Laporan Tutorial Skenario a Blok 24

LAPORAN TUTORIAL SKENARIO A BLOK 23

DISUSUN OL OLEH

: KELOMPOK A4 A4

TUTOR

: Dr dr K Yusuf Effendi SpO!K"

Muhammad Aldo Giansyah

(04011381419144)

Vondy Holianto

(04011381419147)

 Nindy Lagundry Lagundry utry

(040113814191!1) (040113814191!1)

"i#$y Vania %$a

(040113814191!&)

"uri' Aalia uhardi

(040113814191*!)

Al+'rth ,'ddy -asmarandi

(040113814191*9)

M."i/i lan Hamidin

(04011381419183)

"a/i$a ,riasa

(0401138141918*)

Anindya "i'#$aa 2ali'ra

(04011381419197)

-ang '' L'a

(04011381419&&0)

hiara5 Go+al

(04011381419&&*)

6'ssia 6alyn "atnara5ah

(04011381419&&4)

#AKULTAS KEDOKTERAN UNI$ERSITAS SRI%I&AYA TAHUN TAHUN 2'() 2' ()

KATA PENANTAR  PEN ANTAR 

'rtamatama marilah $ita $it a m'ngua$an u5i dan syu$ur $'hadirat ,uhan an angg Maha -uasa $ar'na atas +'r$at: rahmat: dan $aruniaNya lah $ami daat m'nyusun laoran tutorial  +lo$ &4 ini s'suai s'suai d'ngan a$tu yang t'lah dit'ntu$an. dit'ntu$an. Laoran ini m'rua$an tugas a$hir dari ros's tutorial yang t'lah $ami la$u$an s'lama dua $ali s'ara +'r$'lomo$ di ;a$ultas ni'rsitas rii5aya tahun &01*. Laoran ini +'risi hasil s'luruh $'giatan tutorial +lo$ &4 d'ngan m'm+ahas s$'nario A.
al'm+ang: 19 6anuari &017 'nyusun

-'lomo$ ,utorial =V

1

DA#TAR ISI

-A,A >NGAN,A"...........................................................................................1 NA"=% A............................... A...................................................... .............................................. ................................................ ..........................3 .3 =. -lari/i$asi =stilah........................................ =stilah............................................................... ................................................ .................................4 ........4 ==. =d'nti/i$asi Masalah.............................. Masalah..................................................... ................................................ .....................................! ............! ===. Analisis Masalah.............................. Masalah..................................................... ................................................ .........................................* ................* =V. int'sis Masalah............................... Masalah...................................................... ................................................ ........................................3& ...............3& V. -'rang$a -ons'............................... -ons'....................................................... ................................................ .......................................!1 ...............!1 ->=MLAN................................... ->=MLAN.......................................................... ................................................. ............................................!& ..................!&
2

S*en+ri, A B-,* 24

Mrs. M'linda a r'gnant oman (34 y'ars old) am' to th' u+li H'alth ?'ntr' ith omlaints o/ malais' and di##y. h' is G(*) (4) A(1) and 3& ''$s g'stational ag'. =n this r'gnany: sh' '@'ri'n's oor di'tary inta$'. h' is a hous'i/' and h'r  hus+and only a 'ld'r. ,h'y ar' a 'ry oor /amily. ,h' young'st hild ag' is & y'ars old. ou ou at as th' dotor in th' u+li H'alth ?'ntr' and l'as' analys' this as'. In ./e e0+1in+.i,n findins Up,n +d1issi,n:

H'ight 1!!m: B'ight 48$g 'ns' ?omos M'ntis 2 100C*0 mmHg: H" 9*@Cmin "" &0@Cmin al'+ral ?on5untia loo$s al' Os.e.ri5s E0+1in+.i,n E0.ern+- E0+1in+.i,n:

 Normal r's'ntation: ;H" ;H" 140@Cmin: ,h'r' ,h'r' is no ut'rin' ontration ontration L+,r+.,r6 E0+1in+.i,n:

H+ 8.* gCdL: M?V 70/l: M?H &3g: M?H? &9gCdL ;'rritin 1&: ,=2? 400: = &*0 Ausan darah t'i Hio$romi$ Mi$rosit'r 

3

I7 K-+rifi*+si Is.i-+/ N,

1.

Is.i-+/

Malais'

Definisi

'rasaan ti tida$ ny n yaman a ada tu tu+uh da d an $'l'lahan

&.


usingC'ning

3.

G(*) (4) A(1)

(G)Graidarumm'nun5u$$an 5umlah $'hamilan yang dialami ()ara m'nun5u$$an 5umlah ana$ yang t'lah dilahir$an (A)A+ortus m'nun5u$$an 5umlah $'guguran

4.

3& ''$s g'stational ag'

2ulan $'8 $'hamilan (,rim'st' st'r 3)

!.

u+li H' H'alth ?' ?'ntr'

usat -' -'s'hatan Ma Masyara$at ( (->MA)

*.

B'ld'r

,u$ang tamal +'si

7.

al'+ral ?on5untia

2agian dari laisan tuni$a $on5utia yang m'm+atasi $'loa$ mata

4

II7 Iden.ifi*+si M+s+-+/ N,

Iden.ifi*+si 1+s+-+/

1

Mrs. M'linda a r'gnant oman (34 y'ars old) am' to th' u+li H'alth ?'ntr' ith

Problem

Concern

✓

★★★

✓

★★

✓

★★

omlaints o/ malais' and di##y. &

h' is G(*) (4) A(1) and 3& ''$s g'stational ag'. ,h' young'st hild ag' is & y'ars old.

3

=n this r'gnany: sh' '@'ri'n's oor di'tary inta$'. h' is a hous'i/' and h'r hus+and only a 'ld'r. ,h'y ar' a 'ry oor /amily.

4

hysial >@amination

✓

★

!.

%+st'tris >@amination

✓

★

*.

La+oratory >@amination

✓

★

5

III7 An+-isis M+s+-+/ An+-isis M+s+-+/ (7 Mrs7 Me-ind+ + pren+n. 8,1+n !34 6e+rs ,-d" 5+1e ., ./e Pu-i5 He+-./ 9en.re 8i./ 5,1p-+in.s ,f 1+-+ise +nd di67 +" Ap+*+/ /uun+n usi+ den+n *e-u/+n Mrs7 Me-ind+;

,ida$ ada: $ar'na hal yang +'r$aitan d'ngan status gi#i s'orang i+u adalah $'hamilan ada i+u +'rusia muda ($urang dari &0 tahun): s'rta $'hamilan ada usia t'rlalu tua (l'+ih dari 3! tahun). " Ap+ pen6e+ .er<+din6+ -e1+s d+n pusin p+d+ *+sus;

2ila t'r5adi an'mia: $'r5a 5antung a$an diau l'+ih 'at untu$ m'm'nuhi $'+utuhan %& $' s'mua organ tu+uh: a$i+atnya 'nd'rita s'ring  +'rd'+ar dan 5antung 'at l'lah. G'5ala lain adalah l'mas: 'at l'lah: l'tih: mata +'r$unang $unang: m'ngantu$: s'laut l'ndir: $'loa$ mata: dan $u$u  uat. 5" B++i1+n+ 1e*+nis1e .er<+din6+ -e1+s d+n pusin p+d+ *+sus;

L'mas dan using yang dialami Ny. M'linda ada $asus m'ngindi$asi$an +aha +'liau m'nd'rita an'mia d'/isi'nsi +'si. Hal ini daat dis'+a+$an ol'h +'+'raa hal salah satunya s''rti tida$ t'ru$uinya $'+utuhan +'si ada i+u hamil t'rs'+ut. Aalnya adangan +'si yang a$an diguna$an untu$ m'm'nuhi $'+utuhan dalam 'm+'ntu$an s'l darah m'rah. Lalu s'lan5utnya $ar'na adangan +'si t'rs'+ut diguna$an t'rus ma$a lama lama adangan +'si a$an ha+is dan a$an t'r5adi gangguan dalam 'm+'ntu$an s'l darah m'rah. umsum tulang +'rusaha untu$ m'ngganti$an $'$urangan #at +'si d'ngan m'm'r'at 'm+'lahan s'l dan m'nghasil$an s'l darah m'rah +aru yang sangat $'il (mi$rositi$). <'ngan s'ma$in m'm+uru$nya $'adaan $'$urangan +'si ini ma$a g'5ala g'5ala an'mia a$an munul s''rti l'mas dan using yang dimana ini 5uga dialami ol'h Ny. M'linda.

6

27 S/e is !)" P!4" A!(" +nd 32 8ee*s es.+.i,n+- +e7 T/e 6,unes. 5/i-d +e is 2 6e+rs ,-d7 +" B++i1+n+ <+r+* *e/+1i-+n 6+n dire*,1end+si*+n;

6ara$ $'hamilan yang id'al yang dir'$om'ndasi$an ol'h BH% adalah & hingga ! tahun $ar'na a$tu yang di+utuh$an untu$ m'mulih$an $'m+ali $ondisi rahim i+u asa m'lahir$an adalah s'$itar &3 tahun. 'lain itu: di'rtim+ang$an 5uga dama$ atau r'si$o yang ditim+ul$an 5i$a 5ara$ $'hamilan di+aah 18 +ulan +ai$ untu$ 5anin mauun untu$ i+u: s'rta a$tu untu$ m'nyusui 5uga tida$ t'rganggu. " Ap+*+/ pen+ru/ ri8+6+. *e/+1i-+n 6+n +n6+* den+n *ese/+.+n fe.us s++. ini;

(1) 'ng'rtian ,'rlalu 2anya$ Ana$ (Grand' Multi) ,'rlalu 2anya$ Ana$ (Grand' Multi) adalah i+u 'rnah hamil atau m'lahir$an l'+ih dari 4 $ali atau l'+ih. -'mung$inan a$an di t'mui $'s'hatan yang t'rganggu: $'$'ndoran ada dinding 'rut: tama$ ada i+u d'ngan 'rut yang m'nggantung. (&) "'si$o ang A$an ,'r5adi "'si$o yang daat t'r5adi ada $'hamilan t'rlalu +anya$ ana$ (4 $ali m'lahir$an) adalah (a) -'lainan l'ta$: 'rsalinan l'ta$ lintang (+) "o+'$an rahim ada $'lainan l'ta$ lintang () 'rsalinan lama (d) 'rdarahan asa 'rsalinan (3) (a) (+) () (d)

Alasan yang 'rlu di$'tahui adalah
5" Ap+ d+1p+* <+r+* +n.+r *e/+1i-+n 6+n .er-+-u de*+.;

'ngaruh ada $'s'hatan i+u 1) M'ning$at$an risi$o 'rdarahan dan $'matian saat m'lahir$an 'n'litian m'nun5u$$an +aha 5ara$ antar$'hamilan yang hanya $urang dari 1& +ulan: daat m'ning$at$an risi$o $'matian ada sang i+u. 'lain itu:  'n'litian 5uga m'ny'+ut$an +aha $'matian ada i+u daat dis'+a+$an 7

