Ekonomija i Makroekonomski Agregati

Osnovi Makroekonmije Seminarski rad na temu: „Ekonomija i makroekonomski agregati“ _________________________________________________________________________________

EKONOMIJA I MAKROEKONOMSKI AGREGATI 1. BRUTO I NETO DRUŠTVENI PRIZVOD Bruto društveni proizvod je agregat koji pokazuje novčanu vrijednost ukupnih dobara i usluga stvorenih u toku jedne godine. Ako se od bruto društvenog proizvoda (GNP) oduzme amotrizacija (Am) dobije se društveni proizvod (NNP) ili neto nacionalni proizvod. Postoji i bruto domaći proizvod u određenoj zemlji u toku jedne godine. Bruto domaći proizvod (GNP) se sastoji iz četiri dijela: 1. Rashoda za ličnu potrošnju (C) 2. Bruto domaćih investicija (I) 3. Državnih rashoda za dobra i usluge (G) 4. neto izvoz (X), odnosno izvoz (M) umanjenog za uvou (X – M) Dakle , društveni bruto prizvod se dijeli na četiri agregata: GNP = C +I + G + (X - M) Društveni bruto proizvod se može mjeriti u stvarnim (tekućim) cijenama, kada se dobija nominalni bruto proizvod. Ako se društveni bruto proizvod izražava preko stalnih cijena (iz jedne izabrane tako zvane bazne godine), odnosno nepromjenjenih cijena – tada se dobija realni bruto društveni prizvod. Kada se nominalni bruto društveni proizvod podijeli sa indeksom cijena, poznatim pod nazivom deflator društvenog bruto proizvada, dobijemo relni bruto proizvod. Ilustrovano kroz formulu to izgleda ovako: GNPr = nominalni GNP/GNP DEFLATOR = PQ/P pri čemu je Q – masa proizvoda i usluga, P – cijena proizvoda u usluga, PQ nominalni proizvod.

4


Nacijonalni dohodak (National Income Y) se dobija kada se od društvenog proizvoda oduzme amortizacija i indirektni porezi. Nacijonalni dohodak (u razvijenim privredama) jednak je masi nadnica, profitima, rentama i kamatama. Ilustrovano kroz formulu to izgleda ovako: Y = GNP – Am – T 2. PROIZVODNI I TROŠKOVNI PRISTUP BRUTO DRUŠTVENOM PRIZVODU Bruto društveni prizvod se može posmatrati, odnosno prikazati na dva načina: 1. Proizvodni pristup 2. Prihodni ili troškovni pristup. 2.1. Poizvodni pristup Prizvodnim pristupom društvenom bruto prizvodu ovaj agregat se razlaže na rashode lične potrošnje (a oni dalje na trajna dobra, potrošna dobra i usluge), na bruto domaće investicije (koje se dalje razlažu na investicije za stanbenu izgradnju, fiksne investicije preduzeća i promjene – porast zaliha); državnu potrošnju, kupovinu roba i usluga i neto izvoz (X - M). Primjer 1: 1. Rashodi lične porošnje • Trajna dobra • Potrošna dobra • Usluge

3657 480 1194 1983

2. Bruto domaće investicije • Stanbena izgradnja • Fiksne investicije preduzeća • Potrebna zaliha

741 222 524 -5

5


3. Državna kupovina dobara i usluga 4. Neto izvoz • Izvoz • Uvoz

1098 -31 673 704

BRUTO DRUŠTVENI PROIZVOD

5465

2.2. Troškovni ptistup Troškovni pristup daje rspoređivanje bruto društvenog proizvoda (GPN) po osnovnim finalnim nosiocima dohodka. To se prije svega odnosi na nadnice, neto kamate, rente, indirektne i direktne poreze, amortizaciju, profite korporacija i njihovo usmjeravanje na dividende i neraspoređene prihodi. Šematski ptikaz raspoređenja bruto društvenog proizvoda: 1. Nadnice 2. Neto kamata 3. Dohodak od renti 4. Indirektni porezi 5. Amortizacija 6. Dohodak nekorporativnih preduzeća 7. Profit korporacije prije oporezivanja • Dividende • Neraspoređeni prihodi • Porez na profit preduzeća I jedan i drugi pristup su u upotrebi u vođenju odgovarajuće razvojne i stabilizacione makroekonomske politike.

