Vizantijska civilizacija - ENHANCED EDITON.docx

VIZANTIJSKA CIVILIZACIJA -KOLOKVIJUM -KOLOKVIJUM (pitanja koja se ponavljaju)-

1. Šta je monofizitizam a šta nestorijanstvo? 2. Po definiciji Ostrogorskog, Vizantija je spoj čega? 3. Kako se naziva vladavina četiri vladara koju je uveo Dioklecijan? 4. Kako se nazivaju glavni porez, glavarina i zemljarina? 5. Kako se naziva zlatnik koji je uveo Konstantin? 6. Koje godine je Carigrad svečano inaugurisan? 7. Koje godine i gde su bili I,II,III,IV,V,VI i VII Vaseljenski sabori? 8. Koga su podržavali plavi a koga zeleni? 9. Justinijanov kodeks, Digesta, Institutiones, Novelae? 10. Koje zakone su objavili Lav III i Vasilije I? 11. Koje godine i šta je izdao car Zenon? 12. Koje godine i šta je izdao patrijarh Sergije? 13. Kada i ko je konačno okončao ikonoborstvo? ikonoborstvo? 14. Kada je bio prvi a kada drugi ikonoborilački sabor? 15. Koji car je bio najveći ikonoborac? 16. Koje godine je bila Fotijeva šizma? 17. Koje godine su Rusi primili hrišćanstvo i ko ga je j e primio (he he)? 18. Gde su bile najkvalitetnije škole za medicinu, retoriku i pravo? 19.  Na obnovljenom obnovljenom carigradskom carigradskom univerzitetu dekan filozofije filozofije je bio bio ko (i sa kojom titulom), a ko prava (i sa kojom titulom)? 20. Šta proučavaju egzegeza, liturgika, homilitika i apologetika? 21. Glavna pitanja oko kojih su se crkve sukobljavale? 22. Preteče isihazma? 23. Za koga se vezuje obnova isihazma? 24. Ko je bio duhovni p reteča isihazma? 25. Ko je započeo čitav spor oko isihazma i sa kim se on sukobio? 26. Koje godine je potpisana lionska unija? 27. Ko su bili uzori Vizantijcima što se tiče medicine? 28. Koje oblasti iz medicine su Vizantijci unapredili? 29. Kada, gde i ko je potpisao Firentinsku uniju? 30. Ko i koje godine je doneo novelu koja se ticala borbe za očuvanje sitnog poseda u X veku? 31.  Na koja mora mora izlazi izlazi Carigrad? Carigrad?

1

I – POČECI  – POČECI VIZANTIJSKE ISTORIJE

U našoj kolektivnoj svesti Srednji vek se posmatra kao mrač no vreme koje se odreklo blistavih „ovozemaljskih“ dostignuća antičkog sveta i potpuno se posvetilo životu podređenom veri i crkvi. Takva mišljenja su nastala (ako već  pričamo o trivijalnom „deljenju“ istorijskog kontinuiteta) u periodu Renesanse i produžila se u osamnaest om i devetnaestom veku gde su revolucionari u Francuskoj i kasnije marksisti negativno pisali o Srednjem veku upravo zbog velikog uticaja koji je religija imala na svakodnevni život čoveka. Ipak, ono što se zanemaruje je činjenica da se antika nije ugasila sa padom Rima, ve ć je dobila novi život istoč no od Apeninskog poluostrva, u novom Rimu  – Carigradu. Vizantija, kao vode ća zemlja Srednjeg veka, preuzela je anti čke ideale i povezala ih sa svetom hrišćanstva, ona je „od neč eg postojećeg stvorila nešto novo“. Ovo potvrđuje komentar jednog srednje vekovnog mislioca koji je napisao „Mi stojimo na ramenima

divova, ali vidimo dalje od njih.“ Izrasla je iz Isto čnog rimskog castva koje je nastalo nakon što je Teodosije I podelio castvo na dva dela, što objašnjava zbog čega su Vizantinci i nakon pada Rima 476. sebe nazivali Romejima (Rimljanima). Kada govorimo o periodizaciji vizantijske istorije odbi čno mislimo na podelu na: 

 

Ranu Vizantiju  – od 324. (osnivanje Carigrada) do 610. (Iraklije stupa na presto i donosi reforme) Srednju Vizantiju  – od 610. do 1025. (smrt cara Vasilija II Bugaroubice) Poznu Vizantiju  – od 1025. do 1453. (osvajanje Carigrada od strane Otomanskog carstva)

Po definiciji Georgija Ostrogorskog, Vizantija po čiva na tri stubca :

Rimsko državno uređenje – Rim je celom Mediteranu nametao svoje institucije što su nastavili da rade Dioklicijan i Konstantin   Helenisti čka kultura – u II veku p.n.e.Rim osvaja Gr čku, ali gr čka kultura osvaja Rim i „unosi svetlost u seljački Lacijum“ - (Horacije); glavna odlika je gr čki jezik Hrišćanstvo  – Konstantin iskorišćava popularnost nove vere i pretvara Vizantiju u prvu hrišćansku državu, a sebe u prvog hrišćanskog cara; stvorio savez države i







crkve

Upravo zbog ovakvih temelja je Vizantija Vizantija bila kosmopolitska država koja nije imala naslednika.

2

II i III  –  DIOKLICIJANOVE I KONSTANTINOVE REFORME (VRHOVNA VLAST, VLAST U PROVINCIJAMA, POREZ I NOVAC)

235. moć varvarskih plemena preti sigurnosti Rimskog carstva. Car Aleksandar Sever, svestan da Rim nema dovoljno snage za ofanzivne manevre protiv Germana koji su

upravo prešli Rajnu, pokušava diplomatijom i mitom da izbegne otvoreni sukob. Nezadovoljstvo u vojsci postaje veliko i sopstveni vojnici ga ubijaju. Njegova smrt označava početak velike krize rimskog carstva u III veku. Varvarska invazija, gra đanski rat, pobune, kuga, nezapam ćena ekonomska kriza i konstantno smenjivanje vojni čkih careva (bilo ih bar 26) s u zamalo srušile castvo. Dolaskom Aurelijana na vlast 270. godine, cara koji je pred kraj svoje vladavine stekao titulu Resitutor Orbis (Obnovitelj sveta), situacija po činje da se menja na bolje. Pobedom nad Galima, Gotima, Aleman ima i gušenjem ustanaka  na tlu Italije i Balkana

uspeo je da produži život rimskog carstva za narednih dvesta godina. 284.godine na vlast dolazi Dioklecjan koji obe ćava da će vladati narednih dvadeset godina i ni godinu više. Po dolasku na vlast po činje strpljivo da vrši reforme: 1. Državne Formalno ure đenje principata („prvi među jednakima“) koju je prvi uveo Oktavijan Avgust zamenjuje dominatom (car postaje gospodar svih svojih podanika koji su dužni da mu č ine proskinezu (naklon pred vladarom, običaj sa Bliskog Istoka)) Uvođenje tetrarhije  – Kolegijum 4 vladara: Dva avgusta i dva cezara. Prvi avgusti su bili Dioklecijan (presto u Nikomediji) i Maksimijan (presto u Mediolanumu). 293. godine biraju se prvi cezari  – Dioklecijan za svog cezara bira Gal erija (boravište u Sirmijumu ), a Maksimijan Konstancija 



Hlora (boravište u Trijeru). Cezari su birani po zaslugama i bili oženjeni avgustovim ćerkama. Tetrarhija je kasnije izazvala gra đanski rat i Konstantin je odustao od nje kada je došao na vlast 2. Provincijske – 284. godine carstvo je bilo podeljeno na 40ak provincija koje su se delile na carske i senatorske. Te provinc ije je podelio na još manje (tačno 101, a to je oslabilo mo ć samovoljnih provincijskih upravnika) koje su grupisane u dijaceze (u po četku ih bilo dvanaest, kasnije četrnaest) i sve ih proglasio carskim, što je veoma oslabilo moć Senata. Unutar trih provincija je razdvojio civilnu od vojne vlasti što je ostalo na snazi sve do Mavrikija u VI veku. Civilnu je vršio vikar, a vojnu duks. 3. Poreske – Po dolasku na vlast zati če šarenilo poreza koje ukida i uvodi  jedinstven porez za celo carstvo - annona, koja obuhvata zemljarinu  – iugum i porez po glavi  – caput. To je činilo sistem zvan capitatio-iugatio. 3

On je podrazumevao da n e može da se oporezuje parcela bez vlasnika kao ni vlasnik koji nema parcelu. Iugum je bio manji u ravnicama a udovice su pla ćale duplo manji porez. Zbog sunovrata novca, porez se plaćao u naturi. Zbog demografske katastrofe veliki broj parcela je ostao pust pa su se ta zemljišt a (epibole) nametale ekonomski ja čem

stanovništvu kako bi mogli da budu oporezani. Dioklecijan je ukinuo privilegiju koju su imali stanovnici Italije i čak je i njih oporezivao. 301. ediktom je uveden zakon kojim jedan proizvod košta isto u svim predelima carstva (zamrzavanje cena), mada se ova mera nije potpuno isplatila. 4. Vojne reforme  – Vojska je imala izme đu 60 i 70 legija (oko 400.000 vojnika) raspore đenih duž granice. Reformom je vojska podeljena na dva dela: limitanei – graničare i comitatenses – nove, pokretne jedinice kojie prate cara, održavaju red i mir i u krajnjem slučaju pomažu granič arima.