$ar'na t'r5adi 'rdarahan asa'rsalinan. "ahim i+u yang 5ara$ $'hamilannya t'rlalu d'$at +'lum sia untu$ m'namung dan m'n5adi t'mat tum+uh $'m+ang 5anin yang +aru. $s$lusi/ ada ana$  6ara$ $'hamilan yang d'$at tida$ m'm+'ri$an $'s'matan i+u untu$ m'm+'ri$an A= '$s$lusi/ ada +ayinya. adahal: A= '$s$lusi/ m'rua$an ma$anan yang aling +ai$ untu$ +ayi yang +aru lahir. 'lain $ar'na mudah dalam m'n'rna A=: +ayi yang m'ndaat$an A= '$s$lusi/ m'ndaat$an #at gi#i mi$ro mauun ma$ro yang u$u s'suai $'+utuhan. 2'rdasar$an +'r+agai  'n'litian: A= 5uga daat m'ning$at$an /ungsi $ogniti/ ana$ dan m'm+uat $'$'+alan tu+uh ana$ l'+ih $uat. "isi$o yang t'r5adi ada 5anin 1) -'lahiran mati atau $'aatan -'lahiran mati daat t'r5adi a$i+at rahim dan /ungsi tu+uh i+u yang +'lum sia untu$ m'nun5ang $'hiduan 5anin yang +aru. -'ti$a 5anin yang +aru tum+uh dan +'r$'m+ang: tu+uh tida$ daat m'm+'ri$an aso$an ma$anan dan m'm'rsia$an $'+utuhan 5anin s'ara ma$simal. %l'h $ar'na itu: t'r5adi $'lahiran $'matian. -'aatan s'rta 'rtum+uhan dan 'r$'m+angan 5anin yang tida$ otimal 5uga daat dis'+a+$an $ar'na hal t'rs'+ut. &) 2'rat +adan lahir r'ndah dan $'lahiran r'matur  4 5uta +ayi m'ninggal s'tia tahunnya a$i+at lahir r'matur. 'n'litian yang dilaor$an dalam 6ournal o/ ,h' Am'rian M'dial Assoiation m'ngata$an  +aha i+u yang sudah hamil $'m+ali s't'lah * +ulan $'lahiran m'ning$at$an 40D risi$o m'lahir$an ana$ r'matur dan m'ning$at$an *1D risi$o ana$ lahir  d'ngan +'rat +adan yang r'ndah.

8

2'+'raa 'n'litian m'nyata$an +aha 5ara$ $'hamilan yang d'$at tida$ m'm+'ri$an i+u u$u a$tu untu$ ulih dari str'ss /isi$ yang t'r5adi a$i+at $'hamilan s'+'lumnya: Misalnya $'hamilan a$an m'nguras dan m'ngha+is$an #at gi#i yang ada di dalam tu+uh i+u $ar'na +'r+agi d'ngan  5anin: s''rti #at +'si: dan asam /olat. Ma$a $'ti$a i+u m'ngalami $'hamilan  +'ri$utnya d'ngan 5ara$ yang d'$at: a$an m'm'ngaruhi $'s'hatan i+u dan  5anin $ar'na tida$ daat m'm'nuhi $'+utuhan masingmasing. d" Ap+*+/ pen+ru/ ri8+6+. +,r.us den+n *ese/+.+n fe.us s++. ini;

-'5adian a+ortus diduga m'munyai '/'$ t'rhada $'hamilan  +'ri$utnya: +ai$ ada tim+ulnya 'nyulit $'hamilan mauun ada hasil $'hamilan itu s'ndiri. Banita d'ngan riayat a+ortus m'munyai risi$o yang l'+ih tinggi untu$ t'r5adinya 'rsalinan r'matur: a+ortus +'rulang: dan m'ning$at$an r'si$o +'rat +adan lahir r'ndah (22L"): (?unningham: &00!). e" B++i1+n+ per.u1u/+n n,r1+- p+d+ <+nin *e/+1i-+n 1inu *e=32;

'lama dua +ulan t'ra$hir: 5anin m'm'rol'h $ontur yang m'm+ulat $ar'na adanya 'ndaan l'ma$ di +aah $ulit. M'n5'lang a$hir $'hiduan dalam rahim: $ulit di+ung$us ol'h #at l'ma$ $'utihutihan ('rni$s $as'osa): yang t'r+'ntu$ dari rodu$rodu$ s'$r'si $'l'n5ar s'+um. -'ti$a  5anin +'rusia &8 minggu: ia daat +'rtahan hidu m's$iun susah ayah. ada a$hir +ulan $'s'm+ilan: $'ala t'lah m'ndaat$an u$uranu$uran ling$ar t'r+'sar ada s'mua +agian tu+uh: suatu hal yang 'nting +'r$'naan d'ngan l'at tida$nya 5anin m'lalui 5alan lahir. ada saat lahir: +'rat +adan  5anin 30003400 g: 2nya $ira$ira 3* m: dan , $ira$ira !0 m. ?iri iri s'$snya 5'las s'$ali: dan t'stis s'harusnya sudah ada di dalam s$rotum. f" Ap+*+/ pen+ru/ die.+r6 in.+*e 6+n rend+/ .er/+d+p *e-u/+n 6+n di+-+1i Mrs7Me-ind+;

'ngaruh asuan ma$an yang r'ndah t'rhada $'luhan yang dialami Mrs. M'linda salah satunya daat m'ny'+a+$an an'mia: daat dis'+a+$an ol'h d'/isi'nsi +'si: asam /olat atau itamin +1&. >/'$ an'mia +agi i+u dan  5anin +'rariasi dari ringan samai +'rat. 2ila $adar h'moglo+in l'+ih r'ndah dari * gCdL: ma$a daat tim+ul $omli$asi yang signi/i$an ada i+u dan 5anin. -adar h'moglo+in s'r'ndah itu tida$ daat m'nu$ui $'+utuhan o$sig'n 9

 5anin dan daat m'ny'+a+$an gagal 5antung ada i+u. 2'+'raa 'n'litian  5uga m'n'mu$an hu+ungan antara an'mia i+u ada trim'st'r satu dan dua d'ngan $'lahiran r'matur ($urang dari 37 minggu). 'lain itu an'mia ada i+u hamil 5uga m'ny'+a+$an ham+atan ada  'rtum+uhan 5anin +ai$ s'l tu+uh mauun s'l ota$: A+ortus: lamanya a$tu  artus $ar'na $urang daya dorong rahim: 'ndarahan ost E artum: r'ntan in/'$si: raan d'$om'nsasi ordis ada 'nd'rita d'ngan H+ $urang dari 4 g  E 'rs'n. Hio$sia a$i+at an'mia daat m'ny'+a+$an syo$ +ah$an $'matian i+u saat  'rsalinan: m's$iun ta$ dis'rtai 'ndarahan: $'matian +ayi dalam $andungan: $'matian +ayi ada usia sangat muda s'rta aat +aaan: dan an'mia ada +ayi yang dilahir$an.

" B++i1+n+ 5+r+ 1eni-+i usi+ *e/+1i-+n; Menen.u*+n usi+ *e/+1i-+n :

10

Gam+ar *7 Gam+aran ,inggi ;undus t'ri (,;)
• •

• • • •

-'t'rangan ada usia $'hamilan 1& minggu: /undus daat t'ra+a 1& 5ari di atas simisis ada usia $'hamilan 1* minggu: /undus daat t'ra+a di antara simisis dan  usat ada usia $'hamilan &0 minggu: /undus daat t'ra+a 3 5ari di +aah usat ada usia $'hamilan &4 minggu: /undus daat t'ra+a t'at di usat ada usia $'hamilan &8 minggu: /undus daat t'ra+a 3 5ari di atas usat ada usia $'hamilan 3& minggu: /undus daat t'ra+a di 'rt'ngahan antara

•

ros'sus Fioid'us dan usat ada usia $'hamilan 3* minggu: /undus daat t'ra+a 3 5ari di +aah ros'sus

•

Fioid'us ada usia $'hamilan 40 minggu: /undus daat t'ra+a di 'rt'ngahan antara ros'sus Fioid'us dan usat. (La$u$an $on/irmasi d'ngan aanara d'ngan asi'n untu$ m'm+'da$an d'ngan usia $'hamilan 3& minggu).

37 In ./is pren+n56> s/e e0perien5es p,,r die.+r6 in.+*e7 S/e is + /,use8ife +nd /er /us+nd ,n-6 + 8e-der7 T/e6 +re + ?er6 p,,r f+1i-67 11

+" B++i1+n+ pen+ru/ s,si,e*,n,1i den+n *+sus Mrs7 Me-ind+;

osio'$onomi +'r'ngaruh ada asuan nutrisi Mrs. M'linda: yang mana i+u hamil m'm+utuh$an asuan nutrisi yang l'+ih dari orang yang tida$  hamil +ai$ untu$ dirinya s'rta 5aninnya. Nutrisi yang u$u daat di'rol'h dari ma$anan yang +'ran'$a ragam: $'mung$inan +'sar Mrs. M'linda tida$  mamu untu$ m'm'rol'h ma$anan yang +'ran'$a ragam s''rti daging yang $aya a$an #at +'si: dll. 'ngonsumsian nutrisi yang tida$ u$u daat m'ngganggu $'s'hatan i+u s'rta 'rtum+uhan 5anin. " Ap+*+/ pen+ru/ die.+r6 in.+*e 6+n rend+/ .er/+d+p *e-u/+n 6+n di+-+1i Mrs7Me-ind+;

-urangnya asuan nutrisi yang dimana ada $asus ini adalah $urangnya asuan /' daat +'ra$i+at ada t'rganggunya ros's 'm+'ntu$an H+ ada 'ritroo'sis: H+ itu s'ndiri +'r/ungsi untu$ m'ngi$at %$sig'n untu$ di+aa $' 5aringan yang nantinya a$an diguna$an untu$ ros's m'ta+olism' s'l. -urangnya asuan ;' dis'rtai 'ning$atan $'+utuhan ;' adangan +'si m'ning$at

 'nggunaan



 ?adangan ;' dalam tu+uh ha+is  'ny'dian ;'



untu$ ros's 'ritroo'sis t'rganggu



 H+ m'nurun



 %& tu+uh +'r$urang



malais' (l'mas) dan di##y. 5" B++i1+n+ +sup+n nu.risi 6+n se/+rusn6+ di*,nsu1si iu /+1i- p+d+ .ri1es.er *e=3;

An5uran 5umlah orsi ma$anan m'm'nuhi gi#i s'im+ang i+u hamil B+/+n M+*+n+n

Iu H+1i- !2''' @ 2 **+-"

N+si S+6ur+n Bu+/ Te1pe D+in Susu Min6+*  u-+ • • • • •

12

  orsi 1  nasi  100gr (3C4 g'las) 1  sayuran  100gr (1 g'las) 1  +uah  !0gr (1 +uah) 1  t'm'  !0gr (& otong s'dang)

!1 3 4 3 3 1  ! &



•

1  daging  !0gr (1 otong s'dang)

6umlah unsurunsur gi#i yang dian5ur$an s'lama hamil $alori &!00 $al: rot'in 80 g: garan $aur 7:8 g: /'rum 18 mg: itamin A 4000 -l: itamin 21& 1:& mg: itamin ? &! mg (Mo'hi 5ahmi'n: 1988). Ma$anan i+u s'lama hamil dan $'adaan gi#i i+u ada a$tu hamil +'rhu+ungan 'rat d'ngan +'rat +adan lahir r'ndah (22L").

