Các hợp chất thiên nhiên từ một số cây cỏ Việt Nam - Trần Văn Sung

WWW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM

WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUYNHON

VIÖN KHOA HäC Vµ C¤NG NGHÖ VIÖT NAM Bé S¸CH CHUY£N KH¶O

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

TµI NGUY£N THI£N NHI£N Vµ M¤I TR êng viÖt nam

N G

Đ

HéI §åNG BI£N TËP

H

Ư

Chñ tÞch Héi ®ång:

TR

ẦN

GS.TS. CHÂU V¡N minh

00

B

Çc ñy viªn:

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

pgs.ts. Lª Xu©n C¶nh, pgs.ts. Ph¹m Quèc Long, gs.ts. §Æng §×nh Kim, Pgs.tskh. TrÇn Träng Hßa, ts. NguyÔn §×nh Kú.

Đóng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú

WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPOT.COM



N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

ViÖn Khoa häc v C«ng nghÖ ViÖt Nam l c¬ quan nghiªn cøu khoa häc tù nhiªn v c«ng nghÖ ®a ng nh lín nhÊt c¶ n(íc, cã thÕ m¹nh trong nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn c u v ph¸t triÓn c«ng nghÖ, ®iÒu tra t i nguyªn thiªn nhiªn v m«i tr(êng ViÖt Nam. ViÖn tËp trung mét ®éi ngò çn bé nghiªn cøu cã tr×nh ®é cao, c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i ®¸p øng çc yªu cÇu vÒ nghiªn cøu v thùc nghiÖm cña nhiÒu ng nh khoa häc tù nhiªn v c«ng nghÖ.

Ơ

N

Lêi giíi thiÖu

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

Trong suèt 35 n¨m x©y dùng v ph¸t triÓn, nhiÒu c«ng tr×nh v kÕt qu¶ nghiªn cøu cã gi¸ trÞ cña ViÖn ®C ra ®êi phôc vô ®¾c lùc cho sù nghiÖp x©y dùng v b¶o vÖ Tæ quèc. §Ó tæng hîp v giíi thiÖu cã hÖ thèng ë tr×nh ®é cao, çc c«ng tr×nh v kÕt qu¶ nghiªn cøu tíi b¹n ®äc trong n(íc v quèc tÕ, ViÖn Khoa häc v C«ng nghÖ ViÖt Nam quyÕt ®Þnh xuÊt b¶n bé s¸ch chuyªn kh¶o. Bé s¸ch tËp trung v o bèn lÜnh vùc sau:

Ó

A

øng dông v ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao,

Í-

H

T i nguyªn thiªn nhiªn v m«i tr(êng ViÖt Nam,

-L

BiÓn v c«ng nghÖ biÓn,

TO

ÁN

Gi¸o tr×nh ®¹i häc v sau ®¹i häc.

ÀN

T¸c gi¶ cña çc chuyªn kh¶o l nh÷ng nh khoa häc ®Çu ng nh cña ViÖn hoÆc çc céng t¸c viªn ®C tõng hîp t¸c nghiªn cøu.

D

IỄ N

Đ

ViÖn Khoa häc v C«ng nghÖ ViÖt Nam xin tr©n träng giíi thiÖu tíi çc quý ®éc gi¶ bé s¸ch n y v hy väng bé s¸ch chuyªn kh¶o sÏ l t i liÖu tham kh¶o bæ Ých, cã gi¸ trÞ phôc vô cho c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, øng dông c«ng nghÖ, ® o t¹o ®¹i häc v sau ®¹i häc. Héi ®ång Biªn tËp





i

VI T T T

N

CH

H-NMR

Ph� c�ng h��ng t� h�t nhân proton

U Y

1

N H

Ơ

KÍ HI U M T S

Q

13

Ph� APT

HMBC

Heteronuclear Multiple Bond Correlation

Ph� t�ơng quan �a liên k�t d� h�t nhân

NOESY

Nuclear Overhauser Effect Spectroscopy

1

H-1HCOSY

1

H-1H Correlation Spectroscopy

s

Singlet

br s

Broad singlet

d

Doublet

t

Triplet

N G Ư H

ẦN

TR

B

Í-

H

Ó

A

10

00

Ph� t�ơng quan proton-proton

Quartet Multiplet

dd

Doublet of doublet

dt

Doublet of triplet

dq

Doublet of quartet

J

Coupling constant

ÀN Đ

Hi�u �ng NOE

-L ÁN

TO

m

IỄ N

ẠO

Attached Proton Test

Đ

APT

q

D

Ph� c�ng h��ng t� h�t nhân cacbon 13

TP .

C-NMR

H�ng s� t�ơng tác (Hz) �� chuy�n d�ch hoá h�c, thang (ppm)

TMS


Tetramethylsilan Si(CH3)4




ii

Ph� h�ng ngo�i

EI-MS

Electron Impact-Mass Spectroscopy

Ph� kh�i ion hoá va ch�m �i�n t�

ESI-MS

Electron Spray Ionisation Mass- Spectroscopy

Ph� kh�i ion hoá b�i �i�n t�

HR-MS

High Resolution Mass Spectroscopy

Ph� kh�i phân gi�i cao

HPLC

High Performance Liquid Chromatography

S�c kí l�ng hi�u n�ng cao

CD

Circular Dichroism

Ph� nh� s�c tròn

ORD

Optical Rotation Dispersion

Ph� tán s�c quay c�c

UV

Ultraviolet Spectroscopy

TO

ÁN

Pyridin

MeOH

Methanol

EtOH

Ethanol

BuOH

Butanol

CHCl3

Chloroform

hl

Hàm l��ng

ÀN Đ IỄ N

Q

U Y

Ó H

Trung bình

-L

T.B

S�c kí l�p m�ng �i�u ch�

�i�m nóng ch�y

Í-

�.n.c

S�c kí c�t

Hi�u su�t

A

HS

Ph� t� ngo�i

Phân �o�n

10

p�

D

TP .

ẠO

Đ

N G

00

B

SKLM�C

Py

Ư

H

ẦN TR

SKC

Ơ

Infrared Spectroscopy

N H

IR

N

Tr n V n Sung, Tr nh Th Th y, Nguy n Th Hoàng Anh

IC50

Inhibition Concentration for 50%

N�ng �� c ch� 50%

EC50

Effective Concentration for 50%

N�ng �� có hi�u l�c v�i 50%





D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

iii





iii

M�C L�C Trang

N H iii

U Y

M�c l�c

Xu hư�ng trong nghiên c�u và phát tri�n các h�p ch�t thiên nhiên trên th� gi�i

II.1.

V� cách ti�p c�n trong thu th�p m�u nghiên c�u

4

II.2.

TR

TP .

II.

Các phư�ng pháp phân tích

4

II.3.

Xác ��nh c�u trúc các h�p ch�t thiên nhiên.

6

II.4.

K� thu�t th� ho�t tính sinh h�c

7

II.5.

T�ng h�p h�u c�

II.6.

Các h�p ch�t t� vi sinh v�t

3

A

10

00

B

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Tình hình nghiên c�u hoá th�c v�t � Vi�t Nam

-L

Í-

H

Ó

8 9 10

Các h�p ch�t flavonoid

10

III.1.1.

Khái ni�m chung v� các h�p ch�t flavonoid

10

III.1.2.

M�t s� nhóm thu�c l�p ch�t flavonoid

11

III.1.3.

M�t s� nét v� s� phân b� c�a l�p ch�t flavonoid trong thiên nhiên

12

III.1.4.

Ho�t tính sinh h�c c�a flavonoid

13

III.1.4.1.

Ho�t tính ch�ng oxy hóa

13

TO

ÁN

T�ng quan v� hóa h�c và ho�t tính sinh h�c m�t s� l�p ch�t thiên nhiên

ÀN Đ IỄ N

1

I.

III.1.

D

Q

Ph�n A. T�NG QUAN

III.

Ơ

i

Ký hi�u ch� vi�t t�t

N

L�i gi�i thi�u





15

III.1.4.3.

Vai trò c�a flavonoid trong s� tư�ng tác Th�c v�t - ��ng v�t

15

III.1.4.4.

Ho�t tính �c ch� enzym

15

III.1.4.5.

Ho�t tính kháng viêm

16

III.1.4.6.

Ho�t tính ��i v�i m�ch máu

III.1.4.7.

Ho�t tính oestrogen

III.1.4.8.

Ho�t tính kháng kh�i u và gây ��c t� bào

III.2.

Các h�p ch�t triterpen

III.2.1.

Khái ni�m chung v� các h�p ch�t triterpen

19

III.2.2.

M�t s� khung triterpen chính

19

III.2.2.1.

Triterpen m�ch th�ng

III.2.2.2.

Triterpen khung dammaran

III.2.2.3.

Triterpen khung oleanan

21

III.2.2.4.

Triterpen khung hopan

22

III.2.2.5.

Khung lupan

24

III.2.2.6.

Các h�p ch�t limonoid

25

III.2.3.

Ho�t tính sinh h�c c�a các h�p ch�t triterpen

25

III.2.3.1.

Ho�t tính ch�ng ung thư

26

Ho�t tính ch�ng HIV-AIDS

28

III.2.3.3.

Ho�t tính kháng viêm

32

III.2.4.

Ho�t tính kháng m�t s� vi sinh v�t và ký sinh trùng Tài li�u tham kh�o

32

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

17

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

III.2.3.2.

Ph�n B. K�T QU� NGHIÊN C�U CÁC H�P CH�T THIÊN NHIÊN T� M�T S� CÂY C� VI�T NAM


Ơ

Ho�t tính kháng vi sinh v�t

N H

III.1.4.2.

N


iv

17 18 19

19 20

33 41




M cl c

v 41

Song �ình (Diplopanax stachyanthus Hand,Mazz)

41

I.1.1.

��c �i�m th�c v�t và phân b�

41

I.1.2.

�ng d�ng trong y h�c c� truy�n

41

I.1.3.

K�t qu� nghiên c�u v� thành ph�n hoá h�c

41

Chư�ng II. H� CAM QUÝT - Rutaceae

ẠO

55 57 57

D�u d�u - Euodia sutchuensis Dode

II.1.1.


II.1.2.


57

II.1.3.


57

Hoàng m�c dài - Zanthoxylum avicennae (Lamk.) DC. ��c �i�m th�c v�t và phân b�

64

57

64

II.2.2.


64

II.2.3.


65

II.3.

H�ng bì d�i - Clausena excavata Burm.f.).

74

A

Ó

H


ÁN

II.3.1.

-L

Í-

II.2.1.

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

II.1.

II.2.

Ơ

U Y

TP .

Q

Tài li�u tham kh�o

N

I.1.

N H

Chư�ng I. H� BÚI L�A


75


75 98

II.4.1.

Kim sư�ng - Micromelum falcatum (Forst.f.) Wight & Arn. ��c �i�m th�c v�t và phân b�

II.4.2.


98

II.4.3.


99

II.5.

M�t trâu - Micromelum hirsutum Oliv.

104

II.5.1.


104

TO

II.3.2.

ÀN

II.3.3.

IỄ N

Đ

II.4.

D

74


98





105

II.5.3.


105

II.6.

108

II.6.1.

Thân x� trư�n - Luvunga sarmentosa (Blume) Kurz. ��c �i�m th�c v�t và phân b�

II.6.2.


109

II.6.3.


Q Đ

ẠO

Chư�ng III. H� HOA MÕM CHÓ - Scrophulariaceae

119 121

B� b� - Adenosma indiana (Lour.) Merr.

121

III.1.1.


121

III.1.2.


III.1.3.

K�t qu� nghiên c�u v� thành ph�n hóa h�c

III.2.

Cam th�o ��t - Scoparia dulcis L.

III.2.1.


124

III.2.2.


125

III.2.3.


III.3.

Nhân tr�n - Adenosma caeruleum R. Br.

127

III.3.1.


127


128

III.3.3


128

III.4.

129

III.4.1.

Sinh ��a - Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. ex Steud. ��c �i�m th�c v�t và phân b�

III.4.2.


130

III.4.3.


130


151

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

III.1.

III.3.2.

IỄ N

109

TP .


D

U Y

N H

108

Chư�ng IV. H� LONG NÃO - Lauraceae


Ơ

II.5.2.

N


vi

122 122 124

125

129

155




M cl c

vii 155

IV.1.1.

Cà l� b�c b� - Caryodaphnopsis tonkinensis (Lecomte) Airy-Shaw. ��c �i�m th�c v�t và phân b�

IV.1.2.


156

IV.1.3.


156

IV.2.

175

IV.2.1.

Cà l� ba vì - Caryodaphnopsis baviensis (Lecomte) Airy-Shaw. ��c �i�m th�c v�t và phân b�

IV.2.2.


IV.2.3.


IV.2.4.

M�t vài nh�n xét

176 186 187 191 191 191

V.1.2.


191

V.1.3.


V.2.

Gi�n �� - Xylopia vielana Pierre

204

V.2.1.


204

V.2.2.


205

V.2.3.


V.3.

V.3.1. V.3.2. V.3.3.

Lãnh công r�t - Fissistigma pallens (Fin & Gagn.) Merr. ��c �i�m th�c v�t và phân b� �ng d�ng trong y h�c c� truy�n K�t qu� nghiên c�u v� thành ph�n hoá h�c

205 212

V.4. V.4.1. V.4.2.

M�i li�u - Miliusa balansae Fin. & Gagnep ��c �i�m th�c v�t và phân b� �ng d�ng trong y h�c c� truy�n

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

B

TR

V.1.1.


N

176

Cách thư lá hoa - Fissistigma bracteolatum Chatt. ��c �i�m th�c v�t và phân b�

ÀN Đ IỄ N D

175

00

V.1.

Ơ

N H

U Y Q

ẦN

Chư�ng V. H� NA – Annonaceae

155

TP . ẠO

Đ N G Ư


H

IV.1.

192

212 212 213 217 218 218





K�t qu� nghiên c�u v� thành ph�n hoá h�c Ho�t tính ��c t� bào c�a các h�p ch�t phân l�p �ư�c Tài li�u tham kh�o

219 230 231 233

VI.1.

233

N H

Chư�ng VI. H� NG� GIA BÌ - Araliaceae

N

V.4.3. V.4.4.

Ơ

viii

VI.1.2.


VI.1.3.


VI.2.

275

VI.2.1.

Ng� gia bì gai - Acanthopanax trifoliatus (L.) Voss. ��c �i�m th�c v�t và phân b�

VI.2.2.


275

VI.2.3.


275


284

233 233 234

275

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

VI.1.1.

Ng� gia bì chân chim - Schefflera heptaphylla L. Frodin. ��c �i�m th�c v�t và phân b�





1

U Y

N H

Ơ

N

Ph�n A. T�NG QUAN

TP .

Q

I. TÌNH HÌNH NGHIÊN C�U HÓA TH�C V�T � VI�T NAM

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Trong giai �o�n 1960 - 1980 c�a th� k� XX, các nhà khoa h�c Vi�t Nam ch� y�u t�p trung vào nghiên c�u �i�u tra, sàng l�c các cây thu�c, cây tinh d�u nh�m phát hi�n các ngu�n nguyên li�u cho công nghi�p dư�c và th�c ph�m, vì lúc này l�c lư�ng cán b� và ti�m l�c cơ s� v�t ch�t trang thi�t b� còn thi�u và chưa ��ng b�. Tuy v�y bên c�nh các ho�t ��ng �i�u tra, sàng l�c các ch�t có ho�t tính sinh h�c, các nhà khoa h�c c�ng �i sâu nghiên c�u m�t s� quy trình công ngh� chi�t tách m�t s� h�p ch�t thiên nhiên có hàm lư�ng cao, có th� s� d�ng làm thu�c. �i�n hình là Quy trình chi�t xu�t berberin t� cây Hoàng liên gai (Berberis wallichiana DC.) thu�c h� Hoàng liên gai (Berberidaceae) �� làm thu�c kháng sinh �ư�ng tiêu hoá và m�t s� b�nh khác. Hàm lư�ng berberin trong cây này chi�m t�i 3 4% [1a]; Quy trình chi�t xu�t vinblastin và vincristin t� cây d�a c�n [Vinca rosea L.; Catharanthus roseus (L.) G. Don; Lochnera rosea Reich.] thu�c h� Trúc �ào (Apocynaceae) [1b]; Quy trình chi�t xu�t strychnin t� h�t mã ti�n (Strychnos nux vomica L.) thu�c h� Mã ti�n (Loganiaceae) �� làm thu�c ch�a th�n kinh, tim, �au kh�p, tê th�p.... và các quy trình công ngh� chi�t xu�t tinh d�u ph�c v� xu�t kh�u và s� d�ng trong nư�c như tinh d�u s� (Cymbopogon nardus Rendl.) thu�c h� Lúa (Poaceae, Gramineae), tinh d�u h�i (Illicium verum Hook.f.) thu�c h� H�i (Illiciaceae), tinh d�u màng tang (Litsea cubeba) thu�c h� Long não (Lauraceae) �� làm dư�c ph�m, hương li�u cho th�c ph�m, và m� ph�m. Th�i k� này vi�c chi�t tách, tinh ch� và chuy�n hoá m�t s� thành ph�n chính c�a tinh d�u như anethol t� tinh d�u h�i thành anisaldehyd làm hương li�u; eugenol t� tinh d�u hương nhu thành methyl eugenol làm thu�c d�n d� ru�i vàng h�i cam, ho�c thành vanilin làm hương li�u; hydroxy citronellal t� citronellal và các ester c�a geraniol tách t� tinh d�u s� �� làm hương m� ph�m, hương th�c ph�m; safrol t� tinh d�u xá x�





2

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

�� làm heliotropin, m�t ch�t ��nh hương quý trong hương li�u; terpineol và terpinyl acetat t� tinh d�u thông �� làm hương xà phòng, m� ph�m, dư�c li�u �ã �ư�c ��y m�nh. ��c �i�m c�a th�i k� này là tính ch�t bao c�p trong nghiên c�u khoa h�c còn khá ph� bi�n, s� g�n k�t gi�a nghiên c�u và s�n xu�t chưa m�nh. Ngành công nghi�p dư�c ph�m, m� ph�m, hương li�u chưa phát tri�n. Tuy v�y, các k�t qu� nghiên c�u c�ng �ã �óng góp tích c�c vào vi�c xác ��nh ngu�n tài nguyên sinh h�c phong phú c�a nư�c ta, ��nh hư�ng cho s� phát tri�n trong các n�m t�i. Th�i k� ti�p theo là t� cu�i nh�ng n�m 1980 ��n nay. �ây là th�i k� ��t nư�c ta �ang ti�n hành công cu�c “��i M�i”. N�n kinh t� �ã d�n kh�c ph�c �ư�c khó kh�n và có nh�ng bư�c phát tri�n �i lên. Nhà nư�c �ã d�n d�n t�ng cư�ng kinh phí cho nghiên c�u khoa h�c. Nhi�u trang thi�t b� quan tr�ng và hi�n ��i �ã �ư�c mua s�m, nhi�u phòng thí nghi�m tr�ng �i�m qu�c gia �ư�c ��u tư hi�n ��i, ngang t�m khu v�c và qu�c t�. Các nghiên c�u sâu v� chi�t tách, xác ��nh c�u trúc, th� ho�t tính sinh h�c và chuy�n hoá các h�p ch�t thiên nhiên giàu ti�m n�ng �ã �ư�c tri�n khai t�i nhi�u phòng thí nghi�m. Hàng tr�m h�p ch�t thiên nhiên m�i, có c�u trúc lý thú và ho�t tính sinh h�c quan tr�ng �ã �ư�c các nhà khoa h�c Vi�t Nam phát hi�n và ��ng t�i trên các t�p chí khoa h�c có uy tín qu�c t� và trong nư�c. �áng chú ý là t� n�m 2001, B� Khoa h�c và Công ngh� �ã tri�n khai m�t cách bài b�n 10 Chương trình KH & CN tr�ng �i�m (KC 01 ��n KC 10) và m�t s� Chương trình m�c tiêu qu�c gia, t� n�m 2007 có thêm chương trình Hoá Dư�c. Bên c�nh các công trình nghiên c�u v� chi�t tách, xác ��nh c�u trúc, th� ho�t tính sinh h�c thì các công trình nghiên c�u v� t�ng h�p h�u cơ các ch�t có ho�t tính sinh h�c (bao g�m t�ng h�p toàn ph�n và bán t�ng h�p) �ã �ư�c ��y m�nh. N�i b�t là các công trình nghiên c�u v� artemisinin t� cây thanh cao hoa vàng (Artemisia annua L.) thu�c h� Cúc (Asteraceae, Compositae) �� làm thu�c ch�a s�t rét. Vi�c phát hi�n ra và s�n xu�t hàng t�n ho�t ch�t artemisinin và bào ch� thành thu�c s�t rét �ã góp ph�n ��y lùi d�ch s�t rét ác tính bùng phát t�i Vi�t Nam vào cu�i nh�ng n�m 1980 ��u nh�ng n�m 1990. �� kh�c ph�c như�c �i�m c�a artemisinin là không tan trong nư�c, có ��c tính cao v�i th�n kinh, th�i gian bán hu� ng�n, d� b� kháng thu�c, các nhà khoa h�c �ã t�p trung nghiên c�u, s�n xu�t các d�n xu�t c�a

N






Ơ

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

artemisinin như artesunat, arteether và artemether... Artemisinin là m�t trong nh�ng ví d� thành công nh�t c�a vi�c hi�n ��i hoá các bài thu�c c� truy�n. �ã có nhi�u công trình nghiên c�u t�ng h�p hàng lo�t d�n xu�t (synthone) c�a các h�p ch�t thiên nhiên có hàm lư�ng l�n và có ho�t tính (scaffold) �� th�m dò ho�t tính sinh h�c theo ��nh hư�ng. �ây là m�t trong nh�ng con �ư�ng hi�u qu�, có ý ngh�a kinh t� �� tìm ra các thu�c m�i mà các nhà khoa h�c qu�c t� �ang theo �u�i. Các h�p ch�t thiên nhiên có ti�m n�ng �ã �ư�c chi�t tách và chuy�n hoá thành các nguyên li�u làm thu�c quý hi�m. �i�n hình là vi�c chi�t xu�t ch�t diterpen 10-desacetyl-baccatin III (10-DAB III) t� lá cây thông �� Lâm ��ng (Taxus wallichiana Zucc.) thu�c h� Thanh tùng (Taxaceae). �ây là ngu�n tài nguyên sinh v�t quý c�a nư�c ta. T� ch�t 10-DAB III, thông qua hơn 10 bư�c ph�n �ng hoá h�c v�i yêu c�u v� �� ch�n l�c l�p th� cao, các nhà khoa h�c �ã t�ng h�p thành công taxol và taxoter, hai lo�i thu�c ch�a ung thư, có hi�u qu� nh�t và �ang bán ch�y nh�t hi�n nay v�i tên thương m�i là paclitaxel và docetaxel . Taxol �ã h�t h�n b�o h� b�n quy�n s� h�u trí tu� và tr� thành thu�c generic, còn taxoter thì s� h�t h�n b�o h� vào n�m 2012, n�u không �ư�c gia h�n thêm. �i�u �ó có ngh�a là: n�u chu�n b� t�t, Vi�t Nam hoàn toàn có th� s�n xu�t taxoter vào n�m 2012. T� qu� h�i L�ng Sơn các nhà khoa h�c �ã chi�t xu�t �ư�c axit shikimic v�i hi�u su�t cao 7% so v�i tr�ng lư�ng nguyên li�u khô) và chuy�n hoá acid shikimic thành oseltamivir phosphat, ho�t ch�t �� bào ch� thu�c Tamiflu �i�u tr� b�nh cúm gà do virus H5N1 gây ra. Có th� nh�n th�y r�ng xu hư�ng s� d�ng m�t cách toàn di�n và tri�t �� các h�p ch�t thiên nhiên như m�t ngu�n phong phú �� t�o ra các ch�t có ho�t tính sinh h�c m�i ph�c v� ngành y dư�c, nông nghi�p và th�c ph�m �ang �ư�c ��y m�nh � Vi�t Nam hi�n nay. �i�u này phù h�p v�i ��nh hư�ng nghiên c�u v� hoá th�c v�t và hoá dư�c c�a th� gi�i.

N

3

Ph n A. T ng quan

II. XU H��NG TRONG NGHIÊN C�U VÀ PHÁT TRI�N CÁC H�P CH�T THIÊN NHIÊN TRÊN TH� GI�I [2, 3, 4, 7] Trong hơn 10 n�m tr� l�i �ây �ã có nh�ng thay ��i �áng k� trong vi�c nghiên c�u và phát tri�n các h�p ch�t thiên nhiên.





4


Ơ

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Nhìn chung, cho ��n nay có 6 cách ti�p c�n khi thu th�p m�u nghiên c�u. �ó là: ch�n �� i�m m�t cách ng�u nhiên, d�a vào phân lo�i h�c, d�a vào y h�c dân t�c, d�a vào hoá th�c v�t, d�a vào cơ s� thông tin d� li�u và d�a vào s� c�u may. G�n �ây, cách ti�p c�n d�a vào hoá th�c v�t và cơ s� thông tin �ã có nh�ng thay ��i do s� phát tri�n m�nh c�a hai l�nh v�c này. Ví d� khi c�n thu th�p các m�u có m�t ho�t tính nào �ó thì cơ s� d� li�u có th� cho ta: - Danh sách c�a nh�ng cây có ho�t tính này theo kinh nghi�m c�a y h�c dân t�c. - Danh sách các cây �ã có s� li�u v� ho�t tính này qua phép th� in vitro, in vivo ho�c trên ngư�i. - Danh sách các ngu�n h�p ch�t thiên nhiên có ho�t tính này ho�c có ho�t tính c�a m�t trong các phép th� trên. Trư�ng h�p danh sách này quá dài thì ngư�i ta k�t h�p v�i các y�u t� khác như: M�u d� ki�m hay khó ki�m, s� ��c �áo v� m�t th�c v�t ho�c hoá th�c v�t, tính ��c h�u �� l�a ch�n m�t danh sách ng�n hơn. Quan tr�ng là ph�i thu t�t c� các b� ph�n c�a cây. M�t trong nh�ng con �ư�ng �� tìm ki�m nhanh các h�p ch�t thiên nhiên có ho�t tính sinh h�c là d�a vào Th�c v�t dân t�c h�c (Ethnobotany) v�i t�p chí d�n ��u là Journal of Ethno pharmacology.

N

II.1. V� cách ti�p c�n trong thu th�p m�u nghiên c�u [5]

-L

II.2. Các phư�ng pháp phân tích

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Nhi�u k� thu�t m�i �ã �ư�c s� d�ng �� tách ch�t như: S�c ký gi�t ngư�c dòng (droplet counter-current chromatography DCCC), s�c ký ngư�c dòng quay (rotation locular countercurrent chromatogaraphy RL CC), s�c ký phân chia ly tâm (centrifugal partition chromatography CPC). Vi�c s� d�ng pha ��o trong s�c ký tách ch�t (s�c ký l�p m�ng và s�c ký l�ng hi�u n�ng cao) �ã góp ph�n gi�i quy�t nh�ng khó kh�n l�n trong l�nh v�c các h�p ch�t thiên nhiên. Nh�ng n�m g�n �ây k� thu�t chi�t c�p ion (ion-pair extraction) và s�c ký l�ng hi�u n�ng cao c�p ion (ion-pair high performance liquid chromatography) �ã �ư�c s� d�ng �� tách �i�u ch� các alkaloid quinolin và isoquinolin b�c b�n [5, 6].





D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

K� thu�t s� d�ng các ch�t ��ng phân quang h�c (chiral substance) làm pha t�nh trong s�c ký khí và s�c ký l�ng �� tách các h�p ch�t thiên nhiên có ho�t tính quang h�c c�ng �em l�i k�t qu� t�t. G�n �ây ngư�i ta phát tri�n k� thu�t “Quan sát toàn c�t” (wholecolumn imaging-detection) �ng d�ng cho s�c ký l�ng hi�u n�ng cao (HPLC) và �i�n di mao qu�n (capillary electrophoresis) [7]. � phương pháp “Quan sát toàn c�t” ngư�i ta s� d�ng nhi�u b� diod trên m�t �o�n c�t dài 1 cm �� ki�m soát �� r�ng pic trong quá trình tách ch�t. Nh�ng n�m g�n �ây �ã xu�t hi�n khái ni�m “Metabolomic” trong phân tích. �ó là m�t l�nh v�c khoa h�c nghiên c�u các ch�t trao ��i c�a t� bào s�ng (metabolom, metabolit). Metabolom �ư�c ��nh ngh�a là m�t t�p h�p ��nh lư�ng và ��nh tính t�t c� nh�ng ch�t phân t� lư�ng th�p (metabolit) có m�t trong t� bào. Nh�ng ch�t này tham gia vào ph�n �ng trao ��i ch�t và c�n thi�t cho vi�c duy trì, sinh trư�ng c�ng như ch�c n�ng bình thư�ng c�a m�t t� bào [8]. Chi�n lư�c phân tích metabolomic bao g�m 5 thành ph�n như sau: - Metabolomic: Là phép phân tích ��nh tính và ��nh lư�ng t�t c� các ch�t trao ��i (metabolit) trong m�t h� sinh h�c. �� ch�n l�c và �� nh�y c�a phương pháp phân tích �òi h�i � �ây r�t cao. - Metabolite profiling: Là phân tích ��nh tính và ��nh lư�ng m�t s� ch�t trao ��i (metabolit) ch�n l�c theo ��nh hư�ng, thư�ng là theo con �ư�ng trao ��i ch�t ��c thù. Trong công nghi�p dư�c phương pháp này �ư�c s� d�ng r�ng rãi �� nghiên c�u thu�c, s�n ph�m bi�n ��i c�a thu�c và hi�u qu� c�a quá trình �i�u tr�. - Metabolic fingerprinting: Phân tích nhanh m�u �� có th� phân lo�i �ư�c m�u. Vì không phân tích ��nh tính và ��nh lư�ng nên th�i gian phân tích m�u ng�n, thư�ng ch� m�t phút (ho�c ng�n hơn). �ây là m�t công c� sàng l�c �� phân bi�t m�u c�a nh�ng tr�ng thái ho�c ngu�n g�c sinh h�c khác nhau. - Metabolite target analysis: ��nh lư�ng và ��nh tính m�t ho�c m�t vài ch�t trao ��i (metabolit) liên quan ��n m�t ph�n �ng trao ��i ��c thù. - Metabonomic: �ánh giá s� thay ��i c�a các mô và d�ch sinh h�c trong h� ch�t trao ��i n�i sinh, hình thành do quá trình b�nh sinh ho�c quá trình �i�u tr�.

N

5

Ph n A. T ng quan





6


D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ngư�i ta �ã có th� xác ��nh c�u trúc các h�p ch�t thiên nhiên �ã �ư�c tách và tinh ch� ho�c các ch�t trong phân �o�n hay trong d�ch chi�t. Các k� thu�t �ư�c s� d�ng v�n là ph� h�ng ngo�i, ph� t� ngo�i, ph� kh�i lư�ng, ph� tán s�c quang c�c (optical rotation dispersion ORD), ph� nh� s�c tròn (circular dichroism CD) và ph� c�ng hư�ng t� h�t nhân (NMR). Tuy nhiên, cu�c cách m�ng ph�n m�m máy tính �ã �ư�c s� d�ng trong các thi�t b� phân tích �ã giúp cho các thi�t b� có m�c �� t� ��ng hoá cao và th�i gian tích lu� s� li�u r�t ng�n, t�c là th�i gian �� phân tích m�t m�u �ư�c rút ng�n r�t nhi�u. Ngư�i ta �ã có th� �ng d�ng các chương trình ph�n m�m �� tính toán �� chuy�n d�ch hoá h�c c�a proton và carbon-13 cho các phân t�. �i�u này giúp cho vi�c gán các s� li�u c�a ph� c�ng hư�ng t� h�t nhân �ư�c chính xác hơn khi k�t h�p gi�a giá tr� �� chuy�n d�ch hoá h�c ( ) �o �ư�c và giá tr� tính toán. Ti�n xa hơn trong vi�c xác ��nh c�u trúc hoá h�c ngư�i ta còn xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a ph�n liên k�t gi�a m�t ho�t ch�t và enzym liên quan. �i�u này giúp ích to l�n cho vi�c nghiên c�u cơ ch� tác d�ng c�a ho�t ch�t, nghiên c�u nâng cao ho�t tính và thi�t k� các phân t� thu�c m�i (drug design). V�i s� phát tri�n c�a phương pháp NMR ngư�i ta �ã xác ��nh chính xác �ư�c c�u trúc c�a m�t ��i phân t� ph�c t�p như maitotoxin [9]. M�t phương pháp g�n �ây hay �ư�c s� d�ng là phương pháp Mosher ester c�i ti�n [10]. Phương pháp này dùng �� xác ��nh c�u hình tuy�t ��i c�a các carbinol b�c 2. K� thu�t Mosher ester d�a vào s� khác nhau c�a �� chuy�n d�ch hoá h�c trong ph� 1 H-NMR c�a d�n xu�t S- và R-methoxy-(trifluoromethyl)phenylacetat � c� hai phía c�a trung tâm b�t ��i. N�u H ( S - R) là dương thì trung tâm này có c�u hình R, n�u là âm thì có c�u hình S. Như v�y phương pháp này �òi h�i s� phân tích và ghán m�t cách chính xác các tín hi�u trong ph� 1H-NMR c�a c� hai phía c�a trung tâm b�t ��i. V�n �� tiêu chu�n hoá dư�c li�u là m�i quan tâm c�a ngành dư�c c�a nhi�u qu�c gia trên th� gi�i. Các nhà khoa h�c �ã nghiên c�u k�t h�p phương pháp s�c ký l�ng hi�u n�ng cao (HPLC) v�i ph� 1H-NMR �� phân tích ��nh lư�ng ho�t ch�t chính (marker)

N

II.3. Xác ��nh c�u trúc các h�p ch�t thiên nhiên





Ơ

Ư H

II.4. K� thu�t th� ho�t tính sinh h�c

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

trong m�t s� dư�c li�u. M�t ví d� là vi�c ��nh lư�ng ch�t paeoniflorin trong cây Paeonia lactiflora và P. veitchii [11]. Phương pháp xác ��nh trình t� các acid amin trong protein �ã có bư�c ti�n m�nh m�. Ngư�i ta �ã áp d�ng thành t�u này trong vi�c xác ��nh các loài th�c v�t trong m�t chi (taxonomy). V�i vi�c gi�i mã �ư�c genom c�a ngư�i �ã bùng n� nh�ng ki�n th�c v� nh�ng protein có liên quan ��n các gien c�u t�o c�ng như vi�c phát hi�n ra các �ích phân t� (molecular target) có liên quan ��n b�nh t�t như b�nh ti�u �ư�ng, béo phì và ung thư. K�t qu� này giúp ích nhi�u cho l�nh v�c thi�t k� phân t� thu�c m�i. Ví d� n�i b�t là vi�c xác ��nh �ư�c trình t� c�a genom c�a ký sinh trùng s�t rét Plasmodium falciparum và c�a m�t trong nh�ng vector mu�i ch� y�u Anopheles gambia �ã cung c�p cho con ngư�i công c� m�i �� ki�m soát c�n b�nh nguy hi�m này.

N

7

Ph n A. T ng quan

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

K� thu�t th� ho�t tính sinh h�c là l�nh v�c phát tri�n nhi�u nh�t trong nh�ng n�m qua, ��c bi�t v� m�c �� t� ��ng hoá và s� lư�ng m�u �ư�c th� theo m�t �ơn v� th�i gian (automated and highthroughput screening HTS). Do có hi�u bi�t t�t v� các quá trình sinh h�c c�a nh�ng c�n b�nh ch� y�u cùng v�i vi�c có �ư�c nhi�u th� th� (receptor), enzym, gien và h� t� bào nên k� thu�t th� ho�t tính sinh h�c �ã có nh�ng thay ��i cơ b�n. Ngư�i ta b�t ph�i s� d�ng ��ng v�t thí nghi�m ho�c các cơ quan n�i t�ng c�a chúng cho các phép th� ho�t tính sinh h�c. Nh� có các k� thu�t th� ho�t tính m�i mà nhi�u ch�t �ã bi�t và có lư�ng l�n trong thiên nhiên �ã �ư�c phát hi�n là có ho�t tính, th�m chí ho�t tính m�t cách ch�n l�c ��i v�i m�t s� enzym và receptor. Trong s� các l�p ch�t �ư�c phát hi�n nhi�u ho�t tính m�i trong th�i gian qua có flavonoid và triterpenoid. Các flavonoid có ho�t tính �c ch� r�t nhi�u lo�i enzym. R�t nhi�u flavonoid có ho�t tính estrogen cao, ch�ng ��t bi�n và ch�ng ung thư. M�t s� flavonoid �ang �ư�c nghiên c�u lâm sàng. M�t khi cơ ch� tác d�ng c�a m�t ch�t cùng v�i enzym liên quan ��n ho�t ch�t này �ư�c làm sáng t� thì ý ngh�a c�a h�p ch�t s� t�ng ��t bi�n. Ví d�: Taxol t� Taxus brevifolia và camptothecin t� Camptotheca acuminata. Hai h�p ch�t này �ư�c phân l�p nh� quá trình sàng l�c theo hư�ng ho�t tính kháng t� bào ung thư KB. Taxol �ã �ư�c bán trên th� trư�ng, còn camptothecin �ang �ư�c th� lâm





8


sàng t�i Trung Qu�c. Cơ ch� tác d�ng c�a hai ho�t ch�t này thu�c lo�i ��c nh�t hi�n nay. Camptothecin �c ch� men topoisomerase I và taxol kích thích quá trình polyme hoá tubulin.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Nhi�u h�p ch�t thiên nhiên �ư�c s� d�ng tr�c ti�p trong lâm sàng. Ví d�: vinblastin (Velban), vincristin (Oncovin), epotosid (VP-16), taxol (Paclitaxel), �ư�c s� d�ng trong �i�u tr� ung thư; artemisinin, quinin �� i�u tr� s�t rét... Song, ph�n l�n các h�p ch�t thiên nhiên �ư�c s� d�ng làm mô hình cho vi�c t�ng h�p các ho�t ch�t làm thu�c m�i. Thông qua t�ng h�p h�u cơ các nhà khoa h�c s� c�i ti�n và kh�c ph�c nh�ng như�c �i�m v�n có c�a các h�p ch�t thiên nhiên như: C�u trúc ph�c t�p, kém b�n, hi�u l�c chưa cao, kém tan trong nư�c, tác d�ng không mong mu�n... M�t s� d�n xu�t bán t�ng h�p t� h�p ch�t thiên nhiên �ư�c s� d�ng trong lâm sàng như: Vinorelbin (Navelbin), taxotere (Docetaxel), topotecan (Hycamtin) và irinotecan (Campostar) là các d�n xu�t c�a vinblastin, paclitaxel và camptothecin v�i s� ưu vi�t hơn v� ho�t tính và �� tan trong nư�c c�ng như ph� tác d�ng trong lâm sàng. Curcumin là ch�t màu chính c�a c� ngh� vàng, curcumin có r�t nhi�u ho�t tính sinh h�c k� c� ho�t tính ch�ng ung thư [12]. Hai d�n xu�t bán t�ng h�p c�a curcumin có ho�t tính kháng androgen r�t m�nh ��i v�i hai dòng t� bào ung thư tuy�n ti�n li�t là PC-3 và DU-145. Ho�t tính này cao hơn c� thu�c hydroxyflutamid hi�n �ang �ư�c dùng �� ch�a ung thư tuy�n ti�n li�t [13]. Nh�ng ví d� khác v� s� thay ��i ho�t tính kháng HIV c�a các h�p ch�t triterpen và d�n xu�t c�a nó có th� nêu ra như sau: * Acid betulinic và acid oleanolic là các triterpen tách t� th�c v�t có khung lupan và oleanan, chúng có ho�t tính kháng HIV v�i EC50 là 1,4 và 1,7 µg/ml tương �ng. D�n xu�t ester � v� trí 3-OH c�a acid betulinic là acid 3-O-(3,3’-dimethylsuccinyl) betulinic có EC50 < 3,5x10-4 µM t�c là m�nh hơn thu�c AZT trong cùng m�t phép th� [14]. Ch�t này hi�n �ang �ư�c nghiên c�u ti�n lâm sàng, còn d�n xu�t tương �ng c�a acid oleanolic có EC50 = 0,0039 µg/ml. Trong s� các triterpen thiên nhiên có acid moronic có ho�t tính kháng HIV khá m�nh (EC50 < 0,1µg/ml) [15]. Nh�ng phát tri�n m�i v� hoá tr� li�u HIV �ã �ư�c Jacquelyn Gervay – Hague t�ng k�t trong m�t bài t�ng quan [16].

Ơ

N

II.5. T�ng h�p h�u c�





Ơ

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

M�t trong nh�ng h�p ch�t thiên nhiên quan tr�ng �ã �ư�c phát hi�n và phát tri�n thành thu�c ch�ng s�t rét là artemisinin. Artemisinin là m�t ch�t thu�c nhóm sesquiterpen lacton có c�u endoperoxid �ư�c chi�t xu�t t� cây Thanh hao hoa vàng (Artemisia annua L.) h� cúc (Asteraceae), m�t cây thu�c dân gian �ư�c s� d�ng trong y h�c c� truy�n Trung Qu�c. T� nh�ng n�m 1970 c�a th� k� XX, khi d�ch s�t rét ác tính bùng phát thì artemisinin và m�t s� d�n xu�t c�a nó như artemether, arteether và artesunat �ã góp ph�n tích c�c vào vi�c phòng, ch�ng b�nh d�ch này t�i Vi�t Nam và m�t s� nư�c khác trên th� gi�i. Các nghiên c�u v� cơ ch� tác d�ng cho th�y artemisinin và các d�n xu�t c�a nó khi vào trong cơ th� ��u �ư�c chuy�n hoá thành dihydroartemisinin (DHA). DHA chính là ch�t có tác d�ng ��i v�i ký sinh trùng s�t rét. Do v�y DHA c�ng �ư�c s� d�ng tr�c ti�p làm thu�c s�t rét khi k�t h�p v�i piperaquin, primaquin và trimethoprim. Tuy nhiên, vì DHA là ch�t ��c v�i th�n kinh cho nên ��n nay chúng ch� �ư�c s� d�ng � Vi�t Nam, Thái Lan, Trung Qu�c, Lào và Campuchia. Trong s� các d�n xu�t c�a artemisinin có artemison, m�t s�n ph�m bán t�ng h�p t� artemisinin qua hai bư�c v�i hi�u su�t cao, do các nhà khoa h�c H�ng Kông và hãng Bayer, CHLB ��c công b�. Th� nghi�m ti�n lâm sàng và lâm sàng cho th�y artemison có hi�u qu� cao hơn artesunat t� 2-10 l�n và không quan sát th�y ��c tính v�i th�n kinh. Các nghiên c�u � quy mô r�ng hơn �ang �ư�c ti�p t�c. V�n �� artemisinin �ã �ư�c Ying Li và c�ng s� t�ng quát trong m�t cu�n sách v�i 310 tài li�u tham kh�o [17].

N

9

Ph n A. T ng quan

TO

ÁN

II.6. Các h�p ch�t t� vi sinh v�t [18]

D

IỄ N

Đ

ÀN

Trong s� nh�ng thành t�u m�i �ây v� các h�p ch�t thiên nhiên có ho�t tính sinh h�c t� vi sinh v�t �áng chú ý ph�i k� ��n ch�t pseudotetrasaccharid do vi khu�n Actionoplanes utahensis s�n xu�t (acarbose). Ch�t này �ã �ư�c phát tri�n thành thương ph�m v�i tên Glucobay do hãng Bayer AG, ��c s�n xu�t �� ch�a b�nh ti�u �ư�ng typ II. Acarbose làm ch�m quá trình tiêu hoá carbohydrat trong ru�t non, �c ch� men -D-glycosidase và saccharidase. Nó có tác d�ng h� �ư�ng huy�t cho nh�ng ngư�i ph�i �n kiêng [19]. Ti�p ��n là nhóm ch�t epothilon �ư�c xem là nh�ng ch�t ch�ng ung thư có tri�n v�ng. Nhóm ch�t này �ư�c phân l�p và xác ��nh c�u trúc cách �ây kho�ng 15 n�m t� m�t lo�i vi khu�n phân h�y





10

Ơ

Q

U Y

N H

xenlulo là Sorangium cellulosum [20, 21]. Chúng là các ch�t lacton vòng l�n có 16 nguyên t� trong vòng. Epothilon là ch�t làm b�n hoá microtubule và nó �c ch� t� bào ung thư thông qua cơ ch� gi�ng như c�a taxol và taxoter [22, 23]. Nhưng epothilon có ưu �i�m là �c ch� �ư�c nhi�u dòng t� bào ung thư �ã nh�n các thu�c khác. S� lư�ng các công trình nghiên c�u v� epothilon �ã bùng phát nhanh chóng tương t� như v�i taxol và �ã có m�t s� d�n xu�t �ang �ư�c nghiên c�u lâm sàng [21, 22].

N


TP .

K�t lu�n

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Hoá h�c các h�p ch�t thiên nhiên trong phát tri�n thu�c �ã tr�i qua th�i k� vàng son vào nh�ng n�m 1940 ��n nh�ng n�m 1960. Ngày nay, v�i nh�ng k� thu�t sàng l�c ho�t tính sinh h�c m�i, hi�n ��i, v�i t�c �� nhanh, lư�ng m�u nh�, vi�c phát hi�n các h�p ch�t thiên nhiên có ho�t tính sinh h�c m�i là r�t có tri�n v�ng. Sau khi phát hi�n ra các ch�t có ho�t tính m�i thì vi�c nghiên c�u chuy�n hoá chúng thành các d�n xu�t b�ng nhi�u con �ư�ng trong �ó có hoá t� h�p (combinatorial chemistry) �� th� ho�t tính sinh h�c v�n là m�t l�nh v�c h�p d�n. �ng d�ng công ngh� thông tin trong vi�c thi�t k� các phân t� thu�c m�i, c�ng như trong nghiên c�u m�i tương quan C�u trúc Ho�t tính �ang ngày càng phát tri�n. M�c dù �a s� các công ty dư�c l�n trên th� gi�i trong th�i gian v�a qua chưa ��u tư tích c�c l�m cho vi�c nghiên c�u hoá h�c các h�p ch�t thiên nhiên. Song, vi�c nghiên c�u hoá h�c các h�p ch�t thiên nhiên v�n �ư�c ��y m�nh trong các th�p niên v�a qua [24] và ch�c ch�n s� phát tri�n m�nh trong th�i gian t�i.

D

IỄ N

Đ

ÀN

III. T�NG QUAN V� HÓA H�C VÀ HO�T TÍNH SINH H�C M�T S� H�P CH�T THIÊN NHIÊN III.1. Các h�p ch�t flavonoid III.1.1. Khái ni m chung v các h p ch t flavonoid

Flavonoid là nh�ng h�p ch�t C15 �ư�c s�p x�p b�i hai nhân phenol g�n v�i nhau qua m�t �ơn v� C3. Chúng là m�t l�p ch�t l�n nh�t c�a các h�p ch�t phenolic thiên nhiên, t�n t�i r�t ph� bi�n trong thiên nhiên, d�ng t� do và liên k�t glycosid. Trong





3'

6

6'

4'

6'

3

2

1'

3'

3

U Y

5'

5'

1'

Q

2

TP .

9 O C A 4 10 5

4

1

ẠO

8

7

B

5

6

4'

2' O

O

Đ

2'

N H

Ơ

hàng lo�t các ch�t flavonoid thì các h�p ch�t chalcon anthocyanidin và auronon �ư�c bi�t là các ch�t màu � trong cây. H� th�ng �ánh s� khung carbon c�a flavonoid �ư�c �ưa � dư�i �ây, và �i�u �áng chú ý là khung chalcon �ư�c �ánh s� theo cách khác h�n.

N

11

Ph n A. T ng quan

N G

2: Chalcon

Ư

1: Flavonoid

TR

ẦN

H

Flavonoid và các d�n ch�t polyphenol �óng vai trò quan tr�ng trong vi�c b�o v� cây ch�ng l�i s� xâm nh�p c�a vi khu�n.

B

III.1.2. M t s nhóm thu c l p ch t flavonoid

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

Dư�i �ây chúng tôi xin gi�i thi�u m�t s� nhóm ch�t chính thu�c khung flavonoid, và m�t s� ch�t tiêu bi�u. Flavanon khác flavon là thi�u n�i �ôi � v� trí C2 và C3. Ch�t flavanon ph� bi�n nh�t trong thiên nhiên là 4’,5,7trihydroxyflavanon (naringenin) [25]. Các flavanon hình thành trong quá trình sinh t�ng h�p ti�n ch�t chalcon qua ph�n �ng �ư�c xúc tác b�i enzym izomerase. Chúng có m�t trung tâm b�t ��i x�ng � C-2 và c�u hình thư�ng là 2S. Chalcon là các ch�t ki�u C6-C3-C6 b� m� vòng, và là ch�t trung gian ��u tiên c�a quá trình sinh t�ng h�p flavonoid. Có kho�ng hai tr�m c�u trúc d�ng này �ã �ư�c phân l�p. �a ph�n các chalcon có nhóm th� hydroxy ho�c methoxy � v� trí 2’, 4, 4’, 6’ và m�t s� d�n xu�t prenyl �ã �ư�c bi�t, ví d� như morachalcon A [26]. Dihydrochalcon là các h�p ch�t chalcon mà liên k�t �ôi � v� trí và b� kh� hoá và chúng là các h�p ch�t không màu.





12

Tr n V n Sung, Tr nh Th Th y, Nguy n Th Hoàng Anh 4'

4' 2

O

1'

O

1'

O

3 OH

OH O

O

O

3: Flavon

O

5: Flavanon

6: Flavanonol

U Y

N H

4: Flavonol

N

4 5

Ơ

O

O

O

TP .

Q

O O

OH

ẠO

8: Catechin

10: Dihydrochalcon

9: Auron

N G

Đ

7: Flavan

O

O

H

O

+

O

O

Ư

O

ẦN

OH

OH

OH

13: Isoflavan

TR

11: Isoflavon

B

Anthocyanidin 12 Leucoanthocyanidin

HO

00

OH

OH

O

2

HO

1'

H

Ó

A

HO

10

4'

Í-

3

OH

O

-L

O

ÁN

OH

15: Morachalcon A

TO

14: Naringenin

D

IỄ N

Đ

ÀN

III.1.3. M t s nét v s# phân b c&a l p ch t flavonoid trong thiên nhiên

Flavonoid là m�t trong nh�ng nhóm ch�t phân b� r�ng nh�t trong thiên nhiên, có m�t không nh�ng � th�c v�t b�c cao mà còn � m�t s� th�c v�t b�c th�p và các loài t�o. Có kho�ng trên 11.000 h�p ch�t flavonoid �ã �ư�c phân l�p và xác ��nh c�u trúc. Chúng có m�t trong h�u h�t các b� ph�n c�a cây: hoa, qu�, lá, r�, g�.... và khu trú � thành t� bào. Chúng tham gia t�o màu s�c cho cây, nh�t là hoa. �ó chính là m�t trong nh�ng ch�c n�ng sinh lý quan tr�ng c�a flavonoid ��i v�i cây c�. Theo quá trình ti�n hoá th�c v�t, b�t ��u





Ơ

TP .

Q

U Y

N H

xu�t hi�n flavonoid � hai loài t�o vòng (Charrophyceae). S� ti�n hoá c�a flavonoid trong th�c v�t h�t kín (Angiospermae) d�n ��n s� hình thành các nhóm flavonoid m�i như neoflavonoid, auron và chromanocoumaran. Các flavonoid t�n t�i trong thiên nhiên v�i m�t s� lư�ng l�n và � nhi�u h� th�c v�t khác nhau như Leguminosae, Rutaceae, Moraceae, Ericaceae và Anacardiaceae. Các isoflavonoid d�a trên khung c�u trúc 3-phenylchroman có ngu�n g�c sinh h�c t� ti�n ch�t flavanon, chúng xu�t hi�n không nhi�u trong th� gi�i th�c v�t và h�u h�t ch� gi�i h�n trong phân h� Papillionoideae c�a h� Leguminosae.

N

13

Ph n A. T ng quan

ẠO

III.1.4. Ho+t tính sinh h-c c&a flavonoid

ẦN

III.1.4.1. Ho�t tính ch�ng oxy hoá

H

Ư

N G

Đ

Các flavonoid có ph� ho�t tính r�t r�ng và �ư�c s� d�ng r�ng rãi trong cu�c s�ng, nh�t là trong dư�c ph�m và th�c ph�m ch�c n�ng. Dư�i �ây là m�t s� ho�t tính ch� y�u c�a nhóm ch�t flavonoid.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

Flavonoid �ư�c bi�t là có kh� n�ng tiêu di�t hàng lo�t các tác nhân oxy hoá như anion superoxid (O2-), g�c hydroxyl ho�c là g�c peroxy. Nói chung hi�u �ng ch�ng oxy hoá có th� �o �ư�c. Kh� n�ng ch�ng oxy hoá c�a flavonoid �ã �ư�c nghiên c�u nhi�u � d�ng in vitro trong nh�ng n�m qua và m�i tương quan c�u trúc - ho�t tính ch�ng oxy hoá �ã �ư�c thi�t l�p [27]. Các nghiên c�u �ã ch� ra r�ng nhóm carbonyl � C-4 và n�i �ôi gi�a C-2 và C-3 là các y�u t� quan tr�ng cho ho�t tính ch�ng oxy hoá c�a flavonoid tương t�. Các isoflavon thư�ng có ho�t tính cao hơn các flavon. Rios và c�ng s� �ã phát hi�n ra r�ng 8-hydroxyluteolin 8-glucosid là c�u t� �c ch� m�nh nh�t s� oxy hoá lipid trong s� các flavon glycosid tìm th�y trong cây Sideritis jacalambrensis (Labiatae). Trong s� ba flavonoid chính t� d�ch chi�t c�a các loài Sideritis thì ch�t baicalin (5,6,7trihydroxyflavon-7-glucuronid) �ư�c xác ��nh là có ho�t tính cao nh�t. Vì v�y, s� có m�t c�a ph�n glucuronid � C-7 dư�ng như làm t�ng ho�t tính ch�ng oxy hoá c�a flavonoid. Các h�p ch�t licochalcon A (4’,4-dihydroxy-2-methoxy-5-C-prenylchalcon) và licochalcon B (4’,3,4-trihydroxy-2-methoxychalcon) phân l�p t� cây cam th�o (Glycyrrhiza glabra) có ho�t tính ch�ng oxy hoá ch� tương �ương v�i vitamin E, trong khi �ó isoflav-3-en, glabren có ho�t tính m�nh g�p 3 l�n. Tuy v�y, hi�u qu� ch�ng oxy hoá c�a





14

O

A

OH

10

Ơ

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

flavonoid trong cơ th� s�ng còn ít �ư�c công b�, lý do có l� vì ngư�i ta còn ít hi�u bi�t v� s� thu nh�n flavonoid trong cơ th� ngư�i như th� nào. Ph�n l�n các flavonoid vào cơ th� ��u b� chuy�n hoá tri�t �� thành các acid phenolic, m�t s� acid phenolic này v�n còn kh� n�ng b�t g�c t� do. C� các flavonoid �ư�c h�p thu l�n ch�t chuy�n hoá c�a nó ��u có tác d�ng ch�ng oxy hoá. Ngư�i ta có th� ch�ng minh �i�u này qua s� li�u th�c nghi�m thông qua s� t�ng kh� n�ng kháng oxy hoá c�a huy�t tương, hi�u �ng gi�m b�t vitamin E c�a màng t� bào và c�a lipoprotein t� tr�ng th�p. Ph�n l�n các tác gi� cho r�ng flavonol, flavon và isoflavon glycosid �ư�c thu� phân thành các aglycon trong cơ th�. Tuy nhiên, glycosid c�ng �ư�c h�p thu tr�c ti�p. B�ng ch�ng là, g�n �ây ngư�i ta �ã ch�ng minh �ư�c s� có m�t c�a rutin trong máu ngư�i tình nguy�n và naringin (4’,5,7-trihydroxyflavonon-7-rhamnoglucosid) trong nư�c ti�u c�a h� qua phương pháp LC/MS [28, 29]. Ngư�i ta c�ng tìm th�y các ch�t epigallocatechin gallat, và epicatechin gallat trong máu sau khi dùng nư�c chè xanh, d�ch chi�t chè xanh �ã lo�i coffein và socola �en. Sau khi u�ng rư�u vang �� ngư�i ta tìm th�y d�n xu�t glucuronid và sulfat c�a (+)-catechin và 3’-O-methyl-(+)-catechin trong huy�t tương [30]. Cơ ch� ch�ng oxy hoá c�a flavonoid �ư�c di�n gi�i như sau:

N


HO

O OH

H

Ó

HO

O

-L

O

Í-

O

O

O

ÁN

OH

HO

OH

16: Baicalin

17: Glabren

ÀN

TO

HO

D

IỄ N

Đ

* Flavonoid �c ch� men s�n sinh ra superoxid anion như xanthin oxidase [31] và protein Kinase [32]. Flavonoid c�ng �c ch� men cyclooxygenase, lipoxygenase, glutathion S-transferase, NADH oxidase là các lo�i men tham gia vào vi�c t�o ra g�c oxy ho�t ��ng. * Do th� oxy hoá-kh� c�a flavonoid th�p nên v� m�t ��ng nhi�t h�c chúng có th� kh� hoá nh�ng g�c t� do có tính oxy hoá cao như superoxid, peroxyl, alkoxyl, hydroxyl thông qua vi�c cho nguyên t� hydro như: Fl – OH + R• -> Fl – O• + RH.





15

Ph n A. T ng quan

Ơ

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

M�t trong nh�ng ch�c n�ng c�a flavonoid và các polyphenol liên quan là b�o v� cây kh�i s� xâm h�i c�a vi sinh v�t. Minh ch�ng là: các flavonoid không nh�ng là thành ph�n c�u t�o mà còn �ư�c tích t� dư�i d�ng phytoalexin khi cây b� vi khu�n t�n công. Flavonoid còn có tác d�ng kháng n�m. Ngư�i ta ngày càng quan tâm nhi�u ��n vi�c s� d�ng flavonoid �� ch�a b�nh cho con ngư�i, ��c bi�t là vi�c ki�m soát virus gây suy gi�m mi�n d�ch, nguyên nhân gây ra b�nh AIDS. M�t vài flavonoid có tác d�ng �c ch� tr�c ti�p virut HIV. Ví d�: Baicalin (5,6,7-trihydroxy-flavon-7-glucuronid) tách t� cây Scutelleria baicalensis [33]. M�t s� flavonoid khác có tác d�ng �c ch� các enzym c�n thi�t cho quá trình phiên mã c�a virus. Hai ch�t biflavon là robustaflavon và hinokiflavon có tác d�ng kháng quá trình phiên mã ngư�c cu� HIV-1 v�i IC50 = 65 µM [34]. Các nghiên c�u cho th�y, flavonol và auron có tác d�ng kháng virus HIV m�nh. Quercetin � n�ng �� 5 µg/ml �ã �c ch� 70% virus. Malhotra và c�ng s� cho r�ng quercetin và các flavonoid khác tác ��ng vào chu k� s�ng c�a virus HIV � giai �o�n s�m [35].

N

III.1.4.2. Ho�t tính kháng vi sinh v�t

Ó

A

10

III.1.4.3. Vai trò c�a flavonoid trong s� tư�ng tác Th�c v�t - ��ng v�t [36]

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ta �ã bi�t r�ng flavonoid và các polyphenol th�c v�t �óng m�t vai trò quan tr�ng trong vi�c b�o v� cây kh�i b� côn trùng và ��ng v�t �n c� phá ho�i. Nh�ng n�m g�n �ây ngư�i ta t�p trung chú ý vào các c�u t� phenolic �ơn gi�n, các flavalon polymer ho�c các proanthocyanidin, song c�ng có m�t s� nghiên c�u quan tâm ��n các flavon, favonol, isoflavon phân t� lư�ng th�p. M�t s� glucoflavon �ư�c phân l�p t� cây lúa có tác d�ng gây khó tiêu cho r�y nâu Niloparvata lugens và sâu ��c thân Ditylenchus angustus. Ngoài ra flavanon và phenylpropanoid như chlorogenic acid v�i hàm lư�ng cao trong lá lúa có tác d�ng ch�ng l�i s� t�n công c�a sâu. Vai trò c�a flavalon ho�c proanthocyanidin trong vi�c b�o v� cây trư�c ��ng v�t �n c� �ã �ư�c nêu trong nhi�u bài t�ng quan [37, 38]. III.1.4.4. Ho�t tính �c ch� enzym Ngư�i ta �ã nghiên c�u nhi�u v� ho�t tính �c ch� nh�ng enzym chìa khoá trong quá trình hô h�p c�a các ty l�p th�. K�t qu� cho





16

Ơ

Q

U Y

N H

th�y r�ng liên k�t �ôi C2 = C3, nhóm keton � C4 và vòng B v�i nhóm 3’,4’,5’-trihydroxy �óng vai trò quan tr�ng ��i v�i các flavonoid có ho�t tính �c ch� m�nh enzym NADH – oxidase. M�t s� flavonoid c�ng �c ch� enzym xanthin oxidase là lo�i men xúc tác quá trình oxy hoá xanthin ho�c hypoxanthin thành acid uric. Cos và c�ng s� [39] �ã ch�ng minh r�ng các flavon �c ch� m�nh hơn các flavonol và nhóm hydroxy � C-3 và C-3’ là c�n thi�t cho ho�t tính b�t g�c superoxid cao.

N


TP .

III.1.4.5. Ho�t tính kháng viêm

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Flavonoid có ho�t tính �c ch� men cyclo-oxygenase ho�c men 5lipoxygenase trong quá trình trao ��i ch�t theo con �ư�ng arachinonat. 6-Hydroxyluteolin 6- methyl ether và d�n xu�t 6,3’dimethyl ether có tác d�ng �c ch� men cyclo-oxygenase và 5lipoxygenase. Các flavonoid ch�a hai nhóm hydroxyl c�nh nhau có tác d�ng �c ch� men 5-lipoxygenase m�nh nh�t; ví d� 8hydroxyluteolin �c ch� m�t cách ch�n l�c men 5-lipoxygenase v�i IC50 10 µM ��i v�i chu�t c�ng. Khi có thêm nhóm p-coumaroyl � v� trí 6’’ c�a g�c �ư�ng trong astragalin (kaempferol-3-Oglucosid) thì ho�t tính t�ng g�p 8 l�n; n�u có thêm m�t g�c pcoumaroyl khác n�a � v� trí 2’’ c�a g�c �ư�ng thì ho�t tính t�ng lên 30 l�n so v�i astragalin. Ví d�: Astragalin 2’’, 6’’-di-pcoumarat có ho�t tính ch�ng viêm n�m gi�a thu�c indomethacin và hydrocortison.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Cyanidin có ho�t tính �c ch� men prostaglandin endoperoxid hydrogen synthase-1 và 2 (PGHS-1 và 2) v�i IC50 = 90 và 60 µM [40] (IC50 c�a aspirin trong hai phép th� này là 1050 µM). Quercetin 3-xylosyl (1 -> 2)-rhamnosid và quercetin-3-rhamnosid có tác d�ng gi�m viêm c�p � chu�t nh�t gây ra b�i TPA (12-Otetradecanoylphorbol acetat). Chúng làm gi�m phù n� (71 và 62% tương �ng) n�u so sánh v�i thu�c ch�ng viêm indomethacin. Hesperitin làm gi�m phù bàn chân chu�t gây b�i carrageenin, b�ng �ư�ng tiêm. Tiêm hesperitin v�i li�u 50 và 100 mg/kg làm gi�m phù bàn chân chu�t 47 và 63% trong 5 gi�, tương �ương v�i dùng thu�c indomethacin li�u 10 mg/kg b�ng �ư�ng u�ng. Vì hesperitin là s�n ph�m ph� ch� y�u c�a công nghi�p ch� bi�n cam, chanh nên có th� làm ch�t ch�ng viêm giá r�, êm d�u và không có ph�n �ng ph�. Ngoài ra hesperitin còn có tác d�ng gi�m �au và h� s�t.





Ơ

N H

Apigenin có ho�t tính �c ch� t�ng sinh nguyên bào s�i � t�t c� các n�ng �� t� 0,01 ��n 100 mg/ml. Trong quá trình viêm nhi�m, nguyên bào s�i �óng vai trò quan tr�ng trong vi�c t�o h�t, t�o s�o và tương tác v�i h� mi�n d�ch. H�u h�t các v�t thương lâu lành là do ho�t ��ng c�a nguyên bào s�i. Quercetin và curcumin có tác d�ng làm lành v�t thương khi thay th�n.

N

17

Ph n A. T ng quan

U Y

III.1.4.6. Ho�t tính ��i v�i m�ch máu

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

Flavonoid có ho�t tính v�i các thành ph�n máu khác nhau như ti�u c�u, b�ch c�u �ơn nhân, lipoprotein t� tr�ng th�p (LDL) và v�i cơ trơn. Flavonoid có th� �c ch� ngưng t�p ti�u c�u, nguyên nhân gây xơ v�a ��ng m�ch. Luteolin, quercetin, kaempferol và d�n xu�t c�a chúng có ho�t tính �c ch� ngưng t�p ti�u c�u do nhi�u nguyên nhân khác nhau � th� thí nghi�m. Flavonoid �ã �ư�c ch�ng minh là ch�t �c ch� ti�m n�ng quá trình oxy hoá lipoprotein t� tr�ng th�p gây ra b�i ��i thư bào. Lipid �ư�c xem là do lipoprotein t� tr�ng th�p mang ��n, nhưng quá trình h�p th� in vitro bình thư�ng s� r�t ch�m và s� không d�n ��n hi�n tư�ng tích t� �áng k� lipid, tr� khi lipoprotein � d�ng b� oxy hoá. Lipoprotein t� tr�ng th�p (LDL) có ch�a nhi�u ch�t ch�ng oxy hoá n�i sinh bao g�m - và tocopherol, caroten, lycopen và retinyl stearat và ch� khi nào dùng h�t các ch�t này thì m�i x�y ra hi�n tư�ng peroxy hoá. LDL b� oxy hoá s� nhanh chóng �ư�c h�p thu b�i ��i th�c bào và d�n ��n t�o thành các t� bào x�p ch�a cholesterol làm xơ v�a ��ng m�ch. �ưa flavonoid vào ��i th�c bào có tác d�ng duy trì hàm lư�ng tocopherol c�a LDL và làm ch�m quá trình oxy hoá lipid.

ÁN

III.1.4.7. Ho�t tính oestrogen

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Isoflavon là nhóm chính �ư�c bi�t có ho�t tính oestrogen, �i�n hình là genistein và 8-isopentenylnaringenin. Th� nghi�m trên chu�t c�ng v�i 8-isopentenylnaringenin (30 mg/kg/ngày) và oestrogen (0,01 mg/kg/ngày) cho th�y c� hai ��u kìm hãm s� gia t�ng các ch�t tan t� xương có trong nư�c ti�u như hydroxyprolin, pyridinolin, deoxypyridolin và làm gi�m m�t �� ch�t khoáng trong xương gây ra khi c�t b� bu�ng tr�ng. Ngư�i ta �ã phát hi�n ra nhi�u flavonoid có ho�t tính oestrogen. Nhìn chung nh�ng ch�t này có nhóm hydroxy � v� trí 7 và 4’ c�a khung flavon ho�c 4, 4’ c�a chalcon. C� apigenin và 4,4’-dihydrochalcon ��u có ho�t tính gi�ng như 17 -estradiol khi th� kh� n�ng kích thích s� t�ng sinh c�a t�





18

Ơ

bào MCF 7, m�t t� bào ung thư vú l� thu�c oestrogen. Trong th�c �n bình thư�ng thì các flavonoid này không nguy h�i vì không có ch�t nào ��t n�ng �� c�n thi�t cho ho�t tính. Tuy nhiên, nó có th� gây h�i cho nh�ng trư�ng h�p �n kiêng nhi�u rau có ch�a hàm lư�ng isoflavonoid cao như ��u tương, ho�c các lo�i ��u h�t.

N


N H

III.1.4.8. Ho�t tính kháng kh�i u và gây ��c t� bào

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

Chalcon pedicin (2’,5’-dihydroxy-3’,4’,6’-trimethoxy chalcon) t� lá cây Fissistigma languinosum, h� Na (Annonaceae) có ho�t tính �c ch� s� liên k�t c�a tubulin thành microtubule v�i IC50 = 300 µM [41]. Nhóm tác gi� trong [41] �ã phân l�p �ư�c fissistin và isofissistin có ho�t tính gây ��c v�i t� bào KB. T� lá cây ch�i xu� (Baeckea frutescens L.) h� Sim (Myrtaceae) ngư�i ta �ã tách �ư�c 2 flavanon có ho�t tính gây ��c m�nh v�i t� bào ung thư b�ch c�u L 1210 (IC50 = 0,25 µg/ml [42]. T� v� cây m� qu� (Cudrania tricuspidata) thu�c h� Dâu t�m (Moracea) ngư�i ta tách �ư�c ba d�n xu�t c�a taxifolin có ho�t tính gây ��c v�i t� bào ung thư � ngư�i như CRL 1579 (ung thư da), LOX-IMVI (ung thư da), MOLT - 4F (ung thư máu), KM 12 (ung thư ru�t k�t) và UO - 31 (ung thư th�n) v�i ED 50 t� 2,7 – 31,3 µg/ml. T� cây thanh hao hoa vàng (Artemisia annua L.) h� Cúc (Asteraceae) �ã phân l�p �ư�c m�t flavonol, quercetagetin 6, 7,3’, 4’-tetramethylether có ho�t tính gây ��c �áng k� v�i t� bào ung thư P-388, A 549, HT - 29, MCF - 7 và KB [43]. Ch�t (-)epigallocatechin 3-gallat (EGCG) là thành ph�n chính c�a catechin trong chè xanh. Ch�t này �ư�c bi�t có ho�t tính �c ch� t�ng sinh t� bào và gây giáng hoá (ch�t theo chương trình, apoptosis) c�a nhi�u lo�i t� bào. Takeishi và c�ng s� �ã nghiên c�u và th�y r�ng: EGCG �c ch� s� t�ng sinh c�a các dòng t� bào ung thư d� dày như MKN 1, MKN - 45, MKN - 74, và KATO – III tu� theo li�u dùng [44]. T� r� cây Hoàng c�m (Scutellaria baicalensis) thu�c h� Hoa môi (Lamiaceae) các flavon baicalein và baicalin �ã �ư�c phân l�p. Hai ch�t này có tác d�ng �c ch� sinh trư�ng t� bào ung thư gan ngư�i PLC/PRF/5 và Hep - G2 c�ng như t� bào ung thư t�y ngư�i BxPC 3 v�i IC50 = 50 và 20 µg/ml tương �ng [45]. T� cây ni�t gió (Wikstroemia indica (L) C.A Meyer) h� Tr�m (Thymelaeceae) ngư�i ta �ã tách �ư�c kaempferol 3-O- -D-glucopyranosid và tricin có ho�t tính �c ch� t� bào P – 388 gây ung thư máu trên chu�t [46, 47].





19

Ph n A. T ng quan

III.2. Các h�p ch�t triterpen

Ơ

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Trong t� nhiên, l�p ch�t terpenoid là m�t trong nh�ng l�p ch�t trao ��i th� c�p t�n t�i ph� bi�n và có c�u trúc �a d�ng nh�t. Phân t� c�a các terpen �ư�c c�u t�o t� các �ơn v� ch�a 5 nguyên t� carbon (isopren); �ư�c phân lo�i theo s� lư�ng nguyên t� carbon trong phân t�, bao g�m monoterpenoid (10 C), sesquiterpenoid (15 C), diterpenoid (20 C), triterpenoid (30 C) và carotenoid (40 C). Trong nh�ng th�p k� g�n �ây v�i s� phát tri�n và �ng d�ng nhanh chóng các phương pháp phân l�p ch�t hi�u qu� cùng v�i các phương pháp phân tích hi�n ��i ngày càng có nhi�u triterpen �ư�c phân l�p và xác ��nh c�u trúc t� các ngu�n khác nhau trong t� nhiên. Nhi�u h�p ch�t triterpenoid có ho�t tính sinh h�c quý giá �ư�c phát hi�n. Bên c�nh các công trình nghiên c�u �ơn l� �ã có m�t lo�t các công trình tóm t�t các k�t qu� nghiên c�u v� triterpen [48, 49, 50]. Trong s� 4000 triterpenoid �ư�c xác ��nh ��n nay có hơn 40 d�ng khung carbon khác nhau, trong �ó các h�p ch�t có khung oleanan và ursan �ư�c tìm th�y nhi�u nh�t trong các h� th�c v�t như: Araliaceae, Asclepiadaceae, Bignononiaceae, Celastracea, Ericaceae, ....

N

III.2.1. Khái ni m chung v các h p ch t triterpen

Í-

III.2.2. M t s khung triterpen chính

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

III.2.2.1. Triterpen m�ch th�ng

18: Squalen

18: Squalen

19: Oxidosqualen

H�p ch�t triterpen m�ch th�ng �ơn gi�n nh�t là squalen (18). Ch�t này �ư�c tìm th�y trong d�u gan cá, m�t s� d�u th�c v�t như





20

Ơ

Đ

N G

20: Acid turbinaric

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

d�u c�, d�u bông, d�u h�t c�i và là m�t thành ph�n trong túi x� c�a m�t s� loài kh� [51]. Ch�t (3S)-oxidosqualen (19), m�t d�n xu�t vòng c�a squalen là ti�n ch�t trong quá trình sinh t�ng h�p t�o thành các triterpen và steroid [52]. Ch�t này �ã �ư�c phát hi�n th�y � m�t s� loài th�c v�t [51]. Acid turbinaric (20), m�t d�n xu�t c�a secosqualen có tính ��c v�i t� bào �ã �ư�c phân l�p t� Turbinaria ornata [53].

N


Ư

III.2.2.2. Triterpen khung dammaran

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Các h�p ch�t dammaran (21) có c�u trúc khung như các steroid, v�i các nhóm th� methyl � v� trí C-4 (dimethyl), C-8, C-10, C-14 và m�t m�ch nhánh isooctyl � C-17. C�u hình gi�a khung A/B là trans (5 ); B/C: trans (9 ); C/D: trans (14 ), c�u hình d�ng trans-antitrans là d�ng ph� bi�n và b�n v� m�t n�ng lư�ng [54]. Nhóm th� isooctyl � C-20 có c�u hình là R (hay ), � C-3 hay g�p các nhóm th� -OH, =O ho�c -OR v�i c�u hình ho�c . Các triterpenoid có khung dammaran (21) thư�ng có trong các chi th�c v�t: Betula, Alnus (Betulaceae), Cleome (Capparidaceae), Notholaema (Pteridaceae), Sativa (Compositae), Panax (Araliaceae), Pilocarpus (Rutaceae), Phyllanthus (Euphobiacea) [55].

21: Khung dammaran Đóng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú




21

Ph n A. T ng quan

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

T� cây Betula platyphylla ngư�i ta �ã phân l�p �ư�c 2 ch�t triterpen khung dammaran là 21a và 21b, có ho�t tính kháng t� bào ung thư KB-C2 v�i IC50 = 31,0 µg/l [56].

21b

N G

Đ

21a

Ư

III.2.2.3. Triterpen khung oleanan

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Khung oleanan (22) tiêu bi�u cho các triterpen 5 vòng trong �ó t�t c� các vòng ��u là cyclohexan. Trong khung này các nhóm th� (thư�ng là methyl) chi�m các v� trí 4 (geminal), 5 , 8 , 10 , 14 , 17 , 20 . Các triterpenoid khung oleanan �ã �ư�c tìm th�y trong các h� Leguminosae (chi Abrus, Glycyrrhiza, Acacia, Erythrina), Rubiaceae (Alibertia, Timonius, Chiococea), Compositae (Aster, Asterella, Atractylis), Verbenaceae (Lantana) và m�t s� h� khác như Rutaceae, Sapindaceae, Cucurbitaceae, Anacardiaceae, Labiatae, Meliaceae, Umbelliferae, Apocynaceae [57].

ÁN

20

TO

19

21

H

ÀN

12 25 1

Đ IỄ N D

30

29

2

A

3

5

4

H 23

26

C

9

10

18

11

H

B

13 14

H 15

D

E

22

17 16

28

8 27 7

6

24

22: Khung oleanan

Các k�t qu� nghiên c�u dư�c lý �ã ch� ra r�ng các h�p ch�t triterpen khung oleanan ��c bi�t có tác d�ng ch�ng l�i các b�nh do





22

B

Ơ

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

s� viêm nhi�m gây ra như eczema, s�t, sưng t�y [58]. Các d�n xu�t phtalat c�a 18 -olean-12-en-3 ,30-diol; 18 -olean-9(11)12-dien3 , 30-diol và olean-11,13(18)-dien-3 ,30-diol �ã có tác d�ng �c ch� m�nh eczema trên tai chu�t [59]. H�p ch�t olean-12-en-3 ,30diol có tác d�ng ch�ng kh�i u, ch�ng viêm và ch�ng d� �ng trên chu�t t�t hơn so v�i acid glycyrhetinic khi dùng làm ch�t ��i ch�ng [60]. Acid oleanolic có tác d�ng ng�n ch�n s� phát tri�n t�n thương c�a gan trên chu�t khi b� cho tiêm nhi�m ��c CCl4 [61]. T� cánh hoa hư�ng dương các nhà khoa h�c Nh�t B�n �ã phân l�p �ư�c 2 triterpen glycosid m�i 22a và 22b thu�c khung oleanan có ho�t tính kháng t� bào ung thư KB-C2 v�i IC50 = 31,0 µg/l [62].

N


22b

00

22a

A

10

III.2.2.4. Triterpen khung hopan

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

Khung hopan (23) tiêu bi�u cho các triterpen 5 vòng, bao g�m m�t vòng cyclopentan (E) giáp v�i h� vòng crisen (bao g�m A, B, C, D). Trong khung hopan, các nhóm th� (thư�ng là methyl) chi�m các v� trí C-4 (geminal), C-10 , C-14 , C-17 và m�t nhóm isopropyl � v� trí C-21 có c�u hình S hay . C�u hình khung hopan có d�ng: trans-anti-trans-anti-trans-anti-trans (t�c là t�t c� ��u là: trans-anti). 20

Đ

19

H

IỄ N

12 25

D

1 2

A

3

5

4

H 23

24

11 26

C

9

10

18

13

H

B

14

E21

D 15

30

22 17

H

29

16

8 27 7

6

23: Khung hopan

23: Khung hopan Đóng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú




A

3

5

4

H

B

14

15

16

Ơ

Q

TP .

17

8 27 7

OH 29

OH

TR

24H

ẦN

H 23

D

30

ẠO

C

9

10

13

26

22

N G

2

11

21

H

1

E

18

Ư

25

H

Đ

H

U Y

20

19 12

N H

Triterpen khung hopan �ã �ư�c phân l�p t� chi Ficus (Moraceae), Euphobia (Euphobiaceae), Polypodium (Polypodiaceae), Swertia (Gentianaceae). T� cây Mollugo pentaphylla và M. hirta, m�t lo�t các triterpen �ã �ư�c phân l�p. Trong �ó, mollugogenol A (24) có ho�t tính ch�ng n�m m�nh [63].

N

23

Ph n A. T ng quan

00

B

24: Mollugogenol A

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

III.2.2.5. Khung lupan

10

24: Mollugogenol A

ÀN

TO

H H

D

IỄ N

Đ

C A

H

H

E

D

B

25. Khung lupan 25: Khung lupan





24

Ơ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

C�u hình h� vòng c�a khung lupan (25) gi�ng như c�a khung hopan v�i s� khác bi�t � ch� nhóm th� isopropyl g�n vào v� trí C-19 (S hay ) � lupan còn trong khung hopan � v� trí C-21. Các triterpen khung lupan �ã �ư�c phát hi�n th�y � các chi Achillea (Compositae), Artocarpus (Moraceae), Betula (Betulaceae), Cynachum (Asclepiadaceae), Plumeria (Apocynaceae), Schefflera (Araliaceae).

N


OH

N G

Đ

H

HO

TR

H

ẦN

H

H

Ư

H

26. Betulin

26. Betulin

10

00

B

26: Betulin

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

Betulin (26) là m�t h�p ch�t thu�c khung này, l�n ��u tiên �ư�c phân l�p vào n�m 1988 [63] là ti�n ch�t �� t�ng h�p acid betulinic m�t h�p ch�t �ang r�t �ư�c quan tâm nghiên c�u v� m�t dư�c lý. Các terpenoid phân l�p t� các loài Betula c�ng �ã �ư�c kh�o sát [64]. N�m 1994 Connolly và c�ng s� �ã t�ng k�t nh�ng bài báo v� l�p ch�t khung lupan trong 2 n�m 1988 và 1989 [65]. Ti�p �ó là nh�ng công b� v� các h�p ch�t thu�c khung này �ư�c phân l�p t� nhi�u loài khác nhau [66, 67].

� nư�c ta, cây chân chim (Schefflera octophylla), �ư�c dùng trong dân gian làm thu�c b�, ch�a các b�nh v� gan, t� lá cây này m�t triterpen diacid khung lupan (3 -hydroxy-lup-20(29)-en-23,28dioic acid) có hàm lư�ng cao t�i 7% so v�i tr�ng lư�ng lá khô �ã �ư�c phân l�p và xác ��nh c�u trúc b�ng các phương pháp ph� và hoá h�c [68].





25

Ph n A. T ng quan

III.2.2.6. Các h�p ch�t limonoid O

O

N H

Ơ

N

O

U Y

O

TP .

O

H

Q

O O

ẠO

O

Đ

H

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

27: Limonin 27. Limonin Các h�p ch�t limonoid là các tetranor-triterpen 5 vòng bao g�m c� vòng furan, có v� ��ng, t�n t�i ch� y�u trong các loài thu�c h� Rutaceae, Meliaceae, Simaroubaceae v.v. Ví d�: Limonin (27) là ch�t gây v� ��ng c�a các h�t thu�c chi Citrus và t�n t�i nhi�u trong các cây thu�c h� chanh cam. Limonin có ho�t tính gây ngán �n ��i v�i côn trùng [69].

H

Ó

A

III.2.3. Ho+t tính sinh h-c c&a các h p ch t triterpen

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

V�i c�u trúc �a d�ng, phong phú và �ư�c phân b� r�ng rãi trong ��ng và th�c v�t, triterpen ngày càng �ư�c quan tâm nghiên c�u c� v� c�u trúc c�ng như ho�t tính sinh h�c. Nhi�u h� th�c v�t có ch�a lư�ng l�n các triterpen trong h�u h�t các b� ph�n c�a cây, �ư�c cho là có ch�c n�ng sinh h�c ch�ng l�i ��ng v�t �n c� và côn trùng có h�i b�ng cách tác ��ng vào h� th�n kinh, h� th�ng sinh s�n c�a chúng. Do �ó có th� hy v�ng r�ng các tác ��ng này c�ng th� hi�n trên cơ th� ngư�i và các ��ng v�t nói chung [70, 71, 72]. Các h�p ch�t triterpen có ho�t tính kháng khu�n, kháng viêm, ch�ng ung thư, kìm hãm s� phát tri�n kh�i u, ch�ng oxy hoá, kháng virus, tr� sâu, tr� các ch�ng b�nh v� �ư�ng hô h�p, b�nh gan, b�nh th�p kh�p, ho, n�m; h�n ch� sinh t�ng h�p cholesterol, ��c bi�t là kh� n�ng ch�ng l�i s� phát tri�n c�a virus HIV [73, 74].





26


Ơ

COOH

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Các nghiên c�u �ã cho th�y nhi�u h�p ch�t triterpen th� hi�n ho�t tính ch�ng ung thư, h�n ch� s� phát tri�n c�a các t� bào ung thư, kh�i u. Ví d� như acid ursolic [75, 76] �ư�c phân l�p t� các loài Prunella vulgaris, Psychotria serpens, Hypris capitata th� hi�n ��c tính ��i v�i các t� bào ung thư ph�i dòng A-549, t� bào b�ch c�u lympho P-388 và L-1210, t� bào ung thư m�i KB khi ti�n hành th� nghi�m trên các t� bào da c�a chu�t. Acit betulinic (28) l�n ��u tiên �ư�c M.Sholichin và c�ng s� phân l�p t� v� cây Betula mandshurica. K�t qu� th� ho�t tính cho th�y acid betulinic và các d�n xu�t c�a nó có ho�t tính kháng khu�n, kháng kh�i u và s�t rét khá hi�u qu� [77].

