Damjan- Medjunarodni Odnosi Skripta Iz Hrestomatije

MEĐUNARONI ONOSI I TEORIJE SVJETSKE POLITIKE I 1 Razumijevanje svjetske politike Paradigma  – izveeno iz grčke riječi paraeigma što znači primjer, uzor ili osnovni moel; paraigma

strukturiše misli o oblasti istraživanja. Konstruktivizam  – Naučni pristup istraživanja u kome se naglašava značaj učesnika (ljui i grupa) i

zajeničkih mišljenja koja oni stvaraju a bi efinisali svoje ientitete, interese i institucije, tj. shvatanja koja utiču na njihovo međunarono ponašanje. Konstruktivistički Konstruktivistički prestavlja formulacije koje oređena teoretska tumačenja čine ruštveno prihvadenim i popularnim. Formalno proučavanje međunaronih onosa počelo je početkom XX vijeka. U ta vremena istraživači međunaronih onosa proučavali su istoriju a bi stekli uvi u tekude ogađaje. Drugačije mišljenje su imali Ser Halford Mekinder i Alfred Tejer Mahan, koji su nastojali da stvore teoretkse pretpostavke koje

se onose na uticaj geografskih faktora na nacionalnu mod i međunaronu politiku, zahvaljujudi čemu su postavljeni temelji za proučavanje političke geografije, koja se o anas oržala kao važan geopolitički pristup svjetskoj politici. Geopolitika  – Onos između geografije i politike i njihovih posljeica na nacionalne interese i relativnu

mod ržava. Savremeni istorijski pristup  – Naglasak na opisivanju savremenih i oređenih istorijskih ogađaja

umjesto na teoretskom tumačenju a bi se objasnili širi moeli međunaronih onosa. Teorija  – Niz hipoteza kojima se postavljaju onosi između varijabli ili uslova, kako bi   se opisale, objasnile ili predvidjele pojave i dale preporuke o tome kako pozitivne promjene treba osmisliti da bi se

postigli oređeni etički principi. Nacizam  – Njemačka varijanta nacional-socijalizma, koja glorifikuje ulogu ržave u političkom životu, i propagira rat kao sredstvo nacionalne politike.

I 2 Liberalizam Nastao: početkom XX vijeka. Liberalizam – paraigma zasnovana na nai a primjena razuma i univerzalnog morala na međunarone

onose može ovesti o sređenijeg, pravenijeg i kooperativnijeg svijeta i a se međunarona anarhija i rat mogu ržati po kontrolom putem institucionalnih reformi koje aju ovlašdenja međunaronim organizacijama i zakonima. Politika  – Za liberalne iealiste, traganje za saglasnošdu o zajeničkim vrijenostima koje bi unaprijedile saradnju u okviru svjetske zajednice.

Pošto su zagovornici liberalizma inspirisani svojim interesima i iealima, poslije I svjetskog rata o njima  je. Idealizam se poneka govorilo kao o iealistima, maa su oni bili skupina u okviru šire liberalne traici je. kakav su zastupali Alfre Cimerman, Norman Enžel, Džems Šorvel i Vuro Vilson, baziran je na revnoj liberalnoj filozofiji i tumačen različito u raznim perioima. Svoju filozofiju su crpili o liberalnih naučnika kao što su bili Imanuel Kant, Žan Žak Ruso i Aam Smit. Idealisti – ljui inspirisani liberalnom teoretskom traicijom koji smatraju a težnja za iealima kao što je

svjetski mir može promijeniti svijet. Karakteristike liberalizma: -

Naglasak na uticaju ieja na ponašanje, jenakost, dostojanstvo, sloboda pojedinca, potreba zaštite ljui o pretjerane ržavne regulative. Posmatra pojeinca kao skup moralnih vrijenosti i vrlina i tvri a ljuska bida treba posmatrati kao cilj umjesto kao sredstvo.

-

Naglašava moralni princip prije nego težnju za vlašdu i institucije prije nego sposobnosti kao sile koje oblikuju onose između ržava, a politiku na međunaronom nivou ne efiniše kao borbu za mod i prestiž nego prije kao borbu za saglasnost.

-

Slobodna trgovina

Liberalni idealisti poslije I svjetskog rata privatili su pogle na svijet koji je naglašavao snagu ieja u

upravljanju subinom svijeta, pri čemu su se oslanjali na slijeeda ubjeđenja: 1) Ljuska priroa je u osnov „obra“ ili altruistična 2) Osnovna ljuska briga za obrobit rugih čini napreak mogudim 3) Grešno ili loše ljusko ponašanje, npr nasilje, nije rezultat greške ljuske priroe, nego loših institucija 4) Rat i međunarona anarhija nisu neizbježni i učestalost ratova bi se mogla smanjiti jačanjem

institucionalnih rješenja koja bi doprinijela njihovom nestanku 5) Rat je globalni problem čije suzbijanje zahtjeva kolektivnu i multilateralnu a ne nacionalnu akciju 6) Reforme moraju biti inspirisane saosjedajnom moralnom brigom za obrobit i bezbjenost svih ljudi 7) Međunarona zajenica mora se reorganizovati a bi se eliminisale institucije koje rat čine

vjerovatnim, a ržave moraju reformisati svoj politički sistem tako a emokratska vlaa i građanske sloboe unutar ržava mogu a zaštite ljuska prava i pomognu u smirivanju onosa između ržava. Pojela liberalnih iealista po pogleu za reformu međunaronog političkog sistema: a) Prva grupa se zalagala za stvaranje međunaronih institucija koje bi zamijenile anarhičan i u ratu

sklon sistem ravnoteže sile, koji se karakteriše koalicijama nezavisnih ržava obrazovanih rai vođenja rata ili zaštite slabijeg koalicionog partnera o rat a. Umjesto ovog idealisti su nastojali a stvore novi sistem baziran na kolektivnoj bezbjenosti. Ovaj pristup je problem rata rješavao tako što je agresiju bilo koje ržave proglašavao za agresiju protiv svih koji bi zajenički jelovali

Pošto su zagovornici liberalizma inspirisani svojim interesima i iealima, poslije I svjetskog rata o njima  je. Idealizam se poneka govorilo kao o iealistima, maa su oni bili skupina u okviru šire liberalne traici je. kakav su zastupali Alfre Cimerman, Norman Enžel, Džems Šorvel i Vuro Vilson, baziran je na revnoj liberalnoj filozofiji i tumačen različito u raznim perioima. Svoju filozofiju su crpili o liberalnih naučnika kao što su bili Imanuel Kant, Žan Žak Ruso i Aam Smit. Idealisti – ljui inspirisani liberalnom teoretskom traicijom koji smatraju a težnja za iealima kao što je

svjetski mir može promijeniti svijet. Karakteristike liberalizma: -

Naglasak na uticaju ieja na ponašanje, jenakost, dostojanstvo, sloboda pojedinca, potreba zaštite ljui o pretjerane ržavne regulative. Posmatra pojeinca kao skup moralnih vrijenosti i vrlina i tvri a ljuska bida treba posmatrati kao cilj umjesto kao sredstvo.

-

Naglašava moralni princip prije nego težnju za vlašdu i institucije prije nego sposobnosti kao sile koje oblikuju onose između ržava, a politiku na međunaronom nivou ne efiniše kao borbu za mod i prestiž nego prije kao borbu za saglasnost.

-

Slobodna trgovina

Liberalni idealisti poslije I svjetskog rata privatili su pogle na svijet koji je naglašavao snagu ieja u

upravljanju subinom svijeta, pri čemu su se oslanjali na slijeeda ubjeđenja: 1) Ljuska priroa je u osnov „obra“ ili altruistična 2) Osnovna ljuska briga za obrobit rugih čini napreak mogudim 3) Grešno ili loše ljusko ponašanje, npr nasilje, nije rezultat greške ljuske priroe, nego loših institucija 4) Rat i međunarona anarhija nisu neizbježni i učestalost ratova bi se mogla smanjiti jačanjem

institucionalnih rješenja koja bi doprinijela njihovom nestanku 5) Rat je globalni problem čije suzbijanje zahtjeva kolektivnu i multilateralnu a ne nacionalnu akciju 6) Reforme moraju biti inspirisane saosjedajnom moralnom brigom za obrobit i bezbjenost svih ljudi 7) Međunarona zajenica mora se reorganizovati a bi se eliminisale institucije koje rat čine

vjerovatnim, a ržave moraju reformisati svoj politički sistem tako a emokratska vlaa i građanske sloboe unutar ržava mogu a zaštite ljuska prava i pomognu u smirivanju onosa između ržava. Pojela liberalnih iealista po pogleu za reformu međunaronog političkog sistema: a) Prva grupa se zalagala za stvaranje međunaronih institucija koje bi zamijenile anarhičan i u ratu

sklon sistem ravnoteže sile, koji se karakteriše koalicijama nezavisnih ržava obrazovanih rai vođenja rata ili zaštite slabijeg koalicionog partnera o rat a. Umjesto ovog idealisti su nastojali a stvore novi sistem baziran na kolektivnoj bezbjenosti. Ovaj pristup je problem rata rješavao tako što je agresiju bilo koje ržave proglašavao za agresiju protiv svih koji bi zajenički jelovali

a bi spriječili agresora. Liga naroa bila bi institucionalno oličenje kolekektivne bezbjenosti kroz međunaronu organizaciju. b) Druga grupa je naglašavala upotrebu pravnih postupaka kao što su posreovanje i arbitraža kako bi se riješili sporovi i izbjegli oružani sukobi. Ovu stranu političkih recepata iealista ilustruju stvaranje Stalnog sua međunarone prave za suđenje međunaronih konflikata 1921. Goine kao i ratifikacija Brijan-Kelogovog pakta 1928. godine. c)

Treda grupa se zalagala za razoružanje kao srestvo za okončanje rata.

Kolektivna bezbjednost  – bezbjenosni režim uspostavljen ogovorom velikih sila kojim su postavljena

pravila za oržavanje mira vođena principom a de akt agresije naidi na kolektivni ogovor ostalih. Brijan-Kelogov pakt  – Multinacionalni spo razum sklopljen 1928. Goine kojim je rat kao način rješavanja

međuržavnih sukoba proglašen nezakonitim. Nekoliko pratedih ieja efinisalo je orijentaciju liberala na posticanje globalne saranje kroz međunarone institucije, pravo i razoružanje. Među n jima su: -

Potreba da se pristupi kod kojih je naglasak na uskogrudnoj nacionalnoj odanosti nezavisnim

-

suverenim ržavama zamijene pristupom koji naglašava jeinstvo čovječanstva; Potreba pojedinaca – ostojanstvo, jenakost, zaštita ljuskih prava i sloboa

-

Upotreba snage ideja kroz obrazovanje da bi se svjetsko javno mnijenje pridobilo za borbu protiv rata

-

Unapređenje slobone međunarone trgovine Zamjena tajne iplomatije sistemom „otvorenih paktova zaključenih na otvoren način“  jenih bilateralnih saveza Okončanje međusobno uslovl jenih

U traganju za mirnijim svijetom, neki liberalni reformisti su se zalagali za ideal samoopredjeljenja, kojim

se naronostima aje pravo a se putem izjašnjavanja oprejele za samostalnu ržavu. Taa je Vuro Vilson apeloao za formi ranje emokratskih institucija jer emoktratske ržave kroz istoriju skoro nikaa nisu među sobom ratovale. Samoopredjeljenje  – Princip po kome je svjetska zajednica obavezna da nacionalnostima da sopstvenu vlast.

Država – Pravno lice sa stalnim stanovništvom, jasno definisanom teritorijom i vladom sposobnom da vrši suverenu vlast na naroima ili nacionalnim grupama koje žive u njenim zakonskim granicama. Nacija – skup ljui koji se na osnovu etničke, jezičke ili kulturne pripanosti smatra članovima iste grupe.

I 3 Realizam

Korijeni realizma: antički grčki istoričar Tukii (Peloponeski ratovi između Atine i Sparte 431 -404.pne), pisanja Kautilija, Nikolo Makijaveli (XVI (XVI v) , Tomas Hobs Hobs (XVII v)

Kritičari liberalizma su tvrili a su iealisti bili utopisti i a je to razlog izbijanja II svjetskog rata. Zagovornici: E.H. Kar, Džorž F. Kenan, Hans Morgentau, Rajnhol Nibur, Kenet Tompson. Realizam  – teorija bazirana na pretpostavci da je svjetska politika u suštini i nepromjenjivo borba među

ržavama o kojih svaka glea sopstveni interes za premod i položaj u uslovima anarhije, pri čemu svaka o konkurentskih ržava teži za ostvarivanjem sopstvenih nacionalnih nacionalnih interesa. Realpolitika – teoretski pogle koji tvri a ržave treba a se pripremaju za rat kako bi oržale mir.

Mod – činioci koji omoguduju jenom učesniku a manipuliše ponašanjem rugih učesnika prema svojim preferencijama.

Samopomod – načelo prema kome u uslovima anarhije učesnici mora ju da se oslanjaju sami na sebe. Suverenitet ržave – na osnovu međunaronog prava, princip po kome vlae ržava ne poliježu nikakvoj višoj spoljnoj vlasti. Karakteristike realizma: -

Smatra ržavu za najznačajnijeg činioca na svjetskoj sceni, jer ne ogovara nikakvoj višoj političkoj vlasti. Pretpostavlja a su sukobi interesa među ržavama neizbježni. Svrha vještine rukovođenja ržavom jeste a se obezbijei opstanak nacije u neprijateljskom okruženju. U tom cilju, nijean način nije značajniji nego sticanje modi, a nijean princip nije značajniji nego samopomod.

Realizam može a se sumira u obliku eset pretpostavki i ogovarajudih stavova: 1) Ljui su po priroi usko sebični i sa moralnim propustima 2) Najvede ljusko ljusko zlo je nagonska žunja za modi i za pokoravanjem 3) Mogudnost uklanjanja nagona za modi je utopijska težnja 4) Međunarona poltiika je prema Hobsu borba za mod, „rat „ rat svih protiv svih“ 5) Osnovna obaveza svake ržave jeste a se unaprejuje nacionalni interes 6) Anarhična priroa međunaronog sistema iktira ržavama potrebu a stiču ovoljne vojne sposobnosti kako bi mogle odvratiti napad potencijalnih neprijatelja 7) Ekonomija je o manjeg značaja za naconalnu bezbjenost nego vojna mod 8) Saveznici mogu uvedati sposobnost ržave a se brani, ali ih ne treba uzimati zdravo za gotovo 9) Države ne smiju nikaa povjeriti zaatak samozaštite međunaronoj bezbjenosnoj organizaciji

ili međunaronom pravu 10) Ako sve ržave teže a maksimiraju svoju mod, odi de o stabilnosti kroz oražvanje ravnoteže modi

Krajem 60tih godina XX vijekta, realizam je kritikovan od strane bihejviorista, koji su nastojali da

realisitčnu misao i polemike zamijene teorijama testiranim na osnovu okaza. Bihejviorizam – pristup proučavanju međunaronih onosa koji naglašava primjenu naučnih metoda. Bihejvioristi – Naučnici koji primjenjuju naučne metoe na proučavanje svjetske politike.

Postbihejvioristički pokret – pristup proučavanju međunaronih onosa koji apeluje a se više pažnje posveti političkom značaju naučnog istraživanja. Strukturni realizam  – Teorija koja naglašava uticaj svjetske strukture modi na ponašanje ržava u okviru

globalne hijerarhije, efinisane prvenstveno rasporeom modi. Neotradicionalni realizam  – Skup novih realnih teoretskih razmatranja koji odstupa od neoralizma time

što više naglašava motive koji leže u osnovi spoljne politike ržava nego globalne strukture i koji se usresređuju na unutrašnje uticaje umjesto na globalne orenice spoljnopolitičkog ponašanja ržava. Dekonstruktivizam  –  postmoderna teorija po kojo j složenost svjetskog sistema onemoguduje precizan

opis, a cilj naučnika je a shvati skrivene motive učesnika putem ekonstruckije njihovih tekstualnih izjava.

I 3 Neorealizam

Pionir neorealizma: Kenet Volc (Teorija međunarone politike 1979). Neorealizam  – Teoretsko razmatranje ponašanja ržava koje ga objašnjava oređenom razlikom u

njihovoj relativnoj modi umjesto rugim faktorima, kao što su njihove vrijenosti, oblik ržavnog uređenja ili omade okolonosti. U neorealizmu, kao i u realizmu, anarhija il i osustvo centralnih institucija izna ržave jeste

najznačajnije i najtrajnije svojstvo strukture sistema. Države ostaju primarni činioci, koji se ponašaju u sklau sa principima samopomodi i nastoje a obezbjee sopstveni opstanak. Prema mišljenju neorealista, ržave se ne razlikuju u pogleu svojih zaataka, nego samo sposobnosti. Sposobnost oređuje položaj ržave u sistemu, a raspore sposobnosti oređuje strukturu sistema i oblikuje način na koji jedinice djeluju jedna na druge.

Mod ostaje jean o centralnih koncepata u neorealizmu, međutim, težnja za modi ne smatra se za cilj sama po sebi, kao u realizmu, niti on proističe iz ljuske priroe. Umjesto toga, ržave uvijek teže modi kao srestvu za preživljavanje. Neorealizam tvri a se ravnoteža sile uspostavlja automatski. „(neo)realizam priaje mali ili nikakav značaj onome što se ogađa unutar ržava – kakvi su režimi na vlasti, koja je ieologija ominantna, kakvo je rukovođenje.“ Globalni nivo analize  – Analitički pristup svjetskoj politici koji naglašava uticaj uslova u svijetu na

ponašanje ržava, neržavnih i rugih međunaronih činilaca.