Dioklecijan je ispoštovao svoje obeć anje i zajedno sa Maksimijanom se povukao sa vlasti nakon dvadesete godine vladavine 305. godine. Konstancije Hlor i Galerije postaju avgusti, a za cezare su izabrali Severa i Maksencija. 306. godine Hlor umire na mestu današnjeg Jorka, nakon čega vojnici dižu na štit njegovog sina Konstantina i proglašavaju ga za avgusta zbog čega izbija gra đanski rat u kom Konstantin izlazi kao pobednik i gospodar Rimskog carstva. Po dolasku na vlast podelio je Carstvo na 4 prefekture:        

   

Istočna – Egipat, Libija, Azija, Trakija Ilirska – od Gr čke do Dunava Italijanska – latinska Afrika, Dalmacija, Panonija, Italija, Norik, Recija Galska – Galija, Britanija, Hispanija, zapadni deo Severne Afrike

Na čelu su bili perfekti (sem Rima i Carigrada koji su imali spostvene perfekte; Carigradski je imao titulu eparh i bio drugi po mo ći u Carstvu) koji su imali isklju čivo civilnu vlast. Vojnu vlast imali su magistri. Osnovan je i carigradski Senat koji je imao samo savetodavnu ulogu. Konstantin uvodi porez na trgovce i zanatlije koji se pla ćao u zlatu  – auri lustralis collatio ili hrisargiron. Tako đe je uveo nov nov čani sistem čiju je osnovu činio zlatnik solidus (težina 4,48g) i srebrnjak seliqua (težina 2,24g). Jedan zlatnik j e vredeo 24 srebrnjaka. Solidusa zamenjuje perper (hyperpyron) koji je bio najbolji novac sve do dvanaestog veka. Poznat je kao „Dolar Srednjeg veka“.  Kasnije kada je novac u Vizantiji izgubio mo ć, carstvo se izuzetno zadužilo (samo Venecijancima je bila dužna 18 miliona zlatnika).

4

IV –  OSNIVANJE CARIGRADA

Pored toga što je hrišć anstvo stavio pod za štitu zakona, Konstantinova najvažnija odluka po dolasku na vlast bila je da Rim, pozornicu spletki, zavera, protivzavera i izdaje, napusti kao prestonicu. Sever je bio isuviše udaljen , hladan i necivilizovan da bi

poslužio kao prikladna prestonice, ali Istok sa druge strane je imao gradske civilizacije koje su starošću i bogatstvom prevazilazile Rim. Osim toga, Imperija je morala da se sukobi sa svojim najstrašnijem neprijateljem na Istoku – germanskim plemenima na Dunavu i Persijancima u Anadoliji. Tako đe, ovde su se nalazili centri hri šćanstva, pre svega Jerusalim. Kao opcija za novu prestonicu razmatran je Naisus (Ni š), Konstantinov rodni grad, Nikomedija kao jaka tvr đava koja je ve ć imala sagra đene carske građevine (Dioklecijan tu prebivao), Tesalonika (Solun) i Serdika (Sofija) koje su bili živi trgova čki centri, kao i Troja za koju se Konstantin izgleda odlu čio, ali odustao u poslednjem trenutku. Skoro hiljadu godina pre toga, jedan gr čki kolonista Vizas je pro šao pored Troje, projedrio kroz Dardanele i preplovio Mramorno more i stigao do Bosfora. Na maloazijskoj obali nasupro t brdovitom, trougaonom poluostrvu kojim se završava evropsko kopno ve ć su se ranije naselili gr čki kolonisti i osnovali grad Halkedon. Njihovu kratkovidost, koja se ogleda u tome što nisu iskoristili o čiglednu prednost mesta na suprotnoj obali koje nije bilo udaljeno ni kilometar, iskoristio je Vizas i na tom mestu osnovao sopstveni grad koji je nazvan po njemu. Zvao se Vizant sve dok ga Konstantin nije izabrao za prestonicu svog carstva (izgradnja po čela 08.11.324. a sve čano inaugurisan 11.05.330.). Nazao ga je Novim Rimom, no kasnije je postao poznat po imenu Konstantinopolj, Konstantinov grad.

Položaj grada bio je fenomenalan kada je u pitanju odbrana i trgovina. Dominirao je nad morskim putem izme đu Rusije i Sredozemnog mora. Na ovom putu su la đe iz južnih ruskih luka na Dunavu prenosile krzna, žito, so, kavijar, med, zlato,vosak i robove. Sa  juga je iz Anadolie i Egipta stizale razne namirnice za sve brojnije stanovništvo grada. Takođe su stizali iz najudaljenijih predela (Indije i Kine) slonova ča, porcelan, drago kamenje, balzam, cimet, šećer, a Mramorno more i Bosfor su bili prebogati ribom. Takođe je imao veliku odbrambenu snagu. Prema jugu se prostiralo Mramorno more, a na mestu gde Bosfor spaja dva mora nalazi se usek na severnoj obali trougaonog poluosrva koje se zove Zlatni rog koji je dobio ime zbog svog izgleda i bogatstva koje je svetska trgovina gomilala na njegovim obalama. Predsavljao je ogromnu luku koja je potpuno bila zaštićena od sna žnih vetrova sa Crnog mora i udarci talasa su bili daleko od grada. Istovremeno je bio i slaba ta čka grada pa je preko njega postavljem ogroman lanac. Bedemi su bili neosvojivi  – prve je izgradio Konstantin, a druge Teodosije II nakon 410. godine.

5

Kada je Konstantin rešio da napusti staru prestonicu odluč io je da svoju novu u čini drugim Rimom, po mogu ćstvu još velelepnijim od starog. Kao i Rim, Carigrad je bio grad od sedam brežuljaka, kao i Rim bio  je podeljen na 14 distrikta, carske zgrade podignute su po rimskom uzoru, a raskošne kuć e su bile dom rimskih patricijskih porodica koje je Konstantin doveo kako bi od njih stvorio novi sloj senatora. Ono po čemu se Carigrad razlikovao od Rima je po tome što je Carigrad bio hri šćanski grad – gradnja Svete Sofije, kao i crkva Svetih Apostola odmah su po čele, svuda u novom gradu se postavljaju hri šćanski simboli, krstovi i relikvije svetaca. Sekira kojom je Noje sagradio barku i ulje kojim je Marija Magdalena mazala noge Hristu su se po predanju nalazile uzidane u podnožju ogromnog stuba na Konstantinovom forumu. Mnogi spomenici su bili posve ćeni Bogorodici koja se smatrana za štinicom grada, a  jedna od najznačajnijih relikvija koja se čuvala u gradu bila je Bogorodi čna haljina koja  je, govorilo se, za štitila grad od napada Rusa koji su umalo osvojili grad u VI veku.