N

III.2.3.1. Ho�t tính ch�ng ung thư

28

A

HO

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

T� n�m linh chi (Ganoderma lucidum) 24 triterpen �ã �ư�c phân l�p b�ng phương pháp s�c kí c�t v�i ch�t h�p ph� silicagel và ch�t ngư�c pha (RP-8, RP-18) [73]. T� n�m G. applanatum (Polyporaceae) 4 triterpen có khung lanostan là applanoxidic acid A,- B, -C, -D �ã �ư�c phân l�p và xác ��nh c�u trúc. Các triterpen này có ho�t tính kháng các t� bào ung thư và virus HIV[78]. M�t nghiên c�u khác v� ho�t tính c�ng cho th�y acid hyptatic A (29) có ho�t tính v�i các dòng t� bào: A-549 (ED50 = 5,9µg/ml), HTC-8 (ED50 = 4,2µg/ml), P-388 (ED50 = 6,7µg/ml) [79]; maytenfoliol (30) có ho�t tính v�i P388 T/C 120 (10mg/kg/ngày), KB (ED50 = 4,56 µg/ml), acid ursolic có ho�t tính v�i P-388 (ED50 = 3,15 µg/ml), L-1210 (ED50 = 4,00 µg/ml), A-549 (ED50 = 4,00 µg/ml); 2 hydroxylursolic acid A-549 (ED50 = 4,9 µg/ml), HTC-8 (ED50 = 2,7µg/ml), P-388 (ED50 = 6,1 µg/ml) [77].





27

Ph n A. T ng quan

OH

H

COOH

OH

H

HO

N H

Ơ

N

HO

O CH2OH

30: Maytenfoliol

30: Maytenfoliol

ẠO

TP .

Q

U Y

29: Acid hyptatic A 29: Acidhyptatic A

Ư Acid hydroxyursolic 32:32:Acid hydroxyursolic

TR

ẦN

31: Acid ursolic

H

HO

31: Acid ursolic

N G

HO

HO

COOH

Đ

COOH

Ó

A

10

00

B

Ba triperpen m�i là celasdin A, -B, -C (33 - 35) t� cây X� �en (Celastrus hindsii) có ho�t tính ch�ng ung thư và kháng virus HIV r�t t�t [80].

H

CH2OH

-L

Í-

OH

H

TO

ÀN

O

ÁN

H

D

IỄ N

Đ

33: Celasdin A

H

CH2OH OH

OH

O

O

34: Celasdin B

O

35: Celasdin C

III.2.3.2. Ho�t tính ch�ng HIV-AIDS [71, 72, 76, 78] �a s� triterpen và các d�n xu�t c�a triterpen có ho�t tính ��i v�i virus HIV-1 có c�u trúc cơ b�n d�ng ursen (36), oleanen (37) và lupen (38).





28


17

N H

Ơ

COR2

3

R1O

N

17

COR2

36

U Y

R1O

Đ

ẠO

TP .

Q

37

N G

O

H

Ư

R2

R1O

TR

ẦN

38

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Cho ��n nay, các h�p ch�t triterpen trong thiên nhiên chưa th� hi�n kh� n�ng vư�t tr�i so v�i các lo�i thu�c hi�n �ang lưu hành v� m�t dư�c lý, nhưng chúng �óng vai trò là ch�t d�n �ư�ng t�t cho vi�c phát tri�n các lo�i thu�c m�i. M�t s� d�n xu�t th� c�a triterpen có tri�n v�ng ho�t tính vư�t tr�i ��i v�i virus HIV-1 so v�i các h�p ch�t ban ��u. �i�u thú v� là ho�t tính c�a các h�p ch�t này ph� thu�c vào c�u trúc vòng [71, 72, 78]. Các k�t qu� th� ho�t tính cho th�y nhi�u triterpen �ã có ph�n �ng v�i các t� bào HIV như: Actein, m�t triterpenoid saponin 5 vòng �ư�c tách t� cây Cimicifuga racemosa th� hi�n ho�t tính ��i v�i virus HIV-1. K�t qu� nghiên c�u g�n �ây cho th�y saponin �ư�c tách t� h�t ��u nành �ã �c ch� �ư�c s� nhân b�n c�a các t� bào MT-4 c�a HIV-1; hay Escins, là d�ch chi�t c�a cây Aesculus chinensis (Hippocastanaceae) th� hi�n ho�t tính kìm hãm s� phát tri�n ��i v�i virus HIV-1 [78]. Tu� thu�c vào cơ ch� �c ch� t� bào c�a virus HIV-1 c�a triterpen mà ngư�i ta chia chúng thành 5 nhóm như sau: Nhóm 1: �c ch� s� xâm nh�p c�a HIV-1 b�ng cách ng�n ch�n s� th� c�m ho�c phá v� màng t� bào Nhóm 2: �c ch� enzym phiên mã ngư�c c�a virus HIV (HIV-RT) Nhóm 3: �c ch� enzym sinh t�ng h�p protein (protease)





D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Nhóm 4: �c ch� s� trư�ng thành c�a virus Nhóm 5: Chưa rõ cơ ch� ho�t ��ng a. �c ch� s� xâm nh�p c�a HIV-1 [81] Glycyrrhizin là m�t triterpen saponin �ư�c phân l�p t� r� cây Cam th�o (Licorice) có kh� n�ng �c ch� s� tái t�o HIV-1, nó có kh� n�ng ng�n ch�n t�ng ph�n s� h�p thu c�a HIV-1. M�t khác ch�t này có ho�t tính �c ch� protein kinase C. Chi ti�t v� cơ ch� tác ��ng c�a các triterpen saponin v�n chưa �ư�c làm rõ. M�t nhóm các d�n xu�t c�a triterpen 5 vòng ch�a nhóm ch�c COOH � C-17 th� hi�n ho�t tính �c ch� v�i HIV-1 m�t cách gián ti�p, ��ng th�i m�t s� triterpen �ã th� hi�n kh� n�ng �c ch� � n�ng �� r�t th�p, vào c� nano gam trong �ó có hai d�n xu�t c�a acid betulinic �ã �ư�c nghiên c�u v� cơ ch� tác d�ng là RPR 103611 và IC 9564 [78]. b. �c ch� s� phiên mã ngư�c (RT) [78] Vi�c t�o ra các lo�i thu�c �c ch� enzym phiên mã ngư�c c�a virus HIV-1 là m�c tiêu ��u tiên c�a các nhà khoa h�c. H�u h�t các triterpen �c ch� phiên mã ngư�c c�a virus HIV-1 là các s�n ph�m thiên nhiên �ư�c tách chi�t t� nhi�u lo�i th�c v�t, như acid nigranoic �ư�c tách t� cây Schisandra sphaerandra. K�t qu� th� nghi�m cho th�y nó có ho�t tính y�u ch�ng l�i HIV-1 � n�ng �� IC50 = 159,4 µM. Ho�c acid mimusopic phân l�p t� h�t cây Mimusops eleng có ho�t tính �c ch� trung bình s� phiên mã ngư�c c�a HIV (IC50 t� 10 t�i 20 µM). Ch�t 1- -hydroxyaleuritolic-3-phydroxybenzoat �ư�c phân l�p t� r� cây Maprounea africana có ho�t tính kháng HIV-1 � n�ng �� IC50 = 3,7µM. Ho�t tính khác nhau v�i s� phiên mã ngư�c c�a HIV-1 c�a các triterpen t� chi Maprounea �ã �ư�c Beutler gi�i thích có th� là do s� khác nhau v� �� tinh khi�t c�a các s�n ph�m thiên nhiên ho�c �i�u ki�n th� nghi�m. Ho�t tính c�a các triterpen này ��i v�i HIV-1 RT và HIV-1 c�n �ư�c nghiên c�u sâu hơn n�a �� xác ��nh cơ ch� tác d�ng. Tuy nhiên các k�t qu� thu �ư�c �ã g�i m� cho th�y �ây là m�t trong nh�ng ch�t d�n �ư�ng t�t �� ti�p t�c nghiên c�u v� s� �c ch� phiên mã ngư�c c�a virus HIV-1 [78].

N

29

Ph n A. T ng quan

c. �c ch� enzym phân gi�i protein (protease) M�t s� triterpen có khung lanostan như ganoderiol B �ư�c phân l�p t� bào t� n�m linh chi Ganoderma lucidum có ho�t tính kháng l�i Đóng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú




30

39

CH2OH

COOH

HO HO

ÀN

HO

TO

ÁN

Ơ

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

enzym sinh ra HIV-1 v�i hi�u l�c t� 0,17- 0,23 mM [77, 82, 83]. M�t ví d� khác v� các triterpen kháng l�i enzym phân gi�i protein c�a HIV-1 như geumonoit t� Geum japonicum [82]; acid ursolic và d�n xu�t malonat c�a nó �ư�c tách t� thân cây Cynomorium songaricum; triterpenoid saponin như Escin Ia và Escin Ib t� Aesculus chinensis [84] và acid oleanolic t� Xanthoceras sorbifolia [74, 77]. B�ng các chuy�n hoá hoá h�c các nhà khoa h�c �ã c�i thi�n ho�t tính c�a các triterpen thiên nhiên lên 2-5 l�n. Ví d� glutaryl hemiester c�a acid ursolic, acid oleanic và acid betulinic �ã th� hi�n kh� n�ng �c ch� HIV-1 � 4 µM [85]. S� chuy�n hoá � C-28 c�a triterpen khung oleanan c�ng làm t�ng ho�t tính ��i v�i enzym sinh t�ng h�p peptid c�a HIV-1. Ngư�i ta c�ng nh�n th�y các d�n xu�t vòng �a acid � C-24, C-28, C-30 có ho�t tính m�nh hơn các vòng �ơn acid. Tuy nhiên, cơ ch� tác d�ng c�a các triterpen �c ch� protease c�a HIV-1 v�n chưa rõ ràng, có th� chúng ng�n ch�n s� dime hoá c�a protease c�a HIV-1, giúp nó t�o ra các lo�i protein c�n thi�t. Vi�c ng�n c�n s� dimer hoá có th� �ã �c ch� ho�t ��ng c�a các enzym. Uvaol (39) và acid ursolic (31) �ư�c tách t� d�ch chi�t MeOH c�a lá cây Crataegus pinatifida (Rosaceae) có ho�t tính � n�ng �� 100 µg/ml, acid maslinic (40) phân l�p t� cây Geum japonicum th� hi�n ho�t tính � n�ng �� 17,9 µg/ml, acid moronic (41) phân l�p t� Myrceugenia euosma (Myrtaceae) th� hi�n ho�t tính v�i HIV-1 v�i ch� s� �i�u tr� l�n hơn 186 [84].

N


40

COOH

O

41

D

IỄ N

Đ

d. �c ch� s� phát tri�n c�a virus Các d�n xu�t c�a acid betulinic v�i các nhóm th� khác nhau � C3 như: acid 3,3-dimetylsucinyl-betulinic �ã làm t�ng ho�t tính mà không gây ��c t� bào [71, 72, 86]. Ch� s� IC50 c�a acid 3-O(3’,3’dimethylsuccinyl)-betulinic) nh� hơn 0,35 nM và �� ch�n l�c c�a h�p ch�t này là l�n hơn 20.000. Tương t� như v�y d�n xu�t acid 3-O-(3'-3'-dimethylsuccinyl)-oleanic có th� �c ch� s� phát tri�n c�a HIV-1 � n�ng �� dư�i m�c nano gram ��i v�i dòng t� bào lympho H9 và virus HIV-1 IIIB (EC50 = 1,7 µg/ml ��n 21,8 µg/ml). Theo





Ơ

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Kashiwada, acid 3-O-(3’,3’dimethylsuccinyl)-betulinic (PA-457) có kh� n�ng �c ch� vào giai �o�n cu�i c�a chu k� nhân b�n virus HIV1. Các k�t qu� nghiên c�u �ã cho th�y PA-457 có kh� n�ng ch�ng l�i s� kháng thu�c c�a virus [71, 85, 87]. G�n �ây vi�c th� lâm sàng giai �o�n I/II ��i v�i b�nh nhân tình nguy�n b� nhi�m HIV-1 b�ng các li�u u�ng �ã ghi nh�n �ư�c s� gi�m sút �áng k� s� lư�ng virus. e. M�t s� triterpen khác có tác d�ng kháng HIV-1 [80, 84, 87, 88]. Lancilacton C và các d�n xu�t c�a nó �ư�c phân l�p t� cây Kadsura lancilimba và celasdin-B �ư�c phân l�p t� C. hindsii th� hi�n ho�t tính kháng HIV-1 � n�ng �� r�t th�p (micromol). C� th� celasdin-B cho ho�t tính kháng s� nhân b�n HIV-1 � n�ng �� EC50 = 0,8 µg/ ml trong lympho bào H-9 [97]. Qua vi�c nghiên c�u tương quan gi�a c�u trúc và ho�t tính c�a các triterpen cho th�y s� chuy�n hoá � các v� trí C-3, C-7 và C-28 có th� t�o ra các d�n xu�t có ho�t tính kháng HIV-1 cao hơn và có tính ưu vi�t hơn.

N

31

Ph n A. T ng quan

TR

III.2.3.3. Ho�t tính kháng viêm [70, 82, 89]

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Các triterpen ��c bi�t là các triterpen khung oleanan 5 vòng có ho�t tính kháng viêm. Acid oleanolic có tác d�ng kháng viêm, gi�m �au. Cơ ch� kháng viêm c�a các triterpen 5 vòng �ã �ư�c nghiên c�u khá k�. Các triterpen và d�n xu�t c�a nó �ư�c t�o thành b�ng cách chuy�n hoá hoá h�c như oxy hoá, kh� hóa,... �ã th� hi�n tính kháng khu�n và ch�ng viêm t�t hơn. M�t trong nh�ng y�u t� chính �nh hư�ng ��n ho�t tính kháng khu�n c�a các tinh d�u ch�a triterpen là �� tan c�a chúng trong nư�c hay là �� tan c�a các thành ph�n hoá h�c chính (ho�t tính kháng khu�n t� l� thu�n v�i n�ng �� ch�t chính) [76, 90, 91].

D

IỄ N

Đ

ÀN

III.2.3.4. Ho�t tính kháng m�t s� vi sinh v�t và ký sinh trùng [92, 93] B�ng phương pháp GC-HRMS và HPLC-ESI-MS �ã xác ��nh �ư�c thành ph�n hoá h�c d�ch chi�t c�a cây Celastrus exsucca bao g�m các triterpen -amyrin, -amyrin và lupeol. Các th� nghi�m v� ho�t tính c�a d�ch chi�t thô ��i v�i 20 ch�ng vi sinh v�t như: Escherichia coli-ATCC 10538; Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853; P. aeruginosa-290D; Micrococcus aureus-ATCC 9341; Staphylococcus... K�t qu� cho th�y d�ch chi�t thô có ho�t tính ��i v�i ch�ng Trypanosoma cruzii gây nên c�n b�nh Trypomastigotes và Leishmania amazonensis gây nên b�nh Amastigote. �ây là các





32

Ơ

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

b�nh ��a phương thư�ng xu�t hi�n � Nam Phi. Tuy nhiên ho�t tính c�a các d�ch chi�t trong các dung môi là tương ��i khác nhau. Trong khi d�ch chi�t ethanol v�i li�u dùng 5000 mg/ ml không th� hi�n ho�t tính ��i v�i 18 ch�ng vi sinh v�t ki�m ��nh, thì ph�n d�ch chi�t trong diclomethan �ã th� hi�n ho�t tính duy nh�t ��i v�i m�t s� ch�ng Streptococcus (ba ch�ng S. mutans, m�t ch�ng S. sobrinus). D�ch chi�t thô có ch�a triterpen c�ng th� hi�n ho�t tính kháng khu�n và kháng n�m. T� nh�a lá già cây Hoya lacunosa, �ã phân l�p �ư�c các triterpen có vòng n�m và vòng m� d�ng seco-triterpen acid methyl ester là: 5-isopropyl-10-(2-methoxy-carbonylethyl)-des-A-olean-12en (42) và 5-isopropyl-10(2-methoxy-carbonylethyl)-des-A-olean14-en (43) và hai h�p ch�t khác là -amyrin và taraxasterol (44), taraxerol (45) và 14- -taraxeran-3-on (46). Các th� nghi�m ho�t tính cho th�y chúng có ho�t tính �c ch� s� phát tri�n c�a các vi khu�n dòng Phyllosphere. M�t s� cây thu�c chi Euphorbia như E. maculata, E. supina t� lâu �ã �ư�c s� d�ng trong y h�c c� truy�n �� i�u tr� b�nh �ư�ng ru�t như: tiêu ch�y, d� dày ho�c ch�a tr� các v�t thương b� nhi�m trùng. Nh�a c�a chúng có th� gây kích �ng ��i v�i da. Các k�t qu� nghiên c�u cho th�y triterpen là thành ph�n hoá h�c chính c�a chi Euphorbia [94].

N


Í-

12

-L

12

13

2

ÁN

1 2

10

4

5

H

10

3 CO Me 2

TO

3CO2Me

13

1

H

5

4

43

42

HO

Đ

ÀN

H

IỄ N

29

D

27 12 25

11

1 10 5

H

H

23

24

20

13 14

H

21 22

17

28

H

16 15

H

H

7

4

HO

8

30

18

9

2 3

26

19

44

O

6

H

45


46




33

Ph n A. T ng quan

Ơ

N H

1a. �� T�t L�i (2005), Nh�ng cây thu�c và v� thu�c Vi�t Nam, Nhà xu�t b�n Y h�c, tr. 191.

N

TÀI LI�U THAM KH�O

�� T�t L�i (2005), Nh�ng cây thu�c và v� thu�c Vi�t Nam, Nhà xu�t b�n Y h�c, tr. 307.

2.

Gardner M. J., Hall N., Fung E., White O., Berriman M., Hyman R. W., Carlton J. M., Pain A., Nelson K. E., Bowman S., Paulsen I.T., James K., Eisen J. A., (2002), Nature 419, 498 - 511.

3.

Newman D. J., Gragg G. M, Snader K. M. (2003), Natural Products as Sources of New Drugs over the Period 1981-2002, Review, J. Nat. Prod. 66, 1022 - 1037.

4.

Kuo-Hsiung Lec (2004), Current Developments in the Discovery and Design of New Drug Candidates from Plant Natural Product Leads, Review, J. Nat. Prod. 67, 273 - 283.

5.

Cai Y., Phillipson J. D., Harper J. I., Corne S. J. (1994), Phytochemical Analysis 5, 183.

6.

Cordell G.A. (1995), Changing strategies in natural products chemistry, Review, Phyto - chemistry, 40 (6), 1585 - 1612 và các tài li�u �ư�c trích d�n � �ây.

7.

Sun I. C. (2003), Kashiwada Y., Morris – Natschke S. L., Lee K. H., Curr. Top. Med. Chem. 3, 155 – 169.

8.

Li Y., Hoang H., Wu Y. – L. (2006), Medicinal Chemistry of Bioactive Natural Poducts, Ed.by Xiao – Tian Liang and Wei – Shuo Fang, Copyright John Wiley & Sons, Inc. 183 – 256.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

1.

9.

Kin S. Lam (2007), Trends in Microbiology, Review, Vol. 15, No. 6, 279 – 289.

10. Kato A., Moriyasu M., Ichimaru M.M., Nishiyama Y., Juma F.D., Nganga J.N., Mathenge S.G. and Ogeto J.O. (2005), Phytochemical Analysis 6, 89. 11. Dale J.A. and Mosher H.S. (1973), J. Am. Chem. Soc. 95, 512.





34


Ơ

U Y

14. Ohtsu H. et al. (2002), J. Med. Chem. 45, 5037 – 5042.

N H

13. Aggarwal B. B., Kumar A., Bharti A. C. (2003), Anticancer Res. 23, 363 – 398.

N

12. Cos P., Maes L., Berghe D.V., Hermans N., Pieters L., Vlietinct A. (2004), Plant Substances as Anti-HIV Agents Selected According to their Putative Mechanism of Action, J. Nat. Prod. 67, 284-293.

TP .

Q

15. Kashiwada Y., Hashimoto F., Cosentino L.M., Chen C. H., Garett P. E., Lee K. H. (1996), J. Med. Chem., 39, 1016 – 1017.

Đ

ẠO

16. Xing – Zheng Wu, Tiemin Huang, Zhen Liu, Janusz Pawliszyn (2005), Trends in Analytical Chemistry, 24 (5), 369 – 382.

N G

17. Marcel Reese et al. (2007), Angew. Chem. Int. Ed. 46, 1864 – 1868.

ẦN

H

Ư

18. Steglich W., B. Fugmann, S. Lang – Fugmann (1997), Roempp Lexikon, Naturstoffe, Georg Thieme Verlag, Stuttgart. New York.

00

B

TR

19. D.C. Meadows and Jacquelyn Gervay – Hague (2006), Current Developments in HIV Chemotherapy, Chem. Med. Chem. 1, 16 – 29.

H

Ó

A

10

20. L. Wessjohann et al. (2005), What can a chemist learn from nature’s macrocycles? – A brief, conceptual view, Molecular Diversity 9, 171 – 186.

-L

Í-

21. Rivkin A., Chou T.C., Danishefsky (2005), Angew. Chem. Int. Ed. 44, 2838 – 2850.

TO

ÁN

22. Borzilleri R. M., Vite G. D. (2003), Drug of the Future 28, 1149 – 1163.

D

IỄ N

Đ

ÀN

23. Bollag D. M., McQueney P. A., Zhu J., Hensens O., Koupal L., Liesch J., Goetz M., Lazarides E., Woods C. M. (1995), Cancer Res. 55, 2325 – 2333. 24. Dunn W. B., Ellis D. I. (2005)., Trends in Analytical Chemistry, Vol. 24, No. 4, 285 – 294. 25. William R. P., Nina J. B., Gunatilaca A. A. L. and Kingston D. G. I. (1996), C-geranyl compounds from Mimulus clevelandii, J. Nat. Prod., 59, 495 – 497.





35

Ph n A. T ng quan

U Y

N H

28. Ursini F., Maiorino M., Morazzani P., Roveri A., Pifferi G. (1994), Free Radical Biol. Med. 16, 547 – 553.

Ơ

27. Nicolaou K.C, Frederick M.O (2007), Angew. Chem. Int. Ed. 46, 5278 – 5282.

N

26. Waterman P. G., Ampofo H., Stephen A. (1987), Xanthones and neoflavonoids from two Asian species of Calophyllum, Phytochemistry, 26, 1189 – 1192.

ẠO

TP .

Q

29. Mauri P.L., Iemoli L., Gardana C., Riso P., Simonetti P., Porrini M., Pietta P.- G. (1999), Papid Commun. Mass Spectrom. 13, 924 - 931.

N G

Đ

30. Ishii K., Furuta T., Kasuya Y. (2000), J. Agric. Food Chem., 48, 56 - 59.

ẦN

H

Ư

31. Pietta P.-G. (2000), Flavonoids as Antioxidants, Review, J. Nat. Prod. 63, 1035 - 1042.

TR

32. Harasaki Y., Ogawa S., Fukui S. (1994), Free Radical Biol. Med. 16, 845 – 850.

00

B

33. Bell J. R. C. et al. (2000), Am. J. Clin. Nutr., 71, 103 – 108.

Ó

A

10

34. Li B.Q. et al. (1997), Cellular Molecular Biological Research 39, 119 - 124.

-L

Í-

H

35. Lin Y.M., Anderson H., Flavin M.T., Pai Y. H. S. (1997), J. Nat. Prod. 60, 884 - 888.

ÁN

36. Malhotra B. et al. (1996), Phytochemistry 43, 1271 – 1276.

TO

37. Harborne J. - B., Willams C.-A. (2000), Review, Phytochemistry 55, 481 - 504 và các tài li�u �ư�c trích d�n t�i �ây.

ÀN

38. Harborne J. B. (1997), Review, Nat. Prod. Reports 14, 83 - 97.

D

IỄ N

Đ

39. Harborne J.B. (1999), Review, Nat. Prod. Reports 16, 509 – 523. 40. Cos et al. (1998), J. Nat. Prod. 61, 71 - 76. 41. Wang H., Nair M. G., Strasburg G. M., Chang Y.C., Booren A.M., Gray J. I., Dewitt D. L. (1999), J. Nat. Prod. 62, 294 - 296. 42. Alias Y., Awang K., Hadi H.A., Thoison O., Sevenet T., Pais M. (1995), J. Nat. Prod. 58, 1160 - 1166. 43. Makino M., Fujimoto Y. (1999), Phytochemistry 50, 273 - 277.





36


44. Zheng G. - Q. (1994), Planta Medica 60, 54 – 57.

Ơ

46. Tang W., Hemm I., Bertram B. (2003), Planta Med. 69, 97 - 108.

N

45. Horie N., Hirabayashi N., Takahashi Y., Miyauchi Y., Taguchi H., Takeishi K. (2005), Biol. Pharm. Bull. 28 (4), 574 - 579.

N H

47. Lee K. - H. (2004), J. Nat. Prod. 67, 273 - 283.

Q

U Y

48. Dev, S. and Nagasampagi, B. A. (1989), Triterpenoids, Vol. 1, CRC Press. Boca Raton, Fl.

ẠO

TP .

49. Dev, S., Gupta, A. S., and Parwardhan, S. A. (1989), Triterpenoids, Vol. 2, CRC Press, Boca Raton, Fl.

N G

Đ

50. Agarwal, S. K., and Rastogi, R.P. (1974), Triterpenoid saponins and their genins, Phytochemistry,13, 2623.

H

Ư

51. Dictionary of Natural Products, on CD-Rom Chapmann and Hall (1997).

TR

ẦN

52. Mahato, S. B., Nandy, A. K., and Roy, G. (1992), Triterpenoids, Phytochemistry, 31(7), 2199 - 2249.

10

00

B

53. Asari, F., Kusumi, T., and Kakisawa, H. (1989), , J. Nat. Prod., 52, 1167.

H

Ó

A

54. ��ng Như T�i (1999), Cơ s� hoá h�c l�p th�, Nhà xu�t b�n Giáo d�c và �ào t�o, Hà N�i.

-L

Í-

55. Mahato, S. B., Nandy, A. K., and Roy, G. (1992), Triterpenoids, Phytochemistry, 31 (7), 2199 – 2249.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

56. Yoshiki Kashiwada, Michiko sekiya, Kimihisa Yasumasa Ikeshiro, and Yoshihisa Takaishi (2007), Triterpenoids from the floral spikes of Betula platyphylla var. Japonica and their reversing activity against multidrug-resistant cancer cells., J. Nat. Prod., 70, 623 - 627. 57. Siddiqui S., Siddiqui B. S., Faizi S., Mahmood T., Tetracyclic Triterpenoids and Their Derivatives from Azadirachta indica, J. Nat. Prod., 51, 30 - 43. 58. Sauvain, M., Kunesch, N., Poisson, J., Gantier, J. C., Gayral, P. (1996), Isolation of leishmanicidal triterpenes and lignans from the Amazonianliana Dolicarpus dentatus (Dilleniaceae)'', Phytother. Res., 10, 1 - 4.





37

Ph n A. T ng quan

Ơ

U Y

N H

60. Yoshik, Kashiwada Etal. (1998), Anti-AIDS Agents. 30. AntiHIV Activity of Oleanolic Acid, Pomolic Acid, and Structurally Related Triterpenoids, J. Nat. Prod, 61, 1090 - 1095.

N

59. Inoue, H., Mori, I., Shibata, S. and Koshihara, Y. (1988), Inhibitory effect of glycyrrhetinic acid derivatives on arachidonic acid-induced mouse ear oedema, J. Pharm., Phamacol, 40, 272 - 277.

ẠO

TP .

Q

61. Ma, C. M., Yang, X. W., Zhao, J., Cui Y. X., Liu X. H., Hattori M., Zhang L. H., (1999), Anti-HIV-1 protease triterpenoid saponins from the seeds of Aesculus chinensis. J. Nat. Prod., 62 (11), 1510 - 1513.

ẦN

H

Ư

N G

Đ

62. Yoshiki Kashiwada, Michiko Sekiya, Kimihisa Yasumasa Ikeshiro, and Yoshihisa Takaishi. (2007), Triterpenoids from the floral spikes of Betula platyphylla var. japonica and their reversing activity against multidrug-resistant cancer cells. J. Nat. Prod, 70, 813-816.

00

B

TR

63. Hayek E. W. H., Jordis U., Miche W. and Sauter F. (1989), A Bicentenial of betulin, Phytochemistry, 28, 2229 - 2242.

A

10

64. Pokhilo N. D. and Uvarova N. I. (1988), Isoprenoids of various species of the genus Betula, Chem. Nat. Compd., 24, 273.

Í-

H

Ó

65. Connolly J. D., Hill R. A. and Ngadjui B. T. (1994), Triterpenoids, Natural Product Reports, 91 - 116.

ÀN

TO

ÁN

-L

66. Hisham A., Kumar J. G., Fujimoto Y. and Hara N. (1996), 20,29-Epoxysalacianone and 6�-hydroxysalacianone, two lupane triterpenes from Salacia beddome, Phytochemistry, 42 (3), 789 - 794.

D

IỄ N

Đ

67. Jahan N., Ahmed W. and Malik A. (1995), A lupene-type triterpene from Mimusops eleng, Phytochemistry, 39 (1), 255-257. 68. Adam, G., Lischewski, M., Phiet, H. V., Preiss, A., Schmidt, J., Tran Van Sung (1982), 3�-Hydroxy-lup-20(29)-ene-23,28-dioic acid from Schefflera octophylla, Phytochemistry, 21, 1388. 69. Tr�n Nguyên Tiêu (1998), M�t s� chuyên �� cơ b�n c�a hóa h�c các h�p ch�t thiên nhiên, Vi�n Hoá¸ h�c Trung tâm Khoa h�c T� nhiên và Công ngh� Qu�c gia, Hà N�i, tr. 58.





38


Ơ

N H

71. Kashiwada Y., Hashimoto F., Cosentino L. M., Chem C. H., Garett P. E., Lee K. H (1996), Betulinic acid and dihydrobectulinic acid derivatives as poten anti-HIV agents, J. Med. Chem., 39, 1016 - 1017.

N

70. Nguy�n V�n �àn, Ngô Ng�c Khuy�n (1999), H�p ch�t thiên nhiên dùng làm thu�c, Nxb Y h�c Hà N�i.

ẠO

TP .

Q

U Y

72. Kashiwada Y., Nagao T., Hashimoto A., Okabe H., Cosentino L. M., Fowke K., Morris-Natschke S. L, Lee K. H., Ikeshiro Y. (2000), Anti-aids agents, 38 anti-HIV activity of 30 O-acyl ursolic acid derivatives, J. Nat. Prod., 63, 1619 - 1622.

N G

Đ

73. Agrawal S. K and Rastogi R. P (1974), Triterpenoid saponins and their genins, Phytochemistry, 13, 2623 - 2645.

ẦN

H

Ư

74. Ma X., Zhao Y., Yin L., Han Dand Ji. C. (1982), Studies on the effect of oleanolic acid on experimental liver injury, Phytochemistry, 17 (2), 93 - 97.

10

00

B

TR

75. Nalini, K., Karanth, K.S., Rao, A., Aroor, A.r., (1995), Effects of Celastrus paniculatus on passive avoidance performance and biogenic amine turnover in albio rats, J. Ethnopharmacology, 47, 101 - 108.

H

Ó

A

76. Safayhi H., Sailer E. R. (1997), Anti-Inflammatory action of pentacyclic triterpenes, Planta Medica, 63, 487.

ÁN

-L

Í-

77. Ma C.M., Miyshiro H., Hattori M., Shimotohno K. (1999), Method of preparing and use of prodrugs of betulinic acid derivatives, Chem. Pharm. Bull., 47, 141 - 145.

ÀN

TO

78. Li Huang, Chin Ho Chen (2002), Molecular target of anti-HIV 1 triterpenes. Current drug target-infection disorder, 2, 33 - 36.

D

IỄ N

Đ

79. Yamagishi T., Zhang D. C ., Chang J. J., Mcphail D. R., Mcphail. A. T., Lee K. H (1988), The cytotoxic principle of Hyptis capitata and the structure of new triterpenes hyptatic acid A and B, Phytochemistry, 27, 3213 - 3216. 80. Yao Haur Kuo, Li Ming Yang Kuo (1997), Antitumor and antiaids triterpenes from Celastrus hindsii, Phytochemistry, 44 (7), 1275 - 1281.





39

Ph n A. T ng quan

U Y

N H

83. Mahato S. B., Nandy A. Ka and Roy G. (1992), Triterpenoids, Phytochemistry, 34 (7), 2199 - 2249.

Ơ

82. Mahato S. B., and Sen S. (1997), Advances in triterpenoids reseach, 1990 - 1994, Phytochemistry, 44 (7), 1185 - 1236.

N

81. A. Hisham, G. Jaya Kumar, Y. Fujimoto, N. Hara (1995), Salacianone and salacianol, two new triterpenes from Salacia beddomei ” Phytochemistry, 40 (4), 1227 - 1231.

Đ

ẠO

TP .

Q

84. Xiu-Wei Yang, Jing Zhao, Yu-Xin Cui, Xue-Hui Liu, ChaoMei Ma, Masao Hattori, and Li-He Zhang (1999), Anti-HIV-1 protease triterpenoid saponins from the seeds of Aesculus chinensis, J. Nat. Prod., 62 (11), 1510 - 1513.

TR

ẦN

H

Ư

N G

85. Toshihiro Fujioka, Yoshiki Kashiwada, Robert E. Kilkuskie, L. Mark Cosentino, Lawrence M. Ballas, Jack B. Jiang, William P. Janzen, Ih-Sheng Chen, and and Kuo-Hsiung Lee (1994), Betulinic acid and platanic acid as anti-HIV principles from Syzigum claviflorum, and the anti-HIV activity of structurally related triterpenoids, Journal of Natural Products, 57 (2), 243 - 247.

A

10

00

B

86. Jie Li,, Xin Hua,Wei-Jian Guo, Xin Hua (2002), Effects of ursolic acid and oleanolic acid on human colon carcinoma cell line HCT15, World Journal of Gastroenterology, 8 (3), 493 – 495.

ÁN

-L

Í-

H

Ó

87. Abd-Elazem, I. S, Chen, H. S, Bates, R. B, Huang, R. C. C (2002), Isolation of two highly potent and non-toxic inhibitors of human immunodeficiency virus type 1 (HIV-1) integrase from Salvia miltiorrhiza, Antiviral Res., 55, 91 - 106.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

88. Bringmann G., Saeb W., Assi, L. A., Narayanan, A. S. S., Peters K, Peters E. M (1997), Betulinic acid, isolation from Triphyophyllum peltatum and Ancistrocladus heyneanus, antimalarial activity and crystal structure of the benzyl ester, Planta Med., 63, 255 - 257. 89. Adou E., Achenbach H., Hoch J., Malone S., Werkhoven M. C. M., Wisse J. H., and Kingston D. G. I. (1995), New diterpenoids from a Dichapetalum madagascariense from the Suriname rainforest, J. Nat. Prod. Letters, 7, 93 - 100.





40


Ơ

Q

U Y

N H

91. Fayyz Ahmad, Rafeed Alam Khan, Shahid Rsheed (1994), Preliminary screening of methanolic extracts of Celastrus paniculatus and Tecomella undulata for analgesic and antiinflammatory activities, Journal of Ethnophramacology, 42, 107 - 108.

N

90. Akihisa, T. Kimura, Y. Koike, K. Shibata, T. Yoshida, Z. Nikaido, T. Tamura, T. Isohelianol (1998), 3,4-seco-triterpene alcohol from Sasanqua oil, J. Nat. Prod., 61 (3), 409 - 412.

ẠO

TP .

92. Fuurie T. G and Snycker F. O (1989), A pentacyclic triterpene with anti-inflammatory and analgesic activity from the roots of Commiphora merkeri, J. Nat. Prod., 52 (5), 1129 - 1131.

ẦN

H

Ư

N G

Đ

93. Masaaki Shibuya, Ting Xiang, Yuji Katsube, Miyuki Otsuka, Hong Zhang and Yutaka Ebizuka (2007), Origin of structural diversity in natural triterpene, direct synthesis of secotriterpene skeleton by oxidosqualene cyclase, J. Am. Chem. Soc., 9 (5), 1455.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

94. Matsunaga, S., Tanaka, R., Akagi M., (1988), Triterpenoids from Euphorbia maculata, Phytochemistry, 27, 535 - 537.





Ơ

TP .

Q

U Y

N H

Ph n B. K T QU NGHIÊN C U CÁC H P CH T THIÊN NHIÊN T M T S CÂY C VI!T NAM

N

41

N G

Đ

ẠO

Ch#$ng I - H' BÚI L*A

Tên khác: R�m

ẦN

•

H

Ư

I.1. SONG -ÌNH (Diplopanax stachyanthus Hand,-Mazz)

B

TR

I.1.1. -5c 7i9m tht và phân bC

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

Song �ình là loài duy nh�t trong chi Song �ình (Diplopanax) � Vi�t Nam. Cây g� trung bình, cao 10 – 15 m, ��ng kính thân kho�ng 20 – 30 cm. M�c r�i rác trong r�ng th��ng xanh, � �� cao 800 – 2400 m (so v�i m�t bi�n). Phân b�: Cao B�ng (Lê A), Sơn La, V�nh Phúc (Tam ��o), �à N�ng, Qu�ng Nam, Kon Tum (��k Glây, Ng�c Linh), Gia Lai. Còn có � Trung Qu�c (Qu�ng Tây) [1]. ng dEng trong y hIc cJ truyLn

D

IỄ N

Đ

ÀN

I.1.2.

Trong y h�c dân gian Vi�t Nam m�t s� loài thu�c chi Diplopanax ��c dùng �� ch�a b�nh th�p kh�p [2]. I.1.3. KNt quP nghiên cRu vL thành ph n hoá hIc

Theo s� li�u trong ��a CD-Rom (Dictionary of Natural Product) c�p nh�t ��n n�m 2007 thì ngoài các công trình nghiên c�u c�a chúng tôi ch�a có nghiên c�u nào khác v� thành ph�n hóa h�c c�a cây Song �ình. T� d�ch chi�t methanol v� cây D. stachyanthus thu Đóng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú




42


hái � vùng núi Tam ��o, bên c�nh các ch�t loganin và D-glucose chúng tôi �ã phân l�p ��c ba d�n xu�t methyl ete c�a acid ellagic A, B và C (I.1 – I.3).

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ch�t I.1 thu ��c d��i d�ng tinh th�, có �i�m nóng ch�y là 2900C. Công th�c phân t� c�a nó ��c xác ��nh là C17H12O8 (m/z 344 [M]+) b�ng ph�ơng pháp phân tích nguyên t� và kh�i ph�. Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t này cho th�y các ��nh h�p th� ��c tr�ng c�a nhóm hydroxyl (3500 cm-1), hai nhóm lacton liên h�p (1755 và 1730 cm-1) và vòng thơm (1610 cm-1). �� tan c�a ch�t I.1 trong dung d�ch natri carbonat là b�ng ch�ng cho s� có m�t c�a nhóm hydroxy phenolic trong phân t�. Ph� 1H-NMR (pyridin-d5) ch� ra tín hi�u c�a 12 proton, trong �ó có hai proton thơm � 7,85 (s) và 7,62 (s), m�t proton phenolic � 5,45 (s) và ba nhóm methoxy � 3,95 (s); 3,89 (s) và 3,62 (s). Ph� 13C-NMR c�a ch�t I.1 (DMSO) cho th�y có 17 nguyên t� carbon trong phân t�, hai carbon carbonyl � 157,8 và 157,5 là c�a hai nhóm lacton , không no, 10 carbon thơm b�c b�n, hai nhóm methin thơm � 111,6 và 107,5 và ba nhóm O-methyl � 56,8; 60,9 và 61,2. T� các s� li�u ph� nêu trên và s� li�u ph� t� ngo�i c�a ch�t này [ max etanol nm (log ): 246 (4,42); 373 (3,92)] có th� k�t lu�n r�ng c�u trúc c�a ch�t I.1 là acid tri-O-methylellagic. K�t lu�n này ��c kh�ng ��nh thêm b�ng ph�n �ng demethyl hoá ch�t I.1 v�i acid sunfuric �� t�o ra acid ellagic I.1a [3].

Ơ

N

a- Các d n xu t methyl ete c a acid ellagic

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Hai c�u trúc I.1 và I.1' ��u là d�n xu�t c�a acid tri-Omethylellagic. S� d�ch chuy�n bathochromic 4 nm [(log ): 250 (4,26)] khi có m�t natri acetat trong ph� t� ngo�i c�a ch�t I.1 ch�ng t� r�ng nhóm OH phenolic g�n � v� trí C-4 [4, 5, 6]. Vì v�y, c�u trúc c�a ch�t I.1 ��c xác ��nh là acid 3,3’,4’-tri-O-methylellagic t� các s� li�u ph� 1H-NMR ��c �o trong DMSO-d6 [7] (b�ng I.1). �� xây d�ng d� li�u cho vi�c xác ��nh c�u trúc chúng tôi �ã ti�n hành �o ph� 13C-NMR c�a các ch�t acid ellagic (I.1a) và monoacetat c�a nó (I.1b). Các s� li�u v� �� d�ch chuy�n hóa h�c và �� b�i ��c ��a trong b�ng I.2. Vi�c s�p x�p các tín hi�u c�a ch�t I.1a d�a vào s� so sánh v�i các s� li�u c�a methyl gallat (I.1c) [8]. So sánh s� li�u ph� c�a ch�t I.1 v�i ph� c�a ch�t I.1c cho th�y r�ng s� tín hi�u




4' 6'

R2O

5'

7'

O

I.1b

R1 = Ac, R2 = R3 = R4 = Me

I.1d

R1 = R4 = H, R2 = R3 = Me

I.1e

R1 = R4 = Me, R2 = R3 = H

Đ

O

N H

R2 = H, R1 = R3 = R4 = Me

OR4

1'

3

I.1'

U Y

2' 1

R1 = R2 = R3 = R4 = H

OR3

6

4

R1O

I.1a

Q

5

O

R1 = H, R2 = R3 = R4 = Me

TP .

7

Nhóm th

I.1

ẠO

O

Ch t

N

43

ng I. H Búi l a

Ơ

Ph n B. Ch


R1 = -D-xyl, R4 = H, R2 = R3 = Me

N G

I.2

R1 = R4 = Me, R2 = R3 = H

I.3a

R1 = -D-glctetraacetat, R2 = R3 = R4 = Me

10

I.1c

Ó

A

COMe

R1 = -D-xyl-triacetat, R4 = Ac, R2 = R3 = Me

I.3

00

B

TR

ẦN

H

Ư

I.2a

-L

Í-

H

1

3 4

OH

OH

TO

ÁN

HO

2

D

IỄ N

Đ

ÀN

trong vòng thơm c�a nó g�p �ôi c�a ch�t I.1c. S� thay ��i �� d�ch chuy�n hóa h�c c�a các carbon thơm là do có thêm m�t nhóm Omethyl phù h�p v�i các s� li�u �ã công b� c�a 4’-O-methylquercetin [9], c�a 3,3’-di-O-methylellagic acid I.1d [10] và c�a 4,4’-di-O-methylellagic acid I.1e [10]. Vi�c xem xét các s� li�u ph� 13 C-NMR c�a ch�t I.1 và monoacetat I.1b c�a nó cho th�y r�ng ph�ơng pháp ph� 13C-NMR là ph�ơng pháp �ơn gi�n �� xác ��nh v� trí c�a O-acetyl trong các methyl ete c�a acid ellagic. Acetyl hóa ch�t I.1 làm d�ch chuy�n tín hi�u c�a carbon methin bên c�nh CH-5 (+8,78 ppm), m�nh hơn c�a carbon b�c b�n C-3-OMe (+5,1 ppm). �i�u này ��c gi�i thích là do t�ơng tác n�i phân t� (�i�n t�, không





44

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

gian và c�u hidro) gi�a nhóm O-acetyl v�i C-5 và C-9. So v�i ch�t I.1, các nguyên t� carbon C-2, C-6 và C-1 c�a ch�t I.1b d�ch chuy�n 2,5 ppm xu�ng tr��ng th�p, �i�u này ph�n ánh hi�u �ng và sinh ra do t�ơng tác �i�n t� c�a các nguyên t� carbon thơm và nhóm th� acetyl. Vì v�y, ph�n �ng acetyl hóa ��c xác ��nh là x�y ra � nhóm hydroxy C-4. Ch�t acid 3,3',4'-tri-O-methylellagic (I.1) �ã ��c phân l�p t� nhi�u loài th�c v�t nh� Eugenia marie [6], Eucalyptus polyanthemos và E. deglupta [11], Lagerstroemia subcostata [12], Sanguisorba officinalis [7] và t� loài m�i Nasutitermes exitiosus. Ch�t này ��c dùng nh� là ch�t ch�ng xu�t huy�t và ch�a b�nh b�ch huy�t [13]. �ây là l�n ��u tiên ch�t này ��c phân l�p t� cây Song �ình [14]. Tr��c �ây ch�a có công b� nào v� ph� 13C-NMR c�a ch�t này. M�t glycosid m�i I.2 ��c phân l�p d��i d�ng tinh th� không m�u, �i�m nóng ch�y 227-2290C, C21H18O12. Qua các s� li�u ph� c�a nó có th� xác ��nh r�ng �ây là m�t pentosid c�a acid methyl ellagic. Ph� t� ngo�i UV cho các ��nh h�p th� � max 249 (log 4,67) và 356 nm (log 4,07). Ph� h�ng ngo�i c�a nó có các ��nh � 3350, 1725, 1605 và 1240 cm-1, chúng t�ơng t� nh� các s� li�u �ã công b� c�a ch�t acid 3,3’-di-O-methylellagic I.1d [10, 15]. Ph� kh�i c�a glycosid này (hình I.2) cho hai m�nh ion n�i tr�i � m/z 330 và 132 c�a ph�n aglycon và pentose, t�ơng �ng. Ngoài ra còn có pic � m/z 344 do m�t �i hai phân t� methanol và ba phân t� n��c [M-2MeOH-3H2O]+, pic này ch�ng t� trong phân t� có ph�n acid di-O-methylellagic. Các s� li�u ph� 1H- và 13CNMR cho phép kh�ng ��nh c�u trúc c�a ch�t I.2 là m�t ellagic acid 3,3’-di-O-methylete-4-O- -D-xylosid. S� li�u ph� 13C-NMR c�a ch�t I.2 và tetraacetat I.2a cho bi�t v� trí nhóm acetyl. V� trí c�a m�t nhóm acetyl trong vùng thơm c�a aglycon ��c suy ra t� �� d�ch chuy�n xu�ng tr��ng th�p 9 ppm c�a nhóm methin C-5’, trong khi nhóm methin C-5, ng��c l�i không b� �nh h��ng b�i s� thay ��i (+2 ppm do hi�u �ng c�a xylose triacetat) trong các nhóm acyl. D�a trên cơ s� này có th� k�t lu�n r�ng g�c ��ng xylosyl ��c g�n vào nhóm C-4 hydroxy c�a ph�n aglycon trong c� hai ch�t I.2 và I.2a. Các tín hi�u g�n k� C-5’ và C-3’ d�ch chuy�n xu�ng tr��ng th�p v�i m�c 9 và 5 ppm t�ơng �ng ch�ng t� r�ng v� trí acetyl hoá là � nhóm C-4’ hydroxy c�a ph�n aglycon. Ba v� trí acetyl khác

N





A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

��c quan sát th�y trong vùng c�a xylosyl, ��c th� hi�n qua s� d�ch chuy�n v� tr��ng cao c�a các tín hi�u C-3” (5,8 ppm), C-2”, C-4”, C5” (kho�ng 3 ppm) và C-1” (2,47 ppm). V� trí k�t n�i c�a ph�n aglycon acid di-O-methyl ellagic v�i v� trí C-1” c�a xylose trong phân t� ch�t I.2 ��c ch�ng minh b�i s� d�ch chuy�n v� tr��ng cao kho�ng 3 ppm c�a c� hai tín hi�u C-1” và C-2”. S� thay ��i �� d�ch chuy�n hóa h�c c�a nh�ng nguyên t� carbon thơm c�a các aglycon s� nh� nhau khi xylose hóa hay glucose hóa n�u chúng có cùng các nhóm th� hydroxy. Hơn n�a, liên k�t -D-xylopyranosyl ��c kh�ng ��nh thêm nh� các s� li�u ph� c�ng h��ng t� c�a ch�t I.2: nh� ph� 1 H-NMR ( H1” = 5,08, d, J = 5,6) và 13C-NMR ( C1” = 101,98 d). K�t qu� này ��c kh�ng ��nh thêm b�i ph�n �ng thu� phân ch�t I.2 v�i acid t�o ra xylose và aglycon acid 3,3’-di-O-methylellagic (I.1d), mà c�u trúc c�a hai s�n ph�m th�y phân này ��c xác ��nh b�ng ph� 1 H- và 13C-NMR. Do v�y, c�u trúc c�a glycosid I.2 ��c xác ��nh là 4-O-[ -D-xylopyranosyl]-3,3’-di-O-methylellagic acid. Tr��c �ây h�p ch�t này ch�a t�ng ��c tìm th�y trong thiên nhiên, m�c dù các d�n xu�t c�a nó nh� 4-O-glucosid [6, 11, 15], 4-O- -Lrhamnopyranosid [16] và 4-O-[ -D-glucopyranosyluronic acid](1-4)-O- -L-arabinopyranosyl-(1-6)-O- -D-glucopyranosid [16] �ã ��c phân l�p.

N

45

ng I. H Búi l a

Ơ

Ph n B. Ch


1

H

Ó

B ng I.1. S, li-u ph/ H-NMR c a các ch1t I.1, I.1a và I.1b I.1

I.1a

I.1b

(pyridin-d5)

(DMSO-d6)

(DMSO-d6)

(CDCl3)

7,85 (s)

7,60 (s)

7,50 (s)

7,94 (s)

7,62 (s)

7,51 (s)

7,50 (s)

7,73 (s)

3,55 (m)

3,55 (m)

-

I.1

TO

5’

ÁN

-L

Í-

H

5

D

IỄ N

Đ

ÀN

HOD trong d6-DMSO OH (4)

5,45 (s)

-

-

-

OMe (3)

3,95 (s)

4,04 (s)

-

4,27 (s)

OMe (3’)

3,89 (s)

4,02 (s)

-

4,20 (s)

OMe (4’)

3,62 (s)

3,98 (s)

-

4,02 (s)

CH3CO

-

-

-

2,35 (s)





46

Tr n V n Sung, Tr nh Th Th y, Nguy n Th Hoàng Anh 13

B ng I.1. S, li-u ph/ C-NMR c a các ch1t I.1 (DMSO-d6), I.1a (DMSO-d6) và I.1b (CDCl3) I.1

I.1b

C

I.1a

Tài li!u [15]

1

111,0 s

113,5 s

1 (1’)

106,8 s

107,3

2

141,0 s

142,6 s

2 (2’)

136,2 s

136,6

3

139,9 s

145,0 s

3 (3’)

140,4 s

139,2

4

152,5 s

151,4 s

4 (4’)

148,2 s

5

111,6 d

120,4 d

5 (5’)

109,8 d

6

112,3 s

114,8 s

6 (6’)

7

157,5 s

158,0 s

7 (7’)

1’

112,3 s

112,6 s

2’

141,5 s

141,5 s

3’

140,5 s

141,2 s

4’

153,7 s

5’

107,5 d

148,0

110,6

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

C

159,1 s

110,6 158,8

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

112,4 s

-L

Í-

H

Ó

A

154,8 s

114,5 s

ÁN

6’

108,3 d 114,8 s

157,8 s

158,0 s

OMe (4’)

56,8 q

57,0 q

OMe (3’)

61,2 q

62,1 q

OMe (3)

60,9 q

62,1 q

MeCO

-

169,9 s

MeCO

-

20,6 q

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

7’




ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ngoài hai ch�t �ó nêu trên, t� d�ch chi�t methanol còn phân l�p ��c m�t h�n h�p c�a ch�t I.2 và glucosid c�a ellagic acid methyl ete (I.3). Ch�t I.3 ��c tinh ch� d��i d�ng d�n xu�t acetat I.3a. Ch�t I.3a thu ��c � d�ng tinh th� có �i�m nóng ch�y 242 – 2440C và công th�c nguyên là C31H30O17. Ph� t� ngo�i cho các h�p th� c�c ��i � lmax249 (log 4,48) và 373 (loge 3,92). Các ��nh h�p th� trong ph� h�ng ngo�i � 1745, 1625, 1605cm-1 t�ơng t� nh� c�a ch�t I.1. Ph� kh�i c�a d�n xu�t I.3a cho các m�nh ion � m/z 344 và 331, t�ơng �ng v�i ph�n aglycon và tetra-O-acetyl-D-glucose (hình I.3). C�u trúc c�a ch�t I.3a ��c k�t lu�n là ellagic acid 3,3’,4’-tri-Omethyl ete-4-O-b-tetraacetat-D-glucosid d�a vào các s� li�u ph� 1Hvà 13C-NMR k�t h�p so s�nh v�i các s� li�u c�a I.1. Ph� 1 H-NMR c�a ch�t I.3a ch� ra t�t c� 30 tín hi�u proton mong ��i, trong s� �ó các tín hi�u � vùng tr��ng th�p ��c gán cho hai proton thơm không t�ơng ��ơng H-5 (d 8,00, s) và H-5’ (d 7,56, s); ba tín hi�u �ơn c�a ba nhóm methyl � d 4,02 (OMe-3); 3,96 (OMe-3’); 3,36 (OMe-4’) và các proton c�a glucose tetraacetat. ��c bi�t là, tín hi�u kép � d 4,9 c�a proton 1” có h�ng s� t�ơng tác J axial-axial b�ng 8 Hz hoàn toàn phù h�p v�i liên k�t c�a 1”-b-Dglucopyranosid. Ph� 13C-NMR c�a ch�t I.3a (b�ng I.5) g�n gi�ng v�i ph� c�a ch�t I.1 trong vùng thơm c�a aglycon, duy ch� có nhóm metin C-5 d�ch v� tr��ng th�p 1,76 ppm (d 113,3, J = 166 Hz) s� d�ch chuy�n này hoàn toàn phù h�p v�i hi�u �ng th� b-glucose [9].

N

47

ng I. H Búi l a

Ơ

Ph n B. Ch


TO

+8.78

O

-0.92

O

6

5

Me

C

O

3 MeO

+2.50

+2.50 1

4

D

IỄ N

Đ

ÀN

O

O

2'

3' 4'

1' +2.60

2

OMe

6'

OMe

5'

7'

+5.30

O 13

Hình I.1. Hi-u =ng chuy>n d ch trong ph/ C-NMR c a ch1t I.1b khi acetyl hoá nhóm OH B C-4





48

Ơ

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

S� thay ��i �� d�ch chuy�n hóa h�c c�a carbon thơm t�ơng t� nh� c�a quercetin-4’-O-glucosid [9] và acid 3,3’-di-Omethylellagic-4-O-glucosid [15] là do s� có m�t c�a ph�n glucose tetraacetat. Các tín hi�u ph� 13C-NMR trong vùng carbon no c�a ch�t I.3a (b�ng I.5) phù h�p v�i �� d�ch chuy�n hóa h�c c�a bglucopyranosyl tetraacetat. K�t lu�n này ��c kh�ng ��nh thêm nh� ph�n �ng thu� phân acid c�a ch�t I.3a t�o ra glucose và ph�n aglycon I.1. Các k�t qu� này d�n ��n k�t lu�n r�ng, ch�t I.3a là d�n xu�t acetat c�a acid ellagic 3,3',4'-tri-O-methyl-4-O-b-D-glucosid (I.3). M�c dù ch�t I.1 t�n t�i khá ph� bi�n trong thiên nhiên [8, 13, 14], nh�ng d�n xu�t 4-O-b-D-glucosid c�a nó m�i ch� ��c công b� tìm th�y t� loài Eucalyptus polyanthemos và m�t s� loài thu�c h� Myrtaceae [11].

N


H

3'

+.O

+

OH

4'

b MeO

Í-L ÁN

O+

OMe 2'

B

10 H

Ó

OH

A

OH

O

00

O.+ a

O

TR

ẦN

H

Ư

m/z 344 = [M - 2MeOH - 3H2O]

6'

O

OH

5'

7'

O (a)

TO

OH

(b)

m/z 330 = [M-132] + -Me

OH

m/z 132 = [M-330]+

m/z 315

D

IỄ N

Đ

ÀN

OH

Hình I.2. SE FG phân mInh trong ph/ EI-MS c a ch1t I.2 + (C21H18O12, mlz 462 = [M] )




Ph n B. Ch


49

ng I. H Búi l a 13

C-NMR c a ch1t I.2 (DMSO-d6) và I.2a (CDCl3) I.2

I.2a

1

113,8 s

114,7 s

2

141,2 s

141,3 s

3

141,8 s

142,3 s

4

151,0 s

151,9 s

5

112,0 d

114,0 d

6

112,3 s

113,1 s

7

158,2 s

1’

110,7 s

2’

140,6 s

3’

140,0 s

4’

152,6 s

151,9 s

5’

111,4 d

120,4 d

112,3 s

117,4 s

158,1 s

157,7 s

60,8 q

62,1 q

61,5 q

62,2 q

1"

102,0

99,5 d

2"

72,9

69,8 d

3"

76,0

70,2 d

4"

70,0

67,1 d

5"

65,7

62,3 t

-L

OMe (3’)

Í-

H

7’

ÁN

OMe (3)

N H U Y Q

TP .

ẠO Đ ẦN

H

Ư

N G

157,8 s

TR

B

10 Ó

A

6’

Ơ

N

C

00

B ng I.3. S, li-u ph/

112,5 s 143,6 s 145,0 s

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Xylose

Me-C=O

169,8 x 2 s; 169,4 s; 168,5 s

Me-C=O

20,8 s; 20,7 x 2 s; 20,6 s





50


H-NMR c a ch1t I.3a (C6D6, 400 MHz)

Proton

4-O- -D-Glc UV bVi

tetraacetat J (Hz)

8,00, s, 1H

1"

d, 1H

8

4,97

5’

7,56, s, 1H

2"

dd, 1H

8 và 10

5,66

OMe (3)

4,02, s, 3H

3"

t, 1H

10

OMe (3’)

3,96, s, 3H

4"

t, 1H

10

OMe (4’)

3,36, s, 3H

6"a

dd, 1H

6 và 13

6"b

dd, 1H

5"

m, 1H

3,45

MeCO

s, 3H

2,13

s, 3H

1,93

s, 3H

1,82

s, 3H

1,78

Ơ

N

(ppm)

U Y TP .

Q

5,55

ẠO

5,28

N G

Đ

4,32

8 và 13

4,20

Ư

5

(ppm)

H

ellagic acid

A

10

00

B

TR

ẦN

3,3’,4’-tri-O-Me Proton

N H


13

C-NMR c a ch1t I.3a (CDCl3)

H

Ó


1

114,9 s

1’

112,1 s

1"

98,8 d

141,3 s

2’

141,2 s

2"

70,5 d

3

141,5 s

3’

140,9 s

3"

72,4 d

4

151,3 s

4’

154,6 s

4"

67,9 d

5

113,3 d

5’

107,6 d

5"

72,0 d

6

112,3 s

6’

114,9 s

6"

61,8 t

7

158,1 s

7’

158,1 s

Me-CO

170,8 s; 170,0 s; 169,3 s; 169,2 s

OMe (3)

62,0 q

OMe (3’)

61,8 q

OMe (4’)

56,6 q

Me-CO

20,3 q; 20,5x3 q

TO

ÁN

C

ÀN Đ IỄ N

D-Glc tetraacetat

C

2

D

Ph n 4-O-

-L

Í-

Ph n 3,3’,4’-tri-O-Me ellagic acid


C



Ph n B. Ch


51

ng I. H Búi l a O O

OMe

O+ +

O

4'

OAc

5'

OAc

O

U Y

6' MeO

7'

TP .

(a)

m/z 344 = [M-331] + = aglycon

(b)

ẠO

O+

Q

O

OAc

OMe

N H

OAc

3'

N

2'

Ơ

OAc

Đ

OAc

N G

OAc

Ư

OAc

ẦN

H

m/z 331 = [M-344]+

00

B

TR

Hình I.3. SE FG phân mInh trong ph/ EI-MS c a ch1t I.3a (C31H30O17)

10

b- Loganin (I.4) và , -trehalose (I.5)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

ChÊt I.4 thu ® îc d íi d¹ng tinh thÓ, cã ®iÓm nãng ch¶y l 2220 C v [ ]D = 80 0 (c = 1,0 MeOH). Phæ tö ngo¹i cña chÊt n y cho ®Ønh hÊp thô ë maxEtOH 236 nm (log = 4,36). Phæ hång ngo¹i cho çc pic hÊp thô ®Æc tr ng cña nhãm este liªn hîp ë 1710 v nèi ®«i ë 1650cm -1. Phæ 1H v 13 C-NMR cho thÊy ph©n tö chøa 17 nguyªn tö carbon, trong ®ã cã mÆt mét ®¬n vÞ glucose. Phæ khèi cña chÊt I.4 cho pic ion ph©n tö ë m/z 390 [M]+ v çc m¶nh ion ë m/z 372 [M-H2O]+, 210 [M-glucose]+ v 179 [glucose]+. V× vËy c«ng thøc ph©n tö cña I.4 ® îc x¸c ®Þnh l C17 H26 O10 . Phæ 1H-NMR cho thÊy çc tÝn hiÖu ®Æc tr ng cña mét iridoid: 1 tÝn hiÖu ®¬n cña proton olefinic ë H 7,42 (s, 1H), hai proton anomeric ë H 5,31 (d, 6 Hz) v 4,68 (d, 7,2 Hz), mét nhãm methyl bËc ba ë H 1,13 (d, 7,0 Hz). Tõ çc sè liÖu phæ 1 H v 13 C-NMR cña chÊt n y, kÕt hîp so s¸nh víi çc sè liÖu trong t i liÖu [17] cho phÐp kÕt luËn chÊt I.4 l loganin. Acetyl hãa chÊt I.4 trong Ac2O/Pyridin sÏ thu ® îc dÉn xuÊt pentaacetat I.4a.





52


I.4

I.5

1

35,0* t

C-NMR c a các ch1t I.4 và I.5 C

I.4

I.5

43,0 t

16

33,0 t

32,9 t

#

30,7 t

38,1 t

17

56,6 s

56,6 s

3

70,9 d

212,7 s

18

49,5 d

49,4 d

4

36,6 d

45,1 d

19

47,6 d

47,5 d

150,9 s

U Y

45,6 d

53,8 d

20

150,9 s

6

17,8 t

22,3 t

21

31,3 t

7

35,8* t

34,4 t

22

37,5 t

37,4 t

8

42,7 s

42,3 s

23

21,1 q

12,4 q

9

54,1 d

54,4 d

24

10

39,3 s

38,6 s

25

11

70,3 d

70,0 s

TP .

ẠO

N G

#

13,6 q

13,8 q

26

17,8 q

17,5 q

27

14,7 q

14,7 q

28

178,8 s

178,8 s

Ư

-

ẦN

#

31,3 t

-

H

+

Q

5

Đ

+

N H

2

#

38,6 t

38,3 t

13

37,8 d

37,7 d

14

42,9 s

42,8 s

29

110,1 t

110,1 t

15

30,1 t

30,2 t

30

19,6 q

19,6 q

Ó

A

10

00

B

TR

12

* + #

N

C

13

Ơ


H

, , : Çc tín hi'u v)i cùng ký hi'u có th. trao /0i l1n nhau

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

Acetyl hóa phân �o�n phân c�c, r�i tinh ch� s�n ph�m thu ��c b�ng s�c ký c�t thu ��c s�n ph�m chính I.5a. Ph� kh�i c�a I.5a b�ng ph�ơng pháp ion hóa hóa h�c (CI, isobutan) cho pic � m/z = 331 (hexose peracetyl hóa). Ch�t I.5a có công th�c phân t� là C28H38O19, xác ��nh nh� k�t qu� phân tích nguyên t�. Ph� 1H-NMR c�a s�n ph�m acetyl hóa này cho th�y s� có m�t c�a các tín hi�u doublet c�a hai proton anomeric � H 6,47 (d, 3,5 Hz) và 5,88 (d, 8,0 Hz). Ph� 13C-NMR c�a nó ch� ra hai tín hi�u carbon anomeric � C 91,35 và 88,74. Deacetyl hóa s�n ph�m peracetat I.5a v�i amoniac trong methanol s� thu ��c disacarid I.5. Ph� 1H-NMR c�a ch�t này �o trong D2O cho bi�t hai tín hi�u proton anomeric � 13 H 5,22 (d, 3,5 Hz) và 4,64 (d, 8,0 Hz). Ph� C-NMR �o trong D2O c�a ch�t I.5 có hai tín hi�u carbon anomeric � 97,0 và 93,1 ppm, hai nhóm CH2-OH � 61,72 và 61,55 ppm. Th�y phân s�n ph�m disacarid peracetat I.5a v�i acid sunfuric trong methanol, sau �ó




Ph n B. Ch


53

ng I. H Búi l a

acetyl hóa h�n h�p ph�n �ng ta s� nh�n ��c h�n h�p hai ��ng phân tetraacetat methyl glucosid. So sánh các s� li�u ph� v�i tài li�u �ã công b� có th� k�t lu�n ch�t I.5 chính là , -trehalose(1 1) hay còn g�i là neo-trehalose.

Ơ

N

COOMe

N H

H

O

Q

U Y

I.4: R = H: Loganin I.4a: R = Ac: Loganin pentaacetat

RO

TP .

OR H

ẠO

O

O

Đ

OR OR

N G

OH 13

H

Ư

B ng I.7. S, li-u ph/ C-NMR c a loganin chuZn và c a ch1t I.4 C

Loganin (D2O)

1

97,5

3

151,7

4

113,9

113,9

5

30,7

31,3

ẦN TR

75,2

41,0

41,8

45,8

45,9

10

12,9

13,2

11

170,7

170,6

OMe

52,6

52,5

1'

99,5

99,6

2'

73,5

74,0

3'

76,6

77,1

4'

70,5

70,9

5'

77,2

77,6

6'

61,6

62,0

TO

9

ÀN

B

00

10

A Ó

75,0

H

41,6

Í-L

8

Đ

152,2

41,3

7

IỄ N

97,5

ÁN

6

D

Ch t I.4 (CD3OD/D2O = 1/3)





54


OH

OH HO

OH

O

Ơ

N

O

U Y

N H

O HO

HO HO

TP .

Q

OH

ẠO

I.5.: , -Trehalose(1 1) (neo-trehalose)

Đ

OAc

N G

AcO OAc

OAc

H

Ư

O

ẦN

O

O

TR

AcO AcO

AcO

I.5a

A

10

00

B

OAc

ÁN

-L

Í-

H

Ó

1. CH3OH/H2SO4 håi l u 6 giê 2. Ac2O/Pyridin

TO ÀN Đ

O

AcO AcO

O OMe

OAc

D

IỄ N

OAc

OAc

I.5b

AcO AcO AcO

OMe

I.5b'

Hình I.4. SE FG các phIn =ng chuy>n hoá c a disacarid peracetat I.5a




Ph n B. Ch


55

ng I. H Búi l a

2.

L�i �. T. (1991). Nh�ng cây thu�c và v� thu�c Vi�t Nam, Nhà xu�t b�n Khoa h�c và K� thu�t, 817.

3.

Campos, A. M., Do Khac, D. and Fetizon, M. (1987), Phytochemistry 26, 2819.

4.

Hathaway D. E. (1956), Nature 177, 747.

5.

Jurd L. (1959), J. Am. Chem. Soc. 81, 4606.

6.

Briggs, L. H., Cambie, R. C., Lowry, S. B. and Sheely R. N. (1961), J. Chem. Soc. 642.

7.

Kosuge I., Ishida, H., Yokota, M. and Yoshida, M. (1984), Chem. Pharm. Bull. 32, 4478.

8.

Haslam, E., (1982), Progress in the Chemistry of Organic Natural Products 41, 12, 24. Springer, Berlin.

9.

Markham, K. R., Ternai, B., Stanley, B., Geiger H. and Mabry, T. J. (1978) Tetrahedron 34, 1389.

10.

Sato T. (1987), Phytochemistry 26, 2124.

11.

Hills, W. E., Yazaki, Y. (1973), Phytochemistry 12, 2963.

12.

Takahashi, M., Ueda, J. and Sukai J. (1977), Yakugaku Zasshi 97, 880.

13.

Moore, B. P. (1964) Aust. J. Chem. 17, 901.

Ơ

Nguy�n Ti�n Bân (2003). Mastixiaceae Calest, 1905 - H� Búi l�a – Danh l�c các loài Th�c v�t Vi�t Nam. T�p II (Nguy�n Ti�n Bân ch� biên). Nhà xu�t b�n Nông nghi�p Hà N�i, 1065.

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

1.

N

TÀI LI!U THAM KH O

Duc Do Khac, Sung Tran Van, Campos, A. M., Lallemand JY and Fetizon M. (1990) Ellagic compounds from Diplopanax stachyanthus, Phytochemistry 29 (1), 251 – 256.

15.

Nawwar, M., A. M., Buddrus, J. and Bauer, H. (1982) Phytochemistry 21, 1755.

16.

Malhotra, S. and Misra, K. (1981) Phytochemistry 20, 2043.

17.

Bianco, A., Passacantilli, P. (1981) Phytochemistry 20, 1873.

D

IỄ N

Đ

ÀN

14.





57

CAM QUÝT (Rutaceae)

N

ng II - H

U Y

N H

Ơ

Ch

TP . Đ

ẠO

• Tên khác: B�y bò, Cây bo muôi

Q

II.1. D U D U - Euodia sutchuensis Dode

N G

II.1.1. !"c #i%m th'c v)t và phân b.

B

TR

ẦN

H

Ư

Cây g� l�n. M�c r�i rác trong r�ng thư�ng xanh. Mùa hoa tháng 4 – 5, mùa qu� tháng 8 – 9. Phân b�: Sơn La (Phù Yên), Yên Bái (Ngh�a L�), Phú Th� (Châu M�ng, Phú H�), �à N�ng, Kon Tum. Còn có � Trung Qu�c [1].

10

00

II.1.2. 0ng d1ng trong y h4c c5 truy6n

Ó

A

Lá cây này �ư�c dùng trong dân gian �� ch�a viêm h�ng [2].

Í-

H

II.1.3. K9t qu; nghiên c=u v6 thành ph>n hoá h4c

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Trư�c nghiên c�u c�a chúng tôi (2002), chưa th�y có tài li�u nào nói v� thành ph�n hoá h�c cây D�u d�u � Vi�t Nam c�ng như trên th� gi�i. M�u lá cây thu hái t�i Ba Vì (tháng 12/1997) sau khi phơi khô, nghi�n nh� �ư�c chi�t v�i h�n h�p MeOH-H2O (95:5) � nhi�t �� phòng. C�n d�ch chi�t �ư�c phân b� trong h�n h�p HCl (0,2 M)/toluen-H2O (1:1). Sau khi trung hoà b�ng KHCO3, pha nư�c �ư�c chi�t b�ng CHCl3-EtOH (2:1) (sơ �� II.1). Pha nư�c �ư�c ki�m hoá v�i KHCO3, sau �ó chi�t v�i h�n h�p CHCl3-EtOH (2:1) �� thu alkaloid. Phân tách b�ng s�c ký c�t silicagel v�i h� dung môi r�a gi�i là CHCl3-MeOH-H2O (65:35:5) thu �ư�c hai alkaloid 5methoxy-N,N-dimethyltriptamin (II.1.1), 5-methoxy-N, N-dimethyltriptamin-Nb-oxid (II.1.2). Pha h�u cơ �ư�c quay c�t ��n khô và tách b�ng s�c ký c�t silicagel v�i h� dung môi r�a gi�i là CHCl3-MeOH (95:5)





58

Ơ

U Y

N H

(chloroform �ư�c bão hoà b�ng amoniac) �ã phân l�p và xác ��nh �ư�c c�u trúc hoá h�c c�a 7 alkaloid là rutaecarpin (II.1.3), dehydroevodiamin (II.1.4), Nb-formylrutaecarpin (II.1.5); hai quinolin alkaloid là 2-n-nonyl-4-quinolon (II.1.6), 1-methyl-2-nnonyl-4-quinolon (II.1.7); hai protoberberin alkaloid là allocryptopin (II.2.8), S-cis-N-methylcanadin (II.1.9). • Indol alkaloid

N


ẠO

- ChiÕt MeOH-H2O (95:5) x 3 lÇn - CÊt lo¹i dung m«i

TP .

Q

MÉu l¸, c nh, ph¬i kh«, xay nhá (500 g)

Đ

cÆn dÞch chiÕt (10 g)

ẦN

H

Ư

N G

- Ho tan trong HCl (0,2 M) - Ph©n líp víi toluen:Et2O (1:1)/H2O

10

alkaloid th« (1,5g)

kÕt tinh p® II.1.3, II.1.4 II.1.5

SKC RP-8

II.1.8, II.1.9 II.1.6, II.1.7

p® 10 SKC

Í-

p® 5-6 SKC

ÁN

-L

II.1.2

S

II.1. Chi t và phân l p alkaloid t" cây D%u d u (Euodia sutchuensis Dode)

ÀN

TO

SKC silicagel

H

Ó

A

- SKC silicagel, CHCl3-MeOH (95:5) CHCl3-MeOH-H2O (65:35:5) - 12 ph©n ®o¹n

II.1.1

- lo¹i dm - SKC silicagel,17 p®

B

00

- kiÒm ho¸ KHCO3 - chiÕt CHCl3-EtOH (2:1)

pha h÷u c¬

TR

pha H2O

D

IỄ N

Đ

Ph� IR c�a hai ch�t II.1.1 và II.1.2 ��u có h�p th� ��c trưng c�a nhóm NH c�a h� vòng indol ( * 3481 cm-1). Ph� 13C-NMR và APT c�a hai ch�t II.1.1 và II.1.2 tương ��i gi�ng nhau, ��u có tín hi�u c�a 13 carbon (Cqx4, CHx4, CH2x2, CH3x3). Ph� 1H-NMR ��u có hai singlet c�a hai nhóm methyl tương �ương [ 2,32 (ch�t II.1.1) và 3,44 (ch�t II.1.2)]; nhóm methoxy ( 3,81), ba proton aromatic có h� spin ABC, m�t proton olefinic [ 7,01 (II.1.1); 7,14 (II.1.2)] và hai nhóm methylen. Ph� kh�i EI-MS cho th�y ch�t II.1.2 (m/z 216 [M-H2O]+) có s� kh�i l�n hơn 16 �ơn v� so v�i ch�t II.1.1 (m/z




10 3

9

2

8

7

N H

ẦN

H

Ư

II.1.1

N

O

TR

N

II.1.2 6

8

11

13 12

7

2

N H

00

B

N H

N H

9

10

N

3

O 21 20 19

15

II.1.4

16

18

Ó

A

II.1.3

5

N

10

N

H

17

-L

Í-

O 5

TO

10

6

O

ÁN

N

N H

4

3 2

7

9 8

N OHC

ÀN

O

Đ

6

MeO

11

N G

5

N

ẠO

4

MeO

TP .

Q

U Y

N H

218 [M]+ ) và g�i ý cho th�y hai ch�t này ch� khác nhau b�i nhóm N-oxid � m�ch nhánh. �i�u này �ư�c sáng t� thêm qua tín hi�u c�a nhóm methylen ( 3,75) và methyl ( 3,44) c�a ch�t II.1.2 chuy�n v� phía trư�ng th�p hơn so v�i ch�t II.1.1. K�t h�p ph� MS và NMR, c�u trúc c�a ch�t II.1.1 �ư�c xác ��nh là 5-methoxy-N,Ndimethyltriptamin và II.1.2 là 5-methoxy-N,N-dimethyltriptaminNb-oxid. �ây là hai indol alkaloid �ơn gi�n thư�ng g�p trong h� Rutaceae [3].

N

59

ng II. H) Cam quýt (Rutaceae)

Ơ

Ph n B. Ch


1'

N

2'

CH2(CH2)7CH3

R

II.1.6: R = H II.1.7: R = Me

O

4

5

O

4a

3

6

Me Me

D

IỄ N

Đ

II.1.5

14a O

2 1

14

N

O 8 8a

13a

II.1.8

Cl-

H

O 13

N+

OMe

OMe 9 10

12 11

OMe


II.1.9

OMe




60

Ơ

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� 1H-NMR c�a ba ch�t II.1.3 - II.1.5 ��u có �i�m ��c bi�t là không t�o mu�i trong môi trư�ng acid y�u. S� d� có hi�n tư�ng này là do alkaloid II.1.3 - II.1.5 ��u có tính ki�m y�u, nên khó t�o mu�i v�i acid y�u. Ph� 1H-NMR c�a ba alkaloid II.1.3, II.1.4 và II.1.5 ��u có tín hi�u c�a 8 proton thơm; hai triplet c�a hai nhóm methylen v�i h�ng s� tương tác J 7 Hz. Ph� c�a ch�t II.1.4 có tín hi�u c�a nhóm N-Me (�H 4,45) còn ph� c�a ch�t II.1.5 có tín hi�u c�a nhóm N-CHO ( 11,0). Sau khi phân tích các s� li�u ph� c�a các ch�t II.1.3, II.1.4, II.1.5 và so sánh v�i tài li�u tham kh�o �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a ch�t II.1.3 là rutaecarpin, ch�t II.1.4 là dehydroevodiamin và ch�t II.1.5 là Nb-formylrutaecarpin. �ây là các indol quinazolin alkaloid l�n ��u tiên �ư�c phân l�p t� cây ��i m�c không gai [3].

N


10

00

B

TR

ẦN

H

K�t qu� th� ho�t tính kháng n�m cho th�y ch�t Nbformylrutaecarpin (II.1.5) có ho�t tính m�nh v�i ch�ng Cladosporium cucumerinum � n�ng �� 195 g/1 ml. �i�u thú v� là ch�t II.1.5 ch� khác ch�t II.1.3 và II.1.4 � nhóm th� aldehyd, do �ó có th� ho�t tính kháng n�m là do nhóm này quy�t ��nh [3].

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

Hai alkaloid II.1.6 và II.1.7 ��u có nhánh alkyl (nonyl) g�n v�i C-2 c�a nhân quinolon. H� vòng c�a hai ch�t �ư�c xác ��nh b�ng ph� NMR. Ph� 1H-NMR c�a hai ch�t ��u có m�t singlet c�a proton thơm; hai doublet (J 8 Hz) và hai td (J 7 và 1 Hz) ��c trưng cho vòng benzen th� � v� trí ortho. Ch�t II.1.6 có singlet tù c�a nhóm N-H � phía trư�ng th�p ( 12,59) trong khi ch�t II.1.7 có singlet c�a nhóm N-Me ( 3,75). M�ch nhánh c�a hai ch�t ��u có hai tín hi�u triplet và quartet c�a m�t nhóm methyl và methylen. Các tín hi�u còn l�i c�a các nhóm methylen ��u b� che ph� l�n nhau. C�u trúc c�a hai ch�t �ư�c kh�ng ��nh thêm qua pic ion phân t� [M]+ � m/z 271 (ch�t II.1.6) và m/z 285 (ch�t II.1.7) trong ph� kh�i EI-MS. Sau khi so sánh ph� c�a hai ch�t v�i tài li�u [3], c�u trúc c�a ch�t II.1.6 �ư�c xác ��nh là 2-n-nonyl-4-quinolon và ch�t II.1.7 là 1-methyl-2n-nonyl-4-quinolon. • Các protoberberin alkaloid II.1.8 và II.1.9 Ph� 1H-NMR c�a hai ch�t II.1.8 và II.1.9 ��u có tín hi�u c�a 4




23

O

3

11

C

Ó

2

30

10

Í-

A

5

27 6

B

-L

O

ÁN

4

28

8 7

TR

B

14

O

D

Ư

II.1.11: R1 = -H, R2 =

O

-CH3COO

II.1.12: R1 = -H,

16 15

II.1.10: R1 = -H, R2 = H

O

R2 =

-CH3COO

O

R2

ÀN

TO

29

R1

13

H

9 1

17

A

19

20

00

12

21

10

18

O

O E

22

ẦN

H

• Các ch t limonoid II.1.10 - II.1.12

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

proton nhân thơm, trong �ó có hai singlet (H-1, H-4), hai doublet v�i h�ng s� tương tác ortho (JH11-H-12 = 8,3 Hz), m�t tín hi�u singlet c�a nhóm methylen dioxid � 5,98 và hai singlet c�a nhóm methoxy. Ch�t II.1.9 có tín hi�u c�a nhóm N-Me ( 3,36) � phía trư�ng th�p hơn nhi�u so v�i ch�t II.1.8 ( H2,49 ppm). Nguyên nhân là do � ch�t II.1.9 nguyên t� nitơ �ã t�o mu�i v�i methyl chlorua. Nhóm N-Me và H-14 c�a II.1.9 � v� trí cis v�i nhau, trong khi n�u c�u hình trans thì �� chuy�n d�i hoá h�c là H2,94. Ph� 13 C-NMR c�a hai ch�t II.1.8 và II.1.9 (4xCq, 4xCH, 4xCH2, 1xCH2O, 2xOCH3, 1xN-CH3), hoàn toàn phù h�p v�i ph� proton c�a chúng, ch� khác nhau là � ch�t II.1.8 có nhóm keton còn ch�t II.1.9 có nhóm CH. Ch�t II.1.8 �ư�c xác ��nh là allocryptopin và ch�t II.1.9 là S-cis-Nb-methylcanadin [3].

N

61


Ơ

Ph n B. Ch


D

IỄ N

Đ

Ph� NMR c�a c� ba ch�t II.1.10, II.1.11 và II.1.12 ��u có nh�ng tín hi�u ��c trưng cho l�p ch�t limonoid. Ph� 1H-NMR có 4 singlet c�a b�n nhóm methyl � phía trư�ng cao 1,00 - 1,40, ngoài ra còn có các tín hi�u ��c trưng cho vòng furan b� th� � v� trí , m�t vòng lacton, và m�t vòng epoxy lacton; ch�t II.1.11 và II.1.12 còn có tín hi�u c�a nhóm acetoxy (b�ng II.1.1 và II.1.2). Công th�c phân t� c�a ba limonoid II.1.10, II.1.11 và II.1.12 ��u �ư�c xác ��nh qua pic ion [M+H]+, [M+Na]+ (ion dương) và [M-H]- (ion âm) trong ph� ESI-MS.





62


II.1.10

II.1.11

II.1.12

1

4,04 s

4,18 t (2,5)

4,26 t (3,0)

2

2,69 dd (16,7; 1,9)

2,61 dd (15,9; 2,5)

2,64 dd (16,2; 3,0)

2

2,98 dd (16,7; 3,6)

2,85 dd (15,9; 2,5)

2,89 dd (16,2; 3,0)

5

2,25 dd (15,9; 3,3)

2,08 dd (10; 2)

2,34 d (11,3)

6

3,46 dd (14,6; 3,3)

6,04 d (10,2)

5,54 d (11,3)

6

2,86 dd (15,7; 14,8)

9

2,55 dd (12,1; 3,0)

2,92 m

15

4,04 s

3,58 s

17

5,47 s

5,60 s

4,23 d (12,4)

4,05 d (12,1)

4,76 d (12,9)

21

7,41 m

22

6,34 dd (1,7; 0,8)

23

7,41 m

Ơ

N H

U Y

Q

TP .

ẠO Đ

N G

Ư

H

19

B

4,45 d (13,2)

TR

5,44 s

19

N

H

ẦN

B ng II.1.1: S5 li6u ph7 H-NMR c a limonoid II.1.10, II.1.11 và II.1.12 [300 MHz, CDCl3, (ppm), Jn (Hz)]

3,19 dd (12,4; 4,7) 3,94 s

4,32 d (12,1)

7,41 m

7,42 m

6,35 dd (1,9; 0,8)

6,35 dd (1,9; 0,8)

7,41 m

7,42 m

1,17 s

1,14 s

1,31 s

Me-28

1,29 s

1,27 s

1,28 s

Me-29

1,17 s

1,37 s

1,36 s

Me-30

1,07 s

1,22 s

1,26 s

2,21 s

2,21 s

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Me-18

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

4,63 d (12,4)

Me-CO

B�ng II.1.1 và II.1.2 là s� li�u ph� 1H- và 13C-NMR c�a limonoid II.1.10, II.1.11 và II.1.12. C�u trúc c�a ch�t II.1.10 �ư�c xác ��nh là limonin, ch�t II.1.11 là 6 -acetoxy-5-epilimonin và ch�t II.1.12 là 6 -acetoxy-5-epilimonin. �i�u lý thú � �ây là hai limonoid II.1.11 và II.1.12 ch� khác nhau � v� trí c�a nhóm acetyl




N H

và ��u có c�u hình 5 -H, là nh�ng ch�t r�t hi�m trong t� nhiên. �a s� các limonoid �ã bi�t ��u có c�u hình 5 -H. Theo nghiên c�u c�a Tohru và c�ng s� (Nh�t B�n) thì � d�ng 5 -H, vòng B có c�u d�ng n�a gh�, khi �ó góc nh� di�n gi�a H-5 và H-6 g�n b�ng 00. Trong khi n�u � d�ng 5 -H, vòng B có c�u d�ng thuy�n, khi �ó góc nh� di�n gi�a H-5 và H-6 g�n b�ng 1800 [4].

