Fakultet za saobradaj i komunikacije Sarajevo
Multimodalni transport Tema:
Kontejnerski Kontejnerski sistem transporta
Prof.dr F. Kiso
Uvod • Od rane faze razvoja transportnih sistema
postojala je tenencija razvajanja vučnog sredstva od tovarnog prostora: CESTOVNI-tegljač i poluprikolica; ŽELJEZNIČKI-lokomotiva i vagoni; RIJEČNI-tegljač/potiskivač i barže • Primjena kontejnera omogudava a se "tovarni prostor" (prostor za robu) odvoji od dijelova za kretanje prevoznog sredstva tamo gdje je to ekonomski ekonomski cjelishodno.
Kontejnerski Kontejnerski sistem sistem transporta Prva faza razvoja kontejnera i kontejnerizacije transporta
• Dinamika porasta parka kontejnera u zapadno-evropskim zapadno-evropskim zemljama u poslijeratnom
periou može može se vijeti iz sljeede tabele.
Druga faza razvoja kontejnera i kontejnerizacije transporta • Pojava i sve šira primjena velikih kontejnera predstavlja drugu fazu u razvoju kontejnerizacije transporta. • Razvoj transporta velikih kontejnera otpočele su ogovarajude transportne organizacije SAD-a. Kao posljedica ogromnih ekonomskih kapaciteta i
mnogobrojnih prekomorskih privrenih i saobradajnih veza stvarani su saobradajni tokovi velikih razmjera na vrlo velikim odstojanjima. razumljivo što su baš u ovoj ovoj zemlji počela prva prva • Stoga je razumljivo
istraživanja novih mogudnosti za racionalizaciju pretovara i transporta robe primjenom velikih kontejnera, što je, po mišljenju mnogih saobradajnih saobradajnih stručnjaka, najpogoniji oblik racionalizacije transporta transporta i manipulisanja.
Definisanje kontejnera I Ekonomska komisija UN: Kontejneri su transportna sredstva (sudovi, nepokretne cisterne ili druga sredstva) koja su: • trajnog karaktera, zbog čega se mogu ponovo koristiti; • specijalno konstruisana da se roba prevozi bez pretovara
saobradajnim srestvima jenog ili više viova saobradaja; • opremljena uređajima koji olakšavaju njihovu manipulaciju, naročito ko pretovara sa jednog saobradajnog srestva na rugo; • konstruisana tako a je olakšan njihov utovar i istovar; • imaju unutrašnju zapreminu o najmanje 1 m3.
Međunarona organizacija za stanarizaciju-ISO • Kontejner je sud pravougaonih presjeka,
nepromočiv, koji se primenjuje za transport i sklaištenje izvjesnog broja tovarnih jedinica enčanih pošiljki ili robe u rasutom stanju, štiti njegovu saržinu o kvarenja i gubitaka, može se odvojiti od transportnog srestva, kojim se može manipulisati kao jednom jedinicom tovarenja i može se pretovariti bez istovremenog istovara robe.
Međunarona željeznička unija-UIC
• KONTEJNER JE TMJ I JIT ČIJA ZAPREMINA NIJE
MANJA OD 1 (m³), A DOVOLJNO JE IZDRŽLJIVA ZA VIŠESTRUKO KORIŠTENJE, POGODNA ZA PUNJENJE I PRAŽNJENJE ROBOM, IMA SPOSOBNOST JEDNOSTAVNOG PREMJEŠTANJA SA JEDNOG NA DRUGO TRANSPORTNO SREDSTVO
Kontejner kao transportno-manipulativna jedinica multimodalnog transporta U zavisnosti od karakteristika koje se posmatraju, kontejneri se mogu podjeliti prema: • namjeni, • vrsti robe koja se u njima prevozi, • nosivosti, • vrsti materijala o kojeg su izgrađeni, • vrsti konstrukcije, • mjestu korišdenja, • načinu prevoza, • vrsti uređaja kojima su opremljeni u cilju obezbjeđenja uslova
za prevoz oređenih vrsta robe,
• poobnostima i mogudnostima pretovara i sl.
