UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET AKULTET ZA SAOBRAĆAJ SA OBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE KOMUNIKA CIJE
SEMINARSKI RAD
Tema: TIPIČNE TIPIČN E TEHNOLOGIJE TEHN OLOGIJE OSNOVNIH O SNOVNIH FAZA FAZA KONTEJNERSKOG TRANSPORTNOG LANCA Predmetni nastavnik: Doc.dr.Fadila Kiso
Student: Ibrahim Badić Br Indexa: 3931
Dana: 05.06.2002.Sarajevo 05.06.2002.Sarajevo 1
1. TIPIČNE TEHNOLOGIJE OSNOVNIH FAZA KONTEJNERSKOG TRANSPORTNOG LANCA 1.1. Metodologija definisanja jedinstvene tehnologije kontejnerskog transportnog lanca Suvremeni logistički principi optimizacije transportnih lanaca nameću određene preduslove u pogledu definisanja jedinstvene tehnologije kontejnerskog transportnog lanca. To pre svega podrazumeva postavljanje preciznih zahtjeva u pogledu tehnološko – organizacione povezanosti svih učesnika u transportnom lancu. Definisanje jedinstvene tehnologije kontejnerskog transportnog lanca predstavlja višedimenzionalni problem, koji zavisi od niza faktora i potrebno ga je postupno riješavati, pri čemu je neophodno imati u vidu sljedeće: 1. Nije moguće definisati tehnološka riješenja kontejnerskog transportnog lanca, a da se pre toga nedefinišu različite strukture zahtjeva u pogledu njihove realizacije. Različita tehnološka riješenja povlače različita novčana ulaganja i troškove eksplatacije tih sistema, što može presudno uticati na opravdanost primjene odgovarajuće tehnologije u realizaciji transportno – tehnoloških zahtjeva. 2. Opravdanost izbora odgovarajuće tehnologije u direktnoj je zavidnosti od kvantitativno – kvalitativnih karaktreistika tehnološko – ekonomsko transportnih zahtjeva.Ovo predstavlja još jedan niz značajnih parametara za postupak vrednovanja i sam izbor adekvatnog tehnološkog riješenja kontejnerskog transportnog lanca. 3. Složenost problematike potvrđuje i činjenica da su tehnologije integralnog transporta vrlo skupe i da su u početnim fazama eksploatacije (investiciona ulaganja) ova riješenja u pogledu ekonomskih pokazatelja nepovoljnija u odnosu na postojeće oblike organizacije transportnih lanaca. Troškovni modeli koji bi uzeli u obzir samo ovaj aspekt, ulaganja u tehnologiju integralnog transporta, u većini slučajeva ne bi išli u korist razvoja ovih savremenih tehnologija. Moraju se uzeti u obzir i drugi kriterijumi (racionalizacija transporta, troškovi trnsportno-manipulativnih operacija, iskorištenost transportnih kapaciteta, itd.) preko kojih se može iskazati značaj ovih tehnologija kao na pojedine organizacije tako i na cjelokupni društveno – privredni razvoj. Očigledno je da kompleksnost ove problematike uslovljava primjenu istraživačkog postupka koji se metodološki može podijeliti u više faza. Istraživački postupak se može realizovati u 4 osnovna dijela: Prvi dio istraživanja obuhvata utvrđivanje osnovne strukture transportnih zahtjeva tj. faza realizacije kontejnerskog transportnog lanca, kao što su: Priprema i utovar robe u kontejner, Obezbjeđivanje robe u kontejneru, 2
-
Uskladištenje kontejnera, Utovar kontejnera na transportno sredstvo, Pričvršćivanje kontejnera na transportno sredstvo, Transport kontejnera, pretovar kontejnera, Istovar kontejnera sa transportnog sredstva, Uskladištenje kontejnera, Pražnjenje kontejnera.