2'ri$ut adalah 'n5'lasan l'+ih lan5ut t'ntang #at#at 'nting yang di'rlu$an ol'h s'orang i+u hamil a. >n'rgi -ar'na +anya$nya 'r+'daan $'+utuhan 'n'rgi s'lama hamil: BH% m'ngan5ur$an 5umlah tam+ahan s'+'sar 1!0 $$al s'hari ada trim'st'r =: dan 3!0 $$al s'lama trim'st'r == dan ===. 'm'ntara Bidya$arya Nasional angan dan Gi#i V 1993 m'mato$ ang$a &8! $$al 'rhari  +. rot'in ada $'hamilan di'rlu$an rot'in untu$ 'rtum+uhan /'tus: las'nta: ut'rus dan 'rtum+uhan $'l'n5ar mamma' s'rta 'nam+ahan olum' darah. -'+utuhan i+u hamil a$an rot'in m'ning$at samai *8D. 6umlah rot'in yang harus t'rs'dia samai a$hir $'hamilan s'$itar 9&! g yang t'rtim+un dalam 5aringan i+u: 5anin dan las'nta. National Aad'my o/ i'n's m'mato$ ang$a s'$itar 30 gram: s'm'ntara Bidya$arya Nasional angan dan Gi#i V 1993 m'nagn5ur$an 'nam+ahan 1& grChari. 2ahan angan yang di5adi$an sum+'r s'+ai$nya &C3nya m'rua$an +ahan angan yang +'rnilai  +iologi tinggi: s''rti daging ta$ +'rl'ma$: i$an: t'lur: susu dan hasil olahannya. . Iat 2'si -'+utuhan i+u hamil a$an ;' m'ning$at (untu$ 'm+'ntu$an las'nta dan s'l darah m'rah) s'+'sar &00300D. 'r$iraan +'saran #at +'si yang 'rlu 13

ditim+un s'lama hamil ialah 1040 mg.
s'+'lum

dan

saat

'rsalinan.

d. Asam ;olat r'arat sul'm'ntasi s'+ai$nya di+'ri$an s'$itar &8 hari s't'lah oulasi atau  ada &8 hari 'rtama $'hamilan: $ar'na ota$ dan sumsum tulang +'la$ang di+'ntu$ ada hari 'rtama $'hamilan. <'ngan d'mi$ian: 'm+'rian sul'm'ntasi harus dila$sana$an s'+'lum $ons'si t'r5adi. 2'sarnya sul'm'ntasi ialah &80: **0: dan 470 mi$rogram 'r hari: masingmasing  ada trim'st'r =: ==: ===. 6'nis ma$anan yang m'ngandung asam /olat antara lain

ragi:

hati:

sayuran

+'rdaun

hi5au:

$aang

$aangan. um+'r lain ialah hati: daging: 5'ru$: t'lur. '. -alsium -adar $alsium dalam darah anita hamil m'nurun drasti samai !D $'tim+ang anita tida$ hamil. 'ara $umulati/: 5anin m'nim+un $alsium s'+anya$ 30

g: d'ngan

$''atan 7: 110: dan 3!0 mg masing

masing ada trim'st'r =: ==: ===. Asuan yang dian5ur$an $ira$ira 1&00 mgChari  +agi anita hamil yang +'rusia di atas &! tahun dan u$u 800 mg untu$  m'r'$a yang +'rusia l'+ih muda. um+'r utama $alsium adalah susu dan hasil 14

olahannya s''rti hol' mil$: s$imm'd mil$: yoghurt: $'5u: udang: sarang  +urung: sard'n dalam $al'ng. f7

-o+alamin (Vitamin 21&) Vitamin ini sangat 'nting dalam 'm+'ntu$an "2?. An'mia 'rnisiosa  +iasanya tida$ dis'+a+$an ol'h $'$urangan itamin 21& dalam ma$anan: m'lain$an ol'h $'tiadaan /ator intrinsi yaitu s'$r'si gast'r: yang di'rlu$an ol'h 'ny'raan 21&. g'5ala an'mia ini m'liuti rasa l'tih dan l'mah yang h'+at: diar': d'r'si: m'ngantu$: mudah t'rsinggung s'rta uat. 2'rsama asam /olat: itamin ini m'nyint'sis
s'lama

!

tahun.

=tulah

s'+a+nya

m'ngaa

d'/isi'nsi +'rat 5arang t'r5adi. angan sum+'r itamin 21& ialah hati: t'lur: i$an (t'rutama tuna): $'rang: daging: unggas: susu: $'5u. Asuan yang dian5ur$an s'$itar 3 mi$rogram s'hari. '+utir t'lur m'ngandung 1 mi$rogram: s'ang$ir susu m'nyiman 1 mi$rogramJ 8! gram daging +a+i m'ngandung & mi$rogram asam /olat. 7

Vitamin < -'$urangan itamin < s'lama hamil +'r$aitan d'ngan gangguan m'ta+olism' $alsium ada i+u dan 5anin. Gangguan ini +'rua hio$als'mia dan t'tani ada  +ayi +aru lahir: hiolasia 'nam'l gigi +ayi: ost'omalasia ada i+u. =nsid'nsi daat dit'$an dalam 'm+'rian 10 mi$rogram (400 =) 'r hari.

h. odium -'$urangan yodium s'lama $'hamilan m'nga$i+at$an 5anin m'nd'rita hiotiroidism': yang s'lan5utnya +'r$'m+ang m'n5adi $r'atinism'. An5uran asuhan 'r hari untu$ anita hamil dan m'nyusui s'+'sar &00 Kg (;ood and  Nutrition 2oard o/ th' National Aad'my o/ i'nt's in th' nit'd tat'): dalam

+'ntu$

 +'ryodium: 'm+'rian minya$ +'ryodium 'r oral atau in5'$si. d" B++i1+n+ d+1p+* +sup+n +. esi 6+n rend+/ p+d+ <+nin; 15

garam

Asuan #at +'si yang r'ndah ada i+u hamil s'ara t'rus m'n'rus daat m'ny'+a+$an i+u t'rs'+ut m'nd'rita an'mia d'/isi'nsi +'si. ,'rdaat  +'+'raa dama$ dari $'hamilan yang dis'rtai d'ngan an'mia.
47 P/6si5+- E0+1in+.i,n +" B++i1+n+ in.erpre.+si pe1eri*s++n fisi* p+d+ *+sus;

Hasil 'm'ri$saan ;isi$ H'ight 1!!m

Normal 2M= 18.!&!

=nt'rr'stasi nd'r'ight

B'ight 48$g 2M= 19.97 'nsorium -omos M'ntis -omos M'ntis ,'$anan darah 100C*0 110140C8090

Normal Hiot'nsi

mmHg H'art "at' 9*@Cmin "'siration "at' &0@Cmin al'+ral -on5ungtia uat

Normal Normal ,ida$ Normal

mmHg 801&0@Cmin 1*&4@Cmin ,ida$ uat

+" B++i1+n+ 1e*+nis1e +n,r1+-i.+s d+ri pe1eri*s++n fisi* p+d+ *+sus; BMI : !BBC .ini +d+n !1"

2

: 48 C (1:!!)& : 48 C &:40&! : 19.97 (nd'r'ight)

nd'r'ight $ar'na $'$urangan asuan nutrisi yang tida$ m'm'nuhi +utuhan i+u mauun 5anin.

16

Kes+d+r+n:

?omos M'ntis (normal)

BP: 100C *0 mmHg (Hiot'nsi) HR: 9* @ Cmnt (Normal) RR: &0 @ Cm'nit (Normal)

K,n
-urangnya asuan ;' dis'rtai 'ning$atan $'+utuhan ;'  +'si m'ning$at

 ?adangan ;' dalam tu+uh ha+is



'ritroo'sis t'rganggu

17

 H+ m'nurun



 'nggunaan adangan



 'ny'dian ;' untu$ ros's



 -on5ugtia al'+ra uat.



" B++i1+n+ per.+1+/+n er+. +d+n 6+n n,r1+- p+d+ iu /+1i- per .ri1es.er;

2'ri$ut 'r$iraan $'nai$an +'rat +adan i+u hamil yang normal m'nurut =M, •

=M, di +aah 18:! (+'rat +adan di +aah normal): ma$a disaran$an untu$  m'nai$$an +o+ot s'$itar 1&:7 E 18:1 $g.

•

=M, s'$itar 18:!E&&:9 (+'rat +adan normal): ma$a disaran$an untu$  m'nai$$an +o+ot s'$itar 11:3 E 1!:9 $g.

•

=M, di atas s'$itar &3 ($'l'+ihan +'rat +adan): ma$a disaran$an untu$  m'nai$$an +o+ot s'$itar *:8 E 11:3 $g.

•

=M, di atas &! (o+'sitas): ma$a disaran$an untu$ m'nai$$an +o+ot s'$itar !:0  E 9:1 $g.


7 Os.e.ri5s E0+1in+.i,n +" B++i1+n+ in.erpre.+si d+ri pe1eri*s++n ,s.e.ri5s p+d+ *+sus;

'mua hasil 'm'ri$saan o+st'tri$ +'rada dalam +atas normal. " B++i1+n+ 5+r+ pe1eri*s++n #HR;

