ver daˆˆo o por p or la okulo, okulo , iom da malvarmeto, malsekeco kaj daktiloj. La loˆgantaro gantaro de ˆci ci tiuj insuloj en la sabla oceano o ceano ne ˆcie cie estis egala: de ˆ kelkcento da homoj ˆgis gis dekkelk dekkelkoo da miloj, depende de la supraˆ supraˆo. Ciuj ili estis aventuristoj egiptaj, libiaj, etiopiaj, a˘ u iliaj posteuloj. posteuloj. En la dezerton dezerton forkurad forkuradis is homoj, kiuj kiuj povis povis perdi plu nenion: nenion: mallibe malliberul ruloj oj el la minejoj, minejoj, krimuloj persekutataj persekutat aj de la polico, p olico, kamparanoj kamparano j troˆ t roˆsarˆ sarˆ gitaj gitaj per la servuto, servuto, a˘ u laboristoj, kiuj preferis danˆgeron geron ol laboron. La pliparto pliparto de la forkuran forkurantoj toj mizere mizere pereadis pereadis en la dezerto. dezerto. Kelk Kelkaj post teruraj turmentoj sukcesis atingi oazon, kie ili pasigis vivon mizeran, sed en libero, kaj ˆciam ciam estis pretaj preta j invadi Egipton por p or malhonesta malhone sta akiro. Inter la dezerto kaj Mediteraneo sin etendis longa, ne tre larˆ ga g a zono de fruktodona tero, loˆ gata de diversaj gentoj, kiujn Egiptanoj nomis Libianoj. gata Unuj el ili sin okupis je terkulturo, aliaj je fiˆskaptado skaptado a˘ u marveturado; sed en ˆciu ciu gento estis aro da sovaˆ guloj, gulo j, kiuj preferis la ˆsteladon, steladon, militon a˘ au˘ rabadon,

ˆ * Capitro

XVII *

146

ˆ tiu bandita loˆgantaro ol regulan laboron. Ci gantaro senˆ cese cese pereis en mizero a˘ u militaj aventuro aventuroj, j, sed senˆcese cese anka˘ u kreskis de la alfluo de Sardanoj (Sardiˆ nianoj) kaj Sakaluˆ Sakalu ˆsoj so j (Siciliano j), kiuj en tiu epoko ep oko estis ankora˘ u pli grandaj grandaj barbaroj barbaroj kaj rabistoj, rabistoj, ol la enlandaj enlandaj Libianoj. Libianoj. ˆ Libio estis najbara al la okcidenta limo de Malsupra Egipto, la barCar baroj ofte rabis la teron de lia sankteco sankteco kaj estis terure terure punataj. Sed konkonvinkiˆginte, ginte, ke la milito kontra˘ u Libianoj kondukas al nenio, la faraonoj a˘ u pli ˆguste guste la pastroj elektis alian politikon. Ili permesis al libiaj familioj loˆgiˆ giˆgi gi ˆce ce la apudmaraj apudmara j marˆcoj co j de Malsupra Egipto; la banditojn bandito jn kaj aventuristo aventuristojn jn ili varbis en la armeon kaj faris ilin bonegaj soldatoj. Tiamaniere Tiaman iere la ˆstato stato garantiis garant iis al si por ˆciam ciam pacon ˆce ce la okcidenta limo. La polico, p olico, lima j gardisto j kaj kelke da regulaj regula j regimentoj regimento j ˆce ce la kanopia brako de Nilo sufiˆcis cis por p or konservi ordon inter unuopaj libiaj rabistoj. rabisto j. Tia stato de la aferoj da˘ uris ur is ˆcirka ci rka˘ u ˘ cent okdek jarojn; la lastan militon kontra˘ u Libian Libianoj oj konduk kondukis is Ramzes Ramzes III, kiu detran detranˆˆcis cis grandan grandan amason amason da manoj al la falintaj malamikoj kaj alportis Egipton dek tri mil sklavojn. De tiu tempo neniu neniu timis timis atakon atakon de Libio, Libio, kaj nu nurr ˆce ce la fino de la regado regado de Ramzes XII-a la stranga politiko de la pastroj ree ekflamigis en tiu lando la fajron de la batalo. ˆ eksplodis en jenaj cirkonstancoj: Gi Lia ekscelenco Herhor, la milita ministro kaj ˆcefpastro, cefpastro, pro la kontra˘ ustaro ustaro de lia sankteco sankteco ne povis povis fari kun Asirio Asirio traktaton traktaton pri divido divido de Azio. DeziDezirante tamen, konforme al la avertoj de Beroes, konservi longan pacon kun Asirio, Herhor certigis Sargonon, ke Egipto ne malhelpos ilin militi kontra˘ u Azianoj orientaj kaj nordaj. ˆ la rajtigit Car ra jtigitoo de la reˆgo go Assar ˆsajnis sa jnis ne konfidi konfid i al la ˆuro j, Herhor Herh or decidis deci dis doni al li materian pruvon de bona volo kaj por tiu celo ordonis tuj eksigi dudek mil dungitajn soldatojn, plejparte Libianojn. Por la eksigitaj eksigitaj soldatoj, tute senkulpaj senkulpaj kaj ˆciam ciam fidelaj, la decido estis malfel mal feliˆ iˆco co preska˘ pre ska˘u egala al mortpuno. mortpuno. An Anta˘ ta˘ u Egipto malfermiˆgis gis danˆgero gero de milito kontra˘ u Libio, kiu absolute ne povis doni rifuˆgejon g ejon al tia amaso da homoj, kiuj kutimis nur al la militaj ekzercoj kaj komforta vivo, ne al la laboro laboro kaj mizero. mizero. Sed Herhoron Herhoron kaj la pastrojn pastrojn ne haltigis haltigis tiaj bagateloj, bagateloj, kiam tion postulis la ˆstata stata racio. Cetere, en la realeco, la dispelo de la libiaj dungitoj donis grandajn utilojn. Unue: Unue: Sargon kaj liaj kunuloj kunuloj subskribis subskribis kaj ˆuris provizoran traktaton ˆ eaj pastroj, kun Egipto por dek jaroj, dum kiuj, la˘ u la profeta profe taˆˆo de la haldeaj hald pastroj, devis pendi malbonaj sortoj super la sankta tero. Due, la dispelo de dudek mil homoj el la armeo alportis al la reˆ ga ga trezorejo ˆsparon sparon de kvar kvar mil talento j, kio estis tre grava. grava. Trie, la milito kontra˘u Libio ˆce ce la okcidenta limo estis est is kluzo por la heroa j

ˆ * Capitro

XVII *

147

instinktoj de la kronprinco kaj por longa tempo povis deturni lian atenton de la aliaj aferoj kaj de la orienta limo. Lia ekscelenco Herhor kaj la plej alta kolegio saˆge ge supozis, ke pasos kelke da jaroj, anta˘u kiam ki am Libiano L ibiano j, elˆ e lˆcerpita cerpi tajj de la embuskaj bataloj, volos peti la pacon. La plano estis prudenta, prudenta, sed la a˘ utoroj utoroj faris unu eraron: ili ne anta˘ anta˘ usentis, usentis, ke en Ramzes dormis genia generalo. La eksigitaj eksigitaj libiaj libiaj regimen regimentoj, toj, rabant rabantee survoje, survoje, tre rapide rapide atingis atingis sian patruj patrujon, on, tiom pli ke Herho Herhorr ordoni ordoniss ne fari al ili ili malh malhel elpojn. pojn. La unuaj unuaj venintoj, haltinte sur la libia tero, komencis rakonti al siaj sampatrujanoj aferojn nekredeblajn. La˘u iliaj rakontoj, rakontoj, diktataj de la kolero kaj kaj persona utilo, Egipto estis nun ˆ tiel malforta, kiel en la epoko de la invado de Hiksosoj, anta˘ u na˘ ucent ucent jaroj. ˆ La faraona trezorejo estis tiel malplena, ke la monarho egala al dioj devis eksigi ilin, Libianojn, kiuj ja formis la plej bonan, se ne la solan parton de la armeo. Cetere la armeo preska˘ u ne ekzistis, apena˘ u plenmano da soldatoj ˆce ce la orienta limo, soldatoj soldato j malbone malb one disciplinitaj. Krom tio inter lia sankteco kaj la pastroj regis malpaco. Oni ne pagadis la salajron al la laboristoj, la kamparanoj estis sufokataj per la impostoj, la popolaj amasoj amasoj estis estis pretaj pretaj ribel ribeli, i, se nur ili trov trovos helpon. helpon. Sed tio ne ˆ kiuj estis iam sendependaj estroj, kaj iafoje estis ankora˘ u ˆcio: cio : la nomar nom arhoj, rememoris la anta˘ uajn uajn rajtojn, hodia˘ u, vidante la malfortecon de la registaro, u, sin preparas preparas por renve renversi rsi la faraonon faraonon kaj kaj la plej altan altan pastran pastran kolegi kolegion! on!.. . . ˆ tiuj novaˆ Ci novaˆoj, o j, kvaza˘u aro de birdoj, disflugis en la libia lando kaj tuj trovis trovis kredon. La banditoj kaj barbaroj ˆciam ciam estis pretaj al la atako, atako, tiom pli hodia˘ u, kiam la eks-soldatoj kaj eks-oficiroj de lia sankteco certigis ilin, u, ke rabi Egipton estas tre facila afero. La riˆ caj caj kaj prudentaj prudentaj Libianoj Libianoj anka˘ anka˘ u kredi krediss al la elpel elpelit itaj aj sold soldatoj atoj,, ˆcar c ar jam de mult multee da jaroj jaroj ne esti estiss por ili ili sekreto, ke la egiptaj egipta j nobelulo j malriˆciˆ ciˆ gas, ke la faraono ne havas povon, ke gas, la kamparanoj kaj laboristoj ribelas de la mizero. Entuzi En tuziasm asmoo eksplodi eksplodiss en la tuta Libio. Libio. La forpelitajn forpelitajn soldatojn soldatojn kaj oficirojn ciro jn oni salutis kiel portantojn portanto jn de bonaj bona j novaˆ novaˆoj. oj . Kaj ˆcar car la la lando estis e stis malriˆ malriˆca ca kaj ne havis havis provizojn provizojn por akcepti akcepti la gastojn, oni do decidis militon kontra˘ u Egipto, por plej balda˘ u liberiˆgi gi de la venintoj. Eˆc la ruza kaj saˆ ga libia princo Musavasa sin lasis kapti de la generala ga gˆenerala fluo. Lin tamen konvinkis ne la elmigrantoj, sed iaj respektindaj kaj seriozaj homoj, homo j, verˆsajne sa jne agento j de la plej alta egipta egipt a kolegio. ˆ Ci tiuj altranguloj, ofenditaj, kiel ili diris, kontra˘u la faraono kaj pastroj, kaj nekontentaj je la stato de la aferoj en Egipto, venis Libion de la maro, sin kaˆsis sis de la pop popolaˆ olaˆco, co, evitis rilatojn rilato jn kun la forpelita fo rpelitajj soldatoj, soldato j, kaj klarigis al Musavasa, sub sigelo de la plej granda sekreto kaj kun pruvoj en la mano, ke nun estas la plej bona momento ataki Egipton. — Vi trovos tie — diris ili — neelˆcerpeblan cerpeblan trezorejon kaj provizejon por

ˆ * Capitro

XVII *

148

vi, por viaj homoj kaj por la nepoj de viaj nepoj. Musavasa, kvankam ruza militestro militestro kaj diplomato, lasis sin trompi. Kiel homo energia, li tuj proklamis sanktan militon kontra˘ u Egipto, kaj havante pretajn milojn da militistoj, li sendis al la oriento unuan korpuson, sub la komando de sia dudekjara filo Tehenna. La maljuna barbaro konis la militon kaj sciis, ke tiu, kiu volas venki, devas agi rapide, ekbati la unua. La preparoj de Libianoj da˘ uris uris nelonge nelonge.. La eks-so eks-solda ldatoj toj de lia sanktec sanktecoo venis sen armiloj, sed ili konis sian metion, kaj en tiuj tempoj ne malfacile estis kolekti armilojn. Kelke da rimenoj, a˘ u p eco ec o j da ˆsnuro snu ro p or la ˆstonˆ st onˆeti e tilo lo,, lanco a˘ u pinta bastono, hakilo a˘ u peza p eza bastonego, unu sako kun ˆstonoj, stono j, alia kun daktiloj – jen estis ˆcio. cio. Musavasa Musavasa donis al sia filo du mil eks-soldatojn e ks-soldatojn ka j ˆcirka˘ cirka˘ u kvar mil libiajn aventuri aventuristojn, stojn, ordonante ordonante al li plej rapide invadi invadi Egipton, rabi ˆcion, cion, kion ili trovos, kaj prepari provizojn por la vera armeo. Jam de longe longe tia movado movado ne regis regis en la dezerto. dezerto. El ˆciu ciu oazo iris iris grupo post grupo de tiaj mizeruloj, ke kvankam ili estis preska˘u nudaj, ili meritis ankora˘ u la nomon de ˆcifonulo cifonul o j. Sin apogante sur la opinio de siaj konsilantoj, kiuj anta˘ u unu momento estis oficiroj de lia sankteco, Musavasa tute prudente supozis, ke lia filo rabos kelkcenton da kamparoj kaj urbetoj inter Terenuthis kaj Senti-Nofer, anta˘ u kiam kiam li renkonto renkontoss pli gravajn gravajn egiptajn egiptajn fortojn. fortojn. Fine Fine oni komuni komunikis kis al li, ke ˆce ce la unua sciigo sc iigo pri la movado movado de Libianoj, Libiano j, ne nur forkuris forkur is ˆciuj ciuj laboristo j de la granda vitrofarejo, sed eˆc cedis la taˆcmentoj, cmentoj, okupantaj la malgrandajn malgranda jn ˆ fortikaˆ for tikaˆojn o jn en Sohet-Hemau, sur la bordoj de Sodaj Lagoj. Tio estis tre bona anta˘ usigno usigno por la barbaro bar baroj, j, ˆcar car la vitrofarejo vitrofa rejo estis grav gr avaa fonto de enspezoj de la faraona trezorejo. Musa Musavasa faris faris la sama saman n eraron eraron,, kiel kiel la plej plej alta alta pastra pastra koleg kolegio io:: li ne divenis divenis la milita militan n genion genion de Ramzes. Ramzes. Kaj okazis okazis io ekstero eksterordi rdinara nara – anta˘ anta˘ u kiam la unua korpuso atingis ating is la ˆcirka˘ cirka˘ uaˆ uaˆojn de Sodaj Lagoj, jam estis en tiu loko la dufoje pli granda armeo de la kronprinco. ˆ Oni ne povis riproˆci ci al Libianoj Libiano j mankon de anta˘ a nta˘ uzorgemo. uzorgemo. Tehenna kaj lia stabo aranˆgis gis tre bone esploristan servadon. Iliaj spionoj multfoje estis en Melcatis, Naucratis, Sai, Menut, Terenuthis kaj transnaˆgis gis la kanopian kaj bolbitinan bolbitinan brakon brakon de Nilo. Sed nenie ili renkontis renkontis egiptajn taˆcmentojn; cmentojn; la leviˆgo go de Nilo, pensis ili, paralizis la marˆ marˆson son de la egiptaj egipta j fortoj, kaj preska˘ preska˘ u ˆcie cie ili vidis la panikon panikon de la loˆ gantaro, kiu, ne atendante, forkuradis de la gantaro, apudlimaj kamparoj. Ili do alportis al sia ˆcefo cefo plej favorajn sciigojn. Kaj dume la armeo de la kronprinco, malgra˘ u la leviˆgo go de Nilo, ok tagojn post la ekmarˆ ekmarˆso so atingis atingis la bordon de la dezerto kaj, provizita provizita per p er akvo akvo kaj nutraˆ nutraˆo, o, malaperis inter la montoj de Sodaj Lagoj.

ˆ * Capitro

XVII *

149

ˆ Se Tehenna povus kiel aglo leviˆgi g i super la tendaron de siaj bandoj, li rigidiˆgus, gus, vidante, ke en ˆciuj ciuj intermontoj de la ˆcirka˘ cirka˘ uaˆo o sin si n kaˆsas sa s egip eg ipta ta j regimentoj, kaj ke balda˘ u, u, balda˘ u lia regime reg imento nto esto e stoss ˆcirka˘ cir ka˘ uita uit a de d e ˆciuj ciu j flanko fl anko j.

LA FARAONO

150

ˆ Capitro XVIII De la momento kiam la armeo de Malsupra Egipto eliris el Pi-Bast, la profeto Mentezufis, akompananta la princon, princ on, ˆciutage ciutage ricevis kaj sendis send is kelke da dep de peˆso so j. Unu korespondado estis kun la ministro Herhor. Mentezufis sendis Memfison raportojn raporto jn pri la marˆso so de la armeo kaj pri la agado de la kronprinco, pri kiu li ne kaˆsis sis sian admiron; admiron; la nobla nobla Herhor Herhor skribi skribiss ke oni lasu lasu al la kronprinco plenan liberecon; se Ramzes perdus la unuan batalon, la plej alta kolegio ne estus tre ˆcagrenita cagr enita.. “Malgranda malvenko — skribis Herhor — estus leciono de prudento kaj humileco por la princo, kiu jam hodia˘ u, kvankam li faris ankora˘u nenion, u, opinias sin egala al la plej spertaj generaloj.” Kiam Mentezufis respondis, ke malfacile estas supozi, ke la kronprinco estos venkita, Herhor komprenigis al li, ke en tia okazo la triumfo ne devas esti tro granda. “La ˆstato stato — diris diris li — perdos perdos nenion, nenion, se la batalem batalemaa kaj vivega vivega kronkronprinco havos dum kelke kelke da jaroj ludon ˆce ce la okcidenta okcidenta limo. Li mem akiros sperton en la milita arto, kaj la maldiligentaj kaj trobravaj niaj soldatoj trovos konvenan por si okupon.” La duan korespondadon Mentezufis havis kun la sankta patro Mefres, kaj tiu ˆsajnis sajn is al li pli grava. Mefres, ofendita ofen dita iam de d e la kronprinco, kro nprinco, hodia˘ ho dia˘ u okaze de la mortigo de l’ infano de Sara malkaˆ malkaˆse se kulpigis Ramzeson pri filmortigo, filmort igo, farita sub la influo de Kama. Kiam en la da˘uro uro de unu semajno la senkulpeco de Ramzes ekbrilis ekbrilis en klara lumo, la ˆcefpastro, cefpastro, tiom pli incitita, incitita, ne ˆcesis cesis certigi, ke la princo, malamiko de l’ dioj egiptaj kaj ligano de la mizeraj Feniciano enici anoj, j, estas kapabla al ˆcio. cio. La afero pri la mortigo ˆsajnis sajnis tiel suspektinda suspektinda en la unuaj tagoj; ke eˆc la plej alta kolegio demandis el Memfiso Mentezufison, kion li pensas pri gi? gˆi? Mentezufis Mentezufis respondis, ke li observas observas la princon dum tutaj tagoj, sed eˆc unu momenton li ne povas supozi, ke li estas la mortiginto: Tiaj Tia j korespondaˆ koresp ondaˆoj, o j, kvaza˘ u aro de rabobirdo j, rondflugis ˆcirka˘ cirka˘ u Ramzes, dum li dissendis esploristojn al la malamiko, interkonsiliˆgis gis kun la ˆcefoj cefo j a˘ u

ˆ * Capitro

XVIII *

151

instigis la soldatojn soldato jn al rapida marˆso. so. La 14-an la tuta armeo de la kronprinco kronprinco kolektiˆ kolektiˆ gis sude de la urbo Terenugis this. Je la granda gojo gˆojo de la princo venis Patroklo kun la grekaj regimentoj, kaj kun li la pastro Pentuer, sendita de Herhor, kiel dua kontrolanto de la ˆcefa cef a milites mili testro tro.. La multeco de pastroj en la tendaro (estis ankora˘ u aliaj) tute ne ravis Ramzeson. Sed li decidis tute ne atenti ilin kaj dum la militaj konsiloj li tute ne demandis ilian opinion. La interrilatoj iel kvietiˆgis. gis. Mentezufis, konforme al la ordono de Herhor, ne trudis sin al la princo, kaj Pentuer estis okupita per la organizo de la kuracista helpo por la vunditoj. La milita ludo komenciˆ gis. gis. Anta˘ u ˆcio, cio, Ramzes per siaj agentoj disvastigis disvastigis en multaj apudlimaj apudlima j kamparoj famon, ke Libianoj proksimiˆ gas gas en grandegaj grandega j amaso j, ke ili ˆcion cion detrude truados kaj mortigados. La terurita loˆ gantaro komencis forkuri al la okcidento gantaro kaj falis falis sur la egiptajn egiptajn regimentojn regimentojn.. Tiam Tiam Ramzes prenis prenis la virojn virojn por la porta po rtado do de ˆsarˆ sargoj gˆoj post la armeo, kaj la virinojn kaj infanojn li sendis en la internon de la lando. Poste, Poste, la ˆcefa cefa generalo ekspedis spionojn al la proksimiˆ proksimiˆ gantaj gantaj Libianoj, por ekscii ekscii ilian nombron nombron kaj kaj ordon. ordon. La spionoj spionoj balda˘ balda˘ u revenis, alportante precizajn informojn pri la loko de la malamika armeo kaj tre troigitajn pri ilia ilia nombro. nombro. Ili certigi certigiss anka˘ anka˘ u erare, kvankam kun plena konvinko, ke en la fronto de la libiaj bandoj iras Musavasa mem, akompanata de sia filo ˆ Tehenna. La princo-generalo ruˆ giˆ giˆgis g is de ˆgojo gojo ˆce ce la penso, penso, ke en la un unua ua milito milito li havos tiel spertan kontra˘ uulon, uulon, kiel Musavasa. Li do troigis la danˆ geron geron kaj duobligis duobligis la singardemon. singardemon. Por havi ˆciujn ciujn ˆsanco sanco jn, li uzis anka˘ u ruzon. Li sendis sendis al Libianoj Libianoj fidindajn fidindajn homojn, homojn, ordonis al ili ˆsajnigi sajnigi forkurintojn, forkurintojn, eniri en la malamik malamikan tendaron kaj retiri de Musavasa lian plej grandan forton: la elpelitajn libiajn soldatojn. — Diru al ili — parolis Ramzes al siaj agentoj — diru al ili, ke mi havas hakilojn por la kulpaj kaj pardonon por la humilaj. Se en la unua batalo ili ˆetos la armilojn armilo jn kaj forlasos fo rlasos Musuvasan, mi ree r ee akceptos ilin en la armeon de lia sankteco kaj ordonos pagi al ili ilian salajron, kvaza˘u ili neniam forlasus la servadon. Patroklo kaj la aliaj generaloj trovis la rimedon tre praktika; la pastroj silentis. silentis. Mentezufis Mentezufis sendis depeˆson son al Herhor kaj en la da˘ uro de unu tago ricevis ricevis respondon. La ˆcirka ir ka˘ uaˆ u ˘aˆo de Sodaj Soda j Lago j estis valo valo kelkdekon da kilometroj kilometro j longa, fermita inter du d u ˆcenoj ceno j de montoj, kiuj iris de la sud-oriento al la nord-okcidento. ˆ plej granda larˆgo Gia go ne superis dek kilometrojn; estis lokoj multe pli mallarˆgaj, gaj, kvaza˘ u kanaloj.

ˆ * Capitro

XVIII *

152

Sur la tuta longo de la valo sin etendis, unu post alia, dek marˆcaj caj lagoj, plenaj de maldolˆ maldolˆce-sala ce-sala akvo. akvo. Kreskis tie mizeraj arbetoj kaj herboj, ˆciam ciam superˆsutataj sutata j de la sablo, ˆciam ciam velkantaj, velkantaj, kiujn neniu besto volis preni en la buˆsegon. seg on. De amba˘ amb a˘u flankoj flanko j supe s uperstar rstaris is disˆsirita sirita j kalkaj altaˆoj, o j, a˘ u grandegaj sablaˆ sablaˆoj, en kiuj oni povis droni. La tuta pejzaˆ go kun flavaj kaj blankaj koloroj havis malvivan aspekton, go kiun pligrandigis pligrandigis ankora˘ u la varmego kaj silento. Neniu birdo kantis tie, kaj se ie eksonis murmureto, tio estis e stis la sono de rulfalanta ru lfalanta ˆstono. stono. Proksimume Proksimume en la mezo de la valo estis du grupoj de konstrua konstruaˆˆoj, unu kelke da kilometro j de la alia; tio estis: oriente malgranda fortikaˆ fortikaˆo, okcidente vitrofa vitrofarejoj, rejoj, por kiuj kiuj la libiaj libiaj komerc komercist istoj oj liveris liveris hejtaˆ hejtaˆon. on. Pro la militaj militaj maltrankviloj amba˘ u lokoj estis forlasitaj de la loˆgantoj. g antoj. La korp korpus usoo de ˆ Tehenna devis okupi amba˘ u lokojn, kiuj faris por Musuvasa la vojon al Egipto tute sendanˆ gera. gera. La Libianoj Libiano j marˆsis sis malrapide anta˘ uen de la urbo Glaucus al la sudo, kaj uen vespere la 14-an de Hator ili sin trovis ˆce ce la eniro al la valo de Sodaj So daj Lagoj, kaj estis certaj, ke ili trapasos ˆgin gin sen malhel malhelpoj poj post dutaga dutaga marˆ marˆso. so. En la sama sama tago, tago, tuj post p ost la subiro subiro de la suno suno la egipta egipta armeo armeo ekmar ekmarˆˆsis sis al la dezerto kaj, trairinte sur la sabloj pli ol kvar kilometrojn en la da˘uro uro de dek du horoj, haltis en la sekvinta sekvinta mateno sur la altaˆ altaˆoj oj inter inter la fortika fortikaˆo kaj vitrofarejo kaj sin kaˆ kaˆsis sis en la multnombraj intermontoj. Se en tiu nokto iu dirus al la Libianoj, ke en la valo de Sodaj Lagoj elkreskis palmoj kaj tritiko, ili malpli mirus, ol pri tio, ke la egipta armeo baris al ili la vojon. Post mallonga ripozo, dum kiu la pastroj sukcesis trovi kaj elfosi kelke da puto j de sufiˆce ce trinkebla akvo, a kvo, la egipta armeo komencis okupi la nordajn norda jn monteto mont eto jn, ˆcirka˘ cir ka˘ uantajn uantajn la valon. La plano de l’ kronprinco estis simpla. simpla. Li volis detranˆci ci la Libianojn de ilia ilia patrujo patrujo kaj forpu forpuˆsi si ilin ilin al la sudo, sudo, en la dezerton dezerton,, kie la varmego armego kaj malsato ekstermus la diskurintajn. Por tiu celo li dismetis la armeon sur la norda flanko de la valo kaj dividis la armeon en tri korpusojn. korpusojn. La dekstra dekstran n flankon, flankon, plej proksim proksiman an al Libio, Libio, komandis Patroklo kaj li devis bari al la atakantoj la revenon al ilia urbo Glaucus. La maldekstran flankon, plej proksiman al Egipto, komandis Mentezufis, por bari al a l la Libianoj Libiano j la marˆson son anta˘ uen. Fine, la centran korpuson uen. direktis la kronprinco mem, havante kun si Pentueron. La 15-an de Hator, ˆcirka˘ cirka˘ u la sepa horo matene, kelkdeko da Libianoj rapide tratrotis la valon. valon. Momenton ili ripozis ˆce ce la vitrofarejo j, ˆcirka˘ cirka˘ urigardis, kaj ne rimarkinte ion suspektindan, susp ektindan, returnis ret urnis la ˆcevalojn cevalojn al a l la siaj. Je la deka horo matene dum terura varmego, kiu ˆsajnis sa jnis trinki ˆsviton sviton kaj sangon el la homoj, Pentuer diris al la princo: — La Libianoj Libianoj jam eniris eniris en la valon alon kaj preterpa preterpasas sas la taˆ taˆcmenton cmenton de

ˆ * Capitro

XVIII *

153

Patroklo. Post unu horo ili estos ˆci ci tie. t ie. — Kiel vi scias tion? — demandis la princo kun miro. — La pastroj scias ˆcion!. cion!. . . — respondis Pentuer kun rideto. Poste li suriris suriris singarde singarde ˆstonegon, stonegon, prenis el sako tre brilantan brilantan objekton, kaj sin turninte al la taˆcmento cmento de la sankta Mentezufis, komencis fari iajn signojn per la mano. — Mentezufis anka˘ u jam estas anta˘ usciigita usciigita — aldonis li. La princo ne povis kaˆsi si la admiron ad miron kaj diris: — Mi havas pli bonajn okulojn ol vi, kaj ne malpli bonajn orelojn, tamen mi vidas nenion, mi a˘udas udas nenion. Kiamaniere do vi rimarkas la malamikojn kaj interkomunikiˆgas gas kun Mentezufis? Pentuer montris al la princo monteton, sur kies supro estis malklare videblaj dornaj arbetoj. Ramzes fikse rigardis rigardis ˆci ci tiun punkton kaj subite kovris kovris la okulojn: en la arbetoj io forte ekbrilis. — Kia terura terura brilo?. brilo?. . . — ekkriis ekkriis li. — Oni povas povas blindiˆ blindiˆ gi!... g i!... — Tio estas la signoj de la pastro, kiu akompanas Patroklon — respondis Pentuer. — Vi do vidas, sinjoro, ke anka˘ u ni povas povas esti utilaj utilaj dum la milito. milito. . . Li eksi eksile lent ntis is,, el la fundo fundo de la valo alo alflu alflugi giss al ili ili murmuro urmuro,, komenc omencee ˆ malla˘uta, uta, iom post iom la˘ utiˆ utiˆganta. ganta. Ce tiu ˆci ci sono, la egiptaj soldatoj, gluitaj al la deklivo de la monteto, komencis leviˆgi, gi, ordigi la armilojn, murmureti. reti. . . Sed mallonga mallonga komando komando de la oficiroj oficiroj trankvi trankvilig ligis is ilin, ilin, kaj ree super la nordaj norda j ˆstonegoj stonego j ekregis morta silento. Dume la murmureto en la fundo de la valo potenciˆgis gis kaj fariˆgis gis bruo, en kiu sur la fono de interparoladoj de miloj da homoj oni povis distingi kantojn, sonojn de flutoj, krakadon krakadon de veturiloj, veturiloj, ˆcevalajn cevalajn blekojn blekojn kaj kriojn de la ˆcefoj. cefoj. La koro de Ramzes komencis komencis vivege bati; li ne povis plu haltigi la scivolon scivolon kaj grimpis grimpis sur ˆstonegan stonegan pinton, de kiu oni povis vidi grandan parton de la valo. ˆ Cirka˘ uita de nebulo de flava polvo, malrapide iris anta˘ uita uen uen la libia korpuso, kvaza˘ u serpento kelke da kilometroj longa, kun bluaj, blankaj kaj ruˆ gaj ga j makuloj. En la fronto marˆsis sis dekkelko da kaval kavaliro iroj, j, el e l kiuj unu, vestita per blanka tuko, sidis sur la ˆcevalo cevalo kvaza˘ u sur benko, mallevinte amba˘ u piedojn maldekstren. Post la kavaliroj kavaliroj iris areto da ˆstonˆ stonˆetistoj etisto j grizaj griza j ˆcemizoj, cemizo j, poste iu altrangul altranguloo en portilo, portilo, super kiu oni portis grandan grandan ombrel ombrelon. on. Pli malproksime proksime taˆcmento cmento de lancistoj lancistoj en blankaj blankaj kaj ruˆ gaj tunikoj, poste granda gaj bando de preska˘ u nudaj homoj, homo j, armitaj armita j per bastonegoj, bastonego j, ree ˆstonˆ stonˆetistoj etisto j kaj lancisto lancis toj, j, ree ˆstonˆetisto etist o j, kaj post pos t ili ruˆ ga ga taˆcmento cmento kun falˆciloj cilo j kaj hakilo j. Ili iris proksimume proksimume po kvar kvar en ˆciu ciu vico; sed malgra˘ u la krioj de la oficiroj senˆ se nˆcese ce se romp ro mpiˆ iˆgis gis la ordo kaj la najbaraj kvaroj intermiksiˆ gis. gis. Kantante kaj brue parolante, la libia serpento malrapide elrampis en la plej larˆgan gan parton de la valo, kontra˘ u la vitrofare vitrofarejoj joj kaj lagoj. Tie la vicoj vicoj