I 4 Neoliberalizam

Nastao početkom 1990-ih. Neoliberalizam  – pogle koji objašnjava način na koji međunarone institucije unapređuju globalne promjene, saradnju, mir i prospretitet kroz kolektivne programe za reforme. Nastoji da izgadi teorije

međunaronih onosa ponovnim preispitivanjem osnovnih postulata klasičnog liberalizma i iealizma iz perioa poslije I svjetskog rata. Naglašava perspektive napretka, m ira i prosperiteta. Feministička teorija – Naučni pravac koji ko izučavanja politike naglašava polni apsket. Razlike između neoliberalizma i neorealizma: -

Priroa i posljenice anarhije. Dok svi uviđaju a je globalni sistem anarhičan jer nema jelotvornih institucija, neorealisti tvre a anarhija nije o naročitog značaja i a je čak bolja o ograničenja svjetske vlae. Neoliberali vie anarhiju kao veliki problem koji bi se mogao riješiti putem stvaranja jakih globalnih institucija.

-

Međunarona saranja. Neorealisti misle a je saranju teško oržati, ok neoliberali vjeruju a se saranja može očekivati jer saranja ovoi o nagrae koja umanjuje iskušenje za sebičnom konkurencijom.

-

-

-

-

Relativni nasuprot apsolutnim dobicima. Neorealisti vjeruju a želja a se namaše konkurenti

putem obijanja relativnih obiti jeste prvenstveno motiv, ok neoliberali vjeruju a su ržave motivisane potragom za mogudnostima saranje koje de proizvesti apsolutnu obit za sve učesnike u saraničkoj razmjeni. Prioritet ržavnih ciljeva. I neorealisti i neoliberali smatraju i nacionalnu bezbjenost i ekonomski prospretitet značajnim ržavnim ciljevima, ali neorelaisti naglašavaju bezbjenost kao najznačajniji, ok neoliberali vjeruju a ržave pripaaju vedi značaj e konomskoj dobrobiti. Namjere u odnosu na sposobnost. Savremeni neorealisti smatraju da je raspored sposobnosti

zemalja glavna orenica njihovog ponašanja i međunaronih ishoa. Neoliberali, ipak, misle a namjere ržava, informisanost i ieali imaju vedi uticaj nego raspored sposobnosti. Institucije i režimi.Neoliberali msatraju a su institucije poput Svjetske trgovinske organizacije stvaraju norme koje su obavezujude za njihove članove i koje mijenjaju obrasce međunarone politike. Neorealisti naglašavaju a su organizacije kao UN arena u kojoj ržave ostvaruju svoju traicionalnu konkurenciju i političku borbu za uticaj.

I 5 Transnacionalna međuzavisnost kao neoliberalni pogle na svijet suprotan realizmu Tokom 70-ih godina XX vijeka javio se nov analitički pogle poznat kao „transnacionalni onosi“ koji je

oveo u pitanje ključne pretpostavke realizma a su ržave jeini glavni akteri na globalnoj sceni. Naglašavaju sve vedi značaj neržavnih učesnika, poput multinacionalnih korporacija i međunaro dnih organizacija, aspekt transnacionalne međuzavisnosti previio je ono što se anas naziva globalizacija. Države postaju sve zavisnije jena o rugih. Pore nacionalne bezbjenosti ističe važnost trgovinskih, monetarnih i ekoloških pitanja.

Složena međuzavisnost – Teorija koja naglašava složenost načna na koji sve vedi broj veza među transnacionalnim učesnicima ovoi o njihove ranjivosti na postupke rugih i osjetljivosti na potrebe drugih.

Neržavni učesnici – Sve transnacionalno aktivne grupe osim ržava kao što su organizacije čiji su članovi ržave i nevlaine organizacije čiji su članovi pojeinci i privatne grupe iz više o jene ržave. Globalizacija  – integracija i sve veda zavisnost ržava kroz njihove sve brojnije kontakte i trgovinu. Ovim se stvara jeinstveno ujeinjeno globalno ruštvo u okviru jeinstvene kulture kako bi se ljui povezali u

zajeničkoj subini, čime se smanjuje mogudnost ržava a utiču na svoju nacionalnu subinu. Režimi –  Institucionalizovani ili regulisani obrazac sara nje u atoj oblasti, izražen kroz uspostavljena pravila.

Međunaroni režimi - gleište koje objašnjava koristi o porške učesnika oređenim pravilima koja regulišu oređenu međunaronu aktivnost kao što je na primjer olaganje otrovnog otpaa. Niska politika  –  kategorija globalnih pitanja koja se odnosi na ekonomske, socijalne, demografske i

ekološke aspekte onosa među vlaama i naroima. I 6 Konstruktivistički koncept Dekonstruktivistima je zajeničko filozofsko gleište a su koncepti svih navoa o gl obalnoj stvarnosti u vezi sa njihovim shvatanjima, a pošto ne postoji nikakav objektivan princip čija bi vrijenost bila nezavisna o ličnog gleišta, a je svako tumačenje jenako vrijeno kao i ruga, te a nema svrhe pokušavati a se razvije zajenička koncepcija o svijetu. Dekonstrukcija  – Postmoerna teorija koja tvri a složenost svjetskog sistema onemoguduje precizan

opis i a je svrha naučnika a razumiju motive učesnika putem ekonstrukcije njihovih tekstualnih izjava. Konstruktivizam predstavlja objektiv za kritičko mišljenje o tome kako se mogu konstruisati teorije

međunaronih onosa, kao i vrste premisa i pretpostavki koje svaki teoretičar realno treba a postavi kao polazište pri objašnjavanju svjetske politike. Konstruktivizam prestavlja put   ka teoretskom tumačenju tako što naučnike posjeda a se poimanje svjetske politike mora organizovati a bi se pristupilo ispitivanju.

Konstruktivisti naglašavaju značaj zajeničkih ieja i razumjevanja koja se razvijaju između učesnika na svjetskoj sceni kroz njihovu međuzavisnost. Teorija haosa  – Primjena matematičkih metoa a bi se ientifikovali obrasci koji se perioično

ponavljaju u brzo izmijenjivim i naizgle nepovezanim onosima kako bi se bolje protumačila složena stvarnost. Epistemologija – filozofsko razmatranje načina sticanja znanja i analitičkih principa koji se primjenjuju pri

proučavanju pojava.

Socijalni konstruktivizam  – liberalno-realni teoretski pristup koji propagira Aleksander Vent prema kome

su ržave zainteresovane samo za svoje interese glavni akteri svjetske politike, njihovi postupci nisu oređeni anarhijom, nego načinom na koji ržave ruštveno „konstruišu“ i zatim reaguju na značenja koja pripisuju politici sile, tako a se promjenom njihove efinicije može odi o evolucije pr akse saradnje. Transformacija - promjena karakterističnih obrazaca međuzavisnosti između najaktivnijih učesnika u

svjetskoj politici takve snage a izglea kao a jean „međunaroni sistem“ zamjenjuje rugi. TABELA: Osobina Glavne jedinice

Realizam Nezavisne

Neorealizam Struktura

Liberalizam Institucije iznad

Neoliberalizam Pojedinci;

ržave

međunaronog

ržava

„priobijene“ ržave i neržavni

sistema

Konstruktivizam

Društvene grupe

transnacionalni

Ključno pitanje

Rat i bezbjednost

Borba za položaj i silu u uslovima anarhije

Institucionalizacija mira

učesnici Unapređivanje međuržavne

Značenje i slike

saradnje na ekonomskim, socijalnim i

međ. Životu zajenički ruštvenim

ekološkim

kolektivistima

o savremenom

problemima

zajeničkim za svijet Glavni pristup

Pogled na globalnu perspektivu

Ravnoteža sile

Pesimisti/ Stabilnost

Ravnoteža

Međunarono

straha; vojna spremnost i

pravo;

ovradanje

organizacije; demokratizacija

Pesimistički

Optimistički /

Očekivanje

napredak

saradnje i stvaranja svjetske zajednice

međunarone

Složena međuzavisnost i režimi

Zalaganje za normativne inovacije putem konstruisanja novih predstava Nijedan, zavisno od najpopularnijih

ili ruštveno prihvadenih pogleda na sposobnost

čovječanstva a Motivi učesnika 

Nacionalni interesi: konkurencija u kojoj neki dobijaju a neki gube; bezbjednost; sila

Mod, prestiž i

Saradnja,

prednost u odnosu na druge

uzajamna pomod,

ržave

zadovoljavanje ljudskih potreba

Globalni interesi, pravda, mir, prosperitet, sloboda, moral

stvori promjene U zavisnosti od

ruštveno konskturisanih

objašnjenja o osnovnim

pokretačkim snagama međ. Učesnika u raznim razdobiljima

Centralni koncept

Strukturna anarhija, sila, nacionalni interesi,

Strukturna anarhija, racionalan izbor, trka u

Svjetski poredak sa kolektivnom pravo, integracija,

Transnacionalni odnosi, pravo, slobodna trgovina,

ravnoteža sile,

naoružanju

međunarona

međuzavisnost,

organizacija

liberalna republikanska vlast, ljudska prava, pitanje polova Razvijanje

Proširenje

režima i

razumijevanja

načina na koji međunaroni učesnici konstruišu svoje

polarnost

Perspektive

bezbjenošdu,

Povedanje

Očuvanje

nacionalne

nuklearnog

modi, otpor

ovradanja,

smanjenju nacionalne autonomije

izbjegavanje

unapredjenje demokratije i

razoružanja i

međunaronih

supernacionalnih organizacija

inistitucija kako bi se usaglasio kolektivni odgovor na globalne probleme

Institucionalna reforma

Ideje; identiteti, ideali, slike

slike o

međunaronim odnosima kako bi se razjasnila

ograničenja suparničkih i teoretskih tumačenja i politika na kojima se zasnivaju

II SPOLJNOPOLITIČKO OLUČIVANJE Spoljna politika je sistem aktivnosti koji su zajenice razvile a bi promijenile ponašanje rugih ržava i a bi svoje aktivnosti prilagoile međunaronom okruženju. Džorž Moelski, 1962. Moerni ržavni sistem kao mreža onosa među nezavisnim teritorijalnim jeinicama nastao je Vestfalskim mirom iz 1648. Goine, kojim je okončan triesetogoišnji rat u Evropi. Maa se izraz nacionalna ržava često koristi u istom smislu kao ržava i nacija, to su tehnički tri različita termina. Država je pravno lice sa stalnim stanovništvom, jasno efinisanom teritorijom i vlašdu sposobnom a realizuje suverenitet. Nacija je skup ljui koji se na osnovu nacionalne, jezičke ili kulturne sličnosti osjedaju pripanicima iste grupe. Tako izraz nacionalna ržava porazumijeva približavanje između teritorijalnih ržava i psihološke ientifikacije ljui unutar njih. Državni suverenitet – Vrhovna vlast ržave u vođenju omade politike i spoljnih odnosa. Spoljna politika  – Oluke koje vlast onosi u cilju ostvarenja međunaronih ciljeva.

Činioci koji utiču na oluke u oblasti spoljne politike: A) Geostrateški položaj B) Vojna mod C) Ekonomska sposobnost D) Sistem ržavnog uređenja. Faktori koji oblikuju spoljnu politiku ržava mogu se svrstati u tri osnovna nivoa.

Na globalnom nivou nalaze se strukturne karakteristike međuaronog sistema, kao što su preovlađujude prisustvo građanskih ratova i rasprostranjenost slobone trgovine. 2) Na ržavnom nivou nalaze se unutrašnji ili omadi uticaji kao što su oblik ržavnog uređenja ili stavovi njihovih građana. 3) Na pojeinačnom nivou su karakteristike vođe – njegova ili njena lična uvjerenja, vrijenosti i ličnost. 1)

Globalni ili „spoljni“ uticaji na spoljnu politiku obuhvataju sve aktivnosti van granica ržave koje utiču na oluke koje onosi njeno rukovostvo. To su saržaj međunaronog prava, broj vojnih saveza, uništavanje šuma i životinjskih vrsta i promena nivoa međunarone saranje. Nivoi analize  – različiti aspekti i učesnici u međunaronim poslovima koji se mogu naglasiti pri

tumačenju svetske politike i objašnjavanju globalnih pojava u zavisnosti o toga a li analitičar bira a se usredsredi na cjeline ili na dijelove.

Međuomadi – pitanja sa kojima se ržave suočavaju, a istovremeno su i međunarona i omada. Atributi ržava – karakteristike ržava koje utiču na spoljnopolitičko ponašanje, kao što je njihova veličina, bogatstvo i stepen ogovornosti njihovih vođa prema građanima u onosu na ruge ržave. II 1 Geopolitika Utemeljitelj geopolitike: Alfred Tejer Mahan, govorio o pomorskim silama kroz istoriju, gdje je tvrdio da

 je kontrola na morima uticala na mod pojeinih zemalja. Drugi geopolitičari: Halfor Mekiner, Nikolas Spajkmen. Imperijalizam  – namjerno nametanje modi jene ržave rugoj, traicionalno putem teritorijalnih

osvajanja, a u novije vrijeme putem ekonomske ominacije, pri čemu se pogođenom narou uskraduje sloboa učešda u onošenju oluka osvajačkog režima. Geopolitika  –  Teoretska postavka po kojoj na spoljnu politiku ržava utiče njihov položaj, prirona

bogatstva i fizička okolina. Unutrašnje karakteristike ržava koje utiču na njihovu politiku:

1) Vojna mod – Tezu a unutrašnje sposobnosti ržave oprinose uspostavljanju njenih spoljnopolitičkih prioriteta potvrđuje činjenica a priprema ržava za rat snažno utiče na njihovu kasniju upotrebu sile. 2) Ekonomski uslovi  – Nivo privrenog i inustrijskog razvoja zemlje utiče na spoljnopolitičke ciljeve

kojima može a teži. Po pravilu, što je zemlja razvijenija, to je sklonija da igra aktivnu ulogu u svjetskoj političkoj ekonomiji. 3) Oblik ržavnog uređenja – oblik ržavnog uređenja ograničava izbor ko onošenja važnih oluka, uključujudi i a li de se prijetnje upotrebom vojne sile sprovesti u praksi. Transformacije iz diktatorskih u demokratsku vlast: 1) Prvi talas se dogodio od 1878. Do 1926. 2) Drugi talas između 1943. I 1962. Goine 3) Tredi talas počeo 1970-ih. Danas (2003.) po Friom Hausu ¾ svijeta su u potpunosti ili jelimično demokratske. Ustavna demokratija  – procesi upravljanja zemljom koji omoguduju a ljui preko svojih izabranih

prestavnika vrše vlast i utiču na ržavnu politiku. Autokratska vladavina  – Sistem autoritarne ili totalitarne vlasti gje je neograničena vlast koncentrisana

u rukama jenog čovjeka. Diverziona teorija rata (fenomen „žrtvenog jarca“) – Tvrnja a vođe pokredu sukobe u inostranstvu kao

način a povedaju nacionalno jeinstvo u zemlji time što de pažnju omade javnosti ovratiti o neriješenih omadih problema. Kraj istorije  – Teza koju je postavio Frensis Fukujama a je nametanje sa centralnoplanskim ržavama

prestalo zbog toga što su liberalna emokratija i tržišna privrea jeine realne opcije za savremena ruštva. Demokratski mir  – Teorija po kojoj demokratske zemlje, mada ponekad ratuju protiv drugih, ne ratuju

međusobno. II 2 Jeinstveni učesnik i racionalno olučivanje Realizam i u svom klasičnom i neorealnom obliku, naglašava a promjene na globalnom nivou analize oređuju jelovanje ržava. On pretpostavlja a se olučivanje u oblasti spoljne politike sastoji prvenstveno o prilagođavanja ržave pritiscima anarhičnog svjetskog sistema. Pošto realisti smatraju a su ciljevi vođa i njihov ogovarajudi pristup spoljnopolitičkom olučivanju isti, proces oluči vanja može se proučavati kao a je svaka ržava jeinstveni učesnik – homogena ili monolitna cjelina sa malim ili bez ikakvih značajnih unutrašnjih razlika koje utiču na njeno olučivanje. Jeinstveni učesnik – transnacionalni učesnik (obično suverena ržava) po pretpostavci sa unutrašnjim  jeinstvom, tako a promjene u njenim unutrašnjim okolnostima ne utiču na njenu spoljnu politiku

toliko koliko oluke njenih vođa kojima se hvataju u koštac sa promjenama u svom globalnom okruženju. Proces olučivanja jeinstvenih učesnika koji oređuju nacionalne interese po pravilu se opisuje kao racionalan. Ovje racionalnost ili racionalan izbor efinišenom kao namjerno, ciljno orijentisano ponašanje koje se pokazuje kaa „pojeinac u ogovoru na međunaorni ogađaj... koristi najbolje informacije koje ima i bira iz mnoštva mogudih ogovora onu alternativu koja de najvjerovatnije maksimirati njegove ciljeve“. Nauččnici opisuju racionalnost kao niz aktivnosti olučivanja koji obuhvataju sleede intelektualne korake: 1) Problem raspoznavanja i efinicije. Potreba za olučivanjem javlja se kaa političari uoče spoljni

problem i pokušaju a objektivno efinišu njegove specifične karakteristike. Objektivnost zahtijeva potpunu informaciju o akcijama, motivima i sposobnostima drugi h učesnika, kao i o karakteru međunaronog okruženja i tenencijama unutar njega. Traganje za informacijama mora biti sveobuhvatno i moraju se prikupiti činjenice o značaja za problem. 2) Izbor ciljeva. Zatim oni koji su odgovorni za odluke u oblasti spoljne politike moraju da odrede

šta žele a postignu. Ovaj umirujude jenostavan zahtjev je često težak. Zahtijeva ientifikovanje i rangiranje svih vrijednosti. 3) Ientifikacija alternativa. Racionalnost takođe zahtijeva sastavljanje sveobuhvatnog spiska svih

raspoloživih političkih mogudnosti i procjenu cijene koju svaka sa sobom nosi. 4) Izbor. Konačno, racionalnost zahtijeva izbor jene jeine alternative sa najboljim izgleima a se postigne željeni cilj ili ciljevi. Racionalan izbor  – proceure onošenja oluka vođenje pažljivom efinicijom situacije, omeravanjem

ciljeva, razmatranjem svih alternativa i izborom onih opcija koje de najvjerovatnije postidi najvede ciljeve.