N

63


Ơ

Ph n B. Ch


13

1

79,1

81,1

2

35,6

36,0

3

169,1

169,3

4

80,3

5

60,5

6

36,3

7 8

Ư

73,9

206,2

202,5

202,9

51,3

51,6

48,1

48,1

45,7

39,8

45,9

48,9

48,6

ÁN

H

70,4

18,8

18,8

17,1

12

30,8

31,6

26,9

13

37,9

36,8

38,9

14

65,6

64,1

68,3

15

53,8

53,2

55,9

16

166,6

165,9

165,9

17

77,8

77,8

77,9

18

20,6

20,7

20,7

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

56,5

TO ÀN

169,5

55,8

11

Đ

35,1

82,5

H Í-L

10

IỄ N

78,3

83,0

9

D

II.1.12

ẠO

II.1.11

Đ

II.1.10

N G

C

TP .

Q

U Y

B ng II.1.2. S5 li6u ph7 C-NMR c a limonoid II.1.10, II.1.11 và II.1.12 [75,5 MHZ, CDCl3, (ppm), Jn (Hz)]





64

70,7

20

120,0

119,8

119,9

21

141,1

141,1

141,3

22

109,7

109,7

109,3

23

143,2

143,3

143,4

28

30,1

22,5

22,1

29

21,3

30,7

30

17,6

16,3

COCH3

170,3

Q TP . ẠO Đ

20,4

29,7 17,3

20,3 170,3

ẦN

H

Ư

N G

COCH3

Ơ

68,8

N H

65,3

U Y

19

N


TR

II.2. HOÀNG MLC DÀI - Zanthoxylum avicennae (Lamk.) DC.

H

Ó

A

10

00

B

• Tên khác: Mu�ng tru�ng, S�n, S�n lai, Bu�n chu�n, Màn tàn, T�n tiêu, Sâng, Hoàng m�c, �ơn gai, Mú tương. • Tên ��ng ngh�a: Fagara avicennae Lamk., Zanthoxylum clava-herculis Lour.

-L

Í-


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Cây g� nh�, cao 7 – 8 m, �ư�ng kính thân kho�ng 10 – 20 cm. Toàn thân có mùi thơm h�c. Cây m�c � các lo�i hình r�ng th� sinh, khô, r�m ho�c thưa, các th�m cây b�i � �� cao dư�i 1650 m. Cây ưa sáng, ch�u h�n t�t. Mùa hoa tháng 6 – 7. Mùa qu� tháng 9 – 10. Cây tái sinh ch�i kh�e. Phân b�: Sơn La, L�ng Sơn, B�c Giang, Tuyên Quang, Phú Th�, V�nh Phúc, Hà N�i, Hoà Bình, Ninh Bình, Thanh Hóa, Ngh� An, Hà T�nh, Th�a Thiên – Hu�, �à N�ng, Qu�ng Nam. Còn có � Trung Qu�c, Lào, Campuchia, Malaysia, Indonesia và Philippin [1, 5]. II.2.2. 0ng d1ng trong y h4c c5 truy6n Nhân dân thư�ng l�y lá v� n�u �n, l�y r� ho�c v� thân sao vàng ho�c phơi khô làm thu�c. Dân gian Vi�t Nam dùng r� v� thân ch�a




ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

viêm gan, vàng da, viêm th�n, phong th�p, �au nh�c xương. Lá cây sao vàng, s�c ��c, u�ng �� ch�a m�n ng�a, d� �ng, viêm m� da l� loét, ch�y nư�c và �ư�c dùng ngoài, không k� li�u lư�ng �� n�u nư�c t�m khi b� m�n ng�a, l� loét và gh�. Lá cây còn dùng tr� �òn ngã, t�n thương, viêm tuy�n vú. Qu� Hoàng m�c dài �ư�c dùng �� ch�a d� dày và �au b�ng [6, 7]. V� thân và r� còn �ư�c dùng làm thu�c b� và thu�c ch�a r�n c�n [5].

N

65


Ơ

Ph n B. Ch


00

B

TR

Hình II.1. Hoàng mCc dài (Zanthoxylum avicennae Lamk DC.) (www.hktree.com)

A

10


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

Nh�ng nghiên c�u trên th� gi�i trư�c �ây v� thành ph�n hoá h�c cho th�y cây Hoàng m�c dài có ch�a nhi�u alkaloid như avicin, dictamin, skimmianin, methoxyquinolin, culantraramin, magnoflorin, terpenoid, flavonoid (diosmin) và coumarin. V� cây Hoàng m�c dài c�a Vi�t Nam, trư�c nghiên c�u c�a chúng tôi (1999), m�i ch� có m�t công b� v� thành ph�n tinh d�u, chưa th�y có tài li�u nào v� thành ph�n hoá h�c. Ti�n hành nghiên c�u lá cây này thu hái t�i Vư�n Qu�c gia Cúc Phương, Ninh Bình, chúng tôi ch� y�u t�p trung vào vi�c phân l�p các h�p ch�t alkaloid là thành ph�n chính trong cây. T� d�ch chi�t MeOH c�a lá cây sau khi lo�i dung môi dư�i áp su�t gi�m, c�n �ư�c phân b� l�n lư�t trong các dung môi n-hexan, EtOAc và n-BuOH. C�n d�ch chi�t n-BuOH �ư�c phân l�p b�ng CHCl3-H2O (CHCl3 bão hoà amoniac ��c), c�t lo�i CHCl3 thu �ư�c c�n alkaloid t�ng. B�ng s�c ký c�t thư�ng, s�c ký c�t nhanh và s�c ký l�p m�ng �i�u ch� trên silicagel v�i các h� dung môi thích h�p, chúng tôi �ã phân l�p và xác ��nh �ư�c c�u





66

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

trúc hoá h�c c�a b�y h�p ch�t bishordeninyl terpen alkaloid II.2.1 II.2.7 (sơ �� II.2), trong �ó có 5 ch�t l�n ��u tiên �ư�c phân l�p t� thiên nhiên [6, 8]. • Ch t (-)-culantraramin (II.2.1) và culantraraminol (II.2.4) Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) cho công th�c phân t� c�a ch�t II.2.1 là C32H46N2O2 qua pic ion phân t� � m/z 490,3542 [M]+ (theo tính toán là 490,3559). Ph� 1H-NMR có doublet c�a proton olephinic � 5,47 (J = 4,9 Hz, H-2). Tín hi�u singlet � 4,26 và doublet c�a doublet � 2,97 (J = 12,2 và 5,5 Hz, H-4), g�i ý cho th�y phân t� có th� có vòng cyclohexen b� th�. Ph� 13C-NMR kh�ng ��nh thêm �i�u này qua các tín hi�u ��c trưng cho n�i �ôi [ 134,3 và 124,0 (C1=C2); � 145,0 và 110,7 (C8=C9)]. Ngoài các tín hi�u c�a vòng cyclohexen, các tín hi�u còn l�i ��u � vùng thơm và có các c�p tín hi�u r�t g�n nhau v� �� chuy�n d�ch hoá h�c, cho th�y ch�t này có g�n hai m�nh hordeninyl t�i C-3 và C-5 qua liên k�t C-C. K�t lu�n này �ư�c xác ��nh qua tín hi�u c�a 6 proton thơm trong kho�ng 6,7 - 7,2. Hai nhóm dimethylamin (N-Me2) �ư�c kh�ng ��nh qua singlet � � 2,26 và 2,23 (m�i tín hi�u 6H) trong ph� 1H-NMR và m�nh ion � m/z 58 [CH2-NMe2]+ trong ph� kh�i EI-MS. �� xác ��nh v� trí nhóm th� c�ng như c�u hình c�a vòng cyclohexen, chúng tôi �ã s� d�ng ph� hai chi�u. C�u hình tương ��i c�a ch�t II.2.1 �ư�c xác ��nh b�i tương tác qua không gian c�a H-2 H-6', H-8, H-10; H-3 H-4, H-5, H-8 và H-4 H3, H-5, H-8, H-9 trong ph� NOESY. Ch�t II.2.1 có �� quay c�c [ ]22D – 1970 (CHCl3, c 1,0). K�t h�p các s� li�u ph� (b�ng II.2.1 và II.2.2) �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a ch�t II.2.1 là (-)culantraramin [ 7, 8]. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.2.4 là C32H48N2O3 �ư�c xác ��nh qua pic ion phân t� � m/z 508,3663 [M]+ (theo tính toán là 508,3669) và có hơn m�t phân t� nư�c so v�i ch�t II.2.1. Ph� 1H-NMR c�a ch�t II.2.4 có ph�n hordeninyl hoàn toàn phù h�p v�i ch�t II.2.1 nhưng không có tín hi�u c�a nhóm methylen (=CH2), cho th�y n�i �ôi C-8=C-9 b� hydrat hoá. K�t lu�n này hoàn toàn phù h�p v�i ph� kh�i và �ư�c kh�ng ��nh thêm qua singlet c�a Me-10 � phía trư�ng cao hơn so v�i ch�t II.2.1 ( 0,74 ppm) và tín hi�u c�a nhóm carbinol ( C 73,7, C-8) trong ph� 13C-NMR. Ch�t II.2.4 có �� quay c�c [ ]22D – 1220 (CHCl3, c 0,25). Như v�y c�u trúc c�a ch�t II.2.4

N





N H

�ư�c xác ��nh là (-)-culantraraminol [7, 8]. Culantraramin và culantraraminol �ã �ư�c phân l�p t� cây Zanthoxylum procerum dư�i d�ng h�n h�p racemic và sau �ó �ư�c các tác gi� M� t�ng h�p b�ng con �ư�ng hoá h�c. �ây là l�n ��u tiên d�ng ��ng phân quang ho�t (optical isomer) c�a chúng �ư�c phân l�p t� thiên nhiên [8].

N

67


Ơ

Ph n B. Ch


Q

U Y

MÉu l¸ kh«, xay nhá (1300 g)

TP .

- ChiÕt MeOH-H2O (95:5) x 3 lÇn - CÊt lo¹i MeOH

ẠO

Pha n?íc cßn l¹i

H

Ư

N G

Đ

- ChiÕt víi hexan, EtOAc, BuOH - CÊt lo¹i dung m«i

ẦN

BuOH (81,4g)

CÆn CHCl3 (25 g)

H

Ó

A

CÆn BuOH (52 g)

- SKC silicagel, CHCl3-EtOAc-MeOH (4:1:0,1) - 18 ph©n ®o¹n

Í-L

ÁN

p® 2 SKC

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

II.2.1

S

p® 3 SKC

II.2.4

DÞch H2O

- thªm H2O - chiÕt CHCl3, BuOH

10

00

B

EtOAc (11,8 g)

TR

Hexan (24,4 g)

p® 6 SKC, SKLM§C

II.2.7

p® 13 SKLM§C

II.2.2 +II.2.3

p® 14 SKLM§C II.2.4 +II.2.5

II.2. Chi t và phân l p bishordeninyl alkaloid t" lá cây Hoàng mCc dài

• Ch t (-)-culantraramin N-oxid (II.2.2 và II.2.3) Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) c�a ch�t II.2.2 + II.2.3 có pic ion cơ b�n � m/z 58 [CH2NMe2]+ (100). Phân t� ch�t này r�t d� m�t m�t nguyên t� oxy trong ph� kh�i (m/z 490,3542 [M-O]+), �ng v�i công th�c phân t� C32H46N2O2 �ư�c xác ��nh qua ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS, g�i ý cho th�y �ây có th� là d�n xu�t N-





68

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

oxid c�a (-)-culantraramin. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh qua ph� NMR. Ph� 1H-NMR có vòng cyclohexen hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a ch�t II.2.1 nhưng các tín hi�u c�a nhóm methyl (Me-9’, Me-9’’) và methylen (CH2-8’, CH2-8’’) c�a g�c hordeninyl ��u chuy�n v� phía trư�ng th�p hơn so v�i ch�t II.2.1 (b�ng II.2.1). Ph� 1 H-NMR có các c�p tín hi�u r�t gi�ng nhau v� h�ng s� tương tác và g�n nhau v� �� chuy�n d�ch hoá h�c, cho th�y �ây là h�n h�p c�a hai ��ng phân (có t� l� 1:1) �ư�c xác ��nh qua �ư�ng tích phân. Các tín hi�u c�a C-1, C-2, C-2’ và C-2’’ � ph� 13C-NMR g�n như trùng nhau. Hai ��ng phân II.2.2 và II.2.3 ch� khác nhau � v� trí nhóm Noxid g�n v�i C-9’ hay C-9’’ và không th� tách kh�i nhau ngay c� b�ng s�c ký l�ng hi�u n�ng cao (HPLC). Hai ch�t II.2.2 và II.2.3 có �� quay c�c [ ]22D – 2010 (CHCl3, c 0,5). Qua phân tích các s� li�u ph�, chúng tôi �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a II.2.2 và II.2.3 là (-)culantraramin N-oxid [7, 8]. • Ch t (-)-culantraraminol N-oxid (II.2.5 và II.2.6) Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) c�a ch�t II.2.5 + II.2.6 có pic ion � m/z 508 [M-O]+, �ng v�i công th�c phân t� C32H48N2O3 �ư�c xác ��nh qua ph� HR-EI-MS. Ph� 1H- và 13C-NMR c�a hai ch�t này có ph�n hordeninyl hoàn toàn phù h�p v�i ch�t II.2.2 và II.2.3 và ph�n terpen phù h�p v�i ch�t II.2.4 (b�ng II.2.1 và II.2.2). Như v�y c�u trúc c�a alkaloid II.2.5 và II.2.6 �ư�c xác ��nh là hai ��ng phân c�a (-)-culantraraminol N-oxid [6, 8]. • Ch t avicennamin (II.2.7) Công th�c phân t� c�a ch�t II.2.7 là C32H48N2O3 �ư�c xác ��nh qua pic ion phân t� � m/z 508,3644 [M]+ (theo tính toán là 508,3665) trong ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS). Ph� 1H-NMR có 6 proton thơm ( 6,7 - 7,3), phù h�p v�i ph�n hordeninyl c�a ch�t II.2.1. Ba singlet c�a ba nhóm methyl (Me-8, Me-9, Me-10) � phía trư�ng cao hơn ( 1,18; 1,24; 0,73) so v�i các ch�t II.2.1 II.2.6. Ph� 13C-NMR và APT cho th�y ph�n terpen có ba nhóm CH3 ( 22,8; 25,4; 26,5), m�t nhóm CH2 ( 48,3, C-3), b�n nhóm methin ( 50,4; 39,2; 53,1; 45,7, �ng v�i C-1, C-4, C-5 và C-7), hai carbon b�c 4 trong �ó có m�t nhóm carbinol � 82,7 (C-2). Như v�y, ph�n monoterpen có hai vòng cyclobutan và cyclopentan g�n v�i nhau. �� xác ��nh c�u hình tương ��i c�a vòng bicyclo, chúng tôi �ã s� d�ng ph� NOESY và mô hình c�u trúc phân t� Dreiding model. Ph� NOE cho tương tác c�a H-1/H-5 (�� dài liên k�t theo mô hình

N





ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Dreiding model: 2,8 A0); tương tác c�a H-5/Me-10 (2,5A0) cho th�y hai nhóm này � v� trí cis ��i v�i nhau và như v�y H-5/Me-9 s� � v� trí trans ��i v�i nhau. Ph� NOEs có tương tác gi�a H-4/Me-9 (1,4 A0); H-7/Me-9 (2,84 A0); H-3 /H-7 (3,0 A0) và H-7/Me-8 (2,4 A0) g�i ý là chúng � v� trí cis. �i�u này �ư�c ch�ng minh thêm qua �� dài liên k�t H-3 /H-4 (3,0 A0) và H-3 /Me-8 (2,6 A0). K�t h�p các s� li�u ph� (b�ng II.2.1 và II.2.2), chúng tôi �ã xác ��nh �ư�c hai vòng cyclobutan và cyclopentan có c�u hình cis và c�u trúc c�a ch�t II.2.7 là avicennamin. �ây là m�t alkaloid m�i ��i di�n cho c�u trúc bicyclo[3,2,0]heptan monoterpen g�n v�i g�c hordeninyl và l�n ��u tiên �ư�c phát hi�n t� thiên nhiên. D�ng c�u trúc này trư�c �ây m�i ch� �ư�c bi�t � terpen t� do [8, 9].

N

69


Ơ

Ph n B. Ch


N G

Đ

7 1 6

R

R 9

R'

R

II.2.3

II.2.2

Ó

A

10

00

B

II.2.1

R'

TR

8 10

H

5

4

ẦN

3

R

Ư

2

R

R

R'

R'

R

-L

Í-

H

R

ÁN TO

9

R

Đ

ÀN

10

H

10

OMe

IỄ N

OH II.2.6

OH II.2.5

OH II.2.4

D

7

5

1 2

4

R

2' 1'

3

II.2.7

H

10

OMe

8

2''

OH

1''

R' =

R= 7'

6

7'' 8''

8' 9'

NMe2


O

9''

NMe2




70


B ng II.2.1. S5 li6u ph7 H-NMR c a bishordeninyl terpen alkaloid II.2.1 - II.2.7 (CDCl3) a

a

a

b

II.2.1

1

-

-

-

-

3,15 m

2

5,47 br d (4,9)

5,43 m

5,53 br d (3,6)

5,50 br s

-

3

4,26 br s

4,23 d (4,7)

4,17 br s

4,15 m

2,07 br d (11,6)

II.2.7

Ơ N H

II.2.5+II.2.6

U Y

II.2.4

TP .

Q

II.2.2+II.2.3

N

a

H

2,61 ( ) m

2,97 dd

3,07 m

2,65 m

2,65 m

ẠO

4

2,00 m

6

2,12 dd

2,32 m

2,40 m

2,00 m

2,52 m

2,39 m

-

1,77 s

1,79 s

3,20 m

-

-

1,18 s

0,67 s

0,67 s

1,24 s

1,36 s; 1,40 s

0,64 s

0,67 s

0,73 s

6,7 m

6,76 d (8,3)

6,76 d (8,5)

6,77 d (8,3)

6,77 d (8,8)

6,75 d (8,2)

ẦN

(12,7; 4,1)

1,79 s

1,79 s

8

-

-

9

4,26 br s;

10 Í-

H

Ó

A

4,23 m

ÁN

-L

1,38 s

6,68 d (8,2)

TO

3’, 3’’

00

7

B

TR

2,30 d (11,6)

10

N G

2,56 m

Ư

3,56 m

H

5

3,78 br s

3,81 m

Đ

(12,2; 5,5)

D

IỄ N

Đ

ÀN

6,79 d (8,2)

4’, 4’’

6,96 dd

6,99 dd

7,00 m

7,02 m

7,01 dd

(8,2; 2,2)

(8,3; 2,2)

(8,1; 2,1)

7,04 dd

-

(8,3; 2,2)




Ph n B. Ch 6', 6’’


71


7,10 d (2,2) 7,11 d (2,2)

7,12 d (2,2)

7,22 d (2,2)

7,22 d (1,8)

7,11 d c (1,9)

2,85 m; 2,92 m

2,44 m

2,95 m

2,73 m

7’’

2,55 m

2,92 m

2,55 m

3,12 t (8,2)

-

8’

2,66 m

2,85 m; 2,92 m

2,62 m

3,21 t (8,1)

Ơ

2,44 m

U Y

N H

7’

N

7,32 d d (1,9)

-

2,76 m

3,60 m; 2,68 m

2,76 m

3,70 m

9’

2,26 s

2,56 s; 2,61 s

2,31 s

2,65 m

2,35 s, 2,36 s

9’’

2,33 s

3,34 s; 3,37 s, 3,44 s; 3,47 s

2,35 s

3,38 s; 3,43 s; 3,46 s; 3,49 s

-

10’,10’’

3,66 s, 3,72 s

3,65 s; 3,73 s

3,79 s

3,80 s

-

10

00

B

TR

H

Ư

N G

Đ

ẠO

8’’

ẦN

2,95 m

TP .

Q

2,55 m

Giá tr� �o trên máy 300 MHz; bGiá tr� �o trên máy 500 MHz c Tín hi�u c�a nhóm th� � C-3; dTín hi�u c�a nhóm th� � C-5

H

Ó

A

a

13

II.2.1

a

C-NMR c a bishordeninyl terpen alkaloid II.2.1 - II.2.7

II.2.2 + II.2.3

a

II.2.4

a

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

C

ÁN

-L

Í-

B ng II.2.2. S5 li6u ph7

II.2.5 + a II.2.6

II.2.7

1

134,3

134,8; 135,3

134,3

134,6

50,4

2

124,0

123,6; 124,0

125,2

124,9

82,7

3

36,9

36,8; 36,9

34,1

34,0

48,3

4

49,0

48,9

51,4

50,7

39,2

5

31,3

45,2

22,5

22,4

53,1

6

39,7

39,6

37,8

37,0

38,6


b




72


23,2

23,1

22,9

23,0

45,7

8

145,0

145,0; 145,2

73,7

73,7

22,8

9

110,7

110,7; 110,9

30,7

29,8

25,4

10

23,5

23,2; 23,7

30,7

29,8

26,5

1’, 1’’

130,1; 134,6

134,2; 134,3

132,6; 133,1

134,6

129,5 ; d 136,0

2’, 2’’

155,2; 155,6

155,2; 155,9

154,6

155,3; 155,6

109,7; 110,2

109,8; 110,1

110,8

110,3; 110,6

110,6

126,8; 128,0

123,3; 126,5

127,3; 127,1

5’, 5’’

130,9; 131,9

130,8; 130,9

6’, 6’’

126,8; 131,1

131,1

7’

33,7

7’’

33,9

ẠO

N G

Đ

Ư

111,3

c

126,5 ; d 126,7

ẦN

127,3; 127,4

132,5; 132,7

131,3 ; d 131,7

127,1; 131,1

132,0

128,4; 128,5

33,4; 33,6

33,4

45,2

33,3 ; 33,5

29,6; 29,7

33,7

29,0; 29,3; 29,7

-

61,8

29,6; 29,7

61,8

61,8

61,4; 61,7

62,2

72,4; 72,7

61,6

61,6

-

9’,

45,3

45,2; 45,3

45,2

43,6; 43,7

45,0; 45,2

9’’

45,4

58,5

45,3

57,2; 57,3; 57,6

-

10’, 10’’

55,4; 55,0

54,9; 55,4;

55,6;

55,6;

54,8;

55,5

55,1

55,7

55,3

B 00

10

c

A Ó H

Í-

ÁN

-L Đ

ÀN

8’’

IỄ N

Ơ

109,4 ; d 110,5

133,6; 133,1

8’

D

N H

c

110,8; 110,0

127,7

TR

126,9

d

155,1 ; c 156,2

TO

4’, 4’’

157,3

H

3’, 3’’

156,6; 157,3

TP .

Q

U Y

c

N

7

d

c

a c

Giá tr� �o trên máy 75 MHz; bGiá tr� �o trên máy 125 MHz Tín hi�u c�a nhóm th� � C-3; dTín hi�u c�a nhóm th� � C-5




73


ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

Hình II.2. Ph7 HMBC c a culantraraminol N-oxid (500 MHz, CDCl3)

Hình II.3. Ph7 NOESY c a avicennamin (500 MHz, CDCl3)





74

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


10

00

Hình II.4. Ph7 HMBC c a avicennamin (500 MHz, CDCl3)

H

Ó

A

II.3. HPNG BÌ DSI- Clausena excavata Burm. f.

TO

ÁN

-L

Í-

• Tên khác: Châm châu, Gi�i, Méo, Chùm hôi, Dâm hôi, Dâu da xoan. • Tên ��ng ngh�a: Amyris sumatra Roxb., Clausena punctata (Roxb.) Wight & Arn. ex Steud., Cookia graveolens Wight & Arn.

D

IỄ N

Đ

ÀN

II.3.1. !"c #i%m th'c v)t và phân b. Cây b�i ho�c g� nh�, cao 1 – 5 m, thư�ng sinh trư�ng � nơi quang �ãng, �ư�c chi�u sáng nhi�u trong các th�m cây b�i � trên ��i, trên nương r�y, ven r�ng, ven chân núi �á vôi. Mùa hoa tháng 4 - 5. Mùa qu� tháng 7 – 10. Phân b�: Hà Giang, Cao B�ng, L�ng Sơn, V�nh Phúc, �à N�ng, Khánh Hoà, Kon Tum, Gia Lai, Lâm ��ng. Cây còn phân b� � Trung Qu�c (c� � �ài Loan), Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Philippin, �n �� [1, 10]




75


ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


N G

Đ

www.tradewindsfruit.com

H

Ư

Hình II.5. HRng bì dTi (Clausena excavata Burm. F.)

TR

ẦN


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Theo kinh nghi�m dân gian, H�ng bì d�i �ư�c dùng r�ng rãi trong y h�c c� truy�n � nư�c ta c�ng như các nư�c trên th� gi�i. � Vi�t Nam, cây này �ư�c xem như m�t lo�i thu�c b� ��ng và chát dùng khi kém �n, kém tiêu, �au b�ng, ch�a ho, c�m, l� và s�t rét; r� sao vàng, s�c ��c, u�ng �� ch�a m�n ng�a, l� loét và ch�y nư�c; lá giã nát tr�n d�m hay rư�u ��p ngoài ch�a �au nh�c, sưng ��u g�i. R� và hoa giã nh� ��p ch�a v�t thương và tr� bong gân. Có th� thu lá, v� thân và h�t c�a qu� chín g�n như quanh n�m �� làm thu�c. Trung Qu�c và Indonesia dùng r� s�c u�ng �� ch�a ra m� hôi tr�m, lá làm thu�c di�t sâu b�, côn trùng và gi�i ��c khi b� r�n c�n. V� ��ng c�a cây �ư�c th� dân Campuchia dùng làm thu�c b� d� dày, ch�a �au b�ng; Malaysia dùng r� và lá nghi�n nh� làm thu�c ��p tr� loét m�i và dùng lá n�u nư�c xông [11, 12, 9]. II.3.3. K9t qu; nghiên c=u v6 thành ph>n hoá h4c Do có nhi�u tác d�ng ch�a b�nh quí nên cây H�ng bì d�i �ã �ư�c nhi�u nhà khoa h�c trên th� gi�i, ��c bi�t là � Trung Qu�c và Nh�t B�n quan tâm nghiên c�u v� thành ph�n hoá h�c. Các nhà khoa h�c �n �� ã nghiên c�u cây này ��u tiên vào n�m 1967, ti�p �ó các nhà khoa h�c Trung Qu�c và Nh�t B�n ti�p t�c nghiên c�u cây này





76

Ơ

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

� t�t c� các b� ph�n c�a cây, k� c� cây m�c t� nhiên � các vùng khác nhau c�ng như cây �ư�c tr�ng trong nhà kính. K�t qu� nghiên c�u cho th�y, cây này có thành ph�n hoá h�c r�t �a d�ng và phong phú, theo th�ng kê ��n n�m 2005 �ã có hàng tr�m ch�t �ư�c phân l�p t� h�u h�t các b� ph�n c�a cây, trong �ó có ��n 70 ch�t l�n ��u �ư�c phát hi�n và nhi�u ch�t có ho�t tính lý thú. Các h�p ch�t ch� y�u �ư�c phân l�p là coumarin và carbazol alkaloid, ngoài ra còn có các limonoid, flavonoid và lactam [7, 9, 13]. � Vi�t Nam, trư�c nghiên c�u c�a nhóm GS. Tr�n V�n Sung (n�m 1999), các công trình nghiên c�u v� cây này m�i ch� d�ng � bư�c kh�o sát thành ph�n tinh d�u c�a lá cây [7, 9, 13, 14, 15].

N


N G


H

Ư


ẦN

Pha n?íc cßn l¹i

00

B

TR

- ChiÕt víi hexan, EtOAc, BuOH - CÊt lo¹i dung m«i

EtOAc (30 g)

10

Hexan (8 g)

S

Ó

H

-L

II.3.9, II.3.11

II.3.7, II.3.14

SKC, CHCl3-MeOH (98:2-95:5) 18 ph©n ®o¹n

A D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

II.3.1

p® 5 SKC

Í-

p® 3-4 SKC

SKC

BuOH (14 g)

p® 6 SKC nhanh

II.3.3, II.3.13 II.3.14, II.3.15

p® 7 SKC nhanh

p® 8 SKC nhanh

II.3.1, II.3.10 II.3.12, II.3.17

p® 9 SKC

II.3.19

II.3.2, II.3.5, II.3.6, II.3.8 II.3.16, II.3.18, II.3.20

II.3. Chi t và phân l p các ch%t t" lá cây HRng bì dTi (Clausena excavata)

Ti�n hành nghiên c�u lá cây H�ng bì d�i thu hái t�i Vư�n Qu�c gia Cúc Phương, Ninh Bình, chúng tôi �ã phân l�p và xác ��nh �ư�c c�u trúc hoá h�c c�a 17 h�p ch�t coumarin trong �ó có 14 ch�t l�n ��u tiên �ư�c phân l�p t� thiên nhiên là excavatin A-M (II.3.1 II.3.13, excavatin L có hai ��ng phân là II.3.12a và II.3.12b), ba limonoid (II.3.14 - II.3.16) và m�t carbazol alkaloid là clauzolin M (II.3.17) (Sơ �� II.3) [9, 13 - 16].




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

• Các h,p ch t geranyloxy coumarin, excavatin A-M (II.3.1 II.3.14) Các h�p ch�t geranyloxy coumarin �ư�c phân l�p t� d�ch chi�t ethyl acetat b�ng s�c ký c�t trên silicagel, h� dung môi gi�i h�p là CHCl3 -MeOH (98:2 90:10). Các phân �o�n �ư�c tinh ch� ti�p b�ng s�c ký c�t nhanh, s�c ký l�p m�ng �i�u ch� v�i các h� dung môi thích h�p và k�t tinh l�i (sơ �� II.3). Ph� t� ngo�i (UV) c�a các excavatin A-M ��u có h�p th� c�c ��i có cư�ng �� m�nh � bư�c sóng max: 206 - 212, 261 - 262 và 318 328 nm cho th�y phân t� có nhân thơm. Ph� h�ng ngo�i c�a các ch�t này ��u có ��nh h�p th� ��c trưng c�a nhân thơm � * 800 - 1000 và lacton , -không no � *1718 - 1732 cm-1 . Ph� kh�i EI-MS cho th�y phân t� d� b� phân c�t gi�a ph�n coumarin và m�ch nhánh geranyl (C1'-C-10'). Pic ion c�a 7-oxycoumarin (m/z 162) là pic cơ b�n. Công th�c phân t� c�a các ch�t geranyloxy coumarin m�i ��u �ư�c xác ��nh b�ng ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS). Ph� 1 H-NMR c�a các ch�t excavatin (II.3.1 - II.3.14) ��u có các c�p doublet có h�ng s� tương tác J = 9,4 Hz � 6,25 - 6,27 (H-3); 7,6 - 7,8 (H-4); các tín hi�u � 7,3 - 7,4 (d, J = 8,6 Hz, H-5), 6-8 - 6,9 (dd, J = 8,6 và 2,4 Hz, H-6) và 6,8 (d, J = 2,4 Hz, H-8), cho th�y �ây là các coumarin b� th� � v� trí C-6 ho�c C-7. Ph� 13C-NMR và APT ��u có các tín hi�u ��c trưng c�a g�c coumarin (=CHx5, Cqx4, C=Ox1). Tương tác d� h�t nhân qua hai ho�c ba liên k�t trong ph� HMBC c�a các h�p ch�t trên ��u cho pic giao nhau gi�a H2 -1' c�a m�ch nhánh và C-7 c�a g�c coumarin, cho phép kh�ng ��nh �ư�c m�ch nhánh g�n vào C-7 c�a coumarin qua c�u oxy. K�t h�p ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS và ph� NMR, cho th�y �ây là các coumarin g�n v�i geranyl (C10 ), chúng ch� khác nhau � c�u trúc m�ch nhánh. C�u trúc c�a m�ch nhánh geranyl này �ư�c xác ��nh b�ng vi�c k�t h�p ph� c�ng hư�ng t� h�t nhân m�t chi�u và hai chi�u (1D-, 2D-NMR). Ph� NOESY cho th�y H-2' và H3 -10' c�a ch�t II.3.4 - II.3.10 � khác phía v�i nhau và cho c�u hình C-2'=C-3' là trans. C�u hình tuy�t ��i c�a các -lacton không no (excavatin D, E, K và L) �ư�c xác ��nh b�ng ph� nh� s�c tròn (CD), d�a trên cơ s� so sánh v�i ph� CD c�a m�t s� h�p ch�t steroid có c�u hình tuy�t ��i � vòng -lacton �ã bi�t [ 9, 13].

N

77


Ơ

Ph n B. Ch






78


1

II.3.1

Tên ch%t

excavatin A

0,62

b

dTng d u

0,0018

vô V nh hình

0,0019

excavatin B

C19H22O6

0,23

3

II.3.3

excavatin C

C19H22O5

0,25

a

dTng d u

0,59

a

124 - 125

0,5000

0,23

a

175 - 178

0,3770

0,27

a

vô V nh hình

0,0002

a

dTng d u

0,0049

0,27

a

vô V nh hình

0,0001

0,25

b

148 - 150

0,0059

0,64

b

80 - 82

0,0029

C19H18O6

0,49

a

112 - 116

0,3100

C19H18O7

0,17

a

123 - 125

0,0210

C19H20O7

0,24

a

173 - 175

0,0070

C19H22O4

0,56

c

dTng d u

0,0051

dTng d u

0,0061

6

II.3.6

excavatin F

C19H18O6

7

II.3.7

excavatin G

C19H20O5

II.3.8

excavatin H

C19H20O6

9

II.3.9

excavatin I

C19H20O6

ẦN

TR

excavatin J

C19H20O7

B

II.3.10

H

8

0,53

II.3.11

excavatin K

12

II.3.12

excavatin L

13

II.3.13

excavatin M

14

II.3.14

anisocoumarin H

Í-

H

Ó

A

10

00

11

Q

0,0007

TP .

C19H18O6

ẠO

excavatin E

N G

II.3.5

C19H18O5

Đ

excavatin D

Ư

II.3.4

U Y

II.3.2

10

C19H22O4

0,27

II.3.16

7-[(E)-7-hydroy3,7-dimethyl-octa2,5dienyloxy]coumarin

C19H22O5

0,24

a

vô V nh hình

0,0007

17

II.3.17

clausenolid

C25H32O8

0,57

a

vô V nh hình

0,0026

18

II.3.18

O-methylclausenolid

C26H34O8

0,64

b

234 - 236

0,0082

19

II.3.19

clausenarin

C26H32O9

0,57

b

283 - 285

0,0120

20

II.3.20

clauszolin M

C26H32O9

0,57

a

278 - 280

0,0200

-L

5-geranyl-7hydroxy-coumarin

a

II.3.15

16

TO

ÁN

15

ÀN Đ

C19H22O5

Hàm lWXng (%*)

2

5

IỄ N

Giá tr ìam nóng 0 Rf chcy ( C, dTng ch%t) a

4

D

Công th]c phân t^

Ơ

Ký hi6u

N H

TT

N

B ng II.3.1. Các ch%t VWXc tách ra t" lá HRng bì dTi (Clausena excavata Burm. f.)

* Tính theo m�u khô




Ph n B. Ch


79


Ơ

TP .

Q

U Y

N H

Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t II.3.1 có h�p th� c�c ��i t�i * 3412, 2920, 1728 và 1613 cm-1, g�i ý phân t� có nhóm OH và vòng lacton , -không no. Ph� kh�i ESI-MS (ion dương) có pic ion � m/z 353 [M+Na]+. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.3.1 là C19H20O4 qua pic ion � m/z 312,1383 [M-H2O]+. Ph� 13C-NMR và DEPT có tín hi�u c�a 19 nguyên t� carbon (Cqx6, CHx8, CH2x3, CH3x2), trong �ó có 9 carbon c�a coumarin � phía trư�ng th�p ( 106 -161).

N

- Excavatin A (II.3.1)

6'

5'

8'

7' 9'

ẠO Đ

OH

TR

II.3.3 R =

O

ẦN

OH

10'

II.3.2 R =

OH

1'

O

Ư

4'

3'

O

8

H

2'

II.3.1 R =

3 2

8a

7

RO

4

4a

N G

5 6

B

O

II.3.4 R =

II.3.5 R =

4'

3'

1'

5' O

H

Ó

10'

6'

A

2'

10

00

OH

O

Í-L

O

II.3.8 R = O

TO

O

OH

II.3.10 R =

O

OH

O O

O

O

II.3.12 R = (a, b)

II.3.11 R =

D

O OH O

O

O

O

II.3.13 R =

O

II.3.6 R =

OH

O OH

ÀN Đ

7'

OH

O

II.3.9 R =

IỄ N

9'

O

ÁN

II.3.7 R =

8'

O OH

O

OH

O O





80

Ơ

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� 1H-NMR có c�p doublet v�i h�ng s� tương tác J = 9,5 Hz c�a hai proton c�nh nhau � 6,25 (H-3) và 7,64 (H-4); c�p doublet � 7,37 và 6,84 có h�ng s� tương tác c�a hai proton � v� trí ortho v�i nhau (d, J = 8,6 Hz, H-5 và H-6); doublet � 6,81 có h�ng s� tương tác c�a hai proton � v� trí meta (d, J = 2,1 Hz, H-8), cho th�y �ây là coumarin b� th� � v� trí C-6 ho�c C-7. K�t h�p v�i ph� hai chi�u, �ã xác ��nh v� trí nhóm th� c�ng như c�u hình c�a m�ch nhánh. Ph� HMBC có tương tác c�a H2-1'/C-7, C-2', C-3', cho k�t lu�n m�ch nhánh geranyl g�n v�i C-7 qua c�u oxy. M�ch nhánh có hai nhóm vinyl methyl � 1,73 và 1,83 (H3-9' và H3-10'), multiplet c�a methinoxy ( 4,60, H-5'), �hai doublet c�a hai olefinic proton � 5,58 (H-2') và 5,48 (H-6'). Ph� NOESY cho tương tác H-2'/H3-10' và H-6'/H3-9' � khác phía v�i nhau và như v�y c�u hình c�a C-2'=C-3' và C-6'=C-7' là trans (E-configuration). Ngoài ra ph� HMBC còn có tương tác qua hai ho�c ba liên k�t c�a H3-9'/C-6', C-7', C-8'; H3-10'/C-2', C-3', C-4'. Như v�y m�ch nhánh c�a II.3.1 �ư�c xác ��nh là O-CH2CH=C(CH3)-CH2-CH(OH)-CH=C(CH3)(CH2OH). K�t h�p các s� li�u ph� NMR (b�ng II.3.2a và II.3.3a), c�u trúc c�a II.3.1 �ư�c kh�ng ��nh là 7-[(2E,6E)-5,8-dihydroxy-3,7-dimethyloct-2,6dienyloxy]coumarin (excavatin A). Tuy nhiên, c�u hình tuy�t ��i � C-5' chưa xác ��nh �ư�c [13].

N


Í-

H

- Excavatin B (II.3.2)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Ph� t� ngo�i (UV) và ph� h�ng ngo�i (IR) c�a ch�t II.3.2 có h�p th� c�c ��i c�a nhóm OH và vòng lacton , -không no gi�ng như ch�t II.3.1. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.3.2 là C19H22O5 qua pic ion � m/z 330,1455 [MH2O]+ (theo tính toán là 330,1467). Ph� 1H-NMR có g�c coumarin hoàn toàn gi�ng v�i ch�t II.3.1, nhưng m�ch nhánh có hai singlet c�a methyl g�n v�i carbinol (C-OH) � 1,31 (H3-8'); 1,24 (H3-9') và ch� có m�t nhóm vinyl methyl � 1,84 (H3-10'). Các tín hi�u khác � 4,63 (2H, d, J = 6,5 Hz, H2-1'); 5,60 (1H, t, J = 6,5 Hz, H-2') và 2,33 (2H, d, J = 5,7 Hz, H2-4'), cho th�y m�ch nhánh c�a phân t� có nhóm O-CH2-CH=C(CH3)-CH2-. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh thêm qua các tín hi�u � 65,2; 122,1; 138,8 và 47,5 (C-1', C-2', C-3' và C-4') trong ph� 13C-NMR và ph� APT. Hai proton c�a nhóm epoxy �ư�c th�y rõ qua c�p tín hi�u � 3,14 (td, J = 5,7; 2,0 Hz, H-5')




N H

và 2,75 (d, J = 2,0 Hz, H-6'). Ph� NOESY không có tương tác c�a H2' và H3-10', như v�y chúng ph�i � khác phía v�i nhau và như v�y c�u hình c�a C-2'=C-3' là trans. K�t h�p các s� li�u ph� (b�ng II.3.2a và II.3.3a), �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a II.3.2 là 7-[(2E)-5,6-epoxy7-hydroxy-3,7-dimethyloct-2-enyloxy]coumarin (excavatin B). C�u hình tuy�t ��i � C-5'-C-6' (vòng epoxy) chưa xác ��nh �ư�c.

N

81


Ơ

Ph n B. Ch


U Y

- Excavatin C (II.3.3)

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

Ch�t II.3.3 �ư�c phân l�p b�ng s�c ký l�p m�ng �i�u ch� v�i h� dung môi CHCl3-MeOH. Ph� t� ngo�i và ph� h�ng ngo�i có h�p th� c�c ��i c�a nhóm OH và vòng lacton , -không no gi�ng như ch�t II.3.2. Ch�t này có cùng công th�c phân t� v�i ch�t II.3.2 (C19H22O5, m/z 330,1430 [M]+, theo tính toán là 330,1467), �ư�c xác ��nh qua ph� kh�i phân gi�i cao. Ph� 1H-NMR có g�c coumarin hoàn toàn gi�ng v�i ch�t II.3.2, hai ch�t ch� khác nhau � c�u trúc m�ch nhánh. Ph� 1H-NMR c�a ch�t II.3.3 không có nhóm vinyl methyl, nhưng l�i có methyl singlet � phía trư�ng cao hơn ( 1,36, H3-10'), g�i ý cho th�y nhóm methyl này g�n v�i vòng epoxy. Hai proton H-5'/H-6' có h�ng s� tương tác vicinal (J = 15,6 Hz) �ư�c th�y rõ qua c�p tín hi�u � 5,63 (ddd, J = 15,6; 7,2; 6,7 Hz, H-5') và 5,75 (dt, J = 15,6; 1,2 Hz, H-6'), cho k�t lu�n c�u hình c�a liên k�t �ôi C-5'=C-6' là trans. Ph� NOESY cho th�y H-2' và H3-10' � khác phía v�i nhau và c�u hình C-2'=C-3' là trans. Ph� HMBC có tương tác c�a H3-8'/C-6', C-7', C-8' và H3-10'/C-1', C-2', C-4'. Qua s� li�u ph�, c�u trúc c�a II.3.3 �ư�c xác ��nh là 7-[(5E)-2,3-epoxy7-hydroxy-3,7-dimethyloct-5-enyloxy]coumarin (excavatin C). C�u hình tuy�t ��i c�a C-2'-C-3' chưa xác ��nh �ư�c.

TO

- Excavatin D (II.3.4)

D

IỄ N

Đ

ÀN

Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t II.3.4 ngoài h�p th� m�nh � *1733 cm-1 ��c trưng cho nhóm carbonyl c�a vòng lacton , không no gi�ng như các coumarin có nhánh geranyloxy m�ch th�ng (II.3.1 - II.3.3), còn có h�p th� c�c ��i m�nh � *1754 cm-1 c�a vòng -lacton , không no. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh thêm qua hai tín hi�u c�a nhóm carbonyl � 161,2 (C-2) và 173,8 (C-4') trong ph� 13C-NMR. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.3.4 là C19H18O5 qua pic ion phân t� � m/z 326,1146 (theo tính toán là 326,1154) [M-H2O]+. Ph� 1H-NMR có g�c coumarin hoàn toàn gi�ng v�i ch�t II.3.1 - II.3.3, nhưng m�ch nhánh có hai tín hi�u





82

B

Ơ

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

c�a methyl vinylic � 1,92 (dd, J = 1,9; 1,6; H3-9') và 1,85 (br s, H310'). Hai c�p doublet kép � 4,63; 4,62 (dd, J = 12,6 và 6,4 Hz, H2-1'), 5,62 (1H, ttq, J = 6,4; 1,0; 1,4 Hz, H-2') và 2,42 và 2,44 (dd, J = 4,3; 6,0 Hz, H2-4'), cho th�y m�ch nhánh có nhóm O-CH2-CH=C(CH3)-CH2. Khác v�i ch�t II.3.3, ch�t này còn có tín hi�u proton c�a vòng �-lacton không no ( 5,30, dddq, J = 7,5; 6,0; 1,7; 1,9 Hz, H-5') và 7,05 (dq, J = 1,6 và 1,6 Hz, H-6'). Ph� NOESY cho th�y c�u hình c�a C-2'=C-3' là trans. K�t h�p các s� li�u ph� (b�ng II.3.2a và II.3.3a), �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a II.3.4 là (5'S)-7-[(2E)-4-(2,5-dihydro-3-methyl-2-oxo-5furanyl)-3-methylbut-2-enyloxy]coumarin (excavatin D). C�u trúc này �ư�c kh�ng ��nh thêm ph� qua nhi�u x� tia X. B�ng cách so sánh ph� nh� s�c tròn (CD) c�a ch�t II.3.4 (CD: 216 nm = + 3,24) v�i các steroid II.3a-c có vòng -lacton , -không no và c�u hình tuy�t ��i t�i C-18 �ã bi�t, chúng tôi �ã xác ��nh �ư�c c�u hình tuy�t ��i t�i C-5' là S. Trư�c �ây ��ng phân ��i quang c�a excavatin D �ã �ư�c Bohlmann và c�ng s� phân l�p t� h� Hoa tán (Umbelliferae) [9, 13], nhưng �ây là l�n ��u tiên c�u trúc c�a ch�t furanocoumarin II.3.4 �ư�c kh�ng ��nh b�ng nhi�u x� tia X và c�u hình tuy�t ��i �ư�c xác ��nh b�ng ph� CD [9].

N


O

10

00

R'

Í-

H

Ó

A

O R

-L

H

TO

ÁN

II.3a RR== �H, R’==HH II.3a H, R' H

OH

H

II.3a R =

H, R' = H

D

IỄ N

Đ

ÀN

HO

II.3b R = �H, R’ = Me H, R' = Me II.3a R = �H, R’ = H

II.3b R =

- Excavatin E (II.3.5) Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t II.3.5 ngoài h�p th� c�c ��i c�a lacton , -không no ( *1709 cm-1) và -lacton , -không no ( * 1739 cm-1) gi�ng như ch�t II.3.4, còn có ��nh r�ng, tù ��c trưng c�a nhóm OH ( * 3430 cm-1). Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a II.3.5 là C19H18O6 qua pic ion phân t� � m/z 342,1101 [M]+ (theo tính toán là 342,1103) và có hơn m�t




TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

nguyên t� oxy so v�i ch�t II.3.4. Ph� 1H- và 13C-NMR có g�c coumarin hoàn toàn gi�ng v�i ch�t II.3.2, nhưng m�ch nhánh ch� có m�t nhóm methyl vinylic ( 1,79; c 16,8) và có m�t nhóm methylenoxy ( 4,11; c 55,3). Ch�t này d� dàng b� acetyl hoá b�ng anhydrid acetic � nhi�t �� phòng và g�i ý cho th�y phân t� có nhóm ancol b�c 1 ho�c 2. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh qua tín hi�u triplet c�a nhóm methylenoxy (CH2-9') c�a s�n ph�m acetyl hoá chuy�n v� phía trư�ng th�p hơn ( 0,72 ppm) so v�i nhóm OH t� do trong ph� 1H-NMR. Hai proton c�a vòng -lacton xu�t hi�n � 5,23 (m, H-5') và 7,42 (dt, H-6'). Ph� CD c�a II.3.5 có giá tr� ngư�c d�u ( 216 nm - 7,64) so v�i excavatin D, như v�y c�u hình tuy�t ��i t�i C-5' là R. K�t h�p các s� li�u ph�, �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a II.3.5 là (5'R)-7-[(2E)-4-(2,5-dihydro-3hydroxymethyl-2-oxo-5-furanyl)-3-methylbut-2-enyloxy] coumarin (excavatin E). �i�u thú v� � �ây là hai ch�t II.3.4 và II.3.5 có cùng ngu�n g�c (�ư�c phân l�p t� cùng m�t cây), chúng ch� khác nhau � m�t nhóm th� nhưng l�i có c�u hình ngư�c nhau.

N

83


Ơ

Ph n B. Ch


- Excavatin F và excavatin H (II.3.6 và II.3.8)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Hai ch�t này không th� phân tách kh�i nhau ngay c� b�ng s�c ký l�p m�ng �i�u ch� và s�c ký l�ng hi�u n�ng cao (HPLC), mà ch� thu �ư�c dư�i d�ng h�n h�p v�i t� l� 2:1 �ư�c xác ��nh qua �ư�ng tích phân trong ph� 1H-NMR. Ph� t� ngo�i và ph� h�ng ngo�i có c�c ��i h�p th� c�a nhóm OH và vòng -lacton , -không no. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS có hai pic ion phân t� � m/z 344,1280 [M]+ (C19H20O6, theo tính toán là 330,1467) và 342,1090 [M]+ (C19H18O6, theo tính toán là 342,1104), g�i ý cho th�y hai ch�t này ch� khác nhau � m�t n�i �ôi. Ph� 1H-NMR có g�c coumarin hoàn toàn gi�ng v�i các excavatin A-D, nhưng � m�ch nhánh xu�t hi�n hai t�p h�p tín hi�u có h�ng s� tương tác r�t gi�ng nhau, g�n gi�ng nhau v� �� chuy�n d�ch hoá h�c và ch� có m�t c�p tín hi�u khác nhau � phía trư�ng th�p. Ph� 1H-NMR c�a ��ng phân có t� l� l�n hơn (II.3.6) có m�t doublet quartet (dq) � phía trư�ng th�p ( 7,10, H-6'), trong khi � ��ng phân có t� l� th�p hơn (II.3.8) l�i xu�t hi�n tín hi�u c�a hai proton � phía trư�ng cao ( 2,17 và 2,02; H2-6'). Như v�y hai ch�t này ch� khác nhau � vòng furanolacton no và không no. K�t lu�n này �ư�c th�y rõ hơn qua tín hi�u c�a nhóm methyl vinylic � 1,94 (dd, J = 1,9 và 1,6 Hz, H3-9', II.3.6) và doublet có h�ng s� tương tác vicinal c�a nhóm methyl � 1,28 (d, J = 7,1 Hz, H3-9', II.3.8). Ph�





84


Ơ

TP .

Q

U Y

N H

C-NMR c�a II.3.6 có ba tín hi�u � phía trư�ng th�p 145,6; 131,6 và 173,7 (C-6', C-7', C-8'), trong khi ch�t II.3.8 l�i có hai tín hi�u � phía trư�ng cao 30,0 (C-6'); 34,4 (C-7') và nhóm carbonyl c�a vòng -lacton c�ng � phía trư�ng th�p hơn ( 5,4 ppm). C�u trúc c�a II.3.6 �ư�c xác ��nh là 7-[(2E)-4-(2,5-dihydro-3-methyl-2-oxo-5furanyl)-4-hydroxy-3-methylbut-2-enyloxy]coumarin (excavatin F) và ch�t II.3.8 là 7-[(2E)-4-(2,3,4,5-tetrahydro-3-methyl-2-oxo-5furanyl)-4-hydroxy-3-methylbut-2-enyloxy]coumarin (excavatin H) [9, 13]. C�u hình tuy�t ��i � C-4' và C-5' chưa �ư�c xác ��nh.

N

13

- Excavatin G (II.3.7)

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Ph� h�ng ngo�i c�a II.3.7 ngoài h�p th� c�c ��i c�a -lacton , không no ( * 1730 cm-1) gi�ng như ch�t II.3.4 còn có h�p th� m�nh c�a nhóm -lacton ( * 1762 cm-1), không th�y có h�p th� c�a nhóm OH. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.3.7 là C19H16O5 qua pic ion phân t� � m/z 328,1300 [M]+ (theo tính toán là 328,1311) và có hơn hai nguyên t� hydro so v�i ch�t II.3.4, g�i ý cho th�y có th� m�t n�i �ôi c�a m�ch nhánh �ã �ư�c bão hoà. Ph� NMR hoàn toàn phù h�p v�i ph� kh�i: không có proton olefinic c�a vòng -lacton mà l�i xu�t hi�n m�t nhóm methylen � phía trư�ng cao [ 2,17 (ddd, H-6'A); 2,02 (ddd, H-6'B); �c 35,0, C-6']. K�t h�p các s� li�u ph�, chúng tôi �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a ch�t II.3.7 là 7-[(2E)-4-(2,3,4,5-tetrahydro-3-methyl-2-oxo-5furanyl)-3-methylbut-2-enyloxy]coumarin (excavatin G). C�u hình tuy�t ��i c�a C-5' và C-7' chưa �ư�c xác ��nh.

ÁN

- Excavatin I (II.3.9)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho th�y ch�t II.3.9 có kh�i lư�ng phân t� l�n hơn 18 �ơn v� so v�i ch�t II.3.7, �ư�c xác ��nh qua pic ion phân t� � m/z 344,1260 [M]+ (C19H20O6, theo tính toán là 344,1260). Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t II.3.9 ngoài h�p th� c�c ��i c�a -lacton , không no ( * 1709 cm-1) và -lacton ( * 1739 cm-1) gi�ng như ch�t II.3.7 còn có ��nh r�ng, tù � * 3420 cm-1), cho th�y phân t� có th� có nhóm OH. Ph� 1H-NMR cho th�y g�c coumarin hoàn toàn phù h�p v�i ch�t II.3.7, nhưng m�ch nhánh ch� có m�t nhóm methyl vinylic ( 1,83; 17,1) còn nhóm methyl kia là m�t singlet � phía trư�ng th�p hơn ( 1,52) và methylen proton c�a vòng lacton � phía trư�ng th�p hơn m�t chút




N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

so v�i ch�t II.3.7 ( 2,46 và 1,82), cho th�y phân t� có th� có nhóm hydroxy � C-7'. Gi� thi�t này �ư�c kh�ng ��nh thêm qua singlet tù c�a nhóm OH ( 3,13); tín hi�u c�a carbon carbinol � C 73,5 (C-7') và nhóm methyl g�n vào �ó chuy�n v� phía trư�ng th�p hơn so v�i ch�t II.3.6 và II.3.8. Ph� HMBC cho tương tác c�a H3-9'/C-6', C-7', C-8'. K�t h�p các s� li�u ph�, chúng tôi �ã kh�ng ��nh �ư�c nhóm OH �ư�c g�n vào C-7' c�a vòng -lacton và c�u trúc c�a ch�t II.3.9 là 7-[(2E)-4-(2,3,4,5-tetrahydro-3hydroxy-3-methyl-2-oxo-5-furanyl)-3-methylbut-2enyloxy]coumarin (excavatin I, clauslacton O). Cho ��n nay, c�u hình tuy�t ��i c�a C-5' và C-7' chưa �ư�c xác ��nh. N�m 2000, nhóm nghiên c�u � Nh�t B�n c�ng phân l�p �ư�c excavatin I (clauslacton O) t� cành và lá cây H�ng bì d�i c�a Indonesia [9].

N

85


Ơ

Ph n B. Ch


Ư

- Excavatin J (II.3.10)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.3.10 là C19H18O6 (m/z 342,1101 [M]+, theo tính toán là 342,1103) và có hơn m�t nguyên t� oxy so v�i ch�t II.3.9. Ph� 1 H- và 13C-NMR phù h�p v�i ch�t II.3.9, nhưng m�ch nhánh ch� có m�t nhóm methyl vinylic � 1,85 (d, J = 1,3; H3-9') và tín hi�u c�a nhóm methylen � phía trư�ng cao hơn so v�i ch�t II.3.9 ( 2,21; C 39,0). Khác v�i excavatin I, ch�t II.3.10 có hai doublet c�a proton methylen � 3,74 và 3,50 (d, J = 10,9 Hz, H6A và H-6B). Ph� 13C-NMR có tín hi�u c�a methylenoxy � 64,6 (C-9'), ��ng th�i các tín hi�u carbon vòng -lacton c�ng chuy�n v� phía trư�ng th�p hơn so v�i II.3.9 [ 77,6 (C-6') và 178,7 (C-8')]. T� s� li�u ph� cho th�y vòng furanon có th� có nhóm hydroxy và hydroxymethyl � C-7'. �i�u này �ư�c sáng t� thêm qua ph�n �ng acetyl hoá b�ng anhydrid acetic ch� có nhóm hydroxymethyl b� acetyl hoá. C�u trúc c�a II.3.10 �ư�c xác ��nh là 7-[(2E)-4(2,3,4,5-tetrahydro-3-hydroxy-3-hydroxymethyl-2-oxo-5-furanyl)3-methylbut-2-enyloxy] coumarin (excavatin J). C�u hình tuy�t ��i t�i C-5' và C-7' chưa �ư�c xác ��nh. - Excavatin K (II.3.11) Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS c�a ch�t II.3.11 có pic ion phân t� � m/z 342,1102 [M]+ (C19H18O6, theo tính toán là 342,1104) và có hơn m�t nguyên t� oxy so v�i excavatin D (II.3.4). Ph� kh�i EI-MS có m�t s� m�nh quan tr�ng � m/z 187





86

Ơ

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

(C10H13O3), 162 (C9H6O6) và 97 (C5H5O2). Ph� 1H- và 13C-NMR phù h�p v�i ch�t II.3.9, nhưng m�ch nhánh không có tín hi�u proton olefinic và methyl vinylic. Ph� 1H-NMR có m�t methyl singlet ( 1,52, H3-10'), c�p doublet kép c�a methylenoxy ( 4,34; 4,09, H2-1') và methinoxy proton ( 3,20 dd, J = 6,4; 3,7 Hz, H-2'), cho th�y m�ch nhánh có th� có nhóm epoxy. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh qua tín hi�u c�a nhóm methinoxy � C 61,2 (C2'); 58,2 (C-3') và tín hi�u c�a methylenoxy chuy�n v� phía trư�ng cao hơn ( C 67,2; C-1') so v�i ch�t II.3.4 trong ph� 13C-NMR. Ph� 13 C-NMR cho th�y các tín hi�u c�a vòng -lacton hoàn toàn phù h�p v�i ch�t II.3.4 [ C 77,9 (C-5'); 148,4 (C-6'); 130,1 (C-7') và 173,7 (C-8')]. B�ng cách so sánh ph� CD (CD: 208 nm = - 6,7) c�a ch�t II.3.11 và các steroid có c�u hình tuy�t ��i � vòng lacton (C-18) �ã bi�t, �ã xác ��nh �ư�c c�u hình tuy�t ��i t�i C-5' là R. K�t h�p s� li�u ph�, chúng tôi �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a II.3.11 là (5'R)-7-[4-(2,5-dihydro-3-methyl-2-oxo-5-furanyl)-2,3epoxy-3-methylbutyloxy] coumarin (excavatin K). Trư�c �ây Bohlmann �ã phân l�p �ư�c m�t ��ng phân c�a excavatin K t� m�t loài thu�c h� Hoa tán (Umbelliferae) [8, 9], nhưng �ây là l�n ��u tiên c�u hình tuy�t ��i t�i C-5' c�a excavatin K �ư�c xác ��nh và s� li�u ph� 13C-NMR �ư�c công b�.

N


Ó

A

- Excavatin L (II.3.12a và II.3.12b)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t II.3.12 ngoài h�p th� c�c ��i c�a nhóm -lacton , không no ( *1709 cm-1) và -lacton , -không no ( *1739 cm-1) gi�ng như ch�t II.3.11 còn có ��nh r�ng, tù ��c trưng cho s� có m�t c�a nhóm OH ( * 3503 cm-1). Công th�c phân t� c�a ch�t II.3.12 là C19H18O7 �ư�c xác ��nh qua pic ion phân t� (m/z 358,1094 [M]+, theo tính toán là 358,1052) trong ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS và có hơn m�t nguyên t� oxy so v�i excavatin K. Ch�t II.3.12 là h�n h�p không th� phân l�p thành t�ng ��ng phân riêng bi�t, ngay c� b�ng s�c ký l�ng hi�u n�ng cao. �i�u này �ư�c th�y rõ qua hai t�p h�p tín hi�u có h�ng s� tương tác khá gi�ng nhau nhưng l�ch nhau m�t chút v� �� chuy�n d�ch hoá h�c và có t� l� cư�ng �� tín hi�u 3:1, �ư�c xác ��nh qua �ư�ng tích phân trong ph� 1H-NMR. Ph� 1H- và 13C-NMR c�a hai isomer này có g�c coumarin hoàn toàn gi�ng v�i ch�t II.3.11, cho phép kh�ng ��nh �ây là h�n h�p c�a hai ��ng phân � m�ch nhánh. So v�i ch�t II.3.11, ch�t này có thêm m�t nhóm methylenoxy




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

�ư�c th�y rõ qua doublet kép � 4,46 và �c 56,8 (C-9'). Ch�t này d� dàng b� acetyl hoá b�ng anhydrid acetic trong �i�u ki�n ph�n �ng acetyl hoá thông thư�ng, cho th�y phân t� có nhóm ancol b�c 1. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh qua dd c�a nhóm methylenoxy (CH2-9') c�a s�n ph�m acetyl hoá � phía trư�ng th�p hơn ( 0,38 ppm) trong ph� 1H-NMR. Hai proton c�a vòng -lacton phù h�p v�i ch�t II.3.5 ( 5,03/5,22, m, H-5' và 7,38/7,34, dt, H-6'). Ph� NOESY cho th�y ch� có m�t isomer có hàm lư�ng l�n hơn có tương tác không gian H2'/Me-10'. Như v�y, ��ng phân II.3.12a có c�u hình � nhóm epoxy là cis và ��ng phân II.3.12b (có hàm lư�ng ít hơn) có c�u hình là trans. Ph� CD ( 208 nm - 7,06) cho phép k�t lu�n c�u hình tuy�t ��i t�i C-5' là R. K�t h�p các s� li�u ph�, chúng tôi �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a ch�t II.3.12a, b là h�n h�p ��ng phân c�a (5'R)-7-[4-(2,5dihydro-3-hydroxymethyl-2-oxo-5-furanyl)-2,3-epoxy-3-methylbutyloxy] coumarin (excavatin L).

N

87


Ơ

Ph n B. Ch


Hình II.6. Ph7 EI-MS c a excavatin L (70 eV)





88

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


Ó

A

Hình II.7. Ph7 NOESY c a excavatin L (500 MHz, CDCl3)

Í-

H

- Excavatin M (II.3.13)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho th�y ch�t II.3.13 có kh�i lư�ng phân t� l�n hơn 18 �ơn v� so v�i ch�t II.3.11 qua pic ion phân t� � m/z 360,1215 [M]+ (C19H20O7, theo tính toán là 360,1209). Ph� h�ng ngo�i ngoài h�p th� c�c ��i c�a nhóm -lacton , -không no và -lacton còn có ��nh r�ng, tù � * 3420 cm-1, cho th�y phân t� có nhóm OH. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh thêm qua tín hi�u singlet tù c�a nhóm OH ( 1,61, br s, 7'-OH) trong ph� 1H-NMR. Ph�n ph� c�a g�c coumarin hoàn toàn phù h�p v�i ch�t II.3.11, nhưng m�ch nhánh l�i có hai methyl singlet ( 1,52; 1,47) và doublet kép c�a proton methylen ( 2,53 và 1,84), cho th�y phân t� có th� có nhóm hydroxy � vòng �-lacton. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh thêm qua tín hi�u c�a carbon carbinol � 73,5 (C-7') và nhóm methyl g�n vào �ó chuy�n v� phía trư�ng th�p hơn ( 24,0) so v�i ch�t II.3.11 trong ph� 13C-NMR. Ph� HMBC cho tương tác qua hai




Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

ho�c ba liên k�t c�a H3-9'/C-6', C-7', C-8'. K�t h�p các s� li�u ph�, �ã kh�ng ��nh �ư�c c�u trúc c�a ch�t II.3.13 là 7-[(4-(2,3,4,5tetrahydro-3-hydroxy-3-methyl-2-oxo-5-furanyl)-2,3-epoxy-3methylbutyloxy]coumarin (excavatin M). Cho ��n nay, c�u hình tuy�t ��i c�a C-2', C-3' và C-7' chưa �ư�c xác ��nh. �i�u thú v� là trên th� gi�i cây H�ng bì d�i �ư�c nghiên c�u r�t k� � t�t c� các b� ph�n, hàng tr�m ch�t trong �ó có nhi�u ch�t m�i �ã �ư�c phân l�p, nhưng t� m�u thu hái t�i Vư�n Qu�c gia Cúc Phương c�a Vi�t Nam có t�i 14 geranyloxy coumarin có vòng lacton l�n ��u tiên �ư�c phân l�p và xác ��nh c�u trúc. N�m 2000, nhà khoa h�c Nh�t B�n Ito Chihiro và c�ng s� �ã phân l�p �ư�c excavatin M (clauslacton H), excavatin J (clauslacton I), excavatin E (clauslacton Q), excavatin L (clauslacton J) t� lá cây H�ng bì d�i tr�ng trong nhà kính t�i Okitsu Nh�t B�n. �ây c�ng là l�p ch�t có ho�t tính kháng virus và kháng kh�i u m�nh, �ư�c các nhà khoa h�c trên th� gi�i quan tâm nghiên c�u trong nh�ng n�m g�n �ây [9]. Ngoài 14 excavatin A-M (II.3.1 - II.3.13) v�a nêu trên, ba geranyloxycoumarin �ã bi�t là 5-geranyl-7-hydroxycoumarin (II.3.14), anisocoumarin H (II.3.15) và 7-[(E)-7'-hydroxy-3',7'dimethylocta-2',5'-dienyloxy]coumarin (II.3.16) [14] c�ng �ư�c phân l�p t� m�u cây c�a Vi�t Nam. B�ng II.3.2d và II.3.3b là s� li�u ph� 1H- và 13C-NMR c�a các ch�t (II.3.14 - II.3.16).

N

89


Ơ

Ph n B. Ch


9'

Í-

H

10'

7' 8'

6'

O

7

O

O

O OH

O

II.3.15

ÀN Đ IỄ N

O

2

O

II.3.14

D

O OH

TO

HO

ÁN

-L

O

II.3.16

1

B ng II.3.2a. S5 li6u ph7 H-NMR c a excavatin A-E (II.3.1 - II.3.5) [500 MHz, ppm, J (Hz)] a

a

a

a

b

H

II.3.1

3

6,25 d (9,5)

6,26 d (9,5)

6,27 d (9,5)

6,25 d (9,5)

6,26 d (9,5)

4

7,64 d (9,5)

7,64 d (9,5)

7,65 d (9,5)

7,65 d (9,5)

7,96 d (9,5)

II.3.2


II.3.3

II.3.4

II.3.5




90 7,37 d (8,6)

7,37 d (8,6)

7,39 d (8,6)

7,38 d (8,6)

7,60 d (8,6)

6

6,84 dd (8,6; 2,1)

6,85 dd (8,6; 1,9)

6,89 dd (8,6; 2,4)

6,84 dd (8,6; 2,4)

6,94 dd (8,6; 2,4)

8

6,81 d (2,1)

6,82 d (1,9)

6,85 d (2,4)

6,80 d (2,4)

6,98 d (2,4)

1'

4,62 d (6,4)

4,63 d (6,5)

4,26 dd

4,63 dd

(10,9; 4,0) 4,10 dd (10,9; 6,3)

(12,6; 6,4) 4,62 dd (12,6; 6,4)

4,68 d (6,5)

2'

5,58 t (6,4)

5,60 t (6,5)

3,19 dd (6,3; 4,0)

5,62 ttq (6,4; 1,0; 1,4)

4'

2,34 dd (13,5; 8,6)

2,33 d (5,7)

2,38 ddd (14,1; 6,7; 1,2)

2,44 d (14,3; 6,0) 2,42 dd (14,3; 7,5)

2,53 d (14,3; 4,8) 2,27 dd (14,3; 8,4)

5'

4,60 m

3,14 td

5,63 ddd

5,30 dddq

5,23 m

(5,7; 2,0)

(15,6; 7,2; 6,7)

(7,5; 6,0; 1,7; 1,9)

5,75 dt (15,6, 1,2)

7,05 dq

7,42 dt

(1,6; 1,6)

(1,7; 1,7)

-

-

-

1,33 s

-

-

1,24 s

1,33 s

1,92 dd (1,9; 1,6)

4,11 m

1,84 s

1,36 s

1,85 br s (1,3)

1,79 d (1,3)

-

8'

4,02 s

9'

1,73 s

Ó

A

1,83 d

Ơ

N H

U Y

Q

TO

10'

ÁN

-L

Í-

H

1,31 s

TP .

ẠO

Đ

N G Ư

ẦN

H -

B

7'

00

2,75 d (2,0)

10

5,48 d (8,4)

6'

N

5

TR


5,56 tq (6,5; 1,3)

CDCl3; bDMSO-d6

D

IỄ N

Đ

ÀN

a

1

B ng II.3.2b. S5 li6u ph7 H-NMR c a excavatin F-J (II.3.6 - II.3.10) [500 MHz, ppm, J (Hz)] a

a

a

a

c

H

II.3.6

3

6,26 d (9,5)

6,26 d (9,5)

6,26 d (9,5)

6,26 d (9,5)

6,23 d (9,5)

4

7,65 d (9,5)

7,65 d (9,5)

7,65 d (9,5)

7,64 d (9,5)

7,87 d (9,5)

II.3.7


II.3.8

II.3.9

II.3.10



7,38 d (8,6)

7,38 d (8,6)

7,38 d (8,6)

7,38 d (8,5)

7,52 d (8,6)

6

6,85 dd

6,85 dd

6,85 dd

6,85 dd

6,92 dd

(8,6; 2,5)

(8,6; 2,3)

(8,6; 2,4)

(8,5; 1,9)

(8,6; 2,4)

8

6,80 d (2,5)

6,81 d (2,3)

6,79 d (2,5)

6,81 d (1,9)

6,89 d (2,4)

1'

4,59 m

4,62 d (6,2)

4,67 m

4,62 d (6,2)

4,69 d (6,4)

4,43 br d (4,0)

Ư

(14,5, 7,6)

H

4,70 m

4,50 ddd

U Y

(6,4; 1,3) 2,53 dd

(14,2; 7,8)

(14,2; 7,6)

2,37 dd

2,43 dd

(14,2; 5,3)

(14,2; 5,7)

4,81 m

4,82 m

2,21

(10,0; 6,1; 4,0)

00

B

(5,4; 1,6; 1,9)

TR

4,95 ddq

ẦN

(14,5; 6,3)

5,62 tq

2,53 dd

N G

2,50 dd 2,34 dd

2,17 ddd

2,25 ddd

2,46 dd

(12,9; 9,0; 4,8)

(15,2; 9,1; 6,1)

(13,6; 5,7)

2,02 ddd

1,89 m

(13,6; 9,3)

2,69 ddq

-

-

A

10

7,10 dq (1,6; 1,6)

H

Ó

6'

ẠO

(6,2; 1,3; 1,3)

4,28 br d (5,4)

5'

5,60 t (6,2)

5,92 tdq

(6,5; 1,3) 4'

TP .

5,58 m

Đ

5,89 tqq

2'

Q

4,62 dd (12,6; 6,4)

N H

5

N

91


Ơ

Ph n B. Ch


1,82 dd

-L

Í-

(12,9; 7,6; 7,6)

-

2,71 m

(11,7; 9,1; 7,1)

ÀN

TO

ÁN

7'

9'

-

-

-

-

-

1,94 dd

1,29 d (7,4)

1,28 d (7,1)

1,52 s

3,74 d (10,9)

(1,9; 1,6)

3,50 d (10,9)

D

IỄ N

Đ

8'

10'

1,87 d (1,3)

1,83 s

1,80 d (1,3)

1,85 s

1,85 d (1,3)

a

CDCl3; cCD3OD





92


B ng II.3.2c. S5 li6u ph7 H-NMR c a excavatin K-M (II.3.11, II.3.12a, b, II.3.13) [CDCl3, 500 MHz, ppm, J (Hz)] II.3.11

II.3.12a

II.3.12b

II.3.13

3

6,28 d (9,5)

6,27 d (9,5)

6,27 d (9,5)

6,27 d (9,5)

4

7,65 d (9,5)

7,66 d (9,5)

7,66 d (9,5)

7,64 d (9,5)

5

7,40 d (8,6)

7,40 d (8,6)

7,40 d (8,6)

7,39 d (8,6)

6

6,90 dd (8,6; 2,4)

6,90 dd (8,6; 2,4)

6,90 dd (8,6; 2,4)

6,90 dd (8,6; 2,4)

8

6,28 d (2,4)

6,86 d (2,4)

6,86 d (2,4)

1'

4,34 dd (11,1; 3,7)

4,34 dd (11,1; 3,8)

4,30dd (11,0; 4,0)

4,34 dd (11,2; 3,7)

4,13 dd (11,0; 6,2)

4,08 dd (11,2; 6,3)

3,47 dd (6,2; 4,0)

3,21 dd (6,3; 3,7)

2,11 m

2,93 d (14,4; 4,7)

3,21 dd (6,4; 3,8)

4'

1,92 dd (14,3; 5,0)

1,97 dd (14,3; 5,0)

00

10

A

N H

U Y

Q

TP .

6,86 d (2,4)

Ó

1,90 dd (14,4; 8,6)

1,91 dd (14,3; 8,7)

-L

Í-

H

1,85 dd (14,3; 8,8)

ẠO

Đ

N G

Ư

H

ẦN TR

3,20 dd (6,4; 3,7)

B

2'

Ơ

N

H

5,12 m

5,22 m

5,03 dddt

TO

7,11 dq (1,6; 1,6)

7,38 dt (1,6; 1,6)

7,34 dt (1,8; 1,8)

Đ

ÀN

6'

2,53 dd (13,6; 5,7) 1,84 dd (13,6; 9,3)

IỄ N D

4,87 m

(7,2; 5,4; 1,8; 1,8)

ÁN

5'

9'

1,94 dd (2,0; 1,7)

4,46 dd (1,8; 1,8)

4,46 dd (1,8; 1,8)

1,52 s

10'

1,52 s

1,52 s

1,45 s

1,47 s




Ph n B. Ch


93


1

B ng II.3.2d. S5 li6u ph7 H-NMR c a coumarin II.3.14 - II.3.16 [CDCl3, 500 MHz, ppm, J (Hz)] II.3.14

II.3.15

II.3.16

3

6,13 d (9,6)

6,25 d (9,6)

6,25 d (9,4)

4

8,05 d (9,6)

7,64 d (9,6)

7,64 d (9,4)

5

-

7,35 d (8,5)

7,40 d (8,6)

6

6,32 br s

6,84 dd (8,5; 2,4)

6,85 dd (8,2; 2,4)

8

6,62 br s

6,81 d (2,4)

6,82 d (2,4)

1'

4,59 d (6,4)

4,63 d (6,4)

2'

5,48 t (6,4)

5,57 tq (6,3; 1,1)

4'

2,08 m

2,22 dd (13,7; 5,0) 2,31 dd (13,8; 5,0)

5'

2,13 m

4,53 dd (8,3; 5,2)

5,62 dt (15,5; 6,4)

6'

5,09 t (6,2)

5,18 dq (7,7; 1,4)

5,68 d (15,5)

8'

1,61 s

1,82 s

1,33 s

9'

1,81 s

1,71 d (1,1)

1,33 s

10'

1,74 s

1,70 d (1,1)

1,75 d (1,3)

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

H

4,60 d (6,6)

N G

Đ

5,49 tq (6,3; 1,3)

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

2,79 d (6,4)

13

-L

Í-

H

B ng II.3.3a. S5 li6u ph7 C-NMR c a excavatin A-H (II.3.1 - II.3.8) [125 MHz, ppm] II.3.1

2

ÁN

a

C

TO

161,3

Đ IỄ N D

a

161,2

113,0

113,1

4

143,5

4a 5

ÀN

3

II.3.2

II.3.3

a

161,3 d

II.3.4

a

II.3.5

161,2 d

b

II.3.6

a

II.3.7

a

II.3.8

a

160,3

161,1

161,2

161,1

112,5

113,2

113,0

113,2

113,4

113,01

143,4

143,3

143,4

144,4

143,3

143,4

143,3

112,5

112,5

112,9

112,5

112,4

112,7

112,5

112,6

128,8

128,7

128,8

128,8

129,4

128,8

128,8

128,8

112,9

113,0

113,0

113,0

6

113,2

113,0

7

162,0

8

d

d

112,8

112,95

161,9

161,6

161,8

161,6

161,6

161,8

161,7

101,5

101,5

101,7

101,5

101,4

101,6

101,6

101,5

8a

155,8

155,8

155,7

155,8

155,4

155,8

155,8

155,8

1'

65,2

65,1

67,6

65,0

65,0

64,8

65,0

64,8





94 59,3

122,9

122,4

122,9

122,4

122,0

3'

138,5

138,2

60,3

136,2

136,4

138,2

137,0

137,4

4'

47,5

41,5

40,8

43,1

42,3

75,7

44,9

74,4

5'

65,9

54,1

120,7

79,3

79,8

81,4

76,3

78,3

6'

127,1

64,6

142,1

148,1

150,0

145,6

35,0

30,0

7'

137,9

67,7

70,7

130,2

133,8

131,6

33,7

34,4

8'

67,7

27,6

29,8

173,8

171,8

173,7

179,7

9'

14,0

25,0

29,8

10,5

55,3

10,8

15,7

17,3

17,2

17,3

16,8

13,7

17,2

b

Q

15,1

TP .

17,0

a

179,1

14,0

ẠO

10'

N

121,0

Ơ

122,1

N H

2'

U Y


d

Đ

CDCl3; DMSO-d6 ; Tín hi�u có th� trao ��i trong cùng m�t c�t 13

2

161,3

161,0

161,2

II.3.12aa II.3.12ba II.3.13a

II.3.14a

II.3.15 a II.3.16a

162,0

163,1

162,1

161,1

3

113,0

113,4

113,3

113,3

113,3

113,4

109,6

113,0

113,2

4

143,5

143,3

143,5

143,5

143,5

143,3

140,2

143,4

143,4

4a

112,5

113,0

112,9

112,9

113,0

103,9

112,5

112,5

5

128,8

128,9

128,9

128,9

128,9

128,9

156,8

128,7

128,7

112,8

113,0

113,0

113,0

112,9

96,4

113,2

113,2

161,5

161,5

161,5

161,5

161,5

161,3

162,1

B

TR

161,2

112,9

161,8

161,5

8

101,6

101,8

101,7

101,7

101,7

101,8

95,7

101,5

101,6

8a

155,7

155,7

155,7

155,7

155,7

155,7

156,5

155,8

155,9

Í-

H

Ó

A

113,1

7

-L

d

161,2

10

d

6

65,0

67,2

67,1

67,1

67,2

67,2

65,7

65,2

65,4

2'

122,4

61,2

61,2

61,2

59,0

60,9

118,4

128,7

118,8

136,7

58,2

58,1

58,1

58,0

58,2

142,1

135,5

141,1

4'

44,8

42,7

42,3

42,3

40,3

44,3

35,9

47,7

42,1

5'

76,2

77,9

78,9

78,9

78,1

74,9

26,2

66,4

119,3

6'

42,7

148,4

149,1

149,1

149,1

43,1

123,6

121,7

140,5

7'

73,5

130,1

133,9

133,9

134,0

73,5

132,0

135,5

70,7

8'

177,6

173,7

172,1

172,1

172,1

177,2

17,7

18,2

29,8

9'

23,9

10,6

56,8

56,8

56,8

24,0

25,6

25,6

29,8

17,0

17,0

17,0

18,5

17,0

16,7

17,0

16,7

ÀN

3'

TO

ÁN

1'

Đ IỄ N D

Ư

II.3.11a

H

II.3.10a

ẦN

II.3.9 a

00

C

N G

B ng II.3.3b. S5 li6u ph7 C-NMR c a excavatin I-M (II.3.9- II.3.13) và coumarin II.3.14 - II.3.16 [125 MHz, ppm]

10'

17,1 a

c

d

CDCl3 ; CD3OD ; Tín hi�u có th� trao ��i trong cùng m�t c�t




Ph n B. Ch


95


• Các h,p ch t limonoid

ÀN

TO

Ơ

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t II.3.17 có h�p th� ��c trưng c�a nhóm -lacton ( *1718 cm-1) và furan b� th� � v� trí � ( * 875 cm-1). Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.3.17 là C25H32O8. Ph� 1H-NMR có hai singlet tù c�a vòng furan � 7,42 (H-21) và 7,38 (H-23) cho th�y phân t� có vòng furan b� th�. Các tín hi�u doublet tù � 6,35 (J = 5,8 Hz, H-22); singlet tù c�a proton furfurylic � 5,56 (H-17) và singlet c�a nhóm epoxy � 3,98 (H-15), g�i ý cho th�y ch�t này có khung limonoid. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh thêm qua 6 tín hi�u singlet c�a 6 nhóm methyl g�n v�i carbon b�c 4. Qua phân tích ph� và so sánh v�i tài li�u [14], �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a ch�t II.3.17 là clausenolid. �ây là m�t pentanor-triterpenoid có nhóm methyl � vòng A (Me-C1) là c�u trúc hi�m trong t� nhiên. Clausenolid c�ng �ư�c các tác gi� �n �� phân l�p t� cây Gi�i b�y lá (Clausena heptaphylla W. Arn.) [9, 15]. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.3.18 là C26H34O8 qua pic ion phân t� � m/z 474,2248 [M]+ và có hơn 14 �ơn v� so v�i ch�t II.3.17 cho th�y �ây có th� là d�n xu�t methyl ete c�a clausenolid. Ph� NMR hoàn toàn phù h�p v�i ch�t II.3.17, tr� tín hi�u c�a nhóm methoxy ( 3,25; C 45,50) trong ph� NMR. Như v�y c�u trúc c�a ch�t II.3.18 �ư�c xác ��nh là Omethyl-clausenolid. C�u trúc này �ư�c kh�ng ��nh thêm qua ph� nhi�u x� tia X. O-methyl-clausenolid l�n ��u tiên �ư�c phân l�p t� v� thân cây H�ng bì d�i c�a Trung Qu�c [9, 15].

N

- Clausenolid (II.3.17) và O-methyl-clausenolid (II.3.18)

Đ IỄ N D

9

1

10

O

5

4 28

11 30

29

H

18

O

HO

O

14 8 7

6

20 17

13

16 15

O

O

22

22

18

2 19

RO

21 12

HO

23

23

O

2

O

O

1

17 11

13

8 4

7

5

O O

6

5

O

4

6

15

O

CHO 3

16

14

9

3

O

20

12

HO 19

21

2

7 8

N

OH

H

1

OH

II.3.20

II.3.19

II.3.17: R = H II.3.18: R = Me





96


1

Ơ

H

13

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t II.3.19 có h�p th� ��c trưng cho nhóm -lacton ( *1747 cm-1), cyclohexanon ( *1706 cm-1) và furan b� th� � v� trí � ( * 824 cm-1) gi�ng như ch�t II.3.17 và II.3.18. Ph� kh�i EI-MS có pic ion � m/z 470 [M-H2O]+. Ph� 1H-NMR có tín hi�u ��c trưng cho l�p ch�t limonoid có vòng furano ( 5,47, s, H-17); epoxy lacton ( 3,75; H-15) và 5 singlet c�a 5 nhóm methyl g�n v�i carbon b�c 4. Tín hi�u triplet tù � 3,85 (J = 12 Hz, H-1) cho th�y vòng A có nhóm oxymethin. C�u trúc c�a II.3.19 �ã xác ��nh �ư�c là 11 -hydroxy-deacetylnomilin (clausenarin). C�u hình tương ��i c�a C-1, C-11, C-14, C-15 và C-17 �ư�c xác ��nh b�ng ph� nhi�u x� tia X. Clausenarin �ã �ư�c phân l�p t� cây Clausena anisata [15], nhưng �ây là l�n ��u tiên c�u trúc c�a nó �ư�c kh�ng ��nh l�i b�ng ph� nhi�u x� tia X.

