Sondurme Sistemleri El Kitabi

SÖNDÜRME SİSTEMLER İ UYGULAMA EL K İTABI

Rev 0

BÖLÜM 1 GENEL BİLGİLER 1.1 Kapsam Bu çalışma; binalar ın sprinkler sistemleri ile korunmas ı için yasal gereklilikler ve uyulmas ı zorunlu tasar ım kurallar ı ile birlikte bu kurallar ın sağlanması için tasar ımın her aşamasında kullanılan uygulama tekniklerini içermektedir. İçerik konular ı; yangın yönetmeliği gereklerini kar şılayacak şekilde, sprinkler sistemlerinin iyi bir şekilde çalışması için tasar ım verilerinin minimum düzeyi dikkate alınarak, ele alınmıştır. Bu bağlamda kitap içeriğinde yeralan tasar ım bilgileri; yerel yasal zorunluluklar ı kar şılayacak düzeyde olup, tasar ım bilgilerinin di ğer uluslar arası standardlar ın gerekliliklerini veya uluslar aras ı kuruluşlar ın taleplerini tam olarak kar şılaması beklenmemelidir. Ayr ıca, yasal zorunluluklar çerçevesinde, sprinkler sistemleri yan ında temiz gazlı söndürme sistemlerine de 10.bölümde yer verilmi ştir. Türkiye’de uyulması zorunlu tasar ım standardı olan TS-EN12845’te verilen kurallar, temel olarak baz alınmıştır. Yönetmelikte belirtilen tasar ım gereklerinin, TS-EN12845 standardı kapsamında kar şılanamadığı noktalarda, uluslararas ı kuruluşlarca kabul edilen yang ın korunum yöntemleri ve NFPA13 standardı ele alınarak çözümleme yapılmıştır.Tasar ım kurallar ını sağlamak üzere mühendislik tekniği olarak, uluslararası kabul gören yaklaşımlar ve NFPA 13 standardında belirlenmiş yöntemler esas alınmıştır. Ayr ıca, TS-EN12845 kapsamı dışında kalan ve tüm dünyada yaygın olarak kullanılan sprinkler tipleri ve özel sistem tasar ımlar ı ile ilgili temel bilgiler verilerek çal ışma genişletilmiştir. Depolama alanlar ı konusunda, Türkiye’deki yüksek depolama uygulamalar ı dikkate alınarak, çeşitli uygulama alternatiflerini kapsayan NFPA 13 standard ı baz alınmış, sınıflandırma ve su ihtiyacı konular ında temel düzeyde teknik bilgiler verilmi ştir. Su sprey ve baskın sprinkler sistemlerinin, özel tasar ım yaklaşımlar ı kullanılarak sprinkler sistemlerinden ayr ı tasar ım standardlar ı olması sebebiyle, bu çal ışmada kapsam dışı bırakılmıştır. Verilen kurallar ve tavsiyeler su sprey veya baskın sistem tasar ımlar ında uygulanmaz. Bu kitapta ele al ınan konular; gemilerdeki, uçaklardaki, araçlardaki otomatik sprinkler sistemleri için veya seyyar yangın söndürme cihazlar ındaki veya maden endüstrisindeki yer alt ı sistemleri için geçerli de ğildir. Sprinkler sistemi tasar ımında kullanılan genel prensiplerin yan ında, diğer sistemler için ilave önlemler kesinlikle dikkate alınmalıdır.

1.2 Amaç Bu çalışma; sprinkler sistemlerinin standardlara uygunluğunu sağlamak için, tasar ım ve montaj konular ında çalışanlara kılavuz bilgi kayna ğı oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Sprinkler sistemleri özel yangın korunma sistemleri olup, tasar ımı eğitimli ve deneyimli kişilerce yapılmalıdır. Otomatik sprinkler sistemleri, kullanımı süresince fonksiyonunu yerine getirecek şekilde tasarlanmalıdır. Otomatik sprinkler sistemi, yangını başlangıçta tespit etmek ve suyla söndürmek veya söndürme işlemini diğer yollarla tamamlayabilmek için yang ını kontrol altında tutmak maksadıyla tasarlanır. Sprinkler sistemleri, 1874’ten bugüne kadar otomatik yangın korunum sistemi anlamında en güvenilir ve en çok kullan ılan sistemler olmuştur. Bu çalışmada belirtilen kurallar, sadece binalarda kullan ılan sabit sprinkler sistemlerine uygulanır. Bununla birlikte, diğer yangın söndürme sistemleri için özel gerekliliklerin göz önünde bulundurulmas ı şartıyla bu kitapta yeralan teknikler, di ğer sabit yangın söndürme sistemleri için bir kılavuz olarak kullanılabilir. Sprinkler sisteminin diğer yangın söndürme araçlar ına duyulan ihtiyacı tam olarak kar şılayabileceği düşünülmemelidir. Binalarda, yangın tedbirlerinin bir bütün olarak dikkate alınması önemlidir. Yangına kar şı korumanın iyi bir şekilde yapılması için yangına yapısal dayanım, yangından kaçış güzergâhlar ı, yangın alarm sistemleri, hortum makaralar ı ve yangın musluklar ı ve seyyar yangın söndürücüler, belirli tehlike alanlar ı için ihtiyaç duyulan di ğer yangından korunma metotlar ı dikkate alınmalıdır. Yangın korunma tedbirleri bir bütün olarak ele alındığında, sprinkler sistemlerinin tasar ımı ile toplam maliyetlerde; ekonomik yap ı elemanlar ı kullanımı, geniş yangın bölgeleri, binalar aras ı boşluklar ın azaltılması, daha az sınırlı mahal düzenlemeleri kullanımına izin verilmesi gibi konularda da önemli düzeyde tasarruf sa ğlanır.

1.3 Referans Yayınlar Bu çalışmada, güncel olan ulusal veya uluslararası standardlara tarih belirterek, atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde dipnot olarak belirtilmi ş ve aşağıda listelenmiştir. Atıf yapılan standardda iptal veya revizyon yapılması durumu dikkate alınarak, güncelliği kontrol edilmek suretiyle uygulanmalıdır. Atıf yapılan standardın yayın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standard ın en son baskısı kullanılmalıdır. 2002/4390 Karar Sayılı Binalar ın Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik TS EN 54-1 Yangın Algılama ve Yangın Alarm Sistemleri TS EN 12259-1 Sabit yangın söndürme sistemleri - Sprinkler ve su püskürtme elemanlar ı TS EN 10255 Kaynak etmeye ve diş açmaya uygun alaşımsız çelik borular TS EN 12845 Sabit Yangın Söndürme Sistemleri – Otomatik Sprinkler Sistemleri – Tasar ım, Montaj ve Bakım EN 12845 Fixed Fire Fighting Systems – Automatic Sprinkler Systems – Design, Installation and Maintenance ISO14520 Standardı "Gazlı Söndürme Sistemleri – Fiziksel özellikler ve sistem tasar ımı“ ISO14520-1 Gaseous fire-extinguishing systems - Physical properties and system design - Part 1:General requirements ISO14520-8 Gaseous fire-extinguishing systems - Physical properties and system design - Part 8: HFC 125 extinguishant ISO14520-9 Gaseous fire-extinguishing systems - Physical properties and system design - Part 9: HFC 227ea extinguishant ISO14520-12 Gaseous fire-extinguishing systems - Physical properties and system design - Part 12: IG-01 I G-01 extinguishant ISO14520-14 Gaseous fire-extinguishing systems - Physical properties and system design - Part 14: IG-55 I G-55 extinguishant NFPA 13 Standard for the Installation of Sprinkler Systems 1/5


BÖLÜM 1

Rev 0


Rev 0

NFPA 14 Standard for the Installation of Standpipe and Hose Systems NFPA 20 Standard for the Installation of Stationary Pumps for Fire Protection

1.4 Birimler Tablo 1.4 Birim Çevrim Tablosu Kategori Çevrim Faktörü 1m 1 ft Uzunluk = 3.2808 ft = 0.3048 m 1mm 1 inch = 0.0393 inch = 25.4 mm Alan 1m² = 10.7639 ft² 1 ft² = 0.0929 m² 1 lt 1gal Hacim = 1,2641 gal = 3,7854 lt Hız 1 m/sn = 3,281 ft/sec 1ft/sec = 0,3048m/sn Basınç 1 bar = 14.5038 psi 1 psi = 0,0689 bar 1 m³/saat 1gpm Debi = 4,4028 gpm = 0,2271m3/h 1lt/dak = 0,2641gpm 1 gpm = 3,7854 lt/dk 1lt/dak/m² 1gpm/ft² Yoğunluk = 0,0245gpm/ft² = 40,6666 lt/dk/m² (1lt/dk/m² = 1mm/dk ) (1lt/dk/m² = 1mm/dk ) Güç 1kW =1,34BHp 1 BHp = 0,746 kW 1 lbs 1 kg Ağırlık = 0,4535 kg = 2,2046 lbs 1.5 Tanımlar 1.5.1* Genel Tan ımlar Bina Yüksekli ğ ğ i: i: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafe veya imar planında öngörülen yüksekliktir. Çok katl ı ı bina bina (Multi-storey building): Yer altı ve yer üstünde iki veya daha çok katı bulunan bina. Güvenlik Bölgesi: Binadan tahliye edilen şahıslar ın güvenle bekleyecekleri bölgedir. Kurulu şlar: Yangından ve binalar ın yangına kar şı kontrolünden sorumlu kuruluşlar, yangına kar şı sigorta yapan kurulu şlar, yerel idareler veya ilgili diğer kamu kurumlar ı gibi, sprinkler sistemlerinin donan ımı ve işlemlerinin onaylanmas ından sorumlu kuruluşlar. Konut Ünitesi: Konut gibi yemek, yaşam, sağlık ve uyuma gibi ünitelerle düzenlenmi ş özel amaçlı binalar ın, bir veya daha fazla sayıda odadan oluşan bölümü.Konut üniteleri; otel odalar ı, öğrenci yurtlar ı, apartmanlar, hasta odalar ı vb. mahalleri kapsar. Küçük Oda: Düşük tehlike sınıf ı mahallerde engelsiz olan yapıda, taban alanı 74.3m2’yi geçmeyen duvarlar ve tavan ile çevrelenmiş odadır. Korunumlu Koridor/Hol: Bitişik olduğu mekanlardan yang ına kar şı dayanıklı yapı elemanlar ıyla ayr ılarak yangın etkilerinden korunmuş hol ya da koridordur. Korunumlu Merdiven: Yangına kar şı dayanıklı bir malzemeyle çevrili ve zemin düzeyinde bir son çıkışla güvenlikli bir alana açılan yangın merdivenidir. Otomatik Sprinkler: Üzerinde bulunan ısıya duyarlı elemanın sıcaklık derecesinde veya üzerindeki bir s ıcaklıkta, otomatik olarak belirli bir alana suyu bo şaltmak üzere açılan yangın kontrol veya bast ırma cihazı. Sistem: Boru çaplar ının tehlike s ınıf ına göre belirlenmiş tablolardan seçildiği ve bu tablolarda spesifik çaplarda Ön Hesapl ı ı Sistem: borulardan, belli sayıda sprinkler beslemesine izin verilen sprinkler sistemidir. Tam Hesapl ı ı sistem: sistem: Talep edilen tasar ım yoğunluğunu veya homojen da ğılım için uygun derecede minimum su bas ıncı ve sprinkler akışını sağlamak üzere boru çaplar ının basınç kaybı bazında seçildiği hesaplanmış sprinkler sistemidir. Sertifikal ı ı : TSE veya TSE taraf ından kabul gören uluslararas ı bir onay kuruluşu taraf ından test edilerek ilgili standartlara uygunluğu onaylanmış, ekipman, malzeme veya hizmetlerdir. Yang ı ın r ma: Isı yayılım hızının keskin bir biçimde dü şürülmesi ve yanan yüzey üzerindeki yang ın dumanına doğrudan Bast ı ırma: ve yeterli miktarda su uygulaması suretiyle yangının daha fazla büyümesinin engellenmesidir. Kontrolü:Yapısal hasar ı engellemek üzere tavan gaz s ıcaklığının kontrol alt ına alarak, ısı yayılım hızını azaltarak ve Yang ı ın etraf ındaki yanıcılar ı ıslatarak, yangın büyüklüğünün su dağılımı ile sınırlandır ılmasıdır. Yanı c cı ı l lı ı k S ı ı nı f fı ı : Belirli şartlar altında bir yapı malzemesi yangına maruz kaldığı zaman, parçalanması suretiyle yangına katkıda bulunarak gösterdiği davranışı belirler. şı Dayan Yang ı ına n Dayanı kl kl ı ı l l ı ık: k a Kar : Bir yapı bileşeni ya da eleman ının yük taşıma, bütünlük ve yalıtkanlık özelliklerini belirlenen bir süre koruyarak yangına kar şı dayanmasıdır. Yang ı ın kl ı ıl l ı ık S ı ı nı f fı ı : Bir yapı malzemesi ve/veya elemanını uygun ısıtma ve basınç koşullar ı altında TS 1263, TS Dayanı kl 4065 ile ilgili Avrupa Standartlar ında belirlenen yanmaya dayanıklılık deneyleri sonucunda saptanan yang ına dayanıklılık süresini belirler. Yang ı ın Yükü: Bir yapı bölümünün içinde bulunan yan ıcı maddelerin kütleleri ile alt ısıl değerleri çarpımlar ının toplamının plandaki toplam alana bölünmesi ile elde edilen büyüklüktür. (MJ/m2) ğ i: Yapı Yüksekli Yüksekli ğ i: Bodrum kat, asma katlar ve çatı arası piyesler dahil yapının inşa edilen tüm katlar ının toplam yüksekliğidir. Yüksek Bina: Bina yüksekliği 21.50 m’den fazla veya yap ı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan binalar yüksek yap ı olarak kabul edilir. şı Yang ı ın m Kompart ı ıman anı : Bir bina içerisinde, üstü ve altı da dahil olmak üzere her yanı en az 60 dakika yangına kar dayanıklı yapı elemanlar ıyla duman ve ısı geçirmez alanlara ayr ılmış (hacim) bölümdür. 2/5


BÖLÜM 1

Rev 0


Rev 0

NFPA 14 Standard for the Installation of Standpipe and Hose Systems NFPA 20 Standard for the Installation of Stationary Pumps for Fire Protection

1.4 Birimler Tablo 1.4 Birim Çevrim Tablosu Kategori Çevrim Faktörü 1m 1 ft Uzunluk = 3.2808 ft = 0.3048 m 1mm 1 inch = 0.0393 inch = 25.4 mm Alan 1m² = 10.7639 ft² 1 ft² = 0.0929 m² 1 lt 1gal Hacim = 1,2641 gal = 3,7854 lt Hız 1 m/sn = 3,281 ft/sec 1ft/sec = 0,3048m/sn Basınç 1 bar = 14.5038 psi 1 psi = 0,0689 bar 1 m³/saat 1gpm Debi = 4,4028 gpm = 0,2271m3/h 1lt/dak = 0,2641gpm 1 gpm = 3,7854 lt/dk 1lt/dak/m² 1gpm/ft² Yoğunluk = 0,0245gpm/ft² = 40,6666 lt/dk/m² (1lt/dk/m² = 1mm/dk ) (1lt/dk/m² = 1mm/dk ) Güç 1kW =1,34BHp 1 BHp = 0,746 kW 1 lbs 1 kg Ağırlık = 0,4535 kg = 2,2046 lbs 1.5 Tanımlar 1.5.1* Genel Tan ımlar Bina Yüksekli ğ ğ i: i: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafe veya imar planında öngörülen yüksekliktir. Çok katl ı ı bina bina (Multi-storey building): Yer altı ve yer üstünde iki veya daha çok katı bulunan bina. Güvenlik Bölgesi: Binadan tahliye edilen şahıslar ın güvenle bekleyecekleri bölgedir. Kurulu şlar: Yangından ve binalar ın yangına kar şı kontrolünden sorumlu kuruluşlar, yangına kar şı sigorta yapan kurulu şlar, yerel idareler veya ilgili diğer kamu kurumlar ı gibi, sprinkler sistemlerinin donan ımı ve işlemlerinin onaylanmas ından sorumlu kuruluşlar. Konut Ünitesi: Konut gibi yemek, yaşam, sağlık ve uyuma gibi ünitelerle düzenlenmi ş özel amaçlı binalar ın, bir veya daha fazla sayıda odadan oluşan bölümü.Konut üniteleri; otel odalar ı, öğrenci yurtlar ı, apartmanlar, hasta odalar ı vb. mahalleri kapsar. Küçük Oda: Düşük tehlike sınıf ı mahallerde engelsiz olan yapıda, taban alanı 74.3m2’yi geçmeyen duvarlar ve tavan ile çevrelenmiş odadır. Korunumlu Koridor/Hol: Bitişik olduğu mekanlardan yang ına kar şı dayanıklı yapı elemanlar ıyla ayr ılarak yangın etkilerinden korunmuş hol ya da koridordur. Korunumlu Merdiven: Yangına kar şı dayanıklı bir malzemeyle çevrili ve zemin düzeyinde bir son çıkışla güvenlikli bir alana açılan yangın merdivenidir. Otomatik Sprinkler: Üzerinde bulunan ısıya duyarlı elemanın sıcaklık derecesinde veya üzerindeki bir s ıcaklıkta, otomatik olarak belirli bir alana suyu bo şaltmak üzere açılan yangın kontrol veya bast ırma cihazı. Sistem: Boru çaplar ının tehlike s ınıf ına göre belirlenmiş tablolardan seçildiği ve bu tablolarda spesifik çaplarda Ön Hesapl ı ı Sistem: borulardan, belli sayıda sprinkler beslemesine izin verilen sprinkler sistemidir. Tam Hesapl ı ı sistem: sistem: Talep edilen tasar ım yoğunluğunu veya homojen da ğılım için uygun derecede minimum su bas ıncı ve sprinkler akışını sağlamak üzere boru çaplar ının basınç kaybı bazında seçildiği hesaplanmış sprinkler sistemidir. Sertifikal ı ı : TSE veya TSE taraf ından kabul gören uluslararas ı bir onay kuruluşu taraf ından test edilerek ilgili standartlara uygunluğu onaylanmış, ekipman, malzeme veya hizmetlerdir. Yang ı ın r ma: Isı yayılım hızının keskin bir biçimde dü şürülmesi ve yanan yüzey üzerindeki yang ın dumanına doğrudan Bast ı ırma: ve yeterli miktarda su uygulaması suretiyle yangının daha fazla büyümesinin engellenmesidir. Kontrolü:Yapısal hasar ı engellemek üzere tavan gaz s ıcaklığının kontrol alt ına alarak, ısı yayılım hızını azaltarak ve Yang ı ın etraf ındaki yanıcılar ı ıslatarak, yangın büyüklüğünün su dağılımı ile sınırlandır ılmasıdır. Yanı c cı ı l lı ı k S ı ı nı f fı ı : Belirli şartlar altında bir yapı malzemesi yangına maruz kaldığı zaman, parçalanması suretiyle yangına katkıda bulunarak gösterdiği davranışı belirler. şı Dayan Yang ı ına n Dayanı kl kl ı ı l l ı ık: k a Kar : Bir yapı bileşeni ya da eleman ının yük taşıma, bütünlük ve yalıtkanlık özelliklerini belirlenen bir süre koruyarak yangına kar şı dayanmasıdır. Yang ı ın kl ı ıl l ı ık S ı ı nı f fı ı : Bir yapı malzemesi ve/veya elemanını uygun ısıtma ve basınç koşullar ı altında TS 1263, TS Dayanı kl 4065 ile ilgili Avrupa Standartlar ında belirlenen yanmaya dayanıklılık deneyleri sonucunda saptanan yang ına dayanıklılık süresini belirler. Yang ı ın Yükü: Bir yapı bölümünün içinde bulunan yan ıcı maddelerin kütleleri ile alt ısıl değerleri çarpımlar ının toplamının plandaki toplam alana bölünmesi ile elde edilen büyüklüktür. (MJ/m2) ğ i: Yapı Yüksekli Yüksekli ğ i: Bodrum kat, asma katlar ve çatı arası piyesler dahil yapının inşa edilen tüm katlar ının toplam yüksekliğidir. Yüksek Bina: Bina yüksekliği 21.50 m’den fazla veya yap ı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan binalar yüksek yap ı olarak kabul edilir. şı Yang ı ın m Kompart ı ıman anı : Bir bina içerisinde, üstü ve altı da dahil olmak üzere her yanı en az 60 dakika yangına kar dayanıklı yapı elemanlar ıyla duman ve ısı geçirmez alanlara ayr ılmış (hacim) bölümdür. 2/5


BÖLÜM 1

Rev 0


Rev 0

Yang ı ın Zonu: Yangın durumunda, uyar ı ve söndürme önlemleri di ğer bölümlerdeki sistemlerden ayr ı olarak devreye giren bölümdür. Yang ı ın Bölmesi (Bariyeri): Bina içinde, yang ının ve dumanın ilerlemesi ve yayılmasını tanımlanan süre için durduran, yatay veya düşey konumlu elemandır. Yang ı ın Duvar ı ı: İki bina arasõnda veya aynı bina içinde farkl ı yangın yüküne sahip hacimlerin birbirinden ayr ılması gereken durumlarda, yangının ilerlemesini ve yayılmasını tanımlanan süre için durduran dü şey elemandır. Yang ı ın Kapı sı : Bir yapıda kullan ıcılar, hava ya da nesneler için dola şım olanağı sağlayan, kapalı tutulduğunda duman, ısı, alev geçişine belirli bir süre direnecek nitelikteki kap ı, kapak ya da kepenktir. Merdiveni: Yangın durumunda, binadaki insanlar ın emniyetli olarak ve süratle tahliyesi için özel olarak yap ılan Yang ı ın yangından korunmuş kaçış merdivenidir. Kaçış yollar ı bütününün bir parças ı olup diğer kaçış yolu bölümlerinden ba ğımsız olarak tasarlanamazlar. Perdesi: Korunması gereken obje, ürün veya alt yapının yangına kar şı korunması veya ısının yatay veya dü şeyde Yang ı ın yayılmasını önlemek maksadıyla kullanılan özel donanımlı bariyerlerdir. 1.5.2* Yapı tanımlar ı Engelli Yapı : Yapılarda bulunan kiriş ve çatı makası, vb. elemanlar ın ısı akışı veya su dağılımına engel olduğu ve bu nedenle sprinklerin yangını kontrol altına alma veya yayılımını engelleme fonksiyonuna etki eden yapılardır. Engelsiz Yapı : Yapılarda bulunan kiri ş, çatı makası, vb. elemanlar ın ısı akışı veya su dağılımına engel olmadığı ve bu sayede sprinklerin yangını kontrol altına alma veya yayılımını engelleme fonksiyonuna etki etmeyen yapılardır. Engelsiz yapılar ı oluşturan yatay yapı elemanlar ının üzerinde boşluklar bulunur. Boşluklar kesit alan ının en az %70’i olup, eleman ın derinliği boşluğun en az oldu ğu ölçüyü geçmez veya engelin merkezden merkeze 2.3m aralığı geçtiği tüm yapı tiplerini kapsar. Düz Tavan: Tek düzlemde süreklilik gösteren tavan. Yatay Tavan: Eğimi; yatayda 12 uzunluk birimine kar şılık dikeyde 2 uzunluk birimi geçmeyen tavan. ğimli E ğ i mli Tavan: Eğimi; yatayda 12 uzunluk birimi kar şılık dikeyde 2 uzunluk birimi geçen tavan. Engelsiz Tavan: Süreklilik gösteren ve üzerinde önemli düzensizlikler, girinti ve ç ıkıntı bulunmayan tavan. Aç ı ık gözenekli asma tavan: Sprinklerden akan suyun İçerisinden serbest bir şekilde boşalabildiği, düzgün ve açık hücre yapısındaki tavan. 1.5.3* Sistem Tipi Tanımlar ı tut ulduğu Islak Sprinkler Sistemi: Otomatik sprinklerin bağlı olduğu boru tesisatının sürekli olarak su ile dolu durumda tutuldu sprinkler sistemidir. Kuru sprinkler sistemi: Otomatik sprinklerin ba ğlı olduğu boru tesisatında basınçlı hava veya nitrojen bulunan, açılan sprinklerden havanın boşalmasıyla su basıncının kuru alarm vanasını açarak tesisata su akışının sağlandığı sprinkler sistemdir. Ön etkili sprinkler sistemi: Otomatik sprinklerin ba ğlı olduğu boru tesisatında hava bulunan, tesisattaki havan ın basınçlı veya basınçsız olabileceği ve otomatik sprinkler olan aynı mahalde destekleyici olarak algılama sistemi de bulunan, sprinkler sistemidir. Açık tip sprinklerin ba ğlı olduğu boru tesisatının sprinkler ile ayn ı mahalde bulunan algılama sprinkler sistemi: Aç Bask ı ın sisteminin devreye girerek, vanay vanayı açması ile tesisata su akışını sağladığı sprinkler sistemidir. 1.5.4 Sprinkler tan ımlar ı 1.5.4.1 Sprinkler tipleri Standard Sprey Sprinkler: Yangın kontrolü sağlamak üzere tüm tehlike sınıflar ında ve tüm bina yap ı tiplerinde kullanılabilen sprinkler tipidir. H ı ı zl zl ı ı Tepkili Tepkili ESFR Sprinkler:Yüksek depo alanlar ında yangın bastırmak amacıyla kullan ılan ve özel uygulama gerektiren sprinkler tipidir. Geni ş Korumal ı ı Sprinkler: Sprinkler: Onaylanan koruma alan ı standard sprey sprinklerden daha fazla olan sprinkler tipidir. İ ri ri Damlac ı ı kl kl ı ı Sprinkler: Sprinkler: Yüksek depo alanlar ında yangın kontrolünü sa ğlamak amacıyla kullanılan, iri su damlac ıklar ı oluşturabilen ve özel uygulama gerektiren sprinkler tipidir. Konut tipi sprinkler: Konut ünitelerinde kullanılmak üzere onaylı hızlı tepkili sprinkler tipidir. Özel sprinkler: Korunacak alanın tipik özelliklerine göre tasarlanm ış, performansı uygulama alanının ihtiyaçlar ına uygun olarak onaylanmış sprinkler tipidir. Aç ı ık sprinkler: Üzerinde ısıya duyarlı eleman bulunmayan sprinkler tipidir. Nozul: Özel su dağılım formunun gerekli görüldüğü yerlerde kullan ılan farklı su dağıtma özelliklerine sahip cihazdır. Sprinkler, kuru tip: Üzerinde uzatma nipeli bulunan ve sprinkler patlayana kadar su girişinin nipelin içindeki conta vasıtasıyla tutulduğu tip sprinkler. Raf-arası sprinkler: sprinkler: Isı algılama elemanını, üst seviyelerdeki sprinklerden akan sudan korumak için üzerine plaka takılı olan sprinkler. 1.5.4.2 Montaj biçimine göre sprinkler tipleri Dik tip: Suyun deflektörden yukar ı doğru yönlendirildiği şekilde bağlantısı yapılan sprinkler. 3/5


BÖLÜM 1

Rev 0


Rev 0

Sark ık : Suyun deflektörden aşağı doğru yönlendirildiği şekilde bağlantısı yapılan sprinkler. Yatay duvar tipi : Özel deflektöre sahip, yar ı parabolik bir şekilde duvardan dışar ı doğru boşaltma yapan sprinkler. Yar ı- gömme: İçerisindeki sıcaklığa duyarlı elemanının tamamı veya bir kısmı tavanın alt düzlemi üzerinde yeralan sprinkler. Gömme: Gövdesinin tamamının veya bir bölümünün tavanın alt düzleminin üzerinde ba ğlantısı yapılan sprinkler. Gizli: Isı uygulandığında serbest kalan düz kapaklı gizli sprinkler. 1.5.5* Borulama Tanımlar ı Loop boru düzeni: Açılan sprinkler ve bran şman borular ına su akışı için birden fazla yol sa ğlamak üzere çok sayıda dağıtım borusunun birbirine ba ğlandığı borulama düzeni. Grid boru düzeni: Çok sayıda branşman borusu ile birbirine ba ğlanan paralel dağıtım borular ından oluşan boru düzeni. Her bir sprinklere, üzerinde bulunduğu branşman borusunun iki ucundan su ak ışı sağlanırken, diğer branşman borular ı dağıtım borular ı arasındaki su transferine yardımcı olur. Besleme borusu: Bir su kaynağını bir ana şebekeye, tesisattaki kontrol vana grubuna / gruplar ına , özel bir hazneye veya depolama tankına aktaran boru. Sistem kolon borusu: Dağıtım borular ını besleyen düşey dağıtım borusu. Ana dağ ı tı m borusu: Bir dağıtım borusunu veya kolon borusu vas ıtasıyla besleyen boru. Branşman dağ ıt ı m borusu: Branşman borular ını doğrudan veya kolon borusu vasıtasıyla besleyen boru. Branşman borusu: Doğrudan veya boru kollar ı,düşüm borular ı,dönüş borular ı vasıtasıyla sprinkler grubunu besleyen boru. Kolon borusu: Sprinkler sistemindeki tüm dikey borular. Boru kolu: Branşmandan yatay olarak ayr ılarak tek bir sprinklere bağlanan veya tavan altı ve üstü sprinkleri bağlayan hattı besleyen ve uzunluğu 0,3 m’den daha az olan boru parçası. Dağ ı tı m borusu uzant ı sı : Bir dağıtım borusundan branşman borular ına uzanan dağıtım borusu. Sprinkler uzatma borusu: Dikey olarak yükselen ve tek sprinklere ba ğlanan boru parças ı. Ş aşı rtmal ı sprinkler yerleşimi : Ara borusu boyunca birbirini izleyen ara borusu veya borular ına göre yar ım derecelik yer değiştirmeyle oluşturulan sprinklerli dengeleme düzeni. Ask ı : Boru sistemini bina yapı elemanlar ına asmak için kullanılan tertibat. H ı zland ı rı c : Çalışan sprinklerde, hava veya inert gaz basıncındaki düşmenin erken belirlenmesiyle, kuru alarm vanas ının ı çalışmasındaki gecikmeyi azaltan cihaz. Alarm vanası : Islak, kuru veya ön tepkili tipte, sprinkler patladığında motor gong vasıtasıyla yangın alarmını çalıştıran geri tepme klapesidir. Kontrol vana grubu: Bir sprinkler tesisatının kontrolü için kullanılan alarm vanası, durdurma vanası, ilgili bütün vanalar ve yardımcı donanımlardan oluşan tertibat. 1.5.6 Depolama tanımlar ı 1.5.6.1 Genel l ık : Depo üst seviyesi ile sprinkler deflektörü aras ındaki mesafe. Aç ık Aç ık ta Grup A Plastik : Paket içinde veya suyu emerek ürünün yanmasını geciktiren muhafaza içinde bulunmayan plastikler. (Kağıtla sar ılan veya streçlenen veya her ikisinin yapıldığı durum açıkta grup A plastik olarak değerlendirilmelidir.) Ahşap palet: Tamamen ağaçtan mamul, metal parçalar ile birleştirilmiş palet . Bölmelenmi ş: Konteyner içinde bulunan ürünün yang ın açısından stabil ünite durumuna getiren rijit bölme ile ayr ılması. Çat ı yüksekli ğ i: Döşeme ile çatı döşemesinin alt seviyesi arasındaki mesafe. Depolama yüksekli ği : Ürünlerin döşeme üzerinde depolanabilece ği maksimum yükseklik Depolanan ürün: Depolama katergorilerini belirlemek üzere ürüne ait paketleme malzemesi ve konteyner dahil ürünün bütünü. Genel depolama: Depolama yüksekliği 3.7m’yi geçmeyen depolama alanlar ı. Genel depolama alan ında tek bir blok alan ı veya sırası 93m2’yi geçmemeli ve di ğer blok ile aras ındaki mesafe en az 7.62m olmalıdır. Genleşmi ş (Süngerleştirilmi ş veya gözenekli) plastik: Kütlesi boyunca içinde dağıtılmış bulunan birbirine bağlı veya bağımsız birçok gözenek ile yoğunluğu düşürülmüş plastik. Güçlendirilmi ş plastik palet: İçine ikincil plastik güçlendirici malzeme ilave edilmi ş plastik palet. Kartonlu: Ürünleri oluklu mukavva veya karton kutular içinde depolama yöntemi. Plastik palet: Yapısının herhangi bir bölümünde plastik bulunan palet. Serbest ak ı cı plastik: Yangın esnasında içinde bulundu ğu konteynerden dışar ı çıkarak, boşluklar ı dolduran ve yangın üzerinde boğucu etki yaratan plastikler. Örneğin toz, parçacıklar, yaprakçıklar, gelişigüzel paketlenmiş küçük objeler. Streçleme: Yanıcı ürün veya yanıcı paketlemenin yan ve üst yüzeylerinin plastik malzeme ile tamamen sar ılması. Ayr ı olarak streçlenerek palet üzerinde depolanan yanıcı ürünler de streçlenmiş olarak değerlendirilir. Tamamen yanmaz olan ve ah şap paletler üzerinde depolanan ürünler, plastik malzeme ile sar ılmış ise streçleme tanımına uymaz. Bantlama streçleme olarak değerlendirmez. Plastik malzeme üzerinde delikler ve bo şluklar bulunuyorsa veya karton üzerinde bulunan su geçirmez kapağın alanının %50’sini geçiyorsa, streçleme tan ımı kullanılmaz. Bu tanım plastik ambalaj malzemesi içindeki ürünlere ve büyük plastik olmayan kapalı konteyner içinde yeralan paketlere uygulanmaz. Yüksek depolama: Depolama yüksekliği 3.7m’yi geçen blok halinde y ığılı, paletli, raflı veya kutu depolama. Tekil yük: Malzeme taşıma aletiyle taşınabilen bir palet yükü veya modülü.

4/5


BÖLÜM 1

Rev 0


Rev 0

1.5.6.2 Paletli, Sabit blok, Kutular halinde ve dar rafl ı depolama tanımlar ı Aç ık S ır a: Hava akışının geçişine sebep olan dikeydeki bo şluklar ın 152mm’den fazla oldu ğu depolama düzeni. Kapal ı S ı ra: Hava akışının geçişine sebep olan dikeydeki boşluklar ın 152mm ve daha az olduğu depolama düzeni. Dar rafl ı depolama: 76 cm veya daha az derinlikte olan sert veya tahta raflara sahip ve genellikle raf plakalar ı arasında 60cm yükseklik olan raflarda ve raflar ın 76cm koridorlarla birbirinden ayr ıldığı depolama düzeni. Kutu depolama: Açık yüzeyi koridor taraf ına yerleştirilen, 5 kapalı yüzeyli ahşap,metal veya karton kutularda depolama düzeni. Paletli depolama: Palet üzerinde aralarda yatay boşluklar bırakılan depolama düzeni. Sabit bloklar: Yangının başlangıç evresinde kısa sürede devrilmesi, düşmesi, dökülmesi veye yana devrilmesi sözkonusu olmayan blok sıralar ı. Sabit olmayan bloklar: Yangının başlangıç evresinde kısa sürede devrilmesi, düşmesi, dökülmesi veye yana devrilmesi sözkonusu olan blok sıralar ı. Genleşmemi ş plastik tekil yük ( streçli veya aç ı kta): İçinde hava boşluğu bulunmayan ve sadece dış yüzeylerinden yanan sprinklerden akan suyun yanan yüzeylere ula şabileceği yük. 1.5.6.3* Raflı depolama tan ımlar ı Rafl ı depolama: Depolanan ürünün dikey,yatay,diagonal elemanlar ın birleşimi olan raf yapısı üzerinde bulunduğu depolama düzenidir. Raf yapısı üzerindeki raf plakalar ı kapalı, parçalı veya açık olabilir. Raflar sabitlenmi ş, portatif veya hareketli olabilir. Yükleme elle veya otomatik makine kontrollü olabilir. Aç ık raf: Raf plakalar ının %50’den fazla aç ık olması ve raf/yük boşluklar ının sağlanması durumunda açık raf olarak tanımlanır. Kapal ı raf: Raf üzerinde sabitlenmiş tahta, tel ızgara veya diğer tip raf plakalar ının bulunduğu raflar. Yatay bariyer: Tüm raf ı boşluklar ı da kapsayacak şekilde kaplayan ve raf ın belli seviyelerinde yatay olarak yerle ştirilerek yangının dikeyde yayılmasını önleyen solid bariyer. Dikey bariyer: Raf boyunca dikey bariyer. Koridor geni şli ğ i: Raf sıralar ının üzerindeki yüklerin yan yüzeyleri aras ındaki yatay mesafe. Tek sı ra raflar: Boyuna raf boşluğu bulunmayan, derinliği 1.8m’yi geçmeyen ve koridor genişliği en az 1.1m olacak şekilde düzenlenmiş raflar. Çift sı ra raflar: Derinliği 3.7 m’den daha büyük olan raflar veya toplam derinliği 3.7m’den büyük ve 1.1m’den daha az koridor genişliği ile düzenlenmiş tek sıra veya çift sıra raflar. Çok sı ra raflar : Koridor genişliği 1.1m’den az olarak düzenlenmi ş, derinliği 3.7 m veya daha az olan raflar veya toplam derinliği 3.7m’yi geçmeyen sırt sırta yerleştirilmiş tek sıralı raflar. Hareketli raf: Sabit ray veya kılavuzlar üzerinde sadece yatayda iki boyutlu düzlemde ileri geri hareket eden raflar. Portatif raflar: Yere sabitlenmemiş raflar. Bu tip raflar çok çeşitli şekillerde düzenlenebilir. Boyuna raf boşlu ğ u: Raf sıralar ının arasındaki yükleme yönüne dik olan boşluklar. Çapraz yük boşlu ğ u: Raf sıralar ındaki yükler arasında yükleme yönüne paralel bo şluklar. Sprinkleri: Koridor boyunca raf s ırasının uzun kenar ındaki çapraz yük bo şluklar ına veya raf ın koridora bakan yan Al ın yüzeyinin 0.46m içinde kullan ılan ve yangının depolamanın dış yüzeyinde dikey büyümesine kar şı koymak için kullanılan standard tip sprinklerdir. 1.6 Dökümantasyon Kullanıcı veya bina sahibine verilmesi gerekli olan tasar ım bilgileri, aşağıda verilmiştir. Yetkili kuruluşlar ın talebi doğrultusunda aşağıda verilen bilgilerden daha fazlas ı gerekli olabilecektir. (a) Projenin adı, (b) Bütün çizimlerin veya dokümanın referans numaralar ı, (c) Bütün çizimlerin veya dokümanın basım numaralar ı, (d) Bütün çizim veya dokümanlar ın basım tarihleri, (e) Bütün çizim ve doküman başlıklar ı, (f) Sistem(ler)in genel özelliği (g) Hangi standarda göre tasar ım yapıldığının beyanı, standard kurallar ına uyulmadığı durumlar ve nedenleri, (h) Sistem(ler)in tipi ve her kontrol vana setinin anma çapı, (i) Sistemdeki her kontrol vana setinin numaras ı veya referansı, (j) Her kontrol vana setindeki sprinkler say ısı, (k) Kuru borulu sistemlerde boru iç hacmi, (l) Her kontrol vana setindeki en üst noktadaki sprinklerin yüksekliği, (m) Cihaz listesi; Tedarikçisinin adı ve model/referans numarasıyla birlikte bileşenlerin listesi. (n) Tesisat çizimleri (o) Hidrolik hesaplar (p) Su besleme çizimleri kontrol vana setine kadar olan su beslemesini ve boru sistemi ba ğlantılar ının konumu ve tipi, (q) Her otomatik pompa seti için üretici bilgileri; Pompa karakteristik eğrisi, Pompa test eğrisi, Basınç grafiği, Güç alma grafiği, Net pozitif su alma basıncı (NPSH) grafiği, Her başlatıcı motorun güç çıkışı vb. (r) Depolama tankı çizimleri

5/5

BÖLÜM 1

BÖLÜM 2 Sprinkler Sistemi İle Korunacak Mahaller 2.1.* Sprinkler Sistemi ile Korunması Zorunlu Alanlar¹ Sprinkler sistemi ile korunan binalarda Madde 2.1.1 ve 2.1.2’de izin verilen durumlar dışında, binanın tamamında sprinkler sistemi ile koruma yapılmalıdır. Sprinkler sistemi yapılması zorunlu olan yerler aşağıda belirtilmiştir: (a) Yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan konut haricindeki bütün binalar (b) Yapı yüksekliği 51.50 m’yi veya 17 katı geçen konutlar (c) Araç kapasitesi 20’den fazla olan veya giriş ve çıkışları bağımsız olsa dahi birden fazla bodrum katı kullanan kapalı otoparklar ve 10’dan fazla aracın asansörle alındığı kapalı otoparklar (d) Birden fazla katlı bir bina içerisindeki yatılan oda sayısı 100’ü veya yatak sayısı 200’ü geçen oteller, yurtlar, pansiyonlar, misafirhaneler ve yapı yüksekliği 21.50 m’den fazla olan bütün yataklı tesisler (e) Toplam alanı 2000 m²’nin üzerinde olan katlı mağazalar, alışveriş, ticaret, eğlence ve toplanma yerleri (f) Toplam alanı 1000 m²’den fazla olan, kolay alevlenici ve parlayıcı madde üretilen veya bulundurulan yapılar

2.1.1. Sprinkler Sistemi İle Korunması İstisna Olan Mahaller² Aşağıdaki mahallerde yangın yükü değerlendirilerek sprinkler koruması yapılmayabilir:  Yanıcı malzeme içermeyen ve yanıcı malzeme depolanmayan ıslak hacimlere, yanıcı malzeme ihtiva etmeyen ve yangına dirençli yapı elemanları ile ayrılan yangın merdiveni yuvalarına, asansör kuyusuna ve gazlı, kuru toz, su sprey ve benzeri diğer otomatik söndürme sistemleri ile korunan mahallere yağmurlama sistemi yapılmayabilir. 2.1.2. Sprinkler Sistemi İle Koruma Yapılmaması Gereken Alanlar Bir bina veya fabrikada bulunan aşağıdaki alanlar sprinkler sistemiyle korunmamalıdır. Bu durumlarda, diğer otomatik yangın söndürme sistemleri değerlendirilmelidir (örn.; gazlı veya tozlu sistemler). (a) Su ile temas ettiğinde genişleyen, silolar ve kömür ihtiva eden alanlar (b) Su kullanıldığında, yangın tehlikesi artabilecek olan endüstriyel fırınların veya kurutma fırınlarının, tuz banyolarının, ergitilmiş metal taşıyan kepçelerin veya benzeri aletlerin çevresinde (c) Su boşaltmanın tehlike oluşturacağı yerlerde, odalarda ve alanlarda.

2.2. Açık Saha Depolama Alanları 2.2.1. Açık havada depolanan yanıcı malzemeler ile sprinkler sis temi ile korunan bina arasındaki mesafe, sistemin kullanıldığı yerdeki yasal düzenlemelere uygun olmalıdır. 2.2.2. Düzenlemenin yapılmadığı yerlerde, açık havada depolanan yanıcı maddeler ile sprinkler sistemi ile korunan bina arasındaki mesafe 10 m’den veya depolanan madde yüksekliğinin 1,5 katından az olmamalıdır. Bunun için yangına karşı dayanıklı bölmeler, bir yangın duvarı veya dışarıdan gelebilecek yangına karşı uygun bir yangın yayılımı koruma sistemi sağlanarak elde edilebilir.

2.3.

Yangın Bölmeleri

2.3.1. Sprinklerle korunan ve korunmayan alanları ayırmada kullanılan ayırıcı malzeme, ilgili kuruluş tarafından belirlenmiş bir malzeme olmalı ve hiçbir durumda yangın dayanımı 60 dakikadan az ¹ Yönetmelik Madde 96-(2)

14

² Yönetmelik Madde 96-(3)

olmamalıdır. Düşey iç bölmeler ve bitişik nizam yapıların yangın duvarları, yangına en az 90 dakika dayanıklı olarak projelenmelidir. Bölme aralıkları 75 m’yi aşmamalıdır.