Život Carigrada je kružio oko tri najvažnije građ evine: oko hipodroma (narod), oko Svete Sofije (religija) i oko Svete carske palate (carski autoritet). Ove tri gra đavine nalazile su se blizu jedna druge na centralnom platou. Hipodrom je proširio Konsta ntin i nakon toga  je mogao da primi 60.000 gledalaca. Sredinom se protezala spina, ki čma, niska kamena ograda i ozna čavala je okrentnice trka čke staze.Na spini su bila postavljena umetni čka dela (npr. monolitni obelisk iz Karnaka koji stoji jo š danas sa sve reljefima koji prikazuju Konstantina i njegovu porodicu u vladarskoj lo ži (katizma); obelisk Konstantina VII Porfirogenita; bronzani Zmijski stub iz Delfa itd.) 359. godine Carigrad je zvani čno izjednačen sa Rimom, a 380. je postao stalna prestonica. U petom veku je imao oko 250.000 stanovnika, a za vreme Justinijana oko 600.000 i u to vreme samo ja Bagdad mogao da se uporedi sa njim. Grad je pao dva puta – 1204. godine za vreme četvrtog krsta škog rata i 1453. godine od strane Otomanskog carstva. V – HRISTOLOŠKE RASPRAVE ČETVRTOG VEKA (I-II VASELJENSKI SABOR, ARIJANSTVO)

U vreme Dioklicijana na celu Imperiju proširila se religija koja ć e kasnije imati ogroman značaj u vizantijskoj kulturi. Razne paganske religije su postojale u to vreme (oko 300 kultova) koje su pružale velikoj masi naroda olakšanje od uzaludnog truda i bede života, a Rimljani su ih tolerisali pod uslovom da nisu ugrožavali interese države i da nisu stvarale nemire. Prvobitno su Rimljani s matrali hrišćanstvo samo jo š jednom religijom, lokalnom verzijom jevrejske religije te je i ono bilo tolerisano. U ovo kratkotrajno rano doba mirnog postojanja hri šćanstvo se širi velikom brzinom po Rimskoj Imperiji prvenstveno kod siromašnog, ali i imuć nog stanovni štva. Ovo postiže zbog više faktora.

6

Carstvo je pomagalo hrišćanstvo a da toga nije ni bilo svesto  – gr čki i latinski jezik, kojim se služio rimski svet, bili su i jezici hrišć anstva, a mre ža rimskih gradova i puteva  je olakšavala širenje Hristove reči. Takođe, za razliku od Jevreja koji su se zgra žavali nad paganima, hri šćani su ih aktivno tra žili i poku šavali da ih konvertuju. Bili su odli čno organizovani, u svakom gradu su imali episkopa ili sve štenika, bili su dobro povezani i pomagali su jedni druge. Razvili su svoje obrede i u čenja tako što su primili mnogo toga iz religija i filozofskih sistema naroda Imperije, kao npr. iz kulta Mitre, kulta nepobedivog Sunca koje je bilo popularno me đu rimskim vojnicima – kako bi bili konkurent ovom kultu, preuzeli su datum ro đenja Mitre (25. decembar) kao datum ro đenja Hrista. Polako ali sigurno hri šćanstvo je prisvojilo administrativne forme rimske dr žave i stvorilo efikasnu upravu. O tome svedo či podatak da je oko 300. godine svaki sedmi Rimljanin bio hrišćanin (15% populacije, 6-7 miliona).

Problem nastaje kada Dioklecijan traži od hrišć ana da prihvate njegovu bo žansku prirodu, što oni odbijaju. 303. Dioklecijan piše edikte kojima zabranjuje hrišć anstvo, naređuje rušenje crkava, spaljivanje njihovih verskih knjiga i zatvor za hrišćane koji odbijaju da se odreknu svoje vere (neki smatraju da ga je Galerije na to nagovorio). Ovim progonima je prisustovao Konstantin. On nije bio okoreli hrišć anin, već je bio pripadnik kulta Nepobedivog sunca (Sol Invictus), što je bila porodič na tradicija. Ipak, smatra se je gajio naklonost prema hrišć anima verovatno zbog uticaja svoje majke Jelene koja je bila hri šćanka. Postoji legenda da se Konstantinu 312. godine u bitci kod Milvijskog mosta javila vizija Boga koji se pokazao na nebu u obliku krsta i rekao mu da stavi taj znak na svoj štit i da ć e pod tim znakom pobediti svog neprijatelja, što je Konstantin navodno i uradio i pobedio Maksencija. 313. godine Konstantin donosi Milanski edikt o verskoj toleranciji kojim stavlja hrišćanstvo pod za štitu zakona i hrišćanskoj crkvi je obezbe đena carska naklonost. Edikt je tako đe nalagao vra ćanje crkvi posed zaplenjen tokom progona. 318. godine daje pravo crkvenim sudovima pravo da sude u nekim gra đanskim parnicama. 319. godine zabranjuje paganska žrtvovanja u privatnim kuć ama. 321. godine dozvoljeno je pobožnim hrišćanima da daju svoj posed crkvi (polako hrišćanstvo postaje ekonomska sila). 324. godine se prekida kovanje novca sa paganskim amblemima.

Odnos države i crkve postaje u ovom periodu (a pogotovu nakon što Teodosije I Veliki krajem IV veka proglašava hrišćanstvo zvani čnom, dr žavnom verom Carstva) postaje  jedno od najvažnijih pitanja  vizantijske civilizacije. Uvo đenje dr žavne religije je iskori šćeno kao ujediniteljska snaga koja je obuhvatala najrazli čitije narodnosti i koje je 7

bilo ugro ženo varvarskim napadima spolja i neslogama iznutra. Crkva je na to pristala, iako hrišćanska vera zahteva po svojoj prirodi odvajanje religije od politi čke vlasti. Brak koji su u Vizantiji sklopile crkva i dr žava pokaza će se kao izuzetno slo žen. Pošto se car sada smatrao bo žijim izlasnikom na zemlji njegova uloga u religioznim pitanjima je bila proširena što je značilo neizbežnu zategnutost izme đu cara i crkve. Čas bi car naglašavao svoj zahtev da bude najvi ši autoritet u religioznim pitanjima, čas bi crkva pokušala da postigne premo ć nad carem ( što i jeste uradila za vreme ikonoborstva). Prinuda da se razmotre i ta čnije regulišu dogmatska i prakti čna pitanja dovela su do niza ekumenskih (Vaseljenskih) sbora na kojima su car i episkopi op štirno diskutovali o nerazja šnjenim pitanjima i donosili potrebne odluke. Obi čno bi car sazivao takve sabore ako su doktrinarne razlike u mi šljenjima među njegovim podanicima pretile miru i  jedinstvu države. Tako je sazvan Prvi Vaseljenski sabor  u Nikeji 20. maja 325. godine i trajao je malo više od tri meseca. Okupilo se oko 300 episkopa, preko 2000 uč esnika, a zabeleženo je i prisustvo 318 nikejskih otaca. Bavio se problemom arijanstva. Arije

iz Aleksandrije je negirao božansku prirodu Isusa, tvrdio je da on nije i ne može biti  jednak Ocu (ceo 4. vek se bavi razumevanjem odnosa Svete Trojce). Još 318. je osuđen od strane aleksandrijskog episkopa ali se nije odrekao svojih u čenja. Imao je dvadesetak pristalica, ali se veoma re čito branio. Zabeleženo je da je Nikola iz Mire (potonji Sv. Nikola) ošamario Arija. Na saboru se istakao Atanasije iz Alesandrije koji je govorio da je Sin „jednosušan“ Ocu, što je i usvojeno u Nikejskom Simvolu vere. N akon toga je Arije islju čen iz crkve i proteran u Ilirik. Ve ćina njegovih pristalica su se pokajale, ali ne svi, ostalo ih je dovoljno da šire Arijevo u čenje koje je brzo sticalo veliku popularnost.

Konstantin je hteo da poništi ekskomunikaciju Arija, ali Atanasije se protivio i branio nikejsku dogmu, zbog čega je i sam proteran u izgnanstvo. Arije je vra ćen ali je ubrzo nađen sa prosutom utrobom u javnom nu žniku. Godinu dana nakon njega umire Konstantin koji dan pred smrt prihvata hri šćansku veru (kr štava ga Evsevije Nikomedijski). Konstantin ostavlja carstvo svojim sinovima  – Konstansu (centralni deo), Konstantinu II (zapadni deo) i Konstanciju (isto čni deo carstva), koji su radi o čuvanja svoje vlasti pobili veliki deo svoje rodbine. Ubrzo po uspostavljanju vlasti izbija gra đanski rat izme đu Konstantina II i Konstansa u kom Konstans (pristalica nikejskih dogmi) izlazi kao pobednik i preuzima od njega zapadni deo carstva. 342. na saboru u Serdiki prevagu su odnele pristalice nikejske dogme zahvaljuju ći Konstansu, a Arijanci upadaju u krizu i dele se na radikalne i umerene Arijance. 350. Konstans gine u sukobu sa varvarinom Magnom Magnecijem i sveti ga brat Konstancije (pripadnik arijevskog hrišćanstva) koji pobe đuje neprijatelja kod Murse. 8