N

- Clausenarin (II.3.19)

TR

ẦN

B ng II.3.4. S5 li6u ph7 C- và H-NMR c a limonoid II.3.17, II.3.18 và II.3.19 II.3.18 (aceton-d6)

II.3.19 (DMSO-d6)

C

C

300 MHz

1

106,0

-

2

31,8

1,67 br s

3

-

4

C

H

300 MHz

125 MHz

500 MHz

109,5

-

68,6

-

31,1

1,61 s

43,3

3,85 br t (12,0)

-

-

-

171,0

-

79,9

-

80,3

-

83,9

-

55,9

2,66 dd (3,6; 16,0)

56,6

2,67 dd (3,6; 16,0)

49,6

2,71 dd (7,4; 15,7)

43,4

2,3 m; 2,88 m

43,8

2,28 dd (3,6; 14,0) 3,02 dd

40,3

2,32 br d (7,6; 14,0) 3,05 dd (13,5; 13,8)

A

Ó

H

Í-

-L

ÁN

TO ÀN D

IỄ N

6

H

75 MHz

10

75 MHz

5

Đ

H

00

B

II.3.17 (CDCl3)

(14,0; 16,0) 7

208,2

-

209,7

-

208,4

-

8

50,0

-

51,5

-

44,8

-

9

45,2

2,89 s

45,5

2,87 s

45,7

3,05 m




97

50,7

-

52,0

-

50,9

-

11

66,9

4,62 d (7,0) 4,09 m

66,7

4,57 m

64,4

4,41 dd (5,0; 5,5)

12

37,1

2,36 m

38,0

2,28 dd (3,6; 14,0) 1,76 br d (6,0)

38,7

2,34 m

13

36,9

-

37,7

-

35,5

14

65,5

-

66,7

-

64,6

15

54,3

3,98 s

55,1

3,91 s

52,9

16

167,5

-

168,0

-

17

78,3

5,56 s

78,9

5,56 s

20

120,2

-

121,8

21

141,1

7,42 br s

142,4

22

109,9

6,35 br d (5,8)

N H

Ơ

10

U Y


Q

-

TP .

ẠO Đ

N G

167,6

3,85 s -

77,8

5,47 s

-

120,2

-

7,60 dd (0,8; 1,6)

141,8

7,66 br s

6,49 dd

110,3

6,44 d (1,1)

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N

Ph n B. Ch


10

111,0

16,9; 19,3 20,0; 23,1 24,9

ÁN TO ÀN Đ

-

7,58 d (1,6)

143,5

7,65 br s

1,12 s; 1,28 s 1,14 s; 1,45 s 1,55 s; 1,58 s

17,5;18,1 19,8; 20,5 23,6

1,10 s; 1,13 s 1,21 s; 1,45 s 1,50 s; 1,61 s

17,4; 18,6 19,8; 22,9 33,1

0,91 s; 1,26 s; 1,38 s (6H); 1,47 s (6H)

-

45,5

3,25 s

-

-

D

IỄ N

OMe

144,1

H

Me

7,38 br s

Í-

143,0

-L

23

Ó

A

(0,6; 1,8)

- Clauszolin M (II.3.20) Ngoài các h�p ch�t coumarin, limonoid �ã phân tích � trên, t� d�ch chi�t ethyl acetat c�a lá cây H�ng bì d�i c�a Vi�t Nam còn phân l�p �ư�c m�t carbazol alkaloid là clauszolin M (II.3.20) v�i hi�u su�t 0,020%. Ph� 1H-NMR c�a ch�t này có hai tín hi�u singlet





98

Ơ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

c�a hai proton � v� trí para v�i nhau (H-1, H-4). C�p doublet ( 7,59; 6,9; J = 7,7 Hz) và triplet ( 7,59, J = 7,7 Hz) cho th�y vòng A b� th� � C-8. Nhóm aldehyd �ư�c kh�ng ��nh qua tín hi�u 10,0 và c 194,9 ppm trong ph� NMR. C�u trúc c�a II.3.20 �ư�c xác ��nh là 2,8-dihydroxy-3-formyl-carbazol (clauzolin M). Ch�t này �ư�c phát hi�n l�n ��u tiên vào n�m 1997 và sau �ó c�ng �ư�c tìm th�y trong lá cây H�ng bì d�i tr�ng trong nhà kính t�i Nh�t B�n [9, 15]. M�t cacbazol alkaloid tương t� là 2-hydroxy-3-formyl-7methoxycarbazol �ã �ư�c phân l�p t� cây Clausena harmandiana có ho�t tính ��c v�i tôm bi�n và �c ch� s� phát tri�n c�a t� bào ung thư bi�u bì ph�i và m�i [15].

N


N G

Đ

II.4. KIM SYZNG - Micromelum minutum (Forst. f.) Wight & Arn

B

TR

ẦN

H

Ư

• Tên khác: M�t trâu cong, Chùm hôi tr�ng, Da chu�t, L�ng �t, �t r�ng. • Tên ��ng ngh�a: Limonia minuta Forst.f.; Aulasia falcata Lour.; Micromelum falcatum (Lour.) Tanaka.

10

00


TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

Cây g� nh�, cao 2 – 6m. M�c r�i rác trong r�ng thưa. Mùa hoa tháng 11 ��n tháng 3 (n�m sau). Mùa qu� tháng 5 – 7. Phân b�: Cao B�ng, L�ng Sơn, Sơn La, B�c Ninh, Hoà Bình, Hà N�i, H�i Phòng, Ninh Bình, �à N�ng, Khánh Hoà, Ninh Thu�n, Bình Dương, Tây Ninh, Bà R�a – V�ng Tàu. Còn có � Trung Qu�c, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia [1].

ÀN


D

IỄ N

Đ

Y h�c c� truy�n dùng lá Kim sương giã nát, ��p lên v�t thương, v�t loét; sao vàng ngâm rư�u xoa bóp ch�a tê th�p, teo cơ. R� dùng ngâm rư�u xoa bóp. M�t s� nơi còn dùng lá hay r� s�c u�ng, ch�a kinh nguy�t không ��u, s�t, �au nh�c, tê th�p và teo cơ. D�ch chi�t Kim sương có tác d�ng gi�m viêm c�p tính chân chu�t, gi�m co bóp t� cung, cô l�p ��ng v�t thí nghi�m và gây t�ng huy�t áp trên chó [1, 12].




Ph n B. Ch


99


Ơ

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

K�t qu� nghiên c�u trư�c �ây cho th�y các ch�t indol alkaloid dimer, carbazol alkaloid, flavonoid, 6,8-prenyl coumarin là thành ph�n hoá h�c ch� y�u c�a chi Micromelum. T� r� Kim sương, ngư�i ta �ã phân l�p �ư�c h�p ch�t alkaloid dimeric là yuehchuken, carbazol alkaloid 5,6-pyranoglycozolin, 6-prenyl coumarin micromelin, 8-prenyl coumarin phabalosin và murpanidin. Ti�n hành nghiên c�u lá Kim sương thu hái t�i Tam ��o, V�nh Phúc chúng tôi �ã phân l�p �ư�c hai coumarin �ã bi�t là microminutinin (II.4.1), 6-methoxymicrominutinin (II.4.2) và ba d�n xu�t c�a acid dihydrocinamic là 3,4-dihydro-1,2secomicrominutinin methylester (II.4.3), 3,4-dihydro-1,2secomicrominutinin (II.4.4), 3,4-dihydro-1,2-secomicrominutinin9-O-glucosid (II.4.5) và d�n xu�t c�a 8-prenyl coumarin là microfalcatin isovalerat (II.4.6) [17].

N


B


10

00


Ó

A

Pha n?íc cßn l¹i

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

- ChiÕt víi hexan, EtOAc, BuOH (x 3 lÇn) - CÊt lo¹i dung m«i

Hexan (8,9g)

S

BuOH (8,7g)

SKC, hexan-aceton (90:10-10:90) CHCl3-MeOH (85:15), 65 ph©n ®o¹n

p® 15-22 kÕt tinh (MeOH)

II.4.1 (309 mg) II.4.3 (35 mg)

EtOAc (9,7g)

p® 25-30 SKC silicagel

II.4.2 (110 mg)


II.4.6 (54 mg)

p® 61-62 SKC RP-8

II.4.4 (41 mg)

p® 63-65 SKC RP-8

II.4.5 (64 mg)

II.4. Chi t xu%t và phân l p các ch%t t" lá Kim sWhng (Micromelum minutum)





100


O

O

8 2'

3'

9

O

H

H

4'

O

3

7

O

8 2'

3'

O

5'

4

2 COOR 2 7

MeO

1

OR

O O OH

8 1'

HO

H

2' 3'

4'

O 4'

5'

II.4.3: R1 = H, R2 = Me II.4.4: R1 = H, R2 = H II.4.5: R1 = Glc, R2 = H

II.4.6

4'' 3''

O

5''

O

O 1'

MeO

O

Đ

8

N G

H

O

2'

HO

O OH

Ư

7

MeO

ẠO

TP .

Q

II.4.1: R = H II.4.2: R = OMe

2'' 1''

U Y

H

2

9

10

N

7

6

3

Ơ

5

4

10

6

N H

5

R

H

O H

ẦN

II.4.6a

Murrangatin

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

Microminutinin (II.4.1) có công th�c phân t� là C14H10O4 �ư�c xác ��nh qua pic ion phân t� m/z 242 [M]+, còn ch�t II.4.2 là d�n xu�t 6-methoxy c�a microminutinin �ư�c xác ��nh qua pic ion phân t� � m/z 272 [M]+. C�u trúc c�a II.4.1 �ư�c xác ��nh b�ng cách so sánh v�i ph� 13C-NMR c�a microminutinin [17]. Ch�t II.4.1 và II.4.2 �ã �ư�c phân l�p t� cây M. minutum và có c�u trúc hai vòng furan g�n v�i nhau (bicyclic) ít g�p trong thiên nhiên. �ây là l�n ��u tiên s� li�u ph� 13C-NMR c�a 6-methoxymicrominutinin �ư�c phân tích m�t cách ��y �� (b�ng II.4.1) [16].

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

• Các d1n xu t c2a các d1n xu t acid dihydrocinamic II.4.3, II.4.4 và II.4.5 Ch�t II.4.3, II.4.4 và II.4.5 ��u có vòng thơm và hai vòng (bicyclic) prenyl gi�ng như ch�t II.4.1 và II.4.2. Ph� 1H-NMR c�a ba ch�t này không có tín hi�u c�a proton olephinic mà thay vào �ó là tín hi�u c�a nhóm methylen no (aliphatic methylen), cho th�y �ây là các d�n xu�t c�a 3,4-dihydrocoumarin (b�ng II.4.1). Ch�t II.4.3 có công th�c phân t� là C15H16O5 (m/z 276 [M]+), có nhi�u hơn m�t nhóm methoxy và carbonyl ester so v�i ch�t II.4.1. Tương tác c�a C-2 ( C171,1)/ H2-3, H2-4 trong ph� HMBC cho th�y vòng lacton b� m� và c�u trúc c�a II.4.3 �ư�c xác ��nh là 3,4dihydro-1,2-secomicrominutinin methyl ester.




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� EI-MS c�a ch�t II.4.4 có pic ion cơ b�n � m/z 244 (C14H12O4 [M-H2O]+) và có m�nh ion quan tr�ng � m/z 202 [MC2H2O]+ cho th�y �ây là d�n xu�t c�a 3,4-dihydrocoumarin. Công th�c phân t� c�a II.4.4 là C14H14O5, �ư�c xác ��nh qua ion [M-H](m/z 261) trong ph� ESI-MS (ion âm). Ph� 13C-NMR có tín hi�u c�a nhóm acid carboxylic t� do ( C 184,3). C�u trúc c�a II.4.4 �ư�c xác ��nh là 3,4-dihydro-1,2-secomicrominutinin và �ư�c kh�ng ��nh thêm qua ph� hai chi�u (NOE và HMBC). Ch�t II.4.4 d� dàng tách lo�i m�t phân t� nư�c và �óng vòng cho lacton vòng sáu. Ph� kh�i EI-MS c�a ch�t II.4.5 không th�y có pic ion phân t� nhưng l�i có pic có cư�ng �� nh� � m/z 262 (2%) và có m�nh quan tr�ng � m/z 202 [M-C2H2O]+ gi�ng như ch�t II.4.4. Ph� kh�i ESIMS (ion âm) c�a ch�t II.4.5 có ion phân t� � m/z 423 [M-H]-. Ph� 13 C-NMR có tín hi�u c�a nhóm acid carboxylic ( C 184,1). Ch�t II.4.5 có ph�n aglycon hoàn toàn gi�ng v�i ch�t II.4.4. Tương tác c�a C-9 ( C 153,5) và proton anomer ( H 4,68) cho th�y �ư�ng glucose g�n v�i C-9. C�u trúc c�a II.4.5 �ư�c kh�ng ��nh thêm qua ph� hai chi�u (NOE và HMBC). Các ch�t II.4.3, II.4.4 và II.4.5 là ba d�n xu�t m�i c�a 3,4-dihydro-1,2-secomicrominutinin và là ti�n ch�t trong quá trình sinh t�ng h�p các d�n xu�t c�a microminutinin (II.4.1). Ch�t II.4.6 không có pic ion phân t� trong ph� kh�i EI-MS nhưng l�i có pic ion � m/z 399 [M+Na]+ trong ph� kh�i ESI-MS (ion dương). Ch�t II.4.6 t�o d�n xu�t v�i methyl boronat, cho th�y phân t� có hai nhóm hydroxy � v� trí vicinal. Ph� GC-MS c�a d�n xu�t v�i methyl boronat có pic ion phân t� � m/z 400 [M]+, suy ra ch�t II.4.6 có kh�i lư�ng phân t� là 376. Phân t� có g�c coumarin có nhóm th� � C-7 và C-8 �ư�c xác ��nh qua ph� NMR (1D và 2D). Acid sovaleric g�n v�i C-4' qua c�u oxy �ư�c xác ��nh b�i tương tác C-1'' ( C 172,8)/H2-4' ( C 4,57). Ph� HMBC không có tương tác gi�a m�ch nhánh và g�c coumarin cho phép xác ��nh liên k�t C8C1'. M�t khác ph� kh�i EI-MS có m�nh cơ b�n � m/z 205 (C11H9O4,7-methoxy-8-hydroxy-methin-coumarin). Như v�y c�u trúc c�a ch�t II.4.6 �ư�c xác ��nh là 7-methoxy-8-[1,2,4trihydroxy-3-methylen-4-O-isovaleryl)-butyl]coumarin. Tuy nhiên, do s� linh ��ng c�a m�ch nhánh nên c�u hình tương ��i c�a C-1' và C-2' không th� xác ��nh �ư�c b�ng ph� NMR. Chúng �ư�c xác ��nh thông qua d�n xu�t acetonid II.4.6a �ư�c t�o thành v�i s� có m�t c�a

N

101


Ơ

Ph n B. Ch






102

Ơ

U Y

N H

p-TsOH trong aceton khan. Ph� 1H-NMR c�a II.4.6a có hai methyl singlet ( H 1,50 và 1,65); hai doublet c�a H-1', H-2' ( H 5,54 và 5,19). Hi�u �ng NOE cho th�y II.4.6a và II.4.6 có c�u hình 1',2'-threo. C�u trúc c�a II.4.6 �ư�c xác ��nh là 7-methoxy-8-(1,2,4-trihydroxy-3methylenbutyl)coumarin (microfalcatin). M�t vài d�n xu�t khác c�a mono- và di-isovalerat như murrangatin (threo) và minumicrolin (erythro) �ã �ư�c phân l�p t� cây Murray paniculata [17].

N


1

b

b

b

II.4.4 CD3OD

II.4.5 CD3OD

b

II.4.6a CD3OD

6,26 d (9,5)

6,28 d (9,8)

7,62 d (9,5)

7,89 d (9,8)

CDCl3

3

6,24 d (9,6)

6,26 d (9,6)

2,74 m 2,48 m

7,64 d (9,6)

7,61 d (9,6)

2,88 m 2,77 m

3,15 m

2,74 m 2,73 m

2,82 m

5

7,32 d (8,5)

6,82 s

6,86 d (8,2)

6,84 d (8,2)

7,04 d (8,2)

7,41 d (8,6)

7,64 d (8,9)

6

6,79 d (8,2)

-

6,38 d (8,2)

6,20 d (7,9)

6,50 d (8,2)

6,88 d (8,6)

7,10 d (8,6)

1'

-

-

-

-

-

5,32 t (7,9)

5,54 d (8,9)

2'

6,56 d (6,1)

6,61 d (5,8)

6,39 d (5,8)

6,29 d (5,8)

6,28 d (5,8)

4,64 d (8,2)

5,19 d

4,67dm 4,70 dm 4,49 d (5,8; 1,7) (5,9; 1,5) (5,8)

4,40 d (5,5)

5,08 d (5,5)

-

-

-

-

4,57 m

4,52 m

Đ

H

Ư

TR

00

10 A

H

2,67 m

Ó

2,46 m 2,38 m

-L ÁN

TO

3'

Í-

H

4

ÀN

4'

D =CH2 (E)

-

-

-

d

4,52 dt 4,42 br 4,35 dm 4,34 d 5,03 brs; 5,29 s; 4,51 dt s (12,5; 1,7) (12,7; 1,6) (12,2; (12,2; 1,4) 5,02 brs; 5,18 s; 1,4) 4,42 dq 4,45 dm 4,24 dm 4,28 dm (12,1; 1,5) (12,4; 1,7) (12,6; 1,9) (12,2; 2,1; 1,5)

5'

IỄ N

Đ

b

II.4.6 CDCl3

ẠO

II.4.3 CDCl3

N G

a

II.4.2 CDCl3

ẦN

a

B

II.4.1

TP .

Q

B ng II.4.1. S5 li6u ph7 H-NMR c a coumarin II.4.1 - II.4.6 và II.4.6a

c

5,47 m (1,7)

5,73 m (1,7)

5,56 m (1,5)


5,48 d (1,5)

5,62 s

-

-



5,20 m (1,8)

5,11 m (1,5)

5,05 s

5,04 s

1"

-

-

-

-

4,68 d (7,6)

2"

-

-

-

-

3"

-

-

-

4"

-

-

5''

-

6''

-

-

-

-

-

3,52 dd (9,5; 7,6)

2,19 d (7,0)

2,00 m

-

3,47 dd (9,2; 8,6)

2,08 m

1,89 m

-

-

3,37 dd (9,5; 8,9)

0,93 d (6,4)

-

-

-

3,26

-

-

-

3,90 dd (11,9; 2,1)

N

5,20 m (1,8)

U Y

=CH2 (Z)

Ơ

c

103


N H

Ph n B. Ch


TP .

Q

0,849d (6,7)

d

0,846 d (6,7)

-

-

-

3,96 s

3,95 s

-

-

3,74 s

-

-

-

3,25 br s

-

N G

Đ

ẠO

0,93 d (6,4)

3,92 s

3,71 s

OH

-

-

7,97 s

OH

-

-

-

-

ẦN

-

B

TR

OMe

H

Ư

3,69 dd (11,7; 6,3)

300 MHz, b500 MHz, cPhân bi�t s� khác nhau gi�a E và Z t� ph� NOESY, dTín hi�u b� che ph�

10

00

a

A

13

II.4.3 CDCl3

II.4.4 CD3OD

II.4.5 CD3OD

II.4.6 CDCl3

2

160,5

160,8

177,1

184,3

184,1

160,1

112,7

113,17

35,6

39,7

39,9

113,4

4

143,9

143,8

23,6

26,9

26,7

143,8

5

129,5

109,9

131,0

131,8

131,4

128,8

6

106,9

141,5

102,2

101,8

107,1

107,8

7

162,2

151,3

158,8

159,6

159,3

160,1

8

113,4

114,7

a

114,2

115,0

123,4

115,5

9

151,6

146,1

152,0

154,0

153,5

152,9

120,6

124,1

129,3

113,1

-

-

-

70,2

ÁN

CDCl3

TO ÀN Đ IỄ N

II.4.2 CDCl3

C

3

D

C-NMR c a coumarin II.4.1 - II.4.6 (75 MHz)

-L

Í-

II.4.1

H

Ó

B ng II.4.2. S5 li6u ph7

10

113,55

113,23

1'

-

-

a





104 114, 4

112, 5

113,7

113,7

75,9

3'

48,6

49,2

49,6

50,7

51,7

142,6

4'

144,2

144,1

146,3

148,1

148,2

63,4

5'

70,8

70,9

70,6

71,3

71,4

115,1

=CH2

109,6

109,7

107,9

108,1

108,7

-

1"

-

-

-

-

107,4

172,8

2"

-

-

-

-

75,9

U Y

3"

-

-

-

-

77,9

4"

-

-

-

-

71,9

22,3

5''

-

-

-

-

22,3

6''

-

-

-

-

OMe

-

56,5

52,5

N H

Q

43,3

TP .

25,6

N G

Đ

78,2 63,0

-

-

-

Ư

-

Tín hi�u có th� trao ��i l�n nhau trong cùng m�t c�t.

ẦN

H

a

N

113,64

Ơ

2'

ẠO


TR

II.5. M_T TRÂU - Micromelum hirsutum Oliv

10

00

B

• Tên khác: Lá méo, Mán ch�, Kim sương, ��i cày, Chàm hôi tr�ng, �t r�ng.

H

Ó

A


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

Cây g� nh�, cao 2 – 5 m, v� thân màu hơi tr�ng ho�c tr�ng tr�ng. M�c trong các th�m cây b�i � sư�n ��i, ven r�ng và trên nương r�y. Phân b�: Hà Giang, Cao B�ng, L�ng Sơn, Sơn La, Qu�ng Ninh, V�nh Phúc, Hoà Bình, Hà N�i, H�i Dương, Ninh Bình, Thanh Hóa, Khánh Hoà. Còn có � Trung Qu�c (Vân Nam), Campuchia, Thái Lan, �n �� [1]. II.5.2. 0ng d1ng trong y h4c c5 truy6n

Dân gian Vi�t Nam dùng lá tươi hái v� sao vàng s�c u�ng ho�c vò lá tươi v�t l�y nư�c u�ng. Có th� giã nát ��p lên nơi l� loét, ngâm rư�u xoa bóp ch�a tê th�p, teo cơ. M�t s� nơi còn dùng lá hay r� s�c u�ng, ch�a kinh nguy�t không ��u, s�t, �au nh�c và tê th�p [11].




Ph n B. Ch


105


D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Cho ��n n�m 1999 chưa th�y có công b� nào v� thành ph�n hoá h�c lá cây M�t trâu lá méo [17]. Ti�n hành nghiên c�u lá cây này thu hái t�i Vư�n Qu�c gia Cúc Phương, Ninh Bình chúng tôi �ã phân l�p và xác ��nh �ư�c c�u trúc hoá h�c c�a hai coumarin là micromelin (II.5.1), magnoliosid (II.5.2) và ba flavonoid II.5.3, II.5.4, II.5.5. D�ch chi�t methanol (95%) c�a lá cây sau khi lo�i dung môi dư�i áp su�t gi�m �ư�c phân b� l�n lư�t trong các dung môi n-hexan, ethyl acetat và n-butanol. C�t lo�i dung môi thu �ư�c các c�n d�ch chi�t tương �ng. T� c�n d�ch chi�t ethyl acetat b�ng s�c ký c�t (SKC) thư�ng, s�c ký c�t nhanh (flash chromatography) và s�c ký l�p m�ng �i�u ch� (SKLM�C) trên silicagel v�i các h� dung môi thích h�p �ã phân l�p �ư�c n�m ch�t II.5.1 - II.5.5. • Micomelin (II.5.1) Ph� t� ngo�i c�a ch�t II.5.1 có h�p th� c�c ��i � � 320, 224 nm, g�i ý cho th�y phân t� có nhân thơm. Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) cho bi�t tr�ng lư�ng phân t� là 288 [M]+. Ph� 1H-NMR có c�p doublet � 6,32 và 7,67 (d, J = 9,6 Hz, H-3 và H-4) cho th�y hai proton này � v� trí ortho v�i nhau. Hai singlet � 7,38 (H-5) và 6,88 (H-8), cho th�y C-6 và C-7 c�a coumarin có nhóm th�. Ngoài ra còn có tín hi�u singlet c�a nhóm methyl � 1,68 (Me-1’), nhóm methoxy 3,89 (MeO-7) và �ư�c th�y rõ hơn qua singlet c�a hai proton c�nh oxy � 5,56 (H-4’), 4,05 (H-5’). Ph� 13C- và APTNMR có tín hi�u c�a hai proton c�nh oxy [ 77,2 (C-4’), 63,5 (C5)]. Hai ph� này c�ng cho th�y ch�t II.5.1 có 15 carbon, trong �ó có hai nhóm CH3, sáu nhóm CH; 7 carbon b�c b�n [trong �ó có hai nhóm carbonyl � phía trư�ng th�p 172,3 (C-2’) và 159,9 (C-2)]. Qua phân tích s� li�u ph� (b�ng II.5.1) và so sánh v�i tài li�u [17], chúng tôi �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a ch�t II.5.1 là (1’R*,4’R*,5’R*)-4’-(7-methoxy-2-oxo-2H-1-benzopyran-6-yl)-1’methyl-3’,6’-dioxabicyclo[3.1.0] hexan-2’-on. Ch�t này có ho�t tính kháng kh�i u cao, �ã �ư�c phân l�p l�n ��u tiên t� lá cây Micromelum minutum và có tên là micromelin hay micromelumin. T� micromelin các tác gi� Úc �ã t�ng h�p �ư�c d�n xu�t isomicromelin [17].

N






106


O

'6

H

4'

O

H3CO

5

6

10

7

9

4 3

7

O

4

10

3

6

2

8

5

Glc- -D-O

H3CO

O

2

9

O

8

II.5.2

O

Q

II.5.1

N

H

Ơ

5'

2'

N H

O

U Y

1'

TP .

- Magnoliosid (II.5.2)

13

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Ph� kh�i ion hoá b�i �i�n t� (ESI-MS) c�a ch�t II.5.2 có pic � m/z 377 [M+Na]+ và 193 [M+H-Glc]+. Ph� kh�i EI-MS có pic cơ b�n t�i m/z 192 [M-162]+ (100), g�i ý cho th�y ch�t II.5.2 có g�n v�i �ư�ng glucose. �i�u này �ư�c kh�ng ��nh qua các tín hi�u c�a 62,2 (C-6’) và 4 nhóm CH c�a glucose nhóm methylenoxy ( 71,0; 74,6; 78,4 và 79,1) � ph� 13C- và APT-NMR. 1

00

B

TR

B ng II.5.1: S5 li6u ph7 C- và H-NMR c a micromelin (II.5.1) và magnoliosid (II.5.2) [giá tr (ppm), J (Hz)]

10

II.5.1 (CDCl3)

C

H

C

(75,5 MHz)

2

159,9

3

114,2

6,32 d (9,6)

109,8

6,32 d (9,6)

142,9

7,67 d (9,6)

143,7

7,66 d (9,6)

127,6

7,38 s

114,0

7,50 s

-L

Í-

H

Ó

(300 MHz)

(125,5 MHz)

(500 MHz)

161,1

120,2

147,0

7

160,4

151,2

8

99,8

9

156,6

150,0

10

112,4

112,9

1’

57,2

104,1

5,79 d (7,1)

2’

172,3

74,6

4,19 m

79,1

4,39 m

71,0

4,38 m

IỄ N

Đ

6

ÀN

TO

5

ÁN

4

D

H

A

C

II.5.2 (py-d5)

6,88 s

3’ 4'

77,2

5,56 s


101,8

7,03 s



5'

63,5

4,05 s

78.4

4,38 m

6'

11,2

1,68 s

62,2

4,53 dd (12,1 và 2,2) 4,39 m

OCH3

56,4

3,89 s

56,2

3,71 s

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� 1H-NMR có doublet 5,79 (J = 7,1 Hz, H-1’) c�a proton anomer và các proton c�a glucose � trong kho�ng 4,19 - 4,53 (H2’- H-6’). Ph� 1H-NMR c�a ch�t II.5.2 có ph�n coumarin phù h�p v�i ch�t II.5.1, �ư�c ch�ng minh qua c�p doublet � 6,32 (d, J = 9,6 Hz, H-3) và 7,66 (d, J = 9,3 Hz, H-4) có h�ng s� tương tác vicinal. Hai singlet 7,50 (H-5); 7,03 (H-8) và nhóm methoxy 3,89 (MeO-7) cho th�y C-6 và C-7 c�a nhân coumarin b� th�. Ngoài ra còn có doublet 5,79 (J = 7,1 Hz, H-1’) c�a proton anomer và tín hi�u glucose � trong kho�ng 4,19 - 4,53 (H-2’ - H-6’). Ph� 13C- và APT-NMR cho th�y ch�t II.5.2 có 16 carbon, trong �ó có 10 carbon b�c m�t, b�c ba và sáu carbon b�c 2, b�c 4. C�u trúc c�a II.5.2 �ư�c xác ��nh là 6-O- -D-glucopyranosid-7-methoxy-2H-1-benzopyran2-on. Ch�t này �ư�c tách ra l�n ��u tiên t� cây Magnolia macrophylla và có tên là magnoliosid [17]. • Flavonoid (II.5.3 - II.5.5) Flavonoid II.5.3 - II.5.5 ��u h�p th� t� ngo�i và có màu vàng ��m v�i thu�c th� vanilin/H2SO4. Ph� 1H-NMR c�a ba ch�t này ��u có hai c�p doublet � 8,1 (2H, d, J = 9 Hz, H-2’; H-6’) và 7,0 (2H, d, J = 9 Hz, H-3’; H-5’). Ph� 13C-NMR có hai tín hi�u kép c�a b�n carbon thơm � 130 (CH x 2) và 114 (CH x 2), cho th�y vòng C có nhóm th� � C-4’. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t II.5.3 là C18H16O7 (m/z 344,0892). M�t s� pic quan tr�ng � m/z 329 [M-Me]+ (100), 311 [M-Me-H2O]+ và 135 cho th�y flavonoid II.5.3 có hai nhóm hydroxy và ba nhóm methoxy. Pic quan tr�ng � m/z 329 [M-15]+ (100) cho th�y vòng A có hai nhóm hydroxy, m�t nhóm methoxy và ch� có m�t nhóm methoxy � vòng C, như v�y s� có m�t nhóm methoxy � C-3. Ph� 1H-NMR có singlet c�a proton thơm 6,40 (H-8). T� các s� li�u trên �ã xác ��nh �ư�c c�u trúc c�a II.5.3 là 5,7-dihydroxy-3,6,4'-trimethoxyflavon [17]. Ph� kh�i EI-MS c�a ch�t II.5.4 có pic ion phân t� � m/z 374 (45) cho th�y ch�t này có hai nhóm hydroxy và 4 nhóm methoxy. Pic cơ

N

107


Ơ

Ph n B. Ch






108

6

10 5

3 4

MeO

OMe

Ơ

U Y

O

6'

OMe

OR

O

O

Đ

OH

HO

5'

2

TP .

MeO

1'

O 9

7

OMe

OMe

ẠO

8

HO

OMe 4'

Q

3' 2'

N H

b�n � m/z 359 [M-15]+ (100) và m�t s� m�nh � m/z 197 [vòng A+COMe]+ (5), m/z 169 [vòng A]+, 135 [C+CO]+ cho th�y vòng A có hai nhóm hydroxy, hai nhóm methoxy và ch� có m�t nhóm methoxy � vòng C. C�u trúc c�a II.5.4 �ư�c xác ��nh là 5,7dihydroxy-3,6,8,4’-tetramethoxyflavon. Ch�t này l�n ��u tiên �ã �ư�c tách ra t� cây Ambrosia grayi [17].

N


N G

II.5.4: R= H II.5.5: R = Me

Ư

II.5.3

00

B

TR

ẦN

H

Ph� kh�i EI-MS c�a ch�t II.5.5 có pic ion phân t� � m/z 388, cho th�y ch�t này có nhi�u hơn m�t nhóm methyl so v�i ch�t II.5.4. Qua ph� 1H-, 13C- và APT-NMR �ã ch�ng minh �ư�c c�u trúc c�a II.5.5 là 7-hydroxy-3,5,6,8,4’-pentamethoxyflavon [17].

10

II.6. THÂN XS TRYcN - Luvunga sarmentosa (Blume) Kurz.

-L

Í-

H

Ó

A

• Tên khác: Trang x� trư�n • Tên ��ng ngh�a: Triphasia sarmentosa Blume; Luvunga eleutherandra Dalz.

ÁN


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Cây b�i leo, cao t�i 5 – 6 m, gai hơi cong, v� thân màu hơi vàng. Cây m�c r�i rác trong r�ng. Phân b�: Qu�ng Tr�, �à N�ng, Kon Tum, Khánh Hoà. Còn có � Thái Lan, Malaysia, Indonesia, �n ��, Sri Lanka [1]. II.6.2. 0ng d1ng trong y h4c c5 truy6n Ngư�i dân Indonesia dùng nh�a c�a hoa Thân x� trư�n làm thu�c �au r�ng, v� và lá dùng �� ch�a th�p kh�p [2]. II.6.3. K9t qu; nghiên c=u v6 thành ph>n hoá h4c T� thân cây Thân x� trư�n, Wijeratne và c�ng s� �ã phân l�p �ư�c lupeol, stigmasterol; hai coumarin là ostruthin, suberoin; hai




Ph n B. Ch


109


N

acridon alkaloid là 5-methoxyarborinin, hydxyarborinin. Cho ��n n�m 2002 [18], trên th� gi�i c�ng như � Vi�t Nam chưa có công b� nào v� thành ph�n hoá h�c c�a lá cây này.

N H

Ơ

MÉu l¸, c nh , xay nhá (820 g)

Q

U Y


TP .

Pha n?íc cßn l¹i

BuOH

H

EtOAc (13g)

Ư

Hexan (8 g)

N G

Đ

ẠO

- ChiÕt víi hexan, EtOAc, BuOH (x3 lÇn) - CÊt lo¹i dung m«i

p® 7-8 SKC silicagel, RP-8


00

B

p® 3-6 SKC silicagel, RP-8

TR

ẦN

SKC, hexan-aceton (70:30-5:95) 11ph©n ®o¹n

II.6.1 (70 mg) II.6.5 (10 mg) II.6.8 (40 mg)

II.6.3 (12 mg) II.6.6 (100 mg) II.6.7 (12 mg)

-L

II.6. Chi t xu%t và phân l p các ch%t t" lá Thân xT trWln (Luvunga sarmentosa)

ÁN

S

Í-

H

Ó

A

10

II.6.2 (5 mg) II.6.4 (10 mg)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Ti�n hành nghiên c�u lá Thân x� trư�n thu hái t�i V�nh Phúc, Vi�t Nam (n�m 1997), chúng tôi �ã phân l�p �ư�c 8 apotirucallan triterpenoid m�i là luvungin A-G và 1 -acethoxyluvungin A; n�m triterpen �ã bi�t là friedelin, flindison, melianon, nilocitin, limonin và hai coumarin là ostruthin (6-geranyl-7-hydroxycoumarin) và 8geranyl-7-hydroxycoumarin. Theo Itokawa và c�ng s� (1992), melianon và niloticin có ho�t tính ��c ��i v�i dòng t� bào V-79, P 388 và KB. Dư�i �ây chúng tôi s� phân tích k� hơn v� 8 apotirucallan triterpenoid l�n ��u tiên �ư�c phân l�p t� thiên nhiên [15]. Tám apotirucallan triterpenoid m�i (II.6.1 - II.6.8) �ư�c phân l�p t� c�n d�ch chi�t ethyl acetat b�ng s�c ký c�t thư�ng, s�c ký c�t





110

ÁN

Ơ

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

nhanh trên silicagel ho�c pha ��o (RP-8) v�i các h� dung môi thích h�p (sơ �� II.6). • Luvungin A (II.6.1) Luvungin A �ư�c tách ra � d�ng tinh th� hình kim không màu (n-hexan-aceton). Kh�i lư�ng phân t� c�a ch�t II.6.1 là 544 �ư�c xác ��nh qua pic ion m/z 576 [M+Na] + trong ph� kh�i ESI-MS. Ph� kh�i EI-MS phân gi�i cao không có pic ion phân t� nhưng có pic � m/z 484,3163 [M-AcOH] + (C 32 H48 O7 ), m�nh cơ b�n � m/z 344,2398 (C 22 H32 O3 ), cho th�y phân t� �� b� phân c�t m�ch nhánh và g�i ý cho th�y �ây là triterpen có khung tirucallan gi�ng như các ch�t �ã bi�t như: flindison, melianon, niloticin và aporoprucallan triterpen c�ng �ư�c phân l�p t� cùng d�ch chi�t EtOAc. ��c trưng cho c�u trúc c�a khung luvungin là vòng lacton 7 có g�n v�i oxy, �ư�c kh�ng ��nh qua tương tác c�a C-3 ( 174,8)/ H2 -1, H2 -2 và C-4 ( 85,8)/H3 -28, H3 -29. Nhóm OH g�n v�i C-7 �ư�c kh�ng ��nh b�i tương tác c�a H-7 ( 3,92)/ C-5, C-9, C-30. Tương tác c�a H-15/C-13, H2 -16/C-14, H3 18/C-14 và H2 -16/C-15, cho th�y n�i �ôi � C 14 =C 15 . Nhóm hemicetal ( C 96,6; 6,25) và epoxid ( C 66,7/ 2,67 và ( C 57,2) thu�c m�ch nhánh. Liên k�t C 20 -C 17 c�a m�ch nhánh v�i h� 4 vòng �ư�c kh�ng ��nh qua tương tác c�a H-17/C-20, C-22; H-20/C-17 trong ph� HMBC. C�u hình tương ��i c�a nhóm OH �ư�c xác ��nh qua h�ng s� tương tác c�a H-7 ( 3,92, t, J = 3,5 Hz).

N


24

ÀN

TO

O

R

Đ IỄ N D

H

18

20

12

2

O

21

AcO

22

1

29

11

4

19

13

26

25 23

H

H

17

OAc

16

7 6

H

MeO

15

8

5

O

27

14

9 10

3

O

28

O

OH

30

II.6.1: R = H Luvungin A II.6.3:R=Ac 1 -Acetoxyluvungin A


O O

OH

II.6.2: Luvungin B



111


O

OH

26

H 21

OH

24

O

23

H

22

21

18

O

20

OR

21- OH và 21- OH II.6.4: Luvungin C

Q

U Y

OH

H

17

O

TP .

O

N

H

Ơ

HO

27

25

N H

Ph n B. Ch


O

ẠO

OAc

Ư

N G

Đ

II.6.5: R = Ac Luvungin D II.6.6: R = H Luvungin E

10 A Ó

O O

-L

Í-

H

OAc

ẦN

H

O O

OAc

II.6.8: Luvungin G

ÁN

II.6.7: Luvungin F

OH H

OAc

00

H

O

TR

OH

H

B

O

OH

H

OH

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

• Luvungin B (II.6.2) Ph� kh�i EI-MS c�a ch�t II.6.2 có pic ion phân t� � m/z 558, và m�t s� pic quan tr�ng � m/z 498,3415 [M-HOAc]+ (C31H46O5). Ph� 1 H- và 13C-NMR (b�ng II.6.1a và II.6.2a), hoàn toàn phù h�p v�i ch�t II.6.1, nhưng có thêm nhóm acetyl ( 2,10; C 170,3; 21,0) � h� 4 vòng và m�ch nhánh có nhóm methoxy ( 3.38; C 55,5), n�i �ôi ( C 124,4; 137,4). C�u hình tương ��i c�a C-20 và C-17 �ư�c th�y rõ qua tương tác gi�a H-20/H3-18 và H-21/H-17. Hi�u �ng NOE cho th�y c�u hình h� vòng 4 c�a ch�t II.6.2 gi�ng như ch�t II.6.1. • 1 -Acetoxyluvungin A (II.6.3) Ph� kh�i ESI-MS có pic ion � m/z 625 [M+Na]+. Ph� kh�i EI-





112

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

MS có pic ion � m/z 402 [M-HOAc]+ và có nhi�u hơn m�t nhóm acetyl so v�i ch�t II.6.1. Ph� 1H- và 13C-NMR c�a h� 4 vòng hoàn toàn phù h�p v�i ch�t II.6.2 tr� tín hi�u c�a C-17 ( 57,8), trong khi m�ch nhánh phù h�p v�i ch�t II.6.1. Do v�y, c�u trúc c�a II.6.3 �ư�c xác ��nh là 1 -acetoxyluvungin A. • Luvungin C (II.6.4) Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) cho công th�c phân t� c�a ch�t II.6.4 là C30H46O5 (m/z 486,3365). Ph� NMR (b�ng II.6.1a và II.6.2a) có hai t�p h�p tín hi�u có tương tác r�t gi�ng nhau nhưng l�ch nhau m�t chút v� �� chuy�n d�ch hoá h�c cho th�y �ây là h�n h�p isomer và có t� l� kho�ng (55 : 45) �ư�c xác ��nh qua �ư�ng tích phân trong ph� 1H-NMR. Ph� 1H- và 13C-NMR c�a hai isomer này có h� 4 vòng hoàn toàn gi�ng v�i ch�t II.6.1 như: lacton vòng 14(15) A ( C 85,97/86,02 và 174,96/174,93), n�i �ôi ( C 161,50/161,22 và 119,52/119,98) và nhóm hydroxy � C-7 ( C 71,61; 3,91) cho phép kh�ng ��nh �ây là h�n h�p c�a hai isomer. C�u hình c�a C-20 �ư�c xác ��nh b�i hi�u �ng NOE gi�a H3-18 ( 1,09/1,03) và H-20 ( C 2,37/2,20). Ph� NOESY cho th�y isomer có hàm lư�ng l�n hơn có tương tác không gian gi�a H21 ( C 5,29)/H-17 ( 1,74) và không có tương tác gi�a H-21/H318/H-20 ( C 2,37) trong khi isomer có hàm lư�ng nh� hơn không th�y rõ tương tác do b� che ph� l�n nhau. Như v�y, ��ng phân có hàm lư�ng l�n hơn có c�u hình 21 -OH và ��ng phân có hàm lư�ng nh� hơn có c�u hình là 21 -OH. C�u hình c�a ph�n m�ch nhánh này �ư�c sáng t� thêm qua ph� 1H-NMR. Ph� này hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a flindisson và flindissol [18]. • Luvungin D (II.6.5) và luvungin E (II.6.6) Công th�c phân t� c�a ch�t II.6.5 là C34H52O9 (M = 604) và ch�t II.6.6 là C32H48O7 (M = 544) �ư�c xác ��nh b�ng ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) qua pic ion [M-H2O]+. Ph� NMR (b�ng II.6.1b và II.6.2b) cho th�y hai ch�t này ��u có c�u trúc khung luvungin có nhóm lacton � vòng A, n�i �ôi 14(15). M�nh ion � m/z 444 (ion 5a, hình II.7) cho th�y ch�t II.6.5 có hai nhóm acetoxy và ch�t II.6.6 ch� có m�t nhóm acetoxy (m/z 384, ion 6a, hình II.7). Ph� NMR c�a hai ch�t này khá gi�ng nhau, ��c bi�t � ph�n m�ch nhánh. V� trí c�a nhóm acetoxy �ư�c xác ��nh b�ng ph� hai chi�u (H-H-COSY, HMBC).

N





Ph n B. Ch


113


Ơ

TP .

Q

U Y

N H

Ph� kh�i EI-MS c�a ch�t II.6.7 có pic ion phân t� có cư�ng �� y�u � m/z 544. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-MS có pic � m/z 526,3273 [M-H2O]+ (C32H8O7), cho th�y phân t� d� b� m�t H2O. Ch�t II.6.7 có h� 4 vòng gi�ng v�i ch�t II.6.6 nhưng m�ch nhánh hoàn toàn khác. C�u hình c�a H-23/H-24 �ư�c xác ��nh b�i h�ng s� tương tác (J = 9,1 Hz) và hi�u �ng NOEs gi�a H3-27/H -21, H3-27/H -24, H-24/H -22 và H3-26/H-23, H-23/Ha-22, H-23/H-20. Như v�y hai nhóm OH-23 và OH-24 ph�i � v� trí equatorial và c�u hình tương ��i c�a II.6.7 �ư�c xác ��nh b�ng hi�u �ng NOE.

N

• Luvungin F (II.6.7)

Đ

ẠO

• Luvungin G (II.6.8)

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Công th�c phân t� c�a II.6.8 (C34H52O9) �ư�c xác ��nh qua pic ion m/z 627 [M+Na]+ trong ph� kh�i phân gi�i cao ESI-MS và m/z 586,3424 [M-H2O]+ (C34H50O8) trong ph� kh�i phân gi�i cao HREI-MS. M�nh cơ b�n m/z 444 (hình II.7), g�i ý cho th�y có nhóm acetyl g�n � h� 4 vòng. Ph� 13C-NMR c�a h� 4 vòng khá phù h�p v�i ph� c�a II.6.5 tr� tín hi�u C-17 ( 1,9 ppm) và C-12 ( 0,8 ppm), trong khi ph� c�a m�ch nhánh hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a ch�t II.6.7 (b�ng II.6.1b). C�u hình tương ��i c�a hai nhóm OH �ư�c xác ��nh b�ng phương pháp ph� GC-MS c�a d�n xu�t methylboronat (m/z 568).

Í-

1

2

R

m/z

II.6.1a, II.6.4a

H

H

344

II.6.2a, II.6.3a

OAc

H

402

II.6.5a, II.6.8a

OAc

Ac

444

II.6.6a, II.6.7a

1(2)

Ac

384

ÁN

-L

R

H

O H

OR2

D

IỄ N

Đ

ÀN

O

TO

R1

Hình II.7. MCt s5 mcnh Vmc trWng (II.6.1a - II.6.8a) trong ph7 kh5i EI-MS c a luvungin A-G (II.6.1 – II.6.8)





114


B ng II.6.1a. S5 li6u ph7 H-NMR c a luvungin A-C (II.6.1 - II.6.4) [CDCl3, ppm] (trong ngomc Vhn là tín hi6u c a VRng phân có hàm lWXng th%p hhn)

5

2,36

2,71 d (1,5)

6

1,82; 1,89 3,92 t (3,5)

2,02; 1,82 3,89 br s

9

2,05

2,53 m

11

1,74; 1,56

1,50; 1,47

12

1,61; 1,31

1,82; 1,89

15

5,50 dd (3,0; 1,7)

5,48 br s

16

2,26 - 2,18

2,16; 2,11

2,71 dd (11,0; 1,5)

2,38

2,68; 2,62

Q

1,89; 1,82 3,90 m

3,91 br s

2,51 dd (11,4; 7,9)

2,08 m

Đ N G Ư

H

5,52 br s

2,00; 1,50 (1,83; 1,58) 5,47 m (5,49 m)

TR

2,17; 2,12

1,71 0,99 s

19

1,101

20

2,36

21

6,25 d (4,1)

22

2,08; 1,70

2,05; 1,24 4,68 ddd (10,4; 8,4; 4,8) 5,14 d (8,5)

3,92 m

4,84 ddd (4,74 td)

24

3,93 ddd (10,0; 7,4; 6,8) 2,67 d (7,6)

2,67 d (7,4)

5,13 d 8,5 (5,22 d 9,1)

26

1,29 s

1,74 s

1,29 s

1,73 s

27

1,33 s

1,72 s

1,33 s

1,72 s (1,70 s)

28

1,49 s

1,50 s

1,50 s

1,49 s

29

1,43 s

1,50 s

1,50 s

1,44 s

00

B

1,94 1,02 s

10

c

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

1,14 s

c

TO

1,74 (2,01) 0,98 s c

1,13 s

2,35 m

4,74 d (3,3)

6,23 d (4,1)

1,10 s 5,29 d (3,3) (5,32 d 3,6) 2,09; 1,30 (2,00; 1,60)

c

1,103 s

1,11 s

1,12 s

COCH3

2,06 s

2,10 s

2,08 s; 2,05 s

OCH3

1,09 s (1,03 s) 2,37 (2,20)

30

a

1,74; 1,59

18

ÀN Đ

1,78; 1,56

17

23

IỄ N

4,74 dd (5,1; 2,9) 3,13 m

N

3,14 t (4,1)

a

Ơ

2,66; 2,61

II.6.4

N H

2

a

U Y

4,78 t (4,1)

II.6.3

TP .

1,76; 1,53

II.6.2

ẠO

1

7

D

b

II.6.1

ẦN

a

H

1,10 s

3,38 s

500 MHz, b 300 MHz, c Tín hi�u có th� trao ��i trong cùng m�t c�t




Ph n B. Ch


115

ng II. H) Cam quýt (Rutaceae) 1

B ng II.6.1b. S5 li6u ph7 H-NMR c a luvungin D-G (II.6.5 - II.6.8) [CDCl3, ppm] (trong ngomc Vhn là tín hi6u c a VRng phân có hàm lWXng th%p hhn)

2,47 dd (13,2;3,3)

2,47 dd (13,1; 3,1) 1,82; 1,97 5,17 t (2,7) 2,19 dd (11,8; 6,0) 1,77 1,84; 1,66 5,30 dd (3,4; 1,2) 2,26 ddd (14,6; 5,9; 3,7); 1,98

1,14 s

20

1,86

Đ

N G

Ư

H

5,28 m

2,02

1,90 0,96 s

0,93 s

1,26 s

1,137 s

1,89

2,37 (2,20)

3,49 dd (12,8; 4,0); 3,60 dd (12,8; 2,8) 1,97; 1,60

c

3,48 dd (11,8; 2,8) 3,59 d (11,8)

3,87 m

24

3,80 td (9,1; 3,0) 3,42 d (9,2)

3,80 td (9,2; 3,0) 3,42 d (8,8)

26

1,30 s

1,32 s

1,16 s

1,17 s

27

1,25 s

1,28 s

1,31 s

1,30 s

28

1,40 s

1,37 s

1,37 s

1,39 s

ÀN Đ

1,52;

5,14 br s

3,85 ddd (11,0; 9,2; 4,7) 2,88 d (9,2)

23

IỄ N

1,26 s

H

-L ÁN

TO

22

c

3,44 dd (11,6; 2,2) 3,95 d (12,1)

3,42 dd (11,6; 2,4) 3,92 br d (12,1)

Í-

21

2,50 m

ẦN TR 0,96 s

Ó

19

B

17 18

A

2,28 ddd (13,5; 5,4; 3,7); 1,97 1,97 0,92 s

16

5,43 m

00

11 12 15

5,17 br s

10

6 7 9

29

1,50 s

1,45 s

1,45 s

1,50 s

30

1,118 s

1,20 s

1,18 s

1,143 s

COCH3

2,11 s; 1,99 s

1,98 s

1,98 s

2,10 s; 1,99 s

a

b

N

5,88 d (12,5)

Ơ

5,89 d (12,4)

N H

3,17 dd (15,5;1,6) 3,12 dd (15,5;1,6) 2,51 dd (12,9; 5,7) 1,94; 1,89 5,14 dd (3,5; 1,2) 2,53 dd (11,1; 6,3) 1,50; 1,45 1,83; 1,51 5,31 dd (4,0; 1,4)

U Y

2

b

II.6.8 4,84 dd (5,8; 2,2) 3,13 - 3,14

ẠO

II.6.7 6,50 d (12,5)

5

D

a

II.6.6 6,51 d (12,4)

Q

b

II.6.5 4,85 dd (6,7; 1,2)

TP .

a

H 1

c

c

500 MHz, 300 MHz, Tín hi�u có th� trao ��i trong cùng m�t c�t





116


B ng II.6.2a. S5 li6u ph7 C-NMR c a luvungin A-C (II.6.1 - II.6.4) [CDCl3, ppm]

c

c

37,63

c

34,8

d

37,52

d

-

31,94

170,5

170,5

174,96

4

85,8

86,0

85,9

85,97

5

46,1

42,7

42,7

45,99

6

27,9

26,9

26,9

27,85

c

8

43,8

44,0

43,9

41,1

34,0

33,8

40,2

44,4

44,3

11

16,5

16,2

16,1

12 13

32,4 46,3

32,4 46,8

32,1 46,4

14

161,2

161,6

15

119,7

16

35,1

17

52,6

18

19,7

19

43,84 41,36

-

-

41,3 40,15

16,54

16,61

32,72 46,65

33,09 46,30

161,4

161,50

161,22

119,7

119,9

119,52

119,98

34,7

35,0

d

34,71

35,10

57,8

52,4

57,87

52,77

18,7

18,9

19,53

19,97

16,3

15,0

14,9

16,39

16,29

44,2

47,1

44,0

46,04

c

48,23

21

96,6

108,8

96,5

101,96

97,04

22

31,3

38,7

31,3

39,10

35,25

23

79,7

73,8

79,7

74,20

75,70

24

66,7

124,4

66,6

124,47

127,57

25

57,2

137,4

57,2

137,24

135,99

26

19,3

25,9

19,3

25,76

-

27

24,9

18,4

24,9

18,29

17,92

28

31,91

34,4

33,4

31,84

-

29

26,0

23,7

23,6

26,05

25,95

H

TR

B

00

10 A Ó

H

-L

ÁN

TO

Ư

40,09

ẦN

9 10

71,61

86,02 46,22

ẠO

71,1

Đ

71,13

N G

71,6

Í-

7

174,93

c

c

N

71,0

*

Ơ

II.6.4

N H

34,9

b

174,8

ÀN Đ

II.6.4

3

20

IỄ N

71,07

31,88

b

II.6.3

U Y

37,5

b

Q

1

II.6.2

TP .

II.6.1

2

D

a

C




117


30

26,9

OCOCH3

27,7

170,0

170,3

27,8 c

169,8 21,5

21,4

OCOCH3

N

21,5

Ơ

OCOCH3

20,8 55,5

U Y

OCH3

Q

Tín hi�u c�a ��ng phân có hàm l��ng th�p hơn 75 MHz, b125 MHz, c,d Tín hi�u có th� trao ��i trong cùng m�t c�t

TP .

a

26,79

169,9

OCOCH3

*

26,72

N H

Ph n B. Ch


13

2

34,9

120,1

a

3

170,4

4

85,6

5

44,0

6

26,3

7

74,5

8

41,8

12

34,9

167,8

167,8

170,4

84,9

5,0

85,6

49,2

49,2

44,07

27,5

27,4

26,3

74,7

74,5

74,4

42,1

42,1

41,8

B 00

10

A

Ó

41,1

40,9

35,7

43,9

44,0

44,14

16,5

18,6

18,4

16,5

34,7

35,4

34,4

33,9

13

46,1

46,2

46,1

46,1

14

158,9

158,5

158,7

159,1

15

119,5

120,0

a

119,5

119,1

16

34,8

34,9

35,0

34,9

17

52,0

52,4

54,1

53,9

18

19,2

20,8

20,3

18,9

19

15,2

15,9

15,9

15,2

20

35,7

35,8

36,3

36,4

21

69,9

70,0

64,1

64,2

22

36,1

36,2

37,9

37,8

TO ÀN Đ IỄ N D

119,7

35,8

Í-L

ÁN

11

70,9

44,1

H

9

II.6.8

Ư

156,3

H

II.6.6

70,9

ẦN

II.6.5

1

10

II.6.7

156,1

TR

C

N G

Đ

ẠO

B ng II.6.2b. S5 li6u ph7 C-NMR c a luvungin D-G (II.6.5 - II.6.8) [75 MHz, CDCl3, ppm]





118

68,0

80,6

80,6

25

74,0

74,2

76,2

76,2

26

28,4

28,6

22,4

22,3

27

23,8

24,0

26,2

26,2

28

34,3

32,0

31,9

34,3

29

23,5

26,2

26,2

23,5

30

27,1

26,9

26,9

27,2

OCOCH3

170,0

170,2

170,2

170,1

OCOCH3

169,8

OCOCH3

20,8

21,1

21,2

OCOCH3

21,1

N

67,8

86,6

Ơ

64,3

86,4

N H

64,3

24

TP .

Q

U Y

23

Đ

ẠO

169,8 21,1 20,8

N G

Tín hi�u có th� trao ��i trong cùng m�t c�t

Tr�n Kim Liên (2003). Rutaceae Juss. 1789 – H� Cam (Cam quýt) – Danh l�c các loài Th�c v�t Vi�t Nam (Nguy�n Ti�n Bân – Ch� biên). Nhà xu�t b�n Nông nghi�p Hà N�i, 962 – 986. Perry, L. M. (1980), Medicinal plants of East and Southeast Asia, the MIT press, Campridge tr 366, 589. Trinh Phuong Lien, Tran Van Sung, G. Adam (2002), Alkaloid trong lá cây ��i m�c không gai. T�p chí Dư�c li�u 7 (1), 6 - 10. Trinh Phuong Lien, Tran Van Sung, Guenter Adam (2002), Some limonoid compounds from Evodia sutchuenensis Dode. T�p chí Hoá h�c 40 (�B), 26 - 29. Lã �ình M�i, Tr�n Huy Thái (2002). Chi Hoàng m�c – Zanthoxylum L. – Tài nguyên Th�c v�t có tinh d�u � Vi�t Nam. T�p II (Lã �ình M�i ch� biên). Nhà xu�t b�n Nông nghi�p Hà N�i, 141 – 157. Trinh Thi Thuy, Helmut Ripperger, Andrea Porzel, Tran Van Sung and Guenter Adam. Bishordeninyl terpene alkaloids from Zanthoxylum avicennae (1999), Phytochemistry 50, 903 - 906. Tr�nh Th� Thu� (2001), Lu�n án Ti�n s� Hoá h�c, Nghiên c�u thành ph�n hoá h�c cây H�ng bì d�i (Clausena excavata) và Hoàng m�c dài (Zanthoxylum avicennae) c�a Vi�t Nam.

00

B

TR

1.

ẦN

TÀI LIfU THAM KHgO

H

Ư

a


A

10

2.

-L

Í-

H

Ó

3.

D

IỄ N

Đ

ÀN

5.

TO

ÁN

4.

6. 7.




15.

TP .

ẠO

Đ

N G

Ư

H

H

ÁN

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

18.

-L

Í-

17.

Ó

A

10

16.

ẦN

14.

TR

13.

B

12.

00

11.

Q

U Y

10.

N

9.

T. T. Thuy, T. V. Sung, G. Adam (2002), Bishordeninyl terpene alkaloids from Zanthoxylum avicennae. T�p chí Hoá h�c 40 (1), 41 - 48. Trinh Thi Thuy, Helmut Ripperger, Andrea Porzel, Tran Van Sung and Guenter Adam (2000). Coumarins, limonoids and an alkaloid from Clausena excavata. Phytochemistry 52, 511 - 516. Tr�n Huy Thái (2002). Chi H�ng bì - Clausena Burm. f. Tài nguyên Th�c v�t có tinh d�u � Vi�t Nam. T�p II (Lã �ình M�i ch� biên). Nhà xu�t b�n Nông nghi�p Hà N�i, 174 – 183. �� T�t L�i (1991), Nh�ng cây thu�c và V� thu�c Vi�t Nam, NXB Khoa h�c và K� thu�t, TP HCM, 589. �� Huy Bích và c�ng s� (2003), Cây thu�c và ��ng v�t làm thu�c, NXB Khoa h�c và K� thu�t, 113, 322, 555. T. T. Thuy, T. V. Sung, G. Adam (2001), Coumarins from Clausena excavata. T�p chí Dư�c li�u 6 (5), 134 - 137. T. T. Thuy, T. V. Sung, G. Adam (2001), Limonoids from Clausena excavata. T�p chí Hoá h�c 39 (3), 29 - 33. T. T. Thuy, T. V. Sung, G. Adam (2001), A carbazol alkaloide from Clausena excavata. T�p chí Dư�c li�u 6 (4), 106 - 109. Christine Kamperdick, N. M. Phuong, T. V. Sung, Juergen Schmidt and G. Adam (1999). Coumarins and dihydrocinnamic acid derivatives from Micromelum falcatum, Phytochemistry 52, 1671 - 1676. T. T. Thuy, T. V. Sung, G. Adam (2004), Study on chemical constituents of Vietnamese Micromelum hirsutum. T�p chí Hoá h�c 42 (2), 177 - 181. Trinh Phuong Lien, Christine Kamperdick, Juergen Schmidt, Guenter Adam, Tran Van Sung (2002), Apotirucallane triterpenoids from Luvunga sarmentosa (Rutaceae). Phytochemistry 60, 747 - 754.

N H

8.

119


Ơ

Ph n B. Ch






N

121

- Adenosma indiana (Lour.) Merr.

ẠO

B

Đ

III.1. B

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

Ch ng III - H HOA MÕM CHÓ (SCROPHULARIACEAE)

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

• Tên khác: Nhân tr n hoa u, Tuy n h ng n • Tên ng ngh a: Manulea indiana Lour.; Stemodia capitata Benth.; Pterostigma capitatum (Benth.) Benth.; Adenosma capitatum (Benth.) Benth. ex Hance; Adenosma capitatum var. spicata Bonati.; Erinus bilabiatus Roxb.; Adenosma bilabiatum (Roxb.) Merr.; Adenosma buchneroides Bonati.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

III.1.1. !"c $i&m th)c v+t và phân b0

Hình III.1. B b - Adenosma indiana (Lour.) Merr.





122

Ơ

U Y

N H

C- m/t n0m, cao 15 – 70 cm. M5c hoang 6 n i sáng và 9m trên ng c-, ven i, ven b: ru/ng,... t;i các khu v 200 – 600 (1200) m. Mùa hoa tháng 11 – 1 (n0m sau). Phân bB: Thái Nguyên, BCc Giang, QuFng Ninh, Phú Th5, V nh Phúc, Hà N/i, HFi D ng, Hà Nam, Th>a Thiên – Hu , J ng Nai, Bình D ng, Bà RLa – VMng Tàu. Còn có 6 Trung QuBc, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Philippin, Indonesia, Myanmar [1].

N


TP .

Q

III.1.2. 2ng d4ng trong y h6c c7 truy8n

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

U ViVt Nam, cây B b th :ng Wc dùng X chYa viêm gan do virus, vàng da, tiXu tiVn ít, vàng [c, sBt, nh\c mCt, chóng m]t, ph[ nY kém 0n sau khi sinh. U Trung QuBc ng :i ta dùng X chYa cFm l;nh, sBt au u, tiêu hóa kém, viêm ru/t, au d; dày [2]. Các nghiên c\u v_ d Wc lý caa cây này cho th y nó có các ho;t tính lWi mbt, tr> sâu, chBng viêm d; dày [3].

TR

III.1.3. K;t qu= nghiên c?u v8 thành ph@n hóa h6c

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Tr dc ây mdi che có các nghiên c\u v_ thành ph n tinh d u caa cây này [4]. T> ph n trên m]t t caa cây Adenosma indiana ã phân lbp Wc 3 flavon methoxy hóa. Flavon III.1.1 ã Wc phân lbp t> dLch chi t n-hexan và Wc xác Lnh bkng các sB liVu phl MS, 1 H-, 13C-NMR. J/ dLch chuyXn hóa h5c caa các nguyên tn carbon trong vòng A và C hoàn toàn ng nh t vdi các sB liVu caa 3’,5dihydroxy-3,4’,6,7-tetramethoxyflavon [5], trong khi vòng B thì r t phù hWp vdi sB liVu caa 4’,5,7-trihydroxy-3,3’,6-trimethoxyflavon. Vì vby, c u trúc caa hWp ch t III.1.1 là 4’,5-dihydroxy-3,3’,6,7tetramethoxy-flavon (chrysosplenetin). Hai hWp ch t III.1.2 và III.1.3 phân lbp t> dLch chi t ethyl acetat và Wc xác Lnh là artemetin (5-hydroxy-3,3’,4’,6,7pentamethoxyflavon) và quercetin 3,3’,7-trimethyl ete, bkng cách so sánh các sB liVu phl 13C-NMR vdi tài liVu [5]. Chrysosplenetin và artemetin Wc bi t tr dc ây t> h5 Asteraceae, và ]c biVt là t> các loài Artemisia nh Artemisia annua [6]. Chúng có tác d[ng làm t0ng ho;t tính chBng sBt rét caa artemisinin. Quercetin 3,3’,7trimethyl ete cMng Wc tìm th y không che trong h5 Asteraceae, nh loài Hazardia squarrosa [7], mà còn 6 trong các loài Cyperus thu/c h5 Cyperaceae [8]. Ch t này có tác d[ng kháng khu9n [9].




Ph n B. Ch


123

ng III. H hoa Mõm chó Scrophulariaceae OMe

3'

OR2

2' 2

OMe

4

OH

N H

3

10 O

U Y

5

Ơ

6 R1

1'

N

9 O

7

4'

R2 H Me H

1

Q

MeO

R1 OMe OMe H

III.1.1: III.1.2: III.1.3:

13

ẠO

III.1.2 C

H

-

151,7

-

3

-

137,7

-

4

-

178,1

-

5

-

151,6

6

-

131,6

7

-

158,6

8

6,92 s

C

155,4

H

-

151,7

160,8

-

131,7

-

158,7

91,3

6,93 s

91,4

-

155,7

-

151,6

156,2

-

105,5

-

105,6

105,2

-

122,3

-

122,1

120,6

7,67 d (1,9)

112,2

7,65 d (2,1)

111,5

3’

-

149,9

-

148,5

147,4

4’

-

147,5

-

151,4

149,9

5’

6,96 d (8,5)

115,6

7,15 d (8,7)

111,7

6,96 d (8,4)

115,6

6’

7,63 dd (8,5; 1,9)

120,6

7,72 dd (8,7; 2,1)

122,0

7,62 d (8,4)

122,3

ÁN

TO ÀN

2’

00

Ó

A

10

-L

Í-

H

ẦN

178,0

B

178,2

1’

Đ

155,7 137,9

10

IỄ N

C

138,0

9

D

H

Ư

2

TR

H

III.1.3

Đ

III.1.1

N G

V trí

TP .

B ng III.1.1 S. li/u ph0 H- và C-NMR c a ch4t III.1.1 – III.1.3 (500 125 MHz, DMSO-d6).


6,36 d (1,5)

97,8 165,1

6,77 d (1,5)

7,66 s

92,4

112,0




124


9,96 s

-

-

-

9,96 s

-

5-OH

12,63 s

-

12,58 s

-

12,65 s

-

3-OMe

3,72* s

59,6

3,72* s

55,6*

3,80* s

55,8*

6-OMe

3,81* s

59,9

3,81* s

55,7*

-

56,1*

7-OMe

3,86* s

55,8

3,85* s

56,4*

3,80* s

59,7*

3’-OMe

3,92* s

56,4

3,90* s

59,7*

3,86* s

4’-OMe

-

-

3,92* s

60,0*

-

U Y

N H

Ơ

N

4’-OH

-

ẠO

TP .

Q

-

Đ

*: Các tín hi!u có th# trao $%i l&n nhau trong cùng c(t

H

Ư

N G

Ngoài 3 flavonoid nêu trên, t> dLch chi t n-hexan còn phân lbp Wc betulinic acid.

Tên khác: Cam thFo nam, Dã cam thFo

00

B

•

TR

ẦN

III.2. CAM THDO !ET - Scoparia dulcis L.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10


Hình III.2. Cam thCo D4t - Scoparia dulcis L.




Ph n B. Ch


125

ng III. H hoa Mõm chó Scrophulariaceae

N

C- m/t n0m, cao 50 – 70 cm. M5c hoang 6 n i sáng và 9m trên các bãi t hoang, ven :ng, ven b: ru/ng. Mùa hoa tháng 7 – 10. Phân bB: G]p m5c hoang 6 h u h t các tenh trên t n dc ta. Cây cMng phân bB 6 nhi_u n dc nhiVt di trên th gidi [1].

N H

Ơ


H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

Có tác d[ng bl tv, nhubn ph , thanh nhiVt, giFi /c và lWi tiXu. Th :ng dùng X trL cFm cúm, sBt nóng nhi_u, ho khan, ho có :m, chYa lL tr
ẦN


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

Scoparia dulcis Wc bi t có ch\a flavonoid, triterpen 5 vòng và m/t vài diterpenoid d;ng labdan nh scoparic acid A-C và acid hV 4 vòng scopadulcic A-B. C u tn ]c tr ng nh t là 6-methoxy-2(3H)benzoxazolon (MBOA, III.2.1), mà mdi che Wc tìm th y t> h5 lúa (Poaceae), n i nó óng vai trò quan tr5ng trong s\c _ kháng caa cây [10]. T> cây S. dulcis chúng tôi ã phân lbp Wc ch t HBOA (III.2.2) có c u trúc r t g n vdi ch t MBOA. DLch chi t ethyl acetat caa ph n trên m]t t cây S. dulcis Wc tách qua c/t silica gel, giFi h p vdi dung môi thích hWp thu Wc hai ch t (III.2.1 và III.2.2). CF hai ch t _u có cùng pic ion phân tn 6 m/z 165, t ng \ng vdi công th\c c u t;o là C8H7NO3. Phl khBi caa ch t III.2.1 che ra s< m t nhóm NH-CO-O ( m/z 59), t;o ra mFnh ion 6 m/z 106. Phl 1H-NMR caa ch t III.2.1 che ra s< có m]t caa vòng benzen bL th 6 ba vL trí 1, 2, 4, trong ó có nhóm methoxy. Các sB liVu này ]c tr ng cho ch t 6methoxy-2(3H)-benzoxazolon (MBOA), m/t ch t ã Wc tìm th y tr dc ây t> cây này [11]. MBOA \c ch s< phát triXn caa loài sâu Ostrinia nubilalis phá ho;i ngô châu Âu và s< nFy m m caa loài y n m;ch (Avena fatua) hoang. Nó còn kích thích ho;t tính sinh { caa loài chu/t núi (Microtus montanus) và có ho;t tính \c ch auxin [10].





126

00

Ơ

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Phl 1H-NMR caa ch t III.2.2 che ra tín hiVu caa 4 proton th m caa vòng benzen bL th 6 hai vL trí, m/t proton caa nhóm hemiacetal 6 5,38, hai tín hiVu singlet tù caa nhóm hydroxy 6 7,83 và nhóm NH 6 10,67. Các sB liVu phl này cho phép k t lubn c u trúc caa ch t III.2.2 là 2-hydroxy-2-1,4-benzoxazin-3-on (HBOA) [12]. Do cân bkng giYa hemiacetal vòng và d;ng carbonyl m6 vòng, carbonyl này t n t;i d di d;ng racemic. Tr dc ây, ch t này mdi che Wc phân lbp t> cây Agropyron repens (h5 Lúa, Poaceae) [13]. Jây là l n u tiên mà ch t này Wc phân lbp t> cây nkm ngoài h5 Poaceae. Glucosid caa nó (blepharigenin) thì Wc tìm th y trong cây Blepharis dulis (Acanthaceae) [14] và t> h5 Poaceae [15]. Ngoài hai hWp ch t kX trên, dLch chi t n-hexan còn cho triterpen, betulinic acid và friedelin. C u trúc caa chúng Wc xác Lnh bkng cách so sánh các sB liVu phl 13C-NMR vdi sB liVu phl caa ch t chu9n. 1 8 7 1 OH 9 O H3CO 6 8 O 7 2 2 O 4 3 6 10 N 3 O 5 9 N H 5 H 4

N


10

III.2.1

1

III.2.2

13

H

Ó

A

B ng III.2.1. S. li/u ph0 H- và C-NMR c a III.2.1 và III.2.2 (CD3OD, 500 và 125 MHz)

C

H

C

157,7

5,52, s

92,1

3

-

-

-

165,2

4

6,96 d (8,5)

110,9

-

-

5

6,74 dd (8,5; 2,4)

110,6

-

116,8

6

-

157,5

6,92 - 7,01 m (4H)

124,9

7

6,88 d (2,4)

98,0

-

123,7

8

-

146,0

-

118,7

9

-

125,0

-

142,4

10

-

-

-

127,5

OMe

3,78 s

56,4

-

-

TO ÀN Đ IỄ N

H

-

2

D

-L

ÁN

V trí

III.2.2

Í-

III.2.1




Ph n B. Ch


127


Ơ

Q

U Y

N H

• Tên khác: TuyXn h ng lam, Chè nôi, Chè cát, Nhàu lông, Nhàu r>ng. • Tên ng ngh a: Adenosma caeruleum var. urticifolium Bonati; Adenosma caeruleum var. racemosum Bonati; Adenosma glutinosum (L.) Druce var. caeruleum (R. Br.) Tsoong; Adenosma cordifolium Bonau.

N

III.3. NHÂN TRHN - Adenosma caeruleum R. Br.

TP .


Hình III.3. Nhân tr nAdenosma caeruleum R. Br. [2, 864].

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

C- m5c \ng, cao 40 – 100 cm. Cây m5c 6 n i sáng và 9m trên các bãi t hoang, ven i, trên cánh ng hoang, ven r>ng, ven :ng,... 6 / cao tdi 700 – 800 m. Mùa hoa tháng 8 – 10. Phân bB: S n La, Yên Bái, Cao Bkng, L;ng S n, BCc Giang, QuFng Ninh, Phú Th5, V nh Phúc, Hà N/i, HFi D ng, Ninh Bình, Thanh Hóa, NghV An, Th>a Thiên – Hu , Bình JLnh, Lâm J ng, Bình D ng, Tây Ninh, J ng Nai. Còn có 6 Trung QuBc, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, ~n J/ và Australia [1].





128


Ơ

U Y

N H

Th :ng dùng X chYa tiXu tiVn vàng, [c và ít, ph[ nY sau khi sinh { 0n chbm tiêu. N dc sCc cây này có tác d[ng kích thích 0n uBng, bl máu. Nhân dân còn dùng k t hWp vdi quF Dành dành chYa bVnh viêm gan da vàng. U Trung QuBc ng :i ta dùng cây này X chYa giai o;n u caa bVnh b;i liVt tr{ em, th p khdp, au nh\c x ng, au d; dày, rCn cCn, viêm ma da,...[2, 864].

N


TP .

Q


TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

SCc ký c/t nhi_u l n dLch chi t chloroform cây Nhân tr n lúc ra hoa thu Wc l n l Wt các ch t sau: h•n hWp các sterol bao g m sitosterol, stigmasterol, campesterol, acid betulinic (III.3.1), monoterpen peroxid (III.3.2), enon (III.3.3), phenol (III.3.4), arbutin (III.3.5) và aucubin (III.3.6) [16]. Tinh d u caa cây này ã Wc tác giF Lê Tùng Châu và c/ng s< nghiên c\u tr dc ây [17, 18].

B

10

00

3

10

4

H

Ó

A

COOH

5

OH

O O

8 7

O

OH

OH

-L

III.3.2

III.3.3

III.3.4

ÀN

TO

ÁN

III.3.1

OH

9

Í-

RO

OH

2 1

6

O

O

RO

H

OR

O

D

IỄ N

Đ

RO

O

OR

O RO OR

ROH2C

H

OR O

OR O RO

III.3.5


OR

III.3.6


129


H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Thành ph n caa h•n hWp các sterol Wc xác Lnh bkng ph ng pháp khBi phl có so sánh vdi phl chu9n. Acid betulinic Wc xác Lnh bkng cách so sánh các phl h ng ngo;i (IR), phl khBi (MS) và phl c/ng h 6ng t> h;t nhân (1H, 13C-NMR) caa nó và d€n xu t acetyl vdi tài liVu [19]. Monoterpen peroxid (III.3.2) là m/t ch t mdi. PhFn \ng d ng tính caa III.3.2 vdi KI/AcOH ch\ng t- s< có m]t gBc peroxid trong phân tn. C u trúc hóa h5c caa III.3.2 Wc ch\ng minh bkng s< k t hWp các ph ng pháp phl, ]c biVt là phl c/ng h 6ng t> h;t nhân hai chi_u HMBC và hiVu \ng NOE [20]. Enon III.3.3 và phenol III.3.4 Wc xác Lnh bkng các sB liVu phl IR, UV, ORD, MS, 1H- và 13C-NMR. Chúng Wc t;o thành t> peroxid III.3.2 trong quá trình chi t tách và ch;y sCc ký trên silicagel. Ji_u này Wc ch\ng minh bkng cách un sôi ch t III.3.2 trong chloroform 10 gi: thì m/t ph n ch t III.3.2 s… chuyXn thành enon III.3.3 và phenol III.3.4 [17]. Ch t III.3.5 Wc xác Lnh là arbutin d h;t nhân. Acetyl hóa ch t III.3.5 vdi Ac2O trong pyridin khoFng 16 gi: 6 250C s… thu Wc acetat III.3.5a. Arbutin ã Wc phân lbp tr dc ây t> cây Arbutus andranchne (Areaceae) [21]. Ch t III.3.6 Wc xác Lnh là aucubin, m/t iridoid glucosid [22]. Các ch t thu/c nhóm iridoid Wc tìm th y phl bi n trong h5 Hoa mõm chó và có nhi_u ho;t tính sinh h5c.

N

Ph n B. Ch


Ơ


-L

Í-

III.4. SINH !LA - Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. ex Steud.

ÀN

TO

ÁN

• Tên khác: JLa hoàng • Tên ng ngh a: Digitalis glutinosa Gaertn.

D

IỄ N

Đ

III.4.1. !"c $i&m th)c v+t và phân b0 C- sBng nhi_u n0m, cao 20 – 30 cm, có r‡ ca. Cây sinh tr 6ng, phát triXn tBt trên t phù sa, t thLt t i, xBp. Mùa hoa tháng 4 – 5. Mùa quF tháng 5 – 6. Phân bB: Sinh La là cây có ngu n gBc t> Trung QuBc, Wc nhbp tr ng vào ViVt Nam t> n0m 1958. HiVn ã Wc tr ng 6 m/t sB tenh trong cF n dc, ]c biVt là 6 các tenh vùng ng bkng, trung du và mi_n núi phía BCc [1].





130

Q

U Y

N H

Ơ

N


TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Hình III.4. Cây và r c Sinh D a - Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. ex Steud. [2, 472]

B


-L

Í-

H

Ó

A

10

00

JLa hoàng có tác d[ng h; :ng huy t, c m máu, lWi tiXu và kháng sinh. Sinh La dùng X chYa bVnh huy t h , phát nóng, thl huy t, b0ng huy t, chFy máu cam, kinh nguyVt không _u, /ng kinh, bVnh th ng hàn, phát ban ch9n, cl h5ng s ng au [2, 472].

ÁN


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Jã có nhi_u nghiên c\u tr dc ây v_ thành ph n hóa h5c caa cây R. glutinosa thu hái 6 Trung QuBc, Nhbt BFn và Hàn QuBc. Theo sB liVu a CD-Rom caa T> iXn các hWp ch t thiên nhiên Version 15.1 ã có 56 hWp ch t Wc tìm th y t> cây R. glutinosa. Các nhóm ch t cha y u Wc công bB bao g m iridoid, iridoid glycosid [23, 24], norcarotenoid [25], norcarotenoid glycosid [26], phenyl ethyl ancol glycosid [27] cMng nh hàng lo;t carbohydrat và acid amin [28]. Tuy nhiên ch a có công trình nghiên c\u v_ thành ph n hóa h5c caa cây Sinh La m5c 6 ViVt Nam. T> các dLch chi t methanol và ethyl acetat caa r‡ cây R. glutinosa N.T. Hoàng Anh và c/ng s< ã phân lbp và xác Lnh c u trúc caa 20 ch t.




Ph n B. Ch


131

ng III. H hoa Mõm chó Scrophulariaceae R‡ khô, xay nh-

Ơ

N

- Chi t vdi MeOH/ H2O 95/5 - C t lo;i MeOH

U Y

N H

DLch n dc

DLch ete petrol

Đ

DLch n dc

ẠO

TP .

Q

Chi t vdi ete petrol

C t lo;i ete petrol

H

Ư

N G

Chi t vdi EtOAc C t lo;i EtOAc

TR

ẦN

C]n ete petrol

DLch n dc

Chi t vdi BuOH C t lo;i BuOH

- SKC

H

Ó

A

10

00

B

C]n EtOAc

DLch n dc

- SKC

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

C]n BuOH

• • • • •

• • • • •

Leucosceptosid (III.4.4) Jionosid B1 (III.4.5) Ajugol (III.4.7) Ajugosid (III.4.8) 6-O-(4”- ‹-L-rhamno pyranosyl)-vaniloyl ajugol (III.4.10) • Catalpol (III.4.11)

• • • • •

S

Acteosid (III.4.1) Isoacteosid (III.4.2) Martynosid (III.4.3) Rehmaglutin D (III.4.6) 6-O-E-feruloyl ajugol (III.4.9) 2,4-dimetoxy-2-metyl6H-pyran-3-on (III.4.12) Rehmapicrosid (III.4.13) Rehmapicrogenin (III.4.14) Rehmaionosid A (III.4.16) 2-formyl-5-hydroxymetylfuran (III.4.17)

III.1. SL D phân lMp các ch4t tO cây Sinh D a





132

Ơ

N H

R‡ cây Sinh La ph i khô Wc mua t;i phB Lãn Ông, Hà N/i vào tháng 7 n0m 2000. M€u Wc TS. Ngô V0n Tr;i, ViVn D Wc liVu xác Lnh, sB tiêu bFn sB 07 Wc l u t;i ViVn Hóa h5c, ViVn Khoa h5c và Công nghV ViVt Nam. S III.1 cho bi t qui trình phân lbp các ch t t> các dLch chi t caa r‡ Sinh La. Chúng thu/c các nhóm chính: phenyl ethyl ancol glycosid, iridoid, iridoid glycosid.

N


U Y

a/ Các h p ch t phenyl ethyl ancol glycosid

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

Các hWp ch t phenyl ethyl ancol glycosid t n t;i khá phl bi n trong m/t sB h5 th cây Sinh La, các tác giF Nhbt BFn ã phân lbp Wc hàng ch[c hWp ch t phenyl ethyl ancol glycosid, trong ó m/t sB ch t Wc phát hiVn có ho;t tính kháng khu9n, \c ch mi‡n dLch m;nh nh acteosid, purpureasid,... [29]. C u trúc caa các hWp ch t phenyl ethyl ancol glycosid ã Wc chúng tôi phân lbp Wc xác Lnh là acteosid (III.4.1), isoacteosid (III.4.2), martynosid (III.4.3), leucosceptosid A (III.4.4) và jionosid B1 (III.4.5) [30]. Ch t III.4.1 thu Wc 6 d;ng b/t vô Lnh hình, phl khBi ESI-MS che ra pic ion phân tn 6 m/z 623 [M-H]-. T> các sB liVu phl 1H- và 13 C-NMR có thX a ra giF thi t ch t này là phenyl ethyl ancol diglycosid (glucose và rhamnose) vdi m/t n vL C6-C3 ester.

1

Hình III.5. Ph0 H-NMR c a ch4t acteosid (III.4.1) (CD3OD, 300 MHz)




133


B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


13

10

00

Hình III.6. Ph0 C-NMR và APT c a ch4t acteosid (III.4.1) (CD3OD, 75 MHz)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

Phl 1H-NMR caa ch t III.4.1 cho th y 3 tín hiVu proton caa vòng benzen bL th 6 vL trí 1, 3, 4 t;i H 6,68 (d, 1,9 Hz); 6,65 (dd, 8,3; 1,9 Hz); 6,56 (d, 8,3 Hz) và 3 tín hiVu proton khác vdi kiXu t ng tác ABX [ 7,05 (d, J = 1,9 Hz); 6,95 (dd, J = 8,3; 1,9), 6,77 (d, J = 8,3)]. Hai tín hiVu proton 6 7,59; 6,56 vdi J = 16,0 Hz ch\ng t- rkng ph n acid là trans-caffeic acid. C u trúc caa III.4.1 Wc xác Lnh là 3,4-dihydroxy- -phenethyl-O- -Lrhamnopyranosyl-(1-3)-4-O-caffeoyl- -D-glucopyranosid, còn có tên là acteosid [27]. Phl 1H- và 13C-NMR caa ch t III.4.2 g n giBng nh phl caa III.4.1, chúng _u là caffeoic ester caa phenyl ethyl ancol glycosid (glucose và rhamnose), nh ng / dLch chuyXn hóa h5c và các tín hiVu 6 ph n :ng là khác nhau. J/ dLch chuyXn hóa h5c caa C-3 và C-6 6 glucose trong c u trúc III.4.1 là 81,6 và 62,3, t ng \ng; nh ng trong III.4.2, chúng l;i xu t hiVn 6 84,0 và 64,6. Ji_u này ch\ng t- rkng nhóm caffeoyl Wc nBi vdi C-6 caa ph n glucose. Do ó ch t III.4.2 phFi là isomer caa acteosid, có tên là isoacteosid.





134

Ơ

TP .

Q

U Y

N H

Isoacteosid ã Wc phân lbp tr dc ây t> cây Cistanche tubulosa (Schrenk) Hook. (Orobanchaceae)[31]. HWp ch t III.4.3 Wc phân lbp d di d;ng b/t vô Lnh hình, phl khBi ESI-MS che ra pic ion phân tn 6 m/z 651 [M-H]-. Phl 1H- và 13 C-NMR cho th y ch t này cMng là m/t phenyl ethyl ancol diglycosid [rhamnose(1-3)glucose] có ch\a hai nhóm OMe [ H 3,81s; 3,88s; C 56,4; 56,5] và hai nhóm OH phenolic 6 cF ph n aglycon và ph n acid. C u trúc caa III.4.3 chính là martynosid [32], ã Wc phân lbp l n u tiên t> cây Martynia louisina Mill. (Martyniaceae).