2.3.2 Sprinkler sistemiyle korunmayan bir binanın veya bölümün hiçbir yeri, Madde 2.1.1 ve Madde 2.1.2’de belirtilen durumlar dışında sprinkler ile korunan bir binanın veya bölümün dikey olarak altında yer almamalıdır. 2.3.3 Yukarıda sprinkler sistemi zorunlu olan yerlerin dışında, sprinkler sistemi ile korunmayan bina ve endüstriyel tesislerde, huzurevi, hastaneler, kreşler, ana ve ilkokullar gibi can güvenliği açısından önem arz eden binalarda kat alanı 1250 m²’yi aşmayacak yangın kompartımanları yapılmalıdır. 2.3.4 Bölmelerde kapı ve sabit ışık penceresi gibi boşluklardan kaçınmak mümkün değilse, bunlar da en az bölme yangın mukavemetinin yarı süresi kadar yangına dayanıklı ve yangın kesici özellikte olmalıdır. Kapılar kendiliğinden kapanır olmalı veya yangın durumunda otomatik olarak kapatılmalıdır. Kapılar duman sızdırmaz özellikte olmalıdır. 2.3.5 Binalar gerekli durumlarda düşey ve yatay yangın bölmeleri ile donatılmalıdır. Yalnız can kaybının düşünülmesi durumunda, tek veya ikinci çıkışa sahip, iki katlı müstakil konutlarda, tek katlı büro binalarında, tek katlı ve çevresi açık fabrika ve depolarda yangın bölmeleri yapılmayabilir.

2.4. Asma Tavan ve Yükseltilmiş Döşeme Boşluklarının Korunması¹ 2.4.1 Asma tavan yüksekliği veya yükseltilmiş döşeme yüksekliği 0,8 m’yi geçerse bu boşluklar sprinkler korumalı olmalıdır. 2.4.2 Asma tavan yüksekliği veya yükseltilmiş döşeme yüksekliği 0,8 m’den büyük değilse, sadece yanıcı malzemeler içeriyor veya yanıcı malzemelerden yapılmış ise bu boşluklar sprinkler ile korunmalıdır. Bu boşluklarda 250 V’dan az gerilime sahip, tek fazlı en fazla 15 elektrik kablosuna müsaade edilir. 2.4.3 Asma tavan ve yükseltilmiş döşemelerde sprinkler koruması, ana tehlike sınıfı düşük tehlike olan yerlerde düşük tehlike sınıfına göre ve bütün diğer durumlarda, orta tehlike sınıfına göre yapılmalıdır.

2.5

Yüksek Binaların Korunması²

2.5.1 Bir sprinkler basınç zonunda, en üstteki ve en alttaki sprinkler grupları arasındaki yükseklik farkı 45 m’yi geçmemelidir. Yükseklik farkının 45 m’yi geçtiği yerlerde, yüksek ve alçak basınç zonlamasına yönelik özel mühendislik çözümleri uygulanmalıdır.

¹ EN 12845: Madde 5.4

² EN 12845: Madde 5.5

15

BÖLÜM 3 Tehlike Sınıfı ve Depolama Sınıfının Belirlenmesi 3.1 Tehlike Sınıfının Belirlenmesi Sprinkler tasarımına başlamadan önce, tasarım yapılacak mahalin tehlike sınıfı belirlenmelidir. Otomatik sprinkler sistemi ile korunacak alan ve binalar düşük, orta ve yüksek tehlike olarak sınıflandırılır. Bina veya bir bölümünün tehlike sınıfı, yangının başlama ve yayılması, yangın esnasında ortaya çıkan duman ve gazlar, patlama tehlikesi gibi bina veya yapıda bulunanların yaşamları ve emniyetleri için potansiyel tehlike oluşturan faktörlerin izafi tehlike dereceleri anlamındadır. Bina veya bir bölümünün tehlike sınıfı binada yürütülen işlem veya operasyonların niteliğine bağlı olarak belirlenmelidir. (a) Bir veya daha fazla sayıda mahal ve tehlike sınıfı içeren bina veya alanlar, ait oldukları tehlike sınıflarına göre sınıflandırılır. (b) Farklı tehlike sınıflarına sahip açık bağlantılı alanların bulunduğu yerlerde daha yüksek tasarım kriterinin bulunduğu alan; daha düşük tehlike sınıfında yer alan alana en az iki sıra sprinkler ilave edilerek genişletilmelidir.

3.1.1. Düşük Tehlike Sınıfı – DT Düşük yangın yüküne sahip, düşük yanabilirliği olan ve yangın dayanımı en az 30 dakika olan 126 m²’den büyük bölümü olmayan mahalleri kapsar. Düşük tehlike sınıfında yer alan mahaller Tablo 3.1.1’de verilmiştir. Tablo 3.1.1 - Düşük Tehlike Sınıfı (DT) Mahaller¹ Okullar ve diğer eğitim kurumları (belirli alanları*), bürolar (belirli alanları*), hapishaneler * Kullanım alanları, Ek-1.b ve Ek-1.c kapsamına girmeyen alanlar

3.1.2 Orta Tehlike Sınıfı – OT Orta yangın yüküne ve orta yanabilirliğe sahip olan ve yanabilen malzemelerin işlendiği veya üretildiği mahalleri kapsar. Orta tehlike sınıfı alanlar 4 alt gruba ayrılır. Orta tehlike sınıfında yer alan mahaller Tablo 3.1.2’de verilmiştir. (a) OT4 sınıfına giren mahallerde yer alan depolama alanları, Yüksek Tehlike Depolama Sınıfına göre belirlenmelidir. (b) OT1 ve OT2 mahalleri içinde boyama ve benzeri yangın yükü içeren alanlar bulunuyorsa, OT3 sınıfı olarak değerlendirilmelidir. (c) OT1-2-3 olarak sınıflandırılan alanlarda aşağıdaki koşullar sağlandığında depolama yapılabilir:  Odanın tümünde en az OT3 olarak tasarım yapılmalıdır.  Maksimum depolama yükseklikleri Tablo 3.1.2(c)’de belirtilen değerlerin üzerinde olmamalıdır. Bu değerlerde OT3’e göre tasarım yapılmalıdır. Bu değerlerin üzerinde yüksek tehlike sınıfına göre tasarım yapılmalıdır.  Etrafında 2.4 m’den az olmayan aralıkların olduğu her bir blok için, maksimum depolama alanı 50 m² olmalıdır. Tablo 3.1.2(c) - OT1, OT2 ve OT3 İçin Maksimum Depolama Yükseklikleri ² Depolama Sınıfı Sınıf I Sınıf II Sınıf III Sınıf IV ¹

Yönetmelik Ek 1/A

²

EN12845: Tablo 1

16

Maksimum Depolama Yüksekliği (m) Serbest veya Blok Depolama Diğer Depolama Şekilleri 4 3.5 3 2.6 2.1 1.7 1.2 1.2

Tablo 3.1.2 - Orta Tehlike Sınıfı (OT) Mahaller ¹ Kullanım Türü Cam ve Seramikler

Orta Tehlike -1

Orta Tehlike -2

Orta Tehlike -3

Orta Tehlike -4

Cam fabrikaları

Kimyasallar

Çimento işleri

Fotoğraf laboratuvarları, fotoğraf film fabrikaları

Boyama işlemleri, sabun fabrikaları

Mum ve balmumu fabrikaları, kibrit fabrikaları, boyahaneler

Mühendislik

Metal levha üretimi

Otomotiv fabrikaları, tamirhaneleri

Elektronik fabrikaları, buzdolabı ve çamaşır makinesi fabrikaları

Yiyecek ve İçecekler

Mezbahalar mandıralar

Fırınlar, bisküvi, çikolata, şekerleme imalathaneleri, bira fabrikaları

Hayvan yemi fabrikaları, meyve kurutma, suyu çıkarılmış sebze Alkol damıtma ve çorba fabrikaları, şeker imalathaneleri, tahıl değirmenleri

Çeşitli

Hastaneler, oteller, Fizik laboratuvarla- Radyo ve televizyon yayınevlokantalar, kütüpharı, çamaşırhaneler, leri, tren istasyonları, tesisat neler (kitap depoları otoparklar, müzeler odaları hariç), okullar, bürolar

Sinemalar, tiyatrolar, konser salonları, tütün fabrikaları

Kâğıt

Cilthaneler, mukavva fabrikaları, kâğıt fabrikaları, baskı işleri Atık kâğıt işletmeleri ve matbaalar

Lastik ve Plastik

Kablo fabrikaları, plastik döküm ve plastik eşya (köpük plastik hariç), kauçuk eşya fabrikaları, sentetik lif (akrilik hariç) fabrikaları, vulkanize fabrikaları

Halat fabrikaları

Büyük mağazalar, alışveriş merkezleri

Sergi salonları

Halı fabrikaları (kauçuk ve köpük plastik hariç), kumaş ve giysi fabrikaları, fiber levha fabrikaları, ayakkabı imalathaneleri, triko (örgü), ev tekstili (bez) fabrikaları, yatak, şilte fabrikaları (köpük plastik hariç), dikim ve dokuma atölyeleri, yün ve yünlü kumaş atölyeleri

Pamuk iplikhanesi, keten ve kenevir hazırlama tesisleri

Ahşap işleri fabrikaları, mobilya fabrikaları (köpük plastikler hariç), mobilya mağazaları, koltuk, kanepe vb. döşemelerinin (plastik köpük hariç) imalathaneleri

Odun talaşı fabrikaları, yonga levha fabrikaları, kontrplak levhaları

Dükkânlar ve Ofisler

Bilgisayara veri işleme ofisleri (veri saklama odaları hariç)

Tekstiller ve Konfeksiyon

Kereste ve Tahta

Deri eşya fabrikaları

Orta Tehlike-1 ve Orta Tehlike-2 kullanım alanlarında boyama işlemi ve benzeri yüksek yangın yüküne sahip alanlar var ise kullanım alanları Ort a Tehlike-3 olarak değerlendirilir.

3.1.3 Yüksek Tehlike Sınıfı (YT) 3.1.3.1 Yüksek Tehlike Sınıfı–İşlem (YTİ) Yüksek tehlike işlem, yüksek yangın yükü ve yüksek yanabilirliğe sahip ve hızla yayılma veya yoğun yangın şeklinde gelişme gösterebilen malzemelerin bulunduğu mahalleri kapsar. Yüksek tehlike sınıfı, işlem 4 alt gruba ayrılır. Yüksek tehlike sınıfı mahaller Tablo 3.1.3’te verilmiştir. Yüksek Tehlike Sınıfı İşlem Grup 4 mahallerde, genellikle baskın sistemlerle koruma sağlanır. ¹

Yönetmelik Ek-1/B

17

Tablo 3.1.3 - Yüksek Tehlike Sınıfı (YTİ) Mahaller¹ Yüksek Tehlike -1 Döşemelik kumaş ve muşamba fabrikaları, kumaş ve muşamba yer döşemeleri imalatı Boya, renklendirici (ahşap renklendirici ve koruyucuları-pnoteks) ve vernik imalâtı Yapay kauçuk, reçine, lamba isi ve terebentin imalatı Talaş fabrikaları, odun yünü imalatı

Yüksek Tehlike -2

Yüksek Tehlike -3 Yüksek Tehlike -4

Aydınlatma fişeği fabrikaları

Selüloz nitrat fabrikaları

Havai fişek fabrikaları

Plastik köpük ve sünger imalathaneleri, lastik köpük eşyaları Katran damıtma Otobüs ambarı, yüklü kamyonlar ve vagonlar, otobüsler, yüksüz kamyonlar ve demiryolu vagonları için depolar

3.1.3.2 Yüksek Tehlike Sınıfı, Depolama (YTD) Tablo 3.1.2 (c)’de belirtilen maksimum depolama yüksekliklerinin aşıldığı ürün depoları Yüksek Tehlike Depolama sınıfında yer alır. Depolama alanlarında depolanan ürünün sınıfı belirlenmelidir. Depolanan ürünlerin toplam yangın tehlikesi, ambalajları dâhil olmak üzere depolanan ürünlerin yanıcılığının ve depolama konfigürasyonunun bir fonksiyonudur.

3.2

Depolama Sınıfları

3.2.1* Depolanan ürünlerin (bir ürün ve onun paketlenmesi olarak tanımlanan) yangın tehlikesi; yanma ısısı (kJ/kg) ve yanma hızının (kg/saniye) bir fonksiyonu olan ısı açığa çıkarma oranının (kW) bir fonksiyonudur. Depolanan ürünlerin yangın tehlikesi, ürünün içeriğiyle birlikte, depolama şekline de bağlı olarak değişiklik gösterir. Depolama sınıfı belirlenirken depolanan ürünün palet tipi, paketleme malzemesi ve konteynır dahil ürünün bütünü ele alınarak sınıflandırma yapılır. Depolanan ürünler; depolama sınıfı I, II, III, IV ve A Grubu plastik olmak üzere 5 sınıfa ayrılır. Depolama Sınıfı I, II, III, IV ve A Grubu plastik sınıfında yer alan ürünlere örnekler, A.3.2.1’de verilmiştir: (a) Depolama Sınıfı I: Aşağıda belirtilen durumlardan herhangi birine uyan y anıcı olmayan ürünlerdir:  Doğrudan ahşap palet üzerine yerleştirilmiş  Tek katmanlı oluklu karton içine yerleştirilmiş, karton bölme kullanılan veya kullanılmamış, paletli veya paletsiz  Tekil yük olarak bulunan, paletli veya paletsiz (b) Depolama Sınıfı II: Ahşap kasa, katı tahta kutu, çok katmanlı oluklu karton veya benzer yanıcılıkta yanıcı paketleme malzemesi kullanılan paletli veya paletsiz yanıcı olmayan ürünlerdir. (c) Depolama Sınıfı III: Ağaç, kağıt, doğal fiber veya C Grubu plastiklerden yapılmış kartonlu veya kartonsuz, paletli veya paletsiz ürünlerdir. Sınıf III ürünlerin içinde hacimsel veya ağırlık olarak %5 oranında Grup A veya B plastik bulunmasına izin verilir. (d) Depolama Sınıfı IV: Aşağıda belirtilen durumlardan herhangi birine uyan paletli veya paletsiz ürünlerdir:  Kısmen veya tamamen Grup B plastikten yapılmış ürünler  Akıcı Grup A plastik içeren ürünler  İçinde ve ambalajında hacimsel olarak %5-%25 arası, ağırlıkça %5-%15 Grup A plastik bulunduran ürünler ¹

Yönetmelik Ek 1/C

18

(e) A Grubu Plastik Sınıfı: A grubunda bulunan plastik, elastomer ve kauçuk gibi malzemelerden mamul ürünleri kapsar. 3.2.2. Depolanan ürünün sınıfı belirlemek için Şekil 3.2.2’deki akış şeması izlenmelidir. Depolama alanında, özel tehlike içeren ürün bulunuyor mu?

Evet

Bkz.Madde 3.2.5

Hayır Depolanan ürün, kauçuk veya plastik içeriyor mu?

Evet

Bkz.Madde 3.2.4

Hayır Alfabetik ürün sınıfı listesine bakılır.

Depolanan ürün, polipropilen veya yüksek yoğunluklu plastik paletlerin üzerinde mi?

Bkz.Madde 3.2.1, A.3.2.1

Evet

Bkz.Madde 3.2.3

Şekil 3.2.2 Depolama Sınıfının Belirlenmesi İçin Akış Şeması

3.2.3 Depolanan ürüne ait palet tipine göre, aşağıdaki şartlara uygun olarak depolama sınıfı düzeltilmelidir: (a) Bu madde, ahşap palete eşdeğer veya daha az yangın tehlikesi olan farklı malzemeden mamul paletlerin kullanılması durumunda uygulanmaz. (b) Sınıf I–IV için; güçlendirme yapılmamış polipropilen veya yüksek yoğunluklu plastik paletlerin kullanılması durumunda, depolama sınıfı bir sınıf arttırılmalıdır. Örneğin; Depolama Sınıfı III ◄ Depolama Sınıfı IV Depolama Sınıfı IV ◄ Kartonlu Genleşmemiş A Grubu Plastik olarak düzeltilir. (c) Sınıf I–IV için; güçlendirme yapılmış polipropilen veya yüksek yoğunluklu plastik paletlerin kullanılması durumunda, Sınıf IV hariç olmak üzere depolama sınıfı iki sınıf arttırılmalıdır. Depolama Sınıfı II ◄ Depolama Sınıfı IV Depolama Sınıfı III ve IV ◄ Kartonlu Genleşmemiş A Grubu Plastik olarak düzeltilir. (d) A Grubu plastik depolama sınıfı için; plastik paletlerin kullanılması durumunda, depolama sınıfı arttırılmaz. (e) Sadece tavan sprinkler korumasının yeterli olduğu mahallerde; plastik palet kullanılması ve K faktörü en az 16.8 olan sprinkler tiplerinin kullanılması durumunda, depolama sınıfı arttırılmaz. 3.2.4* Depolanan ürün plastik içeriyorsa, ürünün plastik sınıfı belirlenmelidir. Plastik sınıfları Şekil 3.2.4’e göre belirlenmelidir. A grubu plastik sınıfında yer alan ürünlere örneklerTablo A.3.2.1’de verilmiştir. (B ve C grubu plastikler için Bkz. A.3.2.4) (a)

Genleşmiş (Süngerleştirilmiş veya Gözenekli) Plastik Kütlesi boyunca içinde dağıtılmış bulunan birbirine bağlı veya bağımsız birçok gözenek ile yoğunluğu düşürülmüş plastiktir.

(b)

Açıkta Grup A Plastik Paket içinde veya suyu emerek ürünün yanmasını geciktiren muhafaza içinde bulunmayan plastiklerdir. (Kâğıtla sarılan veya streçlenen veya her ikisinin yapıldığı durum açıkta Grup A plastik olarak değerlendirilmelidir.)

19

Plastikler

B Grubu Sınıf IV

A Grubu

Genleşmiş

Kartonlu

Stabil halde

Stabil olmayan

C Grubu Sınıf III

Genleşmemiş

Açıkta

Stabil halde

Stabil olmayan

Stabil olmayan

Stabil halde

Tekil yük

Kartonlu

Serbest Akıcı Sınıf IV

Açıkta

Şekil 3.2.4 Ürün Plastik Sınıfının Belirlenmesi

(c)

Serbest Akıcı Plastik Yangın esnasında içinde bulunduğu konteynırdan dışarı çıkarak, boşlukları dolduran ve yangın üzerinde boğucu etki yaratan plastiklerdir. Örneğin; toz, parçacıklar, yaprakçıklar, gelişigüzel paketlenmiş küçük objeler.

(d)

Kartonlu Ürünleri oluklu mukavva veya karton kutular içinde depolama yöntemidir.

(e)

Tekil Yük Malzeme taşıma aletiyle taşınabilen bir palet yükü veya modülüdür.

(f)

Stabil Bloklar Yangının başlangıç evresinde kısa sürede devrilmesi, düşmesi, dökülmesi veya yana devrilmesi söz konusu olmayan blok sıralarıdır.

(g)

Stabil Olmayan Bloklar Yangının başlangıç evresinde kısa sürede devrilmesi, düşmesi, dökülmesi veya yana devrilmesi söz konusu olan blok sıralarıdır.

Not: 1) 2) 3) 4) 



B Grubu plastikten mamul ürünler, Depolama Sınıfı IV’e göre işlem görür. C Grubu plastikten mamul ürünler, Depolama Sınıfı III’e göre işlem görür. A Grubu serbest akıcı plastikler, Depolama Sınıfı IV’e göre işlem görür. Kartonlu Grup A plastikler aşağıdaki koşulların sağlanması durumunda, Depolama Sınıfı IV’e göre işlem görür: Grup A plastikten mamul ürünün yangına maruz kalmasını önemli düzeyde geciktirebilecek düzeyde çok katmanlı veya eşdeğeri koruyucu malzeme kullanılmalıdır. Sıradan karton içindeki Grup A plastik mamulün miktarı ve yerleşimi yangın tehlikesini arttırmamalıdır.

3.2.5 Depolama alanında özel tehlike grubu ürün bulunması durumunda, özel mühendislik tasarımları uygulanmalıdır. Özel tehlike grubu ürünler bulunduran depolama alanlarına örnekler aşağıda verilmiştir. Bu alanlar için tasarım kriterleri bu kitabın kapsamında değildir.

20

           

Alevlenebilir sıvı depoları Aerosol ürün depoları Polipropilen veya polietilen kaplar Sıvı ve katı oksitleyici depoları Organik peroksit depoları Nitrat film depoları Boş palet depoları Proxylin plastik depoları Basınçlı gaz ve cyrogenic akışkan depolama tankları Dokunmamış sentetik kumaş depoları Yakma, atık ve toz toplama üniteleri LPG, LNG depolama

3.3. Depolama Konfigürasyonu 3.3.1. Her bir depolama düzeni için, sprinkler sistemi tasarım kriterleri ve sprinkler tipi, depolama yüksekliklerine göre değişiklik gösterir. Depolama yüksekliklerine yönelik özel sınırlamalar vardır. Bu nedenle, her depolama alanında gerekli tasarım kriterlerinin tespiti için öncelikle depolama düzeni belirlenmelidir. Depolama konfigürasyonu aşağıdaki şekilde sınıflandırılır. Depolama konfigürasyon örnekleri Şekil 3.3.1’de gösterilmiştir. (a) Sabit blok halinde depolama (DS1) (b) Tek sıra raflarda paletli depolama (DS2): Aralarında genişliği 2,4 m’den az olmayan koridor kalacak şekilde tek sıra raflara palet üstünde depolama. (c) Çok sıra raflarda paletli depolama (DS3): Çoklu (çift sıra dahil) sıra raflara palet üzerinde depolama (d) Paletli raflar üzerinde depolama (DS4) (e) Dar raf plakaları üzerinde depolama (DS5): 1 m veya daha az derinlikte olan sert veya tahta raf plakaları üzerinde depolama (f) Geniş raf plakaları üzerinde depolama (DS6): 1 m’den fazla ve 6 m’yi geçmeyen derinlikte olan sert veya tahta raf plakaları üzerinde depolama

DS1

DS2

DS3

DS4

DS5/DS6

Şekil 3.3.1 Depolama Konfigürasyonu

21

BÖLÜM 4 Sprinkler Sistem Tipinin Belirlenmesi 4.1 Islak Borulu Sprinkler Sistemi Seçim Kriterleri 4.1.1 Islak borulu sprinkler sisteminde borular, sürekli olarak basınçlı su ile dolu durumda tutulur. 4.1.2 Sadece donma riski olmayan ve çevre sıcaklığının 95 °C’yi geçmediği yerlerde uygulanır. Donma riski olan mahallerde bulunan ıslak sprinkler sistemi bölümleri; antifriz sistemi veya elektrikli izlemeli ısıtıcı kablo sistemi ile korunmalıdır. 4.1.3 Islak sprinkler sistemleri ortak bir kolondan beslenen zonlara ayrılabilir. Sistem zon büyüklüğü; yapının yangın tehlike sınıfına bağlı olarak herhangi bir besleme kolonuna (tek bir sistem kolonu veya birleşik sistem kolonu) bağlanan sprinkler sistemin her bir kattaki en büyük zon alanı, düşük ve orta tehlike sınıfı için en fazla 4831 m² ve yüksek tehlike sınıfı için hidrolik hesap yapılan sistemlerde en fazla 3716 m² olmalıdır.¹ Yüksek tehlike sınıfı mahaller için boru tablosu yönteminin kullanıldığı bazı durumlarda, zon alanı en fazla 2323 m²’dir. (a) Tesis ve yapının yangın tehlike sınıfına bağlı olarak sprinkler sisteminin tek bir sistem kolonu veya birleşik sistem kolonuna bağlanan sprinklerin koruduğu herhangi bir kattaki maksimum kat alanı Tablo 4.1.3’te verilen değerlerin üzerinde olmamalıdır. Tablo 4.1.3 - Islak Borulu Sprinkler Sistemlerinde Maksimum Zon Büyüklüğü Tehlike Sınıfı

Maksimum Zon Alanı (m²)

DT

4831

OT

4831

YT

3716 (Hidrolik hesap yöntemi için) 2323 (Boru tablo yöntemi için)

(b) Yüksek depolama alanlarında, herhangi bir besleme kolonuna bağlanan her bir kattaki maksimum kat alanı 3716 m²’nin üzerinde olmamalıdır.² (c) Bir sprinkler zonu birden fazla kata veya ayrı kullanım bölgesine hitap ediyorsa, katların veya bölgelerin girişine izlenebilir kesme vanası, akış anahtarı ve test ve drenaj vanası konulmalıdır.³ (d) Yüksek binalarda, maksimum statik basıncın sprinkler sistemi ekipmanının limit değerleri içinde kalması sağlanmalıdır. (e) Zonlara ayrılmış sprinkler tesisatlarında vanaların açık veya kapalı durumu ile zon su akış durumunu izlemek için gerekli cihazlar teçhiz edilmeli ve tesiste ulaşılabilir bir yerde bulunan bir kontrol ve gösterge paneline elektrik bağlantılı olmalıdır. Yangın ve arıza sinyalleri sürekli olarak izlenmelidir. 4.1.4 Loop ve grid borulama sistemleri sadece ıslak borulu sprinkler sistemlerinde kullanılabilir. 4.1.5 Antifriz sıvısı ile korunan ıslak borulu sprinkler sistemi bölümleri aşağıda belirtilen kurallara uygun tasarlanmalıdır: (a) Antifriz sıvısı ile korunan her bir ıslak sprinkler boru bölümündeki sprinkler sayısı 20 adedi geçemez. (b) Bir adet kontrol vana seti ile iki antifriz bölümünden daha fazla sayıda bölüm kontrol ediliyorsa, antifriz bölmelerindeki toplam sprinkler sayısı 100 adedi geçemez. ¹

NFPA13-2007/ Madde 8.2.1

²

NFPA13-2007/ Madde 8.2.1

22

³

Yönetmelik / Madde 96

(c) Antifriz sıvısının donma noktası bulunduğu lokasyonda beklenen minimum sıcaklığın altında olmalıdır. (d) Hazırlanan çözeltinin özgül ağırlığı uygun bir hidrometre ile kontrol edilmelidir. (e) Antifriz sıvısı kullanılan sistemlerde suda kirliliği önleyici geri akış önleyici cihazlar kullanılmalıdır. 4.1.6 Elektrikli izlemeli ısıtıcı kablolar ile korunan ıslak borulu sprinkler sistemi bölümleri aşağıda belirtilen kurallara uygun tasarlanmalıdır: (a) İzlemeli ısıtma sistemi güç beslemesi ve ısıtıcı eleman ve sensorların çalışma durumu izlenmelidir. (b) Borulamanın A1 ve A2 veya eşdeğer izolasyon ile korunması sağlanmalıdır. Isıtılan borular; suya dayanımlı malzeme ile kaplı ve minimum 25 mm kalınlıktaki A1, A2 veya eşdeğer izolasyon sınıfındaki malzeme ile kaplanmalıdır. Tüm uçların suya karşı sızdırmazlığı sağlanmalıdır. (c) Borular çift kablolu ısıtıcı sistemle ısıtılmalıdır. Her ısıtıcı kablo tek başına boru sıcaklığını +4°C’nin altına düşürmeyecek kapasitede olmalıdır. Her ısıtıcı kablo bağımsız şeklide elektriksel olarak izlenmelidir. (d) Isıtıcı kablolar birbirinin üzerinden geçirilmemelidir. Isıtıcı kablolar sprinklerin üzerinde bulunduğu boru parçasının diğer tarafı üzerine bağlanmalıdır. Boru uçlarına 25 mm mesafe içinde kalacak şekilde yerleşim yapılmalıdır. Isıtıcı kabloların maksimum değeri 10 W/m olmalıdır.

4.2. Kuru Borulu Sprinkler Sistemi Seçim Kriterleri 4.2.1 Kuru borulu sprinkler sistemleri, kuru alarm vanasının üst kısmının basınçlı hava veya inert gaz ile sürekli olarak basınç altında tutulduğu ve kuru alarm vanasının alt kısmının su ile basınç altında tutulduğu sistemlerdir. 4.2.2 Kuru borulu sistemler sadece donma hasarı olasılığı bulunan mahallerde ve sıcaklığın 70 °C’nin üzerinde olduğu kurutma fırını benzeri mahallerde uygulanmalıdır.¹ Not: Yüksek tehlike sınıfı uygulamalarında kuru borulu sistemlerin kullanılmaması tavsiye edilir. İlk açılan sprinklere suyun ulaşmasında olacak gecikme, sistemin verimini ciddi şekilde azaltabilmektedir.

4.2.3 Kuru borulu sprinkler sistemlerinde aşağıdaki sprinkler tiplerinin kullanılmasına izin verilir:²  Dik tip sprinkler  Kuru tip sprinkler  Yatay duvar tipi sprinkler (Boru içinde su kalmayacak şekilde yapılan tesisatlarda)  Sarkık tip ve duvar tipi sprinkler (Sprinkler, boru kolu ve branşmanların, sıcaklığın 4ºC ve üzerinde olduğu mahallerde bulunması durumunda) 4.2.4 Borulamadaki basıncı sağlamak için sürekli hava/inert gaz beslemesi teçhiz edilmelidir. Alarm vana üreticisi tarafından tavsiye edilen basınç değer aralığına göre basınçlandırılmalıdır. Kuru alarm vanasına hava beslemesi yapılan kaynak sürekli olmalıdır. Hava beslemesi, sistemin dolumunu ¹

TS EN12845/Madde 11.2.1

²

NFPA13-2007/Madde 7.2.2

23

30 dakika içinde sağlayacak kapasitede olmalıdır. Tek kompresör ile birden fazla kuru borulu sistem besleniyorsa, 30 dakika dolum süresi için en büyük sistem baz alınmalıdır. -15ºC’nin altında soğutulmuş mahallerde, dolum süresi 60 dakika alınabilir. Klapeyi kapalı tutacak gücü sağlayan hava basıncı, sistem su basıncına göre üretici kataloglarında belirtilir. Yaklaşık olarak hava basıncının su basıncına oranı 1/3 alınabilir. Kesin değerler için üretici kataloglarına bakılmalıdır.

4.2.5* Tek bir kuru alarm vanası ile kontrol edilen sistem büyüklüğü; aşağıdaki maddelerden herhangi birine uygun olarak belirlenmelidir. İstisna olarak, (c) ve (d) maddeleri konut birimlerinde uygulanamaz. (a) En uzak noktada bulunan test vanası tamamen açıldığında, suyun boşalması için geçen süre en fazla 60 saniye olmalıdır. (b) Kuru alarm vanasının üstündeki net boru iç hacmi Tablo 4.2.5 (b) ’de verilen değerlerin üzerinde olmamalıdır. (Boru iç hacminin hesabı için Bkz. A.4.2.5) Tablo 4.2.5 (b) Kuru Borulu Sprinkler Sistemlerinde Maksimum Zon Büyüklüğü Tehlike Sınıfı

Maksimum Boru Hacmi (m³) Hızlandırıcılı

Hızlandırıcısız

Düşük Tehlike Sınıfı

4

1, 5

Orta Tehlike Sınıfı

4

1, 5

Yüksek Tehlike Sınıfı

3

-

(c) Net boru iç hacminin 1,5 m³’ten az olduğu sistemlerde hızlandırıcı kullanılması gerekli değildir ve suyun boşalması için geçen süre limitine uyulması gerekmez. (d) Net boru iç hacminin 4 m³’ten az olduğu sistemlerde hızlandırıcı kullanılması durumunda, suyun boşalması için geçen süre limitine uyulması gerekmez. (e) Sistem büyüklüğü; suyun boşalması için geçen süreye bağlı olarak hesap programı ile yapılmalıdır. Hesap programı ve metodu ulusal olarak tanınmış bir laboratuar tarafından onaylanmış olmalıdır. Hesaplama, Tablo 4.2.5(e)’de verilen değerlere uygun olmalıdır. Tablo 4.2.5(e) Kuru Borulu Sprinkler Sistemlerinde Suyun Boşalma Süresi En Uzak Noktada Açılacak Sprinkler Sayısı

Maksimum Su Boşalma Süresi (sn)

Konut Birimi

1

15


1

60


2

50

Yüksek Tehlike Sınıfı

4

45

Yüksek Depolama

4

40

Tehlike Sınıfı

(f) Sistem büyüklüğü; akış testleri yapıldığında, Tablo 4.2.5(e)’de suyun boşalması için geçen süre ile ilgili olarak verilen değerleri sağlayacak ölçüde olmalıdır. Akış testleri, açılacak sprinkler sayısı simüle edilerek yapılmalıdır. Tek sprinkler açılması istenen mahaller için, en uzak noktadaki test vanası açılır. Daha fazla sayıda sprinkler açılma durumunu simüle etmek için, test manifoldu düzenlemesi gereklidir. 4 sprinkler açılması durumunu test etmek için; her iki branşman kolundan iki adet sprinkler akışına uygun manifold düzenlemesi yapılır. Yapılan testlerle gerekli su boşalma süreleri karşılanıyorsa, (a) ve (e) maddesindeki şartlar aranmaz. 4.2.6 Kuru borulu sistemlerde, grid borulama tesisatı kullanılmamalıdır.

24

4.3 Ön Tepkili Sprinkler Sistemi Seçim Kriterleri 4.3.1 Ön tepkili sprinkler sistemleri aşağıdaki tiplerden biri olmalıdır: (a) Tek Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi Bu sistem normal kuru borulu sprinkler sisteminin diğer çeşidi olup, ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi sadece otomatik bir algılama sisteminin devreye girmesi ile başlar. Sprinklerin açılması ile boru sistemine su geçişi olmaz.  Tek kilitlemeli ön tepkili sprinkler sisteminin, kaza sonucu suyun boşalmasının ciddi hasarlara sebep olacağı yerlerde kullanılması uygundur.  Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçen eğine göre belirlenir. Aktivasyon pnömatik veya elektrikli olabilir. (b) Kilitlemesiz Ön Tepkili Sprinkler Sistemi Bu sistem normal kuru borulu sprinkler sisteminin diğer çeşidi olup, ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi, sprinklerin açılması ile veya otomatik bir algılama sisteminin devreye girmesi ile başlar. Dedektörlerin tepkisinden bağımsız olarak, boru içindeki basınç düşmesi ön tepkili alarm vanasının açılmasına sebep olur.  Kilitlemesiz ön tepkili sprinkler sistemi kuru borulu sistem talep edilen, yangın yayılımının hızlı olmasının beklendiği yerlerde uygulanabilir. Aynı zamanda, hızlandırıcılı veya hızlandırıcısız kuru borulu sistemlerin yerine kullanılabilir.  Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçen eğine göre belirlenir. Aktivasyon pnömatik veya pnömatik/elektrikli olabilir. (c) Çift Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi Bu sistem normal kuru borulu sprinkler sisteminin diğer çeşidi olup, ön tepkili alarm vanasından boru sistemine su geçişi sprinklerin açılması ile ve aynı zamanda otomatik bir algılama sisteminin devreye girmesi ile başlar.  Çift kilitlemeli ön tepkili sprinkler sisteminin, kaza sonucu suyun boşalmasının ciddi hasarlara sebep olacağı yerlerde kullanılması uygundur. Suyun boru sistemine geçişi iki bağımsız olayın gerçekleşmesi durumunda olduğundan kaza sonucu boşalma olasılığının minimize edildiği sistem tipidir.  Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçen eğine göre belirlenir. Aktivasyon yöntemi pnömatik/pnömatik, pnömatik/elektrikli, elektrikli/ elektrikli olabilir. 4.3.2 Kilitlemesiz ve tek kilitlemeli ön tepkili sistemlerde sistem büyüklüğü, en fazla 1000 sprinkler aynı ön tepkili alarm vanasından kontrol edilecek şekilde belirlenmelidir.¹ 4.3.3 Çift kilitlemeli ön tepkili sistemlerde; tek bir ön tepkili alarm vanası ile kontrol edilen sistem büyüklüğü; aşağıdaki maddelerden herhangi birine uygun olarak belirlenmelidir:² (a) En uzak noktada bulunan test vanası tamamen açıldığında ve eş zamanlı olarak algılama sistemi devreye girdiğinde, suyun boşalması için geçen süre en fazla 60 saniye olmalıdır. (b) Sistem büyüklüğü; suyun boşalması için geçen süreyi hesaplayan bilgisayar programı kullanılarak belirlenmelidir. Hesap programı ve metodu ulusal olarak tanınmış bir laboratuar tarafından onaylanmış olmalıdır. Hesaplama, Madde 4.2.5(e)’ye uygun olarak yapılmalıdır. ¹

NFPA 13 / Madde 7.3.2.2

²

NFPA 13 / Madde 7.3.2.3

25

(c) Sistem büyüklüğü; akış testleri yapıldığında, Tablo 4.2.5(e)’de suyun boşalması için geçen süre ile ilgili olarak verilen değerleri sağlayacak ölçüde olmalıdır. Akış testleri, açılacak sprinkler sayısı simüle edilerek yapılır. (d) Yukarıda (a), (b) ve (c) maddelerinde verilen şartların sağlanmasına yardımcı olmak için hızlandırıcı kullanılabilir. 4.3.4    

4.3.5

Ön tepkili sprinkler sistemlerinde aşağıdaki sprinkler tiplerinin kullanılmasına izin verilir: Dik tip sprinkler Kuru tip sprinkler Yatay duvar tipi sprinkler (Boru içinde su kalmayacak şekilde yapılan tesisatlarda) Sarkık tip ve duvar tipi sprinkler (Sprinkler, boru kolu ve branşmanların, sıcaklığın 4ºC üzerinde olduğu mahallerde bulunması durumunda) Borulamadaki basıncı sağlamak için kullanılan hava veya nitrojen beslemesi sürekli izlenmelidir.

4.3.6. Acil durumlarda ön tepkili alarm vanasını devreye sokmak için en az bir adet elle boşaltma istasyonu teçhiz edilmelidir. 4.3.7. Tüm ön tepkili sistem tiplerinde, grid borulama tesisatı kullanılamaz. 4.3.8. Kilitlemesiz ve çift kilitlemeli sistemlerde, hava basıncı en az 0.5 bar olmalıdır. Ön tepkili sistemlerde hava beslemesi yapılan kaynak sürekli olmalıdır. Hava beslemesi, sistemin dolumunu 30 dakika içinde sağlayacak kapasitede olmalıdır. Tek kompresör ile birden fazla kuru borulu sistem besleniyorsa, 30 dakika dolum süresi için en büyük sistem baz alınmalıdır. -15ºC’nin altında soğutulmuş mahallerde, dolum süresi 60 dakika alınabilir. 4.3.9. Ön tepkili sprinkler sistemi ile korunan tüm oda ve bölmelere otomatik algılama sistemi yapılmalıdır. Algılama sistemleri TS EN54 Standardına uygun olmalıdır. 4.3.10. Birden fazla ön tepkili sprinkler sistemi kullanılan yerlerde, birden fazla sistemin aynı anda çalışma durumu göz önüne alınarak risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Birden fazla sistemin aynı anda çalışma durumunda aşağıdakiler uygulanmalıdır:  Depolanan su hacmi toplam ön tepkili sistem hacmine göre arttırılmalıdır.  Çoklu sistemlerde suyun en uzak noktadaki test vanasından boşalma süresi 60 saniyeyi geçmemelidir.

4.4.

Baskın Sprinkler Sistemi Seçim Kriterleri Bu sistem, yangın yayılımının yüksek ve hızlı olmasının beklendiği ve suyun yangının meydana gelip yayılacağı tüm alana uygulanmasının istendiği durumlarda kullanılır. Boru tesisatına açık tip sprinkleri bağlanır. Borular su veya hava ile basınçlandırılmaz. Baskın alarm vanası uygun otomatik algılama sistemi ile devreye girer. Acil durumlarda baskın alarm vanasını devreye sokmak için en az bir adet elle boşaltma istasyonu teçhiz edilmelidir. Baskın sprinkler sistemi ile korunan tüm oda ve bölmelere otomatik algılama sistemi yapılmalıdır. Algılama sistemleri EN54 Standardına uygun olmalıdır. Yüksek Tehlike Sınıfı İşlem Grup 4 mahallerde, genellikle baskın sistemlerle koruma sağlanır. Baskın sistemlerde; özel mühendislik yaklaşımları ile sprinkler sistemlerinden ayrı tasarım yapılması sebebiyle, bu kitapta kapsam dışı bırakılmıştır ve verilen kurallar baskın sistem tasarımlarında uygulanmaz.

26

BÖLÜM 5 Sprinkler Sistemlerinde Su İhtiyacı 5.1. Sprinkler Sistemi Su İhtiyacının Belirlenmesi 5.1.1.

Sprinkler sistemleri için gerekli su ihtiyacı aşağıda verilen yaklaşımlara göre belirlenmelidir. 1. Tehlike sınıfı yaklaşımına göre 2. Özel tasarım yaklaşımına göre 3. Depolama alanlarına göre

5.1.2.

Sprinkler sistemi su ihtiyacı, hidrolik hesaplarda kullanılacak olan tasarım kriterlerine göre belirlenir. Tasarım kriterleri ve dolayısıyla sistem ihtiyacı olan su debisi için gerekli boru çapları hidrolik hesap ile belirlenmelidir.

5.1.3.

Sprinkler sistemlerine suyu sağlayan sabit boru tesisatı çapı yapılacak hidrolik hesaplara göre belirlenmelidir.¹

5.1.4.

Minimum su beslemesi; sprinkler sistemi su ihtiyacına, yangın dolabı ve hidrant sistemi için gerekli hortum sistemleri su ihtiyacı eklenerek belirlenmelidir.

5.1.5.

Farklı tehlike sınıflarına sahip ve fiziksel olarak bariyer veya ısı geçişini geciktiren bölme ile birbirinden ayrılmamış açık bağlantılı alanların bulunduğu yerlerde daha yüksek tasarım kriterinin bulunduğu alan; daha düşük tehlike sınıfında yer alan alana doğru 4.6 m genişletilmelidir.²

5.1.6.

Binada, farklı tehlike sınıflarında yer alan çok sayıda bölüm bulunması halinde, sprinkler su ihtiyacı en yüksek tehlike sınıfındaki mahale göre belirlenmelidir. Binada baskın sistemler veya özel tasarımlı sistemler bulunması halinde, su ihtiyacının belirlenmesinde diğer sistemlerin en yüksek su ihtiyacı veya sistemlerin eş zamanlı çalışma durumu dikkate alınmalıdır.

5.2.

Tehlike Sınıfına Göre Su İhtiyacının Belirlenmesi Tehlike sınıfı yaklaşımına göre, sprinkler su ihtiyacının belirlenebilmesi için öncelikle tasarımda kullanılacak hesap yöntemine göre borulama sistemi seçilir. Yönetmelik gereği sprinkler sistemi boru çapları hidrolik hesap yöntemine göre belirlenmelidir. Boru çaplarının hidrolik hesap yöntemi ile belirlendiği sistemler, “Tam Hesaplı Boru Sistemleri” olarak adlandırılır. Diğer boru çapı belirleme yöntemi ise tablo yöntemidir. Boru çaplarının bir kısmının boru tablo yöntemi kullanılarak, bir kısmının da hidrolik hesap yöntemi ile belirlendiği sistemler, “Ön Hesaplı Boru Sistemleri” olarak tanımlanır. Ön hesaplı boru sistemlerine kullanımı sınırlı büyüklükte olan alanlarda, mevcut yapılara ilaveler veya revizyonlar durumunda izin verilmektedir. Boru tablo yönteminde, boru çapları sprinkler sayısına karşılık gelen çaplara göre tablolardan belirlenir. Ancak ana besleme hatlarının çapları, yine hidrolik hesap yöntemi kullanılarak belirlenir. Tablo yöntemi, yüksek basınç ve yüksek boru çapı ihtiyacı nedeniyle genellikle tercih edilmeyen bir yöntemdir. Tablo yöntemiyle belirlenmiş boru çapları kullanan sprinkler sistemlerinin su ihtiyacının belirlenmesi hakkında genel bilgilere, Madde 5.2.1’de sadece bilgi amaçlı olarak yer verilmiştir.