ˆ * Capitro

XVIII *

154

ankora˘ u pli intermiksiˆgis. gis. La marˆsantaj santaj en la fronto haltis, ˆcar car oni diris al ili, ke ˆci ci tie oni ripozos; dume la alia j kolonoj kolono j pli rapidigis la paˆsojn sojn por pli frue atingi la celon kaj ripozi. Unuj forlasis la vicojn, kaj metinte la armilojn sur la tero, sin ˆetis etis en la lagon, a˘ au˘ per la manoj mano j ˆcerpis cerpis gian gˆian malbonodoran akvon; aliaj, sidiˆginte ginte sur la tero, prenis el la sakoj daktilojn, a˘u el argilaj boteloj trinkis akvon kun vinagro. Alte, super sup er la taˆ t aˆcmento cmento rondflugis r ondflugis kelke da vulturoj. vulturo j. ˆ Ce tiu ˆci ci spektaklo Ramzeson Ramzeson ekregis stranga malˆ gojo kaj kaj timo. timo. An Anta˘ ta˘ u liaj okuloj okulo j komencis flugi muˆ muˆsetoj, seto j, li perdis la konscion kaj dum unu momento ˆsajnis sajnis al li, ke li donus la tronon, por p or ne esti en ˆci ci tiu loko loko kaj ne vidi tion, kio okazos. Li deglitis de la pinto kaj per frenezaj okuloj rigardis anta˘ u si. Subite proksimiˆ proksimiˆ gis gis al li Pentuer kaj forte fo rte ektiregis e ktiregis lin je la ˆsultro. — Vekiˆgu, gu, ˆcefo cefo — diris li. — Patroklo atendas ordonojn. . . — Patrokl Patroklo?. o?. . . — ripetis ripetis la princo kaj kaj turnis turnis sin. Anta˘ u li staris st aris Pentuer morte pala, sed trankvila. Kelke da paˆsoj soj pli malproksimen same pala Tutmozis en tremantaj manoj tenis la oficiran fajfilon. El post la monteto elrigardis soldatoj, sur kies vizaˆgoj goj estis videbla profunda emocio. — Ramzes — ripetis ripetis Pentuer Pentuer — la armeo atendas. atendas. . . La princo kun la decidemo de l’ malespero ekrigardis la pastron kaj murmuretis per sufokita sufoki ta voˆco: co: — Oni kom komenc encu. u. . . Pentuer levis alten sian brilantan talismanon kaj faris per gi gˆi kelke da signoj signoj en la aero. Tutmozis utmozis malla˘ malla˘ ute ekfajfis, la fajfo ripetiˆgis ute gis dekstre kaj maldekstre en la intermontoj, sur la montetojn komencis grimpi la egiptaj ˆsto st onˆeti e tist stoo j. Esti Es tiss ˆcirka ci rka˘ u ˘ la tagmezo. Ramzes iom post iom forskuis forskuis la unuajn impresojn kaj komencis komencis pli atente riga ri gard rdii ˆcirka ci rka˘ ue. u˘e. Li vidis sian stabon, la taˆcmenton cmenton de lancistoj lancistoj kaj hakilistoj hakilistoj sub la komando komando de maljunaj oficiroj, fine ˆstonˆ stonˆetistojn, maldiligen maldiligente te surirantajn la ˆstonegon. stonegon. . . Kaj li estis certa, ke ˆciu ciu el ili ne nur ne deziras perei, sed eˆc ne volus batali kaj sin movi en la terura ter ura varmego. Subite de la supro de iu monteto monteto eksonis grandega voˆco, co, pli potenca p otenca ol leona bleko: bleko: — Soldatoj Soldatoj de lia sankteco, sankteco, dispelu dispelu ˆci ci tiujn tiujn libiajn libiajn hu hundojn! ndojn!.. . . La dioj estas estas kun kun vi!. vi!. . . Al la supernatura voˆco co respondis du aliaj, ne malpli potencaj: longa krio de egipta egipta armeo kaj grandega grandega tumulto tumulto de Libianoj. Libianoj. . . La princo, princo, ne bezonan bezonante te plu sin kaˆsi, si, suriris suriris monteto monteton, n, de kiu oni povis bone vidi vidi la malamikojn. malamikojn. An Anta˘ ta˘ u li sin etendis longa vico de la egiptaj ˆstonˆ st onˆeti e tist stoo j, kvaza kvaz au˘ elirintaj elirintaj el la tero, kaj kelkcenton kelkcenton da paˆ paˆsoj soj de ili la libia taˆcmento, cmento, svarman svarmanta ta en polva polva nebulo. Eksonis Eksonis trumpetoj, fajfiloj, kaj

ˆ * Capitro

XVIII *

155

malbenoj malbenoj de la barbaraj barbaraj oficiroj, oficiroj, penantaj penantaj fari ordon. ordon. Tiuj, Tiuj, kiuj sidis, sidis, salte salte leviˆgis; g is; tiuj tiuj,, kiuj kiuj trink trinkis is akvo akvon, n, kaptis aptis la armil armilojn ojn kaj kuri kuriss al la siaj; siaj; la senordaj senorda j amasoj amaso j komencis formi for mi vicojn, vicojn , ˆcio cio ˆci ci en tumulto kaj krioj. Dume la egiptaj egipta j ˆstonˆ stonˆetistoj etisto j sendis en ˆciu ciu minuto po kelke da ˆstonoj, stono j, trankvile, orde, kvaza˘ u dum la ekzercoj. ekzercoj. La dekestr dekestroj oj montris montris al siaj malgrandaj granda j taˆcmentoj cmentoj la malamikojn, malamikoj n, kiujn ili devis trafi; la soldatoj soldato j dum kelke kelke da minutoj minutoj superˆ superˆsutis sutis ilin per plumbaj plumbaj kugloj kaj ˆstonoj. stonoj. La princo vidis, vidis, ke post p ost ˆciu ciu tia pluvego la libia areto diskuris, diskuris, kaj tre ofte unu homo restis kuˆsanta nt a. Malgra˘ u tio la libiaj vicoj formiˆgis gis kaj iris post la linion, kie faladis la ˆstono sto noj. j. La lib libia iajj ˆston sto nˆetist et istoo j iris i ris anta˘ antauen u˘en kaj same rapide kaj trankvile komencis mencis respondi respondi al la Egiptanoj. Egiptanoj. Iafoje Iafoje inter inter iliaj vicoj eksplodi eksplodiss ridoj kaj krioj de ˆgojo: go jo: falis fal is egipta egi pta ˆston sto nˆetist et isto. o. Balda˘ u super la kapo de l’ princo kaj de lia sekvantaro komencis sibli kaj fajfi la ˆstonoj. stono j. Unu, lerte ˆetita, trafis adjutanton en ˆsultron sultron kaj rompis al li oston, oston , dua du a deˆetis etis kaskon de alia a lia adjuta ad jutanto, nto, tria t ria falis f alis ˆce ce la piedo j de la princo, pr inco, rompiˆgis gis sur la ˆstonego stonego kaj kovris lian vizaˆ gon per fragmentoj varmegaj, kiel gon bolanta akvo. La Libianoj la˘ ute ute ridis, ion kriante: kriante: kredeble kredeble ili insulti insultiss la malami malamik kan ˆcefon. La timo kaj, anta˘ u ˆcio cio la kompato tuj forkuris el la animo de Ramzes. Li ne vidis plu anta˘u si homojn, minacatajn de la sufero kaj morto, sed sovaˆgajn gajn bestojn, kiujn oni devas ekstermi a˘ u ligi ligi.. Li a˘ utomate etendis la manon al utomate la glavo, por ekkonduki la lancistojn, kiuj atendis la ordonon, sed malestimo halti haltigi giss lin. lin. Li devus devus sin sin maku makuli li per la sango sango de tiu kanajl kanajlaro aro!. !. . . Po Porr kio kio ekzistas la soldatoj? Dume la batalo da˘ uris, uri s, kaj la brava b ravajj libia li bia j ˆston sto nˆetist et istoo j kriant kr iante, e, eˆc kantante kanta nte komencis iri anta˘ uen. u en. De am amba˘ u flankoj flankoj la ˆstonoj stonoj zumis kiel skaraboj skaraboj a˘ u ˆ abeloj, iafoje trafis en la aero unu alian kun krako. Ciumomente iu batalisto, libia a˘ u egipta, posteniˆgis gis ˆgemante gem ante,, a˘u falis teren senviva. Sed tio ne aliigis la bonan hu humo moron ron de aliaj: aliaj: ili ili batal batalis is kun mali malica ca gojo, gˆojo, kiu iom post iom fariˆgis gis furioza kolero kaj memforgeso. Subite, malproksime, en la dekstra flanko eksonis trumpetoj kaj multfoje ripetataj ripetataj aklamoj: aklamoj: La sentima sentima Patroklo Patroklo,, ebria ebria jam de la mateno, mateno, atakis atakis la malamikan ariergardon. — Batu!. Batu!. . . — ekkrii ekkriiss la princ princo. o. Tuj la ordonon ordonon ripetis ripetis trumpeto unu, unu, dua. . . deka, deka, kaj post p ost moment momentoo el ˆciuj ciuj intermonto intermo ntojj komencis kome ncis aperi ap eri la egipta e gipta j cento ce ntoj. j. La ˆstonˆ stonˆetisto etist o j, dissemi d issemita tajj sur la montetoj, duobligis la fervoron, kaj dume sen rapido, sed anka˘ u sen senordo, sin starigis kontra˘ u la Libianoj la kvarvicaj kolonoj de la egiptaj lancistoj kaj hakilistoj. — Plifortigu la centron — diris la kronprinco.

ˆ * Capitro

XVIII *

156

La trumpeto ripetis la ordonon. Post la du kolonoj kolonoj de la unua linio stariˆ gis du novaj novaj kolon kolonoj. oj. An Anta˘ ta˘ u kiam la Egiptanoj finis ˆci ci tiun manovron, jam la Libianoj, imitante ilin, formis ok vicojn kontra˘ u la ˆcefa cef a korpuso korp uso.. — Anta˘ uen la rezervoj! — diris la princo. — Ekrigardu — diris li al unu uen el la adjutantoj adjutanto j — ˆcu cu la maldekstra flanko jam estas preta. pret a. La adjutanto, por pli bone vidi la valon, kuris inter la ˆstonˆ stonˆetistojn, etisto jn, kaj subite falis, sed faris signojn per la mano. Por anstata˘ ui ui lin, eliris alia oficiro kaj balda˘ u alkuris, anoncante, ke amba˘ u flankoj de la princa taˆcmento cmento jam ja m staras pretaj. De la flanko flanko de la taˆcmento cmento de Patroklo Patroklo la bruo plifortiˆ plifortiˆ gis, kaj subite leviˆgis gis super la montetojn montetojn nigraj, densaj polvaj polvaj nu nuboj. boj. Al la princo alkuris alkuris oficiro oficiro de Pent Pentuer uer kun sciigo, sciigo, ke la grekaj grekaj regimen regimentoj toj ekbruli ekbruligis gis la libian libian tendaron. — Rompu la centron — diris la princo. Kelkdeko da trumpetoj, unu post alia, ludis la signalon al la atako, kaj kiam ili eksilentis, en la centra kolono eksonis la komando, ritma bruo de la tamburoj kaj la murmuro de la paˆsoj so j de la infanterio, marˆsanta santa takte: — Unu...du!...Unu...du!.. Unu...du!... Nun oni ripetis ripetis la komand komandon on en la dekstra dekstra kaj maldeks maldekstra tra flanko; flanko; ree ektondris la tamburoj kaj la flankaj kolonoj ekiris anta˘ uen: u en: unu...du!...unu ...du!... La libiaj libia j ˆstonˆ stonˆetisto etis tojj komencis posteniˆ po steniˆgi, gi, superˆ sup erˆsutante sutant e per ˆstono stono j la marˆsanta santa jn Egiptano Egipt anojn. jn. Sed kvankam ˆce ce ˆciu ciu paˆso so falis iu soldato, solda to, la kolono j iris senh senhal alte te,, iris iris malra malrapi pide de,, orde: orde: un unu. u. . . du du!. !. . . un unu. u. . . du du!. !. . . La flava nebulo, neb ulo, senˆcese cese densiˆganta, ganta, signis la marˆson son de la egiptaj eg iptaj batalionoj. ono j. La ˆstonˆ stonˆetistoj etisto j ne vidis plu la malamikojn kaj fariˆ gis gis rilata silento, en kiu sonis nur la ˆgemoj gemoj kaj ploroj de la vunditaj batalistoj. — Malofte ili tiel bone marˆ marˆsis sis dum la ekzercoj! — ekkriis la princo al la stabo. — Ili ne timas hodia˘ u la bastonon — murmuris maljuna oficiro. La interspaco inter la Libianoj kaj la polva nubo de la flanko de l’ Egiptanoj pli kaj pli malgrandiˆgis; gis; sed la barbaroj staris senmovaj, kaj post iliaj iliaj linioj linioj aperis aperis alia alia polva polva nu nubo. bo. Sendube Sendube ia rezerv rezervoo plifor plifortigi tigiss la centran centran kolonon, kiun minacis la plej forta atako. La kronprinco dekuris de la monteto kaj sidiˆgis gis sur ˆcevalon; cevalon; el la intermontoj elfluis la lastaj egiptaj rezervoj, kaj forminte vicojn, atendis la ordonon. Post la infanterio infanterio okupis la lokon kelkcen kelkcento to da aziaj ra jdistoj, sur malgrandaj, malgranda j, sed fortaj forta j ˆcevaloj. cevaloj. La princo sekvis galope la marˆsantajn santajn al la atako kaj cent paˆ p aˆsojn sojn de tie trovis alian monteton, ne altan, de kiu tamen oni povis vidi la tutan kampon de la batalo. La sekvantaro, aziaj kavaliroj kaj rezerva kolono rapidis post li. La princo malpacience rigardis al la maldekstra flanko, de kie li vane

ˆ * Capitro

XVIII *

157

atendis atendis la alvenon alvenon de Mentezu Mentezufis. fis. La Libianoj Libianoj staris staris senmove senmove,, la situacio situacio ˆsajnis sa jnis pli kaj pli grava. La korpuso de Ramzes estis la plej forta, sed ˆgi gi havis anta˘ u si preska˘ u ˆciujn ciujn libia jn forto fo rtojn. jn. Nombre amba˘ u partioj estis egalaj, la princo ne dubis pri la venko, sed anta˘ u tiel brava kontra˘ uulo uulo li timis timis grandajn grandajn perdojn. Cetere, la batalo havas siajn kapricojn. Tiuj, kiuj jam foriris al la atako, ne estas estas plu sub la influo de la ˆcefa cefa estro. estro. Li ne posed p osedas as ilin ilin plu; plu; li havas havas nur la rezervan regimenton kaj plenmanon da kavaliroj. Se do unu el la egiptaj kolonoj estus rompita, a˘ u se la malamiko ricevus neatendatajn helpajn batal batalio ionojn nojn!. !. . . La princo frotis la frunton: nun li eksentis la tutan t utan respondecon resp ondecon de la ˆcefa cefa militestro. Li estis kiel ostludanto, kiu metinte ˆcion cion en la ludon, jam ˆetis etis la ostojn kaj demandas, kiel ili falos? La Egiptan Egiptanoj oj estis estis kelkd kelkdek ekon on da paˆ paˆsoj soj de la libiaj libiaj kolon kolonoj. oj. Komando Komando . . . trumpet trumpetoj. oj. . . la tambur tamburoj oj ekbru ekbruis is pli rapid rapidee kaj la solda soldatoj toj ekkuri ekkuris: s: un unu u ...du...tri!...unu...du...tri!...Kuru!...Leviˆ g is novaj polvaj nubetoj kaj gis kuniˆgis gis en unu grandegan grandegan nebulon nebulon.. . . La homaj kriegoj, la krakado krakado de la lanlancoj, co j, la tintado de la falˆciloj, ciloj, iafoje iafoj e terura terur a gemo, gˆemo, kiu tuj dronis en la generala gˆenerala tumul tumulto. to. . . Sur la tuta batala linio oni ne povis vidi plu la homojn, iliajn armilojn, eˆc kolonojn, sed flavan flavan polvon, kiu sin sternis kvaza˘ kvaza˘ u grandega serpento. Pli densa nebulo montris la lokon, kie la kontra˘ uaj kolonoj renkontis unu la alian, uaj malpli densa – breˆcon. con. Post kelke da minutoj de infera tumulto, la princo rimarkis, ke la polva nebulo super la maldekstra flanko fleksiˆ gas gas posten. — Plifortigu la maldekstran flankon! — ekkriis li. La duono de la rezervo ekkuris al la montrita direkto kaj malaperis en la nebuloj. La maldekstra flanko rektiˆgis, gis, la dekstra malrapide iris anta˘ uen, uen, la centro, plej forta kaj grava, staris senmove. — Plifortigu la centron! — diris la princo. La dua duono de la rezervo ekmarˆsis sis anta˘ a nta˘ uen kaj malaperis en la polvo. La krio pligrandiˆ gis dum unu momento, sed oni vidis neniun movon anta˘uen. gis uen. — Terure erure batalas batalas ˆci ci tiuj mizeruloj!. mizeruloj!. . . — diris diris al la kronpri kronprinco nco maljun maljunaa oficiro de la sekvantaro. — Estas jam tempo, ke venu Mentezufis. La princo p rinco alvokis a lvokis la ˆcefon cefon de la azia rajdistaro. raj distaro. — Rigardu maldekstren maldekstren — diris li — tie devas esti breˆ co. co. Enrajdu tien singarde por ne piedpremi niajn soldatojn kaj falu de la flanko sur la centran kolon kolonon on de tiuj hundoj. hundoj. . . — Ili devas esti ˆcenligitaj, cenligita j, ili tro t ro longe staras sur la sama loko — respondis resp ondis la Aziano ridante. Li lasis apud la princo dudekon da kavaliroj, kaj fortrotis kun la ceteraj, kriante:

ˆ * Capitro

XVIII *

158

— Vivu eterne, nia ˆcefo!. cefo!. . . La varmego estis terura. La princo streˆcis cis la vidadon kaj a˘ udadon, penante ante trapenetri trapenetri la polv polvan muron. muron. Li atendis atendis.. . . atendis atendis.. . . Subite Subite li ekkrii ekkriiss de gojo: ˆgo jo: la centra nebulo ekˆsanceliˆ sanceliˆ gis gis kaj iom anta˘ueni u eniri ris. s. . . Ree gi gˆi haltis, kaj ree komencis marˆsi si anta˘ uen, tre malrapide, sed anta˘ uen, uuen... Bolis tiel terura tumulto, ke oni ne povis diveni, kion ˆgi gi signifas: koleron, triumfon, a˘ u malvenkon. Subite la dekstra d ekstra flanko komencis strange fleksiˆgi gi kaj posteniˆ gi. g i. Post gi gˆi aperis nova polva nebulo. Samtempe alrajdis Pentuer kaj ekkriis: — Patroklo Patroklo atakas atakas la Libian Libianojn ojn de poste!. . . La malordo en la dekstra flanko pligrandiˆ gis gis kaj proksimiˆgis gis al la centro de la batala batala kampo. kampo. Estis Estis videbl videble, e, ke la Libian Libianoj oj komenc komencas as cedi kaj ke la paniko pan iko kaptis eˆc la ˆcefan cef an kolonon kolo non.. La tuta stabo de l’ kronprinco, ekscitita, febra, observis la movojn de la flava flava p polv olvo. o. Post kelke kelke da minutoj minutoj la malordo ekregis anka˘ u en la maldekstra flanko. Tie la Libianoj jam komencis forkuri. — Mi ne ekvidu morga˘ u la sunon, sunon, se tio ne estas estas venk venko!. o!. . . — ekkr ekkrii iiss la maljuna oficiro. Alkuris kuriero de la pastroj, kiuj de la plej proksima monteto observis la batalon, kaj sciigis, sciigis, ke ˆce ce la maldekstra maldekstra flanko oni vidas la batalionojn batalionojn de Mentezufis kaj ke la Libianoj estas ˆcirka˘ cirka˘ uitaj de tri flankoj. — Ili jam forkurus, kiel cervinoj — diris la senspira kuriero — se la sabloj ne malhelpus ilin. — Venk Venko!. o!. . . Vivu Vivu eterne, eterne, estro! estro!.. . . — kriis kriis Pen Pentuer tuer.. Estis apena˘ u post la dua horo. La aziaj kavaliroj komencis brue kanti kaj sendi supren sagojn por la honoro de l’ princo. La stabaj oficiroj desaltis desaltis de la ˆcevaloj, cevaloj, sin ˆetis etis al la piedoj kaj manoj de l’ princo, fine demetis lin de la selo kaj levis supren, kriante: — Jen Jen potenca potenca mili milites testro tro!. !. . . Li piedp piedprem remis is la mala malami mik kojn de Eg Egip ipto! to! Amon estas ˆce ce lia dekstra kaj maldekstra maldekstra mano, kiu do povus kontra˘ ustari al li? li?.. . . Dume la Libianoj, Libianoj, senˆ cese cese cedante, cedante, suriris suriris la sudajn sablajn montetojn, montetojn, kaj post ili la Egiptano j. Nun ˆciomomente ciomomente el la polv p olvaa j nebuloj nebulo j aperis kavaliro avalirojj kaj alkuris al Ramzes. — Mentezufi Mentezufiss okupis okupis iliajn postojn!. . . — kriis unu. unu. — Du centoj kapitu kapitulac lacis! is!.. . . — kriis kriis alia. — Patrokl Patrokloo okupis okupis iliajn postojn!. . . — Oni prenis prenis al la Libianoj Libianoj tri standard standardojn: ojn: ˆsafon, safon, leonon leonon kaj akcip akcipiitron...

ˆ * Capitro

XVIII *

159

ˆ Cirka˘ u la stabo la amaso fariˆ gis gis pli kaj pli densa: ˆcirka˘ cirka˘ uis u is ˆgin g in homoj sangantaj kaj kovritaj de polvo. — Vivu Vivu eterne! eterne!.. . . Vivu Vivu eterne eterne,, estro! estro!.. . . La princo estis tiel ekscitita, ke jen li ridis, jen ploris kaj diris al sia sekvantaro: — La dioj dioj ekk ekkompati ompatis. s. . . Mi jam pensi pensis, s, ke ni perdos. perdos. . . Mizer Mizeraa estas estas la sorto sorto de l’ milites militestro, tro, kiu ne eltiran eltirante te la glavo glavon, n, eˆ c nenion nenion scian sciante, te, estas estas responda pri ˆcio. cio. . . — Vivu eterne, eterne, venk venkaa estro!. estro!. . . — oni kriis. kriis. — Bela venko!. . . — ridis la princo. — Mi eˆc ne scias, kiel oni ˆgin g in gajni gajnis. s. . . — Li gajnas ga jnas batalojn, batalojn, kaj kaj poste li miras!. miras!. . . — kriis iu el la sekvan sekvantaro taro.. — Mi diras, ke mi eˆc ne scias, kian aspekton havas havas la batalo. . . — klarigis la princo. — Trankviliˆgu, g u, estro estro — respon respondi diss Pent Pentuer uer.. — Vi tiel saˆ ge ge dismetis la armeon, armeon, ke la malamik malamikoj oj devis devis esti rompitaj. rompitaj. Kiamani Kiamaniere? ere?.. . . tio ne estas plu via afero, sed de la regimentoj. — Mi eˆc ne eltiris la glavon!. glavon!. . . Eˆc unu Libianon mi ne vidis!. vidis!. . . — plendis la princo. Sur la sudaj suda j montetoj ˆcio cio ankora˘ u bolis kaj bruis, sed en la valo la polvo komencis malleviˆgi; gi; tie ˆci ci kaj tie, kvaza˘ u tra nebulo, oni povis vidi aretojn da egiptaj soldatoj kun lancoj jam levitaj supren. La princo p rinco turnis t urnis la ˆcevalon cevalon tien kaj atingis at ingis la forlasitan batalan kampon, kie ˆus finiˆ fini gis gˆis la batal bataloo de la cent centraj raj kolonoj olonoj.. Tio Tio esti estiss placo placo kelk kelkcento centon n da paˆsoj so j larˆ larga, gˆa, kun profund profundaj aj kavoj, avoj, kovri kovrita ta de vunditoj vunditoj kaj kadavroj. adavroj. De la flanko, de kie proksimiˆgis gis la princo, kuˆsis sis en longa vico, ˆciun ciun kelkon da paˆsoj soj Egiptanoj Egiptano j kaj Libianoj L ibianoj intermiksitaj, kaj iom pli p li malproksime preska˘ pr eska˘ u ekskluziv ekskluzivee Libianoj. En kelkaj kelkaj lokoj la kadavroj kadavroj kuˆsis sis dense unu ˆce ce alia; iafoje en unu punkto p unkto tri a˘ u kvar kvar kadav kadavroj. roj. La sablo estis makulit makulitaa de brunaj sangaj sangaj punktoj; punktoj; la vundoj estis teruraj: unu batalisto havis du manojn fortranˆ fortranˆcitajn, citajn, dua rompitan kapon gis gˆis la trunko; el tria eliˆgis gis la intestoj. Iuj tordiˆgis gis en konvulsioj, kaj el ilia buˆ b uˆso, so, plena de sablo, gemis gˆemis malbenoj a˘ u petegoj, ke oni finmortigu ilin. La kronprinco rapide pasis ilin, ne turnante sin, kvankam kelkaj vunditoj kriis malla˘ute ute por lia honoro. Ne malproksi malproksime me de tiu loko loko li renkon renkontis tis unuan unuan grupon de kaptitoj. aptitoj. Ili falis anta˘ u li sur la vizaˆgon, gon, petegante kompaton. — Proklamu pardonon por la venkitaj kaj humilaj — diris Ramzes al sia sekvantaro. Kelke da rajdistoj diskuris en diversajn direktojn. Balda˘ u eksonis trumpeto kaj post ˆgi gi fort fo rtaa voˆco: co :

ˆ * Capitro

XVIII *

160

— La˘ u la ordono de lia ekscelenco, la princo militestro, la vunditoj kaj kaptitoj aptitoj ne estos estos mortigataj! mortigataj!.. . . Miksitaj krioj, kredeble de l’ kaptitoj, respondis la proklamon. — La˘ u la ordono de la militestro militestro — kriis per kantanta antanta tono alia voˆ voˆco co — la vunditoj vunditoj kaj kaptitoj aptitoj ne estos mortigat mortigataj!. aj!. . . Dume Dume sur la sudaj sudaj montetoj montetoj la batalo batalo ˆcesis cesis kaj du plej grandaj libiaj libiaj taˆcmentoj cmentoj demetis la armilojn anta˘ u la grekaj regimentoj. La brava Patroklo, de la varmego, kiel li mem diris, a˘u de la varmigaj trinkaˆ trinkaˆoj, oj , kiel opiniis aliaj, apena˘ apenau˘ sidis sur la ˆcevalo. cevalo. Li frotis la larmajn okulojn kaj sin turnis al la kaptitoj: — Favaj hundoj! — kriis li — kiuj levis pekajn manojn kontra˘u la armeo de lia sankteco (la vermoj vin manˆgu!), gu!), vi pereos, kiel pedikoj sub la ungo de pia Egiptano, se vi ne respondos tuj: kie sin kaˆ kaˆsis sis via ˆcefo, cefo, la lepro lepr o manˆ gu gu lian lian nazon kaj kaj trinku trinku liajn pusajn okulojn!. okulojn!. . . En la sama momento proksimiˆgis gis la kronprin kronprinco. co. La generalo generalo salutis salutis lin kun respekto, sed ne interrompis la esploron: — Mi ordonos ordon os deˆsiri siri de d e vi la ha˘ hauton!. u˘ton!. . . mi palisu palisumos mos vin, vin, se mi ne ekscios ekscios tuj, kie estas ˆci ci tiu t iu venena ven ena serpento, serp ento, ˆci ci tiu t iu basta b astardo rdo de sovaˆ ga porki po rkino, no, ˆetita et ita en la sterk sterkon. on. . . — Jen kie estas nia ˆcefo!. cefo!. . . — ekkriis unu el Libianoj, montrante montrante areton da rajdantoj, kiuj malrapide sin direktis en la internon de la dezerto. — Kio estas tio? — demandis la princo. — La mizer mizeraa Musa Musav vasa forku forkuras ras!. !. . . — respon respondi diss Pa Patro trokl kloo kaj presk preska˘ a˘ u falis teren. ˆ tien — Do Musa Musav vasa asa estas estas tie tie kaj forku forkuras ras?. ?. . . Ci tien!! Kiaj Kiaj havas havas bonajn bonajn ˆcevalojn, cevalojn, sekvu min!. . . — Bone — diris Patroklo Patroklo ridante. ridante. — Nun la ˆstelisto stelisto de ˆsafoj ekblekos ekblekos mem!... Pentuer baris al la princo la vojon. — Via ekscelenc ekscelencoo ne pov p ovas as persekuti persekuti la forkurin forkurintojn!. tojn!. . . — Kio?. Kio?. . . — ekkrii ekkriiss la kronp kronprin rinco. co. — Dum la tuta tuta batalo batalo mi levis levis la manon kontra˘ u neniu, kaj nun mi devas perdi la libian ˆcefon?. cefon?. . . Kion dirus la soldatoj, soldatoj, kiujn mi sendis sendis sub la lancojn lancojn kaj hakilojn?. hakilojn?. . . — La armeo ne povas povas resti sen sen estro. . . ˆ — Cu ili ne hav havas Pa Patrok troklon lon,, Tutmozis utmozison, on, fine Mentezufiso Mentezufison? n? Po Porr kio mi estas estas ˆcefo, cefo, se estas estas malperme malpermesit sitee al mi ˆcasi casi la malami malamiko kon?. n?. . . Ili estas estas kelkcenton kelkcenton da paˆsoj soj de ni kaj ka j ilia j ˆcevaloj cevaloj estas lacaj. . . — Post unu unu horo ni revenos revenos kun ili. . . Oni bezonas bezonas nur etendi etendi la manon . . . — murm murmuris uris la aziaj aziaj rajdistoj. rajdistoj. — Patrok Patroklo lo.. . . Tutmoz utmozis is.. . . mi lasa lasass al vi la armeon. armeon. . . — kriis kriis la princo. princo. — Ripozu, Ripozu, mi tuj revenos revenos.. . .

ˆ * Capitro

XVIII *

161

Li pikis la ˆcevalon cevalon kaj ektrotis, ektr otis, vadante en la sablo, kaj post p ost li dudeko da kavaliroj kaj Pentuer. — Kion vi faras ˆci ci tie, profeto? — demandis la princo. — Prefere dormu dormu iom. iom. . . Vi fari fariss al ni hodia˘ hodia˘ u grandajn grandajn serv servojn. ojn. . . — Eble mi estos ankora˘ u utila — respondis Pentuer. — Restu...mi ordonas al vi... — La plej alta kolegio ordonis ordo nis al mi eˆc unu paˆson son ne forlasi vian ekscelencon. La princo ektremis de kolero. — Kaj se ni falos en embuskon? — demandis Ramzes. — Anka˘ u tie mi ne forlasos vin, sinjoro — respondis la pastro.

LA FARAONO

162

ˆ Capitro XIX En la voˆ co co de Pentuer estis tiom da bonvoleco, ke la mirigita princo eksilentis kaj permesis al li veturi kun si. Ili estis en la dezerto, kelkcenton kelkcenton da paˆsoj soj post ili estis la armeo, kelkcenton da paˆsoj so j anta˘ antau˘ ili la forkuran forkurantoj. toj. Sed malgra˘ malgra˘ u la batado kaj instigado de la ˆcevaloj, cevaloj, la forkurantoj, forkurantoj, same kiel la persekutantoj, persekutantoj, iris anta˘ uen kun granda malfacilo. malfacilo. De supre la ˆcielo cielo sendis al ili la teruran sunan fajron; fa jron; en la buˆson, son, nazon kaj precipe en la okulojn penetris akra polvo; la piedoj pie doj de la ˆcevaloj, cevaloj, sur ˆciu ciu paˆ paˆso, so, dronis en la bruliganta bruliganta sablo. En la aero regis mortiga silento. silento. — Tio ja ne da˘ uros uros senˆcese cese — diris la kronprinco. — Estos Estos pli kaj pli pli malbo malbone ne — respond respondis is Pentu Pentuer. er. — Via Via eksc ekscel elenc encoo vidas — li montris montris la forkurantojn forkurantojn — ke tiuj ˆcevaloj cevaloj vadas en la sablo gis gˆis la genuoj. La princo p rinco ekridis, ekrid is, ˆcar car en tiu t iu ˆci ci momento mo mento ili atingis at ingis iom pli p li malmolan ma lmolan teron kaj povis p ovis galopi centon ce nton da paˆsoj. soj. Sed balda˘ ba lda˘ u sabla maro baris al ili la vojon, kaj ree ili devis iri anta˘uen ue n paˆson so n p ost os t paˆso. so . ˆ Svito kovris la homo jn, ˆsa˘ sa˘umo umo la ˆcevalo cevalo jn. — Kia varmego! — murmuretis la kronprinco. — A˘uskultu, uskultu, sinjoro — diris Pentuer — tio ne estas bona tago por persekuto en la dezerto. Hodia˘ u de la mateno la sanktaj insektoj montris grandan maltrankvilon maltrankvilon,, kaj poste falis en letargion. letargion. Mia pastra tranˆ cilo cilo tre malprofunde eniˆ gis gis en la argilan argilan ingon, ingon, kio signif signifas as grandan grandan varmeg varmegon. on. Amba˘ Amba˘ u ˆci tiuj fenomenoj, la varmego kaj la letargio de l’ insektoj anta˘ udiras udiras fulmotondron. Ni do revenu, ˆcar car ne nur ni ne vidas plu la tendaron, te ndaron, sed eˆc ne n e atingas a tingas al ni ˆgiaj giaj murmuroj. Ramzes ekrigardis la pastron preska˘ u kun malestimo. — Kaj vi pensas, profeto, ke mi, anoncinte la kapton de Musavasa, povas reveni sen la kaptito, timante la varmegon kaj fulmotondron? Ili rajdis senhalte. En unu loko la tero ree malmoliˆgis, gis, kaj ili proksimiˆgis gis al la forkur for kuranto anto j je unu ˆston sto nˆeto. et o. — Vi tie!. tie!. . . — kriis kriis la princo princo — kapi kapitu tula lacu. cu... .