Svi utvrđeni zahtjevi mogu se definisati preko kvantitativno – kvalitativnih karakteristika zahtjeva ( vrsta i pojavni oblik robe, tip kontejnera, obim rada, oblik realizacije transportnog zahtjeva, postojeći infrastrukturni oblici, itd. ). Ove karakteristike zahtjeva predstavljaju značajne faktore u postupku izbora tehnoloških riješenja njihove realizacije. U drugom dijelu istraživanja može se pristupiti definisanju parcijalnih tehnoloških riješenja faza realizacije kontejnerskog transportnog lanca. Tehničko – tehnološka rješenja transportno – manipulativnih procesa formiraju se pod uticajem različitih karakteristika transportnih zahtjeva. Između karakteristika transportnih zahtjeva i karakteristika tipičnih tehnologija ostvaruje se proces interaktivnog usklađivanja. Za svaki podskup karakteristika posmatranog zahtjeva može se definisati određeno tehnološko riješenje njegove realizacije. Definisanjem parcijalnih tehnoloških rješenja stvoreni su uslovi da se sagledaju kako idealna parcijalna, tako i rješenja koja u kombinaciji sa ostalim parcijalnim rješenjima daju jedinstveno optimalno rješenje kontejnerskog transportnog lanca. Treći dio istraživanja obuhvata formiranje varijantnih tehnoloških rješenja realizacije kontejnerskog transportnog lanca. Pri tome svakoj varijanti odgovara kompatibilno uređen niz parcijalnih tehnoloških rješenja (faza) transportnog lanca. Kompatibilnost tehnoloških elemenata se definiše tzv. matricama kompatibilnosti (višedimenzione matrice). Matrice kompatibilnosti na bazi tehničko – tehnoloških i organizacionih karakteristika povezuju parcijalna tehnološka rješenja u jedinstveno tehnološko rješenje transportnog lanca. Četvrti dio istraživanja obuhvata vrednovanje varijantnih tehnoloških rješenja i izbor optimalnog tehnološkog rješenja kontejnerskog transportnog lanca. Pri tome je potrebno formirati matematičko – ekonomski model za vrednovanje varijantnih rješenja na bazi kojeg se definiše vektor vrijednosti za svaku varijantu transportnog lanca. Faze realizacije kontejnerskog transporta su: I. FAZA – priprema i utovar robe u kontejner II. FAZA – obezbjeđenje robe u kontejneru I. FAZA – iskladištenje kontejnera II. FAZA – utovar kontejnera na transportno sredstvo III. FAZA – pričvršćivanje kontejnera na transportnom sredstvu IV. FAZA – transport kontejnera V. FAZA – pretovar kontejnera VI. FAZA – istovar kontejnera sa transportnog sredstva 3
VII. FAZA – uskladištenje kontejnera VIII. FAZA – skladištenje kontejnera IX. FAZA – istovar robe iz kontejnera ( pražnjenje kontejnera ) Za svaku fazu transportnog lanca mogu se prikazati karakteristične tehnologije, s tim što su određene faze transportnog lanca grupisane prema srodnosti sa aspekta tehnologije realizacije.
1.2. Tipične tehnologije pripreme, punjenja i pražnjenja kontejnera Na koji način će se utovar, tj. istovar, jednog kontejnera organizovati i koja će se tovarna sredstva pri tome upotrebiti zavisi prije svega od sljedećih faktora: -
vrste i pojavnog oblika robe, veličine pretovarnog fonta, obim rada, vrste kontejnera, vrste mehanizacije, itd.
Za punjenje odnosno pražnjenje kontejnera danas su najčešće u upotrebi sljedeća prenosna sredstva: pretovarni mostovi, pokretna kosa rampa, konzolni kolosječni most, sto za podizanje tereta, viljuškari, kontejnerska dizalica, kolica za podizanje tereta, trakasti transporter, automatska tovarna sredstva, -
1.3. Tipične tehnologije obezbjeđenja robe u kontejnerima Kod svih oblika transporta javljaju se sile ubrzanja, inercije, centrifugalne i sile izazvane potresima u toku prevoza, koje se u vidu vibracija prenose na robu (teret). Različita opterećenja koja djeluju na robu prisutna su u okviru cjelokupnog transportnog lanca. Pored statičkih i dinamičkih sila, pakovanje i kontejneri su izloženi i klimatskim utjecajima (temperatura vlažnost vazduha…). Primjena odgovarajuće tehnologije obezbjeđenja robe u kontejneru omogućava da se na cjelokupnom transportnom lancu roba, pakovanje i kontejner zaštite od navedenih utjecaja. Prilikom vezivanja i pričvršćivanja robe u kontejneru mora se poći prvenstveno od karakteristika robe, veličine i težine utovarne jedinice (paketa, palete), sastava i obima pošiljke. Vezivanje i pričvršćivanje manipulativnih jedinica obavlja se u cilju sprječavanja: uzdužnog pomjeranja tereta u toku transporta kontejnera, poprečnog pomjeranja tereta u toku transporta kontejnera, 4
-
oštećenja robe i kontejnera u toku transporta, kvalitativnih i kvantitativnih promjena robe koja se prevozi.