359. godine održani su sabori u Riminiju i Sirmiumu gde je trijumfovalo arijanstvo, nakon čega Goti prihvataju arijansko hri šćanstvo i čak se biblija prevodi na njihov jezik. Kao rezultat toga dolazi do promene u Simvolu vere što izaziva sukob izme đu Carigrada i Rima. U isto vreme po činje da se organizuje mona ški život, prvenstveno u Egiptu gde se kao otac pustinja čkog i hri šćanskog mona štva uopšte smatra Antonije Veliki (Atanasije  Aleksandrijski piše njegovo žitije). Podi žu se manastiri i svaki je imao svoji tipik (pravila). Postoje dva osnovna na čina monaškog života: kinovija (zajednica) i idiuritmija (individualni život), među takvima postojali su eremiti (pustinjaci), dendriti ( živeli na drveću) i filite ( živeli na stubu). Konstancije 357. godine bira Julijana za svog savladara. Jednom prilikom je od njega

tražio trupe ali su ga vojnici podigli na štit i proglasili novim carem. Ipak, do sukoba nije došlo jer je Konstancije ubrzo umro od bolesti  u Siriji. Julijan je po dolasku na vlast preselio prestonicu u Antiohiju i pokušao da iskoristi sukob Nikejaca i Arijevaca vraćanjem dr žavne vere na pagansku i zabranom u čenja hrišćanstva. Ipak, ništa od ovoga nije urodilo plodom jer je ubijen od strane Persijanaca 363. 364. godine na čelo carstva dolaze bra ća Valentinijan (Zapad) i Valens (Istok). Nakon njihove smrti na zapadu vlada Gracijan a na istoku Teodosie I Veliki koji je sklopio

primirje sa Gotima i dozvolio im da se nasele južno od Dunava. 381. godine Teodosije I saziva Drugi Vaseljenski sabor u Carigradu, u kome je prisustvovalo oko 150 episkopa, sa namerom da kona čno privede kraj spora sa arijancima. U tome je uspeo  – Arijanstvo je zvani čno likvidirano, a hrištanstvo je postala

državna vera. Na ovom saboru se formuliše konačna verzija Simvola vere. Ruši se proročište u Delfima, 391. i ostatak Aleksandrijske biblioteke, a 394. se ukidaju Olimpijske igre kada je ujedino i bila poslednja paganska uzurpacija. Hrišć anstvo je konačno pobedilo, a u prilog tome ide tekst Svetog Avgustina koji pi še „Čitav svet slavi Isusa“. VI – HRISTOLOŠKE RASPRAVE PETOG VEKA (III-IV VASELJENSKI SABOR, NESTORIJANSTVO,MONOFIZITIZAM)

Treći Vaseljenski sabor  započeo je zvani čno 22. juna 431. godine u Efesu zbog

Nestorijeve jeresi. Problem je nastao kada je bivši carigradski patrijarh Nestorije odbio da nazove Isusovu majku „Bogorodicom“, već ju je zvao „Hristorodicom“, jer je smatrao da je nemogu će da smrtna žena rodi Boga, kao što je smatrao da Bog ne mo že da umre, već da je Isus postao Bog tek nakon svoje smrti. Nestorije je bio predstavnik antiohijske škole koja je imala ovakva verovanja i imao je podršku od cara Teodosija II. S druge strane, protivnici ovog verovanja ( nestorijanstva) bili su predstavnici aleksandrijske škole, pre svega arhiepiskop Kiril Aleksandrijski koji je branio 9

pravoslavna u čenja i imao podršku pape Celestina I. Ova borba izmeđ u nestorijanstva i pravoslavlja se pretvorila u borbu izme đu nestorijanskog Carigrada i pravoslavnog Rima, kao i borba izme đu episkopskih sedi šta nestorijanske Antiohije i pravoslavne  Aleksandrije. Nestorije biva osu đen i njegovo u čenje se progla šava za jeres. Nakon Kirilove smrti, arhiepiskom Aleksandrije postaje Dioskor koji je sa monahom Evtihijem razvio novo u čenje (monofizitizam) koje je tvrdilo da Isus ima isklju čivo božansku prirodu. Sazvan je novi sabor u Efesu 449. godine (tzv. Razbojniči sabor), gde je Dioskor tukao carigradskog patrijarha Flavija. Monofiziti nisu bili osu đeni još uvek. Teodosije II je i sam verovao u ovo u čenje, ali je umro i na vlast je do šao car Markijan koji je zajedno sa carigradskim patrijarhom, čak i papom Lavom I osudio ovo u čenje. Sazvan je Četvrti Vaseljenski sabor  u Halkedonu 451. godine (prisustvovao do sada najveći broj episkopa, oko 600 njih) gde je vrlo brzo svima postalo jasno da veoma mali broj episkopa stoji na strani monofizita i oni su osu đeni kao jeretici. Na ovom saboru su po 28. kanonu episkopi iz Carigrada izjedna čeni sa onima iz Rima. Ipak, neke isto čne provincije su prihvatile ova u čenja i do danas su koptska, sirijska, jermenska i etiopijska crkva ostale monofizitske. VII – KODIFIKACIJA PRAVA PETOG I ŠESTOG VEKA

429. godine Teodosije II obaveštava carigradski Senat da okuplja komisiju koja ć e napraviti kodifikaciju svih prava donesenih od Milanskog edikta do njegovog vremena. Tokom osam godina (429.  – 437.) dvadeset dva pravna stru čnjaka sastavljala su zakonik u 16 knjiga, koji je po završetku predstavljao najopsežniju kodifikaciju rimskog prava od vremena Zakona 12 tablica (zbornik na kome se zasnivao celi rimski pravni sistem) i pokrivao je politi čka, socio-ekonomska, kulturna i religijska pitanja (naro čito ona koja su se bavila suzbijanjem jeresi). Kao model ovom zakoniku poslužile su dve zbirke zakona rimskog prava iz četvrtog veka  – Codex Gregorianus (sadržao zakone od Septimija Severa do Dioklecijana) i Codex Hermogenianus (zakonik prve tetrarhije (Dioklecijan, Maksimijan, Konstancije Hlor i Galerije)). Obe ove zbirke, kao i sam Teodosijev kodeks koji je prihva ćen i od strane zapadnorimskog cara Valentijana III (Teodosijev savladar), uticale su na stvaranje jo š opširnije i zna čajnije kodifikacije prava  – Corpus Iuris Civilis. 528. godine car Justinijan saziva komisiju od deset članova, na čijem čelu je bio Tribonijan, koja je trebala da pregleda sve dotadašnje kompilacije  zakona, izbaci one

zastarele, vrši promene gde je smatrala to potrebnim, i da od toga napravi novu, celovitu kompilaciju.  Aprila 529. izlazi prvi zbornik na latinskom jeziku  – „Justinijanov kodeks“ (534. izlazi drugo izdanje) koji je predstavljao skup zakona (carskih odluka koje su zvane leges) od 10

vremena Hadrijana. Zasnivao se na gore pomenutom Teodosijevom zakoniku i dvema prethodnim kompilacijama. 533. godine komisija od 16 pravnika (na čijem čelu je ponovo bio Tribonijan) objavljuje drugi i najzna čajniji zbornik Digesta. Sastojao se od sistematizovanih spisa rimskog prava – fragmenti skupštinskih zakona, mišljenja senata i mišljenja četrdesetak poznatih pravnika uglavnom iz drugog i tre ćeg veka (Ulpijan npr.). Sastojao se od 50 knjiga. Iz njega su u čili napredni studenti prava. Zbog obimosti i složenosti Digesta uporedo sa njim su objavljene Institucije koje su predstavlja le sažetak i pojednostavljanje prva dva dela koje su mogli da koriste novi studenti prava kao prakti čne priručnike.

Novele koje se zbog svoje važnosti smatraju sastavnim delom Justinijanovog zakonika , predstavljaju skup zakone koje je Justinijan doneo nakon 534. godine i koji su sakupljeni posthumno. VIII –  EKLOGA I ZAKONSKI ZBORNICI

Promena unutrašnjeg života carstva u 7. veku zahtevalo je i promenu zakona, a takvu promenu doneo je car Lav III 742. godine u svojoj Eklozi, zborniku od 18 članova koji je nazvao „ispravljenom filantropskom verzijom Justinijanovog zakona“. Ekloga, pod uticajem hrišćanskog duha i obi čajnog prava, bavila se bra čnim zakonima (pro širila prava žena i legitimne dece u odnosu na pater potestas (vrhovna mo ć oca u porodici); veridba bila obavezna, razvodi dozvoljeni kao i ženidba tri puta za redom, a sve preko toga bi bilo zabranjeno), krivi čnim pravom (neke smrtne kazne se menjaju saka ćenjem ili oslepljivanjem) u činila sve gra đane jednakima pred zakonom, brani rodoskrnjavljenje i homoseksualnost. Veruje se da je u periodu izme đu sedmog i osmog veka, za vreme vladavine Justinijana II nastao Zemljoradnički zakon (Nomos Georgikos), koji je kao i drugi

zakoni ovog vremena sadržao norme feudalnog prava i koji se nije zasnivao na bazi starog rimskog prava ve ć je u velikoj meri odr žavao običajno pravo slovenskih plemena naseljenih na teritoriji Vizantije. Upravo zbog toga je još i zvan „Slovenskim zakonom“. Ovaj zakon je afirmisao suverenost Vizantije nad Slovenima ali je u velikoj meri

priznavao samostalnost i samoupravnost njihovih seoskih opština. Kao i ostali varvarski zakoni on je sadržao dosta propisa iz oblasti krivičnog prava koje je odgovaralo seoskim prilikama (kazna za kra đu stoke, o pla ćanju agrarne štete, uništavanju vinograda...), ali i kazne primenjivane ukoliko op štine ne bi prikupile dr žavni porez. Postojali su i - Pomorski zakon (pozat kao „Rodski“) koji je nastao između 600. i 800. godine koji je sadržao propise o pomorstvu, pomorskoj trgovini, zajmu i odgovornosti brodova za teret i Vojnički zakon koji je regulisao vojno-disciplinsku odgovornsot. 11