N


ẠO

1

III.4.1

III.4.2

III.4.3

III.4.5

2

6,68 d (1,9)

6,67 d (2,0)

6,73 d (1,9)

6,69 d (2,0)

6,76 d (2,0)

5

6,65 d (8,3)

6,63 d (8,2)

6,71 d (8,3)

6,67 d (8,2)

6,78 d (8,0)

6

6,56 dd

6,53 dd

6,67 dd

6,56 dd

6,69 dd

(8,3; 1,9)

(8,2; 2,0)

(8,3; 1,9)

(8,2; 2,0)

(8,0; 2,0)

2,79 t (7,2)

2,77 t (7,4)

2,82 t (7,4)

2,79 t (6,3)

2,82 t (7,1)

7,03 d (2,0)

7,20 d (1,9)

7,20 d (2,0)

7,67 d (1,8)

6,77 d (8,3)

6,76 d (8,2)

6,77 d (8,3)

6,81 d (8,2)

6,82 d (8,0)

6,95 dd

6,89 dd

7,08 dd

7,08 dd

7,08 dd

(8,3; 1,9)

(8,2; 2,0)

(8,3; 1,9)

(8,2; 2,0)

(8,0; 1,8)

6,27 d (16,0)

6,29 d (15,6)

6,37 d (15,9)

6,38 d (16,0)

6,38 d (16,0)

7,59 d (16,0)

7,56 d (15,6)

7,66 d (15,9)

7,66 d (16,0)

7,67 d (16,0)

4,37 d (7,7)

4,33 d (8,2)

4,37 d (7,7)

4,37 d (8,1)

4,38 d (7,6)

D

IỄ N

H

TR

B

00

10

Đ

ÀN

6

A

Ó Í-L

ÁN

7,10 d (1,9)

TO

5

H

Ph n acid 2

Ư

III.4.4

ẦN

V trí

N G

Đ

B ng III.4.1. S. li/u ph0 H-NMR c a các ch4t III.4.1 – III.4.5 [CD3OD, TMS, 300 MHz, hQng s. tRLng tác J (Hz) trong ngoSc DLn]

Glucose 1




Ph n B. Ch


135

ng III. H hoa Mõm chó Scrophulariaceae 3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

4

4,93 t (9,0)

4,93 t (9,0)

4,93 t (9,1)

4,93 t (9,0)

4,96 t (9,8)

5–6

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

1

5,18 d (1,4)

5,18 d (1,56)

5,20 d (1,65)

5,19 d (1,6)

5,20 d (1,4)

2–5

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

3,2 – 4,1 m

6

1,09 d (6,1)

1,10 d (6,3)

1,10 d (5,9)

Ơ

N

2 -3

U Y

Q

TP .

1,10 d (6,1)

ẠO

1,24 d (6,2)

N H

Rhamnose

Đ

Galactose

4,27 d (8,1)

N G

1

3,2 – 4,1 m

H

Ư

2 -6

3,81 s; 3,88 s

3,88 s

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

OMe

CH

CH

Í-

HO R3

CH2OH O O O

O O

C

ÁN

-L

HO

O

HO

TO

R1

OH

OH

Đ

ÀN

III.4.1: R1 = R2 = R3 = OH III.4.2: R1 = OH, R2 = R3 = OMe III.4.3: R1 = R2 = OH, R3 = OMe HO

HO HO

CH

CH

O

C

CH2

O

O

O

OH

D

IỄ N

R2

CH2CH2

HO

O

OH

CH2CH2

OH

CH 2

HO

OH

O

O

OH

III.4.4

O

CH 2CH 2

OMe

O HO MeO

HO

CH 2OH O O OH

CH

CH C

OH

O

OH

O HO

O

HO

OH

III.4.5





136


III.4.1

III.4.2

III.4.3

III.4.4

III.4.5

1

131,4

131,4

132,7

131,4

133,0

2

116,5

117,0

112,7

116,3

112,9

3

144,6

146,1

147,3

144,7

147,5

4

146,1

144,6

147,2

146,1

5

117,1

116,3

116,9

117,1

6

121,2

121,2

121,0

121,2

121,3

72,3

72,4

72,0

72,2

Đ

72,2

36,5

36,7

36,5

36,6

36,5

1

127,6

127,6

127,5

127,6

127,7

2

114,6

115,0

ẦN

B ng III.4.2. S. li/u ph0 C-NMR c a các ch4t III.4.1 – III.4.5 (75 MHz, CD3OD) V trí

111,7

111,7

112,1

3

149,8

146,7

150,8

150,8

150,8

4

146,8

149,6

149,2

149,3

149,4

5

116,3

116,5

116,5

116,5

116,6

6

123,2

123,1

124,3

124,4

124,4

168,3

169,1

168,2

168,2

168,4

115,2

114,8

115,0

115,1

115,1

148,0

147,2

147,7

147,9

148,1

1

104,2

104,4

104,1

104,1

104,1

2

76,0

75,4

75,9

76,0

76,1

3

81,6

84,0

81,4

81,5

81,6

4

70,4

70,0

70,3

70,4

70,5

5

76,2

75,7

76,1

76,2

75,0

6

62,3

64,6

62,3

62,3

69,2

103,0

102,7

102,9

103,0

103,0

N H

U Y

Q

ẠO

TP .

147,3 117,1

Ư

N G

Ơ

N

Aglycon

B

00

10 A Ó

H

Í-

-L ÁN

TR

H

Ph n acid

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Glucose

Rhamnose 1



72,0

72,2

72,0

72,0

72,2

3

72,2

72,3

72,3

72,3

72,3

4

73,7

73,9

73,7

73,8

73,8

5

70,5

70,3

70,6

70,6

70,3

6

18,4

17,9

18,5

18,4

18,5

U Y

2

N

137


Ơ

Ph n B. Ch


N H


Q

Galactose

105,3

TP .

1

72,6

ẠO

2

Đ

3

N G

4

H

Ư

5

ẦN

6

56,4; 56,5

70,4 76,6 62,5

56,4

56,6 (2C)

TR

OMe

74,8

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Ch t III.4.4 có c u trúc r t t ng t< nh c u trúc caa ch t III.4.3, nh ng có ít h n m/t nhóm OMe. Nó Wc xác Lnh là leucosceptosid A [27]. S< có m]t thêm m/t n vL :ng nYa (galactose) 6 ch t III.4.5 so vdi ch t III.4.3 Wc thX hiVn 6 các tín hiVu anomeric [ H 4,27 d (8,1); C 105,3]. Vì vby hWp ch t III.4.5 Wc xác Lnh là jionosid B1 [27]. SB liVu phl caa các ch t III.4.1 – III.4.5 Wc a trong bFng III.4.1 và III.4.2.

TO

b/ Các h p ch t iridoid và iridoid glycosid

D

IỄ N

Đ

ÀN

Iridoid thu/c ldp ch t terpen, là các monoterpen vòng n0m c;nh Wc t;o thành t> hai n vL isopren, tùy thu/c vào sB nguyên tn carbon mà có thX chia thành 10-C-iridoid, 9-C-iridoid hay 8-Ciridoid. Trong ó 8-C-iridoid h u nh không t n t;i trong thiên nhiên. Tiêu biXu cho ldp ch t iridoid phFi kX n ch t aucubin và catalpol trong cây Plantago lanceolata. Ja sB các iridoid t n t;i trong th




138


N H

Ơ

N

dolichodial,... còn Wc tìm th y trong m/t sB ít loài côn trùng và óng vai trò nh các ch t t< vV [33]. M/t sB iridoid ã Wc phát hiVn có ho;t tính sinh h5c, ví d[ nh rehmanniosid D có tác d[ng giFm glucose trong máu,...

O

Q

U Y

O

O

TP .

OR

OR

OR

8-C-iridoid

ẠO

9-C-iridoid

Đ

10-C-iridoid

5 8

9

O

1

O

-L

10

H

HO

O HO

H

Í-

HO

3

H

H

A

4

Ó

7

Cl

HO

10

H 6

H

HO

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

C u trúc caa các iridoid và iridoid glycosid do chúng tôi tách ra ã Wc xác Lnh bkng cách k t hWp các sB liVu phl c/ng h 6ng t> h;t nhân m/t chi_u, phl khBi và so sánh vdi các dY liVu phl trong tài liVu. Chúng là rehmaglutin D (III.4.6), ajugol (III.4.7), ajugosid (III.4.8), 6-O-E-feruloyl ajugol (III.4.9), 6-O-(4”-O-‹-Lrhamnopyranosyl)-vanilloyl ajugol (III.4.10) và catalpol (III.4.11) [34].

AcO

OGlc

H OGlc

III.4.7

III.4.8

MeO O RhaO

MeO

HO

CH=CHCOO

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

III.4.6

H

O

C

O

H HO

H O O

HO

HO

O OGlc

H


H

OGlc

HO

OGlc

III.4.9

O

H

III.4.10

III.4.11



139


TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


1

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Hình III.7. Ph0 H-NMR c a ch4t catalpol (III.4.11) (CD3OD, 300 MHz)

13

Hình III.8. Ph0 C-NMR c a ch4t catalpol (III.4.11) (CD3OD, 75 MHz)





140

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

HWp ch t III.4.6, thu Wc 6 d;ng b/t vô Lnh hình cho pic ion phân tn 6 m/z 219 và 221 [M-H]- (22% và 7,8%) caa ng vL 35Cl và 37Cl. Phl 1H-NMR che ra 11 tín hiVu, trong ó có 4 tín hiVu nkm 6 vùng tr :ng cao (1,6 – 2,3 ppm) và 7 tín hiVu 6 vùng tr :ng th p (3,4 – 5,5 ppm). Các tín hiVu nkm 6 vùng tr :ng th p thX hiVn s< có m]t caa các proton có t ng tác vdi dL nguyên tB. Phl 13C-NMR và APT cho bi t phân tn có ch\a 9 carbon, bao g m 4 nhóm –CH2, 5 nhóm CH và m/t carbon bbc bBn, trong ó có 5 tín hiVu 6 vùng tr :ng th p (72 – 102 ppm). Các tín hiVu 6 vùng tr :ng th p có thX gán cho nhóm acetal ( 5,30 d; 5,5 Hz; C 101,3), m/t nhóm hydroxy bbc hai ( 3,81 dd, 10,4; 9,9; C 76,2), m/t nhóm hydroxy bbc ba ( C 85,2) và m/t carbon bbc hai liên k t vdi nguyên tn clo ( 4,06 dd, 10,0; 1,5; C 74,1). Ngoài ra còn có m;ch vòng 1,10 oxid [ 3,42 dd (10,3; 1,6); 4,40 d, (10,3); C 72,7] trong c u trúc caa m/t iridoid 3 vòng. C u trúc caa ch t III.4.6 Wc k t lubn là rehmaglutin D [35]. Jây là m/t iridoid ch\a clo hi m th y trong thiên nhiên. Phl 1H- và 13C-NMR caa ch t III.4.7 cho th y trong phân tn có nhóm methyl gCn vdi nhóm hydroxy [ 3,92 dt (5,2; 2,9); 1,78; 2,04 vdi t ng C 78,1], hai proton caa nhóm methylen 6 tác geminal là 13,5 Hz, nhóm methyl bbc ba ( 1,31, s; C 25,3), hai proton caa nBi ôi 6 4,85 và 6,15, và m/t nhóm acetal ( 5,46 d, 2,2; C 93,6). Ngoài các tín hiVu nêu trên, phl NMR còn cho th y s< có m]t caa m/t n vL glucose trong phân tn, thX hiVn 6 tín hiVu anomer ( 4,64 d, 8,0; C 99,3). Ch t III.4.7 là glucosid caa m/t C9-iridoid có tên là ajugol [23]. Ch t III.4.8 có phl 1 H- và 13C-NMR g n giBng nh III.4.7, nh ng xu t hiVn thêm tín hiVu caa nhóm acetyl ( 2,05 s; C 22,3; 173,1). J/ dLch chuyXn caa C-8 (90,1 ppm) 6 ch t III.4.8 dLch v_ phía tr :ng th p so vdi ch t III.4.7 ( = 12 ppm) ch\ng t- nhóm acetyl Wc gCn 6 vL trí C-8. Ch t III.4.8 là ajugosid [36]. HWp ch t III.4.9 cho pic ion phân tn 6 m/z 547 [M + Na]+ trong phl ESI-MS. Phl 1H- và 13C-NMR g n giBng phl caa ch t III.4.8. Ngoài các tín hiVu caa C9-iridoid và glucose nh trong ajugol, phl caa ch t III.4.9 còn cho th y tín hiVu caa nhóm feruloyl. Ch t III.4.9 có c u trúc là 6-O-E-feruloylajugol [37].

N




141


A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Khi so sánh phl 1H- và 13C-NMR caa III.4.10 vdi các sB liVu phl caa ch t III.4.9 thì th y III.4.10 cMng có ph n ajugol. Ngoài ra trong phân tn còn có nhóm acyl ính vào C-6 caa ph n ajugol và m/t vòng th m có 3 proton t ng tác kiXu ABX. Trong vùng / dLch chuyXn hóa h5c caa :ng, ngoài :ng glucose còn có m/t n vL :ng khác. Tín hiVu proton anomer 6 5,49, d, 1,6 và m/t nhóm sec-methyl 6 1,21, d, 6,3 ch\ng t- rkng phân tn :ng ó là rhamnopyranosyl. Vì vby c u trúc caa ch t III.4.10 Wc xác Lnh là 6-O-(4”-O- -L-rhamnopyranosyl)-vanilloyl ajugol [37]. Ch t III.4.11 là b/t vô Lnh hình có phl 1H- và 13C-NMR g n giBng nh caa ajugol, nh ng tín hiVu caa nhóm methyl (C-10) và hai proton có t ng tác geminal 6 1,78 và 2,04 (C-7) l;i bi n m t. Thay vào ó l;i xu t hiVn tín hiVu caa nhóm methylen 6 vùng tr :ng th p h n (3,77 và 4,13 ppm) vdi hkng sB t ng tác geminal là 12,9 Hz và m/t doublet 6 3,44 ppm, J = 1,2 Hz (H-7). J/ dLch = 12,5 chuyXn hoá h5c caa C-7 dLch v_ phía tr :ng th p vdi ppm, và tín hiVu caa C-8 l;i dLch v_ phía tr :ng cao vdi = 13,3 ppm so vdi các tín hiVu t ng \ng caa ajugol. Tín hiVu H-7 và s< thay li / dLch chuyXn hóa h5c caa C-7 và C-8 kh‘ng Lnh s< có m]t caa nhóm epoxy gCn 6 vL trí C-7 và C-8 caa ch t này. Ch t III.4.11 Wc xác Lnh là catalpol [35].

N

Ph n B. Ch


Ơ


1

-L

Í-

H

Ó

B ng III.4.3. S. li/u ph0 H-NMR c a các ch4t III.4.6 – III.4.11 (CD3OD, 300 MHz)

TO

1

III.4.6

ÁN

H

3,53 m

IỄ N D

III.4.8

III.4.9

III.4.10

III.4.11

5,46 d (2,2)

5,85 d (1,7)

5,50 d (2,5)

5,52 d (2,5)

5,03 d (9,6)

6,15 ddd

6,20 dd

6,22 dd

6,24 dd

6,34 dd

(6,3; 2,2)

(6,2; 2,3)

(6,0; 1,8)

(6,3; 1,9; 0,5) (6,5; 2,1)

Đ

ÀN

3a

5,30 d (5,5)

III.4.7

3b

3,84

-

-

-

-

-

4a

1,66 m

4,85 m

4,71 m

4,97 dd

5,01 m

5,06 dd

(6,5; 2,9)

(6,0; 4,5)

4b

1,77 m

-

-

4,95 m

-

-

5

2,16 m

2,72 m

2,84 m

2,92 dd

3,01 dd

2,26 m

(9,1; 1,9)

(9,2; 2,2)





142


4,01 m

4,95 m

5,01 m

(10,4; 9,9) (5,2; 2,9) 1,78 ddt

(8,2; 1,1) 2,05 dd

1,99 dd

(10,0; 1,5) (13,5;4,7;0,8) (14,8; 4,7) (14,3; 4,3) 7b

2,04 dd

-

2,23 dd

2,20 dd

2,07 dd

3,44 d

(14,2; 3,7)

(1,2)

2,29 dd

-

(13,5; 5,7) (14,8; 1,5) (14,3; 6,3) (14,2; 6,1) (9,6; 1,9) 1,31 s

3,42 dd

10

1,53 s

2,57 dd

2,63 dd

2,52 dd

(9,1; 1,9)

(9,2; 2,4)

(9,6; 7,7)

1,39 s

1,41 s

-

-

4,64 d (8,0)

TR

2’-6’

4,64 d (8,0)

4,76 d (7,7)

10 -

7,61 d (2,0)

-

-

-

6,80 d (8,3)

7,21 d (8,5)

-

-

-

7,04 dd

7,61 dd

-

(8,3; 1,9)

(8,5; 2,0)

A

5”

7,18 d (1,9)

Í-

-L

TO

ÁN

-

-

-

-

7,62 d (15,9)

-

8”

-

-

-

6,4 d (15,9)

-

OMe

-

-

-

3,89 s

3,88 s

-

1”’

-

-

-

-

5,49 d (1,7)

-

2”’-5”’

-

-

-

-

3,2 – 4,1 m

-

6”’

-

-

-

-

1,21 d (6,3)

-

ÀN Đ

4,67 d (8,0)

-

-

Ó

-

H

2”

7”

IỄ N

4,67 d (8,0)

3,1 - 3,8 m 3,2 – 4,0 m 3,2 – 4,0 m 3,2 – 4,1 m 3,2 – 4,0 m

Acid

D

4,13d (12,9)

B

-

-

00

1’

ẦN

Glc

(12,9)

H

2,0 s

OAc

6”

-

N G

-

3,77 d

Ư

4,40 d (10,3)

10

Đ

(10,3; 1,6)

U Y

(10,2; 5,5)

2,84 m

Q

2,54 dd

TP .

2,29 dd

ẠO

9

N

4,06 dd

7a

3,90 dd

Ơ

3,92 dt

N H

3,81 dd

6

Rham




Ph n B. Ch


143

ng III. H hoa Mõm chó Scrophulariaceae 13

III.4.7

III.4.8

III.4.9

III.4.10

III.4.11

1

101,3

93,6

94,5

93,3

93,4

95,1

3

56,5

140,3

141,4

140,9

141,2

141,6

4

22,0

105,8

104,1

104,5

104,4

103,9

5

36,7

41,3

41,7

39,4

39,5

6

76,2

78,1

78,1

80,3

80,9

7

74,1

50,0

48,7

47,9

47,8

62,5

8

85,2

79,4

90,1

79,1

79,1

66,1

9

45,9

51,8

49,5

51,6

51,8

43,5

10

72,7

25,3

22,9

26,1

26,2

62,9

C=O

173,1

U Y Q

TP .

ẠO Đ

N G

Ư

79,5

H

22,3

39,1

TR

ẦN

OAc

99,3

99,9

99,3

99,3

99,6

2’

74,7

74,7

74,7

74,8

74,8

77,7

76,9

77,9

78,0

77,6

71,7

71,6

71,7

71,7

71,7

78,0

78,0

78,2

78,2

78,5

62,8

62,9

62,8

62,9

61,6

1’’

127,6

126,0

2’’

111,6

117,4

3’’

150,4

151,1

4’’

149,2

151,3

5’’

116,4

114,3

6’’

124,0

124,3

COO

168,8

167,5

A

1’

10

00

B

Glucose

H

Ó

3’

Í-

4’

ÁN

6’

-L

5’

Ơ

III.4.6

N H

C

N

B ng III.4.4. S. li/u ph0 C-NMR c a các ch4t III.4.6 – III.4.11 (CD3OD, 75 MHz)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Ph n acid





144


7’’

115,6

-

8’’

146,7

-

-OMe

56,4

56,5

72,1

4’’’

73,7

5’’’

71,0

6’’’

Ơ

3’’’

N H

71,9

U Y

2’’’

Q

100,5

TP .

1’’’

ẠO

N

Rhamnose

Đ

18,0

N G

c/ Các h p ch t khác

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

Bên c;nh các hWp ch t phenyl ethyl ancol glycosid, iridoid, iridoid glycosid, t> các dLch chi t caa R. glutinosa các hWp ch t thu/c khung norcarotenoid và các ch t khác (III.4.12 – III.4.16) cMng ã Wc phân lbp [38]. Phl khBi ESI-MS caa hWp ch t III.4.12 cho th y pic ion phân tn 6 m/z 195 [M+Na]+. Phl 1H- và 13C-NMR che ra s< t n t;i caa m/t nhóm methyl bbc ba ( H 1,51 s; C 17,8), hai nhóm methoxy ( H 3,37 s; 3,64 s; C 50,1; 54,9), hai proton geminal [4,58 (dd, J = 17,3; 2,2 Hz) và 4,32 (dd, J = 17,3; 4,7 Hz)], m/t proton caa nBi ôi [5,82 (dd, J = 4,7; 2,2 Hz)]. D h;t nhân caa ch t III.4.13 cho th y nó là m/t glucosid có ch\a m/t nhóm methyl olefinic ( H 1,78 s; C 18,7), hai nhóm methyl bbc ba [ H 1,14 s (6H); C 28,2; 29,6] và m/t ion carbocylat , -không no ( C 180,6). Ch t III.4.13 có c u trúc caa rehmapicrosid nh ng 6 d;ng muBi vdi ion kim lo;i [25, 40]. U ây ion kim lo;i Wc xác Lnh là canxi nh: ph ng pháp phl h p th[ nguyên tn (AAS). Tr dc ây ch a có công bB nào v_ s< t n t;i muBi canxi caa remapicrosid (III.4.13) t> ngu n th



145


ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

Hình III.9. Ph0 kh.i EI-MS c a ch4t rehmapicrogenin (III.4.14)

1

Hình III.10. Ph0 H-NMR c a ch4t rehmapicrogenin (III.4.14) (CD3OD, 300 MHz)





146

13

TR

C-NMR c a ch4t rehmapicrogenin (III.4.14) (CD3OD, 75 MHz)

00

B

Hình III.11. Ph0

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

HWp ch t III.4.15 là b/t vô Lnh hình cho pic ion phân tn 6 m/z 226 [M]+ trong phl EI-MS. Phl 1H-NMR thX hiVn tín hiVu proton trans-olefinic 6 6,35 và 7,33 (m•i tín hiVu 1H, d, J = 16,2 Hz) và m/t nhóm methyl k t nBi vdi nhóm carbonyl 6 2,32 (3H, s) ch\ng t- s< t n t;i caa m;ch nhánh 3E-buten-2-on trong phân tn. Ngoài ra, ba tín hiVu methyl 6 0,83; 1,13 và 1,23 (m•i tín hiVu 3H, s) cMng Wc quan sát th y trong phl 1H-NMR. U phl 13C-NMR xu t hiVn hai tín hiVu caa carbon bbc bBn có liên k t vdi nhóm hydroxy 6 74,9 và 79,4. Các sB liVu phl ã phân tích trên ây ch\ng t- ch t III.4.15 có c u trúc caa 5,6-dihydroxy-1,1,5-trimethyl-cyclohexyl, còn g5i là dihydroxy- -ionon [25]. So vdi sB liVu phl caa dihydroxy- -ionon (III.4.15) thì ch t III.4.16 có ch\a glucose bên c;nh các tín hiVu caa ph n 5,6dihydroxy-1,1,5-trimethylcyclohexyl. Ji_u này Wc thX hiVn ]c biVt qua tín hiVu proton và carbon anomeric 6 H 4,44 (d, 7,7 Hz); C 98,1. J/ dLch chuyXn hóa h5c caa C-5 6 vùng tr :ng th p ( 8,7 ppm) so vdi III.4.15 ch\ng t- n vL glucose Wc gCn t;i C-5. Phl 1H-NMR che ra tín hiVu proton trans-olefinic 6 5,68 (1H, dd,



Ph n B. Ch


147


00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

J = 15,9; 6,5 Hz) và 6,22 (1H, dd, J = 15,9; 1,1 Hz), m/t nhóm methyl k t nBi vdi nhóm methin mang hydroxy 6 1,25 (3H, d, J = 6,6 Hz). Các tín hiVu ó thX hiVn s< có m]t caa m;ch nhánh 3Ebuten-2-ol. Vì vby c u trúc caa ch t III.4.16 Wc xác Lnh là remaionosid A [26].

N


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

Hình III.12. Ph0 kh.i EI-MS c a ch4t rehmaionosid A (III.4.16)

1

Hình III.13. Ph0 H-NMR c a ch4t rehmaionosid A (III.4.16) (CD3OD, 300 MHz)





148

13

TR

C-NMR và DEPT c a ch4t (III.4.16) (CD3OD, 300 MHz)

B

Hình III.14. Ph0

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

HWp ch t III.4.17 thu Wc 6 d;ng d u, có pic ion phân tn m/z 126 [M]+ trong phl khBi EI-MS. Phl 1H- và 13C-NMR cho th y trong phân tn có ch\a nhóm aldehyd ( H 9,60 s; C 177,4), m/t nhóm methylen có ính vdi hydroxy ( H 4,73 s; C 57,7) và tín hiVu proton caa vòng furan [ H 7,22; 6,53 (m•i tín hiVu 1H, d, J = 3,58 Hz) và C 122,5; 109,9], ch\ng t- c u trúc ch t III.4.17 là 2-formyl-5hydroxymethyl-furan. SB liVu NMR caa các ch t III.4.13 – III.4.16 Wc a trong bFng III.7 và III.8.

5

6

Me 4

O 2 3

OMe

2

Me

Ca Me

4

O OMe

Me OH

O-Glc

2

III.4.13


Me COOH

5

3

III.4.12

Me

7

COO

6

1

III.4.14



Ph n B. Ch


149

ng III. H hoa Mõm chó Scrophulariaceae 1

III.4.13

III.4.14

H

III.4.15

III.4.16

2

1,32 m

1,42 m

2

1,30 m

1,13 m

3

1,68 - 1,78 m

1,60 - 1,76 m 1,92 m

3

1,4 – 1,6 m

1,6 – 1,8 m

4

4,09 t (4,0)

3,92 t (5,5)

4

1,6 – 1,9 m

2,10 m

Me2-1

1,14 s 1,14 s

1,09 s 1,13 s

7

6,35 d (16,2)

Me-5

1,78 s

1,77 s

8

7,33 d (16,2)

5,68 dd (15,9; 6,5)

-

4,33 br qui (6,3)

2,32 s

1,25 d (6,6)

Me21

0,83 s 1,23 s

0,81 s 1,16 s

Me-5

1,13 s

1,19 s

4,34 d (7,7)

2’-5’

3,1 - 3,4 m (4H)

6’

3,67 dd (11,8; 5,4) 3,86 dd (11,8; 1,9)

Ơ N H

U Y Q

TP .

ẠO

Đ

N G Ư

9

H

Glc 1’

N

H

ẦN

B ng III.4.5. S. li/u ph0 H-NMR c a các ch4t III.4.13, III.4.14, III.4.16 (CD3OD) và III.4.15 (CDCl3) [300 MHz, hQng s. tRLng tác J (Hz) trong ngoSc DLn]

H

Ó

A

10

00

B

TR

10

6,22 dd (15,9; 1,1)

1’

4,44 d (7,7)

2’-5'

3,2 - 3,4 m

6’

3,61 dd (11,8; 5,8) 3,81 dd (11,8; 2,3)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

Glc

Me

Me

O 7

2

1

3

6 5

8

9

OH

Me

Me

O-Glc

OH

III.4.15

OH

III.4.16


3

4

OH

10

Me

4

H

Me

Me

2

5 6

HOH2C

O

CHO

III.4.17




150


C-NMR c a các ch4t III.4.13 – III.4.16 (75 MHz)

III.4.13

III.4.14

(CD3OD)

(CD3OD)

1

33,8

34,3

2

35,2

3

III.4.16

(CDCl3)

(CD3OD)

1

38,5

39,3

35,7

2

36,3

37,2

25,4

29,5

3

17,8

4

75,0

69,3

4

36,3

5

126,0

133,9

5

74,9

83,6

6

146,2

139,8

6

79,4

79,4

7

180,6

173,7

7

149,2

134,5

Me2-1

28,2

28,1

8

130,6

132,4

29,6

28,7

9

198,1

69,7

18,7

18,1

10

25,1

24,3

Me2-1

26,5

25,9

27,4

27,6

27,6

22,4

Ó

A Í-

98,1

2’

75,0

2’

75,5

78,1

3’

79,1

4’

71,9

4’

71,8

5’

77,8

5’

77,3

6’

62,9

6’

62,8

TO

N H

U Y Q TP .

1’

ÁN

-L

Glucose

101,5

ÀN Đ IỄ N

Me-5

32,6

1’

3’

D

H

Glucose

18,7

ẠO

N G Ư

H

ẦN TR

10

00

B

Me-5

C

Ơ

III.4.15

Đ

C

13

N

B ng III.4.6. S. li/u ph0

M]c dù thành ph n hóa h5c cMng nh ho;t tính sinh h5c caa cây Rehmannia glutinosa ã Wc nghiên c\u r t nhi_u, nh ng mBi liên quan giYa bFn ch t hóa h5c và ho;t tính d Wc lý v€n ch a sáng t[41]. Tuy nhiên, m/t vài hWp ch t có ho;t tính cao ã Wc phát hiVn t> cây R. glutinosa, ví d[ nh các phenol glycosid có ho;t tính \c ch mi‡n dLch và ho;t tính chBng nhi_u lo;i n m [42].




Ph n B. Ch


151


Ơ

VM Xuân Ph ng (2005). Scrophulariaceae Juss. 1789 – H5 Hoa mõm chó. Danh l[c các loài Th iXn cây thuBc ViVt Nam, Nhà xu t bFn Y h5c, Hà N/i. Lê Tùng Châu và c/ng s< (1977), T;p chí Hoá h5c, 15, 25. Agrawal P. K. (1989), Carbon-13 NMR of flavonoid, Elsevier 161. Liu K. C.-S, Yang S. L. Roberts M. F. Elford B. C. Phillipons J. D. (1989), Planta Medica, 55, 654. Clark W. D., Wollenweber E. , (1985), Phytochemistry 24, 1122. Harbone J. B., Williams C. A., Wilson K. L. (1982), Phytochemistry 21, 2491. Lacroix J., Dore J. C., Lacroix R., Viel C. (1996), Ann. Pharm, 54, 112. Hegnauer R. (1990), Chemotaxonomie der Pflanzen, IX, 529, 544, Birkhaeuser Verlag, Basel. Niemeyer H. M (1988), Phytochemistry 27, 3349. Hayashi T., Gotoh K., Ohnishi K., Okamura K., Asamizu T. (1994), Phytochemistry 37, 1611. Atkinson J., Morand P., Arnason J. T. (1991), J. Org. Chem. 56, 1788. Fricke A., Schulz M., Kueck P., Schnabl H. (1995), Phytochemistry, 1157. Chatterjee A., Sharma N. J., Banerji J., Basa C.S. (1990), Indian. J. Sec B, 29, 132. Hoffman J., Hofmanova O. (1969), Eur. J. Biochem. 8, 109. Lê Tùng Châu và c/ng s< (1986), T;p chí D Wc h5c 5, 18. Lê Tùng Châu và c/ng s< (1992), T;p chí D Wc h5c 2, 6. Tiwari K. P., Minocha P. K. (1990), Phytochemistry 19, 701.

N H

1.

N

TÀI LIVU THAM KHDO

U Y

2.

ẠO

TP .

Q

3. 4.

N G

Đ

5.

ẦN

H

Ư

6.

TR

7.

10

00

B

8.

ÀN

Í-

-L

TO

12.

ÁN

10. 11.

H

Ó

A

9.

14.

D

IỄ N

Đ

13.

15. 16. 17. 18.





152

24.

ÀN

N Ơ

N H

U Y

Q

ẦN

10

H

Í-

TO

ÁN

30.

-L

29.

Ó

A

28.

00

B

27.

TR

26.

H

Ư

25.

TP .

22. 23.

ẠO

21.

Đ

20.

Adam G., Porzel A., Tran Van Sung, Schmidt J. (1992), Phytochemistry, 31, 2885. Sakar M. K., Berkman M. Z., Calis L. (1991), Fitoterapia LXH (2), 176. Sticher O., Meier B., Lehmann D., Swiatck L. (1980), Planta Med. 38, 246. Lê Tùng Châu và c/ng s< (1987), T;p chí Hóa h5c 17, 25. Morota T., Sasaki H., Sugama K., Chin M., Mitsuhashi H. (1990), Phytochemistry 29, 523 - 526. Morota T., Nishimura H., Sugama K., Chin M., Mitsuhashi H. (1989), Phytochemistry 28, 2149 - 2153. Sasaki H., Morota T., Nishimura H., Ogino T., Katsuhara T., Chin M., Mitsuhashi H. (1991), Phytochemistry 30, 1997 2001. Sasaki H., Morota T., Nishimura H., Ogino T., Katsuhara T., Chin M., Mitsuhashi H. (1991), Phytochemistry 30, 1639. Sasaki H., Nishimura H, Chin M., Mitsuhashi H. (1989), Phytochemistry 28, 875 - 879. Kitakawa I., Fukuda Y., Taniyama T., Yoshikawa M. (1991), Chem. Pharm. Bull. 39, 1171. Sasaki H., Nishimura H., Morota T., Chin M., Mitsuhashi H., Komatsu Y., Maruyama H. (1989), Planta Medica 55, 458. Nguy‡n ThL Hoàng Anh, Tr n V0n Sung, L. Wessjohann, G. Adam (2002), Some hydroxycinnamic acid esters of phenylethylalcohol glycosides from Rehmannia glutinosa Libosch, T;p chí Hóa h5c, 40, 175 – 179. Kobayashi H., Oguchi H., Takizawa N., Miyase T., Ueno A., Usmanghani K., Ahmad M (1987). Chem. Pharm. Bull. 35, 3309 – 3314. Sasaki H., Taguchi H., Endo T., Yosioka I., Higashiyama K., Otomasu H. (1978), Chem. Pharm. Bull. 26, 2111 – 2121. http://de.wikipedia.org/wiki/iridoide, cbp nhbt ngày 10 tháng 1 n0m 2008. Nguy‡n ThL Hoàng Anh, Tr n V0n Sung, L. Wessjohann, G. Adam (2002), Các hWp ch t iridoid và iridoid glycosid t> r‡

N G

19.


D

IỄ N

Đ

31.

32. 33. 34.



N H

ẦN

10

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

42.

00

B

41.

TR

40.

H

Ư

39.

N G

Đ

ẠO

38.

U Y

37.

Q

36.

cây Sinh La (Rehmannia glutinosa Libosch ), T;p chí Hóa h5c, 40 (4), 17 – 22. Nishimura H., Sasaki H., Morota T., Chin M., Sugama K., Katsuhara T., Mitsuhashi H. (1989), Phytochemistry 28, 2358 – 2391. Guiso M., Marini-Bettolo R., Agostini A. (1974), Gazzetta Chimica Italiana, 104, 25 - 33. Nishimura H., Sasaki H., Morota T., Chin M., Mitsuhashi H. (1989), Phytochemistry, 28, 2705 – 2709. N. T. H. Anh, T. V. Sung, K. Franke, L. Wessjohann (2003), Phytochemical studies of Rehmannia glutinosa rhizomes, Die Pharmazie 58, 593 – 595. Franz Ledl, Gabriele Ellrich und Henning Klostermeyer (1986), Lebensm. Unters. Forsch, 182, 19 - 24. Yoshikawa M., Fukuda Y., Taniyama T., Cha B. C., Kitakawa L. (1986), Chem. Pharm. Bull. 34, 2294. Shoyama Y., Nagano M., Nishioka I. (1983), Planta Medica 48, 124. Shoyama Y., Matsumoto M., Nishioka I (1986). Phytochemistry 25, 1633.

TP .

35.

153


N

Ph n B. Ch


Ơ






Ơ

LONG NÃO (LAURACEAE)

N H

ng IV - H

- Caryodaphnopsis tonkinensis (Lecomte)

Đ

Tên khác: Cà l� b�c, M�y phông

N G

•

B CB

ẠO

IV.1. CÀ L Airy-Shaw

TP .

Q

U Y

Ch

N

155

ẦN

H

Ư

• Tên ��ng ngh�a: Nothaphoebe tonkinensis Lecomte; Persea tonkinensis (Lecomte) Kosterm.

TR

IV.1.1 *+c ,i-m th.c v0t và phân b5

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Cây g� trung bình, cao 15 – 20 m, ��ng kính thân 50 – 70(100)cm. Cây �a sáng, th��ng g�p m�c r�i rác � các thung l�ng trong r�ng th�a, ven theo su�i. Mùa hoa tháng 3 – 4. Mùa qu� tháng 7 – 8. Phân b�: Lào Cai, Lai Châu, Yên Bái, Phú Th�, Sơn La, Hòa Bình, Hà N�i, Hà Nam, Ninh Bình, Thanh Hóa, Ngh� An, Hà T�nh, Qu�ng Tr�. Còn có � Trung Qu�c (Qu�ng Tây) [1, 2] .

Hình IV.1. Lá, hoa và qu Cà l b c b Caryodaphnopsis tonkinensis (Lecomte) Airy-Shaw [3]





156

Tr$n V'n Sung, Tr)nh Th) Th*y, Nguy,n Th) Hoàng Anh

Ơ

Hi�n ch�a có thông tin v� công d�ng làm thu�c trong y h�c dân gian. G� màu vàng nh�t, có th� dùng �óng �� gia d�ng thông th��ng.

N

IV.1.2. 7ng d9ng trong y h:c c; truy=n

U Y

N H

IV.1.3. K@t quB nghiên cDu v= thành phEn hóa h:c

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

M�u cây Cà l� b�c b� ��c thu hái t�i V��n Qu�c gia Cúc Ph�ơng, thu�c t�nh Ninh Bình vào tháng 11 n�m 1993. Tên cây do TS. Tr�n �ình ��i xác ��nh, tiêu b�n ��c l�u t�i Phòng B�o tàng, Vi�n Sinh thái và Tài nguyên Sinh v�t, Vi�n Khoa h�c và Công ngh� Vi�t Nam v�i s� hi�u: Ninh Bình (Cúc Ph�ơng), �oàn �i�u tra Vi�t Trung, 4383 (HN).

H

Ư

IV.1.3.1. Các ch t phân l p t v thân Cà l b!c b":

ẦN

1- Gi i thi u v nhóm ch t neolignan

10

00

B

TR

Neolignan là m�t nhóm ch�t thu�c l�p ch�t lignan, t�n t�i r�t ph� bi�n trong t� nhiên. V� m�t c�u trúc hóa h�c lignan là nh�ng h�p ch�t t�o thành b�i hai �ơn v� phenylpropanoid (C6-C3) g�n v�i nhau qua liên k�t C8-C8’ nh� công th�c A và A’.

ÁN

C9

-L

Í-

H

Ó

A

4

C7

C 7'

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

C8

C 8'

6

1 6'

1 C9

C7

1'

C8

C 8'

C9

C 7'

1' 6'

3'

3 4

6

C 9'

4' A


3' 4'

A’



N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Nh�ng h�p ch�t bis-arylpropanoid trong t� nhiên có liên k�t khác v�i liên k�t C8-C8’ thì ��c g�i là neolignan [4, 5]. Ng��i ta �ã tìm th�y nhi�u d�ng c�u trúc khác nhau c�a neolignan trong t� nhiên, d�ng ph� bi�n nh�t có ��c �i�m c�u trúc benzofuran. Các neolignan t�n t�i t�ơng ��i ph� bi�n trong nh�ng loài th�c v�t thu�c các h�: Long não (Lauraceae) [6, 7], Eupomatiaceae [8, 9, 10], Krameriaceae [11, 12, 13] và r�i rác � m�t s� h� th�c v�t khác nh� Thông (Pinaceae) [14, 15], H� tiêu (Piperaceae) [16, 17],... M�t nhóm l�n neolignan t� nhiên là các h�p ch�t eupomatenoid, chúng mang tên nh� v�y là vì �ã ��c nhóm c�a giáo s� W. Taylor phân l�p l�n ��u tiên t� cây Eupomatia laurina R. Br. và Eupomatia bennetii (h� Eupomatiaceae). Các h�p ch�t eupomatenoid có c�u trúc chung là 2-aryl-3-methyl-benzofuran, 18 h�p ch�t eupomatenoid �ã ��c phân l�p t� hai cây nêu trên. H�u h�t các neolignan t� nhiên có ho�t tính kháng khu�n [18].

N

157

ng IV. H2 Long não (Lauraceae)

Ơ

Ph n B. Ch


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

2- Các h"p ch t eupomatenoid: Sơ �� IV.1. cho bi�t nh�ng thành ph�n chính phân l�p ��c t� v� thân cây Cà l� b�c b�. Các ch�t phân l�p ��c t� v� thân cây này �a s� ��u thu�c nhóm eupomatenoid và neolignan. Trong s� các ch�t thu ��c có ch�t erythro-1-(3,4methylendioxyphenyl)-2-{4-[(E)- 1-propenyl]phenoxy}propan1-ol (IV.1.13) và sesquiterpen 1,2,3, 3a, 4, 5, 6, 7, 8, 8adecahydro-7-(1-hydroxy-1-methyl ethyl)-1,4-dimethyl-azulen3a, 8a-diol (IV.1.14) là hai ch�t l�n ��u tiên ��c tìm th�y trong trong thiên nhiên. Các h�p ch�t IV.1.1 - IV.1.5 ��u cho các ��nh trong ph� h�ng ngo�i ��c tr�ng cho nhân thơm � *max: 3013, 1602 - 1598 cm-1. Ph� t� ngo�i cho các ��nh h�p th� c�c ��i t�i các b��c sóng trong kho�ng max: 240 ��n 320 nm. Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) có nhi�u �i�m gi�ng nhau: pic ion phân t� c�ng là pic cơ b�n (100%), phân t� b�n, r�t ít b� c�t m�nh, � c� 5 ch�t ��u có pic c�a ion [M-CH3]+. Ph� 1H-, 13C-NMR (hình IV.2 và IV.3) c�a chúng ��u ch� ra s� t�n t�i c�a nhóm trans-propenyl [ví d� � eupomatenoid 3 (IV.1.1): H 6,5 dq, J = 15,5; 1,5 Hz (H-1"); 6,23 dq, J = 15,5; 6,7 Hz (H-2"); 1,98 dd, J = 6,7; 1,5 Hz (H-3")] và m�t nhóm methyl g�n vào C-3 c�a vòng benzofuran (2,4 ppm, s). D� li�u ph� c�ng h��ng t� h�t nhân cho th�y r�ng các h�p ch�t này có c�u trúc chung là 2-aryl-3-methyl-5-trans-propenylbenzofuran [12, 19, 20], chúng ch� khác nhau � nhóm th� � vòng aryl và benzofuran.





158


VI thân khô, xay nhI

Bã th�c v�t

TP .

Q

U Y

C�n Etepetrrol

N H

Ơ

N

- Chi�t v�i etepetrol - C�t lo�i dung môi

- Chi�t v�i MeOH - C�t lo�i MeOH

ẠO

SKC

Đ

• Eupomatenoid 3 (IV.1.1)

N G


C�n MeOH

Ư


TR

ẦN

H

• Eupomatenoid 6 (IV.1.4) • Eupomatenoid 13 (IV.1.5)

Ó

A

10

• D�n xu�t c�a conocarpan (IV.1.7)

00

B

• Conocarpan (IV.1.6)

• Các h�p ch�t 1,2-dihydroxypropyl2-phenyl-3 methylbenzofuran (IV.1.8, IV.1.9, IV.1.10) • 2-(4-hydroxyphenyl)-5-(2oxopropyl)-3-methyl benzofuran (IV.1.11) • 2-(4-hydroxyphenyl)-3-methylbenzo furan-5-carbaldehyd (IV.1.12)

-L

Í-

H

• erythro -1-(3,4- methylendioxyphenyl)-2{4-[(E)- 1-propenyl]phenoxy}propan-1-ol (IV.1.13)

SKC

ÀN

TO

ÁN

• Sesquitecpen 1, 2,3, 3a, 4, 5, 6, 7, 8, 8a decahydro -7 - (1-hydroxy-1-methyl ethyl)-1,4-dimethyl-azulen-3a, 8a - diol (IV.1.14)

IV.1. S4 5 phân l8p các ch9t t: v; thân cây Cà l b c b

3"

H

R3

1"

D

IỄ N

Đ

S

H

4

3a

2'

3

5

2 7a O

4' 6'

R2

IV.1.1 IV.1.2 IV.1.3 IV.1.4 IV.1.5

R1 H H H H OCH3

R2 R3 -OCH2OOCH3 OCH3 OH OCH3 OH H OH H

R1




159


1

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


Ó

A

Hình IV.2. PhB H-NMR c*a ch9t eupomatenoid 3 (IV.1.1)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ph� hi�u NOE m�t chi�u c�a ch�t IV.1.3 (1D NOE difference spectra) (hình IV.4) �ã ch� ra s� g�n g�i v� không gian gi�a các c�p proton sau: 3-CH3 H-6', 3-CH3 H-4, H-4 H-1", H-6 H1", H-2" H-3" và H-1" H- 3". V� trí trans c�a H-1" và H-2" ��c ch�ng minh b�i s� t�ng rõ r�t hi�u �ng Overhauser gi�a các proton c�a nhóm methyl (H-3") và H-1" c�ng nh� h�ng s� t�ơng tác r�t l�n gi�a H-1" và H-2" [3J (H-1", H-2") = 15,5 Hz]. M�ch nhánh E-propenyl g�n � v� trí C-5 ��c ch�ng minh b�i các t�ơng tác quan sát ��c trong ph� HMBC. Các tín hi�u trong ph� 1H- và 13C-NMR c�a các ch�t �ã ��c gán nh� phân tích chi ti�t các s� li�u ph� HMQC, HMBC, hi�u NOE. C�u trúc c�a 5 ch�t trên ��c xác ��nh là eupomatenoid 3 (IV.1.1), eupomatenoid 4 (IV.1.2), eupomatenoid 5 (IV.1.3), eupomatenoid 6 (IV.1.4) và eupomatenoid 13 (IV.1.5). Chúng �ã ��c W. Taylor và c�ng s� phân l�p l�n ��u tiên t� cây Eupomatia laurina (Eupomatiaceae) [8, 19, 20].





160

13

H

C-NMR c*a ch9t eupomatenoid 3 (IV.1.1)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

Hình IV.3. PhB

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


Hình IV.4. PhB hiEu NOE c*a ch9t eupomatenoid 5 (IV.1.3)




161


00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


10

Hình IV.5. PhB HMBC vùng trJKng cao c*a eupomatenoid 5 (IV.1.3) 1

Í-

H

Ó

A

B ng IV.1.1. SL liEu phB H-NMR c*a các eupomatenoid 3, 4, 5, 6 và 13 (IV.1.1, IV.1.2, IV.1.3, IV.1.4 và IV.1.5) (TMS, 500 MHz, CDCl3) IV.1.1

IV.1.2

IV.1.3

IV.1.4

IV.1.5

H-4

7,43 d (1,8)

7,42 d (1,8)

7,43 d (1,8)

7,42 d (1,8)

7,04 d (1,8)

7,27 dd (8,5; 1,8)

7,27 dd (8,5; 1,8)

7,27 dd (8,8; 1,8)

7,26 dd (8,6; 1,8)

6,82 dd (1,8)

H-7

7,36 d (8,5)

7,37 d (8,5)

7,37 d (8,8)

7,36 d (8,6)

_

H-2'

7,29 d (1,8)

7,.34 d (1,8)

7,32 d (1,8)

7,68 d (8,5)

7,69 d (8,5)

H-5'

6,92 d (8,2)

6,95 d (8,0)

7,02 d (8,2)

6,92 d (2H, 8,5)

6,92 d (2H, 8,5)

H-6'

7,28 dd (8,2; 1,8)

7,32 dd (8,0; 1,8)

7,29 dd (8,2; 1,8)

7,68 d (8,5)

7,69 d (8,5)

D

IỄ N

Đ

ÀN

ÁN

TO

H-6

-L

H

H-1"

6,51 dq

6,51 dq

6,52 dq

6,51 dq

6,49 dq

(15,5; 1,5)

(15,5; 1,5)

(15,5; 1,5)

(15,5; 1,5)

(15,6; 1,7)





162


6,23 dq (15,5; 6,7)

6,22 dq (15,5; 6,5)

6,23 dq (15,5; 6,5)

6,23 dq (15,5; 6,7)

6,21 dq (15,6; 6,7)

H-3"

1,98 dd (6,7; 1,5)

1,90 dd (6,5; 1,5)

1,91 dd (6,5; 1,5)

1,90 dd (6,7; 1,5)

1,91 dd (6,7; 1,7)

3-CH3

2,42 s

2,43 s

2,43 s

2,41 s

2,40 s

R1

-

-

-

-

4,04 s

3,93 s

5,73 s

4,85 s

4,81 s

3,97 s

4,00 s

-

Ơ N H

U Y

R2

N

H-2"

-

ẠO

R3

TP .

Q

6,02 s

Đ

13

IV.1.1

IV.1.2

IV.1.3

IV.1.4

IV.1.5

C-2

151,0

151,2

151,3

151,1

151,4

C-3

110,2

110,1

109,9

109,8

110,2

C-3a

131,5

131,6

131,6

131,5

133,1

C-4

116,2

116,2

00

116,2

116,2

109,2

C-5

132,8

132,8

132,8

132,7

133,7

C-6

122,4

122,3

122,3

122,2

104,6

C-7

110,7

110,7

110,7

110,7

142,2

C-7a

152,9

Í-

153,0

153,0

153,0

144,9

125,6

124,5

123,9

124,5

124,4

C-2'

107,2

109,9

109,3

128,4

128,6

C-3'

148,0

149,0

146,7

115,6

115,6

C-4'

147,4

149,1

145,8

155,3

155,4

C-5'

108,6

111,3

114,6

115,6

115,6

C-6'

120,9

119,8

120,5

128,4

128,6

C-1"

131,3

131,4

131,4

131,3

131,6

C-2"

124,3

124,3

124,3

124,2

124,4

C-3"

18,5

18,6

18,6

18,6

18,5

3-CH3

9,5

9,6

9,6

9,5

9,6

ẦN

TR

B

10 A

Ó

H

-L

ÁN

TO ÀN Đ IỄ N

H

C

C-1'

D

Ư

N G

B ng IV.1.2. SL liEu phB C-NMR c*a các eupomatenoid 3, 4, 5, 6 và 13 (IV.1.1, IV.1.2, IV.1.3, IV.1.4 và IV.1.5) (TMS, 125 MHz, CDCl3)




Ph n B. Ch


163


-

-

-

-

56,2

R2

-

56,1

-

-

-

101,3

-

-

-

-

-

56,1

56,2

-

-

Ơ N H

R3

N

R1

1

13

H-7

3-CH3

H-2'

x

x

C-2

C-3a

x

x x

C-6

x

x

ẦN

x

x x

x x

x x

x

x

A

C-7a

10

C-7

00

B

C-5

x

H

x

TR

C-4

x

N G

x

H-1"

x

Ư

C-3

H-6'

ẠO

H-6

Đ

H-4

TP .

Q

U Y

B ng IV.1.3. TJ4ng tác H, C trong phB HMBC c*a eupomatenoid 3, 4, 5, 6 (IV.1.1, IV.1.2, IV.1.3 và IV.1.4)

x

x

H

Ó

C-1'

-L

x

ÁN

C-3'

x

TO

C-4'

x

Í-

C-2'

x

D

IỄ N

Đ

ÀN

C-5' C-6'

C-1"

x

x x

x

C-2"

x

C-3"

x

x : có th y t()ng tác (pic giao nhau)





164


3- Các h"p ch t neolignan: a. Các h�p ch�t dihydrobenzofuran

2

4'

7a O

R1 H OCH3

6'

R2 OH OH

TP .

7

IV.1.6 IV.1.7

R2

Q

5

H

2'

3

3a

N H

4

N

R1

Ơ

H

1"

U Y

3"

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Ch�t IV.1.6 cho ph� h�ng ngo�i (IR) v�i các ��nh * max nh� sau: 3595 (OH t� do), 3318 (OH liên k�t), 3019, 3010, 1614 cm-1 (vòng thơm). Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) cho pic ion phân t� t�i m/z = 266 [M]+ . Ph� 1 H-NMR c�a nó g�n gi�ng ph� c�a các eupomatenoid nêu trên, nh�ng n�i �ôi c�a khung benzofuran �ã ��c hydro hóa do s� xu�t hi�n thêm các tín hi�u t�i 5,07 ppm (d, J = 8,85 Hz, H-2); 3,39 ppm (m, H-3). Hi�u �ng Cotton d�ơng � 260 nm cho bi�t c�u hình 2R, 3R c�a vòng furan [21]. Ch�t IV.1.6 có c�u trúc (2R, 3R)-2,3-dihydro-2-(4hydroxyphenyl)-3-methyl-5-(E)-propenyl-benzofuran [21], hay có tên là conocarpan. Nó �ã ��c phân l�p t� cây Krameria cystisoides [22], K. sonorae [23], K. interior [24] và K. parvifolia [25] (Krameriaceae). Ch�t IV.1.7 có pic ion phân t� t�i m/z = 296 [M]+, ph� 1HNMR so v�i ph� c�a conocarpan thì có thêm m�t nhóm methoxy ��c th� � v� trí C-3' c�a vòng aryl. C�u trúc c�a IV.1.7 ��c xác ��nh là (2R, 3R)-2,3-dihydro-2-(3-methoxy-4-hydroxyphenyl)-3-methyl-5-(E)-propenylbenzofuran, �ã ��c phân l�p tr��c �ây t� cây Krameria sonorae (Krameriaceae) [22]. 1

13

V trí

D

IỄ N

Đ

B ng IV.1.4. SL liEu phB H, C-NMR c*a conocarpan (IV.1.6) và IV.1.7 (CDCl3, 500 và 125 MHz) IV.1.6

IV.1.7

H

C

H

C

2

5,07 d (8,8)

92,6

5,06 d (9,3)

93,0

3

3,39 m

45,3

3,39 m

45,3

4

6,90 – 7,12

120,8

6,91 - 7,13

120,7

5

-

133,0*

-

131,3


+



6,91 - 7,13

126,3

7

6,90 - 7,12

109,3

-

109,3

3a

-

132,4*

-

132,3*

7a

-

158,3

-

158,3

1’

-

131,1

+

-

132,1*

2’

7,29 d (8,8)

127,9

6,91 – 7,13

108,5

3’

6,82 d (8,8)

115,5

6,78 d (8,1)

146,7

4’

-

155,6

-

5’

6,82 d (8,8)

115,5

-

6’

6,90 - 7,12

127,9

6,91 – 7,13

119,7

6,37 dq (15,7; 2,0)

130,7

6,09 dq (15,7; 6,7)

123,1

1,91 dd (7,2; 1,7)

18,4

1,39 d (6,7)

17,6

130,8

2”

6,08 dq (15,7; 6,6)

123,1

3”

1,85 dd (6,6; 1,7)

18,5

3-Me

1,38 d (6,7)

TR B

Q TP .

114,2

+

10

00

17,9

ẠO

Đ

Ư

6,35 dq (15,7; 1,5)

ẦN

1”

145,7

H

+

Ơ

126,3

N H

6,90 – 7,12

U Y

6

N

165


N G

Ph n B. Ch


TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

b. Các h�p ch�t 5-(1,2-dihydroxypropyl)-2-phenyl-3-methylbenzofuran IV.1.8 : R1 = H, R2 = OH IV.1.9: R1 + R2 = OCH2O IV.1.10: R1 = OMe, R2 = OH

D

IỄ N

Đ

ÀN

Công th�c phân t� c�a các ch�t này ��c xác ��nh b�ng ph� kh�i phân gi�i cao l�n l��t là C18H18O4, C19H18O5 và C19H20O5. Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) cho ion [M-MeCHOH]+ là pic cơ b�n trong c� 3 tr��ng h�p. Ph� h�ng ngo�i và t� ngo�i ��u ch�ng t� s� t�n t�i c�a vòng thơm. Ph� 1H- và 13C-NMR c�a chúng g�n gi�ng v�i ph� c�a các eupomatenoid, có c�u trúc chung là 2-aryl-3methyl-benzofuran, nh�ng v�i m�ch nhánh propan-1,2-diol �ính � C-5 (ví d� � ch�t IV.1.8: H: 4,45, d, J = 7,3 Hz, H-1"; 3,87, m, H2"; 0,97, d, J = 6,4 Hz, H-3").





166

O

2'

ẦN

4

1. m-Chloroperbenzoic O acid, CH Cl HO 2 2

OH

O

2

B

2. K2CO3, MeOH 10%

1'

O

O

C�u hình erythro

10

Eupomatenoid 3

O

4

1"

TR

2

00

1"

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

�� xác ��nh c�u hình t�ơng ��i � m�ch nhánh chúng tôi �ã th�c hi�n ph�n �ng hóa h�c sau: eupomatenoid 3 (IV.1.1) v�i c�u hình trans ��c chuy�n thành IV.1.9 b�ng cách cho ph�n �ng v�i mchloroperbenzoic acid, sau �ó th�y phân epoxid t�o thành v�i ki�m theo tài li�u [25] cho s�n ph�m có c�u hình erythro. Ch�t IV.1.9 thu ��c b�ng cách t�ng h�p nh� trên hoàn toàn ��ng nh�t v�i ��ng phân ��i quang phân l�p ��c t� d�ch chi�t MeOH v� ph� 1H và 13 C-NMR. Vì v�y các ch�t IV.1.8, IV.1.9 và IV.1.10 c�ng có c�u hình erythro � m�ch nhánh.

Ơ

Ph� hi�u NOE c�a h�p ch�t IV.1.10 cho bi�t nhóm methoxy � g�n v� m�t không gian v�i H-2', t�c là nhóm -OMe ��c th� � C-3' c�a vòng aryl [20]. Các tín hi�u trong ph� 1H- và 13C –NMR ��c xác ��nh b�ng vi�c phân tích các s� li�u ph� hai chi�u nh� HMQC, HMBC (b�ng IV.1.5 và IV.1.6).

N


IV.2. Ph n ^ng chuy_n hóa eupomatenoid 3 (IV.1.1) thành ch9t IV.1.9.

Ó

A

S

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ch�t IV.1.10 có công th�c c�u t�o nh� eupomatenoid 9 �ã ��c phân l�p tr��c �ây t� cây Eupomatia laurina R. Br., nh�ng vì �� quay c�c [ ]D trong tài li�u [25] không ��c công b�, vì v�y không k�t lu�n ��c ch�t IV.1.10 có ph�i là eupomatenoid 9 hay không [26, 27]. 1

D

IỄ N

Đ

ÀN

B ng IV.1.5. SL liEu phB H-NMR c*a ch9t IV.1.8 (CD3OD), IV.1.9 (CDCl3) và IV.1.10 (CDCl3 + CD3OD) [TMS, 500 MHz] H

IV.1.8

IV.1.9

IV.1.10

4

7,52 d ( 1,7 )

7,41 d (1,8)

7,57 d (1,2)

6

7,25 dd (8,5; 1,7)

7,15 dd (8,5; 1,8)

7,24 dd (8,4; 1,2)

7

7,38 d (8,5)

7,34 d (8,5)

7,41 d (8,4)

2'

7,63 d (8,6)

7,22 d (1,8)

7,34 d (1,4)

5'

6,90 d (8,6)

6,84 d (7,8)

6,95 d (8,3)

6'

7,63 d (8,6)

7,19 dd (7,8; 1,8)

7,26 dd (8,3; 1,4)




4,45 d (7,3)

4,41 d (7,6)

4,44 d (7,6)

2"

3,87 m

3,87 m

3,89 m

3"

0,97 d (6,4)

1,00 d (6,4)

1,01 d (6,1)

3-Me

2,42 s

2,35 s

2,45 s

R1

_

3,97 s _

Q

_

R2

U Y

5,94 s

Ơ

1"

N

167


N H

Ph n B. Ch


13

IV.1.8

IV.1.9

2

153,0

151,3

3

110,1

110,1

109,6

3a

132,5

131,4

130,9

4

118,5

5

134,1

6

124,1

7 7a

N G

Ư

H

123,0

122,5

111,1

10

110,7

109,8

154,7

153,3

152,8

124,1

125,3

122,8

129,2

107,2

109,0

ÁN

ẦN

135,2

116,6

147,9

147,2

4'

158,9

147,4

146,0

5'

116,6

108,6

114,8

6'

129,2

121,0

119,7

1"

80,6

79,8

79,2

2"

73,2

72,6

71,8

3"

19,4

18,9

18,1

3-Me

9,4

9,5

8,6

R1

_

101,3

55,2

H

Ó

A

00

B

TR

135,3

Í-L

TO ÀN

151,2

116,9

3'

Đ

IV.1.10

117,4

2'

IỄ N

Đ

C

1'

D

ẠO

TP .

B ng IV.1.6. SL liEu phB C-NMR c*a các ch9t IV.1.8 (CD3OD), IV.1.9 (CDCl3) và IV.1.10 (CDCl3 + CD3OD) [TMS, 125 MHz]





168


N H

Ơ

N

c. Các ch�t neolignan khác

Q

U Y

IV.1.11

IV.1.12

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) c�a ch�t IV.1.11 cho pic ion phân t� t�i m/z = 280 [M]+ và pic cơ b�n t�i 237 [MCH3CO]+. Các d� li�u ph� 1H và 13C-NMR c�a nó (3,81 ppm, s, H2-1"; 2,19 ppm, s, H3-3"; 207,6 ppm, CH3CO-) cho phép k�t lu�n ch�t này là 2-(4-hydroxyphenyl)-5-(2-oxopropyl)-3methylbenzofuran �ã ��c phân l�p l�n ��u tiên t� r� cây Krameria lanceolata (Krameriaceae)[28].

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ph� kh�i phân gi�i cao c�a ch�t IV.1.12 cho bi�t công th�c chung là C 16 H 12 O 3 . Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) cho pic ion phân t� t�i m/z = 252 [M] + (100%) và 223 [M-CHO] + . Các d� li�u ph� 1 H- và 13 C-NMR cho bi�t ch�t IV.1.12 có c�u trúc 2-aryl-3-methyl-benzofuran v�i nhóm aldehyd � v� trí C5 c�a vòng benzofuran (3 H 10,1 s, 1H; 3 C 192,0) và nhóm hydroxy g�n vào C-4' c�a vòng aryl [20]. �i�u này ��c kh�ng ��nh thêm b�i ��nh � * max : 1690 và 3593 cm -1 trong ph� h�ng ngo�i c�a ch�t IV.1.12. M�t ch�t t�ơng t� nh� ch�t IV.1.12 nh�ng có thêm nhóm -OMe � C-3' tên là eupomatenoid 10 �ã ��c W. Taylor và c�ng s� phân l�p t� cây Eupomatia laurina [25].




Ph n B. Ch


169

ng IV. H2 Long não (Lauraceae) 1

13

B ng IV.1.7. SL liEu phB H- và C-NMR c*a IV.1.11 (CDCl3) và IV.1.12 (CDCl3 + vài gi2t CD3OD) (500 và 125 MHz)

C

2

-

151,4

-

157,2

3

-

109,5

-

110,1

3a

-

131,8

-

4

7,32 d (1,5)

119,7

8,06 d (1,7)

5

-

128,1

-

6

7,09 dd (8,8; 1,5)

125.2

7

6,90 d (8,8)

110,9

7a

-

152,8

1’

-

2’

7,40* d (8,5)

3’

7,65* d (8,5)

115,6

6,96 d (8,7)

115,8

4’

-

155,5

-

155,9

7,65 d (8,5)

115,6

6,96 d (8,7)

115,8

7,40 d (8,5)

128,3

3,81 s

51,1

-

-

207,6

-

-

+

Ơ

H

U Y

C

TP .

Q

H

N

IV.1.12

N H

IV.1.11

Í-

V trí

N G

Đ

ẠO

131,8

132,1 126,1

H

Ư

7,56 dd (8,4; 1,7)

121,9

ẦN

TR

B

+

-

152,8

-

123,5

128,3

128,6

H

-L ÁN

TO

5’

Ó

A

10

00

124,1

111,4

ÀN

6’

D

IỄ N

Đ

1”

128,6

2” 3”

2,19 s

29,3

-

-

3-Me

2,40 s

9,4

2,47

9,3

CHO

-

-

10,1 s

192,0

* Có th5 hoán v6 cho nhau





170


4- Các h"p ch t khác

Ó

Ơ

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ch�t IV.1.13 cho ph� h�ng ngo�i v�i các ��nh t�i *max: 3594 (OH), 1604 cm-1 (vòng thơm). Ph� kh�i phân gi�i cao cho bi�t công th�c chung là C19H20O4 (312, 1392). Hai m�nh quan tr�ng trong ph� kh�i � m/z 151 [C8H7O3]+ và 161 [C11H13O]+. Chúng ��c t�o thành b�i s� phân c�t liên k�t C1-C2, t�c là s� c�t � v� trí c�a nhóm ch�c ancol và ete nh� sơ �� IV.3. [29, 30]. Nh�ng chi ti�t v� c�u trúc, mà ��c bi�t là các nhóm th� � vòng aryl và c�u hình trans c�a m�ch nhánh propenyl ��c xác ��nh nh� ph� 1H- và 13C-NMR. Các tín hi�u �ó là: 5,95 ppm, s (O-CH2-O) và 6,10 ppm, dq, J = 15,7; 6,5 Hz (H-2"'); 6,34 ppm, dq, J = 15,9; 1,5 Hz (H-1"'); 1,85 ppm, d, J = 6,6 Hz (H-3"'). H�p ch�t IV.1.13 có h�ng s� t�ơng tác J1,2 = 4,6 Hz (Me2CO-d6) trùng v�i J1,2 c�a m�t ch�t có c�u trúc t�ơng t� (ch� khác nhau � nhóm th� c�a vòng aryl) trong tài li�u [23] có c�u hình erythro. Nh� v�y ch�t IV.1.13 c�ng có c�u hình erythro. C�u trúc c�a ch�t IV.1.13 ��c kh�ng ��nh thêm nh� ph� c�ng h��ng t� h�t nhân hai chi�u nh� 1H-1H-COSY, HMBC, HMQC.

N

a. Ch�t erythro-1-(3,4-methylendioxyphenyl)-2-{4-[(E)-1propenyl]phenoxy}propan-1-ol (IV.1.13)

Í-

H

m/z 161

ÁN

-L

1" O

m/z 151 2" HO

1'''

TO

2 1

1'

ÀN

2' +

O O

Đ

+

IỄ N

O

OH

D

- C 2H 3

-OH3

[C9H7]+ m/z 115

m/z 161 [C11H13O]+

S

IV.3. Sa c t m nh trong khLi phB c*a ch9t IV.1.13




Ph n B. Ch


171

ng IV. H2 Long não (Lauraceae) 1

13

H

C

1

4,92 dd (3,0; 3,0)

75,0

2”

6,85 d (8,8)

116,3

2

4,50 dq (3,9; 6,3)

78,1

3”

7,25 d (8,8)

127,0

3

1,18 d (6,1)

13,2

4”

-

1’

-

131,5

5”

7,25 d (8,5)

2’

6,95 (d, 1,5)

107,0

6”

6,85 d (8,5)

116,3

3’

-

147,6

1”’

6,34 dq (15,7; 1,5)

130,2

4’

-

147,0

ẦN

6,10 dq (15,7; 6,5)

124,0

5’

6,79 d (8,0)

108,1

3”’

1,85 d (6,5)

18,5

6’

6,85 m

-OCH2O-

5,95 s

101,0

1”

-

N

V trí

Ơ

C

N H

H

134,1 127,0

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

V trí

10

B ng IV.1.8. SL liEu phB H và C-NMR c*a ch9t IV.1.13 (CDCl3, 500 và 125 MHz)

00

B

TR

2”’

156,3

H

Ó

A

119,8

ÁN

-L

Í-

b. Ch�t sesquiterpen 1, 2, 3, 3a, 4, 5, 6, 7, 8, 8a-decahydro-7(1-hydroxy-1-methylethyl)-1,4-dimethyl-azulen-3a,8a-diol (IV.1.14)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Ph� h�ng ngo�i c�a IV.1.14 cho các ��nh t�i *max: 3617, 3605, 2950, 2850, 2800, 1470 và 1380 cm-1. Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) cho pic ion phân t� t�i m/z = 256 [M]+. Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-MS) cho m�nh ion quan tr�ng t�i m/z = 238,1972 (C15H26O2, theo tính toán là 238,1933) [M - H2O]+. Nh� v�y công th�c phân t� c�a nó s� là C15H28O3. Ph� 1H-NMR (hình IV.6) cho tín hi�u c�a b�n nhóm methyl: 2 doublet v�i J = 7 Hz và 2 singlet. �i�u này g�i ý r�ng ch�t IV.1.14 có c�u trúc c�a m�t sesquiterpen. Ph� c�ng h��ng t� h�t nhân 1H và 13C cho th�y không có liên k�t olefinic và nhóm carbonyl trong phân t�. Ph� 1H-NMR c�ng cho th�y không có proton � v� trí geminal v�i nhóm hydroxy, t�c là





172

Ơ

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

không có nhóm hydroxy b�c m�t và b�c hai, mà ch� có nhóm hydroxy b�c ba. Ph� DQF-COSY (hình IV.7) ch�ng minh có hai h� 1 H-spin, �ó là: 1-methyl, H-1, H-2a, H-2b, H-3a và H-3b và h� spin th� hai là: 4-methyl, H-4, H-5a, H-5b, H-6a, H-6b, H-7, H-8a và H-8b. K� thu�t kh� t�ơng tác (spin decoupling) �ã ch�ng minh ��c s� t�ơng tác gi�a các nhóm 1-CH3 (0,92 ppm, d, J = 7,1 Hz) và H-1 (2,14 ppm, m) c�ng nh� 4-CH3 (1,07 ppm, d, J = 7,0 Hz) và H-4 (2,37 ppm, m). S� proton g�n trên m�i nguyên t� carbon và vi�c gán các tín hi�u trong ph� 13C-NMR ��c th�c hi�n khi phân tích ph� HMQC. Ph� HMBC �ã ch� ra t�ơng tác gi�a C-8a và các proton c�a nhóm 1-CH3, gi�a C-3a và các proton c�a nhóm 4-CH3 c�ng nh� gi�a C-7 và các proton c�a nhóm 1-hydroxy-1-methylethyl [CH3- C(OH)-CH3]. Ph� NOESY �ã ch�ng minh s� g�n g�i v� không gian gi�a các proton sau: 2a/9, 6a/6b, 3a/3b, 12/6b ho�c 13/6b, 2b/3a, 1/9, 5a/5b, 8b/9, 4/10, 8b/12, 2a/2b, 4/5a, 8b/7 và 8a/8b. Các k�t qu� c�a ph� NOESY hai chi�u c�ng phù h�p v�i k�t qu� phân tích ph� hi�u NOE (NOE-DF).

N


1

Hình IV.6. PhB H-NMR c*a sesquiterpen IV.1.14




173


10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


1

1

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

Hình IV.7. PhB H- H-COSY c*a sesquiterpen IV.1.14

IV.1.14 �ây là l�n ��u tiên sesquiterpen này ��c phân l�p t� thiên nhiên [26, 29]. Tuy nhiên c�u hình tuy�t ��i c�a nó ch�a ��c xác ��nh. M�t trong s� nh�ng ��ng phân l�p th� c�a IV.1.14 �ã ��c t�ng h�p [31], nh�ng tín hi�u c�a các nhóm methyl trong ph� 1H-NMR c�a ch�t t�ng h�p không trùng v�i ph� c�a ch�t t� nhiên tách ��c.





174

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


Í-

H

Hình IV.8. PhB HMBC c*a sesquiterpen IV.1.14 1

13

ÁN

-L

B ng IV.1.9. SL liEu phB H và C-NMR c*a ch9t IV.1.14 (CDCl3, 500 và 125 MHz) H

C

V trí

H

C

1

2,14

40,4

8

1,66 2,32

29,3

2

1,66 1,98

29,4

8a

-

72,6

3

1,08 1,64

27,2

11

-

73,3

3ê

-

73,7

12

1,17

26,7

4

2,37 2,37

32,3

13

1,20

27,6

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

V trí




Ph n B. Ch


175


1,50 1,72

31,3

1-Me

0,92 d (7,10)

17,0

6

1,00 1,69

24,9

4-Me

1,07 d (7,00)

16,2

7

1,54

47,2

N H

Ơ

N

5

U Y

IV.1.3.2. Các ch t phân l p t d(ch chi)t c*a lá cây Cà l b!c b"

Í-

H

Ó

BA VÌ - Caryodaphnopsis baviensis (Lecomte)

-L

IV.2. CÀ L Airy-Shaw

IV.1.17

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

D�ch chi�t ete petrol c�a lá cây Cà l� b�c b� cho các ch�t nh� sau: eupomatenoid 1, eupomatenoid 3, eupomatenoid 4, eupomatenoid 5 và eupomatenoid 6. Trong s� các ch�t k� trên ch� có eupomatenoid 1 (IV.1.17) là ch�a thu ��c t� các d�ch chi�t c�a v� thân cây này, �ó là m�t neolignan �ã ��c tách ra t� cây Eupomatia laurina [25].

ÁN

• Tên khác: Gi� s� ba vì

ÀN

TO

• Tên ��ng ngh�a: Nothaphoebe baviensis Lecomte; Persea baviensis (Lecomte) Kosterm.

D

IỄ N

Đ

IV.2.1. *+c ,i-m th.c v0t và phân b5 Cây g� nh� ho�c trung bình, cao 7 – 15 m, ��ng kính thân kho�ng 20 – 30 cm. M�c r�i rác d��i tán r�ng nguyên sinh, ven theo su�i, � �� cao d��i 800 m. Ra hoa tháng 2 – 4. Mùa qu� tháng 8. Phân b�: Hà N�i (Ba Vì), Hoà Bình (V� B�n), Ninh Bình (Cúc Ph�ơng). Còn có � Trung Qu�c (Qu�ng �ông) [1, 2].





176


00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

Hi�n ch�a có thông tin v� công d�ng làm thu�c trong y h�c dân gian. G� không b�n, có th� dùng làm �� g� thông th��ng và làm b�t gi�y.

N

IV.2.2. 7ng d9ng trong y h:c c; truy=n

Ó

A

10

Hình IV.9. Lá, hoa và qu Cà l ba vì - Caryodaphnopsis baviensis (Lecomte) Airy-Shaw [3]

Í-

H

IV.2.3. K@t quB nghiên cDu v= thành phEn hóa h:c

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

M�u v� thân, lá, qu� và h�t c�a cây Cà l� ba vì ��c thu hái t�i V��n Qu�c gia Ba Vì vào tháng 11 n�m 1992. Tên cây do TS. Tr�n �ình ��i xác ��nh. Tiêu b�n ��c l�u gi� t�i Phòng B�o tàng, Vi�n Sinh thái Tài nguyên Sinh v�t, Vi�n Khoa h�c và Công ngh� Vi�t Nam v�i s� hi�u: Hà Tây (Làng C�c, Ba Vì), V� Xuân Ph�ơng, 213 (HN). III.2.3.1. Các ch t phân l p t h+t Cà l ba vì

Sơ �� IV.4 cho th�y, �a s� trong h�t Cà l� ba vì là các h�p ch�t eupomatenoid, neolignan �ã phân l�p ��c t� cây Cà l� b�c b�. Ngoài ra, ch� có 3 h�p ch�t khác là -lacton isolinderanolid (IV.2.1), 4-hydroxy- -{4-[(E)-1-propenyl]phenoxy}propiophenon (IV.2.2) và icarisid D1 (IV.2.3), trong �ó ch�t IV.2.2 ��c phân l�p l�n ��u tiên t� thiên nhiên.




Ph n B. Ch


177


Q

U Y

N H

Ơ

N

a. Ch t -lacton isolinderanolid

TP .

IV.2.1

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Ph� t� ngo�i cho ��nh h�p th� c�c ��i t�i 228 nm. Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) cho pic ion phân t� t�i m/z 336 [M]+ và pic 293 [M-CH3CO]+. Ph� kh�i phân gi�i cao cho bi�t công th�c phân t� là C21H36O3. Trong ph� 13C-NMR và APT (hình IV.10), th�y có 14 tín hi�u c�a nhóm methylen và m�t nhóm CH3- (14,1 ppm) � cu�i m�ch. �i�u �ó ch�ng t� s� t�n t�i m�ch alkan. Ngoài ra còn có tín hi�u methin � 66,4 ppm th� hi�n s� có m�t c�a nhóm hydroxy b�c 2 và m�t tín hi�u ester carbonyl � 166,8 ppm.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Ph� APT c�ng cho bi�t có 2 carbon b�c 4 � 127,2 (C-2) và 157,6 ppm (C-4) n�m trong vòng -lacton mà �ó c�ng chính là carbon c�a liên k�t �ôi trong nhóm methylen (91,4 ppm) và methin (150,3 ppm) � ngoài vòng. C-4 có �� d�ch chuy�n hoá h�c v� vùng tr��ng th�p vì liên k�t �ôi methin ngoài vòng còn liên h�p v�i nhóm carbonyl c�a -lacton. Các d� li�u ph� 1H-NMR (hình IV.11) hoàn toàn phù h�p v�i c�u trúc �ã nêu. Hai tín hi�u dd � 4,96 và 4,73 ppm (1H) v�i h�ng s� t�ơng tác J = 2,7 Hz ch�ng t� �ó là hai proton geminal c�a n�i �ôi methylen.

Hình IV.10. PhB

13

C-NMR c*a ch9t isolinderanolid (IV.2.1)





178


H�t khô xay nh�

N H

Ơ

N

1. Chi�t v�i MeOH/ H2O 95/5 2. C�t lo�i MeOH

U Y

D�ch n��c

ẠO

TP .

Q

Chi�t v�i etepetrol

D�ch n��c

N G

Đ

D�ch ete petrol

Ư

- Chi�t v�i EtOAc

ẦN TR B D�ch n��c

D�ch EtOAc

A

10

Eupomatenoid 3 (IV.1.1) Eupomatenoid 5 (IV.1.3) Conocarpan (IV.1.6) erythro -1-(3,4metylendioxy phenyl) -2{4-[(E)- 1-propenyl] phenoxy} propan-1-ol (IV.1.13) • Isolinderanolid (IV.2.1)

00

• • • •

H

- C�t lo�i etepetrol - SKC

Í-

H

Ó

- Chi�t v�i BuOH

ÀN

TO

ÁN

-L

- C�t lo�i EtOAc - SKC

D�ch n��c

Đ

D�ch BuOH

D

IỄ N

- C�t lo�i BuOH - SKC

Icarisid D1 (IV.2.3)

S

Eupomatenoid 4 (IV.1.2) Eupomatenoid 6 (IV.1.4) • Các h�p ch�t 1,2dihydroxypropyl-2-phenyl-3 metylbenzofuran (IV.1.8, IV.1.9, IV.1.10) • -{4-[(E)-1-propenyl] phenoxy}propiophenon (IV.2.2)

IV.4. S4 5 phân l8p các ch9t t: d)ch chift hgt Cà l ba vì




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Hai proton này không có t�ơng tác cis hay trans mà có t�ơng tác xa 1,8 Hz và 1,3 Hz v�i proton � 5,26 ppm (H-3). Chúng chính là proton c�a nhóm methylen ngoài vòng (H-5) phù h�p v�i ph� APT. Proton � 5,26 ppm (H-3) t�ơng tác m�t m�t v�i H2-5 (1,8; 1,3 Hz), m�t khác v�i proton � 7,10 ppm (2,2 Hz). Proton � 7,10 ppm (H-6) có d�ng v�ch là ddd b�i vì nó t�ơng tác vicinal v�i 2 proton � 2,50 và 2,44 ppm (7,8 Hz) và v�i H-3 � 5,26 ppm (2,2 Hz). Proton � 2,50 và 2,44 ppm là 2 proton cùng �ính vào C-7 c�nh nhóm methin � ngoài vòng, ��ng nh�t v� hoá h�c nh�ng không ��ng nh�t v� t�. C� hai proton này ��c phân tách thành dddt, chúng t�ơng tác v�i proton c�a nhóm methin � 7,10 ppm (7,9 Hz), t�ơng tác geminal v�i nhau (14,9 Hz), t�ơng tác xa qua 5 liên k�t v�i H-3 (1,0 Hz) và t�ơng tác v�i hai proton c�a nhóm methylen bên c�nh � 1,53 ppm (H-8). Tín hi�u t � 0,88 ppm (7,0 Hz) là c�a nhóm methyl cu�i m�ch (H-21). Tín hi�u � vùng 1,26 ppm là c�a 24 proton (H9 - H20). Ph� 1H-1H-COSY (hình IV.12) cho th�y t�ơng tác c�a H-3 v�i H c�a nhóm hydroxy, vì v�y nhóm OH ��c g�n vào C-3. Ch�t IV.2.1 là isolinderanolid [32], �ã ��c phân l�p l�n ��u tiên t� qu� chín c�a cây Lindera benzoin (L.) Blume thu�c h� Long não (Lauraceae). Nó thu�c nhóm C21 alkan-alken -lacton, có ho�t tính làm ch�t tôm bi�n m�t cách �áng k�. Nó c�ng có kh� n�ng �c ch� m�nh ung th� vành m�t. Ngoài ra nó còn có kh� n�ng di�t 20% loài sâu phá r� cây ng� c�c � n�ng �� 12 ppm [32].

N

179


Ơ

Ph n B. Ch


1

Hình IV.11. PhB H-NMR c*a ch9t isolinderanolid (IV.2.1)





180

1

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


1

Ó

A

Hình IV.12. PhB H- H-COSY c*a ch9t isolinderanolid (IV.2.1) 1

13

H

C

V trí

H

C

-

166,8

7

A: 2,44 dddt, (14,9; 7,9; 1,0; 7,8) B: 2,50 dddt (14,9; 7,9; 1,0; 7,8)

29.7

2

-

127,2

8

1,53 m

28,3

3

5,26 s

66,4

9-18

1,26 m

29,4 – 29,6

4

-

157,6

19

31,9

5

A: 4,73 dd (2,7; 1,3) B: 4,96 dd (2,7; 1,8)

91,4

20

22,7

6

7,10 ddd (7,8; 7,8; 2,1)

150,3

Me-21

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

1

ÁN

V trí

-L

Í-

H

B ng IV.2.1. SL liEu phB H- và C-NMR c*a isolinderanolid (IV.2.1) (CDCl3, 500 và 125 MHz)


0,88 t (7,0)

14,1



Ph n B. Ch


181


U Y

N H

Ơ

N

b. Ch t 4-hydroxy- -{4-[(E)-1-propenyl] phenoxy}propiophenon

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

IV.2.2 Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) cho pic ion phân t� t�i m/z 282 [M]+, 161 [M-HOC6H4CO]+ và 121 [HOC6H4CO]+. �ó là hai m�nh quan tr�ng, xu�t hi�n do s� phân c�t phân t� � liên k�t gi�a carbonyl và C- . Ph� kh�i phân gi�i cao cho bi�t công th�c phân t� là C18H18O3. Trong ph� 1H-NMR th�y có 4 doublet � vùng thơm (m�i tín hi�u là m�t c�p proton t�ơng ��ơng) c�a hai vòng thơm b� th� ��i x�ng: 8,02 ppm (H-2/ H-6); 6,78 ppm (H-3/ H-5); 6,86 ppm (H-2'/ H-6'); 7,18 ppm (H-3'/ H-5'); m�t nhóm OH (6,2 ppm). Ph� 13 C-NMR có hai nhóm methyl (18,4; 19,0 ppm), m�t nhóm keton (197,8 ppm), b�n carbon b�c b�n (160,6; 156,4; 127,1; 131,4 ppm) và 4 tín hi�u v�i c��ng �� g�p �ôi c�a 4 c�p carbon t�ơng ��ơng trong hai vòng thơm. Ngoài ra, s� t�n t�i c�a nhóm th� trans-propenyl c�ng ��c th�y rõ qua các tín hi�u � 6,28 ppm, dq, 15,6 và 1,7 Hz (H-1"); 6,05 ppm, dq, 15,6 và 6,7 Hz (H-2") và 1,82 ppm, dd, 6,7 và 1,7 Hz (H-3"). V�i các s� li�u ph� nh� trên có th� cho r�ng phân t� g�m hai vòng thơm: m�t vòng b� th� b�i nhóm hydroxy còn vòng kia b� th� b�i nhóm trans-propenyl. S� liên k�t gi�a hai vòng thơm nh� c�u trúc trên ��c ch�ng minh b�ng d� li�u ph� 1H-, 13C-NMR và ph� kh�i [33], k�t h�p so sánh v�i ph� c�a ch�t erythro-1-(3,4methylendioxyphenyl)-2-{4-[(E)-1-propenyl] phenoxy}propan-1-ol (IV.1.13). C�u hình tuy�t ��i c�a ch�t IV.2.2 ch�a ��c xác ��nh. 13

1

D

B ng IV.2.2. Dh liEu phB C- và H-NMR c*a ch9t IV.2.2 (CDCl3, 125, 500 MHz) V trí

C

H

V trí

C

H

1

127,1

-

1"

130,1

6,28 dq (15,6; 1,7)

2/6

131,6

8,02 d (8,7)

2"

123,9

6,05 dq (15,6; 6,7)





182

1,82 dd (6,7; 1,4)

4

160,6

-

87,2

5,40 q (7,0)

1'

156,4

-

19,0

1,69 d (6,7)

2' / 6'

115,6

6.86 d (9,0)

C=O

197,8

-

3’ / 5’

127,0

7,18 d (8,7)

OH

-

6,20 s tù

4'

131,5

-

Ơ

18,4

3"

N H

6,78 d (8,7)

U Y

115,1

TP .