¹ Yönetmelik Madde 91 ² Yönetmelik Madde 92

27

5.2.1. Ön Hesaplı Boru Sistemlerinde Su İhtiyacının Belirlenmesi 5.2.1.1.

Ön hesaplı boru sistemlerine sadece aşağıdaki mahallerde kullanımına izin verilmektedir:  Düşük ve orta tehlike sınıfında yer alan mahaller  465 m²’yi geçmeyen yeni yapılarda  Boru çapları tablo yöntemine göre belirlenmiş olan mevcut yapılara ilaveler veya revizyonlar durumunda  Su deposunun ve pompaların sadece sprinkler sistemini beslediği sistemlerde

Not: Birleşik sistemlerde, ön hesaplı boru sistemlerine izin verilmez.¹ 5.2.1.2.

Ön hesaplı boru sistemi kullanılan sprinkler sistemlerinde su ihtiyacı aşağıda verilen kurallara göre belirlenmelidir: (a) Tablo yöntemi sadece K faktörü 80 olan sprinkler kulanılan tasarımlarda uygulanmalıdır. Bu yöntem her kat veya kolonda sınırlı sayıda sprinkler kullanımına olanak sağlar. (Bkz. Madde 7.3) (b) Madde 7.3’de verilen boru çap tablolarına göre belirlenmiş sistemler ile korunan düşük ve orta tehlike sınıfı mahallerde, minimum su ihtiyacı belirlenirken, Tablo 5.2 kullanılmalıdır. (c) Tablo 5.2’de belirtilen debi değerleri, en üst sprinkler seviyesinde gerekli olan minimum basınç değerinde sağlanmalıdır. En üst seviyedeki minimum basıncın düşük tehlike sınıfında 1 bar alınması tavsiye edilir. Su beslemesi için gerekli toplam basınç belirlenirken, en üst sprinkler seviyesinde gerekli olan basınç değerine, en üst noktadaki sprinkler ile pompa odası arasındaki statik yükseklik ve boru basınç kaybı ve tesisat üzerinde basınç kaybı yaratan özel ekipmanların kayıpları ayrıca hesaplanarak, ilave edilmelidir. Tablo 5.2 Ön Hesaplı Sistemlerde Sprinkler Sistemleri İçin Su İhtiyacı ² Tehlike Sınıfı Düşük Tehlike Sınıfı

Debi (lt/dk) -

Min.Basınç -

Orta Tehlike Sınıfı 1-Islak ve Ön Etkili

540

0.7

Orta Tehlike Sınıfı 1-Kuru Orta Tehlike Sınıfı 2- Islak ve Ön Etkili

1000

1

Orta Tehlike Sınıfı 2-Kuru Orta Tehlike Sınıfı 3- Islak ve Ön Etkili

1350

1.4

Orta Tehlike Sınıfı 3- Kuru Orta Tehlike Sınıfı 4- Islak ve Ön Etkili

2100

1.5

5.2.2. Tam Hesaplı Boru Sistemlerinde Su İhtiyacının Belirlenmesi 5.2.2.1.

Tam hesaplı boru sistemi kullanılan sprinkler sistemlerinde su ihtiyacı, yoğunluk/alan tasarım kriterlerine göre belirlenmelidir.

5.2.2.2.

Tehlike sınıfına göre su ihtiyacı, Tablo 5.2.2.2’de verilen yoğunluk/alan kriterlerine göre aşağıdaki kurallar dikkate alınarak belirlenmelidir: (a) Operasyon alanında istenen tasarım yoğunluğu sağlayacak boru sistemi hidrolik hesap prosedürüne uygun olarak belirlenmelidir. (b) Tabloda verilen kriterler sadece standart sprey sprinkler için geçerlidir.

¹ EN 12845-Madde 9.6.4 ² EN 12845-Çizelge 6

28

Hızlı tepkili sprinklerin yüksek tehlike sınıfı mahallerde kullanımına izin verilmez.¹  Duvar tipi sprinklerin düşük tehlike sınıfı mahallerde kullanımına izin verilir ve orta tehlike sınıfı için onaylı ise kullanılabilir.  Geniş etkili duvar tipi sprinkler tabloda verilen operasyon alanı veya minimum 5 sprinkler tarafından korunan alandan hangisi büyükse, bu alanın tamamında tasarım yoğunluğunu sağlamalıdır.² Asma tavan ve yükseltilmiş döşeme boşluklarına veya kanal gibi engelli yapıların altına monte edilen ilave sprinkler su ihtiyacı tabloda tasarım kriteri verilen tavan sprinkler su ihtiyacına eklenmez.³ Korunan mahalde, su perdesi vb. koruma sistemleri bulunuyorsa, su perdesi su ihtiyacı sprinkler sistemi su ihtiyacına eklenmelidir. 4 Operasyon alanında bulunan sayıdaki sprinkler çalıştığında tasarım yoğunluğu, tabloda verilen değerden az olmamalıdır. Mahal alanının, operasyon alanından daha küçük olduğu yerlerde, tasarım yoğunluğu değeri tabloda verilen değerden az olmamalıdır. Aşağıda belirtilen sprinkler tiplerinin her 6 metrede 1 metre yüksekliği geçen eğimli çatıda kullanılması durumunda (depolama alanları hariç) operasyon alanının %30 arttırılması gereklidir. (çatı eğimi = % 16.7)5  Sprey sprinkler, geniş korumalı ve hızlı tepkili sprinkler dâhil  İri damlacıklı sprinkler 

(c)

(d) (e)

(f)

Tablo 5.2.2.2 Tehlike Sınıfına Göre Sprinkler Sistemi Su İhtiyacı İçin Tasarım Kriterleri6 Tehlike Sınıfı

Tasarım Yoğunluğu (mm/dk)

Operasyon Alanı (m²) Islak veya Ön Tepkili Kuru


2, 25

84

Orta Tehlike Sınıfı 1

5, 0

72

90


5, 0

144

180


5, 0

216

270


5, 0

360

Yüksek Tehlike Sınıfı İşlem 1

7, 5

260

325


10, 0

260

325


12, 5

260

325


İzin verilmez .OT1 kullanılır

İzin verilmez.YTİ1 kullanılır

Baskın sistemler kullanılır.

NOT : Baskın sistemler EN12845 Standardının kapsamında değildir. 5.2.2.3.

Yangın hidrantı, yangın dolabı ve sprinkler tesisatlarının birlikte kullanıldığı birleşik sistemlerde; sprinkler sistemi su ihtiyacına, yangın dolabı ve hidrant için ilave su ihtiyacı eklenmelidir.7 (a) Farklı tehlike sınıfı mahallerin bulunduğu çok sayıda sistem bulunan binalarda, hortum sistemleri için ilave edilecek su ihtiyacı ve süre, sistemdeki en yüksek tehlike sınıfına göre belirlenmelidir. (b) Bina içi yangın dolabı sisteminin kullanılacağı durumlarda, su ihtiyacı belirlenirkenTablo 5.2.2.3’te verilen yangın dolabı debisi 100 lt/dk en uzak noktadaki yangın dolabına ilave edilir ve ilave edilecek ikinci 100 lt/dk’lık yangın dolabı debisi, sprinkler sisteminin o tasarım noktasındaki gerekli basıncına göre arttırılarak belirlenmelidir 8.

¹ NFPA 13 Madde 11.2.3.2.2 ² NFPA 13 Madde 11.2.3.2.2 ³ NFPA13-Madde 22.4.4.6.5

4

7

5

8

EN 12845-Madde 7.1 NFPA13-Madde 11.2.3.2.4 6 EN 12845-Tablo3

NFPA13-Madde 11.1.4.2 NFPA 13-11.1.5.5

29

(c) Pompalar sadece sprinkler sistemini besliyorsa, yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı pompa kapasitesi belirlenirken değerlendirilmez. (d) Hidrant sistemi için ilave edilecek su ihtiyacı, sprinkler su ihtiyacına şebekeye bağlantı noktası veya saha hidrant bağlantı noktasından hangisi sistem kolonuna daha yakınsa, o noktada ilave edilerek belirlenir.¹ (e) Yetkili kuruluşlar tarafından hortum sistemlerinin, sprinkler sistemi ile birlikte eş zamanlı çalışmasının gerekli görüldüğü mahallerde, hidrolik hesaplamada yangın dolabının sprinkler sistemine bağlantı noktasındaki çalışma basıncı dikkate alınarak boru çapları belirlenmelidir. Tablo 5.2.2.3 Yangın Dolapları ve Hidrant Sistemi İçin İlave Edilecek Su İhtiyaçları ² İlave Edilecek Yangın Dolabı Debisi (lt/dk)

İlave Edilecek Hidrant Debisi (lt/dk)

Süre (dk)

Düşük Tehlike

100

400

30

Orta Tehlike-1

100

400

60

Orta Tehlike-2-3-4

100

1000

60

Yüksek Tehlike

200

1500

90

Bina Tehlike Sınıfı

5.2.2.4.

Sprinkler ve yangın dolapları sistemine de suyu sağlayan ortak sabit boru kolonunda, itfaiyenin sistemden su alması için 2” ve üstü bağlantı ağızları bırakılması durumunda, birleşik sistem tesisat kolon çapı; Tablo 5.2.2.4’e göre hidrolik hesaplarla belirlenmelidir. Toplam su ihtiyacı olarak; Madde 5.2.2.2 ve Madde 5.2.2.3’e göre hesaplanan sistem su ihtiyacı toplamı ile Tablo 5.2.2.4’te verilen debi değerleri kıyaslanarak, yüksek olan değer kullanılmalıdır.³ (a) Birleşik boru tesisatının kullanılmasına sadece düşük ve orta tehlike sınıfı mahallerde izin verilir. (b) Kolon sisteminin çapı, daha küçük çapın uygunluğu hidrolik hesapla belirlenmediği takdirde en az 4” olmalıdır. (c) İtfaiye bağlantı ağzı vana bağlantıları ana kolonlar üzerinden doğrudan yapılmalıdır.

Tablo 5.2.2.4 İtfaiye Bağlantı Ağzı Sabit Kolon Tesisatı İçin Su İhtiyaçları Kolon Sayısı 1 2 ≥3

İtfaiye Bağlantı Ağzı Çapı 2 ½” En üst tasarım noktasındaki Debi min. basınç (bar) (lt/dk) 6 1893 6 1893+946 6 3785

İtfaiye Bağlantı Ağzı Çapı 2” En üst tasarım noktasındaki Debi min. basınç (bar) (lt/dk) 4 800 4 800+400 4 1600

5.3 Özel Tasarım Yaklaşımına Göre Su İhtiyacının Belirlenmesi 5.3.1. Konut Tipi Sprinkler Tasarımı İçin Su İhtiyacı 5.3.1.1.

Konut tipi sprinkler su ihtiyacı aşağıdaki kurallara göre belirlenmelidir:4 (a) Operasyon alanı en büyük hidrolik ihtiyacı gerektiren 4 adet sprinklerin bulunduğu alan olmalıdır. (b) En büyük hidrolik ihtiyacı gerektiren 4 adet sprinklerdeki akış aşağıdaki değerlerden büyük olmalıdır:  Ürün onay listelerinde yer alan minimum akış debisi  Operasyon alanında minimum 4.1 (mm/dk) tasarım yoğunluğu sağlayacak boru sistemi Madde 6.3’te verilen hidrolik hesap prosedürüne uygun olmalıdır.

¹ NFPA 13-11.1.5.4 ² Yönetmelik Ek8-C

30

³ NFPA13 Madde 11.1.5.6 4 NFPA13 Madde 11.3.1

(c) Modifikasyon ve mevcut konut tipi sprinkler ile korunan binalara yapılan ilavelerde, 4.1 mm/dk’dan daha düşük olan onaylı tasarım yoğunluğu değerinin kullanımına izin verilir. (d) Tavan arası, bodrum veya yaşam alanları dışında kalan ancak aynı yapı içinde yer alan diğer tip mahaller ayrı tasarım kriterlerine göre korunmalıdır. (e) Yangın dolabı su ihtiyacı ve su besleme süresi için Tablo 5.2.2.3’te düşük tehlike sınıfı için verilen debi ve süre kullanılmalıdır. 5.3.2. Su Perdeleri İçin Su İhtiyacı 5.3.2.1. Su perdeleri için su ihtiyacı aşağıdaki kurallara göre belirlenmelidir.¹ (a) Su perdeleri, uzunluğu boyunca her metrede 37 lt/dk’lık debi sağlayacak şekilde, hidrolik hesapla tasarlanır. Su perdesindeki her bir sprinklerden akan su debisi 57 lt/dk’dan az olmamalıdır. (b) Su perdesi ile aynı mahalde bulunan sprinkler sisteminin aynı anda devreye girmesinin öngörüldüğü durumlarda, su perdesi ihtiyacı, sprinkler su ihtiyacına eklenerek hidrolik hesaplarla dengeleme yapılmalıdır. (c) Su perdesinde otomatik sprinkler kullanıldığı durumlarda, su perdesinde açılacak sprinkler sayısı, mahalde bulunan diğer sprinkler sisteminin operasyon alanı içinde kalan paralel branşmanı üzerindeki sayıya eşit olarak alınır.

5.4. Depolama Alanlarında Su İhtiyacının Belirlenmesi 5.4.1.Genel Bilgiler 5.4.1.1.

Depolama alanlarında yoğunluk/alan tasarımlı sistemler veya spesifik uygulama gerektiren sistemler kullanılarak koruma sağlanır. Yanıcılık sınıfı, depolama konfigürasyonu veya paketleme şekline bağlı olarak bazı depolama yüksekliklerinde yoğunluk/alan tasarımlı sprinkler tipleri ile sadece tavandan koruma yeterli olurken, bazı durumlarda raf-arası sprinkler sistemi ile koruma sağlanması gerekli olmaktadır. Spesifik uygulama gerektiren sprinkler tipleri, yüksek depolama alanlarında, genellikle raf arası sprinkler kullanmaksızın sistem tasarımına olanak sağlar.

5.4.1.2. Özel

uygulama gerektiren sprinkler tipleri onaylanmış depolama yükseklikleri ve tavan yüksekliklerine uygun olarak kullanılırlar. Sadece tavandan koruma yapılabildiği gibi, bazı yüksek depolarda raf-arası sprinkler sistemi ile birlikte kullanılması gereklidir. Özel tasarımlı sprinkler kullanılması durumunda, sprinklerin üretici onay bilgilerinde yer alan tasarım kriterleri dikkate alınmalıdır.

5.4.1.3.

Etkin sprinkler koruması için maksimum depolama yükseklikleri ve maksimum açıklık mesafeleri mutlaka dikkate alınmalıdır. Depolama tasarım alanı, depolama yüksekliği ve açıklığı en fazla olan en yüksek miktarda su gerektiren alan olmalıdır. Tavan veya çatı yüksekliğinin 9.1 m’yi geçtiği ve açıklığın 6.1 m’den fazla olduğu yerlerde, en üst depolama seviyesi ile tavan arasında 6.1 m’lik yükseklik için koruma sağlanmalıdır. Bu durum depolama yüksekliği 3.7 m’ye kadar olan genel depolama durumunda uygulanmaz.²

¹ NFPA13 Madde 11.3.3 ² NFPA 13-Madde 12.1.3

31

5.4.1.4

Farklı tehlike sınıflarına sahip ve fiziksel olarak bariyer veya ısı geçişini geciktiren bölme ile birbirinden ayrılmamış açık bağlantılı alanların bulunduğu yerlerde, daha yüksek tasarım kriterinin bulunduğu alan, daha düşük tehlikede yer alan alana doğru 4.6 m genişletilmelidir.¹

5.4.1.5

Depolama alanlarında hızlı tepkili sprinkler ancak depolama alanları için onaylı olması durumunda kullanılabilir.

5.4.1.6

Toplam su ihtiyacı; sprinkler sistemi su ihtiyacına, hortum sistemleri için gerekli su ihtiyacı eklenerek belirlenmelidir.

5.4.1.7 Tasarım kriterlerini sağlayacak boru sistemi hidrolik hesap prosedürüne uygun olarak belirlenmelidir. 5.4.2.* Depolama Alanlarında Yoğunluk/Alan Tasarımlı Sistemler İçin Su İhtiyacının Belirlenmesi 5.4.2.1

Tasarım yapılacak depolama alanı ile ilgili aşağıdaki bilgiler sağlanmalıdır.  Depolanan ürünün yanıcılık sınıfı  Depolama konfigürasyonu  Paketleme şekli  Depolama yüksekliği  Tavan yüksekliği  Açıklık

5.4.2.2

Depolama alanlarında sprinkler sistemi su ihtiyacı, yoğunluk/alan tasarım kriterlerine göre belirlenmelidir.

5.4.2.3

Depolama alanlarında ıslak borulu sprinkler sistemi kullanılmalıdır. Donma riski olan veya özel durumların bulunduğu mahallerde kuru tip ve ön tepkili sprinkler tiplerine izin verilir. Kuru veya ön tepkili sprinkler sistemi kullanılması durumunda yoğunluk değiştirilmeksizin, operasyon alanı %30 oranında arttırılmalıdır. Operasyon alanı %30 arttırıldığında, 557 m²’yi geçmemelidir. Yoğunluk/alan Yoğunluk/alan kriteri seçiminde bu durum duru m dikkate alınmalıdır.²

5.4.2.4

Depolama alanlarında tavan sprinkler sisteminde kullanılacak sprinkler tipi, tasarım yoğunluğu dikkate alınarak belirlenmelidir.³ (a) Tasarım yoğunluğu 8.2 lt/dk-m² veya daha az olan yerlerde, K faktörü 80 veya daha yüksek olan standart sprinkler kullanılmalıdır. (b) Tasarım yoğunluğu 8.2 lt/dk-m² ve 13.9 lt/dk-m² arasında olan yerlerde, K faktörü 115 115 veya daha yüksek olan standart sprinkler kullanılmalıdır. (c) Tasarım yoğunluğu 13.9 lt/dk-m²’nin üzerinde olan yerlerde, K faktörü 160 veya daha yüksek olan depolama alanları için onaylanmış sprinkler tipleri kullanılmalıdır.

5.4.2.5

Depolama alanlarında sprinkler sistemi su ihtiyacı, tavan sprinkler sistemi su ihtiyacı ile raf arası sprinkler sistemi su ihtiyacının toplamına eşittir.

¹ NFPA NFPA 13-Madde 12.3 ² NFP NFPA A 13-Madde 12.5 ³ NFP NFPA A 13-Madde 12.6

32

Tablo Tab lo 5.4.2 Depolama Alanlarında Yoğunluk Yoğunluk / Alan Tasarımlı Sprinkler Tipleri İçin Referans Tasarım Kriterleri

1

2

Depolama Düzeni Genel Depolama

Yanıcılık Sınıfı Sınıf I, II, III, IV IV,, A Grubu Plastik Sınıf I, II, III, IV (Streçleme yok) Paletli, Sabit Sınıf I, II, III, IV Blok Halinde, (Streçleme var) Kutu A Grubu Plastik

Maksimum Depolama Yüksekliği (Hd) Maksimum Açıklık (A) A değeri için Bkz. Hd ≤ 3.7 m Tablo 13.2.1

Ref. Tasarım Kriteri NFPA 13 Tablo 13.2.1 Şekil 13.2.1

3.7 m < Hd ≤ 9.1 m

A ≤ 6.1 m

3.7 3. 7 m < Hd Hd ≤ 4. 4.6 6m

A ≤ 6.1 6.1 m

Şekil 14.2.4.1 Şekil 14.2.4.2 Şekil 14.2.4.3

3.7 m < Hd ≤ 7.6 m

A değeri için Bkz. Tablo 15.2.5(b)

Şekil 15.2.1 Tablo 15.2.5 (b)

A ≤ 6.1m

Şekil 14.2.4.1 Şekil 14.2.4.2 Şekil 14.2.4.3

A değeri için Bkz. Tablo 15.2.5(b)

Şekil 15.2.1 Şekil 15.2.5 (b)

A değeri için Bkz. Tablo 13.2.1

Tablo 13.2.1 Şekil 13.2.1

Tek ve çift sıralı raf

Tablo 16.2.1.3.2 Şekil 16.2.1.3.2 (a), (b), (c), (d), (e), (f), (g) Tablo 16.2.1.3.4.3

Çok sıralı raf (Raf genişliği ≤ 4.9 m Koridor genişliği ≥ 2.4 m)

Tablo 16.2.1.3.3.1 Şekil 16.2.1.3.2 (a), (b), (c), (d), (e), (f), (g) Tablo 16.2.1.3.4.3

Çok sıralı raf (Raf genişliği > 4.9 m veya Koridor genişliği < 2.4 m)

Tablo 16.2.1.3.3.2 Şekil 16.2.1.3.2 (a), (b), (c), (d), (e), (f), (g) Tablo 16.2.1.3.4.3

Tek ve çift sıralı raf Koridor genişliği ≥ 1.2 m A ≤ 3.1 m)

Tablo 16.3.1.1 Şekil 16.3.4.1.1 (a), (b), (c), (d), (e), (f), (g), (h), (i), (j)

Çok sıralı raf A ≤ 3.1 m)

Tablo 16.3.1.2 16.3 .1.2 Şekil 16.3.4.1.3 (a), (b), (c)

1.5 m < Hd ≤ 3 m

Tek, çift ve çok sıralı raf A ≤ 3 m

Şekil 17.2.1.2 (a)

Hd = 4.6 m

Tek, çift ve çok sıralı raf 1.5 m < A ≤ 3.1 m

Şekil 17.2.1.2 (b)

Hd = 6.1 m

Tek, çift ve çok sıralı raf A <1.5 m

Şekil 17.2.1.2 (c)

Hd = 6.1 m

Tek, çift ve çok sıralı raf 1.5 m
Şekil 17.2.1.2 (d)

Hd = 7.6 m

Tek, çift ve çok sıralı raf A < 1.5 m

Şekil 17.2.1.2 (e)

Hd = 7.6 m

Tek, çift ve çok sıralı raf 1.5 m < A ≤ 3.1 m

Şekil 17.2.1.2 (f)

Tek ve çift sıralı raf A ≤ 3.1 m

Tablo 17.3.1.1 Şekil 17.3.1.2 (a), (b) Şekil 17.3.1.2.1 (a), (b)

Tek ve çift sıralı raf koridor genişliği ≥ 1.2 m

Madde 17.3.4.1.4 Şekil 17.3.4.1.4

Çok sıralı raf A ≤ 3.1 m

Şekil 17.3.4.1.3 (a), (b), (c), (d), (e), (f)

Sınıf I, II, III, IV 3

Dar Raflı

3.7 m < Hd ≤ 4.6 m A Grubu Plastik Sını Sı nıff I,I, II, II, II III, I, IV

Sını Sı nıff I, , II, II, III, III, IV IV

Sını Sı nıff I,I, II II,, II III, I, IV

4

Raflı Depolama

A Grubu Plastik

Hd ≤ 3. 3.7 7m

3.7 3. 7 m < Hd ≤ 7. 7.6 6m

Hd ≥ 7. 7.6 6m

Hd ≥ 7.6 m (Kartonlu genleşmiş veya genleşmemiş ve kartonsuz genleşmemiş plastik

33

5.4.2.6

Depolama alanı bilgilerine göre tavan sprinkler sistemi için minimum su ihtiyacı için gerekli yoğunluk/alan tasarım kriterleri Tablo 5.4.2’de referans verilen NFPA13 tablolarına göre belirlenmelidir. Minimum tavan sprinkler sistemi su ihtiyacı; tasarım yoğunluğu ve operasyon alanının çarpımına eşittir.

5.4.2.7

Tablo 5.4.2’de referans verilen NFPA13 tablolarına göre raf-arası sprinkler sistemi gerekli ise yine tablolarda belirtilen yerleşim şekilleri dikkate alınarak, gerekli raf-arası sprinkler seviye sayısı tespit edilmelidir.

5.4.2.8

Her raf-arası sprinkler seviyesinde, yangın esnasında açılacağı varsayılan sprinkler sayısı, minimum raf-arası sprinkler su ihtiyacını belirler. Minimum raf-arası sprinkler su ihtiyacı; açılacağı varsayılan sprinkler sayısı ile bir sprinklerden akan su debisinin çarpımına eşittir. Açılacağı varsayılan sprinkler sayıları Tablo 5.4.2.8’de verilmiştir. Gerekli debi ve basıncı sağlayan boru çapları hidrolik hesapla belirlenmelidir.

(a) K faktörü 80 veya daha yüksek olan standart raf-arası sprinklerden minimum 1 bar basınçta su akışı sağlanmalı ve bir sprinklerden akan su debisi 114 lt/dk’dan az olmamalıdır. (b) 3.7 m’ye kadar genel depolamada açılacak sprinkler sayısı;  4 adet sprinkler, 1 seviye için (c) 7.6 m’ye kadar ve üzerinde yanıcılık sınıfı I-II-III-IV olan ürünler için raflı depolamada açılacak sprinkler sayısı;  6 adet sprinkler, Sınıf I, II, III ve sadece 1 seviye için  8 adet sprinkler, Sınıf IV ve sadece 1 seviye için  10 adet sprinkler (En üst iki seviyenin her birinde 5 adet sprinkler), Sınıf I, II, III ve 1’den fazla seviye  14 adet sprinkler (En üst iki seviyenin her birinde 7 adet sprinkler), Sınıf IV ve 1’den fazla seviye (d) 7.6 m’ye kadar ve üzerinde plastik sınıfı için raflı depolamada açılacak sprinkler sayısı;  8 adet sprinkler, sadece 1 seviye için  14 adet sprinkler (En üst iki seviyenin her birinde 7 adet sprinkler), 1’den fazla seviye Tablo 5.4.2.8 Raf Arası Sprinkler İçin Su İhtiyaçları Depolama Düzeni Genel Depolama

Depolama Yanıcılık Yüksekliği (Hd) Sınıfı Hd ≤ 3.7 m Tümü Sınıf I, II, III

Raflı Depolama

Hd ≤ 7.6 m & Hd > 7.6 m

Sınıf IV

Plastik

34

Raf-arası Seviye Sayısı 1 1

Açılacak Sprinkler Sayısı 4 6

>1

10

1

8

>1

14

1

8

>1

14

Açıklamalar

En üst iki seviyenin her birinde 5 adet sprinkler En üst iki seviyenin her birinde 7 adet sprinkler En üst iki seviyenin her birinde 7 adet sprinkler

5.4.2.9

Yangın hidrantı, yangın dolabı ve sprinkler tesisatlarının birlikte kullanıldığı sistemlerde; sprinkler sistemi su ihtiyacına, Tablo 5.4.2.9’da verilen yangın dolabı ve hidrant için ilave su ihtiyacı eklenerek toplam su ihtiyacı belirlenmelidir. Hidrolik hesaplarda aşağıdaki kurallar dikkate alınmalıdır: (a) Pompalar sadece sprinkler sistemini besliyorsa, yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı pompa kapasitesi belirlenirken değerlendirilmez. (b) Farklı tehlike sınıfı mahallerin bulunduğu çok sayıda sistem bulunan binalarda, hortum sistemleri için ilave edilecek su ihtiyacı ve süre, sistemdeki en yüksek tehlike sınıfına göre belirlenmelidir. (c) Bina içi yangın dolabı sisteminin kullanılacağı durumlarda, su ihtiyacı belirlenirken, ilave edilecek 100 lt/dk’lık yangın dolabı debisi en uzak noktadaki yangın dolabına ilave edilir ve ilave edilecek ikinci 100 lt/dk’lık debi, sprinkler sisteminin o tasarım noktasındaki gerekli basıncına göre arttırılarak belirlenmelidir. (d) Hidrant sistemi için ilave edilecek su ihtiyacı, sprinkler su ihtiyacına şebekeye bağlantı noktası veya saha hidrant bağlantı noktasından hangisi sistem kolonuna daha yakınsa, o noktada ilave edilerek belirlenir. (e) Raflı depolama alanlarında, yangın dolaplarının tavan sprinkler sisteminden beslenmesine izin verilir. (f) Yetkili kuruluşlar tarafından hortum sistemlerinin, sprinkler sistemi ile birlikte eş zamanlı çalışmasının talep edildiği durumlarda, hidrolik hesaplamada yangın dolabının sprinkler sistemine bağlantı noktasındaki çalışma basıncı dikkate alınarak boru çapları belirlenmelidir.

Tablo 5.4.2.9 Depolama Alanlarında Yoğunluk/Alan Tasarımlı Sprinkler Sistemlerine İlave Edilecek Hortum Sistemi Su İhtiyaçları Tehlike Sınıfı

Genel Depolama

Tümü

Yangın Dolabı Debisi (lt/dk)

Yangın Dolabı + Hidrant Debisi (lt/dk)

Bkz. NFPA13 – Tablo 13.2.1



200

1900

3.7 m < Hd ≤ 6.1 m

90

6.1 m < Hd ≤ 9.1 m

120

3.7 m < Hd ≤ 6.1 m

120

6.1 m < Hd ≤ 9.1 m

150

Hd < 1.5 m

90

1.5 m < Hd ≤ 6.1 m

120

6.1 m < Hd ≤ 7.6 m

150

Sınıf I,II,III

Hd > 3.7 m

90

Sınıf IV

Hd > 3.7 m

120

1.5 m < Hd ≤ 6.1 m

120

6.1 m < Hd ≤ 7.6 m

150

Hd > 7.6 m

120

Sınıf I, II, III Paletli, Sabit Blok, Kutu Halinde, Dar Raflı Depolama

Süre (dk)

Yanıcılık Sınıfı

Sınıf IV

Plastik

Raflı Depolama Plastik

35

5.4.2.10

İtfaiyenin sistemden su alması için 2 1/2” hortum bağlantı ağızlarının sprinkler sistemini besleyen birleşik boru tesisatından alınmasına sadece düşük ve orta tehlike sınıfı binalarda izin verilir. Yetkili kuruluşlarca gerekli görüldüğü durumlarda, ayrı hattan besleme sağlanmalıdır.

5.4.3

Depolama Alanlarında Spesifik Uygulama Gerektiren Sistemlerin Su İhtiyacının Belirlenmesi

5.4.3.1

Depolama alanlarında spesifik uygulama gerektiren sprinkler tipleri, onaylı oldukları maksimum depolama ve tavan yüksekliklerine göre seçilmelidir. Tablo 6.2.3’te spesifik uygulama gerektiren sprinkler tipleri için NFPA 13’e göre izin verilen maksimum depolama ve tavan yükseklikleri verilmiştir. Ancak tabloda verilen yüksekliklerin üzerinde koruma yapabilen onaylanmış ürünler olabileceği dikkate alınarak, üretici onay bilgileri dikkate alınarak seçim yapılmalıdır.

5.4.3.2

Spesifik uygulama gerektiren sistemlerde su ihtiyacını belirlemek için gerekli tasarım kriterleri NFPA13 veya üretici bilgilerinden alınabilir. Tasarım kriteri olarak, tasarım sprinkler sayısı ile sprinkler için gerekli minimum basınç değerleri kullanılır. Tasarım kriterleri; sprinkler K faktörü, depolama konfigürasyonu, yanıcılık sınıfı, depolama ve tavan yüksekliğine göre testlerle belirlenmiş değerlerdir. Spesifik uygulama gerektiren sistemlerin su ihtiyacının belirlenmesi için örnek Şekil 5.4.3’te verilmiştir.

5.4.3.3

İri damlacıklı ve kontrol modlu sprinkler için gerekli minimum basınç ve tasarım sprinkler sayısı üretici bilgilerinden elde edilir.

5.4.3.4

ESFR sprinkler sistemlerinde operasyon alanı olarak, kritik hidrolik tasarım alanındaki her üç branşman borusu üzerinde 4 adet olmak üzere, en az 12 adet sprinklerin koruduğu alan alınmalıdır. Operasyon alanı en az 89 m² olacak şekilde tasarım yapılmalıdır. ESFR sprinkler için su ihtiyacının belirlenmesi için örnek Şekil 5.4.3’te verilmiştir.

5.4.3.5

Spesifik uygulama gerektiren sistemlerde, sprinkler su ihtiyacına ilave edilmesi gerekli hortum sistemleri su ihtiyaçları Tablo 5.4.3.5’te verilmiştir. Su beslemesi, tabloda belirtilen minimum çalışma süresi için yeterli kapasiteye sahip olmalıdır.

Tablo 5.4.3.5 Depolama Alanlarında Spesifik Uygulama Gerektiren Sistemler İçin İlave Edilecek Hortum Sistemi Su İhtiyaçları ve Minimum Su Besleme Süreleri Depolama Şekli


İri Damlacıklı

Kontrol Modu

ESFR

Hortum İhtiyacı

Süre (saat)

Hortum İhtiyacı

Süre (saat)

Hortum İhtiyacı

Süre (saat)

Sabit Blok

I, II, III, IV, Plastik

1900

2

1900

1.5

946

1

Paletli

I, II, III, IV, Plastik

1900

2

1900

2

946

1

I, II

1900

1.5

1900

1.5

946

1

III

1900

1.5

1900

2

946

1

IV

1900

2

1900

2

946

1

Plastik

1900

2

1900

2

946

1

Raflı

36

Tavan x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

h

Depolama yüksekliği Tavan yüksekliği Sistem tipi Toplam su ihtiyacı Sprinkler tipi ve K faktörü Tasarım kriteri Tasarım sprinkle r sayısı/minimum basınç Bir sprinkler için minimum su debisi ESFR sprinkler su ihtiyacı Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Toplam su ihtiyacı

: 6.1 m : 7.6 m : Islak borulu : Tavan sprinkler su ihtiyacı + hortum sistemi su ihtiyacı : ESFR K=14 (201) : (NFPA 13-Tablo 16.2.3.1) : 12 adet/3.4 bar : Qm = K √ P → Qm =201 x √3.4 → Qm =371 lt/dk : Tasarım sprinkler sayısı x Qm → 12 x 371 = 4452 lt/dk : 946 lt/dk (Tablo 5.4.3.5) : 4452 lt/dk + 946 lt/dk = 5398 lt/dk

Şekil 5.4.3 ESFR Sprinkler İçin Minimum Su İhtiyacı Örneği 5.4.3.6

Yetkili kuruluşlar tarafından hortum sistemlerinin, sprinkler sistemi ile birlikte eş zamanlı çalışmasının talep edildiği durumlarda, hidrolik hesaplamada sistemlerin çalışma basıncı dikkate alınarak debiler belirlenmelidir.

5.5 Yangın Pompası Seçimi 5.5.1

Pompalar, aşağıda verilenlere uygun olarak gerekli maksimum gücü temin edebilen elektrik veya dizel motorla çalıştırılmalıdır: (a) Aşırı yükleme yapılmayan karakteristik güç eğrili pompalar için, güç eğrisinin tepe noktasındaki gerekli maksimum güç. (b) Karakteristik güç eğrisi artış gösteren pompalar için, herhangi bir pompa yükü durumu için gerekli maksimum güç.

5.5.2

Sistemde bir pompa kullanılması halinde aynı kapasitede yedek pompa olmalıdır. Birden fazla pompa olması halinde toplam kapasitenin en az %50’si yedeklenmek şartıyla yeterli sayıda yedek pompa kullanılmalıdır.

5.5.3

Yangın pompaları, sulu söndürme sistemlerine basınçlı su sağlayan, anma debi ve anma basınç değeri ile ifade edilen pompalardır. Pompalar, kapalı vana (sıfır debi) basma yüksekliği anma basma yüksekliği değerinin en fazla %140’a kadar olmalı ve %150 debideki basma yüksekliği, anma basma yüksekliğinin %65’inden daha küçük olmamalıdır. Bu tür pompalar,

37

istenen basınç değerini karşılamak koşuluyla, anma debi değerlerinin %130’u kapasitedeki sistem talepleri için kullanılabilir.

5.5.4

Pompa, kararlı bir basınç-debi eğrisine sahip olmalıdır. Bu eğride kapalı vana (sıfır debi) basma yüksekliği ve en büyük basınç ve debinin artmasıyla birlikte toplam basınç azalır. Pompalar uygulanabilir karakteristik basınç-debi eğrilerine sahip olmalı ve mümkün olan bütün debilerde çalıştırılabilmelidir.

5.5.5

Pompanın anma debisi, kritik hidrolik tasarım alanı için hidrolik hesap ile belirlenen debibasınç eğrisinin bir fonksiyonudur. Pompa test eğrisi, kritik hidrolik tasarım alanında gerekli olan basınç değerinden, en az 0,5 bar daha yüksek bir basınç sağlamalıdır. Pompa Debisi: Kritik hidrolik tasarım alanı için gerekli debi Pompa Basıncı: Kritik hidrolik tasarım alanı için gerekli basınç + 0.5 bar

5.5.6

Pompa; hidrolik olarak en çok su gerektiren alanın basınç debi grafiğindeki debi ve basıncı, tüm su deposu su seviyelerinde karşılayabilmelidir. Basınç % 140

1- Kritik hidrolik tasarım alanı debisi 2- Pompa anma debi-basınç değeri 3- Maksimum akış debisi 4- Hidrolik olarak en çok su gerektiren alan

2 % 100

3 1

% 65

0

4

% 100

%150

Debi

Şekil 5.5 Tipik Pompa Eğrisi

5.6 Yangın Su Deposu Kapasitesinin Belirlenmesi 5.6.1 Sulu söndürme sistemleri, yangın dolapları sistemi, hidrant sistemi, sprinkler sistemi için yapılmış hidrolik hesaplar neticesinde gerekli olan su basınç ve debi değerleri merkezi veya şehir şebekeleri tarafından karşılanamıyorsa; kapasiteyi karşılayacak yangın pompa istasyonu ve deposu oluşturulmalıdır. 5.6.2 Sistemde en az bir güvenilir su kaynağı bulunmalıdır. Sulu söndürme sistemleri için kullanılacak su depolarının yangın rezervi olarak ayrılmış bölümleri başka amaçlar için kullanılmamalı, depo tesisatı sadece söndürme sistemlerine hizmet verecek şekilde düzenlenmelidir.¹ 5.6.3 Su deposu hacmi, her sistem için minimum basınç/debi şartlarında gerekli olan su ihtiyacına göre belirlenir. ¹ Yönetmelik Madde 92

38

5.6.4 Her bir sistemin minimum su beslemesi, Tablo 5.6’da belirtilen minimum çalışma süresi için yeterli kapasiteye sahip olmalıdır.¹ Tablo 5.6 Su Beslemeleri İçin Minimum Çalışma Süresi Tehlike Sınıfı

Süre (dk)

Düşük Tehlike

30

Orta Tehlike

60

Yüksek Tehlike İşlem

90

Yüksek Tehlike Depolama

90

Not ² : 1) Yapıda sulu söndürme sistemi olarak sadece yangın dolapları sistemi mevcut ise su kapasitesi TS En 671-1 ve TS EN 671-2’ye uygun, sistemler için tasarım debi değerlerinin Tablo 5.6’da verilen sürelerle çarpımı ile hesaplanır. (100 lt/dk ve 400lt/dk) 2) Yapıda sadece çevre hidrant sistemi bulunması durumunda su ihtiyacı en az 1900 litre debiyi 90 dakika süre ile karşılayacak kapasitede olmak üzere yapının risk sınıfına göre yapılacak hidrolik hesaplar ile belirlenmelidir. 5.6.5

Depolama alanlarında su beslemeleri için çalışma süresi, yanıcılık sınıfı ve depolama yüksekliği dikkate alınarak Tablo 5.4.3.5’e göre belirlenmelidir.

5.6.6

Hidrant, hortum ve sprinkler tesisatlarının birlikte kullanıldığı durumlardaki gibi, birleşik su beslemeleri, aşağıdaki şartları sağlamalıdır ³: (a) Sistemler tam hesaplı olmalıdır. (b) Su beslemesinin süresi en çok su ihtiyacı olan sistem için gerekenden az olmamalıdır. (c) Su beslemesi, her sistemden eş zamanlı maksimum hesaplanmış debilerin toplamını sağlayabilmelidir. Debiler en çok su ihtiyacı olan sistem için gerekli basınca kadar düzeltilmelidir. (d) Su beslemesi ile sistemler arasına ikili boru bağlantıları monte edilmelidir.

¹ EN 8.1.1 EN 12845-Madde 8.1.1 ² Yönetmelik Madde 92 ³ EN 12845-Madde 9.6.4

39

BÖLÜM 6 Sprinkler Yerleşimi 6.1 Sprinkler Tasarım Karakteristikleri ve Uygulama Alanları 6.1.1

Sprinkler sistem tasarımının uygun koruma sağlaması için tehlike sınıfı için uygun tipte sprinkler seçilmesi ve bina yapısı ile diğer faktörler sistem performansı açısından değerlendirilmelidir. Her sprinkler tipinin K-faktörü, bağlantı çapı, sıcaklık derecesi, hassasiyeti ve montaj şekli belirlenmelidir.

(a) Standart Sprey Sprinkler Yangın kontrolü sağlamak üzere tüm tehlike sınıflarında ve tüm bina yapı tiplerinde kullanılabilen sprinkler tipidir. Sıcaklık dereceleri 57 ile 343°C arası çeşitlilik gösterir. Standart sprinkler montaj şekline göre, dik ve sarkık olmak üzere iki tiptedir. Hassasiyet derecesine göre standart ve hızlı tepkili tipleri bulunmaktadır. (b) Hızlı Tepkili Sprinkler Hızlı tepkili sprinkler standart sprinkler ile benzerdir. Hızlı tepkili sprinklerin ısıya duyarlı elemanının hassasiyeti standart sprinklere göre daha fazladır. Hızlı tepkili sprinkler sadece yoğunluk/alan kriterine göre tasarlanan ıslak ve ön tepkili sistemlerde kullanılır. Hızlı tepkili sprinkler genellikle düşük ve orta tehlike mahallerde kullanılır. Hızlı tepkili sprinkler konut tipi veya ESFR sprinkler ile karıştırılmamalıdır. (c) Duvar Tipi Sprinkler Duvar tipi sprinkler ofisler, lobiler, yemek odaları gibi mahallerde standart sprinklerin tavan yerleşimi ve borulamasının görünüm açısından sakıncalı olabileceği yerler için geliştirilmiş özel amaçlı sprinkler tipidir. Tavan ve duvarın birleşim noktasına yakın bir yere yerleştirilir. Duvar tipi sprinkler düşük tehlike sınıfı mahallerde ve tavan korumasının önemli olmadığı mahallerde kullanılır. Duvar tipi sprinkler özel deflektöre sahip olup, suyun büyük bölümünü duvardan uzağa boşaltmak için tasarlanmıştır. Suyun az bir bölümü sprinkler arkasındaki duvara boşalır. Standart sprinkler ile aynı hassasiyet derecesindedir. (d) Gömme, Yarı-gömme ve Gizli Tip Sprinkler Borulamanın gizlendiği mahallerde kullanılır. Gömme, yarı-gömme ve gizli tip sprinkler etrafında açıklık varsa; asma tavan içindeki hava basıncının oda içindeki hava basıncından daha büyük olduğu mahallerde kullanılmamalıdır. Bu durum sprinklerin açılmasını geciktirmektedir. Tavan üzerindeki borulamaya bağlantı için tavana montajına olanak sağlayan özel bağlantı fonksiyonlarına sahiptir. Standart sprinkler ile aynı hassasiyet derecesindedir.  Gömme sprinklerin tavana ankastre montajı sağlayan tabanı mevcuttur. Sprinkler üzerindeki ergir eleman tavanın çok az mesafe altındadır. Sprinkler açıldığında deflektör tavan seviyesinin altına düşerek uygun su dağılımı sağlar.  Yarı-gömme sprinkler iki parçalı rozet içine monte edilen sarkık tip sprinklerdir.  Gizli tip sprinkler üzerinde kapak bulunur. Yangın esnasında öncelikle kapak düşer. Tavan dekorasyonu sırasında boyadan korumak için kapak elle çıkarılabilir. (e) Ekstra Geniş Orifisli (ELO) Sprinkler ELO sprinkler yoğunluk/alan kriterine göre tasarım yapılan sistemlerin tasarımında kullanılır. Standart sprinklere göre daha yüksek debide daha düşük basınçlarla çalışma avantajı sağlar. Orifis çapı 16.3 mm’dir. Sprinklerin kullanımında, onaylan mış tasarım

40

değerleri dikkate alınmalıdır. Genel olarak tasarımda izin verilen en düşük basınç 0.7 bar olarak alınır.