• Prema namjeni kontejneri se dijele na: 1. univerzalne i 2. specijalne kontejnere. • Prema vrstama i karakteristikama robe kontejneri se dijele na: 1. kontejnere za prevoz komadne robe, 2. kontejnere za prevoz robe u rasutom stanju i 3. kontejnere za prevoz tečnosti. • 1. 2. 3.
Prema nosivosti kontejneri se dijele na: male (imaju zapreminu 1-3 m3 ) srednje (imaju zapreminu 3-10 m 3 ) i velike (imaju zapreminu preko 10 m 3 ).
• Prema vrsti materijala o kojih su izgrađeni, kontejneri mogu biti: rveni, metalni, gumeni, plastični, o raznih legura, smjesa i sl. • U pogledu konstruktivnih karakteristika postoje: klasični, sklapajudi, rasklapajudi, sa rvenim i metalnim oblogama, samoistovarajudi i sl. • Prema mjestu korištenja kontejneri se ijele na kontejnere koji se upotrebljavaju samo za prevoze u jednoj zemlji (nacionalni prevozi) i u prevozima između zemalja, pa i između kontinenata. • Prema načinu prevoženja kontejeri se mogu podjeliti na one koji se upotrebljavaju u direktnim i kombinovanim prevozima. Kombinovana prevoženja se ovijaju između
različitih grana transporta kao što su: • drumsko-željeznički, • kopneno-vodni, • kopneno-vazušni.
• Prema vrsti uređaja kojima su opremljeni, kontejneri u cilju obezbjeđenja uslova za prevoz oređene vrste robe, dijele se na izotermičke kontejnere sa agregatima na sopstveni pogon za rashlađivanje sa mogućnošću snižavanja temperature termoregulacionim napravama pomoću azota, vazduha i sl.
• Prema poobnostima i mogudnostima pretovara kontejneri se dijele na one koji su snabjdeveni točkićima ili valjcima, i one sa specijalnim osloncima koji se pretovaruju dizalicom, viljuškarima, auto-utovarivačima , auto-tegljačima i dr.
• Univerzalni i specijalni kontejneri imaju više podgrupa. A )Univerzalni kontejneri
Kontejneri za opštu upotrebu, Kontejneri za posebnu namenu: • zatvoreni kontejneri sa provjetravanjem, • otvoreni kontejneri, • kontejneri-platforme sa otvorenim bočnim stranama, sa cjelokupnom nadgradnjom, • sa nepotpunom nagranjom i kruto učvršdenim
čeonim stranama, sa nepotpunom nagranjom i sklopivim čeonim stranama.
B)Kontejneri za posebne terete (specijalni konteneri):
• kontejneri sa termičkim karakteristikama, • kontejneri-cisterne za tečnost i gasove, • kontejneri za suhi rasuti teret, • kontejneri sa specijalnom namjenom.
Slike nekih od prethodno navedenih kontejnera
BULK CONTAINER (za neupakovane/rasute terete)
FLAT RACK/PLATFORM
(za robu koja se ne može kontejnerizovati)
HIGHCUBE CONTAINER
(za preugačke/previsoke terete)
OPENTOP CONTAINER (za volumenozne terete)
REFRIGERATED (za robe koje zahtjevaju
kontrolisane temperature)
SWAP BODY CONTAINER (opremljen nogarima)
STANDARD CONTAINER (za standardni transport i
sklaištenje)
TANK CONTAINER [1]
TYRE CONTAINER
(za tečne/gasovite materije)
(za transport auto ijelova i guma)
ACCOMMODATION CONTAINER (za različite nam jene, npr barake pri grailištu)
CHASSIS TRAILER (kontejnerska prikolica)
INSULATED CONTAINER (za robe koje zahtevaju kontrolisane temperature)
Prema
klasifikaciji Međunarone željezničke
unije – UIC, kontejneri se dijele na 3 osnovne skupine:
1. male (imaju zapreminu 1-3 m3 ) 2. srednje (imaju zapreminu 3-10 m3 ) i 3. velike (imaju zapreminu preko 10 m3 ).