ˆ * Capitro

XIX *

163

La barbaroj eˆc ne ekrigardis ekrigardis posten, p osten, malfacile vadante vadante en la sablo. Dum unu un u moment momentoo oni povis pensi, ke ili estos estos kaptitaj. aptitaj. Sed balda˘ u la taˆcment cm entoo de l’ kronprinco kronprinco renkonti renkontiss profundan sablon, kaj tiuj plirapidigis plirapidigis la paˆ paˆsojn sojn kaj malaperis malap eris post pos t altaˆo. o. La kavaliroj malbenis, Ramzes kunpremis la dentojn. Fine la ˆcevaloj cevaloj komencis enfali pli kaj pli profunden kaj halti; la rajdantoj ra jdantoj devis desalti kaj piediri. Subite unu Aziano ruˆ giˆ giˆgis gis kaj falis sur la sablon. La princo ordonis kovri lin per tuko kaj diris: — Ni prenos lin dum la reiro. Kun granda malfacilo ili atingis la supron de la sabla altaˆ altaˆo kaj ekvidis la Libianojn. Sed anka˘ u por tiuj la vojo estis mortiga; du iliaj ˆcevaloj cevaloj haltis. La egipta tendaro tute malaperis post la ondoj de la tero, kaj se Pentuer kaj la Azianoj ne scius sin direkti per la suno, jam nun ili ne povus retrovi la lokon. En la sekvantaro sekvantaro de l’ princo falis fa lis unu ra jdanto, eligante el la buˆso so sangan ˆsaumon. u ˘mon. Anka˘ u tiun ˆci ci oni lasis kun la ˆcevalo, cevalo, Por plenigi plenig i la malfeliˆ malfel iˆcon, con, sur la fono de la sabloj sablo j aperis grupo de ˆstonegoj, stonego j, inter kiuj malaperis malape ris la Libianoj. Libiano j. — Sinjoro — diris Pentuer — tie povas esti embusko. — Estu tie la morto kaj prenu min!. . . — diris la princo per aliigita voˆco. co. La pastro ekrigardis lin kun mirego; li ne supozis en li tian obstinon. ˆ la ˆstonegoj Gis stonegoj ne estis malproksime, sed la vojo estis terure malfacila. malfacila. ˆ Oni ne nur devis d evis piediri, sed eˆc eltiradi la ˆcevalojn cevalojn el la sablo. Ciuj vadis, eniˆgante gante gis gˆis la maleoloj, en kelkaj lokoj oni enfalis ˆgis gis la genuoj. Sur la ˆcielo cielo senhalte brulis la suno, la terura suno de la dezerto, kies ˆciu ciu radio ne nur rostis kaj blindigis, sed anka˘u pikis. pikis. La plej fortaj fortaj Azianoj faladis de laciˆgo: go: al unu ˆsvelis svelis la lango kaj lipoj, alia havis tintadon tintadon en la oreloj orelo j kaj nigrajn makulojn anta˘ u la okuloj, okulo j, alian venkis la dormo, ˆciuj ciuj sentis se ntis doloron en la artikoj artikoj kaj tute perdis perdis la senton senton de la varmeg varmego. o. Kaj se oni demandus demandus iun: ˆcu cu estas varmege? – li ne povus respondi. resp ondi. Ree la tero malmoliˆgis gis sub la piedoj, kaj la taˆcmento cmento de Ramzes eniris inter ˆstonego stone gojn. jn. La princo p rinco,, la plej konscia el ˆciuj, ciuj, eka˘ udis udi s ronkad r onkadon on de ˆcevalo, ceval o, sin turnis flanken kaj en la ombro de monteto rimarkis areton aret on da homoj: ˆciu ciu kuˆsis, sis , kie li falis. fal is. Unu el ili, junulo dudekjara, dudek jara, havis purpu p urpuran ran broditan bro ditan ˆcemizon, cemizo n, oran o ran ˆcenon cenon sur la kolo kaj glavon en riˆca ca ingo. Li ˆsajnis sa jnis kuˆsi si senkonscia; senkons cia; li havis iom da ˆsaumo u ˘ mo en la bu buˆˆso, so, liaj okuloj okuloj montris montris la blanko blankon. n. Ramzes Ramzes ekkoni ekkoniss en li la ˆcefon. cefon . Li proksimiˆ proks imiˆgis, gis, forˆsiris siris la ˆcenon ceno n de d e lia kolo kaj malligis malligi s la glavon. Iu maljuna maljuna Libiano, Libiano, kiu ˆsajnis sajnis malpli laca ol la aliaj, vidante vidante tion, diris: — Kvankam vi estas venkinto, Egiptano, respektu princan filon, kiu estis militestro. — Tio estas la filo de Musavasa? — demandis la princo.

ˆ * Capitro

XIX *

164

— Vi diris la veron — respondis la Libiano — tio estas la filo de Musavasa, ˆ Tehenna, henna , nia ˆcefo, cefo, kiu estus estu s inda eˆc fariˆ gi gi egipta princo. — Kaj kie estas Musavasa? — Musavasa estas en Glaucus kaj kolektas grandan armeon, kiu venˆgos gos nin. Aliaj Libianoj Libiano j diris nenion, ne nion, ili eˆc ne bonvolis b onvolis ekrigardi la venkintojn. La˘ u la ordono de la princo, la Azianoj senarmigis ilin sen kontra˘ ustaro ustaro kaj sidiˆgis gis en la ombro de l’ ˆstonego. stone go. En tiu ˆci ci momento momento ne ekzistis ekzistis amikoj, amikoj, nek malamikoj, malamikoj, sed morte lacaj laca j homoj; homo j; la morto minacis ˆciujn, ciujn, sed ili volis nur ripozi. ˆ Pentuer, Pentuer, vidante, vidante, ke Tehenna henn a restas restas senkonsc senkonscia, ia, ekgenu ekgenuis is anta˘ anta˘ u li kaj kliniˆgis gis super lia kapo tiamaniere, ke neniu povis rimarki, rimarki, kion li faras. Tuj ˆ Tehenna komencis gemi, gˆemi, moviˆgi gi kaj malfermis la okulojn; poste li sidiˆgis, gis, frotis la frunton kvaza˘ u vekita el profunda dormo, kiu ankora˘ u ne forlasis lin. ˆ — Tehenna, ˆcefo cefo de la Libianoj Libiano j — diris Ramzes — vi kaj viaj via j homoj homo j estas kaptitoj de lia sankteco, la faraono. ˆ — Prefere tuj mortigu min — murmuris Tehenna — se mi devas perdi la liberon. — Kiam via patro humiliˆgos g os kaj faros faros la pacon pacon kun Egipto Egipto,, vi estos ankora˘ u libera lib era kaj feliˆca. ca. . . La Libiano Libian o turnis t urnis la kapon kap on kaj ka j kuˆsiˆ siˆ gis, gis, indifere ind iferenta nta por ˆcio. cio. Ramzes Ramze s sidiˆgis gis apud li kaj post momento kvaza˘u falis en letargion; kredeble li ekdormis. Li vekiˆgis g is post post kvaro kvaronho nhoro, ro, jam iom pli pli vigl vigla. a. Li ekri ekrigar gardi diss la dezerdezerton kaj ekkrii ekkriiss de admiro: admiro: en la horizonto horizonto estis estis videbl videblaa verda verda lando, akvo, akvo, multenombraj palmoj, kaj iom pli alte urbetoj kaj temploj. ˆ Cirka˘ u li ˆciuj ciuj dormis, Azianoj kaj Libianoj. Libianoj. Nur Pentuer, staranta sur la deklivo de l’ ˆstonego, stonego, ˆsirmis la okulojn okulo jn par la mano kaj ien rigardis. ˆ vi vidas — Pen Pentuer! tuer!.. . . Pent Pentue uer! r!.. . . — kriis kriis Ramz Ramzes es.. — Cu vidas la oazon? oazon?.. . . Li salte leviˆgis gis kaj alkuris al la pastro, kies vizaˆgo go estis est is ˆcagren cag renita ita.. ˆ vi vidas la oazon? — Cu — Tio ne estas oazo — respondis Pentuer — tio estas vaganta en la dezerto zerto spirit spiritoo de iu lando lando,, kiu ne ekzi ekzista stass plu en en la mondo. mondo. Sed tio. tio. . . tie. . . estas estas reala!. reala!. . . — aldonis aldonis li, etendan etendante te la manon al la sudo. — Montoj?. Montoj?. . . — demand demandis is la princo. princo. — Rigardu pli bone. La princo atente rigardis, subite li diris: ˆ — Sajnas al mi, ke tiu nigra amaso leviˆgas. g as. . . Krede Kredebl blee miaj miaj okul okuloj oj estas estas lacaj. — Tio estas Tifono — murmuretis la pastro — nur la dioj povas savi nin, se ili ili volo volos. s. . .

ˆ * Capitro

XIX *

165

Subite Ramzes eksentis sur la vizaˆ go go blovon, kiu en la fajra dezerto ˆsajnis sa jnis al li varma. varma. La blovo blovo,, komenc komencee tre delikata, delikata, fariˆ gis iom post iom pli forta, gis pli kaj pli varma, kaj samtempe la nigra strio leviˆgis gis en la aero kun miriga rapideco. — Kion ni faros? — demandis la princo. ˆ tiuj ˆstonegoj — Ci stonegoj — respondis la pastro — ˆsirmos sirmos nin de la enterigo, enterigo, sed ili ne forpelos la polvon kaj la varmegon, varmegon, kiu senˆcese cese kreskas. kreskas. Kaj post unu a˘ u du tagoj tagoj.. . . — Tifono do blovas tiel longe? — Iafoje tri, tri, kvar kvar tagojn. tagojn. . . Nu Nurr malo maloft ftee gi gˆi leviˆgas gas por kelke da horoj kaj subite subite falas, kiel kiel vulturo, vulturo, trapikita trapikita per sago. sago. Sed tio okazas okazas tre malofte malofte.. . . La princo malˆ gojiˆ gojiˆ gis, kvankam li ne perdis la kuraˆgon. gis, gon. La pastro, eltirinte el sub la vesto boteleton el verda vitro, da˘urigis: urigis: ˆ devas sufiˆci ˆ — Vi havas ˆci ci tie eliksiro e liksiron. n. . . Gi ci al vi por p or kelke da tago j. . . Ciufoje kiam vi eksentos dormemon a˘u timon, trinku unu guton. Tiamaniere vi piifortiˆgos g os por iom da da tempo. tempo. . . — Kaj vi? vi? Kaj la la aliaj aliaj?. ?. . . — Mia sorto sorto esta estass en la manoj manoj de la Sola. Sola. . . Kaj la aliaj? aliaj?.. . . Ili Ili ne esta estass kronprincoj! — Mi ne volas ˆci ci tiun eliksiron — diris la princo, forpuˆsante sante la boteleton. — Vi devas ˆgin gin preni!. preni!. . . — ekkriis ekkriis Pentuer Pentuer.. — Memoru, Memoru, ke en en vi la egipta popolo vidas vidas sian sian esperon. esperon. . . Memoru, Memoru, ke ke vin gardas gardas gia gˆia beno... La nigra nubo leviˆgis gis ˆgis gis la mezo de la ˆcielo, cielo, kaj la varmega vento blovis tiel potence, ke la princo kaj pastro devis sin kaˆ kaˆsi si sub la ˆstonegon. stonegon. — La egipta egipta popol popolo?. o?. . . La beno? beno?.. . . — ripeti ripetiss la princo princo.. Subite li eklcriis: — Tio estis vi, kiu anta˘u unu jaro parolis al mi nokte, en la ˆgardeno? gardeno? . . . Tio Tio estis estis tuj tuj post la mano manovr vroj. oj. . . — En la tago, kiam vi ekkompatis la kamparanon, kiu sin pendigis de malespero, ke oni detruis lian kanalon — respondis la pastro. — Vi savis mian bienon kaj la Hebreinon Saran, de la popolamaso, kiu volis mortigi mort igi ˆsin sin per ˆstono stono j?. . . — Mi — respo respond ndis is Pen Pentuer tuer.. — Kaj vi bald balda˘ a˘ u post tio liberigis el la malliberejo la senkulpajn kamparanojn kaj ne permesis al Dagon turmenti vian popolon per novaj impostoj. Pro tiu ˆci ci popolo pop olo — da˘ urigis la pastro per la˘uta uta voˆco co — pro la kompato, kompato , kiun vi ˆciam ciam havis por ˆgi, gi, hod hodia˘ ia˘ u ankora˘ u mi benas vin. . . Eble Eble nu nurr vi sola sola estos savita savita ˆci ci tie, sed memoru. memoru. . . memoru, memoru, ke sav savas vin la premegata premegata egipta popolo, kiu sian savon savon atendas atendas de vi!. vi!. . . Subite Sub ite ˆcio cio mallum mal lumiˆ iˆgis, gis, de la sudo ekpluvis varmega sablo kaj ekblovis tiel potenca vento, ke gi gˆi renversis r enversis ˆcevalon, cevalon, kiu staris stari s en e n neˆ n eˆsirmita sirmit a loko. lo ko. La libia j kaptitoj kaj Azianoj, Aziano j, ˆciuj ciuj vekiˆ gis; gis; sed ˆciu ciu pli profunden enˆsovis sovis sin sub la ˆstonegon stone gon kaj silentis de timo.

ˆ * Capitro

XIX *

166

En la naturo fariˆ gis gis io terura. Sur la teron falis la nokto, kaj sur la ˆcielo cielo ˆ furioze persekutis unuj aliajn flavruˆ gaj kaj nigraj sablaj nuboj. Sajnis, gaj ke la sablo de la tuta dezerto viviˆgis, gis, leviˆgis gis supren kaj flugis ien rapide kiel sago. Estis varmege, kvaza˘ u en vaporbanejo aporbanejo:: la ha˘ uto de la manoj kaj vizaˆgo uto go fendiˆgis, gis, la lango sekiˆgis, gis, la spirado pikis la bruston. La malgrandaj sableroj brulvundis kvaza˘ u fajreroj. Pentuer Pentuer superforte proksimigis proksimigis la boteleton al la bu buˆˆso so de l’ kronprinco. kronprinco. Ramzes trinkis trinkis kelke kelke da gutoj kaj eksentis eksentis strangan ˆsanˆ sanˆ gon: gon: la doloro doloro kaj kaj varmego ˆcesis cesis lin turmenti, t urmenti, la pensoj penso j ree fariˆ gis gis liberaj. — Kaj tio povas da˘uri u ri kel kelk ke da tagoj?. tagoj?. . . — Kvar — respondis la pastro. — Kaj vi, saˆguloj, guloj, konfidatoj de l’ dioj, ne posedas rimedon por savi la homojn de tia tia turmen turmento?. to?. . . Pentuer ekmeditis kaj diris: — En la mondo ekzistas nur unu saˆgulo, gulo, kiu povus batali kontra˘ u la malbonaj malbonaj spiritoj. spiritoj. . . Sed li ne estas estas ˆci ci tie!. tie!. . . Tifono blovis jam duonon da horo kun nekomprenebla forto. Fariˆ gis gis preska˘ u nokto. Dum momentoj momentoj la vento vento malfortiˆ gis, gis, la nigraj nuboj disiˆgis gis kaj oni vidis sur la ˆcielo cielo la sangan sangan sunon, sunon, kaj sur la tero la teruran teruran lumon lumon de flavruˆ ga ga koloro. Sed tuj la vento potenciˆ gis, varmega, sufoka; densiˆgis gis, gis la polva nebulo, la kadavra lumo estingiˆgis, gis, kaj en la aero sonis murmuroj kaj tintoj, kiajn ne kutimis a˘ udi udi la homa orelo. Proksima jam estis la subiro de l’ suno, kaj la atakemo de la ventego kaj la terura varmeg varmegoo kreski kreskiss senhalt senhalte. e. De tempo al tempo super la horizon horizonto to aperis grandega sanga makulo, kvaza˘ u komenciˆgus gus brulo de la tuta mondo. Subite la princo rimarkis, ke Pentuer ne estas plu ˆce ce lia flanko. fl anko. Li streˆcis cis la orelon kaj eka˘ udis udi s voˆcon con krianta kri antan: n: — Beroes Beroes!. !. . . Beroe Beroes! s!.. . . se ne vi, vi, kiu kiu helpos helpos nin? nin?.. . . Beroe Beroes! s!.. . . en la nomo nomo ˆ de la Sola, Ciopova, Ciopova, kiu havas havas nek komencon, nek finon, mi alvokas alvokas vin!. . . En la norda parto de l’ dezerto eksonis tondro. La princo ˆstoniˆ stoniˆ gis; por Egiptano la tondroj estis fenomeno same malofta, kiel apero de kometo. — Beroes!. Beroes!. . . Beroes!. Beroes!. . . — ripetis la pastro pastro per p er granda voˆ voˆco. co. La kronprinco fikse rigardis tien kaj ekvidis malluman homan figuron kun mano j, levita j al la ˆcielo. cielo. De la kapo, fingro j, eˆc de la vestoj vesto j de l’ figuro ˆciumomente ciumomente saltis pale bluaj blua j fajrero faj reroj. j. — Beroes!...Beroes!... Longa tondro eksonis pli proksime, kaj en la polvaj nebuloj ekbrilis ekbrilis fulmo, superverˆsante sante la dezerton per ruˆ ga ga lumo. Nova tondro kaj nova fulmo. La princo eksentis, ke la forto de la ventego malgrandiˆ gas gas kaj ke la varmego ˆcesas. cesas. La sablo fluganta en la aero a ero komencis fali teren, la ˆcielo cielo fariˆ gis

ˆ * Capitro

XIX *

167

ˆ eksilentis, kaj post momento ree cindrokolora, poste flavruˆ ga, ga, fine lakta. Cio ektondris kaj de l’ nordo ekblovis malvarma vento. La Aziano j kaj Libianoj, Libiano j, elˆcerpitaj cerpita j de la varmego, rekonsciiˆ gis. gis. — La batalistoj de l’ faraono — diris subite la maljuna maljuna Libiano Libiano — ˆcu cu vi a˘udas udas la murmuron en la dezerto? — Ree fulmo fulmotond tondro? ro?.. . . — Ne, tio estas estas pluvo pluvo.. . . Efektive, de la ˆcielo cielo falis kelke da malvarmaj gutoj, guto j, poste p oste pli kaj pli multe, fine ekfalis pluvego, akompanata de tondroj. Inter Inter la soldatoj soldatoj de Ramzes Ramzes kaj iliaj iliaj kaptitoj aptitoj ekregis ekregis freneza freneza ˆgojo. gojo. Ne atentante la fulmojn kaj tondrojn, la homoj, anta˘ u unu momento bruligataj de la varmego kaj soifantaj, nun kuris sub la pluvaj riveroj kvaza˘ u infanoj. En la mallumo mallumo ili lavis lavis sin kaj la ˆcevalojn, cevalojn, kolektis kolektis akvon akvon en la ˆcapojn capojn kaj ledajn sakojn, kaj, anta˘ u ˆcio, cio, trinkis, trinkis!. t rinkis!. . . ˆ — Cu tio ne estas estas miraklo? miraklo?.. . . — ekkriis ekkriis la princo princo Ramzes. Ramzes. — Se ne falus la benita b enita vento, ni pereus en la dezerto, en la bruligaj bruliga j ˆcirka˘ cirka˘ uprenoj de Tifono. — Okazas, — respondis la maljuna Libiano — ke la suda sabla vento incitas la ventojn, promenantajn super la maro, kaj alpelas pluvegon. Ramzeson malagrable tuˆsis sis ˆci ci tiuj vortoj: li kredis, ke la pluvegon altiris la preˆgoj goj de Pentuer. Sin turninte al la Libiano, li demandis: ˆ okazas anka˘ — Cu u, u, ke de homa figuro ˆsprucas sprucas fajrero fajr eroj? j? ˆ — Ciam estas tiel, kiam blovas la vento de la dezerto — respondis la Libi Libiano ano.. — Ank Anka˘ u hodia˘ u ni ja vidi vidiss fajre fajreroj rojn, n, salt saltan antaj tajn n ne nur de la homo hom o j, sed eˆc de la ˆcevalo cevalo j. Li parolis kun tia certeco, ke la princo, proksimiˆginte ginte al la oficiro de sia rajdistaro, murmuretis: — Aten Atentu tu la Libi Libianojn! anojn!.. . . Apena˘ u li diris tion, en la mallumo io ekbolis, kaj post p ost momento eksonis e ksonis ˆcevala cevala galopo. Kiam fulmo eklumigis la dezerton, de zerton, oni vidis homon, forkurantan sur ˆcevalo. cevalo. — — Ligu Ligu la kanajl anajlojn ojn!. !. . . — krii kriiss la prin princo co — kaj mort mortig igu, u, se iu kononˆ tra˘ ustaro u staros. s. . . Ve al vi, vi, Tehenna, se la fripono alkondukos kontra˘ u ni viajn fratojn fratojn!. !. . . Vi pereos pereos en teruraj teruraj turmen turmentoj, toj, vi kaj kaj la viaj. viaj. . . Malgra˘ u la pluvo, tondroj kaj mallumo, la soldatoj de Ramzes rapide ligis la Libianojn, kiuj cetere tute ne kontra˘ ustaris. ustaris. ˆ Eble ili atendis la ordonon de Tehenna, sed li estis tiel rompita, ke li eˆc ne pensis pri la forkuro. Iom post iom la ventego kvietiˆ gis, kaj la tagan varmegon anstata˘ gis, uis uis en la dezerto nokta penetranta malvarmo. malvarmo. La homoj kaj ˆcevaloj cevaloj sattrinkis sattrinkis kaj plenigis per akvo la sakojn; ili havis sufiˆce ce da daktiloj kaj biskvitoj, biskvitoj , ˆciuj ciuj do estis estis bonh b onhumo umoraj. raj. La tondroj malfor malfortiˆ tiˆ gis, la silentaj fulmoj ekbrilis pli kaj gis, pli malofte; maloft e; sur la norda n orda ˆcielo cielo la nubo nu bojj komencis kome ncis disˆsiriˆ siriˆ gi, gi, tie ˆci ci kaj tie ekbrilis ekbril is steloj.

ˆ * Capitro

XIX *

168

Pentuer proksimiˆ gis gis al Ramzes. — Ni revenu en la tendaron — diris li. — Ni povas atingi ˆgin post kelke da horoj, anta˘ u kiam la forkurinto alkondukos kontra˘ u ni malamikojn. — Kiel ni trovos la vojon en tia mallumo? — demandis la princo. ˆ vi havas — Cu havas torˆcojn? cojn? — sin turnis la pastro al la Azianoj. Torˆco co jn, jn , au˘ pli guste ˆguste longajn ˆsnurojn, snurojn, saturita jn per flamigeblaj flamigebla j materioj, ili posedis; sed ili ne havis fajron, la lignaj pecetoj, servantaj por ekbruligado, malsekiˆgis. gis. — Ni devas atendi gis gˆis la mateno — diris la malpacienca princo. Pentuer Pentuer ne respondis. Li eltiris el sia sako malgrandan vazon, vazon, prenis de soldato torˆcon con kaj iris flanken. Post momento eksonis eksonis malla˘ uta siblado kaj la torˆ torˆco. co. . . ekflami ekflamis!. s!. . . — Granda miraklisto miraklisto estas ˆci ci tiu pastro!. . . — murmuris murmuris la maljuna Libiano. — Anta˘ u miaj okuloj vi plenumis jam duan miraklon — diris la princo ˆ vi povas al Pentuer. — Cu povas klarigi klarigi al mi, kiel oni faras tion?. tion?. . . — Pri ˆcio cio demandu min, sinjoro — respondis la pastro — kaj mi diros al vi. Sed postulu neniam, ke mi klarigu al vi la misterojn de niaj temploj. — Eˆc se mi nomus vin mia konsilanto? — Eˆc tiam. Mi neniam estos perfidulo, kaj eˆc se mi kuraˆ gus fariˆgi, gi, la punoj fortim fortimigu iguss min. min. . . — La punoj?. punoj?. . . — ripetis ripetis la princ princo. o. — Jes! Jes! Mi memoras memoras en en la templo templo de Hator la homon kaˆ kaˆsitan sitan en la kelo, sur kiun la pastro pastr o j verˆsis sis bolantan bol antan peˆcon. con. ˆ ˆ Cu efektiv efektivee ili faris tion?. tion?. . . Cu la homo efektive efektive mortis mortis en turmentoj?. turmentoj?. . . Pentuer silentis, kvaza˘ u ne a˘ udante udante la demandon. demandon. Li malrapide elprenis elprenis el sia mirakl miraklaa sako sako malgran malgrandan dan statuon statuon de dio kun disetendi disetenditaj taj manoj. manoj. La statueto pendis sur ˆsnuro; snuro; la pastro lasis gin gˆin libera kaj, murmurante preˆ gon, gon, atentis. La statueto post kelke da ˆsanceliˆ sanceliˆ goj goj kaj turniˆ goj goj haltis senmove. Ramzes ˆce ce la lumo de la torˆco co kun miro rigardis liajn procedo jn. — Kion vi faras? — demandis li la pastron. — Mi povas diri al via ekscelenco nur tion — respondis Pentuer — ke la dio per unu mano montras la stelon Eshmun.8 Tio estas gi, ˆgi, kiu nokte gvidas sur la maro la feniciajn fenicia jn ˆsipojn. sipo jn. — Fenicianoj do anka˘ u havas ˆci ci tiun tiu n dion? dio n? — Ili eˆc ne scias pri li. La dio, kiu ˆciam ciam turnas unu manon al la stelo ˆ Eshmun, estas konata nur de ni kaj de la haldeaj haldea j pastro j. Kun lia helpo, ˆciu ciu profeto tage kaj nokte, dum bona kaj malbona vetero, povas trovi sian vojon sur la maro kaj en la dezerto. La˘u la ordono de l’ princo, kiu kun brulanta brulanta torˆ co co iris apud Pentuer, Pentuer, la sekv sekvantaro antaro kaj la kaptit kaptitoj oj ekiris ekiris post la pastro, al la nord-orie nord-orient nto. o. La dio, dio, 8

Polusa stelo.

ˆ * Capitro

XIX *

169

penda pe ndanta nta sur la ˆsnuro, snur o, ˆsancel san celiˆ iˆ gis, montris tamen per la etendita mano, kie gis, estas la sankta stelo, protektanto de la erarvagantaj vojaˆ gantoj. gantoj. Ili iris piede, konduk kondukante ante la ˆcevalojn, cevalojn, per rapidaj paˆ paˆsoj. soj. La malvarmo malvarmo estis tiel akra, ke eˆc la Azianoj blovis blovis en la manojn, mano jn, kaj la Libianoj tremis. Subite io komencis kraki sub iliaj piedoj. Pentuer haltis kaj klinis sin. — En ˆci ci tiu loko — diris li — la akvo faris sur la ˆstonego stonego malprofundan kotujon. Kaj la akvo, rigardu princo, kio ˆgi gi fariˆgis... g is... Dirante tion, li levis kaj montris al la princo kvaza˘ u vitran tabuleton, kiu fluidiˆgis gis en liaj manoj. — Kiam estas tre malvarmege, — aldonis li — la akvo fariˆgas gas travidebla ˆstono. La Azianoj jesis la vortojn de l’ pastro, aldonante, ke en la nordo la akvo fariˆgas gas ˆstono, stono, kaj la vaporo – blanka blanka salo, kiu tamen havas havas neniun guston, sed pinˆcas cas la fingrojn fingr ojn kaj agacigas aga cigas la dentojn. La princo pli kaj pli admiris la saˆgon gon de Pentuer. Dume en la norda parto de l’ ˆcielo cielo fariˆ gis gis klare. klare. Oni povis povis vidi vidi Ursinon Ursinon kaj en ˆgi gi la stelon Eshmun. La pastro past ro ree preˆ gante, gante, kaˆ kaˆsis sis en la sakon la dion gvidanton kaj ordonis estingi la torˆcojn cojn kaj lasi nur la bruletantan ˆsnuron, kiu konservis la fajron kaj montris la horojn per sia grada brulado. La princo admonis la taˆcmenton cmenton esti vigla kaj preninte preninte Pentueron, Pentueron, iris dekkelkon da paˆsoj so j anta˘ antauen. u˘en. — Pentuer — diris li — de ˆci ci tiu momento mi nomas vin mia konsilanto, por la nuna tempo, kaj por tiam, kiam plaˆcos cos al la dioj dio j doni al mi la kronon de Supra kaj kaj Malsupra Malsupra Egipto. Egipto. . . — Per kio mi meritis tian favoron? — Anta˘ u miaj okuloj vi plenumis agojn, kiuj montras vian grandan saˆgon gon kaj vian vian pov p ovon on super la spiritoj. spiritoj. Krom Krom tio vi estis estis preta savi mian mian vivon. vivon. Do, kvankam kvankam vi decidis kaˆsi si de mi multon. . . — Pardonu, nobla sinjoro — interrompis la pastro. — Perfidulojn, kiam vi bezonos ilin, vi trovos, por mono kaj juveloj, juveloj, eˆc inter la pastroj. Sed mi ne volas volas aparten apartenii al ili. ili. Konsi Konside deru: ru: perfidan perfidante te la diojn, diojn, mi donu donuss al vi la certecon, ke same mi agos anka˘ u kun vi. Ramzes ekmeditis. — Vi saˆge ge parolis parolis — respondis respondis li. — Sed miriga mirigass min, kiel vi, pastro, havas bonvolon por mi en via koro? Anta˘ u unu jaro vi benis min, kaj hodia˘ u vi ne permesis al mi sola veturi en la dezerton kaj faras al mi grandajn serv servojn ojn.. . . ˆ la dioj avertis min, ke vi, nobla sinjoro, se vi volos, povos eltiri el — Car la mizero mize ro kaj humiligo la malfeliˆcan can egiptan pop popolon. olon. — Kio estas por vi la popolo? — Mi devenas de ˆgi. gi. . . Miaj fratoj fratoj kaj patro patro tutajn tagojn ˆcerpis cerpis akvon akvon el Nilo kaj kaj ricevis ricevis bastonad bastonadon. on. . .

ˆ * Capitro

XIX *

170

— Kiel mi povas helpi al la popolo? — demandis la kronprinco. Pentuer viviˆgis. gis. — Via popolo p opolo — parolis parolis li kortu kortuˆˆsita sita — tro multe multe laboras, laboras, pagas pagas tro grandajn impostojn, suferas mizeron kaj kaj persekutojn. Malfacila Malfacila estas la sorto de l’ kamp kamparan arano. o. . . “La vermo manˆgis gis unu duonon de lia rikolto, la rinocero la alian; en la kampoj multe multe da muˆ muˆsoj; soj; falis la akridoj; la brutoj piedpremis piedpremis la grenon, la paseroj gin gˆin ˆstelis. stelis. Kio restis en la garbejo, falis en la mano jn de l’ ˆstelisto. stelisto. Ho mizero de la kamparan kamparano!. o!. . . Fine venas venas la skribisto skribisto sur la bordon kaj kaj postulas p ostulas la rikolton, liaj kunuloj alportis bastonojn, kaj la Negroj palmajn vergojn. Ili diras: diras: don donu u la grenon. grenon. – Restis Restis nenio. nenio. – Tiam ili batas batas lin, etendas etendas sur sur la tero, ligas, ˆetas etas en la kanalon, kanalon, kie li dronas, la kapo malsupren. malsupren. En lia ˆceesto ceesto ili ligas lian edzinon, liajn lia jn infanojn. infano jn. La najbaro na jbarojj forkuras, savante savante sian 9 grenon.” — Mi mem vidis tion — respondis la princo medite — mi eˆc forpelis forp elis unu tian skribiston. skribi ston. Sed ˆcu cu mi povas ˆceesti ceest i ˆcie, cie, por malhelpi malhe lpi la maljustaˆ malju staˆojn? o jn? — Vi povas, sinjoro, ordoni, ke oni ne turmentu la homojn senbezone. Vi povas malgrandigi la impostojn, elekti al la kamparanoj unu tagon por la ripozo. Fine, vi povas povas donaci al ˆciu ciu familio almena˘ u unu mezuron da tero, kies rikolto apartenus nur al ili kaj servus por nutri ilin. Alie, ili da˘urigos urigos sin nutri per lotuso, papiruso kaj kaj mortintaj mortintaj fiˆsoj, soj, kaj fine via popolo pop olo pereos. . . Sed se vi estos favora por ˆgi, gi, ˆgi gi releviˆgos. gos. — Kaj vere vere mi faros tiel! tiel! — ekkriis ekkriis la princo. princo. — Bona mastro mastro ne permepermesas, ke lia brutaro mortu de malsato, faru laboron, kiu superas ˆgiajn giajn fortojn a˘u maljuste maljuste ricevu ricevu batojn. . . Tio devas devas aliiˆ aliigi!... gˆ i!... Pentuer haltis. — Vi promesas promesas tion al mi, sinjoro? sinjoro?.. . . — Mi ˆuras! uras! — respondis Ramzes. — Do anka˘ u mi ˆuras uras al vi, ke vi estos estos la plej plej glora glora faraono, faraono, apud kiu paliˆgos g os Ramzes Ramzes Grand Granda! a! — ekkr ekkrii iiss la pastro, pastro, kiu ne povis povis plu plu regi regi sian sian eksciton. La princo ekmeditis. — Kion ni faros duope kontra˘ u la pastroj, kiuj kiuj malamas malamas min?. min?. . . — Ili Ili tima timass vin, vin, sinj sinjoro oro — respon respondi diss Pent Pentuer uer.. — Ili Ili tima timas, s, ke vi ne komencu tro frue militon kontra˘ u Asiri Asirio. o. . . — Kion ili celas, celas, ni ja venkos?. venkos?. . . La pastro klinis la kapon kaj disetendis la manojn, sed silentis. — Mi do diros al al vi!. . . — ekkriis ekkriis la incitita incitita princo. princo. — Ili ne volas volas militon, militon, ˆcar car ili timas, ke mi revenos venkinto, ˆsarˆ sarˆgita gita per trezoroj, pelante anta˘ u mi sklavojn. sklavojn. . . jen kion ili timas, ˆcar car ili volas, volas, ke la faraono restu nur malforta 9

A˘ utentika. utentika.