Alat yang daat diguna$an dalam 'm'ri$saan d'ta$ 5antung 5anin adalah s'+agai +'ri$ut t'tos$o La'nn' alah satu alat yang diranang $husus untu$ m'nd'ngar$an d'ta$ 5antung •

s'ara manual: hanya sa5a +aru daat diguna$an ada usia $'hamilan 17&& minggu.?ara 'm'ri$saan d'ngan m'ngguna$an ini m'mili$i $'$urangan yaitu +aru daat +'$'r5a ada usia $'hamilan m'masu$i 4 +ulan. Adaun ara 'm'ri$saan d'ngan m'ngguna$an st'tos$o l'an' yaitu i+u hamil daat +'r+aring d'ngan osisi t'l'ntang $'mydian 'm'ri$saaan d'ngan 18

m'ngguna$an l'oold untu$ m'n'ntu$an osisi unggung 5anin. 'dang$an untu$ m'l'ta$an st'tos$o s'ndiri ada da'rah s'$itar unggung 5anin dan mulai m'nghitung d'ta$ 5antung 5anin: hasilnya diatat untu$ m'ng'tahui gam+aran $ondisi 5anin. ltrasonogra/i 'lan5utnya adalah d'ngan m'ngguna$an G yang m'm+'ri$an man/aat •

untu$ dunia $'do$t'ran d'ngan m'ngguna$an g'lom+ang ultrasoni$ yang m'ngguna$an g'lom+ang suara $'mudian hasilnya a$an ditamil$an dalam  +'ntu$ gam+ar di dalam monitor. 6'nis 'm'ri$saan G daat di+agi m'n5adi 'mat +agian.'rtama adalah G d'ngan m'ngguna$an & dim'nsi: d'ngan m'nghasil$an gam+ar dua  +idang yaitu m'lintang dan m'man5ang. -ualitas gam+ar yang +ai$ dan 5uha m'm+'ri$an $ondisi gam+aran 5anin dilayar.'dang$an 'm'ri$saan G 3 dim'nsi m'ndaat$an tam+ahan dari G s'+'lumnya:yaitu adanya gam+ar tamilan yang miri d'ngan aslinya.'rmu$aan suatu +'nda daat dilihat d'ngan 5'las dan osisi 5anin +'rada.Hal ini $ar'na hasil daat m'm'rlihat$an osisi 5anin dalam +'+'raa sisi. 'lan5utnya adalah G d'ngan m'ngguna$an 4 dim'nsi. -ondisi ini sama d'ngan G 3 dim'nsi hanya sa5a daat m'nghasil$an gam+ar  +'rg'ra$ :s'hingga gam+ar statis dan s'm'ntara ada G 4 dim'nsi daat  +'rg'ra$ 5adi l'+ih 5'las dan daat m'm+ayang$an d'ngan langsung $ondisi  5anin di dalam rahim anda. ,'ra$hir adalah G dol'r yaitu m'ngutama$an  'ngu$uran aliran darah yang t'rutama dari aliran tali usat.<'ngan m'ngguna$an alat ini daat di$'tahui $'adaan dan 'rtum+uhan 5anin yang s'sua d'ngan usia 5anin. 'nilaian d'ngan alat ini daat m'liuti g'ra$an  5anin: tonus: airan $'tu+an:r'a$tiitas d'nyut 5antung 5anin dan 5uga saat t'at $'ti$a dila$u$an 'm'ri$saan. 'm'ri$saan d'nyut 5antung d'ngan m'ngguna$an alat ultrasonogra/i daat dila$u$an ada trim'st'r 'rtama: trim'st'r $'dua dan trim'st'r $'tiga d'ngan /ungsi dan man/aat yang +'r+'da.ada trim'st'r 'rtama daat m'masti$an tanda asti $'hamilan: m'ng'tahui $'adaan 5anin: 5umlah 5anin:lo$asi hamil dan 5uga tanda $'hamilan. 2ah$an daat m'ng'tahui $'adaan rahim dan 5uga organ dis'$itarnya. M'la$u$an 'naisan aal d'ngan m'ngu$ur $'t'+alan s'laut l'ndir dan s'+againya.

19

'dang$an ada trim'st'r $'dua daat m'ng'tahui 'naisan s'ara m'ny'rluruh: m'ngu$ur an5ang s'ri$s dan m'n'ntu$an lo$asi las'nta. ,'ra$hir ada trim'st'r a$hir yang daat m'nilai $'s'5aht'raan 5anin: m'ngu$ur +iom'tri 5anin dan m'lihat s'rta m'n'ntu$an osisi 5anin dan tali  usat s'rta m'nilai osisi las'nta. <'t'$si 6antung M'ngguna$an N, ntu$ m'ng'tahui d'nyut 5antung s'lan5utnya adalah d'ngan 'm'ri$saan •

 5anin d'ngan m'ngguna$an $ardioto$ogra/i ada usia $'hamilan $urang l'+ih 3& minggu. 'm'ri$saan ini 5uga +'rhu+ungan d'ngan 'ru+ahan ada d'nyut  5antung dan 5uga g'ra$an 5anin yang mamu m'm+antu dalam 'rsiaan  'rsalinan. ,u5uan dari 'm'ri$saan ini adalah d'ngan m'nilai gam+aran d'ta$  5antung 5anin dan a$tiitas 5anin. 2ah$an daat m'm+antu dalam m'nilai g'ra$an a$tiitas normal s'suai r'son.Adaun ara m'nilai dan m'la$u$an  'rsiaan t'st ini adalah s'+agai +'ri$ut 'm'ri$saan dila$u$an ada saat agi hari s't'lah saraan.'dang$an  ros'durnya s'ndiri dimana i+u hamil tidur santai dalam $ondisi miring 4! d'ra5at $'$iri. -'mudian t'$anan darah diu$ur dalam 10 m'nit s'$ali:diasang $ardio dan 5uga to$odinamom't'r.-'mudian /r'$u'nsi 5antung diatat dan  'mantauan dila$u$an s'lama 30 m'nit.'m'ri$saan ini daat dila$u$an  +'rdasar$an 'rtim+angan hasil N, s'ara indiidual. Hasil a$an di+agi  +'rdasar$an dari atatan 'ngamatan yang dila$u$an yaitu r'a$ti/: tida$ r'a$ti/ dan 5uga sinusoidal.'dang$an untu$ hasil 'm'ri$saan N, yang a+normal aa+ila dit'mu$an t'r5adinya +radi$ardi atau d's'l'rasi 40 atau  +as'lin' dimana d'ta$ 5antung 5anin 90 dm yang lamanya *0 d'ti$ +ah$an l'+ih. 'm'ri$saan M'ngguna$an Alat
alat yang diguna$an dalam m'n'ntu$an d'ta$ 5antung 5anin ada i+u hamil d'ngan m'ngguna$an s'nsor ultrasound d'ngan /r'$unsi yang daat m'nd't'$si d'ta$ 5antung 5anin dan m'm+'ri$an man/aat s'suai d'ngan yang dianar$an ol'h s'nsor ultrasound. Alat yang diguna$an dalam 'm'ri$saan dol'r diantaranya adalah dol'r dan 5'lly. 'dang$an untu$ lang$ahlang$ah 'm'ri$saan diantaranya adalah d'ngan m'm+aring$an i+u hamil d'ngan osisi t'l'ntang dan m'm+'ri$an  5'lly ada dol'r yang diguna$an. 2ah$an daat m'n'm'l$an dol'r ada 20

 'rut i+u hamil di da'rah unggung 5anin. -'mudian m'l'ta$an 5antung 5anin d'ngan m'nd'ngar d'ta$ 5antung 5anin $urang l'+ih s'lama satu m'nit.'lan5utnya dilan5ut$an d'ngan m'ng'tahui d'ta$ 5antun 5anin dan m'm+'ri$an hasil dari 'm'ri$saan. Aa+ila dit'mu$an hasil dalam d'ta$ 5antung 5anin yang t'rd'ngar atau tida$ adanya 'rg'ra$an +ayi ma$a asi'n daat diru5u$ $' rumah sa$it untu$ daat m'ndaat$an $'t'ranngan 'ny'+a+ dari $ondisi yang dialami ol'h  asi'n. <'ngan d'mi$ian 'm'ri$saan d'ta$ 5antung 5anin sangat 'nting untu$ m'ng'tahui $ondisi $'s'hatan 5anin di dalam $andungan.Hanya sa5a untu$ m'n'ntu$an usia $'hamilan d'ngan m'tod' d'ta$ 5antung 5anin m'ngalami $'sulitan $ar'na d'ta$ 5antung 5anin +aru daat t'rd't'$si ada $'hamilan m'masu$i usia 4 +ulan +ah$an l'+ih s'tia indiidu m'ngalami 'r+'daan.

)7 L+,r+.,r6 E0+1in+.i,n: +" B++i1+n+ in.erpre.+si d+ri pe1eri*s++n -+,r+.,riu1 p+d+ *+sus;

Ke.er+n+n

Ni-+i n,r1+-

P+d+ *+sus

In.erpre.+si

H+

1113:! gCdL

8:* gCdL

m'nurun

M?V

8094 /l

70 /l

m'nurun

M?H

&734 g

&3 g

m'nurun

M?H?

3&37 gCdl

&9 gCdl

m'nurun

Hio$rom

,ida$ normal

'rih'ral

+lood  Normo$rom

sm'ar 

normositi$ 

mi$rositi$ 

;'rritin

13400

1&

m'nurun

,=2?

11&34*

400

m'ning$at

=

*11!7

&*0

m'ning$at

" B++i1+n+ 1e*+nis1e +n,r1+-i.+s d+ri pe1eri*s++n -+,r+.,riu1 p+d+ *+sus;

H+ *:8 gCdL M'nurun

21

Mrs M'linda hamil à $'+utuhan o$sig'n dan nutrisi  àdi't inta$' Oà inta$' ;'O à 'nurunan $adar +'si dalam darah à +'r$urangnya adangan +'si à t'rganggunya 'm+'ntu$an H+ à H+O M?V  70 /l M'nurun Mrs M'linda hamil à $'+utuhan o$sig'n dan nutrisi  àdi't inta$' Oà inta$' ;'O à 'nurunan $adar +'si dalam darah à +'r$urangnya adangan +'si à t'rganggunya 'm+'ntu$an H+ à ros's 'ritroo'isis t'rganggu à M?VO M?H  &3 g M'nurun Mrs M'linda hamilà $'+utuhan o$sig'n dan nutrisi  àdi't inta$' Oà  inta$' ;'O à 'nurunan $adar +'si dalam darah à +'r$urangnya adangan +'si à t'rganggunya 'm+'ntu$an H+ à M?HO M?H?  &9 grCdL M'nurun Mrs M'linda hamilà$'+utuhan o$sig'n dan nutrisi  àdi't inta$' Oà inta$' ;'O à 'nurunan $adar +'si dalam darah à +'r$urangnya adangan +'si à t'rganggunya 'm+'ntu$an H+ à ros's 'ritroo'isis t'rganggu  'm+'ntu$an h'm' m'nurun  $ons'ntrasi h'moglo+in dalam 1 s'l 'ritrosit m'nurun  M?H? O










= &*0 M'nurun Mrs M'linda hamil à$'+utuhan o$sig'n dan nutrisi  àdi't inta$' Oà inta$' ;'O #at +'si dalam sir$ulasi +'r$urang  ;' s'rum O 

2lood sm'ar hiorom mirosit'r  Mrs M'linda hamil à $'+utuhan o$sig'n dan nutrisi  àdi't inta$' O à inta$' ;'O àM?HO M?VO M?H?O à Gam+aran an'mia hio$rom mi$rosit'r  Hip,.es+ Mrs7Me-ind+> 8+ni.+ eru1ur 32 .+/un d+.+n *e PUSKESMAS den+n *e-u/+n -e1+s d+n pusin didu+ 1enderi.+ Ane1i+ Defiensi Besi !ADB" e5 *e*ur+n+n +sup+n nu.risi7 22

(7 Di+n,sis K-inis

An'mia <'/isi'nsi 2'si ' $'$urangan asuan nutrisi. 27 Di+n,sis B+ndin Ane1i+

Ane1i+ +*i+.

defisiensi esi

pen6+*i.

./+-+sse1i+

Ane1i+ sider,-+s.i* 

*r,ni*  Der+<+.