Znatan broj kontejnera opremljen je elementima za obezbjeđenje tereta u toku transporta. Danas su sve više u primjeni kontejneri sa ugrađenom opremom kao što su: tapacirani zaštitnici postavljeni u nizu na zidu kontejnera, zaštitne ploče (mreže) za osiguranje vrata kontejnera, raznovrsni uređaji za vješanje tereta, elementi poda za drugi i treći nivo u kontejneru, elementi za pojačanje zadnjeg zida kontejnera. Za popunjavanje manjih praznina u kontejneru primjenjuju se: oštećene palete, vazdušni jastuci, podupirači, oslonci i podmetači. -
1.4. Tipične tehnologije pričvršćivanja kontejnera na transportnim sredstvima Veliki kontejneri zahtjevaju primjenu specijalnih stardandizovanih transportnih i pretovarnih sredstava, a često i odgovarajuću modifikaciju tehnočkih sredstava kod pošiljaoca i primaoca. Velike kontejnere karakteriše specifično konstrukciono rješenje ugaonog elementa (tzv. nauglica) koji omogućava: pretovar kontejnera, stabilizaciju kontejnera na prevoznim sredstvima, uzajamno učvršćivanje kontejnera. Karakterstika tih transportnih sredstava je u tome što su opremljena specijalnim uređajima za smještaj i učvršćivanje kontejnera, kao i specijalnim uređajima za kačenje koji obezbjeđuju ublažavanje udara u toku prevoza.
1.5. Tipične tehnologije manipulisanja kontejnera (iskladištenje, utovar, istovar, uskladištenje) Uporedo sa razvojem transportnih sredstava namjenjenih transportu kontejnera, usavršavala su se i specijalizovana sredstva za njihov utovar, istovar, tj. pretovar. Operacije pretovara pri prevozu robe u kontejnerima najčešće se obavljaju u kontejnerskim terminalima. Česta je pojava da se manipulisanje kontejnerima može realizovati na više načina, a izbor određene mehanizacije i opreme zavisi, pre svega od kvantitativno – kvalitativnih karakteristika zahtjeva koje generišu kontejnerski tokovi. Pred ovaj tehnološki podsistem redovno se postavljaju sljedeći zahtjevi: 5
-
direktan pretovar kontejnera sa jednog na drugo vozilo spoljnog transporta, istovar kontejnera sa vozila spoljnog (magistralnog) transporta, utovar kontejnera na vozila spoljnog transporta, istovar kontejnera sa vozila otpremno – dopremnog transporta, utovar kontejnera na vozila otpremno – dopremnog transporta, manipulacije pri uskladištenju i iskladištenju kontejnera i dr.
Faktori koji definišu tehnologiju manipulisanja i pretovara kontejnera, tj. faktori na osnovu kojih se vrši izbor tehnologije su: vrsta i tip kontejnera, obim rada, mehanizacija, način dopreme i otpreme, manipulativne operacije, direktan (indirektan) pretovar, manipulativne površine i dr. Za zahvatanje kontejnera najčešće se koriste četiri tehnička rješenja, i to: speder, viljuške viljuškara, kliješta za stezanje tereta, oprema za prijenos užadima. Postrojenja i uređaji za manipulisanje kontejnera se, prema prostornim mogućnostima eksploatacije, svrstavaju u dvije grupe, i to: -
stabilna pretovarna postrojenja, i mobilna pretovarna postrojenja.