ˆ * Capitro

XIX *

171

ilo en ilia mano, senutila senutila instrumento, instrumento, kiun oni povas povas ˆeti eti for, kiam oni volas...Sed mi ne estos tia!...A˘u mi faros tion, kion mi volas, al kio mi havas la rajton, a˘ u. . . mi per pereos eos. . . Pentuer turnis sin kaj murmuretis preˆ gon. gon. — Ne parolu tiel, nobla sinjoro — diris li konfuzita — la malbonaj spiritoj, vagant agantaj aj super super la dezert dezerto, o, pov povas kapti apti viajn viajn vortojn. ortojn. . . La vorto, orto, memor memoru u estro, estas kvaza˘ u ˆston st ono, o, ˆeti e tita ta per pe r ˆeti e tilo; lo; kiam ki am gi gˆi trovos muron, gi ˆgi resaltos kaj sin turnos kontra˘ u vi mem... La princo malestime svingis la manon. — Ne grave — respondis resp ondis li. — Nenion valorus vivo, en kiu ˆciu ciu ligus mian volon volon.. . . Se ne la la dioj, la ven ventoj toj de la dezert dezerto; o; se ne la la spiritoj, spiritoj, la pastroj. pastroj. . . Tia devas devas esti la povo de la faraono? faraono?.. . . Mi volas volas fari, kion kion mi volas volas,, kaj obei nu nurr al miaj eternaj anta˘ uuloj, uuloj, sed ne al iu ajn razita razita kapo, kiu ˆsajne sajne klarig klarigas as la intencojn de l’ dioj, kaj en la realeco uzurpas la povon kaj plenigas siajn trezor tre zorejo ejo jn per pe r miaj mia j riˆcaˆ caˆoj. o j. En la princa sekvantaro eksonis murmuro de teruro. — Tio estas estas grif grifo! o!.. . . Mi klare klare vidis vidis la flugilojn flugilojn.. . . — diris diris Aziano. Aziano. — En la dezerto dezerto svarmas svarmas monstroj!. monstroj!. . . — aldonis aldonis la maljuna maljuna Libian Libiano. o. Ramzes estis konfuzita; anka˘ u al li ˆsajnis, sajnis, ke la preterkuranta prete rkuranta ombro havis kapon de serpento kaj kvaza˘ u mallongajn flugilojn. ˆ — Cu efektive efektive — demandis demandis li la pastron — en la dezerto aperas monstroj? — Estas certe — diris Pentuer — ke en tiel neloˆgata gata loko svarmas malbonaj spiritoj en plej strangaj formoj. Tamen ˆsajnas sajnas al mi, ke tio, kio preˆ terkuris, estas pli kredeble besto. Gi similas ˆcevalon cevalon kun selo, sed estas pli granda granda kaj kaj kuras kuras pli rapid rapide. e. La loˆ gantoj gantoj de la oazoj diras, ke ˆci ci tiu besto povas tute ne trinki akvon, a˘ u almena˘ u trinki tre malofte. Se tio estus vera, la estontaj generacioj generacioj povus uzi, por trakuradi trakuradi la dezerton, ˆci ci tiun beston, b eston, kiu nun nur timigas la homojn. — Mi ne kuraˆgus gus sidiˆgi g i sur la dorson de tia monstro — respondis la princo, skuante la kapon. — La samon niaj anta˘ uuloj uuloj parolis parolis pri la ˆcevalo, cevalo, kiu helpis al Hiksosoj Hiksosoj venki Egipton, kaj hodia˘ u fariˆgis gis nepre necesa por nia armeo. La tempo tre ˆsangas gˆas la homajn opiniojn! — diris Pentuer. Sur la ˆcielo cielo malaperis malap eris la lastaj lasta j nubo j kaj komenciˆ gis klara nokto. Malgra˘ gis u la foresto de la luno, estis tiel lume, ke sur la fono de la blanka sablo oni povis vidi la konturojn de objektoj, obje ktoj, eˆc malˆ grandaj, grandaj, a˘ u tre malproksimaj. La trapenetranta malvarmo anka˘ u malgrandiˆgis. g is. Du Dum m iom da tempo la taˆcmento cmento marˆsis sis silente, vadante en la sablo gis gˆis la maleoloj. maleoloj. Subite Subite inter inter la Azianoj ree naskiˆgis gis tumulto kaj eksonis krioj: — Sfi Sfinks nkso! o!.. . . rigar rigardu, du, sfinkso sfinkso!. !. . . Ni ne elir eliros os vivan vivantaj taj el la dezer dezerto, to, se senˆcese cese aperas ap eras anta˘ antau˘ ni fan fantom tomoj. oj. . .

ˆ * Capitro

XIX *

172

Efektive, sur blanka kalka monteto estis klare videbla silueto de sfinkso. Leona korpo, grandega kapo en egipta kufo kaj kvaza˘ u homa profilo. — Trankviliˆgu, gu, barbaroj — diris la maljuna Libiano. — Tio ja ne estas sfinkso, sed leono, kaj ka j li faros far os al vi nenion, ˆcar car li estas okupita per la manˆ gado. gado. — Vere, tio estas leono! — jesis la princo haltante. — Sed kiel li similas sfink sfinkson son.. . . — Li estas esta s la patro patr o de niaj n iaj sfinksoj sfinkso j — intermetis duonvoˆ duonvoˆce ce la pastro. p astro. Lia vizaˆgo go rememorigas la homajn trajtojn, kaj lia kolhararo perukon. ˆ anka˘ — Cu u nia granda granda sfinkso, sfinkso, tiu proksime proksime de la piramid piramidoj?. oj?. . . — Multe da jarcentoj anta˘ u Menes — diris Pentuer — kiam ne ekzistis ankora˘ u la piramidoj, piramido j, estis en ˆci ci tiu loko ˆstonego, stonego, simila al kuˆsanta santa leono, kvaza˘ u la dioj dezirus tiel montri, kie komenciˆ gas g as la deze dezert rto. o. La tiam tiamaj aj sanktaj sanktaj pastroj pastroj ordonis ordonis al artistoj artistoj skulpt skulptii la ˆstonegon stonegon kaj giajn gˆiajn mankojn plenigi plenigi per masona masonaˆˆo. La artistoj, artistoj, kiuj kiuj pli ofte vidis vidis homojn homojn ol leonojn, leonojn, skulptis homan vizaˆgon, gon, kaj tiel naskiˆ gis gis la unua sfinkso. — Kiun ni respektas kiel dion — ekridetis la princo. ˆ la unuan skizon de ˆci — Kaj prav pravee — respond respondis is la pastro. pastro. — Car ci tiu verko faris la dioj, kaj la homoj finis ˆgin, gin, inspirataj inspirataj de la dioj. Nia sfinkso sfinkso per sia grandego kaj mistereco rememorigas la dezerton, havas la figuron de l’ spiritoj, vagantaj en la dezerto, kaj teruras la homojn same kiel gi. gˆi. Vere li estas filo de la dioj kaj patro de la teruro. — En la fino de la fino finojj ˆcio cio havas teran komencon — respondis resp ondis la princo. — Nilo ne fluas de la ˆcielo, cielo, sed de iuj montoj, kuˆ kuˆsantaj santaj post Etiopio. Etiopio. La pirami piramidoj, doj, pri kiuj kiuj parolis parolis al mi Herhor, Herhor, ke ili estas la bildo bildo de nia ˆstato, stato, estas konstruataj la˘ u la modelo de ˆstonegaj stonegaj suproj. Kaj niaj temploj, kun la pilonoj kaj obeliskoj, ob eliskoj, kun la mallumo kaj malvarmo, malvarmo, ˆcu cu ili ne rememorigas re memorigas al ni la kavernojn avernojn kaj montojn montojn sur la bordoj de Nilo?. Nilo?. . . Kiom Kiom da fo joj ˆcasant casantee mi perdis la vojon inter la orientaj ˆstonegoj, stonego j, ˆciam ciam mi renkontis ian strangan kolekton de ˆstonoj, stono j, kiu rememorigis al mi templon. Eˆc ofte oft e sur iliaj malglataj malglata j muroj mi vidis hieroglifojn, skribitajn per la mano de la ventegoj kaj pluvoj. — En tio via ekscelenco havas pruvon, ke niaj temploj estis konstruataj la˘u plano, kiun desegnis desegnis la dioj mem — diris la pastro. — Kaj kiel malgranda kerno, ˆetita etita en la teron, naskas la palmon, kies kapo sin kaˆ kaˆsas sas en la nubo nuboj, j, tiel la bildo de ˆstonego, stonego, leono, eˆc lotuso, semita en la koron de pia faraono, naskas naskas aleojn de sfinksoj, templojn templojn kaj iliajn iliajn potencajn potencajn kolon kolonojn. ojn. Tio estas ˆ kiu rigardante faroj diaj, ne homaj, kaj feliˆ feliˆca ca estas la monarho, rigar dante ˆcirka˘ cirka˘ u si, scias en la teraj objektoj malkovri la dian penson kaj kompreneble prezenti gin ˆgin al la posteuloj. ˆ devas havi povon kaj grandan — Sed tia monarho grand an riˆcaˆ caˆon — intermetis interme tis ironie Ramzes — kaj ne dependi de la pastraj superstiˆcoj. coj. . . Anta˘ u ili leviˆgis gis alia sabla monteto, sur kiu en ˆci ci tiu momento aperis ap eris kelke kelke da rajdantoj.

ˆ * Capitro

XIX *

173

— Niaj, a˘ u Libianoj Libianoj?. ?. . . — diris diris la prin princo. co. De la supro eksonis korno, al kiu tuj respondis la princa taˆcmento. cmento. La rajdantoj proksimiˆ gis gis rapide, rapide, kiom permesis permesis la profunda profunda sablo. sablo. Un Unu u el ili ekkriis: ˆ la kronprinco — Cu kronprinco estas ˆci ci tie?. . . — Li estas kaj fartas bone! — respondis Ramzes. Ili desaltis de la ˆcevaloj cevaloj kaj falis sur la vizaˆ gojn. gojn. — Ho erpatre! — diris la ˆcefo cefo de d e l’ venintoj. — Viaj Via j soldato j disˆsiras siras la vestojn vestojn kaj ˆsutas sutas cindron sur siajn kapojn, pensante, ke vi pereis. . . La tuta rajdistaro diskuris en la dezerto, por trovi viajn postesignojn, kaj fine al ni, neindaj, neindaj, la dioj permesis permesis saluti saluti vin la unuaj. unuaj. . . La princo nomis lin centestro kaj ordonis, ke en la sekvonta tago li prezentu siajn subulojn por rekompenco.

LA FARAONO

174

ˆ Capitro XX Post duono da horo aperis la densaj amasoj de la egipta armeo, kaj balda˘u la princa taˆcmento cmento atingis la tendaron. De ˆciuj ciuj flankoj eksonis alarmaj alarma j trumpetoj, la soldatoj kaptis la armilojn kaj sin starigis en la vicoj. La oficiroj falis al la piedoj de l’ princo kaj same kiel hiera˘ u post la venko, levis lin sur la ˆsultro sultr o jn kaj komencis komenci s porti p orti lin al ˆciuj ciuj taˆcmento cmento j. La muroj muro j de d e l’ l ’ intermonto inte rmonto tremi tremiss de la krioj: krioj: “Viv “Vivu u eterne eterne,, venki venkint nto! o!.. . . La dioj garda gardass vin! vin!.. . . ” ˆ Cirka˘ uita uita de torˆcoj, co j, proksimiˆ gis g is la sankta sankta Mentez Mentezufis ufis.. La kronpr kronprin inco co vidante lin, sin elˆsiris siris el la manoj mano j de la oficiro j kaj kuris renkonte al la pastro. ˆ — Cu vi scias, sankta patro — ekkriis Ramzes — ni kaptis la libian ˆcefon cefon ˆ Tehennan!... — Mizera akiro — respondis severe la pastro — por kiu la militestro ne devis forlasi la armeon; precipe tiam, kiam ˆciumomente ciumomente povi p oviss veni nova nova mala malami mik ko. . . La princo sentis la plenan justecon de la riproˆ riproˆco, co, sed guste ˆ tial la kolero ekregis lin. Li kunpremis la pugnojn, liaj okuloj ekbrilis. — En la nomo de via patrino, sinjoro, sinjoro, silentu! silentu!.. . . — murmuretis murmuretis Pentuer Pentuer,, staranta post li. La kronprincon tiel mirigis la neatendataj vortoj de lia konsilanto, ke tuj li trankviliˆgis gis kaj komprenis, ke plej bone estos konfesi sian kulpon. — Via ekscel ekscelenco enco diras diras la veron veron — respondi respondiss li. — La armeo armeo la estron estron kaj la estro la armeon armeon neniam devas devas forlasi. forlasi. Mi pensis tamen, ke vi, sankta viro, anstata˘ uos uos min kiel reprezen reprezentan tanto to de la ministro ministro de la milito. milito. . . La trankvila respondo de la princo kvietigis Mentezufison, kaj la pastro ne rememorigis al la princo la manovrojn de la pasinta jaro, dum kiuj la vic-reˆgo go same forlasis la armeon kaj suferis poste malfavoron de la faraono. Subite kun granda bruo proksimiˆ gis gis al ili Patroklo. La greka gre ka cefo cˆefo ree estis e stis ebria kaj de malproksime kriis al la princo: — Rigardu, Rigardu, kronpri kronprinco: nco: kion kion faris faris la sankta sankta Mentezufi Mentezufis. s. Vi proklami proklamiss pardonon al ˆciuj ciuj libiaj soldatoj, kiuj forlasos la invadulojn invadulojn kaj revenos revenos en la armeon armeon de lia sanktec sankteco. o. . . Ili Ili aliˆ gis gis al mia taˆcmento, cmento, kaj dank’ al tio mi rompi rompiss la mald maldek ekstr stran an flan flanko kon n de la mala malami miko ko.. . . Kaj la nob nobla la Mentez Mentezufis ufis

ˆ * Capitro

XX *

175

ordonis ˆciujn ciujn mortigi. mortigi. . . Pereis Pereis preska˘ preska˘ u mil kaptitoj, ˆciuj ciuj niaj n iaj ekssoldatoj, ekssoldato j, al kiuj oni promesis la pardonon. La sango leviˆgis gis al la kapo de la princo, sed la staranta post li Pentuer murmuretis: — Silentu, Silentu, pro la dioj silentu! silentu!.. . . Sed Patroklo ne havis konsilanton, li do da˘ urigis: urigis: — De tiu momento mi perdis por ˆciam ciam la konfidon konfidon de la fremdaj kaj de la niaj. niaj. . . Fine Fine ank anka˘ a˘ u nia armeo perdos la disciplinon, kiam gi gˆi komprenos, ke en gian gˆian fronton fronton englitis englitis perfiduloj. perfiduloj. . . — Mizera dungito — respondis malvarme Mentezufis — vi kuraˆ gas gas tiel paroli paroli pri la armeo kaj pri la konfidatoj konfidatoj de lia sanktec sankteco?. o?. . . De kiam ekzist ekzistas as la mondo oni a˘ udis udis neniam tian tian blasfemon blasfemon!. !. . . Mi timas, timas, ke la dioj venˆ venˆ gos gos la insulton, insulton, kiun oni ˆetis etis sur ilin. . . Patroklo maldelikate ekridis. — Dum mi dormas inter la Grekoj, mi ne timas la venˆ gon g on de la noktaj dioj. dioj. . . Kaj kiam kiam mi maldorm maldormas as,, la tagaj nenio nenion n faros faros al mi. . . — Iru dormi, dormi, iru!. iru!. . . inter inter viajn Grekojn, Grekojn, drinkulo drinkulo — diris diris Mentezufi Mentezufiss — por ke pro via kulpo kulpo ne falu tondro tondro sur niajn kapojn. kapojn. . . — Sur vian razitan kapon, monmanˆ ganto, ganto, gi gˆi ne falos, fal os, ˆcar car gi gˆi pensos, ke tio estas estas io alia!. alia!. . . — respondis respondis la senkons senkonscia cia Greko. Greko. Sed vidante vidante,, ke la princo princo ne subtenas lin, li reiris en la tendaron. ˆ efektiv — Cu efektive. e. . . — demandi demandiss Ramzes Ramzes la pastron pastron — ˆcu cu efektiv efektivee vi ordonis, sankta viro, mortigi la kaptitojn, spite mia promeso, ke ili ricevos la pardon pardonon? on?.. . . — Via ekscelenco ne estis en la tendaro — respondis Mentezufis — do la respondeco pri tiu ˆci ci ago ne falas sur vin. Mi devas obei nia jn militajn milita jn leˆ gojn, gojn, kiuj ordonas ekstermi la perfidajn soldatojn. La militistoj, kiuj anta˘ ue ue servis lian sanktecon kaj poste kuniˆgis gis kun la malamikoj, devas esti tuj mortigataj — jen la leˆgo. go. — Ka j se mi estus ˆci ci tie?. . . — Kiel Kiel la ˆcefa cefa milite militestro stro kaj filo de l’ faraono, faraono, vi povas povas interr interrompi ompi la plenumon de kelkaj leˆgoj, goj, kiujn mi devas obei — respondis Mentezufis. ˆ — Cu vi ne povis atendi gis ˆgis mia reveno? — La leˆgo go ordonas mortigi senprokraste, mi do plenumis giajn gˆiajn postulojn. La princo estis tiel konfuzita, ke li interrompis la interparoladon kaj iris en sian tendon. Tie, falinte sur seˆgon, gon, li diris al Tutmozis: — Jam hodia˘u mi estas estas sklavo sklavo de l’ pastroj!. pastroj!. . . Ili mortigas mortigas la kapti kaptitojn, tojn, ili minacas miajn oficirojn, ili eˆc ne respektas miajn promesojn. Vi nenion diris al Mentezufis, Me ntezufis, kiam li ordonis or donis mortigi la malfeliˆculojn? culo jn? — Li citis la militan leˆgon gon kaj kaj nov novajn ordonojn de Herhor. Herhor. . . — Mi ja ne ˆcesis cesis esti ˆcefo, cefo, kvankam kvankam mi forveturis por duono da tago.

ˆ * Capitro

XX *

176

— Vi klare transdonis la komandon en la manojn de Patroklo kaj en miajn — respondis Tutmozis — kaj kiam venis la sankta Mentezufis ni devis cedi, ˆcar car li havas havas pli altan rangon. . . ˆ La princo ekpensis, ke la kapto de Tehenna estis pagita per tro grandaj malfeliˆ malfeliˆcoj. coj. Samtempe Samtempe li klare komprenis, komprenis, kiel grava grava estas la regulo, kiu ne permesas permesas al la milite militestro stro forlasi forlasi la armeon. armeon. Li devis konfes konfesi, i, ke li ne estis estis prava; sed tio tiom pli incitis lian fieron kaj plenigis lin per malamo al la pastroj. “Jen — pensis li — mi estas sklavo, sklavo, eˆc anta˘ u kiam mi fariˆgis gis faraono (vivu eterne mia sankta patro!). Jam hodia˘ u mi devas komenci liberigi min kaj anta˘ u ˆcio cio silenti. silenti. . . Pentuer Pentuer estas prava: prava: silenti, silenti, ˆciam ciam silenti, silenti, kaj siajn kolerojn, kiel multekostajn juvelojn, meti en la trezorejon de la memoro. Kaj kiam kolektiˆgos. g os. . . Ho prof profet etoj, oj, vi tiam tiam pago pagoss al mi!. mi!. . . ” — Via Via eksce ekscele lenco nco ne deman demandas das pri la rezul rezultat tatoo de la batal batalo? o? — diri diriss Tutmozis. — Ah, Ah, jes! jes!.. . . Kia Kia do?. do?. . . — Pli ol du mil kaptitoj, pli ol tri mil mortigitoj, kaj apena˘u kelkcento forkuris. — Kiel granda do estis la libia armeo? — demandis la mirigita princo. — Ses gis gˆis sep mil homoj. — Ne eble. eble. . . En tia batale bataleto to pereis presk preska˘ a˘ u la tuta tuta armeo armeo?. ?. . . — Tamen Tamen tio estas vera; tio estis terura batalo — respondis Tutmozis Tutmozis.. — Vi ˆcirka ci rka˘ uis u ˘ is ilin de ˆciuj ciuj flankoj, flanko j, la reston faris la soldato j, kaj la nobla Mentezufis. zufis. . . Pri tia malvenk malvenkoo de malamik malamikoj oj de Egipto ne parolas la monumen monumentoj toj eˆc de la plej gloraj glora j faraonoj. . . — Iru jam dormi, Tutmozis, vi estas laca — interrompis la princo, sentante, ke la fiero leviˆgas gas al lia kapo. “Mi, “Mi, do mi gajnis gajnis tian tian venko venkon? n?.. . . Ne eble! eble!.. . . ” — pensis pensis li. li. Li ˆetis etis sin sur la felojn, fe lojn, sed malgra˘ u la morta laciˆgo go ne povis ekdormi. Apena˘ u dek kvar horoj pasis de la momento, kiam li donis la signalon komenci omenci la batal batalon. on. . . Apena˘ Apena˘ u dek kvar kvar horoj horoj?. ?. . . Ne eble eble!. !. . . Li, Li, li gajnis gajnis tian tian batal batalon? on?.. . . Li ja eˆc ne vidi vidiss la batal batalon on,, li vidi vidiss nu nurr flav flavan, densan nebulon, nebulon, el kiu rivere rivere fluis nehomaj kriegoj. Anka˘ Anka˘ u nun li vidas tiun nebulon, a˘ udas la tumulton, sentas la varmegon, tamen estas nun udas neniu neniu batal batalo. o. . . Poste Po ste li ekvi ekvidi diss la senl senlim iman an dezert dezerton on,, tra kiu kiu kun dolora dolora peno peno li iris iris anta˘ uen u en sur la sabl sablo. o. Li kaj liaj liaj homoj homoj havi haviss la plej plej bonajn bonajn ˆceval c evalojn ojn de la tuta armeo, kaj kaj tamen tamen ili rampis rampis kiel testudoj. testudoj. . . Kaj kia bruliga bruliganta nta varmvarmego. ego. . . La homoj homoj ne povas povas vivi vivi en gi!... gˆi!... Kaj jen leviˆ levigas gˆas la tifono, tifono, kovras kovras la tutan mondon, mondon, bruligas, bruligas, sufokas. sufokas. . . De la figuro de Pentuer Pentuer saltas saltas amase amase palaj fajreroj. . . Super iliaj iliaj kapoj eksploda eksplodass tondroj, fenomeno, kian li vidis ankora˘ u nenia neniam. m. . . Po Post stee la kviet kvietaa nokto nokto en

ˆ * Capitro

XX *

177

la dezerto. dezerto. . . La kuranta kuranta grifo, la malluma malluma silueto silueto de l’ sfinkso sfinkso sur la kalka alka monto... “Mi tiom vidis, tiom travivis — pensis Ramzes — mi ˆceestis ceestis ˆce ce la konstruado strua do de niaj nia j templo temp loj, j, eˆc ˆce ce la naskiˆgo go de l’ granda sfinkso, kiu ne havas plu aˆgon, gon, kaj. . . ˆcio cio ˆci ci pasis en la da˘ uro u ro de de dek kvar kvar horoj? horoj?.. . . ” Lasta Lasta penso penso fulm fulmee traku trakuris ris la animon animon de la princo princo:: “Hom “Homo, o, kiu kiu tiom tiom traviv travivis, is, ne povas povas vivi longe. longe. . . ” Malvarmo trakuris lin de la piedoj gis gˆis la kapo, kaj li ekdormis. En la sekvinta tago li leviˆgis gis kelke da horoj post la leviˆ go g o de la suno. Li sentis sentis pikadon pikadon en la okuloj, doloron en ˆciuj ciuj ostoj, li iom tusis, sed liaj lia j pensoj p ensoj estis klaraj kaj la koro – plena de kuraˆgo. go. En la pordo de la tendo staris Tutmozis. — Kio?. Kio?. . . — demand demandis is la princo princo.. — La spionoj alportas strangajn stranga jn novaˆ novaˆojn o jn de la libia limo — respondis resp ondis la favorato. favorato. — Al nia intermonto intermonto proksimiˆ gas granda hom-amaso; tio ne estas gas soldatoj, sed senarmilaj, virinoj kaj infanoj, kaj en ilia fronto Musavasa kaj la plej eminentaj Libianoj. — Kion tio signifas? — Kredeble ili volas peti pacon. — Post unu batalo? — miris la princo. — Sed Sed post post kia kia batal batalo! o!.. . . Krom Krom tio la timo pligran pligrandi digas gas niajn armeojn armeojn anta˘ u iliaj iliaj okuloj. okuloj. . . Ili Ili sentas sentas sin malfor malfortaj taj kaj timas timas la inv invadon adon kaj mormorton... — Ni vidos, vidos, ˆcu cu tio ne estas estas milita milita ruzo!. . . — respondi respondiss la princo princo post pripenso. — Kaj kiel fartas la niaj? — Bone; ili sate manˆgis, gis, trinkis kaj kaj ripozis, ciuj ˆciuj estas gajaj. ga jaj. Sed. . . — Kio? Kio?.. . . — Patroklo mortis nokte — murmuretis Tutmozis. — Kiel?. Kiel?. . . — ekkriis ekkriis Ramzes, Ramzes, salte salte leviˆ leviˆgante gante de la seˆgo. go. — Unuj diras, ke de ebriiˆgo. g o. . . aliaj, aliaj, ke ke tio estas estas pun punoo de la dioj. dioj. . . Li havi haviss bluan vizaˆgon gon kaj buˆson, son , plenan ple nan de ˆsa˘ saumo... u˘ mo... — Kiel tiu sklavo en Atribis, cu ˆcu vi memoras lin?. . . Lia nomo estis Bakura, ˆ li enkuris en la festenan salonon kun plendoj kontra˘ u la nomarho...Kompreneble, en la sama nokto li mortis de ebriiˆgo!...Kio?... g o!...Kio?... Tutmozis mallevis la kapon. — Ni devas devas esti tre singardaj, singardaj, mia sinjoro. sinjoro. . . — murmuret murmuretis is li. — Ni provos provos — respondis trankvile trankvile la princo. — Mi eˆc ne miros pro la ˆ estas io stranga, ke mortis drinkulo, kiu ofendadis morto morto de Pa Patro trokl klo. o. . . Cu la diojn, eˆ eˆc. c. . . la pastrojn. pastrojn. . . Sed Tutmozis sentis minacon en la mokaj vortoj. La prin princo co tre amis la fidela fidelan, n, kiel kiel hu hundo ndo,, Patrok atroklo lon. n. Li povi poviss forges forgesii maljustaˆ maljustaˆojn, oj n, farita jn al li mem, sed lian morton li pardonos neniam.

ˆ * Capitro

XX *

178

Anta˘ u la tagmezo, en la princan tendaron venis el Egipto E gipto freˆsa sa regimento, teba, kaj krom tio kelkmilo da homoj kaj kelkcento da azenoj alportis grandan provizon da nutraˆ nutraˆo kaj tendo jn. Samtempe de Libio ree alkuris a lkuris spionoj, spiono j, kun sciigo, ke la senarmila bando, proksimiˆganta ganta al la intermonto, intermo nto, senˆcese cese kreskas. La˘u la ordono ordono de la kronprin kronprinco, co, multen multenom ombraj braj taˆ taˆcmentoj cmentoj de rajdistoj rajdistoj esplor esp loris is la ˆcirka˘ cir ka˘ uaˆ uaˆon on en ˆciuj ciu j direkt dir ektoo j: ˆcu cu ie ne kaˆ kaˆsas sas sin malami mal amika ka arme a rmeo? o? Eˆc la pastroj, pastro j, kunpreninte malgrandan kapelon de Amon, suriris la supron de la plej proksima altaˆ altaˆo kaj diservis diservis tie. Reveninte Reveninte en la tendaron, ili certigis la princon, ke, vere, proksimiˆgas gas kelkmila bando de senarmilaj Libianoj, sed armeo estas nenie, en almena˘ u trimejla radio. La princo komencis ridi la raporton. — Mi havas bonajn okulojn, sed en tia interspaco mi ne povus ekvidi armeon. La pastroj, post interkonsiliˆgo, go, sciigis al la princo, ke, se li promesos ne paroli kun profanoj pri tio, kion li vidos, li konvinkiˆgos, gos, ke oni povas vidi tre malproksimen. Ramzes ˆuris. uris. La pastroj starigis starigis sur altaˆ altaˆo la altaron de Amon kaj komencis preˆgi. gi. Kaj kiam la princo, lavinte sin, demetis la sandalojn kaj oferis al la dio oran ˆcenon cenon kaj incenson, incenson, ili enkondukis lin en malvastan malvastan keston, keston, tute malluman, kaj diris al li, ke li rigardu la muron. Post momento komenciˆ gis piaj kantoj, dum kiuj sur la interna muro de la gis kesto aperis luma rondo. Balda˘ u la hela koloro malklariˆgis: gis: la princo ekvidis sablan sabla n ebenaˆ eb enaˆon, on, sur gi gˆi ˆstonegojn, stonegojn, kaj apud ili postenojn p ostenojn de la Azianoj!. . . La pastroj komencis kanti pli la˘ ute ute kaj la bildo aliiˆgis. gis. Estis videbla alia loko en la dezerto, kaj sur ˆgi gi homoj, ne pli grandaj ol formikoj. Iliaj movoj, vesto vest o j, eˆc vizaˆ viz aˆgoj goj estis tiel klare videblaj, videblaj, ke la princo povus povus ilin priskribi priskribi!. !. . . La mirego mirego de l’ kronpri kronprinco nco estis estis senlim senlima. a. Li frotis frotis la okulojn, okulojn, tuˆ tuˆsis sis la moviˆgantan gantan bildon. bildon. . . Subite Subite li turnis turnis la kapon, la bildo bildo malaperis malaperis kaj restis restis nur mallumo. Kiam Ramzes eliris el la kapelo, supera pastro demandis lin: — Nun, erpatre, ˆcu cu vi kredas la potencon de la egiptaj dioj? — Vere — respondis la princo — vi estas tiel grandaj saˆguloj, guloj, ke la tuta mondo mondo devus respektegi respektegi vin kaj kaj fari al vi oferojn. Se vi same scias vidi la estontecon, nenio povas kontra˘ ustari ustari al vi. Post Po st tiuj ˆci ci vortoj vortoj de la princo, princo, un unu u el la pastroj pastroj eniris eniris en la kapelon, apelon, komencis preˆ gi gi kaj balda˘ u eksonis e ksonis de tie voˆco, co, parolanta: paro lanta: — Ramzes! Ramzes!.. . . pesitaj pesitaj estas estas la sortoj sortoj de la ˆstato, stato, kaj anta˘ anta˘ u kiam venos la dua plena luno, vi estos gia gˆia estro estro.. . . — Dioj!. . . — ekkriis ekkriis la terurita terurita princo princo — ˆcu cu mia patro patro estas estas tiel malsana?... Li falis vizaˆge ge sur la sablon, kaj unu el la asistantaj pastroj demandis lin, ˆcu cu li ne volas ankora˘ ankorau˘ ion ekscii.