Mali kontejneri, podjela i namjena • Mali kontejneri su opremljeni uređajima za carinski nadzor pa se mogu upotrebljavati kako u
nacionalnom tako i međunaronom saobradaju. • Mali kontejneri se dijele na sljeede vrste:
1. Univerzalni i specijalni kontejneri, 2. Otvoreni i zatvoreni kontejneri, 3. Sa i bez uređaja za manipulisanje (točkovima) • Mali univerzalni kontejneri su zatvorenog tipa i primjenjuju se za prevoz svih vrsta robe. • Mali specijalni kontejneri građeni su kao otvoreni ili zatvoreni i primjenjuju se samo za prevoz oređene vrste robe.
Univerzalni mali kontejneri se dijele u tri kategorije:
KATEGORIJA “A” – unutrašnje zapremine 1,0-1,2 m³ KATEGORIJA “B” – unutrašnje zapremine 1,2-2,0 m³ KATEGORIJA “C” – unutrašnje zapremine 2,0-3,0 m³
Slika - Mali sklapajući kontejner
tipa "A" danskih državnih željeznica (DSG). Ovaj kontejner, koji se može prevoziti i manipulisati dizalicom, opremljen je trčećim strojem i sa četiri uređaja za pričvršćivanje.
Mali kontjeneri, vlasništvo DB
serija
A, B,
C,
Srednji kontejneri, podjela i namjena • Srednjim kontejnerima smatraju se kontejneri korisne zapremine od 3 do 10 m 3 i sa užinom manjom o 6 m. • Srednji kontejneri se dijele na univerzalne i na specijalne kontejnere. • Specijalni srednji kontejneri koriste se za prevoz brzo kvarljive robe , životnih namirnica, roba u tečnom stanju i opasnih materija.
U skupinu srednjih kontejnera spadaju:
• ˝pa˝ kontejneri • Kontejneri bruto težine 2,5-5 t
Kontejner-cisterna
Veliki kontejneri, podjela i namjena • Pod pojmom ‘’veliki kontejneri’’ porazumijevaju se
kontejneri sa korisnom zapreminom vedom o 10 m 3 i vedom spoljašnjom užinom o 6 m. • Veliki kontejner se često naziva i "transkontejner". • Prema efiniciji Međunarone željezničke unije (UIC), transkontejner je transportno-manipulativno sredstvo koje ima sljeede karakteristike: trajnog
je karaktera i ovoljno otporan a omogudi višestruku upotrebu; posebno je izrađen za prevoz robe u pomorskom saobradaju, i omogudava i olakšava prevoz robe srestvima kopnenog saobradaja bez pretovara robe; opremljen je uređajima koji olakšavaju manipulisanje ko utovara, istovara i pretovara.
• Međunarona organizacija za standardizaciju (ISO) propisala je uslove koje moraju da ispune kontejneri, i to:
• minimalan otpor cjelokupne konstrukcije kod proporcionalnog opteredenja osnove kontejnera; • otpornost od udara za vrijeme transporta; • otpornost kontejnera kod slaganja; • oprema za manipulisanje i pričvršdivanje kontejnera na transportnim sredstvima (nauglice); • otpornost kontejnera protiv naprezanja kod
manipulisanja i unutrašnja nepropustljivost kontejnera.
OSNOVNE IZVEDBE ISO KONTEJNERA 20 – stopni: 20 x 8 x 8 (ft) (6095x2438x2438) (mm) 30 – stopni: 30 x 8 x 8 (ft) (9125x2438x2438) (mm) 40 – stopni: 40 x 8 x 8 (ft) (12192x2438x2438) (mm) __________________________________________
ISO stanarizacija obezbjeđuje imenzije koje odgovaraju: Polovini
ili tredini jenih otvorenih želj. Kola
Jednom dijelu komore broda Jenom ijelu delije
transportnog aviona Polovini ili čitavoj tovarnoj površini kamiona
OSNOVNE FUNKCIJE KOJE TREBA DA ZADOVOLJI VELIKI KONTEJNER Ambalaža
ili superambalaža Transportna jeinica za razne viove saobradaja Manipulativna jedinica za brz i jednostavan
utovar, istovar i premještanje sa jenog via transporta na drugi Sklaišna jeinica
Osnovne tehnologije transporta kontejnera Kontejnerski sistem transporta može da se podijeli
na sljeede podsisteme: • tehnologija kopnenog transporta kontejnera; • tehnologija kopneno-riječnog transporta kontejnera; • tehnologija kopneno-pomorskog transporta kontejnera; • tehnologija kopneno-vazušnog transporta kontejnera; • tehnologija kopnenih kontejnerskih mostova.