U ovo vreme su bili aktuelni i Mojsijev zakon koji je predstavljao 70 spisa iz Septuaginte na gr čkom jeziku i uglavnom se svodi na deset božijih zapovesti i Eklogadion koji je u

devetom veku doneo Nićifor I koji se vraća na određene stavke iz Justinijanovog zakonika.

*Sledi „Kodifikacija Makedonske dinastije“, što možete pročitati na 16. strani U trinaestom veku nije bilo novina u zakonodavstvu sve do renesanse Paleologa.

 Andronik II Paleolog uvodi vrhovni sud od 12 „Vaseljenskih Romeja“ koji je u početku davao željene rezultate, ali je ubrzo kompromitovan korupcijom. Andronik III Paleolog reformiše pravosuđe stvaranjem veća od četiri sudije koje je opstalo do kraja carstva, mada je imalo problema sa mitom. Pred kraj carstva u Solunu su postojala dva zbornika  – „Priručni zakon“ koji je 1345. ob javio Konstantin Armenopul i „Sintagma“ koju je 1335.

objavio Matija Vlastar (prevedena na srpski i inkorporirana u Dušanov zakonik). IX –  DEME I POBUNE NIKA

Žarište vizantijskog narodnog života bile su trke dvokolica na hipodromu. Na njima su se isticale navija čke stranke – deme ili partije. Postojale su četiri – Plavi, Zeleni, Beli i Crveni, ali su Plavi i Zeleni asimilovali ostale dve. Njihova mo ć je počela da se uve ćava toliko da su u vremenu mira u čestovali u gradji bedema, a u slu čaju nemira su bili neka vrsta građanske milicije te su nako zavr šetka nemira vra ćali svoje oru žije. Osim priređivanja trka na hipodromu oni su caru davali pratnju u povorkama, brinuli se o recitovanju stihova pri državnim svečanostima, a javno mnjenje je svoje nezadovoljstvo izražavalo preko njih. Svaka stranka je imala svog vo đu, demarha, koga je postavljala carigradska vlada.

Plavi su podržavali interese krupnih zemljoposednika i senatorske aristokratije i bili pripadnici nikejske dogme, a zeleni su podržaval trgovce, zanatl ije i činovničku aristokratiju i bili pripadnici monofizitizma. Plavi su sedeli desno od carske lo že, a zeleni levo.

Plavi su uživali određeni položaj u carstvu koji je nestao kada je Justinijan do šao na vlast, što je kod Plavih izazvalo veliko nezadovoljstvo. 531. godine neki pripadnici Plavih i Zelenih su uhapšeni zbog ubistva na pobunama tokom trka (pobune i huliganstvo bile česta pojava na trkama) i trebalo je da budu obe šeni što je još više poveć alo tenziju. Januara 532. godine za vreme trka obe partije su po čele da viču „Nika! Nika! Nika!“ što znači „Pobedi!“ nakon čega je ogromna rulja napala Carsku palatu koja se nalazila neposredno uz hipodrom. Sledi petodnevna opsada palate. Justinijan pomi šlja da pobegne iz grada, ali carica Teodora ga smiruje i ube đuje da ostane. Nakon što se pribrao Justinijan daje svom evnuhu novac koji ovaj nosi vo đi Plavih i saop štava mu da car stoji uz njih i da treba da izdaju Zelene. Plavi napu štaju hipodrom a Justinijanovi 12

generali (Velizar i Munda) ubijaju 30.000 Zelenih . Nakon toga trke se nisu održavale par godina. U pobuni je od požara stradala Aja Sofija koju je Justinijan ponovo sagradio. X – HRISTOLOGIJA OD ČETVRTOG VASELJENSKOG SABORA DO IKONOBORSTVA

Tenzija izme đu Carigrada i Istp čnih vizantijskih provincija je u periodu petkog veka, pogotovu nakon Četvrtog Vaseljenskog sabra u Halkedonu, postala velika. Iako su učenja monofizita progla šena za jeres, njihova mo ć je ostala jaka na Istoku i nastavila je da jača. Car Zenon pod pritiskom patrijarha Akakija izdaje 482. godine Henotikon („Akt

ujedinjenja“) koji je podržao osudu Nestorija i Evtihija, ali nije objasnio prirodu Isusa hrista u pokušaju da zadovolji i monofizite (i time umiri provincije) i halkedonske hrišćane. Ovaj pokušaj je bio bezuspešan i ni jedna ni druga strana nisu bile zadovoljene. Papa Feliks III, čija je osnovna parola bila „Ne suprotstaviti se grešć i znači odobriti je.“, bacio je anatemu na Akakija, što je ovaj uzvratio. Ipak, na ovu anatemu se nije mnogo obra ćala pažnja u Isto čnom carstvu. Zenona nasle đuje Anastasije I (pripadnik monofizitizma) koji prihvata Henotikon. Proteruje patrijarha Carigrada koji je bio pristalica halkedonskog hrišć anstva, a 512. progla šava Severa, poznatog monofizita, patrijarhom Antiohije što je izazvalo pobune u

Carigradu i par neuspešnih antentata na cara. Ovaj prvi veliki raskol koji je nastao Henotikonom kona čno jenjava vladavinom Justina I koji odmah po dolasku na vlast 518. godine stupio u odnos sa Rimom, prihvatio anatemu bačenu na tada ve ć preminulog Akakija, sproveo čistku monofizitskih episkopa i igumana u Siriji (Egipat kao mo ćna i bogata provincija se nije smeo dirati), a na Severa  je bačena anatema i on je proteran. 525. papa Jovan I postaje prvi papa koji je posetio Konstantinopolj. 553. godine sazvan je Peti Vaseljenski sabor  u Carigradu koji je sazvao Justinijan kako bi potvrdio proklinjanje u čenja Teodora Mopsuestijskog koji je podr žavao Nestorijeva u čenja i Bogorodicu nazivao „Hristorodicom“, Teodoreta iz Trira koji je oštro osuđivao Kirila Aleksandrijskog i Ive iz Edese koji je omalovažavao Treć i Vaseljesnski sabor. Pored ove trojce osu đen je i bogoslov Origen čija su u čenja inspirisala Arija. Ovaj sabor je bio još jedan pokušaj da vizantijski car pomiri monofizitiste i halk edonske hrišćane. Tiberije II zauzima antimonofizitski stav, njegov naslednik Mavrikije je zabranio svojim službenicima da budu monasi zbog č ega se sukobio sa crkvom, a 594. godine se zamerio papi jer je patrijarh Jovan IV sebi dao titulu „Vaseljenski patrijarh “. Njegov naslednik Foka je imao dobre odnose sa papom Bonifacijem VIII.

13

Početkom sedmog veka nailazimo na još jedan  i poslednji pokušaj vizantijskog cara da pomiri monofizitske isto čne provincije kojima je pretila arapska opsada i halkedonske hrišćane. Carevi su se više plašili unutrašnjeg nemira nego spoljnog neprijatelja i zbog toga je car Iraklije zajedno sa patrijarhom Sergijem doneo novu doktrinu koja je trebala da zadovolji oba tabora  – monotelizam koji prihvata dve Isusove prirode ali priznaje samo jednu njegovu volju (nasuprot hrišć anskom verovanju da ima dve). Ovo je napisano u Ektesisu koji je izdat 638. godine. Naizgled, ova dokrtina je bila na korak da urodi plodom – svi isto čni patrijarsi su je prihvatili, čak i papa Honorije I. Me đutim, papa umire, a njegovi naslednici su o štro osuđivali Ektesis i tako je nastao jo š jedan raskol između Zapada i Istoka. Kada je na vlast do šao sedamnasetogodi šnji Konstans II koji je bio indiferentan prema religijskim debatama, ali ne i prema raskolu koji je uticao na carstvo, izdat je 648. edikt Typos koji je u činio nelegalnim da se dalje diskutuje o Hristovoj prirodi i volji i koji je zahtevao da se celokupna situacija sa monotelizmom zaboravi. O čekivano, ovaj edikt je malo koga zadovoljio i on je bio odbijen od strane pape Martina I, što je veoma naljutilo cara. Konstans nare đuje hapšenje pape (shit just got real) i koji je preba čen u Carigrad gde mu je su đeno 654. nakon čega je proteran u Hersones gde su slani politi čki neprijatelji. U međuvremenu, Arapi osvajaju vizantijske provincije na istoku i osloba đaju ih od monofizita koji su bili zadovoljni time što su se konač no oslobodili Vizantijske vlasti.