ˆ * Capitro

XX *

179

— Diru, patro Amon — respondis li — ˆcu cu realiˆ re aliˆ gos gos miaj planoj? Post momento la voˆ co co el la kapelo diris: — Se vi ne komencos militon kontra˘ u la oriento, se vi faros oferojn al la dioj kaj respektos iliajn servistojn, atendas vin longa vivo kaj regado plena de gloro... Post la mirakloj, mirakloj, kiuj okazis en hela tago, sub libera ˆcielo, cielo, la princo ekscitita revenis en sian tendon. “Nenio povas kontra˘ ustari u stari al la past pastroj! roj!.. . . ” — pensis pensis li kun kun timo. timo. En la tendo li trovis Pentueron. — Diru al mi, mia konsilanto — demandis li — ˆcu cu vi, pastroj, pastro j, pov p ovas as legi en la homaj koroj kaj malkovri iliajn sekretajn intencojn? Pentuer skuis la kapon. — Pli facile oni pov p ovas as vidi, kio estas en la interno de ˆstonego, stonego, ol sondi ˆ estas fermita eˆc por la homan koron. Gi p or la dioj, kaj nur la morto malkovras giajn ˆgiajn pensojn p ensojn.. La princo profunde ekspiris, sed li ne povis liberiˆgi gi de la maltrankvilo. Kiam vespere oni devis kunvoki militan konsilan kunvenon, li invitis anka˘u Mentezufison Mentezufison kaj Pentueron. Pentueron. Neniu diris eˆc unu vorton pri la subite mortinta Patroklo; eble tial, ke estis pli urˆgaj gaj aferoj. afero j. Venis libiaj libiaj senditoj, petegante en la nomo de Musavasa Musavasa ˆ kompaton por lia filo Tehenna kaj proponante al Egipto eternan pacon kaj obeon. — Malbonaj homoj — diris unu el la senditoj — trompis nian popolon, ˆ certigante, ke Egipto estas malforta, kaj gia gˆia faraono — ombro de monarho. Sed hiera˘ u ni konvinkiˆgis, gis, kiel forta estas via brako, kaj ni decidis, ke pli prudente estos pagi al vi tributojn, ol konduki soldatojn al certa morto kaj nian landon al certa pereo. Kiam la kunveno estis a˘ uskultinta uskultinta ˆci ci tiun paroladon, paroladon, oni ordonis al la Libianoj eliri el la tendo, kaj la princo Ramzes rekte demandis Mentezufison pri lia opinio, op inio, kio eˆc mirigis la generalojn. generalo jn. — Ankora˘ u hiera˘ u — respondis la profeto pro feto — mi konsilus for fo rˆeti la peton de Musavasa, transporti la militon en Libion kaj detrui la neston de la rabistoj. Sed hodia˘ u mi m i ricevis r icevis tiel gravajn novaˆ novaˆojn o jn el Memfiso, Memfis o, ke mi voˆcdonos cdono s por pardono al la venkitoj. ˆ mia sankta patro — Cu patro estas malsana? malsana?.. . . — demandis demandis la princo. — Li estas malsana. Sed anta˘ u kiam ni ne finos kun Libianoj, via ekscelenco lenco ne devas devas pensi pri tio. tio. . . Kaj kiam la kronprinco malˆgoje goje mallevis la kapon, Mentezufis aldonis: — Mi devas devas plen plenum umii ankora˘ ankora˘ u unu devon...Hiera˘ u, u , nob nobla la princo princo,, mi ˆ kuraˆgis gis riproˆ riproˆci ci vin, ke pro tiel mizera akiro, kiel Tehenna, la militestro ne devas devas forlasi forlasi la armeon. armeon. Hodia˘ Hodia˘ u mi vidas, vidas, ke mi esti estiss malp malpra rav va: se vi ne

ˆ * Capitro

XX *

180

ˆ kaptus Tehennan, henn an, ni ne havus havus tiel rapide rapide pacon kun Musav Musavasa. . . Via saˆ go, ˆcefest cef estro, ro, montriˆ mont riˆgis gis supera, ol la militaj leˆgoj... g oj... La pento de Mentezufis mirigis la princon. “Kial li tiel parolas? — pensis li. — Kredeble ne sole Amon scias ke mia sankta sankta patro patro estas mals malsana! ana!.. . . ” Kaj en la animo de la kronprinco revekiˆgis gis la anta˘ uaj uaj sentoj: malestimo al la pastroj kaj malkonfido al iliaj mirakloj. “Do ne la dioj profetis al mi, ke mi balda˘u estos faraono, sed venis sciigo el Memfiso, Memfiso, kaj la pastroj pastroj trompis trompis min en la kapelo. kapelo. Se ili mensogis mensogis en ˆci ci tiu okazo, kiu certigos min, ke la vidaˆ vidaˆoj oj de la dezerto, montritaj montritaj al mi en la kesto, anka˘ u ne esti estiss trompo trompo?. ?. . . ” ˆ la princo senˆcese Car cese silentis, de malˆ gojo, oni pensis, pro la malsano de gojo, la patro, kaj la generaloj ne kuraˆgis g is ion diri post la kategoriaj vortoj de Mentezufis, Mentezufis, oni fermis la kunsidon. kunsidon. Unu Unuvo voˆˆce ce oni decidis postuli de Libianoj Libianoj kiel eble plej grandan tributon, sendi al ili egiptan garnizonon garnizonon kaj ˆcesigi cesigi la militon. Nun jam ˆciuj ciuj atendis, ke la faraono balda˘ u mortos. Kaj Egipto, por fari ˆ konvenan enterigon, bezonis profundan trankvilon. al sia monarho Forlasinte la kunvenon, la princo demandis Mentezufison: — La brava Patroklo estingiˆ gis gis en la lasta nokto; ˆcu cu vi intencas, sankta j patroj, patro j, honori liajn restaˆ restaˆojn? o jn? — Li estis estis barbaro kaj kaj granda granda pekulo — respondi respondiss la pastro. pastro. — Sed li faris tiel grandajn servojn al Egipto, ke oni devas certigi al li eternan vivon ekster ekster la tombo. tombo. Se do via ekscelen ekscelenco co permesos, permesos, ankora˘ ankora˘ u hodia˘ u ni sendos la korpon de la brava viro Memfison, por fari el ˆgi gi mumon kaj transporti gin gˆin en gian gˆian eternan loˆ gejon, gejon, inter la reˆgajn gajn tombojn en Teboj. La princo volonte konsentis, sed liaj suspektoj pligrandiˆgis. gis. “Hiera˘ u — pensis li — Mentezufis admonis min, kiel maldiligentan lernanton, kaj tio estis vera favoro de l’ dioj, ke li ne batis min per bastono. Hodia˘ u li parolas al mi, kiel obeema filo al sia patro kaj preska˘ u falas sur la ˆ tio ne estas signo, ke al mia tendo proksimiˆgas ventron. Cu gas la povo kaj kun gi ˆg i la horo de la reguli reguligo go de l’ kontoj? kontoj?.. . . ” Tiel meditante, la princo ˆsvelis svelis de la fiero kaj lian koron plenigis plenigis pli kaj pli forta kolero kontra˘ u la pastroj, pastro j, kolero silenta, kiel skorpiono, kiu kaˆ kaˆsinte sinte sin en la sablo, vundas nesingardan piedon per sia venena pikilo.

LA FARAONO

181

ˆ Capitro XXI Nokte la gardistoj sciigis, ke la amaso de la Libianoj, petegantaj pardonon,  jam  jam eniris eniris en la intermon intermonton. ton. Super la dezerto dezerto estis videbla videbla la brilo brilo de iliaj iliaj fajrujoj. ˆ la leviˆgo Ce go de la suno eksonis trumpetoj kaj la tuta egipta armeo stariˆgis gis kun la armiloj en la manoj, en la plej larˆga ga loko de la valo. Konform Konformee al la ordono de la princo, kiu volis ankora˘ u pli forte timigi la Libianojn, inter la vicoj de la soldatoj oni starigis kvietajn portistojn, kaj inter la rajdistoj azenistojn azenistojn sur azenoj. azenoj. Kaj tiel tiel en tiu tago la Egiptan Egiptanoj oj estis estis multen multenom ombraj, braj, kiel la sableroj en la dezerto, kaj la Libianoj estis teruritaj, kiel la kolomboj, super kiuj rondflugas akcipitro. Je la na˘ ua ua horo matene anta˘ u la tendo de la kronprinco haltis lia orita milita milita ˆcaro. caro. La ˆcevaloj, cevaloj, ornamitaj per strutaj flugiloj, tiel saltis, saltis, ke ˆciun ciun devis teni du ˆcevalisto cevalisto j. Ramzes eliris el la tendo, sidiˆgis gis en la ˆcaron caron kaj mem prenis la kondukilojn; kondukilo jn; la lokon de la veturigisto okupis ˆce ce lia flanko lia konsilanto, la pastro p astro Pentuer. Unu el la generaloj generalo j malfermis super la princo grandan verdan ombrelon; ˆce ce la flankoj kaj post p ost la ˆcaro caro iris la grekaj oficiroj oficiro j en oritaj orita j armaˆoj. oj. Iom malanta˘ ue ˆ sekvis malgranda gvardia taˆcmento, cmento, kaj en gia gˆia mezo Tehenna, la filo de la lib libia ia ˆcefo cef o Musavasa. Mus avasa. Kelkcenton da paˆsoj soj de la Egiptanoj, Egiptano j, ˆce ce la eliro el la gla˘ uka uka intermonto, staris la malˆgoja goja amaso de la Libianoj, petegantaj la pardonon de la venkinto. venkinto. Kiam Ramzes kun sia sekvantaro atingis la supron, kie li devis akcepti la senditojn de l’ malamikoj, la armeo kriis tian honoran aklamon, ke la ruza Musavasa ankora˘ u pli ˆcagren cag reniˆ iˆgis gis kaj murmuretis al la libiaj ˆcefoj: cefo j: — Vere, Vere, mi diras al vi, tio estas aklamo aklamo de armeo, kiu amas sian sian estron!. . . Tiam unu el la plej ribelemaj libiaj princoj, fama bandito, diris al Musavasa: ˆ vi ne pensas, ke en la nuna momento ni agos pli prudente, konfid— Cu ante ante al la rapideco rapideco de niaj ˆcevaloj, cevaloj, ol al la pardono pardono de la faraona faraona filo?. filo?. . . Li estas, oni diras, rabia leono, kiu eˆc karesante deˆsiras siras la ha˘ uton; uton; kaj ni estas kiel ˆsafidoj, safido j, forˆ f orˆsiritaj sirita j de la mameto ma metojj de d e la patrino. pa trino. . .

ˆ * Capitro

XXI *

182

— Faru, kiel vi volas — respondis Musavasa — vi havas anta˘ u vi la tutan dezerton. Sed min la popolo sendis, por ke mi pagu niajn kulpojn, kaj, anta˘u ˆ ˆcio, cio, mi havas mian filon Tehennan, sur kiun la princo disverˆ disverˆsos sos sian koleron, se mi ne sukcesos ricevi lian pardonon per miaj petegoj. Al la amaso de la Libianoj alrajdis du Azianoj, anoncante, ke la sinjoro atendas ilian humiliˆgon. gon. Maldolˆ Maldolˆce ce eksopiris eksopiris Musav Musavasa kaj ekiris al la monteto, monteto, sur kiu staris la venki venkinto nto.. Neniam Neniam ant anta˘ a˘ u e li faris tiel malfacilan vojaˆgon!...Dika ue g on!...Dika tolo de pentofaranto pentofaranto apena˘ ap ena˘ u kovris lian dorson: lian kapon, surˆsutitan sutitan per p er la cindro, senkompate bruligis la suno; la nudajn piedojn mordis la akra sablo, kaj la koron premegis la malˆgojo gojo de li mem kaj de la venkita popolo. Li faris apena˘ u kelkcenton da paˆsoj, soj, sed li devis kelkfoje kelkfo je halti kaj ripozi. rip ozi. Ofte li devis sin turni posten, p osten, por kontroli, kontroli, ˆcu cu la sklavoj, sklavoj, portantaj la donacojn por la princo, ne ˆstelas stelas orajn ringojn a˘ u juvelojn. Musavasa, kiel homo sperta, sciis, ke oni plej volonte profitas la fremdan fre mdan malfeliˆ malfe liˆcon. con. La ruza barbaro tiel konsolis sin en sia malfeliˆco: co: “Mi dankas la diojn, ke la sorto destinis al mi humiliˆgi gi anta˘ u la princo, ˆ de Egipto kiu balda˘ u, u, tre balda˘ u surmetos surmet os la faraonan ˆcapon. capon. La monar mon arhoj estas grandanimaj, grand animaj, precipe en la horo de la venko. Se do mi sukcesos kortuˆsi si mian sinjoron, li plifortigos mian povon en Libio kaj permesos al mi preni ˆ grandajn impostojn. Vera miraklo estas, ke la princo mem kaptis Te hennan; ne nur li ne estos maljusta al li, sed eˆc li superˆsutos sutos lin per honoroj. . . ” Tiel li pensis pen sis kaj senˆcese cese sin turnis turni s posten. pos ten. Sklavo, eˆc nuda, povas kaˆ kaˆsi si la ˆstelit ste litan an juvelon juve lon en la buˆson, son , eˆc englut eng luti. i. Tridek paˆsojn so jn anta˘ antau˘ la ˆcaro caro de la kronpr k ronprinco, inco, Musavasa kaj akompananta akompan antajj lin la plej eminentaj Libianoj falis sur la ventrojn ventrojn kaj kuˆ kuˆsis sis en la sablo, gis gˆis la princa adjutanto ordonis al ili leviˆgi. gi. Proksimiˆginte ginte kelke da d a paˆsoj, so j, ili ree falis sur la ventrojn, kaj ripetis la samon trifoje, kaj ˆciufoje ciufoje Ramzes devis ordoni al ili leviˆgi. gi. Dume Pentuer, staranta sur la princa princ a ˆcaro, caro, murmuretis al sia sinjoro: — Via vizaˆgo go montru al ili nek severecon, nek ˆgojon. gojo n. Prefere estu trankvila, kiel la dio Amon, kiu malestimas siajn malamikojn kaj ne ˆgojas gojas pro malgra malgrav vaj triumfoj. triumfoj. . . Fine la pentofarantaj Libianoj haltis anta˘ u la princo, kiu de la ˆcaro caro rigardis ilin, kiel severa severa hipopotamo anasidojn, kiuj nenien pov p ovas as sin kaˆsi si de gia ˆgia forto. — Vi — subite diris Ramzes — vi estas la saˆga ga libia ˆcefo, cefo, Musavasa? — Mi estas via servisto — repondis la demandita kaj ree falis sur la ventron. Oni ordonis al li leviˆgi, gi, kaj la princo da˘urigis: urigis: ˆ — Kiel vi povis tiel peki kaj levi la manon kontra˘ u la tero de l’ dioj? Cu forlasis vin la anta˘ ua ua prudento?

ˆ * Capitro

XXI *

183

— Sinjoro Sinjoro!! — respondis respondis la ruza Libiano Libiano — la ˆcagreno cagreno malklarig malklarigis is la prudenton de la elpelitaj soldatoj de lia sankteco, ili do kuris al sia propra pereo kaj altiris anka˘ u min min kun kun la miaj. La dioj scias, scias, kiel kiel longe longe da˘ urus ur us ˆci ci tiu malbela milito, se en la fronto de la armeo de l’ eterne vivanta faraono ne stariˆgus gus Amon mem. Kiel Kiel ventego ventego de la dezerto dezerto vi falis, falis, kie oni ne atendis vin; kaj kiel la bovo rompas kanon tiel vi frakasis la blindigitan malamikon. Tiam ˆciuj ciuj nia j popolo p opolojj prenis, pre nis, ke eˆc la teruraj terura j libia j regimentoj reg imentoj nur tiam ion valoras, kiam ˆetas eta s ilin i lin via mano. — Vi saˆge ge parolas, Musavasa — diris la princo — kaj ankora˘ u pli saˆge ge vi faris, ke vi iris renkonte al la armeo de la dia faraono, kaj ne atendis, ˆgis gis ˆgi gi venos al vi. Tamen mi dezirus scii, kiom estas vera via humileco? — Serenigu vian vizaˆgon, gon, granda egipta potenculo10 — respondis Musavasa, — Ni venas al vi kiel subuloj, por ke via nomo estu granda en Libio kaj por ke vi estu nia suno, kiel vi estas la suno de na˘u popoloj. popoloj. Ordon Ordonu u nur al viaj regantoj, ke ili estu justaj por la popolo venkita kaj aligita al via potenco. p otenco. Administru Administru nin viaj ˆcefoj cefoj konscience konscience juste, ne la˘ u sia malbona volo, malvere raportante pri ni kaj vekante vian malfavoron kontra˘ u ni kaj niaj infanoj. Ordonu al ili, vic-reˆgo go de la bonkora faraono, ke ili regu nin la˘ u via volo; konservante la liberon, havon, lingvon kaj morojn de niaj patroj kaj anta˘ uuloj. uuloj. Estu viaj leˆgoj go j egalaj egala j por ˆciuj ciuj viaj via j popoloj, pop oloj, viaj oficistoj ofic istoj ne indulgu unujn, kaj ne estu tro severaj severaj por aliaj. Egalaj por p or ˆciuj ciuj estu verdiktoj. verdiktoj. Ili kolektu kolektu impostojn, destinitajn por viaj bezonoj kaj via uzo, sed ili ne postulu aliajn, sekrete de vi, kiuj ne eniros en vian trezorejon, trezorejon , sed riˆ r iˆcigos cigos nur viajn via jn servistojn servisto jn kaj la servist servistojn ojn de viaj serivis serivistoj. toj. Ordonu Ordonu regi nin sen maljus maljusta taˆˆoj oj por ni kaj por niaj infanoj, infanoj, vi ja estas estas nia dio kaj estro estro por ˆciam. ciam. Imitu Imitu la sunon, sunon, kiu al ˆciuj ciuj dissendas sian brilon, donantan donantan la forton kaj vivon. vivon. Ni petegas p etegas viajn favorojn, ni viaj libiaj subuloj, kaj ni falas sur la vizaˆgon gon anta˘ u vi, la heredonto de la granda kaj potenca faraono. Tiel parolis la ruza libia princo kaj kaj fininte fininte ree falis sur la ventron. ventron. Kiam la kronprinco kronprinco a˘ auskultis u˘skultis la saˆgajn gajn vortojn, liaj okuloj brilis, larˆgiˆ giˆgis gis liaj naztruoj, kiel ˆce ce ˆcevaloviro, cevaloviro, kiu sate sin paˆstinte, stinte, enkuras sur la herbejon inter la ˆceval ce valin inoo jn. jn . — Leviˆgu, gu, Musavasa — diris la princo — kaj a˘uskultu, uskultu, kion mi diros al vi. La sorto via kaj de viaj popoloj ne dependas de mi, sed de la grandanima sinjoro, kiu leviˆgas gas super ni, kiel la ˆcielo cielo super la tero. Mi do konsilas konsilas al vi, ke vi kaj la libiaj ˆcefoj cefoj iru Memfison kaj falinte falinte tie sur la vizaˆ gon gon anta˘ u la estro kaj dio de ˆci ci tiu mondo, ripetu la humilajn vortojn, kiujn mi a˘ udis ˆci tie. Mi ne scias, kia estos estos la rezultato rezultato de viaj petoj; sed ˆcar car la dioj neniam neniam 10

Surskribo sur la tomba monumento de l’ faraono Horem-hepa, de la jaro 1470 anta˘ u Kristo.

ˆ * Capitro

XXI *

184

deturnas sin de la humilaj kaj petegantaj, mi anta˘ usentas, usentas, ke vi ne estos malbone malbone akcepti akceptitaj. taj. Kaj nun montru montru al mi la donacojn, donacojn, destinitajn destinitajn por lia sankteco, por ke mi juˆgu, gu, ˆcu cu ili tuˆsos sos la koron de lia sankteco. sankt eco. En ˆci ci tiu momento momento Mentezufis Mentezufis faris signon al Pentuer, Pentuer, kiu staris sur la ˆcaro caro de la princo. Kiam Pentuer proksimiˆ proksimiˆ gis al la sankta viro, Mentezufis gis diris: ˆ vi ne pensas, — Mi timas, ke la triumfo tro fierigos la junan sinjoron. Cu ke estus prudent prudentee interr interrompi ompi iel la solenon solenon?. ?. . . — Kontra˘ ue — respondis Pentuer — ne interrompu la solenon, kaj mi ue certigas al vi, ke dum la triumfo la princo ne havos ˆgojan gojan mienon. ˆ vi faros miraklon? — Cu ˆ mi povus? — Cu p ovus? Mi nur montros al li, ke en e n ˆci ci tiu mondo grandan gran dan gojon gˆojon akompanas akompan as granda g randa j ˆcagreno cagr enoj. j. — Faru, kiel vi volas — respondis Mentezufis — ˆcar car la dioj donacis al vi saˆgon, gon, indan de la membro de la plej alta kolegio. Eksonis trumpeto trump etojj kaj tamburoj kaj oni komencis la triumfan marˆson. son. En la fronto paˆsis sis nudaj sklavoj sklavoj kun la donacoj, konduk kondukataj ataj de eminentaj Libianoj. Oni portis orajn kaj arˆgentajn gentajn diojn, skatolojn kun parfumoj, emajlitajn ema jlitajn vazojn, teksaˆ teksaˆojn, o jn, meblojn, meblo jn, fine orajn ora jn pladojn, pladojn , ˆsarˆ sarˆ gitajn gitajn per rubenoj, safiroj kaj smeraldoj. La sklavoj, portantaj ilin, havis razitajn kapojn kaj buˆsojn, so jn, ligitajn per tukoj, por ke iu ne ˆstelu stelu multekostan juvelon. La princo Ramzes apogis amba˘ u manojn sur la rando de la ˆcaro caro kaj de la supro de la monteto rigardis la Libianojn kaj sian armeon, kiel flavkapa aglo grizajn perdrikojn. La fiero plenigis lin de la piedoj gis gˆis la kapo, kapo , kaj ˆciuj ciu j sentis, ke oni ne povas esti pli potenca, ol ˆci ci tiu venka venka ˆcefo. cefo. Subite la okuloj de l’ kronprinco perdis sian brilon kaj sur lia vizaˆgo go estis videbla dolora surprizo; la staranta post li Pentuer murmuretis: — Klin Klinu, u, sinj sinjoro oro,, vian vian orelo orelon. n. . . De l’ tempo, tempo, kiam kiam vi forl forlasi asiss la urbon urbon Pi-Bas Pi-Bast, t, tie okazis okazis strangaj strangaj aferoj. aferoj. . . Via virino, virino, la Fenician enicianino ino forkuris forkuris kun la Greko Greko,, Likono. Likono. . . — Kun Likono? Likono?.. . . — ripetis ripetis la princo. princo. — Ne moviˆgu, gu, sinjoro, kaj ne montru al viaj sklavoj, ke vi havas malˆgojon gojon en la tago tago de l’ triumf triumfo. o. . . En la sama momento momento preterpasis preterpasis ˆce ce la piedoj de la princo longa vico de Libianoj, portant p ortantaj aj en korboj korbo j fruktojn frukto jn kaj panon, kaj en grandegaj kruˆ coj coj ˆ tia vido inter la disciplinitaj soldatoj vinon kaj oleon por la armeo. Ce eksonis ˆgoja goja murmuro, sed Ramzes ne rimarkis tion, okupita per la rakonto de Pentuer. — La dioj — murm murmuret uretis is la profeto profeto — pun punis is la perfidan perfidan Fenici Fenicianin aninon. on. . . ˆ ˆsi — Cu si estas kaptita?. aptita?. . . — demandis la princo. — Jes, Jes, sed oni devis devis sendi sendi ˆsin en la orient orientajn ajn kolon koloniojn. iojn. . . ˆcar car la pesto tuˆsis si s ˆsin. si n. . .

ˆ * Capitro

XXI *

185

ˆ gi — Ho dioj!. dioj!. . . — murmu murmuret retis is Ramzes Ramzes.. — Cu gˆi ne minacas minacas min? min?.. . . — Estu trankvi trankvila, la, sinjoro: sinjoro: se vi estus estus infekti infektita, ta, vi jam estus estus malsan malsana. a. . . La princo eksentis malvarmon malvarmon en ˆciuj ciuj membroj. Kiel facile estas por p or la dioj forpuˆ forpuˆsi si homon de la plej altaj suproj en la senfunda senfundaˆon de plej granda mize mizero! ro!.. . . — Kaj la krimulo krimulo Liko Likon?. n?. . . — Jes, li estas granda krimulo — diris Pentuer — ne multaj tiaj ekzistas sur la tero... — Mi konas lin. lin. Li estas simil similaa al mi, kiel kiel bildo en la spegulo. spegulo. . . respondi respondiss Ramzes. Nun Nu n venis enis aro da Libi Libianoj anoj,, kond onduk ukan antaj taj strang strangajn ajn bestojn bestojn.. En la komenco men co paˆsis sis unuˆgiba giba kamelo kun blankaj haroj, unu el la unuaj kiujn oni kaptis en la dezerto. Post gi gˆi du rinocero j, aro da ˆcevaloj cevaloj kaj malsovaˆ malsovaˆ ga ga leono en kaˆ go. go. Poste multe da kaˆgoj goj kun diverskoloraj birdoj, simioj kaj malgrandaj hundoj, destinitaj por la kortegaj sinjorinoj. En la fino oni pelis grandajn arojn da bovoj kaj ˆsafoj, safoj, por liveri liveri viandon al la soldatoj. La princo apena˘ u ˆetis rigardon sur ˆci ci tiun migrantan bestejon kaj demandis la pastron: — Kaj Likon Likon estas estas kapti kaptita?. ta?. . . — Nun mi diros al vi la plej malbonan nova novaˆon, malfeliˆ malfeliˆca ca sinjoro — murm murmuret uretis is Pentuer. Pentuer. — Sed memoru, memoru, ke la malami malamikoj koj de Egipto Egipto ne devas devas rimarki en vi malˆgojon... g ojon... La princo faris movon. — Via dua virino, virino, la Hebreino Hebreino Sara. Sara. . . ˆ anka˘ — Cu u ˆsi si forkuris?. . . ˆ — Si mortis mortis en mallibere malliberejo. jo. . . — Ho dioj!. dioj!. . . Kiu Kiu kuraˆ kuraˆ gis gis ˆeti et i ˆsin sin tien?. tie n?. . . ˆ — Si mem kulpigi kulpigiss sin pri la mortigo mortigo de via filo. filo. . . — Kio? Kio?.. . . Granda krio eksonis ˆce ce la piedo j de la princo: preterpasis la libia j kaptitoj, ˆ kaj en ilia fronto la malgaja Tehenna. Ramzes havis nun la koron tiel plenigitan de doloro, ke li faris signon al ˆ Tehenna kaj diris: — Stariˆgu gu apud via patro Musavasa, por ke li vidu vin kaj konvinkiˆgu, gu, ke vi vivas vivas.. . . ˆ ˆci Ce ci tiuj vortoj ˆciuj ciuj Libianoj kaj la tuta armeo kriis potencan aklamon; sed la princo ne a˘ uskultis uskultis ˆgin. gin. — Mia filo ne vivas? vivas?.. . . — demandis demandis li la pastron pastron.. — Sara kulpig kulpigis is sin pri ˆ la morti mortigo go de la infano infano?. ?. . . Cu frenezo falis sur ˆsian sian animon?. . . — La infanon infanon mortigi mortigiss la mizera mizera Likon. Likon. . . — Ho dioj, dioj, donu donu al mi fortojn fortojn!. !. . . — gemis gˆemis la princo. — Ekregu vin, sinjoro, kiel konvenas konvenas al venka venka militestro. . .

ˆ * Capitro

XXI *

186

ˆ eble — Cu eble estas imag imagii tian dolor doloron! on!.. . . Ho senk senkomp ompataj ataj dioj!. . . — La infanon infanon mortigi mortigiss Likon, Likon, Sara sin kulpigis, kulpigis, por savi savi vin. . . Vidan Vidante te la krimulon nokte, ˆsi si pensis, ke tio estis vi mem. . . — Kaj mi elpelis elpelis ˆsin sin el mia domo!. domo!. . . Kaj mi faris faris ˆsin servist servistino ino de l’ Fenician enicianino! ino!.. . . — murm murmuret uretis is la princo. princo. Nun aperis egiptaj soldatoj, portantaj korbojn, plenajn de brakoj, detranˆcitaj citaj al la mortigitaj mortigita j Libianoj. Libiano j. Vidante tion, Ramzes kovris sian vizaˆgon gon kaj maldolˆce ce ekploris. ekplo ris. Tuj la generalo gene ralo j ˆcirka˘ cirka˘ uis uis la ˆcaron, caron, konsolante la sinjoron. La sankta san kta propr ofeto Mentezufis Mentezufis faris proponon, proponon, kiun kiun oni akceptis akceptis senprokrast senprokraste, e, ke de tiu tempo la egipta armeo neniam plu detranˆ detranˆcu cu la brakojn brakojn al la malamikoj, malamikoj, falintaj sur la batalkampo. Per ˆci ci tiu neatendata okazo estis finita la unua triumfo de la egipta kronprinco. Sed la larmoj, kiujn li verˆ verˆsis sis sur la detranˆ detranˆcitajn citajn brakojn, pli forte ol la venk venkaa batalo batalo ligis la Libianojn Libianojn al lia perso p ersono. no. Kaj tial neniu neniu miris, miris, ke ˆcirka˘ kau ˘ la fajrujoj pace sidiˆgis gis la egiptaj kaj libiaj soldatoj, dividante la panon kaj trink trinkante ante el la samaj samaj pokaloj. pokaloj. La militon militon kaj malamo malamon, n, kiuj devis devis da˘ uri tutajn jarojn, anstata˘ anstata˘ uis profunda sento de trankvilo kaj konfido. uis Ramzes ordonis, ke Musavasa kaj la plej eminentaj Libianoj tuj veturu Memfison kaj donis al ili eskorton, ne tiom por gardi ilin, kiom por la sendanˆgereco gereco de iliaj iliaj personoj personoj kaj de la multe multeko kostaj staj donacoj. donacoj. Li mem kaˆ kaˆsis sis sin en la tendon kaj ne montris montris sin dum kelke kelke da horoj. Li ne akcept akceptis is eˆc Tutmozison, kiel homo, por kiu la doloro estas plej bona kunulo. Vespere venis al la princo deligitaro de grekaj oficiroj, sub la komando de Kalipos. Kiam la kronprinco demandis, kion ili deziras, Kalipos respondis: — Ni venis petegi vin, sinjoro, ke la kadavro adavro de via servisto kaj nia ˆcefo, cefo, Patroklo, ne estu transdonita al la egiptaj pastroj, sed bruligita, la˘u la greka moro. La princo ekmiris. — Vi sendube scias, mi pensas — diris li — ke el la korpo de Patroklo la pastroj volas fari mumon de la unua klaso kaj meti ˆgin gin en la faraonaj tomboj. ˆ ekzistas Cu ekzistas por homo pli granda honoro en ˆci ci tiu mondo? La Grekoj Greko j ˆsanceliˆ sance liˆgis, gis, fine Kalipos, kolektinte la tutan sian kuraˆ gon, gon, respondis: — Nia sinjoro, permesu al ni malkovri niajn korojn anta˘u vi. vi. Ni bone bone scias, ke pli profita estas por homo fariˆgi gi mumo, ol esti bruligita: la animo de la bruligita transiras tuj en la landojn de la eterneco, la animo de la mumo povas milojn da jaroj vivi sur la tero kaj gui gˆui gian gˆ ian belecon belecon.. Sed la egiptaj egiptaj pastroj pastroj malami malamiss Pa Patrok troklon lon (tio ne ofendu ofendu viajn orelojn!). orelojn!). Kiu do garanti garantios os al ni, ke farinte lian mumon, ili ne haltigos lian animon sur la tero sole por turmenti gin?. gˆin?. . . Kaj kion ni valorus, alorus, se suspektan suspektante te venˆ gon, gon, ni ne gardus de gi ˆgi nian samlandanon kaj ˆcefon?. cefon?. . .

ˆ * Capitro

XXI *

La miro de Ramzes ankora˘ u pligrandiˆgis. gis. — Faru — diris li — kion vi opinios necesa. — Kaj se oni ne donos donos al ni la korpon korpon?. ?. . . — Preparu la lignaron, mi mem zorgos pri la resto. La Grekoj eliris, la princo alvokis Mentezufison.

187

LA FARAONO

188

ˆ Capitro XXII La pastro kaˆ kaˆsate sate rigardis la kronprincon kaj trovis lin tre ˆsanˆ sanˆ gita. gita. Ramzes Ramzes estis pala, preska˘ u malgrasiˆgis g is dum kelke da horoj, liaj okuloj perdis sian brilon kaj eniˆgis gis en la kavojn. A˘udinte, udinte, kion volas la Greko G rekoj, j, Mentezufis Mentez ufis eˆc unu u nu momenton mo menton ne ˆsanceliˆ sance liˆ gis gis redoni al ili la korpon de Patroklo. — La Grekoj estas pravaj — diris la sankta viro — ke ni povus turmenti la ombron ombron de Pa Patrok troklo lo post lia morto. morto. Sed ili estas malsaˆ malsaˆ guloj, supozante, ˆ ke iu egipta a˘ u haldea pastro farus tian krimon. krimon. Ili prenu la restaˆ restaˆojn de sia samlandano, se ili kredas, kreda s, ke sub la ˆsirmo sirmo de iliaj moroj moro j li estos pli feliˆ fe liˆca ca post la mort morto! o!.. . . La princo senprokraste sendis oficiron kun ordono, sed li retenis Mentezufison. Videble, li volis ion diri al li, sed li ˆsanceliˆ sanceliˆgis. gis. Post longa silento Ramzes subite demandis: — Sendube vi scias, sankta profeto, ke unu el miaj virinoj, Sara, mortis, kaj ke ˆsia sia filo estis mortigita?. mortigita?. . . — Tio okazis okazis en la sama sama nokto, en kiu ni forlasi forlasiss Pi-Baston Pi-Baston.. . . La princo salte leviˆgis. gis. — Pro la eterna eterna Amon!. Amon!. . . — ekkriis ekkriis li. — Tio okazi okaziss anta˘ u tiel longe, kaj vi nenion nenion diris diris al mi?. mi?. . . Eˆ c pri tio, ke oni min suspektis suspektis pri la mortigo mortigo de l’ infa infano? no?.. . . — Sinjoro — diris la pastro — en la anta˘ utago utag o de batalo batal o la ˆcefa cefa militestro milites tro havas nek patron, nek infanon, unuvorte li havas neniun, nur sian armeon ˆ en tiel gravaj cirkonstancoj ni povis maltrankviligi vin kaj la malamikon. Cu per tiaj sciigoj? — Tio estas estas vera — respondi respondiss la princo princo post pripenso pripenso.. — Se oni neatenneatendite atakus nin hodia˘ u, u, mi ne scias, ˆcu cu mi povus p ovus bone komandi komandi la armeon . . . Kaj entute entute mi ne scias, ˆcu cu iam a jn mi reakiros reakiros la trankvilo trankvilon. n. . . Tiel Tiel malgranda. granda. . . tiel bela bela infano! infano!.. . . Kaj la virino, virino, kiu kiu sin oferi oferiss por savi savi min, min min kiu kiu estis tiel maljusta por p or ˆsi!. si!. . . Neniam mi supozis, ke povas okazi tiaj tia j malfeliˆcoj co j kaj ke homa koro pov p ovas as porti tian ˆsarˆ sarˆ gon... g on...