(f) İri Damlacıklı Sprinkler Yüksek depo alanlarında yangın kontrolünü sağlamak amacıyla kullanılan, iri su damlacıkları oluşturabilen ve özel uygulama gerektiren sprinkler tipidir. Depolama alanlarında bina yüksekliği, çatı tipi, çatı konfigürasyonu, depolanan ürün ve depolama konfigürasyonu gibi tüm detaylara uygun olarak tasarım yapılmalıdır. Performansı için sistem tasarımında yoğunluk/alan kriteri yerine belli sayıda sprinklerin açılacağı ve sprinkler başına en düşük basınç değeri baz alınır. Sprinkler başına 227 lt/dk veya daha fazla su debisi gereken çeşitli yangın risklerinde kullanım için geliştirilmiştir. Aynı basınçta, standart sprinklere göre %40 daha fazla su akışı sağlar. (g) Konut Tipi Sprinkler Konut tipi sprinkler otel/motel misafir odaları veya diğer tüm bölümleri sprinkler ile korunan tehlike sınıflarının konut birimlerinde kullanılır. Bu tip sprinkler konut birimlerine göre belirli yangın senaryolarında kullanım için geliştirilmiştir. Konut tipi sprinkler için hedeflenen performans, mahalinin boşaltılması ve ikamet edenlerin kaçışını hızlandırmak üzere güvenli hava sıcaklığı ve güvenli karbon monoksit seviyelerini belirli bir süre için sağlamaktır. (h) Early Suppression-Fast Response (ESFR) Sprinkler ESFR sprinkler depolama alanlarında yangını bastırmak için kullanılır. Depolama alanlarında bina yüksekliği, çatı tipi, çatı konfigürasyonu, depolanan ürün ve depolama konfigürasyonu gibi tüm detaylara uygun olarak tasarım yapılmalıdır. ESFR sprinkler yangını bastırmaya yönelik homojen ve güçlü su dağılımı ile hızlı şekilde su akışı sağlar. (i) EC Geniş Korumalı Sprinkler Geniş korumalı sprinkler standart veya duvar tipi sprinklerden daha fazla mesafelerde yerleşim için geliştirilmiştir. Düşük tehlike sınıfında yerleşim için onaylı geniş korumalı sprinklerin sarkık, dik ve duvar tipleri bulunur. Isıya duyarlı elemanları standart veya hızlı tepkili olabilmektedir. Orta tehlike sınıfında kullanım için onaylı geniş korumalı sprinklerin sarkık ve dik tipleri bulunur. (j) Kuru-sarkık ve Kuru-dik Tip Sprinkler Kuru-sarkık tip sprinkler standart sarkık tip sprinklere nipel eklenerek modifiye edilmiş halidir. Nipelin kapalı ucu tavan üzerindeki fittinge monte edilerek aynı zamanda uzatma boru parçası görevini görür. Kuru-dik tip sprinkler standart dik tip sprinklere nipel eklenerek modifiye edilmiştir. Kuru borulu sistemlerde çıkabilecek problemlerin üstesinden gelmek için tasarlanmıştır. Kuru-sarkık tip sprinklerin amacı; 1) Yoğunlaşmanın toplandığı boruda meydana gelebilecek donma olasılığını ortadan kaldırmak, 2) Kuru borulu sistemde, kuru alarm vanasının açılması sonrası hatta bulunan sarkık sprinklerin sökülerek hattaki suyu boşaltma ihtiyacını ortadan kaldırmak, 3) Islak veya ön tepkili sistemlerde sprinkler hatlarının ısıtılmış bölümde bulunduğu ıslak hatlardan ısıtılmayan mahallere (soğutucular) bağlantı yapılacak cihaz görevi görmek, kuru-dik tip sprinklerin amacı ısıtılmış odalar üzerindeki ısıtılmamış gizli boşlukların korunmasıdır.

41

(k) Raf-arası Sprinkler Raflı depolama alanlarında raf arasındaki hatlarda kullanıma uygun sprinkler tipidir. Raf-arası sprinkler üzerine disk monte edilmiş standart veya hızlı tepkili sprinklerdir. Disk sayesinde üst seviyede bulunan sprinklerin alt seviyedeki sprinklerin ısıya duyarlı elemanını ıslatarak sprinklerin geç açılmasına veya hiç açılmamasına engel olur. (l) Açık Tip Sprinkler Açık tip sprinkler ısıya duyarlı elemanı çıkartılmış olan stand art sprinklerdir. Baskın sprinkler sistemlerinde suyun tüm sprinklerden aynı anda boşaltılmak için kullanılır. (m) Pencere ve Pervaz Tipi Sprinkler Pencere ve pervaz tipi dışarıdan gelebilecek yangına karşı pencere ve yanıcı malzemeden mamul pervazları korumak için tasarlanmış açık tip sprinklerdir. Isıya duyarlı elemanı yoktur. Deflektörü, dışarıdan gelebilecek yangına karşı koruma sağlamak için özel olarak tasarlanmıştır. Genellikle elle kontrol edilen vana açılarak su girişi sağlanır. Bazen otomatik olarak baskın vanalar vasıtasıyla kontrol edilir.

6.2

Sprinkler Tipinin Seçilmesi

6.2.1

Sprinkler tipi, tehlike sınıflarına göre Tablo 6.2.1’e uygun olarak, aşağıda belirtilen durumlar dikkate alınarak seçilmelidir: (a) Yüksek tehlike sınıfı mahallerde hızlı tepkili sprinkler kullanılmamalıdır. (b) Dik ve sarkık tip standart sprinkler her türlü yapı ve tehlike sınıfında kullanıma uygundur. (c) Duvar tipi sprinkler sadece engelsiz, yatay veya eğimli, düz tavanlarda uygulanmalıdır. Orta tehlike sınıfında engelsiz ve düz tavanlarda uygulanabilir. Orta tehlike sınıfı mahallerde uygulanan duvar tipi sprinklerin, orta tehlike sınıfı kullanımı için onaylanmış tipte olmasına dikkat edilmelidir. Duvar tipi sprinkler, orta tehlike sınıfı depolama yapılan yerlerde kullanılmaz. (d) Kuru tip sprinkler kullanıldığı durumlar dışında, kuru borulu ve ön etkili tesisatlarda dik tip sprinkler kullanılmalıdır.

Tablo 6.2.1 - Tehlike Sınıfları İçin Sprinkler Tipleri ve K Faktörleri Tehlike Sınıfları

Tasarım Yoğunluğu (mm/min) (d)

Sprinkler Tipi

K Faktörü


2.25

Standart sprey dik tip, sarkık gömme tip, yarı-gömme tip, gizli tip, duvar tipi

80

Orta Tehlike Sınıfı 1-2-3

5.0

Standart sprey dik tip,sarkık gömme tip, yarı-gömme tip, gizli tip, duvar tipi

80


5.0

Standart sprey dik tip, sarkık

80

Yüksek Tehlike Sınıfı İşlem ve Depolama için Tavan Koruma

d ≤ 8.2

Standart sprey dik tip, sarkık tip

80 veya üzeri

8.2 < d ≤ 13.9

Standart sprey dik tip, sarkık tip

115 veya üzeri

ELO, iri damlacıklı, spesifik kontrol modlu, ESFR

160 veya üzeri

d ≥ 13.9 Yüksek Tehlike Sınıfı Yüksek Depolamada Raf-arası Koruma

42

Raf-arası sprinkler dik veya sarkık tip

80 veya 115

6.2.2

Özel tasarımlarda, Tablo 6.2.2’ye uygun olarak, aşağıda belirtilen durumlar dikkate alınarak seçim yapılmalıdır. (a) Geniş korumalı sprinklerin tavan tipi ve çatı eğimine göre kullanımı limitlidir.  Engelsiz ve düz tavan yapısında kullanılır. Yanmaz engelli tavan yapısında kullanımına ancak bu kullanım için onaylanmış sprinkler için izin verilir.  Eğimin % 16.7’yi geçtiği çatılarda kullanılamaz. (her 12 m’de 2 m yükseklik). Bazı sprinkler tiplerinin eğimli çatılarda kullanımına, onaylanmış olduğu eğim miktarı baz alınarak izin verilir.  Uzay çatılarda, çelik çubukların 25 mm’yi geçmediği ve çubuk eş aralıklarının merkezden merkeze 2.3 m’den daha fazla olduğu, çatı eğiminin %16,7’den az olduğu yerlerde kullanılabilir. (b) Konut tipi sprinkler ıslak borulu sistemlerde kullanılır. Kuru ve ön etkili sistemlerde, sprinklerin bu kullanım için onaylanmış olmasına dikkat edilmelidir.

Tablo 6.2.2 – Özel Tasarımlar İçin Sprinkler Tipleri Sprinkler Tipi

Sistem Tipi

Kullanımı

Geniş Korumalı

Islak, kuru, ön tepkili

Tüm tehlike sınıfları

Konut Tipi


Otel odaları, öğrenci yurtları, apartmanlar, hasta odaları vb. konut birimleri ve bu mahallerin bağlantı koridorları

Kuru Tip


Tüm tehlike sınıfları

Açık Tip

Baskın

Su perdeleri vb. özel uygulamalar

6.2.3

Depolama alanlarında spesifik uygulama gerektiren sprinkler tipleri için izin verilen maksimum depolama yükseklikleri, Tablo 6.2.3’te verilmiştir. Spesifik uygulama gerektiren sprinkler tiplerinin seçiminde, aşağıda belirtilen durumlar dikkate alınmalıdır:

(a) ESFR Sprinkler  Kapalı raf plakalarının kullanıldığı ve/veya üstü açık konteynırların bulunduğu raflı depolama düzeninde kullanılmaz.  ESFR sprinkler sadece ıslak borulu sprinkler sistemlerinde kullanılır.  Eğimin %16.7’yi geçtiği çatılarda kullanılamaz. (Her 12 m’de 2 m yükseklik)  Yanıcı engelli çatıda kullanılmaz.  Engelli ve engelsiz tavan yapısında kullanılabilir. Kapalı yapı elemanlarının (kiriş vb.) derinliğinin 305 mm’yi geçtiği yerlerde, sprinkler arası minimum mesafe ve koruma alanları dikkate alınarak kapalı yapı elemanlarının oluşturduğu her kanal içine yerleşim yapılmalıdır. (b) İri Damlacıklı Sprinkler  Yanıcılık Sınıfı IV veya plastik olan ürünlerin depolandığı alanlarda, kuru borulu sistemlerde kullanılmaz.  9.1 m’yi geçen depolama yüksekliğindeki raflı depolama alanlarında, ıslak borulu sistemlerde kullanılmaz. Depolama yüksekliği 9.1 m ile 10.7 m arasında, sadece Sınıf I ve II için kuru borulu sprinkler sistemlerinin kullanımına olanak sağlar. (c) Spesifik Kontrol Modlu Sprinkler  Sadece onaylı oldukları tasarım kurallarına uygun olarak kullanılmalıdır.  7.6 m’ye kadar raflı depolama alanlarında sadece ıslak borulu sistemlerde kullanılır. 7.6 m’yi geçen depolama yüksekliğindeki raflı depolama alanlarında ise ıslak borulu sistemlerde kullanım imkanı yoktur. Depolama yüksekliği 7.6 m’den 10.7 m’ye kadar, sadece Sınıf I ve II için kuru borulu sprinkler sistemlerinin kullanımına olanak sağlar.

43

Tablo 6.2.3 Depolama Alanlarında Spesifik Uygulama Gerektiren Sprinkler Tipleri İçin Referans Depolama Yükseklikleri İri Damlacıklı Depolama Şekli

Sabit blok

Paletli

Raflı Hd < 7.6 m


ESFR

Maks. Depo H (m)

Maks. Tavan H (m)

Maks. Depo H (m)

Maks. Tavan H (m)

Maks. Depo H (m)

Maks. Tavan H (m)

I, II, III, IV

6.1

9.1

7.6

9.1

12.2

13.7

Plastik (kartonlu, genleşmemiş)

6.1

9.1

7.6

9.1

12.2

13.7

Plastik (açıkta, genleşmemiş)

6.1

9.1

7.6

9.1

10.7

12.2

I, II, III

7.6

10.7

7.6

9.1

12.2

13.7

IV

6.1

9.1

7.6

9.1

12.2

13.7


6.1

9.1

7.6

9.1

12.2

13.7


6.1

9.1

7.6

9.1

10.7

12.2

Plastik (kartonlu, genleşmiş)

5.5

7.9

-

-

7.6

9.8

Plastik (açıkta, genleşmiş)

5.5

7.9

-

-

7.5

12.2*

I, II

7.6

9.1

7.6

9.1

7.6

12.2

III

6.1

9.1

7.6

9.1

7.6

12.2

IV

6.1

9.1

7.6

9.1

7.6

12.2


7.6 (*)

10.7

7.6

9.1

7.6

13.7


7.6 (*)

10.7

7.6

9.1

7.6

13.7

Plastik (kartonlu, genleşmiş)

-

-

-

-

7.6

9.8

Plastik (açıkta, genleşmiş)

-

-

-

-

-

-

9.1(*)

10.7

-

-

12.2

13.7

III,IV

-

-

-

-

12.2

13.7


-

-

-

-

12.2

13.7


-

-

-

-

12.2 (*)

13.7

I,II Raflı Hd > 7.6 m

Spesifik Kontrol modlu

(*) : Bir seviye raf-arası sprinkler ile birlikte kullanılması durumunda izin verilen maksimum depolama yüksekliğidir.

Notlar: 1. ESFR sprinkler için verilen maksimum depolama yüksekliklerinde, en yüksek K faktörüne sahip ESFR tipleri dikkate alınmıştır. 2. Paletli veya sabit blok halinde depolamada; açıkta genleşmiş plastik ürünün, ESFR sprinkler ile korunmasına ancak kapalı sıra depolama düzeni olması halinde izin verilir. 3. Kontrol modlu sprinkler; 7.6 m’yi geçen depolama yüksekliğindeki raflı depolama alanlarında, Sınıf I ve II için sadece kuru borulu sprinkler sistemlerinde kullanılır. Kuru borulu sistemlerde depolama yüksekliği 10.7 m ve maksimum tavan yüksekliği 12.2 m’ye kadar koruma sağlar. Yüksek sıcaklık derecesindeki sprinkler kullanılmalıdır. 4. İri damlacıklı sprinkler 9.1 m’yi geçen depolama yüksekliğindeki raflı depolama alanlarında, Sınıf I ve II için sadece kuru borulu sprinkler sistemlerinde kullanılır. Kuru borulu sistemlerde depolama yüksekliği 10.7 m ve maksimum tavan yüksekliği 12.2 m’ye kadar koruma sağlar. Yüksek sıcaklık derecesindeki sprinkler kullanılmalıdır.

44

Tablo 6.3 – Sprinkler Tiplerine Göre K Faktörleri K Faktörü Metrik (U.S)

Bağlantı Çapı

Konut Tipi Sprinkler

Çeşitli

½”

Standart Sprey Sprinkler Raf-Arası Sprinkler Geniş Korumalı Sprinkler Kuru Tip Sprinkler

80 (5.6)

½”

Standart Sprey Raf-Arası Sprinkler Geniş Korumalı Sprinkler Kuru Tip Sprinkler

115 (8.0)

¾”

Ekstra Geniş Orifisli Sprinkler İri Damlacıklı Sprinkler

160 (11.2)

¾”

Kontrol Modlu Sprinkler

242 (16.8)

¾”

200 (14.0)

¾”

242 (16.8)

¾”

322 (22.4)

1”

363 (25.2)

1”

Sprinkler Tipleri

ESFR

6.3 Sprinkler Akış Katsayıları 6.3.1

Sprinkler tiplerine göre K faktörleri ve bağlantı çapları Tablo 6.3’te verilmiştir. Sprinkler K faktörleri, bir sprinklerden akan suyun debisini hesaplamak için kullanılır.

6.4 Sprinkler Sıcaklık Dereceleri 6.4.1

6.4.2

Sprinkler sıcaklık derecesi, beklenen en yüksek ortam sıcaklığının en az 30 ºC üzerinde olacak şekilde seçilmelidir. Sprinkler sıcaklık dereceleri ve sprinkler renkleri Tablo 6.4’te verilmiştir. Normal şartlar altında 68ºC veya 74ºC derecelendirmesi uygundur. Havalandırılmayan boşluklarda, ışıklık veya cam çatılarda, 93ºC veya 100ºC’ye kadar yüksek çalışma sıcaklığındaki sprinkler yerleştirilmesi gerekli olabilir. Isı yayan kurutma fırınları, ısıtıcılar ve diğer cihazların bulunması durumunda, sprinkler derecelendirmesine özel dikkat gösterilmelidir. Tablo 6.4 – Sprinkler Sıcaklık Dereceleri ve Renk Kodları Maksimum Tavan Sıcaklığı (°C)

Sıcaklık Derecesi (°C)

Cam Ampul Rengi

Ergir Eleman Rengi

57

Turuncu

-

68

Kırmızı

Renksiz

79

Sarı

-

93

Yeşil

Beyaz

107

141

Mavi

Mavi

149

182

Mor

Sarı

191

204 / 260

Siyah

Kırmızı

38

66

45

6.5 Sprinkler Isıl Hassasiyet Dereceleri 6.5.1

Farklı hassasiyetteki sprinkler tipleri, Tablo 6.5.1’e uygun olarak aşağıda belirtilen durumlar dikkate alınarak kullanılmalıdır: (a) Raf-arası sprinkler yerleştirildiği durumlarda; tavan sistemindeki sprinkler, raf-arası sprinklere eşit veya daha yavaş tepki veren bir hassasiyete sahip olmalıdır. (b) Yüksek tehlike sınıfı mahallerde hızlı tepkili sprinkler kullanılmamalıdır.

Tablo 6.5.1. Sprinkler Isıl Hassasiyet Dereceleri ¹ Hassasiyet Derecesi

Raf-arası Koruma Sistemi

Tavan Koruma Sistemi

Kuru ve Ön Tepkili Tip A Sistemler

Diğer Sistemler

Standart Tepkili

Hayır

Evet

Evet

Evet

Hızlı Tepkili

Evet

Evet

Hayır

Evet

Not: Tip A sistemler - Tek kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemlerini tanımlar.

6.5.2

Sprinkler sistemleri ve diğer önlemler arasında olası etkileşim dikkate alınmalıdır. Sonuç olarak, sprinkler sistemlerinin tepki vermesi engellenmemelidir. Diğer yangın güvenliği önlemlerinin etkin olarak çalışması, sprinklerin en etkin şekilde çalışmasına bağlı olabilir. Bu gibi durumlarda toplam yangın güvenliği önlemleri olumsuz etkilenmemelidir. Yüksek tehlike sistemleri bulunduğunda, bu konuya özel dikkat gösterilmelidir. Sprinkler sistemlerinin etkin olarak çalışması, yangının hemen başlangıçta kontrol ve baskı altına alınmasına bağlıdır. Raflara yerleştirildiği durum haricinde, sprinkler sistemleri yangınla oluşan sıcak gazların sprinklerden yatay olarak akışıyla harekete geçmektedir. Bu nedenle, hiç bir şey bu gazların yatay akışını engellememelidir.

6.6 Sprinkler Yerleşim Kuralları 6.6.1

Standart Sprey Dik ve Sarkık Sprinkler

6.6.1.1 Sprinkler Koruma Alanı ve Sprinkler Arası Mesafe

(a) Sprinkler koruma alanı (As) sprinkler arası mesafe ile branşmanlar arası mesafenin çarpımına eşittir: As=S x D (b) Küçük odalarda sprinkler koruma alanı (As), oda alanı sprinkler sayısına bölünerek belirlenmelidir. (c) Sprinkler maksimum koruma alanı ve sprinkler arası mesafe, Tablo 6.6.1.1’de verilen değerleri geçmemelidir. (d) Sprinkler arası minimum mesafe; aşağıdaki durumlar dışında merkezden mesafesi 1.8 m’nin altında olamaz:  Yan yana olan sprinklerin birbirlerini ıslatmalarını önlemek için, düzenlemelerin yapıldığı durumlar. Bu düzenleme, yaklaşık 200 mm genişlik x 150 mm yükseklikte bölmelerle veya bir yapı malzemesi kullanarak gerçekleştirilebilir.  Raf-arası sprinkler  Yürüyen merdivenler ve merdiven boşlukları m² 6.6.1.2 Sprinklerin Duvara Mesafesi

(a) Sprinklerin duvara maksimum mesafesi; Tablo 6.6.1.1’de verilen sprinkler arası maksimum mesafelerin yarısını geçmemelidir. ¹ EN12845-Tablo 38

46

Tablo 6.6.1.1 (a) Düşük Tehlike Sınıfında Standart Sprey Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Koruma Alanı (m²)

Sprinkler Arası Maksimum Mesafe (m)

Yanmaz engelli ve engelsiz, Yanıcı engelsiz (tavan elemanlarının merkezden merkeze 0.91 m aralıklı veya daha büyük olması durumunda)

20.9

4.6

Yanıcı engelli (tavan elemanlarının merkezden merkeze 0.91 m veya üzeri olması durumunda)

15.6

4.6

Yanıcı engelli veya engelsiz (tavan elemanlarının merkezden merkeze 0.91 m’den daha az olması durumunda)

12.1

4.6

Eğimli çatı altındaki yanıcı gizli boşluklarda (Çatı eğiminin 12 birim yatay mesafe karşılığı dikeyde 4 birim ve üzerinde olduğu ve altında bulunan ahşap kirişlerin 0.91 m’den daha az olduğu gizli boşluklarda)

11.1

4.6 (Çatı eğimine paralel) 3.05 (Çatı eğimine dik)

Yapı Tipi

Tablo 6.6.1.1 (b) Orta Tehlike Sınıfında Standart Sprey Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Yapı Tipi Tümü

Koruma Alanı (m²)


12.1

4.6

Tablo 6.6.1.1 (c) Yüksek Tehlike Sınıfında Standart Sprey Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Tasarım Yoğunluğu

Koruma Alanı (m²)


≥ 10.2 mm/dk

9.3

3.7

< 10.2 mm/dk

12.1

4.6

Tablo 6.6.1.1 (d) Yüksek Depolama Alanlarında Standart Sprey Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Tasarım Yoğunluğu

Koruma Alanı (m²)


≥ 10.2 mm/dk

9.3

3.7

< 10.2 mm/dk

12.1

4.6

Duvarların açılı veya düzensiz olması durumunda, sprinklerin yan duvarlara dik mesafesi, sprinkler arası maksimum mesafeyi geçmediği gibi, köşeye olan mesafesi sprinkler arası mesafenin maks. 0.75 katı olabilir.  Küçük odalarda sprinklerin duvara mesafesinin maksimum 2.7 m olmasına izin verilir. Ancak sprinkler koruma alanı ve sprinkler arası mesafeler Tablo 6.6.1.1(a)’da verilen değerleri geçmemelidir. (b) Sprinklerin duvara minimum mesafesi; 102 mm’nin altında olmamalıdır. 

6.6.1.3 Sprinklerin Tavana Mesafesi

(a) Engelsiz Tavanlar  Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe: 30.5 cm  Sprinkler deflektörü ile tavan arası minimum mesafe: 25.4 mm  Sprinkler koruma alanı içindeki tavan kotunda değişiklik varsa, sprinklerin tavana mesafesi Şekil 6.6.1.3(a)’ya göre belirlenmelidir.

47

maksimum 1/2 s s

x x X≤ 91 cm S= Sprinkler arasında maksimum mesafe

maksimum 1/2 s

X> 91 cm S= Sprinkler arasında maksimum mesafe

Şekil 6.6.1.3 (a) Tavan Kotunda Dikey Değişiklikler Olması Durumunda Sprinkler Yerleşimi

Not: Bu değerler tavan tipi (gizli, gömme, yarı-gömme) sprinkler için geçerli değildir. (b) Engelli Tavanlar Engelli tavanlarda sprinkler deflektör yerleşimi aşağıdaki düzenlemelerden birine uygun yapılmalıdır:¹  Sprinkler deflektörü yapısal engelin altına 25.4 mm ile 152 mm arasında yatay düzlemde yerleştirilir. Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe 56 cm’yi geçmemelidir.  Sprinkler deflektörü engel seviyesine veya üzerinde, deflektör ile tavan arası mesafe 559 mm’yi geçmeyecek şekilde yerleştirilir. Deflektörün engelli yapılara mesafesi ile ilgili kurallara uyulmalıdır. (Bkz. 6.6.1.5 (b))  Sprinkler deflektörü engelli yapılara paralel her eş aralık içine tavan altında, tavana minimum 25.4 mm ve maksimum 30.5 mm olacak şekilde yerleştirilir.  Sprinkler deflektörünün, merkezden merkeze mesafesi 0.91 m ile 2.3 m arasında olan beton te kirişler altına monte edilmesi durumunda; kiriş derinliği dikkate alınmaksızın, kirişin 25.4 mm altına yatay düzlemde yerleştirilir. Deflektörün engelli yapılara mesafesi ile ilgili kurallara uyulmalıdır. (Bkz. 6.6.1.5(b)) (c) Eğimli Çatı ve Tavanlar Eğimli çatı ve tavanlarda aşağıdaki durum dışında, sprinkler deflektörünün çatı veya tavan pik noktasına dikey mesafesi 914 mm’den fazla olmamalıdır. (Bkz. Şekil 6.6.1.3.c.1)  Çok dik eğimli çatılarda, diğer yapı elemanları ile deflektör arası yatay mesafenin 610 mm’yi geçmemesi durumunda pik noktasının deflektöre dikey mesafesi arttırılabilir. (Bkz. Şekil 6.6.1.3.c.2) (d) İki Sıralı Açık Kiriş Bulunan Tavanlar İki sıralı kiriş bulunan tavan veya çatılarda, alt kiriş grubunun altında döşeme bulunmuyorsa, aşağıdaki durum hariç tutulmak üzere, üst kirişin alt noktası ile alt kirişin üst noktası arasındaki açıklık 152 mm veya daha üstü ise sprinkler alt seviyedeki kirişin hem altına hem de üstüne yerleştirilmelidir. ¹ NFPA13-2007 Madde 8.6.4.1.2

48

Şekil 6.6.1.3 (c.1) Eğimli Çatı veya Tavanlarda Sprinkler Yerleşimi

(1.2 m) Minimum Kiriş

Şekil 6.6.1.3 (c.2) Eğimli Çatı veya Tavanlarda Sprinkler Yatay Mesafesi 

Alt seviyedeki kirişin altında sprinklerin iptaline ancak sprinkler deflektörü ile alt seviyedeki kirişin üst noktası arasındaki mesafe 457 mm’ye eşit veya büyük olması durumunda izin verilir.

Şekil 6.6.1.3 (d) İki Sıralı Açık Kiriş Bulunan Tavanlarda Sprinkler Yerleşimi 6.6.1.4 Deflektör Yönü

(a) Aşağıdaki durumlar dışında sprinkler deflektörü tavana, çatıya veya merdiven eğimlerine paralel olmalıdır.  Sprinkler eğimli çatının pik noktasına monte ediliyorsa, sprinkler deflektörü yatay olmalıdır.  Çatı eğiminin %16.7’yi geçmediği yerler yatay kabul edilir ve sprinkler deflektörlerinin yatay montajına izin verilir.

49

6.6.1.5 Engelli Yapılarda Sprinkler Yerleşimi

Sprinkler yerleşimi; su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engelin etkisini minimize edecek şekilde yapılmalıdır veya gerektiğinde uygun koruma alanını sağlamak üzere ilave sprinkler sağlanmalıdır. (a) Sprinklerin Tavanda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi Deflektörün su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz kirişler olması durumunda, sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.1.5 (a)’ya uygun olarak yapılmalıdır.  Genişliği 1.2 m’yi geçmeyen kirişlerde, kirişin karşılıklı iki tarafına sprinkler yerleşimine izin verilir. (Kiriş merkezinden sprinklere olan mesafe, sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir.) (A-cm)

Tavan

30 cm’den az

(B-cm) 0

30 cm-45 cm arası

6.5

45 cm-61 cm arası

9.0

61 cm-76 cm arası

14.0

76 cm-91 cm arası

19.0

91 cm-106 cm arası

24.0

106 cm-122 cm arası

30.5

A


35.5

KESİT


42.0


45.5


51.0


61.0


76.0


89.0

B Kiriş

Şekil 6.6.1.5 (a) Standart Sprinklerin Tavan Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

(b) Sprinklerin Duvarda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi Kiriş duvar üzerinde ve genişliği 762 mm’den az ise, Şekil 6.6.1.5 (b)’ye göre yerleşim yapılmalıdır. (c) Sprinkler Su Dağılımına Engel Olan Yapılar 46 cm’den az veya eşit mesafede sprinkler deflektörünün altında yer alan ve sprinkler su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engellerin (yapısal elemanlar, borular, kolonlar ve sabitleyiciler) olması durumunda, aşağıdaki durumlar hariç tutulmak üzere sprinklerin engele olan mesafesi, engelin maksimum genişliğinin en az 3 katı olmalıdır. (Bkz. Şekil 6.6.1.5 (c))  Tam kapalı sürekli engel olması durumunda (engelli yapının boyuna kesiti üzerinde %70’ten az açıklık varsa ve engelin derinliği en küçük açıklık ölçüsünü geçiyorsa tam kapalı olarak tanımlanır), bu maddeden bağımsız olarak, 6.6.1.5(a) ve 6.6.1.5(b) maddesi uygulanmalıdır.  Bu madde 6.6.1.5(a) ve 6.6.1.5(b) maddesinin uygulandığı yerlerde uygulanmaz.  Bu madde 3”’ten az çaplardaki sprinkler borularında uygulanmaz.

50

B

A ≥ ( D- 0.2 m) + B

Kiriş

D

A

Duvar KESİT

Şekil 6.6.1.5 (b) Standart Sprinklerin Duvar Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi 





Düşük ve orta tehlike sınıfı mahallerde, bu maddede belirtilen durumun uygulanmasında sadece mimari yapı elemanları ele alınmalıdır. Engelin, 0.51 m veya daha büyük aralıklarla açık çelik çubuklardan oluşması ve genişliği 102 mm’yi geçmeyen taşıyıcı elemanlardan oluşması durumunda; engelin merkezinden itibaren sprinkler arası maksimum mesafenin yarısı kadar olan mesafede, sprinklerin karşılıklı olarak yerleşime izin verilir. Uzay çatılarda; çubuk ekseni, makas ekseni veya kirişin direkt üzerinde sprinkler montajına, kiriş veya yapısal engelin ölçüsü 203 mm’yi geçmiyorsa ve sprinkler deflektörü bu engelin en az 152 mm üzerindeyse ve uzay çatı elemanlarının maksimum ölçüsünün 3 katı mesafede olacak şekilde yerleştirilmesi durumunda izin verilir. D Tavan Sprinkler

C

A Engel

A

C D

KAFES KESİT GÖRÜNÜM A ≥ 3C veya 3D A ≤ 610 mm (C veya D ölçüsünden büyük olanı kullanılır.)

KOLON PLAN GÖRÜNÜM

Şekil 6.6.1.5 (c) Standart Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapısal Elemanlara Minimum Mesafesi

(d) Asılı veya Yere Sabitlenmiş Dikey Engeller Düşük tehlike sınıfı mahallerde; sprinkler ile yere monte edilmiş dikey engelleyiciler (gizli perdeler, oda bölmeleri, dikey bölmeler vb.) arasındaki mesafe Şekil 6.6.1.5(d)’de verilen minimum değerlere uygun olmalıdır. 6.6.1.6 Sprinklerden Akan Suyun Korunan Mahale Ulaşmasına Engel Olan Yapılar

Sprinkler deflektörünün 46 cm’den fazla mesafede altında yer alan ve sprinklerden akan suyun mahale ulaşmasını engelleyen sürekli veya süreksiz engeller bulunması durumunda aşağıdaki durumlara uyulmalıdır. Bu durumlar aynı zamanda düşük ve orta tehlike sınıfı mahaller için 46 cm’den az mesafede yer alan engellere de uygulanmalıdır.

51

Tavan

A

B

Engel

(A-cm)

(B-cm)

15 cm’den az

8

15 cm-23 cm arası

11

23 cm-31 cm arası

16

31 cm-38 cm arası

21

38 cm-46 cm arası

24

46 cm-61 cm arası

32

61 cm-76 cm arası

40

76 cm’den fazla

46

Döşeme KESİT GÖRÜNÜM

Şekil 6.6.1.5 (d) Standart Sprinklerin Asılı veya Yere Sabitlenmiş Engellere Minimum Mesafesi (düşük tehlike sınıfında)

(a) Genişliği 1.2 m’yi geçen kanal, platform, kapı vb. yapıların altı sprinkler ile korunmalıdır. (b) Masa gibi yerine sabitlenmemiş yüzeylerin altı sprinkler ile korunmaz. (c) Açık gözenekli asma tavan altına monte edilen sprinkler üst seviyedeki sprinkler akışından plaka ile korunmalıdır. 6.6.1.7 Sprinklerin Depolama Seviyesine Olan Mesafesi

Çatı ve tavan sprinkler deflektörü ile depolama seviyesi arasında, en az 46 cm aralık bulunmalıdır 6.6.1.8 Tavan Cepleri

Aşağıdaki durumlar dışında tavan cepleri sprinkler ile korunmalıdır: (a) Korunmayan tavan cebi 28.3 m³’ten fazla olmamalıdır. (b) Korunmayan tavan cebi yüksekliği 914 mm’yi geçmemelidir. (c) Korunmayan tavan cebi altındaki döşemenin tamamı, daha düşük tavan kotunda sprinkler ile korunmalıdır. (d) Korunmayan tavan cebi ile en yakınındaki korunmayan cebi en az 3.05 m yatay mesafe ile ayrılmalıdır. (e) Korunmayan tavan cebi yanıcı olmayan veya sınırlı yanıcılık sınıfında olmalıdır. (f) 3 m²’yi geçmeyen ışıklıklarda plastik kaplamaya izin verilir. (g) Hızlı tepkili sprinklerden yangın bölmesi boyunca faydalanılabilir.

Hızlı Tepkili Sprinler

Korunmayan Isıklık veya Tavan Cebi

52

6.6.2 Standart Sprey Duvar Tipi Sprinkler 6.6.2.1 Sprinkler Koruma Alanı ve Sprinkler Arası Mesafe

(a) Sprinkler koruma alanı (As) sprinkler arası mesafe: SxD  Duvar boyunca sprinkler arası mesafe belirlenmelidir. En yakın sprinklere olan uzaklık veya duvara olan uzaklığın iki katı değerinden hangisi büyükse, bu ölçü S olarak tanımlanır.  Sprinklerin bulunduğu duvarın karşısındaki duvara mesafesi oda genişliği D olarak tanımlanır. Karşılıklı duvarlarda sprinkler bulunması durumunda D olarak odanın ortasına kadar olan uzaklık kullanılır. (b) Sprinkler maksimum koruma alanı ve sprinkler arası mesafe, Tablo 6.6.2.1’de verilen değerleri geçmemelidir. (c) Sprinkler arası maksimum mesafe çatı eğimine göre ölçülmelidir. (d) Duvar tipi sprinklerin sırt sırta montajı arada pervaz veya kemer ile bölünmeden yapılmamalıdır. (e) Duvar tipi sprinklerin karşılıklı veya yanındaki duvara montajına, hiçbir sprinklerin diğer sprinklere ait koruma alanı içinde kalmaması durumunda izin verilir. (f) Duvar tipi sprinkler karşılıklı iki duvar boyunca veya bölümlere karşılıklı olarak monte edilmesi için, izin verilen oda veya bölüm genişliği düşük tehlike sınıfında 7.32 m, orta tehlike sınıfında 6.1 m’yi geçmemelidir. S mesafesi Tablo 6.6.2.1’e uygun olmalıdır. Tablo 6.6.2.1 Düşük ve Orta Tehlike Sınıfında Duvar Tipi Sprey Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Koruma Alanı (m²)

Duvar Boyunca Sprinkler Arası Maksimum Mesafe-S (m)

Maksimum Oda Genişliği-D (m)

Yanıcı Yapılar

11.1

4.26

3.65

Yanmaz Yapılar

18.2

4.26

4.26

Yanıcı Yapılar

7.4

3.05

3.05

Yanmaz Yapılar

9.3

3.05

3.05

Tehlike Sınıfı Düşük Tehlike Sınıfı


(g) Duvar tipi sprinklerin orta tehlike sınıfı mahallerde üst kapı altında kullanılması durumunda, tabloda düşük tehlike sınıfı için verilen sprinkler koruma alanı ve maksimum mesafe değerlerinin kullanılmasına izin verilir. (h) Sprinkler arası merkezden merkeze minimum mesafe 1.8 m’nin altında olamaz. 6.6.2.2 Sprinklerin Duvara Mesafesi

(a) Sprinklerin uç duvara maksimum mesafesi Tablo 6.6.2.1’de verilen sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir. (b) Sprinklerin uç duvara minimum mesafesi 102 mm’nin altında olmamalıdır. 6.6.2.3 Sprinkler Deflektörünün Tavan ve Duvara Mesafesi

(a) Aşağıdaki durum dışında sprinklerin tavana mesafesi 152 mm’den daha fazla veya 102 mm’den daha az olmamalıdır.  Duvar tipi sprinkler kesinlikle onaylı olduğu tavan mesafesine uygun olarak monte edilmelidir. Yanıcı veya yanıcı olmayan tavanların altına, 152 mm ile 305 mm arası

53

mesafede veya 305 mm ile 457 mm mesafede montaja olanak sağlayan onaylı sprinkler modelleri bulunmaktadır. (b) Sprinkler deflektörünün üzerinde bulunduğu duvara olan mesafesi 152 mm’den daha fazla olmamalıdır. 6.6.2.4 Deflektör Yönü

(a) Sprinkler deflektörü tavana veya çatıya paralel olmalıdır. (b) Duvar tipi sprinkler 12 birimde 2 birim eğimi geçen tavanlarda kullanılması durumunda, sprinkler eğimin üst noktasına eğim boyunca aşağı püskürtme yapacak şekilde yerleştirilmelidir. 6.6.2.5 Engelli Yapılarda Sprinkler Yerleşimi

Sprinkler yerleşimi; su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engelin etkisini minimize edecek şekilde yapılmalıdır veya gerektiğinde uygun koruma alanını sağlamak üzere ilave sprinkler sağlanmalıdır. (a) Sprinklerin Tavanda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi Yatay duvar tipi sprinkler, engele minimum 1.2 m mesafede olmalıdır. Engel ile sprinkler arası mesafenin 1.2 m’nin üzerinde olduğu durumlarda sprinkler yerleşimi 6.6.2.5 (a)’ya uygun olmalıdır.  Genişliği 1.2 m’yi geçmeyen kirişlerde, kiriş merkezinden sprinklere olan mesafe, sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmeyecek şekilde, kirişin karşılıklı iki tarafına sprinkler yerleşimine izin verilir. (A-cm)

Tavan

120 cm’den az

B Kiriş

A KESİT

(B-cm)

İzin verilmez


2.5


5.0


7.5


10.0


15.0


18.0


23.0


28.0

259 cm’den fazla

35.5

Şekil 6.6.2.5(a) Standart Duvar Tipi Sprinklerin Tavan Üzerinde Bulunan Kirişe Göre Yerleşimi

(b) Sprinklerin Duvarda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi Yapısal engel, sprinkler yerleşiminin yapıldığı duvar üzerinde ise duvar boyunca sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.2.5(b)’ye uygun olarak yapılmalıdır. (c) Sprinkler Su Dağılımına Engel Olan Yapılar 46 cm’den az veya eşit mesafede sprinkler deflektörünün altında yer alan ve sprinkler su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engellerin (yapısal elemanlar, borular, kolonlar ve sabitleyiciler) olması durumunda, aşağıdaki durumlar hariç tutulmak üzere sprinklerin engele olan mesafesi, engelin maksimum genişliğinin en az 3 katı olmalıdır. (Bkz. Şekil 6.6.2.5 (c))

54



 

Bu maddeden bağımsız olarak, tam kapalı sürekli engeller olması durumunda (engelleyici yapının boyuna kesiti üzerinde %70’ten az açıklık varsa ve engelleyici derinliği en küçük açıklık ölçüsünü geçiyorsa tam kapalı olarak tanımlanır) 6.6.2.5(a) ve 6.6.2.5(b) maddesi uygulanmalıdır. Bu madde 6.6.2.5(a), 6.6.2.5(b) maddesinin uygulandığı yerlerde uygulanmaz. Bu madde 3”’ten az çaplardaki sprinkler borularında uygulanmaz. (A-cm) (B-cm) 15 cm’den az 2.5 15 cm-30 cm arası 5.0 30 cm-45 cm arası 7.5 45 cm-61 cm arası 11.5 61 cm-76 cm arası 14.5 76 cm-91 cm arası 18.0 91 cm-106 cm arası 20.0 106 cm-122 cm arası 23.5 122 cm-137 cm arası 25.5 137 cm-152 cm arası 26.5 152 cm-167 cm arası 32.5 167 cm-182 cm arası 35.5 182 cm-198 cm arası 38.0 198 cm-213 cm arası 41.5 213 cm-228 cm arası 44.5

B Kiriş

A Duvar

KESİT GÖRÜNÜM

Şekil 6.6.2.5(b) Standart Duvar Tipi Sprinklerin Duvar Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

Tavan

D

A Sprinkler

C

C Kiriş

A KOLON PLAN GÖRÜNÜM

D KESİT GÖRÜNÜM A ≥ 3C veya 3D A ≤ 610 mm (C veya D ölçüsünden büyük olan kullanılır.)

Şekil 6.6.2.5 (c) Standart Duvar Tipi Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapısal Elemanlara Minimum Mesafesi

(d) Asılı veya Yere Sabitlenmiş Dikey Engeller Düşük tehlike sınıfı mahallerde, sprinklerin yere monte edilmiş dikey engelleyicilere (gizli perdeler, oda bölmeleri, dikey bölmeler vb.) mesafesi Şekil 6.6.2.5(d)’de verilen minimum değerlere uygun olmalıdır.

55

Tavan

(A-cm)

A

B

Engel Duvar

(B-cm)

15 cm’den az

8

15 cm-23 cm arası

11

23 cm-31 cm arası

16

31 cm-38 cm arası

21

38 cm-46 cm arası

24

46 cm-61 cm arası

32

61 cm-76 cm arası

40

76 cm’den fazla

46


Şekil 6.6.2.5 (d) Standart Duvar Tipi Sprinklerin Asılı veya Yere Sabitlenmiş Engellere Mesafesi (düşük tehlike sınıfında) 6.6.2.6 Sprinklerden Akan Suyun Korunan Mahale Ulaşmasına Engel Olan Yapılar

Sprinkler deflektörünün 46 cm’den fazla mesafede altında yer alan ve sprinklerden akan suyun mahale ulaşmasını engelleyen sürekli veya süreksiz engeller bulunması durumunda aşağıdaki durumlara uyulmalıdır: (a) Genişliği 1.2 m’yi geçen kanal, platform, üst kapı, ızgara döşeme vb. yapıların altı sprinkler ile korunmalıdır. (b) Masa gibi yerine sabitlenmemiş yüzeylerin altı sprinkler ile korunmaz. 6.6.2.7 Sprinklerin Depolama Seviyesine Olan Mesafesi

Çatı ve tavan sprinkler deflektörü ile depolama seviyesi arasında, 46 cm veya daha fazla aralık bulunmalıdır.