Ostalo je pitanje šta uraditi sa monotelizmom i kao odgovor na to pitanje Konstantin IV saziva Šesti Vasel jenski sabor 680. godine u Carigradu na kom se monotelizam proglašava za jeres i ustanovljuje se da Hrist ima dve prirode i dve volje. Justinijan II održao je Peto-Šesti Vaseljenski sabor  (tzv. Trulski sabor) 692. kome je bio cilj utvr đivanje crkvenih prav ila kojima se nisu pozabavil raniji sabori i lišavanje određenih paganskih obi čaja. Saboru su prisustvovali uglavnom isto čni episkopi. Doneta su 102 kanona u kojima je dozvoljeno oženjenim muškarcima da postanu sveštenici i đ akoni i u njima je veoma zra žen antisemitizam. Zapad nije prihvatio ovaj sabor i odluke donete na njemu, zbog čega je Justinijan poku šao bezuspešno da uhapsi papu. XI –  IKONOBORSTVO OSMOG VEKA

Ikona je stajala u žarištu jedne uporne razlike u miš ljenju koja zamalo nije razdvojila Carstvo. Rani hrišć ani preuzeli su od jevreja averziju prema slu žbi idola i popreko su gledali na svako po štovanje likova svetaca. Iako je važila zabrana ikona, i pored sabora održanog u Elviri početkom IV veka koji je zabranio ikone, od Konstantinovog vremena nadalje ikone i nerukotvorene ikone se sve češće pojavljuju i dobijaju povlašć eni položaj među vernicima. Iskazivanje poštovanja prema njima je postalo je toliko strastveno da se često grani čilosa idolatrijom. To je uznemiravalo narode isto čnih provincija koji su bili pod uticajem svojih muslimanskih i jevrejskih suseda kod kojih je religiozno slikarstvo 14

bilo zabranjeno. Ova tenzija potpuno dolazi do izražaja dolaskom cara Lava III na presto koji je poreklom iz Sirije. Ikonoborstvu prethodi erupcija vulkana u Egejskom moru koju car tuma či kao božiji gnev. Ve ć 726. Lav III donosi edikte protiv obo žavanja ikona što izaziva velike nemire u Evropi. 730. saziva silention (skupštinu visokih svetovnih i duhovnih verodostojnika) koji

donose edikt protiv kulta ikona. Carigradski patrijarh German odbija da ga potpiše, biva smenjen a na njegovo mesto dolazi Anastasje koji ga potpisuje. Papa Grgur II i kasnije Grgur III su oštro osuđivali ovaj postupak. Narodi zapadnih provincija su branili ikone i osuđivali ikonoborstvo kao jeres zbog čega su nastale velike pobune u Evropi, dok je sa druge strane vojska podržavala ovu odluku pre svega jer su mnogi vojnici r egrutovani na istoku. Najzna čajniji borac protiv ikonoborstva bio je Jovan Damaskin. Cara nasleđuje Konstantin V, najve ći car ikonoborac. On saziva Prvi ikonoborila čki sabor 754. godine koji je prihvatio ikonoborstvo a ikonofile proglasio neprijateljima. Sledi obimna akcija uklanjanja freski sa zidova crkava i čistka pobornika ikona, a manastirima  je otimana imovima u korist dr žave i vojske.

780. godine kao desetogodišnjak na vlast. dolazi Konstantin VI, unuk Konstantina V, ali umesto njega vlada njegova majka Irena, poreklom iz zapadnih provincija. Odmah je

preuzela mere za ponovno uspostavljanje kulta ikona, pisala je papi koji je podržao, zbacila patrijarha Pavla i 786. sazvala Sedmi Vaseljenski sabor  koji se na kraju održao 787. godine u Nikeji. Ikonoborstvo je prokleto, utvr đena je razlika izme đu pravog pogoslu ženja namenjeno Bogu i ukazivanju po časti koje se prividno odnosilo na sliku.3 Ikonobora čki raspoloženi vojnici izra žavaju želju da Konstantin VI vlada sam, što mu govore savetnici. Nakon t oga Irena je proterana, ali joj je pušteno da se vrati dve godine kasnije. Nakon niza spletki i sukoba izme đu cara i njegove majke, Irena nare đuje oslepljenje svog sina i stupa na vlast kao prva žena koja je upravljala carstvom. Ona je početkom devetog veka zba čena sa vlasti a na presto je do šao Nićifor I koji nije bio izraženo religiozan. XII –  IKONOBORSTVO DEVETOG VEKA

Drugi talas po činje pod sli čnim okolnostima kao i prvi  – na presto dolazi car sa istoka, Lav V koji je velike vojne neuspehe koje je carstvo doživeo od strane  Arapa i bugarskog vladara Kruma (koji je pobedio Ni ćifora I, odrubio mu glavu i koristio je kao pehar za vino), kao i abdikaciju slede ćeg cara Mihaila I, doživeo kao božiji gnev izazvan idolopoklonstvom. Lav okuplja komisiju sveštenika koji su debatovali o tome da li je ikonoborstvo ispravno ili ne. Nisu došli do zaključ ka, ali car se sam opredelio i 815. počinje drugi talas ikonoborstva. Njega nasle đuje Mihailo II koji je shvatio da je ikonoborstvo dotrajalo i nije bilo ve ćih progona za njegovo vreme. Pritom, ikonofili su bili ovog puta bolje organizovani. Njega nasle đuje jedan od najvoljenijih vizantijskih vlarara 15

Teofil koji j e bio strastveni ikonoborac te je pokušao progonima da ojač a pokret. 830/1. saziva sabor u Vlaherni gde je samo ponovio argumente ikonoboraca. 842. je umro i pred smrt tražio zakletvu od svoje žene Teodore (koja je poticala kao i Irena pre nje iz zapadnih provincija) da vodi ikonobora čku politkiu. Nije ga poslušala i obezbeđ uje da  jedna žrtva progona, kaluđ er Metohije, postane patrijarh. Metohije 843. godine sa propovedaonice Svete Sofije objavljuje kona čnu resturaciju ikona a ikonoborstvo poslednjim od velikih jeresi. XIII –  HRISTIJANIZACIJA SLOVENSKIH NARODA

-Bugari i Srbi-

Drugu polovinu sedmog veka obeležava „trka“ Carigrada i Rima u pokrštavanju varvara. Bugarski vladar Boris I odlu čuje da njegov narod treba da prihvati hri šćanstvo. Shvata da ostajanje izvan kruga evropskih hri šćanskih dr žava vodi do izolacije i do razvitka koji ne odgovara kulturnom kontekstu tog vremena. Prihvatanje nove vere bi rešilo paganske verse sporove izme đu Prabugara (koji su se se po četkom sedmog veka spustili sa Kavkaza i do devetog potpuno potpuno sjedinjuje sa slovenskim narodima) i

Slovena i objedinilo ih u jednu naciju koja bi podrazumevala snažnu državu. Hrišćasnstvo bi tako đe osnažilo centralizaciju i koncentraciju mo ći u rukama vladara. 860. knez Rastislav Velikomoravski traži od Vizantije misonare za prevođ enje svetog pisma na njihov maternji jezik, a kao rezultat su u Velikomoravsku kneževinu poslati braća Konstantin ( Ćirilo) i Metodije koji stvaraju prvo slovensko pismo - glagoljicu. Evropi je bila poznata Borisova želja za primanjem hrišć anstva kojoj se on obra ća. Ovo izaziva paniku u Vizantiji jer bi bugarsko prihvatanje hri ćanstva od Zapada podrazumevalo ubrajanje teritorije bugarskog carstva u njihovu dijacezu pa samim tim i

širenje papinog uticaja sve do samih granica Vizantije. 864. Bugarska je bila opkoljena i Boris biva prisiljen da prihvati hrišćanstvo od Carigrada. Uzima ima Mihailo i sebe naziva ne vi še „kanom“, već „knezom“ čime u potpunosti ukida vezu sa paganstvom. Rad Ćirila i Metodija na severu propada i njihovi u čenici nalaze uto čište u Bugarskoj i

Srbiji. Na ovim teritorijama se prihvata novo slovensko pismo što ubrzava širenje hrišćanstva (Srbi ga tako đe primili izme đu 867 – 874, za vreme vladavine Vasilija I, prvog vizantijskog cara iz makedonske dinastije). Poznatiji u čenici su bili Sava, Naum i Kliment koji stvara ćirilicu. 869. se odr žava ekumeski sabor u Carigradu (koji je priznat od strane Rimokatoli čke crkve ali odba čen od strane Pravoslavne jer je deceniju kasnije odr žan još jedan Carigradski sabor koji je poni štio odluke ovog), na kome su prisustovali bugarski delegati i na kom je Bugarska dobila autokefalnog arhiepiskopa. Između ostalog, osu đen je i patrijarh Fotije I.