ˆ * Capitro

XXII *

189

— La tempo resanig resanigas as ˆcion. cion. . . La tempo kaj la preˆ go go — murmuretis la pastro. La princo balancis la kapon kaj ree en la tendo ekregis tia silentoj, ke oni povis a˘ udi la erojn, falantajn en la sablohorloˆ udi go. go. La princo rekonsciiˆgis. gis. — Klarigu al mi — diris li — sankta patro — se tio ne apartenas al la grandaj misteroj, kia diferenco estas inter la bruligado de la mortinto kaj farad faradoo de mumo? mumo? Kvan Kvank kam mi a˘ u dis ion pri tio en la lernejo, sed mi ne udis komprenas ˆci ci tiun problemon, kiun Grekoj opinias tiel grava. grava. — Ni opinias ˆgin gin ankora˘ u pli grava, la plej grava — respondis la pastro. — Pri tio atestas niaj urboj de l’ mortintoj, kiuj okupas la tutan teron de la okci okciden denta ta dezert dezerto. o. Pri tio atesta atestass anka˘ anka˘ u niaj piramidoj, tomboj de l’ faraonoj de la antikv antikvaa ˆstato, stato, kaj la mnemonioj, mnemonioj, grandegaj tomboj, elhakitaj elhakitaj en la ˆstonegoj, stonego j, por la reˆ goj de la nuna epoko. La enterigo kaj la tombo estas goj grav grava afero, afero, la plej grav grava homa homa afero. afero. En la korpa formo ni vivas vivas kvindek kvindek a˘u cent jarojn, niaj ombroj da˘ uras dekojn da jarmiloj, gis uras gˆis plena puriˆgo. g o. La asiriaj barbaroj ridas nin, ni oferas pli multe da tempo al la mortintoj ol al la vivantoj; sed ili plorus sian malzorgon pri la mortintoj, se ili konus kiel ni la misteron de la morto kaj tombo. La princo ektremis. ˆ vi forgesis, ke inter la mortintoj mi — Vi timigas timigas min — diris li. — Cu posedas du karajn estaˆ estaˆojn, kiuj ne estas enterigitaj la˘ u la egipta ceremoniaro?... ˆ — Kontra˘ ue. ue. Guste nun oni faras iliajn mumojn. Sara kaj via filo havos ˆcion, cion, kion ili bezonos en la longa migrado. ˆ vere?. — Cu vere?. . . — demandis demandis Ramzes Ramzes presk preska˘ u kun gojo. gˆojo. — Mi certigas vin, ke estas tiel — respondis la pastro — kaj ke estos farita ˆcio, cio, kio estas necesa, por ke vi trovu ilin feliˆcaj, caj, kiam anka˘ u vin tedos la surtera vivo. La princo a˘ uskult usk ultis is tre t re kortuˆ ko rtuˆsita. sit a. — Vi do pensas, sankta viro — demandis li — ke mi retrovos iam mian filon filon kaj povos povos diri diri al ˆci ci tiu virino: virino: Sara, Sara, mi scias, ke mi estis por p or vi tro seve severa? ra?.. . . — Mi estas tiel certa, kiel pri tio, ke mi vidas vin, nobla sinjoro. — Parol Parolu. u. . . parol parolu u pri tio!. tio!. . . — ekkrii ekkriiss la princo princo.. — La homo homo ne pensas pensas pri la tomboj, ˆgis g is kiam li ne metos metos tien tien parton parton de si mem. mem. . . Kaj min, min min frapis frapi s tia malfeliˆ malfe liˆco, co, guste gˆuste en la momento, kiam mi pensis, ke ekster faraono ekzistas neniu pli potenca ol mi! — Vi demandi demandiss min, min, sinjoro sinjoro — komen komencis cis Mentezufis Mentezufis — kia diferenco diferenco ekzistas ekzistas inter inter la bruligado bruligado de la mortintoj mortintoj kaj farado farado de mumo? mumo? Sama, Sama, kiel kiel inter inter la detruo detruo de la vesto vesto kaj konser konserv vado en la ˆsranko sranko.. Se la vesto vesto estas estas konservata, gi gˆi multfoje povas ankora˘ u esti utila, kaj se vi havas nur unu,

ˆ * Capitro

XXII *

190

estus frenezo bruligi ˆgin. gin. — Tion Tion mi ne kompr komprenas enas — interm intermetis etis la princo. princo. — Tion Tion vi ne instrua instruass eˆc en la supera lernejo. . . — Sed ni povas diri tion al la kronprinco. Via ekscelenco scias — da˘ urigis urigis la pastro — ke la homa estaˆ estaˆo o konsistas el tri partoj: korpo, dia fa jrero kaj ombro a˘ u Ka, kiu kunigas la korpon korpon kun la dia fajrero. fa jrero. Kiam la homo mortas, mortas, lia ombro kaj la fajrero foriˆgas gas de la korpo. Se la homo vivus sen peko, peko, lia dia fajrero kun la ombro tuj irus inter la diojn gui gˆui la eternan eternan vivo vivon. n. Sed Sed ˆciu ciu homo pekas, pekas, malpurigas malpurigas sin en la mondo, kaj tial lia ombro ombro Ka devas devas ˆ sin purigi, iafoje milojn da jaroj. Gi purigas sin tiamaniere, ke nevidebla ˆgi gi vagas sur nia tero, inter inter la homoj kaj plenu plenumas mas bonajn farojn. farojn. La ombroj ombroj de la krimuloj, krimuloj, eˆc en la postmorta vivo krimas kaj definitive definitive pereigas sin kaj sian dian fajreron. Ne estas sendube mistero por via ekscelenco, ke la ombro Ka tute similas la homon, sed ˆsajnas sajna s teksita el tre delikata nebulo. La ombro havas kapon, manojn kaj korpon, gi gˆi povas paˆsi, si, paroli, par oli, ˆeti et i a˘u levi objektojn, kaj eˆc, c, precipe dum kelkcento kelkcento da unuaj jaroj post la morto devas de tempo al tempo iom manˆgi. gi. Poste sufiˆcas cas al li la bildo bil dojj de la nutra nut raˆˆoj. o j. . . Sed la ˆcefan cefan forton la ombro ombro ˆcerpas cerpas el la korpo, kiun gi gˆi lasis lasis sur la tero. tero. Se ni ˆetas etas la korpon en tombon, gi gˆi rapide putriˆ g as kaj la ombro devas sin nutri per la gas polvo kaj putraˆ putraˆo. Se ni bruligas la korpon, la ombro havas havas nur cindron kiel nutra nu traˆˆon. on. Sed se ni faras faras el la korpo korpo mumon mumon,, t. e. se ni enbalzami enbalzamigas gas la korpon korpon por jarmiloj, jarmiloj, la ombro ombro Ka estas estas ˆciam ciam sana sana kaj forta forta kaj pasigas pasigas la tempon de la puriˆ go go trankvile, tran kvile, eˆc agrable. agrab le. — Strangaj Strangaj aferoj!. aferoj!. . . — murmuret murmuretis is la kronprinc kronprinco. o. — Pri la postmorta vivo la pastroj dum jarmilaj esploroj eksciis multajn gravajn detalojn. Oni konvinkiˆgis, gis, ke se en la korpo de la mortinto restas la internaˆoj, o j, lia ombro Ka K a havas grandega gra ndegan n apetito ap etiton, n, bezon b ezonas as tiom tio m da nutra nut raˆˆo, kiom la homo; kaj kiam mankas la nutraˆ nutraˆo, gi gˆi ˆetas etas sin sur la vivantajn vivantajn kaj elsuˆ elsuˆcas cas ilian sangon. Sed se oni forigas el la korpo la interna internaˆˆojn, kiel ni faras, la ombro povas vivi preska˘u sen nutraˆo: o: gia gˆia propra korpo, enbalzamigita kaj plenigita plenigita per bonodoraj herboj, sufiˆ cas cas al gi gˆi por jarmi jarmiloj. loj. Oni Oni konstatis anka˘ u, ke kiam la tombo de la mortinto estas malplena, la ombro u, sopiras al la mondo kaj senbezone vagas sur la tero. Sed se en la postmorta kapelo ni metas vestojn, meblojn, armilojn, vazojn kaj instrumentojn, kiujn amis la mortinto; mortinto; se ni kovras la murojn per pentraˆ pentraˆoj, prezentantaj: prezentantaj: festenojn, ˆcasojn, casojn, diservojn, diservojn, militojn militojn kaj entute okazojn, en kiuj partoprenis la mortinto, se ni aldonas statuetojn de l’ personoj de lia familio, de servistoj, ˆcevaloj, cevaloj, hu hundoj ndoj kaj brutoj; brutoj; — tiam tiam la ombro ombro ne revenas revenas senbezone senbezone en la mond mo ndon on,, ˆcar ca r gi gˆi trovas ˆgin gin en sia postmorta domo. Fine oni eksciis, ke multaj ombroj, eˆc plenumin plenuminte te la penton, ne povas povas eniri en la landon de la eterna feliˆco, co, ˆcar car ili ne konas la konvenajn konvena jn preˆgojn, gojn, ˆurojn uro jn ka j interparoladojn interparolado jn kun la dioj. dioj. Ni anta˘ anta˘ uzorgas tion, envolvante la mumojn en papirusojn, sur kiuj uzorgas

ˆ * Capitro

XXII *

191

estas estas skribi skribitaj taj la sentenc sentencoj, oj, kaj metant metantee en iliajn iliajn ˆcerkojn cerkojn “La libron libron de l’ mortintoj”. mortintoj”. Unu Unuvorte vorte nia funebra ceremoniaro ceremoniaro certigas al la ombro ombro fortojn, forto jn, gardas gin gˆin de la maloportu maloportuna naˆˆoj kaj de la sopiro sopiro al la tero, tero, facilig faciligas as al gi gˆi la eniron inter la diojn kaj anta˘ ugardas la vivantojn de la malutiloj, kiujn ugardas povus ka˘ uzi al ili la ombroj. Nia granda zorgemo pri la mortintoj havas guste uzi gˆuste tian celon; jen kial ni konstruas por ili preska˘ u palacojn kaj aranˆ gas gas tie plej elegantajn loˆ gejojn. gejojn. La princo momenton konsideris, fine li diris: — Mi komprenas, ke vi faras grandan favoron al la senfortaj ombroj, proviz provizan ante te ilin je ˆcio cio necesa. necesa. Sed.. Sed. . . kiu pruvos pruvos al mi, ke la ombroj ekzistas?. tas?. . . Pri tio, ke ke ekzistas ekzistas senakv senakva dezerto — da˘ urigis la princo — mi scias, urigis ˆcar car mi vidas vida s gin, gˆin, ˆcar car mi dronis en giaj gˆiaj sabloj kaj spertis ˆgian gian fajran sunon. Pri tio, t io, ke ekzistas landoj, lando j, kie la akvo ˆstoniˆ stoniˆ gas gas kaj la vaporo fariˆgas gas blanka lanugo — mi anka˘ u scias, ˆcar car parolis pri tio konfidindaj konfidindaj atestantoj. . . Sed kiel vi scias pri la ombroj, kiujn vidis neniu, kaj pri ilia postmorta vivo, se neniu homo revenis de tie? — Vi eraras, sinjoro sinjoro — respondis respondis la pastro. pastro. — La ombroj ombroj multfoje multfoje sin montris al la homo j, eˆc rakontis al ili sia jn sekreto jn. Oni povas vivi en Teboj dek jarojn kaj ne vidi pluvon; oni povas vivi sur la tero cent jarojn kaj ne vidi ombron. Sed kiu vivus centojn da jaroj en Teboj, a˘ u milojn da jaroj sur la tero, vidus vidus pli ol un unu u pluvon pluvon kaj pli ol un unu u ombron!. ombron!. . . — Kiu vivis vivis milojn milojn da jaroj?. jaroj?. . . — demandis demandis la princo. princo. — Vivis, vivas vivas kaj vivos la sankta pastraro — respondis Mentezufis. — ˆ Gi anta˘ u tridek mil jaroj ekloˆgis gis sur la bordoj de Nilo, ˆgi gi esploris esplo ris dum ˆci ci tiu tempo la ˆcielon cielon kaj teron, gi gˆi kreis nian saˆgon gon kaj desegnis la planojn de la kampoj, akvobaroj, akvobaroj, kanaloj, kanaloj, piramidoj piramidoj kaj temploj. temploj. . . — Tio estas vera — respondis respondis la princo. princo. — La pastraro pastraro estas estas saˆ ga g a kaj potenca potenca,, sed kie. kie. . . estas estas la ombr ombroj?. oj?. . . Kiu Kiu vidis vidis ilin ilin kaj paroli paroliss kun ili?. ili?. . . — Sciu pri tio, sinjoro — predikis predikis Mentezufis Mentezufis — ke ombro estas en ˆciu ciu vivan vivanta ta homo. homo. Kaj kiel kiel ekzistas ekzistas homoj, kiuj posedas posedas grandegan grandegan forton a˘ u penetreman rigardon, same ekzistas homoj, kiuj havas eksterordinaran kapablon, pablon, ke ili povas povas dum la vivo eligi eligi sian propran propran ombron ombron.. . . Niaj sekretaj sekretaj libroj libroj estas estas plenaj plenaj de plej konfidind konfidindaj aj rakon rakontoj toj pri ˆci ci tiu temo. Pli ol un unu u profeto sciis fali en dormon, similan al la morto. Tiam lia ombro, eliˆginte ginte el la korpo, en la da˘ uro de unu momento sin transportis Tiron, Ninivon, Babiuro lonon, rigardis kion gi gˆi bezonis, a˘ uskultis la diskutojn, kiuj nin interesas, kaj uskultis post la vekiˆgo go de l’ profeto, detale raportis pri ˆcio. cio. Pli ol unu malbonvola malbonvola sorˆ cisto, cisto, same ekdorminte, ekdorminte, sendis sian ombron ombron en la domon de malamata malamata homo, kaj tie renversis a˘u detruis detruis la meblojn meblojn kaj timigi timigiss la familio familion. n. Iafoje Iafoje okazis, ke la homo, atakata at akata de la ombro de l’ sorˆcisto, cisto, batis b atis gin gˆin per lanco a˘ u glavo. Tiam en la atakata domo aperis ape ris sangaj sanga j signoj, signo j, kaj la sorˆcisto cisto havis sur sia korpo la saman vundon, kiun ricevis la ombro. Multfoje anka˘ u la ombro

ˆ * Capitro

XXII *

192

de vivanta vivanta homo aperis kune kun li, kelke kelke da paˆsoj soj de li. . . — Mi konas konas tiajn ombrojn!. ombrojn!. . . — murmuret murmuretis is ironie ironie la princo. princo. — Mi devas aldoni — da˘ u rigis la pastro — ke ne nur la homoj, sed urigis anka˘ u la besto j, kreskaˆ kreskaˆoj, oj , ˆstonoj, stono j, konstruaˆ konstruaˆoj kaj mebloj havas havas tiajn tia jn ombrojn. Sed (stranga afero?) la ombro de la senviva objekto ne estas senviva: gi ˆgi moviˆgas, gas, transiras transiras de unu loko en alian, eˆc pensas kaj komunik komunikas as siajn pensojn pensojn per div diversaj ersaj sign signoj, oj, plej plej ofte ofte per frapa frapado. do. Kiam Kiam la homo homo morta mortas, s, lia ombro vivas kaj sin montras al la homoj. En niaj libroj oni notis milojn da tiaj tia j okazoj. okazoj. Unuj ombroj postuli p ostuliss nutraˆ nutraˆon, aliaj promenis promenis en la loˆ gejo, laboris en la ˆgardeno, gardeno, a˘ u ˆcasis casis sur la montoj kun la ombroj ombroj de siaj hund hundoj oj kaj katoj. Aliaj timigis la homojn, homo jn, detruis ilian havon, suˆcis cis ilian sangon, eˆc logis al diboˆco. co. . . Sed estis anka˘ anka˘ u bonaj ombroj: de patrinoj, gardantaj siajn infanojn; de soldatoj, avertantaj pri malamikaj embuskoj; de pastroj, kiuj malko malkovri vriss al ni grav gravajn sekretojn. sekretojn. . . Ankora˘ Ankora˘ u dum la 18-a dinastio la ombro ˆ de Heopso (kiu terure premegis la popolon, konstruante la piramidon por si kaj pentofaras pro tio), sin montris en la nubiaj orminejoj kaj kompatanta la suferojn de la laborantaj sklavoj, malkovris al ili novan fonton de akvo. — Vi rakontas interesajn aferojn, sankta viro — respondis Ramzes — permesu do anka˘ u al mi diri ion al via ekscele ekscelenco. nco. Foje nokte, nokte, en Pi-Bast Pi-Bast,, ˆ tute similis min, eˆc estis same vestita oni montris montris al mi mian mian ombron. ombron. . . Gi kiel mi. Sed balda˘ u mi konvinkiˆgis, gis, ke tio ne estas ombro, sed vivanta homo, Likon, Likon, malnobla malnobla mortigin mortiginto to de mia filo. . . Li komenci komenciss siajn krimojn per tio, tio, ke li persekuti persekutiss la Fenicia enicianin ninon on Kaman. Kaman. Mi promesi promesiss rekompen rekompencon con al tiu, tiu, kiu kaptos aptos lin. lin. . . Sed nia polico polico ne nu nurr ne kaptis aptis lin, lin, sed eˆc lasis lasis lin ˆsteli steli la saman Kaman Kaman kaj mortigi mortigi senkulpan senkulpan infanon infanon.. . . Hodia˘ Hodia˘ u mi a˘ udas, udas, ke oni kaptis Kaman, sed mi scias nenion pri tiu krimulo. krimulo. Verˆ erˆsajne sajne li vivas vivas libera, sana, gaja kaj ˆguas guas la ˆstelitajn stelitajn trezorojn; eble eˆc li preparas sin al nova nova krim krimo! o!.. . . — Tiom da homoj persekutas ˆci ci tiun krimulon, ke fine oni nepre kaptos lin — diris Mentezufi Mentezufis. s. — Kaj Ka j kiam li falos en niajn manojn Egipto pagos pagos al li la ˆcagrenojn, cagreno jn, kiujn li ka˘ uzis uzis al gia ˆgia kronprinc kronprinco. o. Kredu Kredu al mi, sinjoro, sinjoro, vi povas anta˘ ue ue pardoni al li ˆciujn ciujn kulpojn, kulpo jn, ˆcar car la puno egalos ilian grandecon. — Mi preferu preferuss teni teni lin lin en mia propra propra mano — respon respondi diss la princo. princo. — 11 Danˆgera gera afero afero estas havi havi tian ombron ombron dum la vivo!. vivo!. . . Ne tre edifita per tia konkludo el la leciono, la sankta Mentezufis adia˘ uis uis la princon. Post li eniris en la tendon Tutmozis, konigante, ke la Grekoj jam preparas la lignaron lignaron por la ˆcefo cefo kaj ke dekkelko dekkelko da libiaj virinoj konsentis konsentis plori dum la funebra ceremonio. 11

Strang Stranga a afero, afero, la teorio teorio de ombroj, ombroj, sur kiu kredeb kredeble le estis estis bazita bazita la ekster eksterord ordina inara ra zorgemo de Egiptanoj pri la mortintoj, reviviˆ g is en la nunaj tempoj en E˘ gis uropo. uropo. Detale Detale traktas ˆ gin gin Adolfo d’Assier en sia libro; Essai sur l’humanit¨ l’humanit¨ı¿ 12 posthume et le spiritisme, par un positiviste.

ˆ * Capitro

XXII *

193

ˆ vi scia — Ni ˆceestos ceestos — diris diris la kronpri kronprinco. nco. — Cu scias, s, ke oni morti mortigi giss mian mian filon?. filon?. . . Tiel Tiel malgran malgrandan dan infano infanon! n!.. . . Kiam Kiam mi portis portis lin, li ridis ridis kaj etendis etendis al mi la manetojn!. manetojn!. . . Nekomp Nekomprene renebla bla afero, afero, ke la homa koro povas povas enhavi tiom da malnobleco! malnoblec o! Se Likon atencus mian vivon, mi komprenus, eˆc pardon pardonus us.. . . Sed morti mortigi gi infano infanon. n. . . ˆ — Cu oni rakontis al vi pri la sindono de Sara? — demandis Tutmozis. ˆ — Jes. Sajnas al mi, ke ˆsi si estis estis la plej plej fidela fidela el miaj virinoj virinoj kaj ke mi maljus maljuste te agis agis kun ˆsi. si. . . Sed kiel kiel tio estas ebla — ekkrii ekkriiss la princo princo batant batantee la tablon per la pugno — ke gis gˆis nun oni ne kaptis ankora˘ u la malnoblan Likonon Likonon?. ?. . . Fenician enicianoj oj ˆuris uris al mi pri tio, mi promesis promesis rekompencon rekompencon al la policest policestro. ro. . . Io kaˆsita sita estas estas en tio!. tio!. . . Tutmozis proksimiˆgis gis al la princo kaj murmuretis: — Estis Est is ˆce ce mi sendito sendi to de Hiram, kiu, timante la koleron koler on de l’ pastro pas troj, j, kaˆsas sas sin, anta˘ u kiam li forlasos forlasos Egipton. Egipton. . . Hiram, oni diras, diras, eksciis eksciis de la policestro de Pi-Bas Pi-Bast, t, ke. . . Lik Likon estas kapt kaptit ita. a. . . Sed Sed sile silent ntu! u!.. . . — diri diriss Tutmozi utmoziss kun kun timo. La princo ekkoleris por unu momento, sed tuj trankviliˆ gis. gis. — Kaptit Kaptita?. a?. . . — ripetis ripetis li. li. — Kial tio tio estas estas sekreto sekreto?. ?. . . ˆ — Car la policestro devis transdoni lin al la sankta Mefres, la˘ u lia ordono en la nomo de la plej alta alta kolegi kolegio. o. . . — Ah. . . ah!. ah!. . . — ripetis ripetis la la princo. princo. — Do la la respekti respektinda nda Mefre Mefress kaj kaj la plej plej alta alta koleg kolegio io bezonas bezonas la homon, homon, kiu tiel simil similas as min?. min?. . . Ah Ah!. !. . . Al mia infano infano kaj Sara ili preparas belan enterigon. enterigon. . . ili enbalzami enbalzamigas gas iliajn restaˆ restaˆojn. . . Sed la mortiginton ili kaˆ kaˆsas sas en sendanˆ gera g era loko...Ah!...Anka˘u la sankta Mentezufis estas granda saˆ gulo. gulo. Li rakon rakontis tis al mi hodia˘ hodia˘ u ˆciujn ciujn misterojn mistero jn de l’ postmorta vivo, klarigis la tutan funebran ceremoniaron, kvaza˘ u mi mem estus pastro almena˘ u de la tria tria rango rango.. Sed Sed pri pri la arest arestoo de Likon Likon kaj ke Mefres kaˆ kaˆsas sas la mortiginton mortiginton li ne diris eˆc unu vorton. . . Ah. . . ˆ — Sajnas al mi, sinjoro, ke tio ne devas mirigi vin — intermetis Tutmozis. zis. — Vi scias, scias, ke la pastr pastroj oj jam suspek suspektas tas vin pri malbon malbonv volo olo kaj estas estas singardaj...Tiom pli... — Kio? Kio?.. . . — Ke lia sankteco sankteco estas tre malsan malsana. a. Tre. . . — Ah. . . ah!. ah!. . . mia mia patro patro estas estas tre malsa malsana, na, kaj kaj du dume me mi, en la fron fronto de la armeo devas gardi la dezerton, por ke la sabloj ne forkuru el ˆgi!. gi!. . . Jes, lia sankteco devas devas esti tre malsana, malsana, ˆcar car la pastroj estas tre bonvolaj bonvolaj por mi. . . Ili ˆcion cion montras montra s al a l mi kaj pri ˆcio cio parolas, paro las, ekster ekste r tio, t io, ke Mefres Me fres kaˆ kaˆsis sis Likonon. . . — Tutmozis — diris subite la princo — ˆcu cu anka˘ anka˘ u hodia˘ u vi opinias, ke mi povas povas kalku kalkuli li je la armeo?. armeo?. . . — Ordonu Ordonu nur, kaj kaj ni iros al la morto. morto. . . — Anka˘ u pri la nobelularo nobelularo vi estas estas certa?. certa?. . . — Kiel pri la armeo.

ˆ * Capitro

XXII *

194

— Bone — respondis la kronprinco. — Nun ni povas fari la lastan servon al Patroklo. Patroklo.

LA FARAONO

195

ˆ Capitro XXIII En la da˘ u ro de kelke da monatoj, en kiuj Ramzes plenumis la devojn de uro vic-reˆgo go en Malsupra Egipto, lia sankta patro pli kaj pli malsaniˆgis. g is. Kaj proksimiˆgis gis la momento, en kiu la sinjoro de la eterneco, vekanta la gojon gˆojon en ˆ la koroj, la monarho de Egipto kaj ka j de ˆciuj ciuj lando j, kiujn lumigas la suno, estis e stis okuponta lokon inter siaj respektindaj anta˘ uuloj, en la tebaj katakomboj, uuloj, kiuj kuˆsas sas trans la urbo Teboj. ebo j. La potenculo, kiu disdonis vivon vivon al la regnanoj kaj havis la ra jton forpreni de la edzoj iliajn edzinojn, ne estis ankora˘ u tre maljuna maljuna.. Sed la tridekjara tridekjara regado tiel lacigis lin, ke li mem jam ekdeziris ripozi, retrovi sian junecon kaj belecon, en la okcidenta okcidenta lando, kie ˆciu ciu faraono, sen ˆcagrenoj, cagrenoj, regas eterne popolojn pop olojn tiel feliˆcajn, cajn , ke neniu, neniam volis reveni r eveni de tie. t ie. Ankora˘ u anta˘ u duono duon o da jaro la sankta estro mem plenumis ˆciujn ciujn devojn de vojn de sia reˆga ga posteno, sur kiu estis bazita la sendanˆgero gero ka j feliˆco co de la tuta videbla videbla mondo. Matene, Matene, tuj post la un unua ua kanto anto de la koko koko,, ˆciutage ciutage la pastroj pastroj vekis vekis la ˆ per himno, honoranta la leviˆ monarhon gantan gantan sunon. La faraono tiam leviˆ gis gis de la lito lito kaj banis banis sin sin en ora ujo. Po Poste ste oni froti frotiss lian lian korpon korpon per oleoj oleoj sen prezo, murmurante preˆ gojn, kiuj havis la econ forpeladi la malbonajn gojn, spiritojn. Tiamaniere purigita kaj incensita, ince nsita, li iris en malgrandan malgr andan kapelon, forˆsiris siris de la pordo la argilan sigelon kaj eniris sola en la sanktejon, kie sur ebura lito ripozis ripozis la mirakl miraklaa statuo statuo de la dio Oziris Oziriso. o. La dio posedis posedis eksterordi eksterordinara naran n econ: ˆciunokte ciunokte defalis liaj kruroj, brakoj kaj kapo, fortranˆ fortranˆcitaj citaj iam de la malbona dio Set; sed post la preˆ go go de l’ faraono fara ono ˆciuj ciuj membroj ree kunkreskis, sen ies helpo. Kiam lia sankteco konvinkiˆgis, gis, ke Oziriso ree estas sendifekta, li tiris la statuon el la lito, banis gin, gˆin, surmetis al ˆgi gi multekostajn vestojn kaj sidiginte ˆgin gin sur malakita trono, incensis gin gˆin per parfumoj. parfumoj. Tio estis estis tre grav grava ceremonio: se iam ajn matene la membroj de Oziriso ne estu kunkreskintaj, tio estus signo, ke granda danˆ gero minacas Egipton, se ne la tutan mondon. gero Reviviginte kaj vestinte la dion, lia sankteco lasis la pordon de la kapelo

ˆ * Capitro

XXIII *

196

malfermita, malfermita, por ke tra gi gˆi fluu benoj sur la tutan landon. landon. Samtempe Samtempe li destinis pastrojn, kiu dum la tuta tago devis gardi la sanktejon, ne tiom de malbona volo de homoj, kiom de ilia malseriozeco. Ofte okazis, ke senpripensa mortemulo, emulo, tro proksimiˆ proksimiˆ ginte al la plej sankta loko, ricevis nevideblan baton, kiu ginte senigis lin je la konscio, eˆc je la vivo. Post la diservo, la sinjoro, ˆcirka˘ cirka˘ uita de kantantaj pastroj iris en la granuita dan manˆ goˆ goˆcambron, cambron, kie staris por li apogseˆgo go kaj malgranda tablo, kaj dek na˘u aliaj tabloj anta˘ u dek na˘ u statuoj, prezentantaj la dek na˘ u anta˘ uajn uajn ˆ sidiˆgis, dinastiojn. Kiam la monarho gis, enkuris junaj knaboj kaj knabinoj kun oraj teleroj, sur kiuj estis viando kaj kukoj, kukoj, kaj kun kruˆcoj coj da vino. La pastro, zorganta pri la manˆ gaˆ gaˆoj, o j, gustumis gust umis de la unua telero teler o kaj ka j kruˆ k ruˆco, co, kiujn oni poste surgenue surgenue donis al la faraono; la aliajn alia jn telerojn telero jn kaj kruˆ cojn cojn oni metis ˆ anta˘ u la statuoj de l’ anta˘ uuloj. uuloj. Kiam la monarho, kvietiginte la malsaton, forlasis la salonon, la manˆgaˆ gaˆojn, o jn, destinit de stinitaa jn por p or la anta˘ antauuloj, u˘uloj, havis la rajton manˆ gi gi la princoj kaj pastroj. El la manˆgoˆ goˆcambro cambro la sinjoro sin joro transiris trans iris en e n la a˘ udiencan salonon, ne malpli udiencan grandan. grandan. Tie falis falis anta˘ u li sur la vizaˆgon gon la plej altaj alta j ˆstataj stataj oficistoj kaj la plej proksima familio; poste la ministro Herhor, la plej alta trezoristo, la plej alta juˆgisto gisto kaj la plej alta estro de la polico prezentis al li raportojn pri la ˆstataj stata j aferoj. afero j. La legado estis interrompata per religia muziko kaj danco, dum du m kiuj oni superˆsutis sutis la tronon per p er krono j kaj bukedoj. Post la a˘ udienco, udienco, lia sankteco sankteco transir transiris is en flan flank kan kabineto abineton n por iom dormeti. dormeti. Po Poste ste li faris faris oferojn al la dioj, el vino vino kaj incenso, incenso, kaj kaj rakon rakontis tis al la pastroj siajn sonˆgojn, gojn, la˘ u kiuj la saˆguloj guloj redaktis la plej altajn ordonojn en la aferoj, kiujn devis decidi lia sankteco. Sed iafoje, kiam li ne havis sonˆgojn, g ojn, a˘ u kiam la klarigoj klarigoj ne ˆsajnis sajnis al la faraono gustaj, gˆustaj, lia sankteco ridetis bonkore kaj ordonis agi en la afero tiel a˘ u alie. La ordono estis leˆ go, go, kiun neniu povis ˆsanˆ sanˆgi, gi, eble nur en la plenumo de la detaloj. En la posttagmezaj horoj lia sankteco, portata en portilo, sin montris en la korto al sia fidela gvardio, kaj poste suriris terason kaj rigardis al la kvar partoj de l’ tero, por sendi al ili sian benon. Tiam sur la supro de l’ pilonoj oni pendig pendigis is flagojn, flagojn, kaj soni soniss potencaj potencaj trumpet trumpetoj. oj. Kiu Kiu ajn a˘ udis ilin, en la urbo a˘ u sur la kampo, Egiptano a˘ u barbaro, falis sur la vizaˆ gon, gon, por ke anka˘ u sur lian kapon fluu parteto de la plej alta favoro. En tia momen momento to ne estis estis permesit permesitee bati homon, homon, nek beston: beston: la bastono bastono levita super la dorso, mem malleviˆ malleviˆgis. gis. Se krimulo, krimulo, kondamnita al la morto, sukcesis pruvi, ke oni legis al li la verdikton en la momento de l’ apero de la ˆ anta˘ sinjoro de la ˆcielo cielo kaj tero, oni malgrandigis malgr andigis lian punon. Car u la faraono paˆsas sas la forto, kaj post li la pardono. Feliˆ ciginte ciginte tiel sian popolon, la estro de ˆcio, cio, kio ajn estas sub la suno promenis en siaj ˆgardenoj, gardenoj, inter palmoj kaj sovaˆ gaj figujoj; tie li restis plej gaj

ˆ * Capitro

XXIII *

197

longe, tie honoris lin liaj virinoj, kaj ludis anta˘ u li la infanoj de lia domo. Se iu el ili per sia beleco a˘ u lerteco altiris lian atenton, li vokis gin ˆgin al si kaj demandis: — Kiu vi estas, mia malgranda? — Mi estas la princo Binotris, filo de lia sankteco — respondis la knabo. — Kaj kiel oni nomas vian patrinon? — Mia patrino estas la sinjorino Ameses, virino de lia sankteco. — Kion vi scias? — Mi jam scias kalkuli ˆgis gis dek kaj skribi: “Vivu eterne nia patro kaj dio, la sankta sankta faraon faraonoo Ramzes Ramzes!. !. . . ” La sinjoro de la eterneco bonkore ridetis kaj per sia delikata, preska˘ u diafana mano tuˆ tuˆsetis setis la frizitan frizitan kapon de la brava brava knabo. Tiam la infano reale fariˆgis gis princo, kvankam lia sankteco da˘urigis urigis enigme rideti. Sed tiu, t iu, kiun unu fojon fo jon tuˆ t uˆsis sis la dia mano, ne povis p ovis renkonti malsukceson en la vivo kaj devis esti levita super la aliajn. Por tagmanˆ gi, lia sankteco iris en alian manˆgoˆ gi, goˆcambron cambron kaj dividis sian nutraˆ nutraˆon on kun la dioj de ˆciuj ciuj nomesoj de Egipto, kies statuoj staris apud la muroj. Kion Kion ne manˆ mangis gˆis la dioj, tion ricevis la pastroj kaj altranguloj de l’ kortego. Anta˘ u la vespero lia sankteco akceptis la viziton de la reˆgino gino Nikotris, la patrino de l’ kronprinco, rigardis religiajn dancojn kaj a˘ uskultis uskultis koncerton. Poste li ree iris sin bani, kaj purigita penetris en la kapelon de Oziriso, por senvestigi kaj kaj kuˆsigi sigi en la liton la miraklan dion. Farinte tion, li sigelis la pordon de la kapelo kaj ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de pastra procesio, iris en sian dormoˆcambron. cambron. La pastroj gis gˆis la leviˆgo go de l’ suno en apuda ˆcambro cambro malla˘ mallaute u˘te preˆ gis gis al la animo de l’ faraono, kiu dum la dormo estas inter la dioj. Tiam ili prezentis al gi gˆi petojn pri sukcesa plenumo de kurantaj kurantaj ˆstataj aferoj, pri protekto de la limoj de Egipto kaj de la reˆ gaj gaj tomboj, tombo j, por p or ke neniu ˆstelisto stelisto kuraˆ gu gu eniri tien kaj kaj interr interrompi ompi la eternan eternan ripozon ripozon de la glorplenaj glorplenaj potenculoj. potenculoj. Sed la pastraj preˆ goj, go j, verˆ verˆsajne sa jne de la nokta laciˆ go, go, ne n e ˆciam ciam estis efikaj: la embaraso j de la ˆstato stato kreskis, kaj oni ˆstelis stelis en la sanktaj sankta j tomboj tombo j ne nur multekostajn multekosta jn objekto obj ektojn, jn, sed eˆc mumojn mumo jn de l’ faraono j. Tio estis la rezultato de la gastado en la lando de diversaj fremduloj kaj idolistoj, idolistoj, de kiuj la popolo lernis malˆ malˆsati sati la egiptajn diojn kaj plej sanktajn lokojn. La ripozo de la sinjoro de l’ sinjoroj estis interrompata unu fojon, noktomeze. tomeze. En ˆci ci tiu horo la astrolo astrologoj goj vekis vekis lian sankteco sanktecon n kaj konig konigis is al li, en kiu fazo estas la luno, kiuj planedoj brilas super la horizonto, kiu stelaro ˆ iafoje trapasas la meridianon meridiano n kaj entute ˆcu cu ne okazis io eksterordinara. ekste rordinara. Car aperis nuboj, la steloj falis pli multenombre ol ordinare, a˘ u transflugis super la tero fajraj globoj.