6


Efikasnost makroekonomske politike danas se posmatra kroz četiri osnovna agregata (i njihovo ponašanje, odnosno kretanje i uzajamne odnose): 1. 2. 3. 4.

Proizvodnja (društveni proizvod), Zaposlenost, Stabilnost cijena Međunarodnu razmjenu (izvoz, uvoz). 3. FAKTORI FORMIRANJA DRUŠTVENOG BRUTO I NETO PROIZVODA

3.1. Definicija i sdržaj društvenog bruto proizvoda i nacionalnog dohodka Nacionalni dohodak predstavlja ukupnu novostvorenu vrijednost u jednoj privredi u toku jedne godine. U osnovi nacinalni dohodka se izračunava: 1. Vrijednosno, kao novčani izraz novostvorenih proizvoda i usluga. 2. Naturalno, kao materijalni izraz proizvoda i usluga stvorenih u toku jedne godine. Pored toga nacinalni dohodak se izražava na dva način, i to: • Prvi kao, realni nacionalni dohodak, • Drugi kao, nominalni nacionalni dohodak. Realni nacionalni dohodak (proizvod) predstavlja novostvorenu vrijednost, ali u stalnim cijenama. Radi se o tekućem dohodku svedenom na jednu baznu godinu, odnosno preračunat na cijene iz tekuće izabrane bazne godine. U ekonomijama izloženim većom ili čak razornom djelovanju inflacije nacijonalno bogastvo i stvarno napredovanje društva i privrede bolje se izražava preko realnog nacionalnog

7


dohotka. On realnije izražava stvano novostvoreno bogastvo roba i usluga. (koje se stvarno raspoređuju preko ponude i tražnje na robnom tržištu kojim se stvarno zadovoljavaju potrebe društva. Nominalni nacionalni dohodak je proizvod mase robe i usluga i cijena: Ym = Q * P pri čemu se može javiti slučaj da je nominalni nacionalni dohodak povećan, ali isključivo kao rezultat rasta cijena, dok je realno opao. Takava privreda je ustvari u krizi i inflaciji, što vodi nestašicama proizvoda u ponudi, uz stalni rast cijena. Nacionalni dohodak se stvara samo u sferi materijalne proizvodnje, ali realizacija nacijonalnog dohodka vrši se i u neproizvodnim privrednim djelatnostima – realizacijom roba i usluga. Faktori koji djeluju na formiranje nacionalnog dohotka mogu se svrstati u dvije grupe: 1. Materijalni, 2. Monetarno – financiski. Materijalni u osnovi stvaraju realni dohodak, dok monetarno - financiski uglavnom preko realizacije i monetizacije (kroz i preko tržišta) omogućava stvarno trošenje nacionalnog dohodka. Danas su sve države većinom više ili manje otvorene svjetskom tržištu što direktno dovodi do stalnog odliva, odnosno priliva dijela nacionalnog dohodka. U slučaju kad država ima veći uvoz (M) od izvoza (X), dakle M > X, veći uvoz koriguje i dopunjava domaći raspoloživi nacionalni dohodak i njegovu raspodjelu. Na taj način imamo: Ymd = Ym + (M – X). Ovo ustvari predstavlja raspoloživi dohodak, koji može da se utroši u društvu. Domaći nacionalni dohodak prestaje u modernim privredama da se javlje kao gornja granica raspodjele. Ta se