II 3 Prepreke racionalnom izboru

Neke o prepreka koje oprinose a greške u spoljnoj politici buu tako česte jesu ljuske, koje potiču o neostataka inteligencije, sposobnosti i psiholoških potreba i težnji onih koji onose spoljnopolitičke oluke. Druge su organizacione, jer za vedinu oluka potreba grupna saglasnost o nacionalnim interesima i najmuriji tok akcije. Zatim , raspoloživost i tačnost informacija, saznajna isonanca , oređivanje ciljeva koji najbolje služe nacionalnim interesima, nemogudnost nosilaca olučivanja a brzo prikupe i obrae obilje informacija ograničavan njihovu sposobnost za kvalitetno olučivanje, problem sa vremenom, napuštanje formiranih mišljenja, uovoljavanje omadim pritiscima, pogrešne pretpostavke.

Omeđena racionalnost – koncept po kome je sposobnost nosilaca olučivanja a izaberu najbolju opciju često ograničena mnogim ljuskim i organizacionim preprekama.

Saznajna disonanca  – Opšta psihološka tenencija a se poriče neskla između prethono formiranog

mišljenja i novih informacija. Politička agena – promjenjivi spisak problema i pitanja kojima vlade u o ređenom momentu posveduju posebnu pažnju. Zadovoljiranje (eng. Satisficing)  – tenencija nosilaca olučivanja a oaberu prvu raspoloživu alternativu koja zadovoljava minimum prihvatljivih standarda. Teorija perspektive  –  socio-psihološka teorija po kojoj  je proces olučivanja u oblasti spoljne politike

ograničen formiranim mišljenjem i tenencijom a se pretjerano reaguje u kriznim situacijama, postoji sklonost a se oluke onose na osnovu preptostavljenih izglea a mogude alternative oveu o ispunjenja ciljeva, a onosioci oluka nastoje a izbjegavaju rizike pri olučivanju o mogudim obicima ali prihvataju rizik kaa su u pitanju oluke o očekivanim gubicima. Igre na dva nivoa  – Koncept koji se onosi na sve vedu potrebu a omadi političari onose  odluke koje

de zaovoljiti i omade i spoljnopolitičke ciljeve. Provlačenje – tenencija vođa a spoljnopolitičke oluke onose korekcijama kroz niz pokušaja i grešaka u nastojanju da se izbore sa izazovima.

Konstruktivizam se zalaže za koncept prema kome su nosioci političkih oluka pojeinci formirani po velikim uticajem ruštveno prihvadenih zajeničkih shvatanja nacionalnog interesa i spoljne politike u okviru svoje sopstvene zajenice političara i kulture i preovlađujude ieje neizbježno umanjuju nji hovu sposobnost onošenja potpuno racionalnih oluka. Konstruktivizam  – naučni pristup istraživanju koji naglašava značaj učesnika i zajeničkih značenja koji

oni konstruišu a bi efinisali svoj ientitet, interes i institucije – shvatanja koja utiču na n jiihovo ponašanje. II 4 Birokratska politika olučivan ja o spoljnoj politici Birokratija povedava efikasnost i racionalnost tako što različite ogovornosti za različite zaatke ojeljuje različitim ljuima. Ona efiniše pravila i stanarne rane postupke  kojima se precizira kako poslove treba obaviti. Birokratija – organi, normativne komisije i ministarstva koja vrše funkcije centralen vlasti.

Višestruko zalaganje – koncept prema kome se do boljih i racionalnih odluka dolazi kada se one donose u grupnom kontekstu koji omoguduje a se čuje mišljenje zagovornika različitih alternativa tako a se kritički ocijeni izvoljivost različitih opcija. U svojoj poznatoj knjizi o raketnoj krizi (Kriza na Kubi 1962.) Suština oluke (1971.) harvarski politikolog Grejem Elison ientifikuje va elementa birokratskog političkog moela. Jean, koji on nzaiva organizacioni proces, prestavlja ograničenja koja organizacije i koalicije organizacija u političkim mrežama postavljaju onosiocima oluka pri njihovom olučivanju. Drugi, ržavna politika, ukazuje na

natezanje o koga olazi između ključnih učesnika i birokratije svrstane u tzv. Kokuse u procesu olučivanja. Birokatrski politički moel – opis olučivanja ko koga se smatra a su spoljnopolitičke oluke bazirane na pregovaranju i kompromisu između ržavnih organa. Političke mreže – vođe i organizovani interesi koji formiraju privremen saveze a bi uticali na oređenu spoljnopolitičku oluku. Kokusi (engl. Caucuses)  – Neformalne grupe u koje se uružuju pojeinci u vlai  da bi se borili za svoje

zajeničke interese. Jean o načina na koji velike birokratske organizacije oprinose procesu političkog olučivanja jeste onošenje stanarnih operativnih proceura – ustaljenih metoa kojih se treba priržavati pri obavljanju oređenih zaataka. Standardne operativne procedure – pravila za onošenje oluka o oređenom tipu situacija.

Grupno razmišljanje – sklonost članova grupe a prihvate i saglase se sa preovlađujudim stavom u grupi umjesto a otvoreno izlože ono št osami misle. II 5 Uloga vođa u olučivanju o spoljnoj politici O vođa se očekuje a voe i pretpostavlja se a de nove vođe onijeti nešto novo. Ovu prestavu još više učvršdujemo kaa oređenim politikama rutinski ajemo imena vođa – kao a su vođe sinonimi za samu ržavu, isto kao i kaa vedinu uspjeha ili neuspjea spoljnoj politici pripisujemo vođama koji su u to vrijeme za nju bili zaužene. Model pojedinaca koji stvaraju istoriju  – Tumačenje spoljnopolitičkog ponašanja koje izjenačava

postupke ržava sa preferencijama i inicijativama najviših ržavnih funkcionera. Niksonova doktrina  – Stav presjenika Niskona a saveznici SAD treba a snose vedi teret svoje odbrane. Reganova doktrina  – Obaveza Reganove aministracije a de SAD pružiti poršku antikomunistič kim

pobunjenicima koji nastoje a zbace vlae koje poržava SSR. Klintonova doktrina  – Politika aktivnog uključenja Klintonove aministracije u svjetske poslove a bi se

postaklo širenje miroljubive liberalne emokartske zajenice. Bušova oktrina – Jednostrana politika presjenika Džorža V. Buša koja proklamuje a se SAD onositi oluke samo a bi zaovoljile pretpostavljene nacionalne interese, a ne a bi uovoljile žalbama rugih zemalja ili pridobile njihove simpatije. Preceduralna racionalnost  – Način olučivanja bazira na posjeovanju savršenih informacija i pažljivom

ocjenjivanju svih mogudih tokova akcije.

Instrumentalna racionalnost  – Koncept racionalnosti koji naglašava sklonost onosilaca oluka a

međusobno poree rješenja i a biraju ono koje ima najviše izglea za uspjeh. Uticaj vođa se mijenja zbog ejstva najmanje šest činilaca po Margaret Herman: 1) Kakav je njihov pogled na svijet 2) Kakav je njihov politički stil 3) Šta ih motiviše a zauzimaju oređene stavove 4) Da li su zainteresovani za spoljne poslove i imaju li ogovarajude obrazovanje u toj oblasti 5) Kakva je bila spoljnopolitička klima u vrijeme kaa je vođa počinjao svoju karijeru 6) Kako se vođa uklopio u svoju saašnju ulogu.

Politička efikasnost – stepen do koga samopouzdanje donosilaca odluka u njima usađuje vjerovanje a mogu djelotvorno da donose racionalne odluke. Zeitgeist  – „uh vremena“ ili preovlađujude civilizacijske norme za koje se pretpostavlja a utiču na

ponašanje ljui koji žive u oređenom periou. III SUPARNIŠTVO I ONOSI VELIKIH SILA III 1 Težnja ka hegemoniji velikih sila Onos između uspona i paa velikih sila i globalne nestabilnosti je ključno pitanje teorija svjetske politike.

Jeno gleište, teorija ugih ciklusa, nastoji a objasni zašto su se tokom prethonih pet vijekova periodi rata smjenjivali sa perioima mira uz promjenu ciklusa koja se obično ogađala istovremeno sa promjenama u relativnoj modi glavnih ržava. Tokom ovog ugog ciklusa, svaki globalni rat voio je o pojave pobjeničkog hegemona, ominantnog globalnog lidera sposobnog da diktira pravila prema kojima de se upravljati međunaroni politički i ekonomski onosi. Hegemonija po pravilu namede vanrene obaveze svjetskom vođi, koji mora a snosi troškove oržavanja ekonomskog i političko poretka, uz istovremenu zaštitu svog položaja i očuvanje svoje imperije. Teorija dugih ciklusa  – teorija koja se bavi usponom i paom voedih svjetskih sila kao centralnim

političkim procesom savremenog svjetskog sistema. Hegemon – pojeinačna, izuzetno modna ržava koja vrši namodan uticaj na globalni sistem.

Teorija ugih ciklusa poziva na kritičko razmatranje teorije hegemonističke stabilnosti. Ta teorija pretpostavlja a je za stabilan svjetski poreak potreban ominantan svjetski lier koji bi kažnjavao agresore koji ugrožavaju status kvo i sprečavao a eksplozivna konkurencija ugotrajnih suparništava između konkurentskih velikih sila eskalira u veliki sistemski rat. Teorija hegemonističke stabilnosti –  skup teorija koji tvrdi da je uspostavljanje hegemonije za globalnu dominaciju od strana jedne jedine velike sile neophodan uslov za globalni red u privrednim

transakcijama i međunaronoj vojnoj bezbjenosti.

Dugotrajno suparništvo – ugogoišnja konkurencija između velikih sila ili parova rugih zemalja čiji neprestano sukobljeni interesi često ovoe o rata. III 2 - I Svjetski rat Povod za I svjetski rat je ubistvo austrougarskog prijestolonasljednika Franca Ferdinanda u junu 1914.

Goine. Još prije atentata formirana su va neprijateljska saveza, kojima su Njemačka, Austrougarska i Otomansko carstvo suprotstavljeni Francuskoj, Britaniji i Rusiji.

Uzroci I svjetskog rata

Neki istoričari revizionisti, koristedi nečinjenično rezonovanje smatraju a nema govora o tome a se Prvi svjetski rat nisu mogli izbjedi. Strukturalizam, neorealna teorija, posmatra promjenjiv raspore modi unutar globalnog sistema kao

primarni činilac koji oređuje ponašanje ržava. Raspore modi oređuje hode li se obrazovati koalicije i hode li preovlaati mir. Strukturalizam  –  teorija po kojoj se ponašanje ržava formira prvenstveno po uticajem promjena

svojstava globalnog sistema umjesto jelovanjem pojeinačnih šefova ržava ili promjenama unutrašnjih karatkeristika ržava. Globalni nivo analize  – Analitički pristup svjetskoj poltiici koji naglašava uticaj svjetskih uslova na

ponašanje ržava, međuvlainih organizacija, nvo i rugih međunaronih aktera. Ravnoteža sile – teorija po kojoj de se mir i stabilnost najvjerovatnije oržati kaa je vojna sila raspoređena tako a nijena sila niti blok ne mogu dominirati drugima. Britanija je dominirala svjetskom politikom u 19 vijeku i imala najrazvijeniju pomorsku silu. Poslije

ujeinjenja 1871. Goine, Njemačka je napreovala i osnaživala vojsku i mornaricu. S usponom Njemačke, ravnoteža sile se pomjerala kako su njena sve veda snaga i globalne aspiracije mijenjale evropski geopolitički pejsaž. Pri prelasku u 20 vijek Rusija se takođe širila i postajala prijetnja Njemačkoj. Austrougarska je slabila, što je Njemačkoj povedavalo strah o Rusije i smatrali su a je najbolje povesti kratkotrajan, lokalizovan i pobjenički rat. Austrougarska je povela rat protiv Srbije, i to se pokazalo ozbiljnim promašajem u procjeni. Taa je formirana Trojna antanta (Francuska, Britanija i Rusija) koja se suprotstavila Centralnim silama. Amerika je ušla u rat 1917. Goine kaa se rat proširio preko okeana, i tada je rat porpimio prvi put u istoriji svjetske razmjere. Teorija racionalnog izbora pruža rugačije tumačenje I svjetskog rata. Prema njoj, postavljenoj na individualni nivo analize, izbijanje rata bilo je rezultat želje njemačke elite a sa ratom sa Francuskom i

Rusijom ojača položaj Njemačke na kontinentu, potvri njen status kao svjetske sile kao i a se obrati pažnja omade javnosti o unutrašnjih problema.   Ako je model racionalnog izbora pri olučivanju ponuio tačno tumačenje, ona je I svjetski rat najbolje posmatrati kao posljeicu smišljene težnje suparničkih velikih sila a se međusobno bore za globalnu premod, što je poriv koji realisti smatraju za „gvozeno pravilo istorije“.

Individualni nivo analize  – analitički pristup proučavanju svjetske politike koji naglašava psihološko i

perceptivno porijeklo spoljnopolitičkog ponašanja međunaronih učesnika, sa posebnim naglaskom na vođama. Racionalan izbor  – teorija po kojoj donosioci odluk a prave izbor na osnovu onoga što smatraju a je u

najboljem interesu za njih i njihove zemlje, na osnovu svojih očekivanja o relativnoj koristi alternativnih rješenja za postizanje ciljeva. Ovaj moel, koji se još naziva i „teorija očekivane koristi“ potiče iz realnih teorija.

Ostala tumačenja. Mnogi istoričari smatraju a je bujanje nacionalizma, posebno u jugoistočnoj Evropi, stvorilo klimu mišljenja koja je učinila rat vjerovatnim. Nijemci i Rusi su takođe bili vođeni snažnim nacionalizmom. Prvi svjetsk i rat se vjerovatno ne bi ogoio a nije bilo formiranja vije zamršene alijanse. Pojela multipolarnog sistema ravnoteže sile koja je sve vedi broj velikih suparničkih sila privukao u bipolarne koalicije i osustvo hegemona koji bi oržavao re moža je učinilo rat neizbježnim. Državni nivo analize – analitički pristup proučavanju svjetske politike koji naglasak stavlja na to kako unutrašnja svojstva ržava objašnjavaju njihovo spoljnopolitičko ponašanje. Nacionalizam – mentalni stav koji veliča oređenu ržavu i nacionalnu grupu koja u njoj živi i koji ržavni

interes smatra za najvišu vrijenost. Bipolarizam – međunaroni sistem sa va ominantna centra modi.

Posljedice Prvog svjetskog rata Nestanak austrougarskog, ruskog i otomanskog carstva, i formiranje novih ržava Poljske, Čehoslovačke i Jugoslavije. Stvorene su Finska, Estonija, Letonija i Litvanija. Svrgavanje ruskog cara 1917. Godine od

strane boljševika i pojava komunizma po vođstvom Vlaimira Lenjina. 10 miliona ljui straalo. Prvi svjetski rat izazvao je odbojnost prema ratu i teorijama realizma koje su opravdale nadmetanje

velikih sila, trka u naoružanju, tajna savezništva i politiku ravnoteže sile. Dvije ecenije poslije I svjetskog rata poredstavljale su vrhunac liberalnog idealizma. Ta liberalna filozofija dobila je svoj izraz u govoru

Vuroa Vilsona „četrnaest tačaka“, stvaranju Lige Naroa, Ugovoru pet sila (Japan, Britanija, Francuska, Italija i SAD na vašingtonskoj pomorskoj konferenciji 1922 goine), Brijan Kelgovom paktu, Ugo voru četeiri sile (kojim su se Japan, Francuska, Britanija i SAD obavezale a nede napaati kolonije potpisnica), kao i ugovoru evet sila (kojim je Kina izuzeta o aljeg širenja imeprijalizma velikih sila). Realizam  – škola misli koja tvri a pošto je suparništvo među ržavama prirono, ržave treba a se pripremaju za rat da bi ga izbjegle. Liberalna teorija  – škola misli koja zastupa tezu a je napreak u oblasti mira mogud putem

institucionalnih reformi koje međunaronu anarhiju rže po kontrolom.

Brijan  –  Kelogov pakt  – multilateralni sporazum potpisan 1928. Goine, kojim je rat kao način za

rješavanje međuržavnih sukoba proglašen za nezakonit. III 3 – II svjetski rat

Nakon I svjetskog rata u Njemačkoj su se čak intenzivirale težnje za novu raspojelu položaja i uticaja u svijetu. Sukobile su se fašistička koalicija  –Sile Osovine (Njemačka, Japan i Italija) i veliki savez - Sile saveznice (Sovjetski Savez, Britanija, Francuska i S AD).