16

Borisa nasle đuje sin Vladimir koji poku šava da ponovo uspostavi paganska verovanja ali biva oslepljen od strane svog oca i na njegovo mesto dolazi Simeon koji 913. postaje bugarski car. -RusiU drugoj polovini devetog veka po činje pokr štavanje Rusa kada im je patrijarh Fotije šalje episkopa. Tada šnje vladare zamenjuju paganski vladari desetog veka koji pokušavaju da iskorene hri šćanstvo. Ipak, postoji par primera pokrštavanja –  957. velika ruska kneginja Olga u Carig radu prima hrišćanstvo nakon čega će u svojoj domovini ukloniti paganske religijske predmete, postaviti krstove i graditi crkve. Njen napredak ka pravcu uspostavljanja dr žavne vere prekida i uništava sin Svjatoslav koji vrši progone hrišćana i ru ši crkve. Njegov naslednik knez Vladimir I Veliki pomaže vizantijskom caru Vasiliju II u gra đanskom ratu protiv Varde Foke ali za uzvrat traži ruku njegove sestre  Ane što je podrazumevalo i primanje hrišć anstva . Car je prihvatio ponudu, ali nakon rata Vladimiru ne šalje svoju sestru. Tek nakon što su Rusi osvojil Herson, Vaslije šalje

princezu i misionare koji 988. pokrštavaju Ruski narod. XIV –  KODIFIKACIJA MAKEDONSKE DINASTIJE

Vasilije I Makedonac (867.-886.) bio je osniva č jedne od najzna čajnijih vizantijskih dinastija, proširio teritoriju do Save i Dunava ostavljajuć i slovenskom stanovni štvu vazalnu vlast, ubrzao njihovo pokr štavanje, privremeno smrio sukop Zapadne i Isto čne crkve zbacivanjem patrijarha Fotija I, suzbio Arabljane i povratio Vizantiji staru slavu. U devetom veku se javlja potreba za novom kodifikacijom zakona s obzirom da je stara bila zastarela. Kao odgovor na ovu potrebu car po činje rad na Epanagozi koji je završen tek nakon njegove smrti 886. za vreme njegovog naslednika Lava VI Mudrog.

Epanagoga je sadržala 40 glava i trebala je da zameni Eklogu. Iz nje uzima dosta inspiracije, ali njen glavni izvor bio je Justinijanov zakonik iz koga je mnogo zakona preuzeto, mada je veliki broj njih prera đen. Patrijarh Fotije I je u čestvovao u sastavljanju ovog zbornika i napisao je uvod, kao i drugo i tre će poglavlje koji se bave odnosom

patrijarha i cara. U njima je proširio ulogu patrijarha u odnosu na Justinijanovo vreme. Epanagoga kratko vreme ostaje na snazi i ubrzo je menja zakonik Lava VI - Prohiron 886/7. koji je u suštini bio prerađena verzija Epanagoge, s tim što je izbač en Fotijev uvod i još neki delovi. Takođe se sastojao od 40 delova. Oslanjao se na Institucije i Eklogu i u Srbiji je preveden kao Gradski zakon. Prevodi Zemljoradni čkog zakona, Ekloge i Prohirona se u srpskoj državi zajedno nazivaju Justinijanovi zakoni.

17

Najvažniji zbornik Lava VI bile su Vasilike koji je predstavljao nastavak Vasilijevog napora za adaptacijom Justinijanovih zakona modernim vremenima i u njegovu čast je dobio ime. Zakonik je objavljen 892. godine, sastojao se iz 60 knjiga i predstavljao je najveći zbornik vizantijskog prava. On tako đe prati strukturu Justinijanovog zakonika, dok su novi zakoni objavljeni u delu „Novele“. XV – BORBA ZA OČUVANJE SITNOG POSEDA U DESETOM VEKU

*Nema potrebe za preradom, s obzirom da ovaj deo u originalnoj skripti ne krasi brutalna nekonzistencija. XVI – ŠKOLSTVO I OBRAZOVANJE U VIZANTIJI

* Nekonzistentno, ali bolje nema. XVII –  KULTURNI POLET JEDANAESTOG VEKA

*I’m so sorry... XVIII –  ISHRANA U VIZANTIJI

Težište interesovanja za prošlost, za minule epohe u razvoju civilizacije sve više se pomera s politi čke na kulturnu istoriju. Posebnu pa žnju sada privla či svakodnevica i privatni život, koji u svakom razdoblju čine pozadinu i osnovicu za sve javne aktivnosti, a donekle su i klju č za spoznaju uzroka i posledica zbivanja na širem, društvenopolitičkom i ekonomskom nivou. Čini se da bi u tom prou čavanju valjalo pre svega početi od ishrane kao najva žnije primarne čovekove nagonske potrebe, bez čijeg zadovoljenja nema govora o nekim drugim aktivnostima i potrebama vi šega reda. Geografsko podru č je koje je zauzimala Vizantija, reljef severnog Sredozemlja i tamo šnji klimatski uslovi predstavljali su dobru osnovu za razvoj poljoprivrede usredsre đene na proizvodnju žita, vina i maslinovog ulja, koju su dopunjavali sto čarstvo i neobra đeno šumsko i močvarno zemljište. Veliki zna čaj za privredu Carstva imalo je more, ne samo zbog luka koje su bile sredi šta trgovine i ribolova, ve ć je priobalno podru č je predstavljalo veoma plodno tle.

Vizantijska kultura poklanjala je veliku pažnju ishrani i trpezi u svakodnevnom životu, ali su i svi važniji događ aji, od ličnih i porodi čnih do dr žavnih i verskih praznika obele žavani uz odgovaraju će gozbe i obede koji su predstavljali dostojanstven čin. Hleb je u ishrani Vizantinaca bio, kao što je i inač e, glavna i osnovna, životna hrana. U Vizantiji je postojalo obilje vrsta hleba razli čitog kvaliteta, a u toj raznolikosti se u izvesnoj meri ogleda i slo žena struktura dru štva, jer su pripadnici razli čitih slojeva mogli sebi da priu šte tačno određenu vrstu ove namirnice. Postojao je beli, pšenič ni hleb, tzv. silignitis, koji se jeo na trpezama plemstva i bogataša, na carskom dvoru, a koristili su 18

ga i za pri češća. Hleb od brašna nižeg kvaliteta nazivao se seidalitis  a postojalo je i nekoliko srednjih vrsta hleba, kojima se hranilo obi čno stanovništvo, kao i prost sirotinjski hleb, koji se, beleže izvori, pravio od ječ menog brašna uz dodatak polovine mere mekinja. Naro čita vrsta hleba bio je paksamas, dvopek, hleb koji se dvaput pekao

kako bi vlaga isparila iz njega, te je bio suv i tvrd, a kao takav mogao se dugo održati, i nije hvatao plesan. Zbog tih svojih svojstava paksamas je bio pogodan za ishranu monaha, i deo vojni čke porcije. U seoskim vrtovima koji su se nalazili uz ku će gajili su se, izme đu ostalog, krastavci i