ˆ * Capitro

XXIII *

198

La sinjoro a˘ uskultis la raporton de l’ astrologoj, en okazo de ia eksterordiuskultis nara fenomeno trankviligis ilin pri la sendanˆgereco gereco de la mondo kaj ordonis noti ˆciujn ciujn observojn observojn en specialaj tabeloj, kiujn oni ˆciumonate ciumonate sendis al la pastroj de l’ templo de Sfinkso, la plej grandaj saˆ guloj, kiujn posedis Egipto. guloj, Ili faris konkludojn el la tabeloj, sed la plej gravajn ili komunikis al neniu, ˆ eble nur al siaj haldeaj kolegoj en Babilono. Post la noktomezo la faraono jam povis dormi gis gˆis la matena kanto de l’ kokoj, se li deziris. Tiel pian kaj laboreman vivon, ankora˘ u anta˘ u duono da jaro vivis la bona dio, disdonanto de la protekto, vivo kaj sano, tage kaj nokte gardanta la teron teron kaj ˆcielon, cielon, la videbla videblan n kaj nevideb nevideblan lan mondon. Sed de duo duono no da  jaro, la eterne vivanta lia animo pli kaj pli ofte estis laca de la teraj aferoj kaj de sia korpa korpa ˆselo. selo. Estis tagoj, en kiuj li manˆ gis nenion, kaj noktoj, en gis kiuj kiuj li tute ne dormis dormis.. Iafoje Iafoje dum la a˘ udienco sur lia kvieta vizaˆ udienco go go aperis signoj de profunda doloro, tre ofte, pli kaj pli ofte li svenis. La reˆ gino gino Nikotris Nikotris terurita, la nobla Herhor kaj pastroj pastro j multfoje demandis demandis la estron, kio estas al li. Sed la sinjoro levis la ˆsultrojn sultrojn kaj silentis, silentis, ˆciam ciam plenumante siajn lacigajn devojn. Tiam la kortegaj kuracistoj komencis nerimarkeble doni al li la plej fortajn rimedojn por refortigi refortigi lin. Oni miksis al lia vino cindron de ˆcevalo cevalo kaj bovo, bovo, poste de leono, rinocero kaj elefanto; sed la potencaj rimedoj havis nenian efikon. efikon. Lia sankteco tiel ofte svenis, svenis, ke oni ˆcesis cesis legi al li la raportojn. rap ortojn. Unu tagon Herhor kun la reˆ gino kaj pastroj petegis la sinjoron, ke li pergino mesu esplori sian sian dian korpon. La sinjoro konsent konsentis, is, la kuracistoj a˘ uskultis uskultis lin kaj palpis, sed ekster granda malgrasiˆgo go trovis neniun danˆgeran geran simptomon. simptomon. — Kion sentas via sankteco? — demandis fine la plej saˆ ga ga kuracisto. La faraono ekridetis. — Mi sentas — respondis li — ke jam estas por mi tempo reveni al mia suna patro. — Tion via sankteco ne povas fari, sen plej granda malutilo por viaj popoloj — rapide intermetis Herhor. — Mi lasos al vi mian filon, Ramzeson, kiu estas leono kaj aglo en unu persono persono — respondi respondiss la sinjoro sinjoro.. — Kaj vere, vere, se vi obeos lin, lin, li preparos preparos al Egipto tian sorton, pri kia oni neniam a˘ udis de la komenco de la mondo. udis La sankta Herhor Herhor kaj aliaj aliaj pastroj pastroj ektremi ektremiss de tia promeso. promeso. Ili sciis, sciis, ke la kronprinco estas leono kaj aglo en unu persono, kaj ke ili devas lin obei. Sed ili preferus ankora˘ u longajn long ajn jarojn jaro jn havi jen ˆci ci tiun favoran sinjoron, kies koro, plena de kompato, estis kvaza˘ u la norda vento, kiu alportas la pluvon al la kampoj kaj refreˆsigas sigas la homojn. homo jn. Kaj Ka j tial ˆciuj, ciuj, kvaza˘u unu homo, falis teren kaj ˆgemante gemante kuˆsis sis sur la ventroj, gis gˆis la faraono konsentis sin submeti al kuracado. Tiam la kuracistoj por tuta tago elportis lin en la ˆgardenon, gardenon, inter bono-

ˆ * Capitro

XXIII *

199

dorajn pinglajn arbojn, nutris lin per pecetigita viando, donis al li por trinki fortan buljonon, lakton kaj maljunan vinon. La nutraj rimedoj refortigis lian sanktecon proksimume por unu semajno, sed balda˘ u venis nova malfortiˆgo, go, kaj por venki gin gˆin oni devigis devigis la sinjoron sinjoron trinki freˆsan san sangon de bovidoj, devenantaj de Apiso. Sed la sango anka˘ u ne por longe helpis, kaj oni devis peti konsilon de la ˆcefpastro cefpastro de la malbona dio Set. ˆ generala Ce gˆenerala timo eniris la malgaja pastro, ekrigardis lian sanktecon kaj konsilis konsilis teruran rimedon. rimedon. — Oni devas — diris li — doni al la faraono sangon de senkulpaj infanoj, ˆciutage ciutage unu pokalon. . . La pastro p astrojj kaj altranguloj, altrangulo j, plenigantaj plen igantaj la ˆcambron, cambron, mutiˆ gis gis post tia konsilo. Poste ili komencis komencis murmureti, murmureti, ke por tiu celo plej ta˘ ugaj ugaj estos la infanoj de l’ kamparanoj, ˆcar car la infanoj de l’ pastroj kaj altranguloj altranguloj perdas la senkulpecon jam en la lulilo. — Indiferente estas, kies estos la infanoj — respondis la kruela pastro — se nur lia sankteco sankt eco havos ˆciutage ciuta ge freˆsan san sangon. sango n. La sinjoro, sinjoro, kuˆ kuˆsante sante kun fermitaj okuloj sur la lito, a˘ auskultis ˘ la sangan konsi konsilon lon kaj murmuret murmuretojn ojn de la korteg korteganoj. anoj. Kaj kiam kiam un unu u el la kuracis kuracistoj toj malkuraˆge ge demand d emandis is lierhoro lie rhoron, n, ˆcu cu oni o ni pov p ovas as sin s in okupi o kupi pri la serˆ s erˆcado cado de ta˘ t a˘ ugaj ugaj infanoj, la faraono rekonsciiˆ gis. gis. Li fiksis siajn saˆgajn ga jn okulo oku lojn jn sur su r la ˆceestanto ceest antojj kaj diris: — La krokodilo ne manˆ gas gas siajn infanojn, infano jn, la ˆsakalo sakalo kaj hieno donas sian vivon, por savi siajn idojn, kaj mi trinkus la sangon de la egiptaj infanoj, kiuj kiuj estas miaj idoj?. . . Vere, neniam neniam mi supozus, supozus, ke iu kuraˆ gos gos konsili al mi tiel malnob malnoblan lan rimedon! rimedon!.. . . La pastro de la malbona dio falis sur la vizaˆgon, gon, klarigante, ke la infanan sangon neniu ankora˘ u trinkis en Egipto, sed ke la inferaj potencoj povas tiamani tiamaniere ere redoni la sanon. sanon. Tia rimedo almena˘ almena˘ u estas uzata en Fenicio kaj Asirio. — Hontu — respondis la faraono — en la palaco de la egiptaj potenculoj ˆ vi ne scias, ke Fenicianoj kaj Asirianoj paroli pri tiel abomenaj aferoj. Cu estas malsaˆgaj ga j barbaroj? barbaro j? Sed ˆce ce ni eˆc plej malklera kamparano ne kredos, ke maljuste verˆ verˆsita sita sango povas esti utila por iu. Tiel Tiel parolis parolis la egala al la senmortaj. senmortaj. La korteganoj korteganoj kovris kovris la vizaˆ vizaˆ gojn, ruˆgajn gajn de la honto, ka j la ˆcefpastro cefpastro de Set silente eliris e liris el la ˆcambro. cambro. ˆ Tiam Herhor, por savi la estingiˆ gantan vivon de la monarho, uzis la lastan gantan ˆ rimedon kaj diris al la faraono, ke en teba templo sin kaˆ kaˆsas sas Haldeano, Haldea no, Beroes, la plej saˆga ga pastro de Babilono kaj potenca miraklisto. — Por via sankteco — diris Herhor — li estas fremda homo kaj ne havas rajton doni tiel grav gravajn konsi konsilojn lojn al nia sinjoro. sinjoro. Sed permesu, permesu, reˆ go, g o, ke li ekrigardu vin, ˆcar car mi estas esta s certa, cer ta, ke li trovos rimedon kontra˘ u via malsano,

ˆ * Capitro

XXIII *

200

kaj en neniu okazo ofendos vian piecon per sendiaj vortoj. Anka˘u ˆci ci tiun fojon fo jon la faraono cedis al la deziro de sia fidela servisto. ser visto. Kaj Ka j post du tagoj, alvokita per ia sekreta maniero, venis Memfison Beroes. ˆ La saˆga ga Haldeano, eˆc ne rigardante detale d etale la faraonon, fara onon, donis jenan je nan konsilon: — Oni devas trovi en Egipto homon, kies preˆgoj goj atingas la tronon de la ˆ retrovos la Plej Alta. Kaj kiam li sincere preˆgos gos por la faraono, la monarho sanon kaj vivos longajn jarojn. A˘udinte udinte ˆci ci tiujn vortojn, la sinjoro ekrigardis la amase ˆcirka˘ cirka˘ uantajn lin pastrojn kaj diris: — Mi vidas ˆci ci tie tiom tiom da sanktaj sanktaj viroj, viroj, ke se iu el ili zorgos zorgos pri mi, mi estos estos sana. sana. . . Kaj li ekridetis nerimarkeble. — Ni ˆciuj ciuj estas estas nu nurr homoj homoj — diris diris la sankta sankta Beroes Beroes — kaj niaj animoj animoj ne ˆciam cia m povas leviˆ levi gi gˆi gis gˆis la piedoj de la Eterna. Sed mi donos al via sankteco fidindan rimedon por trovi la homon, kiu preˆ gas plej sincere kaj plej efike. gas — Bone, trovu lin, por ke li fariˆgu g u mia amiko en la lasta horo de mia vivo. ˆ Post la favora respondo de l’ sinjoro, la Haldeano postulis ˆcambron cambron de neniu loˆgatan gatan kaj havantan nur unu pordon. Kaj en la sama tago, unu horon anta˘ u la subiro de l’ suno, li ordonis transporti tien lian sanktecon. En la destinita destinita horo kvar kvar plej altaj alta j pastroj vestis vestis la faraonon per nova lina robo, diris super li grandan preˆ gon, kiu tute certe forpeladis la malbonajn gon, fortojn kaj sidiginte lin en simplan cedran portilon, transportis la sinjoron en la malplenan ˆcambron, cambron, kie estis nur malgranda tablo. Tie jam estis Beroes kaj turnita al la oriento preˆgis. gis. ˆ Kiam la pastroj eliris, la Haldeano fermis la pezan pordon de la ˆcambro, cambro, surmetis surmetis sur la ˆsultrojn sultrojn purpuran skarpon, kaj sur la tablo anta˘ u la faraono metis metis vitran vitran nigran nigran globon. globon. En la maldek maldekstra stran n manon manon li prenis prenis akran ponardon el babilona babilona ˆstalo, stalo, en la dekstran dekstran – bastonon, bastonon, kovritan kovritan per p er misteraj signoj, signoj , kaj per ˆci ci tiu bastono desegnis en la aero rondon ˆcirka˘ cirka˘ u si kaj la faraono. Poste, turnante sin al unu post la alia al la kvar partoj de l’ mondo, li murmuretis: “Amorul, “Amorul, Taneha, Taneha, Latisten, Latisten, Rabur, Adonai. Adonai. . . Ekkompatu Ekkompatu kaj kaj purigu min, Patro ˆciela, ciela, favora kaj kompatema. . . Verˆsu su sur la neindan vian serviston la sanktan benon kaj etendu vian ˆciopovan ciopovan brakon kontra˘ u la spiritoj obstinaj kaj ribelaj, ribelaj, por p or ke mi povu povu trankvile trankvile konsi konsideri deri viajn sanktajn sanktajn verkojn. verkojn. . . ” Li interrompis kaj sin turnis al la faraono: — Mer-amen Me r-amen-Ramze -Ramzes, s, ˆcefpastro cefpa stro de Amon, A mon, ˆcu cu en e n la nigra globo glob o vi rimarkas rimar kas fajreron? — Mi vidas blankan fajreron, fa jreron, kiu ˆsajnas sajnas moviˆ gi, gi, kiel kiel abelo abelo super super floro. floro. . .

ˆ * Capitro

XXIII *

201

— Mer-amen-Ramzes, rigardu la fajreron kaj ne deturnu de gi gˆi viajn okulojn. . . Rigardu Rigardu nek dekstren dekstren,, nek maldek maldekstre stren, n, nenien, nenien, kio ajn a jn aperus de la flankoj... Kaj ree li murmuretis: ˆ ˆ “Baralanensis, Baldahiensis, per la potencaj princoj Genio, Lahidae, ministroj de la infera regno, mi alvokas vin per la forto de la plej alta majesto, kiu estas verˆ verˆsita sita sur su r min, mi ˆure ure petas kaj ordonas. or donas. . . ” En tiu momento la faraono skuiˆ gis gis de abomeno. ˆ — Mer-amen-Ramzes, kion vi vidas? — demandis la Haldeano. — El post la globo globo elrigard elrigardas as ia terura terura kapo. kapo. . . giaj gˆiaj flavruˆ gaj gaj haroj stariˆgas gas rekte, gia gˆia vizaˆgo go estas verda. verda. . . la pupiloj pupiloj estas estas turnitaj turnitaj malsupr malsupren, en, oni vidas vidas nur la blankon de la okuloj. . . la buˆso so estas larˆ ge ge malfermita, kvaza˘ u por krii. — Tio estas la Teruro — diris Beroes kaj turnis super la globon la pinton de la ponardo. Subite la faraono sin fleksis gis gˆis la tero. — Sufiˆce!. ce!. . . — ekkriis ekkriis li — kial kial vi tiel turmen turmentas tas min?. min?. . . La laca korpo volas volas ripozi, ripozi, la animo animo — flugi en la landon landon de la eterna lumo. lumo. . . Kaj vi ne nu nurr ne permesas permesas al mi morti, morti, sed eˆc elpensas elpensas novajn novajn turmen turmentojn. tojn. . . Ah!. Ah!. . . mi ne volas... — Kion vi vidas? — De la plafono ˆciumomente ciumomente malleviˆ gas gas kvaza˘ u du araneaj piedoj, teruraj. . . Dikaj Dikaj kiel kiel palmoj, kovri kovritaj taj de haroj, kun hokoj ˆce ce la fino. . . Mi sentas, sentas, ke super mia kapo flugpendas grandega araneo kaj teksas ˆcirka˘ cirka˘ u mi retojn el ˆsipa sip a j ˆsnurego snur ego j. . . Beroes turnis la ponardon supren. — Mer-amen-Ramzes Mer-amen-Ramze s — diris li — senˆcese cese rigardu riga rdu la fajreron fa jreron kaj ne turnu tur nu la okulojn okulojn flank flanken.. en. . . “Jen estas la signo, kiun mi levas levas en via ˆceesto ceesto — murmuretis murmuretis li. — Jen mi estas potence armita per la dia helpo, mi anta˘uvidanta uvidanta kaj sentima, kiu ˆure elvok elvokas as vin. . . Aye, Saraye, Saraye, Aye, Aye, Saraye. Saraye. . . per la nomo de la potenca kaj kaj eterne eterne vivan vivanta ta Dio. . . ” En ˆci ci tiu momento sur la vizaˆ go de l’ faraono aperis kvieta rideto. go ˆ — Sajna Sajnass al mi — diri diriss la sinjo sinjoro ro — ke mi vidas vidas Eg Egip ipto ton. n. . . la tuta tutan n ˆ tie Memfis Egipto Egipton. n. . . Jes, Jes, tio estas estas Nilo, Nilo, la dezerto dezerto.. . . Ci Memfiso, o, tie Teboj. Teboj. . . Efektive, li vidis Egipton, la tutan Egipton, sed ne pli grandan, ol la aleo de lia palaca ˆgardeno. gardeno. La stranga bildo havis tamen la econ, ke se la faraono pli atente rigardis iun punkton, la punkto pligrandiˆgis gis preska˘ u gis gˆis natura grandeco. La suno estis subiranta, subiranta, verˆ verˆsante sante sur la teron ore-purpuran lumon. La tagaj birdoj prepariˆ g is al la dormo, la noktaj vekiˆgis gis gis en la kaˆ kaˆsejoj. sejoj. En la dezerto oscedis la hienoj kaj ˆsakaloj, sakaloj, kaj la dormetanta dormetanta leono streˆ cis cis siajn potencajn membrojn, sin preparante persekuti la akiron.

ˆ * Capitro

XXIII *

202

La nila fiˆsisto sisto rapide eltiris la retojn, la grandaj transportaj ˆsipoj sipoj albordiˆgis. gis. La laca kamparano kamparano deprenis de la gruo la sitelon, per p er kiu la tutan tagon li ˆcerpis cerpis la akvon. En la urboj oni ekbruligis ekbruligis la lumojn, en la temploj la pastroj kolektiˆgis gis por la vesperaj preˆ goj. Sur la vojoj malleviˆ goj. gis gis la polvo, kaj eksilentis la grinco de la veturilaj radoj. De la supro de l’ pilonoj eksonis gemaj ˆgema j voˆ coj, co j, alvok a lvokantaj antaj la pop popolon olon al preˆ p reˆ go. go. Post momento la faraono rimarkis kun miro kvaza˘ u aron da arˆ gentaj gentaj birdoj, flugpendantaj super la tero. Ili elflugis elflugis el la temploj, palacoj, fabrikoj, ˆsipoj, sipo j, kamparaj domoj, domo j, eˆc el la minejoj. Komence ˆciu ciu el ili rapidis supren kiel sago; sed tuj ˆgi gi renkontis sub la ˆcielo cielo alian arˆ gente-flugilan birdon, kiu gente-flugilan baris al li la vojon, batis ˆgin gin per ˆciuj ciuj fortoj, forto j, kaj amba˘ u senvivaj falis teren. Tio estis la nekonsentaj homaj preˆgoj, goj, kiuj malhelpis unu alian leviˆgi gi gis gˆis la trono trono de la Eterna Eterna.. . . La faraono atente a˘ uskulti uskultis. s. . . Komence Komence atingis atingis lin nur la murmuro murmuro de l’ flugiloj; sed balda˘ u li jam povis distingi la vortojn. Kaj li a˘ udis malsanulon, kiu preˆgis udis g is pri la resaniˆgo, go, kaj samtempe kuraciston raciston,, kiu petegis, petegis, ke la paciento paciento plej longe longe estu malsan malsana. a. Mastro Mastro petis Amonon, ke li gardu lian grenejon kaj stalon; ˆstelisto stelisto etendis la manojn al la ˆcielo, cielo, por ke li povu sen malhelpo elkonduki malpropran bovi b ovinon non kaj plenigi sakojn per malpropra greno. Iliaj preˆ goj go j tuˆsegis segis unuj aliajn, alia jn, kiel ˆstono stono j sendita sendi tajj per ˆetilo. etil o. Migranto en la dezerto falis sur la sablon, petegante la nordan venton, ke gi gˆi alportu al li akvan guton; maristo batis la ferdekon per la frunto, por ke la orientaj ventoj blovu ankora˘ u un unu u semajno semajnon. n. Kamp Kampara arano no volis volis,, ke plej rapide sekiˆgu gu la kotujoj post la superakvo; malriˆca ca fiˆsisto sisto postulis, ke la kotujoj sekiˆgu gu neniam. Iliaj preˆgoj goj rompis unu alian kaj ne atingis la diajn orelojn de Amon. La plej plej granda granda bruo regis regis super la ˆstonmi stonminejoj, nejoj, kie la krimu krimuloj, loj, ligitaj ligitaj per ˆcenoj, ceno j, krevigis grandajn granda jn ˆstonegojn stonego jn per p er kojno ko jnoj, j, trempita j en akvo. Tie la taga grupo de la laboristoj petegis pri la nokto, por iri dormi; la laboristoj de la nokta grupo, vekataj de la gardistoj, batis siajn brustojn, petegante, ke neniam subiru la suno. Tie komercistoj aˆcetantaj cetanta j la tranˆcitajn cita jn kaj kvadratigita jn ˆstono jn, preˆgis, gis, ke en la minejoj estu plej granda nombro da krimuloj, kaj la liveristo j de nutraˆo o kuˆsis sis sur su r la ventroj, ventro j, sopira s opirante, nte, ke epidemi e pidemioo p pereig ereigu u laboristojn kaj ebligu al la liveristoj pli grandan profiton. La preˆgoj goj de tiuj, kiuj estis en la minejoj anka˘ anka˘ u ne atingis ating is la ˆcielon. cielon . Sur la okcidenta limo la faraono ekvidis du armeojn, sin preparantajn al la batalo. batalo. Amba˘ Amba˘ u kuˆ kuˆsis sis sur la sablo, petegan p etegante te Amonon, ke li ekstermu ekstermu la malamikon. malamikon. Libianoj deziris honton kaj morton al Egiptanoj; Egiptanoj ˆetis malbenojn sur Libianojn. La preˆgoj goj de unuj kaj de aliaj, kvaza˘ kvaza˘ u du akcipitraj aroj, interbatalis super la tero kaj falis sur la dezerton. Amon eˆc ne rimarkis rimarkis ilin.

ˆ * Capitro

XXIII *

203

Kaj kien a jn la faraono turnis sian lacan pupilon, ˆcie cie li vidis la samon. La kamparanoj preˆ g is pri la ripozo kaj pri malgrandigo de l’ impostoj; la gis skribistoj skribistoj – ke kresku kresku la impostoj imposto j kaj neniam finiˆ gu la laboro. La pastroj petis gu Amonon pri longa vivo por Ramzes XII-a kaj pri ekstermo de Fenicianoj, Fenicianoj, kiuj ˆ alvokis la dion, por ke li malbonigis al ili la financajn operaciojn; la nomarhoj konservu Fenicianojn kaj plej balda˘ u permesu suriri la tronon al Ramzes XIIIa, ˆcar car li metos bridon br idon sur la absolutismon absolut ismon de l’ pastro j. La leonoj, leon oj, ˆsakaloj kaj hienoj hieno j spiregis de malsato kaj de dezirego de freˆsa sa sango; la cervoj, cervo j, kapreoloj kaj leporo lep orojj kun timo forlas f orlasis is la kaˆ kaˆsejojn, sejo jn, sonˆ so nˆ gante konservi sian mizeran vivon gante ankora˘ u un unu u tagon. tagon. La sperto sperto tamen tamen diris diris al ili, ili, ke anka˘ anka˘ u en ˆci ci tiu nokto devas perei dekkelko, por ke ne mortu la rabuloj. ˆ deziris tion, kio plenigis Kaj tiel en la tuta mondo regis malpaco. Ciu aliajn per timo; ˆciu ciu petis pri propra feliˆ feliˆco, co, ne demandante demandante sin, ˆcu cu li ne malutilos al la proksimulo. Tial iliaj preˆgoj, goj, kvankam ili similis arˆgentajn gentajn birdojn, flugantajn al la ˆcielo, cielo, ne atingis la celon. c elon. Kaj la dia Amon, al kiu leviˆgis gis neniu nen iu voˆco co de d e la tero, ter o, apoginte la manojn sur la genuoj, pli kaj pli profundiˆgis gis en la konsiderado de l’ propra dieco, kaj sur la tero pli kaj pli ofte regis la blinda forto kaj hazardo. Subite la faraono eka˘ udis udi s virina vir inan n voˆcon. con . — Petolu Petolulo! lo!.. . . petolˆ petolˆcjo!. cjo!. . . reven revenu u hejmen, hejmen, jam tempo estas preˆ gi. — Tuj. . . tuj!. tuj!. . . — respondi respondiss infana infana voˆ co. co. ˆ ekrigardis tien kaj ekvidis mizeran terdomon de skribisto, La monarho gardant gardantaa brutojn. brutojn. La posedan posedanto, to, ˆce ce la brilo brilo de la subiran subiranta ta suno, suno, skribi skribiss sian registron, lia edzino pistis per ˆstono stono tritikon p or plata kuko, kaj anta˘ u la domo, kvaza˘ u juna kaprido, kuris kaj saltis sesjara knabo, ridante oni ne scias de kio. Sendube ebriigis lin la odorplena vespera aero. — Petolu Petolulo lo!. !. . . — tuj venu enu preˆ pregi!. gˆi!. . . — ripetis ripetis la virin virino. o. — Tuj!.. uj!.. . Tuj!.. uj!.. . Kaj ree li kuris kaj ˆgojis gojis kiel freneza. Fine la patrino, vidante, ke la suno komencas droni en la sabloj de la dezerto, metis flanken la ˆstonon stonon kaj elirinte en la korton, kaptis la kurantan knabon, kiel ˆcevalidon. cevalidon. Li kontra˘ ustaris ustaris,, sed fine cedis al la superfort superforto. o. La patrino, entirinte lin en la terdomon, tuj sidigis lin sur la planko kaj tenis per la mano, por ke li ne forkuru. — Ne moviˆgu gu — diris diris ˆsi si — krucu krucu la krurojn krurojn kaj sidu sidu rekte, rekte, la manojn manojn kunmetu kunmetu kaj levu al la ˆcielo. cielo. . . Ah, malbona malbona infano! infano!.. . . La knabo sciis, ke li ne evitos la preˆgon; gon; do por plej balda˘ u ree elkuri en la korton, li pie turnis la okulojn kaj la manojn mano jn al la ˆcielo cielo kaj per p er malla˘ uta kaj kriema kri ema voˆco co preˆ pregis, gˆis, senspire: senspire: — Mi dankas vin, bona dio Amon, ke vi gardis hodia˘u la paˆcjon cjon de

ˆ * Capitro

XXIII *

204

malfeliˆ malfeliˆcaj caj okazoj, okazoj, kaj al la panjo donis tritikon tritikon por la plataj kukoj. kukoj. . . Kaj kio ankora˘ u?. u?. . . Ke vi kreis la ˆcielon cielon kaj kaj teron kaj sendis al ˆgi gi Nilon, kiu alportas al ni la pano panon. n. . . Kaj kio ankor ankora˘ a˘ u ?...Ah, mi jam scias!...Mi dankas al vi, u?...Ah, ke tiel bele estas ekstere, ke kreskas floroj, kantas birdoj kaj palmoj naskas dolˆ cajn cajn daktilojn. Kaj pro ˆcio cio bona, kion vi donacis al ni, ˆciuj ciuj amu vin kiel mi kaj la˘udu udu pli bone b one ol mi, ˆcar car mi estas ankora˘ u malgranda kaj oni ne instruis al mi la saˆgon. gon. Jam sufiˆce. ce. . . — Malbona Malbona infano! infano! — murm murmuri uriss la skribi skribisto, sto, klinita klinita super sia registro registro.. — Malbona infano, infano, vi malzorg malzorgee honoras honoras Amonon. Amonon. . . Sed la faraono en la mirakl miraklaa globo rimarki rimarkiss ion tute alian. alian. La preˆ go de la petolanta knabo, kiel ala˘ udo udo leviˆgis gis al la ˆcielo cielo kaj flirtante per p er la flugiloj, rapidis pli kaj pli alten; ˆgis gis la trono, kie la eterna Amon, kun la manoj sur la genuo j, dronis en la konsiderado de l’ propra ˆciopoveco. ciopoveco. Poste gi gˆi leviˆgis gis ankora˘ u pli alten, ˆgis gis la kapo de l’ dio kaj kantis al li per infa in fana na voˆco: co : — Kaj pro ˆcio cio bona, b ona, kion vi donacis al ni, ˆciuj ciuj amu vin, kiel mi. . . ˆ Ce ˆci ci tiuj vorto j, la dio dronanta en si mem malfermis la okulojn, okulo jn, kaj falis el ili sur la mondon radio de la feliˆco. co. De la tero gis gˆis la ˆcielo cielo ekregis ekreg is senlima ˆ silento. Ciu doloro dol oro,, ˆciu ciu timo, tim o, ˆciu ciu maljus mal justaˆ taˆo o ˆcesis. ces is. La siblant sib lantaa sago sag o ekpend ekp endis is en la aero, la leono haltis en sia salto sur la cervinon, la levita bastono ne falis sur la dorson de l’ sklavo. La malsanulo forgesis pri la sufero, la erarvaganta en la dezerto dezert o – pri la malsato, la malliberulo mallib erulo pri la ˆcenoj. ceno j. Kvietiˆ gis gis la ventego kaj haltis haltis la ondo, ondo, preta preta dronigi dronigi la ˆsipon. sipon. Kaj sur la tuta tero ekregis ekregis tia trankvilo, trankvilo, ke la suno jam kaˆsita sita trans la horizonto, horizonto, ree levis sian radiantan radiantan kapon... La faraono rekonsciiˆgis. gis. Li ekvidis anta˘ u si la malgrandan tablon, sur ˆgi gi ˆ la nigran globon, kaj apude la Haldeanon Haldea non Beroeson. — Mer-amen-Ramze Mer-amen-Ramzess — demandis demandis la pastro — ˆcu cu vi trovis trovis la homon, kies preˆgoj goj atingos la piedojn de la Eterna? — Jes — respondis la faraono. ˆ li estas princo, kavaliro, profeto, a˘ — Cu u eble simpla ermito? — Tio estas malgranda, sesjara knabo, kiu nenion petis de Amon, sed dankis dan kis pro ˆcio. cio . ˆ vi scias, kie li loˆgas? — Cu gas? — Mi scias scias — respondis respondis la faraono faraono — sed mi ne volas volas ˆsteli steli por mi la potencon de liaj preˆ goj. goj. La mondo, mondo, Beroes, Beroes, estas grandega grandega akvotur akvoturno, no, en kiu la homoj homo j estas esta s ˆetataj, etata j, kiel sablo, kaj ˆetas ilin la malfeliˆco. co. Kaj Ka j la infano donas don as al la homoj homoj tion, tion, kion kion ili ili ne povus povus doni doni:: mallo mallonga ngan n momen momenton ton de forgeso kaj trankvilo. La forgeson kaj la trankvilon. trankvilon. . . ˆcu cu vi komprenas komprenas tion, ˆ Haldeano? Beroes silentis. silentis.