"ingan

"ingan

"ingan

"ingan samai +'rat

+ne1i+ M9$ M9H TIB9 S+.ur+si

samai +'rat m'nurun m'nurun m'ning$at m'nurun

M'nurunCN M'nurunCN m'nurun M'nurunCN

m'nurun m'nurun NCm'nurun m'ning$at

M'nurunCN M'nurunCN NormalCN m'ninga$at

.r+nferin Besi su1su1

n'gati/

ositi

ositi/ $uat

.u-+n Pr,.,p,rfirin

m'ning$at

m'ning$at

N

N

eri.r,si. #eri.in seru1 E-e*.r,f,resis

m'ning$at  N

N N

m'ning$at m'ning$at

m'ning$at N

H Besi seru1

m'nurun

m'nurun

NCm'ning$at

NC m'ning$at

ositi/  

37 Epide1i,-,i

1. ;r'$u'nsi i+u hamil d'ngan an'mia u$u tinggi di =ndon'sia yaitu *3:!D: s'dang$an di am'ri$a hanya *D. -'$urangan gi#i dan 'rhatian yang $urang t'rhada i+u hamil m'rua$an r'disosisi an'mia d'/'si'nsi ada i+u hamil di =ndon'sia. &. M'nurut BH%: 40D $'matian i+u di N'gara +'r$'m+ang +'r$aitan d'ngan an'mia dalam $'hamilan. 3. -'+anya$an an'mia dalam $'hamilan dis'+a+$an ol'h an'mia d'/'si'nsi  +'si dan 'rdarahan a$ut +ah$an tida$ 5arang $'duanya saling +'rint'ra$si. 4. <'/'isi'nsi +'si m'rua$an d'/isi'nsi nutrisi yang aling s'ring dit'mu$an  +ai$ di n'gara ma5u mauun n'gara +'r$'m+ang. "isi$onya m'ning$at ada $'hamilan dan +'r$aitan d'ngan asuan +'si yang tida$ ad'$uat di+anding$an $'+utuhan 'rtum+uhan 5anin yang 'at. 47 E.i,-,i d+n #+*.,r Resi*, E.i,-,i

23

a. -urangnya $onsumsi ma$anan $aya +'si: t'rutama +'rasal dari sum+'r h'ani.  +. -'$urangan +'si $ar'na $'+utuhan yang m'ning$at s''rti ada $'hamilan: asatum+uh $'m+ang s'rta ada 'nya$it in/'$si (malaria dan 'nya$it $ronis lainnyamisalnya ,2?). . -'hilangan +'si yang +'rl'+ihan ada 'rdarahan t'rmasu$ haid yang  +'rl'+ihan: s'ring m'lahir$an dan in/'$si aing. d. -'tida$s'im+angan antara $'+utuhan tu+uh a$an +'si di+anding$an d'ngan  'ny'raan dari ma$anan. #+*.,r resi*, U1ur Iu

M'nurut Amiruddin (&007): +aha i+u hamil yang +'rumur $urang dari &0 tahun dan l'+ih dari 3! tahun yaitu 74:1D m'nd'rita an'mia dan i+u hamil yang +'rumur &0 E 3! tahun yaitu !0:!D m'nd'rita an'mia. Banita yang  +'rumur $urang dari &0 tahun atau l'+ihdari 3! tahun: m'munyai risi$o yang tinggi untu$ hamil: $ar'na a$an m'm+ahaya$an $'s'hatan dan $'s'lamatan i+u hamil mauun 5aninnya: +'r'si$o m'ngalami 'ndarahan dan daat m'ny'+a+$an i+u m'ngalami an'mia.

P+ri.+s

M'nurt H'rlina (&00*): =+u hamil d'ngan aritas tinggi m'munyai r'si$o 1.4!4 $ali l'+ih +'sar untu$ m'ngalami an'mia di +anding d'ngan aritas r'ndah. Adanya $''nd'rungan +aha s'ma$in +anya$ 5umlah $'lahiran (aritas): ma$a a$an s'ma$in tinggi ang$a $'5adian an'mia Kur+n Eneri Kr,nis !KEK"

41D (&.0 5uta) i+u hamil m'nd'rita $'$urangan gi#i. ,im+ulnya masalah gi#i  ada i+u hamil: s''rti $'5adian ->-: tida$ t'rl'as dari $'adaan sosial: '$onomi: dan +io sosial dari i+u hamil dan $'luarganya s''rti ting$at  'ndidi$an: ting$at 'ndaatan: $onsums angan: umur: aritas: dan s'+againya.'ngu$uran ling$ar l'ngan atas (L=LA) adalah suatu ara untu$ m'ng'tahui r'si$o -urang >n'rgi -ronis (->-) Banita siau+ur (B). 'ngu$uran L=LA tida$ daat diguna$an untu$ m'mantau 'ru+ahan tatus gi#i dalam 5ang$a 'nd'$. 'ngu$uran ling$ar l'ngan atas (L=LA) daat diguna$an untu$ tu5uan 'naisan status gi#i -urang >n'rgi -ronis (->-). =+u hamil ->- adalah i+u hamil yang m'munyai u$uran L=LAP&3.! m. <'t'$si ->24

d'nganu$uran L=LA yang r'ndah m'n'rmin$an $'$urangan 'n'rgi dan  rot'in dalam intake ma$anan s'hari hari yang +iasanya diiringi 5uga d'ngan $'$urangan #at gi#i lain: diantaranya +'si. - +'r'luang untu$ m'nd'rita an'mia (
Iat +'si m'rua$an unsur 'nting dalam m'm'rtahan$an daya tahan tu+uh agar tida$ mudah t'rs'rang 'nya$it. M'nurut 'n'litian: orang d'ngan $adar H+ P10 gCdl m'mili$i $adar s'l darah utih (untu$ m'laan +a$t'ri) yang r'ndah ula. 's'orang daat t'r$'na an'mia $ar'na m'ning$atnya $'+utuhan tu+uh a$i+at $ondidi /isiologis (hamil: $'hilangan darah $ar'na $''la$aan:  asa+'dah atau m'nstruasi): adanya 'nya$it $ronis atau in/'$si (in/'$si aing tam+ang: malaria: ,2?) (Anonim: &004). =+u yang s'dang hamil sangat '$a t'rhada in/'$si dan 'nya$it m'nular. 2'+'raa di antaranya m's$iun tida$ m'nganam nyaa i+u: t'tai daat m'nim+ul$an dama$  +'r+ahaya +agi 5anin.
M'nurut Ammirudin (&007) roorsi $'matian t'r+anya$ t'r5adi ada i+u d'ngan rioritas 1 E 3 ana$ dan 5i$a dilihat m'nurut 5ara$ $'hamilan t'rnyata  5ara$ $urang dari & tahun m'nun5u$an roorsi $'matian mat'rnal l'+ih  +anya$. 6ara$ $'hamilan yang t'rlalu d'$at m'ny'+a+$an i+u m'munyai 25

a$tu sing$at untu$ m'mulih$an $ondisi rahimnya agar +isa $'m+ali $' $ondisi s'+'lumnya. ada i+u hamil d'ngan 5ara$ yang t'rlalu d'$at +'r'si$o t'r5adi an'mia dalam $'hamilan. -ar'na adangan #at +'si i+u hamil ulih. A$hirnya +'r$urang untu$ $''rluan 5anin yang di$andungnya. Pendidi*+n

ada +'+'raa 'ngamatan m'nun5u$$an +aha $'+anya$an an'mia yang di d'rita masyara$at adalah $ar'na $'$urangan gi#i +anya$ di 5umai di da'rah  'd'saan d'ngan malnutrisi atau $'$urangan gi#i. -'hamilan dan 'rsalinan d'ngan 5ara$ yang +'rd'$atan: dan i+u hamil d'ngan 'ndidi$an dan ting$at soial '$onomi r'ndah (Manua+a: &010). M'nurut 'n'litian Amirrudin d$$ (&007): /a$tor yang m'm'ngaruhi status an'mia adalah ting$at 'ndidi$an r'ndah. 7 P+.,enesisCP+.,fisi,-,i

alah satu 'ny'+a+ yang daat m'm'r'at t'r5adinya an'mia ada anita adalah 5ara$ $'lahiran 'nd'$. M'nurut -ram'r (1987) hal ini dis'+a+$an $'$urangan nutrisi yang m'rua$an m'$anism' +iologis dan  'mulihan /ator hormonal dan adanya $''ndrungan +aha s'ma$in d'$at  5ara$ $'hamilan: ma$a a$an s'ma$in tinggi ang$a $'5adian an'mia. 6ara$ $'hamilan yang t'rlalu d'$at m'ny'+a+$an i+u m'munyai a$tu sing$at untu$ m'mulih$an $ondisi rahimnya agar +isa $'m+ali $' $ondisi s'+'lumnya. ada i+u hamil d'ngan 5ara$ yang t'rlalu d'$at +'r'si$o t'r5adi an'mia dalam $'hamilan. -ar'na adangan #at +'si i+u hamil ulih. A$hirnya t'r$uras untu$ $''rluan 5anin yang di$andungnya. M'nurut Ammarudin (&004) r'si$o untu$ m'nd'rita an'mia +'rat d'ngan i+u hamil d'ngan 5ara$ $urang dari &4 +ulan dan &4  3! +ulan s'+'sar 1:! $ali di+anding$an i+u hamil d'ngan 5ara$ $'hamilan l'+ih dari 3* +ulan. Hal ini di$ar'na$an t'rlalu d'$at 5ara$ $'hamilan sangat +'r'ngaruh t'rhada $'siaan organ r'rodu$si i+u. )7 M+nifes.+si K-inis

Mani/'stasi $linis dari an'mia d'/isi'nsi +'si sangat +'rariasi: +isa hamir tana g'5ala: +isa 5uga g'5alag'5ala 'nya$it dasarnya yang m'non5ol: atauun +isa dit'mu$an g'5ala an'mia +'rsamasama d'ngan g'5ala 'nya$it dasarnya. G'5alag'5ala daat +'rua $'ala using: alitasi: +'r$unang

26

$unang: 'ru+ahan 5aringan 'it'l $u$u: gangguan sist'm n'urumus$ular: l'su: l'mah: l'lah: dishagia dan 'm+'saran $'l'n5ar lima. 2'r$urangnya h'moglo+in m'ny'+a+$an g'5alag'5ala umum s''rti $'l'tihan: alitasi: uat: tinitus: dan mata +'r$unang$unang disaming itu  5uga di5urnai g'5ala tam+ahan yang diduga dis'+a+$an ol'h $'$urangan 'n#im sito$rom: siti$rom ? o$sidas' dan h'm'ritin dalam 5aringan5aringan: yang +'rsi/at $has s''rti using $'ala: arast'sia: u5ung 5ari dingin: atroi  ail lidah.