Uzroci II svjetskog rata

Njemački nacionalizam potpirio je latentan ireentinizam i pružio opravanje za širenje njemačkih granica da bi se povratile provincije izgubljene u ranijim ratovima, ali i da bi se obuhvatili Nijemci koji

žive u Austriji, Čehoslovačkoj i Poljskoj. Uspon fašizma oživio je težnje i zagovarao naje kstremniju verziju realizma, machtpolitik (politika sile), a bi opravao nasilno širanje njemačke ržave i rugih sila Osovine. Njemačka se nije mogla pomiriti sa kaznenim uslovima I svjetskog rata, rezultatima Versajskog ugovora (razaranje vojne sile, gubitak Alzas-Loren, nametanje visokih re paracija). Iredentizam

- nastojanje etnonacionalne grupe da silom povrati kontrolu nad teritorijom tako da

postojede ržavne granice više ne ijele grupu. Fašizam – krajnje esničarska ieologija koja se zalaže za ekstremni nacionalizam i uspostavljanje autoritarnog ruštva zasnovanog na jenopartisjom sistemu sa iktatorskim vođstvom. Machtpolitik  – Njemačka realna filozofija upravljanja ržavom koja ekspanziju ržavne modi i teritorije

upotrebom oružane sile smatra za legitiman cilj. Neposredni povodi

Pristanak na ponovno njemačko naoružavanje i ruge militarističke manevre oveo je o politike popuštanja ili pacifikovanja potencijalnih agresora putem ustupaka. Hitler se obavezao 1930. Goine a nede širiti Njemačku teritoriju na silu, ali je 1938. Goine prekršio obedanje kaa je natjerao Austriju u savez (Anschluss), a nakon toga zahtijevao je aneksiju Suetske oblasti u Čehoslovačkoj naseljenom Nijemcima. Japan prihvata militarizam zbog posljedica Velike krize i razočarenja u zapani liberalizam. Japanska invazija Manžurije 1931. Goine i Kine 1937. Goine, bile su pradene okupacijom Abisinije o strane Italije 1935. I Albanije 1939. Goine, a i intervencije Njemačke i Italije u španskom građanskom ratu 1936-1939. Goine, poržavajudi fašiste po vođstvom Franciska Franka. Pošto je Njemačka okupirala ostatak Čehoslovačke marta 1939. Goine Britanija i Francuska su formirale savez a bi zaštitile sleedu vjerovatnu žrtvu-Poljsku. One su takođe otvorile pregovore sa Moskvom u nai a de navesti Sovjetski Savez a se priruži savezu, ali bez uspjeha. 23. Avgusta 1939. Hitler i Staljni, potpisuju akt o nenapaanju. Uvjeren a Britanija i Francuska nede intervenisati, Hitler napaa Poljsku. Nakon dva dana, Britanija i F rancuska objavljuju rat Njemačkoj. Rat se brzo širio. Hitler je svoje trupe preusmjerio na Balkan, Sjevernu Afriku i na zapa, gje su mehanizovane njemačke jeinice okupirale Norvešku i prošle kroz Dansku, Belgiju, Luksemburg i Holaniju. U roku o 6 nejelja Francuska se

preala. Pariz je osvojen juna 1940. Goine. U međuvremenu, a bi spriječio SAD a uzmu učešde u ratu, Japan je septembra 1940. Goine sklopio Trojni pakt sa Njemačkom i Italijom. Narenih mjeseci olazi do bombardovanja Britanije i napada na Sovjetski Savez u junu 1941. Godine. 7. Decembra 1941. Godine

Japan napaa Perl Harbur, i Frenklin Ruzvel se uključuje u rat. Izolacionizam  – politika povlačenja iz aktivnog učešda sa ostalim učesnicima u svjetskim poslovima i umjesto toga orijentacija ržavnih napora na obavljanje unutrašnjih poslova.

Popuštanje – strategija pravljenja manjih ustupaka agresorskoj ržavi bez osvete u nai a de je to zaovoljiti te a nede alje nasrtati na teritoriju svojih susjea. Kolonijalzam – uprava nad nekom oblašdu o strane spoljne suverene sile.

Dublji uzroci

Mnogi istoričari smatraju ponovnu pojavu multipolarnosti u raspojeli modi za ključni činilac izbijanja i širenja II svjetskog rata. Slom međunaronog ekonomskog sistema tokom triesetih goina XX vijeka takođe je oprinjeo ratu. Neuspjeh Lige naroa a organizuje kolektivni ogovor na akte agresije označavao je slabe institucionalne barijere ratu. Multipolarnost  –  raspodjela svjetske modi između tri ili više centara – velikih sila, pri čemu su ostale

ržave svrstane na stranu jenog o suparnika. Politička ekonomija – naučna oblast koja se bavi proučavanjem međuzavisnosti politike i ekonomije u međunaronim onosima. Protekcionizam  – prepreke spoljnoj trgovini, kao npr. Carinske stope i kvote, kojima se štiti omada

inustrija o konkurencije ko kupovine proizvoa koje proizvoi omada inustrija. Imperijalizam – politika širenja ržavne modi putem osvajanja stranih teritorija.

Posljedice II svjetskog rata

53 miliona straalih. Atomsko bombarovanje Hirošime i Nagasakija. Preraspojela modi i reorganizovanje granica. Sovjetski Savez se proširio na 600.000 kvaratnih kilometara, o Estonije, Letonije i Litvanije, kao i o Finske, Čehoslovačke, Poljske i Rumunije. Njemačka poijeljena u okupacione zone, kasnije poijeljena na Istočnu i Zapanu. Pro sovjeti preuzeli vlast širom Istočne evrope.

„Velika trojka“ vođa – Vinston Čerčil, Frenklin Ruzvelt i Josif Staljin su se sastali na konfere nciji u Jalti u februaru 1945. Goine a bi stvorili novi svjetski poreak, kako bi se riješila poslijeratna teritorijalna pitanja i postupak glasanja u UN u cilju kolektivnog upravljanja svjetskim poretkom.

III 4 Hladni rat Novonastali globalni sistem, za razliku o prethonih, karakterisao se bipolarnim rasporeom modi koji

se sastojao o mnogih suverenih ržava van evropskog jezgra kojim su ominirale vije najsnažnije. Pore toga, pojava nuklearnog oružja raikalno je promijenila ulogu koju de prije tnja ratom igrati u svjetskoj politici. Iz tih okolnosti roila se konkurencija između SAD i Sovjetskog Saveza za hegemonističko vođstvo. Uzroci i evolucija hladnog rata

Ističe se nekoliko uzroka: 1) Prvi zagovaraju realisti: hladni rat je rezultat tranzicije sile koji je izacio SAD i SS na vrh

međunarone hijerarjihe, zbog čega je svaka o njih postala sumnjičava prema rugoj, a njihov rivalitet neizbježan. 2) Po rugom tumačenju, hlani rat je bio proužetak uzajamnog prezira supersila za proklamovane stavove druge strane o politici i ekonomiji. Borba između komunističkog i kapitalističkog viđenja uređenja ruštva. 3) Trede objašnjenje opisuje hlani rat kao nešto ukorijenjeno u psihološkim činiocima, naročito u pogrešnim prestavama supersila o motivima ruge strane. Svaki potez jedna strana smatra da  je načinjen a bi se učinilo zlo suprotnoj strani. Hladni rat  – suparništvo o 1949-1991. Goine između SAD I SS kao i njihovih konkurentskih koalicija sa

ciljem a se ograniči ekspanzija protivnika i osvoji prevlast  u svijetu. Tranzicija sile  – sužavanje razlika u vojnim sposobnostima između suprotstavljenih velikih sila za koje se

vjeruje a povedava mogudnost izbijanja međunaronog rata. Sfera uticaja – oređeni region svijeta po uticajem velike sile. Slike u ogledalu  – tenencija ržava i naroa u konkurentskoj međuzavisnosti a jeni ruge pogrešno shvataju, odnosno da druge posmatraju suprotno onome kako vide sebe.

Proročanstva koja se sama ostvaruju – tenencija a oređena očekivanja izazovu ponašanje koje oprinosi ostvarenju očekivanja. Bezbjednosna dilema - centralni problem sa kojim se suočavaju sve suverene ržave u anarhičnom

globalnom sistemu u kome naoružavanje ržava tobože u obrambene svrhe navoi ruge ržave a se za uzvrat naoružavaju, sa konačnim rezultatom a nacionalna bezbjenost svih opaa sa povedanjem stepena naoružanja. Bezbjenosni režim – norme i pravila za uzajamno ejstvo ogovoreno između grupe zemalja a bi se povedala njihova bezbjenost. Teorija domina  –  metafora popularna tokom hlanog rata koja je previđala a ako jena ržava

potpane po uticaj komunizma, to de se isto ogoiti i njenim susjeima u lančanoj reakciji.

Ideologija  – skup ključnih filozofskih principa koje vođe i građani zajenički imaju o politici, interesima

političkih aktera i o načima na koji ljui trebalo a se moralno ponašaju. Perio hlanog rata može se poijeliti u tri hronološke faze: 1) Konfrontacija, 1945-1962. U tom kratkom periou unipolarnosti SAD su jeine imale mogudnost da svoje neprijatelje unište atomskom bombom. U tom periou važila je Trumanova oktrina,

izjava koja efiniše strategiju kojom de se SAD rukovoiti sleedih 40 goina. Izjava a de spoljna politika SAD pribedi intervenciji a bi pomogla naroe koji su stali na stranu SAD u bor bi protiv spoljnog potčitavanja. Ta strategija, nazvana obuzavanje, nastojala je a spriječi ekspanziju sovjetskog uticaja tako što bi okružila sovjetski savez i zastrašila ga prijetnjom vojnog napaa. Uskoro je uslijedio niz novih kriza, koje su obuhvati le komunistički ržavni uar u Čehoslovačju 1948. Goine, sovjetsku blokau Zapanog Berlina, komunističko sticanje vlasti na kopnenom ijelu Kine 1949, Izbijanje Korejskog rata 1950, kinesku invazijiju Tibeta 1950. Pošto je SS i alje bio strateški inferioran u onosu na SAD, Nikita Hruščov, voio je politiku miroljubive koegzistencije sa kapitalizmom. Godine 1962. Dolazi do tajnog postavljanja sovjetskih raketa na Kubi – kubanska raketna kriza. 2) Od koegzistencije do detanta, 1963-1978. Dolazi o se vede opasnosti o uzajamnog uništenja.

Presjenik Ričar Nikson je inicirao nov pristup onosima sa SS, koji je 1969. Goine i zvanično prozvao etantom. Kontrola naoružanja je bila u sreištu razgovora koji su se voili o etantu. Razgovori o ograničenju strateškog naoružanja (SALT), INICIRANI 1969. Goine, nastojali su a ograniče pretedu, ekspanzivnu i sve bržu trku u naoružanju. 3) O ponovne konfrontacije o približavanja, 1979 -1991. Sovjetska invaziaj Avganistana 1979. Godine dovela je do kraja Denatna. U znak protesta, Džimi Karter je lansirao Karterovu oktrinu, izjavljujudi spremnost Amerike a upotrijebi vojnu silu a bi zaštitila svoj pristup naftnim iizvorima iz pravca Persijskog zaliva. Poslije toga onosi su se ramatično pogoršali. Reganova doktrina obavezala je američku pomod antikomunističkim pobunjenicima. Sve do pojave Mihaila Gorbačova i njegovog obedanja o reformi, te va sporazuma –  START (sporazum o smanjenju strateškog naoružanja), i CFE (Sporazum o konvencionalnim snagama u evropi). Hlani rat je počeo a propaa 1989. Kaa je srušen Berlinski zi, a okončan je 1991. Kaa se SS razjeinio i prihvatio principe kapitalističke tržišne ekonomije i započeo emokratske reforme. Prošireno obradanje – obaveza velike sile svojim saveznicima a de koristiti svoju vojnu mod a spriječi da budu napadnute od strane neprijatelja. Miroljubiva koegzistencija  – Doktrina sovjetskog liera Nikite Hruščova iz 1956. Goine a rat između

kapitalističkih i komunističkih ržava nije neizbježan i a međublokovska konkurencija može biti miroljubiva. Detant  – Uopšte, strategija nastojanja a se smanji zategnutost između neprijatelja kako bi se smanjila

mogudnost rata. Razgovori o ograničenju strateškog naoružanja (SALT) – dva niza sporazuma postignutih tokom 1970-ih između SAD I SSSR koji uspostavljaju granice na strateške sisteme za lansiranje nuklearnih projektila.

Karterova doktrina  – Izjava presjenika Džimija Kartera o spremnosti SAD a upotrijebi vojnu silu a bi

zaštitila svoje interese u Persijskom zalivu. Reganova doktrina  – Obaveza SAD a pomaže antikomunističke pobunjenike koji su nastojali a zbace

režime poržavane o strane SS. Trumanova doktrina - izjava presjenika a de SAD pribjedi intervenciji a bi pomogla naroe koji su stali na stranu SAD-a u borb i protiv spoljnog potčinjavanja.

Približavanje – u iplomatiji, politika kojom se teži uspostavljanje normalnih onosa između neprijatelja. Posljedice hladnog rata

Promjena međunaronih onosa. Transformacija globalne hijerarhije u kojoj Rusija ne prestav lja prijetnju američkom hegemonističkom vođstvu. Olazak komunizma na đubrište istorije. III 5 Buudnost politike velikih sila: hlani mir? Buudi multipolarni svijet bide ustrojen sasvim rugačije o prethonog rasporea ravnoteže sile u kome jedna ili dvije zemlje posjeuju ogromnu mod. Suparništvo u multipolarnom svijetu je po pravilu ovoilo o hegemonističke borbe za premod i završavalo katastrofalnim opštim ratom, uvijek razornijim od prethodnog. Unilateralni

koncept uloge velike sile predstavlja jenu o mogudnosti za ogovor na izazov

multipolarnosti. Unilateralizam može uključiti i izolacionizam; pokušaj a se vrši hegomnističko vođstvo; strategiju selektivnog angažovanja koja spoljno angažovanje koncentriše na vitalne nacionalen interese. Kao primjer toga jeste razvoj Evropske unije i njene zajeničke politike u oblasti bezbjenosti i obrane. Antanta – sporazum između ržava o konsultacijama u slučaju a jena bue napanuta s trede strane. Pakt – sporazum o saranji između velikih sila u cilju zajeničkog upravljanja međunaronim sistemom.

IV NERŽAVNI ČINIOCI U MEĐURŽAVNOM SISTEMU Postoje vije glavne vrste neržavnih činilaca: međuvlaine organizacije (MVO) čiji su članovi ržave, i nevlaine organizacije (NVO), čiji su članovi pojeinci i grupe. Međuvlaine organizacije – Institucije koje su stvorile i u kojima učestvuju vlae ržava a koje im aju vlast da donose kolektivne odluke u vezi sa posebnim globalnim problemima. Nevladine organizacije  – Transnacionalne organizacije privatnih građa na koje u odnosu na UN imaju

konsultativan status; one uključuju profesionalna uruženja, fonacije, multinacionalne korporacije, ili  jenostavno, međunarono aktivne grupe u različitim ržavama uružene u rau na zajeničkim interesima.

IV 1 Ujedinjene nacije

UN su najpoznatija svjetska organizacija. Ono što ih izvaja o vedine rugih MVO jeste njihovo skoro univerzalno članstvo. Po pravilu svaka suverena ržava koja prihvata okumente i principe UN može postati njena članica, ali velike sile su često opuštale a interesi realpolitike iktiraju koje de ržave biti primljene u članstvo. Realpolitika  – teorijski koncept u kome se propisuje da zemlje moraju staviti svoje nacionalne interese iznad interesa globalne zajednice.

Kao što se ističe u članu 1 povel je UN, njeni ciljevi su: -

Oržavanje međunaronog mira i bezbjenosti Razvijanje prijateljskih onosa između naroa na osnovu uvažavanja principa jenakih prava i samoopredjeljenja naroda;

-

Postizanje međunarone saranje u rješavanju međunaronih problema e konomskog, socijalnog, kulturnog ili humanitarnog karaktera i unapređivanje i posticanje poštovanja ljudskih prava i osnovnih sloboda za sve;

-

Funkcionisanje u ulozi centra za usaglašavanje jelovanja svih naroa na postizanju ovih zajeničkih ciljeva.

Organi UN: Savjet bezbjenosti, Generalna Skupština, Ekonomski i socijalni savjet, Starateljski savjet,

Sekretarijat i Međunaroni su prave. Grupa 77  – Koalicija siromašnih svjetskih zemalja formirana 1964. Goine u cilju pritiska a se obiju ustupci od bogatih ržava Globalnog sjevera.

IV 2 Ostale svjetske MVO: Svjetska trgovinska organizacija, svjetska banka i međunaroni monetarni fond

Svjetska trgovinska organizacija Prije rada svjetske trgovinske organizacije postojao je Generalni sporazum o tarifama i trgovini (GATT).

STO je počela sa raom 1. Januara 1995. Goine. Svjetska trgovinska organizacija nije baš bila MTO zamišljena neposreno poslije II svjetskog rata, ali je ipak o saa najambiciozniji pouhvat za regulisanje svjetske privrede. STO je ovlašdena a rješava sporove koji se javljaju među trgovinskim partnerima. STO ima ovlašdenja a namede pravila. Glavni cilj STO je a „obezbijei nesmetanu, previljivu i slobonu trgovinu“. G7  – Grupa glavnih i najrazvijenijih industrijskih demokratija koju čine SAD, Britanija, Francuska, Japan,

Njemačka, Kanaa i Italija, koja se sastaje na reovnim ekonomskim konferencijama na vrhu, saa je sa uključenjem Rusije, poznata kao G8. Neintervencionizam  – Osnovni princip međunaronog prava, saa ugrožen, kojim se miješanje neke

ržave u omade poslove ruge suverene ržave po pravilu smatra nezakonitim.

Svjetska banka

Osnovana jula 1944. Goine na Monetarnoj i finansijskoj konferenciji UN oržanoj u Breton Vusu u Nju Hempširu, uz prisustvo 44 zemlje. Međunarona banka za obnovu i razvoj (IBRD) i Međunarono uruženje za razvoj (IDA) bile su vije MVO institucije –  bliznakinje osnovane na konferenciji, ali je izraz „Svjetska banka“ skovan kao skradenica koja se neformalno koristi za IBRD.. Međunaroni monetarni fond MMF je nastao 1944 godine i jedna je od 16 specijalizovanih agencija unutar sistema UN. Primarni cilj

MMF je stabilizovanje međunaronog monetarnog kursa. Ciljevi MMF -a:

-

Promovisanje međunarone monetarne saranje; Olakšavanje širenja međunarone trgovine;

-

Promovisanje stabilnosti kursa;

-

Uspostavljanje multilateralnog sistema pladanja; Njegovanje povjerenja među članovima MMF -a; Dojeljivanje raspoloživih srestava; Skradenje trajanja i smanjenje stepena neuravnoteženosti u platnom bilansu članova.

-

-

IV 3 Evropska unija kao regionalni moel MVO: obre za prolaz u „Evrolen“ Proces evropskog integrisanja započeo je stvaranjem Evropske zajenice za ugalj i čelik (1951), Evropske zajednice za atomsku energiju (1957) i Evropske ekonomske zajednice (1957 ). Kasnije su uvedale svoju misiju i nazvane „Evropska zajenica“. Institucionalna struktura EU se mijenjala tokom vremna, jer je organizacija rasla i širila svoju vlast na ržave čkanice. Osnovne institucije vlasti uključuju Savjet ministara, Evropsku komisiju, Evropski parlament i Saud pravde.