8


granica proširuje uvoznim dijelom i unutrašnjim javnim dugom (koji prati inflatornu potrošnju i emisiju novca). Sada imamo kompletnu funkciju nacionalnog dohotka: Yrd + M + D = C + I + G + X Dakle, realni domaći nacionalni dohodak korigovan rastom cijena (i emisija novca koji to pokriva) i unutrašnjeg javnog duga. Nacionalni dohodak se stvara u određenim granama i djelatnostima privrede. Međutim, stvaranje i prisvajanje nacionalnog dohodka po granama i oblastima se ne podudaraju. Na toj osnovi dolazi do međugranskog priliva dohotka, što se odnosi i na međunarodne odnose jedne zemlje. Stoga država nastoji da koriguje takvu raspodjelu preko određene politike cijena, ali preko politike oporezivanja i budžetskim intervencijam. Na taj način nastoji se svjesno društveno regulisati osnovna raspodjela dohotka, a ne popuštanju stihiji tržišta i inflaciji. 3.2. Od društvenog neto proizvoda ka neto ekonomskom blagostanju Raspodjela nacionalnog dohodka odvija se u dva pravca: 1. Međugranska međuregionalna raspodjela (kao rezultat odnosa cijena), što se tretira kao primarna raspodjela, i 2. Raspodjela na pojedine oblike i nosioce finalne potrošnje, preko formiranja finalne tržišne tražnje iz raspodjele nacionalnog dohodka. U dosadašnjem izlaganju vidjeli smo kako se vrši međugranska raspodjela i od čega zavisi. Raspodjela na oblike i nosioce konačne potrošnje svodi se na njihovo učešće u novoj raspodjeli nakon tržišnih realizacija proizvoda i stvaranja dohotka. Stoga se ovde radi o sekundarnoj raspodjeli dohotka.

9


Osnovna raspodjela nacionalnog dohotka vrši se na osnovne oblike agregane potrošnje: 1. Lična potrošnja (C) 2. Neto investicije (I) 3. Opšta i zajednička potrošnja (G) dakle imamo sledeći odnos: Y=C+I+G Nacionalni dohodak se dijeli na potreban rad (neto lični dohodak) i višak vrijednosti. Neto lični dohoci nastali u materijalnoj proizvodnji su direktni izdaci ili troškovi, svi ostali lični dohoci su izvedeni iz preraspodjele nacionalnog dohotka. Nacionalni dohodak predstavlja osnovni agregat na koji se zasniva raspodjela novčanih dohodaka koji odgovaraju novostvorenoj vrijednosti u toku jedne godine. Tako imo sledeće odnose: DBP – MT = DP DP – AM = ND Na osnovu ovih odnosa vidimo da je lični dohodak izveden iz raspodjele nacionalnog dohotka. Oduzimanjem materijalnih troškova od bruto nacionalnog proizvoda dobija se društveni proizvod, od kojeg kad se oduzme amortizacija dobija nacionalni dohodak. Makroekonomske politike pokušavaju da uspostave ravnotežu između nacionalnog dohotka i svih drugih komponenti potrošnje iz tog dohotka. U slučaju da nema ravnoteže ona to uspostavlja naknadno, na sledeće moguće načine: 1. Smanjenjem finalne potrošnje u korist reprodukcione potrošnje, 2. Uvozom akumulacije iz inostranstva, 3. Bankarskim kreditima iz emisije novca, 4. Inflacijom i povećanjem cijena, koje pokrivaju sve oblike potrošnje.