F7 Pe1eri*s++n Penun<+n!,-d S.+nd+r"

An'mia d'/isi'nsi +'si s'rum iron: ,=2? (,otal iron +inding aaity) saturasi tras/'rin: rotoor/in 'ritrosit: /'ritin s'rum: r''tor trans/'rin: asuan darah t'i dan gold standarnya asirasi sumsum tulang. 7 T+.+-+*s+n+!#+r1+*, G N,n= #+r1+*,-,i"

'nanganan an'mia d'/isi'nsi +'si adalah d'ngan r'arat +'si yang diminum (oral) atau daat s'ara sunti$an (ar'nt'ral). ,'rai oral adalah d'ngan 'm+'rian r'arat +'si /'ro sul/at: /'ro gluonat: atau Na/'ro  +isitrat. 'm+'rian r'arat *0 mgChari daat m'nai$$an $adar H+ s'+anya$ 1 grD 'r +ulan. 'dang$an 'm+'rian r'arat ar'nt'ral adalah d'ngan /'rum d'@tran s'+anya$ 1000 mg (&0 ml) intra'na atau &Q10 ml s'ara intramus$ulus: daat m'ning$at$an h'moglo+in r'lati/ 'at yaitu &grD. 'm+'rian s'ara ar'nt'ral ini hanya +'rdasar$an indi$asi: di mana t'rdaat intol'ransi +'si ada tra$tus gastroint'stinal: an'mia yang +'rat: dan $'atuhan asi'n yang +uru$. ada da'rahda'rah d'ngan /r'$u'nsi $'hamilan yang tinggi dan d'ngan ting$at 'm'nuhan nutrisi yang minim: s''rti di =ndon'sia: s'tia anita hamil haruslah di+'ri$an sul/as /'rosus atau glu$onas /'rosus s'+anya$ satu ta+l't s'hari s'lama masa $'hamilannya. 'lain itu 'rlu 5uga dinas'hat$an untu$ ma$an l'+ih +anya$ rot'in dan sayursayuran yang m'ngandung +anya$ min'ral s'rta itamin (asaryana: &010J Bi$n5osastro &00!). M'ng$onsumsi angan l'+ih +anya$ dan +'ragam: ontoh sayuran arna hi5au: $aang E$aangan: rot'in h'ani: t'rutama hati.M'ng$onsumsi ma$anan yang $aya a$an itamin ? s''rti

27

 5'ru$: tomat: mangga dan lainElain yang daat m'ning$at$an 'ny'raan #at  +'si. R 7 K,1p-i*+si

An'mia a$an m'ngurangi $'mamuan m'ta+olism' tu+uh s'hingga m'nganggu 'rtum+uhan dan 'r$'m+angan 5anin dalam "ahim s''rti • • • • • • •

A+ortus $'matian intraut'rin'  'rsalinan r'maturitas  +'rat +adan lahir r'ndah(22L") $'lahiran d'ngan an'mia daat t'r5adi aat +aaan  +ayi mudah m'ndaat in/'$si samai $'matian 'rinatal: dan int'lig'nsia r'ndah

('7 Pr,n,sis

rognosis an'mia d'/isi'nsi +'si dalam $'hamilan umumnya +ai$ +agi i+u dan ana$. 'rsalinan daat +'rlangsung s''rti +iasa tana 'rdarahan  +anya$ atau $omli$asi lain. An'mia +'rat yang tida$ dio+ati dalam $'hamilan muda daat m'ny'+a+$an a+ortus: dan dalam $'hamilan tua daat m'ny'+a+$an artus lama: 'rdarahan ostartum: dan in/'$si. Balauun +ayi yang dilahir$an dari i+u yang m'nd'rita an'mia d'/isi'nsi +'si tida$ m'nun5u$an H+ yang r'ndah: namun adangan +'sinya $urang: yang  +aru +'+'raa +ulan $'mudian tama$ s'+agai an'mia in/antum. ((7 Pen5e+/+n


,ing$at $'mamuan 4 Mamu m'm+uat diagnosis $lini$ +'rdasar$an  'm'ri$saan /isi$ dan 'm'ri$saan'm'ri$saan tam+ahan yang diminta ol'h do$t'r.
28

I$7 Sin.esis M+s+-+/ (7 ADB p+d+ *e/+1i-+n

An'mia dalam $'hamilan adalah $ondisi i+u d'ngan $adar h'moglo+in di  +aah 11 grD ada trim'st'r = dan === atau $adar h'moglo+in P 10:! grD ada trim'st'r == ( <'$'s "=: &009 ). An'mia adalah $ondisi dimana s'l darah m'rah m'nurun atau m'nurunnya h'moglo+in: s'hingga $aasitas daya ang$ut o$sig'n untu$ $'+utuhan organorgan ital ada i+u dan 5anin m'n5adi  +'r$urang. 'lama $'hamilan: indi$asi an'mia adalah 5i$a $ons'ntrasi h'moglo+in $urang dari 10:!0 samai d'ngan 11:00 grCdl (Varn'y: &00* ). Pen6e+ +ne1i+ p+d+ iu /+1i-

'ny'+a+ an'mia umunya adalah $urang gi#i: $urang #at +'si: $'hilangan darah saat 'rsalinan yang lalu: dan 'nya$it E 'nya$it $roni$ (Mohtar: &004).
 +'rtam+ahnya s'ls'l darah adalah $urang 5i$a di+anding$an d'ngan  +'rtam+ahnya lasma s'hingga t'r5adi 'ng'n'ran darah.
trim'st'r ===. <'ngan 'm'ri$saan ant'natal $'5adian an'mia ada i+u daat did't'$si s'dini mung$in s'hingga dihara$an i+u daat m'raat dirinya s'lama hamil dan m'm'rsia$an 'rsalinannya. Namun dalam 'n'litian Amirrudin dan Bahyuddin ( &004 ) m'nyata$an tida$ t'rdaat hu+ungan yang signi/i$an antara 'm'ri$saan AN? d'ngan $'5adian an'mia ada i+u hamil. aritas adalah 5umlah ana$ yang t'lah dilahir$an ol'h s'orang i+u +ai$ lahir hidu mauun lahir mati. 'orang i+u yang s'ring m'lahir$an m'munyai risi$o m'ngalami an'mia ada $'hamilan +'ri$utnya aa+ila tida$ m'm'rhati$an $'+utuhan nutrisi. -ar'na s'lama hamil #at E #at gi#i a$an t'r+agi untu$ i+u dan untu$ 5anin yang di$andungnya. 2'rdasar$an hasil analisis didaat$an +aha tida$ t'rdaat hu+ungan antara aritas d'ngan $'5adian an'mia ada i+u hamil: i+u hamil d'ngan aritas tinggi m'munyai risi$o 1.4!4 $ali l'+ih +'sar untu$ m'ngalami an'mia di+anding yang aritas r'ndah ( <5amilus dan H'rlina: &008) 6ara$ $'lahiran yang t'rlalu d'$at daat m'ny'+a+$an t'r5adinya an'mia. Hal ini di$ar'na$an $ondisi i+u masih +'lum ulih dan 'm'nuhan $'+utuhan #at gi#i +'lum otimal: sudah harus m'm'nuhi $'+utuhan nutrisi 5anin yang di$andung ( Bi$n5osastro: &00!J Mohtar: &004). 6ara$ $'lahiran m'munyai risi$o 1:14* $ali l'+ih +'sar t'rhada $'5adian an'mia ( Amirrudin dan Bahyuddin: &004) P+.,fisi,-,i

An'mia adalah suatu $ondisi yang m'nga$i+at$an $'$urangan #at +'si dan  +iasanya t'r5adi s'ara +'rtaha. (Iulhaida Lu+is: &003). tadium 1 -'hilangan #at +'si m'l'+ihi u$uran: m'ngha+is$an adangan dalam tu+uh t'rutama disumsum tulang. tadium & ?adangan #at +'si yang +'r$urang tida$ daat m'm'nuhi $'+utuhan m'm+'ntu$ s'l darah m'rah yang m'mrodu$si l'+ih s'di$it. tadium 3 Mulai t'r5adi an'mia $adar h'moglo+in dan ha'moto$rit m'nurun. tadium 4

31

umsum tulang +'rusaha untu$ m'ngganti$an $'$urangan #at +'si d'ngan m'm'r'at 'm+'lahan s'l dan m'nghasil$an s'l darah m'rah +aru yang sangat $'il (Mi$rositi$). tadium ! 'ma$in m'm+uru$nya $'$urangan #at +'si dan an'mia ma$a tim+ul g'5ala  g'5ala $ar'na an'mia s'ma$in m'm+uru$ (Anonim: &004). =+u hamil m'm'rlu$an tam+ahan #at +'si untu$ m'ning$at$an 5umlah s'l darah m'rah dan m'm+'ntu$ s'l darah m'rah: 5anin dan las'nta. -'nai$an olum' darah s'lama $'hamilan a$an m'ning$at$an $'+utuhan ;' dan #at +'si (Iulhaida Lu+is: &003). e<+-+ +ne1i+ p+d+ iu /+1i-

=+u hamil d'ngan $'luhan l'mah: uat: mudah ingsan: d'ngan t'$anan darah dalam +atas normal: 'rlu diurigai an'mia d'/isi'nsi +'si.
=+u hamil di$ata$an an'mia +ila $adar h'moglo+in atau darah m'rahnya $urang dari 11:00 grD. M'nururt Bord H'alth %rgan#sation (BH%) an'mia  ada i+u hamil adalah $ondisi i+u d'ngan $adar H+ P 11 D . An'mia ada i+u hamil di =ndon'sia sangat +'rariasi: yaitu ,ida$ an'mia  H+ S11 grD: 32

An'mia ringan  H+ 910.9 grD: An'mia s'dang  H+ 78.9 grD: An'mia +'rat  H+ P 7 grD ( <'$'s: &009 J ha/a: &010 J -usumah: &009 ). 'ngu$uran H+ yang disaran$an ol'h BH% ialah d'ngan ara yanm't: namun ara o@yha'moglo+in daat ula dia$ai asal distandarisir t'rhada ara yanm't. amai saat ini +ai$ di us$'smas mauun di "umah a$it masih m'ngguna$an alat ahli.
'ngaruh an'mia ada $'hamilan. "isi$o ada masa ant'natal +'rat +adan $urang: las'nta r'ia: '$lamsia: $'tu+an 'ah dini: an'mia ada masa intranatal daat t'r5adi t'naga untu$ m'ng'dan l'mah: 'rdarahan intranatal: sho$: dan masa asanatal daat t'r5adi su+inolusi. 'dang$an $omli$asi yang daat t'r5adi ada n'onatus  r'matur': agar sor r'ndah: gaat 5anin (Anonim:TttT). 2ahaya ada ,rim'st'r == dan trim'st'r ===: an'mia daat m'ny'+a+$an t'r5adinya artus r'matur': 'rdarahan ant' artum: gangguan  'rtum+uhan 5anin dalam rahim: as/i$sia intraartum samai $'matian: g'stosis dan mudah t'r$'na in/'$si: dan d'$om'nsasi $ordis hingga $'matian i+u (Mans5o'r d$$.: &008 ). 2ahaya an'mia ada i+u hamil saat 'rsalinan: daat m'ny'+a+$an gangguan his rim'r: s'$und'r: 5anin lahir d'ngan an'mia: 'rsalinan d'ngan tinda$an tinda$an tinggi $ar'na i+u 'at l'lah dan gangguan 'r5alanan 'rsalinan  'rlu tinda$an o'rati/ (Mans5o'r d$$.: &008). An'mia $'hamilan daat m'ny'+a+$an $'l'mahan dan $'l'lahan s'hingga a$an m'm'ngaruhi i+u saat m'ng'dan untu$ m'lahir$an +ayi ( mith 't al.: &010 ). Pen5e+/+n d+n pen+n+n+n +ne1i+ p+d+ iu /+1i-