Tredi put – pristup upravljanju koji prvenstveno zastupaju evropski lieri, kao što su britanski prejsenik vlae Toni Bler i francuski presjenik vlae socijalista Lionel Žospen, u kom se, priznajudi alternative liberalnom kapitalizmu, teži umekšavanju surovog ruštvenog uticaja iniviualizma slobonog tržišta postepenim opuštanjem intervencionisanja vlae u cilju očuvanja ruštvene prave i prava pojeinaca a buu oslobođeni straha o lišavanja uzrokovanog poremedajima u globalnoj ekonomiji. Objedinjena suverenost  – pravna vlast koju MVO aju njeni članovi a onosi kolektivne oluke koje se

onose na posebne aspekte javne politike koji su isključivo u naležnosti svake suverene vlae. Ostale regionalne MVO -Azijsko pacifički forum za ekonomsku saranju (APEC) stvoren 1989. Goine, okuplja 18 zemalja, bez

oređenog cilja. 1994. Goine APEC je sebi postavio za cilj slobonu trgovinu;

- Sjevernoatlantski pakt (NATO), vojni savez stvoren 1949. godine. Ova bezbjedno sna MVO je proširila

svoje članstvo i misiju u cilju promovisanja emokratizacije i kontrolisanja građanskih ratova i terorizma izvan svoje tradicionalne evropske teritorije. - Uruženje naroa jugoistočne Azije (ASEAN), osnovano 1967. Goine. U cilju prom ovisanja regionalne ekonomske, socijalne i kulturne saradnje. - Organizacija islamske konferencije (OIC), koorinira veliki broj aktivnosti između 50 islamskih ržava s

ciljem promovisanja islamske soliarnosti u ekonomskoj, ruštvenoj, političkoj i kulturnoj oblasti. IV 4 Nevladine organizacije (NVO)

NVO su privatni međunaroni činioci čiji članovi nisu ržave, ved volonteri iz populacije vije ili više ržava koji formiraju organizacije a promovišu svoje zajeničke interese i ieale u cilju uticanja na politiku vlaa i međuvalinih organizacija. Devolucija – avanje političke vlasti na manjinske etnopolitičke nacionalne grupe i omoroačke naroe

u posebnim nacionalnim regijama. Uz očekivanje a de sveda autonomija smanjiti njihove zahtjeve za nezavisnom ržavom. Neržavni naroi – nacionalne ili etničke grupe koje se bore a steknu vlast onosno ržavnost. Tri najistaknutija tipa politički aktivnih neržavnih aktera iz kategorije NVO: 1) Neržavni naroi: omoroačke etničke grupe Četvrtog svijeta

Maa je ržava nevosmisleno i alje najviljiviji učesnik u svjetskim poslovima, kao što naglašava konstruktivizam, na nacionalizam i nacionalnost treba gleati kao modne kulturne faktore koji efinišu glavnu pripanost i ientitet mnogih ljui koji utiču na ponašanje ržava. Mnogi ljui obavezuju se na tu osnovnu oanost ne ržavi i vlai koja njome upravlja nego politički aktivnoj manjinskoj grupi sa kojom se najviše ientifikuje. Jena široka kategorija takvih nacionalnih grupa su etnopolitičke grupe čiji članovi imaju istu nacionalnost, jezik, kulturno nasleđe i srone veze. Etnicitet je „pojava vezana za kontakt između kulturno- jezičkih zajenica...koje se karakterišu kulturnim prerasuama i ruštvenom diskriminacijom. U osnovni tih karakteristika je osjedanje ponosa unutar grupe i zatvorenost njenih članova“. Etnički nacionalizam (oanost posebnoj etničkoj grupi i ientifikaciji sa njom) smanjuje relevantnost unitarne ržave. Onosi između etničkih grupa su ključni element u izjenačavanju onosa između NVO i ržave, pošto je kontakt između grupa koje svoj ientitet oređuju zajeničkim porijeklom snažan. Etnopolitički izazovi ržava u Četvrtom svijetu. Domoroački naroi su etničke i kulturne grupe na geografskoj lokaciji koju saa kontroliše ruga ržava ili politička grupa. U vedini slučajeva ti naroi su nekaa bili politički suvereni i ekonomski samoovoljni. O tom segmentu globalnog ruštva se uobičajno govori kao o Četvrtom svijetu a bi se naglasilo siromaštvo s kojim se suočavaju mnogi urođenički ili plemenski omoroački naroi. Naš svijet se sastoji o bar osam osobenih transnacionalnih kulturnih

zajenica: evropski, kineski, ruski, hispanski, islamski, hunu i crnoafrički i južnoafrički ientitet. Razvijajudi pesimističku tezu Semjuel Hentington je previio a de od o sukoba civilizacija između seam ili osam univerzalnih civilizacija, kao što je rat između Zapaa i Islama. Jeinstveni učesnik – transnacionalni učesnik (obično suverena ržava) za koju se pretpostavlja a je interno ujedinjenja, tako a promjene u unutrašnjim okolnosima ne utiču na njenu spoljnu politiku toliko koliko oluke vođa tog učesnika onijete a bi se ogovorilo na promjene u globalnom okruženju. Nacionalizam  – veličanje posebne ržave i nacionalne grupe koja živi u njoj, pri čemu se ržavni

nacionalni interesi oživljavaju kao vrhovna vrijenost. Etnopolitičke grupe – ljui čiji je ientitet prvenstveno oređen osjedanjem zajeničkog pretka, jezika, kulturnog naslijeđa i sroničkih veza. Etnicitet – opažanje sličnosti među članovima posebne rasne ili lingvističke grupacije, što ovoi o toga da se sa predrasudama odnose prema pripadnicima drugih kulturnih grupa.

Etnički nacionalizam – oanost kulturnoj, etničkoj ili lingvističkoj zajenici unutar postojede ržave. Etničke grupe – grupa ljui iste nacionalnosti koji ijele zajeničku kulturu, pretke ili jezik. Domoroački naroi – urođeničke etničke i kulturne populacije u zemljama čije vlae kontrolišu rugi, poznate kao „Četvrti svijet“. Četvrti svijet – termin ko ji se koristi za urođeničke nacionalne grupe koje žive u mnogim tzv ujeinjenim ržavama a koje su, maa često u položaju manjina, prve nastale na teritoriji te ržave i obijaju a prihvate ominaciju, težedi stvaranju nove ržave bilo cijepanjem postojedih ržava bilo sticanjem vede političke sloboe a upravljaju sobom. Sukob civilizacija  – kontroverzna teza političkog filozofa Semjuela P. Hantingtona a de se u XXI vijeku

glavne svjetske civilizacije međusobno sukobiti, ovoedi o anarhije i rata sličn og onom koji je bio rezultat sukoba između ržava tokom prošlih pet stotina goina. 2) Religijski pokreti

Vjera je sistem misli zajenički nekoj grupi koji svojim članovima pruža premet obožavanaj i koeks ponašanja na osnovu koga mogu a moralno prosuđuju o svojim postupcima. Maa svi raikalni religijski pokreti umješani u politiku nisu isti, ijele izvjesne karakteristike: -

Militantni vjerski politički pokreti postojedu vlast vie kao korumpiranu i nelegitimnu; Napaaju nesposobnost vlae a izliječi bolesti ruštva u kome pokret postoji; Pripaaju posebnom sistemu ponašanja i mišljenja za koji vjeruju a ga vlast mora reflektovati, promovisati i zaštiti u svim vlainim i ruštvenim aktivnostima; Oni su univerzalistički: za razliku o etničkih pokreta, njihvoa gleišta su io naslijeđa svakoga ko  je vjernik;

-

Oni su isključivi: sva konfliktna mišljenja o priklanom političkom i ruštvenom poretku oni potiskuju na marginu;

-

Oni su militantni, spremni da upotrebe prinudu u postizanju jedinog pravog cilja.

Vjerski pokret  – skup vjerovanja, postupaka i ieja koje politički sprovoi vjerska grupa u cilji

propagiranja obožavanja njenog koncepta transceentnog božanstva ili principa ponašanja. Ekstremni militantni religijski pokreti  – politički aktivne organizacije zasnovane na snažnim religijskim

uvjerenjima, čiji su članovi fanatično oani globalnoj promociji svojih religijskih vjerovanja. Secesija ili separatistički revolti – pokušaj religijske ili etničke manjine a istupi iz međunarono priznate ržave. Iredentizam  – nastojanje etnonacionalne ili religijske grupe da silom zadobije kontrolu nad teritorijom,

tako a granice postojede ržave više ne razvajaju grupu.

3) Multinacionalne korporacije i transnacionalne banke Multinacionalne korporacije (MNK) poslovna preduzeda organizovana u jenom ruštvu sa jelatnošdu u drugom koja se razvijaju na osnovu direktnih investicija u inostranstvu. Sa globalizacijom MNK su se

ramatično raširile. Širenje MNK olakšavaju transnacionalne banke (TNB), ruga vrsta NVO čiji se prihoi i aktiva stvaraju finansijskim transakcijama u svjetskoj privredi. One doprinose procesu globalizacije koji

 je oveo o svjetske finansijske integracije. MNK se vie kao sve uticajnije MVO zato što su svjetske gigantske proizvone, trgovinske i uslužne korporacije postale primarni činioci globalizacije. 90% matičnih MNK potiče sa Globalnog sjevera. U nekim slučajevima, MNK se miješaju u politiku zemalaja iz kojih potiču aktivno utičudi na svoje vlae a još više liberalizuju trgovinsku i investicionu pol itiku. Transnacionalne banke (TNB)  – vrhunske svjetske bankarske firme čije su finansijske aktivnosti

usresređene na transakcije van ržavnih granica. Strateški korporativni savezi – saranja između multinacionalnih korporacija i stranih kompanija u istoj industriji, podstaknuta globalnom prirodom MNK. Visoka politika  – geostrateška pitanja nacionalne i međunarone bezbjenosti koja se tiču pitanja rata i mira. Niska politika  –  kategorija globalnih pitanja koja se odnose na privredne, socijalne, demografske i

ekološke aspekte onosa između vlaa i ljui. V TRŽIŠTE I NOVAC U NOVOJ GLOBALNOJ I POLITIČKOJ EKONOMIJI Međunarona politička ekonomija – proučavanje poručja u kome se preklapaju politika i ekonomija. Zahvaljujudi tom proučavanju otkrivamo razloge zbog kojih olazi o promjena u rasporeu modi i bogatstva ržava.

V 1 – Globalni kontekst za tumačenje ekonomskih promjena u savremenom svijetu

O svih mnogobrojnih neavnih promjena, moža ni jena nije bila toliko suštinska i alekosežna koliko  je to bila globalizacija. Međunarona trgovinska integracija i sve povezanija svjetska privrea, čine a se posveduje velika pažnja ekonomskim transakcijama. Rast obima međunarone trgovine učinio je a trgovina postane sve važnija za ekonomiju ržava i očekuje se a de se ona uvedavati po još višoj stopi sve o 2015. Goine.Trgovina ima rastudi uio u globalnoj privrei i anas taj uio iznosi 40% globalnog omadeg proizvoa, u onosu na 20% koliko je iznosio 1990. SAD su težile slobonoj trgovini, otvorenim tržištima, monetarnoj stabilnosti – to su sve osnovna načela na kojima počiva „bretonvuski sistem“ utemeljen na teorijskim osnovama trgovinskog liberalizma koji se zalaže za slobona tržišta sa što manje prepreka na putu razvoja trgovine i tokova kapitala. Trgovinski liberalizam  – ekonomska teorija koja se zalaže za slobona tržišta i uklanjanje prepreka na

putu protoka trgovine i kapitala koji se smatraju lokomotivom, onosno pokretačkom snagom prosperiteta. Merkantilizam  –  teorija iz XVII vijeka po kojoj ržave koje su jake u trgovini treba a povedaju svoje

bogatstvo i mod tako što de povedavati obim izvoza, a istovremeno štititi svoju omadu privreu o uvoza.

Pravila uspostavljna u Breton Vusu oržavala su izvanrean nivo saglasnosti i upravo su s e njima upravljali međunaroni ekonomski onosi u narenih četvrt vijeka, jer su ta pravila počivala na trima političkim osnovama: 1) Prvo, mod je bila koncentrisana u bogatim zapanoevropskim i sjevernoameričkim zemljama, što

 je smanjilo broj ržava čija je saglasnost bila neophodna za efikasno upravljanje jer je smanjen potencijalni izazov koji su mogli prestavljati Japan, Globalni jug i u to oba komunističke ržave Istočne Evrope i SS. 2) Drugo, funkionisanje sistema bilo je olakšano zajeničkom naklonošdu ominantnih ržava ka otvorenoj međunaronoj privrei uz ograničene vlaine intervencije. Početak hlanog rata pomogao je a se učrsti zapano jeinstvo, zbog toga što je postojanje zajeničkog spoljnog neprijatelja podstaklo zapadne industrijske zemlje da ekonomsku saradnju shvate kao neophodni preduslov i za prosperitet i za vojnu bezbjednost. 3) Trede, Breton Vus jefunksionisao zbog toga što su SAD preuzele na sebe breme rukovođenja,

ok su rugi spremno prihvatili a Amerika bue ta koja de rukovoiti. Liberalni međunaroni ekonomski poreak (LIEO) je ustrojstvo uspostavljeno poslije II svjetskog rata čiji  je cilj bilo podsticanje monetarne stabilnosti i smanjenje prepreka za slobodan protok trgovine i kapitala. Temelji se na takvim principima slobodnog tr žišta kao što su otvorenost i neiskriminatorna trgovina.

1 Trgovinski liberalizam

Trgovinski liberalizam je politička teorija kojom se ekonomija objašnjava tako što se sve grai na pretpostavci da postoji prirodna sklonost ljudske vrste ka saradnji u cilju uvedanja prosperiteta i proširenja iniviualne sloboe u sklau sa zakonom. Komparativna prednost  – koncept u liberalnoj ekonomiji po kome de ržava imati koristi ukoliko se

specijalizuje u proizvonji one robe koju može a proizvoi relativno jefti no i ukoliko kroz trgovinu nabavlja isključivo onu robu koju bi inače sama proizvoila po višoj cijeni. Liberalizam smatra a otvorena tržišta i slobona trgovina prestavljaju i prenost i motor onosno pokretač ekonomskog napretka. Ako želimo a na rugi način izrazimo ovu ieju možemo a kažemo a svaka zemlja treba a se specijalizuje u proizvonji one robe u kojoj ima najvedu komparativnu troškovnu prenost ili najmanju komporativnu troškovnu manu, onosno zaostatak. Konkurencija stimuliše tehnološke inovacije kako bi se poboljšala efikasnost proizvonje a bi se ogovorilo konkuretnim trgovinskim izazovima rugih proizvođača. Trgovinski liberalizam priznaje a kratkoročno gleano slobona trgovina onosi neujenačene nagrae nekima, onosno, ovoi o nejednakosti u stopi rasta pojeinih zemalja, ali istovremeno tvri a su o najvedeg značaja ugoročna ostvarenja koja svi postižu u sistemu laissez -faire ekonomije i slobonog tržišta. Laissez-faire ekonomija  – potiče o francuskog izraza koji znači „pustiti na miru“ koji su Aam Smit i

rugi zagovornici liberalne trgovine u XVIII vijeku koristili a opišu prenost slobonog kapitalizma bez miješanja vlae u ekonomska pitanja. 2 Merkantilizam

Njeno teorijsko utemeljene postaklo je Aama Smita a napiše svoju kritiku u „bogatsvu nacija“ ok je njena primjena u praksi postakla buntovne stanovnike kolonija u Sjevernoj Americi a bace britanski čaj u bostonsku luku 1773. Goine. Merkantilizam se zalaže za vlaino regulisanje ekonomskog života kako bi se uvedala mod i bezbjenost ržave. On se pojavio u Evropi kao voeda političko -ekonomska filozofija poslije propasti feualizma i pomogao je a se stimuliše prvi talas evropske imperijalističke ekspanzije započet u XV vijeku. U savremenom kontekstu, neomerkantilizam porazumijeva trgovinsku politiku u kojoj ržava nastoji a

zarži suficit trgovinskog bilansa i a postakne omadu proizvonju i zaposlenost tako što de smanjiti uvoz, stimulisati omadu proizvonju i posticati izvoz. Neomerkantilizam  –  Savremena verzija klasičnog merkantilizma koja se zalaže za posticanje omade

proizvonje i platnobilansni suficit zahvaljujudi subvencionisanju izvoza i primjeni carinskih i necarinskih barijera kako bi se smanjio uvoz.

2.1. Protekcionizam Protekcionizam je generički termin koji se koristi za opisivanje izvjesnog broja merkantilističkih političkih

mjera čiji je cilj a strana roba ne uđe u zemlju i a se istovremeno subvencioniše izvoz kako bi se stranci postakli a uvoze omadu, tj. „našu“ robu. -

Politika „upropastiti komšiju“ nastoji a uveda omade blagostanje uvečavajudi trgovinski suficit koji je mogude ostvariti na štetu ruge ržave. To oražava vlaine napore a se smanji nezaposlenost kroz devalvaciju nacionalne valute, carinski sistem, kvote, izvozne subvencije i druge strategije koje negativno djeluju na trgovinske partnere.

-

Uvozne kvote  –  jenostrano utvrđuju količinu atog proizvoa koji se može uvesti iz inostranstva.

-

-

Izvozne kvote nastaju kao rezultat sporazuma postignutih kroz pregovore između proizvođača i potrošača i ograničavaju protok proizvoa o proizvođača ka potrošačima. Tržišni aranžmani za uspotavljanje pravilnosti (OMA) je formalni sporazum kojim se zemlja saglašava a ograniči izvoz proizvoa koji bi mogao nanijeti štetu ranicima u zemlji-uvozniku. Uvozne i izvozne kvote prestavljaju jenu širu kategoriju trgovinskih ograničenja koje nazivamo necarinskim barijerama (NTB) kojima se iskriminiše, onosno ograničava uvoz, a a se pritom ne uvoe irektna oatna poreska opteredenja. Na Globalnom sjeveru stvaranje komparativnih prenosti anas motiviše primjenu onoga što se naziva strateškom trgovinskom politikom kao neomerkantilističkim srestvom za obezbjeđivanje zaržavanja konkurentnosti nacionalne inustrije. Strateška trgovina pre stavlja oblik vladine inustrijske politike koja je usmjerena ka subvencionisanju oređenih inustrijskih grana ne bi li one stekle konkurentnu premod na stranim proizvođačima. Postoje vije protekcionističke strategije koje se sve više koriste –  dodatne uvozne carine na oređenu robu, onosno uvođenje carina a bi se pariralo subvencijama koje obijaju strani proizvođači i antiampinške carine koje se oređuju a bi se pariralo očekivanoj proaji proizvoa po cijeni ispo proizvone.