10


Za koju od ovih varijenti država opredijeliti zavisi od nivoa razvoja privrede i društva, raspoloživog dohotka, dostignutog nivoa oblika potrošnje, mogućnosti uvođenja novih proizvoda itd. Per cepita nacionalni dohodak je iznos godišnjeg nacionalnog dohotka po glavi stanovnika. Što je on veći veće su i mogućnosti razvoja, veća sklonost štednji dohotka i mogućnosti investiranja tehnološkog procesa i restruktuiranja privrede. 3.3. Nominalni i realni dohodak i društveni proizvod Nominalni nacionalni dohoidak podijeljen indeksom cijena (odnosno izražen u stalnim cijenama izabrane bazne godine) javlja se kao realni dohodak. Iz njega je isključeno djelovanje cijena na visinu i kretanje nacionalnog dohotka. Prema tome imamo odnos: Yr = Ym/P pri čemu je P indeks cijena. Nominalni nacionalni dohodak pod djelovanjem inflacije u privredama pogođenim visokom inflacijom najvećim dijelom je rezulta kretanja cijena. Međutim, realna potrošnja može se zadovoljiti samo preko realnih proizvoda i usluga a ne nominalnih. Kao što treba razlikovati nominalni i realni nacionalni dohodak tako treba razlikovati i ostale oblike dohotka: nominalni i realni lični dohoci, državni izdaci, porezi, uvoz, izvoz i drugi makroagregati. Nominalni i realni agregati su u dinamici kretanja i visini potpuno različiti. Dok nominalne investicije i lična potrošnja iz dohotka pokazuju visoke godišnje stope rasta, realna stopa je uglavnom negativna, što znači da realna i lična potrošnja i neto investicije naglo opadaju, a tako i opšta državna, javna potrošnja. Pri tome je i produktivnost rada negativna, što vodi stalnom padu nacionalnog dohotka i snižavanju nacionalnog bogatstva.

11


3.4. Faktori formiranja nacionalnog dohotka Faktori Formiranja nacionalnog dohotka uglavnom se odnose na interne faktore u nacionalnoj ekonomiji. Sve faktore možemo podijeliti u sledeće grupe: 1. Institucionalne, 2. Materijalne, 3. Monetarno – financiske. Institucionalni se odnose na karakter privrednog sistema, načine i oblike upravljanja kapitalom i u društvu, osigurani motivi razvoja, državna struktura i drugi. Materijalni faktori se odnose na već dostignuti nivo materijalnog bogastva, produktivnosti rada, ekonomičnosti i rentabilnosti poslovanja, nivou tehnološkog progresa, naučnoistraživačkog rada, saobraćaja i energetike i slično. Monetarno – financiski su vezani za monetarni sistem i upravljanje novcem, financiski ulog banaka, države i privrednih subjekata, fiskalnoj politici itd.

12


ZAKLJUČAK Na osnovu ovog izlaganja došli smo do veoma bitnih saznanja o makroekonomskim agregatima. Ti makroekonomski agregati su: Bruto društveni proizvod koji pokazuje novčanu vrijednost ukupnih dobara i usluga stvorenih u toku jedne godine. Ako se od bruto društvenog proizvoda (GNP) oduzme amotrizacija (Am) dobije se društveni proizvod (NNP) ili neto nacionalni proizvod. Nacionalni dohodak predstavlja ukupnu novostvorenu vrijednost u jednoj privredi u toku jedne godine. Realni nacionalni dohodak (proizvod) predstavlja novostvorenu vrijednost, ali u stalnim cijenama. Nominalni nacionalni dohodak je proizvod mase robe i usluga i cijena. Per cepita nacionalni dohodak je iznos godišnjeg nacionalnog dohotka po glavi stanovnika. Što je on veći veće su i mogućnosti razvoja, veća sklonost štednji dohotka i mogućnosti investiranja tehnološkog procesa i restruktuiranja privrede. Utvrdili smo njihovo djelovanje i veliki značaj za privredne i društvene tokove zemlje u posmatranom periodu. Utvrdili smo faktore koji utiču na formiranje makroekonomskih agregata, a oni su: 4. Institucionalne, 5. Materijalne, 6. Monetarno – financiske.

13


LITERATURA Makroekonomija, Prof. Dr Žarko Ristič Politička ekonomija, Dr Dragoljub Dragić, Dr Bogdan Ilić, Dr Branko Medojević, Dr Milovan Pavlović, Beograd, 2000. Politička ekonomija, Dr Bogdan Ilić, Dr Milan Tomić, Brčko, 2002.

14

Ekonomija i Makroekonomski Agregati

Recommend Documents