'n'gahan an'mia ada i+u hamil daat dila$u$an antara lain d'ngan ara m'ning$at$an $onsumsi #at +'si dari ma$anan: m'ng$onsumsi angan h'ani dalam 5umlah u$u: namun $ar'na harganya u$u tinggi s'hingga masyara$at sulit m'n5ang$aunya. ntu$ itu di'rlu$an alt'rnati/ yang lain untu$ m'n'gah an'mia gi#i +'si: m'ma$an +'ran'$a ragam ma$anan yang m'mili$i #at gi#i saling m'l'ng$ai t'rmasu$ itamin yang daat m'ning$at$an 'ny'raan #at +'si: s''rti itamin ?. 'ning$atan $onsumsi 33

itamin ? s'+anya$ &!: !0: 100 dan &!0 mg daat m'ning$at$an 'ny'raan #at +'si s'+'sar &: 3: 4 dan ! $ali. 2uah+uahan s'gar dan sayuran sum+'r itamin ?: namun dalam ros's 'masa$an !0  80 D itamin ? a$an rusa$. M'ngurangi $onsumsi ma$anan yang +isa m'ngham+at 'ny'raan #at +'si s''rti  /itat: /os/at: tannin ( Bi$n5osastro: &00! J Masri#al: &007). 'nanganan an'mia d'/isi'nsi +'si adalah d'ngan r'arat +'si yang diminum (oral) atau daat s'ara sunti$an (ar'nt'ral). ,'rai oral adalah d'ngan  'm+'rian r'arat +'si  /'ro sul/at: /'ro gluonat: atau Na/'ro +isitrat. 'm+'rian r'arat *0 mgChari daat m'nai$$an $adar H+ s'+anya$ 1 grD  'r9+ulan. 'dang$an 'm+'rian r'arat ar'nt'ral adalah d'ngan /'rum d'@tran s'+anya$ 1000 mg (&0 ml) intra'na atau &Q10 ml s'ara intramus$ulus: daat m'ning$at$an h'moglo+in r'lati/ 'at yaitu &grD. 'm+'rian s'ara ar'nt'ral ini hanya +'rdasar$an indi$asi: di mana t'rdaat intol'ransi +'si ada tra$tus gastroint'stinal: an'mia yang +'rat: dan $'atuhan asi'n yang +uru$. ada da'rahda'rah d'ngan /r'$u'nsi $'hamilan yang tinggi dan d'ngan ting$at 'm'nuhan nutrisi yang minim: s''rti di =ndon'sia: s'tia anita hamil haruslah di+'ri$an sul/as /'rosus atau glu$onas /'rosus s'+anya$ satu ta+l't s'hari s'lama masa $'hamilannya. 'lain itu  'rlu 5uga dinas'hat$an untu$ ma$an l'+ih +anya$ rot'in dan sayursayuran yang m'ngandung +anya$ min'ral s'rta itamin (asaryana: &010 J Bi$n5osastro &00!). -'nai$an olum' darah s'lama $'hamilan a$an m'ning$at$an $'+utuhan ;' atau Iat 2'si. 6umlah ;' ada +ayi +aru lahir $ira$ira 300 mg dan 5umlah yang di'rlu$an i+u untu$ m'n'gah an'mia a$i+at m'ning$atnya olum' darah adalah !00 mg. 'lama $'hamilan s'orang i+u hamil m'nyiman #at  +'si $urang l'+ih 1.000 mg t'rmasu$ untu$ $''rluan 5anin: las'nta dan h'moglo+in i+u s'ndiri. -'+i5a$an nasional yang dit'ra$an di s'luruh usat -'s'hatan Masyara$at adalah 'm+'rian satu ta+l't +'si s'hari s's'g'ra mung$in s't'lah rasa mual hilang ada aal $'hamilan. ,ia ta+l't m'ngandung ;'% 4 3&0 mg (#at +'si *0 mg) dan asam /olat !00 g: minimal masingmasing 90 ta+l't. ,a+l't +'si s'+ai$nya tida$ diminum +'rsama t'h atau $oi: $ar'na a$an m'ngganggu 'nyaraannya ( <'$'s "=: &009). M'nurut ha/a (&010) $'+utuhan ;' s'lama i+u hamil daat di'rhitung$an 34

untu$ 'ning$atan 5umlah darah i+u !00 mgr: 'm+'ntu$an las'nta 300 mgr:  'rtum+uhan darah 5anin 100 mgr. loan 't al. ( 199&) J oo$ U "'dy ( 199*): dan  ( 199*) dalam Gal'gos (&000) m'm+u$ti$an +aha sul'm'n #at +'si daat m'ning$at$an $adar h'moglo+in s'lama $'hamilan. 'dang$an 2ri'n 't al. ( 1999) m'nyata$an d'ngan sul'm'n ;' di+u$ti$an s'rum /'ritin l'+ih m'ning$at s'ara signi/i$an disaming itu s'rum +'si l'+ih tinggi dit'mu$an ada $'lomo$  'm+'rian ;' di+anding$an $'lomo$ $ontrol.

35

27 #isi,-,i *e/+1i-+n #ISIOLOI KEHAMILAN TRIMESTER III

'r5alanan $'hamilan daat di+agi m'n5adi 3 ,rim'st'r yaitu   ,rim'st'r =  mur $'hamilan 0 E 1* minggu  ,rim'st'r ==  mur $'hamilan 1* E &8 minggu  ,rim'st'r ===  mur $'hamilan &8 E 40 minggu ada dasaarsa t'ra$hir ini sudah 5arang dis'+ut$an d'ngan t'gas t'ntang  'm+agian trim'st'r ini $ar'na s'suai d'ngan 'r$'m+angan ilmu $'+idanan dan ilmuilmu yang m'nyang$ut r'rodu$si manusia ma$a 'm+agian ini  5ustru l'+ih diarah$an ada saatsaat masa $ritis ada $'hamilan mulai ada. 'm+agian ini dimulai s'5a$ dari 'm+uahan samai ada $'hamilan t'rs'+ut u$u +ulan (l'+ih dari 37 minggu) untu$ $'mudian sia dilahir$an: di+agi m'n5adi & taha   ,aha >m+rio  umur $'hamilan 0 E 7 minggu ,aha ini di+agi & yaitu  Masa ranidasi Masa ost nidasi  ,aha /'tus C 5anin  umur $'hamilan 8 E 38 minggu. • •

ada taha 'm+rio ranidasi dimulai s'5a$ masa s'l t'lur di$'luar$an $'mudian di+uahi ol'h s'l s'rmato#oa m'n5adi #igot.. ada taha 'm+rio ost nidasi ini m'rua$an taha 'm+rio yang s'+'narnya dimana +'rlangsung s't'lah nidasi t'r5adi samai a$hir minggu $' 8 $'hamilan. ada taha ini t'r5adi 'rtum+uhan yang sangat 'at $ar'na  5umlah s'l sudah +'r'$+magn s'ara +'rganda dan 5aringan $'mudian a$an t'r+'ntu$ m'n5adi 3 5aringan dsar 'rtum+uhan yaitu 5aringan '$tod'rm:  5aringan m'sod'rm dan 5aringan 'ndod'rm. 6aringan5aringan ini $'mudian a$an tum+uh m'n5adi organorgan tu+uh 5anin s'ara +'rtaha dan ada a$hir minggu $' 8 di$ata$an 5anin sudah t'r+'ntu$. ,ahaan dari minggu $' 3 samaai ada a$hir minggu $' 8 m'rua$an masa  'rtum+uhan organ yang sangat 'nting dan sangat $ritis dis'+ut d'ngan taha organog'n'sis. 2ila i+u hamil ada saat t'rs'+ut m'nd'rita sa$it t'rt'ntu ma$a a$an m'ngalami ganggunan 'rtum+uhan dan daat m'ny'+as+$an aat  +aaan yang tama$ s't'lah 5anin dilahir$an s'ring ula dis'+ut adanya  'ngaruh o+ato+at t'rt'ntu yang a$an m'ny'+a+$an 'ru+ahan ada 5anin: o+ato+at t'rs'+ut di$'nal d'ngan golongan o+at t'ratog'ni$ misal ,'trasi$lin 36

yang daat m'ny'+a+$an gigi m'n5adi $'o$latan: o+at ,halidomid yang daat m'ny'+a+$an 'rtum+uhan anggota g'ra$ yang tida$ s'murna. ada taha /'tus C 5anin m'rua$an taha 'rtum+uhan yang si/atnya  'ny'rmuranaan dari organorgan tu+uh yang t'r+'ntu$ s'+'lumnya. ada +ulan $' 3 $'hamilan ditandai d'ngan mulainya a$tiitas /ungsi syara/ dan ota$. "'/l'$s s'luruh +adan sudah mulai tim+ul. -'dua gin5al sudah mulai  +'rs'$r'si m'ng'luar$an urin yang di'$s$r'si$an $' $andung $'mi 5anin dan di$'luar$an $' $antong $'tu+an.
 una$ rahim sudah m'naai 3 5ari di+aah usat. =+u sudah mulai m'rasa$an g'ra$an 5anin d'ngan 5'las. ada a$hir minggu $' &4 an5ang 5anin m'naai &! m d'ngan +'rat +adan s'$itar *40 gram. udah mulai ada laisan l'ma$ s'hingga mulai tama$  +'risi: $'ala sudah m'm+'sar d'ngan 'rtum+uhan alis dan +ulu mata. ,inggi  una$ rahim sudah dis'$itar usat. G'ra$an 5anin dirasa$an s'ma$in nyata s''rti ada suatu s'nta$an C t'ndangan $a$i 5anin. ada a$hir minggu $' &8 5anin daat m'naai +'rat 110 gram alau di+'+'raa t'mat masih $'liatan $'riut: $ulit 5anin sudah +anya$ dilaisi ol'h 'rni@ as'osa. uil mata sudah mulai +'r/ungsi: ada saat ini di$ata$an  +aha 5anin sudah sia untu$ hidu di dunia luar d'ngan 'raatan $husus. ,inggi una$ rahim sudah m'naai 3 5ari diatas usat. Mulai saat ini tu+uh i+u sudah t'r5adi 'ru+ahan sir$ulasi darah yang ada dimana t'r5adi  'ng'n'ran s'ara +'rtaha s'hingga a$an t'r5adi 'nurunan $adar darah (h'moglo+in) s'ara /isiologis. 2ila i+u hamil tida$ diau untu$ m'mrodu$si s'l darah m'rah C h'moglo+in d'ngan m'nu$ui $'+utuhan gi#inya s'ara umum dan #at +'si s'ara $husus ma$a t'r5adi an'mia a$an  +'rlan5ut dan m'nga$i+at$an gangguan ada 'rtum+uhan 5anin dan  'nyusunan $'$uatan i+u ada saat 'rsalinan nanti. ada a$hir minggu $' 3& 5anin a$an m'naai an5ang 38 m d'ngan +'rat  +adan 5anin sudah m'naai 1800 gram.
dan sulit m'nari osisi tidur yang nyaman. -'nai$an +'rat +adan i+u mulai  +'r$urang s'hingga $'nai$an +'rat +adan 'r minggu 'rlu dis'suai$an d'ngan ta$siran +'rat +adan 5anin yang di$andungnya. 'ngaturan diit i+u hamil mung$in sudah di'rlu$an disini. ada a$hir $'hamilan (s'$itar 40 minggu) 5anin sudah tum+uh s'muran d'ngan a5ah 5anin yang a$a dan +adan 5anin sudah 'nuh +'risi. 2'rat  +adan 5anin s'$itar &700 E 3300 gram. ,inggi /undus ut'ri 5ustru turun s'$it ol'h $ar'na adanya 'nurunan $'ala 5anin yang a$an mulai masu$ $' rongga  anggul. =+u sudah tida$ +'rs'l'ra ma$an $ar'na ma$an s'di$it sa5a t'rasanya sudah 'nuh. 2anya$ m'ng'luar$an $'ringat dan s'$ali a$tu dis'rtai rasa sa$it ada rahim $ar'na $ontra$si atau hit alsu yang sudah s'ring t'r5adi.