Tehnologija kopnenog transporta kontejnera • Tehnologija kopnenog transporta kontejnera podrazumijevaju transport robe u kontejnerima između mjesta otpreme i mjesta dopreme, korišdenjem kopnenih vidova transporta. • Postoje dva osnovna sistema pretovara kontejnera: horizontalni i vertikalni.
• Tehnologije u okviru ove grupe: 1. tehnologije transporta malih kontejnera, 2. tehnologije transporta srednjih kontejnera, i 3. tehnologije transporta velikih kontejnera.
Tehnologija transporta malih kontejnera • Mali kontejneri se koriste kako u javnom, tako i u industrijskom transportu. • U javnom transportu mali kontejneri su veoma rasprostranjeni na željeznici, a koriste se i u direktnom drumskom prevozu. • U industrijskom transportu (unutar jednog preuzeda) primjena malih kontejnera
omogudava racionalizaciju inustrijskog transporta i sklaištenja.
Tehnologija transporta srednjih kontejnera
• Srednji kontejneri su najvedu primjenu našli u kombinovanom drumsko-željezničkom transportu. • Transport srednjih kontejnera mogude je obaviti primjenom sljeedih oblika tehnologije kopnenog transporta: direktan prevoz drumom; direktan prevoz željeznicom između inustrijskih kolosjeka; otprema drumom, prevoz i dostava na industrijski kolosjek
željeznicom;
željeznicom, doprema drumom; otprema i doprema drumom, prevoz željeznicom. otprema i prevoz
Tehnologija transporta velikih kontejnera • U početnoj fazi razvoja kontejnerskog transporta veliki kontejneri su se primjenjivali prvenstveno u pomorskom i interkontinentalnom transportu. • Prevoz kontejnera željeznicom između željezničkodrumskih terminala može se organizovati u sljeedim oblicima: zatvorenim blok-vozovima koji saobradaju irektno
između terminala, bez usputnih ranžiranja; grupama kola koja se uvršduju u teretne vozove; pojeinačnim kolima koja se uvršduju u teretne vozove.
Realizacija transportnog lanca prinjenom tehnologije kopnenog transporta velikih kontejnera
LEGENDA: 1. Utovar kontejnera na drumska transportna sredstva, 2. Prijevoz kontejnera drumom, 3. Pretovar kontejnera sa drumskih na željeznička transportna sredstva, 4. Prijevoz kontejnera željeznicom, 5. Pretovar kontejnera sa željezničkih na drumska transportna sredstva, 6. Dostava kontejnera drumom 7. Istovar kontejnera sa drumskih transportnih sredstava.
Tehnologija kopneno-riječnog transporta kontejnera • Baza otpreme i dopreme robe u kontejnerima kod realizacije tehnologije kopneno-riječnog transporta nalazi se na kopnu. Za jedan dio prevoznog procesa
koriste se riječni plovni putevi, infrastruktura i sredstva riječnog transporta. Drugi dio tehnologije prijevoza se obavlja na isti način kao ko tehnologije ved opisane u prethodnom poglavlju. • Transport kontejnera unutrašnjim plovnim putevima obavlja se različitim plovnim jeinicama. • Brodovi mogu da budu specijalizovani, i u tom slučaju obično su u pitanju samohoni broovi različitog kapaciteta (30-76 TEU).
• Sučeljavanje riječnog saobradaja i rugih viova kopnenog transporta (drumskog i željezničkog) ostvaruje se u riječnim lukama i pristaništima, ge je dio luke ili pristaništa usko specijalizovan za ra sa kontejnerima, pa je na taj način formiran kopneno-riječni kontejnerski terminal. • Transport kontejnera primjenom ove tehnologije nije do sada dovoljno razvijen i korišten, i pored velikih mogudnosti i nesumnjivih prenosti, kao što su: uštea u energiji, niži troškovi transporta, mogudnost korištenja ved postojede infrastrukture i sredstava, bolja zaštita čovjekove okoline.