1.6. Tipične tehnologije transporta kontejnera Tehnologija kopnenog transporta robe velikim kontejnerima realizuje se najčešće željezničkim prevozom između terminala. Prevoz velikih (ISO) kontejnera željeznicom između željezničko – drumskih terminala može se organizovati u sljedećim oblicima: zatvorenim blok – vozovima, koji saobraćaju direktno između terminala bez usputnih ranžiranja; grupama kola, koje se učvršćuju u teretne vozove ili formiraju kontejnerski voz; pojedinačnim kolima, koja se učvršćuju, najčešće, direktno u teretne vozove. Kontejnerski prevoz igra vodeću ulogu u ukupnom obimu teretnog prevoza raznim vrstama transporta. U svijetu se danas razrađuju novi sistemi za opsluživanje kontejnera. Osnovni kriterijum ovih sistema je ubrzanje vremena dostave tereta (robe) korisnicima sa minimalnim ulaganjima. 6
Jedan od mogućih puteva rješavanja ovog problema je stvaranje specijalizovane mreže željezničkih magistrala na kojima je moguća velika brzina kontejnerskih vozova i organizovanje maršutnog prevoza.
1.7. Tipične tehnologije skladištenja kontejnera u teminalima U prirodi sistema integralnog transporta jeste da teži ubrzavanju protoka materijalnih dobara i skraćenju vremena trajanja obrta transportnih sredstava. Svako skladištenje robe tokom transportnog procesa, kada se primjenjuju tehnologije integralnog transporta, u suprotnosti je sa racionalnim kretanjem materijalnih dobara jer izaziva zadržavanje robe i povećava broj manipulacija tovarnih jedinica. Ipak, i kod ovih tehnologija javljaju se situacije kojima se transportni proces prekida i skladištenje transportnih jedinica postaje neophodno. Skladištenje nije uvijek nametnuto, već mu se pribjegava iz više razloga kao što su: tehnološka racionalizacija, ekonomski faktori, zahtjevi korisnika transporta, zakonske formalnost… Skladištenje kontejnera javlja se kod: pošiljaoca, primaoca, u kontejnerskim terminalima, robo – transportnim centrima. Najčešće se javlja na mjestima sučeljavanja različitih vidova transporta, također na mjestima sučeljavanja kontejnerskih tokova različitih karakteristika. Tehnologija koja će se primijeniti u jednom skladištu zavisi od konkretnih uslova i zahtjeva koji se postavljaju pred ovaj sistem. Jednom svrsishodnom tehnologijom skladištenja mora se obezbjediti visok stepen iskorištenja skladišne površine. Skladištenje svojom koncepcijom treba da omogući laku dostupnost svakom kontejneru sa što manje preradnih operacija. To je moguće postići adekvatnim planiranjem prostora, kao i primjenom efikasnog informacionog sistema. Zahtjevi za skladištenje velikih kontejnera mogu se podijeliti: skladištenjem tovarnih kontejnera, skladištenjem praznih kontejnera. Faktori koji definišu tehnologiju skladištenja velikih kontejnera tj. faktori na osnovu kojih se vrši izbor tehnologije skladištenja u terminalu su: vrsta kontejnera, veličina kontejnera, obim rada u skladištu sa kontejnerima, kvalitet usluge u terminalu, dostupnost svakoj skladišnoj jedinici, servisiranje i opravka kontejnera, 7
-
raspoloživost skladišnog prostora.
Tipične tehnologije za skladištenje kontejnera u zavisnosti od faktora izbora su: tehnologija skladištenja kontejnera u otvorenom skladištu, tehnologija skladištenja kontejnera u regalnom skladištu. -
1.8. Kompatibilnost tipičnih tehnologija kontejnerskog transportnog lanca u zavisnosti od oblika realizacije Tipične tehnologije realizacije pojedinih faza kontejnerskog lanca međusobno mogu biti: potpuno kompatibilne, djelimično kompatibilne, uslovno kompatibilne. Pri potpunoj kompatibilnosti dvije tipične faze nisu potrebni nikakvi dodatni zahtjevi niti faktori za realizaciju kontejnerskog lanca. Za dvije tipične tehnologije kažemo da su djelimično kompatibilne ako je za njihovu kompatibilnost neophodno ispuniti niz dodatnih faktora. Uslovno kompatibilne tehnologije (faze) kontejnerskog lanca su one koje za postizanje potpune kompatibilnosti iziskuju dodatne investiciono – tehničke zahtjeve.
8