6.6.3

Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Tip Sprinkler


(a) Sprinkler koruma alanı (As) sprinklerin onaylı olduğu değerlere göre seçilmelidir. (b) Sprinkler maksimum koruma alanı ve sprinkler arası mesafe, Tablo 6.6.3.1’de verilen değerlere uygun olmalıdır. (c) Sprinkler koruma alanı (As) sprinkler arası mesafe ile branşmanlar arası mesafenin çarpımına eşittir. As = S x D (d) Sprinkler arası minimum mesafe; aşağıdaki durum dışında merkezden mesafesi 2.4 m’nin altında olamaz.  Yan yana olan sprinklerin birbirlerini ıslatmalarını önlemek için, düzenlemelerin yapıldığı durumlar. Bu düzenleme, yaklaşık 200 mm genişlik x 150 mm yükseklikteki bölmelerle veya bir yapı malzemesi kullanarak gerçekleştirilebilir. 6.6.3.2 Sprinklerin Duvara Mesafesi

(a) Sprinklerin duvara maksimum mesafesi; Tablo 6.6.3.1(a), (b), (c), (d)’de verilen sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir.  Duvarların açılı veya düzensiz olması durumunda, sprinklerin yan duvarlara dik mesafesi, sprinkler arası maksimum mesafeyi geçmediği gibi, köşeye olan mesafesi sprinkler arası mesafenin maks. 0.75 katı olabilir. (b) Sprinklerin duvara minimum mesafesi; 102 mm’nin altında olmamalıdır.

56

Tablo 6.6.3.1(a) Düşük Tehlike Sınıfında Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Tip Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Yapı Tipi

Engelsiz

Yanmaz engelli Yanıcı engelli

Koruma Alanı (m²)


37.2

6.1

30.1

5.5

23.8

4.9

37.2

6.1

30.1

5.5

23.8

4.9

Uygulanmaz

Uygulanmaz

Tablo 6.6.3.1(b) Orta Tehlike Sınıfında Geniş Korumalı Dik ve S arkık Tip Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Yapı Tipi

Engelsiz

Yanmaz engelli

Yanıcı engelli

Koruma Alanı (m²)


37.2

6.1

30.1

5.5

23.8

4.9

18.2

4.3

13.4

3.7

37.2

6.1

30.1

5.5

23.8

4.9

18.2

4.3

13.4

3.7

Uygulanmaz

Uygulanmaz

Tablo 6.6.3.1(c) Yüksek Tehlike Sınıfında Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Tip Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Tasarım Yoğunluğu Engelsiz Yanmaz engelli Yanıcı engelli

Koruma Alanı (m²)


18.2

4.3

13.4

4.6

18.2

4.3

13.4

4.6

Uygulanmaz

Uygulanmaz

Tablo 6.6.3.1(d) Yüksek Depolarda Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Tip Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Tasarım Yoğunluğu Engelsiz Yanmaz engelli Yanıcı engelli

Koruma Alanı (m²)


18.2

4.3

13.4

4.6

18.2

4.3

13.4

4.6

Uygulanmaz

Uygulanmaz

57

6.6.3.3 Sprinklerin Tavana Mesafesi

(a) Engelsiz Tavanlar  Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe: 30.5 mm  Sprinkler deflektörü ile tavan arası minimum mesafe: 25.4 mm  Sprinkler koruma alanı içindeki tavan kotunda değişiklik varsa, sprinklerin tavana mesafesi Şekil 6.6.3.3(a)’ya göre belirlenmelidir. Not: Bu değerler tavan tipi (gizli, gömme, yarı-gömme) sprinkler için geçerli değildir. s

maksimum ½s

x x

X≤ 91 cm S= Sprinkler arasında maksimum mesafe

maksimum ½ s

X> 91 cm S= Sprinkler arasında maksimum mesafe

Şekil 6.6.3.3 (a) Tavan Kotunda Dikey Değişiklikler Olması Durumunda Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Sprinkler Yerleşimi

(b) Engelli Tavanlar Engelli tavanlarda sprinkler deflektör yerleşimi aşağıdaki düzenlemelerden birine uygun yapılmalıdır.  Sprinkler deflektörü yapısal engel altında 25.4 mm ile 152 mm arasında yatay düzlemde yerleştirilir. Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe 56 cm’yi geçmemelidir.  Sprinkler deflektörü engel seviyesine veya üzerinde, deflektör ile tavan arası mesafe 56 cm’yi geçmeyecek şekilde yerleştirilir. Deflektörün engelli yapılara mesafesi ile ilgili kurallara uyulmalıdır. (Bkz. 6.6.3.5)  Sprinkler deflektörü engellli yapılara paralel her eş aralık içine tavan altında, tavana minimum 25.4 mm ve maksimum 30.5 mm olacak şekilde yerleştirilir. (c) Eğimli Çatı ve Tavanlar Eğimli çatı ve tavanlarda kullanım limitleri için Bkz. Madde 6.2.2. Eğimli çatı ve tavanlarda aşağıdaki durum dışında, sprinkler deflektörlerinin çatı veya tavan pik noktasına dikey mesafesi 914 mm’den fazla olmamalıdır. (Bkz. Şekil 6.6.1.3(c.1)) 6.6.3.4 Deflektör Yönü

Sprinkler deflektörü tavana veya çatıya paralel olmalıdır.

58

6.6.3.5 Engelli Yapılarda Sprinkler Yerleşimi

Sprinkler yerleşimi; su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engelin etkisini minimize edecek şekilde yapılmalıdır veya gerektiğinde uygun koruma alanını sağlamak üzere ilave sprinkler sağlanmalıdır.

(a) Sprinklerin Tavanda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi Deflektörün su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engeller olması durumunda sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.3.5(a)’ya uygun olarak yapılmalıdır.  Genişliği 1.2 m²’yi geçmeyen kirişlerde, kirişin karşılıklı iki tarafına sprinkler yerleşimine izin verilir. (Kiriş merkezinden sprinklere olan mesafe, sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir.) Tavan

(A-cm)

B Kiriş

A KESİT

(B-cm)

(A-cm)

(B-cm)

30 cm’den az

0


18

30 cm-45 cm arası

0


23

45 cm-61 cm arası

3


28

61 cm-76 cm arası

3


36

76 cm-91 cm arası

3


36

91 cm-106 cm arası

8


38


8


43


13


48


18


53


18

Şekil 6.6.3.5 (a) Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Sprinklerin Tavan Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

(b) Sprinklerin Duvarda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi Kiriş duvar üzerinde ve genişliği 762 mm’den az ise, Şekil 6.6.3.5(c)’ye göre yerleşim yapılmalıdır.

B A ≥ ( D-0.2 m) + B Kiriş

D

A

KESİT

Duvar

Şekil 6.6.3.5 (b) Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Sprinklerin Duvar Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

(c) Sprinkler Su Dağılımına Engel Olan Yapılar 46 cm’den az veya eşit mesafede sprinkler deflektörünün altında yer alan ve sprinkler su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engellerin (yapısal elemanlar, borular, kolonlar ve sabitleyiciler) olması durumunda, aşağıdaki durumlar hariç tutulmak üzere

59

sprinklerin engele olan mesafesi, engelin maksimum genişliğinin en az 4 katı olmalıdır. (Bkz. Şekil 6.6.3.5 (c))  Bu maddeden bağımsız olarak, tam kapalı sürekli engel olması durumunda (engelli yapının boyuna kesiti üzerinde %70’ten az açıklık varsa ve engelin derinliği en küçük açıklık ölçüsünü geçiyorsa tam kapalı olarak tanımlanır) 6.6.3.5(a) ve 6.6.3.5(b) maddesi uygulanmalıdır.  Sprinklerin engelleyici yapının merkezinden karşılıklı olarak yerleşimine sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmiyorsa izin verilir. Bu tip yarı mesafeli yerleşime, engelin 0.51 m veya büyük açıklıkta çelik çubuklardan ve genişliği 102 mm’yi geçmeyen taşıyıcı elemanlardan oluşması durumunda izin verilir.  Bu madde, boru çapının 3”’in altında olduğu sprinkler borulama sistemlerinde uygulanmaz.  Bu madde 6.6.3.5(a) ve 6.6.3.5(b) maddesinin uygulandığı yerlerde uygulanmaz. Tavan

D Sprinkler

C

A Kiriş

C A D KOLON PLAN GÖRÜNÜM

KAFES KESİT GÖRÜNÜM

A ≥ 4C veya 4D A ≤ 914 mm (C veya D ölçüsünden büyük olan kullanılır.)

Şekil 6.6.3.5 (c) Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapısal Elemanlara Mesafesi

(d) Asılı veya Yere Sabitlenmiş Dikey Engeller Düşük tehlike sınıfı mahallerde; sprinkler ile yere monte edilmiş dikey engelleyiciler (gizli perdeler, oda bölmeleri, dikey bölmeler vb.) arasındaki mesafe Şekil 6.6.1.5(d)’ de verilen minimum değerlere uygun olmalıdır. 6.6.3.6 Sprinklerden Akan Suyun Korunan Mahale Ulaşmasına Engel Olan Yapılar

Sprinkler deflektörünün 46 cm’den fazla mesafede altında yer alan ve sprinklerden akan suyun mahale ulaşmasını engelleyen sürekli veya süreksiz engeller bulunması durumunda aşağıdaki durumlara uyulmalıdır: (a) Genişliği 1.2 m’yi geçen kanal, platform, kapı vb. yapıların altı sprinkler ile korunmalıdır. (b) Masa gibi yere sabitlenmemiş yüzeylerin altı sprinkler ile korunmaz. (c) Açık gözenekli asma tavan altına monte edilen sprinkler üst seviyedeki sprinkler akışından plaka ile korunmalıdır. 6.6.3.7 Sprinklerin Depolama Seviyesine Olan Mesafesi

Çatı ve tavan sprinkler deflektörü ile depolama seviyesi arasında, en az 46 cm açıklık bulunmalıdır.

60

Tavan

A

(A-cm)

B

Engel

(B-cm)

15 cm’den az

8

15 cm-23 cm arası

11

23 cm-31 cm arası

16

31 cm-38 cm arası

21

38 cm-46 cm arası

24

46 cm-61 cm arası

32

61 cm-76 cm arası

40

76 cm’den fazla

46

Döşeme KESİT GÖRÜNÜM Şekil 6.6.3.5 (d) Geniş Korumalı Dik ve Sarkık Sprinklerin Asılı veya Yere Sabitlenmiş Engellere Mesafesi (düşük tehlike sınıfında) 6.6.3.8 Tavan Cepleri

Aşağıdaki durumlar dışında tavan cepleri sprinkler ile korunmalıdır: (a) Korunmayan tavan cebi 28.3 m³’ten fazla olmamalıdır. (b) Korunmayan tavan cebi yüksekliği 914 mm’yi geçmemelidir. (c) Korunmayan tavan cebi altındaki döşemenin tamamı, daha düşük tavan kotunda sprinkler ile korunmalıdır. (d) Korunmayan tavan cebi ile en yakınındaki korunmayan cebi en az 3.05 m yatay mesafe ile ayrılmalıdır. (e) Korunmayan tavan cebi yanıcı olmayan veya sınırlı yanıcılık sınıfında olmalıdır. (f) 3 m²’yi geçmeyen ışıklıklarda plastik kaplamaya izin verilir. (g) Hızlı tepkili sprinklerden yangın bölmesi boyunca faydalanılabilir.

Hızlı Tepkili Sprinler

Korunmayan Isıklık veya Tavan Cebi

61

6.6.4

Geniş Korumalı Duvar Tipi Sprey Sprinkler


(a) Sprinkler koruma alanı (As) sprinklerin onaylı olduğu değerlere göre seçilmelidir. Hiçbir durumda sprinkler koruma alanı 37.2 m²’yi geçmemelidir. (b) Duvar boyunca sprinkler arası mesafe S olarak tanımlanır. (c) Sprinkler maksimum koruma alanı ve sprinkler arası mesafe, Tablo 6.6.4.1’de verilen değerlere uygun olmalıdır. (d) Duvar tipi sprinklerin sırt sırta montajı, sürekli bir lento, alt yüzey veya bölme ile bölünmeden yapılmamalıdır. (e) Duvar tipi sprinklerin karşılıklı veya yanındaki duvara montajına, hiçbir sprinklerin diğer sprinklere ait koruma alanı içinde kalmaması durumunda izin verilir. (f) Sprinkler arası merkezden merkeze minimum mesafe; hiçbir sprinkler diğer sprinklere ait koruma alanı içinde kalmamalıdır. 6.6.4.2 Sprinklerin Duvara Mesafesi 

Sprinklerin uç duvara maksimum mesafesi; Tablo 6.6.4.1’de verilen sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir. Duvara olan mesafe duvara dik olarak ölçülmelidir. Tablo 6.6.4.1 Düşük ve Orta Tehlike Sınıfında Geniş Korumalı Yatay Duvar Tipi Sprey Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Tehlike Sınıfı Düşük Tehlike Sınıfı Engelsiz Düz Tavanlar Orta Tehlike Sınıfı Engelsiz Düz Tavanlar

Koruma Alanı (m²)

Duvar Boyunca Sprinkler Arası Maksimum Mesafe-S (m)

37.2

8.5

37.2

7.3

6.6.4.3 Sprinkler Deflektörünün Tavan ve Duvara Mesafesi

(a) Aşağıdaki durum dışında sprinklerin tavana mesafesi 15 cm’den d aha fazla veya 10 cm’den daha az olmamalıdır.  Duvar tipi sprinkler kesinlikle onaylı olduğu tavan mesafesine uygun olarak monte edilmelidir. Yanıcı veya yanıcı olmayan tavanların altına, 152 mm ile 305 mm arası mesafede veya 305 mm ile 457 mm mesafede montaja olanak sağlayan onaylı sprinkler modelleri bulunmaktadır. (b) Sprinkler deflektörünün üzerinde bulunduğu duvara mesafesi 10 cm’den daha az olabilir ancak 15 cm’nin üzerinde olmamalıdır. (c) 203 mm ve daha az genişlikteki tavan eşiği üzerinde veya eşik alt yüzeyine 102 mm mesafe içinde kalacak şekilde monte edilmesi durumunda, eşik altına ilave sprinkler yerleşimi yapılmaz (Bkz. Şekil 6.6.4.3(c.1)). Eşik altındaki duvara montajına ise, Şekil 6.6.4.3(c.2))’de verilen mesafelerin sağlanması durumunda izin verilir. (d) 203 mm’den fazla genişlikteki eşik üzerine sprinkler monte edilmesi durumunda, eşik alt yüzeyi altında ilave sarkık sprinkler yerleşimi yapılmalıdır. (e) Eşik altında dolap bulunuyorsa ve eşiğin duvardan mesafesi 305 mm’yi geçmiyorsa, eşiğin dolap üzerinde bulunan yüzeyine duvar tipi sprinkler montajına izin verilir.

62

(f) Sprinkler deflektörü, altında bulunan dolap veya kabinlerin üst seviyesinin 0.91 m üzerinde ise; dolapların duvardan 305 mm genişlikten fazla olmaması durumunda, sprinklerin dolap üzerindeki duvara montajına izin verilir.

Maks. 152 mm

Maks. 102 mm Maks. 102 mm

Maks. .203 mm

Şekil 6.6.4.3(c.1) Geniş Korumalı Duvar Tipi Sprinklerin Tavan Eşiği Üzerine Yerleşimi

Şekil 6.6.4.3(c.2) Geniş Korumalı Duvar Tipi Sprinklerin Tavan Eşiği Altında Duvara Yerleşimi

6.6.4.4 Deflektör Yönü

(a) Sprinkler deflektörü tavana veya çatıya paralel olmalıdır. (b) Duvar tipi sprinkler 12 birimde 2 birim eğimi geçen tavanlarda kullanılması durumunda, sprinkler eğimin tepe noktasına eğim boyunca aşağı püskürtme yapacak şekilde yerleştirilmelidir. 6.6.4.5 Engelli Yapılarda Sprinkler Yerleşimi


(a) Sprinklerin Tavanda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi Yatay duvar tipi sprinkler, engele minimum 2.4 m mesafede olmalıdır. Engel ile sprinkler arası mesafenin 2.4 m’nin üzerinde olduğu durumlarda sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.4.5.(a)’ya uygun olmalıdır. Tavan

B Kiriş

A KESİT

(A-m) 2.4 m’den az 2.4 m-3.0 m arası 3.0 m-3.35 m arası 3.35 m-3.65 m arası 3.65 m-3.95 m arası 3.95 m-4.25 m arası 4.25 m-4.55 m arası 4.55 m-4.85 m arası 5.85 m-5.20 m arası 5.20 m’den fazla

(B-cm) Izin verilmez 2.5 5.0 7.6 10.1 15.2 17.8 22.9 27.9 35.6

Şekil 6.6.4.5(a) Geniş Korumalı Duvar Tipi Sprinklerin Tavan Üzerinde Bulunan Kirişe Göre Yerleşimi

63



Genişliği 1.2 m’yi geçmeyen kirişlerde, kiriş merkezinden sprinklere olan mesafe, sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmeyecek şekilde, kirişin karşılıklı iki tarafına sprinkler yerleşimine izin verilir.

(b) Sprinklerin Duvarda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi Yapısal engel sprinkler yerleşiminin yapıldığı duvar üzerinde ise, duvar boyunca sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.4.5(b)’ye uygun olarak yapılmalıdır. (B-cm)

(A-cm)

(B-cm)

15 cm’den az

2.5


25.4

15 cm-30 cm arası

5.0


26.7

30 cm-45 cm arası

7.6


32.4

45 cm-61 cm arası

11.4


35.6

61 cm-76 cm arası

14.6


38.1

76 cm-91 cm arası

17.8


41.3

91 cm-106 cm arası

20.0


44.5


23.5

(A-cm)

B Kiriş

A Duvar

KESİT GÖRÜNÜM

Şekil 6.6.4.5(b) Geniş Korumalı Duvar Tipi Sprinklerin Duvar Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

(c) Sprinkler Su Dağılımına Engel Olan Yapılar 46 cm’den az veya eşit mesafede sprinkler deflektörünün altında yer alan ve sprinkler su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engellerin (yapısal elemanlar, borular, kolonlar ve sabitleyiciler) olması durumunda, aşağıdaki durumlar hariç tutulmak üzere sprinklerin engele olan mesafesi, engelin maksimum genişliğinin en az 4 katı olmalıdır. (Bkz. Şekil 6.6.4.5 (c))  Bu maddeden bağımsız olarak, tam kapalı sürekli engelleyiciler olması durumunda (engelleyici yapının boyuna kesiti üzerinde %70’ten az açıklık varsa ve engelleyici derinliği en küçük açıklık ölçüsünü geçiyorsa tam kapalı olarak tanımlanır) 6.6.4.5(a) ve 6.6.4.5(b) maddesi uygulanmalıdır.  Bu madde 6.6.4.5(a), 6.6.4.5(b) maddesinin uygulandığı yerlerde uygulanmaz.  Bu madde; boru çapının 3”’in altında olduğu sprinkler borulama sistemlerinde uygulanmaz. Tavan

D

A Sprinkler

C

C Kiriş


D KAFES KESİT GÖRÜNÜM A ≥ 4C veya 4D A ≤ 914 mm (C veya D ölçüsünden büyük olan kullanılır.)

Şekil 6.6.4.5(c) Geniş Korumalı Duvar Tipi Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapısal Elemanlara Mesafesi

64

(d) Asılı veya Yere Sabitlenmiş Dikey Engeller Düşük tehlike sınıfı mahallerde, sprinklerin yere monte edilmiş dikey engelleyicilere (gizli perdeler, oda bölmeleri, dikey bölmeler vb.) mesafesi Şekil 6.6.4.5(d)’de verilen minimum değerlere uygun olmalıdır. Tavan

(A-cm)

A

B

Engel Duvar


(B-cm)

15 cm’den az

8

15 cm-23 cm arası

11

23 cm-31 cm arası

16

31 cm-38 cm arası

21

38 cm-46 cm arası

24

46 cm-61 cm arası

32

61 cm-76 cm arası

40

76 cm’den fazla

46

Şekil 6.6.4.5(d) Standart Duvar Tipi Sprinklerin Asılı veya Yere Sabitlenmiş Engellere Mesafesi (düşük tehlike sınıfında) 6.6.4.6 Sprinklerden Akan Suyun Korunan Mahale Ulaşmasına Engel Olan Yapılar

Sprinkler deflektörünün 46 cm’den fazla mesafede altında yer alan ve sprinklerden akan suyun mahale ulaşmasını engelleyen sürekli veya süreksiz engeller bulunması durumunda aşağıdaki durumlara uyulmalıdır: (a) Genişliği 1.2 m’yi geçen kanal, platform, üst kapı, ızgara döşeme vb. yapıların altı sprinkler ile korunmalıdır. (b) Masa gibi sabitlenmiş yüzeylerin altı sprinkler ile korunmaz.

6.6.5

Konut Tipi Sprinkler (Dik, Sarkık veya Duvar Tipi)


(a) Sprinkler koruma alanı (As) ve sprinkler arası maksimum mesafe üretici listelerine uygun olmalıdır. (b) Kompartıman içindeki sprinkler arası minimum mesafe; üretici listesinde aksi durum belirtilmedikçe 2.44 m olmalıdır. (c) Eğimli çatı ve tavanlarda sprinkler arası maksimum mesafe eğim boyunca Şekil 6.6.5.1(c)’ye göre ölçülmelidir. (d) Eğimli çatı ve tavanlarda sprinkler arası minimum mesafe Şekil 6.6.5.1(d.1) ve Şekil 6.6.5.1(d.2)’ye göre ölçülmelidir. 6.6.5.2 Sprinklerin Duvara Mesafesi

(a) Sprinklerin duvara mesafesi; üretici listesinde verilen sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir. 6.6.5.3 Sprinklerin Tavana Mesafesi

(a) Ürün onayında aksi belirtilmedikçe, dik ve sarkık konut tipi sprinkler deflektörünün tavana olan mesafesi minimum 25 mm ve maksimum 10 cm olmalıdır.

65

Şekil 6.6.5.1 (c) Konut Tipi Sprinklerin Eğimli Çatı veya Tavanlarda Sprinkler Yerleşimi S S

≥

2.4 m ≥

2.4 m

Şekil 6.6.5.1 (d.1.2) Eğimli Çatı veya Tavanlarda Konut Tipi Sprinkler Arası Minimum Mesafeler

(b) Konut yatay duvar tipi sprinklerin tavana mesafesi üretici listesinde aksi durum belirtilmedikçe 152 mm’den daha fazla veya 102 mm’den daha az olmamalıdır. (c) Konut yatay duvar tipi sprinklerin 203 mm’den fazla genişlikteki eşik üzerine monte edilmesi durumunda, eşik alt yüzey altına ilave sarkık sprinkler yerleşimi yapılmalıdır. (d) Eşik altında dolap bulunuyorsa ve eşiğin duvardan mesafesi 305 mm’yi geçmiyorsa, eşiğin dolap üzerinde bulunan yüzeyine duvar tipi sprinkler montajına izin verilir. (e) Sprinkler deflektörü, altında bulunan dolap veya kabinlerin üst seviyesinin 0.91 m üzerinde ise; dolapların duvardan 305 mm genişlikten fazla olmaması durumunda, konut duvar tipi sprinklerin dolap üzerindeki duvara montajına izin verilir. 6.6.5.4 Engelli Yapılarda Konut Tipi Sprinkler Yerleşimi (Dik veya Sarkık Tip)

Sprinkler yerleşimi; su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engelin etkisini minimize edecek şekilde yapılmalı veya gerektiğinde uygun koruma alanını sağlamak üzere ilave sprinkler sağlanmalıdır.

(a) Konut Tipi Sprinklerin Tavanda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi (Dik veya Sarkık Tip) Deflektörün su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz kirişler olması durumunda, sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.5.4(a)’ya uygun olarak yapılmalıdır.

66



Genişliği 1.2 m’yi geçmeyen kirişlerde, kirişin karşılıklı iki tarafına sprinkler yerleşimine izin verilir. (Kiriş merkezinden sprinklere olan mesafe, sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir.)

Tavan

(A-cm)

B Kiriş

A

(B-cm)

(A-cm)

(B-cm)

30 cm’den az

0


12.5

30 cm-45 cm arası

0


17.5

45 cm-61 cm arası

2.5


17.5

61 cm-76 cm arası

2.5


17.5

76 cm-91 cm arası

2.5


22.0

91 cm-106 cm arası

7.5


27.0


7.5

213 cm ve üzeri

35.0

KESİT

Şekil 6.6.5.4 (a) Konut Tipi (Dik veya Sarkık) Sprinklerin Tavan Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

(b) Konut Tipi Sprinklerin Duvarda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi (Dik veya Sarkık Tip) Kiriş duvar üzerinde ve genişliği 76 cm’den az ise, Şekil 6.6.5.4(b)’ye göre yerleşim yapılmalıdır.

B

A ≥ ( D-0.2 m) + B

Kiriş

D

A

Duvar KESİT

Şekil 6.6.5.4 (b) Konut Tipi (Dik veya Sarkık) Sprinklerin Duvar Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

(c) Konut Tipi Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapılar (Dik veya Sarkık Tip) 46 cm’den az veya eşit mesafede sprinkler deflektörünün altında yer alan ve sprinkler su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engellerin (yapısal elemanlar, borular, kolonlar ve sabitleyiciler) olması durumunda, aşağıdaki durumlar hariç tutulmak üzere sprinklerin engele olan mesafesi, engelin maksimum genişliğinin en az 4 katı olmalıdır. (Bkz. Şekil 6.6.5.4 (c))  Bu maddeden bağımsız olarak, tam kapalı sürekli engel olması durumunda (engelleyici yapının boyuna kesiti üzerinde %70’ten az açıklık varsa ve engelleyici derinliği en küçük açıklık ölçüsünü geçiyorsa tam kapalı olarak tanımlanır) 6.6.5.4(a) ve 6.6.5.4(b) maddesi uygulanmalıdır.

67

  



Bu madde 6.6.1.5(a) ve 6.6.1.5(b) maddesinin uygulandığı yerlerde uygulanmaz. Bu madde boru çapının 3”’in altında olduğu sprinkler borulama sistemlerinde uygulanmaz. Engelin, 0.51 m veya daha büyük aralıklarla açık çelik çubuklardan oluşması ve genişliği 102 mm’yi geçmeyen taşıyıcı elemanlardan oluşması durumunda; engelin merkezinden itibaren sprinkler arası maksimum mesafenin yarısı kadar olan mesafede, sprinklerin karşılıklı olarak yerleşime izin verilir. Uzay çatılarda; çubuk ekseni, makas ekseni veya kirişin direkt üzerinde sprinkler montajına, kiriş veya yapısal engelin ölçüsü 203 mm’yi geçmiyorsa ve sprinkler deflektörü bu engelin en az 152 mm üzerindeyse ve uzay çatı elemanlarının maksimum ölçüsünün 4 katı mesafede olacak şekilde yerleştirilmesi durumunda izin verilir. Tavan

D

Sprinkler

C

A Kiriş

C A D KAFES KESİT GÖRÜNÜM


A ≥ 4C veya 4D A ≤ 914 mm (C veya D ölçüsünden büyük olan kullanılır.)

Şekil 6.6.5.4 (c) Konut Tipi (Dik veya Sarkık) Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapısal Elemanlara Mesafesi

(d) Konut Tipi Sprinklerin Asılı veya Yere Sabitlenmiş Dikey Engellere Mesafesi (Dik veya Sarkık Tip) Düşük tehlike sınıfı mahallerde; sprinkler ile yere monte edilmiş dikey engelleyiciler (gizli perdeler, oda bölmeleri, dikey bölmeler vb.) arasındaki mesafe Şekil 6.6.5.4(d)’de verilen minimum değerlere uygun olmalıdır. (A-cm)

Tavan

A Engel Duvar

B

(B-cm)

15 cm’den az

8

15 cm-23 cm arası

11

23 cm-31 cm arası

16

31 cm-38 cm arası

21

38 cm-46 cm arası

24

46 cm-61 cm arası

32

61 cm-76 cm arası

40

76 cm’den fazla

46


Şekil 6.6.5.4 (d) Konut Tipi (Dik veya Sarkık) Sprinklerin Asılı veya Yere Sabitlenmiş Engellere Mesafesi (düşük tehlike sınıfında)

68

6.6.5.5 Konut Tipi Sprinklerin Su Dağılımının Tehlike Mahaline Ulaşmasına Engel Olan Yapılar (Dik veya Sarkık Tip)

Sprinkler deflektörünün 46 cm’den fazla mesafede altında yer alan ve sprinklerden akan suyun mahale ulaşmasını engelleyen sürekli veya süreksiz engeller bulunması durumunda aşağıdaki durumlara uyulmalıdır. Bu durumlar aynı zamanda düşük ve orta tehlike sınıfı mahaller için 46 cm’den az mesafede yer alan engellere de uygulanmalıdır. (a) Genişliği 1.2 m’yi geçen kanal, platform, kapı vb. yapıların altı sprinkler ile korunmalıdır. (b) Masa gibi yerine sabitlenmemiş yüzeylerin altı sprinkler ile korunmaz. (c) Açık gözenekli asma tavan altına monte edilen sprinkler üst seviyedeki sprinkler akışından plaka ile korunmalıdır. 6.6.5.6 Engelli Yapılarda Konut Tipi Sprinkler Yerleşimi (Yatay Duvar Tipi)


(a) Konut Tipi Sprinklerin Tavanda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi (Yatay Duvar Tipi) Yatay duvar tipi sprinkler, engele minimum 2.4 m mesafede olmalıdır. Engel ile sprinkler arası mesafenin 2.4 m’nin üzerinde olduğu durumlarda sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.5.6(a)’ye uygun olmalıdır.  Genişliği 1.2 m’yi geçmeyen kirişlerde, kiriş merkezinden sprinklere olan mesafe, sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmeyecek şekilde, kirişin karşılıklı iki tarafına sprinkler yerleşimine izin verilir. (A-m)

Tavan

2.4 m’den az

B Kiriş

A KESİT

(B-cm) İzin verilmez

2.4 m-3.0 m arası

2.5

3.0 m-3.35 m arası

5.0

3.35 m-3.65 m arası

7.6

3.65 m-3.95 m arası

10.1

3.95 m-4.25 m arası

15.2

4.25 m-4.55 m arası

17.8

4.55 m-4.85 m arası

22.9

5.85 m-5.20 m arası

27.9

5.20 m’den fazla

35.6

Şekil 6.6.5.6(a) Konut Duvar Tipi Sprinklerin Tavan Üzerinde Bulunan Kirişe Göre Yerleşimi

(b) Konut Tipi Sprinklerin Duvarda Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi (Yatay Duvar Tipi) Yapısal engel, sprinkler yerleşiminin yapıldığı duvar üzerinde ise duvar boyunca sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.5.6(b)’ye uygun olarak yapılmalıdır. (c) Konut Tipi Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapılar (Yatay Duvar Tipi) 46 cm’den az veya eşit mesafede sprinkler deflektörünün altında yer alan ve sprinkler su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engellerin (yapısal elemanlar, borular, kolonlar ve sabitleyiciler) olması durumunda, aşağıdaki durumlar hariç tutulmak üzere sprinklerin engele olan mesafesi, engelin maksimum genişliğinin en az 4 katı olmalıdır. (Bkz.Şekil 6.6.5.6 (c))

69



 

Bu maddeden bağımsız olarak, tam kapalı sürekli engeller olması durumunda (engelleyici yapının boyuna kesiti üzerinde %70’ten az açıklık varsa ve engelleyici derinliği en küçük açıklık ölçüsünü geçiyorsa tam kapalı olarak tanımlanır) 6.6.5.6(a) ve 6.6.5.6(b) maddesi uygulanmalıdır. Bu madde 6.6.5.6(a), 6.6.5.6(b) maddesinin uygulandığı yerlerde uygulanmaz. Bu madde; boru çapının 3”’in altında olduğu sprinkler borulama sistemlerinde uygulanmaz.

(A-cm)

B Kiriş

A Duvar

(B-cm)

(A-cm)

(B-cm)

15 cm’den az

2.5


25.5

15 c m-30 cm aras ı

5.0


26.0

30 cm-45 cm arası

7.5


32.5

45 cm-61 cm arası

11.5


35.5

61 cm-76 cm arası

14.5


38.0

76 cm-91 cm arası

18.0


41.5

91 cm-106 cm arası

20.0


44.5

106 c m-122 cm ara sı

23.5

KESİT GÖRÜNÜM

Şekil 6.6.5.6(b) Konut Duvar Tipi Sprinklerin Duvar Üzerinde Bulunan Kirişe Göre Yerleşimi Tavan

D

A Sprinkler

C

C Kiriş


D KAFES KESİT GÖRÜNÜM A ≥ 4C veya 4D A ≤ 914 mm (C veya D ölçüsünden büyük olan kullanılır.)

Şekil 6.6.5.6 (c) Konut Duvar Tipi Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapısal Elemanlara Mesafesi

(d) Konut Tipi Sprinklerin Asılı veya Yere Sabitlenmiş Dikey Engellere Mesafesi (Yatay Duvar Tipi) Düşük tehlike sınıfı mahallerde, sprinklerin yere monte edilmiş dikey engelleyicilere (gizli perdeler, oda bölmeleri, dikey bölmeler vb.) mesafesi Şekil 6.6.5.6(d)’de verilen minimum değerlere uygun olmalıdır. 6.6.5.7 Konut Tipi Sprinklerden Akan Suyun Korunan Mahale Ulaşmasına Engel Olan Yapılar (Yatay Duvar Tipi)

Sprinkler deflektörünün 46 cm’den fazla mesafede altında yer alan ve sprinklerden akan suyun mahale ulaşmasını engelleyen sürekli veya süreksiz engeller bulunması durumunda aşağıdaki durumlara uyulmalıdır: (a) Genişliği 1.2 m’yi geçen kanal, platform, üst kapı ızgara döşeme vb. yapıların altı sprinkler ile korunmalıdır. (b) Masa gibi yerine sabitlenmemiş yüzeylerin altı sprinkler ile korunmaz.

70

Tavan

(A-cm)

A

B

Engel Duvar

Döşeme

(B-cm)

15 cm’den az

8

15 cm-23 cm arası

11

23 cm-31 cm arası

16

31 cm-38 cm arası

21

38 cm-46 cm arası

24

46 cm-61 cm arası

32

61 cm-76 cm arası

40

76 cm’den fazla

46

KESİT GÖRÜNÜM

Şekil 6.6.5.6(d) Konut Duvar Tipi Sprinklerin Asılı veya Yere Sabitlenmiş Engellere Mesafesi (düşük tehlike sınıfında)

6.6.6

İri Damlacıklı Sprinkler


(a) Sprinkler koruma alanı (As) sprinkler arası mesafe ile branşmanlar arası mesafenin çarpımına eşittir. As=SxD (b) Sprinkler maksimum koruma alanı ve sprinkler arası mesafe, Tablo 6.6.6.1’de verilen değerleri geçmemelidir. (c) Sprinkler minimum koruma alanı 7.4 m²’den az olmamalıdır. (d) Sprinkler arası minimum mesafe; 2.4 m’den az olmamalıdır. Tablo 6.6.6.1 İri Damlacıklı Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Koruma Alanı (m²)


Yanmaz Engelsiz

12.1

3.7

Yanmaz Engelli

12.1

3.7

Yanıcı Engelsiz

12.1

3.7

Yanıcı Engelli

9.3

3.1

Raflı Depolama Uygulamaları

9.3

3.1

Yapı Tipi

6.6.6.2 Sprinklerin Duvara Mesafesi

(a) Sprinklerin duvara maksimum mesafesi; Tablo 6.6.6.1’de verilen sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir. (b) Sprinklerin duvara minimum mesafesi; 102 mm’nin altında olmamalıdır. 6.6.6.3 Sprinklerin Tavana Mesafesi

(a) Engelsiz Tavanlar  Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe: 20.3 cm  Sprinkler deflektörü ile tavan arası minimum mesafe: 15.2 cm (b) Engelli Tavanlar: Engelli tavanlarda sprinkler deflektör yerleşimi aşağıdaki düzenlemelerden birine uygun yapılmalıdır:

71

 



Sprinkler deflektörü tavandan en az 152 mm ve en fazla 305 mm mesafede yerleştirilir. Sprinkler deflektörü ahşap veya kompozit ahşap kiriş altında 25.4 mm ile 152 mm arasında yatay düzlemde yerleştirilir. Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe 559 mm’yi geçmemelidir. Sprinkler deflektörü; merkezden merkeze mesafesi 0.91 m ile 2.3 m arasında olan beton te kirişlerin derinliği dikkate alınmaksızın 25.4 mm altına yatay düzlemde yerleştirilir. Deflektörün engelli yapılara mesafesi ile ilgili kurallara uyulmalıdır (Bkz. Madde 6.6.6.5)

6.6.6.4 Deflektör Yönü

Sprinkler deflektörü tavana veya çatıya paralel olmalıdır. 6.6.6.5 Sprinklerin Branşmanlara Yerleşimi

Branşmanlar üzerine sprinkler yerleşimi aşağıdaki durumlardan herhangi birine uygun olmalıdır:  Branşman borusunun üzerine doğrudan sprinkler montajı yapılmasına, 2” veya daha az çaplı branşman borularında izin verilir.  Sprinklerin yerleşimine, branşman borusundan alınan dal üzerine yatay olarak en az 305 mm olacak şekilde izin verilir.  Deflektörü, 2 ½” boru merkezinden en az 33 cm yükseltmek için uzatma nipeli kullanılmasına izin verilir.  Deflektörü, 3” boru merkezinden en az 38 cm yükseltmek için uzatma nipeli kullanılmasına izin verilir. 6.6.6.6 Engelli Yapılarda Sprinkler Yerleşimi


(a) İri Damlacıklı Sprinklerin Kirişlere Göre Yerleşimi Deflektörün su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz kirişler olması durumunda, sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.6.6 (a)’ya uygun olarak yapılmalıdır.  Kirişin karşılıklı iki tarafına sprinkler yerleşimi durumunda aşağıdaki tablolar uygulanmaz. (A-cm) 30 cm’den az

Tavan

B Kiriş

A KESİT

(B-cm) 0

30 cm-45 cm arası

3.5

45 cm-61 cm arası

7.5

61 cm-76 cm arası

14.0

76 cm-91 cm arası

20.0

91 cm-106 cm arası

25.5


30.5


38.0


45.5


56.0


66.0

182 cm

78.5

Şekil 6.6.6.6(a) İri Damlacıklı Sprinklerin Tavan Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

72

(b) Sprinkler Su Dağılımına Engel Olan Yapılar: 91 cm’den az veya eşit mesafede sprinkler deflektörünün altında yer alan ve sprinkler su dağılımına engel olan sürekli veya süreksiz engellerin (yapısal elemanlar, borular, kolonlar ve sabitleyiciler) olması durumunda, aşağıdaki durumlar hariç tutulmak üzere sprinklerin engele olan mesafesi, engelin maksimum genişliğinin en az 3 katı olmalıdır. (Bkz. Şekil 6.6.6.6(b)) Tavan

D Sprinkler

C

A Kiriş

C A D KAFES KESİT GÖRÜNÜM


(C ve D ≤ 203 mm ise) A ≥ 3C veya 3D (C veya D ölçüsünden büyü k olan kullanılır.)

Şekil 6.6.6.6 (b) İri Damlacıklı Sprinklerin Su Dağılımına Engel Olan Yapısal Elemanlara Minimum Mesafesi 



Tam kapalı sürekli engel olması durumunda (engelli yapının boyuna kesiti üzerinde %70’ten az açıklık varsa ve engelin derinliği en küçük açıklık ölçüsünü geçiyorsa tam kapalı olarak tanımlanır), bu maddeden bağımsız olarak, 6.6.6.5(a) ve 6.6.6.5(b) maddesi uygulanmalıdır. Bu madde 6.6.1.5(a) ve 6.6.1.5(b) maddesinin uygulandığı yerlerde uygulanmaz.

6.6.6.7 Sprinklerden Akan Suyun Korunan Mahale Ulaşmasına Engel Olan Yapılar

Sprinklerden akan suyun korunan mahale ulaşmasına engel olan sürekli veya süreksiz engeller aşağıdaki durumlara uygun olmalıdır: (a) Sprinklerin altında yer alan ve genişliği 610 mm ve üzerinde olan engellere (aydınlatma, yapısal elemanlar, borular, kolonlar ve sabitleyiciler) olan mesafe Şekil 6.6.6.7(a)’da verilen değerlerden daha az olmamalıdır.

Tavan

610 mm ve üstü

(A-cm)

B

A

(B-cm)

15 cm’den az

4.0

15 cm-30 cm arası

7.5

30 cm-45 cm arası

10.0

45 cm-60 cm arası

12.5

60 cm-76 cm arası

14.0

76 cm-91 cm arası

15.0

Şekil 6.6.6.7 (a) İri Damlacıklı Sprinklerin Altında Bulunan Engele Göre Yerleşimi

73

(b) Engelin alt seviyesi sprinkler deflektörünün 610 mm veya daha fazla altında bulunuyorsa aşağıdaki maddelere uygun yerleşim yapılmalıdır:  Sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.6.7 (b)’ye uygun olmalıdır.  Engel yapı genişliği en fazla 610 mm olmalıdır. Engelin genişliği 610 mm’den büyükse, engelin altına bir veya daha fazla sprinkler hattı eklenmelidir.  Sprinkler arası mesafenin merkezinin engel yapı kenarına merkezine mesafesi en fazla 305 mm olmalıdır. Bu mesafe 305 mm’nin üzerinde ise engelin altına bir veya daha fazla sayıda sprinkler hattı eklenmelidir.  Engelin alt seviyesi ile depolama üst seviyesi arasında en az 457 mm mesafe sağlanmalıdır. Tavan

Maksimum 610 mm

≥ 610 mm

Engel

≤ 305 mm Minimum 457 mm

½S

½S

Depolama üst seviyesi

Şekil 6.6.6.7 (b) İri Damlacıklı Sprinklerin 61 cm veya Daha Fazla Mesafede Altında Bulunan Engele Göre Yerleşimi

(c) Özel durumlarda, branşmana paralel ve doğrudan altında yer alan engel olması durumunda aşağıdaki maddelere uygun yerleşim yapılmalıdır:  Sprinkler yerleşimi Şekil 6.6.6.7(c)’ye uygun olmalıdır.  Engelin üst seviyesi ile sprinkler deflektörü arasındaki mesafe en az 914 mm olmalıdır. Tavan

Minimum 914 mm

Minimum 914 mm ≤ 152 mm

Engel

Engel

≤ 305 mm

≤ 305 mm

Şekil 6.6.6.7 (c) İri Damlacıklı Sprinklerin 91 cm veya Daha Fazla Mesafede Altında Bulunan Engele Göre Yerleşimi

74

Engelin genişliği en fazla 305 mm olmalıdır.  Sprinkler branşmanının merkezinin engel yapı kenarına mesafesi en fazla 152 mm olmalıdır. (d) Açık gözenekli asma tavan altına monte edilen sprinkler üst seviyedeki sprinkler akışından plaka ile korunmalıdır. 