Protekcionizam  –  Politika postavljanja prepreka spoljnotrgovinskoj razmjeni, kao što su carine i kvote,

kojom se lokalna inustrija štiti o konkurencije. Politika „upropastiti komšiju“ – Pokušaj a se poveda trgovinski suficit pomodu trgovinske politike koja de partnierima nanijeti žestog trgovinski eficit. Uvozne kvote  – necarinske barijere slobonog trgovini koje porazumijevaju ograničenja na količinu

oređenog proizvoa koja se može uvesti. Izvozne kvote – prepreke slobodnoj trgovini nastale kao rezultat dogovora dveju dr žava koje učestvuju u

trgovini, a žele a zaštite omade proizvođače. Tržišni aranžmani za uspostavljanje pravilnosti (OMA) – Dobrovoljna ograničena na izvoz koja porazumijevaju međuvlain sporazum i često neka specifična pravila upravljanja.

Dobrovoljno ograničenje izvoza (VER) – Protekcionistička mjera popularna tokom osamesetih i

početkom eveesetih goina; zemlje-izvoznice su pristajale a ogrnaiče isporuke nekog konkretnog proizvoa u oređenu zemlju ne bi li tu zemlju ovratile o uvođenja još strožih uvoznih kvota. Necarinske barijere (NTB)  – Mjere kojima se iskriminiše uvoz robe bez irektnih poreskih opteredenja;

te mjere premašuju razmjere međunarone regulative. Strateška trgovinska politika – industrijska politika koja ima za cilj vladino subvencionisanje oređenih inustrijskih grana kako bi one stekle konkurentnu prenost u onosu na strane proizvođače. Antiampinške carine – Carine koje se uvoe kako bi se zaštitili omadi proizvođači o mogudnosti a proizvođači iz rugih ržava proaju robu po nižoj cijeni o proizvone. V 2 Hegemonija  – da li je to preduslov za red u ekonomskim odnosima i za slobodnu trgovinu?

Teorija hegemonističke stabilnosti tako „pretpostavlja a liberalni ekonomski sistem ne može biti samoorživ, ved se mora ugoročno oržavati mjerama koje preuzima ominantna ekonomija“. Teorija hegemonističke stabilnosti – pretpostavka a slobona trgvoina i međuržavni mir zavise o postojanja predominantne velike sile koja je voljna i sposobna da iskoristi svoju ekonomsku i vojnu

snagu za unapređenje globalne stabilnosti. Hegemonija je sposobnost a se iktiraju pravila i aranžmani na temelju kojih se ovijaju međunaroni politički i ekonomski onosi, ili bar a se u utvrđivanju tih pravila zauzme ominantan položaj. Do nje u svjetskoj privredi dolazi onda kada jedna velika sila stekne dovoljno bogatstvo u materijalnim resursima

a može a ominira međunaronim tokovima –  sirovina, kapitala i trgovine. Iz tog svog preominantnog položaja hegemon je ara a oređuje pravila kojima de se upravljati cjelokupan globalni sistem, a ta pravila štite interese samog hegemona. Međutim, hegemoni su imali i posebne ogovornosti. Oni su morali a koorinišu makroekonomsku politiku ržava, a upravljaju međunaroni monetarnim sistemom kako bi s e omogudilo a nacionalna valuta jene ržave bue normalno mijenjana za nacionalnu valutu ruge ržave. Makroekonomija  – Proučavanje agregatnih ekonomskih inikatora kao što je BDP ili trgovinski bilans.

Vlaa kontroliše te pokazatelje a bi mjerila promjene u nacionalnoj privred. Kolektivna dobra – obra koja svako koristi i za svakoga su važna, kao što je ispravna voa za pide.

Oni koji žive na tuđi račun (free riers) – oni koji uživaju sve prenosti kolektivnih obara, ali za to ne pladaju ništa ili sasvim malo. Nulti zbir – Razmjena u kojoj ono što jean konkurent izgubi rugi obija. Imperijalno pregrijavanje, preforsiranost- Teza Pola Keneija a hegemoni bilježe pa zbog toga što aju

skupa globalna obedanja koja premašuju njihovu sposobnost ispunjavanja tih obedanja.

Međunaroni režimi – skup pravila, normi i postupaka za onošenje oluka kojima se kooriniše ponašanje ržava u takvim oblastima kao što je međunarona trgovina. Urugvajska runda  – multilateralni trgovinski pregorovi u okviru GATT koj i su započeti 1986. A završeni 1994. Godine, osnivanjem STO. Formiranje STO predstavljalo je pobjedu liberalizma i neuspjeh neomerkantilista. U isto vrijeme, taj sporazum koji je imao veliku sposobnost transformacije ekonomskih prilika u svijetu podsticao je

globalizaciju i multilateralizam, zbog toga što je „smanjio ovlašdenja svih vlaa a same regulišu ponašanje i a uspostavljaju potpuno samostalne i ni o koga nezavisne mjere ekonomske politike“. V 3 Monetarna pitanja: mogu li finansijski režimi posticati rast? Monetarni sistem ima ključni značaj za međunaronu trgovinu zato što bez stabilnog i previljivog metoa izračunavanja vrijenosti proaje i stranih ulaganja, sve te transakcije postaju isuviše riskantne, što opet izaziva smanjenje trgovine i investicionih aktivnosti. Monetarni sistem  – stabilan i previljiv meto izračunavanja vrijenosti proaja i stranih ulaganja preko nacionalnih valuta.

Monetarna politika funkcioniše na temelju vije osnovne ekonomske varijable: agregatnoj novčanoj masi u opticaju i nivou kamatnih stopa. Novčana masa rektno je povezana sa nivoom ekonomske aktivnosti u tom smislu a veda novčana masa postiče pojačanu ekonomsku aktivnost jer omoguduje ljuima a kupuju više robe i usluga. To je suština monetarističke teorij e ekonomske aktivnosti. Zagovornici monetarističke teorije tvre a vlae mogu regulisati ekonomsku aktivnosti svojih zemalja i kontrolisati inflaciju tako što de kontrolisati rast novčane mase. Monetarna politika  – odluke koje donose centralne banke ržava u cilju regulisanja nacionalne privree i

kontrolisanja inflacije, primjenjujudi pritom takve ekonomske mjere kao što je promjena novčane mase i kamatnih stopa.

Novčana masa – ukupna količina novca u opticaju u jenoj ržavi, izračunata tako a obuh vati depozite po viđenju. Devizni kurs  – odnos u kome se jedna nacionalna valuta menja za drugu nacionalnu valutu na globalnom

tržištu. Platni bilans  – proračun kojim se aje rezime svih finansijskih transakcija jene zemlje sa spoljnim

svijetom, oređenih nivoom kreita umanjen za ukupne međunarone ugove te zemlje. Deficit platnog bilansa  – situacija koja nastaje kaa ržava u inostranstvu kupuje više nego što proaje tom istom inostranstvu. Centralna banka  – voeda finansijsa institucija koja je ogovor na za emitovanja novca, upravlajnje

eviznim rezervama, implementaciju monetarne politike i pružanje bankarskih usluga vlai i komercijalnim bankama.

Devalvacija  – sniženje zvaničnog eviznog kursa nacionalne valute u onosu na vrijenost valuta svih ostalih zemalja, u nai a de evalvacija ohrabriti strance a kupuju proizvoe pošto de cijene za njih na

ovaj način biti vještački snižene. Devizni kurs  –  kurs po kome se nacionalna valuta jedne zemlje mijnja za drugu nacionalnu valutu na globalnoj monetarnoj berzi. Spoljni dug – ug jene zemlje nerezientima; taj ug se otpladuje u stranoj valuti, robi i uslugama. Fiksni devizni kurs  – sistem u okviru koga vlaa utvrđuje vrijenost svoje valute prema fiksnoj stopi razmjene za valutu druge zemlje.

Plivajudi devizni kurs  –  sistem kojim je zamijenjen bretonvudski sistem fiksnih deviznih kurseva početkom 70ih goina, kaa je poljuljana veza između olara i zlata. Kontrolisani sistem deviznog kursa  –  vrsta sistema koji je uspostavljen u EU kada je formirana  jedinstvena evropska valuta, evro.

Zvanični evizni kurs – stopa po kojoj centralna banka jedne zemlje pristaje da kupi i proda nacionalnu valutu u zamjenu za nacionalnu valutu druge zemlje.

Inflacija se pojavljuje ona kaa vlaa iza previše novca u onosu na   robu i usluge koji se u toj nacionalnoj privrei proizvoe, onosno, kaa količina izatog novca nije „pokrivena“. Špekulanti – oni koji kupuju i proaju novac u nastojanju a na taj način ostvare profit – takođe mogu uticati na međunaronu stabilnost nacionalne valute jedne zemlje. Trgovinska teorija domina  – pretpostavka a de u uslovima globalizacije smanjenje eviznih rezervi

 jene zemlje izazvati paniku među investitorima širom svijeta i proširiti se kao zarazna bolest na ruge zemlje, koje de, u viu lančane reakcije, biti svjeoci paa, onosno smanjenja sopstvenih eviznih rezervi, buudi a beg kapitala istovremeno umanjuje i vrijenost nacionalne valute. Poslije 1971. Goine presjenik SAD Ričar Nikson neočekivano je objavio a SAD nede više mi jenjati olare za zlato. Uz cijenu zlata koja više nije bila fiksirana i bez garantovane konvertibilnosti olara, bretonvuski sistem je nestao a njegovo mjesto je zauzeo sistem zasnovan na plivajudim valutnim kursevima. Regionalna valutna unija  – uruživanje suvereniteta kako bi se formirala jedinstvena valuta (evro) i  jedinstveni monetarni sistem za zemlje  – pripanice tog regiona; riječ je o sistemu koji reguliše

regionalna centralna banka unutar valutnog bloka ne bi li smanjila vjerovatnodu pojave velik e krize likvidnosti. Unilateralnost  – ržavna politika kojom se spoljnopolitički problemi rješavaju nezavisno, kroz mjere

samopomodi.

Mehanizam za brze pregovore – Ustupak koji je kongres SAD učinio presjeniku omogudavajudi mu a

pregovara o recipročnom smanjenju carina sa rugim z emljama, što olakšava SAD postizanje bilateralnih sporazuma. Ljudska prava – politička prava i građanske sloboe koje međunarona zajenica priznaje kao neotuđiva

prava svih pojeinaca u svim zemljama; to je nešto što im pripaa ved samom činjenicom a su ljui. Sjevernoamerički sporazum o slobonoj trgovini (NAFTA) –   Sporazum na osnovu kojeg je Meksiko uključen u zonu slobone trgovine koja povezuje Kanau i SAD. Međuamerički sporazum o slobonoj trgovini (FTAA) –  Niz pravila ko ja postiču slobonu trgovinu među 34 emokratske zemlje Sjeverne i Južne Amerike. Trgovinska integracija – razlika između stopa rasta trgovine i bruo omadeg proizvoa.

Očekivana posljeica jeste a de trgovinska integracija sve više povezivati nacionaln e privrede uspostavljajudi među njima onose ekonomske međuzavisnosti, čime de se unapređivati alji rast globalizacije; prema jenoj procjeni, previđa se a de o 2015. Goine svjetska trgovina učestvovati sa 40% u ukupnom svjetskom BDP.

Mnoge ržave uočavaju da postoje prednosti u odbacivanju merkantilizma i prihvatanju principa najpovlašdenije nacij (MFN), koji se anas označava termin „normalni trgovinski onosi“ koji podrazumijeva da se carinski preferencijali odobreni jednoj zemlji moraju odobriti svim ostalim

zemljama koje izvoze isti proizvo, baš kao i normu reciprociteta. Tu treba imati na umu i načelo nediskriminacije.

Princip najpovlašdenije nacije (MFN) – Bezuslovni neiskriminatorni tretman u trgovini između ugovornih strana koji garantuje GATT; goine 1997. Američki senator Danijel Patrik Mojnihan preložio  je zakon koji je i usvojen  – kojim se termin MFN zamjenjuje terminom „normalni trgovinski onosi“ jer on preciznije oražava stvarno značenje tog pojma. Nediskriminacija  – princip u trgovini kojim se proklamuje a roba omade i strane proizvonje mora biti

tretirana na isti način u uvozno-izvoznim sprazumima. Pretpostavke za buudu globalnu privreu Postoji šest premisa koje iktiraju granice unutar kojih de se vjerovatno razvijati u buudno sti, u okviru nekoliko različitih varijeteta. 1) Slobodna trgovina doprinosi ekonomskom rastu, a trgovinski protekcionizam smanjuje

prosperitet na ugoročnom planu. 2) Buudnost de umnogome zavisiti o pravila koje voede ekonomske sile oaberu kao poršku upravljanju trgovinskom i monetarnom politikom.

3) Položaj voede svjetske privree, SAD, vjerovatno de ostati ključni u ovoj jenačini jer de o toga

kakvu de ekonomsku politiku voiti taj hegemon zavisiti smjer u kome de se kretati trgovinska i monetarna politika drugih. 4) Aktivnosti modnih i bogatih vrlo pokretljivih multinacionalnih korporacija na planu stranih

ulaganja i trgovine sve de više oređivati ekonomske tokove; 5) Neržavni komercijalni i monetarni akteri obezbijeide najvedi io maziva za normalno kretanje globalnog trgovinskog motora. 6) Globalizacija de se vjerovatno ubrazti i, kako konkurencija bue širila bogatstvo i smanjivala

troškove proizvoa i raa, ekonomska subina ljui bide u sve vedoj mjeri međuzavisna i čvrsto povezana.

VI PRITISAK STANO VNIŠTVA, ISCRPLJIVANJE RESURSA I OČUVANJE GLOBALNOG OKRUŽENJA Demografija – proučavanje promjena vezanih za populaciju, njihovih izvora i posljeica.

Trageija zajeničkih obara – Metafora koja se često koristi za objašnjavanje posljeica ljuskog ponašanja na ekološke sisteme, što objašnjava kako racionalno samoživo ponašanje pojeinaca može a ima destruktivne kolektivne posljedice. Stopa fertiliteta – prosječan broj jece koje roi jena žena u toku svog života. Prosta reprodukcija  – jedan par zamjenjuje sebe sa voje jece, tako a de stanovništo te zemlje ostati stabilno, ukoliko ta stopa preovlada. Demokrafska tranzicija  – objašnjenje promjena stanovništva tokom vremena koje ističe u prvi plan

razloge opaanja stope rađanja i smrtnosti, tako a stanovništvo neke zemlje može a ostigne stabilan nivo.

Postoje va pristupa koje emografske tranzicije, zahvaljujudi promjenama u stopama rađanja i smrtnosti, mogu a razviju. Prvi, smanjenje stope smrtnosti sam po sebi može a stimuliše opaanje stope priraštaja. Kaa ljui počnu a očekuju a de uže živjeti, parovi počinju a „shvataju a de vedi broj njihove jece oživjeti zrelost, i samim tim počinju a smatraju a mogu manje a rađaju, a ipak a imaju željeni broj jece“. Drugo, emografske tranz icije su nusproizvod modernizacije koja vodi ka promjenama vrijenosti u pogleu željenog obima poroice. Implozija stanovništva – naglo smanjenje stanovništva koje preokrede prethoni tren u pravcu progresivnog povedanja stanovništva. VI 1 – Nove kuge? Globalne posljedice tuberkuloze i HIV/AIDS

Sumorna mogudnost a smrtonosna zarazna bolest smanji broj svjetskog stanovništva i a nas sve zaesi ista subina, nigje nije ošla toliko o izražaja kao u širenju virusa ljuskog neostatka imuniteta (HIV) koji izaziva AIDS (sinrom stečenog neostatka imuniteta).

Niska politika  –  kategorija globalnih pitanja vezanih za ekonomske, socijalne, demografske i

environmentalne aspekte onosa između vlaa i ljui. Visoka politika  – geostrategijska pitanja nacionalne i međunaorne bezbjenosti u koja spaaju u oblast rata i mira. Neomaltuzijanci  – pesimisti koji upozoravaju na globalne ekopolitičke posljeice nekontrolisanog rasta

stanovništva. Kornukopijanci  – optimisti koji ovoe u pitanje analize o ograničenjima rasta i tvre a tržišta u suštini

oržavaju ravnotežu između stanovništva, resursa i sreine. Genetski inženjering – istraživanja koja imaju za cilj a otkriju sjeme za nove vrste biljnog i životinjskog života za proaju i korišdenje kao zamjene za one koji se proizvode prirodnim putem. Transgenetski uslovi  – novi usjevi sa poboljšanim karakteristikama vještački stvorenim putem genetskog

inženjeringa koji ukršta gene iz vrsta koje se ne ukrštaju prironim putem. Ekopolitika  – kako politički činioci utiču na percepciju i političke ogovore na promjenu uslova životne

sreine, kao što je gustina stanovništva. Environmentalna bezbjednost  –  koncepcija koja priznaje da su enviornmentalne prijetnje globalnim

životnim sistemima isto tako značajne kao i opasnost o oružanih sukoba. Epistemska zajednica  – grupa eksperata iz cijelog svijeta koji, na osnovu svog znanja razvijaju zajeničko shvatanje nekog problema na globalnoj agendi i niz prioriteta u odgovaranju na njega.

