Urbana geografija
Geografska definicija grada: grad je kompaktno izgrađeno veće naselje u čijim sekundarnim i tercijarnim djelatnostima radi veći dio aktivnog stanovništva, i to ne samo za vlastite potrebe nego i za potrebe stanovništva šireg prostora. Formal Formalni ni grad grad grad grad što ga čini čini kompak kompaktno tno izgrađ izgrađen en prosto prostorr s cjelok cjelokupn upnim im urbani urbanim m sadr!ajem. Funkcionalni grad grad što ga čini kompaktno izgrađen prostor zajedno s urbaniziranom i funkcionalno integriranom okolicom. "dministrativni grad grad unutar administrativni# granica. $ompaktnost naselja %zatvorenost& najčešće se određuje gustoćom zgrada te gustoćom stanovništva na jedinici površine 'eličina naselja predstavlja broj stanovnika u određenom naselju. (entralitet naselja je obilje!je koje se u praksi manje primjenjuje u određivanju statusa grada jer određen centralitet centralitet mogu imati i ruralna naselja. naselja. Gradski način !ivota prema ). *obeku gradskim načinom !ivota !ivi ono stanovništvo čija proizvodnja i potra!nja potra!nja ovise o tr!ištu, odnosno o razmjeni razmjeni s drugim grupama grupama stanovništva. +rbanizacija %lat. urbs grad& je proces nastanka i oblikovanja gradova. ijeli se na:primarnu i sekundarnu. -rimarna urbanizacija postanak i razvoj formalnog grada
+ primarnom stadiju stupanj urbanizacije je vrlo nizak. +dio gradskog stanovništva ne prelazi /0 ukupnog stanovništva. Gradovi su mali. + strukturi aktivnog stanovništva prevladava primarni sektor djelatnosti. + sekundarnom stadiju glavne impulse urbanom razvoju daje razvoj sekundarni# djelatnosti, posebno industrije.1astaju specifične prostorne strukture gradski# aglomeracija. 2 3ercijarna faza je najviša faza urbanizacije. $arakterizira najrazvijenije zemlje. 4azvoj tercijarni# djelatnosti. (entralni dijelovi grada gube stanovništvo koje naseljava prigradska naselja pri čemu nastaju metropolitanska područja, odnosno urbane regije. + ovoj fazi više od 5/2 ukupnog stanovništva !ivi u gradovima, a više od /2 u velikim gradovima. 6tupanj urbanizacije postotni udio gradskog stanovništva. Funkcije grada su a&proizvodnja i usluge i b& rad i stanovanje *azno značenje imaju one djelatnosti koje svoju proizvedenu robu izvoze iz grada djelatnosti koje osiguravaju gradu pri#ode. 1ebazne djelatnosti su one koje isključivo slu!e potrebama stanovništva grada. -ristupi proučavanju i opći modeli prostorne strukture grada 7 pristupa proučavanju prostorne strukture grada: ekološki pristupi , ekonomski pristupi , sistemološki pristupi , geografski pristu 8kološki pristupi nastaju 29 ti# godina u 6" u usporedno s razvojem ljudske ekologije potaknute arinovim radovima. + proučavanju strukture američki# gradova najveću ulogu imala je tzv. čikaška ekološka škola. *urgessov model koncentrični# zona. Gradovi se razvijaju koncentrično oko središta grada u ; koncentrični# zona. -rva zona obu#vaća središnji poslovni dio grada %(*&, u kojem su koncentrirane trgovine, banke, #oteli, uprava i sl. ruga zona je prijelazna, u kojoj prevladava laka industrija i stambeni dijelovi loše kvalitete, u njima stanuju siromašni slojevi stanovništva s jakom segregacijom. 3reća je zona stambena zona radnika sa zgradama za iznajmljivanje.
-redindustrijski gradovi najčešće su bili opasani zidinama, pa je ulaz u nji# bio omogućen samo kroz nekoliko dobro utvrđeni# i kontrolirani# vrata. Građeni su neplanski. 4aspored ulica je nepravilan. =sim palača i samostana, prevladavaju jednokatne zgrade. -revladava celularna struktura. >ndustrijski grad nastaje u uvjetima industrijalizacije. -rostornu strukturu karakterizira pravilniji raspored ulica, kao posljedica planskog razvoja. ?etropolis %metropolitanski grad& je razvijeniji stadij industrijskog grada koji se javlja u tercijarnoj faza urbanizacije. $arakterizira ga veća disperzija, manja gustoća stanovništva. ?etropolitanizacija je proces jačeg okupljanja gradski# naselja oko većega i značajnijeg središnjega grada što dovodi do stvaranja gradske regije. 8konomski pristupi zasnivaju se na teoriji vrijednosti gradskog zemljišta. 6istemološki pristupi grad je s#vaćen kao sistem što ga čine određene komponente. Geografski pristupi prema geografskom s#vaćanju, prostorna struktura grada rezultat je međuzavisnog djelovanja prirodne osnove i društveni# faktora.