6.6.6.8 Sprinklerin Depolama Seviyesine Olan Mesafesi

Çatı veya tavan sprinkler deflektörü ile depolama üst seviyesi arası mesafe 91.5 cm veya daha fazla olmalıdır. 6.6.7

ESFR Sprinkler


(a) Sprinkler maksimum koruma alanı ve sprinkler arası mesafe; Şekil 6.6.7.1’de verilen değerleri geçmemelidir. (b) Sprinkler minimum koruma alanı; 6 m²’den az olmamalıdır. (c) Sprinkler arası minimum mesafe; 2.4 m’den az olmamalıdır. Tablo 6.6.7.1 ESFR Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Mesafeler Tavan/Çatı Yüksekliği < 9.1 m

Tavan/Çatı Yüksekliği > 9.1 m

Yapı Tipi

Koruma Alanı (m2)


Koruma Alanı (m²)


Yanmaz Engelsiz

9.3

3.7

9.3

3.1

Yanmaz Engelli

9.3

3.7

9.3

3.1

Yanıcı Engelsiz

9.3

3.7

9.3

3.1

Uygulanmaz

Uygulanmaz

Uygulanmaz

Uygulanmaz

Yanıcı Engelli

6.6.7.2 Sprinklerin Duvara Mesafesi

(a) Sprinklerin duvara maksimum mesafesi; Tablo 6.6.7.1’de verilen sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir. (b) Sprinklerin duvara minimum mesafesi; 10 cm’den az olmamalıdır. 6.6.7.3 Sprinklerin Tavana Mesafesi

(a) K faktörü 14 olan sarkık tip ESFR sprinkler için;  Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe: 35.6 cm  Sprinkler deflektörü ile tavan arası minimum mesafe: 15.2 cm (b) K faktörü 16.8 olan sarkık tip ESFR sprinkler için;  Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe: 35.6 cm  Sprinkler deflektörü ile tavan arası minimum mesafe: 15.2 cm (c) K faktörü 22.4 ve 25.2 olan sarkık tip ESFR sprinkler için;  Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe: 45.7 cm  Sprinkler deflektörü ile tavan arası minimum mesafe: 15.2 cm (d) K faktörü 14 olan dik tip ESFR sprinkler için;  Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe: 30.5 cm  Sprinkler deflektörü ile tavan arası minimum mesafe: 7.6 cm

75

(e) K faktörü 16.8 olan dik tip ESFR sprinkler için;  Sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum mesafe: 30.5 cm  Sprinkler deflektörü ile tavan arası minimum mesafe: 7.6 cm (f) Engelli yapılarda; Branşmanların kirişleri kesecek şekilde yerleşimine izin verilir ancak sprinkler eş aralıklar içinde kalmalı ve kirişlerin altında bulunmamalıdır. 6.6.7.4 Deflektör Yönü

Sprinkler deflektörü tavana veya çatıya paralel olmalıdır. 6.6.7.5 Engelli Yapılarda Sprinkler Yerleşimi

(a) Tavan Üzerinde veya Yakınındaki Engeller Sprinklerin; tavandaki engellere (kiriş, kanal, ışıklandırma, çelik çubuklar vb.) olan mesafesi, Şekil 6.6.7.5(a)’ye uygun olmalıdır.  Genişliği 610 mm genişliği geçmeyen kirişlerin karşılıklı iki tarafına sprinkler yerleşiminde bu madde uygulanmaz. (Kiriş merkezinden sprinklere olan mesafe, sprinkler arası maksimum mesafenin yarısını geçmemelidir.)  Özel engellere göre sprinkler yerleşimi sprinklerin onaylı kullanımına göre belirlenmelidir. (A-cm)

Tavan

(B-cm)

(A-cm)

(B-cm)

0


30.5

30 cm-45 cm arası

3.5


38.0

45 cm-61 cm arası

7.5


46.6

61 cm-76 cm arası

14


55.8

76 cm-91 cm arası

20


66.0

182 cm

78.5

30 cm’den az

B Kiriş

91 cm-106 cm arası

A

25.4

KESİT

Şekil 6.6.7.5(a) ESFR Sprinklerin Tavan Üzerinde Bulunan Kirişlere Göre Yerleşimi

(b) Sprinkler Seviyesinin Altında Bulunan İzole Edilmiş Engeller Sprinkler yerleşimi aşağıdaki maddelerden herhangi birine uygun olarak yapılmalıdır:  İzole edilmiş süreksiz ve sadece bir sprinkleri etkileyen engellerin altına (örn.; ısıtıcı veya sabitleyici) sprinkler yerleşimi yapılmalıdır.  Genişliği 0.6 m veya daha az olan engel altına sprinkler ilavesi yapılmaz ve sprinkler engel kenarına yatayda 0.3 m veya daha fazla mesafede yerleştirilir.  Madde 6.6.7.5(a)’ya uygun yerleşim yapılması durumunda ilave sprinkler yerleşimi yapılmaz.  Engel genişliği 51 mm’den veya daha az ise ve aynı zamanda engel sprinkler deflektör seviyesinin 0.6 m altında veya yatayda sprinklerden minimum 0.3 m mesafede bulunuyorsa ilave sprinkler yerleşimi yapılmaz.  Özel engellere göre sprinkler yerleşimi sprinklerin onaylı kullanımına göre belirlenmelidir.

76

(c) Sprinkler Altında Sürekli Engeller  Genel Sürekli Engeller: Sprinkler yerleşimi aşağıdaki maddelerden birine uygun olarak yapılmalıdır: 1. Sprinkler sürekli engellerin altına monte edilmelidir veya sprinkler seviyesinin altındaki kanal, aydınlatma, boru veya konveyor gibi iki veya daha fazla sayıda yan yana sprinklerin su dağılımını bozan yatay engeller için sprinkler yerleşimi 6.6.7.5 (a)’ya uygun olmalıdır. 2. Genişliği 51 mm veya daha az olan ve sprinkler seviyesinin minimum 0.6 m altında veya yatayda sprinklere minimum 0.3 m mesafede yer alan engellerin altına ilave sprinkler gerekli değildir. 3. Genişliği 0.3 m veya daha az olan engel altına sprinkler ilavesi yapılmaz ve sprinkler engel kenarına yatayda 0.3 m veya daha fazla mesafede yerleştirilir. 4. Genişliği 0.6 m veya daha az olan engel altına sprinkler ilavesi yapılmaz ve sprinkler engel kenarına yatayda 0.6 m veya daha fazla mesafede yerleştirilir. 5. Engel altına bir sıra sprinkler monte ediliyorsa, tavan sprinkler yerleşiminin 6.6.7.5 (a) maddesinde istenen kurallar uygulanmaz. 

Çelik veya Boşluklu Çelik Kirişlerin Alt Kordları ESFR sprinkler, çelik veya boşluklu çelik kirişlerin alt kordlarına yatayda minimum 0.3 m mesafede yerleştirilmelidir.

6.6.7.6 Sprinklerin Depolama Seviyesine Olan Mesafesi

Çatı veya tavan sprinkler deflektörü ile depolama üst seviyesi arası mesafe 914 mm veya daha fazla olmalıdır.

6.6.8

Raf-arası Sprinkler

6.6.8.1 Raf-arası Sistem Zon Büyüklüğü

Raf-arası sprinkler sistemi ile korunan tek bir zon alanı, rafların döşemede kapladığı alan ve koridorlar dâhil olmak üzere, raf-arası sprinkler seviyelerinin sayısından bağımsız olarak, 3716 m²’nin üzerinde olmamalıdır. 6.6.8.2 Raf-arası Sprinkler Tipleri

Raf-arası sprinkler orta sıcaklık derecesinde, standart veya hızlı tepkili, K faktörü 80 veya 115, dik veya sarkık tipte olmalıdır. Isı kaynaklarına yakın yerlerde uygun açılma sıcaklığında, orta veya yüksek sıcaklık sınıfında sprinkler kullanılmalıdır. 6.6.8.3 Raf-arası Sprinkler Koruma Plakası 



I, II, III, IV depolama sınıflarında, raf-arası sprinkler rafta yatay bariyerle korunmayan bir seviyeden fazla sprinkler bulunuyorsa, raf-arası sprinkler üzerine üst seviyedeki sprinklerin ısıya duyarlı elemanını ıslatmasını engellemek üzere koruma plakası takılmalı veya onaylı orta seviye raflı depo tipi sprinkler kullanılmalıdır. Plastik depolama alanlarında, raf-arası sprinkler raftaki yatay bariyerle korunmuyorsa, raf-arası sprinkler üzerine koruma plakası takılmalı veya onaylı orta seviye raflı depo tipi sprinkler kullanılmalıdır.

6.6.8.4 Raf-arası Sprinkler Yerleşimi

NFPA 13 Bölüm 12 ve Bölüm 20 arasında belirtilen kurallara uygun olarak yapılmalıdır.

77

6.6.8.5 Raf-arası Sprinkler Arası Minimum Mesafe

Raf arası sprinklerin 1.8 m’den az mesafelerde yerleşimine izin verilir.

6.7 Özel Durumlar İçin Yerleşim Kuralları 6.7.1 Tavan ve Döşeme Boşlukları Aşağıdaki durumlar dışında yanıcı yapı malzemesi ile tamamı veya bir kısmı kapatılan tüm boşluklar sprinkler ile korunmalıdır: (a) Hiçbir girişi bulunmayan ve yanmaz yapı malzemesi ile tamamen kapatılmış boşluklar için sprinkler koruması gerekli değildir. (b) Sınırlı girişi bulunan ve yangın riskine izin verilmeyen veya yanıcı malzeme depolama amaçlı olarak kullanılmayıp, yanmaz yapı malzemesi ile kapatılmış boşluklar için sprinkler koruması gerekli değildir. (c) Çift kirişli engel bulunan tavan veya çatılarda, üst kirişin alt noktası ile alt kirişin üst noktası arasındaki açıklık 152 mm’den daha az ise, sprinkler koruması gerekli değildir. (Bkz. Şekil 6.6.1.3(d)) (d) Çatı ve kat döşemesi arasındaki mesafe 152 mm’den daha az olan çelik çubuklardan oluşan boşluklarda, sprinkler koruması gerekli değildir. (e) Ahşap kiriş yapıya 152 mm veya daha az mesafede doğrudan bağlanan tavanların oluşturduğu boşluklarda sprinkler koruması gerekli değildir. (f) Yanmaz izolasyon malzemesi ile tamamen doldurulmuş boşluklarda sprinkler koruması gerekli değildir. (g) Alanı 5.1 m²’yi geçmeyen izole edilmiş küçük odalardaki boşlukların sprinkler ile korunması gerekli değildir. 6.7.2 Dikey Şaftlar Aşağıdaki durumlar dışında şaftın üst noktasına b ir adet sprinkler yerleştirilmelidir: (a) Yanmaz yapı malzemesi kullanılan, girişi bulunmayan dikey kanal şaftlarında sprinkler koruması gerekmez. (b) Yanmaz yapı malzemesi kullanılan, girişi bulunmayan elektrik veya mekanik şaftlarda sprinkler koruması gerekmez. (c) Yanıcı yüzeyi olan şaftlarda, her kat seviyesine bir adet sprinkler yerleştirilmelidir. (d) Girişi olan dikey şaftların yüzeyinin yanmaz olması durumunda en alta yakın seviyede sprinkler yerleştirilmelidir. 6.7.3

78

Merdivenler ve Yürüyen Merdivenler (a) Yanıcı yapı malzemesi kullanılan tüm merdivenlerin altına sprinkler yerleşimi yapılmalıdır. (b) Yanmaz yapı malzemesi kullanılan şaftlarda ve yanmaz kaplama kullanılan merdivenler bulunması durumunda, şaftın en üst noktasına ve şaftın dip noktasındaki ilk merdiven sahanlığının altına sprinkler yerleşimi yapılmalıdır. (c) Yanmaz yapı malzemesi kullanılan merdiven boşlukları duvar veya kapı ile bölünüyorsa, bölmenin her iki tarafına sprinkler yerleşimi yapılmalıdır. (d) Merdiven sahanlığı altının depolama amaçlı kullanılması durumunda, bu alan sprinkler ile korunmalıdır. (e) Dıştan merdivenlerin tamamen yanmaz yapı malzemesinden yapılması durumunda ve dış duvarların %50 açık olması durumunda sprinkler ile koruma yapılmaz. (f) Aynı merdiven sahanlığından iki veya daha fazla kapı, birb irinden bağımsız iki yangın

bölmesine açılıyorsa, merdiven şaftındaki her merdiven sahanlığı altında sprinkler ile koruma sağlanmalıdır.

(g) Dikey Açıklıklar: Yürüyen merdivenler, merdivenkovaları veya benzeri kat geçişlerinin etrafının tamamen açık olması durumunda ve sprinkler sisteminin dikey açıklığı kapatma amacıyla alternatif olarak kullanılması durumunda, kat geçişleri birbirine yakın yerleştirilmiş sprinkler ve durdurucu bölmeler ile birlikte kullanılmalıdır. Durdurucu bölmelerin derinliği en az 45 cm olmalı ve açıklığa bitişik olarak yerleştirilip sprinkler çalışma süresince ve öncesinde yerinde kalacak şekilde yanmaz yapı Şekil 6.7.3 Yürüyen Merdivenlerde Sprinkler Yerleşimi malzemesinden yapılmalıdır.  Tüm katların sprinkler sistemi ile korunduğu alışveriş merkezi, atrium binaları ve benzer yapılarda bulunan geniş kat geçişi boşluklarının karşılıklı kenarlara yatay mesafesinin 6 m veya daha fazla olduğu veya açıklık alanının 93 m² ve üzerinde olduğu yerlerde, birbirine yakın sprinkler ve durdurucu bölme ile korunması gerekli değildir. 6.7.4

Asansör Boşlukları ve Makine Daireleri (a) Asansör çukurunun en alt noktasına 60 cm’den fazla olmayacak mesafede yatay duvar tipi sprinkler yerleşimi yapılmalıdır. Bu yerleşim hidrolik yağ ihtiva etmeyen ve yanmaz yapı malzemesinden yapılmış tamamen kapalı asansör boşluklarında kullanılmaz. (b) Asansör makine dairesi ve asansör boşluğunun üst seviyesine dik, sarkık veya yatay duvar tipi sprinkler yerleşimi yapılmalıdır. Sprinkler sıcaklığı orta seviyede olmalıdır. Asansörler yanmaz ise üst seviye sprinkler yerleşimi kullanılmaz.

6.7.5 Bodrum Katı Altındaki Boşluklar, Bina Dışı Platformlar Aşağıdaki durumların dışında; tüm yanıcı malzeme kullanılan döşeme, bina dı şı platform vb. yapıların altındaki boşluklar sprinkler ile korunmalıdır.

79

(a) Boşluk depolama amaçlı kullanımı engellenmiş ve rüzgâr sebebiyle birikinti oluşması engellenmiş ise sprinkler ile korunmaz. (b) Boşluk içinde konveyör ve yakıtla çalışan ısıtıcı üniteler bulunmuyorsa sprinkler ile korunmaz. (c) Boşluk üzerindeki döşeme sızdırmaz ise sprinkler ile korunmaz. (d) Boşluk üzerindeki alanda yapılan işlem, taşıma veya depolama esnasında yangın riskine sebep olabilecek ürün bulunmuyorsa, boşluk sprinkler ile korunmaz. 6.7.6 Dış Saha Çatılar ve Sundurmalar Aşağıdaki durumların dışında; genişliği 1.2 m’den fazla o lan dış sahada bulunan çatı veya sundurmaların altı sprinkler ile korunmalıdır: (a) Çatı veya sundurma yanmaz yapı malzemesinden yapıldıysa sprinkler ile korunmaz. (b) Yanıcı yapı malzemesi kullanılan çatı ve sundurma yanmaz yapı malzemesi ile tamamen doldurulmuşsa sprinkler ile korunmaz. (c) İzole edilmiş kanopi, çatının üzerindeki 5.1 m²’yi geçmeyen boşluklar sprinkler ile korunmaz. (d) Dış saha çıkış koridorlarına ait dış duvarların en az %50’si açık ise ve koridor yanmaz yapı malzemesinden yapılmış ise sprinkler ile korunmaz. (e) Yanıcı malzeme depolanan ve taşınan kanopi ve çatıların altı sprinkler ile korunmalıdır.

Şekil 6.7.6 Platform, Yükleme Alanı vb. Alanlarda Kuru Tip Sprinkler Koruması

6.7.7

Konut Birimi (a) Konut birimi içinde yer alan ve alanı 5.1 m²’yi geçmeyen banyolar sprinkler ile korunmaz. (b) Umumi koridor veya çıkış yollarına açılan banyolar sprinkler ile korunmalıdır. (c) Hasta bakımı amaçlı banyolar sprinkler ile korunmalıdır. (d) Otellerin konut birimleri içinde yer alan ve yanmaz yapı malzemesinden yapılmış 2.2 m² geçmeyen kiler gibi mahaller sprinkler ile korunmaz.

6.7.8 Açık Gözenekli Asma Tavanlar Açık gözenekli asma tavanlar bir başka deyişle düz enli açık gözenekli tavanlar, aşağıdaki şartların tamamının sağlandığı düşük ve orta tehlike sınıfı mahallerde yer alan sprinkler tesisatlarının altında kullanılabilir:

80

(a) Tavan açıklıklarının en düşük boyutunun 6.4 mm’den az olmamalıdır veya asma tavanda kullanılan malzemenin kalınlığının veya derinliğinin açıklık ölçüsünü geçmemelidir. Aynı zamanda toplam tavan açık alanının, tavan düzlem alanının %70’inden az olmamalıdır. (b) Düşük tehlike sınıfında yer alan mahallerde, sprinkler arası mesafe 3 m x 3 m’den az ise, sprinkler deflektörü ile asma tavanın üst yüzeyi arasında en az 46 cm mesafe sağlanmalıdır. Sprinkler arası mesafe 3 m x 3 m’den fazla ancak 3 m x 3.7 m’den az ise standart sprey sprinkler için deflektör ve asma tavan üst yüzeyi arasında en az 61 cm mesafe sağlanacak şekilde yerleşim yapılmalıdır. Sprinkler arası mesafe 3 m x 3.7 m’den fazla ise sprinkler deflektörü ile asma tavan üst yüzeyi arasındaki mesafe en az 1.2 m olmalıdır. (c) Orta tehlike sınıfında yer alan mahallerde, sprinkler arası mesafe 3 m x 3 m’den az ise, sprinkler deflektörü ile asma tavanın üst yüzeyi arasında en az 61 cm mesafe sağlanmalıdır. Sprinkler arası mesafe 3 m x 3 m’den fazla ise sprinkler deflektörü ile asma tavan üst yüzeyi arasında en az 91 cm mesafe sağlanacak şekilde yerleşim yapılmalıdır. (d) Suyun boşalmasına önemli ölçüde engel teşkil edecek muhtemel engeller için sprinkler yerleşim kurallarında belirtilen mesafeler dikkate alınmalıdır. 6.7.9

Boru Kolları (a) Aşağıdaki durumların dışında sarkık sprinklere sağlanan su, ham su kaynağı, değirmen havuzu veya üstü açık rezervuardan besleniyorsa, sarkık sprinkler boru kolu ile birlikte kullanılmalıdır. Boru kolları tortuların nipellerde birikme durumundan kaçınmak üzere branşman borularının üstüne bağlanmalıdır.  Baskın sistemlerde boru kolu kullanımı gerekli değildir.  Kuru tip sarkık sprinkler kullanıldığında boru kolu kullanımı gerekli değildir.

6.7.10 Soğuk Odalar (a) Küçük soğuk odalarda; 20 adet sprinklere kadar kuru tip sprinkler ile koruma yapılabilir. Islak boru hattına bağlantılarda, ıslak Şekil 6.7.9 Boru hatta muhtemel donmayı engellemek için, kuru tip sprinklerin Kolu Bağlantısı bağlantı borusunun soğuk oda tavanının en az 0.3 m üzerine yükseltilmelidir. Su ihtiyacı belirlenirken ıslak borulu sistem tasarım kriterleri baz alınır. (b) Soğutma odalarında; kuru borulu veya ön tepkili sprinkler sistemi kullanılabilir. (c) Soğuk odalarda sıcaklık 0°C’nin altında ise, dondurucu alanlar için özel tasarımlar kullanılmalıdır. Dondurucu alanlar için tasarlanan sistemlerde, boru içinde buz plaklarının oluşmaması için hava beslemesinde kurutucu vb. sistemlerinden faydalanılır.

81

BÖLÜM 7 Borulama Esasları 7.1 Genel Ana besleme hatları ve branşman borularının yerleşiminde önce likli olarak sprinkler arası mesafeler ele alınmalıdır. Genel olarak, borulama sisteminde branşman boruları üzerinde daha fazla sayıda sprinkler kullanılarak daha az sayıda branşman borusu kullanımı, daha az sayıda sprinkler ile çok sayıda branşman yerleşimine göre daha az miktarda boru kullanımı anlamına gelir. Büyük çaplı branşman boruları kullanarak daha fazla sayıda sprinkler yerleşimi, küçük çaplı branşman borusu kullanarak az sayıda sprinkler yerleşimi yapmaktan daha ekonomik bir çözümdür. Sprinkler yerleşiminde, sprinkler arası mesafeler engelli yapılardan etkilenir. Engelli yapılar, yüksek ofis bölmeleri, çıkarılabilir duvarlar gibi yere sabitlenmiş engeller olduğu gibi tavana sabitlenmiş aydınlatma, mekanik ve elektirk sistemleri ve kanallar olabilmektedir. Eğimli tavanlar da sprinkler arası mesafeleri etkilemektedir. Sprinkler yerleşimi için tüm bu faktörler dikkate alınarak, branşman ve besleme borularının yerleşimi yapılmalıdır.

7.2 Borulama Seçenekleri 7.2.1 Ağaç Borulama Sistemi Ağaç borulama sistemi en az ana dağıtım borusu kullanılarak sp rinkler branşman borularının beslendiği boru sistemidir. Ağaç borulama sistemi genellikle en ekonomik boru sistemidir. Ağaç borulama sistemi, Şekil 7.2.1’de verilmiştir.

Şekil 7.2.1 Ağaç Borulama Sistemi

7.2.2 Loop Borulama Sistemi Loop borulama sistemi ile sistemdeki su akışı bölünerek branşman borularının iki yönden beslenmesi sağlanır. Branşman borularının iki yönden beslemesi ile sistemdeki sürtünme kayıpları azaltılır. Loop sistemi ile boru çapları düşürülerek, branşman borularına su dağılımında artış sağlanmaktadır. Loop sistemleri genellikle, yüksek binalar gibi merkezinde asansör kovası bulunan yapılarda kullanılır. Loop sistemlerinde, sprinkler kolon borusu ağaç sistemi ile aynıdır. Ana besleme borusu kolon borusundan ayrılarak, sistem branşman borularına ulaşır. Geniş bir loop oluşturmak için ana dağıtım borusu ayrılarak iki yönde devam eder. Branşman boruları loop besleme borularına ağaç sistemindeki gibi bağlanır. Loop borulama sistemi, Şekil 7.2.2’de verilmiştir. 7.2.3 Grid Borulama Sistemi Grid borulama sistemi en az iki dağıtım borusunun çok sayıda branşman borusu ile birbirine bağlantısını içerir. Ana besleme borusuna yakın olan dağıtım borusu “yakın dağıtım veya birincil dağıtım” ve ana besleme borusuna uzak olan dağıtım borusu “uzak dağıtım veya ikincil dağıtım” olarak adlandırılır.

82

Şekil 7.2.2 Loop Borulama Sistemi

Grid boru sisteminin kuru borulu ve ön etkili sprinkler sistemlerinde kullanımına izin verilmez. Grid boru sistemleri geniş dikdörtgen alanlara su dağıtımında verimlidir. Genellikle, depolama alanlarında ıslak borulu sprinkler sistemlerinde kullanılır. Grid borulama sistemi, Şekil 7.2.3’te verilmiştir.

Şekil 7.2.3 Grid Borulama Sistemi

7.3 Sprinkler Sistemi Boru Çaplarının Tablo Metodu ile Belirlenmesi Sprinkler sistemi boru çaplarının belirlenmesinde tablo metodunun kullanımı belli uygulamalarla sınırlandırılmıştır. Bu metot ile branşman boruları veya besleme borularının çapları, tablolarda verilen sprinkler sayılarına göre belirlenir. Tablo metodu mevcut binalar ve alanı 465 m²’yi geçmeyen yeni yapılar için sınırlandırılmıştır. Ayrıca en yüksek seviyede istenen minimum basınç ihtiyacı yüksek olduğundan bu metot ile yüksek boru çapları ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Tablo metoduyla sadece K faktörü 80 olan sprinkler ile tasarım yapılabileceği gibi, bu metot her katta ve her kolonda sınırlı sayıda sprinkler kullanımına olanak vermektedir. Tablo metodu; yüksek boru çapları, öngörülemeyen performans ve çeşitli yangın yükleri için esneklik sağlamaması nedeniyle ve potansiyel basınç problemlerine karşı tasarımlarda genellikle tercih edilmemektedir. Limitli uygulamalarda kullanımına izin verilen boru çap tabloları düşük ve orta tehlike sınıfı için Tablo 7.3 (a) ve 7.3 (b)’de verilmiştir.

83

Tablo 7.3(a) Düşük Tehlike Sınıfı Boru Çap Tablosu¹

Tablo 7.3(b) Orta Tehlike Sınıfı Boru Çap Tablosu ²

Boru Çapı (Çelik Boru)

Sprinkler Sayısı

Boru Çapı (Çelik Boru)

Sprinkler Sayısı

DN25

2 sprinkler

DN25

2 sprinkler

DN32

3 sprinkler

DN32

3 sprinkler

DN40

5 sprinkler

DN40

5 sprinkler

DN50

10 sprinkler

DN50

10 sprinkler

DN65

30 sprinkler

DN65

20 sprinkler

DN80

60 sprinkler

DN80

40 sprinkler

DN100

100 sprinkler

DN100

100 sprinkler

DN125

160 sprinkler

>DN100

Bkz. Bölüm 4

DN150

275 sprinkler

DN200

Bkz.Bölüm 4

7.4 Sprinkler Sistemi Boru Çaplarının Hidrolik Hesap Yöntemi ile Belirlenmesi 7.4.1 Genel Sprinkler sisteminde hidrolik hesap yönteminin kullanılmasının amacı, sisteme yeterli su ve basıncın aktarılmasını güvence altına almak üzere ihtiyaç duyulan boru çapının belirlenmesidir. Hidrolik hesap yöntemi 1970’li yılların sonunda kullanılmaya başlanmış ve daha öncesinde boru çaplarını belirlemek için kullanılan tablo metodunun kullanımı sınırlandırılmıştır. Sprinkler sistemi için hesaplar, talebe göre yapılır. Sistemin bir bölümü suyun en zor ulaşacağı alan olarak tanımlanarak, en çok su ihtiyacı olan alan belirlenir. Bu alan en çok su ihtiyacı olan operasyon alanıdır. Bu alan belirlendikten sonra, tasarım kriterleri kullanılarak, hidrolik hesaplarla bu alan içinde yer alan tüm sprinklerden aynı anda su boşalacağı simülasyonu ile bu özel yangın sınıfındaki alanda beklenen en kötü durum yaratılır. Bu talep, bu alanda ihtiyaç duyulan minimum su ve basınç ihtiyaçları doğrulanarak belirlenir. Hidrolik hesaplamalara etki eden faktörler; tehlike sınıfı veya depolama sınıfı, sprinkler yerleşimi, borulama seçenekleri, su beslemeleri ve sprinkler tipleridir. Hidrolik hesaplamalara başlamadan önce tasarım kriteri belirlenmelidir. Tasarım kriterleri tehlike sınıfı veya depolama sınıfına göre belirlenmelidir. Aynı binanın değişik alanları için farklı sınıflar ve dolayısıyla farklı tasarım kriterleri kullanılabileceği gibi tüm bina aynı tehlike sınıfı veya depolama sınıfına dahil olabilir. Öncelikle tehlike sınıfı veya depolama sınıfının belirlenmesinin sebebi, tasarım yoğunluğu kavramıdır. Tasarım yoğunluğu; altındaki taban alanına aktarılması tasarlanan su miktarıdır. Tasarım yoğunluğu için minimum değerlerin belirlenmesi konusu Bölüm 4’te verilmiştir. Sprinkler sistemi su talebinin belirlenmesinde diğer önemli faktör; sprinkler yerleşimi ve boru tesisatıdır. Sprinkler yerleşimi sistem talebinin belirlenmesinde kritik rol oynar ve aynı zamanda sprinklerin bağlantı yolu da sistem talebini doğrudan etkiler. En uzak alana ulaşmak için suyun izlediği boru sistemi doğrudan toplam basınç kaybına etki eder. Sistem çaplandırması boru konfigürasyonunun tipine bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Örneğin bir depolama alanında, merkezden veya kenardan beslenen ağaç boru tesisatı yerine, grid borulama sistemi kullanılması durumunda, boru çapları daha küçük olmaktadır. ¹ NFPA13-22.5.2.2.1 ² NFPA13-22.5.3.4

84

Hidrolik hesaplara etki eden üçüncü faktör su beslemesidir. Sistem tasarımında hedef, verilen su beslemesinden mümkün olan en yüksek miktarda su alarak en ekonomik şekilde faydalanırken aynı zamanda da minimum tasarım kriteri için ihtiyaç duyulan basınç ve debi ile sistemi yeterli düzeyde besleyecek tasarımı sağlamaktır. Hidrolik hesapları doğrudan etkileyen dördüncü ve en son faktör ise sprinkler koruma alanıdır. Bu faktörün bu kadar önemli olmasının sebebi; tasarım yoğunluğunu sağlamak için gerekli minimum basınç ve debi değerini belirlemek için kullanılan denklem, hidrolik hesap prosedürünün ilk adımıdır.

7.4.2 Denklemler Hidrolik hesap prosedüründe kullanılan dört ana formül bulunmaktadır: Denklem 1:

(d) (A) = Qm

d = Tasarım yoğunluğu (Tehlike sınıfı veya depolama sınıfı tarafından talep edilen) A = En çok su ihtiyacı olan sprinkler koruma alanı Qm = İstenen tasarım yoğunluğu elde etmek için sprinklerde istenen minimum debi (lt/dk) Denklem 2:

Qm = K √ P

Qm = Verilen tasarım yoğunluğu elde etmek için sprinklerde istenen minimum debi (lt/dk) K = Sprinkler K faktörü P = Sprinklerde istenen minimum basınç Denklem 3:

Qa Qd Qy Pd Py

Qa = (Qd) √ (Py/Pd) + Qy

= İki ayrı debi ve basıncı birlikte dengelemeden sonra düzeltilmiş debi = Verilen bir hidrolik noktadaki iki farklı debiden düşük olanı = Verilen bir hidrolik noktadaki iki farklı debiden yüksek olanı = Verilen bir hidrolik noktadaki iki farklı basınçtan düşük olanı = Verilen bir hidrolik noktadaki iki farklı basınçtan yüksek olanı

Denklem 4:

Ps = 6.05 (

(Qm)1.85 (C)1.85 (D)4.87

) 105

Ps = Sürtünmeye bağlı basınç kaybı (bar/m) Qm = Akış debisi (lt/dk) C = Boru pürüzlülük katsayısı D = Boru iç çapı (mm) (Hazen-Williams Sürtünme Kaybı Formülü) 7.4.3

Hidrolik Hesap Adımları

7.4.3.1 Sprinkler Borulama Tesisatının Belirlenmesi Sprinkler borulama sistemleri; merkezden beslemeli ağaç sistemi, loop ve grid boru tesisatıdır. Hidrolik açıdan her bir boru tesisatının çeşitli avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Boru çapı ile birlikte, boru cinsi de seçilmelidir. Bu kararın alınmasında işçilik, imalat, su miktarı ve malzemelerin bulunabilirliği göz önüne alınmalıdır. 7.4.3.2 Tasarım Alanının Belirlenmesi (a) Kritik Hidrolik Tasarım Alanının Belirlenmesi Tasarım yapılan tehlike sınıfı veya depolama sınıfına uygun hidrolik kriterlerin verildiği yoğunluk/alan tabloları veya eğrileri kullanılarak tasarım yoğunluğu ve operasyon alanı

85

seçilmelidir. (Bkz. Bölüm 5) Kritik hidrolik operasyon alanı, suyun en zor ulaşacağı ve en fazla su ihtiyacı olan alana göre belirlenir. Genel olarak, ağaç sistemi ve loop sisteminde, kritik hidrolik operasyon alanı su besleme kolonuna en uzak noktada ve en üst kattaki en uzak alandır. Bina içinde birden fazla tehlike sınıfı veya kot değişikliği bulunuyorsa ve kritik alan belirgin değilse, kritik hidrolik tasarım alanı birden fazla hesap yapılarak belirlenir. Grid sistemlerde en az 3 set hidrolik hesap yapılarak kritik alan belirlenmelidir.

Şekil 7.4.3.2(a) Kritik Hidrolik Tasarım Alanı Örnekleri

Şekil 7.4.3.2 (b) Kritik Hidrolik Tasarım Alanı Örnekleri

86

(b) Hidrolik Açıdan En Elverişli Alanın Belirlenmesi Denklem 2’ye göre; debi basıncın kareköküyle doğru orantılı olarak artar. Hidrolik olarak basınç kayıplarının en az olduğu bölge, kritik tasarım alanına kıyasla daha fazla su debisi gerektirir. En elverişli alan, suyun en kolay ulaşacağı ve en az basınç kaybı olan alana göre belirlenir. Genel olarak, ağaç sistemi ve loop sisteminde, en az basınç kaybı olan alan, besleme kolonuna en yakın noktada ve en alt katta bulunan alandır. Mümkün olduğu kadar kareye yakın seçilmelidir. Ağaç veya loop sistemlerde; sadece bir dağıtım borusunda bulunan sprinkler grubunu içeren yer seçilmelidir. Grid boru düzeninde en elverişli alan, hidrolik bakımdan en yakın yerdeki branşmanları kapsamalıdır. Branşman üzerine yerleştirilemeyen sprinkler, diğer branşmanda dağıtım borusuna en yakın olan yere yerleştirilir.

7.4.3.3 Kritik Hidrolik Tasarım Alanında Açılacak Sprinkler Sayısının Belirlenmesi Kritik hidrolik operasyon alanı seçiminden sonra, bu alanda açılacak sprinkler sayısı belirlenmelidir. Bu alandaki sprinkler yerleşiminin uniform olduğu düşünülürse, sprinkler sayısı operasyon alanı sprinkler koruma alanına bölünerek belirlenmelidir. Elde edilen sonuç ondalıklı ise bir üst tamsayıya yuvarlanmalıdır. Operasyon alanındaki sprinkler düzensiz bir şekilde yerleştirildiyse, gerçek sprinkler yerleşimi dikkate alınarak, operasyon alanı geometrik olarak değerlendirilmelidir.

(a) Tasarım alanı dikdörtgen olmalıdır. Dikdörtgenin branşmanlara paralel olan kenarı operasyon alanının karekökünün 1.2 katı olmalıdır. Sistemde bu şartı sağlayacak sayıdan daha az sayıda sprinkler bulunması durumunda bu alan, minimum tasarım alanı şartını sağlayacak şekilde genişletilmelidir. Sprinkler sayısı dikdörtgen tasarım alanı oluşturacak sayıdan az ise yakınındaki branşmana sprinkler ilavesi yapılarak dikdörtgen alan oluşturulur. (b) Tasarım alanı olarak, sprinklerin altında bulunan taban alanı dikkate alınmalıdır. Sprinkler eğimli çatıda bulunuyorsa, hidrolik hesap için tasarım alanı olarak sprinklerin altında bulunan taban alanı kullanılmalıdır. (c) Hidrolik hesapta sprinkler ve branşmanlar arası yatay mesafeler dikkate alınmalıdır. (d) Sprinklerin hem tavan üstü hem de tavan altında bulunduğu durumlarda su debisi belirlenirken, tavanla bölünmüş iki ayrı alandaki sprinklerin tamamının açılacağı öngörülmez. Ancak tavan tamamen açıksa, bu durum hesapta değerlendirilerek, aynı anda açılması olası olan sprinklerin tamamı hesaba katılarak, hidrolik hesapla ihtiyaç duyulan en yüksek debi belirlenmelidir. (e) Asma tavan ve yükseltilmiş döşeme boşluklarında veya engelin altında ve/veya üstünde yeralan sprinkler hidrolik hesaba katılmaz. (f) Sprey veya iri damlacıklı sprinklerin engellerin altına ve üstüne ilavesinin gerekli olduğu durumlarda, tasarım alanı içinde kalan ilave sprinkler, açılacak sprinkler sayısına eklenmez. (g) ESFR sprinkler kullanılması durumunda, kritik tasarım alanında bulunan 3 adet branşmanda 4’er tane sprinkler açılarak toplam 12 adet sprinkler için hidrolik hesap yapılır. Tasarım alanı 89 m²’nin altında olmamalıdır. Engel altında ve üstünde ilave ESFR sprinkler bulunuyorsa, ilave seviyelerin sadece birinden en fazla iki adet ESFR sprinkler hesaba ilave edilmelidir.

87

A = Operasyon Alanı S = Sprinkler Koruma Alanı Açılacak Sprinkler Sayısı Branşman Üzerindeki Sprinkler Sayısı Not 1 : Not 2 :

= 139 m² = 3 m x 3.7 m = 11.1 m² = A / S= 139/11.1 = 12.5 ~ 13 adet = 1.2 √ A = 1.2 √139 / 3.7= 3.82 ~ 4 adet Sprinkler arası mesafe

Grid tesisatta 4. branşman borusundaki ekstra sprinkler; B ve E arasında kaydırılabi lir. Ağaç dalı ve loop sistemde 4. branşman borusundaki ekstra sprinkler; branşman dağıtım borusuna en yakın konuma yerleştirilmelidir.

Şekil 7.4.3.3 Örnek: Operasyon Alanında Açılacak Sprinkler Sayısının Hesabı

7.4.3.4 En Çok Su Debisi Gerektiren Sprinklerin Tespiti Tasarım alanı belirlendikten sonra, tasarım alanı içinde en çok su debisi gerektiren sprinkler belirlenmelidir. En büyük koruma alanına sahip sprinkler en çok su debisi gerektiren sprinkler olacaktır. Genellikle en uzak noktadaki sprinkler en fazla su debisi ihtiyacı gerektirir ve hidrolik hesaba bu sprinklerden başlanmalıdır. 7.4.3.5 Bir Sprinklerden Akan Minimum Su Debisinin Belirlenmesi Denklem 1 kullanılarak, tasarım yoğunluğunu sağlamak üzere bir sprinklerden akması gerekli minimum su debisi hesaplanmalıdır. Denklemde kullanılacak sprinkler koruma alanı, tasarımlanan koruma alanı olmalıdır. Maksimum koruma alanı veya gerçek koruma alanı değerleri kullanılmaz. Eğer bu debi değeri doğru tespit edilmezse, hidrolik hesabın bundan sonraki adımları doğru olmayacaktır.

Tasarım Yoğunluğu: 5 lt/dk-m², Sprinkler Koruma Alanı (A) : 11.5 m² Bir Sprinklerden Akan Minimum Su Debisi (Qm) = (d) (A) = 5 x 11.5 = 57.5 lt/dk

Şekil 7.4.3.5 Örnek: Bir Sprinklerden Akan Minimum Su Debisinin Hesabı

88

7.4.3.6 Sprinkler Minimum Basıncının Belirlenmesi Madde 7.4.4.4’te belirlenen su debisini sağlayacak en düşük sprinkler basıncı, Denklem 2 ile belirlenir. (a) Herhangi bir standart sprinklerdeki minimum basınç 0.5 bar’ın altında olmamalıdır. Sprinklerden akan su debisi değerine göre su basıncı 0.5 bar’dan daha az ise bir sprinklerden akan su debisi Denklem 2’de minimum basınç değeri olan 0.5 bar’a göre tekrar belirlenmelidir. Bu değer sprinklerden akan minimum su debisi değeri olarak alınmalıdır. (b) Bazı sprinkler tiplerinde minimum basınç değeri daha yüksek olabilmektedir. Özel tasarımlarda, sprinklerdeki minimum basınç, sprinklerin onay listelerinden belirlenmelidir.

Örnek: Şekil 7.4.3.5’te belirlenen su debisini sağlayacak basınç Denklem 2 ile belirlenir. 57.5 lt/dk standart sprinkler için minimum basınç: Qm = K √ P → 57.5= 80 x √ P → P = 0.52 bar > 0.5 bar

Not: P değeri 0.5 bar’dan küçük ise bir sprinklerden akan su debisi tekrar belirlenmelidir.