Orživi razvoj saa se popularno shvata kao alternativa traganju za nesputanim rastom. Orživi razvoj je ekonomski rast koji ne iscrpljuje resurse neophone za očuvanje rasta. Orživost se ne može ostvariti bez ramatičnih promjena u socijalnoj, ekonomskoj i političkoj praksi u cijelom svijetu koji je u sve vedoj mjeri međusobno povezan. Diplomatija prinude  – upotreba prijetnji ili ograničene oružane sile sa ciljem a se protivnik ubijei a

izmjeni svoju spoljnu i/ili omadu politiku. Efekat staklene bašte –  fenomen koji prouzrokuje planetarno zagrijavan je kaa gasovi oslobođeni sagorijevanjem fosilnih goriva jeluju kao pokrivač u atmosferi, povedavajudi na taj način temperaturu. Efekti kontinuiranog povedanja temperature mogli bi biti i ramatični i razorni: -

Nivo mora bi se mogao povedati za o 3 stope,   zbog topljenja leda i ekspanzije vode koja se zagrijeva;

-

Zime de postati toplije, a perioi toplog vremena postade češdi i žešdi. Kišne paavine de se globalno povedavati, ali samo u oblastima koje su inače sklone poplavama, poplave de biti teže i češde.. .

-

Cijeli ekosistemi nestade sa planete a toplije zemljište de ovesti o premeštaja nekih biljnih vrsta na vede visine i zahtijevade navonjavanje o farmera; Kombinacija poplava i suša ovedše o toga a tropske bolesti zavlaaju.

Kisele kiše – padavine koje su postale kisele u kontaktu sa sumpordioksidom i oksidima azota. Ozonski omotač – zaštitni omotač u gornjim ijelovima atmosfere izna zemljine površine koji štiti planetu o štetnih posljeica sunčevog zračenja po žive organizme na planeti. Biodiverzitet – raznolikost života na zemlji. Dezertifikacija  – stvaranje pustinja zbog erozije tla, pretjeranog obrađivanja zemlje i uništavanje šuma

što plonu zemlju pretvara u neprouktivno zemljište i pijesak. VII NOVO LICE ORUŽANOG SUKOBA XXI VIJEKA Pruski strateg Karl Fon Klauzevic iznio je čuvenu i često citiranu rečenicu u jelu „O ratu“, a je rat samo

proužetak iplomatije rugačijim srestvima. Rat  – stanje koje nastaje unutar ržava ili između ržava kaa akteri koriste nasilna srestva a unište svoje protivnike ili a ih primoraju na potčinjeni položaj.

U međunaronim onosima sukob reovno nastaje ona kaa među akterima izbije spor oko nepomirljivih interesa. Sam po sebi sukob ne mora nužno biti pretedi, zato što postoji razlika između rata i sukoba. Sukob se može tumačiti kao nešto što je neminovno i on izbija ona kaa vije strane uoče razlike među sobom i nastoje a te razlike riješe na sopstveno zaovoljstvo. Sukob  – neslaganje koje često izbija u međunaronim onosima oko interesa koji se oži vljavaju kao nepomirljivi.

Oružani sukob – borba između vojnih snaga veju ili više ržava ili grupa. Bihejviorizam  – pokret u metoološkim istraživanjima koji u proučavanju svjetske politike uključuje

rigoroznu naučnu analizu, kako bi se zaključci o obrascima ponašanja temeljili na mjerenju, poacima i dokazima, a ne na spekulacijama i subjektivnim uvjerenjima i procje nama. Dugi mir – ugotrajni perio mira među velikim silama.

Ispitivademo tri osnovna načina na koja oružani sukob najčešde izbija: 1) Ratovi između ržava 2) Građanski ratovi 3) Terorizam.

VII 1 – Suprotstavljene teorije o uzrocima agresije

Tri ključna kategorijalna nivoa uzroka rata: 1) Pojeinačni 2) Državni 3) Globalni sistem.

1) Ljudska priroda pojedinca

U izvjesnom smislu svi ratovi među ržavama voe porijeklo iz oluka nacionalnih vođa čiji je izbor taj koji konačno oređuje a li de odi ili nede odi o oružanog sukoba. Učestalo izbijanje rata navelo je neke kao što je psiholog Sigmun Froj a zaključe kako agresija prestavlja instinktivni io lju dske priroe koji proističe iz ljuskog genetskog koa i psihološkog sklopa. Ientifikujudi Homo sapiensa kao najsmrtonosniju o svih vrsta etolozi kao što je Konra Lorenc na sličan način tvre a je ljuska vrsta  jedna od rijetkih koje praktikuju intraspecifičnu agresiju za razliku o vedine rugih vrsta koji praktikuju interspecifičnu agresiju. Oni zato prihvataju zaključak koji se može izvesti iz Darvinove teorije evolucije i prirone selekcije: život je borba za opstanak onih najsposobnijih, a prirona  selekcija uklanja one odlike koje ometaju uspješno nametanje sa rugima kao što je pacifizam, koji obacuje pravo ljui a ubijaju kako bi se domogli vlasti.

U suštini, na nekom funamentalnom, genetskom nivou, kako tvri Fransis Fukujama ljuska bida su sazana za saglasnost, a ne za sukob: Ljui se osjedaju izrazito nelagono kaa žive u ruštvu koje nema moralne vrijenosti. Kako tvri Džejms K. Vilson Darvinova realisitčka teorija po kojoj opstaju samo najjači i najsposobniji prenebregava činjenicu a osjedaj za moral mora imati aaptivnu vrijenost; a nije tako, prirona selekcija bi u stvari raila protiv onih koji imaju tako beskorisne olike kao što su suosjedanje, samokontrola ili želja za pravičnošdu, a u korist onih koji imaju potpuno suprotne osobine. Ralf Banč: „ne postoje ratoborni naroi, postoje samo ratoborni lieri“. Intraspecifična agresija – ubijanje pripadnika sopstvene vrste Opstanak najsposobnijih  – Realistička koncepcija proistekla iz teorije evolucije Čarlsa Darvina, a koja obrazlaže a je surovo nametanje etički prihvatljivo zara opstanka, čak i ukoliko akcije prestavljaju

kršenje moralne zapovjesti a se ne smije ubijati. Priroda naspram vaspitanja  – spor koji se voi oko toga a li je ljusko ponašanje u vedoj mjeri determinisano biološkom osnovom ljuske priroe nego vaspitanjem, onosno uticajem uslova u

životnoj sreini u kojoj je čovjek orastao. 2) Unutrašnje karakteristike ržava

Opšte je uvjerenje a razlike u vlasti, veličini, ieologiji, geografskom položaju, emografskoj  dinamici, etničkoj homogenosti, bogatstvu, ekonomskim rezultatima, vojnim sposobnostima i nivou prosječnog

obrazovanja utiču na to a li de ržave udi ili nede udi u rat. Na temelju mogudnosti koju je sugerisao ruski političke teoretičar Pjotr Kropotkin 1884. Goine tvredi a je „riječ ržava istovjetna s rječju rat“, i na temelju okaza a je rat oprinio usponu ržava treba a ispitamo neke teorije koje se bave unutrašnjim karakteristikama ržava koje utiču na izbor rukovoilaca u pogleu upotrebe sile.   Ovom pristupu objašnjavanja oružanog sukoba na ržavnom nivou analize jeste pretpostavka a de razlika u tipu ili klasi ržava oreiti to a li de se one angažovati ili se nede angažovati u ratu. Tvrnja a na izglee za rat ponajviše utiču nacionalna svojstva i tip voa koji onose političke oluke u ime ržava zapravo je najvedi izazov neorealističkoj pretpostavci a međunarone okolnosti prestavljaju najsnažniju eterminantnu ratovanja i a omadi faktori nemaju baš nikakav uticaj. Trajanje nezavisnosti. Nove ržave, koje za sobom nemaju ugu istoriju, imaju najviše izglea a buu

poprište građanskih ratova ia učestvuju u stranim ratovima. Zemlje koje su upravo stekle nezavisnost uobičajeno prolaze kroz perio političkih nemira neposreno pošto stekn u suverenitet u periodu dok se bore a riješe avnašnje unutrašnje napetosti i teritorijalne sporove sa susjenim neprijateljima –  strane sporove koje često provociraju intervenciju velikih sila. Kulturne eterminante, feministička teorija i slabljenje moralnih ograničenja. Ponašanje zemalja po snažnim je uticajem kulturnih i etičkih traicija njihovih naroa. Po mišljenju feminista i rugih teoretičara konstruktivizma koji proučavaju uzroke rata, a prihvataju kulturološko tumačenje, sklonost ka ratovanju ne nastaje u vakuumu , ved je rezultat načina na koji ruštva oblikuju uvjerenje i norme svog stanovništva. Mnoge vlae kroz obrazovne programe koje finansiraju u školama i rugim ustanovama inoktriniraju stanovništvo namedudi mu oređene vrijenosti bitne za njihovu političku kulturu.

Siromaštvo. Nacionalni nivo ekonomskog razvoja takođe utiče na vjerovatnodu učešda ržave u ratu. Prije nego zaključimo a siromaštvo uvijek rađa rat, moramo konstatovati a najsiromašnije zemlje ponajmanje sklone započinjan ju ratova sa svojim susjedima jer ne mogu da se bore zbog nedostatka vojnik i ekonomskih resursa. Nova geografija sukoba. Mjesto, mjesto i samo mjesto  – geografski korijeni oružanih sukoba anas se

priznaju kao važan činilac koji utiče na vjerovatnodu nestabilnosti i ratovanja. Pojačano nametanje za pristup najvedim izvorima nafte i gasa, rastuda trvenja oko mogudnosti korišdenja zajeničkih izvorišta voe i unutrašnji sukobi oko vrijene robe namjenjene izvozi –  sve je to proizvelo novu geografiju sukoba,  jenu izmijenjenu i preuređenu kartografiju u kojoj tokovi resursa prestavljaju glavne linije raselina; to više nisu političke i ieološke pojele. Militarizacija. Ako želiš mir, pripremi se za rat, savjetuju nam realisti. Ekonomski sistem. Komunistički teoretičari su tvrili a je kapitalizam primarni uzrok rata – da kapitalisti sprovoe imperijalizam i kolonijalizam i a je što je često citirano objašnjenje I svjetskog rata koje je Lenjin iznio 1916. Godine  – rat izazvan naporima kapitalista-imperijalis ta a skrenu pažnju ranih masa sa omade političke krize izazvane rastičnim paom prihoa u kapitalizmu. Prema komunističkoj teoriji imperijalizma kapitalizam stvara višak kapitala. Potreba a se taj višak izveze postiče ratove kao sredstvo za osvajanje i potonju zaštitu stranih tržišta. Tako laissez faire ekonomija koja se temelji na

načelu slobonog tržišta uz minimalno vlaino regulisanje stanja na tržištu – racionalizuje militarizam i imperijalizam u cilju sticanja ekonomske dobiti. Nasuprot marksist ičkoj teoriji stoji uvjerenje trgovačkog liberalizma a sistem slobonog tržišta promoviše mir, a ne rat. Branioci kapitalizma oavno ved vjeruju a su zemlje slobonog tržišta koje slobono trguju sa inostranstvom u vedoj mjeri naklonjene pacifizmu. Višestruki su razlozi za to, ali se oni prije svega usresređuju na tezu a su trgovinska preuzeda prironi lobisti za mir u svijetu, jer njihov profit zavisi o tog mira. Globalizacija. Kroz koju je rastuda ekonomska međuvazisnost zemalja tijesno povezala i s tope rasta ržava, osnažila je ebatu o onosu između trgovine i međunaronih oružanih sukoba. Maa je vedina liera i alje sklona avnašnjem uvjerenju a de proširenje ekonomskih veza cementirati onose prijateljstva među ržavama i unutar njih samih, što de učiniti a posezanje za oružjem postane nezamislivo, nasuprot tome realisti i marksistički kritičari obacuju liberalno stanovište po kome de otvaranje ekonomija slobonog tržišta unutar ržava i povišeni nivo trgvoine ržavama rezultirati mirom. Tip vlasti. Pristalice realističkih i neorealisitčkih teorija obacuju važnost tipa vlasti kao činioca koji mogu

uticati na rat i mir. To, međutim, nije slučaj sa liberalizmom, posebno sa neoliberalnim teorijama. Liberalna traicija priaje veliki značaj vrsti političkih institucija koje ržave stvaraju zara onošenja političkih oluka i previđa a de širenje „slobonih“ emokratskih vlasti posticati mirne međuržavne odnose. Tu dolazi do pojave teorije demokratskog mira po kojoj trajni mir zavisi od produbljivanja

liberalnih emokratskih institucija unutar ržava i njihovog širenja u svijetu, s obzirom na gvozeni zakon po kome emokratije ne voe međunarone ratove. Nacionalizam. Ljubav i lojalnost prema sopstvenoj naciji  – po opštem uvjerenju prestavlja ono izvorište

iz koga često nastaju ratovi. Državni nivo analize – analitički pristup proučavanju svjetske politike u kome se naglašava kako se internim olukama ržava može objasniti njihovo spoljnopolitičko ponašanje. Nacionalizam – sentimentalna posvedenost blagoati sopstvene nacije bez vođenja računa o zajeničkim

interesima svih nacija i ržava u globalnoj zajenici. 3) Ciklusi rata i mira u globalnom sistemu

Realizam naglašava a korijeni oružanog sukoba leže u ljuskoj priroi. Nasuprot tome, ne orealizam vidi rat kao nešto što nastaje iz promjena na globalnom nivou analize što znači a je on proizvo ecentralizovanog karaktera globalnog sistema koji zahtejva o suverenih ržava a se oslone na samopomod kako bi osigurale vlastitu bezbjenost. Međunarona anarhija takođe može postadi izbijanje ratova, ali ona ne aje cjelovito objašnjenje

promjena u nivoima rata i mira koje se ovijaju tokom vremena, niti se pomodu nje može precizno tumačiti zbog čega se voe neki konkretni ratovi. Da bismo spozn ali mnoge strukturalne determinante  jenog rata moramo razmotriti kako se i zbog čega mijenja sistem. To zahtjeva a istražimo uticaj rasporea vojnih sposobnosti, ravnoteže modi, broj savezništava i međunaronih organizacija kao i

pravila Međunaronog prava. Postavlja se pitanje kako svi ti faktori – karakteristike sistema i institucija – mogu u različitim međusobnim kombinacijama a utiču na učestalost ratova. Tranzicija modi- Bez obzira na ove tenencije, rat je često izbijao ona kaa bi ošlo o promje na u vojnoj modi velikih ržava. Maa je nimnovan, rat je bio vjerovatan ka go bi onos konkurentne modi ržava bio umanjen. Ova teorija koju nazivamo teorija tranzicije modi vuče korijen iz strukturalnog realizma i objašnjava sleede: „ujenačena istribucija političkih, ekonomskih i vojnih sposobnosti među konkuretnim grupama ržava vjerovatno de uvedati mogudnost izbijanja rata; mir de najbolje biti očuvan tamo gje postoji neravnoteža nacionalnih sposobnosti između nacija koje su u povlašdenom i onih kojie su u poređenom položaju; agresor de poticati iz male grupe nezaovoljnih jakih zemalja, agresor de najvjerovatnije biti slabija, a ne jača sila. Ciklične teorije - Novija formula analiza ciklusa poznata je kao teroija dugog ciklusa. Teorija dugog ciklusa nastoji a objasni kako jena svemodna neviljiva ruka ugrađena u inamiku sistema izazvia takve vršne vrijenosti i tolike paove. Maa ova teorija prihvata mnoga inače protivriječna objašnjenja, sva ta objašnjenja stiču se u pretpostavci a je neka kombinacija olika sistema ta koja proizvoi učestalost sa kojom su najvedi ratovi perioično izbijali tokom cijele moerne istorije. Perspektiva ugog ciklusa temelji se na činjenici a se velika sila uziže u položaj hegemona otprilike svakih stotinu go ina. Ako kao mjeru ominacije koristimo posjeovanje neproporcionalno velike mornaričke sile, uočidemo a se uspon pojeinačnog hegemona reovno ovija poslije posebno hegemonističkih perioa. Bezbjednosna dilema  – tenencija ržava a na efanzivno naoruž avanje svojih protivnika gledaju kao

na preijetnju, tako a se u ogovor na tu prijetnju naoružavaju, što ona ovoi o paa svačije bezbjednosti.

VII 2 – Oružani sukob među ržavama

Građanski ratovi – ratovi unutar ržava –  izbijali su i izbijaju mnogo češde nego što je to bio slučaj sa ratovima među ržavama. Građanski ratovi koncentrisani su oko nekoliko istaknutijih pitanja, a to su: -

Etničke grupe koje traže vedu autonomiju ili nastoje a za sebe stvore nezavisnu ržavu. Međunarone borbe koje se voe za sticanje kontrole neke postojede ržave. Neuspješne ržave, u kojima je vlast nacionalne vlae oživjela kolaps i u kojima je izbila oružana borba između suparničkih etničkih milicija, ratnih gospoara ili kriminalnih organizacija koje nastoje da steknu vlast i uspostave kontrolu na ržavom.

Karakteristike građanskih ratova: 1) Tren u pravcu globalizacije spoljne intervencije u unutrašnjim oružanim sukobima; 2) Žestina. Broj života izgubljenih u građanskom nasilju veoma je visok i pokazuje alarmantni rast, posebno nakon II svjetskog rata.

3) Dugo trajanje 4) Rezistentnost na rješenje putem pregovora. Uspostavljanje mira između suparničkih frakcija

koje se bore za vlast, vođenje mržnom i zatrovane inercijom ugotrajnog ubijanja koje je postalo način života, veoma je teško. Građanski ratovi rijetko kaa ovoe o olučujude pobjee jene frakcije nad drugom.