Q

3/5

N


Đ

ẠO

c. Icarisid D1 (IV.2.3)

5

1

2

OR

O

6

O

2

3

1

O

4

IV.2.3: R = H IV.2.3a: R = Ac

api

TR

glc

OR OR

5

N G

3

RO

Ư

RO CH2-CH2-O

OR 4

H

1

4

2

ẦN

6

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Ph� kh�i ion hoá b�ng b�i electron và ba l�n t� c�c (ESI + Q3-MS) cho pic cơ b�n t�i m/z 439 [M+Na]+, 307 [M+Napentose]+ và 277 [M+ Na-hexose]+ . Ph� 13C-NMR cho th�y có 6 carbon � vùng thơm, trong �ó có hai tín hi�u c��ng �� g�p �ôi c�a 2 c�p carbon t�ơng ��ơng; 2 carbon anomer � 110,2 và 103,7 ppm; m�t tín hi�u ��c tr�ng cho nhóm methylen có n�i v�i oxy (71,3 ppm) và m�t nhóm methylen g�n vào vòng thơm (36,7 ppm). Ngoài ra còn có 11 tín hi�u carbon trong kho�ng t� 65 ��n 80 ppm là c�a hai m�ch ��ng hexose và pentose. Ph� 1 H-NMR cho bi�t có 5 proton thơm, ��c th� hi�n qua 3 tín hi�u, trong �ó có hai tín hi�u mà m�i tín hi�u là c�a m�t c�p proton t�ơng ��ơng. Hai proton anomer � 4,28 ppm, d, J = 7,7 Hz (glc-1) và 5,01 ppm, d, J = 2,0 Hz (api-1). Hai proton c�a nhóm methylen g�n vào vòng thơm (2,97 m và 2,95 m). Hai proton c�a nhóm methylen �ính vào oxy (4,11 ddd, J = 9,5; 8,0; 7,0 Hz và 3,76 ddd, J = 9,5; 7,7; 7,7 Hz). T� các s� li�u ph� nh� v�y cho th�y r�ng ph�n aglycon là phenylethyl ancol. Các tín hi�u c�a ph�n ��ng h�u h�t b� ch�ng chéo cho nên h�ng s� t�ơng tác c�a các proton c�nh nhau (vicinal) không th� xác ��nh ��c.




183


N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch


1

Hình IV.14. PhB H-NMR c*a icarisid D1 (IV.2.3)

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

Hình IV.13. PhB ESI-MS c*a ch9t icarisid D1 (IV.2.3)

D

IỄ N

Đ

�� gán ph� và xác ��nh h�ng s� t�ơng tác c�a các proton, s�n ph�m hexaacetat IV.2.3a c�a IV.2.3 ��c nghiên c�u b�ng các ph�ơng pháp ph� 1D-NMR và 2D-NMR mà ��c bi�t là các ph� DQF-COSY, HMBC, HMQC, NOESY. Các h�ng s� t�ơng tác ��c tìm th�y (xem b�ng IV.2.2) ch�ng minh m�t cách rõ ràng s� có m�t c�a -D-glucopyranose. �� d�ch chuy�n hoá h�c c�a nguyên t� carbon trong ph� 13C-NMR c�a ph�n apiose hoàn toàn ��ng nh�t v�i -D-apio-furanosyl trong tài li�u [34]. Vì v�y c�u hình c�a ��ng apiose ��c ��a ra trong công th�c IV.2.3 là ch�c ch�n. Nh�





184


H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

v�y ch�t IV.2.3 là icarisid D1 �ã ��c phân l�p l�n ��u tiên t� d�ch chi�t n��c c�a cây Epimedium grandiflorum Morr. var. thunbergianum (Miq.) Nakai [35].

1

13

1

ẦN

Hình IV.15. PhB H-NMR c*a icarisid hexaacetat D1 (IV.2.3a)

IV.2.3

C

H

-

138,1

-

7,29 m

128,9

7,19 m

139,1

2/6

128,9

3/5

129,5

7,24 m

128,3

7,26 m

4

126,8

2,97 m

35,8

2,88 m

36,7

2,97 m 2,95 m

35,8

2,88 m

71,3

4,11 ddd (9,5; 8,0; 7,0) 3,76 ddd (9,6; 7,7; 7,7)

70,4

4,11 m 3,66 m

glc-1

103,7

4,28 d (7,7)

100,5

4,47 d (7,9)

glc-2

74,3

3,27 dd (8,4; 8,1)

71,2

4,95 dd (9,6; 8,1)

glc-3

77,3

3,40 m

72,8

5,16 dd (9,5; 9,5)

glc-4

70,9

3,39 m

69,1

4,92 dd (9,6; 9,6)

glc-5

76,0

3,39 m

73,2

3,64 m

H

Í-

-L

ÁN

TO ÀN

Ó

1

Đ IỄ N

H

A

C

D

IV.2.3a

10

V trí

00

B

TR

B ng IV.2.2. Dh liEu phB C, H-NMR c*a IV.2.3 [CDCl3:CD3OD (19:1)] và IV.2.3a (CDCl3) (125, 500 MHz)




Ph n B. Ch


185


68,0

3,98 m 3,67 dd (11,2; 4,9)

66,5

3,70 dd (11,3; 1.8) 3,60 dd (11,3; 6,6)

api-1

110,2

5.01 d (2,0)

106,0

5,03 s tù

api-2

77,4

3,93 s tù

76,1

5,33 s tù

api-3

79,9

-

84,0

-

api-4

74,6

3,98 m 3,83 d (9,9)

72,4

4,22 d (10,6) 4,14 d (10,6)

api-5

65,4

3,63 d (11,7) 3,60 d (11,7)

63,0

4,74 d (12,4) 4,57 d (12,4)

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

glc-6

N G

IV.2.3.2. Các ch t phân l p t các d(ch chi)t v qu0 cây Cà l ba vì

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

Ngoài các h�p ch�t nh� �ã thu ��c trong cây Cà l� b�c b� nh� eupomatenoid 1, eupomatenoid 3, eupomatenoid 5, conocarpan, ch�t IV.1.13, ch�t IV.1.8, t� các d�ch chi�t c�a v� qu� cây Cà l� ba vì có 2 h�p ch�t khác ��c phân l�p. �ó là 3-methyl-2-(3,4methylendioxyphenyl)-5-[(E)-3-oxo-1-propenyl]benzofuran (IV.2.4) và (+)sesamin (IV.2.5).

A

O

Ó

O

H TO

ÁN

-L

Í-

1"

OHC

H O H

O

3 1'

O

IV.2.4

O

H O

O H

O

IV.2.5

D

IỄ N

Đ

ÀN

Ch�t IV.2.4 ��c phân l�p l�n ��u tiên t� cây Cà l� b�c b� c�ng nh� t� thiên nhiên, còn (+)sesamin �ã ��c phân l�p t� r�t lâu trong các cây Piper retrofractum Vahl., Piper peepuloides [34]. Ph� kh�i va ch�m electron (EI-MS) c�a IV.2.4 cho pic ion phân t� t�i m/z 306 [M]+, 278 [M-CO]+. Ph� kh�i phân gi�i cao cho bi�t công th�c phân t� là C19H14O4. So sánh ph� 1H- và 13C-NMR c�a nó v�i ph� c�a các eupomatenoid khác cho th�y IV.2.4 có c�u trúc 2-aryl-3methyl-benzofuran. Nhóm th� -OCH2O- � vòng aryl ��c ��c tr�ng b�i tín hi�u singlet � 6,04 ppm. M�ch nhánh �ính vào C-5 c�a ch�t này là nhóm trans-3-oxo-1-propenyl. Các tín hi�u c�a m�ch nhánh:





186


7,60 ppm, d, J = 15,9 Hz, H-1"; 6,76 ppm, dd, J = 15,9 và 7,5 Hz, H-2"; 9,72 ppm, d, J = 7,9 Hz, H-3" [33]. 13

1

C

H

V trí

C

H

2

152,2

_

3'

148,0

_

3

110,1

_

4'

147,8

3a

132,1

_

5'

108,7

4

119,9

7,71 d (1,6)

6'

121,2

7,29 dd (5,2; 1,6)

5

132,4

_

1"

153,8

7,60 d (15,9)

6

124,8

7,52 dd (8,5; 1,8)

2"

127,4

6,76 dd (15,9; 7,5)

7

111,6

7,49 d (8,3)

3"

193,7

9,72 d (7,9)

7a

155,3

_

3-Me

9,4

2,46 s

1'

128,8

OCH2O

101,4

6,04 s

2'

107,2

Q

U Y

V trí

TR

N H

Ơ

N

B ng IV.2.3. Dh liEu phB C và H-NMR c*a IV.2.4 (125; 500 MHz, CDCl3)

ẠO

TP .

_

10

00

B

ẦN

H

Ư

N G

Đ

6,94 d (7,9)

Ó

A

_

Í-

H

7,31 d (2,0)

-L

IV.2.3.3. Các d(ch chi)t c*a lá và v thân cây Cà l ba vì

ÀN

TO

ÁN

B�ng nh�ng ph�ơng pháp s�c ký nh� �ã trình bày � trên, t� các d�ch chi�t lá và v� thân cây Cà l� ba vì ch� thu ��c các ch�t eupomatenoid và neolignan nh� �ã phân l�p ��c t� cây Cà l� b�c b�.

D

IỄ N

Đ

IV.2.4. Mat s5 nh0n xét

Hai cây Cà l� b�c b� và Cà l� ba vì là cùng chi và thành ph�n hóa h�c c�a chúng có nhi�u �i�m gi�ng nhau. L�p ch�t chung và ph� bi�n nh�t trong hai cây này là các h�p ch�t có khung neolignan. Tuy nhiên, � m�i cây v�n tìm th�y các h�p ch�t riêng. Trong cây Cà l� b�c b� thì tìm th�y ch�t sesquiterpen còn cây Cà l� ba vì thì không tìm th�y h�p ch�t này m�c dù kh�o sát trên cùng b� ph�n c�a cây.




Ph n B. Ch


187


D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

1. V� V�n D�ng et al. (1998). Vietnam forest trees. Agricultural Publishing House, 358 – 359. 2. Nguy�n Kim �ào (2003). Lauraceae Juss. 1789 – H� Long não. Danh l�c các loài Th�c v�t Vi�t Nam. T�p II (Nguy�n Ti�n Bân - Ch� biên) Nhà xu�t b�n Nông nghi�p Hà N�i, 72. 3. Ph�m Hoàng H� (1999), Cây c� Vi�t Nam (An Illustrated Flora of Vietnam), Nhà xu�t b�n tr�, 496. 4. Gottlieb O. R., Chemosystematics of Lauraceae. Phytochemistry 11, 1537 – 1570. 5. Ward R. S. (1993), Lignans, neolignans and related compounds. Natural Products Reports. 1 - 28. 6. David J. M., Yoshida M., Gottlieb O. R. (1994), Neolignans from bark and leaves of Ocotea porosa. Phytochemistry 36, 491 – 499. 7. Drewes S. E., Horn M. M., Selapelo B. M., Ramesar N. (1995), Iso-ocobullenone and a neolignan ketone from Ocotea bullata bark. Phytochemistry 38, 1505 – 1508. 8. Bowden B. F., Ritchie E., Taylor W. C. (1972), Constituents of Eupomatia Species II. Isolation and structure determination of further eupomatenoid lignans from the bark of Eupomatia laurina. Aust. J. Chem. 25, 2659 – 2669. 9. Carroll A. R., Taylor W. C. (1991), The structure of new neolignan from the tubers and aerial parts of Eupomatia bennettii. Aust. J. Chem. 44, 1627 – 1633. 10. Carroll A. R., Taylor W. C. (1991), Isolation of constituents of the tubers and aerial parts of Eupomatia bennettii and determination of the structures of new alkaloids from the aerial parts of E. bennettii and minor alkaloids of E. laurina. Aust. J. Chem., 44, 1615 – 1626. 11. Achenbach H., Utz W. and Dominguez X. A. (1993), Neolignan and nor-neolignan from Krameria paucifolia. Phytochemistry 34, 835 – 837.

N

TÀI LIdU THAM KHeO





188

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

12. Achenbach H., Utz W., Usubillaga A. and Rodrigeez H. A. (1991), Lignan from Krameria ixina. Phytochemistry 30, 3753 – 3757. 13. Achenbach H., Gross J., Dominguez X. A, Star J. V., Salgado F. (1987), Ramosissin and other methoxylated norneolignan from Krameria ramosissima. Phytochemistry 26, 2041 – 2043. 14. Agrawal P. K., Agrawal S. K., Rastogi R. P. (1980), A new neolignan and other phenolic constituents from Cedrus deodara. Phytochemistry 19, 1260 – 1261. 15. Rubén F., González –Loredo, Karchesy J. J. (1996), Neolignan glycosides from Pseudotsuga menziesee. Planta Medica 62, 582 – 583. 16. Chauret D. C., Bernard C. B., Arnason J. T., Durst T. (1996), Insecticidal neolignans from Piper decurrens. J. Nat. Prod. 59, 152 – 155. 17. Jensen S., Olsen C. E., Tyagi O. D., Boll P. M., Hussaini F. A. (1994), Neolignans and an isoprenylated phenol from Piper clarkii. Phytochemistry 6, 789 – 792. 18. Arnone A., Modugno V. D., Nasini G., Venturini I. (1988), Isolation and Structure Determination of new active neolignans and norneolignans from Ratanhi gazetta. Chimica Italiana, 118, 675 – 682. 19. McCredie R. S., Ritchie E., Taylor W. C. (1969), Constituents of Eupomatia species. The structure and synthesis of eupomatene, a lignan of novel type from Eupomatia laurina R. Br. Aust. J. Chem. 22, 1011 – 1032. 20. Read R. W., Taylor W. C. (1979), Constituents of Eupomatia species. The isolation of eupomatenoid 13 (a new neolignan) (+)-trans-dehydrodiisoeugenol and other extratives from the bark of Eupomatia laurina. Aust. J. Chem. 32, 2317 – 2321. 21. Achenbach H., Gross J., Dominguez X. A., Cano G., Star J. V (1987), Lignans, neolignans and nor-neolignans from Krameria cystisoides. Phytochemistry, 26, 1159 – 1166. 22. Dominguez X. A., Rombold C., Verde S. J., Achenbach H., Gross J. (1987), Hermosillol, an 8,3’-neolignan from Krameria sonorae. Phytochemistry, 26, 1821 – 1823.

N





D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

23. Dominguez X. A., Sanchez H. V., Espinoza B. G. C., Verde S. J. (1990), Lignans and nor-neolignans from Krameria interior. Phytochemistry, 29, 2651 – 2653. 24. Achenbach H., Utz W., Lozano B., Touché E. M. G., Moreno S. (1996), Lignans and neolignans from Krameria parvifolia. Phytochemistry, 43, 1093 – 1095. 25. Picker K., Ritcjie E., Taylor W. C. (1973), New eupomatenoid lignans from the leaves and wood of Eupomatia laurina. Aust. J. Chem., 26, 1111 – 1119. 26. Tran Van Sung, Nguyen Hoang Anh (1996). Chemical study on Vietnamese Caryodaphnosis tonkinensis (Lauraceae), Abstract on international symposium on tropical rainforst plants and its utilization for development. Padang, Indonesia 29 October, 94. 27. Ripperger H., Nguyen Hoang Anh, Himmelreich U., Tran Van Sung, Adam G. (1995), Polar eupomatenoids from Caryodaphnosis tonkinensis Phytochemistry, 39, 213 – 215. 28. Achenbach H., Gross J., Baueress P., Dominguez X. A., Sanchez H. (1989), Neolignan and nor-neolignan from Krameria lanceolata. Phytochemistry, 28, 1959 – 1962. 29. Nguyen Hoang Anh, Ripperger H., Tran Van Sung, Adam G. (1996), Neolignans and a sesquiterpene from Caryodaphnosis tonkinensis. Phytochemistry, 42, 1167 – 1169. 30. Nguyen Hoang Anh, Tran Van Sung, Ripperger H., Porzel A., Adam G. (1996), Nghiên c�u thành ph�n hóa h�c chi Cà l� (Caryodaphnosis) thu�c h� Long não (Lauraceae). T�p chí Hóa h�c, 34, S� �B, 35 - 38. 31. Winter R. E. K., Zehnr R. J., Honey M., Asdale W. V. (1981), On some guaiol oxydation products. J. Org. Chem. , 46, 4309 – 4312. 32. Anderson J. E., Ma W., Smith D. L. Chang C-Jer, McLaughlin J. L. (1992), Biologically active �-lactones and methylketoalkenes from Lindera benzoin. Journal of Natural Products, 55, 71 – 83. 33. Nguyen Hoang Anh, Ripperger H., Porzel A., Tran Van Sung, Adam G. (1997), Neolignan from Caryodaphnosis baviensis. Phytochemistry 46, 569 - 571.

N

189


Ơ

Ph n B. Ch






190

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N






Ơ

NA (ANNONACEAE)

N H

ng V - H

TP .

Q

U Y

Ch

N

191

LÁ HOA - Fissistigma bracteolatum Chatt.

10

V.1. CÁCH TH

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

Trong h� Na, chi Fissistigma có kho�ng 70 loài trên th� gi�i [1, 2]. � n��c ta, chi Fissistigma có 23 loài, ��c phân b� r�ng rãi trên c� n��c [1, 3]. M�t s� loài thu�c chi Fissistigma ��c s� d�ng trong y h�c c� truy�n � m�t s� n��c �ông Nam Á nh� dùng �� c�m máu � v�t th�ơng, ch�a gãy x�ơng ho�c dùng k�t h�p v�i các v� thu�c khác �� ch�a nhi�m trùng và t�ng c��ng tu�n hoàn máu [1]. Nh�ng nghiên c�u tr��c �ây cho th�y các h�p ch�t aporphin, protoberberin, phenanthren alkaloid là thành ph�n chính c�a chi này.

Í-

c i m th!c v#t và phân b(

-L

V.1.1.

H

Ó

A

• Tên khác: Lãnh công nhi�u lá b�c, Mãn sơn h�ơng

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Dây leo g�, dài 10 – 20 m. G�p m�c r�i rác � nơi sáng trong r�ng nguyên sinh, trên �� cao 300 – 1200 m. Mùa hoa tháng 3 – 4. Mùa qu� tháng 6 – 7. Phân b�: L�ng Sơn, V�nh Phúc, Ninh Bình. Còn có � Trung Qu�c, Myanmar [4]. V.1.2. *ng d,ng trong y h0c c1 truy3n � Trung Qu�c, cây Cách th� lá hoa ��c dùng ��p lên v�t th�ơng �� ch�ng ch�y máu ho�c x� lý khi b� gãy x�ơng [1].





192

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


N G

Đ

Hình V.1. Cách th lá hoa (Fissistigma bracteolatum Chatt.)

ẦN

H

Ư

V.1.3. K6t qu8 nghiên c:u v3 thành ph;n hoá h0c

TR

MÉu l¸, c nh (850 g)

00

B


- ChiÕt víi hexan, EtOAc, BuOH (x3 lÇn) - CÊt lo¹i dung m«i

Í-

H

Ó

A

10

Pha n%íc cßn l¹i

n-hexan (11 g)

ÀN Đ IỄ N D

V.1.1 (68 mg) V.1.2 (10 mg) V.1.3 (9 mg)

SKC, n-hexan-aceton (7:3-0:10)

V.1.5, V.1.6 V.1.8, V.1.10 V.1.11

SKC - silicagel, n-hexan-ete (8:2-6:4)

SKC - silicagel, n-hexan-aceton (8:2)

- RP-8, acetonitril-H2O(7:3)

- RP-8, acetonitril-H2O(6:4)

V.1.4 (10 mg)

S

BuOH

SKC silicagel,

n-hexan-EtOAc (8:2-6:4)

TO

ÁN

-L

EtOAc (16 g)

V.1.7 V.1.9

V.1. Chi!t và phân l%p các ch&t t' cây Cách th lá hoa (Fissistigma bracteolatum)




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

T� lá và cành cây Cách th� lá hoa thu hái t�i t�nh Hoà Bình, �ã phân l�p và xác ��nh ��c m�t nhóm ch�t có khung carbon lai t�o gi�a flavonoid và sesquiterpen và ��c ��t tên là fissistigmatin A-D (V.1.1 - V.1.4) [5]. Ch�t fissistigmatin A (V.1.1) ��c tách ra d��i d�ng tinh th� hình kim màu tr�ng (hs. 0,0080%, so v�i m�u khô). Ph� kh�i phân gi�i cao HR-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t V.1.1 là C33H42O5 qua pic ion � m/z 541,2922 [M+Na]+. Ph� kh�i EI-MS có m�nh cơ b�n � m/z 297 g�i ý cho th�y phân t� có m�nh flavylium. Ph� 1HNMR phía tr��ng th�p có c�p doublet � 7,78 (2H, H-2'/6') và 7,43 (2H, H-3'/5') có cùng h�ng s� t�ơng tác J = 7,4 Hz và triplet 7,36 (H-4') ��c tr�ng cho nhân benzen có m�t nhóm th�. Hai singlet � H 3,88 (6H), 3,82 (3H), �ng v�i C 56,6/56,0 và 61,2 ch�ng minh cho s� có m�t c�a ba nhóm methoxy và ��c th�y rõ thêm qua t�ơng tác c�a H 6,49 (H-6)/8-OMe � ph� NOESY. Ph� HMBC cho t�ơng tác c�a H-3/C-10, C-1'. Ngoài ra, t�ơng tác vicinal c�a H-3 và H-4 (J = 6,0 Hz) ��c th�y rõ trong ph� 1H-NMR và tín hi�u C 30,1 cho th�y C-4 có lai t�o sp3. Ngoài các tín hi�u nh� �ã phân tích � trên, còn có tín hi�u c�a 15 carbon (Cqx2, =C CH2 x 5, CH3x3). K�t h�p v�i ion a (C15H25O) trong ph� kh�i EI-MS (hình V.2), cho th�y ch�t này có nhân sesquiterpen [5]. Ph* 1H-NMR c�a ch�t V.1.1 phía tr��ng cao ( 1 - 2 ppm) t�ơng ��i ph�c t�p vì có nhi�u tín hi�u b� ch�ng chéo l�n nhau và có 3 singlet c�a 3 nhóm methyl. Phía tr��ng th�p hơn có hai singlet tù � H 4,69 và 4,75 c�a nhóm vinylic và ��c th�y rõ hơn qua tín hi�u c�a nhóm methylen và carbon b�c b�n ( 108,5; 151,6) trong ph� 13 C-NMR và APT. Ph� t�ơng tác d� h�t nhân HMBC có t�ơng tác c�a tín hi�u � 1,76 (Me-13'')/C-7'', C-11'', C-12''; 1,14 (Me14'')/C-1'', C-5'', C-9'', C-10'' và 1,02 (Me-15'')/C-3'', C-4'', C-5''. Ph� HMBC c�ng cho t�ơng tác c�a H-9 ''/C-8'', H-6 ''/C-8'', C10'', H-2 ''/C-1'', C-2'', C-10''. K�t qu� phân tích ph� HMBC, NOESY cho th�y ph�n sesquiterpen này có c�u trúc khung eudesman. C�u hình t�ơng ��i c�a H-1'' ��c xác ��nh là . Liên k�t gi�a C-4 v�i C-1'' ��c xác ��nh b�i t�ơng tác c�a H-4/C-1'', C2'', C-10'' trong ph� HMBC. Ph� NOESY có t�ơng tác khá m�nh c�a H-3/Me-14'' và H-4/ H-9 '', cho th�y chúng ph�i � g�n nhau v� không gian. B�ng cách k�t h�p ph� NMR và mô hình tính toán n�ng l��ng lý thuy�t (SYBYL 6.5 software, TRIPOS, St. Louis, MO,

N

193

ng V. H( Na (Annonaceae)

Ơ

Ph n B. Ch






194


3'

O

9

4

OMe H

ẠO

OMe H

14'' 8"

5"

3"

Đ

9" 10"

7"

N G

1"

2"

12"

4"

H

HO

6"

11" 13"

OMe

MeO

S 14" 13" 3"

-L

Í-

H

Ó

A

R

4"

ÁN TO ÀN Đ IỄ N D

O

10

00

O

OMe H

V.1.2

B

OMe

H

HO

TR

V.1.1 MeO

Ư

5

S

3

R

10

H

6

6'

C

A

O

ẦN

7

MeO 5'

1'

2

Q

8

MeO

OMe

4'

B

U Y

2'

TP .

OMe

N H

Ơ

N

USA), �ã k�t lu�n ��c c�u hình tuy�t ��i c�a khung eudesman là 5 , 10 và c�u hình c�a C-4 là R. C�u hình này ��c kh�ng ��nh thêm qua ph� nhi�u x� tia X c�a d�n xu�t p-bromo-benzoat (hình V.3) [5].

OMe 2"

15"

V.1.3

11"

1"

5"

H

12"

H

10"

8" 6" 15"

7"

9"

H OH

V.1.4

Fissistigmatin B (V.1.2) ��c tách ra � d�ng d�u, không màu (hs. 0,0012%) và có cùng công th�c phân t� (C33H42O5) so v�i ch�t V.1.1, ��c xác ��nh qua ph� kh�i EI- và ESI-MS. Ph� 1H- và 13CNMR cho th�y hai ch�t này r�t gi�ng nhau ch� khác nhau m�t chút � C-2, 3, 4, 1'', 2'', 9'' và 14'', g�i ý cho th�y �ây là m�t isomer c�a V.1.1 và có c�u hình � C-4 là S. Ph� NOEs kh�ng ��nh thêm c�u




10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

hình này qua t�ơng tác m�nh gi�a H-3/H-9 ''/C-8'' và H-4/H3-14'' trong khi � ch�t V.1.1 t�ơng tác này khá y�u. H�ng s� t�ơng tác vicinal 3JH-4/H-1'' = 5,4 Hz (ch�t V.1.1: 1,2 Hz) khá rõ trong ph� 1 H-NMR. Ph� HMBC không có t�ơng tác c�a H-4/C-2'' trong khi t�ơng tác này � ch�t V.1.1 là khá m�nh (hình V.4). C�u hình c�a C-4 là S hoàn toàn phù h�p v�i mô hình tính toán n�ng l��ng và ��c kh�ng ��nh thêm qua hi�u �ng Cotton âm ( 227 -5,97, ch�t V.1.1 là 227 +5,96) � ph� nh� s�c tròn CD (hình V.5). Fissistigmatin C (V.1.3) d�ng tinh th� hình kim, không màu (hs. 0,0011%). Công th�c phân t� c�a ch�t V.1.3 là C33H40O4 ��c xác ��nh qua pic ion m/z 523 [M+Na]+ và k�t h�p v�i ph� 13C-APT. Ph� 1H- và 13C-NMR cho th�y ch�t này hoàn toàn phù h�p v�i ch�t V.1.1 và V.1.2, ch- khác m�t nhóm methyl ��c thay th� b�i nhóm methylen (=CH2, C 105,9, H 4,64 và 4,43). C�u hình R � C-4 ��c xác ��nh qua h�ng s� t�ơng tác vicinal 3JH-4/H-1'' = 1,3 Hz trong ph� 1 H-NMR, t�ơng tác m�nh gi�a H-3/ H3-14'', H-4/H-9 '' trong ph� NOEs và t�ơng tác c�a H-4/C-2'' � ph� HMBC. C�u hình C-4R c�a fissistigmatin C hoàn toàn phù h�p v�i v�i ph� nh� s�c tròn CD (hình V.5).

N

195


Ơ

Ph n B. Ch


14''

A

OMe

Ó

H C

O

CH3 H2 C

H

MeO

Í-L ÁN

OMe

CH

10''

H2C

a

CH

H3C13''

H3C15'' OH

C

CH2

c

ÀN

TO

b

13''

D

IỄ N

Đ

H3C H2C H3C

7''

C

14''

3''

CH

CH3

C

CH

11''

CH

HC

CH

C

12''

CH3 CH2

OH

d

e

f

Hình V.2. C&u trúc các phân m2nh a-f trong ph* kh6i c a fissistigmatin A-D (V.1.1- V.1.4)





196

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


Đ

Hình V.3. Ph6i c2nh không gian qua ph* nhi u x= tia X c a fissistigmatin A p-bromobenzoyl chlorua

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Hình V.4. Ph* HMBC c a fissistigmatin A và B

ÁN

-L

Hình V.5. Ph* CD c a fissistigmatin A-D (MeOH)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

Fissistigmatin D (V.1.4) ��c tách ra � d�ng vô ��nh, không màu (hs. 0,0012%). Ph� kh�i phân gi�i cao HR-ESI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t V.1.4 là C33H42O5 qua pic ion � m/z 541,2926 [M+Na]+. Ph� kh�i EI-MS có m�nh cơ b�n � m/z 297 ��c tr�ng cho ion a (hình V.2). Ph� 1H-và 13C-NMR cho th�y phân t� có khung flavonoid có cùng nhóm th� nh� các ch�t V.1.1 -V.1.3. Tín hi�u doublet c�a H-4 � 3,69 (J = 6,8 Hz) ch� có t�ơng tác vicinal v�i H-3, cho th�y flavonoid g�n v�i carbon b�c b�n c�a sesquiterpen. Ph� NMR c�a ph�n sesquiterpen hoàn toàn khác v�i các ch�t V.1.1 - V.1.3: ph� 13C-NMR và APT cho tín hi�u c�a 4xCH3, 4xCH2, 4xCH, 3xCq trong �ó có m�t carbon g�n v�i oxy. K�t h�p v�i ion a (C15H25O) trong ph� kh�i EI-MS g�i ý cho th�y ch�t này có m�nh




Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

sesquiterpen. Ph� 1H-NMR phía tr��ng cao có hai methin proton � H 0,59 và 0,58 g�i ý cho th�y phân t� có vòng cyclopropan. Ph� HMBC (b�ng V.1.3) cho t�ơng tác c�a H3-15'' ( H 1,20)/C-6'', C-7'', C-8''; H3-13'' ( H 1,16)/C-2'', C-3'', C-4''; H3-14'' ( H 1,01)/C-2'', C3'', C-4'',C-13'' và H3-12'' ( H 0,86)/C-4, C-1'', C-10'', C-11'' cho phép xác ��nh các m�nh d, e, f (hình V.2) và flavonoid g�n v�i sesquiterpen qua liên k�t C-4 C-11''. Sesquiterpen này có c�u trúc d�ng globulol ��c xác ��nh b�i mô hình tính toán (Internet online WEBCOCON) và ��c kh�ng ��nh l�i qua ph� hai chi�u 1H-1HCOSY, HMBC, NOESY. Theo �ó, ph� t�ơng tác d� h�t nhân qua 2 ho�c 3 liên k�t (HMBC) có t�ơng tác c�a H-4/C-1'', C-11'', C-12''; H3-12''/C-4. Ph� NOESY có t�ơng tác khá m�nh gi�a H-3/H-1 '', H3-13'' và H-4/H-1 '', H-10 '' và t�ơng tác y�u gi�a H-3/ H3-14'', OMe-5/H-10 '' và H-2,6/ H3-13'' cho th�y C-4 có lai t�o sp3 và có c�u hình là S. �i�u thú v� � �ây là c�u hình c a H-4 gi�ng v�i các ch�t V.1.1 và V.1.3, nh�ng do qui ��nh nhóm th� l�n hơn c�a sesquiterpen g�n v�i flavonoid nên ta có c�u hình 4S. �i�u này ��c kh�ng ��nh thêm qua ph� nh� s�c tròn CD ( 226 +3,70, hình V.5). C�u trúc c�a các fissistigmatin A-D này có ph�n sesquiterpen g�n k�t v�i flavonoid qua liên k�t C-C, �ây là m�t ��i di�n c�a nhóm ch�t có khung carbon hoàn toàn m�i l�n ��u tiên ��c phát hi�n trong thiên nhiên và �ây c�ng là ��i t��ng h�p d�n cho các nghiên c�u v� hóa l�p th� và sinh t�ng h�p [5].

N

197


Ơ

Ph n B. Ch


1

V.1.2

V.1.3

V.1.4

3

5,68 d (6,0)

6,05 d (6,4)

5,68 d (6,1)

6,00 d (6,8)

4

4,09 dd (6,0; 1,2)

3,77 dd (6,4; 5,4)

4,16 dd (6,1; 1,3)

3,69 d (6,8)

5-OMe

3,88 s

3,86 s

3,90 s

3,84 s

6

6,49 s

6,49 s

6,51 s

6,52 s

7-OMe

3,88 s

3,89 s

3,89 s

3,89 s

8-OMe

3,82 s

3,83 s

3,82 s

3,82 s

2'/6'

7,78 d (7,4)

7,81 d (7,5)

7,76 d (7,4)

7,83 d (7,4)

3'/5'

7,43 t (7,4)

7,43 t (7,5)

7,43 t (7,4)

7,44 t (7,4)

D

IỄ N

Đ

TO

V.1.1

ÀN

H

ÁN

-L

B ng V.1.1. S6 liBu ph* H-NMR c a fissistigmatin A-D (V.1.1 - V.1.4) [aceton-d6, 500 MHz, ppm (J Hz)]





198


7,36 t (7,4)

7,35 t (7,5)

7,35 t (7,4)

7,34 t (7,4)

1''

1,44

1,60 ddd (12,4; 5,4; 2,9)

1,68

1,45

2''

1,36/1,56

a

3''

1,28/1,66

a

4''

-

-

-

0,58

5''

1,31

1,27

1,86 br d (11,5)

1,81/1,10

a

6''

2,01/1,26

1,53/1,73

a

7''

1,94

1,96/1,20

a

1,90/2,24

-

1,52/1,49

1,86

c

2,02

9''

1,43/2,22

a

1,20/1,94

a

10''

-

-

12''

4,75 br s / b 4,69 br s

4,70 br s / b 4,66 br s

13''

1,76 dd (1,3/0,7)

1,72 t (1.1)

14''

1,14 s

1,08 s

15''

1,02 s

1,71/1,49

2,02

1,61/2,29

a

1,62/1,78

a

-

0,97/1,79

a

4,77 br s / b 4,72 br s

0,86 s

1,78 br s

1,16 s

0,94 s

1,01 s

4,43 br s/ 4,64 br b s

1,20 s

ẠO

1,67/1,51

-

a

Đ

1,53/1,39

a

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

8''

a

Ơ

0,59

a

N H

a

U Y

1,37/1,66

a

1,47/1,64

Q

a

TP .

a

1,13/1,46

N

4'

A

10

1,02 s

H- /H- ; bH-Z/H-E

H

Ó

a

13

-L

Í-

B ng V.1.2. S6 liBu ph* C-NMR c a fissistigmatin A-D (V.1.1 - V.1.4) [aceton-d6, 76,5 MHz, ppm] V.1.1

V.1.2

V.1.3

V.1.4

2

150,3

149,1

150,4

151,9

3

101,9

106,7

101,7

103,9

4

30,1

32,2

30,5

39,2

5

152,9

153,6

152,9

153,6

5-OMe

56,0

55,8

56,1

55,7

6

93,3

92,8

93,4

93,0

7

152,8

152,6

152,8

152,6

7-OMe

56,6

56,6

56,6

56,7

8

132,1

132,7

132,2

132,7

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

C




61,3

9

148,1

148,2

148,2

149,5

10

108,9

108,6

108,7

107,9

1'

135,3

135,4

135,2

135,0

2'/6'

125,2

125,2

125,2

125,3

3'/5'

129,3

129,3

129,3

129,2

4'

129,1

129,0

129,2

129,1

1''

57,5

58,8

57,1

Q

2''

22,4

25,2

25,8

3''

44,1

44,8

37,3

4''

71,2

71,2

151,4

27,2

5''

56,9

57,2

21,0

6''

26,4

26,8

7''

47,0

8''

27,8

9''

42,6

10''

39,2

11''

151,6

12'' 13''

ÀN Đ IỄ N

TP .

45,8

Đ

ẠO

31,4

46,8

46,3

74,4

28,1

27,8

59,7

43,6

39,4

25,6

39,8

40,5

37,9

151,6

151,5

53,6

108,5

108,4

108,8

17,6

21,2

21,1

21,1

17,3

17,7

16,0

15,0

29,3

22,9

23,1

105,7

20,7

ẦN

TR B 00 10

A

Ó

Í-L

H

45,6

H

Ư

51,7

20,4

30,1

TO

ÁN

15''

1

N

61,2

Ơ

61,3

N H

61,2

U Y

8-OMe

14''

D

199


N G

Ph n B. Ch


13

B ng V.1.3. T Rng tác H- C-HMBC c a fissistigmatin A-D (V.1.1 - V.1.4)

H

V.1.1

V.1.2

V.1.3

H

V.1.4

3

2,4,10, 1'

2,4,10, 1'

2, 4,10, 1'

3

2, 4,10, 1'

4

2, 3, 5, 9, 10, 1'', 2'', 10''

2, 3, 5, 9, 10, 1'', 10''

2, 3, 5, 9, 10, 1'', 2'', 10''

4

2, 3, 5, 9, 10, 1'', 10'', 11'', 12''

5-OMe

5

5

5

5-OMe

5

6

4, 5, 7, 8, 9, 10

4, 5, 7, 8, 9, 10

5, 7, 8, 10

6

4, 5, 7, 8, 9, 10





200


7

7

7

7OMe

7

8-OMe

8

8

8

8-OMe

8

2'/6'

2, 6'/2', 4'

2, 6'/2', 4'

2, 6'/2', 4'

2'/6'

2, 6'/2', 4'

3'/5'

1', 2'/6', 5'/3'

1', 2'/6', 5'/3'

1', 2'/6', 5'/3'

3'/5'

1', 5'/3'

4'

2'/6'

2'/6'

2'/6'

4'

2'/6'

4, 2'', 7'', 8'', 11''

2''

4, 1'', 10''

6''

Ơ N H

1''

U Y

4, 2'', 3'', 10'', 14''

ẠO

1''

10''

4, 1'', 8'', 9'', 11'', 12''

N G

4'', 6'', 10'', 14'', 15''

Ư

5''

9''

H

1'', 2'', 4'', 5'', 15''

1'', 2'', 7'', 9'', 15''

TR

3''

9''

5'', 7'', 8'', 10'', 14''

B

6'', 8'', 13''

00

7''

4'', 5'', 7''

10

7'', 8'', 13''

6'', 8'', 13''

Me-12''

4, 1'', 10'', 11''

Me-13''

2'', 3'', 4'', 14''

Me-14''

2'', 3'', 4'', 13''

Me-15''

6'', 7'', 8''

7'', 13''

ÁN

12''-E; 12''-Z

-L

Í-

H

Ó

A

6''

TO

Me-13''

7'', 11'', 12''

D

IỄ N

Đ

ÀN

Me-14'' 1'', 5'', 9'', 10'' Me-15''

3'', 4'', 5''

4'', 7'', 15''

8''

Đ

1'', 3'', 10''

ẦN

1'', 3'', 10''

2''

TP .

Q

1''

N

7-OMe

7'', 8'', 10'', 14'' 7'', 13''

7'', 13''

7'', 11'', 12''

7'', 11'', 12''

1'', 5'', 9'', 10''

1'', 5'', 9'', 10''

3'', 4'', 5''

3'', 5''

• Các h p ch t chalconoid Ngoài nhóm ch�t có khung carbon m�i fissistigmatin A-D v�a nêu trên còn có 7 chalconoid, trong �ó có 5 ch�t m�i (V.1.7 V.1.11) [6], c�ng ��c phân l�p và xác ��nh c�u trúc t� lá cây Cách th� lá hoa. Ch�t V.1.5 (C18H18O5) và ch�t V.1.6 (C18H18O4) ��c nh�n d�ng là 2-hydroxy-3,4,6-trimethoxychalcon và 5,7,8-




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

trimethoxyflav-3-en b�ng cách so sánh v�i s� li�u ph� �ã công b� [6]. Ch�t 2-hydroxy-3,4,6-trimethoxychalcon (V.1.5) thu�c nhóm ch�t retrochalcon r�t ít g�p trong thiên nhiên. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t V.1.7 là C18H20O4 qua pic ion � m/z 300,1380 [M]+. Ph� 1HNMR có ba nhóm methoxy ( H 3,84; 3,79; 3,70), m�t nhóm methylen ( H 3,51); phía tr��ng th�p có 6 proton thơm, 2 proton olefinic và m�t nhóm hydroxy ( H 7,94). Vòng A g�n v�i C- ' ��c xác ��nh b�i t�ơng tác c�a H2- ' ( H 3,51)/C-1' ( C 142,3), C-2'/C6'( C 123,9) trong ph� HMBC. T�ơng tác c�a OH-2''/C-1, C-2, C-3 � ph� HMBC và pic giao nhau gi�a H-5 ( 6,25)/OMe-4, OMe-6 trong ph� NOESY cho th�y vòng B g�n v�i C- . Nh� v�y c�u trúc c�a V.1.7 ��c xác ��nh là 2-hydroxy-3,4,6-trimethoxychalcen [6]. Công th�c phân t� c�a ch�t V.1.8 là C18H20O5 ��c xác ��nh b�ng ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS (m/z 316,1306 [M]+). M�t s� m�nh cơ b�n � m/z 105 (ion benzoyl), 197 (C10H13O4) t�o thành t� s� phân m�nh benzylic cho th�y �ây là m�t chalcon có vòng A không b� th� còn vòng B có 3 nhóm methoxy và m�t nhóm hydroxy [5]. Ph� HMBC có t�ơng tác c�a C- ' ( C 200,07)/H2- ( H 3,14), H2- ( H 2,96) và C- '/ H-2'/6' cho phép kh�ng ��nh c�u trúc c�a V.1.8 là 2-hydroxy-3,4,6-trimethoxydihydrochalcon. Ch�t V.1.9 có pic ion phân t� � m/z 316,1313 [M]+ (C18H20O5). M�t s� m�nh chính � m/z 211 (C10H11O5) và 91 cho th�y �ây là m�t dihydrochalcon có nhóm th� � vòng A còn vòng B không b� th� [6]. Ph� 1H-NMR phía tr��ng th�p có 5 proton thơm � 7,28 (4H); 7,19 (1H). Hai triplet c a 2 nhóm methylen H2- và H2- ( 3,33; 2,96) có cùng h�ng s� t�ơng tác (J = 7,4 Hz). V� trí c�a các nhóm th� ��c xác ��nh b�i t�ơng tác OMe-6'/H2- � ph� NOE và c�u trúc c�a V.1.9 ��c xác ��nh là 2'-hydroxy-3',4',6'trimethoxychalcon. Công th�c phân t� c�a ch�t V.1.10 là C19H24O5 và V.1.11 là C19H26O5 ��c xác ��nh qua ion m/z 332,1639 và m/z 346,1791 [M]+ � ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS). Khi so sánh ph� 1H- và 13 C-NMR c�a ch�t V.1.9 v�i ph� c�a ch�t V.1.10 cho th�y nhóm keton � C- ' (V.1.9) b� thay th� b�i nhóm methoxy ( H 3,31, 3H, s) và ��c kh�ng ��nh qua t�ơng tác c�a OMe- ' ( H 3,31)/C- ' ( C 78,5) và H- '( H 4,79)/C-1', C-2', C-6' � ph� HMBC.

N

201


Ơ

Ph n B. Ch






202

Ơ

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� NMR c�a ch�t V.1.11 hoàn toàn gi�ng v�i ph� c�a ch�t V.1.10, ch� khác nhóm OMe- ' b� thay th� b�i nhóm OEt- ' ��c ch�ng minh qua tín hi�u c�a nhóm methylen ( H 3,49; 2H) và methyl ( H 1,19; t, J = 7,0 Hz, 3H) � ph� 1H-NMR và hai tín hi�u 13 C-NMR. Nh� v�y c�u trúc C 65,6 (OCH2) và 15,4 (Me) � ph� c�a ch�t IV.1.10 ��c xác ��nh là 2'-hydroxy-3',4',6-trimethoxy- 'methoxychalcan và ch�t V.1.11 là 2'-hydroxy-3',4',6-trimethoxy- 'ethoxychalcan. K�t qu� nghiên c�u c�a Ducki và c�ng s� cho th�y m�t s� chalcon có ho�t tính làm gi�m m�nh s� phân bào và kìm hãm s� phát tri�n c�a t� bào [7].

N


A

5'

'

1'

6'

OMe

2

8

MeO 7

OH

O 2

C

A

1'

4'

B 2'

( )

4

OMe

( )

B

V.1.5: R = O, V.1.7: R = 2, V.1.8: R =

5

ẦN

3

R

00

V.1.6

10

N G

1

2'

5'

6'

OMe

3

MeO

OMe

Ư

B

TR

4'

OMe

4

6

3'

H

MeO 3'

'

MeO OH

R

V.1. 9 : R = O V.1.10: R =OMe, H V.1.11: R = OEt,

1

H

Ó

A

B ng V.1.4. S6 liBu ph* H-NMR c a chalcon V.1.7 - V.1.11 [aceton-d6, 300 MHz, ppm (J Hz)] V.1.7

TO

ÁN

2 3

V.1.8

-L

Í-

H

D

IỄ N

Đ

ÀN

4 5

6,25 s

6,25 s

6 2'/6'

7,26 m

8,04 d (7,4)

3'

7,26 m

7,51 t (7,4)


V.1.9

V.1.10

V.1.11

7,28 m

7,20 d (7,8)

7,20 d (7,8)

7,28 m

7,27 dd (7,8; 7,2)

7,27 dd (7,8; 7,2)

7,19 m

7,16 t (7,2)

7,16 t (7,2)

7,28 m

7,27 dd (7,8; 7,2)

7,27 dd (7,8; 7,2)

7,28 m

7,20 d (7,8)

7,20 d (7,8)



203


6,24 s

6,23 s

6,71 m

3,14 (2H), m

3,33 (2H), t (7,4)

2,18 m 2,00 m

2,15 m 2,02 m

6,71 m

2,96 (2H), t (7,4)

2,96 (2H), t (7,4)

2,77 m; 2,62 m

2,79 m 2,63 m

4,79 dd (8,3; 5,4)

4,88 dd (8,5; 4,9)

7,85 s

3-OMe

3,70 s

3,72 s

4-OMe

3,84 s

3,85 s

6-OMe

3,79 s

3,78 s

Đ

7,94 s

N G

2-OH

Ư

3,51 (2H), m

H

'

2'-OH

13,69 s

8,29 s

8,52 s

3,68 s

3,83 s

3,69 s

3,95 s

3,69 s

3,82 s

3,96 s

3,75 s

3,74 s

TR

3'-OMe

B

4'-OMe

10

00

6'-OMe

3,31 m

A

'-OMe

3,49 m

H

Ó

'-OCH2-

1,19 t (7,0)

-L

Í-

CH2-CH3

Ơ

7,61 tt (7,4; 1,3)

N H

7,15 m

U Y

4'

N

6,29 s

Q

7,51 t (7,4)

TP .

7,26 m

ẠO

5'

ẦN

Ph n B. Ch


13

C

V.1.7

V.1.8

V.1.9

V.1.10

V.1.11

1

107,4

109,5

142,7

142,9

142,9

2

149,8

149,5

129,3

a

129,2

129,2

a

129,1

129,1

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

B ng V.1.5. S6 liBu ph* C-NMR c a chalcon V.1.7 - V.1.11 [75 MHz, aceton-d6, ppm]

3

131,3

131,6

129,2

4

152,4

152,2

126,7

126,4

126,5

5

89,5

89,6

129,2

129,1

129,1

6

155,2

154,9

129,3

a

129,2

129,2

122,7

19,4

31,3

32,7

32,6





204

37,4

37,6

'

41,7

200,7

206,1

78,5

76,9

1'

142,3

137,9

106,6

107,5

108,1

2'

129,3

128,9

159,6

151,2

151,4

3'

129,1

129,4

131,6

132,2

132,4

4'

126,6

133,6

159,9

153,9

153,9

5'

129,1

129,4

88,3

89,7

89,6

6'

129,3

128,9

159,9

154,6

3-OMe

60,9

60,9

56,1

TR

56,1

6'-OMe

56,4

Q

56,2

56,3

a

56,2

56,2

a

57,2

65,6

00

B

'-OMe

15,4

10

'-OEt

60,5

ẦN

H

56,4

6-OMe

TP .

ẠO 60,6

Ư

56,2

4'-OMe

A

Tín hi u có th" trao #$i l%n nhau trong c't

H

Ó

a

Đ

60,3 56,1

154,2

N G

3'-OMe 4-OMe

Ơ

46,7

N H

39,1

U Y

131,1

N


Tên khác : Gi�n, D�n, Sai, Th�i ru�t, Kray lan, Krat.

ÁN

•

-L

Í-

V.2. GIIN J - Xylopia vielana Pierre


ÀN

TO

V.2.1.

D

IỄ N

Đ

Cây g� nh� ho�c trung bình, cao 8 – 20 (25) m. G�p m�c r�i rác, trong r�ng nguyên sinh ho�c r�ng th� sinh � vùng núi ��t, trên �� cao 100 – 300 m. Mùa hoa tháng 4 – 5. Mùa qu� tháng 5 – 6. Phân b� : L�ng Sơn, Thái Nguyên, B�c Giang, B�c Ninh, H�i Phòng, V�nh Phúc, Thanh Hoá, Qu�ng Tr�, Th�a Thiên – Hu�, �à N�ng, Khánh Hoà, Kon Tum, Gia Lai, ��k L�k, ��k Nông, Tây Ninh, ��ng Nai, Bà R�a – V�ng Tàu. Còn có � Trung Qu�c, Campuchia [4].




Ph n B. Ch


205


Ơ

Y h�c c� truy�n n��c ta dùng v� cây Gi�n �� làm thu�c �i�u kinh, thi�u máu, ch�a s�t rét và làm thu�c b�; lá cây s�c u�ng ch�a �au nh�c, tê th�p, gi�m �au. Mi�n Nam dùng cây này �� ch�a s�t rét [8, 9].

N

V.2.2. *ng d,ng trong y h0c c1 truy3n

U Y

N H


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

Thành ph�n hoá h�c c�a chi Xylopia có ch�a nhi�u alkaloid có c�u trúc d�ng aporphin, tetrahydroberberin và l�p ch�t diterpen; m�t vài loài có ch�a dimer guaian và dimer diterpen [10, 11]. Tr��c nghiên c�u c�a chúng tôi, trên th� gi�i ch�a th�y có nghiên c�u nào v� thành ph�n hoá h�c cây X. vielana. T� d�ch chi�t lá cây Gi�n �� thu hái t�i V�nh Phúc, �ã phân l�p ��c 5 guaian m�i là vielanin A E (V.2.1 - V.2.5). Công th�c phân t� c�a ch�t V.2.1 là C32H42O5 ��c xác ��nh qua ph� HR-EI-MS (m/z 506,3064 [M]+ (0,4%). Ph� ESI-MS (ion âm) có pic ion � m/z 505 [M-H]-. M�nh cơ b�n � m/z 446 trong ph� kh�i cùng v�i các tín hi�u H 2,02; C 170,7 và 21,19 cho th�y phân t� có nhóm acetoxy và 30 carbon còn l�i c�a hai nhân guaian. Ph� 13 C-NMR cho th�y phân t� có 3 nhóm carbonyl ( C 214,0; 206,9 và 202,9); ba n�i �ôi có nhóm th� ( C 168,6; 146,2; 140,8; 135,7; 132,5 và 129,4). V� trí các nhóm th� ��c xác ��nh b�ng ph� HMBC: nh� t�ơng tác 4JCH c�a H3-15'/C-1', H3-12'/C-8' và 5JCH c�a H3-12'/C- 5', H3-15'/C-7', C-10'. Ph� EI-MS có pic phân m�nh theo ph�n �ng Retro-Diels-Alder cho monomer V.2.1a � m/z 230 (19%), monomer V.2.1b � m/z 276 (6%). M�nh cơ b�n � m/z 234 t�o thành do s� m�t �i m�t nhóm keten, ��c tr�ng cho các ch�t có nhóm acetoxy không no c�a monomer V.2.1b. C�u hình c�a V.2.1 ��c xác ��nh qua ph� NOESY: hi�u �ng NOE gi�a H-6'B/Me-15( 1,60) và H-4/ H-9 '', cho th�y c�u hình c�a vòng bicyclo[2.2.1] heptan và C-1' và C-2' là endo; hi�u �ng NOE gi�a H-6'B/Me-12'( 1,97) cho th�y c�u hình c�a C-12' và C-8' là trans và H-7( 2,41)/H10'( 2,88) cho th�y c�u hình c�a C-7 và C-10 là cis. S� phân m�nh c�a vielanin A (V.2.1) trong ph� EI-MS cho th�y nó ��c sinh t�ng h�p t� hai monomer không b�n V.2.1a và V.2.1b [12]. Vielanin B (V.2.2) có công th�c phân t� là C30H36O4 ��c xác ��nh qua pic ion m/z 460,2596 trong ph� kh�i HR-EI-MS. Ph� 13CNMR ch� có tín hi�u c�a 15 carbon g�i ý cho th�y �ây là m�t dimer





206

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

c�a hai m�nh C15H18O2 ��i x�ng, ��c th�y rõ qua m�nh cơ b�n m/z 230. Ph� 1H-NMR có 3 methyl singlet ( 2,21; 2,04; 1,88) và m�t methyl doublet ( 1,08) và 6 tín hi�u khác c�a proton no. Ph� 13CNMR cho th�y phân t� có hai nhóm carbonyl ( C 203,7 và 205,1); hai n�i �ôi có nhóm th� ( C 131,6; 143,8; 146,9; 171,3). Hai nhóm carbonyl � C-2 và C-8 và các nhóm th� ��c xác ��nh b�i ph� HMBC. S� phân m�nh c�a vielanin B (V.2.2) trong ph� EI-MS cho th�y nó ��c sinh t�ng h�p t� ph�n �ng c�ng hai vòng ([2+2] cycloaddition) c�a monomer V.2.2a không b�n [12]. Gi�ng nh� vielanin B, vielanin C (V.2.3) c�ng là m�t guaian dimer ��i x�ng qua vòng cyclobutan. Ph� ESI-MS (ion d�ơng) có pic ion � m/z 525[M+H]+. Pic ion c�a monomer � m/z 262 r�t d� lo�i m�t phân t� n��c (m/z 244,1104, C15H16O3) và công th�c phân t� c�a dimer V.2.3 ��c xác ��nh là C30H36O8. Ph� 13C-NMR có tín hi�u c�a 15 carbon trong �ó có m�t nhóm carbonyl ( C 208,8); m�i monomer có hai n�i �ôi b� th� ( C 66,1; 163,9; 147,8 và 114,5). Hai nhóm carbonyl � C-2/C-2' và v� trí c�a n�i �ôi � C-1(5)/C-1'(5') và C-6/(6') ��c xác ��nh qua t�ơng tác C-H trong ph� HMBC. C�u hình t�ơng ��i c�a vòng cyclobutan hoàn toàn phù h�p v�i vielanin B (V.2.2). Doublet kép (dd) c�a H-9/9'A có h�ng s� t�ơng tác geminal (J = 3,7 Hz) v�i H-9/9'B và h�ng s� t�ơng tác vicinal (J = 13,1 Hz) v�i H-10/10' cho th�y c�u hình c�a H-9/9'A và H-10/10' là trans-diaxial. Nh� v�y nhóm methyl � C-10/C-10' là equatorial. K�t h�p ph� kh�i và ph� NMR xác ��nh ��c ch�t V.2.3 có ch�a vòng peroxid. Theo chúng tôi ��c bi�t vi�c tìm ra vielanin C là m�t terpen có vòng peroxid gi�ng nh� artemisinin, �ã góp ph�n gi�i thích ho�t tính ch�ng s�t rét c�a cây Gi�n trong y h�c c� truy�n [10, 12]. C�u hình t�ơng ��i � C-10/C10' c�a vielanin B và C ch�a xác ��nh ��c. Ph� MS và NMR c�a ch�t V.2.4 và V.2.5 khá gi�ng v�i vielanin A-C (V.2.1 - V.2.3), cho th�y hai ch�t này c�ng là guaian dimer. Ph� NMR c�a V.2.4 cho th�y �ây là m�t h�n h�p hai isomer, có t� l� 87:13 ��c xác ��nh b�ng �� l�n ��ng tích phân trong ph� 1 H-NMR. Công th�c phân t� c�a dimer V.2.4 xác ��nh ��c là C30H36O8 qua pic ion m/z 561,2813 [M+Na]+ � ph� ESI-MS (ion d�ơng). Ph� EI-MS có pic ion phân t� có c��ng �� y�u (m/z 538 [M]+ ; 0,3 %) và r�t d� lo�i m�t phân t� acid acetic (m/z 478 [MCH3COOH]+, 13%). S� phân m�nh c�a V.2.4 hoàn toàn phù h�p

N





U Y

N H

v�i vielanin C (V.2.3). Ph� HMBC không có t�ơng tác C-H c�a nhóm carbonyl ( 205,7) v�i Me-15, nh� v�y nhóm C=O ph�i � C-2. C�u hình t�ơng ��i c�a IV.2.4 ��c xác ��nh qua ph� NOE, theo �ó nhóm Me-10 và isopropyl � C-7 là cis và c�u hình c�a H10' là . K�t h�p ph� kh�i và ph� NMR �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a vielanin D (V.2.4).

N

207


Ơ

Ph n B. Ch


CH3

7'

CH3

13

H3C

13'

O

11

O CH3 CH3

2'

3'

3

H

TP .

3

1

10

2

CH3

14

H

O

O

H

HO

9

5

IV.2.2: Vielanin B

10

1 2

H

O

CH3

14

O

O

H

O

4

9

5

4

O

Ó

H3C14'

4'

8

OAc

10

1'

A

5' 10'

OH

00

9'

8

6

B

O 7

15

15' 6'

6

Ư 12

CH3

13

7'

H

O

CH3

8'

3'

2'

H3C14'

IV.2.1: Vielanin A

12'

HO

4'

1'

15'

CH3 11'

CH3 CH3

5' 10'

7

15

15'

6'

9'

CH3

CH3

O

CH3

H3C

11'

12'

7' 8'

11

O

13

CH3

11

O

O

12

7

5 6

3'

O

8

H

13'

4'

9

10

ẦN

H3 C

6'

4

2'

ẠO

5'

1

H

Đ

1'

8'

2

TR

O

3

H3C

N G

10'

9'

H

CH3

11'

CH3

14'

CH3

12

12'

H3C

O

14

Q

13'

H O

IV.2.4: Vielanin D

-L

Í-

IV.2.3: Vielanin C

TO

ÁN

O

O

14

ÀN

H 2

D

IỄ N

Đ

10 1

HO

2'

11''

7' 12''

13''

O

7

O O

8

O 6'

IV.2.5: Vielanin E





208

13

Ơ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Vielanin E (V.2.5) có cùng công th�c phân t� so v�i ch�t V.2.4 (C32H42O7) ��c xác ��nh qua pic ion m/z 561,22815 � ph� kh�i HR-ESI-TOF-MS. Ph� 1H-NMR cho th�y �ây là m�t h�n h�p hai epimer, ch�t chính có t� l� 67-68% ��c xác ��nh qua ��ng tích phân trong ph� 1H-NMR. S� phân m�nh c�a vielanin E (V.2.5) trong ph� EI-MS hoàn toàn gi�ng v�i ch�t V.2.4, nh�ng ph� 13CNMR l�i hoàn toàn khác ( 8,6, C-15'). T�ơng tác m�nh c�a C3'/H3-15', H-2' cho th�y ch�t này có khung c�u trúc gi�ng v�i vielanin C (V.2.3), nh�ng có thêm vòng peroxid. K�t h�p ph� 1Dvà 2D-NMR �ã xác ��nh ��c c�u hình c�a vielanin D (V.2.4) là: 2S, 7S, 10R, 10'R và vielanin E (V.2.5) là: 2R, 7R, 10S, 10'S.

N


1

b

64,4

-

2

86,9

4,87 d (1,5)

3

56,3

3,10 s

4

135,7

5

132,5

B

H-3 (m) , H-6 (m), HA B 9 (w), H-9 (m), H-14 (s), H-15(vw), H-2' (s)

TR

ẦN

1

H-3 (m)

H-3, H-14, H-2', H-14'

H-15 (s), H-15' (w)

H-2, H-15, H-2', A B H-6' , H-9' , COCH3 (vw), H14 (w)

00

10

A Ó H Đ IỄ N D

H-2 (s), H-3(vw), HA B 6 (vw), H-6 (w), H-15 (s)

-

H-2 (s), H-3 (s), H-6 (m), H-7 (m), H-15 (s), H-2' (s)

A: 1,85 ddd (15,3; 4,9; 1,8) B: 2,33 dd (15,3; 7,0)

H-7 (w)

Í-

-

-L

ÁN

TO

25,7

ÀN

6

HiBu Tng NOEa

H

HMBC (C/H)

H

B

C

Ư

N G

Đ

B ng V.2.1. S6 liBu ph* C-, H-NMR c a vielanin A (V.2.1) [CDCl3, ppm]

B

H-7, H-13 (w) H-13, H-15

B

7

57,0

2,41 m

H-6 (m), H-12 (s), H-13 (s)

8

214,0

-

H-6 (vw), H-6 (m), H-7 A B (w), H-9 (w), H-9 (m), H14 (w)

9

48,2

A: 2,16 dd (13,4; 2,1)

H-14 (s)


A

A

H-6 , H-10, H-12, H-13

B

H-10, H-14



209


B: 2,71 dd (13,4; 12,5) A

H-7, H-9A, H-14, H-2'

H-6 (w), H-12 (s), H-13 (s)

B

H-9 , H-12, H-13

0,82 d (6,7)

H-13 (s)

H-7 (w), H-9 (w), H-11, H-13

20,1

0,94 d (6,7)

H-12 (s)

H-6 (w), H-6 , H7, H-11, H-12, H15

14

17,1

1,08 d (7,0)

H-9 (vw)

15

14,3

1,60 s

H-3 (w)

1'

59,8

-

H-2' (w), H-6' (s), H-9' B (m), H-9' (w), H-14' (s), H-15'(m)

2'

51,8

2,48 s

3'

206,9

-

4'

140,8

-

5'

168,6

6'

30,7

28,5

2,88 dqd (12,2; 6,6; 2,5)

H-9 (m), H-14 (s), H-2' (s)

11

27,8

1,98 m

12

21,13

13

B

B

ẠO

TP .

A

Q

U Y

B

N H

10

N

H-11 (w), H-12 (w), H-14 (w)

Ơ

Ph n B. Ch


Ư

N G

Đ

A

B

B

H-3, H-6 , H-13, A B H-6' , H-6' (w)

A

TR

ẦN

H

B

A

H-2, H-9 , H-9 (w), H-10, H-2'

H-2, H-3, H-10, H-14, H-14'

H

Ó

A

10

00

B

H-3 (s), H-15 (m)

A

H-2' (w), H-6' (w), HB 6' (s), H-15' (s) A

B

H-2' (s), H-6' (w), H-6' (s), H-10' (w), H-12' (w), H-13' (w), H-15' (s)

A: 2,93 dd (14,0) B: 2,65 dd (14,0)

-

Í-

-

-L ÁN

TO ÀN Đ IỄ N D

H-2' (s), H-15' (s)

B

H-3, H-15, H-9'

H-15 (w), H-12', H-15' A

B

A

7'

56,1

-

H-6' (m), H-6' , H-9' , H12' (s), H-13' (s), H-15' (m)

8'

21,13

-

H-6' (m), H-9' (m), HB 9' (w), H-10' (w), H-12' (m), H-13' (w)

9'

20,1

A: 2,57 dd (15,3; 7,3) B: 3,23 dd (15,3; 1,5)

H-10' (w), H-14' (s)


B

A

H-10', H-14' (w) H-3, H-10' (w), HA 6'




210

Tr n V n Sung, Tr nh Th Th y, Nguy n Th Hoàng Anh A

A,

B

10'

34,6

2,46 m

H-3 (w), H-2' (s), H-9' B (m), H-9' (w), H-14' (s), H (w)

11'

146,2

-

H-6' (w), H-6 (s), H-12' (s), H-13' (s)

12'

23,6

1,97 s

H-13' (s)

H-6' , H-13', H15'

13'

23,7

2,05 s

H-12' (s)

H-12', H-14' (w)

14'

16,2

0,90 d (7,3)

H-9' (w), H-10' (w)

15'

8,6

1,64 s

-

COCH3

170,7

-

H-2 (m), COCH3 (s)

COCH3

21,19

2,02 s

-

Ơ

N H

B

N

B

U Y

A

H-9' H-9' , H14'

B

A

TP .

Q

H-2, H-2', H-9' , H-13' (w) B

N G

Đ

ẠO

H-6' , H-12'

H

Ư

H-3 (vw)

T01ng tác xác #3nh #04c t5 ph$ NOESY; b s = m:nh, m = trung bình, w = y>u, v = r?t 13

TR

ẦN

a

1

HMBC (C/H)

H

A

2/2'

205,1

-

H-3/3'

3/3'

47,0

2,21 s

H-3/3', H-15/15'

Ó

146,9

Í-L

ÁN

H-3/3' (m) , H-6/6' , B A H-6/6' , H-9/9' , HB 9/9' , H-14

H-14/14' (w), H-15/15'

A

B

A

B

54,5

-

H-3/3', H-6/6' , H-6/6' (w), H-15

5/5'

171,3

-

H-3/3', H-6/6' , H-6/6' A B (w), H-9/9' , H-9/9' , H-12/12', H-13/13', H15/15'

6/6'

29,2

A: 3,27 d (17,3) B: 3,54 d (17,3)

H-13/13' (w)

7/7'

131,6

-

H-6/6' (w), H-6/6' , A H-9/9' , H-12/12', H13/13'

IỄ N

Đ

ÀN

TO

4/4'

D

HiBu Tng NOEa

b

1/1'

H

-

A

C

10

00

B

B ng V.2.2. S6 liBu ph* C-, H-NMR c a vielanin B (V.2.2) [CDCl3, ppm]


A

B

B

H-6/6' , H-9/9' /H10/10', H-15/15' A A H-6/6' , H-9/9' (w), H12/12', H-15/15' B



211


H-6/6 (w), H-6/6' , HA B 9/9' , H-9/9' , H12/12'

9/9'

46,9

A: 2,68 dd (15,3; 7,3) B: 3,02 m

H-10/10' (w), H-14/14'

10/10'

27,7

3,01 m

H-9/9' , H-9/9' , H14/14'

11/11'

143,8

-

H-6/6' (w), H-6/6' , H-12/12', H-13/13'

12/12'

22,5

1,82 s

H-13/13'

13/13'

23,3

2,04 s

H-12/12'

B

A

A

B

B

Đ

ẠO

H-6/6' (w), H-6/6' , H13/13', H-15/15'

N G

H-12/12', H-14/14'

A

B

19,0

1,08 d (7,0)

H-9/9' , H-9/9' /10/10'

15/15'

19,8

1,25 s

H-3/3'

TR

ẦN

H

Ư

14/14'

A

B

H-9/9' , H-9/9' /H-10/H10', H-13/13' A

B

H-3/3', H-6/6' , H-6/6' , H-9/H-9', H-10/10', H12/12'

T01ng tác xác #3nh #04c t5 ph$ NOESY

00

B

a

A

H-6/6' (w), H-9/9' , H14/14'

Q

A

B

U Y

A

B

H-6/6' (w), H-9/9' , H14/14' A A H-6/6' (w), H-9/9' , H14/14'

Ơ

-

N

B

203,7

N H

A

8/8'

TP .

Ph n B. Ch


13

1

Ó

A

10

B ng V.2.3. S6 liBu ph* C-, H-NMR c a vielanin C (V.2.3) [CD3OD, ppm]

H

208,8

-

H-3/3'

3/3'

48,8

2,10 s

H-3/3', H-6/6', H-15/15'

4/4'

54,5

-

H-3/3', H-6/6', H-15/15'

5/5'

163,9

-

H-3/3', H-10/10', H-15/15'

6/6'

114,5

6,00 s

-

7/7'

166,1

-

H-6/6', H-9/9' (w), HB 9/9' (w), H-12/12', H13/13'

ÀN Đ IỄ N D

ÁN

-L

H-6/6', H-9/9' , H-10/10', H-14/14'

2/2'

147,8

HiBu Tng NOEa

B

-

TO

1/1'

HMBC (C/H)

H

Í-

C


H-15/15', H12/12', H-13/13' A




212

Tr n V n Sung, Tr nh Th Th y, Nguy n Th Hoàng Anh A

B

8/8'

104,2

-

H-6/6, H-9/9' , H-9/9' , H-14/14' (w)

9/9'

41,5

A: 1,82 dd (13,7; 13,1)

H-10/10', H-14/14'

N

H-6/6', H-12/12', H-14/14', H-10/10'

N H

Ơ

B: 2,21 dd

B

3,00 m

H-9/9' , H-9/9' , H-14/14'

11/11'

86,6,8

-

H-6/6', H-12/12', H-13/13'

12/12'

27,5

1,49 s

H-13/13'

13/13'

23,5

1,56 s

H-12/12'

14/14'

19,2

1,23 d (6,7)

H-9/9' , H-10/10'

15/15'

20,4

1,18 s

B

H-9/9' , H-14/14'

Q

29,6

TP .

A

10/10'

U Y

(13,7; 7,0)

A

Ư

N G

Đ

ẠO

H-6/6', H-9/9' (w), H-13/13'

ẦN

H

A

A

B

H-9/9' , H-9/9'

H-3/3', H-6/6'

B

TR

H-3/3'

H-6/6'

10

00

V.3. LÃNH CÔNG ROT - Fissistigma pallens (Fin & Gagn.) Merr. • •

H

Ó

A

Tên khác: Cách th� tái Tên ��ng ngh�a: Melodorum pallens Fin. & Gagnep.

Í-


-L

V.3.1.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Cây b�i tr��n, dài 5-6 m. M�c trong r�ng nguyên sinh trên núi ��t. Mùa hoa tháng 2-7. Mùa qu� tháng 5-7. Phân b�: Lào Cai, Yên Bái, L�ng Sơn, B�c K�n, Thái Nguyên, Phú Th�, Hòa Bình, Qu�ng Ninh, Hà N�i, Ninh Bình, Thanh Hóa, Ngh� An, Qu�ng Tr�, Th�a Thiên – Hu�, Lâm ��ng. Cây còn có � Trung Qu�c (Qu�ng �ông) [4]. V.3.2. *ng d,ng trong y h0c c1 truy3n Hi�n ch�a có thông tin v� công d�ng làm thu�c trong y h�c dân gian.




Ph n B. Ch


213


Ơ

N H

Chúng tôi ti�n hành nghiên c�u thành ph�n hóa h�c c�a cây này thu hái t�i Ngh� An (2004) và �ã phân l�p và xác ��nh c�u trúc hóa h�c c�a afzelin (V.3.1) và m�t d�n xu�t m�i c�a sesquiterpen glycosid l� fissispallin (V.3.2) t� c�n d�ch chi�t ethyl acetat c�a lá cây.

N

V.3.2. K6t qu8 nghiên c:u v3 thành ph;n hóa h0c

9

O

7

2

1'

1

9

2

5'

ROH2C

O

RO RO

3'

4 O

2'

11

15

O

1'

H ẦN

C

O

12

13

2''

3'' 4''

1'' 6''

5''

V.3.2: R = H V.3.2a : R = Ac

B

TR

7

6

H

Ư

V.3.1

O

5'

4'

5

3

6'

O- -L-Rha

ẠO

3

4

Đ

OH

10

N G

5

8

10

6'

6

U Y

14

OH

Q

8

HO

4'

TP .

3' 2'

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

K�t h�p ph� 1H-, 13C NMR và m�nh ion � m/z 432,9 [M+H]+ trong ph� kh�i ion hoá b�i �i�n t� (ESI-MS, ion d�ơng), �ã xác ��nh ��c công th�c phân t� c�a ch�t V.3.1 là C21H20O10 ([M]+ 432). Ph� ESI-MS có m�nh m/z 286,9 [M-146]+ g�i ý cho th�y trong phân t� ch�t này có ��ng rhamnose. �i�u này ��c ch�ng minh thêm qua tín hi�u doublet ( 0,94) v�i h�ng s� t�ơng tác vicinal (J = 5,7 Hz) c�a nhóm methyl (Me-6''); doublet ( 5,39, J = 1,7 Hz) c�a proton anomer (H-1'') và các tín hi�u c�a ��ng � 3,35 – 4,25 (4H) trong ph� 1H-NMR. Ph� 13C NMR và DEPT cho th�y ph�n aglycon có 15 nguyên t� carbon � phía tr��ng th�p ( C 94 -180) trong �ó có 9xCq (có 1 nhóm carbonyl � 179,54) và 6xCH. Ph� 1H NMR có hai c�p doublet kép c�a 4 proton thơm � 7,76 (2H) và 6,95 (2H) có cùng h�ng s� t�ơng tác (J = 8,8 và 1,9 Hz) cho th�y t�ng c�p proton này có t�ơng tác ortho và meta v�i nhau và nh� v�y vòng B b� th� � C-4'. C�p doublet c�a 2 proton thơm � 6,37 và 6,20 có h�ng s� t�ơng tác (J = 2,2 Hz) cho th�y chúng ph�i � v� trí meta ��i v�i nhau và vòng A b� th� � C-5 và C-7. Nh� v�y c�u trúc c�a ch�t V.3.1 ��c xác ��nh là afzelin (kaempferol 3-O-@L-rhamnopyranosid). Ch�t này l�n ��u tiên �ã ��c tách ra t� m�t





214

13

1

Ơ

ẦN

C- và H-NMR c a ch&t V.3.1 và V.3.2 [ (ppm), J (Hz)]

TR

B ng V.3.1: S6 liBu ph*

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

loài thu�c chi Afzelia và sau này ��c tìm th�y trong cây Cách tr� vàng (Premna flavescens) và m�t vài loài th�c v�t khác c�a Vi�t Nam [11]. Ph� h�ng ngo�i c�a ch�t V.3.2 có h�p th� ��c tr�ng c�a nhóm carbonyl qua c�c ��i h�p th� max1712 cm-1 và nhóm hydroxyl ( max�3406 cm-1). Ph� IR cho th�y phân t� có th� có nhóm exomethylen (=CH2) qua c�c ��i h�p th� � 3084, 1638 và 882 cm-1. Công th�c phân t� c�a ch�t V.3.2 là C30H42O7 ([M]+ = 514) ��c xác ��nh b�ng ph� kh�i phân gi�i cao (HR-ESI-MS) qua m�nh ion � m/z 537,28345 [M+Na]+. M�t s� m�nh quan tr�ng � m/z 103 [C8H7]+, 292 [M-C15H27O]+ và 221 [M-C8H7CO-162]+ (C15H25O) cho th�y phân t� có ch�a m�t �ơn v� sesquiterpen g�n v�i g�c cinnamoyl và ��ng glucose. Ph� 13C-NMR và ph� DEPT c�a V.3.2 có 30 carbon (3xCH3, 7xCH2, 1x=CH2, 14xCH, 4xCq và 1xC=O).

N


00

H

C

C

H

HMBC (C/H)

1

40,85

1,25 m, 1,05 m

H3-14

2

19,61

2,0 m; 1,5 m

H2-3

3

39,77

1,62 dt (13,8; 3,9); a 1,68 m

H3-15

4

79,69

-

H-1', H2-2, H2-3, H3-15

5

47,49

1,43 br dt

H3-14, H3-15

3

136,19

Í-

159,20

TO

ÁN

-L

2

H

Ó

A

C

10

C

V.3.2 (CDCl3)

B

V.3.1 (CD3OD)

ÀN

4

163,11

(13,7; 3,3) 6

99,81

7

165,74

8

94,75

9

158,46

D

IỄ N

Đ

5

179,54

6,20, 1H, d (2,1)

6,37, 1H, d (2,1)

6

22,54

1,97 dd (13,3; 2,0); 1,27 m

H-5

7

39,34

2,27 br s

H3-13

8

23,27

1,60 m

H2-6, H2-9

9

40,56

1,35 m; 1,26 m

H3-14




Ph n B. Ch


215


105,92

10

35,05

-

H3-14

1'

122,61

11

146,80

-

H-6b, H-7, H2-12, H3-13

2', 6'

131,86

12

110,81

4,87 br s; 4,85 br s

H3-13

13

22,82

1,69 s

H2-12

14

18,87

0,91 s

H-5

H2-1, H-5

161,46

1''

103,44

5,39, 1H, d (1,7)

15

18,21

1,10 s

2''

71,96

4,25, 1H, dd (3,3; 1,7)

1'

94,34

4,75 d (7,8)

3''

72,10

3,74, 1H, dd (9,1; 3,4)

2'

74,37

4,79 t (7,9)

4''

73,19

3,37, 1H, br d (3,3)

3'

75,20

5''

71,88

3,35, 1H, br d (5,0)

4'

6''

17,63

0,94, 3H, d (5,7)

5'

Ơ

Đ N G

H-1', H-2'

70,77

3,69 t (9,1)

H2-6'

6'

62,09

3,91 dd (11,8; 3,5) 3,79 dd (11,8; 5.5)

H-5'

C=O

166,39

-

H-2', H- , H-Z

145,44

7,73 d (16,0)

H-2''/6''

117,81

6,44 d (16,0)

H-

1''

134,37

-

H- , H- , H2''/6''

2'', 6''

128,16

7,54 d (7,4)

H- , H-3''/5''

3'', 5''

128,86

7,42 dd

H-2''/6'', H-4''

4''

130,32

7,42 m

H-2''/6'', H3''/ H-5''

10

B

TR

ẦN

3,61 br t (9,1)

00

H

Ư

H-1'

75,60

Í-

H

Ó

A

b

H-4'

ÁN

-L

H-2'

3,39 m

TO ÀN Đ IỄ N D a

ẠO

4'

N H

6,95, 2H, dd (8,8; 1,9)

U Y

3', 5' 116,47

Q

(8,8; 1,9)

TP .

7,76, 2H, dd

N

10

Tín hi u b3 che phD bEi tín hi u 1.69; b t gIn giJng vKi d





216

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� 13C NMR có 6 carbon thơm � phía tr��ng th�p ( C 128 134) trong �ó có hai tín hi�u kép � 128,86 và 128,16 cho th�y phân t� có nhân benzen th� � 1 v� trí. Ngoài ra ph� 13C NMR và DEPT còn có tín hi�u c�a nhóm carbonyl ester ( C 166,4) � và hai nhóm methin ( C 45,44; 117,81). Ph� 1H NMR có c�p doublet có cùng h�ng s� t�ơng tác J = 16 Hz � 7,73 (H-@) và 6,44 (H-L), nh� v�y hai proton này ph�i � v� trí trans ��i v�i nhau qua n�i �ôi. Phân t� có nhóm cinnamoyl (C6H5-CH=CH-CO-) ��c kh�ng ��nh thêm qua m�nh m/z 131 [C8H7CO]+ trong ph� kh�i ESI-MS. Ph�n ��ng ��c xác ��nh là L -D-glucopyranosid qua doublet c�a proton anomer � 4,75 (d, J = 7,8 Hz, H-1') và tín hi�u 4 proton c�a ��ng � H 3,6 - 4,8 và m�t nhóm methylenoxy � 3,79; 3,81 (H-6'a, H6'b) trong ph� 1H NMR (b�ng V.3.1). Ph� 13C-NMR ngoài các tín hi�u c�a ph�n cinamoyl và glucose nh� �ã phân tích � trên, còn có tín hi�u c�a 15 carbon trong �ó có 3xCH3, 6xCH2, 2xCH và 1xCq. K�t h�p v�i m�nh m/z 223 (C15H27O) trong ph� kh�i ESI-MS g�i ý cho th�y ch�t này có m�t �ơn v� sesquiterpen. Ph� 1H-NMR c�a ch�t V.3. 2 phía tr��ng cao ( 0,9 - 2 ppm) t�ơng ��i ph�c t�p vì có nhi�u tín hi�u b� che ph� l�n nhau và có 3 singlet c�a 3 nhóm methyl. Phía tr��ng th�p hơn có hai singlet tù � H 4,87 và 4,85 c�a nhóm vinyliden và ��c th�y rõ hơn qua tín hi�u c�a nhóm methylen và carbon b�c b�n ( 110,81; 146,80) trong ph� 13C-NMR và DEPT. Ph� HMBC có t�ơng tác c�a nhóm methyl 1,69 (Me13) v�i C-7, C-11, C-12; 0,91 (Me-14) v�i C-5, C-10 và 1,10 (Me-15) v�i C-3, C-4, C-5. Ngoài ra còn có t�ơng tác c�a C-4/H22, H2-3, Me-15. K�t qu� phân tích ph� HMBC, NOESY cho th�y ph�n sesquitecpen có c�u trúc d�ng eudesm-11-en-4-@-ol. Liên k�t gi�a C-4 v�i C-1' và C2' v�i C=O qua c�u oxy ��c xác ��nh b�i t�ơng tác c�a H-1'/C-4/ và H-2'/C=O trong ph� HMBC. K�t lu�n này ��c kh�ng ��nh thêm qua doublet c�a H-2' � tr��ng th�p hơn ( H 4,79) trong ph� 1H-NMR (b�ng V.3.2). Ph� NOESY có t�ơng tác c�a H-1'/ Me-15, cho th�y chúng ph�i � g�n nhau v� m�t không gian và k�t lu�n ��c c�u hình c�a C-4. Qua s� li�u ph� �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a V.3.2 là fissispallin (eudesm-11-en-4- @ -OL-D-2-cinnamoyloxy-glucopyranosid) [13]. �� kh�ng ��nh thêm chúng tôi �ã peracetyl hóa ch�t V.3.2. K�t qu� kh�o sát ph� c�a peracetat V.3.2a cho th�y ch� có ba nhóm hydroxy � C-3'; C-4' và C-6' b� acetyl hoá, phù h�p v�i c�u trúc c�a V.3.2. Ch�t V.3.2 là

N





TP .

Q

U Y

N H

m�t ��i di�n m�i c�a acid cinnamic ester v�i m�t sesquiterpen glycosid l�n ��u tiên ��c phát hi�n trong thiên nhiên. K�t qu� nghiên c�u này cho th�y thành ph�n hoá h�c c�a chi Fissistigma có nhi�u thú v�. K�t qu� kh�o sát ho�t tính sinh h�c cho th�y ch�t V.3.2 không có ho�t tính gây ��c t� bào ��i v�i t� bào ung th� gan (Hep-2), t� bào ung th� màng tim ng��i (RD) nh�ng có ho�t tính kháng vi sinh v�t khá m�nh (MIC 12,5 mg/ml) ��i v�i vi khu�n E. coli và B. subtillis (b�ng V.3. 2).

N

217


Ơ

Ph n B. Ch


Đ

ẠO

B ng V.3.2. K!t qu2 th\ ho=t tính kháng vi sinh v%t ki^m _ nh c a fissispallin (V.3.2)

Vi khudn Gr

+

N&m m6c

N&m men

Ư

-

B.

S.

coli

ginosa

subtillis

aureus

12,5

50

12,5

12,5

Asp.

F.oxy-

C.

S.

TR

P.aeru-

sporum

Albicans

cerevisiae

(-)

(-)

(-)

niger

10

00

B

E.

ẦN

H

Vi khudn Gr

N G

N`ng _a Tc ch! t6i thiû (MIC: mg/ml)*

50 mg/ml là ch?t có ho:t tính

Ó

A

* NPng #' Qc ch> tJi thi"u MIC

(-)

Í-

H

V.4. MTI LIUU - Miliusa balansae Fin. & Gagnep.

ÁN

-L

• Tên khác: M�i li�u balansa, Song môi

TO

V.4.1.


D

IỄ N

Đ

ÀN

Cây d�ng b�i, cao 2 – 6 m. M�c ph� bi�n d��i tán r�ng nguyên sinh, trên �� cao 200 – 500 m. Mùa hoa tháng 2 – 4. Mùa qu� tháng 6 – 10. Phân b�: Lai Châu, Sơn La, L�ng Sơn, Tuyên Quang, Phú Th�, V�nh Phúc, Qu�ng Ninh, Hoà Bình, Hà N�i, Ninh Bình, Ngh� An, Th�a Thiên – Hu�, Ninh Thu�n, Bà R�a – V�ng Tàu. Còn có � Trung Qu�c, Lào [4].





218

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


ẦN

H

Hình IV.6. Cây M=i li u (Miliusa balansae Fin. & Gagnep.)

TR

V.4.2. *ng d,ng trong y h0c c1 truy3n

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

V� cây Miliusa balansae và g� ��c dùng làm thu�c tr� viêm xoang m�i, viêm t� cung, �au d� dày, b�nh ngoài da. � Campuchia cây và lá dùng ch�a viêm m�t n�ng. Ng��i ta th��ng dùng v� g� ��t l�y hơi xông, ho�c tán thành b�t qu�n thành thu�c hút, hay �un l�y n��c u�ng, thêm d�u d�a �� bôi. � Trung Qu�c, Miliusa balansae ��c s� d�ng �� ch�a m�t s� b�nh nh� b�nh d� dày, b�nh ti�u c�u th�n [1, 9].