LA FARAONO

205

ˆ Capitro XXIV ˆ la leviˆgo Ce go de l’suno la dudek unuan de Hator, en la tendaron apud Sodaj Lagoj venis el Memfiso ordono, la˘ u kiu tri t ri regimentoj devis marˆsi si Libion L ibion kaj ka j resti garnizone en la urboj, la resto de la egipta armeo kun la kronprinco devis reveni hejmen. La armeo akceptis la ordonon per gojaj gˆoj aj krioj, ˆcar car la kelktaga restado en la dezerto dezerto jam komen komencis cis esti peza por ili. ili. Malgra˘ Malgra˘ u la transportoj el Egipto kaj el la venki venkita ta Libio, Libio, oni ne havis havis tro multe multe da nu nutra traˆˆo; la akvo akvo en la putoj, puto j, rapide elfositaj, e lfositaj, jam estis elˆcerpita; cerpita; la suna fajro fa jro bruligis la korpon, la flavruˆ ga sablo pikis la pulmojn kaj okulojn. La soldatoj komencis malsaniˆgi ga gi  je disenterio kaj je inflamo de l’ palpebroj. ˆ Ramzes ordonis kunmeti la tendojn. Tri regimentojn de a˘ uto utohtonaj Egiptanoj li sendis Libion, admonante la soldatojn delikate agi kun la loˆgantoj gantoj kaj neniam vagi unuope. La reston de la armeo li direktis al Memfiso, lasinte malgrandan garnizonon en la fortikaˆ fortikaˆo kaj en la vitrofandejo. Je la na˘ ua horo matene, malgra˘ ua u la terura varmego, amba˘ u armeoj jam ekmarˆsis: sis: unu al la nordo, nor do, la alia al la sudo. sudo . Tiam al la kronprinco proksimiˆgis gis la sankta Mentezufis kaj diris: — Bone estus, estus, se via ekscelen ekscelenco co povus pli frue atingi Memfison. Memfison. En la mezo de la vojo atendos vin freˆsaj saj ˆcevaloj. cevaloj. . . — Do mia patro estas danˆgere gere malsana? — ekkriis la princo. La pastro klinis la kapon. La princo lasis al Mentezufis la superan komandon, petante lin, ke li en nenio nen io ˆsanˆ san gu gˆu la donitajn ordonojn, ne interkonsili interkonsiliˆ ginte gˆinte kun la civilaj civilaj generaloj. Kaj li mem, preninte Pentueron, Tutmozison kaj dudek plej bonajn aziajn rajdistojn, rapide ektrotis al Memfiso. Post kvin horoj ili atingis la mezon de la vojo, kaj kiel diris Mentezufis, ili trovis tr ovis tie freˆsajn sajn ˆcevalojn cevalojn kaj novan novan sekvantaron. sekvantaron. La Azianoj restis tie, la princo kun siaj du kunuloj kaj kun la nova eskorto, post mallonga ripozo, ekveturis ekveturis anta˘ uen. uen. — Ve Ve al mi mi! — ˆgemis gemis la eleganta eleganta Tutmozis. utmozis. — Ne sufiˆ cas, cas, ke jam de kvin tagoj mi ne banis min kaj ne vidis la rozan oleon, sed mi devas ankora˘ u

ˆ * Capitro

XXIV *

206

plenu plenumi mi du streˆ streˆcitajn citajn marˆ marˆsojn sojn en un unu u tago!. tago!. . . Mi estas estas certa, certa, ke kiam kiam ni atingos Memfison, Memfison, neniu dancistino dancistino volos ekrigardi ekrigardi min. . . — En kio vi estas pli bona ol mi? — demandis la princo. — Mi estas pli delikata! — sopiris Tutmozis. — Vi, princo, kutimis al la rajdado, kiel Hiksos, kaj Pentuer povus vojaˆgi gi eˆc sur su r ruˆ ruge gˆe brulanta fero. Sed mi, tiel tiel delikata. delikata. . . ˆ la subiro de la suno la vojaˆgantoj Ce gantoj venis al alta monteto, de kies supro sin sternis anta˘ u ili eksterordinara pentraˆ pentraˆo. De malproksime malproksime oni vidis la verdan valon de Egipto, kaj sur gia gˆia fono, kvaza˘ u vico de ruˆ gaj gaj flamoj, brilis la triangulaj piramidoj. Iom dekstre de la piramidoj, la suproj de la pilonoj de Memfiso, envolvita en bluetan nebulon, anka˘ u ˆsajni sa jniss bruli. bru li. — Anta˘ uen!...Anta˘ u en!...Anta˘ uen!. u en!. . . — insi insist stis is la princ princo. o. Post momento ree ˆcirka˘ cirka˘ uis uis ilin la flavruˆga ga dezerto kaj ree ekbrilis la vico de la piramidoj, ˆgis gis fine ˆcio cio fandiˆ fandigis gˆis en pala krepusko. Kiam falis la nokto, la vojaˆgantoj gantoj atingis la grandegan landon de la mortintoj, tintoj, kiu sur la maldekstra b ordo de la rivero rivero sur la altaˆ altaˆoj okupis spacon da kelkdeko da kilometroj. ˆ Tie dum la Antikva Stato oni enterigis por eterne Egiptanojn: la reˆ gojn gojn en grandegaj piramidoj, la princojn kaj altrangulojn en malpli grandaj, la simplu simplulojn lojn en terdomoj. Tie ripozis ripozis milionoj milionoj da mumoj mumoj ne nu nurr de homoj, sed anka˘ u de hundoj, katoj, birdoj, birdo j, unuvorte de ˆciuj ciuj estaˆ estaˆoj, o j, kiuj estis karaj al la homo dum lia vivo. En la tempoj de Ramzes, oni transportis Tebojn la reˆ gan gan kaj riˆculan cul an tomtom bejon, kaj en la najbaraˆ najbaraˆo de la piramidoj piramidoj oni enterigadis enterigadis nur kamparanojn kaj metiisto metiis tojn jn de la ˆcirka˘ cirka˘ uaˆo. Inter la dissemitaj tomboj la princo kaj lia sekvantaro renkontis areton da homoj, glitantaj kiel ombroj. — Kiu vi estas? — demandis la estro de la eskorto. — Ni estas malriˆcaj caj servistoj servistoj de l’ faraono, kaj ni revenas de niaj mortintoj. intoj. . . Ni alport alportis is al ili iom iom da rozoj, rozoj, biero biero kaj plataj plataj kukoj kukoj.. . . — Eble vi vizitis anka˘u fremdajn fremdajn tombojn? tombojn? — Ho dioj! — ekkrii ekkriiss un unu u el la aro — ˆcu cu ni estus estus kapablaj apablaj al tia sakrisakrilego? lego?.. . . Nu Nurr la malv malvirt irtaj aj Tebanoj ebanoj (seki (sekiˆ gu gˆu iliaj brakoj!) brakoj!) maltran maltrankvi kvilig ligas as la mortintojn, por drinki ilian propra pr opraˆˆon en la drinkejo. dr inkejo. — Kion Kion signif signifas as la fajroj tie, norde? norde? — interm intermetis etis la princo. princo. — Sendube, sinjoro, vi venas de malproksime, se vi ne scias tion — oni respondis. — Morga˘ u ja revenas revenas nia kronprin kronprinco co kun la venk venkaa armeo. . . Granda Granda milites militestro! tro!.. . . En unu unu batalo batalo li rompis rompis la mizerajn mizerajn Libia Libianojn. nojn. . . La popolo eliri eliriss el Memfiso, Memfiso, por solene solene salut salutii lin. . . Tridek ridek mil kapoj. kapoj. . . Kia krio krio leviˆ leviˆ gos!... g os!... — Mi kompre komprenas nas — murmur urmureti etiss la princo princo al Pentue Pentuer. r. — La sankta sankta Mentezufis sendis min anta˘ u e, por ke mi ne partoprenu en la triumfa iro ue, . . . Sed estu estu tie tiel, l, hodi hodia˘ a˘ u...

ˆ * Capitro

XXIV *

207

La ˆcevaloj cevaloj estis lacaj kaj oni devis halti. La princo sendis kelke kelke da ra jdistoj mendi ˆsipojn sipo jn sur la rivero, kaj la reston de la sekvantaro sekvantaro li haltigis apud aro de palmoj, kiuj tiam kreskis inter la piramidoj kaj la sfinkso. La piramidoj piramidoj formas nordan finon de la grandega tombejo. Sur ebena eb enaˆˆo, kies supraˆo o ne n e super su peras as unu u nu kvadratan kvadrat an kilomet ki lometron, ron, kovrita de d e kreska kr eskaˆˆoj o j de la dezerto, dense staras multenombraj tomboj kaj malgrandaj piramidoj, kiujn ˆ supera superass la tri plej plej grand grandaj aj pira pirami midoj: doj: de Heops, Kefren kaj Mikerin, fine Sfinkso. La interspaco inter la kolosaj kolosa j konstruaˆ konstruaˆoj atingas apena˘ ap ena˘ u kelkcenton da paˆsoj. soj. La tri piramidoj piramidoj staras en unu vico, de la nord-oriento nord-oriento al la sudokcidento; okcidento ; oriente de ˆci ci tiu linio, plej proksime proks ime de Nilo kuˆsas sas Sfinkso, Sfinks o, ˆce ce kies piedoj sin etendis la subtera templo de Horus. ˆ La piramidoj, kaj precipe la piramido de Heops, kiel verko de la homa laboro, timigas per sia grandeco. Tio estas pinta ˆstona stona monteto, tridek kvin etaˆgojn gojn alta (cent tridek kvin metrojn), staranta sur kvadrata fundamento, kies kie s ˆciu ciu flan flanko ko estas est as ˆcirka˘ cir ka˘ u tricent kvindek paˆsojn sojn longa (ducent dudek sep metrojn). La piramido okupas kvin hektarojn, kaj giaj gˆiaj kvar triangulaj muroj kovrus na˘ u hektarojn. Por konstrui gin gˆin oni uzis u zis tian amason da ˆstonoj, stono j, ke ili sufiˆ cus cus por muro pli alta ol la homa kresko, kresko, duonon da metro larˆ ga, ga, du mil kvincen kvincentt kilomet kilometrojn rojn longa!. longa!. . . Kiam la princa sekvantaro metis la tendojn sub la mizeraj arboj, kelke da soldatoj serˆ cis cis akvon, akvon, aliaj eltiris biskvitojn el la sakoj, Tutmozis falis teren kaj ekdormis. La princo kaj Pentuer komencis promeni kaj interparoli. La nokto estis tiel luma, ke oni povis vidi de unu flanko la grandegajn siluetojn de la piramidoj, de la alia la figuron de Sfinkso, kiu kompare kun ili ˆsajnis sa jnis malgranda. malgr anda. — Mi M i estas e stas ˆci ci tie jam la kvaran fojon fo jon — diris d iris la princo — kaj ka j ˆciam ciam mian koron koron plenigas plenigas la mirego mirego kaj sopiro. sopiro. Kiam Kiam mi studis ankora˘ ankora˘ u en la supera lernejo, mi pensis, ke ricevinte la tronon, mi konstruos ion pli faman ol la ˆ piramido de Heops. Sed hodia˘ u mi ridas mian propran malprudenton, kiam mi rememoras, ke la granda faraono pagis mil sescent talentojn12 nur por la legomoj por la laboristoj. . . Kie mi prenus mil sescent talentojn, talentojn, eˆc nur tiom da homoj! ˆ pson — Ne enviu, sinjoro, Heopso Heo n — respondi respondiss la pastro. pastro. — Aliaj faraonoj faraonoj lasis pli bonajn verkojn: verkojn: lagojn, kanalojn, ˆsoseojn, soseojn, templojn kaj lernejojn. ˆ — Cu oni povas kompari tion kun la piramidoj? — Certe ne — vive vive respondis respondis la pastro. pastro. — Por mi kaj por la tuta popolo ˆ ˆciu ciu piramido estas granda krimo, kaj la plej granda — tiu de Heops... — Vi troas — penis trankviligi lin la princo. — Tute ne. Sian grandan tombon la faraono konstruis tridek jarojn, dum kiuj cent mil homo j laboris ˆciujare ciujare po tri monatoj. Kaj kia estas la utilo de 12

ˆ cirka˘ ka u ˘ dek milionoj da frankoj.

ˆ * Capitro

XXIV *

208

tia tia labor laboro? o?.. . . Kiun Kiun gi gˆi nutris, nutris, resanigis, resanigis, vestis? vestis?.. . . Kontra˘ Kontra˘ ue, ue, ˆciujar ciu jaree dum d um la l a lala ˆ boro pereis dek gis gˆis dudek dudek mil mil homoj. . . Alivo Alivorte rte la tombo tombo de Heops postulis kvincen kvincentt mil kada kadavrojn. vrojn. . . Kaj kiom kiom da sango, larmoj, larmoj, suferoj, suferoj, kiu pov p ovus us ilin kalkuli? Jen kial, sinjoro, oni ne devas miri, ke la egipta kamparano ankora˘u hodia˘ u kun timo rigardas al la okcidento, kie la horizonton superstaras la sangaj a˘ u nigraj siluetoj siluetoj de la pirami piramidoj. doj. Ili ja estas atestan atestantoj toj de liaj turmentoj kaj vana laboro. . . Kaj kiam oni pensas, ke ˆciam ciam estos same, gis gˆis kiam ˆci ci tiuj pruvoj de la homa malhumileco disfalos kaj fariˆ gos g os polv polvo. o. . . Sed Sed kiam kiam tio okazos! Jam tri mil jarojn ili timigas nin per sia aspekto, kaj iliaj muroj estas ankora˘ u glataj kaj la grandegaj surskriboj — legeblaj. — En tiu nokto, en la dezerto vi alie parolis — intermetis la princo. ˆ tiam mi ne rigardis — Car rigardis ilin. ilin. Sed kiam mi hav havas ilin anta˘ u la okuloj, kiel kie l nun, ˆcirka˘ cir ka˘ uas min la ploregantaj spiritoj de la turmentitaj kamparanoj uas kaj murm murmuret uretas: as: “Rigardu “Rigardu,, kion kion oni faris faris kun ni!. . . Tamen amen anka˘ anka˘ u niaj ostoj sentis sentis la doloron doloron kaj kaj sopiris sopiris al la ripozo. . . ” Ramzeson malagrable impresis ˆci ci tiu eksplodo. — Mia sankta patro — diris li post p ost momento — alie prezentis al mi ˆci ci tiujn aferojn afe rojn.. Kiam ni estis ˆci ci tie anta˘ u kvin jaroj, la dia sinjoro rakontis al mi la jenan historion: “Dum la regado de l’ faraono Tutmozis, venis etiopiaj senditoj por difini la sumon de la pagotaj tributoj. Tio estis malhumila popolo! Ili diris, ke unu perdita milito signifas nenion, ˆcar car en la dua la sorto povas esti favora por ili, kaj kelke da monatoj monato j ili marˆcandis candis pri la tributo. Vane la saˆ ga ga reˆ go, go, volante delikate delikate klarigi al ili, montris al ili niajn nia jn ˆsoseojn soseojn kaj kanalojn. Ili respondis, ke en sia lando ili havas havas la akvon akvon senpage, kie ili volas. Vane oni malkovri malkovriss al ili la trezorej trezorejojn ojn de la temploj, temploj, ili diris, ke ilia ilia tero kaˆ kaˆsas sas pli multe da oro kaj multekos multekostaj taj ˆstonoj, stonoj, ol la tuta Egipto. Vane la sinjoro ekzercis anta˘ u ili siajn armeojn, ili respondis, ke Etiopianoj estas pli multenombraj, ol la soldatoj soldato j de lia sankteco. Tiam la faraono farao no alkondukis ilin en ˆci tiun lokon, kie ni staras kaj montris montris al ili la piramidojn. piramidojn. La etiopiaj etiopiaj senditoj ˆcirka˘ cirka˘ uiris uiris ilin, legis la surskribojn surskribojn kaj. . . en la sekvinta sekvinta tago subskribis subskribis la traktaton, traktaton, kian oni ˆ mi ne komprenis la historion, — da˘urigis postulis de ili.” — Car urigis Ramzes — mia sankta patro klarigis ˆgin gin al mi. “Filo — diris li — ˆci ci tiuj piramidoj piramido j estas la eterna eterna pruvo pruvo de la superh superhom omaa potenco potenco de Egipt Egipto. o. Se iu homo homo dezir dezirus us konstrui konstrui al si piramidon, piramidon, li kunmetus malgrandan amaseton da ˆstonoj stonoj kaj post kelke kelke da horoj li forlasus forlasus la laboron, laboron, demandi demandint ntee sin mem: por kio gi gˆi serv servos os al mi? Dek, Dek, cent cent a˘u mil homoj amasigus amasigus iom pli multe multe da ˆstonoj, ˆ por kunˆ kunˆsutus sutus ilin senorde kaj forlasus forlasus la laboron post kelke kelke da tagoj. Car kio servus la laboro? Sed kiam egipta faraono, kiam la egipta ˆstato stato decidas amasigi amasig i ˆstono stono jn, gi gˆi kunpelas milojn da homoj kaj konstruas konstruas eˆc kelkdek kelkdekon on da jaroj, gis gˆis kiam estos finita finita la laboro. laboro. Ne grave grave estas, estas, ˆcu cu la pirami piramidoj doj estis estis necesaj. necesaj. Estas Estas grave grave,, ke la volo volo de l’ faraono, faraono, un unufoje ufoje esprimita, esprimita, estu

ˆ * Capitro

XXIV *

209

ˆ plenumita.” Jes Pentuer, la piramido ne estas la tombo de Heops, sed la volo ˆ de Heops. Volo, kiu posedas pli da plenumantoj, ol iu ajn reˆgo go en la mondo, kaj tian ordon ordon kaj persiston persiston en la agado, agado, kiel la dioj. Ankora˘ Ankora˘ u en la lernejo oni instruis al mi, ke la volo estas granda forto, la plej granda forto en la mondo. Kaj tamen la homa volo povas levi apena˘ u unu u nu ˆstonon. stono n. Kiel granda grand a estas do la volo de l’ faraono, kiu amasigis monton da ˆstonoj nur tial, ke tiel plaˆcis cis al li, eˆc sen iu a jn celo. cel o. ˆ — Cu anka˘ u vi, sinjoro, sinjoro, volus volus same pruvi pruvi vian potencon?. potencon?. . . — demandis demandis subite Pentuer. — Ne — respondis r espondis la princo p rinco sen ˆsanceliˆ sanceliˆ go. — Kiam la faraonoj jam unu go. fojon montris sian potencon, ili povas esti kompatemaj. Se nur oni ne provus kontra˘ ustari ustari iliajn iliajn ordonojn. ordonojn. . . — Ka j ˆci ci tiu t iu junulo j unulo havas apena ap ena˘ u˘ dudek tri jarojn! — diris al si la timigita timigita pastro. Ili sin turnis al la rivero kaj iom da tempo iris silente. — Kuˆsiˆ siˆgu, gu, sinjoro — diris la pastro — ekdormu. Ni faris ne malgrandan vojaˆ gon. gon. ˆ mi povas — Cu povas ekdormi?. . . — respondis la princo. — Jen ˆcirka˘ cirka˘ uas uas . min miloj da kamparanoj, kiuj, la˘ u via diro, pereis dum la konstruado de la piramidoj (kvaza˘ u sen la piramidoj ili povus vivi eterne!). Jen mi pensas pri mia sankta patro, kiu eble agonias en ˆci ci tiu momento. momento. . . La kamparanoj kamparanoj suferas, suferas, la kamparanoj amparanoj ver verˆsas sas la sangon! sangon!.. . . Sed kiu pruvos pruvos al mi, ke mia patro patro ne pli suferas sur sia multekosta lito, ol viaj kamparanoj, portantaj varmegajn ˆstonojn?. stonojn?. . . La kamparan amparanoj, oj, ˆciam ciam la kamparanoj! amparanoj!.. . . Por vi, pastro, pastro, nur tiu indas la kompaton, kiun manˆgas gas la pedikoj. Tuta aro da faraonoj malsupreniris en la tombojn; kelkaj agoniis en doloro, kelkajn oni mortigis. Sed vi ne memoras pri ili, vi pensas nur pri la kamparanoj, kies tuta merito estas, ke ili naskis aliajn kamparanojn, ˆcerpis la nilan koton a˘ au˘ puˆsis sis en la buˆsego se gojn jn ˆ oni ne de siaj bovin bovinoj oj hord hordeaj eajn n globe globetoj tojn. n. Kaj mia patr patro. o. . . kaj mi?. mi?. . . Cu ˆ estis por mi kompatema mortigis mian filon kaj virinon de mia domo? Cu ˆ ne doloris miaj ostoj post la longa vojaˆ ˆ la Tifono en la dezerto? Cu go?... g o?... Cu ˆ mi havas traktaton kun la malsano, libiaj sagoj ne fajfis super mia kapo? Cu doloro, morto, por ke ili estu por mi pli kompatemaj, ol por la kamparano?. ano?. . . Rigar Rigardu du tien. tien. . . La Azianoj Azianoj dorma dormass kaj trank trankvi vilo lo loˆ gas gas en ilia brusto; kaj mi, ilia sinjoro, ˆcagreniˆ cagreniˆgas gas pri la hiera˘ ua tago kaj maltrankviliˆgas ua gas pri la morga˘ ua. ua. Demandu centjaran centjaran kamparanon, amparanon, ˆcu cu dum tuta sia vivo li suferis tiom da maldolˆ maldolˆco, co, kiom mi dum la kelke kelke da monatoj, kiam mi estis vic-reˆ go go kaj milites militestro? tro?.. . . Anta˘ u ili malrapide, de la fundo de l’ nokto eliˆ gis gis strang strangaa ombro. ombro. Tio estis konstrua konstru aˆo o kvindek kvinde k paˆsojn so jn longa, longa , tri etaˆ gojn go jn alta, havanta ˆce ce la flanko kvinetaˆgan gan turon de neordinara formo. ˆ — Kaj Sfinkso Sfinkso — diris diris la inciti incitita ta princo princo — pure pastra pastra verko!. verko!. . . Ciufoje,

ˆ * Capitro

XXIV *

210

kiam mi vidis ˆgin, gin, tage a˘ u nokte, ˆciam ciam turmentis min la demando: kio tio estas estas kaj por p or kio?. . . La piramidojn piramidojn mi komprena komprenas. s. La potenca faraono faraono volis volis montri montri sian forton, forton, a˘ u eble eble,, kio kio estas estas pli pli prude prudent nta, a, li volis olis garan garanti tiii al si eternan vivon vivon en trankvilo, trankvilo, kiun neniu ˆstelisto stelisto a˘ u malamiko povus rompi. Sed ˆci ci tiu Sfinkso!. Sfinkso!. . . Sendube Sendube tio estas nia sankta pastraro, pastraro, kiu havas havas tre grandan kaj saˆ gan g an kapon, kapon, kaj sube sube leonaj leonajn n ung ungegoj egojn. n. . . Abome Abomena na statuo statuo,, ˆ enigma, kiu ˆsajnas sajnas esti fiera, ke apud gi gˆi ni havas aspekton de akridoj. Gi estas estas nek homo, nek besto, nek ˆstonego stonego.. . . Kio do gi gˆi estas estas?? kian kian signi signifo fon n gi ˆg i hav havas? Kaj ˆgia g ia rideto rideto.. . . Vi admiras admiras la eterna eternan n vivo vivon n de l’ pira pirami midoj doj — ˆ ˆgi gi ridetas; vi iras paroli kun la tomboj — ˆgi gi anka˘ u ridetas. Cu verdiˆgas gas la kampoj kampo j de Egipto, Egipt o, ˆcu cu Tifono Tifon o pelas pela s siajn sia jn fajra fa jrajn jn ˆcevalojn, cevalo jn, ˆcu cu sklavo serˆcas cas liberecon en la dezerto, ˆcu Ramzes Granda revenas revenas kun la venkitaj venkitaj popoloj — ˆgi gi havas por ˆciuj ciuj la saman senviv se nvivan an rideton. ridet on. Dek na˘ nau˘ reˆ gaj gaj dinastioj pasis, kiel ombroj, ˆgi gi ridetis kaj ridetus, se Nilo sekiˆgus gus kaj Egipto pereus sub la ˆ sabloj. Cu tio ne estas monstro, tiom pli terura, ke gi gˆi havas dolˆcan can homan hom an ˆ mem eterna, neniam ˆgi vizaˆgon? gon? Gi gi sentis malˆgojon g ojon pri la vanteco de la mondo, plena de mizeroj. ˆ vi ne memoras, sinjoro, la vizaˆgojn — Cu gojn de l’ dioj — intermetis Pentuer ˆ — a˘u ˆcu cu vi ne vidis mumon? mumon? Ciuj senmortaj same trankvile rigardas la aferojn, kiuj pasas. Eˆc la homo, se li mem jam pasis. — La dioj iafoje favore a˘ uskultas niajn petojn — diris la princo kvaza˘ uskultas u ˆ ne estas kompato, sed grandega al si si mem. mem. — Sed gin gˆin kortuˆ kort uˆsas sas nenio. nen io. Gi sarkasm sarkasmoo kaj timo. timo. Se mi scius, scius, ke en gia gˆi a buˆso so sin si n kaˆsas sa s anta ant audiro u˘diro por mi, a˘u rimedo relevi la ˆstaton, eˆc tiam mi ne kuraˆ gus g us gin gˆin demand demandi. i. Jen Jen kia kia gi gˆi ˆ estas estas ˆci ci tiu t iu verko kaj bildo de l’ pastro past roj. j. Gi e stas pli malbona malb ona ol la homo, ˆcar car gi ˆgi havas havas leonan korpon; pli malbona ol la besto, ˆcar car gi gˆi havas homan kapon; pli malbona malb ona ol la ˆstonego, stone go, ˆcar car en gi gˆi sin kaˆ kaˆsas sas nekomprenebl nekompr eneblaa vivo. En ˆci ci tiu t iu momento m omento alflugis alflug is al ili ˆgemantaj gemantaj kaj sufokitaj sufokita j voˆ coj, co j, kies fonton ne eble estis difini. ˆ kan — Gi kantas? tas?.. . . — demandis demandis la princo princo kun miro. — Ne. Oni kan kantas tas en la subtera subtera templo templo — respondis respondis la pastro. pastro. — Sed kial ili preˆgas gas en ˆci ci tiu horo? — Prefere diru al mi, kial ili preˆgas, gas, kiam neniu vidas ilin? Pentuer, rapide sin orientinte, iris tien, de kie flugis la kantoj. La princo trovis trovis ˆstonon, stonon, sur kiu oni povis povis sin apogi, apogi, kaj laca sidiˆ sidiˆ gis. g is. Li eten etendi diss la manojn post la kapo, sin klinis posten kaj rigardis la grandegan vizaˆgon gon de Sfinkso. Malgra˘ u la forest forestoo de la lumo, lumo, oni vidis vidis klare klare la nehomajn nehomajn trajtojn: trajtojn: la ombro ombro aldonis aldonis al ili karak karaktero teron n kaj vivon. vivon. Ju pli longe la princo princo rigardis rigardis la vizaˆgon, g on, des pli klare li sentis, ke lia opinio estis anta˘ujuˆ ujuˆgo g o kaj ke lia malamikeco estis senbaza. Sur la vizaˆgo go de Sfinkso estis nenia krueleco, sed rezignacio. En gia gˆia rideto

ˆ * Capitro

XXIV *

211

ˆ ne mokis la mizeron kaj vantecon estis nenia sarkasmo, sed melankolio. Gi de la homa vivo, ˆgi gi ne vidis ilin. ˆ okuloj, plenaj de esprimo, rigardis trans Nilon, al landoj, kiuj por la Giaj ˆ gi homa rigardo kunfluas kun la horizonto. Cu gˆi observis la maltrankviligan kreskon de la asiria regno? la naskiˆ gon de Grekujo? la trudeman kuradon de gon Fenician enicianoj? oj? la estontajn estontajn okazojn okazojn sur la bordoj de Jordano Jordano?? Kiu divenos divenos?. ?. . . La princo estis certa pri unu, ke ˆgi gi rigardas, pensas kaj atendas ion kun trankvila rideto, r ideto, inda de supernatura sup ernatura estaˆ estaˆo. o. Anka˘ Anka˘ u ˆsajnis sa jnis al li, ke kiam tiu io aperos sur la horizonto, Sfinkso leviˆ gos kaj iros renkonte al gi. gos gˆi. Kio gi ˆgi estos kaj kaj kiam?. . . Mistero, kies kies graveco graveco estis klare desegnita desegnita sur la eterna vizaˆ go. go. Sed tio devas okazi subite, ˆcar car Sfinkso de jarcentoj jarcentoj ne fermas la okulojn kaj rigardas, rigardas, ˆciam ciam rigardas. . . Dume Pentuer Pentuer trovis la fenestron, fenestron, tra kiu el la subtero fluis la gema gˆema pastra kanto: ˆ Horo I. — Leviˆgu, gu, radianta kiel Izido, kiel leviˆgas gas Sotis sur la firmamento en la komenco de la suna jaro. ˆ Horo II. I I. — La dio Amon-Ra Amon-Ra estis ˆce ce mia dekstra kaj maldekstra maldekstra flanko. flanko. Li mem metis en miajn manojn la regadon de la tuta mondo, helpante min faligi miajn malamikojn. ˆ Horo I. — Vi estis ankora˘ ankora˘ u juna, vi portis plektitajn harojn, sed en Egipto nenio fariˆgis gis sen via ordono, ordo no, neniam nenia m oni o ni metis m etis la unuan u nuan ˆstonon stono n de d e konstruaˆ kon struaˆo o sen via ˆceesto cee sto.. ˆ Horo II. — Mi venis al Vi, estro de l’ dioj, granda dio, sinjoro de la suno. Tum promesas al mi, ke aperos la suno kaj ke mi estos simila al ˆgi, gi, kaj Nilo, ke mi ricevos la tronon de Oziriso kaj posedos ˆgin gin por po r ˆciam. cia m. ˆ Horo I. — Vi revenis en paco, estimata de la dioj, estro de du mondoj, RaMer-amen-Ramzes. Mi garantias al vi regadon eternan, la reˆ goj goj proksimiˆgos gos al vi kaj honoros vin. ˆ Horo II. I I. — Ho vi, vi Oziriso Ramzes, eterne vivanta filo de la ˆcielo, cielo, naskita ˆ de la diino Nut. Cirka˘ uu uu vin via patrino patr ino per p er la ˆciela ciela mistero mister o kaj permesu, ke vi fariˆgu gu dio, ho vi, vi Oziriso-Ramzes. Oziriso-Ramzes.13 — Do la sankta sankta sinjoro sinjoro jam mortis! mortis!.. . . — diris al si Pentuer Pentuer.. Li foriris de l’ fenestro kaj proksimiˆ gis al la loko, kie sidis la kronprinco, gis dronanta en revoj. La pastro ekgenuis anta˘ u li, falis sur la vizaˆgon gon kaj ekkriis: — Saluton Saluton al vi, faraono, faraono, estro estro de l’ mondo!. mondo!. . . — Kion vi diras?. diras?. . . — ekkriis ekkriis la princo, princo, salte salte leviˆ gante. gante. ˆ ovaa verˆsu — La Dio Sola kaj Ciopov Ciop su sur vin saˆgon gon kaj forton, forto n, kaj feliˆcon con sur vian vian popolo popolon. n. . . — Leviˆgu. g u. Pentuer...Do mi...do mi... 13

Tombaj surskriboj.

ˆ * Capitro

XXIV *

212

Subite li prenis la pastron je la brako kaj turnis lin al Sfinkso. — Ekrigardu gin ˆgin — diris li. Sed oni vidis neniun ˆsanˆ sanˆ gon g on en la vizaˆgo g o kaj en la figuro de la koloso. Unu faraono transpasis la limon de la eterneco, alia leviˆgis gis kiel la suno, sed la ˆstona sto na vizaˆ viz aˆgo g o de la dio a˘ u monst monstro ro restis restis la sama. sama. Su Surr la lipoj deli delik kata ata rideto por la teraj potencoj kaj gloro, en la rigardo atendado de io, kio devas okazi, sed oni ne scias kiam. Balda˘ u revenis la senditoj sendito j de la rivero kun sciigo, ke la ˆsipeto sipeto j estos preta j. Pentuer eniris inter la palmojn kaj ekkriis: — Vekiˆgu!. g u!. . . Vekiˆ ekiˆ gu!... g u!... La viglaj Azianoj tuj salte leviˆgis gis kaj komencis bridi la ˆcevalojn. cevalojn. Leviˆ gis gis anka˘ u Tutmozis, terure oscedante. — Brr!. Brr!. . . — murm murmuri uriss li — kia kia malv malvarmo!. armo!. . . Apena˘ u mi ekdormis kaj jam mi povus p ovus rajdi ra jdi,, eˆc ˆgis gis la la fino de l’l’ mondo, mondo, se nur nur ne al Sodaj Sodaj Lagoj. Brr!. Brr!. . . Mi  jam forgesis la guston de la vino, kaj ˆsajnas sa jnas al mi, ke miajn mia jn mano jn komencas kovri haro har o j, kiel kie l ˆce ce ˆsakalo. sakalo . Kaj Ka j ˆgis gis la palaco restis ankora˘ u du horo j. Feliˆcaj ca j kamparan amparanoj!. oj!. . . La friponoj dormas dormas nun, ne sentas sentas bezonon sin bani, bani, kaj ne iros al la laboro, anta˘ u kiam la edzinoj ne satnutros ilin per hordea supo. Kaj mi, granda sinjoro devas kiel ˆstelisto stelisto vagi nokte en la dezerto, sen unu sola guto da akvo en la buˆso. so. . . La ˆcevaloj cevaloj estis pretaj, preta j, Ramzes sidiˆ gis sur la sian. Tiam Pentuer proksigis miˆgis, gis, prenis la bridon kaj kondukis la ˆcevalon, cevalon, piedirante. — Kio?. . . — demandis demandis la mirigita mirigita Tutmo Tutmozis. zis. Sed tuj li alkuris alkuris kaj prenis la bridon de la ˆcevalo cevalo de Ramzes ˆce ce la alia flanko. flanko. Kaj tiel iris ˆciuj, ciuj, silen silente, te, mirigi mirigitaj taj per la kondu konduto to de l’ pastro, pastro, kaj sentis, ke okazis io grava. Post kelkcento kelkcento da paˆsoj so j finiˆ gis gis la dezerto, kaj anta˘ u la vojaˆgantoj gantoj sin etendis vojo inter kampoj. — Sidiˆgu gu sur su r la ˆcevalojn cevalojn — diris Ramzes — ni devas rapidi. — Lia sankteco ordonas sidiˆgi! gi! — ekkriis Pentuer. La ˆceestanto ceest antojj mutiˆ gis gis de surprizo. Sed Tutmozis Tutmozis rapide rekonscii rekonsciiˆ gis gˆis kaj metinte la manon sur la glavo, ekkriis: — Vivu eterne, ˆciopova ciopova kaj favora nia estro, e stro, la faraono Ramzes! — Li vivu vivu eterne!. eterne!. . . — kriegis kriegis la Azianoj, Azianoj, svingan svingante te la armilojn. armilojn. — Mi dankas al vi, fidelaj miaj soldatoj — respondis la sinjoro. Post momento la taˆcmento cmento galopis al la rivero.

A ?

?