• Međutim, riječni transport kontejnera ima i izvjesnih slabosti. One se, prije svega, ogledaju u maloj frekvenciji otpreme kontejnera i maloj komercijalnoj brzini prevoza.
• TEU jedinica predstavlja mjeru za velike kontejnere, ekvivalentnu duljini kontejneru od 20 stopa. • Teoretski je mogude a se tehnologija kopneno-
riječnog transporta realizuje i tako što se u dostavnom transportu primjenjuje kombinacija drumskog i željezničkog transporta u slučaju a pošiljalac nema inustrijski kolosjek, ali se postavlja
pitanje opravanosti pojave još jenog pretovarnog punkta.
TEHNOLOGIJA KOPNENO-POMORSKOG TRANSPORTA KONTEJNERA •Uvođenje tehnologije kopneno-pomorskog transporta kontejnera
može se smatrati revolucionarnim preokretom, jer je temeljito izmijenjen čitav niz jelatnosti u pomorskom transportu. •Osnovni strukturni element transportnih lanaca, koji se formiraju primjenom ove tehnologije, veliki kontejner, dimenzija propisanih ISO-standardom, izazvao je: promjene u
opštem pristupu pomorskog transporta,
promjene u gradnji brodova, promjene u lukama i
lučkoj opremi, formiranje lučkih kontejnerskih terminala, promjene u zanimanjima vezanim za lučki ra.
• Prodor kontejnera na pomorsko transportno tržište zahtjevao je i ogovarajudu flotu za njihov
prevoz. Razvijeno je više tipova broova prilagođenih ili specijalizovanih za prevoz kontejnera.
• To su sljeedi tipovi brodova: 1. potpuno kontejnerski brodovi; 2. jelimično kontejnerski broovi; 3. izmjenljivi kontejnerski brodovi; 4. kontejnerski brod prevozilac paleta; 5. polukontejnerski brodovi.
Prema brzini i nosivosti razlikuju se 4 generacije kontejnerskih brodova: • I - brodovi nosivosti 500 - 700 TEU, brzine 16-20
čvorova, • II – brodovi nosivosti preko 1000 TEU, brzine oko 20 čvorova, • III - brodovi nosivosti 1500 – 2200 TEU i brzine preko 30 čvorova i • IV – brodovi nosivosti 4000 – 5000 TEU i brzine 36 – 40 čvorova. (1 čvor=1Mi/h; N.milja=1,852 km) U ovoj tehnologiji najvažniju kariku transportnog lanca čine lučki kontejnerski terminali, gdje se obavlja nakupljanje, pretovar i priprema kontejnera.
• Lučki terminali treba a buu opremljeni ogovarajudom infrastrukturom kao što je : a) saobradajnice i prostori za manipulaciju; b) otvorene sklaišne površine; c) sklaišta za robu koja obezbjeđuju formiranje i rasformiranje kontejnera; d) prostor za parkiranje rumskih vozila sa ogovarajudom opremom ; e) obalska pretovarna mehanizacija velike nosivosti (20-45 t) i velikog kapaciteta; f) ostala mehanizacija za rad u terminalu; g) vozila odvozno-dovoznog saobradaja.
•
Pore opreme i mehanizacije, prostora i saobradajnica, za efikasno funkcio -nisanje lučkih kontejnerskih terminala neophodna je dobra organizacija rada, eksterna i interna lučka koordinacija.
•
U realizaciji ove tehnologije koriste se isključivo veliki kontejneri, i to najčešde imenzija koje propisuje ISO-standard.
•
Obezbeenje nivoa obima raa koji omoguduje ekonomičnost kontenerskog pomorskog transporta postignuto je ved pomenutom integracijom sa kopnenim tran-sportom.
• Kod realizacije ove tehnologije u pomorskom
transportu često se koriste i broovi opremljeni za samostalnu manipulaciju kontejnera.
• Broovima ove vrste mogude je transportovati
kontejnere i u luke koje su slabije tehnički opremljene i nemaju kontejnerske terminale.