TO

ÁN


D

IỄ N

Đ

ÀN

Tr��c nghiên c�u c�a chúng tôi, trên th� gi�i cây này ch�a ��c nghiên c�u nhi�u v� thành ph�n hoá h�c. T� d�ch chi�t lá và cành cây M�i Li�u thu hái t�i Hoà Bình chúng tôi �ã phân l�p ��c hai d�n xu�t styryl là 3,4-dimethoxy-6-styryl-pyran-2-on (V.4.1), acid (2E,5E)-2-methoxy-4-oxo-6-phenyl-hexa-2,5-dienoic methyl ester (V.4.2), d�n xu�t c�a miliusol (V.4.3), b�n flavonoid V.4.4 - V.4.7 và hai dihydrochalcon V.4.8 - V.4.9. • Ch?t 3,4-dimethoxy-6-styryl-pyran-2-on (V.4.1) Ch�t V.4.1 ��c tách ra � d�ng tinh th� hình kim màu vàng t� d�ch chi�t n-hexan-EtOAc. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-ESI-MS cho




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

công th�c phân t� c�a ch�t V.4.1 là C15H14O4 qua pic ion � m/z 259,0925 [M+H]+. Ph� kh�i EI-MS có m�t s� m�nh quan tr�ng � m/z 103 [C6H5 -CH=CH]+ và 131 [C6H5-CH=CH-C=O]+, cho th�y phân t� có g�c cinnamoyl. Ph� 1H- và 13C-NMR có hai nhóm methoxy ( H 4,00/3,88 và C 60,3/54,2). Phía tr��ng th�p có m�t proton olefinic ([H 6,11; [C 98,1). C�p doublet � [ 6,59 và 7,43 có cùng h�ng s� t�ơng tác J = 15,9 Hz và c�m tín hi�u � [H 7,49; 7,38; 7,34; [c 135,4; 128,9; 127,3 ��c tr�ng cho g�c trans-styryl. Ph� FT-IR có ��nh h�p th� � 1689 cm-1 (C=O) và 1643 cm-1 (C=C.) Ph� t�ơng tác d� h�t nhân qua 2 ho�c 3 liên k�t (1H-13C-HMBC) có t�ơng tác c�a C-3/H-5, C-4/H-5, C-5/H-7, C-6/H-5, H-7, H-8 và C-7 /H-5 cho th�y hai nhóm methoxy ��c g�n � vòng pyron. Ph� NOESY có t�ơng tác c�a H-5/H-7 và không th�y có t�ơng tác c�a H-5/H-8, nh� v�y c�u hình c�a C-7/C-6 là trans. M�t vài d�n xu�t t�ơng t� nh� ch�t này �ã ��c công b� là dimethoxy-6-styrylpyran-2-on (yangonin) và 4'-demethoxyyangonin ��c phân l�p t� cây Piper methysticum. Nh�ng �ây là l�n ��u tiên ch�t 3,4dimethoxy-6-styryl-pyran-2-on ��c phân l�p t� t� nhiên [14]. • Acid (2E,5E)-2-methoxy-4-oxo-6-phenyl-hexa-2,5-dienoic methyl ester (V.4.2) Ch�t V.4.2 có công th�c phân t� là C 14 H 14 O 4 ��c xác ��nh qua pic ion m/z 247,0972 trong ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS. Ch�t này c�ng có m�nh trans-styryl trong ph� kh�i gi�ng nh� ch�t V.4.1 và có hai nhóm methoxy � H 3,84; 3,91. Ph� 13 C-NMR cho th�y phân t� có hai nhóm carbonyl liên h�p ( C 164,3 và 161,5). V� trí c�a hai nhóm methoxy ��c xác ��nh b�i ph� HMBC và ph� NOE. Tín hi�u c�a proton olefinic H-3 ( H 5,84) ��c kh�ng ��nh qua t�ơng tác c�a nó v�i C-5 trong ph� HMBC và t�ơng tác v�i c� hai proton olefinic c�a g�c styryl � ph� NOE. Hi�u �ng NOE gi�a H-3 và nhóm 2-methoxy ( H 3,84) cho th�y c�u hình C-5/C-6 là trans. C�u trúc c�a V.4.2 ��c xác ��nh là acid 2methoxy-4-oxo-6-phenyl-hexa-2,5-dienoic methyl ester. C�u trúc này ��c sáng t� thêm qua ��nh h�p th� c�a nhóm diketon � 1747 ( C=O ester) và 1652 cm -1 ( C=O ', '-keton không no) c�ng nh� s� phân m�nh c�a nó trong ph� EI-MS (hình V.3).

N

219


Ơ

Ph n B. Ch






220

Tr n V n Sung, Tr nh Th Th y, Nguy n Th Hoàng Anh 187 C12H11O2

OMe

59

O C2H3O2

2 3

6'

N OMe

+

115 C5H7O3

m/z 245 [M-H]+

TP .

Q

131 C9H7O

Ơ

O

6

1'

OMe

OCH3

O

5 2'

O

1

4

N H

103 C8H7

U Y

143 C6H7O4

ẠO

Hình V.3. SR _` phân m2nh c a V.4.2 trong kh6i ph* kh6i EI-MS

1

7

3

2

1

4

O

OCH3

5 2' 1'

V.4.1

6'

6

5

2

10

1 5

6

V.4.3a R = Ac V.4.3b R = H

10 A

O

R MeO

OH

Í-

'

O

3

2O 3

2'

4

2

R = R = R = H, R = OMe R1 = R3 = R4 = H, R2 = OMe R1 = R4 = H, R2 = R3 =OMe R3 = R4 = H, R1 = R2 = OMe

OH

O

V.4.8 R = OMe V.4.9 R = H

ÀN

TO

ÁN

V.4.4 V.4.5 V.4.6 V.4.7

-L

OH

1

9'

10

3

4

R1

Ó

O 9

1'

O

00 6

8

H

7

1'

2'

4

R4

6'

R3 R2

7

V.4.2 6'

8'

H 8

6'

4'

3'

9

TR

8 1'

5'

OR

B

2'

O

Ư

3

O

ẦN

6

2

H

OMe 4

N G

OMe

5

7'

Đ

OMe

D

IỄ N

Đ

• Ch?t miliusat (V.4.3a, 9-acetoxy-1-[(1E)-(2,6-dimethyl-hepta1,5-dienyl]-3,6-dioxo-2-oxa-spiro[4.5]dec-7-en) và miliusol (V.4.3b). Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t V.4.3a là C20 H26O5 qua pic ion � m/z 369,0973 [M+Na]+. Qua phân tích ph� m�t chi�u và hai chi�u (H-H-COSY, HMQC, HMBC) ta th�y ngoài nhóm acetyl còn có thêm m�ch nhánh geranyl trong phân t� (CH3 )2C=CH-(CH2 )2 -CH(CH3 )=CHCHR'-OR. Ph� 13C-NMR có m�t nhóm , -keton không no




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

([C 94,9), m�t nhóm ester ho�c lacton ( C174,5). Ph� HMBC có t�ơng tác c�a C-1' v�i t�t c� các proton c�a h� vòng, tr� H-9 cho th�y ch�t này có c�u trúc spiro. K�t h�p ph� kh�i và ph� NMR �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a V.4.3a là miliusat {9acetoxy-1-[(1E)-(2,6-dimethyl-hepta-1,5-dienyl]-3,6-dioxo-2oxa-spiro[4.5]dec-7-en}. �ây là l�n ��u tiên d�ng c�u trúc này ��c phát hi�n [14]. Ch�t miliusol (V.4.3b) ��c tách ra � d�ng d�u. Ph� kh�i phân gi�i cao HR-EI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t V.4.3b là C18H24 O4 qua pic ion � m/z 327,1562 [M+Na]+. Ph� 1H-, 13CNMR khá phù h�p v�i ch�t V.4.3a nh�ng không có tín hi�u c�a nhóm acetyl, ��ng th�i tín hi�u c�a H-9 � phía tr��ng cao hơn ( 4,61). Qua phân tích ph� m�t chi�u và hai chi�u (H-HCOSY, HMQC, HMBC) �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a V.4.3b là ancol t� do c�a V.4.3a. C�u hình t�ơng ��i c�a H-1/H-4A là cis ��c xác ��nh b�i t�ơng tác c�a H-1 ( 5,45) và H-4A ( 2,57) trong ph� NOESY. T�ơng tác H-1'/H2 -3' cho th�y n�i �ôi 1' là trans. Qua phân tích ph� hai chi�u c�a các proton còn l�i cho th�y hai ch�t V.4.3a và V.4.3b có c�u hình t�ơng ��i gi�ng nhau [14, 15]. Ngoài ra chúng tôi còn phân l�p ��c hai flavonoid �ã bi�t th��ng g�p là pinostropin (V.4.4, 5-hydroxy-7-methoxyflavon, m/z 270 [M]+ , C16H14O4), d�n xu�t 4'-methoxy c�a nó (V.4.5, 5-hydroxy-4',7-dimethoxyflavon, m/z 300 [M]+, C17 H16O5 ) và hai flavonoid ít g�p trong thiên nhiên là 5-hydroxy-7,8dimethoxyflavon (V.4.6, m/z 300 [M]+ , C17 H16O5 ), V.4.7, m/z 300 [M]+, C17H16 O5) và hai dihydrochalcon là 2',6'-dihydroxy3,4-dimethoxydihydrochalcon (V.4.8), 2',6'-dihydroxy-4'methoxydihydrochalcon (V.4.9). C�u trúc c�a chúng ��c xác ��nh b�ng cách so sánh ph� c�a chúng v�i ph� 13C-NMR trong tài li�u [14].

N

221


Ơ

Ph n B. Ch


B ng V.4.1. S6 liBu ph* NMR c a miliusol (V.4.3b) ( ppm, aceton– d6) V trí 1

C

82,5

H

J (Hz)

5,45 d (9,8)

T Rng tác COSY

T Rng tác HMBC

T Rng tác NOESY

H1/ H1’ (m)

H1/ C3, C4 (y), C5, C6, C10, C2’

H1/ H4A (y), H10A (m), H10B, 9’-CH3





222 175,1

-

-

H4A/ H4B (m)

H4A/ C1, C3, C5, C6, C10

H4A/ H4B (m), H9 (y)

H4B/ H4A (m), H1 (y), H10A

H4B/ H4A (m)

H4B/ C1, C3, C5, C6, C10

53,5

-

-

-

6

197,7

-

-

-

7

128,3

5,84 dd (10,2; 1,6)

H7/ H8 (m), H9

H7/ C5, C9,

8

153,2

6,98 ddd (10,1; 2,9; 0,8)

H8/ H7 (m), H9, H10A (y)

H8/ C6, C10,

9

64,3

H9/ H8, H10A, H10B

14

Đ

N G

H8/ H7, H9

H

Ư

H7/ H8

H8/ C5, C7 (y), C8 (y)

H9/ H4A (y), H8, H10A (m), H10B

00

B

Hz) A: 2,33 ddd

-

ẦN

1/2 =

TR

(

-

TP .

5

4,61 m

U Y

B: 2,57 d (17,2)

N H

Ơ

38,8

Q

4

-

N

A: 2,87 d (17,2)

-

ẠO

3


H10A/ C1, C4, C5, C6, C8, C9

B: 2,11 dd (13,4; 7,3)

H10B/ H10A, H9

H10B/ C1, C4, C5, C6, C8, C9

H10B/ H1, H4A, H9, H10A (m)

120,1

5,27 dq (9,8; 1,2)

H1’/ 3’-CH2, 9’- CH3

H1’/ C3’, C5 (y), C9’

H1’/ 3’-CH3

2’

144,1

-

-

-

-

3’

40,3

2,00 2,08 m

H3’/ H1’, 9’CH3

3’-CH2/ C1’, C4’, C5’, C9’

3’-CH2/ H1’, H5’

4’

26,8

2,00 2,08 m

H4’/ H5’, 7’CH3, 8’-CH3

4’-CH2/ C2’, C3’, C5’, C6’

4’-CH2/ H5’, 8’-CH3

5’

124,4

5,02 tsept (6,9; 1,4)

H5’/ 4’-CH2, 8’-CH3, 7’CH3

H5’/ C3’, C4’, C7’, C8’

H5’/ 3’-CH2, 4’-CH2, 7’-CH3

6’

13,.2

-

-

-

-

Ó

40,4

H10A/ H1 (m), H9(m), H10B (m), H4B

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

1’

ÁN

-L

Í-

H

10

A

(13,4; 5,1; 1,1)

10

H10A/ H10B, H9




223


25,8

1,63 d (1,1)

H7’/ 4’-CH2, H5’

7’-CH3/ C3’(y), C5’, C8’

7’-CH3/ H5’

8’

17,7

1,57 d (0,6)

H8’/ 4’-CH2, H5’

8’-CH3/ C3’ (y), C5’, C6’, C7’

8’-CH3/ 3’-CH2, 4’CH2

1,73 d (1,4)

H9’/ 3’-CH2, 4’-CH2

9'-CH3/ C3’, C1 (y), C5, C7 (y) (y)C1’, C2’, C3’

9'-CH3/ H1

4,82 d (5,2)

9-OH/ H9

-

9’-OH/ H9 (y), 10A (y)

9OH

N H U Y

Q TP .

16,9

ẠO

9’

Ơ

7’

N

Ph n B. Ch


H

Ư

N G

Đ

(m): m:nh; (y): y>u

OH 2'

3'

4'

5'

7' 6'

ẦN

1 O 4 3

8'

9'

O

Hình V.7: Ph* NOESY c a miliusol (V.4.3b)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

O

H 1'

TR

8 9 10 76 5

• Ch?t miliufavol (V.4.10) Ch�t V.4.10 ��c tách ra � d�ng vô ��nh hình màu vàng t� d�ch chi�t CHCl3. Ph� FT-IR có ��nh h�p th� r�ng, ��c tr�ng cho nhóm OH (3532 và 3251 cm-1) và nhóm carbonyl (1659 cm-1). Ph� kh�i HR-ESI-MS cho công th�c phân t� c�a ch�t V.4.10 là C25H22O8 qua pic ion m/z 473,12243 [M+Na]+ và 451,14042 [M+H]+. Ph� kh�i EI-MS có pic ion phân t� � m/z 450 [M]+ và m�t s� m�nh quan tr�ng � m/z 344 [M-HOC6H4-CH2 + H]+, 343





224

H

Ơ

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

[M-HOC6H4-CH2]+ và 221 [344-HOC6H3OCH3]+. Ph� 1H- và 13 C-NMR có ba nhóm methoxy ( H 3,91; 3,99; 3,71 và C 60,2; 56,8; 56,1) và ba nhóm hydroxy ( H 12,93; 8,51; 8,39). C�m tín hi�u � 6,74 (dd, J = 7,4; 1,8 Hz, H-2''), 6,67 (td, J = 7,4; 1,2 Hz, H-3''), 7,01 (td, J = 7,4; 1,8 Hz, H-4''), 6,90 (dd, J = 8,0; 1,2 Hz, H-5'') và singlet � 4,21(2H, H2-8a) ��c tr�ng cho g�c ohydroxybenzyl. Ph� COSY có t�ơng tác c�a H-2''/H-3'', H-3''/H4'', H-4''/H-5''. Nhóm hydroxy benzyl g�n v�i C-8 ��c xác ��nh b�i t�ơng tác c�a H-8a/C-8, C-7, C-9, 7-OCH3 và H-6 (� 6,59) /C-8, C-10, C-5, C-7, 7-OCH3 trong ph� t�ơng tác d� h�t nhân 1 H-13C-HMBC. T� các s� li�u ph� MS và NMR �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a V.4.10 là d�n xu�t C8-O-benzyl c�a ch�t pachypodol, c�ng �ã ��c tách ra t� cây này. �ây là l�n ��u tiên ch�t này ��c tách t� thiên nhiên.

N


ẦN

OMe

1''

5

OH

2

10 4

3

7

00 10

1'

O 9

6'

A

6

8

Ó

7

H

MeO

2'

OCH3

O

Í-

2''

R 1O

B

OH

8a

8

5

R2 OH

1'

O 9

2

10

3

4

6'

OR3

O

V.4.11 R2 = R3 = R4 = H, R1 =R5 = Me V.4.12 R1 = R3 = R4 = Me, R2 = OMe, R5 = H V.4.13 R1 = R3 = R4 = Me, R2 = R5 = H V.4.14 R1 = R3 = R4 = Me, R2 = OH, R5 = H

TO

ÁN

-L

V.4.10 Miliufavol

6

OR5

2'

TR

OH

6''

4''

OR4

D

IỄ N

Đ

ÀN

• Ch?t miliusolid [V.4.15, (3aS*,5S*,7aR*)-5-benzoyloxy3a,4,5,7a-tetrahydro-3H-oxobenzofuran-2-on] Ch�t V.4.15 ��c tách ra � d�ng tinh th� không màu (�nc. 120121, EtOAc). Ph� IR c�a ch�t V.4.15 có ��nh ��c tr�ng c�a nhóm carbonyl ester (1726 cm-1) và carbonyl lacton vòng n�m c�nh (1781 cm-1). Công th�c phân t� c�a ch�t V.4.15 là C15H14O4, ��c xác ��nh qua pic ion � m/z 281,07782 (C15H14O4Na, theo tính toán 281,07843) trong ph� kh�i phân gi�i cao HR-ESI-TOF-MS. Pic �




Ph n B. Ch


225


m/z 105 (100%) trong ph� kh�i EI-MS cho th�y phân t� có m�nh benzyl ester. 13

1

HMBC (H/C)

hiBu Tng NOE

156,7

-

-

-

3

139,2

-

-

-

4

180,0

5

162,0

-

-

6

95,6

6,59 s

H-6/C-8, C-10, C-5, C-7

7

164,5

-

8

106,2

-

9

154,7

-

10

106,3

-

1'

123,0

2'

TP .

2

U Y

H

-L

C

Q

C

N H

Ơ

N

B ng V.4.2. S6 liBu ph* C- và H-NMR c a miliufavol (V.4.10) [aceton d6, ppm]

-

H-6/7-OCH3 (st), H-4'', 5-OH -

-

-

-

-

-

-

-

-

-

7,51 d (2,0)

H-2'/C-1', C-6', C-3' (w), C-4', C-2 (w)

H-2'/3'-OCH3 (st), H-8a, H-4'', H-6'

148,3

-

-

-

4'

150,4

-

-

-

5'

116,0

6,93 d (8,5)

H-5'/C-1', C-6'', C-3', C-4' (w)

H-5'/4'-OH, H-2''

6'

123,7

7,67 dd

H-6/C-2', C-4'

H-6/3'-OCH3, H-8a (w), H-2'

H-8a/C-8, C-1'', C-9, C-6'', C-7

H-8a/3'-OCH3, 7OCH3 (st), H-2'', H-2', H-6' (w), 6''-OH (w)

Í-

H

Ó

A

10

00

B

-

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

-

ÁN

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

3'

112,0

(8,5; 2,0) 8a

22,9

4,21 s, 2H





226


1''

127,0

-

-

-

2''

128,8

6,74 dd

H-2''/C-4'', C-6'', C-8a

H-2''/H-8a, H-5'', H-4''

H-3''/C-5, C-1, C-4''

H-3''/H-5'' (st)

H-4''/C-2'', C-6''

H-4''/H-2'', H-2', H-6

H-5''/C-3'', C-4''

H-5''/H-3'' (st), H-2'', 6''-OH

6,67 td

120,3

7,01 td

127,7

Q

4''

U Y

(7,4; 1,2)

N G

Đ

(8,0; 1,2)

ẠO

6,90 dd

115,5

TP .

(7,4; 1,8) 5''

N H

3''

Ơ

N

(7,4; 1,8)

156,0

-

-

7-OMe

60,2

3,91 s

7-OCH3/C-7 (st)

3'-OMe

56,1

3,71 s

3'-OCH3/C-3' (st)

3-OMe

56,8

3,99 s

4'-OH

-

5-OH

-

00

B

TR

ẦN

H

Ư

6''

-

7-OCH3, H-8a (st), 5OH, H-6 (st) 3'-OCH3/H-2' (st), H-6, 3-OCH3 (st) 3-OCH3/H-6', 3'-OCH3 (st)

-

4'-OH/H-5'

12,93 s

5-OH/C-6, C-10, C-5

5-OH/7-OCH3, H-6

8,51 s

6''-OH/C-6'' (w), C-1''

6''-OH/H-5'', H-8a (w)

Í-

H

8,39 s

-L -

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

6''-OH

Ó

A

10

3-OCH3/C-3 (st)




Ph n B. Ch


227


2''/6'' 3''/5'' 4''

6 7

7a

5

3

3 4 3a

4

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

4 3a 3

ẠO

5

N G Ư

H

1' O

Đ

5'' 4'' 3'' 2'' 6'' 1''

7a

10

00

B

TR

ẦN

O

7

5 7a

4 3a 3

O

2 O

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

7 3''/5'' 2''/6'' 4'' 6

6

Hình V.8. Ph* HMBC c a miliusolid (CDCl3)





228

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


A

10

Hình V.9. Ph* NOESY c a miliusolid

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

Ph� 13C-NMR và DEPT cho th�y phân t� có 15 carbon (2xCH, 2xCH2, 3xCq, trong �ó có hai nhóm carbonyl � 175,5 và 165,9). Ph� 1H-NMR c�a V.4.15 có 5 proton thơm � vùng tr��ng th�p t� 7,3 - 8,1 ppm ( 8,03, dd, H-2’’/ H-6’’; 7,59, tt, H-4’’; 7,46, ddd, H-3''/H-5''), cho th�y phân t� có vòng benzyl (C6H5). Nhóm benzoyl ��c �ính v�i C-5 ( C 67,7), ��c xác ��nh qua t�ơng tác c�a C-1'( C 165,9)/H-5 ( H 5,57) trong ph� HMBC (hình V.8). Vòng sáu có m�t liên k�t �ôi � C-6=C-7 ( H 6,20; C134,0 và H 6,08; C 125,3), m�t nhóm CH2 ( C 29,4; C-4 ). Phân t� có m�t lacton vòng n�m g�n v�i m�t vòng sáu t�i hai v� trí C-7a ( H 4,84 và C 74,2) và C-3a ( H 2,77 và C 31,7 ). Ph� 1H-1H-COSY có t�ơng tác c�a H-3 / , H-3a; H-3a/H-4 , H-4 , H-7a, H-5, H-6, H-7 (hình V.10) cho th�y H-3, H-5và H-7 � cùng m�t phía trong không gian (��u có c�u hình ). Ph� NOESY (hình V.9) có t�ơng tác m�nh c�a H-3a/ H7a và H-3a/H5 cho th�y các proton này � v� trí cis v�i nhau và xác ��nh ��c c�u hình C-3aS*, C-5S* và C-7aR.




Ph n B. Ch


229


4'' 3 3a 4 4

5''

3'' 2''

6''

1'

O

O

4'' 5''

H

2'' 1'' 1'

TP .

6

O 6 7

5

5

4

7a

7

3a

ẠO

O

3''

3

2

O

H

Đ

6''

N

1''

Ơ

3

N H

7a

U Y

6 7 5

Q

2''/6'' 3''/5'' 4''

7a

3a 1

N G

O

4

3

2

Ư

O

H

1

ẦN

H

O

1

TR

Hình V.10. Ph* H, H-COSY c a miliusolid (CDCl3) 13

1

B

C- và H-NMR c a miliusolid (V.4.15) [CDCl3, ppm]

J (Hz)

35,9

ÁN TO ÀN

T Rng tác NOESY

-

-

-

H3/H3 , H3a

: 2,50 dd (17,4; 2,8) 2,77 m

Đ

31,7

: 2,87 dd (17,4; 8,3)

H3 / C4, C3a, H3 / H3 , H3a, H7a H7a C7a, C2 (y), H2’’ và H6’’ H3 / C4, C3a, H3 / H3 , H3a (y), H4 , C7a, C2 H4 , H2’’, H6’’

H3a/H3 , H3 ,

H3a/ C3, C2

H3a/ H3 , H3 , H4 , H4 , H5, H7a

H4 , H4 , H7a

IỄ N D

T Rng tác HMBC

Ó

3

-

Í-

175,5

-L

2

3a

T Rng tác 1 1 H- HCOSY

A

H,

C

H

V trí

10

00

B ng V.4.3. S6 liBu ph*

Hình V.11. C&u hình c a miliusolid (V.4.15)

4

29,4

: 2,23 dt (12,8; 4,8)

H4 / H3a, H4 ,H5

H4 / C3a, C3 (y), C5, C7a, C6

H4 / , H4 , H3 , H3a, H7a (y), H5

: 1,72 ddd (12,6; 11,9; 9,0)

H4 / H3a, H4 , H5

H4 / C3a, C3 (y), C5, C6

H4 / H3 , H3a, H4 , H5 (y)





230

H5/ C7, C6 , C1’ (y)

H5/ H3a, H4 , H4 , H7 (y), H6, H7a (y), H2’’ và H6’’ (y)

134,0

6,20 dm (10,2)

H6/ H4 (y), H5 H7, H7a (y)

H6/ C4, C7a, C7

H6/ H5, H7 (y), H7a, (y), H2’’ và H6’’ (y)

7

125,3

6,08 ddd (10,2; 3,6; 1,9)

H7/ H3 (y), H5 (y), H6, H7a

H7/ C3a (y), C5, C6

H7/ H5 (y), H7a, H6

7a

74,2

4,84 m

H7a/ H3a, H5 (y), H6 (y), H7

H7a/ C7 (y), C6 (y)

H7a/ H3 (y), H3a, H4 (y), H5 (y), H7, H6 (y)

1’

165,9

-

-

-

1’’

129,8

-

-

-

2’’ và 6’’

129,7

8.03 dd (8,3; 1,1)

H2’’ và H6’’/ H4’’ (y), H3’’ và H5’’

H2’’và H6’’/ C3’’ C5’’, C4’’

7,46 ddd (8,0; 7,5; 1,5)

H3’’ và H5’’/ H4’’ H2’’ và H6’’

133,4

7,59 tt (7,4; 1,3)

U Y

Q TP .

ẠO

Đ N G Ư

H

H2’’ và H6’’/ H3 (y!u), H5 (y), H6 (y)

TR

ẦN

-

10

00

B

H3’’ và H5’’/ C5’’, C6’’, C4’’, C1’

H4’’/ ,H3’’ H4’’/ C3’’và và H5’’, C5’’, C2’’ và H2’’ và C6’’ H6’’ (y)

ÁN

(y: y>u)

-L

Í-

H

4’’

-

A

3’’ và 128,5 5’’

Ó

6

Ơ

H5/ H4 , H4 , H6 (y), H7 (y), H7a (y)

67,7

N H

5,57 dddd (9,0; 5,2; 3,7; 2,0)

5

N


\c

ÀN

TO

V.4.4. HoXt tính gây Zc t6 bào c[a các h\p ch]t phân l#p

D

IỄ N

Đ

M�t s� h�p ch�t flavonoid � các phân �o�n có ho�t tính c�a cây M�i li�u �ã ��c th� ho�t tính gây ��c t� bào v�i ba dòng t� bào ung th� gan ng��i (Hep-G2), ung th� bi�u mô (KB), ung th� màng tim ng��i (RD) [16, 17]. K�t qu� � b�ng V.4.4 cho th�y pachypodol (V.4.13) có ho�t tính m�nh ��i v�i hai dòng KB và Hep-G2 (IC50 = 0,7 và 0,55 µg/ml), còn chrysosplenol C (V.4.14) có ho�t tính m�nh v�i dòng Hep-G2 (IC50 = 0,57 µg /ml). Chrysosplenol B (V.4.12) có ho�t tính ��i v�i hai dòng t� bào KB và Hep- G2 và ombuin (V.4.11) có ho�t tính v�i dòng Hep-G2.




Ph n B. Ch


231


B ng V.4.4. Ho=t tính _ac t! bào c a mat s6 hmp ch&t phân l%p _ mc t' cây M=i li u Các dòng t! bào ung th

Hmp ch&t

Hep-G2

RD

Ombuin (V.4.11)

>5

1.5

>5

Chrysosplenol B (V.4.12)

4,6

0,93

Pachypodol (V.4.13)

0,7

0,55

Chrysosplenol C (V.4.14)

4,3

0,57

Ch&t so sánh: ellipticin (Sigma)

0,002

TP .

Q

U Y

KB

N H

Ơ

N

(giá tr IC50 (µg/ml)

3,01 2,09

0,001

0,001

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

>5

Ó

A

10

TÀI LIÙ THAM KHaO Perry, L. M. (1989), Medicinal plants of East and Southeast Asia, the MIT press, Campridge. tr 19, 366, 589. Nguy�n Ti�n Bân (2000), Th�c v�t chí Vi�t Nam, T�p 1, Nhà xu�t b�n Khoa h�c K� thu�t. Ph�m Hoàng H� (1993), Cây c� Vi�t Nam (An illustrated flora of Vietnam) Santa Ana, Canada: Mekong Printing, tr. 329. Nguy�n Ti�n Bân (2003). Annonaceae Juss. 1789 – H� Na (Mãng c�u). Danh l�c các loài Th�c v�t Vi�t Nam. T�p II (Nguy�n Ti�n Bân – Ch� biên). Nhà xu�t b�n Nông nghi�p Hà N�i, 29 – 33, 39 – 41, 55. A. Porzel, T. P. Lien, J. Schmidt, S. Drosihn, C. Wagner, K. Merzweiler, T. V. Sung, G. Adam (2000), Fissistigmatins AD: Novel type natural products with flavonoid-sesquiterpene hybrid structure from Fissistigma bracteolatum. Tetrahedron 56, 865 - 872.

-L

Í-

H

1.

TO

ÀN

3.

ÁN

2.

D

IỄ N

Đ

4.

5.





232

N

N H

7.

T. P. Lien, A. Porzel, J. Schmidt, T. V. Sung, G. Adam (2000), Chalconoids from Fissistigma bracteolatum. Phytochemistry 53, 991-995. Ducki, S., Forrest, R., Hadfield, J. A., Kendall, A., Lawrence, N. J., McGown, A. T., Rennison, D., (1998). Bioorganic and Medicinal Chemistry Letters, 8, 1051. �� Huy Bích và c�ng s� (2003), Cây thu�c và ��ng v�t làm thu�c, NXB Khoa h�c và K� thu�t, tr. 113, 322, 555. �� T�t L�i (1991), Nh�ng cây thu�c và V� thu�c Vi�t Nam, NXB Khoa h�c và K� thu�t, TP HCM, tr. 589. Christine Kamperdick, Nguyen Minh Phuong, Guenter Adam, Tran Van Sung (2003). Guaiane dimers from Xylopia vielana. Phytochemistry 64, 811- 816. Trinh Thi Thuy, Tran Van Sung, Nguyen Thi Hao (2006). Results on chemical study of Fissistigma pallens). Tap chi Hoa hoc (Vietnamese Journal of Chemistry) 44 (4), 412 - 417. Christine Kamperdick, Nguyen Minh Phuong, Guenter Adam, Tran Van Sung (2001). Guaiane dimers from Xylopia vielana. Phytochemistry 56, 335 - 340. T. T. Thuy, T. V. Sung, N. T. Hao (2006). An eudesmane glycoside from Fissistigma pallens. Pharmazie 61, 570 - 571. C. Kamperdick, N. H. Van, T. V. Sung (2002). Constituents from Miliusa balansae (Annonaceae). Phytochemistry 61, 991 - 994. Do Thi Thu Huong, Kamperdick C., T. V. Sung (2004). Homogentisic acid derivatives from Miliusa balansae (Annonaceae). J. Nat. Prod. 67, 445 - 447. Do Thi Thu Huong, Christine Kamperdick, Nguyen Hong Van, Tran Van Sung, Nguyen Hai Nam, Ahn Byung Zun (2003). Antiangiogenic activity of constituents from Miliusa balansae. Tap chi Duoc lieu (Journal of Materia MedicaHanoi) 8 (1), 107 - 110. D. T. T. Huong, D. V. Luong, T. T. P. Thao, T. V. Sung (2005). A new flavone and cytotoxicity of flavonoid constituents isolated from Miliusa balansae (Annonaceae). Pharmazie 60, 627 - 629.

Ơ

6.


Q

U Y

8.

Ư

TR

H

TO

ÁN

15.

-L

Í-

14.

Ó

A

13.

10

00

B

12.

ẦN

H

11.

N G

Đ

10.

ẠO

TP .

9.

D

IỄ N

Đ

ÀN

16.

17.




233


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Ph n B. Ch






Ơ

NG GIA BÌ (ARALIACEAE)

N H

ng VI - H

TP .

Q

U Y

Ch

N

233

c "i#m th&c v(t và phân b-

TR

VI.1.1.

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

VI. NG GIA BÌ - Schefflera heptaphylla (L.) Frodin • Tên khác: �áng chân chim, Chân chim b�y lá, Chân chim tám lá, Nam sâm, Sâm nam, Rau l�ng. • Tên ��ng ngh�a: Vitis heptaphylla L.; Aralia octophylla Lour.; Schefflera octophylla (Lour.) Harms in Engl. & Prantl.; Schefflera choganhensi Harms.

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Cây g� nh� ��n trung bình, cao 7 – 15 (20) m, ��ng kính thân 25 – 40 cm. M�c r�i rác (ho�c �ôi khi m�c g�n nh� t�p trung thành t�ng �ám) trong r�ng �m th��ng xanh, � �� cao 100 – 1500 m (so v�i m�t bi�n). Mùa ra hoa tháng 11 – 3 (n�m sau). Mùa qu� tháng 4 – 6. Phân b� : Cao B�ng, L�ng Sơn, Sơn La, B�c K�n, Thái Nguyên, B�c Giang, V�nh Phúc, Hoà Bình, Hà N�i, Qu�ng Ninh, H�i Phòng, Ninh Bình, Qu�ng Tr�, Kon Tum, Gia Lai, Lâm ��ng, Bà R�a – V�ng Tàu. Còn có � Trung Qu�c, Lào, Thái Lan, Indonesia, Nh�t B�n [1].

D

IỄ N

Đ

ÀN

VI.1.2. /ng d0ng trong y h2c c3 truy5n Cây Ng� gia bì chân chim ��c coi là v� thu�c quý trong Y h�c c� truy�n. R� ��c dùng làm thu�c ch�a th�p kh�p, các b�nh v� gan và ��c dùng nh� m�t lo�i thu�c b� và l�i ti�u. Ng��i dân � mi�n Trung Vi�t Nam dùng lá cây này �� n�u canh �n và cho th�y có tác d�ng t�t ��i v�i h� tiêu hoá.





234

c li u)

[2]

TR

( nh: Ngô V n Tr i, Vi n D

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N


00

B

Hình VI.1. Ng� gia bì chân chim – Schefflera heptaphylla (L.) Frodin

A

10

VI.1.3. K9t qu; nghiên c=u v5 thành ph>n hoá h2c

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

Cây Ng� gia bì chân chim ��c Adam và c�ng s� nghiên c�u v� thành ph�n hoá h�c ��u tiên vào nh�ng n�m 80 [3]. T� lá cây Ng� gia bì chân chim thu hái � Vi�t Nam, nhóm nghiên c�u �ã phân l�p và xác ��nh ��c c�u trúc c�a hai triterpen có khung lupan là acid 3 -hydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic (VI.1.1) và 3 ,11 dihydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic (VI.1.2) v�i hàm l��ng l�n (7% và 1,6% tính theo tr�ng l��ng lá khô). Nhóm nghiên c�u c�a các nhà khoa h�c Nh�t B�n có nhi�u thành t�u nghiên c�u v� thành ph�n hoá h�c cây này. T� cành và lá cây, nhóm tác gi� �ã phân l�p ��c m�t s� triterpen glycosid c�ng nh� mu�i sunphat c�a acid 3epi-betulinic và acid betulinic. T� v� cây Ng� gia bì chân chim, các ester c�a acid béo c�ng nh� các triterpen (acid betulinic, acid oleanic) c�ng ��c tìm th�y. D��i �ây là k�t qu� nghiên c�u c�a chúng tôi v� thành ph�n hoá h�c c�a cây Ng� gia bì chân chim m�c � Vi�t Nam.




235

ng VI. H# Ng$ gia bì (ARALIACEAE)

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Lá cây Ng� gia bì chân chim thu hái t�i Ngh� An vào mùa xuân ��c phơi khô, xay nh� và chi�t l�n l��t b�ng dung môi h�u cơ theo qui trình chi�t m�u th�c v�t chung: chi�t Soxhlet trong 8 gi� b�ng ete petrol sau �ó chi�t l�n l��t v�i chloroform và methanol. C�n d�ch chi�t chloroform ��c phân tách b�ng s�c ký c�t trên silicagel và sephadex LH-20 v�i các h� dung môi thích h�p. C�u trúc hóa h�c c�a các ch�t phân l�p ��c ��c xác ��nh b�ng các ph�ơng pháp ph� nh� ph� h�ng ngo�i (IR), ph� kh�i (MS), ph� c�ng h��ng t� h�t nhân proton và carbon 13 (1H-, 13C-NMR) c�ng nh� chuy�n hoá hoá h�c.

N

c phân l p t lá cây Ng gia bì chân chim

VI.1.3.1. Các h p ch t

Ơ

Ph n B. Ch


Đ

1- Các h p ch t triterpen

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Các h�p ch�t triterpen ��c tách ra t� d�ch chi�t chloroform b�ng s�c ký c�t trên silicagel, gi�i h�p b�ng dung môi ete petrol/ethyl acetat (8:2 7:3) thu ��c acid betulinic, acid oleanonic và m�t vài h�p ch�t triterpen khác có khung lupan. • Acid 3 -hydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic (VI.1.1) Ch�t này ��c tách ra b�ng s�c ký c�t trên silicagel và sephadex LH-20 v�i hàm l��ng khá cao (7% so v�i tr�ng l��ng lá khô). Ph� IR cho h�p th� m�nh c�a nhóm methyliden (>C=CH2, * 1640, 2725, 3075 cm-1), nhóm C=O ( * 1705), và nhóm OH ( * 3330 cm-1). Ph�n �ng ester hoá v�i methanol cho d�n xu�t dimethyl ester và acetyl hóa cho d�n xu�t monoacetyl, cho th�y phân t� có m�t nhóm hydroxy và hai nhóm carboxylic acid. Oxy hoá dimethyl ester c�a ch�t VI.1.1 b�ng ph�c pyridium chromat (PCC) trong methylen chlorua t�o thành d�n xu�t keton diester v�i hi�u �ng Cotton âm (negative) y�u � 288 nm (a = -7), g�i ý cho th�y ch�t triterpen này có nhóm 3-keton-4-methyl và hai vòng A/B có c�u hình trans. Kh� hoá diester b�ng NaBH4 cho h�n h�p , -epimer c�a 3-hydroxy diester. Ph� c�ng h��ng t� h�t nhân proton (1H-NMR) c�a ch�t VI.1.1 có hai tín hi�u singlet tù c�a 2 proton olephinic � 4,59 và 4,71, m�t triplet � 3,72 ( 3 ), 5 singlet c�a 5 nhóm methyl g�n v�i carbon b�c 4. Ph� 13C-NMR có tín hi�u c�a 30 nguyên t� carbon trong �ó có hai nhóm carboxylic � 180,0 và 180,4; m�t nhóm methylen (>C=CH2) � 151,9 và 110,2 và m�t nhóm hydroxyl b�c hai ( 73,8). Ph� kh�i (EI-MS) có các pic chính � m/z 250 (c), 248 (b),





236

20

A

11 26

H

10 3

H

-L

5

Í-

H

25

18

Ó

12

R3

10

19 H

R1O

Ơ

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

237 (a), 234 (d), 219 (e) (sơ �� VI.2). �áng chú ý là pic cơ b�n � m/z 169 (C9H13O3) cho th�y phân t� có m�t nhóm carboxylic � C-3 ho�c C-4. D�n xu�t dimethyl ester có ion d�ng e1 và e2, g�i ý cho th�y nhóm acid carboxylic còn l�i ��c g�n � C-28. Qua phân tích ph�, �ã ch�ng minh ��c c�u trúc c�a ch�t VI.1.1 là acid 3 -hydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic. �ây là m�t triterpen diacid có hàm l��ng khá l�n ( 7%) l�n ��u tiên ��c tách t� thiên nhiên. M�t glucosyl ester c�a ch�t này c�ng ��c tách ra t� cây Chân chim c�a Nh�t B�n [4] nh�ng v�i hàm l��ng th�p hơn so v�i m�u ��c thu hái � Vi�t Nam ( 1%). Ch�t VI.1.1 có hàm l��ng l�n r�t thu�n l�i cho vi�c ch�n làm nguyên li�u ��u �� chúng tôi nghiên c�u bán t�ng h�p các d�n xu�t, nh�m tìm ra các ch�t có ho�t tính cao hơn, có th� �ng d�ng trong d��c ph�m. T� h�p ch�t diacid này chúng tôi �ã nghiên c�u bi�n ��i các nhóm acid carbocylic, nhóm 3 -hydroxy và nhóm iso-propenyl thành các d�n xu�t m�i và th� ho�t tính sinh h�c c�a chúng (xem m�c VI.1.4).

N


17

12

22

COOH

15

H

3

27

15 27

O H

24

23

VI.1.1. R = R3 = H; R2 = COOH VI.1.2. R1 = H; R2 = COOH; R3 = OH VI.1.3. R1 = R2 = R3 = H VI.1.5. R1 = HSO3-; R2 = R3 = H

23

VI.1.4

D

IỄ N

Đ

ÀN

1

COOH

28

ÁN

TO

R2

H

28

H

24

17

11




Ph n B. Ch


237


• Acid 3 ,11 -dihydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic (VI.1.2) 1

VI.1.2 (CD3OD)

3,72 t (2,8)

H-3

3,62 t (2,6)

VI.1.3 (CDCl3)

VI.1.5 (DMSO-d6)

3,39 t (2,7)

3,73 br s

Q

U Y

3,86 dt (10,5; 5,3)

H-11

Ơ

VI.1.1 (CD3OD)

N H

H

N

B ng VI.1.1. S1 li u ph3 H-NMR c a triterpen VI.1.1, VI.1.2, VI.1.3 và VI.1.5 (200 MHz)

3,02 dt (11,2; 4,8)

3,04 dt (12,0; 4,5)

3,00 dt (11,0; 4,5)

3,07 br t

29-H2

4,59; 4,71 m

4,60; 4,75 m

4,59; 4,72 m

4,52; 4,64 br s

tertMe

0,89; 0,97; 1,06; 1,14; 1,69

0,96; 1,07(x 2); 1,15; 1,71

0,80; 0,81; 0,92 (x2) 0,98; 1,68

0,75; 0,76; 0,83; 0,88; 0,93; 1,62

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

H-19

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ph� IR c�a ch�t VI.1.2 cho h�p th� c�a nhóm hydroxyl (3320 cm-1), nhóm methyliden (890, 1640, 3070 cm-1) và nhóm carboxyl (1705 cm-1). So sánh v�i ph� 1H-NMR c�a ch�t VI.1.1 ta th�y ph� c�a ch�t này có thêm tín hi�u c�a m�t methinoxy proton � 3,86 (dt, J = 10,5; 5,3 Hz). Ph� 13C-NMR có tín hi�u c�a 30 nguyên t� carbon trong �ó có hai nhóm carboxylic � 181,8 và 180,0, m�t nhóm methylen có n�i �ôi (>C=CH2) � 151,2; 110,6 và hai nhóm >CH-OH ( 73,3 và 71,0). Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) cho bi�t công th�c phân t� c�a ch�t VI.1.2 là C30H46O6 và có nhi�u hơn m�t nguyên t� oxy so v�i ch�t VI.1.1. So sánh s� li�u ph� c�a ch�t này v�i ch�t VI.1.1, chúng tôi �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a ch�t VI.1.2 là acid 3 ,11 -dihydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic. Ch�t này cho ��n nay ch�a ��c tìm th�y trong thiên nhiên.

D

IỄ N

Đ

• Acid 3-epi-betulinic [acid 3 -hydroxy-lup-20(29)-28-oic, VI.1.3] Acid 3-epi-betulinic ��c tách ra t� phân �o�n r�a gi�i v�i ete petrol/ethyl acetat (9:1) v�i hàm l��ng 0,08% (tính theo tr�ng l��ng lá khô). Ph� IR cho h�p th� m�nh c�a nhóm carboxyl � 1700 cm-1, nhóm >C=CH2 D 1645, 890 cm-1 và nhóm OH � 3440 cm-1. Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) cho công th�c phân t� c�a ch�t VI.1.3 là C30H48O3 (m/z 456,3600). M�t s� m�nh quan tr�ng � m/z 248 và 189 cho th�y h�p ch�t triterpen này có khung lupan và có nhóm acid carboxylic � v� trí C-17 (17-COOH). Ph�





238


Ơ

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

H-NMR có 6 tín hi�u singlet c�a 6 nhóm methyl, trong �ó có m�t tín hi�u n�m � phía tr��ng th�p hơn ( 1,68) cho th�y nhóm methyl này g�n v�i n�i �ôi, 2 tín hi�u multiplet c�a 2 proton olephinic D 4,59; 4,72 và m�t tín hi�u triplet � 3,38 (J = 2,5 Hz) c�a -3 . Ph� 13C-NMR (b�ng VI.1.2) có tín hi�u c�a 30 nguyên t� carbon trong �ó có 6 nhóm CH3, 11 nhóm CH2, 6 nhóm CH và 7 carbon b�c b�n (nhóm COOH � 182,4). So sánh ph� IR, MS và ph� NMR c�a ch�t VI.1.3 v�i tài li�u [5], �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a ch�t này là acid 3-epi-betulinic. Acid 3epi-betulinic l�n ��u tiên ��c phân l�p t� cây Picramnia pentandra (Simaroubaceae) và ��c tìm th�y trong nhi�u loài th�c v�t khác, nh�ng �ây là l�n ��u tiên nó ��c tách ra t� m�t cây thu�c h� Ng� gia bì (Araliaceae). Acid betulinic và các d�n xu�t c�a nó có kh� n�ng ch�ng b�nh ngoài da (leishmanicidal), ch�ng s�t rét, có ho�t tính kháng viêm, kháng vius HIV và g�n �ây ng��i ta còn phát hi�n acid betulinic có ho�t tính ch�ng kh�i u r�t t�t. Vì v�y, acid betulinic �ã và �ang ��c các nhà khoa h�c �i sâu nghiên c�u bán t�ng h�p các d�n xu�t c�a nó nh�m t�o ra các ch�t m�i có ho�t tính �u vi�t hơn và có th� s� d�ng làm thu�c.

N

1

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

• Acid oleanonic (acid 3-oxo-12-oleanen-28-oic, VI.1.4) Acid oleanonic ��c tách ra t� d�ch chi�t CHCl3 b�ng s�c ký c�t nhanh trên silicagel, dung môi r�a gi�i là ete petrol/ethyl acetat (7:3), hàm l��ng 0,03%. Ph� IR có ��nh h�p th� ��c tr�ng c a nhóm methyliden (>C=CH2, * 3030 cm-1) và nhóm carbonyl ( * 1695 cm-1). Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) cho công th�c phân t� c�a ch�t VI.1.4 là C30H46O3 (m/z 454,3470). Theo sơ �� phân m�nh Retro-Diels-Alder, hai m�nh quan tr�ng � m/z 248 và 203 [248-COOH]+ cho th�y ch�t này có khung amyrin. Các m�nh khác � m/z 191, 189 và 133 cho th�y �ây là d�n xu�t c�a amyrin có nhóm acid carboxylic � v� trí C-17 (17-COOH) (sơ �� VI.2 và VI.7). Ph� 1H-NMR có 7 tín hi�u singlet c�a 7 nhóm methyl, cho th�y các nhóm methyl này g�n v�i carbon b�c 4. Tín hi�u doublet kép D 2,82 (J = 14,4 và 4 Hz) ��c tr�ng cho 18 c�a triterpen có khung olean-12-en. Ph� 13C-NMR kh�ng ��nh thêm k�t lu�n này qua các tín hi�u � 217,8 (>C=O), 143,6 (C-13) và 122,4 (C-12). Ph� nh� s�c tròn (CD) c�a ch�t VI.1.4 cho hi�u �ng Cotton d�ơng ( 285nm + 0,54), cho th�y phân t� có nhóm keton D C-3. So sánh ph� IR, MS, NMR v�i tài




Q

U Y

N H

li�u [6], chúng tôi �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a ch�t VI.1.4 là 3oxo-12-oleanen-28-oic hay còn ��c g�i là acid oleanonic. CEu trúc này ��c kh�ng ��nh thêm qua so sánh v�i ph� c�a acid oleanonic thu ��c b�ng cách oxy hoá acid oleanonic b�ng ozon. Acid oleanonic l�n ��u tiên ��c phân l�p t� cây Mastic harz và d�n xu�t methyl ester c�a nó ��c tìm th�y t� cây Liquidambar orientalis. K�t qu� nghiên c�u v� ho�t tính cho th�y, acid oleanonic có ho�t tính kháng viêm (anti-inflammatory), kháng virus HIV và ho�t tính ��c ��i v�i cá (ichthyotoxic) [7].

N

239


Ơ

Ph n B. Ch


D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

• Acid 3-epi-betulinic 3-O-sulphat (VI.1.5) Ch�t triterpen sulphat VI.1.5 ��c tách ra t� phân �o�n t�ơng ��i phân c�c c�a d�ch chi�t MeOH b�ng s�c ký c�t trên silicagel, dung môi r�a gi�i là CHCl3 -MeOH-H2O (70:30:3) và sephadex LH-20. Ph� IR cho h�p th� c�a nhóm >C=CH2 ( * 3070, 1640, 885 cm-1 ), nhóm COOH ( *1685 cm-1 ). H�p th� m�nh � * 1250 và 1200 cm -1 g�i ý cho th�y phân t� có th� có liên k�t S-O. Ph� 1 H-NMR có 6 tín hi�u singlet c�a 6 nhóm methyl g�n v�i carbon b�c 4, hai proton olephinic, và m�t methin proton c�nh oxy ( 3,73). So sánh v�i ph� 1H-NMR c�a acid 3-epi-betulinic thì tín hi�u singlet tù c�a H-3 b� d�ch chuy�n v� phía tr��ng th�p hơn ( 3,73), cho th�y phân t� có nhóm 3 -SO3 . Ph� 13C-NMR kh�ng ��nh thêm �i�u này qua s� chuy�n d�ch v� phía tr��ng th�p hơn ( 4,13 ppm) c�a C-3, các tín hi�u còn l�i phù h�p v�i ph� c�a acid 3-epi-betulinic (b�ng VI.1.2). Chúng tôi �ã ti�n hành x� lý d�ch chi�t n-BuOH b�ng HCl 2N và sau �ó methyl hoá b�ng diazomethan thu ��c d�n xu�t methyl este c�a acid 3-epi-betulinic. Desulphat hóa ch�t VI.1.5 b�ng cách �un nóng trong pyridin ta th�y có ion sulphat trong s�n ph�m ph�n �ng. Nh� v�y c�u trúc c�a triterpen sulphat m�i VI.1.5 ��c xác ��nh là acid 3-epi-betulinic-3-O-sulphat. Ch�t này c�ng ��c nhóm nghiên c�u Nh�t B�n Kitajima và c�ng s� phân l�p ��c t� cây Schefflera octophylla [8]. M�t s� d�n xu�t sulphat c�a triterpen, withanolid và flavonoid c�ng ��c các nhà khoa h�c tìm th�y t� th�c v�t.





240


B ng VI.1.2. S1 li u ph3 C-NMR c a h p chEt triterpen VI.1.1 - VI.1.5, VI.1.7m và dFn xuEt peracetat VI.1.6a, VI.1.7a, VI.1.8a 50 MHz CDCl3

35,6

33,3

39,0

34,1

32,1

35,2

35,2

33,9

2

26,1

26,2

25,5

34,1

22,3

20,8

19,9

19,9

22,8

3

73,8

73,3

76,4

217,8

80,5

87,5

87,1

87,1

4

52,3

52,8

37,6

46,8

37,0

47,8

47,8

47,8

37,2

5

45,4

45,7

49,3

55,2

50,1

43,1

43,1

43,1

49,1

6

22,3

22,4

18,3

19,5

17,9

18,0

17,8

17,8

18,1

7

35,1

35,8

34,2

32,1

33,6

33,8

33,8

34,2

8

42,4

43,5

40,9

39,2

40,6

41,0

42,6

42,6

40,8

9

51,8

56,6

50,9

47,4

49,8

50,2

55,5

55,5

50,3

10

38,0

39,9

37,4

36,7

36,8

36,9

38,7

38,7

36,7

11

21,9

71,0

20,8

22,9

20,6

19,8

70,5

70,5

23,0

12

26,8

38,0

25,4

122,4

25,4

25,2

37,6

37,6

25,4

13

39,6

38,4

38,4

143,6

37,6

37,3

36,3

36,3

38,0

14

43,8

44,0

42,6

41,7

42,3

41,1

42,8

42,8

42,5

15

30,8

30,6

29,7

27,6

29,4

27,0

27,0

27,0

29,8

16

33,3

33,3

32,2

23,5

32,5

29,8

29,7

29,7

31,7

57,5

57,4

56,5

46,5

56,0

42,9

41,2

41,2

56,8

18

50,4

50,0

49,1

41,0

48,8

48,8

48,2

48,2

50,2

19

48,5

48,3

47,0

45,7

47,0

47,9

47,6

47,6

46,6

20

151,9

151,2

150,5

30,6

151,2 150,7 150,0

150,0

150,1

21

31,7

31,7

30,6

33,7

30,6

29,2

29,1

29,1

30,3

22

38,1

36,1

37,2

32,3

37,3

34,0

34,7

34,7

36,7

23

180,0

181,8

28,3

26,4

28,5

71,6

71,9

71,9

27,8

24

17,8

18,2

22,2

21,4

22,1

17,9

18,1

18,1

21,8

Ư

H

ẦN

TR

B

00

10

A

Ó

H

-L

ÁN

TO


33,7

77,2

Q

ẠO Đ

U Y

33,4

ÀN Đ IỄ N

VI.1.7m VI.1.8a

100,6 50 MHz 50 MHz 22,6 MHz CDCl3 CDCl3 MHz CDCl3 CDCl3

1

17

D

VI.1.6a VI.1.7a

N

VI.1.5

100 MHz CDCl3

Ơ

VI.1.4

50 MHz CDCl3

N H

VI.1.3

TP .

VI.1.1

N G

VI.1.2

50 MHz 100,6 CD3OD MHz CD3OD

Í-

C



17,0

17,9

16,1

15,0

16,4

16,4

17,3

17,3

16,2

26

16,9

17,3

16,0

16,9

16,0

16,0

16,7

16,7

16,0

27

15,2

14,9

14,9

25,8

14,5

15,0

14,9

14,9

15,0

28

180,4

180,0

182,4

183,7 181,3

60,5

60,4

60,4

173,9

29

110,2

110,6

109,8

23,4

109,4 109,7 110,2

110,2

109,8

30

19,6

19,6

19,4

33,0

19,1

19,1

19,1

19,1

19,5

COOCH3

-

-

-

-

-

56,0

55,8

-

56,8

OCH3

-

-

-

-

-

-

55,8

51,6

U Y

Q

TP .

ẠO Đ

-

N H

25

N

241


Ơ

Ph n B. Ch


N G

2- Các h p ch t triterpen glycosid

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

• Acid 3 -hydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic 28-O-[ -Lrhamnopyranosyl-(1 4)-O- -D-glucopyranosyl-(1 6)]- -Dglucopyranosid (VI.1.6) B�ng s�c ký c�t trên silicagel, h� dung môi CHCl3-MeOH-H2O (60:35:8) và sephadex LH-20 (MeOH), �ã phân l�p ��c saponin VI.1.6 v�i hàm l��ng khá l�n (5%) t� d�ch chi�t methanol c�a lá cây Chân chim. Ph� h�ng ngo�i IR c�a ch�t VI.1.6 cho h�p th� ��c tr�ng c�a nhóm methyliden (>C=CH2, 1640 và 880 cm-1), nhóm hydroxy (3500 cm-1), nhóm carbonyl (1700 cm-1) và nhóm carbonyl ester (COOR, 1730 cm-1). 1

TO

ÁN

-L

R

ÀN

20 19

Đ

12

D

IỄ N

25

18

11 26

17

28

10 3

R1 O 24

5

COOR2

3

R 4

6

VI.1.6

H

H

-L-rham- -D-glc - D-glc

VI.1.6a

H

CH3

-L-rham- -D-glc - D-glc

VI.1.6b

H

CH3

H

VI.1.6c

CH3

CH3

H

VI.1.6d

Ac

H

( -L-rham- -D-glc - D-glc)Ac9

VI.1.6e

CH3

CH3

( -L-rham- -D-glc - Dglc)Me9

VI.1.6f

CH3

CH3

CH3

VI.1.6g

Ac

CH3

( -L-rham- -D-glc -D-glc)Ac9

22

COOR3

2

R

4

6

4

6

4

6

4

6

15 27

23





242

O

HO

Ư

HO OH OH

O OH

O OH

Ơ

OHMe

OH

TR

HO

H

O

O

ẦN

C=O

O

N G

HO

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� 1H-NMR có 5 tín hi�u singlet c�a 5 nhóm methyl g�n v�i carbon b�c b�n, trong �ó có m�t tín hi�u n�m � phía tr��ng th�p hơn ( 1,70) cho th�y nhóm methyl này g�n v�i n�i �ôi. Hai proton anomer c�a ��ng -D-glucose ��c th�y rõ qua hai tín hi�u doublet ( 4,39 và 5,45, J = 7,6 Hz). Nhóm methyl g�n v�i carbon b�c ba ��c kh�ng ��nh qua tín hi�u doublet � 1,26 (J = 6 Hz). Qua phân tích ph�, g�i ý cho th�y �ây là m�t triterpen glycosid có khung lupan. �i�u này ��c kh�ng ��nh thêm qua tín hi�u c�a hai nhóm C=O ( 184,7 và 176,6), m�t nhóm methyliden (>C=CH2, 151,5 và 110,9) và ba tín hi�u c�a carbon anomer ( 103,9; 102,1; 94,7) trong ph� 13C-NMR.

N


B

CH2OOH

VI.1.6a KOH/MeOH VI.1.6b

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

VI.1.6 Diazomethan

MS S !" VI.1. ChuyIn hoá chEt VI.1.6 KI xác K nh liên kNt triterpen và g1c K Ong

Ph� IR c�a s�n ph�m aglycon thu ��c qua ph�n �ng thu� phân b�ng acid cho ��nh h�p th� � *3320 (OH); 3070, 1640, 880 (>C=CH2) và 1705 cm-1 (COOH). Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

MS) cho công th�c phân t� c�a aglycon là C30H46O5 (m/z 486,3334). Ph� 13C-NMR có các tín hi�u � 180,4 (s);�180,0 (s); 151,9 (s); 110,2 (t), 73,8 (d) và không còn tín hi�u c�a ph�n ��ng��. S� li�u ph� c�a aglycon này hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a acid 3 -hydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic (VI.1.1) nh� �ã phân tích � trên. ��ng glucose và rhamnose thu ��c qua ph�n �ng th�y phân b�ng acid ��c nh�n d�ng b�ng s�c ký gi�y và ��c kh�ng ��nh thêm qua phân tích s�n ph�m acetyl hoá c�a chúng b�ng s�c ký khí (GC). Thu� phân b�ng ki�m (KOH/MeOH) cho aglycon là triterpen VI.1.1. �� xác ��nh liên k�t c�a ��ng g�n v�i nhóm acid nào trong phân t�, chúng tôi �ã ti�n hành ph�n �ng methyl hoá b�ng diazomethan t�o thành methyl ester glycosid VI.1.6a. Thu� phân methyl ester glycosid VI.1.6a b�ng ki�m y�u cho s�n ph�m monomethyl ester VI.1.6b (sơ �� VI.1). Nhóm methyl ester g�n vào nhóm acid � C-23 (4-COOCH3) ��c xác ��nh qua các pic � m/z 264 [c], 251 [a], 248 [b], 234 [d], 233 [a-H2O] và 219 [e] (sơ �� VI.2) trong ph� kh�i EI-MS và k�t lu�n ��c ph�n ��ng g�n vào C-28. �i�u này ��c kh�ng ��nh rõ thêm qua s� phân m�nh (sơ �� VI.2) c�a d�n xu�t dimethyl VI.1.6c trong ph� kh�i. Ph� kh�i FAB (ion âm) c�a d�n xu�t peracetat VI.1.6d, thu ��c t� ph�n �ng acetyl hoá b�ng anhydrid acetic trong pyridin, cho pic � m/z 955 [M-H]- và các m�nh quan tr�ng � m/z 485 và 527 [M-H-��ng]-. Ph� kh�i FAB-MS (ion d�ơng) cho th�y phân t� saponin b� phân c�t t�ng phân t� ��ng qua các m�nh � m/z 273 [Rham-Ac3]+, 561 [(Rham-Glc)Ac6]+ và 849 [(Rham-GlcGlc)Ac9]+. Methyl hoá d�n xu�t peracetat V .1.6d b�ng diazomethan cho s�n ph�m decaacetyl methyl ester V .1.6g. Permethyl hoá ch�t V .1.6 b�ng CH3I, t-Bu Na, NaOH trong DMSO cho d�n xu�t decamethyl V .1.6e và s�n ph�m ph� V .1.6f (sơ �� VI.3). Ph� 1 H-NMR c�a ch�t V .1.6f có tín hi�u c�a hai nhóm methyl ester � � 3,64 và 3,65 và nhóm methoxy � 3,20. Ph� kh�i phân gi�i cao cho công th�c phân t� c�a ch�t V .1.6c là C32H52O5 (m/z 528,3816, theo tính toán là 528,3814) và có phân m�nh ��c tr�ng c�a khung lupan.

N

243


Ơ

Ph n B. Ch






244


c

COOH

N H

e

RO

COOH e RO

COOCH3

COOCH3

VI.1.7d: R = H V.1.7k: R = CH3

Đ

ẠO

TP .

VI.1.6b: R = H V.1.6c: R = CH3

N

-H

b

Ơ

a -H HO

U Y

a

d

Q

-2H

bc

Ư

N G

S !" VI.2. SP phân mRnh c a aglycon VI.1.6b, VI.6c và chEt VI.1.7d, VI.1.7k trong ph3 kh1i

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Thu� phân ch�t decamethyl VI.1.6e b�ng acid t�o thành d�n xu�t methyl ete VI.1.6c, methylpyranosid c�a 2,3,4-tri-Omethylrhamnose, 2,3,4- và 2,3,6-tri-O-methylglucose. Các d�n xu�t methyl ete c�a ��ng này ��c xác ��nh b�ng ph� 1H-NMR và s�c ký khí khi so sánh v�i ch�t chu�n. Ph� IR c�a d�n xu�t dimethyl VI.1.6c có ��nh h�p th� *1725 (carbonyl ester) và 1700 cm-1 (carbonyl acid). Ph� kh�i phân gi�i cao cho công th�c phân t� c�a ch�t VI.1.6c là C32H50O5 (m/z 514,3661, theo tính toán là 514,3663) và m�t s� m�nh quan tr�ng khác � m/z 278 [c], 265 [a], 248 [b], 234 [d], 233 [M-CH3OH] và 219 [e]. K�t h�p s� li�u ph� MS, 1H- và 13C-NMR (b�ng VI.1.2) �ã kh�ng ��nh ��c nhóm COOCH3 ��c g�n vào C-4. �� xác ��nh liên k�t c�a m�ch ��ng trong phân t�, chúng tôi �ã ti�n hành ph�n �ng kh� hoá d�n xu�t decamethyl VI.1.6e b�ng LiAlH4 trong THF t�o thành d�n xu�t diol VI.1.6h và disaccarid VI.1.6i (sơ �� VI.4). Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) cho công th�c phân t� c�a diol VI.1.6h là C31H52O3 (m/z 472,3934, [M]+) và m�t s� m�nh quan tr�ng � m/z 441 [M-CH2OH]+ và 410 [M-2CH2OH]+ . Ph� 1H-NMR c�a VI.1.6h có m�t tín hi�u singlet c�a nhóm methoxy ( 3,30), hai c�p doublet � 3,53; 3,78 (d, J = 10,8 Hz, H2-23) và 3,27; 3,30 (d, J = 10,8 Hz, H2-28). Ph� 13C-NMR cho tín hi�u c�a 31 nguyên t� carbon, trong �ó có 6 carbon b�c 4, 6 carbon b�c 3, 13 carbon b�c 2 và 6 carbon b�c 1. M�t s� tín hi�u quan




TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

tr�ng khác � 150,66; 109,66; 87,50; 71,60, 60,52 và 56,04. Methyl hoá disaccarid VI.1.6i cho d�n xu�t methyl pyranosid c�a 2,3,4-triO-methyl-rhamnose, 2,3,6-tri-O-methyl-gluco. Ph� kh�i EI-MS c�a disaccarid VI.1.6i có pic ion phân t� � m/z 617 [M+1]+ và m�nh � m/z 189 [permethylrham.]. Ph� 1H-NMR có c�p doublet � 4,26 (J = 7,2 Hz) và 4,91 (J = 1,8 Hz), t�ơng �ng v�i hai proton anomer c�a ��ng -glucose và -rhamnose và cho th�y c�u trúc c�a disaccarid VI.1.6i là 2,3,4-tri-O-methyl- -Lrhamnopyranosyl(1 4)]- -glucopyranosyl-2,3,4-tri-O-methyl-Dsorbitol. K�t h�p các s� li�u ph� �ã phân tích � trên cho phép k�t lu�n c�u trúc c�a triterpen glycosid m�i VI.1.6 là acid 3 -hydroxylup-20(29)-en-23,28-dioic 28-O-[ -L-rhamnopyranosyl-(1 4)-O-D-glucopyranoyl-(1 6)]- -D-glucopyranosid. Ngay sau công b� c�a chúng tôi, ch�t này c�ng ��c các nhà khoa h�c Nh�t B�n tìm th�y trong cây Chân chim thu hái t�i Nh�t B�n [4].

N

245


Ơ

Ph n B. Ch


O

00

O O

VI.1.6: VI.1.7: VI.1.8:

R1

ÁN

O

Me OH

OH

HO

OH

OH HO

O

OH

R2 COOH COOH CH3

H OH H

-L

Í-

H

Ó

R1

OH

C=O

10 A

HO

HO

O

B

R2

DMSO, t-BuONa NaOH, CH3I

ÀN

TO

R2

O C

R2 O-( -D-glc6- -D-glc4 - -L-rham)Me 9 COOCH3

R1 H3CO R1

D

IỄ N

Đ

H3CO

VI.1.6e: R1 = COOCH3 VI.1.7b: R1 = COOCH3 VI.1.8b: R1 = CH3

R2 = H R2 = O H R2 = H

VI.1.6f: R1 = COOCH3 VI.1.7c: R1 = COOCH3 VI.1.8c: R1 = CH3

R2 = H R2 = OH R2 = H

S !" VI.3. Permethyl hóa các chEt VI.1.6, VI.1.7 và VI.1.8





246

R

Ơ

O

TR

C

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

• Acid 3 , 11 -dihydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic 28-O-[ L-rhamnopyranosyl-(1 4)-O- -D-glucopyranosyl-(1 6)]- -Dglucopyranosid (VI.1.7) B�ng s�c ký c�t trên silicagel, h� dung môi là CHCl3-Me HH2O (60:35:8) và sephadex LH- 20 (MeOH), �ã phân l�p ��c ch�t VI.1.7 v�i hàm l��ng 1% t� d�ch chi�t methanol c�a lá cây Chân chim. Ph� h�ng ngo�i IR, ph� 1H- và 13C-NMR c�a ch�t VI.1.7 có d�ng gi�ng v�i ch�t VI.1.6, cho th�y �ây c�ng là m�t d�n xu�t c�a triterpen có khung lupan g�n v�i m�ch ��ng. Ph� kh�i FAB-MS (ion âm) cho pic ion phân t� � m/z 971 [M-H]-, m�nh c�a aglycon � m/z 501 [M-H-m�ch ��ng]- và có nhi�u hơn m�t nguyên t� oxy so v�i ch�t VI.1.6. K�t lu�n này ��c kh�ng ��nh ch�c ch�n thêm qua các pic � m/z 1433 [M-H]- và 585 [M-H-m�ch ��ng]- trong ph� kh�i FAB (negative) c�a d�n xu�t peracetat VI.1.7a.

N


B

O-( -D-glc6- -D-glc4- -L-rham)Me9

00

H3CO

LiAlH4 THF

H

Ó

A

10

CH2OOCH3 VI.1.6e: R = H VI.1.7b: R = OH

Í-

CH2OH

-L

H C OMe

TO

ÁN

R

COOCH3

MeO C H H C

OMe

H C OH CH2 VI.1.6h : R = H VI.1.7h : R = OH

O

VI.1.6i

OMe O

MeO

CH3 OMe OMe OMe OMe O

O

D

IỄ N

Đ

ÀN

H3CO

CH2OH

S !" VI.4. KhV hóa chEt VI.1.6e và VI.1.7b bWng LiAlH4

Ph� FAB-MS (ion d�ơng) có các m�nh � m/z 1145 [M(Rham)Ac3]+, 849 [(Rham-Glc-Glc)Ac9]+, 561 [(Rham-Glc)Ac6]+ và 273 [(Rham)Ac3]+, cho th�y phân t� b� phân c�t t�ng phân t� ��ng theo trình t�. Methyl hoá d�n xu�t peracetat VI.1.7a b�ng diazomethan cho undecaacetyl methyl ester (VI.1.7e) ��c kh�ng ��nh qua tín hi�u c�a methyl ester ( 3,55) trong ph� 1H-NMR.




N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� IR c�a aglycon thu ��c qua thu� phân b�ng acid ch�t VI.1.7 có ��nh h�p th� � *: 3420 (OH), 3070, 1640, 890 cm-1 (>C=CH2) và 1700 (COOH). Ph� 1H-NMR c�a aglycon này hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a ch�t VI.1.2 nh�ng có thêm tín hi�u c�a H-11 � 3,86 (dt, J = 10,4 và 5,3 Hz). Ph� 13C-NMR có tín hi�u c�a 30 nguyên t� carbon trong �ó có 8 carbon b�c 4 (Cq), 7 carbon b�c 3 (CH), 10 carbon b�c 2 (CH2) và 5 carbon b�c 1 (CH3). M�t s� tín hi�u quan tr�ng khác � 181,8; 180,0 (COOH); 151,2, 110,6 (>CH=CH2); 73,3 và 71,0 (>CH-OH) cho th�y �ây là m�t d�n xu�t c�a diacid có khung lupan. S� li�u ph� c�a aglycon này hoàn toàn phù h�p v�i ch�t 3 ,11 -dihydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic acid (VI.1.2), ��c tách ra t� d�ch chi�t chloroform c�a lá cây này [9].

N

247


Ơ

Ph n B. Ch


20

COOR

H

22

17

11 26

25

4

28

R1O

27

H3CO

CH2OH

B

5

00

COOR2 23

VI.1.7m

Ó

A

10

24

CH2OH

TR

10 3

HO

ẦN

18

R O

Ư

19

3

1

2

3

R

4

R

4

6

H

Ac

H

Ac

( -L-rham- -D-glc-

CH3

CH3

H

( -L-rham- -D-glc- -D-glc)Me9

VI.1.7c

CH3

CH3

H

CH3

VI.1.7d

CH3

CH3

H

H

VI.1.7i

H

CH3

H

VI.1.7k

H

CH3

H

H

VI.1.7l

Ac

CH3

Ac

( -L-rham- -D- -D-glc)Ac9

ÁN

-L

H

VI.1.7a

H

Í-

VI.1.7

R

H

R

4

6

4

6

D-glc)Ac9

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

VI.1.7b

-L-rham- -D-glc - -D-glc


4

6

-L-rham- -D-glc - -D-glc

4

6




248

Ư

Ơ

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Khi thu� phân glycosid VI.1.7 b�ng acid, ngoài aglycon VI.1.2 ta còn thu ��c ch�t triol VI.1.7g. Ph� 1H-NMR c�a ch�t triol VI.1.7g có hai tín hi�u c�a H-3 và H-11 � 3,57 (br s) và 3,90 (dt, J = 12,6 Hz); hai nhóm methyl ( 1,33 và 1,26); không có tín hi�u c�a proton olefinic. Ph� kh�i EI-MS có các m�nh quan tr�ng � m/z 425 [M-C3H7O-2H2O]+, 396 [M-1-C3H7O-HCOOH-H2O]+, 378 [396-H2O]+, 363 [378-CH3]+, 353 [M-C3H7O-2COOH-H2O]+ (pic cơ b�n) và 335 [353-H-H2O]+. Ch�t triol VI.1.7g ��c t�o thành do n�i �ôi 20(29) c�a aglycon VI.1.2 b� hydrat hoá trong môi tr��ng acid khi thu� phân. M�t d�n xu�t khác c�a lupandiol c�ng ��c tìm th�y trong m�t vài loài cây thu�c chi Relhania (Compositae).

N


R

TR

ẦN

H

COOH

H3CO

VI.1.7f1: R = COOH VI.1.7f2: R = COOCH3 VI.1.7f3: R = CHO

B

COOCH3

O

HO

COOH

COOH

TO

ÁN

-L

HO

Í-

H

Ó

HO

A

10

00

VI.1.7e

HO COOH

VI.1.7g

D

IỄ N

Đ

ÀN

HO

COOH

VI.1.7h

Ph�n ��ng thu ��c qua ph�n �ng thu� phân ch�t VI.1.7 ��c xác ��nh là glucose và rhamnose qua s�c ký l�p m�ng và s�c ký khí (GC). Methyl hoá glycosid VI.1.7 trong cùng �i�u ki�n nh� ch�t VI.1.6 s� thu ��c d�n xu�t decamethyl VI.1.7b và s�n ph�m ph� VI.1.7c. Ch�t VI.1.7c sau khi thu� phân b�ng ki�m và methyl hoá nhóm acid b�ng CH3I cho d�n xu�t dimethyl VI.1.7d. Ph� IR có ��nh h�p th� m�nh � *: 3400 (OH), 1720 (COOMe) và 1640,




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

890 cm-1 (>C=CH2). Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) cho công th�c phân t� c�a methyl ester VI.1.7c là C33H52O6 (m/z 544,3739). Ph� 1H-NMR có tín hi�u c�a hai nhóm methyl ester � 3,65 (s), 3,66 (s) và m�t nhóm methoxy � 3,21 (s). Thu� phân d�n xu�t permethyl VI.1.7b b�ng acid HCl-MeOH cho d�n xu�t methyl ester VI.1.7d, s�n ph�m ph� VI.1.7e và methylpyranosid c�a 2,3,4-tri-O-methylrhamnose, 2,3,4- và 2,3,6tri-O-methylglucose, t�ơng t� nh� ��i v�i ch�t VI.1.6. Ph� IR c�a methyl ester VI.1.7d có ��nh h�p th� m�nh � * 3430 (OH), 1725 (COOMe), 1700 (COOH) và 1640, 890 cm-1 (>C=CH2). Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-EI-MS) cho công th�c phân t� c�a ch�t VI.1.7d là C32H50O6 (m/z 530,3611, theo tính toán là 530,3607). M�t s� m�nh quan tr�ng khác � m/z 295 [a], 263 [a-CH3OH], 245 [a-CH3OH-H2O], 235 [a-HCOOCH3], 234 [b], 233 [b-H], 189 [b-COOH], 175 [c-COOH], 107 [e-COOH], cho th�y nhóm COOH g�n vào C-17. Ph� 1H-NMR có tín hi�u singlet c�a nhóm methyl ester � 3,65 và nhóm methoxy � 3,20. �i�u thú v� � �ây là trong �i�u ki�n ph�n �ng permethyl hoá ch� có nhóm 3 OH b� methyl hoá, còn nhóm 11 -OH c�a ch�t VI.1.7 không b� methyl hoá. Khi quan sát trên mô hình Dreiding-Modell cho th�y nguyên nhân � �ây chính là s� che ch�n c�a H-1 và H-1 ��i v�i nhóm 11 -OH. Dehydrat hoá d�n xu�t VI.1.7d v�i xúc tác acid cho s�n ph�m ph� VI.1.7e có pic phân t� � m/z 512 và m�t s� m�nh quan tr�ng khác � m/z 292 [b], 260 [b-CH3OH], 245 [b-CH3OH-CH3], 233 [b-COOCH3], 201 [b-CH3OH-COOCH3], 220 [c], 175 [c-COOH], 107 [e-COOH]. S� phân m�nh này cho th�y có m�t n�i �ôi xu�t hi�n � 9 (11) (sơ �� VI.5). �i�u này ��c th�y rõ hơn qua tín hi�u triplet c�a H-11 ( 5,27) � phía tr��ng th�p hơn ( 1,3 ppm). So sánh v�i ch�t VI.1.7d ta th�y hai tín hi�u c�a proton H-25 và H-26 chuy�n v� phía tr��ng th�p hơn. Qua phân tích ph� cho th�y s�n ph�m ph� VI.1.7e có c�u trúc là acid 3(-methoxy-lup-9(11),20(29)dien-23-carboxymethyl-28-oic. M�t vài d�n xu�t khác có khung lupan- 9(11) c�ng �ã ��c tìm th�y trong h� Cúc (Compositae) [10]. Thu� phân glycosid VI.1.7 trong môi tr��ng ki�m cho aglycon VI.1.2. Liên k�t ester gi�a aglycon và ��ng ��c th�y rõ qua ��nh h�p th� � * 1730 cm-1 trong ph� IR và tín hi�u � 94,8 trong ph� 13 C-NMR. Các b��c �� xác ��nh liên k�t gi�a aglycon và ph�n ��ng ��c ti�n hành t�ơng t� nh� ��i v�i ch�t VI.1.6. Methyl hóa

N

249


Ơ

Ph n B. Ch






250

Ơ

N G

Đ

COOH

TP .

Q

c

ẠO

b

U Y

N H

b�ng diazomethan t�o thành methyl ester glycosid VI.1.7i. Thu� phân b�ng ki�m y�u d�n xu�t VI.1.7i cho monomethyl ester VI.1.7k. Nhóm methyl ester ��c xác ��nh là 23-COOCH3 và nhóm acid t� do là 28-COOH. K�t qu� này ��c xác ��nh qua các pic chìa khoá � m/z 281 [a], 263 [a-H2O] và 234 [b] (sơ �� VI.2) trong ph� kh�i EI-MS. Nh� v�y, ta k�t lu�n ��c g�c ��ng ��c g�n vào C-28.

N


VI.1.7 e

Ư

H3CO

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

COOCH3

COOH

Í-

H

H3CO

[c] m/z 220

ÁN

-L

[b] m/z 292

TO

S !" VI.5. SP phân mRnh c a dien VI.1.7e trong ph3 kh1i

D

IỄ N

Đ

ÀN

Kh� hoá d�n xu�t permethyl VI.1.7b b�ng LiAlH4 t�o thành d�n xu�t triol VI.1.7m. Ph� kh�i phân gi�i cao cho công th�c phân t� c�a ch�t VI.1.7m là C31H52O4 (m/z 488,3845) và m�t s� m�nh quan tr�ng � m/z 426 [M-2CH2OH]+ và 408 [M-2CH2OH-H2O]+. Ph� 1 H-NMR có tín hi�u singlet ( 3,30) c�a nhóm methoxy, c�p doublet � 3,55; 3,72 (d, J = 10 Hz, H2-23) và 3,26; 3,35 (d, J = 10 Hz, H2-28). Ph� 13C-NMR có tín hi�u c�a 31 nguyên t� carbon trong �ó có 6 carbon b�c 4, 7 nhóm CH, 12 nhóm CH2 và 6 nhóm CH3 (b�ng VI.1.2). M�t s� tín hi�u quan tr�ng xu�t hi�n � 150,0 (s, C-20); 110,2 (C-29); 87,1 (d, C-3); 71,9 (t, C-23); 70,5 (d, C-11); và 60,4




N H

(t, C-28). Ph�n ��ng c�a ch�t VI.1.7 hoàn toàn gi�ng v�i ph�n ��ng� c�a ch�t VI.1.6. K�t h�p các s� li�u ph� �ã phân tích � trên, chúng tôi �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a ch�t VI.1.7 là acid 3 ,11 dihydroxy-lup-20(29)-en-23,28-dioic 28-O-[ -L-rhamnopyranosyl(1 4)-O- -D-glucopyranoyl-(1 6)]- -D-glucopyranosid.

N

251


Ơ

Ph n B. Ch


1

U Y

B ng VI.1.3. S1 li u ph3 H-NMR c a triterpen glycosid VI.1.6, VI.1.7 và VI.1.8 VI.1.7

VI.1.8

CD3OD-D2O (8:2)]

(200 MHz, CD3OD)

(400 MHz, CDCl3)

Glc-1-H-1

5,45 d (8,0)

5,46 d (7,8)

Glc-2-H-1

4,39 d (8,0)

4,44 d (7,8)

Rham H-1

4,84 d (1,8)

4,86 s

H2 - 29

4,73; 4,60 br s

5,47 d (8,0) 4,37 d (8,0)

ẦN TR B

a

4,64 br s

10

00

2,98 t

H-19

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

VI.1.6 [200 MHz

1,26 d (6)

Tert. CH3

1,70; 1,10; 1,03;

b

2,96 br s

4,73; 4,60 br s 3,00 t

a

1,26 d (5,7)

1,25 d (6,5)

1,69; 1,10; 1,06;

1,67; 1,00; 0,93;

1,04; 0,85

0,88; 0,84; 0,80

0,94; 0,88

Triplet gi.ng doublet tù; b Tín hi2u b3 che ph4

ÁN

a

-L

Í-

H

Ó

A

Rham-CH3

5,00 d (1,7)

TO

• Acid 3-epi-betulinic 28-O-[ -L-rhamnopyranosyl-(1 4)-O- 6)]- -D-glucopyranosid (VI.1.8) B�ng s�c ký c�t trên silicagel, h� dung môi CHCl3-MeOH-H2O (70:30:3) và l�c qua gel sephadex LH-20 (MeOH), �ã phân l�p ��c saponin VI.1.8 là ch�t m�i t� d�ch chi�t methanol c�a lá cây Chân chim. Ph� h�ng ngo�i IR c�a ch�t VI.1.8 cho các ��nh h�p th� t�ơng t� nh� glycosid VI.1.6 và VI.1.7: nhóm carbonyl (1700 cm-1) và nhóm carbonyl ester (1730 cm-1). Ph� kh�i FAB-MS cho pic ion phân t� c�a ch�t này � m/z 925 [M-H]- và m/z 455 [M-H-glc]-. Ph� 1H-NMR c�a ch�t VI.1.8 có 6 singlet c�a 6 nhóm methyl g�n v�i carbon b�c b�n, m�t tín hi�u

D

IỄ N

Đ

ÀN

D-glucopyranosyl-(1





252

Ơ

N H

doublet ( 1,24, J = 6 Hz) c�a nhóm methyl g�n v�i carbon b�c ba. Hai proton anomer c�a ��ng -D-glucose ��c th�y rõ qua hai tín hi�u doublet � 4,38 và 5,47 có h�ng s� t�ơng tác J = 7,6 Hz. Ph� 13 C-NMR cho th�y �ây là m�t triterpen có khung lupan g�n v�i 3 ��ng ��c th�y rõ qua các tín hi�u 176,0 (s); 151,5 (s); 110,5 (t, >C=CH2); 104,3; 102,7; 95,2 (C-anomer) (b�ng VI.1.4).

N


1

VI.1.6a

VI.1.6d

(200 MHz, CD3OD)

(400 MHz, CDCl3)

Glc-1-H-1

5,44 d (7,6)

5,60 d (8,0)

Glc-2-H-1

4,37 d (7,6)

4,46 d (8,0)

4,22 d (8,1)

Rham-1

4,83 d (1,7)

H

TP .

Q

U Y

B ng VI.1.3a. S1 li u ph3 H-NMR c a các dFn xuEt VI.1.6a, VI.1.6d và VI.1.6e

4,87 s

4,93 d (1,8)

H2 - 29

4,72; 4,59 br s

4,66; 4,52 br s

4,68; 4,55 m

COOMe

3,63 s

H-19

2,99 t

2,88 t

a

Rham-CH3

1,23 d (6)

1,07 d (6,2)

1,24 d (6,3)

1,61; 1,14; 0,98;

1,64; 1,12; 0,97;

0,86; 0,83

0,90; 0,83

ẠO

Đ

N G

Ư

ẦN TR

5,42 d (8,1)

B

Í-

1,68; 1,13; 1,04;

-L

(200 MHz, CDCl3)

0,94; 0,88

ÁN

a

00

10

A

Ó H

tert-CH3

VI.1.6e

Đ

ÀN

TO

Tín hi2u b3 che ph4 1

B ng VI.1.3b. S1 li u ph3 H-NMR c a các dFn xuEt VI.1.7a, VI.1.7b và VI.1.7i VI.1.7b

VI.1.7i

(200 MHz, CDCl3)

(400 MHz, CDCl3)

(200 MHz, CD3OD)

Glc-1-H-1

5,60 d (7,8)

5,60 d (8,0)

5,45 d (7,8)

Glc-2-H-1

4,43 d (7,8)

4,46 d (8,0)

4,38 d (7,8)

Rham H-1

4,93 s

4,87 s

4,84 s

D

IỄ N

VI.1.7a




Ph n B. Ch


253


H2 - 29

4,64; 4,50 br s

4,66; 4,52 br s

4,78; 4,62 br s

COOMe

3,63 s

H-19

2,85 br s

2,88 t

3,01 br s

Rham-CH3

1,04 d (6,2)

1,07 d (6,2)

1,24 d (6,0)

tert- CH3

1,58; 1,10; 1,00; 0,92; 0,87

1,61; 1,14; 0,98; 0,86; 0,83

1,72; 1,16; 1,07 (x2)

U Y

N H

Ơ

N

3,62 s

TP .