Uzroci građanskog rata: 1) Unutrašnja pobuna 2) Secesionističke pobune 3) Nacionalizam 4) Etnonacionalni sukob. Poslije II svjetskog rata, u multietničkim ržavama veoma su česti bili

građanski ratovi izazvani starom etničkom ili rasnom mržnjom. 5) Neuspješne ržave – mnoge novonastale vlae su slabašne i raspaaju se u pokušaju a na efikasan način ovlaaju regulativnom vlašdu koje im suverenitet po međunaronom pravu aje u upravljanju stvarima u okviru teritorijalnih granica. Loše upravljanje vlaine aministracije izaziva pravu epiemiju neuspješnih ržava na čitavoj planeti, ok pometnja, nezaovoljstvo i nere navoe na pobunu očajno stanovništvo koje živi u uslovima anarhi je. 6) Ekonomski izvori unutrašnjih pobuna. Destabilizacija izazvana brzim rastom takođe može a objasni to što su interni ratovi prisutni skoro svua. 7) Siromaštvo. Karakteristike neuspješne ržave po CIA: -

-

Demokratija uglavnom snižava opasnost o neuspješnosti ržave; autokratija ga povedava. Siromašne emokratije su nestabilnije i o bogatih emokratija i o siromašnih neemokratija, a siromašne emokratije nekoje ne poboljšavaju životni stanar su posebno ranjive. Najbolji preskazivač neuspjeha je velika sm rtnost djece. Stiče se utisak a visoki nivo trgovinske otvorenosti vakciniše svaku vrstu režima protiv neuspjeha. Države koje imaju pravične propise koji omogudavaju visok stepen međunarone trgovinske razmjene, stiču stabilnost. Postojanje „omlainskog buma“ –  velikog proporcionalnog udjela proporcije mladih odraslih osoba u ukupnom stanovništvu. Masovna ubijanja se često povezuju sa niskim nivoima trgovinske otvorenosti, jelimično zbog toga što su zemlje sa malom spoljnom trgovinom često neovoljno važne za međunaronu zajednicu.

VII 3 – Terorizam Terorizam je upotreba nasilja ili prijetnja nasiljem , metod borbe ili strategija da se postignu izvjesni

ciljevi, a je njegova shvra a se izazove strah ko žrtve, a je nemilosran i a nije u sklau sa humanitarnim normama i a je publicitet bitan faktor u terorističkoj strategiji. Terorizam je taktika nemodnih protiv modnih. Teroristi se efinišu po srestvima (teror) koja koriste, a borci za slobo po cilju (građanska sloboa) kojem teže. Pošto se za slobou može boriti moralnim i legalnim metoama koje poštuju imunitet neborbenih meta, borci za slobou mogu a rae rugačije o terorista koji su spremni a upotrijebe nasilje protiv naoružanih civila i a se za obre ciljeve bore opakim metoama. Novo doba terorizma: -

Globalno, u smislu a sa manjenjem rastojanja, granice više ne služe kao barijere terorizmu. Legalno zbog toga što su novi teroristi promijenili taktiku o nastojanja a impresivnim žestokim akcijama uznemire javnost i steknu publicitet, na smišljeno razaranje cilja naseljenog isključivo civilima koji nisu borci;

-

Potpuno novo, po svom obimu, razaranju i po profesionalnom smislu za koordinisano planiranje napada od 11. Septembra.

-

Vođeno o civila bez ržavnog sankcionisanja na način koji briše klasične granice između terorizma i objavljenog rata između ržava.

-

Oslonjeno na najrazvijeniju tehnologiju savremene civilizacije u razaranju najsavremenijim

tehnološkim srestvima jer se smatra a moerna civiliazcija prestavlja prijetnju za svete tradicije terorista. -

Organizuju ga transnacionalne neržavne organizacije preko globalnih zavereničkih mreža terorističkih delija; Sprovoe ga fanatični ekstremisti Vođeno mržnom prema meti – željom terorista a meta bue izložena patnji zbog onoga što  jeste, onoga što čini i zbog vrijenosti za koje se zalaže.

Pravedni rat  – teorija koja vodi porijeklo iz srednjeg vijeka i koja identifikuje uslove u kojima je moralno

opustivo, ili „praveno“, a neka ržava krene u rat, kao i metoe kojima se praveni rat može voditi.

VIII VOJNA MOD I NACIONALNA BEZBJENOST U OBA GLOBALNOG TERORIZMA Da bi oreili komparativnu mod ržava, analitičari ih obično rangiraju prema sposobnostima ili srestvima koja su nužna a se ostvari uticaj na rugima. U tom smislu, relativna potencijalna mod ržava mjeri se različitim činiocima. Ako, prema toj logici, uporeimo ukupnu mod ržava, možemo ih rangirati prema njihovom kapacitetu a koriste te resurse prilikom vršenja uticaja. Takvo rangiiranje bi otkrilo hijerarhiju modi u globalnom sistemu, pravedi razliku između jakih i slabih, velikih i marginalnih. O svih komponenti ržavne modi, realisti vojnu mod smatraju glavnim elementom potencijalne modi ržava. Oni tvre a je u cijeloj istoriji olučujudi činilac u subini naroa obič no bila brojnost, efikasnost i raspoloživost borbenih snaga.

Ugovor o nuklearnoj neprofileraciji  – međunaroni sporazum kojim se teži spriječavanju horizontalne

proliferacije zabranom proaje, sticanja ili proizvonje nuklearnog oružja. Proliferacija  – širenje oružanih kapaciteta o nekoliko na mnogo ržava u lančanoj reakciji, tako a sve

vedi broj ržava stiče sposobnost a izvee napa na ruge ržave uništavajudim oružjem. Horizontalna nuklearna proliferacija – porast broja zemalja koje posjeduju nuklearno oružje. Vertikalna nuklearna proliferacija – povedanje sposobnosti postojedeg nuklearnog oružja.

Režim neproliferacije – propisi koji zaustavljaju trku u naoružavanju tako a se oružje i tehnologija ne šire na ržave koje ih ne posjeuju. Višestruke nezavisno vođene raketne glave – tehnološka inovacija koja omogudava mnogobrojnim oružjima a buu ispaljena iz jene rakete. Nesmrtonosno oružje – metoin „mekog ubijanja“ i niskog intenziteta kojima se onesposobljavaju neprijateljska živa sila, vozila, komunikacioni sistemi ili čitavi graovi bez ubijanja civila ili vojnika. Pametne bombe  – tehnologija preciznog vođenja bombe tako a ona traga za svojom metom i

eksploira tačno ona kaa može a nanese najvedu štetu. Strateško oružje – oružje za masovno uništenje koje nose interkontinentalne balističke rakete, pomornice sa kojih mogu a se lansiraju balističke rakete ili bombareri alekog ometa i kojim može a se uništi neprijateljska ržava. Virtuelni nuklearni arsenal  – sleeda generacija nuklearnih vo jnih kapaciteta kao rezultat revolucije u

vojnoj tehnologiji koja strateško nukelarno oružje za masovno uništenje stavlja na margine strategije nacionalne bezbjenosti uklanjajudi zavisnost o njih u slučaju ovradanja mogudeg agresora. Informatički rat ili taktike informatičkog rata – napadi na neprijateljske telekomunikacije i kompjuterske mreže s ciljem egrairanja neprijatelja čije obrambene sposobnosti umnogome zavise o tih tehnoloških sistema. Nekonvencionalno oružje: biološko i hemijsko. Biološko i hemijsko oružje prestavlja posebnu i sve vedu prijetnju naročito u rukama terorista koji teže masovnom uništenju a ne uticanju na javno mnijenje. To oružje za masovno uništenje poneka se smatra „atomskom bombom siromaha“, zato što se može dobiti po relativno maloj cijeni i uzrokovoati povrede i smrt velikih razmjera. Međunarono pravo zabranjuje upotrebu hemijskog oružja: Ženevskim protokolom iz 1925. Goine zabranjena je upotreba hemijskog oružja u ratu, a u Konvenciji o hemijskom oružju, zahtijeva se uništenje postojedih zaliha. VIII 1 Bezbjednosna politika SAD

Poslije 11. Septembra američka globalna strategija se pomjerila u novom smjeru u cilju konfrontacije s opasnostima koje donosi novo doba globalnog terorizma. SAD su vojnu bezbjednost odmah odredile kao

svoj prioritet, ispre ekonomskog oporavka i promocije takvih traicionalnih američkih ieala kao što su slobona trgovina i političke sloboe širom svijeta. Strategija nacionalne bezbjednosti SAD iz septembra 2002: -

Voditi i dobiti rat protiv svjet ske mreže terorističkih organizacija

-

Spriječiti bilo koju rugu veliku silu a ugrozi hegemonističku poziciju SAD Spriječiti upotrebu nuklearnog, biološkog ili hemijskog oružja protiv SAD i njenih saveznika Promjena režima i razoružavanje u Iraku svim neophodnim sredstvima, kako bi se oborio Sadam Husein i spriječio Irak a stekne oružje za masovno uništenje Pokušaj obijanja globalne porške američkim vojnim operacijama u tim nastojanjima, spriječavajudi a SAD ostanu izolovane o onih ijelova svijeta koji se suprotstavljaju američkim

-

prekomorskim operacijama

-

Zaustaviti ili bar usporiti proliferaciju takvog oružja Traganje za tehnološkim rješenjima vojnih problema kroz razvoj manjih pametnih bombi, nesmrtonosnog oružja i poboljšan obrambeni sistem balisitčkih raketa u vasioni Ostati sposoban za borbu u oružanim sukobima Oržati tehnološku namod SAD

-

Njegovati demokratske vrijednosti u drugim zemljama.

-

Igra nulte sume – kompetetivne situacije u kojima je malo prostora za kompromis, zato što obici jenog

izbora ili cilja znače gubitke rugog. Bušova oktrina – eklaracija a SAD namjeravaju a se globalno ponašaju u sklau sa svojim nacionalnim samointeresima, bez nužnog oobrenja rugih i preuzmu unilateralnu preventivnu akciju protiv bilo koje bezbjednosne prijetnje kao što je Irak a bi se nanio poraz prije nego što se ugroze SAD. VIII 2 Bezbjednosna politika Rusije

Da bi izašao na kraj s bezbjenosnim problemima Rusije, presjenik Vlaimir Putin je reviirao svoj dokument iz 1997. Godine o Konceptu nacionalne bezbjednosti. U putinovoj novoj doktrini zagovaraju

se sleedi prioriteti: -

Dalje smanjenje oskunog ruskog obrambenog bužeta i funamentalno restrukturisanje u cilju eliminisanja čitvaih grana vojnih usluga i ulaganje tih uštea u posticanje   ekonomskog oporavka.

-

Stvaranje manjih, mobilnijih i tehnološki sposobnijih borbenih snaga u cilju kontrole civilnih pobuna unutar Rusije, i už južnih granica.

-

Smanjenje nukelarnog arsenala za 2/3

-

Ukianje obedanja, koje je ao Gorbačov, a Rusija nede prva upotrijebiti nuklearno oružje u slučaju napaa konvencionalnim ili nuklearnim oružjem.

VIII 3 Bezbjednosna politika Kine

Uspon Kine ako se nastavi može prestavljati najvažniju tenenciju u svijetu u XXI vijeku. Kina je privrea koja se kao i njen vojni bužet najbrže razvija u svijetu. Raspolaže nuklearnim oružjem, granicu zbog koje  je u sporu sa mnogim susjeima i vojsku koja se tako brzo moernizuje a za jenu eceniju može biti u stanju a sama riješi stare svađe. Više o jenog vijeka SAD su imale najvedu svjetsku privreu, ali prema osaašnjim pokazateljima Kina ih u prvoj polovini sleedeg vijeka može istisnuti i postati svjetska privreda broj jedan.

Da bi našla sigurno mjesto po suncem koje smatra a joj pripaa, Kina je oreila prioritete s voje nacionalne bezbjenosti kroz strategiju koja teži a: -

Neutrališe konvencionalni ili nuklearni napa na Kinu, bilo koje velike sile, kao što su SAD; Razvije vojnu silu koja de izvršiti uspješnu invaziju na Tajvan, ako pregovori o integraciji sa maticom propadnu;

-

Utiče na to a se poštuje traicionalno međunarono pravo kojim se zabranjuje spoljašnje miješanje u unutrašnje stvari suverenih ržava;

VIII 4 Bezbjednosna politika Japana Japan, ekonomska supersila u 90tim i ponosno druga najbogatija zemlja poslije SAD, odnedavno nastoji

a oržava ekonomski korak, a zasjenjena je novom ekonomskom zvijezom na viiku, Kinom. Pore ekonomskih nevolja, Japan ima sve starije i sve malobrojnije stanovništvo i ogromne nacionalne ugove koji zasjenjuju čak i ogromne američke ugove. Poslije II svjetskog rata, Japan se strogo ržao Jošiine oktrine, u kojoj se tvrilo a japanska bezbjenosna politika mora izbjegavati međunarone sporove, ržati se po strani o spornih globalnih pitanja i usresreiti se na ekonomske ciljeve. Jošiina oktrina –  tradicionalna japanska bezbjednosna politika izbjegavanja sporova sa suparnicima, spriječavanje ratova niskim vojnim izacima i promovisanja ekonomskog razvoja kroz spoljnu trgovinu. Prevencija – brzi prvi napad koji nastoji a porazi protivnike prije nego što on organizuje omazu.

Vojna nužnost – pravna oktrina koja tvri a kršenje pravila ratovanja može biti opravano u vrijeme krajnje opasnosti. Etnocentrizam  – sklonost a se svoja nacija ili ržava smatraju centrom svijeta i a su zato posebni što ima za posljedicu neshvatanje i prezir prema vr ijednostima i pogledima drugih grupa. Humanitarna intervencija  – upotreba trupa za očuvanje mira o strane rugih ržava ili međunaronih

organizacija rai zaštite ugroženih naroa o krupnog ugrožavanja njihovih ljuskih prava i masovnih ubistava i izgladnjavanja. Kraj istorije – teza a je filozofija ekonomskog i političkog liberlizma trijumfovala u svijetu, okončavajudi

nametanje između tržišnih emokratija i centralno-planskog upravljanja.

DESET PITANJA O GLOBALNIM IZGLEDIMA U XXI VIJEKU (str. 871  – 898) 1. Da li bi globalne interese trebalo staviti ispred nacionalnih interesa?  –  Kofi Anan je 1999.,

upozorio a je potrebna nova šira efinicija nacionalnog interesa, koja bi primorala ržave a se više ujeine u težnji ka zajeničkim obrima i vrijenostima. Takvi prjelozi stavljaju ljuske interese i globalnu bezbjednost ispred nacionalnih interesa i nacionalne bezbjednosti. 2.  Ako je rat između ržava zastario, kakva je svrha vojne modi?  – Oređena praksa teži a

iščezne kaa prestane a služi svojoj primarnoj svrsi, kao što to pokazuju primjeri ropstva, voboja i kolonijalizma. Otua se postavlja pitanje kaa i kojim srestvima de rat postati prevaziđen. Vedina ržava usvaja realističku premisu a je priprema za rat potrebna a bi se očuvao mir, naročito protiv terorističkih grupa. Vojna mod je postala nemodna baš zbog svoje snage. Kaa vojna mod više ne bue iznuđivala pristanak rugih, taa de oružje izgubiti svoju primarnu ulogu kao pologa iplomatije ili zamjena za nju. Ne postoji nivo vojne modi koji može garantovati neranjivost ržave. Glavni bezbjeonosni problem ržava anas je rast unutrašnje agresije ili napa transnacionalnih terorista. U informatičkom obu, ržave su sve više sklon a ulažu u nevojne metoe sticanjem meke modi. 3. Može li globalni terorizam biti zaustavljen?   –  Mnogi vjeruju da je 11.9. 2001., zauvijek promijenio svijet. Taj prelomni ogađaj bio je uvo u novo oba globalnog terorizma, suprotstavljajudi terorističke pokrete ržavama s ciljem ispravljanja nepravi. Meta terorista je bila jedna globalna supersila  – SAD. Kao ogovor, SAD su, po Džoržom Bušom pokrenule globalni rat u cilju eliminisanja svih terorista i njihovih sponzora s lica zemlje. Postoje dva načina borbe protiv terorizma: vojnim udarima ili promjenom uslova koji ga izazivaju. 4. Da li de separatistički sukobi unutar ržava stvoriti stotine novih ržava?  –  mnogi sukobi se

anas ešavaju između omadeg stanovništva Četvrtog svijeta koje je ugroženo ržavnim terorizmom i etničkim čišdenjem. Isho koji se može previjeti jeste a mnogi građanski ratovi prijete a postojede ržave razbiju u mnogo novih zasebnih ržava. 5. Da li de velike sile intervenisati a zaštite ljuska prava? –  Unutarržavni sukobi bjesne širom svijeta. Mnogi ljui su žrtve otvorenog ugnjetavanja i nasilja vlaa koje postoje a bi očuvale re i zakon u suovima i putem izbora. Zakoni o ljuskim pravima, u načelu, anas garantuju svim ljuima a mogu a žive u sloboi i bez straha. Traicionalno pravno pravilo ržavnog suvereniteta i njegova posljedica  – neintervencionistička norma koja zabranjuje spoljašnje mješanje u unutrašnje poslove ržave – danas je izmjenjeno. 6. Da li de globalizacija ujeiniti ili pocijepati svijet?  – Globalizacija izražava ieju a je anas sve na planeti povezanije nego ikad prije ali na institucionalnoj osnovi koja je nesigurna i

nepripremljena za upravljanje ogromnim prilagođavanjima neophonim u svijetu sve bržih promjena. Države svugje osjedaju gubitak suverenosti u pokušaju a se nose s pritiscima čije je porijeklo izvan njihovih granica. Globalizacija je moža smanjila suverenu vlast ržava, ali je ta ista sila, na različite načine, osnažila mnoge vlae. 7. Da li je realizam još uvijek realističan i liberalizam još uvijek isuviše iealističan? – Oživljavanje realizma ved je bilo očigleno poslije 11.9., i rata protiv međunaronog terorizma. Vrlo je vjerovatno a de sukobi i saranja, jenistvo i nejeinstvo, poreak i osustvo poretka nastaviti da se ispoljavaju u svjetskoj politici u XXI vijeku. Ako de te suprotnosti obilježiti buudnost svjetske politike, bide nam potrebna sinteza bogatih uvia realizma i liberalizma a bi prestavili različite trajektorije. 8. Da li se svijet priprema za pogrešan rat?  – Da bi sačuvali mir, moramo se pripremati za rat. To ostaje klasična realistička formula nacionalne bezbjenosti. Bezbjenost ljui ostaje neizvjesna kako se veliki procenat stanovništva suočava s glai, siromaštvom i poricanjem osnovnih ljuskih prava.