37 E1ri,-,i!Per*e1+n+n <+nin p+d+ Tri1es.er *e=3" PEMBUAHAN

'm+uahan (-ons'si) adalah m'rua$an aal dari $'hamilan: dimana satu s'l t'lur di+uahi ol'h satu s'rma. %ulasi ('l'asan s'l t'lur) adalah m'rua$an  +agian dari si$lus m'nstruasi normal: yang t'r5adi s'$itar 14 hari s'+'lum m'nstruasi. 'l t'lur yang dil'as$an +'rg'ra$ $' u5ung tu+a /aloii (saluran t'lur) yang  +'r+'ntu$ orong : yang m'rua$an t'mat t'r5adinya 'm+uahan. 6i$a tida$ t'r5adi  'm+uahan: s'l t'lur a$an m'ngalami $'munduran (d'g'n'rasi) dan di+uang m'lalui agina +'rsamaan d'ngan darah m'nstruasi. 6i$a t'r5adi 'm+uahan: ma$a s'l t'lur  yang t'lah di+uahi ol'h s'rma ini a$an m'ngalami s'rang$aian 'm+'lahan dan tum+uh m'n5adi 'm+rio (+a$al 5anin). 6i$a ada oulasi dil'as$an l'+ih dari 1 s'l t'lur dan $'mudian dii$uti d'ngan 'm+uahan: ma$a a$an t'r5adi $'hamilan ganda:  +iasanya $'m+ar &. -asus s''rti ini m'rua$an $'m+ar /rat'rnal. -'m+ar id'nti$  t'r5adi 5i$a ada aal 'm+'lahan: s'l t'lur yang t'lah di+uahi m'm+'lah m'n5adi & s'l yang t'risah atau d'ngan $ata lain: $'m+ar id'nti$ +'rasal dari 1 s'l t'lur. ada 39

saat oulasi: laisan l'ndir di dalam s'ri$s (l'h'r rahim) m'n5adi l'+ih air: s'hingga s'rma mudah m'n'm+us $' dalam rahim. 'rma +'rg'ra$ dari agina samai $' u5ung tu+a /aloii yang +'r+'ntu$ orong dalam a$tu ! m'nit. 'l yang m'laisi tu+a /aloii m'm'rmudah t'r5adinya 'm+uahan dan 'm+'ntu$an #igot (s'l t'lur  yang t'lah di+uahi). IMPLANTASI G PERKEMBANAN PLASENTA

=mlantasi adalah 'n'm'lan +lastosis $' dinding rahim: yaitu ada t'matnya t'rtanam. 2lastosis +iasanya t'rtanam di d'$at una$ rahim: ada +agian d'an mauun dinding +'la$ang.
>m+rio 'rtama $ali daat di$'nali di dalam +lastosis s'$itar 10 hari s't'lah  'm+uahan. -'mudian mulai t'r5adi 'm+'ntu$an da'rah yang a$an m'n5adi ota$  dan m'dulla sinalis: s'dang$an 5antung dan 'm+uluh darah mulai di+'ntu$ ada hari $' 1*17. 6antung mulai m'moma airan m'lalui 'm+uluh darah ada hari $' &0 dan hari +'ri$utnya munul s'l darah m'rah yang 'rtama. 'lan5utnya: 'm+uluh 40

darah t'rus +'r$'m+ang di s'luruh 'm+rio dan las'nta. %rganorgan t'r+'ntu$  s'murna ada usia $'hamilan 1& minggu (10 minggu s't'lah 'rm+uahan): $'uali ota$ dan m'dulla sinalis: yang t'rus m'ngalami 'matangan s'lama $'hamilan. -'lainan 'm+'ntu$an organ (mal/ormasi) aling +anya$ t'r5adi ada trim'st'r   'rtama (1& minggu 'rtama) $'hamilan: yang m'rua$an masamasa 'm+'ntu$an organ dimana 'm+rio sangat r'ntan t'rhada '/'$ o+ato+atan atau irus. -ar'na itu s'orang anita hamil s'+ai$nya tida$ m'n5alani immunisasi atau m'ng$onsumsi o+ato+atan ada trim'st'r 'rtama $'uali sangat 'nting untu$ m'lindungi $'s'hatannya. 'm+'rian o+ato+atan yang di$'tahui daat m'ny'+a+$an mal/ormasi harus dihindari. ada aalnya: 'r$'m+angan 'm+rio t'r5adi di+aah laisan rahim  ada salah satu sisi rongga rahim: t'tai ada minggu $' 1&: 5anin (istilah yang diguna$an s't'lah usia $'hamilan m'naai 8 minggu) t'lah m'ngalami 'rtum+uhan yang 'sat s'hingga laisan ada $'dua sisi rahim +'rt'mu ($ar'na 5anin t'lah m'm'nuhi s'luruh rahim).

MENENTUKAN USIA KEHAMILAN

'ara $on'nsional: $'hamilan dihitung dalam minggu: dimulai dari hari 'rtama m'nstruasi t'ra$hir. %ulasi +iasanya t'r5adi & minggu s'sudah m'nstruasi dan  'm+uahan +iasanya t'r5adi s'g'ra s't'lah oulasi: $ar'na itu s'ara $asar usia 'm+rio adalah & minggu l'+ih muda dariada 5umlah minggu yang s'ara tradisional dia$ai untu$ m'nyata$an usia $'hamilan. <'ngan $ata lain: s'orang anita yang hamil 4 minggu s'dang m'ngandung 'm+rio yang +'rumur & minggu. 6i$a m'nstruasinya tida$ t'ratur: ma$a 'r+'daan yang asti +isa l'+ih atau $urang dari & minggu. ntu$ ra$tisnya: 5i$a s'orang anita m'nstruasinya t'rlam+at & minggu: di$ata$an t'lah hamil * minggu. -'hamilan +'rlangsung ratarata s'lama &** hari (38 minggu) dari masa 'm+uahan atau &80 hari (40 minggu) dari hari 'rtama m'nstruasi. ntu$ m'n'ntu$an tanggal 'r$iraan 'rsalinan +isa dila$u$an  'rhitungan +'ri$ut  tanggal m'nstruasi t'ra$hir ditam+ah 7  +ulan m'nstruasi t'ra$hir di$urangi 3 41

 tahun m'nstruasi t'ra$hir ditam+ah 1. Hanya 10D anita hamil yang m'lahir$an t'at ada tanggal 'r$iraan 'rsalinan: !0D m'lahir$an dalam a$tu 1 minggu dan hamir 90D yang m'lahir$an dalam a$tu & minggu s'+'lum atau s't'lah tanggal 'r$iraan 'rsalinan. 'rsalinan dalam a$tu & minggu s'+'lum mauun s'sudah 'r$iraan 'rsalinan masih diangga normal. -'hamilan t'r+agi m'n5adi 'riod' 3 +ulanan: yang dis'+ut s'+agai  ,rim'st'r 'rtama (minggu 11&)  ,rim'st'r $'dua (minggu 13&4)  ,rim'st'r $'tiga (minggu &!'rsalinan).

42

43

44

45

46

47

48

$7 Ker+n*+ K,nsep

Mrs. M'linda 34 tahun G*4A1 sia ana$ t'ra$hir & tahun

6ara$  $'hamilan P& tahun

-ondisi rahim i+u +'lum ulih s'murna

"iayat a+ortus

?adangan ;' i+u masih r'ndah

osio'$onomi r'ndah


"iayat $'lahiran ana$   +anya$ 

'ma$in +anya$  adangan ;' yang t'r$uras untu$ 5anin  5aninnya

Asuan nutrisi O (t'rurama ;')

aat hamil $'+utuhan ;' 

A+sor+si ;' O

;'rritin O 1:!@ r'si$o an'mia +'rat An'mia

int'sis H+ O

Aliran darah $'  'ri/'r O

,ransort %& $' 5aringan O

-on5ungtia  uat

L'mas

49

using

-'mamuan m'ta+olism' tu+uh i+u O

M?V U M?H O

Gam+aran darah t'i hio$rom mi$rosit'r 

KESIMPULAN Mrs7Me-ind+> 8+ni.+ eru1ur 32 .+/un d+.+n *e PUSKESMAS den+n *e-u/+n -e1+s d+n pusin didu+ 1enderi.+ Ane1i+ Defiensi Besi !ADB" e5 *e*ur+n+n +sup+n nu.risi7

50

DA#TAR PUSTAKA

1. A+dulmuthali+. -'lainan H'matologi$. d. 4: ?'t. &.6a$arta  , 2ina usta$aJ &009 774780. &. ?'nt'rs /or G?J &00! *. =lmu $'+idanan. , 2ina usta$a arono rairohard5o: 6a$arta&009 7. ?unningham dan Garry ;. %+st'tri Billiams >disi &1 Vol & WHartono 't al.: transX. 6a$arta 'n'r+it 2u$u -'do$t'ran >G?: &001. 8. u$rat 2. and irihotiya$ul . ,h' r'al'n' and aus's o/ an'mia during  r'gnany in Mahara5 Na$orn ?hiang Mai Hosital. 6. M'd. Asso. ,hai &00*J 89(ul 4)14&14* 9. 2ro'$ an d'n N": L'ts$y >A. >tiology o/ an'mia in r'gnany in south Malai. Am. 6. ?lin. Nutr. &000J 7&(1)&47&!*. 10. Hind'ra$'r G: %ls'n 2>: Li' ",: 't al. An'mia in r'gnany in rural ,an#ania assoiations ith mironutri'nts status and in/'tions. >ur. 6. ?lin. Nutr. &00&J !*(3)19&199.

51