7.4.3.7 Boru Pürüzlülük Katsayısının (C) Belirlenmesi Bu katsayı Hazen-Williams formülünde kullanılan bir sabittir. Seçilen boru tipine göre boru pürüzlülüğünü gösterir. Her boru tipi için C katsayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Aynı zamanda kullanılacak sistem tipine bağlı olarak C katsayısındaki korelasyon belirtilmektedir. Tablo 7.4.3.7 Çeşitli Boru Tipleri İçin Boru Pürüzlülük Katsayıları (C)¹ Boru Tipi

Pürüzlülük Katsayısı (C)

Dikişsiz döküm demir veya düktil demir

100

İçi çimento kaplı düktil demir

140

Siyah çelik boru (Kuru borulu ve ön tepkili sistemler)

100

Siyah çelik boru (Islak borulu ve baskın sistemler)

120

Galvaniz boru (Tümü)

120

Plastik -yangın onaylı (Tümü)

150

Bakır veya paslanmaz çelik

150

7.4.3.8 Toplam Boru Uzunluğu, Fittinglerin Tipi ve Miktarı, Tesisat Üzerindeki Cihazların Tipi ve Miktarının Belirlenmesi Bu adımda ilk hidrolik noktadan en uç noktaya kadar tüm boru uzunluğuna bağlı olarak eşdeğer boru uzunlukları hesaplanır. Boru üzerinde yer alan fitting ve diğer cihazların düz boru cinsinden eşdeğer uzunlukları, tablolar yardımıyla veya üreticilerin belirlediği spesifik değerlere göre belirlenir. Çeşitli tipte fitting ve cihazların eşdeğer boru uzunlukları Tablo 7.4.3.8’de verilmiştir. Fittinglerin tamamının hesaba katılması öngörülmez. Ancak, çoğu standartta talep edilmemesine karşılık, bazı sigorta kuruluşları içinden su geçişi olan her kaplin için 1 ft eşdeğer boru uzunluğu kayıp öngörmektedir. Bu değer tek başına fark oluşturmasa da toplamda fark yaratabilir. Bu yüzden tüm boru, fitting, vana gibi cihazların aşağıda belirtilen durumlara uygun olarak hesaba katılması önemlidir. (a) Drenaj hattı basınç kaybı hidrolik hesaba katılmaz. ¹ NFPA13-Tablo 22.4.4.7

89

(b) Akış yönünün değişmediği noktalarda bulunan te hidrolik hesaba katılmaz. Ancak su akışı te içinden 90 derece yön değiştirerek oluyorsa, te içinde meydana gelecek kayıp hesaba katılmalıdır. (c) Redüksiyon dirseklerde en küçük çapa göre eşdeğer boru uzunluğu değeri kullanılmalıdır. (d) Dişli bağlantılarda standart dirsek eşdeğer boru uzunluğu değeri kullanılmalıdır. Flanşlı, kaynaklı veya diğer bağlantı tiplerinde uzun dirsek eşdeğer boru uzunluğu değeri kullanılmalıdır. (e) Sprinklerin bağlı olduğu fitting hidrolik hesaba katılmaz. Örneğin; sprinkler branşmana bağlı bulunan dişli te üzerine doğrudan monte ediliyorsa ve te ile sprinkler arasında nipel bulunmuyorsa, toplam eşdeğer uzunluğuna katılmaz. (f) Dağıtım borusu uzantısı üstündeki te branşman borusuna eklenmelidir. Dağıtım borusu uzatma borusu altında bulunan te, dağıtım borusu uzantısına eklenmelidir. Branşman dağıtım borusu ile ana dağıtım borusu birleşim noktasındaki cross veya te ise branşman dağıtım borusuna eklenerek, hesap yapılmalıdır. Tablo 7.4.3.8 Çelik Boru Eşdeğer Boru Uzunluğu Tablosu¹ Fitting ve Vanalar

Fitting ve Vanaların Eşdeğer Boru Uzunlukları (m) 25

32

40

50

65

80

100

150

200

250

90° Standart dişli dirsek

0.77

1.00

1.2

1.5

1.9

2.4

3.0

4.3

5.7

7.4

90° Kaynaklı dirsek (r/d =1,5)

0.36

0.49

0.56

0.69

0.88

1.1

1.4

2.0

2.6

3.4

45° Dirsek

0.40

0.55

0.66

0.76

1.0

1.3

1.6

2.3

3.1

3.9

Te (Akışta 90° dönüş)

1.5

2.1

2.4

2.9

3.8

4.8

6.1

8.6

11.0

14.0

Sürgülü vana

—

—

—

0.38

0.51

0.63

0.81

1.1

1.5

2.0

Alarm veya çek vana (swing tip)

—

—

—

2.4

3.2

3.9

5.1

7.2

9.4

12.0

Alarm veya çek vana (mantar tip)

—

—

—

12.0

19.0

19.7

25.0

35.0

47.0

62.0

Kelebek vana

—

—

—

2.2

2.9

3.6

4.6

6.4

8.6

9.9

Glob vana

—

—

—

16

21

26

34

48

64

84

Not: Bu tablodaki değerler, Hazen-Williams C katsayısı 120 olan borularla kullanılmalıdır. Diğer C katsayıları için aşağıda verilen çarpan faktörleri kullanılmalıdır: C Katsayısı Çarpan Faktörü C Katsayısı değeri Çarpan faktörü

100

120

130

140

150

0.713

1

1.16

1.33

1.51

7.4.3.9 Bir Metre Borudaki Sürtünme Kaybının (Ps) Hesaplanması Birinci sprinklerden akan sprinkler su debisi kullanılarak, Denklem 4’e göre 1 m borudaki sürtünme kaybı (Ps) belirlenir. Çelik boru et kalınlıkları ve iç çapları Tablo 7.4.3.9’da verilmiştir. 7.4.3.10 Hidrolik Düğüm Noktaları Arasındaki Toplam Basınç Kaybının (Pf) hesaplanması Başlangıç noktası ile sonraki hidrolik düğüm noktası arasındaki toplam eşdeğer boru uzunluğu ile bu değer çarpılarak, sürtünmeye bağlı toplam basınç kaybı (Pf) hesaplanır. ¹ EN12845-Tablo 23

90

Tablo 7.4.3.9 Çelik Boru İç Çapları Tablosu¹ Boru Anma Çapı (mm)

Dış Çap (mm)

25

Orta Seri Boru

Ağır Seri Boru

İç Çap (mm)

Et Kalınlığı (mm)

İç Çap (mm)


33.7

27.2

3.2

25.70

4.0

32

42.4

35.9

3.2

34.40

4.0

40

48.3

41.8

3.2

40.30

4.0

50

60.3

53.0

3.6

51.30

4.5

65

76.1

68.8

3.6

67.10

4.5

80

88.9

80.8

4.0

78.90

5.0

100

114.3

105.3

4.5

103.50

5.4

125

139.7

129.7

5.0

128.90

5.4

150

165.1

155.1

5.0

154.30

5.4

7.4.3.11 Yükseklik Farkına Bağlı Basınç Kayıplarının (Pe) Belirlenmesi Yükseklik farkına bağlı kayıplar bazen sistemdeki en fazla hidrolik kaybı oluşturur. Bu kayıp, suyun ağırlığına bağlı olarak su sütununun kullandığı basınç miktarını gösterir. Herhangi iki hidrolik düğüm noktası arasındaki (m) olarak yükseklik farkı, yerçekimi ivmesine bağlı olarak 0.098 katsayısıyla çarpılarak, yükseklik farkına bağlı basınç kaybı hesaplanır. Su yukarı yönde hareket halindeyken basınç kaybı negatiftir ve basınçta kayıp olur, su aşağı yönde hareket halinde olduğunda ise basınç kaybı pozitiftir ve basınçta kazanım olur. Pe = Yükseklik farkı (m) x 0.098 bar/m

7.4.3.12 Bir Sonraki Düğüm Noktasındaki Gerekli Basıncın (Pt) Belirlenmesi (Pt+Pe+Pf) basınç kayıpları toplanarak, bir sonraki düğüm noktasındaki gerekli basınç ihtiyacı hesaplanır. Bu değer, ikinci noktada bulunan sprinklerden akan su debisini belirlemek üzere kullanılır. 7.4.3.13 Hidrolik Düğüm Noktalarından Beslemeye Kadar Hesapların Tekrarı Hidrolik hesap yönteminde, en basit yol olarak; tasarım yoğunluğu için gerekli minimum sprinkler debisi belirlenir. Bu debi ikinci noktaya kadar olan boru, fittings ve diğer kayıp yaratan ekipmanlar içinden geçirilir. Bu çap ölçüsü tahmini olarak belirlenir. Buna göre, iki nokta arasındaki basınç kaybı belirlenerek, yükseklik farkı nedeniyle oluşan basınç kaybı eklenir. Operasyon alanındaki debi ve basınçlar belirlendikten sonra, geriye doğru besleme sistemine (kolon veya yangın pompası) kadar, yükseklik farkına bağlı statik basınç ile boru ve fittingler için sürtünme kayıpları eklenerek devam edilir. Sprinkler debisi belirlenirken aşağıdaki adımlar uygulanır:  1. sprinklerin debisi, Denklem 1’e göre hesaplanır ve minimum basıncı kontrol edilir.  2. düğüm noktasındaki basınç; birinci sprinklerdeki toplam basınca, 1-2 arası boru parçasındaki basınç kaybı eklenerek hesaplanır.  2. sprinkler debisi, 2. düğüm noktasındaki basınç kullanılarak Denklem 2’ye göre hesaplanır.  Aynı branşmandaki, üçüncü ve devamındaki sprinklerin debi ve bas ınçları aynı şekilde hesaplanır. ¹ TS EN 10255/2007-Çizelge 2

91

Tek branşman borusu bağlanan dağıtım borusundaki basıncı hesaplamak için aşağıdakiler eklenir:  Branşman dağıtım borusuna en yakın noktadaki sprinklerin toplam basıncı  Son sprinkler ve branşman dağıtım borusundaki basınç kaybı  Branşman borusu ile branşman dağıtım borusunu bağlayan yükseltme nipelinin tepe noktasındaki dirsek veya te basınç kaybı  Yükseltme nipel uzunluğunun basınç kaybı  Nipelin altındaki te veya dirseğin basınç kaybı Hidrolik hesapların tekrarında aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır: (a) Eğer, birinci uzatma nipelinden iki adet branşman besleniyorsa, nipel üzerindeki te, nipel ve branşman borusu çapları değişir. (b) Eğer, birden fazla branşman hesaba katılıyorsa ve birbirinin eşdeğer ise, K değeri hepsinde aynıdır. Tek branşmanda yapılan hesap, diğer branşmanlara eşdeğer K faktörü hesaplanarak aktarılır. Eşdeğer K faktörü her branşman için hesaplanarak, hesapta kolaylık sağlanır. K faktörü K = Q / √ P formülü kullanılarak belirlenir. Diğer branşmanlar aynı şekilde hesaplanır. Örneğin; 5 noktasındaki A branşmanının K değeri, 6 noktasında da aynıdır. 6 noktasındaki basıncı; 5 -6 düğüm noktaları arasındaki toplam basınç kaybına, 5 noktasındaki basınç eklenerek belirlenir. B branşman borusuna giren debi, K ile 6 noktasındaki basıncın karekökünün çarpımına eşit olacaktır. (c) Branşman boruları üzerindeki sprinkler sayısının değişiklik gösterdiği durumlarda; Örneğin; 15 sprinkler, 16 sprinkler, 15 sprinkler vb. 15 sprinkler bulunan branşman için K faktörü ve 16 sprinkler bulunan branşman için K faktörü hesaplanır. Yukarıdaki örnekte verilen işlem her sıraya uygun K faktörü için tekrarlanır. (d) Eğer iki branşman borusu tek bir te’ye bağlı ise, debiler (Qi ve Qi) ve branşman dağıtım borusu basınçları (Pti ve Ptj ) örnekte verildiği şekilde hesaplanır. Eğer Pti ve Ptj birbirine eşit değil ise dengeleme yapılmalıdır çünkü aynı noktada iki farklı basınç bulunamaz. Eşitlemek için düşük olan basınç, büyük olan basınca eşitlenir. Denklem 3 kullanılarak, Qd değeri, Qy + Py/Pd değerine dengelenir. Belirlenen debi ve akış değerinden K değeri Denklem 2’ye göre hesaplanarak, diğer branşman için kullanılır. (Örnek için, Bkz. Şekil 7.4.3.13(d))

A: 6 sprinkler bulunan branşman B: 4 sprinkler bulunan branşman A’dan gelen akışta, 7 noktasında Pf= 1.52 bar, Q7a = 480 lt/dk B’den gelen akışta, 7 noktasında Pf= 1.27 bar , Q7b = 300 lt/dk 7 noktasında debi; yüksek basınca göre dengelenmelidir. Qa = (Qd) √ (Py/Pd) + Qy Q7b= 300 x √ (1.52 / 1.27) = 327 lt/dk 7 noktasında dengelenmiş debi Q = 328 + 480 = 808 lt/dk

Şekil 7.4.3.13(d) Örnek: Hidrolik Hesaplarda Basınç Dengeleme Hesabı

92

7.4.3.14 Su Hızı Limitleri Operasyon alanı içindeki sprinklerin tamamının açılması durumundaki su akışında, su hızı aşağıdaki değerleri aşmamalıdır. Su hızı Hazen Williams formülünün bir fonksiyonudur.  Herhangi vana veya debi ölçüm cihazında su hızı limiti: 6 m/sn  Sistemdeki herhangi noktadaki su hızı limiti: 10 m/sn

7.4.4 Hidrolik Hesap Örneği Madde 7.4.3’te verilen hidrolik hesap adımları uygulama örneği Tablo 7.4.4’te verilmiştir. Örnek uygulamasında aşağıdaki adımlar izlenmiştir. 1) Öncelikle hidrolik düğüm noktaları belirlenerek numaralandırılır. Boruların çaplarında değişiklik olan noktalar da hidrolik düğüm noktası olarak tanımlanır. Şekil 7.4.4(a)’te hidrolik düğüm noktaları verilmiştir. 2) Hesaplamaya en çok su ihtiyacı olan ≠1 nolu sprinklerden başlanır. Sprinkler koruma alanına göre bir sprinklerden akan minimum su debisi belirlenir. Denklem 1’e göre; Qm = (d) (A) hesaplanır. Bu debi değeri için, bu sprinklerdeki minimum basınç 0.5 bar’ın altında olmamalıdır. Bu basınç değeri Denklem 2’ye göre kontrol edilerse; Q = k. √ p denkleminden P= (Q/K )² ile elde edilen basınç değerinin 0.5 bar’dan büyük olduğu kontrol edilir. Elde edilen debi Q satırına ve basınç değeri Pt satırına yazılır. 3) Boru ölçüsü sütununa, sırasıyla boru çapı, boru iç çapı ve boru tipine bağlı sürtünme faktörü (C) yazılır. 4) İki hidrolik nokta arasındaki boru üzerindeki fittings ve cihazların sayı ve tipleri bir sonraki sütunda belirlenir. 5) Eşdeğer boru uzunluğu sütununda boru uzunluğu L satırına, fittinglerin eşdeğer boru uzunluğu F satırına, toplam eşdeğer boru uzunluğu T satırına yazılır. T değeri L ve F değerlerinin toplamını verir. 6) Bir sonraki adımda, Hazen Williams formülüne göre bir metre boru uzunluğundaki bar cinsinden sürtünme kaybı (Ps) hesaplanır. 7) Basınç özeti sütununda Pt değeri o noktadaki minimum basınç değeridir. Pe değeri yükseklik farkı nedeniyle oluşan basınç kaybı değerini gösterir. Pe= Yükseklik farkı (m) x 0.098 bar/m olarak belirlenir. Pf değeri toplam eşdeğer boru uzunluğundaki toplam basınç kaybını gösterir. Pf değeri, toplam eşdeğer boru uzunluğu ile sürtünme kaybının çarpımı ile belirlenir. 8) Son olarak, P+Pe+Pf toplanarak bir sonraki hesap noktasının basınç değeri belirlenmiş olur. 9) İlk düğüm noktası için hesap tamamlandıktan sonra 2. düğüm noktası için aynı hesaplamalar tekrarlanır. İlk sprinklerin debisi belirlenirken yapılan hesaptan farklı olarak 2. sprinklerin debisi, Q = k.√ p formülünde, 1. düğüm noktasında bulunan P değeri kullanılarak belirlenir. 10) Her hidrolik düğüm noktasındaki akış, sprinkler akış miktarları toplanarak belirlenir.

93

Şekil 7.4.4(a) Örnek: Hidrolik Hesap Çizimi (Plan ve Kesit) Tablo 7.4.4 Örnek: Hidrolik Hesaplama Adım No

Sprinkler No ve Lokasyon #1

A1-2

1 #2

A2-3

2 #3

A3-4

3

Debi (lt/dk) q Q

73.2

q

78.8

Q

152.0

Boru Çapları

Fittings ve Vanalar

A4-5

4 A1-5

5 B6-7

6 C7-8

7

8

4

pt

0.84

Qmin=(d) (A)=6.1x12= 73.2

F

0

pe

0

P= (73.2/80)² =0.84>0.5bar

C=120

T

4

pf

0.13

32

L

4

pt

0.97

pe

0

pf

0.10

42.4

F

0

C=120

T

4

0.025

82.8

40

L

4

pt

1.07

234.8

48.3

F

0

pe

0

pf

0.10

q

86.9

40

Q

321.7

48.3

2T-4.8

T

4

L

6.3

0.026

pt

1.18

F

4.8

pe

0.03

0.047

T

11.1

pf

0.52

pe=0.3x0.098=0.03

3

pt

1.73

K=321.7/ 1.73=244.6

F

0

pe

C=120

T

3

pf

0.05

q

325.4

65

L

3

pt

1.77

Q

647.1

76.1

F

0

pe

C=120

T

3

pf

0.05

q

330.0

65

L

21

pt

1.82

Q

977.1

76.1

F

0

pe

T

21

L

36

80

q Q

977.1

Q

D-1.1

88.9

AV-3.9

F

5.6

C=120

YMV-0.63

T

41.6

80

D-1.1

L

88.9

YMV-0.63

F

C=150

T-4.8

T

24.9

L 977.1

q=80 1.18=86.9

L

60.3

977.1

q=80 .07=82.8

50 321.7

q

q=80 0.97=78.8

C=120

Q

q

94

0.033

Q

q

Açıklamalar

L

q

Q 9-10

9

Basınç Özeti (bar)

33.7

C=120 8-9

Sürtünme Kaybı (Ps) (bar/m)

25

C=120 #4

Eşdeğer Boru Uzunluğu (m)

0.015

0.015

0.033

pf

0.69

pt

2.51

pe

0.44

pf

0.62

15

pt

3.58

9.9

pe

0.015

0.01

pf

0.25

pt

3.82

F

pe

T

pf

q=244.6 1.77=325.4

q=244.6 1.82=330.0

pe=4.5x0.098=0.44

C=6.53x1.51=9.86

Hidrolik Hesaplar Firma Adı Firma Adresi

Kontrol No Tarih Tasarım Tehlike sınıfı Tasarım yoğunluğu Operasyon alanı Sprinkler koruma alanı Özel sprinkler Hesap yapılan sprinkler sayısı Raf-arası sprinkler ihtiyacı Hortum su ihtiyacı Toplam su ihtiyacı (Hortum dahil)

001 0.01.2008

Orta Tehlike 6.1 139 12 12 1100 2077

lt.dk/m² m² m²

lt/dk lt/dk

Yüklenici Adı Tasarım Adı Adres Yetkili Kuruluş

Şekil 7.4.4(b) Örnek: Hidrolik Hesap Özet Sayfası

Şekil 7.4.4(c) Örnek: Hidrolik Hesap Grafiği

95

BÖLÜM 8 Ekipmanların Seçimi Se çimi ve Yerleşimi 8.1

Genel Kurallar

8.1.1

Sprinkler sistemlerinin güvenilirliği ve performansını etkileyen diğer bir faktör, ekipman ve malzeme seçimidir. seçimidir. Malzeme ve ekipman seçiminde değerlendirilmesi gereken bazı faktörler, faktörler, güvenilirlik ve montaj yapılan çevre koşullarına uyum ve maliyettir. Otomatik sprinkler sistemlerinde, ekipmanların yerleşimi konusunda aşağıda verilen temel prensip ve kurallar dikkate alınmalıdır.

8.1.2

Su basıncı, 12 bar’ı geçmemelidir. geçmemelidir. Pompalı sistemlerdeki basınç, kapalı vana durumundan kaynaklanan debi ve basınçta artış olacağı düşünülerek dikkate alınmalıdır. Su basıncının 12 bar’dan yüksek olduğu durumlarda, vanalar basınç sınıfına uygun seçim yapılmalıdır. Yüksek statik basınçların bulunmasının muhtemel olduğu yerlerde, özellikle yüksek binalarda, bütün vanaların sistem basıncına uygunluğunun sağlanmasına özen gösterilmelidir.¹

8.1.3

Su kaynakları ve sprinkler kontrol vana setleri arasındaki bağlantılar aşağıdakileri sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.² (a) Bir su beslemesinde yapılan bakım, diğer herhangi bir kaynak veya su beslemenin çalışmasına zarar vermeden yapılabilmelidir. (b) Bir su beslemesinde meydana meydana gelen herhangi bir problem, diğer hiç bir kaynak veya su beslemesinin çalışmasına zarar vermemelidir. (c) Pislik tutucular, tutucular, pompa setleri, tek yönlü vanalar ve debi ölçerler gibi ana bileşenlerin bakımlarının yapılması sağlanır.

8.1.4

Her sprinkler tesisatı, EN 12259-2 veya EN 12259-3’e uygun bir alarm vana setine sahip olmalıdır.³

8.1.5

Yangın tesisatlarında, su akışını kesebilen vanalar, bölgesel kontrol vanaları ve su kaynağı ile sprinkler tesisatı arasındaki besleme hatlarında bulunan tüm kontrol vanalarının devamlı açık kalmasını sağlayacak önlemler alınmalıdır. Vanalar, Vanalar, konum göstergeli ve izlenebilir olmalıdır. o lmalıdır.4 (a) Çok zonlu sistemlerde ve yüksek binalarda sprinkler sistemini oluşturan tüm vanalarda elektriksel izleme sağlanmalıdır. (b) Elektriksel izlemenin yapılmadığı durumlarda, vanalar doğru konumda kilitlenerek veya etrafı çit ile çevrili kapalı bölmeler içindeki vanalar açık pozisyonda mühürlenerek ve haftada bir kez denetlenmelidir. (c) Vanalar göz seviyesinin üzerinde bir noktaya yerleştiriliyorsa, altındaki kattan bakıldığında konum göstergesi görülebilir olmalıdır.

8.1.6

Sprinkler alarm vanaları bina içinde düzenlenen ring halindeki ana besleme hattından besleniyorsa, ana besleme ringi bölgesel kontrol vanaları ile bölgelere ayrılmalıdır. Ringin her bölümünden en fazla 4 adet alarm vanasına besleme yapılmasına izin verilir.5

8.1.7

Sprinkler sistemi ana besleme borusu birden fazla yangın zonuna hitap ediyorsa; her bir zon veya kolon hattına akış anahtarı, test drenaj vanası ve izlenebilir kesme vanasından meydana gelen kat vana grubu konulmalıdır.6

¹ EN12845-Madde 8.2 ² EN12845-Madde 9.7 ³ EN12845-Madde 15.1

96

4 5 6

EN12845-Madde 15.2, Ek D EN12845-Madde 15.3 EN12845-Ek D

8.1.8

Pompalar gibi su besleme donanımları, binalarda veya tehlikeli işlemlerin yapıldığı veya patlama tehlikelerinin olduğu bina ve müştemilatında bulunmamalıdır. Su beslemeleri, durdurma vanaları, kontrol vana setleri herhangi bir yangın anında güvenli şekilde ulaşılabilecek biçimde monte edilmiş olmalıdır. Su beslemelerinin ve kontrol vana setlerinin bütün bileşenleri yetkilendirilmemiş şahıslar tarafından kullanılmasına karşı güven altına alınacak ve donmaya karşı uygun koruma sağlanacak şekilde montajları yapılmalıdır.¹

8.1.9

Su beslemelerinde en az uygun bir akış ve basınç ölçme düzeneği kalıcı bir şekilde monte edilmeli ve bu düzenek her bir su beslemesini kontrol edebilmelidir.²

8.1.10 Pozitif basınç yüküyle açık tanklardan beslenen pompalarda, pompalarda, tank dışında su alma borusuna bir pislik tutucu monte edilmelidir. Ayrıca tank ve pislik tutucu arasına bir durdurma vanası monte edilmelidir. Izgaralar, borunun anma alanının asgari 1,5 katı olan bir kesit alanına sahip olmalı ve çapı 5 mm’den büyük olan cisimlerin geçmesine izin vermemelidir.³ 8.1.11 Birden fazla pompanın verildiği durumda, bir pompa bakım için çıkarıldığında, her bir pompanın çalışmaya devam etmesini sağlamak için durdurma vanalarına takılması şartıyla emme boruları birbirine bağlanabilir.4 8.1.12 25 mm mm hortum sistemlerinde basıncın 7 bar’ı geçmesi durumunda basınç düşürücüler kullanılmalıdır. 50 mm hortum sistemlerinde basıncın 9 bar’ı geçmesi durumunda basınç düşürücü kullanılmalıdır.5 8.1.13 Binada otomatik sprinkler sistemi bulunuyorsa, sprinklerin açılması durumunda yangın alarm sisteminin otomatik algılama yapması sağlanmalıdır. Bu amaçla her bir zon hattına su akış anahtarları tesis edilecek ve bu akış anahtarlarının kontak çıkışları yangın alarm sistemine giriş olarak bağlanmalıdır.6 8.1.14 Bir bina ya da yapıda, sprinkler sistemi kurulduğu takdirde sprinkler alarm istasyonları ve akış anahtarları yangın alarm sistemine bağlanmalıdır. Sprinkler sisteminden gelen alarm uyarıları ya ayrı bir bölgesel izleme panelinde ya da yangın kontrol panelinde ayrı bölgesel alarm göstergeleri oluşturularak izlenecektir. Hat kesme vanalarının izleme anahtarları ve sprinkler sistemine ilişkin diğer arıza kontakları da aynı şekilde yangın alarm sistemi tarafından sürekli olarak denetlenecektir.7 8.1.15 Kuru borulu sistemlerde, sprinklerin açılışı ile su boşaltılması için geçen sürenin 60 saniyeden az olduğunu göstermek için yapılan deneyler, uzaktaki deney vanası kullanılarak yapılmalıdır.8 8.1.16 Hidrolik bakımdan en uzaktaki bağlanan ve tek bir sprinklerden boşalmaya eşit bir akışı aktaran boru sistemini içeren deney tesisi sağlanmalıdır.9 8.1.17 Kuru ve ön etkili tesisatlar, tesisatlar, görünür ve sesli uyarı için bir düşük hava/gaz basınç alarmıyla 10 donatılmalıdır. ¹ EN12845-Madde 8.4 ² EN12845-Madde 8.5.2 ³ EN12845-Madde 9.3.6 4 EN12845-Madde 10.6.2.2 5 Yönetmelik Madde 94

6

Yönetmelik Madde 75 Yönetmelik Madde 78 8 EN12845/Madde 11.2.2 9 EN12845/Madde 15.2.2 10 EN12845/Madde 16.2.3 7

97

8.1.18 Sprinkler tesisatları basınç ve debinin ölçülmesi için daimi cihazla birlikte verilmelidir. Deney suyunun atılması için uygun bir tesisat sağlanmalıdır.¹ 8.1.19 Su beslemelerinde en az uygun bir akış ve basınç ölçme düzeneği kalıcı bir şekilde monte edilmeli ve bu düzenek her bir su beslemesini kontrol edebilmelidir. Deney tertibatı yeterli kapasitede olmalı ve tedarikçinin talimatlarına uygun olarak monte edilmelidir.Tertibatlar donmaya maruz kalmayan bir alanda alan da monte edilmelidir.² 8.1.20 Pompalar, Pompalar, basınç tankları ve cazibeli tanklar tanklar gibi su besleme besleme donanımları, binalarda binalarda veya tehlikeli tehlikeli işlemlerin yapıldığı veya patlama tehlikelerinin olduğu bina ve müştemilatında bulunmamalıdır. bulunmamalıdır. Su beslemeleri, durdurma vanaları, kontrol vana setleri herhangi bir yangın anında güvenli şekilde ulaşılabilecek biçimde monte edilmiş olmalıdır. olmalıdır. Su beslemelerinin ve kontrol vana setlerinin bütün bileşenleri yetkilendirilmemiş yetkilendirilmemiş şahıslar tarafından kullanılmasına karşı güven altına alınacak ve donmaya karşı uygun koruma sağlanacak şekilde montajları yapılmalıdır.³ yapılmalıdır.³

8.2

Bölgesel Kontrol Vanaları

8.2.1

Sadece besleme borusu ayrılmış bir bölümün suyunun diğerlerinden bağımsız olarak kesilmesini sağlamak üzere, su besleme hattı üzerine konulmuş olan kesme vanaları, bölgesel kontrol vanaları olarak tanımlanır.

8.2.2

Yangın sistemlerinde kullanılan vanaların konumunun görülebilir ve izlenebilir olması gereklidir.

8.2.3

Bina içi borulamada; bölgesel kontrol vanası olarak izleme anahtarı ile birlikte yükselen milli vana veya izleme anahtarlı kelebek vana kullanılır.

8.2.4

Yeraltı ana yangın besleme hatlarında, bölgesel kontrol vanası olarak genellikle boyunlu vana ve açma kapama için kolaylıkla vana konumunun da izlenebildiği post indikatör kullanılır. Boyunlu vana yeraltı borulamada vana kutusu içine yerleştirilerek de kullanılabilir. Vana

¹ EN12845/Madde 8.5 ² EN12845/Madde 8.5.2 ³ EN12845/Madde 8.4

98

kutusu veya pit içinde kullanılması durumunda yükselen milli vana da yeraltı borulamada kullanılabilecek bir seçenektir.

8.2.5

Tasarım İçin Gerekli Bilgiler (a) Sprinkler sistemi veya diğer sulu söndürme sistemi su beslemeleri ana yangın hattından alınıyorsa, alınan hat üzerinde bölgesel kontrol vanaları kullanılmalıdır. (b) Hidrant sisteminde, hidrant yenilenmesini ve bakım işlemlerinin yapılmasını kolaylaştıracak uygun noktalarda ve yerlerde yeraltı ve/veya yerüstü hat kesme vanaları temin ve tesis edilmelidir. (c) Yeraltı borulamada boyunlu veya yükselen milli vana kullanımına aşağıdaki şartların sağlanması halinde izin verilir:  Yeraltında boyunlu vana ile birlikte post indikatör kullanılması durumunda vana kutusu kullanılmaz. Boyunlu vananın açma kapama fonksiyonu için T anahtar kullanımına, sadece yetkili kişilerce kullanımını sağlayacak düzenlemelerin yapılması durumunda izin verilir. T anahtar kullanılması durumunda, boyunlu vana vana kutusu içine alınmalıdır .  Yeraltında kullanılan vanalar yükselen milli vana tipte seçilirse, vana kutusu içine alınmalıdır. Yükselen milli vanalar tercihen dış saha şartlarına uygun izleme anahtarı ile izlenmeli veya açık pozisyonda kilitlenmelidir. Yükselen milli vananın mili aynı zamanda konum göstergesi görevini görür.

Post İndikatörlü Boyunlu Vana

Boyunlu Vana Kutusu

Şekil 8.2 Ana Yangın Besleme Hattı

8.3

Kesme ve Kontrol Vanaları

8.3.1

Kontrol vanası; ana besleme hatları üzerinde yer alan ve sprinkler tesisatına su akışını kontrol etmek üzere su besleme borusu üzerinde kullanılan vanalar kontrol vanası olarak tanımlanır. Kesme vanası; değişik amaçlarla (bakım, onarım vb.) sistemin geçici olarak kapatılmasını

99

sağlamak üzere suyu kesen (pompa çıkışı, kat kesme vanaları) kapatma vanaları kesme vanası olarak adlandırılır. Kat kontrol vana grubu; belli bir yatay dağılım (örneğin kat) bölgesinin suyunu kesmek, hattı boşaltabilmek ve o bölgeden bağımsız alarm bilgisini test edebilmek için oluşturulan vana grubudur.

8.3.2

Kesme veya kontrol amaçlı olarak kelebek vana veya yükselen milli vana kullanılır. Kelebek vanalar dişli kutulu volanlı tiptedir. Kelebek vanaların izleme anahtarı vana içindedir ve üzerinde açık kapalı konum göstergesi bulunur. Kelebek vanalarda flanşlı, yivli veya flanş arası bağlantı seçenekleri mevcuttur. Yükselen milli vanalar; tam açık konumunda düzgün akışı bozmayan açık konumu milin yukarı aşağı hareketi ile gözle izlenebilen, izleme anahtarı takılarak elektriksel izleme yapılabilen sürgülü vana tipidir. Yükselen milli vanalar genellikle flanşlı bağlantıya uygundur.

8.3.3

Tasarım Bilgileri (a) Her alarm vanasının altına kesme vanası yerleştirilmelidir. (b) Pozitif basınç altındaki sistemlerde, her pompa emiş hattında kesme vanası kullanılmalı ve emiş hattındaki tüm vanalar yükselen milli vana olmalıdır. Kelebek vana klapesi vana gövdesindeki geçiş alanını azaltır ve yükselen milli vana ile kıyaslandığında daha fazla hidrolik kayıp yaratır. Klape türbülansa sebep olur bu nedenle pompa emiş hatlarında kelebek vana kullanılmamalıdır. (c) Pompa emiş hatlarının birbirine bağlanması durumunda su deposu çıkışlarında kontrol vanası kullanılmalıdır. (d) Her pompa basma hattına bakım onarım amaçlı olarak kesme vanası yerleştirilmelidir. (e) Elektriksel izleme gerekli olan yerlerde yükselen milli vana, izleme anahtarı ile birlikte kullanılmalıdır.

Yükselen Milli Vana

Şekil 8.3 (a) Islak Borulu Sprinkler Sistemi Kat Vana Grubu

100

İzleme Anahtarlı Kelebek Vana

Şekil 8.3 (b) Birleşik Sistem Kat Vana Grubu

(f) Her kat girişindeki kat kontrol vana gurubunda kesme vanası kullanılmalıdır. Kesme vanası olarak, izleme anahtarı ile birlikte yükselen milli vana veya izlenebilir kelebek vana tipleri kullanılır. Genellikle kat girişlerinde daha kompakt ve az yer kaplaması nedeniyle, yükselen milli vana yerine izleme anahtarlı kelebek vana tercih edilir. Not: NFPA13’e göre; itfaiye bağlantı vanaları ile sprinkler sisteminin aynı kolondan beslendiği birleşik tesisatlarda, sprinkler sistemi bağlantılarında kesme vanasından sonra çek valf kullanımı zorunludur.¹

8.4

Alarm Vanaları

8.4.1

Islak Alarm Vanası

8.4.1.1 Islak borulu sprinkler sistemlerinde bir veya daha fazla sayıda açılan sprinklerden su akışı ile

elektriksel ve mekanik alarmları aktive etmek üzere kullanılan çek vanadır. 8.4.1.2 Çalışma Prensibi

Sprinkler tesisatındaki su basıncı besleme su basıncına eşit veya daha fazla olduğu sürece alarm vanası kapalı konumdadır. Bir veya daha fazla sayıda sprinklerin açılmasıyla, alarm vanası klapesi açılır, sisteme ve geciktirme hücresine su akışı başlar. Geciktirme hücresi tamamıyla su ile dolduğunda su basıncı ile presostat ve su alarm gongu aktive olur. Yangının kontrol altına alınmasını takiben, sprinkler açılan bölgenin ıslak alarm vana istasyonundaki kesme vanası kapatılarak bölgeye su akışı durdurulabilir. Islak alarm vanası üzerinde aşağıdaki yardımcı ekipmanlar bulunur:

(a) Geciktirme Hücresi Su giriş basıncındaki düzensizlik ve dalgalanmalar nedeniyle oluşabilecek hatalı alarmları engellemek için ıslak alarm vanası ile birlikte kullanılan cihazdır: (b) Su Alarm Gongu Alarm vanasından su geçişi ile tetiklenen suyun akı ş gücü ile çalışan alarm zilidir. Çoğunlukla bina dışına monte edilerek sprinkler sisteminin alarm durumunda olduğunu iletmek için kullanılır. (c) Presostat Önceden ayarlı basınç değeri veya ayarlanabilen basınç değerinde elektriksel olarak kontakt sağlamak için alarm vanasına bağlanan elemandır. Presostat, her zonda su akış alarmı almak için kullanılır. (d) Basınç Göstergeleri Islak alarm vanası giriş ve çıkışındaki basıncı göstermek için kullanılır. (e) Ana Drenaj Vanası Sprinkler zonundaki su boşaltılmak isteniyorsa, kesme vanası kapatıldıktan sonra alarm vanası üzerindeki ana drenaj vanasından boşaltılabilir. 8.4.1.3 Tasarım Bilgileri

(a) Her bir ıslak borulu sprinkler zonunda bir adet ıslak alarm vanası kullanılmalıdır. ¹ NFPA13/2007- Madde 8.17.5.2

101

(b) Her alarm vanasının altına kesme vanası yerleştirilmelidir. (c) Sprinkler alarm vanaları bina içinde düzenlenen ring halindeki ana besleme hattından besleniyorsa, ana besleme ringi bölgesel kontrol vanaları ile bölgelere ayrılmalıdır. Ringin her bölümünden en fazla 4 adet alarm vanasına besleme yapılmasına izin verilir.¹ (d) Alarm vanası çapı hidrolik hesapla belirlenen yangın zonu tesisat kolonunun çapına göre seçilmelidir. 8.4.2

Kuru Alarm Vanası

8.4.2.1 Kuru borulu sprinkler sisteminde basınçlı hava ile suyu birbirinden ayıran ve kontrolü sağlayan

vanadır. 8.4.2.2 Çalışma Prensibi

Kuru alarm vanası kuru borulu sprinkler sistemlerinde kullanılır. Kuru borulu sprinkler sistemleri, kuru alarm vanasının üst kısmının basınçlı hava veya inert gaz ile sürekli olarak basınç altında tutulduğu ve kuru alarm vanasının alt kısmının su ile basınç altında tutulduğu sistemlerdir. Kuru alarm vanası sonrasındaki sprinkler boru tesisatında tutulan basınçlı hava kuru alarm vanasını kapalı tutmak için mekanik güç oluşturur. Otomatik sprinkler veya test drenaj vanasının açılmasıyla, hava basıncı hava/ su basıncı dengeleme noktası veya oranının altına düşer. Kuru alarm vanasını kapalı tutan dengeleme basıncında klape açılır ve sprinkler tesisatına su akışı başlar. Vananın açılmasıyla presostat ve su alarm gongu aktive olur. Mekanik ve elektriksel alarmlar devreye girer. Kuru alarm vanası açıldıktan sonra üretici kurma talimatına göre sıfırlanması gereklidir. Kuru alarm vanası üzerinde aşağıdaki yardımcı ekipmanlar bulunur:

(a) Su Alarm Gongu Alarm vanasından su geçişi ile tetiklenen suyun akış gücü ile çalışan alarm zilidir. Çoğunlukla bina dışına monte edilerek sprinkler sisteminin alarm durumunda olduğunu iletmek için kullanılır. (b) Presostat Önceden ayarlı basınç değeri veya ayarlanabilen basınç değerinde elektriksel olarak kontakt sağlayarak zonda su akış alarmı almak için kullanılır. (c) Basınç Göstergeleri Alarm vanası giriş ve çıkışındaki basıncı göstermek için kulla nılır. (d) Ana Drenaj Vanası Sprinkler zonundaki su boşaltılmak isteniyorsa, kesme vanası kapatıldıktan sonra alarm vanası üzerindeki ana drenaj vanasından boşaltılabilir. (e) Hava Basınç Ayar Düzeneği Kuru alarm vanası ile birlikte kullanılan hava basınç ayar düzeneği ile hava beslemesinin basıncı düzenlenerek sistem için gerekli basınca getirilir. Hava basınç ayar düzeneğinin iki tipi bulunmaktadır. Hava beslemesi, sprinkler tesisatında gerekli basınç ihtiyacının üzerinde olan tesis içi sabit basınçlı hava hattından sağlanıyorsa basınç düşürücü tipte sahada ayarlanabilir tip basınç regülatörü ihtiva eden tipte hava basınç ayar düzeneği ¹ TS EN12845-Madde 15.3

102

kullanılmalıdır. Hava beslemesi küçük veya tanksız bir kompresör vasıtasıyla yapılıyorsa, sistem basınçlarını uygun aralıkta sağlamak üzere kompresör kontrol tipi hava basınç ayar düzeneği kullanılmalıdır. Kompresör tipi hava basınç ayar düzeneği, sistemde hava kaçakları olması durumunda üzerindeki basınç anahtarı vasıtasıyla kompresörü devreye sokup, istenen basınca ulaşıldığında devre dışı bırakma özelliğindedir.

(f) Hızlandırıcı Basınçlı hava hattındaki hızlı basınç farklarını izleyerek, tesisattaki basınçlı havayı boşaltarak kuru alarm vanasının daha hızlı açılmasını sağlar. Özellikle büyük sistemlerde kuru alarm vanasının hızlı çalışmasını sağlayan bir aksesuardır. Kuru borulu sistemlerde suyun en uzak noktadaki sprinklere en fazla 60 saniye içinde ulaşması gereklidir. (g) Hava Presostatı Hava beslemesi basınç durumunu izlemek amacıyla kullanılmalıdır. 8.4.2.3 Tasarım Bilgileri

(a) Her kuru borulu sistem zonunda, kuru alarm vanası kullanılmalıdır. (b) Kuru alarm vanası ve besleme hattı donma riski olmayan ısıtılmış mahallere yerleştirilmelidir. (c) Klapeyi kapalı tutacak gücü sağlayan hava basıncı, sistem su basıncına göre üretici kataloglarında belirtilir. Yaklaşık olarak hava basıncının su basıncına oranı 1/3 alınabilir. Kesin değerler için üretici kataloglarına bakılmalıdır. (d) Kuru alarm vanasına hava beslemesi yapılan kaynak sürekli olmalıdır. Hava beslemesi, sistemin dolumunu 30 dakika içinde sağlayacak kapasitede olmalıdır. 8.4.3

Ön Tepkili Alarm Vanası

8.4.3.1 Ön tepkili sprinkler sisteminde basınçlı hava ile suyu birbirinden ayıran ve kontrolü sağlayan vana

veya vanalar grubudur. Ön tepkili alarm vanası sprinkler su tesisatına su girişini kontrol altında tutar. 8.4.3.2 Ön tepkili alarm vanaları çalışma prensiplerine göre üç tipi bulunur:

(a) Kilitlemesiz Ön Tepkili Alarm Vanası Kilitlemesiz ön tepkili alarm vanası, algılama cihazının aktive olmasıyla veya sprinklerin açılmasıyla boru tesisatına su girişine izin verir ve açık olan sprinklerden su boşalır. Kilitlemesiz ön tepkili alarm vanasında iki tip aktivasyon seçeneği bulunur: 

Pnömatik Aktivasyon Korunan mahalde basıncı süpervize edilen bir pilot hat devresi bulunur ve pilot hat üzerinde bulunan bir sprinkler veya sistem tesisatı üzerindeki bir sprinkler açıldığında vana diyaframındaki su boşalır ve vana açılır. Sadece pilot sprinkler açılırsa ve sistemdeki sprinkler açılmasa bile, su tesisatı doldurur ve alarmlar çalışır. Sadece sistem üzerindeki sprinkler açılırsa veya sprinkler hasar görürse, su sisteme dolar ve açık olan sprinklerden boşalır ve alarmlar çalışır.



Pnömatik/Elektrikli Aktivasyon Bu sistemde hem pnömatik basınçlı sprinkler tesisatı, hem de elektriksel aktivasyon elemanları (solenoid vana, söndürme paneli ve dedektörler) bulunur. Bu sistemde

103

ön tepkili alarm vanası, tesisattaki hava basıncının düşmesi veya elektrikli algılama sisteminin devreye girmesi olaylarının herhangi birinin gerçekleşmesi durumunda açılır. Sadece elektrikli algılama sistemi devreye girdiğinde ve sprinkler açılmadığı halde su tesisatı doldurur ve alarmlar çalışır. Sadece sistem üzerindeki sprinkler açılırsa veya sprinkler hasar görürse, elektrikli algılama sistemi devreye girmemiş olsa bile sisteme su dolar ve açık olan sprinklerden boşalır ve alarmlar çalışır.

(b) Tek Kilitlemeli Ön Tepkili Alarm Vanası Tek kilitlemeli ön tepkili alarm vanası dedektörlerin aktive olmasıyla sprinkler boru tesisatına su girişine izin verir ve açık olan sprinklerden su boşalır. Sprinklerin yanlışlıkla açılması veya boruda kaçak olması durumunda izleme basınç anahtarından arıza alarmı alınır ancak baskın vana açılmaz. Tek kilitlemeli ön tepkili alarm vanasında iki tip aktivasyon seçeneği bulunur: 

Pnömatik Aktivasyon Korunan mahalde basıncı süpervize edilen bir pilot hat devresi bulunur ve pilot hat üzerinde bulunan bir sprinkler açıldığında vana diyaframındaki su boşalır ve vana açılır. Sprinkler tesisatında sadece izleme amaçlı pnömatik basınç sağlanır ve düşük basınç alarm anahtarı ile kaçaklar izlenir. Pilot hatta bulunan sprinkler açıldığında ve sistemdeki sprinkler açılmadan, sprinkler tesisatı su ile dolar ve alarmlar çalışır. Sadece sistemdeki sprinkler veya boru sisteminde hasar olduğunda vana açılmaz, düşük hava basınç alarm anahtarı devreye girer ancak hatta su girişi olmaz.



Elektriksel Aktivasyon Ön tepkili alarm vanası ile birlikte solenoid vana, söndürme paneli ve algılama sistemi kullanılır. Algılama Sistemi devreye girdiğinde solenoid vananın açılmasıyla, vana diyaframındaki su boşalır ve vana açılır. Sprinkler tesisatında sadece izleme amaçlı pnomatik basınç sağlanır ve düşük basınç alarm anahtarı ile kaçaklar izlenir. Algılama sistemi ile elektriksel boşaltım mekanizması açıldığında, sistemdeki sprinkler açılmadan, sprinkler tesisatı su ile dolar ve alarmlar çalışır. Sadece sistemdeki sprinkler veya boru sisteminde hasar olduğunda vana açılmaz, düşük hava basınç alarm anahtarı devreye girer ancak hatta su girişi olmaz.

(c) Çift Kilitlemeli Ön Tepkili Alarm Vanası: Çift kilitlemeli ön tepkili alarm vanasının açılması için solenoid vana ve kuru pilot aktivatör ile gerçekleşir. Çift kilitlemeli vananın açılması için iki bağımsız olayın gerçekleşmesi gerekir. Bir veya daha fazla sayıdaki sprinklerin açılmasıyla tesisattaki hava basıncının düşmesi ve algılama sisteminin devreye girmesiyle solenoid vananın açılması gereklidir. Çift kilitlemeli ön tepkili alarm vanası sadece hem kuru pilot aktivatör, hem de solenoid vana açıldığında aktive olur. Aktivasyon yöntemi mahalde kullanılması uygun görülen algılama sistemi seçeneğine göre belirlenir. 

104

Pnömatik/Elektrik Aktivasyon: Bu sistemde hem pnomatik basınçlı sprinkler tesisatı, hem de elektriksel aktivasyon elemanları (solenoid vana, söndürme paneli ve dedektörler) bulunur. Bu sistemde ön tepkili alarm vanası, tesisattaki hava basıncının düşmesi ve algılama sisteminin devreye girmesi olaylarının her ikisinin de gerçekleşmesi durumunda açılır. Sadece tesisattaki hava basıncının düşmesi durumunda, ikinci olay gerçekleşene kadar vana

aktive olmaz. Bu sayede sprinkler veya borulamadaki yanlışlıkla hasar oluşması gibi durumlarda hatta su girişi olmaz. İlave olarak algılama sisteminden sinyal alındığında, hava basıncında düşüş yoksa yine vana aktive olmaz. Her iki olayın tek başına gerçekleşmesi durumunda kullanıcı sadece uyarı alarmlarını alır. 