Tabela - Lučki kontejnerski promet za perio 2002 -2006, posmatrano u 000 TEU
Transportni lanac realizovan primjenom tehnologije kopneno-pomorskog transporta kontjenera
Tehnologija kopneno-vazušnog transporta kontejnera • Ko ove tehnologije na najužem dijelu transportnog puta kontejneri se prevoze sredstvima vazušnog saobradaja. • Do pojave širokotrupnih aviona transport kontejnera vazduhoplovima obavljao se samo izuzetno. U eksploataciji su bili specijalni kontejneri, tipa "igloo", koji se nisu mogli rentabilno koristiti u drugim vidovima transporta zbog svog oblika i kapaciteta. • Tehnologija kopneno-vazušnog transporta kontejnera najčešde se realizuje u kombinaciji rumskog transporta. • Korištenje željeznice u svrhu ostavnog saobradaja je ograničeno, prije svega, zbog malog broja aerodroma koji imaju neposrednu vezu sa željeznicom .
• Pretovarne operacije sa kontejnerima na aerodromu mogu se podijeliti na dvije faze.
• Utovar i istovar iz aviona i manipulacije sa kontejnerom u
avionu prestavljaju prvu fazu i omogudeni su uređajima kojim je avion opremljen.
• Drugu fazu čine manipulacije sa kontenerom o izlaska iz aviona.
Transportni lanac realizovan primjenom tehnologije kopneno-vazušnog transporta kontejnera
1. utovar robe u kontejner 2. utovar kontejnera u dramska transportna sredstva 3. otprema kontejnera drumskim transportnim sredstvom 4. pretovar kontejnera sa drumskog transportnog sredstva u avion 5. prevoz kontejnera avionom 6. pretovar kontejnera iz aviona u drumska transportna sredstva 7. dostava kontejnera drumskim transportnim sredstvima 8. istovar kontejnera iz drumskog transportnog sredstva 9. istovar robe iz kontejnera
TEHNOLOGIJA TRANSPORTA KONTEJNERA KOPNENIM MOSTOVIMA Potreba za skradenjem ugih pomorskih ruta Izgradnja kanala sa prevodnicama: SUEC (1859-1869)- užina 160 km (sa prilazima 165,7); širina 80 -
135 m; dubina 13-14 m, trajanje putovanja 12-13 sati. PANAMSKI KANAL (1881-1914) – užina 81,6 km; širina 152 m;
dubina 14 m; 16 prevodnica za savladavanje visinske razlike (100m) Porastom obima saobradaja kanali su postali usko grlo, velike
pomorske luke na ustaljenim pomorskim rutama takođe postaju usko grlo. Rješenje je
pronađeno u formiranju kopnenih kontejnerskih
mostova, kako bi se u pomorskom transportu kontejneri mogli na jednom dijelu puta prevoziti kopnom, odnosno sredstvima kopnenog transporta.
Tehnologija transporta kontejnera kopnenim mostovima • Ova tehnologija se zasniva na novom pristupu organizaciji kombinovanog kopneno-pomorskog transporta kontenera. • Pomorski transport je omogudavao niže troškove prevoza kontejnera, ali su brzine prevoza, i pored napretka brodske tehnike, postale neovoljne za oređene vrste robe koje se prevoze kontejnerima. • Tipičan primjer primjene ove tehnologije transporta predstavlja prevoz kontejnera između zapadne obale SAD i Evrope, koji se na poručju SAD ostvaruje primjenom
tehnologije kopnenog mosta između obala Pacifka i Atlantika, a koji je mnogo brži i znatno jeftiniji o irektnog pomorskog transporta kroz Panamski kanal.
• Način organizacije i efikasnost, kao i osnovni elementi procesa kopnenih mostova prisutni su i kod "mini kopnenih mostova“.
• Osnovne karakteristike ove tehnologije su efikasnost i sinhronizacija
aktivnosti, koje omoguduju a se i pore povedanog broja manipulacija postignu uštee vremena i smanjenje troškova. • Ovakva koncepcija kombinovanog transporta kontejnera izaziva niz
posljeica, među kojima su: smanjenje značaja nekih pomorskih puteva, promjene u značaju postojedih i razvoj novih pomorskih luka, povedanje ulaganja u moernizaciju kopnene saobradajne infrastrukture i srestava koja omoguduju ovijanje ovakvog načina transporta,
smanjenje obima sklaištenja robe u toku transporta, opšte unapređenje tehnologija transporta kontenjera.