4azvoj industrije mo!e se podijeliti na tri faze: palote#ničku %rudarstvo, metalurgija, tekstilna industrija, brodogradnja&, mezote#ničku %metaloprerađivačka industrija, elektroindustrija, pre#rambena i kemijska industrija i dr.& i neote#nicku%telekomunikacije, zracni i cestovni promet& -ostoje dva tipa stanovanja u gradu: stambene zgrade %u unutrašnjim dijelovima grada& i privatne kuće %na rubnim dijelovima& -o svojoj funkciji, gradski se promet mo!e podijeliti na tekući promet i promet u mirovanju. -od tekućim prometom razumijeva se kretanje vozila po izgrađenim prometnicama, dok se pod prometom u mirovanju razumijeva stanje mirovanja vozila u gradu. -o svrsi, promet se mo!e podijeliti na putnički i teretni, a s obzirom na način korištenja vozila na javni %masovni& i individualni promet. 6 obzirom na smjerove kretanja, bez obzira na domet, gradski promet se mo!e podijeliti u dvije grupe: ulazni %što ga čini sav promet& Gustoća se mo!e podijeliti na opću gradsku gustoću %izračunava se na ukupnu gradsku površinu& i stambenu gustoću %uzimaju se površine stambeni# zona&.t koji ulazi u grad& i izlazni %promet koji izlazi iz grada&. +z svaki grad vezane su tri vrste preseljavanja stanovništva: doseljavanja stanovništva u grad, iseljavanja izvan grada te unutargradska preseljavanja. Glavni faktori koji uvjetuju selidbe stanovništva u gradu mogu se svrstati u dvije skupine: skupinu ekspulzivni# %pus#& faktora i skupinu atraktivni# %pull& faktora. o dnevni# kretanja stanovništva dolazi zbog toga što su stambene zone više manje odvojene od zona rada i ostali# funkcionalni# dijelova grada.
8kološki problemi grada mogu se svrstati u tri skupine: fizička degradacija urbane sredine betonizirana !ivotna sredina, manje #umanizirana gradnja, zagađivanje zraka i vode, problemi socijalne sredine ti problemi su posljedica opadanja zajedništva, smanjenja standarda i društvenog !ivota, de#umanizacija pojedini# dijelova grada, problemi prostorne organizacije najveći problem je usklađivanje razni# funkcija %problem organizacije opskrbe grada sirovinama, pre#rambenim proizvodima. opskrba pitkom vodom, prometna zakrčenost i sl.&. ?orfoloski tipovi gradski# regija: $onurbacije, +rbanized area, major urbanized area i gusto naseljeni distrikti emografski tipovi gradski# regija: Gradovi i gradske aglomeracije i gradska aglomeracija 6ocioCekonomski tipovi gradski# regija: gradske regije i 66tandard ?etropolitan Babour "reas + procesu urbanizacije okolica veći# gradova u prijelaznom urbano ruralnom pojasu razvijaju se naselja različite veličine i funkcionalne strukture ta se pojava naziva suburbanizacija. 6ateliti prostorno udaljenija i funkcionalno nezavisnija naselja od centralnog grada. 3rabanti nalaze se izvan granica gradske regije, a imaju veću funkcionalnu samostalnost. 6uburbiji naselja bli!a centralnom gradu, te su s njim i jače funkcionalno povezana. 1odalna regija grad u stalnoj interakciji ljudi, robe i informacija, nema čvrsti# granica nego se one preklapaju. +rbani sistem je skup gradova međusobno povezani# interakcijama
+ 8uropi postoje 7 razvojne faze urbanog razvoja: antika:
-arhajsko razdoblje – središte Kreta. Nastaju prvi gradovi s institucijama i infrastrukturom. Gradovi su Mikena !irint "rgos i !roja. Nositelji razvoja su narod #elazgi. - klasi$no razdoblje – podizanje novih gradova. #rostorna struktura grada% akropola &svetište na povišenom terenu' agora &nepravilan trg u podno(ju akropole',
C#elenisticko razdobljeC Novi gradovi se prote(u na prostoru Male "zije )ndije i *gipta. Glavna središta se premještaju izvan Gr$ke srednji vijek:
+imska urbanizacija propada zbog ,,barbarskih,, naroda infrastruktura propala veza grada i okolice pokidane odr(ali su se uglavnom primorski gradovi zbog pomorskih veza i biskupska sjedišta. amostani postaju središta oko kojih se razvijaju novi gradovi. spostava feudalnog sistema. renesansa i barok:
traje od /011. do /211. – politi$ke promjene stvaranje velikih dr(ava dovodi do osnivanja novih gradova i širenja urbane mre(e. industrijsko razdoblje:
+azvoj kapitalizma i op3a liberalizacija. )ndustrijska revolucija poti$e nagli urbani razvoj. Nastaju rudarsko – industrijske regije.
1a orijentu postoje 2 razvojne faze urbanog razvoja:ekspanzivno, kolonijalisticko i suvremeno. -rostorna struktura: mošeja %d!amija& u središtu, vjerski, pravni i intelektualni centarE medresa učilište, ?aristan bolnica za potrebe medreseE )aman javno kupalište, mjesto društveni# kontakataE kazba utvrda na povišenom terenuE suk %bazar, čaršija& tr!nica u blizini mošeje od više mali# ulica, proizvodnja i prodaja proizvoda. + africi i aziji postoje 2 razvojne faze: predkolonijalno kolonijalno i postkolonijalno
+ latinskoj americi cetiri su razdoblja urbanog razvoja:
predkolonijalno, kolonijalno,
republikansko i suvremeno. "1GB="?84>$"C 3ri su razdoblja u razvoju urbani# sistema: kolonijalnoE industrijskoE metropolitansko. "+634"B>"C 3ri razdoblja razvoja urbani# sistema: centralističko.
kolonijalnoE
industrijskoE