drugi zeleniš, a bilo je i vinograda u posedu seljaka. U vrtovima gospodarskih domova rasle su jabuke, kruške, višnje, šljive, breskve, ali i palme, urme, limunovo drveć e, nar, smokve, mirisni ora ščići, te bademi, kesteni, orasi, dinje. Budući da geografsko podru č je i klima pogoduju uzgoju vinove loze, vinogradarstvu se pridavala posebna pa žnja. Vizantinci su poznavali mnogobrojne sorte gro žđa koje su se razlikovale po boji, veli čini i obliku grozdova itd. Ovo je podrazumevalo veliku proizvodnju vina  – 75 do 95% stanovništva u Makedoniji se bavilo vinogradarstvom, kao I stanovništvo Egejskih ostrva, Palestine, Kilikije itd. Trgovina vina je bila državni monopol a ono se čuvalo u amforama. Sir, nazivan  još i „sirenje” bio je jedna od glavnih namirnica životinjskog porekla na srpskoj trpezi u srednjem veku. Mle čni proizvodi imali su znatnog udela u ishrani Srba, a poznato je da se pravilo i kiselo mleko. Me đu slatkišima koji su ulazili u ishranu u srednjovekovnoj Srbiji najzna čajniji je med, a ko šnice su posedovali vladari, vlastela, kao i manastiri, a bilo je i profesionalnih p čelara. Šećer se koristio u malim koli činama  jer je bio skup; dono šen je iz primorja, a mogli su ga priuštiti samo dvorjani i vlastela. Poznate su bile i torte od sira. Udeo mesa i mesnih prera đevina različitog porekla nije bio zanemarljiv na trpezama u Vizantiji, mada se u isto čnim krajevima negda šnjeg Rimskog carstva jelo znatno manje mesa nego na Zapadu. Meso se jelo u unutrašnjosti više nego u primorskom područ ju (tu se prednost davala ribi); vi še na selu nego u gradu; i svakako vi še u imućnijim porodicama nego u siroma šnim. Po selima su se klale i stare, a ponekad čak i bolesne životinje, što je uzrokovalo česta trovanja hranom. Kao dopuna masnim jelima, o praznicima se jela sveža riba, a inač e riba je bila jedno od omiljenih jela u Vizantiji. Zabele ženo je da su u to doba poznavali preko šezdeset vrsta riba, kako morskih tako i rečnih i jezerskih, a jela su pe čena, kuvana, dimljena, sušena, marinirana, konzervisana. Na ceni je bila morska riba, dok su jezerske i re čne vrste bile jeftinije. Dok su imu ćni uživali u obilju raznovrsne i kvalitetne hrane, a siroma šniji slojevi stanovništva se trudili da pribave osnovne n amirnice da bi obezbedili dnevni obrok i utolili glad, monasi, koji su činili znatan deo vizantijskog življa, odnosili su se prema ishrani sa izvesnim nemarom, po što je onima koji se odlu če na službu Bogu duhovna 19

krepost važnija od zadovoljavanja telesnih potreba. Nisu se samo monasi i isposnici u Vizantiji dobrovoljno odricali hrane u vreme postova. I ostatak stanovništva strogo se pridržavao posne ishrane, vernici su se ogranič avali samo neophodnim koli činama dozvljene hrane. U Srbiji je post bio strogo poštovan i obavezan za sve slojeve stanovništva: vladare, vlastelu, obič an svet i naro čito za monahe. Da je post poštovan i na dvoru svedo či Teodor Metohit koji se kod kralja Milutina zatekao u posni dan, pa kako je meso bilo zabranjeno, poslu žen je ribom, kola čima i svežim i sušenim voćem.  Ali nije se postilo samo iz verskih razloga, ve ć i da bi se u štedelo u hrani. Posebno krizno doba nastalo je četrdesetih godina XIV stole ća, kada je Vizantija slabila, nastupile su velike gladi i po čele su da haraju epidemije koje su desetkovale živalj. Najstra šnija od svih bolesti u srednjem veku bila je kuga, takozvana „crna smrt”, koja je zavladala u Carigradu 1348. godine i u periodu od 1361. do 1363. godine, a u to doba ista boleština morila je i po zapadnoj Evropi. Od pravilnosti ishrane umnogome zavisi i

životni vek stanovništva, pa nam podaci da su muškarci u Vizantiji živeli u proseku između 35 godina i 44 godine, a žene dostizale starosno doba izme đu 25 godina i 34 godine može indirektno ukazati na tada šnje uslove života, pa i na kvalitet ishrane. Naravno, aristokratija, intelektualci i carevi doživljavali su i duboku starost, što je rezultat dobre ishrane i najbolje mogu će medicinske nege koju su u živali. XIX – VELIKA ŠIZMA 1054. GODINE

Sporovi, neslaganja i raskoli koji su uzdrmavali odnos Zapadne i Isto čne crkve tokom

vekova polako su, ali sigurno vodili ka neizbežnom sukobu koji se desio u jedanaesto veku. Glavni sporovi dveju crkava bili su oko: 



  

dodavanja Filokve u Simvolu vere od strane Zapadne crkve u VI veku, koji podrazumeva da Sveti duh ishodi ne samo od oca ve ć „i od Sina “ (Hrista) korišćenja beskvasnog hlepa na Zapadu koji su Isto čni crkveni visokodostojnici smatrali neadekvatnim za pri čeće subotnjeg posta na Zapadu verovanja u postojanje Čistilišta na Zapadu samoproglašavanje dominacije nad čitavim hrišćanskim svetom od strane Zapadne crkve

Ova pitanja i prate će kritike su poslate papi Lavu IX od strane ohridskog arhiepiskopa

Lava po nagovoru carigradskog patrijarha Mihaila Kerularija. Papa šalje odgovor u Carigrad preko kardinala Humberta koji sa ostatkom papskog legata nosi vest da bilo ko

ko ne poštuje volju Zapadne crkve i ko je ne prihvata kao „majku svih crkava“ ne pripada hrišćanstvu i jeretik je. Car Konstantin IX srda čno prima legate, ali patrijarh Kerularije odbija mesecima da ih primi. Stoga, u julu 1054. godine kardinal Humbert baca anatemu na patrij arha, na šta patrijarh odgovara bacanjem anateme na papski 20

legat (ne i papu li čno) , sve latinske crkve u Carigradu se zatvaraju, a papino ime se izbacuje iz diptiha. Papa umire tri meseca pre Humbertovog postpupka što anatemu na Karularija čini nelegitimnom. Ipak, iako su anateme i ranije bacane izme đu pape i patrijarha, ovaj doga đaj je zapo čeo Veliki raskol (šizmu) od kojeg se crkve nikada nisu oporavile. Iako su u odre đenim trenucima postojali pokušaji međ usobnog pomirenja, isto toliko je bilo slu čajeva međusobnog optuživanja da je ona druga crkva upala u  jeres. Masakr Latina u Konstantinopolju krajem 12. veka, masakr u Solunu od strane Normana koje je podržavala Rimokatolička crkva i opsada Carigrada u Četvrtom Krstaškom ratu od strane Latina 1204. su bi li događaji koji su zape čatili raskol i zbog kog se dve crkve nikada nisu pomirile. XX- LIONSKA UNIJA

Nakon Latinske opsade Carigrada koja se završila 1261. na presto dolazi vizantijski obnovitelj, osniva č dinastije Paleologa, Mihailo VIII, čiji je zadatak bio obnova carstva. U pribli čno vreme brat francuskog kralja Karlo I Anžujski poč inje svoje planove obnove Latinskog carstva i na nagovor papre Klimenta IV osvaja Siciliju, oblasti u Albaniji i sklapa savez sa Srpskom i Bugarskom državom č ime je ujedinio vizantijske neprijatelje.

Nagovarao je brata da pokrene Osmi Krstaški rat u kojem bi osvojio i Carigrad. Uspani čen ovim događajima Mihailo VIII se obra ća papi Grguru X za pomo ć na šta ovaj odgovara da će uzdržati Karla pod uslovom da Mihailo prihvati unij u dveju crkava pod primatom samog pape i rimske dogme. Juna 1274. na saboru u Lionu se potpisuje unija. Ovo je zna čilo da Karlo Anžujski nema podršku pape da napadne Carigrad. Međutim, u Vizantiji je ova unija odbijena od sveštenstva i naroda, kao i od sa me Mihailove porodice. Da bi sproveo uniju smenjuje patrijarha Josifa Jovanom XI, ali to je

bilo bezuspešno. Mihailo se obraća papi Nikoli III i govori mu da iskreno želi sklapanje unije što je bio razlog da novi papa produži zabranu Karlu za napad. Međ utim, nakon njega novi papa postaje Martin IV koji baca anatemu na Mihaila i odobrava Karlu napad.

Unija biva bezuspešna.

XXI - ISIHAZAM

*Dovoljno iz skripte XXII –  FIRENTINSKA UNIJA 21

*relativno koherentno napisano u originalnoj skripti XXIII –  VIZANTIJSKA GEOGRAFIJA

*Više no dovoljno u originalnoj skripti XXIV- VIZANTIJSKA MEDICINA

*Dovoljna originalna skripta

22