Q

0,94

a

ẠO

Tín hi2u b3 che ph4 1

N G

Đ

B ng VI.1.3c. S1 li u ph3 H-NMR c a các dFn xuEt VI.1.8a, VI.1.8b (200 MHz, CDCl3)

Ư

VI.1.8a

VI.1.8b

5,64 d (8,0)

Glc-2-H-1

4,52 d (8,0)

Rha H-1

5,10 s

H2 – 29

4,69; 4,56 br s

4,68; 4,55 br s

H-19

2,90 br s

a

1,10 d (6,4)

1,24 d (6,0)

1,64; 0,98; 0,88;

1,64;

0,83 (x 2); 0,78

0,79 - 0,94 (x 5)

ẦN

TR

B

00

10

5,43 d (8,0) a 4,93 s

-L

Í-

H

Ó

A

Rham-CH3 tert-CH3

H

Glc-1-H-1

a

TO

ÁN

Tín hi2u b3 che ph4

Đ

ÀN

20 19

IỄ N

18 25

H

17

H

22

COOR

D

24

5

O

H

10

R1O

O

18

2

28 3

19

27

23

HO

VI.1.8d





254


VI.1.8

2

R

H

^-L-rham-

4

-D-glc4

6

-D-glc-

6

VI.1.8a

Ac

( -L-rham- -D-glc- -D-glc-)Ac9

VI.1.8b

CH3

-( -D-glc- -D-glc - -L-rham)Me9

VI.1.8c

CH3

CH3

VI.1.8e

CH3

H

-D-glc'

N H U Y

VI.1.9a

4

6

-L-rham- -D-glc''- -D-glc'''H

Q

-D-glc'

TP .

VI.1.9

4

Ơ

6

N

1

R

( -D-glc-)Ac4

H

VI.1.9c

( -D-glc-)Ac4

( -L-rham- -D-glc- -D-glc-)Ac9

VI.1.9d

-D-6'-Ac-glc'

6

Đ

4

ẠO

VI.1.9b

4

6

N G

-L-rham- -D-glc''- -D-glc'''-

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

So sánh ph� NMR c�a glycosid VI.1.8 v�i ph� c�a ch�t VI.1.6 và VI.1.7 ta th�y �có nhi�u hơn m�t nhóm methyl và ít hơn m�t nhóm acid carboxylic. Thu� phân glycosid VI.1.8 b�ng ki�m (K H-MeOH) cho aglycon, có ph� NMR hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a acid 3-epi-betulinic (VI.1.3). Thu� phân ch�t VI.1.8 b�ng acid, ngoài aglycon VI.1.3, ��ng glucose và rhamnose (��c nh�n d�ng qua s�c ký gi�y và s�c ký khí), còn thu ��c s�n ph�m ph� VI.1.8d là m�t -lacton. Ph� R c�a s�n ph�m ph� VI.1.8d không có ��nh h�p th� c�a nhóm exomethylen (>C=CH2) nh�ng l�i có ��nh h�p th� � 1760 -1 cm c�a nhóm -lacton. Ph� kh�i có s� phân m�nh gi�ng v�i acid 3-epi-betulinic. Ph� 1H-NMR có 7 tín hi�u singlet c a 7 nhóm methyl ( 0,81 - 1,01) g�n v�i carbon b�c b�n (Cq), hai proton methinoxy ( 3,39, H-3 và 3,92, H-19 ) và không có tín hi�u c�a nhóm isopropenyl. K�t h�p các s� li�u ph�, �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a ch�t VI.1.8d là 3 ,19 -dihydroxy-18 -oleanan-28acid 28 19-lacton, ch�t này ��c t�o thành do acid 3-epi-betulinic b� lacton hoá trong môi tr��ng acid. Peracetyl hoá ch�t VI.1.8 b�ng anhydrid acetic trong pyridin cho d�n xu�t decaacetat VI.1.8a. Ph� kh�i FAB (có thioglycerin làm ch�t mang) c�a VI.1.8a cho pic � m/z 1453 [M+thioglycerin]+, 849 [(Rham-Glc-Glc)Ac9]+, và m�t s� m�nh t�o ra do phân c�t th� t� t�ng phân t� ��ng � m/z 561 [(Rham-Glc)Ac6]+ và 273 [(Rham)Ac3]+.




TP .

Q

U Y

N H

Methyl hoá glycosid VI.1.8 b�ng CH3I, t-BuONa, NaOH trong DMSO [5] cho d�n xu�t decamethyl VI.1.8b và s�n ph�m ph� VI.1.8c. Thu� phân b�ng acid ch�t VI.1.8b cho ch�t VI.1.8e, d�n xu�t methyl pyranosid c�a 2,3,4-tri-O-methyl-rhamnose, 2,3,4- và 2,3,6-tri-O-methyl-glucose, ��c nh�n bi�t b�ng s�c ký khí. Ph� R, 1 H-NMR và MS c�a VI.1.8e hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a acid 3 -methoxy-betulinic. K�t h�p các s� li�u ph� �ã phân tích � trên, chúng tôi �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a triterpen glycosid m�i VI.1.8 là acid 3-epi-betulinic 28-O-[(-L-rhamnopyranosyl-(1(4)-O-D-glucopyranoyl-(1(6)]- -D-glucopyranosid [9, 11].

N

255


Ơ

Ph n B. Ch


ẠO

3- Các h p ch t bisdesmosidic triterpen glycosid

13

B ng VI.1.4. S1 li u ph3 C-NMR c a triterpen glycosid VI.1.6, VI.1.7, VI.1.8 và dFn xuEt peracetat VI.1.6a, VI.1.7a và VI.1.8a VI.1.6

VI.1.7

VI.1.8

VI.1.6a

VI.1.7a

VI.1.8a

100,6 MHz

100,6 MHz

CD3OD/D2O

CD3OD/D2O

50,3 MHz

100,6 MHz

100,6 MHz

50,3 MHz

(8:2)

(8:2)

CD3OD

CDCl3

CDCl3

CDCl3

1

33,7

35,5

35,3

32,7

34,5

33,9

2

25,7

25,6

26,4

22,6

22,4

22,8

C

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

• Acid 3-epi-betulinic 3-O- -D-glucopyranosid 28-O-[(-Lrhamnopyranosyl-(1(4)- O - - D -glucopyranosyl-(1(6)]- - D glucopyranosid (VI.1.9) Ch�t VI.1.9 ��c tách ra t� phân �o�n CHCl3-MeOH-H2O (70:30:3) b�ng s�c ký c�t trên silicagel và sephadex LH-20 (MeOH). Ph� h�ng ngo�i R cho ��nh h�p th� ��c tr�ng c�a nhóm methyliden (1640 và 890 cm-1), nhóm hydroxy (3520 cm-1) và nhóm carbonyl ester (1730 cm-1). Ph� kh�i FAB-MS (ion d�ơng) có pic ion phân t� � m/z 1111,6 [M+Na]+. Ph� 1H-NMR cho th�y ch�t VI.1.9 có 7 nhóm methyl trong �ó có 6 nhóm g�n v�i carbon b�c b�n và m�t nhóm methyl g�n v�i carbon b�c 3; hai tín hi�u singlet c�a hai proton olephinic ( 4,60 và 4,73) và ba proton anomer c�a ��ng -D-glucose ��c th�y rõ qua ba doublet có h�ng s� t�ơng tác J = 7,6 Hz � 4,26; 4,38 và 5,46. Ph� 1H- và 13C-NMR c�a ch�t này cho th�y �ây là m�t triterpen có khung lupan g�n v�i 3 ho�c 4 ��ng.





256 73,1

73,3

74,5

75,4

75,2

77,2

4

51,9

52,4

38,4

50,1

50,5

37,2

5

46,4

45,8

49,3

44,8

44,2

49,1

6

21,9

22,0

19,2

21,2

22,6

18,1

7

34,9

35,5

34,4

33,9

34,5

34,2

8

42,1

43,1

42,0

41,2

42,2

40,8

9

51,4

56,2

51,4

50,4

52,7

U Y

10

37,8

39,5

38,2

36,7

36,7

11

20,7

70,6

21,8

20,2

72,0

23,0

12

26,5

37,8

26,5

25,3

36,1

13

39,1

37,8

39,2

37,9

ẠO

25,4

38,2

38,0

14

43,3

43,7

43,5

N G

42,9

42,5

15

30,5

30,2

30,7

29,7

30,0

29,8

16

32,6

32,6

32,7

31,6

32,4

31,7

17

57,8

57,6

57,6

56,7

56,5

56,8

18

50,3

49,8

50,4

49,0

48,6

50,2

19

48,0

47,8

48,3

46,6

46,0

46,6

20

151,5

151,5

149,9

149,2

150,1

21

31,3

31,7

31,4

30,2

31,3

30,3

22

37,5

37,3

37,5

36,4

36,1

36,7

23

184,7

184,7

29,0

180,7

180,8

27,8

Ơ N H

Q

TP .

Đ

Ư

H

ẦN TR B

00

A Ó H

-L

22,7

16,8

17,4

21,8

25

17,7

17,7

16,7

17,1

17,1

16,2

17,3

17,4

16,6

16,3

16,8

16,0

27

15,4

14,8

15,2

14,9

14,6

15,0

28

176,6

176,8

176,0

173,8

173,2

173,9

29

110,9

110,9

110,5

109,7

110,2

109,8

30

19,9

19,5

19,6

19,4

19,4

19,5

OCOCH3

-

-

-

170,6 168,9

170,9 168,7

170,9 169,0

OCOCH3

-

-

-

20,5 21,2

20,5 22,0

20,6 21,7

ÁN

18,2

TO

Í-

36,7

18,2

ÀN Đ IỄ N

151,0

50,3

24

26

D

42,5

N

3

10





Ph n B. Ch


257


94,7

94,8

95,0

90,9

90,7

90,9

2

73,1

73,1

73,8

69,9

69,9

70,0

3

78,4

78,6

79,2

72,4

72,4

72,5

4

70,2

70,3

70,6

68,4

68,3

68,5

5

77,2

77,4

78,0

73,9

73,9

74,0

6

69,1

69,0

69,4

67,3

67,3

U Y

1

103,9

103,7

104,3

100,3

100,3

2

74,6

74,7

75,1

71,5

3

76,3

76,3

76,4

68,5

4

77,2

77,3

77,7

N G

5

75,8

76,0

76,7

6

61,3

61,3

61,7

1

102,1

102,1

2

71,7

71,8

3

71,5

4

73,1

5

70,2

6

17,7

N H

Ơ

N

1

10

Glc-1

Q

67,4

68,6

77,0

78,3

73,9

73,7

73,9

61,8

61,7

61,8

102,7

99,3

99,2

99,4

72,2

70,0

69,9

70,1

72,0

70,5

70,5

70,6

72,8

73,6

72,8

72,7

73,0

70,2

70,4

67,7

67,7

67,8

17,7

17,8

17,1

17,1

17,2

H

Ư

77,1

ẦN TR B

00

A Ó H

ẠO 68,5

Đ

71,6

71,5

Í-

100,4

71,4

Rham

-L

TP .

Glc-2

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

Ph� 13C-NMR c�a VI.1.9 có tín hi�u c�a 54 nguyên t� carbon, trong �ó có 7 nhóm methyl, 14 nhóm methylen, 26 nhóm CH và 7 carbon b�c 4. M�t s� tín hi�u quan tr�ng khác � 176,2 (COOR); 151,7; 110,4 (>C=CH2), 104,4; 102,8; 101,5 và 95,1 (carbon anomer) (b�ng VI.1.5). So sánh ph� 13C-NMR v�i ph� c�a ch�t VI.1.8 ta th�y �glycosid này có g�c ��ng g�n vào C-28 gi�ng nh� ch�t VI.1.8, nh�ng có thêm m�t g�c ��ng n�a g�n vào nhóm 3- OH, ��c th�y rõ qua các tín hi�u H 4,26; C 101,5 (glc’-H1 và glc’-C1). �� kh�ng ��nh ch�c ch�n c�u trúc c�a ch�t VI.1.9 chúng tôi �ã ti�n hành thu� phân b�ng ki�m �� thu ��c prosapogenin VI.1.9a. Ph� 1H-NMR c�a prosapogenin VI.1.9a không có tín hi�u methyl doublet c�a ��ng rhamnose ( 1,26, d, J = 6 Hz) mà ch� có m�t proton anomer ( 4,25, d, J = 8 Hz). Peracetyl hoá





258

D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

prosapogenin VI.1.9a b�ng anhydrid acetic trong pyridin cho d�n xu�t tetraacetyl VI.1.9b. Ph� 1H-NMR có 4 tín hi�u singlet c�a 4 nhóm acetyl ( 2,0; 2,03; 2,04; 2,0); proton anomer ( 4,47, d, J = 8 Hz) và H-3 ( 3,30, br s). Ch�t prosapogenin này c�ng ��c các tác gi� Nh�t B�n tách ra t� cây Chân chim. Thu� phân prosapogenin VI.1.9a b�ng acid HCl-MeOH thu ��c aglycon là acid 3-epi betulinic (VI.1.3) và methyl- -Dglucopyranosid, ��c xác ��nh qua ph� 1H-NMR và s�c ký khí. Khi so sánh ph� 13C-NMR c�a bisdesmosidic triterpen glycosid VI.1.9 v�i acid 3-epi-betulinic ta th�y tín hi�u c�a C-3 b� d�ch chuy�n v� phía tr��ng th�p hơn � 82,5 ( 7,4 ppm) và C-2 b� d�ch chuy�n v� phía tr��ng cao hơn � 21,9 ( 4,8 ppm) [12]. K�t h�p các d� li�u ph�, chúng tôi �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a ch�t VI.1.9 là 328-O-[ -Lepi-betulinic acid 3-O- -D-glucopyranosid rhamnopyranosyl-(1 4)- O - - D -glucopyranosyl-(1 6)]- - D glucopyranosid [13]. • Acid 3-epi-betulinic 3-O- -D-6'-acetyl-glucopyranosid 28-O[ -L-rhamnopyranosyl-(1 4)-O- -D-glucopyranosyl-(1 6)]- -Dglucopyranosid (VI.1.10) Ch�t bisdesmosidic glycosid này ��c tách ra t� phân �o�n kém phân c�c hơn so v�i ch�t VI.1.9. Ph� h�ng ngo�i IR cho ��nh h�p th� ��c tr�ng c�a nhóm methyliden (1640 và 880 cm-1), nhóm hydroxy (3420 cm-1) và nhóm carbonyl ester (1730 cm-1). Ph� kh�i FAB-MS (ion d�ơng) có pic ion phân t� � m/z 1153,6 [M+Na]+, l�n hơn 42 �ơn v� so v�i ch�t V.1.9 và g�i ý cho th�y ch�t này có th� có nhóm acetyl. Nhóm acetyl này ��c kh�ng ��nh qua tín hi�u singlet � 2,04 trong ph� 1H-NMR và C 20,77; 172,77 trong ph� 13C-NMR. Ph� 13C-NMR c�a ch�t VI.1.10 hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a ch�t VI.1.9 tr� các tín hi�u C-5' ( 74,99) và C-6' ( 64,83) c�a ph�n ��ng 3-O- -D-glucosid (b�ng VI.1.5). �� kh�ng ��nh v� trí c�a nhóm acetyl, chúng tôi �ã ti�n hành ph�n �ng acetyl hoá và s� d�ng ph� c�ng h��ng t� h�t nhân hai chi�u (2D-NMR). Ph� 1H13 C-COSY có t�ơng tác c�a C-6' ( 64,83) v�i H-6'A ( 4,36, dd, J = 11,7; 2,1 Hz) và H-6'B ( 4,22, dd, J = 11,7; 6,3 Hz). Ph3 1H-1HCOSY có t�ơng tác c�a H2-6' v�i H-5' ( 3,40). Qua phân tích các s� li�u ph�, c�u trúc c�a ch�t bisdesmosidic glycosid m�i VI.1.10 ��c xác ��nh là acid 3-epi-betulinic 3-O- -D-6'-

N





Ph n B. Ch


259


C-NMR c a các chEt bidesmosidic glycosid VI.1.9 và VI.1.10

Ơ

13

VI.1.10

100,6 MHz

125,7 MHz

CD3OD

CD3OD

1

35,2

35,3

16

32,8

2

21,9

21,9

17

57,9

58,0

3

82,5

83,2

18

50,5

N G

50,6

4

38,3

38,4

19

48,3

48,4

5

51,1

51,2

20

151,7

151,8

6

19,2

19,3

21

TR

31,5

31,6

7

34,4

34,5

22

37,5

37,6

8

42,1

42,2

23

29,2

29,2

9

50,8

51,0

24

22,9

23,0

10

38,0

38,1

25

16,9

16,9

11

-L

22,2

26

16,6

16,7

26,7

26,8

27

15,3

15,3

13

39,3

39,4

28

176,3

176,3

14

ÀN

43,6

43,7

29

110,4

110,4

15

30,8

30,9

30

19,5

19,5

IỄ N

Đ

VI.1.10

100,6 MHz CD3OD

125,7 MHz

Glc-1

TP .

ẠO

Đ

Ư H

ẦN B

00

10

A Ó H

Í-

ÁN

TO

12

21,9

VI.1.9

C

Q

VI.1.9

C

D

U Y

N H

B ng VI.1.5. S1 li u ph3

N

acetylglucopyranosid 28-O-[ -L-rhamnopyranosyl-(1 4)-O- -Dglucopyranosyl-(1 6)]- -D-glucopyranosid. D�n xu�t c�a 3-O- D-6'-acetyl glucopyranosid c�a hederagenin c�ng ��c tìm th�y trong r� c�a cây Schefflera impressa [14].

CD3OD 32,9

Glc-2

1

95,1

95,3

1

104,4

104,5

2

73,6

73,7

2

75,0

75,0

3

79,3

79,5

3

76,8

76,9





260


70,8

71,0

4

77,7

78,0

5

77,9

78,2

5

76,6

76,7

6

69,4

69,5

6

61,8

61,9

Rham

N

4

102,9

1

101,5

101,9

2

72,3

72,4

2

75,2

75,3

3

72,1

72,2

3

78,3

4

73,9

74,0

4

71,9

5

70,5

70,6

5

78,1

6

17,8

17,8

6

62,9

N H

102,8

U Y

1

Q

Ơ

3-O- -D-Glc

TP .

78,3

ẠO

72,0

Đ

75,0

N G

64,8

ẦN

H

Ư

172.8 (OCOCH3)

2

R

VI.1.5a

H

Í-

H

Me

HSO3

TO

VI.1.11a

-

20 19 4

-L-rham- -D6 glc- -D-glc

18 25

( -L-rham- -D6 glc- -D-glc)Ac9

-

H

VI.1.11f

HSO3

-

Me

VI.1.11g

HSO3

-

( -L-rham- -D6 glc- -Dglc)Me9

22

COOR

2

10

R1O

HSO3

17

28

4

VI.1.11e

ÀN Đ IỄ N D

-

-L

HSO3

ÁN

VI.1.11

-

A

SO3

Ó

VI.1.5

R

10

1

00

B

TR

20,8 (OCOCH3)

3

24

5

27

23

4




Ch


261

ng VI. H Ng gia bì (ARALIACEAE)

1

CD3OD

CDCl3

CDCl3

0,85; 0,87

0,86; 0,90

0,79; 0,81

0,80; 0,82

0,94 (x 2)

0,96 (x 2)

0,87; 0,90

0,87 (x 2)

1,02; 1,69

1,02; 1,69

0,96; 1,67

0,94; 1,66

1,12 d (6,1)

4,38 d (7,5)

Rham-H-1

a

N G

Glc-2-H-1

Ư

5,46 d (7,5)

2,90 m 5,64 d (7,7) 5,85 d (7,7)

H

Glc-1-H-1

Q

TP .

1,26 d (6,3) 3,00 dt (11,7; 5,4)3,01 dt (11,2; 4,8) 2,99 m

H-19

Ơ

CD3OD

N H

VI.1.9c

U Y

VI.1.9b

ẠO

Rham CH3

VI.1.9a

Đ

tert-CH3

VI.1.9

N

B ng VI.1.6. S li u ph H-NMR c a các ch!t bidesmosidic glycosid VI.1.9 và VI.1.9a, VI.1.9b và VI.1.9c (200 MHz)

TR

ẦN

5,19 d (1,8)

4,60; 4,73 br s

H-3

a

4,58; 4,70 br s

10

29-H2

B

4,25 d (8,0)

00

3-O-Glc-H1 4,26 d (7,5)

4,50 d (7,7)

4,58; 4,72 br s

4,57; 4,71 br s

3,30 br s

3,30 br s

2,0; 2,03

1,97 - 2,04

2,04; 2,07

2,05; 2,08

Ó

A

3,82 br s

4,47 d (8,0)

Tín hi u b che ph

TO

a

2,10; 2,11

ÁN

-L

Í-

H

OAc

D

IỄ N

Đ

ÀN

• Acid 3-epi-betulinic 3-O-sulphat 28-O-[ -Lrhamnopyranosyl(1 4)-O- - D -glucopyranosyl-(1 6)]- - D glucopyranosid (VI.1.11) Ch�t triterpenglycosid sulphat này ��c tách ra t� phân �o�n saponin c�a d�ch chi�t MeOH b�ng s�c ký c�t trên silicagel, h� dung môi là CHCl3-MeOH-H2O (60:35:8) và sephadex LH-20. Ph� IR cho h�p th� � * 3420 (OH), 1640, 880 (>C=CH2) và 1220 cm-1 (S-O). Ph� 1H-NMR có tín hi�u c�a 6 nhóm methyl trong �ó có 5 nhóm g�n v�i carbon b�c b�n và m�t nhóm methyl g�n v�i carbon b�c 3





262

Ơ

Q

U Y

N H

( 1,26, d, J = 6,3 Hz); hai proton olephinic và hai proton anomer. So sánh v�i ph� 1H-NMR c�a acid 3-epi-betulinic ta th�y tín hi�u c�a H-3 bA d�ch chuy�n v� phía tr��ng th�p hơn ( 4,04, br s), g�i ý cho th�y phân t� có th� có nhóm 3 -SO3. Ph� 13C-NMR kh�ng ��nh thêm �i�u này qua s� chuy�n d�ch v� phía tr��ng th�p hơn c�a C-3 ( 76,4). Tr� các tín hi�u c�a C-2, C-3 và C-4, các tín hi�u còn l�i c�a ch�t VI.1.11 hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a ch�t VI.1.9.

N

Tr=n V@n Sung, TrAnh ThA Th y, NguyBn ThA Hoàng Anh

TP .

AcO O

OAc

Me

OAc

OAc

OAc

AcO

VI.1.11a

H

Ư

HO3SO

AcO OAc

O

N G

O

ẠO

O

O OAc

Đ

O

C=O

-L

ÍÀN

TO

ÁN

HO

S

CH2OR 28

CH2OH

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

LiAlH4

VI.1.11b

HO3SO

VI.1.11c: R = H VI.1.11d: R = Ac

VI.6. KhE hoá ch!t VI.1.11a bFng LiAlH4

D

IỄ N

Đ

Desulphat hoá ch�t VI.1.11 b�ng cách �un nóng trong pyridindioxan ta thu ��c ch�t VI.1.9. Ph� kh�i FAB-MS cho th�y phân t� b� phân c�t l�n l��t t�ng phân t� ��ng th� hi�n qua các pic: m/z 1005 [M-H]-, 859 [M-H-Rha]-, 697 [M-H-Rha-Glc]- và 535 [M-HRha-Glc-Glc]-. Acetyl hoá ch�t VI.1.11 b�ng (Ac)2O/Py � nhi�t �� phòng ��c d�n xu�t peraxetyl VI.1.11a, ph� kh�i FAB có các pic � m/z 1383 [M-H]-, 851 [(Rha-Glc-Glc)Ac9]-, 535 [M-H-��ng]- và 97 [HSO4]-.




Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Kh� hoá d�n xu�t peracetyl VI.1.11a b�ng LiAlH4 thu ��c 3epi-betulin (VI.1.11b), sulphat-ancol VI.1.11c và VI.1.11d. Ph� 1HNMR c�a ch�t VI.1.11d có hai tín hi�u doublet � 3,83; 4,32 6 (J = 10,8 Hz, H-28 A, H-28B), m�t tín hi�u singlet tù 4,05 (H-3 ). Các tín hi�u c�a VI.1.11c là 3,25; 3,72 (d, J = 12 Hz) và 4,05 (b�ng VI.1.8). Thu� phân b�ng ki�m (KOH-MeOH) ch�t VI.1.11 cho aglycon VI.1.11e và acid 3-epi-betulinic (t� l� 1:1). Ph� IR c�a aglycon VI.1.11e có ��nh h�p th� m�nh � * 1240 cm-1 (S-O). Ph� 1H-NMR không có tín hi�u c�a g�c ��ng. Methyl hoá ch�t VI.1.11 b�ng CH3I, t-BuONa, NaOH trong DMSO cho d�n xu�t nonamethyl VI.1.11g là s�n ph�m chính. Thu� phân b�ng acid ch�t VI.1.11g cho d�n xu�t methyl pyranosid c�a 2,3,4-tri-O-methylrhamnose, 2,3,4- và 2,3,6-tri-O-methylglucose. Nh� v�y, ta k�t lu�n ��c ph�n ��ng g�n vào v� trí C-28 và liên k�t gi�a các ��ng hoàn toàn gi�ng v�i ch�t VI.1.6 và VI.1.7. Ph� kh�i c�a các mu�i sulphat (VI.1.11c VI.1.11f) ��u không có pic ion phân t� mà ch� có pic cơ b�n là [MH2SO4]+ ��c ch�ng minh qua ph� kh�i phân gi�i cao (HR-MS). Qua phân tích ph� và chuy�n hoá hoá h�c, c�u trúc c�a triterpensulphat m�i VI.1.11 ��c xác ��nh là acid 3-epi-betulinic-3O-sulphat 28-O-[ -L-rhamnopyranosyl-(1 4)-O- -D-glucopyranoyl(1 6)]- -D-glucopyranosid [15].

N

263


Ơ

Ch


13

-L

Í-

H

B ng VI.1.7. S li u ph C-NMR c a các ch!t triterpen glycosid 3-Osulphat VI.1.11, VI.1.11a, VI.1.11g và các ch!t triterpen 3-O-sulphat VI.1.11e và VI.1.11f VI.1.11

VI.1.11a

VI.1.11g

VI.1.11e

VI.1.11f

50,3 MHz

100,6 MHz

100,6 MHz

50,3 MHz

50,3 MHz

CD3OD

CDCl3

CD3OD

pyridin-d5

CD3OD

1

35,2

36,4

35,4

34,6

35,4

2

23,6

23,4

23,6

23,2

23,7

3

85,4

86,4

85,4

84,1

85,7

4

38,3

37,4

38,4

37,8

38,5

5

51,5

50,0

51,5

50,6

51,6

6

19,0

18,1

19,1

18,4

19,1

7

34,7

34,3

34,8

34,2

34,8

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

C





264

42,1

41,2

42,0

9

51,0

49,7

51,0

50,6

51,1

10

38,1

37,1

38,2

37,4

38,2

11

21,8

21,1

21,8

21,0

21,9

12

26,7

25,4

26,7

26,1

26,8

13

39,2

40,7

38,5

38,6

39,6

14

43,5

42,5

43,6

42,9

43,6

15

30,7

30,3

30,7

30,3

16

32,7

33,5

32,8

32,9

17

57,8

56,8

57,8

56,7

18

50,4

49,2

50,5

19

48,2

46,7

48,4

20

151,6

150,1

21

31,4

31,6

22

37,6

37,9

23

28,9

24

22,4

25

16,7

26

Q TP .

ẠO

Đ

48,5

151,6

151,5

151,7

31,5

31,3

31,6

37,4

37,7

37,7

28,2

00

29,0

28,9

29,0

22,0

22,5

22,2

22,4

16,3

16,8

16,4

16,7

16,6

16,1

16,7

16,3

16,5

15,0

14,9

15,1

15,1

15,1

28

176,2

173,7

179,3

179,3

178,1

29

110,5

109,9

109,9

109,9

110,3

30

19,5

19,5

19,6

19,6

19,5

OCOCH3

-

168,9

-

-

H

ẦN TR

B

A

Ó

H

Í-L

TO

Ư

47,8

10

57,9

ÁN

N G

33,1

50,6

ÀN Đ IỄ N D

30,7

49,8

27

Ơ

40,8

N H

42,0

U Y

8

N


170,6 OCH3

-

-

-

1

95,1

90,9

94,2

2

73,5

70,7

83,7

3

79,3

72,6

85,3

51,8

Glc-1




Ch


265


4

70,8

68,5

82,2

5

77,9

77,0

75,7

6

69,4

67,5

69,3

1

104,3

100,4

104,9

2

75,1

71,6

85,4

3

76,6

68,5

88,2

4

77,8

77,3

80,5

5

76,5

73,9

76,2

6

61,6

61,9

72,1

1

102,7

99,3

98,5

2

72,2

70,1

79,5

3

72,0

70,1

4

73,8

73,0

5

70,5

6

17,8

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

Glc-2

ẦN

H

Ư

Rham

TR

78,5

00

69,1

17,2

18,0

Ó

A

67,8

10

B

83,2

1

-L

Í-

H

B ng VI.1.8. S li u ph H-NMR c a các ch!t triterpen glycosid-3-Osulphat VI.1.11, VI.1.11a, VI.1.11c và VI.1.11g VI.1.11a

VI.1.11c

VI.1.11g

200 MHz

200 MHz

200 MHz,

CD3OD

CDCl3

CDCl3- CD3OD (1:1)

400 MHz CD3OD

anomer proton

4,40 d (7,6)

4,47 d (8,0)

-

4,36 d (8,0)

4,57 d (7,6)

4,64 d (8,0)

-

4,91 d (8,0)

29-H2

4,60 br s

4,55 br s

4,54 br s

4,60; 4,71

4,73 br s

4,69 br s

4,66 br s

-

H-3

4,04 br s

-

4,05 br s

4,04 br s

H-19

2,99 m

2,91 br s

-

3,00 br s

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

VI.1.11





266 -

-

-

-

OAc

-

1,96 - 2,10

-

-

Methyl

0,88 (x 2); 0,93;

0,79 - 0,90 (x 5); 1,62 s

0,83; 0,85; 0,98;

0,86; 0,87;

1,00; 1,03; 1,67 (s)

0,95; 0,99;

0,98 (x 2); 1,69 (s)

N H

1,11 d (6,4)

Ơ

OMe

N


1,01;1,69 (s)

1,26 d (6,3)

-

3,25 d (12,0);

-

-

ẠO

3,72 d (12,0)

N G

Đ

28CH2OR

TP .

Q

U Y

1,21 d (6,0)

Ư

4- H p ch t oligosacharid

10

00

O RO

B

O

O

Me RO

TR

ROH2C

rha

ẦN

H

• -L-rhamnopyranosyl-(1 4)- O - - D -glucopyranoyl(1 6)]- -D-glucopyranose (VI.1.12 và VI.1.13)

RO

O

glc

OR

A

OR

RO RO

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

glc

O

R'

OR

R

R'

VI.1.12

H

-OH

VI.1.13

H

-OH

VI.1.13a

Me

-OH

D

IỄ N

Đ

ÀN

CH2

Ch�t VI.1.13 ��c tách ra � phân �o�n phân c�c c�a d�ch chi�t lá cây Chân chim và tinh ch� b�ng s�c ký c�t trên silicagel k�t h�p v�i sephadex LH-20. Ph� 13C-NMR có hai carbon anomer � 97,69 ( epimer) và 93,64 ( epimer), v�i t� l� kho�ng 0,8:1,0 ( : ). Ph� kh�i FABMS có pic ion � m/z 511 [M+Na]+. Ph� 1H-NMR có tín hi�u doublet c�a nhóm methyl ( 1,24, J = 6 Hz) và ph� 13C-NMR có tín hi�u




Ch


267


cho th�y có phân t� ��ng rhamnose. Ph� 13C-NMR kh�ng ��nh thêm k�t lu�n này qua tín hi�u c�a 2 nguyên t� carbon anomer ( 104,1; 102,4) và 2 tín hi�u c�a nhóm methylen ( 69,8 và 61,6). Tín hi�u � 69,8 (t) cho th�y oligosacharid này liên k�t v�i nhau qua nhóm CH2OH c�a phân t� glucose th� nh�t. D�n xu�t permethyl ete c�a ��ng phân -epimer VI.1.13a ��c tách ra t� ph�n �ng permethyl hoá b�ng s�c ký c�t áp su�t trung bình.

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ơ

N

C 17,78

Hình VI.2. Ph

1

13

H- C-C SY c a ch!t VI.1.9d (CD3OD)





268

Ơ

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� 13C-NMR, ngoài các tín hi�u c�a các nguyên t� carbon anomer ( 104,29; 104,19 và 97,49) còn có tín hi�u c�a 9 nhóm methoxy � 57,03 - 60,88. Ph� c�a các d�n xu�t permethyl ete này hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a các d�n xu�t permethyl ete VI.1.6e, VI.1.7b và VI.1.8b. Thu� phân ch�t VI.1.13a trong môi tr��ng acid b�ng HCl-MeOH thu ��c d�n xu�t methyl pyranosid c�a 2,3,4-triO-methylrhamnose, 2,3,4- và 2,3,6-tri-O-methylglucose. Qua các s� li�u ph�, c�u trúc c�a trisacharid VI.1.12 ��c xác ��nh là -Lrhamnopyranosyl-(1 4)-O- -D-glucopyranoyl-(1 6)- -D-glucopyranosid và ��ng phân VI.1.13 là -epimer. �ây là l�n ��u tiên trisacharid VI.1.12 và VI.1.13 ��c tách ra d��i d�ng t� do, tr��c nghiên c�u c�a chúng tôi, các trisacharid này ch� ��c bi�t d��i d�ng aglycon c�a saponin.

N


Ư

VI.1.3.2. Các h p ch t tách t v cây Ng gia bì chân chim

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

• siaticosid (VI.1.14) Ch�t glycosid VI.1.14 ��c tách ra t� d�ch chi�t MeOH c�a v� cây Ng� gia bì chân chim b�ng s�c ký c�t trên silicagel, h� dung môi r�a gi�i là CHCl3-MeOH-H2O (60:35:8), làm s�ch l�i b�ng s�c ký c�t trên pha ��o RP-8 và sephadex LH-20 (MeOH). Ph� h�ng ngo�i IR cho ��nh h�p th� c�a nhóm hydroxyl (3410 cm-1) và nhóm carbonyl ester (1730 cm-1). Ph� kh�i FAB-MS (ion d�ơng) có pic � m/z 976,6 [M+NH4]+ và 813 [M+NH4-Rha]+. 1

R

VI.1.14

H

-L-rham- -D-glc- D-glc asiaticosid

VI.1.14a

Ac

H

VI.1.14b

H

H acid asiatic

VI.1.14c

H

CH3 methylasiat

Í-L ÁN R1O

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

H

R1O

COOR2

H H CH2OR1

2

R

4

6

Tín hi�u doublet � 2,22 (J = 11,2 z) và triplet � � 5,24 trong ph� 1H-NMR g�i ý cho th�y �ây là m�t triterpen có khung 12ursen. �i�u này ��c kh�ng ��nh qua hai tín hi�u c�a C-12 và C-13 (� 126,81và 139,25) trong ph� 13C-NMR. Ph� 1H-NMR có hai tín hi�u doublet c�a proton anomer � 5,29; 4,36 (d, J = 8,0 Hz) và m�t methyl doublet c�a ��ng rhamnose � 1,27 (d, J = 6,4 Hz).




D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ph� 13C-NMR có m�t s� tín hi�u quan tr�ng xu�t hi�n � 177,9 (s, COOR); 139,3 (s, C-13); 126,8 (d, C-12); 104,32 (d); 102,68 (d) và 95,70 (d) (b�ng VI.1.9). So sánh v�i s� li�u ph� �ã công b� trong tài li�u [16], chúng tôi d� ki�n c�u trúc c�a ch�t VI.1.14 là asiaticosid. �� kh�ng ��nh ch�c ch�n c�u trúc c�a ch�t VI.1.14 chúng tôi �ã ti�n hành ph�n �ng thu� phân b�ng ki�m (5% KOH-MeOH) và thu ��c ch�t VI.1.14b và VI.1.14c. Ch�t methylasiat VI.1.14c t�o thành do methyl hoá asiaticosid trong �i�u ki�n thu� phân (chuy�n ��i ester). Ph� 1H-NMR c�a aglycon VI.1.14b phù h�p v�i ph� c�a acid asiatic. Ph� kh�i có pic ion phân t� � m/z 488 [M]+, hai m�nh quan tr�ng � m/z 248 và 203 [248-COOH]+. Ph� 1H-NMR có tín hi�u c�a H-2 � ! 3,72 (ddd, J = 14; 9,5; 6,9 Hz); m�t tín hi�u doublet c�a H-3 � ! 3,34 (d, J = 9,5 Hz); hai doublet c�a H-23A và H-23B (! 3,55 và 3,35, d, J = 10,9 Hz) (b�ng VI.1.10). Ph� 13C-NMR c�a ch�t VI.1.14b hoàn toàn phù h�p v�i ph� c�a acid asiatic [12]. Acetyl hoá aglycon VI.1.14b (Ac2 O-Py) cho d�n xu�t triacetat c�a acid asiatic VI.1.14a có công th�c phân t� là C36H54 O8, ��c xác ��nh qua m�nh ion � m/z 614,3813 (theo tính toán là 614,3819) trong ph� kh�i phân gi�i cao (HR-MS) c�ng nh� các m�nh � m/z 248 và 203 [248COOH] ��c t�o thành do quá trình phân m�nh theo cơ ch� Retro-Diels-Alder (sơ �� VI.7). Ph� 1 H-NMR c�a ch�t VI.1.14a có ba tín hi�u singlet c�a ba nhóm methyl � ! 1,98; 2,03 và 2,0(OAc). So sánh ph� 1H-NMR c�a d�n xu�t triacetat VI.1.14a và s� li�u ph� c�a 2 ,3 ,23triacetoxy-urs-12-en [14, 15] ta th�y �� chuy�n d�ch hoá h�c c�a H-2 /H-3 và H-23B/H-23A có s� thay ��i ( 2 3 7,4; BA 0,27 ppm) [10]. Methyl hoá aglycon VI.1.14a b�ng diazomethan thu ��c d�n xu�t methyl ester VI.1.14c. K�t h�p các d� li�u ph�, chúng tôi �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a ch�t VI.1.14 là asiaticosid [15]. Asiaticosid l�n ��u tiên ��c phân l�p t� cây Rau má (Centella asiatica) h� Umbellifera. Cây này ��c dùng � Vi�t Nam �� ch�a các b�nh v� gan, b�nh phong và các b�nh v� da.

N

269


Ơ

Ch






270

Ơ

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

• Acid 3 -Hydroxy-urs-12-en-23,28-dioic 28-O-[ -Lrhamnopyranosyl-(1 4)- O - - D -glucopyranoyl-(1 6)]- - D glucopyranosid (VI.1.15) và 3 -acetoxy-urs-12-en-23,28-dioic acid (VI.1.16) Ch�t glycosid VI.1.15 ��c tách ra t� d�ch chi�t MeOH c�a v� cây Ng� gia bì chân chim b�ng s�c ký c�t trên silicagel, làm s�ch l�i b�ng s�c ký v�i ch�t pha ��o RP-8 và sephadex LH-20 (MeOH). Ph� IR cho h�p th� c�a nhóm hydroxy (3400 cm-1) và nhóm carbonyl ester (1720 cm-1). Ph� kh�i FAB-MS (ion d�ơng) có pic ion � m/z 979,7 [M+Na]+ và 974,8 [M+NH4]+. Tín hi�u doublet � 2,22 (J= 11,2 z) và triplet � 5,24 ppm trong ph� 1H-NMR g�i ý cho th�y �ây là m�t triterpen có khung 12-ursen.

N


13

H

Ư

N G

B ng VI.1.9. S li u ph C-NMR c a các ch!t triterpen VI.1.14b, VI.1.15a và glycosid VI.1.14, VI.1.15 VI.1.14

VI.1.15

VI.1.14

VI.1.15

50,3 MHz, CD3OD

50,3 MHz, CD3OD

50,3 MHz, CD3OD

100,6 MHz, CD3OD

50,3 MHz, CD3OD

100,6 MHz, CD3OD

1

47,6

38,1

48,4

37,7

95,8

95,6

2

69,7

25,9

69,7

25,7

73,7

73,5

3

78,1

79,4

79,4

79,2

78,1

77,9

4

43,4

51,8

43,4

51,7

70,9

70,8

5

48,9

49,9

76,6

76,6

69,7

69,5

104,4

104,2

Glc-1

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

VI.1.14b VI.1.15a

C

48,9

6

19,1

22,2

19,1

22,2

7

33,7

31,8

33,5

31,5

8

40,8

41,2

40,9

41,2

75,3

75,0

9

48,9

45,4

48,0

45,9

77,8

77,6

10

39,0

37,7

39,0

37,6

78,1

77,9

11

24,5

24,2

24,5

25,2

76,8

76,5

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

48,1


Glc-2



139,1

102,8

102,6

14

44,2

43,4

44,1

43,3

72,2

72,2

15

29,2

30,8

29,3

30,7

72,4

72,0

16

25,3

25,3

25,2

26,5

73,7

73,5

17

48,6

48,7

49,4

49,3

70,6

18

54,4

54,3

54,0

53,9

18,0

19

40,6

40,4

40,4

40,3

20

40,4

40,3

40,2

40,1

21

31,8

33,4

31,7

32,9

22

38,1

37,8

37,6

37,9

23

66,2

181,7

66,2

24

14,0

18,1

14,0

25

17,7

16,3

26

17,9

17,9

27

24,2

28

TR B

00

10

24,3

24,0

24,1

ÁN

A

17,8

181,7

179,8

177,9

177,8

29

24,0

17,7

24,1

17,7

30

21,7

21,6

21,6

21,7

H

Ó

17,9

Í-

17,8

18,3 16,6

-L

70,4

183,8

17,7

TO

Rham

U Y

139,3

Q

139,7

TP .

139,8

ẠO

13

N

61,7

N H

61,8

Đ

126,9

N G

126,9

Ư

126,7

H

126,7

ẦN

12

ÀN Đ IỄ N D

271


Ơ

Ch


Thu� phân triterpen glycosid VI.1.15 b�ng acid (HCl-MeOH) cho ta triterpen VI.1.15a và ��ng glucose, rhamnose. Aglycon VI.1.15a c�ng thu ��c t� ph�n �ng thu� phân trong môi tr��ng ki�m cùng v�i s�n ph�m ph� là methyl ester VI.1.16a. Ph� 1H-NMR c�a VI.1.16a có tín hi�u singlet c�a nhóm methyl ester � 3,60 và ��c kh�ng ��nh thêm qua ��nh h�p th� � * 1720





272


ẠO

27

VI.1.15b

23

29 19

3

TR

13

ẦN

20

10 5

COOR2

17

Ơ

-Lrham4 -D6 glc- D-glc

COOR3

VI.1.15c

H

CH3

H

VI.1.15d

H

CH3

CH3

VI.1.16

Ac

H

H

VI.1.16a

H

H

CH3

VI.1.16b

Ac

H

CH3

ÁN

VI.7. SL phân mNnh trong ph kh i theo phNn Png Retro-DielsAlder c a các dQn xu!t urs-12-en

TO

S

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

R1O

CH3

H

30 25

H

H

N G

COOR2

24

H

Ư

R1O

H

COOR3

Đ

3

VI.1.15a

Q

17

28

10 5

-Lrham4 -D6 glc- D-glc

TP .

13

26

H

19 18

12 11

H

20

29

25

VI.1.15

3

R

U Y

30

2

R

N H

1

R

N

cm-1 (COOR) � ph� h�ng ngo�i (IR). Ph� kh�i có pic ion phân t� � m/z 500 [M]+, hai m�nh quan tr�ng � m/z 262 và 203 [262COOCH3]+ và cho th�y nhóm COOCH3 g�n � v� trí C-28 (28COOCH3).

D

IỄ N

Đ

ÀN

Ph� IR c�a aglycon VI.1.15a có ��nh h�p th� � * 3420 (OH), 1700 cm-1 (CO). Ph� kh�i phân gi�i cao (HR-MS) cho công th�c phân t� là C30 H46O5 qua pic ion phân t� � m/z 486,3346 (theo tính toán là 486,3346) và có m�t s� pic quan tr�ng � 248, 203 [248-COOH]+, 189 và 133, ��c tr�ng cho khung amyrin có nhóm COOH � v� trí C-17 (17-COOH). Ph� 13 C-NMR có tín hi�u c�a hai nhóm acid carboxylic (! 181,7 và 179,8), n�i �ôi 12-urs (139,7; 126,7). Ph� 1 H-NMR có các tín hi�u � 0,88 và 0,97 (d, J = 6,4 Hz, H3 -29 và H3 -30), 2,19 (d, J = 11,2 Hz, H-18) và 5,23 (t, J = 3,2 Hz, H-12). Tín hi�u singlet tù � 3,73 cho th�y proton H-3 � v� trí equatorial ( ).




Ch


273


Nh� v�y nhóm OH ph�i � v� trí axial ( ) và xác ��nh ��c c�u trúc c�a aglycon VI.1.15a là 3 -hydroxy-urs-12-en [17, 18]. 1

300 MHz, CDCl3

200 MHz, CD3OD

300 MHz, CDCl3CD3OD

Ơ

VI.1.14b

N H

VI.1.14

Q

U Y

VI.1.14a

a

3,72 ddd (14,0; 9,5; 6,9) 3,34 d (9,5)

TP .

5,16 d

H-2

N

B ng VI.1.10. S li u ph H-NMR c a các triterpen VI.1.14, VI.1.14b và triacetat VI.1.14a

5,08 d (10,9)

a

H-23 A

3,58 d (12,3)

a

H-23 B

3,85 d (12,3)

H-12

5,25 br t

5,24 br s

5,2 t (3,5)

H-18

2,19 d (12,5)

2,20 br d (11,0)

N G

Đ

H-3R

TR

ẠO

(10,5; 10,5; 4,2)

3,55 d (10,9)

ẦN

H

Ư

3,35 d (10,9)

B

2,22 d (11,2)

4,36 d (8,0)

5,29 d (8,0)

A

10

00

H-anomer

1,98 s, 2,09 s, 2,03 s

CH3

0,78 s; 0,87 d (6,7)

-L

Í-

H

Ó

OAc

ÁN

0,88 s; 0,94 d (6,7)

0,81 d (x 2); 0,86 d (6,8) 0,94 d (6,8); 1,02 s; 1,09 s

0,97 s; 1,04 s 1,27 d (6,4)

ÀN

TO

1,08 s; 1,10 s

0,70 s; 0,83 s; 0,88 d (6,0) 0,93 d (6,0);

Tín hi u b che ph

D

IỄ N

Đ

a

Acetyl hoá aglycon VI.1.15a (Ac2O-Py) thu ��c d�n xu�t acetat VI.1.16 có công th�c phân t� là C32H48O6 ��c xác ��nh qua pic m/z 528,3443 trong ph� kh�i phân gi�i cao HR-MS. Ph� kh�i EIMS c�ng cho m�t s� m�nh quan tr�ng � m/z 248 và 203 [248COOH]. Ph� 1H-NMR có tín hi�u singlet c�a nhóm methyl � 2,00 (OAc), 2,16 (d, J = 10,8 Hz, H-18), 4,97 (br s, H-3 ) và 5,23 (br s, H-12). So sánh ph� 13C-NMR c�a ch�t VI.1.15 v�i s� li�u ph� c�a ch�t VI.1.6, VI.1.7 và VI.1.9 cho th�y chúng có ph�n ��ng gi�ng





274

Ơ

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

nha� �� xác ��nh liên k�t gi�a g�c ��ng và nhóm acid carboxylic trong phân t�, chúng tôi �ã methyl hoá VI.1.15 b�ng diazomethan �� thu ��c d�n xu�t methyl ester VI.1.15b. Ph� 1H-NMR c�a VI.1.15b có thêm tín hi�u singlet c�a nhóm methyl � 3,64 (COOMe) (b�ng VI.1.11). Thu� phân b�ng ki�m y�u ch�t VI.1.15b s� thu ��c d�n xu�t monomethyl ester VI.1.15c và dimethyl ester VI.1.15d. Ph� kh�i EI-MS cho th�y nhóm methyl g�n vào C-17 (m�nh � m/z 248 và 203 [248-COOH]) và nh� v�y k�t lu�n ��c r�ng, g�c ��ng ��c g�n vào nhóm acid C-28. K�t h�p các s� li�u ph�, chúng tôi �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a glycosid m�i VI.1.15 là acid 3 -hydroxy-urs-12-en-23,28-dioic 28-[ -L-rhamnopyranosyl-(1 4) -D-glucopyranoyl-(1 6)]- D-glucopyranosid [17].

N


1

VI.1.15b

TR

VI.1.15

H-12

5,24 m

5,24 br s

B

a

ÀN Đ IỄ N D

a

3,73 br s

4,97 br s

5,23 t (3,2)

5,23 t (3,6) 3,59 s 2,01 s

10 A

-L

Í-

H

Ó

4,34 d (7,8) 5,00 s 5,28 d (7,8)

2,22 br d (10,4)

ÁN

TO

CH3

VI.1.16b

3,64 s

COOMe OAc

H-18

VI.1.15a

00

H-3

H-anomer

ẦN

H

Ư

B ng VI.1.11. S li u ph H-NMR c a triterpenglycosid VI.1.15, VI.1.15b và triterpen VI.1.15a, VI.1.16b (300 MHz, CDCl3)

0,81 s; 0,87 0,97 s 1,12 s; 1,25 d (6,2)

4,38 d (7,7) 4,99 s 5,29 d (7,7) 2,22 br d (10,8)

2,19 br d (10,4)

2,23 br d (10,8)

0,84 - 1,00 s 1,18 s; 1,26 d (6,3)

0,86 s; 0,88 d (6,4) 0,96 s; 0,97 d (6,4) 1,00 s; 1,16 s

0,76 s 0,85 - 0,97 s 1,15 s

Tín hi u b che ph

Acetyl hoá (Ac2O/py) phân �o�n triterpen t� do trong d�ch chi�t MeOH c�a v� cây Ng� gia bì chân chim, làm s�ch l�i h�n h�p ph�n �ng b�ng s�c ký c�t (CHCl3-MeOH, 95:5) s� thu ��c d�n xu�t triterpen monoacetat. Qua phân tích ph� IR, MS và 1H-NMR �ã xác ��nh ��c c�u trúc c�a s�n ph�m acetyl hoá là acid 3 -acetoxy-urs12-en-23,28-dioic (VI.1.16). D�n xu�t monoacetat này c�ng ��c




275


U Y

VI.2. NG GIA BÌ GAI - Acanthopanax trifoliatus (L.) Voss.

N H

Ơ

t�o thành t� 3 -hydroxy-urs-12-en-23,28-dioic acid (VI.1.15a) và nh� v�y k�t lu�n ��c r�ng triterpen m�i này có trong v� cây Ng� gia bì chân chim [19]. B�ng s�c ký c�t silicagel và s�c ký l�c qua gel sephadex LH-20 chúng tôi ��u không phân l�p tr�c ti�p ��c ch�t VI.1.15a s�ch t� d�ch chi�t MeOH.

N

Ch


H

VI.2.1. #$c %i'm th+c v,t và phân b0

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

• Tên khác: Ng� gia bì ba lá, Ng� gia bì h�ơng, Xuyên gia bì, Thích gia bì. • Tên ��ng ngh�a: Acanthopanax trifoliatum (L.) Merr. ; Eleutherococcus trifoliatus (L.) Hu; Plectronia chinensis Lour. ; Acanthopanax aculeatum (Ait.) H. Witte; Acanthopanax aculeatus Seem.

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

Cây b�i hơi tr��n, cao 2 – 3 m, thân có gai nh�, lá kép chân v�t g�m 3 (5) lá chét. Cây �a �m, �a sáng, m�c r�i rác trong r�ng th�a, ven r�ng, vùng núi �á vôi. Mùa hoa tháng 6 – 11. Mùa qu� tháng 11 – 1 (n�m sau). Phân b�: Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu, Cao B�ng, L�ng Sơn, V�nh Phúc, Hoà Bình, Hà N�i. Còn có � Trung Qu�c, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Nh�t B�n, �n �� [1]

-L

VI.2.2. 1ng d2ng trong y h5c c6 truy8n

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

�ông y coi Ng� gia bì gai là m�t v� thu�c có tác d�ng m�nh gân c�t, ch�a y�u chân, �au l�ng, tê chân, có tác d�ng làm t�ng trí nh� [20]. Cây này ��c s� d�ng � vùng �ông Nam Châu Á v�i tác d�ng gi�ng nh� cây Nhân sâm [21]. VI.2.3. K:t qu< nghiên c>u v8 thành ph?n hoá h5c Thành ph�n hóa h�c c�a cây này ch�a ��c nghiên c�u nhi�u � trên th� gi�i c�ng nh� � Vi�t Nam. Ngoài các công trình c�a chúng tôi, n�m 1999 nhóm nghiên c�u � Hàn Qu�c và Nh�t B�n �ã công b� phân l�p ��c m�t lupan triterpen glycosid m�i t� cây này [22]. Các ch�t chúng tôi phân l�p ��c t� cây Ng� gia bì gai ch� y�u thu�c khung lupan-triterpen [23, 24].





276


D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

D�ch chi�t methanol t� lá khô c�a cây Ng� gia bì gai sau khi tinh ch� qua s�c ký c�t silicagel thu ��c hai h�p ch�t VI.2.1 và VI.2.2 d��i d�ng tinh th�, �i�m nóng ch�y l�n l��t là 212 - 2150C và 192 1960C (Me2CO-ete petrol). Ch�t VI.2.1 và VI.2.2 cho pic ion phân t� � m/z 472 (C30H48O4) và 488 (C30H48O5). Ph� h�ng ngo�i cho th�y ��nh h�p th� c�a các nhóm hydroxyl (3460 cm-1), carboxyl (1695 cm-1), >C=CH2 (1640, 3970 cm-1). Các ch�t VI.2.1 và VI.2.2 ��c chuy�n hóa thành methyl ester VI.2.1a và VI.2.2a khi cho tác d�ng v�i diazomethan. Acetyl hóa VI.2.1a và VI.2.2a v�i anhydrid acetic trong pyridin kho�ng 16 gi� � 200C t�o ra diacetat VI.2.1b và triacetat VI.2.2b, t�ơng �ng. Ph� kh�i c�a các ch�t VI.2.1, VI.2.2 và các d�n xu�t m�i �i�u ch� ��c c�a chúng cho các m�nh ion ��c tr�ng cho khung triterpen a, b, c, d (sơ �� VI.8) xu�t hi�n do s� phá v� vòng C [25, 26]. S� xu�t hi�n m�nh ion chìa khóa a ch�ng t� s� có m�t nhóm th� � v� trí C-11 [25, 27]. �i�u này ��c kh�ng ��nh b�i ion d, t�o thành do liên k�t C-9, C-11 b� phá v�. Hơn n�a m�nh ion e thu ��c t� các ch�t VI.2.1, VI.2.2, VI.2.1a và VI.2.2a cho phép k�t lu�n: nhóm carboxyl 28-COOH ��c g�n vào C-17 trong các ch�t VI.2.1 và VI.2.2 [26]. Ph� 1H-NMR c�a ch�t VI.2.1 ch� ra các tín hi�u c�a sáu nhóm methyl b�c ba (trong �ó có m�t nhóm � vùng tr��ng th�p 1,65), hai nhóm ancol b�c hai ( 3,22, H-3 , t, J = 5,4 Hz; 3,81 H-11 , dt, J = 10,5; 5,0 Hz) và hai proton olefinic ( 4,51 và 4,66). Ph� 1H-NMR c�a ch�t VI.2.2 cho th�y tín hi�u c�a 5 nhóm methyl b�c ba (trong �ó có m�t nhóm n�m � vùng tr��ng th�p 1,65), hai olefinic proton � 4,52 và 4,67, hai nhóm ancol b�c hai ( 3,5, H-3 , t, J = 5,4 Hz; 3,82, H-11 , dt, J = 10,5; 5,0) và hai proton c�a nhóm ancol b�c m�t (CH2OH) ( HA 3,20, J = 11,0 Hz và 13 C-NMR c�a ch�t VI.2.1 và VI.2.2 BB 3,42, J = 11,0 Hz). Ph� ��c ��a trong b�ng VI.2.1. Các tín hi�u carbon ��c s�p x�p d�a vào �� b�i c�a các tín hi�u và ph� kh� h�ng s� t�ơng tác SFORD, k�t h�p so sánh v�i các s� li�u ph� �ã công b� c�a các triterpen có c�u trúc t�ơng t� [25, 28, 29]. �� d�ch chuy�n hóa h�c c�a h�u h�t các nguyên t� carbon c�a ch�t VI.2.1 phù h�p v�i các giá tr� c�a ch�t 3 , 11 -dihydroxylup-20(29)-en-23,28-dioic acid tr� giá tr�

N

VI.2.3.1. Các triterpen carboxylic acid




Ch


277


N

c�a C-3, C-4, C-5, C-6, C-23 và C-24. Các tín hi�u còn l�i ��c xác ��nh b�ng cách so sánh các s� li�u 13C c�a các triterpen có cùng c�u trúc vòng A nh� c�a các ch�t �ang nghiên c�u. H

Ơ

AcO

N H

COOMe

U Y

H AcO

H CH2OAc

Q

VI.2.2b

H AcO

Đ

COOMe

ẠO

TP .

NaOMe/MeOH (Deacetyl hãa)

N G

H HO

H CH2OH

Ư

Ac2O/Pyridin (Acetyl hãa)

TR

ẦN

H

VI.2.2c

H AcO

H AcO COOMe

00

B

COOMe

CH2OH

OH HO CH2OAc

VI.2.2e

H

Ó

A

VI.2.2d

H

10

H AcO

+

-L

Í-

Pyridinium dichromat/DMF (Oxi hãa) H

H

AcO

TO

ÁN

AcO

+ H

H O

AcO

CH2OAc

ÀN

COOH

VI.2.2f

VI.2.2g

Đ

COOMe

COOMe

IỄ N

Diazomethan (CH2N2) H

D

AcO COOMe H AcO COOMe

VI.2.2h

S¬ ®å VI.8. Tæng hîp çc chÊt VI.2.2b - VI.2.2h

S

VI.8. T ng hTp các ch!t VI.2.2b – VI.2h





278

Tr=n V@n Sung, TrAnh ThA Th y, NguyBn ThA Hoàng Anh 13

VI.2.1

VI.2.2

1

36,3

36,0 t

16

32,9

32,9 t

2

27,0

27,2 t

17

56,6

56,6 s

3

75,3

76,0 d

18

49,5

49,5 d

4

38,5

41,3 s

19

47,6

5

49,6

44,0 d

20

150,9

6

18,6

18,4 t

21

31,3

7

36,0

35,7 t

22

8

42,8

42,9 s

23

9

56,3

56,3 d

10

40,0

39,7

11

69,9

12

38,5

13

37,7

Đ

ẠO

TP .

47,6 d

31,3 t 37,4 t

24

22,9

18,4 q

25

18,6*

17,8 q

70,0 d

26

17,8*

17,1 q

38,5 t

27

14,8

14,9 q

37,7 d

28

178,8

178,8 q

42,9 s

29

110,1

110,1 t

30,2 t

30

19,6

19,6

10

00

B

TR

H

72,0 t

ẦN

Ư

37,5

150,9 s

29,8

-L

Í-

H

Ó

A

N

C

Ơ

VI.2.2

N H

VI.2.1

U Y

C

Q

C-NMR c a hai ch!t VI.2.1 và VI.2.2 (pyridin-d5)

N G

B ng VI.2.1. S li u ph

30,2

TO

15

43,0

ÁN

14

ÀN

*: Các tín hi u có th. trao /0i l1n nhau

D

IỄ N

Đ

S� li�u ph� c�a ch�t VI.2.1 g�n nh� ��ng nh�t v�i ch�t betulafolianetriol [28] và ch�t VI.2.2 ��ng nh�t v�i acid 3 ,11 ,23trihydroxylup-20(29)-en-28-oic. T� các d� li�u �ã phân tích � trên, c�u trúc c�a hai triterpen acid m�i ��c xác ��nh là 3 , 11 dihydroxylup-20(29)-en-28-oic acid (VI.2.1) và 3 , 11 , 23trihydroxylup-20(29)-en-28-oic acid (VI.2.2). Chuy�n hóa ch�t VI.2.2 thành d�n xu�t lupen �ã bi�t VI.2.2b ��n VI.2.2h ��c th�c hi�n theo cách sau �ây. Deacetyl hóa ch�n l�c triacetat VI.2.2b t�o ra d�n xu�t 11-monoacetyl VI.2.2c. Acetyl




00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

hóa l�i d�n xu�t VI.2.2c trong th�i gian ng�n t�o ra h�n h�p diacetat VI.2.2d và VI.2.2e. H�n h�p này ��c tách ra kh�i ch�t triacetat VI.2.2b không ph�n �ng b�ng s�c ký c�t silica gel. Ph�n �ng oxi hóa ch�t VI.2.2d và VI.2.2f v�i pyridinium dichromat trong dimethyl formamid t�o ra acid 23-oic VI.2.2g và h�p ch�t 3-oxo c�a VI.2.2e. Acid VI.2.2g ��c methyl hóa v�i diazomethan �� t�o ra dimethyl ester diacetat VI.2.2h mà c�u trúc c�a nó ��c kh�ng ��nh khi so sánh v�i ch�t chu�n [26].

N

279


Ơ

Ch


R1

R2

R3

R4

Me

H

H

H

CH2OH

H

H

H

Me

H

H

Me

VI.2.2a

CH2OH

H

H

Me

VI.2.1b

Me

Ac

Ac

Me

VI.2.2b

CH2OAc

Ac

Ac

Me

VI.2.2c

CH2OH

H

Ac

Me

VI.2.2d

CH2OH

Ac

Ac

Me

VI.2.2e

CH2OAc

H

Ac

Me

VI.2.2g

COOH

Ac

Ac

Me

VI.2.2h

COOMe

Ac

Ac

Me

10

Ch!t

Ó H

Í-

VI.2.2

A

VI.2.1

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

VI.2.1a





280

U Y

N H

Ơ

N


VI.9. Các phân mNnh chính c a dQn xu!t khung lupan

TP .

Q

S

ẠO

VI.2.3.2. Ch t acid 23-oxo triterpen carboxylic (VI.2.3)

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

Ph� kh�i phân gi�i cao cho bi�t công th�c phân t� c�a ch�t này là C30H46O5. Ph� h�ng ngo�i cho các ��nh h�p th� c�a nhóm hydroxyl (3350 cm-1), aldehyd (1725, 2725cm-1), carboxyl (1690 cm-1) và >C=CH2 (1645, 3070 cm-1). Ph�n �ng chuy�n hóa ch�t VI.2.3 thành d�n xu�t methyl ester VI.2.3a ch�ng t� trong phân t� ch�t VI.2.3 có ch�a nhóm acid carboxylic. Ph� kh�i c�a các ch�t VI.2.3 và VI.2.3a ��u cho các m�nh ion ��c tr�ng t�o ra do vòng C b� phá v� gi�ng nh� các phân m�nh c�a các acid carboxylic khung lupan [26, 30]. ��c bi�t, s� có m�t c�a m�nh ion a (m/z 251 ��i v�i ch�t VI.2.3) ch�ng t� trong phân t� có ch�a nhóm th� � v� trí C-11 [27] và nhóm aldehyd � vòng A. Ph� 1H-NMR c�a ch�t VI.2.3 cho th�y các tín hi�u c�a nhóm hydroxyl b�c hai [ 3,91, 11 -H, dt, t�ơng tác c�a hai nhóm axial (J = 11,0 Hz) và c�a m�t nhóm axial/equatorial (J' = 5,0 Hz) [27], hai proton olefinic ( 4,60 và 4,75), m�t proton c�a nhóm aldehyd ( 9,50) và 5 tín hi�u �ơn c�a các nhóm methyl, m�t methyl trong s� �ó n�m � vùng tr��ng th�p ( 1,72). T�t c� các nguyên t� carbon c�a ch�t VI.2.3 ��c s�p x�p d�a vào �� d�ch chuy�n hóa h�c trong ph� 13C-NMR c�a ch�t nepeticin [27], acid betulinic và acid 3 ,11 -dihydroxy-lup-20(29)-en-23.28-dioic [25]. S� s�p x�p này ��c kh�ng ��nh b�ng �� b�i quan sát ��c trong ph� SFORD, NORD và APT. S� v�ng m�t m�t tín hi�u methyl (>20 ppm) � vùng tr��ng th�p và xu�t hi�n thêm m�t nhóm keton � 209,9 ppm trong ph� 13C-NMR cho phép gi� thi�t r�ng trong phân t� ch�t này có ch�a nhóm oxo � C-23. Gi� thi�t này ��c kh�ng ��nh khi so sánh v�i s� li�u c�a 3 -hydroxydammaran [28]. Vì v�y, c�u trúc c�a ch�t VI.2.3 ��c xác ��nh là acid 3 11 -dihydroxy-23-oxo-lup-




Ch


281


H

CHO

CH2OH

27,1 t

17

56,5 s

3

73,1 d

18

49,5 d

53,0 s

19

47,5 d

44,2 d

20

150,8 s

21,3 t

21

31,3 t

7

35,5*t

22

37,4 t

8

42,8 s

23

209,9 d

9

56,0 d

24

17,8 q

10

39,0 s

25

15,0 q

11

69,8 d

26

16,8 q

12

38,3 t

27

14,8 q

13

37,6 d

28

178,8 s

14

43,3 s

29

110,0 t

15

30,1 t

30

19,5 q

Ó

10

2

B

32,8 t

ÀN

H Í-

ÁN

6

-L

5

00

16

A

35,4* t

C

TO

1

4

Đ

Đ

C-NMR c a ch!t VI.2.3 (50,3 MHz, C5D5N)

TR

13

H Me H

N G

H Me H

Ư

CHO CHO CHO CHO CH2OH

M�nh ion a

R2

R2

H

R1

ẦN

R1

ẠO

H R1

C

IỄ N

TP .

HO

B ng VI.2.2. S li u ph

D

Q

COOR2

H

VI.2.3 VI.2.3 VI.2.3a VI.2.3a VI.2.3b VI.2.3b

Ơ U Y

H

HO

HO

+

N H

HO

N

20(29)-en-28-oic. C�u trúc này ��c kh�ng ��nh l�i b�ng ph�n �ng kh� ch�t VI.2.3 thành triol VI.2.3b. C�u trúc c�a triol VI.2.3b hoàn toàn ��ng nh�t v�i m�u chu�n �ã ��c phân l�p t� cây Ng� gia bì gai v� các s� li�u ph� [23].

+ + +

*, t: các tín hi u có th. trao /0i.





282


D

IỄ N

Ơ

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

Ngoài hai acid triterpen carboxylic �ã nêu � ph�n trên, t� d�ch chi�t methanol lá cây Ng� gia bì gai còn thu ��c hai ch�t m�i khung acid 24-nor-triterpen carboxylic (VI.2.4, VI.2.5) và ch�t acid 3 ,11 -dihydroxy-lup-20(29)-en-28-oic. Ph� kh�i c�a ch�t VI.2.4 và VI.2.5 cho pic ion phân t� l�n l��t � m/z 458 [M]+ (C29H46O4) và m/z 456 [M]+ (C29H46O4). Ph� h�ng ngo�i c�a chúng ch� ra các ��nh h�p th� ��c tr�ng cho nhóm hydroxyl (3475 cm-1), carbonyl (1700) và >C=CH (1645, 3070 cm-1). Ph� ORD (tán s�c quay c�c) c�a ch�t VI.2.5 cho th�y có hi�u �ng Cotton d�ơng c�a nhóm carbonyl � 286nm (a+19). Hai monomethyl ester VI.2.4a và VI.2.5a �i�u ch� ��c ch�ng t� trong phân t� c�a hai ch�t VI.2.4 và VI.2.5 ��u có m�t m�t nhóm acid carboxylic. Ph�n �ng acetyl hóa ch�t VI.2.4a và VI.2.5a t�o ra diacetat VI.2.4b và monoacetat VI.2.5b t�ơng �ng. Oxy hóa các s�n ph�m VI.2.4a và VI.2.5a vXi PDC (Pyridium dichromat) s� cùng t�o ra ch�t keton VI.2.4-5 v�i hi�u �ng Cotton d�ơng � 286 nm (a + 16). Ph� kh�i c�a các ch�t VI.2.4, VI.2.5 c�ng nh� các d�n xu�t c�a nó ��u cho các m�nh ion ��c tr�ng t� s� phá v� vòng C gi�ng nh� c�a các acid carboxylic khung lupan [25, 26]. ��c bi�t là ion chìa khóa a (m/z 223 và 221 ��i v�i ch�t VI.2.4 và VI.2.5, t�ơng �ng) ch� ra s� có m�t c�a nhóm th� � v� trí C-11 và v�ng m�t m�t nhóm methyl trong vòng A c�a khung lupan [27]. Ph� 1H-NMR c�a ch�t VI.2.4 cho th�y phân t� ch�t này có 4 nhóm methyl b�c ba (m�t nhóm trong s� �ó � vùng tr��ng th�p 1,65), m�t nhóm metyl b�c hai [ 1,08 (d, J = 6,5 Hz), hai nhóm ancol b�c hai [ 3,88 (m, H-3 ), 4,10 (dt, J = J’ = 11,0; J” = 5,0 Hz, H-11 )] và hai proton olefinic [ 4,60; 4,79 (2xm)]. Ph� 1H-NMR c�a ch�t VI.2.5 c�ng cho th�y có b�n nhóm methyl b�c ba [ 1,06 (9H); 1,69], m�t nhóm methyl b�c hai [ 1,04 (d, J = 6,5 Hz)], m�t nhóm ancol b�c hai [ 4,10 (dt, J = J’ = 10,5 Hz; J” = 5,5 Hz)] và hai proton olefinic [ 4,58; 4,78 (2xm)]. Các tín hi�u carbon trong ph� 13 C-NMR c�a ch�t VI.2.4 ��c s�p x�p d�a vào �� b�i c�a các tín hi�u trong ph� SFORD k�t h�p so sánh v�i các s� li�u 13C c�a ch�t acid 3 ,11 -dihydroxy-lup-20(29)-en-28-oic. M�t khác, giá tr� �� d�ch chuy�n hóa h�c c�a C-11 ��n C-22 và C-26 ��n C-30 c�a c� hai ch�t ��u cho th�y r�ng chúng có ph�n c�u trúc � vòng C, D và E gi�ng nhau, �� d�ch chuy�n v� tr��ng cao quan sát th�y c�a C-3 ( -4,4), C-5 ( 4,0) và C-23 ( 8,7) c�ng nh� �� d�ch

N

VI.2.3.3. Acid 24-nor-triterpen carboxylic




Ư H

ẦN

VI.2.5

H

H

VI.2.4

TR

VI.2.4ª

CH3 CH3

-OH; -H

O -OH; -H O

VI.2.4b

CH3

VI.2.5b

CH3

O

VI.2.4-5 CH3

O

-OAc; -H

R3 -OH; -H -OH; -H -OH; -H -OH; -H -OAc; -H -OAc; -H O

D

IỄ N

Đ

ÀN

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

VI.2.5ª

R2

N G

R1

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

chuy�n hóa h�c v� tr��ng th�p c�a C-2 ( +3,7) có th� �ng h� gi� thi�t là thi�u nhóm Me-4 trong khung lupan. T�ơng t� nh� v�y, �� d�ch chuy�n v� tr��ng cao c�a C-25 ( 5,0) có th� ��c gi�i thích do thi�u m�i t�ơng tác diaxial gi�a Me-4 và Me-10 . Các tín hi�u carbon c�a ch�t VI.2.5 ��c s�p x�p d�a vào vi�c so sánh v�i các tín hi�u c�a ch�t VI.2.4. Oxy hóa nhóm hydroxy � v� trí 3 làm thay ��i rõ r�t �� d�ch chuy�n hóa h�c c�a các nguyên t� carbon láng gi�ng. �i�u t�ơng t� c�ng ��c tìm th�y ��i v�i ch�t betulafolienetriol và betulafolienediol [28], � �ó �� d�ch chuy�n v� tr��ng th�p c�a t�t c� các nguyên t� carbon trong vòng A và v� tr��ng cao c�a nhóm Me-4 equatorial �ã ��c quan sát th�y.

N

283


Ơ

Ch


Hình VI.3. C!u trúc không gian c a dQn xu!t VI.2.4a

T� các s� li�u trên có th� k�t lu�n c�u trúc c�a acid 24nortriterpen carboxylic là acid 24-nor-3 ,11 -dihydroxylup-20(29)en-28-oic (VI.2.4) và acid 24-nor-11 -hydroxy-3-oxo-lup-20(29)-





284

Ơ

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

en-28-oic (VI.2.5). C�u trúc c�a VI.2.4, ��c bi�t là c�u hình � v� trí C-4 ��c kh�ng ��nh b�ng ph� nhi�u x� tia X c�a d�n xu�t methyl ester t�ơng �ng (VI.2.4a) c�a nó, khi s� d�ng ch�ơng trình máy tính Multan [31] và Shelx 76 [32]. Các s� li�u v� tinh th� ��c xác ��nh là: orthorhombic (t� ete-n-hexan), nhóm không gian P212121; t� bào �ơn v� a = 8,437(4) A0, b = 22,340(8) A0, c = 14,096(5) A0; Z = 4; Dc = 1,179 g/cm-1; R = 0,072*. Hình VI.3 cho th�y c�u trúc không gian c�a phân t� VI.2.4a. Nhóm Me-23 có c�u hình equatorial và � v� trí 4 . Các h�p ch�t phân l�p ��c t� cây Ng� gia bì gai d��ng nh� là ph�n ánh con ��ng sinh t�ng h�p demethyl hóa c�a các d�n xu�t 4,4-dimethyl lupan thành các h�p ch�t 24-nor nh� VI.2.4 và VI.2.5.

N


Ư

TÀI LIDU THAM KHHO

Grushvitzky, I. V., Skvortsova, N. T., Ha Thi Dung & Arnautov, N. N. (2003). Araliaceae Jus. 1789 – H� Ng� gia bì (Nhân sâm). Danh l�c các loài Th�c v�t Vi�t Nam. T�p II. Nhà xu�t b�n Nông nghi�p Hà N�i, 1067 – 1093.

2.

�� T�t L�i, Nh�ng cây thu�c và v� thu�c Vi�t Nam, Nhà xu�t b�n KH & KT 1991, 904.

3.

Adam G., Lischewski M., Phiet H. V., Preiss A., Schmidt J., Sung T. V. (1982). 3 -hydroxy-lup-20(29)-ene-23,28-dioic acid from Schefflera octophylla, Phytochemistry 21 (6), 1385 1387.

4.

Kitajima J., Tanaka Y. (1989). Chem. Pharm. Bull. 37, 2727.

TO

ÀN

5.

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

1.

P.

S.,

Wahlberg

I.

(1972).

Nakanishi K. (1983). In Natural Products Chemistry III, 179.

7.

Sung T. V., Steglich W., Adam G. (1990). Three new triterpene glycosides from the leaves of Schefflera octophylla, Planta Medica 56 (4), 548 - 549.

8.

Kitajima J., Shindo M., Tanaka Y. (1990). Chem. Pharm. Bull. 38, 714.

Đ

6.

D

IỄ N

Herz W., Santhanam Phytochemistry 11, 3061.





284

Ơ

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

en-28-oic (VI.2.5). C�u trúc c�a VI.2.4, ��c bi�t là c�u hình � v� trí C-4 ��c kh�ng ��nh b�ng ph� nhi�u x� tia X c�a d�n xu�t methyl ester t�ơng �ng (VI.2.4a) c�a nó, khi s� d�ng ch�ơng trình máy tính Multan [31] và Shelx 76 [32]. Các s� li�u v� tinh th� ��c xác ��nh là: orthorhombic (t� ete-n-hexan), nhóm không gian P212121; t� bào �ơn v� a = 8,437(4) A0, b = 22,340(8) A0, c = 14,096(5) A0; Z = 4; Dc = 1,179 g/cm-1; R = 0,072*. Hình VI.3 cho th�y c�u trúc không gian c�a phân t� VI.2.4a. Nhóm Me-23 có c�u hình equatorial và � v� trí 4 . Các h�p ch�t phân l�p ��c t� cây Ng� gia bì gai d��ng nh� là ph�n ánh con ��ng sinh t�ng h�p demethyl hóa c�a các d�n xu�t 4,4-dimethyl lupan thành các h�p ch�t 24-nor nh� VI.2.4 và VI.2.5.

N


Ư

TÀI LIDU THAM KHHO

Grushvitzky, I. V., Skvortsova, N. T., Ha Thi Dung & Arnautov, N. N. (2003). Araliaceae Jus. 1789 – H� Ng� gia bì (Nhân sâm). Danh l�c các loài Th�c v�t Vi�t Nam. T�p II. Nhà xu�t b�n Nông nghi�p Hà N�i, 1067 – 1093.

2.

�� T�t L�i, Nh�ng cây thu�c và v� thu�c Vi�t Nam, Nhà xu�t b�n KH & KT 1991, 904.

3.

Adam G., Lischewski M., Phiet H. V., Preiss A., Schmidt J., Sung T. V. (1982). 3 -hydroxy-lup-20(29)-ene-23,28-dioic acid from Schefflera octophylla, Phytochemistry 21 (6), 1385 1387.

4.

Kitajima J., Tanaka Y. (1989). Chem. Pharm. Bull. 37, 2727.

TO

ÀN

5.

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

1.

P.

S.,

Wahlberg

I.

(1972).

Nakanishi K. (1983). In Natural Products Chemistry III, 179.

7.

Sung T. V., Steglich W., Adam G. (1990). Three new triterpene glycosides from the leaves of Schefflera octophylla, Planta Medica 56 (4), 548 - 549.

8.

Kitajima J., Shindo M., Tanaka Y. (1990). Chem. Pharm. Bull. 38, 714.

Đ

6.

D

IỄ N

Herz W., Santhanam Phytochemistry 11, 3061.




Sung T. V., Steglich W., Adam G. (1990). Three new triterpene glycosides from the leaves of Schefflera octophylla, Planta Medica 56, 548 - 549.

10.

Bohlmann, Knoll K.-H., Zdero, Mahata P. K., Grenz M., Suwita A., Ehlers D. Ngo L. V., Abraham W.-R., Natu A. A. (1977). Phytochemistry 16, 965.

11.

Sung T. V., Steglich W., Adam G. (1991). Triterpene glycosides from Schefflera octophylla, Phytochemistry 30, 2349 - 2356.

12.

Sung T. V., Adam G. (1992). An acetylated bisdesmosidic saponin from Schefflera octophylla, Journal of Natural Products 55 (4), 503 - 505.

13.

Sung T. V., Peter-Katalinic J., Adam G. (1991). A bisdesmosidic triterpenoid saponin from Schefflera octophylla, Phytochemistry 30 (11), 3717 - 3720.

14.

Srivastava S. K. (1989). J. Nat. Prod. 52, 1342.

15.

Sung T. V., Adam G. (1991). A sulphated triterpenoid saponin from Schefflera octophylla, Phytochemistry 30 (8), 2717 2720.

16.

Mahato S. B., Sahu N. P., Luger P., Mueller E. (1987). J. Chem. Soc. Perkin Trans II, 1509.

17.

Sung T. V., Lavaud C., Porzel A., Steglich S., Adam G. (1991). Triterpenoid and their glycosides from the bark of Schefflera octophylla, Phytochemistry 31 (1), 227-231.

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

9.

N

285


Ơ

Ch


ÀN

18.

De la Torre M. C., Bruno M., Piozzi F., Savona G., Rodriguez B., Arnold N. A. (1990). Phytochemistry 29, 668.

Sung T. V. (1990). Lu�n án Ti�n s� khoa h�c: Phytochemische Untersuchungen an Schefflera octophylla (Lour.) Harms (Araliaceae) und Homalomena aromatica (Roxb.) Schott (Araceae) (Nghiên c�u thành ph�n hoá h�c cây Chân chim h� Ng� gia bì và cây Thiên niên ki�n h� Ráy). Dissertation B, Martin-Luther-Universitaet Halle-Wittenberg.

20.

L�i �. T., (1991). Nh�ng cây thu�c và v� thu�c Vi�t Nam, Nhà xu�t b�n Khoa h�c và K� thu�t, tr. 817.

D

IỄ N

Đ

19.





286

22.

Chang, S.Y. et al., Chem. Pharm. Bull., 1998, 46, 163-165.

23.

P. D. Ty, M. Lischewski, H. V. Phiet, A. Preiss, T. V. Sung, J. Schmidt and G. Adam (1984) Two triterpenoid carboxylic acids from Acanthopanax trifoliatus, Phytochemistry 23 (12), 2889 – 1891.

24.

M. Lischewski, P. D. Ty, L. Kutschabsky, D. Pfeiffer, H. V. Phiet, A. Preiss, T. V. Sung and G. Adam (1985) Two 24-nortriterpenoid carboxylic acids from Acanthopanax trifoliatus, Phytochemistry 24 (10), 2355 – 2357.

25.

Lischewski M., Ty, Ph. D., Schmidt, J., Preiss, A., Phiet, H. V. and Adam, G. (1984) Phytochemistry 23, 1695.

26.

Schmidt J., Lischewski M., Schade, W. and Adam G. (1982) Eur. J. Mass. Spectrum Biochem. Med. Environ. Res. 2, 74.

27.

Ahmad V. U., Bano, S., Voelter, W. and Fuchs, W. (1981) Tetrahedron Letters 1715.

28.

Asakawa, J., Kasai R., Yamasaki, K., and Tanaka, O. (1977), Tetrahedron 33, 1935.

29.

Carpenter R. C., Sotheeswaran, S., Sultanbawa, M. U. S. and Ternari, B. (1980) Org. Magn. Reson. 14, 462.

30.

Ty, Ph. D., Lischewski M., Phiet H. V., Preiss A., Sung T. V., Schmidt J. and Adam G. (1984), Phytochemistry 23, 2889.

Ơ

Perry L. M. (1980). Medicinal Plants of East and Southeast Asia, MIT Press Cambridge, Massachusetts and London, England, 44.

TO

ÁN

-L

Í-

H

Ó

A

10

00

B

TR

ẦN

H

Ư

N G

Đ

ẠO

TP .

Q

U Y

N H

21.

N


D

IỄ N

Đ

ÀN

31.

32.

Main P., Hull S. E., Lessinger, L., Germain G., Declereq, J. P. and Woolfson, M. M. (1978) A system of Computer Programs for the automatic solution of crystal structures from X-ray Diffraction data. University of York, U.K. Sheldrick G, M, 1976, Shelx 76. Programm for Crystal Structure Determination, University of Cambridge, U. K.



Q

U Y

N H

NHÀ XU T B N KHOA H C T NHIÊN VÀ CÔNG NGH Nhà A16, 18 ng Hoàng Qu c Vi t, C u Gi y, Hà N i i n tho i: Phòng Phát hành: 04.22149040; Biên t(p: 04.37917148; Qu*n lý T.ng h/p: 04.22149041; Fax: 04.37910147, Email:[email protected]; www.vap.ac.vn

N


Ơ


N G

Đ

ẠO

TP .

CÁC H'P CH T THIÊN NHIÊN T) M+T S- CÂY C0 VI T NAM

ẦN

H

Ư


TR

Ch u trách nhi m xu t b n:

T ng biên t p

Í-

H

Ó

A

10

00

B

Giám 45c Tr7n V8n S9c

ÁN

-L

GS.TSKH. Nguy=n Khoa S@n

nh n i dung:

Đ IỄ N D

1. GS.TSKH. Phan T ng S n 2. GS.TS. Lã !ình M$i

ÀN

TO

Th m

Biên t p:

Ph&m Th Thu, Lê Phi Loan

K thu t vi tính:

Tr n Th Kim Liên

Trình bày bìa:

Nguy n Bích Nga

In 300 cu n kh0 16 × 24cm t&i: Nhà in Khoa h5c và Công ngh9. S : ng ký KHXB: 129-2011/CXB/012-01/KHTNCN c@p ngày 27 tháng 01 n m 2011. In xong và nEp lGu chiHu quý II n m 2011.



Các hợp chất thiên nhiên từ một số cây cỏ Việt Nam - Trần Văn Sung

Recommend Documents