Elektrik/Elektrik Aktivasyon: Elektrik aktivasyon mekanizmasında iki ayrı elektriksel algılama cihazı kullanılır. Mahalde dedektörler ve sprinkler tesisatında düşük hava basınç anahtarı kullanılır. Algılama cihazları çapraz zonlu söndürme kontrol paneline bağlanır. Bu sistemde ön tepkili alarm vanası, tesisattaki düşük hava basınç anahtarı ve algılama cihazlarının devreye girmesi olaylarının her ikisinin de gerçekleşmesi durumunda açılır. Sadece tesisattaki hava basıncının düşmesi durumunda, ikinci olay gerçekleşene kadar vana aktive olmaz. Bu sayede sprinkler veya borulamadaki yanlışlıkla hasar oluşması gibi durumlarda hatta su girişi olmaz. İlave olarak algılama sisteminden sinyal alındığında, hava basıncında düşüş yoksa yine vana aktive olmaz. Her iki olayın tek başına gerçekleşmesi durumunda kullanıcı sadece uyarı alarmlarını alır. Pnömatik/Pnömatik Aktivasyon: Bu aktivasyon sistemi için korunan mahale sprinkler tesisatı dışında bir de pilot sprinkler hattı yapılır. Pilot sprinkler tesisatı, uygun vana trimleri sağlanarak, ıslak veya kuru pilot hat olarak düzenlenir. Ön tepkili alarm vanası hem pilot hattaki sprinkler hem de sistemdeki sprinkler açıldığında aktive olur. Sadece bir hattaki sprinkler açıldığında vana açılmaz ve tesisata su girişi olmaz. Her iki olayın tek başına gerçekleşmesi durumunda düşük basınç izleme alarmı alınır. İki ayrı olayda da pnömatik aktivasyon sistemi kullanıldığından, söndürme paneli kullanımına gerek yoktur.

8.5

Alarm Cihazları

8.5.1

Su Alarm Gongu

8.5.1.1 Alarm vanasından su geçişi ile tetiklenen suyun akış gücü ile çalışan alarm zilidir. Çoğunlukla bina

dışına monte edilerek, sprinkler sisteminin alarm durumunda olduğunu iletmek için kullanılır. 8.5.1.2 Tasarım Bilgileri

(a) Su alarm gongu merkez hattı alarm vanasına bağlantı noktasından 6 m’den fazla olmayan yükseklikte ve çanı dış duvarın dışında kalacak şekilde yerleştirilmelidir. Temizleme için kolayca ulaşılabilir olması nedeniyle pislik tutucu su motor gongu ile alarm vanası bağlantısı arasına monte edilmelidir. (b) Su motoru bağlantı boruları, 20 mm çaplı galvanizli çelik olmalıdır. Alarm vanası ve su motoru arasındaki borunun eş değer uzunluğu her yön değişimi için 2 m eş değer uzunluk alınarak hesaplanmalı ve toplam eşdeğer boru uzunluğu 25 m’den fazla olmamalıdır. (c) Su alarm gongunun su çıkışı herhangi bir su akışı olduğunda görülebilmesi mümkün kılınacak şekilde düzenlenmelidir. 8.5.2

Su Akış Anahtarı

8.5.2.1 Tek sprinklerin çalışması durumundaki su akışı ile alarm için kontakt alınan bir cihazdır.

105

8.5.2.2 Islak borulu sistemlerde tek sprinklerin açılması durumundaki su akışı ile yangın alarm bilgisi

alınarak, hangi bölgede yangın olduğunun tespit edilmesiyle müdahale olanağı sağlanır. 8.5.2.3 Tasarım Bilgileri

(a) Su akış alarm anahtarları sadece sulu tesisatlarda kullanılmalıdır. (b) Sprinkler sayısı 20’den fazla olan sprinkler tesisatında, bölgesel su akış alarm anahtarı kullanılmalıdır. (c) Dikey ve yatay olarak monte edilebilir. Yatayda monte edilirken borunun üstüne monte edilmelidir. (d) Su akış anahtarının yerleşiminde, tesisatta bulunan fittinglere, drenaj ve vanalara mesafesi üreticinin belirlediği değerlere uygun olmalıdır. 8.5.3

Presostat

8.5.3.1 Önceden ayarlı basınç değeri veya ayarlanabilen basınç değerinde elektriksel olarak kontakt

sağlayan cihazdır. 8.5.3.2 Islak veya kuru borulu sistemlerde su akış alarmı almak için kullanılır. Presostat düşük basınç

alarmı için de kullanılabilir. Tesisat veya alarm vanasına bağlanır.

8.6

Basınç Göstergeleri

8.6.1

Tesisatta bağlı olduğu noktadaki basıncı göstermek için kullanılır.

8.6.2

Basınç göstergeleri aşağıda verilen özellikte olmalıdır: (a) 10 bar’dan az veya 10 bar’a eşit bir en büyük skala değeri için 0,2 bar. (b) 10 bar’dan büyük en büyük skala değeri için 0,5 bar. (c) En büyük skala değeri en büyük basıncın %150’si seviyelerinde olmalıdır. (d) Tesisata su veya hava beslemesi kesilmeksizin, her basınç göstergesinin çıkarılmasını mümkün kılan araçlar sağlanmalıdır.

8.6.3

Aşağıdaki yerlerin her birine bir basınç göstergesi monte edilmelidir: (a) Her alarm vana setinin giriş ve çıkışında (b) Kuru ve ön tepkili alarm vanalarının hava beslemesi girişinde (c) Her pompa giriş ve çıkışında (d) Her basınç düşürücünün giriş ve çıkışında

106

8.7

Test ve Drenaj Vanası

8.7.1

Test Drenaj Vanası Sprinkler sistemlerindeki periyodik testlerin yapılabilmesi amacıyla kullanılan, içindeki orifis sayesinde sadece bir sprinklerden geçen akışa eşit akış oluşturarak, bir sprinkler su akışı durumunda hatlardaki alarm cihazlarının kontol amaçlı testlerinin yapılmasını sağlayan ve aynı zamanda konumu değiştirilerek drenaj vanası olarak borulamadaki suyun boşaltılmasını sağlayan vanadır. Kapalı gidere bağlanması durumunda akışın olup olmadığının gözlenebilmesi için üzerinde gözetleme camı bulunur.

8.7.2

Çalışma Prensibi (a) Islak Borulu Sistemlerde; En küçük orifise sahip bir adet sprinklerden geçecek su debisine eşit veya daha az debide su akışı sağlayarak, bu akış değerinde alarm cihazlarının çalıştığını test etmek için kullanılır. Kuru borulu ve ön tepkili sistemlerde; sprinklerin açıldıktan sonra suyun boşalması için geçen sürenin istenen limitlere uygun olduğunu belirlemek için yapılan testlerde kullanılır. (b) Ön Tepkili Sistemlerde, Hava basıncını kontrol eden alarmları izleme testlerinde ve sprinkler açıldıktan sonra suyun boşalması için geçen sürenin istenen limitlere uygun olduğunu belirlemek için yapılan testlerde kullanılır.

8.7.3

Tasarım Bilgileri (a) Test ve drenaj vanası orifis çapı, her zonda kullanılan en küçük orifise sahip sprinklerin orifisine eşit olmalıdır.¹

Tablo 8.7.3(a) Test Drenaj Vanası Orifis Çapları Sprinkler K Faktörü Metrik (U.S) Test Drenaj Vanası Orifis Çapı (inç)

60 (4.2)

80 (5.6)

115 (8)

160 (11.2)

≥14 (200)

7/16"

½”

17/32”

5/8”

¾”

(b) Test ve drenaj vanası bağlantı çapı; bağlı olduğu kolon veya hat çapına göre belirlenmeli ve 25 mm’den az olmamalıdır.² Tablo 8.7.3(b) Boru Çapına Göre Test ve Drenaj Vanası Bağlantı Çapları Kolon veya Hat çapı

Test ve Drenaj Vanası Çapı

50 mm’ye kadar

≥ 25 mm

50 mm < Dk < 100 mm

≥ 32 mm

Dk ≥ 100 mm

50 mm

(c) Kat kontrol vana grubunda yer alan test ve drenaj vanaları ortak bir drenaj hattına bağlanıyorsa, ortak drenaj hattının çapı, sistemde kullanılan en büyük çaptaki test drenaj vanasının bir üst çapı seçilmelidir.³ (d) Islak borulu sistemlerde, test ve drenaj vanası her su akış alarm anahtarından sonra herhangi bir noktaya yerleştirilebilir.4 ¹ TSEN12845/D.3.5 ² NFPA13 2007/Madde 8.16.2.4.3,Madde 8.17.4.2

³ NFPA13 2007/Madde 8.16.2.4.7 4 NFPA13 2007/Madde 8.17.4.2.4

107

(e) Kuru borulu ve ön tepkili sistemlerde, test ve drenaj vanası tesisatın en üst mahalinde ve en uzak noktadaki sprinkler borusunun en uç noktasına yerleştirilmelidir.¹ (f) Basınç düşürücü kullanılan sistemlerde, test ve drenaj için istenen tüm gereklilikleri sağlamak üzere ½” relief vana ile kompakt halde bulunan tipte test ve drenaj vanaları kullanılır. Tüm drenaj hatlarının bağlandığı drenaj hattı en az basınç düşürücü vananın geçireceği maksimum sistem su ihtiyacının ihtiyacı olan çapta boyutlandırılmalıdır.² (g) Baskın sistemlerde, test vanası kullanılmaz.³ (h) Akış dışarı doğru, maksimum akışı kaldırabilecek bir drenaj hattına veya su hasarı oluşturmayacak başka bir yere doğru olmalıdır.4

Relief Vanalı Test ve Drenaj Vanası

Şekil 8. 7 Kuru Borulu Sistemde Test ve Drenaj Vanası Yerleşimi

8.8

Çek Vanalar

8.8.1

Çek vanalar suyun tek yönde akışını sağlayan cihazlardır.

8.8.2 Çalışma Prensibi Çalparalı tip çek vanalar su akışı ile açılır. Akış olmadığı zaman hattaki geri basınç veya çekvalfin mekanizmasının ağırlığı ile kapanır. Flanşarası çekvalfler su akışı ile açılır. Akış olmadığı durumda, su darbesi ters akışı meydana gelmeden yay mekanizması ile otomatik olarak kapanır. Flanşarası çekvalf kullanımı pompa çalışma ve durma gibi durumlarda su darbelerini önler. Boru sisteminde, sıkıştırılamaz sıvının boru tesisatından geçerken belli basınç ve hızda aniden durması su darbesi, gürültü ve vibrasyon gibi tahrip edici kuvvetlere sebep olur. Su darbesi meydana geldiğinde, oluşan dalga boru sisteminde geriye doğru daha büyük bir çap veya ana hat gibi rahatlatıcı bir noktaya kadar ilerler. Şok dalgası bu noktada ileri geri hareket ederek, hasar verici enerji bazen boruda kırılmaya sebep olurken, sistem içinde sönümlenir. Flanşarası çekvalfler az yer kaplaması ve dikey montaj olanağı ile çalpara çekvalflere göre avantaj sağlar. Genellikle pompa çıkışında ve su darbesi olabilecek yerlerde kullanılır. Diğer yerlerde çalparalı tip çek vana kullanılabilir. ¹ NFPA13 2007/Madde 8.17.4.3, 8.17.4.4 ² NFPA13 2007/Madde 8.16.2.4.5

108

³ NFPA13 2007/Madde 8.17.4.5 4 NFPA13 2007/Madde 8.17.4.5

8.8.3

Tasarım Bilgileri (a) Her yangın pompası çıkışında çek vana kullanılmalıdır.¹ (b) Birden fazla su kaynağının kullanıldığı sistemlerde (örn. yangın pompası, yükseltilmiş depo), her bağlantıda çek vana kullanılmalıdır.² (c) İtfaiye bağlantı ağzı hattında çek vana kullanılmalıdır.³ (d) Çek vana dikey veya yatay montaj için onaylı oldukları konuma göre, dikey hatlarda su akışı yukarı yönde olacak şekilde monte edilmelidir. (e) Çek vanalar yeraltı borulamada kullanılıyorsa bakımı için erişim tedbirleri alınmalıdır.4 (Örneğin su geçirmez, donmaya dirençli beton pitler içinde) (f) Su darbesi çek vanaların kelebek vanaların gövdelerine direkt monte edilmesi sakıncalıdır. Kelebek vananın klapesinin açılıp kapanması için uygun mesafelere monte edilmelidir.

Çalparalı Çek Vana

Flanş Arası Çek Vana

8.9

Relief Vanalar

8.9.1

Relief vanalar; sistemdeki basıncın belli bir limit değerin üzerine çıktığında, açılarak fazla basıncın dışarı atılması ile sistemi rahatlatmak için kullanılır. Sistem basıncı vananın ayarlı olduğu limit değere düştüğünde vana tekrar kapanır.

8.9.2

Debi değişikliklerinden bağımsız olarak sistemde sabit basınç sağlar. Pilot kontrollü relief vanaların set değeri çıkışındaki geri basınçtan etkilenmez. Pilot kontrol mekanizması sistemi debisi azaldığında, sistem basıncını sabit tutmak için hızlı açılır. Sistem basıncı vananın ayarlı olduğu değere düştüğünde kapanır.

8.9.3

Çalışma Prensibi Pompa çalıştığında, relief vana pompa çıkışında pozitif basınç sağlamak için fazla debiyi boşaltarak ayarlar. Sistem ihtiyacı yavaşladığında veya bittiğinde relief vana açılarak, pompanın hatlarda darbeye sebep olmadan durmasını sağlamak için tüm pompa çıkışını boşaltım hattına aktarır.

8.9.4

Tasarım Bilgileri (a) Pompaların sıfır debideki basıncı ile statik emiş basıncı toplamı sistem elemanlarının maksimum çalışma basıncının (maks.12 bar) üzerine çıkması durumunda, sistem elemanlarını yüksek basınca karşı korumak için relief vana kullanılır. Çoğu durumda, borulardaki basınç kayıpları düşük tutularak boru çaplarının belirlendiği ve pompa karakteristik eğrisinin sistem tasarımına uygun olarak seçildiği iyi uygulanmış tasarımlarda, sıfır debide yüksek basınç problemine neden olan bir durumla karşılaşılmaz.

¹ TSEN12845/Madde 10.5 ² Bkz. TSEN12845/Madde 9.7

³ Yönetmelik Madde 97 4 NFPA13-2007/A.8.16.1.1.3.4

109

(b) Yapıda oluşacak yangın esnasında pompa anma debilerinden daha az su sarfiyatı olur ise muhtemel basınç yükselmelerini dengelemek için sistem elemanlarını yüksek basınca karşı korumak için pompa kolektörü üzerinde kullanılmalıdır. Tablo 8.9.4(d) NFPA 20’ye Göre Pompa Kapasitesi İçin Gerekli Minimum Relief Vana Çapları Maksimum Pompa 150-250 Anma Debisi (GPM)

300

Vana Çapı (inç)

2”

2 ½”

3”

2 ½”

4”

5”

Relief Vana Boşaltım Hattı Çapı (inç)

400-500 750

1000

1250-1500

2000-2500

3000-3500

4000-5000

4”

4”

6”

8”

8”

8”

6”

8”

8”

10”

12”

14”

(c) Dizel pompaların sürücüsü yüksek hızda kapatma özelliği bulunan tipte ise dizel pompaların çıkışında relief vana kullanımına gerek yoktur. Ancak dizel sürücünün yüksek hızda kapatma özelliği standartlara göre zorunlu değildir. Dizel pompa sürücüsünde bu özellik bulunmuyorsa, pompa istasyonunda relief vana sağlanmalıdır. (d) Relief vana çapı ve boşaltım hattı çapı pompa kapasitesine göre belirlenmelidir. (e) Relief vanadan akan su görülebilmelidir. Su akışının görülemediği bağlantılarda, bu amaçla relief vana çıkışında kapalı gözetleme camlı boşaltım konisi kullanılır. (f) Yeraltı drenaj hatlarına bağlantılarda su taşma durumu dikkate alınmalıdır. Relief boşaltma hattı, su deposuna geri gönderiliyorsa, relief vananın çıkışındaki geri basınç limitleri dikkate alınmalıdır. Relief vana boşaltım hattı su deposunun minimum su seviyesi altından yapılıyorsa, hava problemi oluşmaz. Eğer su deposunun üzerinden yapılıyorsa, boşaltım hatttının normal su seviyesinin altına uzatılmasıyla hava yapma problemi azaltılır. (g) Relief vana giriş ve çıkışında kesme vanası kullanılmaz.

Şekil 8.9 Pompa İstasyonu Relief Vana Yerleşimi

8.10

Relief Vana

Basınç Düşürücü Vanalar

8.10.1 Basınç düşürücü vana; yüksek giriş su basıncını, hem statik (akış olmayan durum) hem de çalışma (akış durumu) durumunda daha düşük çıkış basıncına düşürmek için kullanılır.

110

8.10.2 Islak borulu sprinkler sistemlerinde kullanılan basınç düşürücü vanalar pilot mekanizmalı olmalıdır. Kuru borulu ve ön tepkili sprinkler sistemlerinde pilot mekanizmalı vana kullanılmaz. Bu vanaların doğru çalışması için hidrolik devresinin suyla dolu olması gereklidir. Basınç düşürücü vanalar yüksek giriş basınçlarını, giriş debi ve basıncındaki değişikliklerden bağımsız olarak sabit çıkış basıncına düşürür. İstenen ayar basıncını sağlamak için pilot mekanizması vananın üzerindeki akıştaki basınç dalgalanmalarına karşı hassastır. 8.10.3 Yangın korunum sistemlerinde basınç düşürücü vana kullanımından mümkün olduğunca kaçınılmalı veya basınç düşürücü vana ihtiyacı azaltılmaya çalışılmalıdır. Yangın pompalarının doğru seçimi sıklıkla yüksek basınç problemini ortadan kaldırarak basınç düşürücü vana kullanımını ortadan kaldırır veya basınç düşürücü vana sayısının azaltılmasını sağlar. (a) Yangın dolabı ve itfaiye bağlantı vanalarını besleyen sabit boru sistemlerinde maksimum basıncı istenen sınır değerler içinde tutmak için kullanılır. (b) Yüksek binalarda maksimum statik basıncın sprinkler sistemi ekipmanının limit değerleri içinde kalmasını sağlamak için kullanılır. Sprinkler sistemlerinin, maksimum çalışma basıncı 12 bar olan ekipmanların kullanıldığı ve sistem su basıncının 12 bar’ın üzerinde olduğu sistem bölümlerinde basınç düşürücü vana kullanılmalıdır. (c) Yüksek binalarda birleşik sistem kolonlarında (yangın dolabı/sprinkler/itfaiye vanaları) kullanılır. Birleşik sistemlerde hortum bağlantılarında maksimum basıncı istenen sınır değerler içinde tutmak ve maksimum statik basıncı sprinkler sistemi ekipmanının limit değerleri içinde kalmasını sağlamak için kullanılır. 8.10.4 Tasarım Bilgileri Basınç düşürücü vana kullanımı kaçınılmazsa vana çapının doğru tespit edilmesine dikkat edilmelidir. (a) Akış durumunda; basınç düşürücü vana, yangın söndürme sistemi için gerekli olan debi ve basıncı sağlamak için mevcut giriş basıncını kullanabilmelidir. (b) Statik durumda; basınç düşürücü vana çıkışındaki statik basıncın sistem elemanlarının maksimum çalışma basıncının üzerine çıkmasını önlemelidir. (c) Pilot mekanizmalı basınç düşürücü vanalar sistemin ihtiyacı olan minimum ve maksimum debileri geçirebilmeli ve yüksek statik çıkış basıncını önlemelidir. Vana maksimum debi aralığının %20 ve %80’i içinde çalışacak şekilde boyutlandırılmalıdır. Bir sistemde geniş bir debi aralığı söz konusu ise, iki veya daha fazla sayıda vananın paralel bağlantısı gerekli olabilir. Sistemde yüksek bir basınç düşümü isteniyorsa iki veya daha fazla sayıda vananın seri bağlantısı gerekli olabilecektir. Vana üreticilerinin tablolarında yüksek ve düşük debiye göre boyutlandırma ve debiye bağlı maksimum basınç düşümü grafikleri kullanılarak boyutlandırma yapılmalıdır. Doğru boyutlandırma için aşağıdaki durumlar değerlendirilmelidir:  Maksimum Mevcut Statik Giriş Basıncı: Su beslemesi ve vananın bulunduğu yüksekliğin bir fonksiyonudur.  Maksimum İzin Verilen Statik Çıkış Basıncı: Sistem elemanlarının basınç sınıfı ve zorunlu standartların bir fonksiyonudur. Maksimum statik basınç 12 bar olarak alınır.  Minimum Mevcut Giriş Çalışma Basıncı: Su beslemesinin minimum statik basıncı, vananın bulunduğu yükseklik, sistemdeki maksimum akış durumundaki kayıpların bir fonksiyonudur.  Minimum İstenen Çıkış Çalışma Basıncı: Sistem için gerekli su debisi ve sistemin hidrolik hesaplarının bir fonksiyonudur.  Vanadan Geçmesi İstenen Debi Aralığı (d) Basınç düşürücünün giriş ve çıkışında basınç göstergesi bulunmalıdır.

111

(e) Basınç düşürücü vananın giriş tarafında izlenebilir vana bulunmalıdır. (f) Basınç düşürücünün çıkışında 12 bar’a set edilmiş ve çapı 13 mm (1/2”)’den az olmayan relief vana ve drenaj hattı sağlanmalıdır. Genellikle basınç düşürücü vanalardan sonra relief, basınç göstergesi, test ve drenaj için tüm gereklilikleri sağlamak üzere ½” relief vana ile kompakt halde bulunan tipte test ve drenaj vanaları kullanılır. Basınç düşürücüden sonra relief vana ve drenaj kullanılmasının sebebi, basınç düşürücüde meydana gelebilecek kaçak veya arıza durumunda sistemdeki yüksek basıncın dışarı atılmasıdır. Relief vanadaki akış halinde aynı zamanda su akış alarmı devreye girer ve tepkili personel basınç düşürücü problemi konusunda uyarılmış olur. Relief vana çıkışındaki drenajlar basınç düşürücü vana testleri sırasındaki suyun boşaltılmasını sağlar. Test ve drenaj vanasının çapı en az basınç düşürücü vana çapının yarısı kadar olmalı ancak 1 ½”’den daha az olmamalıdır. (g) Hattaki yabancı partiküllerden dolayı uygun çalışma sağlanamama riskine karşı basınç düşürücü vanaların yatay montajı tavsiye edilir. (h) Birleşik sistemlerde drenaj hattı kolon çapı en az 3” olmalıdır. (i) Yay mekanizmalı tip basınç düşürücü vana tipleri birleşik sistemler ve çok zonlu sistemlerde tavsiye edilmez

Basınç Düşürücü Vana

Relief Vanalı ve Basınç Göstergeli Test ve Drenaj Vanası

Şekil 8.10 Tipik Basınç Düşürücü Vana Hattı

112

8.11

Yıkama Bağlantıları

8.11.1 Boru tesisatının işletmeye alınmadan önce yıkanmasına ek olarak, suyun mevcut olduğunu kontrol etmek, basınç ve debi deneylerini yapmak için kullanılan bağlantılardır. 8.11.2 Tasarım Bilgileri (a) Tüm sprinkler sistemlerinde, üzerinde sabit boşaltma vanası bulunan veya bulunmayan yıkama bağlantıları düzenlenmelidir. (b) Branşman borularının bağlandığı ana dağıtım borularının tamamının uçlarında sökülebilir bağlantılar veya boşaltma vanaları bulunmalıdır.¹ (c) Yıkama bağlantıları, dağıtım boruları ile aynı anma boyutunda olmalı ve pirinç bir tapa veya kapakla monte edilmelidir.² (d) Tamamen suyla dolu boru sistemleri, sıcaklık artışına bağlı olarak basıncın artmasıyla hasar görebilir. Havanın tamamen boşaltılması söz konusu olduğunda (örneğin, ızgara borulama sistemlerinde) tesisata bir basınç tahliye vanasının takılmasına dikkat edilmelidir.³

Branşman Dağıtım Boru Ucunun Nipel ve Kapakla Kapatılması Yıkama Bağlantısında Boşaltma Vanası

Basınç Tahliye Vanası

Şekil 8.11 Izgara Borulama Sisteminde Yıkama Bağlantısı Yerleşimi ¹ TSEN12845 /Madde 15.6 ² TSEN12845 /Madde 15.6

³ TSEN12845 /Madde 15.6

113

(e) Grid tesisat yapılması durumunda basınç artışlarını absorbe edecek havalık bulunmuyorsa, boyutu en az 6 mm olacak şekilde relief vana kullanılmalıdır. Relief vana basıncı 12 bar veya sistem maksimum basıncının 0.7 bar fazlası olan basınç değerinden hangisi daha büyükse o değere set edilmelidir.¹ (f) Grid boru sistemleri, branşman borularında yıkama yapılacak şekilde düzenlenmelidir.²

8.12 Drenaj Bağlantıları 8.12.1 Drenaj Vanası Sistem borulaması içindeki suyun drenajı amacıyla kullanılan ve sistemin en düşük kotuna bağlanan küresel veya şiber vanadır. 8.12.2 Tasarım Bilgileri (a) Tüm sprinkler tesisatı; bakım durumunda drenajı sağlanacak şekilde düzenlenmelidir. Tüm boru ve tesisat elemanlarının, ana kolon üzerindeki drenajdan boşaltmaya uygun olarak düzenlenmesine dikkat edilmelidir. Boru sisteminde 2 mm/m’den az olmayan eğim bulunmalıdır. Kuru ve ön tepkili sistemlerde branşman boruları 4 mm/m, soğuk odalarda ana hatlar ve branşman boruları 4 mm/m’den az olmayan eğimli olmalıdır.³ (b) Gerekli görülen yerlerde, sprinkler tesisatını uygun şekilde boşaltılmasını sağlamak üzere drenaj hattında gerekli tedbirler alınmalıdır. 6 katı geçen binalarda drenaj hattının en üst noktasına havalık koyulması uygundur. Drenaj kolonunun en üst noktasında dirsek ve yatay çek valf kullanımı da uygun bir seçenektir. En üst noktada çek vana havanın drenaj hattına girişini sağlayarak kolondaki vakum etkisini engelleyecektir.4 (c) Sistem kolonuna veya ana besleme hatlarına drenaj bağlantıları Tablo 8.12(c)’ye göre boyutlandırılmalıdır.5 Islak alarm vanası üzerindeki ana boşaltma vanası aynı zamanda kolon drenaj vanası olarak görev yapar. 8.12(c) Drenaj Bağlantı Çapı Kolon veya Hat Çapı (Dk)

Drenaj Çapı

50 mm’ye kadar

≥ 20 mm

50 mm < Dk <100 mm

≥ 32 mm

Dk ≥ 100 mm

50 mm

(d) Ana kolon üzerindeki drenaj vanasından boşaltma yapılamıyorsa, tek sprinkler için kullanılan boru uzatma parçaları hariç, boru tesisat yönünde değişiklik veya kot değişikliği bulunması gibi durumlarda, boru sistemini boşaltmaya imkân vermek için Tablo 8.12(d)’de verilen çaplara uygun olarak boşaltma vanaları kullanılmalıdır. Vanalar Tablo 8.12(d) – Minimum Boşaltma Vanası Çapları Boşaltma Vanası Kapalı dağıtım boruları > 80

40

Kapalı dağıtım boruları ≤ 80

25

Kapalı branşman boruları

25

¹ NFPA13/Madde 7.1.2 ² NFPA13/Madde 8.16.3.4 ³ NFPA13-2007/Madde 8.16.2.3

114

Minimum Boşaltma Vana Çapı

4

NFPA13-2007/Madde 8.16.2.4.1 NFPA13-2007/Madde 8.16.2.4.2

5

borunun düşük seviyedeki ucuna monte edilmeli ve çıkışı döşemenin 3 m’den daha yukarısında olmamalı ve ucunda bir pirinç tapa monte edilmelidir.¹ (e) Bölgesel kontrol vanaları veya kat kontrol vanalarının kullanıldığı yerlerde, her kontrol edilen bölge için Tablo 8.12(c)’de belirtilen çaplara uygun drenaj vanaları kullanılmalıdır. Kat kontrol grubunda kullanılan test ve drenaj vanası aynı zamanda bölgesel drenaj vanası olarak görev yapar. (f) Kat kontrol vanalarında kullanılan test ve drenaj vanaları ortak bir drenaj hattına bağlanıyorsa, ortak drenaj hattının çapı, sistemde kullanılan en büyük çaptaki drenaj hattının bir üst çapı seçilmelidir.² (g) Drenaj hattı, tüm drenaj bağlantıları ile birlikte basınç düşürücü vana drenajına da hizmet veriyorsa, drenaj hattı en az basınç düşürücü vananın geçireceği maksimum sistem su ihtiyacının ihtiyacı gerektirdiği çapta boyutlandırılmalıdır.³

8.13

Yerüstü Hidrantlar

8.13.1 Ana yangın besleme hattından hortum ve diğer yangından korunma cihazlarına su almak amacıyla ana yangın besleme hattına yapılan bağlantıdır. 8.13.2 Yangın hidrantları yer üstü yangın hidrantı olmalı ve TS2821 Standardına uygun olmalıdır. 8.13.3 Tasarım Bilgileri (a) Hidrantlar arası uzaklık çok riskli bölgelerde 50 m, riskli bölgelerde 100 m, orta riskli bölgelerde 125 m, az riskli bölgelerde 150 m alınmalıdır. (b) Normal şartlarda hidrantlar korunan binalardan ortalama 5-15 m kadar uzağa yerleştirilmelidir. (c) Hidrant sistemine suyu sağlayan boru donanımında ring sistemi mevcut değilse kullanılabilecek en düşük boru çapı 150 mm olmalıdır.

Doğal zemine karşı baskı yatağı

Şekil 8.13 Hidrant Yerleşimi ¹ TSEN12845 15.4 ² NFPA13 2007/Madde 8.16.2.4.7

³ NFPA13 2007/Madde 8.16.2.4.5

115

8.14

(d) Hidrant sisteminde, hidrant yenilenmesini ve bakım işlemlerinin yapılmasını kolaylaştıracak uygun noktalarda ve yerlerde yeraltı ve/veya yerüstü hat kesme vanaları temin ve tesis edilmelidir. (e) Hidrant boyları, kullanıllan bölgenin iklim şartlarına bağlı donma derinliği göz önüne alınarak seçilir. Yangın Dolapları

8.14.1 Hortum sistemleri; Hortum makarası, nozul veya lans ve hortum vanasının kombinasyonudur. Hortum sistemleri, içine yerleştirildiği kapaklı dolap ve dolap içinde konulabilen diğer ekipmanlarla birlikte yangın dolabı olarak tanımlanır. 8.14.2 Bina içi hortum sistemleri, yangına elle müdahale sağlamak üzere, otomatik söndürme sistemlerini tamamlayıcı sistemlerdir. Yangının erken bildirildiği durumlarda, daha otomatik sprinkler sistemi devreye girmeden, yangının ilk evrelerinde bina içindekilerin yangının başladığı noktada müdahale etmesi için kullanılabileceği gibi, otomatik sprinkler sistemi tarafından kontrol altına alınan veya söndürülen yangınlarda, soğutma çalışmalarında kullanılabilir. 50 mm çaplı hortumlar serme ve bağlama konusunda eğitilmiş personel veya itfaiye görevlileri tarafından kullanılır. 8.14.3 Hortumlar, serme ve bağlama gibi becerilere sahip eğitilmiş personel veya itfaiye görevlisi olmayan yapılarda, yuvarlak yarı-sert hortumlu yangın dolapları TS EN 671-1’e uygun olmalıdır. Hortum, yuvarlak yarı-sert TS EN 694 normuna uygun, çapı 25 mm olmalı ve hortum uzunluğu 30 m’yi aşmamalıdır. Nozul veya lans kapama, püskürtme ve/veya fıskiye yapabilmelidir. Yetişmiş yangın söndürme görevlisi bulundurmak zorunda olan yapılarda, kullanılabilecek yassı hortumlu yangın dolapları TS EN 671-2 no’lu standartlara uygun olmalıdır. Yassı hortum anma çapı 50 mm’yi ve hortum uzunluğu 20 m’yi geçmemelidir. Nozul veya lans kapama, püskürtme ve/veya fıskiye yapabilmelidir. 8.14.4 Yangın dolaplarının aşağıdaki mahallerde kullanımı zorunludur.¹ (a) Yüksek yapılar (b) Çarşılar (c) Toplanma amaçlı binalar (d) Konaklama ve sağlık amaçlı yapılar (e) Kapalı kullanım alanı 2000 m²’den büyük olan bütün binalar (f) 1000 m²’den büyük imalathane ve atölyeler (g) Araç kapasitesi 20’den fazla olan kapalı tip o toparklarda 8.14.5 Tasarım Bilgileri (a) Sulu söndürme sistemi olarak sadece yangın dolapları sisteminin bulunduğu yapılarda;  Su deposu kapasitesi en az 200 lt/dk debiyi 60 dakika süre ile karşılayacak şekilde en az 12 m³ olacaktır.  Yangın dolapları sistemlerine suyu sağlayan sabit boru tesisatı çapı 50 mm’den az olmamak üzere yapılacak hidrolik hesaplara göre belirlenmelidir.  Yangın dolapları her katta ve yangın duvarları ile ayrılmış her bölümde aralarındaki uzaklık 30 m’den fazla olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Yangın dolapları mümkün olduğu kadar koridor çıkışı ve merdiven sahanlığı yakınına kolaylıkla görülebilecek şekilde yerleştirilmelidir. ¹ Yönetmelik Madde 94

116

(b) Sprinkler sistemi ile korunan ve katlarda itfaiye bağlantı vanası kullanılan binalarda, yangın dolapları arasındaki uzaklık 45 m’ye kadar çıkarılabilir. (c) Birleşik veya ayrı yangın dolabı sabit boru tesisatına bağlanan 25 mm hortum sistemlerinde, basıncın 7 bar’ı geçmesi durumunda basınç düşürücüler kullanılmalıdır. (d) Birleşik veya ayrı yangın dolabı sabit boru tesisatına bağlanan 50 mm hortum sistemlerinde basıncın 9 bar’ı geçmesi durumunda basınç düşürücü kullanılmalıdır. (e) 25 mm hortum sistemlerini bulunduran yangın dolaplarının sprinkler tesisatına bağlandığı birleşik sistemlerde yangın dolabı bağlantı hatlarının aşağıdaki durumlara uygun yapılması tavsiye edilir.¹  25 mm hortum sistemi içeren yangın dolapları sprinkler sistemine bağlantısı 65 mm’den daha küçük çaplı besleme borularına bağlantısı uygun değildir. Ancak hidrolik hesap ile belirlenmesi durumunda, loop ve grid sistemlerde yangın dolabının bağlandığı sprinkler tesisatı boru çapı 50 mm olabilmektedir.  Sprinkler tesisat borusuna tek bir yangın dolabı bağlantısı durumunda, dolap bağlantı boru uzunluğu 6 m’ye kadar en az 25 mm çapında, 6 m ile 24 m arasında en az 32 mm, 24 m’den fazla ise en az 50 mm olmalıdır.  Sprinkler tesisat borusuna çok sayıda yangın dolabı bağlanıyorsa, yangın dolabı bağlantı borularının en az 50 mm olması tavsiye edilir.

8.15

Hortum Vanaları

8.15.1 Islak veya kuru sabit boru sistemi üzerindeki bağlantı ağızlarına takılarak hortum bağlantısının ve açma kapama kontrolünün kolaylıkla yapılmasına olanak sağlayan vanadır. 8.15.2 Yangın esnasında rezerv su stokunun itfaiye veya eğitilmiş personel tarafından kullanımı için hortum bağlantısına olanak sağlar. Bu vanaların itfaiyenin kullanımına uygun hortum rakorları ve kapakları bulunmalıdır. 8.15.3 Tasarım Bilgileri (a) Yüksek binalar, alışveriş merkezleri, otoparklar ve benzeri yerlerde kullanımı zorunludur.² (b) Araç kapasitesi 20’den fazla olan kapalı tip otoparklarda itfaiye bağlantı ağızları yapılması zorunludur.³

Şekil 8.15 Tipik Hortum Vanası Yerleşimi ¹ FM 2-8N/ Madde 4.13-20 ² Yönetmelik Madde 94

³ Yönetmelik Madde 60

117

(c) Bu bağlantı ağızları yangın merdiveni veya yangın güvenlik hacmi gibi korunmuş mekanlarda olmalıdır.¹ (d) Bağlantı ağızlarının, sprinkler ve yangın dolapları sistemine de suyu sağlayan birleşik boru tesisatında bırakılması durumunda, bu bağlantılar ana kolonlar üzerinden doğrudan yapılmalıdır.² (e) Sabit boru tesisatı çapı 50 mm’den az olmamak üzere yapılacak hidrolik hesaplara göre belirlenmelidir.³ (f) Bağlantı ağzı çapı binanın risk durumuna göre ve otoritelerin talepleri doğrultusunda 2” veya 2 ½” olacak şekilde düzenlenir.

8.16

İtfaiye Bağlantı Ağzı

8.16.1 Yangın esnasında: itfaiyenin dışarıdan içeriye su takviyesi yapabilmesi amacıyla kullanılan bağlantıdır. 8.16.2 İtfaiye bağlantı ağzı üzerinde yerel itfaiyenin kullanımına uygun hortum rakorları ve kapakları bulunmalıdır. Estetik nedenlerle kullanım için pirinç, parlatılmış pirinç, krom kaplamalı, nikelajlı malzeme seçenekleri mevcuttur. 8.16.3 Tasarım Bilgileri (a) Yüksek yapılarda (yüksekliği 21.50 m’den fazla veya yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla olan binalar) ve bina oturma alanı 1000 m²’den büyük binalarda veya cephe genişliği 75 m’yi aşan yapılarda, itfaiyenin sisteme dışarıdan su basabilmesi için itfaiye bağlantı ağzı kullanımı zorunludur. İtfaiye bağlantı ağzı hattı üzerinde çek valf bulunmalı ve çekvalf ile itfaiye bağlantısı arasındaki borulardaki suyun otomatik olarak boşalmasını sağlamak için otomatik damlatma vanası kullanılmalıdır. İtfaiye araçlarının bağlantı ağzına ulaşma mesafesi 18 m’den fazla olamaz.4 (b) İtfaiye bağlantı ağzı hattında kesme vanası bulunmamalıdır.5 (c) İtfaiye bağlantı ağzı yerden mesafesi en az 46 cm ve en fazla 1.2 m olmalıdır.6 (d) İtfaiye bağlantı ağzı hattı en az 4” olmalıdır. Çok sayıda sprinkler sistem kolonunun bağlantılı olduğu manifoldlarda, tek sistem kolon çapından daha büyük seçilmesine gerek yoktur. İtfaiye bağlantı ağzının amacı sprinkler sistemi kolonuna basınç takviyesidir. Bu nedenle itfaiye bağlantı ağzının sistem su ihtiyacına göre boyutlandırılması beklenmez.7

İtfaiye Bağlantı Ağzı

¹ Yönetmelik Madde 94 ² Yönetmelik Madde 94 ³ Yönetmelik Madde 94 4 Yönetmelik Madde 97

118

A- Islak Borulu Sistem

B- Kuru Borulu Sistem

5

NFPA13-2007/8.17.2.5.2 NFPA13-2007/A.8.17.2 7 NFPA13-2007/8.17.2.3 6

C- Islak ve Kuru Borulu Sistem

Şekil 8.16 İtfaiye Bağlantı Ağzı Yerleşimi

(e) Çok sayıda sistem kolonunun bulunduğu manifoldlarda, itfaiye su verme bağlantı ağzı su besleme kontrol vanası ile sistem kontrol vanası arasında bir noktaya bağlantılı olmalıdır.¹ (f) Tek sistem kolonu bulunması durumunda itfaiye bağlantı ağzı; ıslak borulu sistemlerde; alarm vanasından sonra sistem tarafına, kuru borulu sistemlerde; sistem kontrol vanası ile kuru alarm vanası arasına yerleştirilir.²

8.17

Debi Ölçer

8.17.1 Üzerinde bulunduğu hattaki suyun debisinin ölçümü için yangın pompası performans testlerinde kullanılan cihazdır. 8.17.2 Pompa yangın söndürme sistemlerinin en önemli ekipmanlarından biridir. Her pompa setinin durumu her yıl performans testi ile kontrol edilmelidir. Performans testlerinde debi okuması için debi ölçer kullanılır. Debi ölçer üzerinden okunan debi değerleri ve pompa basınç göstergelerinden okunan basınç değerleri saha test eğrisi olarak kaydedilir ve pompa karakteristik eğrisi veya bir önceki saha test eğrisi ile karşılaştırılır. Eğri kıyaslamasında görülen pompa performansındaki düşüşler, pompa çarkı veya emiş hattındaki tıkanıklar gibi pompada meydana gelen problemlerin göstergesi niteliğindedir. ¹ NFPA13-2007/8.17.2.4.3 ² NFPA13-2007/8.17.2.4.2

119

8.17.3 Tasarım Bilgileri (a) Debi ölçerin montajı ile ilgili mesafeler üretici kataloglarından alınmalı ve montajı tedarikçi talimatlarına uygun olarak yapılmalıdır. (b) Debi ölçer ve test hattının çapı aşağıdaki tabloda belirtilen değerlerden az olmamalıdır. Tablodaki değerler toplam boru eşdeğer uzunluğu en fazla 30 m olan borulama için kullanılabilir. Tablo 8.17.3(b) NFPA 20’ye Göre Pompa Kapasitesi İçin Gerekli Minimum Debi Ölçer Çapları Pompa Anma Debisi (GPM)

25

Debi Ölçer Minimum Hat Çapı (inç) 1 ¼”

50

100

150200

250450

500750

10001250

1000

2”

2 ½”

3”

4”

5”

6”

4”

1500- 3500- 40003000 5000 5000 8”

10”

8”

(c) Debi ölçerin ölçüm aralığı, pompanın anma debisinin %175’inde ölçüm yapabilecek değerlerde olmalıdır. (d) Test suyunun atılması için uygun bir tesisat sağlanmalıdır. Debi ölçer boşaltım hattı drenaja veya su deposuna geri gönderilir. Test hattı bağlantısı su deposunun minimum su seviyesi altından yapılıyorsa, hava problemi oluşmaz. Eğer su deposunun üzerinden yapılıyorsa, boşaltım hattının normal su seviyesinin altına uzatılmasıyla hava yapma problemi azaltılır. (e) Debi ölçer donmaya maruz kalmayan bir alanda monte edilmelidir.

Şekil 8.17 Pompa Test Hattı

8.18

Geri Akış Önleyici Cihazlar

8.18.1 Birden fazla çek vana veya özel ekipman içeren yönlü akış elemanlarına geri akış önleyici denir. 8.18.2 Yangın korunum sistemlerinin şehir şebeke su beslemesine bağlantılı olduğu sistemlerde, su darbesi, termal genleşme, geri basınç veya ters sifon yoluyla şebekeye su girişini engellemek için geri akış önleyici cihazlar kullanılır. Geri akış önleyici cihazların basınç düşürücü özellikte olan tipleri de sıklıkla kullanılmaktadır. Sprinkler sisteminde bekleyen su istenmeyen konsantrasyonlarda metalik partikül ve yabancı madde oluşturur. Bu nedenle yangın sistemlerindeki suyun şehir su şebekesine karışmasına karşı ilgili kurumlarca belirlenen tedbirlerin alınması zorunludur. Türkiye’de yapılan uygulamalarda, sprinkler sistemi ve diğer

120

yangın söndürme sistemleri için gerekli su basınç ve debi değerleri şehir şebekesi tarafından karşılanamadığından şebekeye bağlantı yapılmaksızın, yangın pompası ve su deposu kullanılır.

8.18.3 Tasarım Bilgileri (a) Sistem için gerekli su basınç ve debisini sağlayabilecek merkezi bir su besleme şebekesine bağlantı yapılması durumunda, geri akış önleyici cihaz kullanımı değerlendirilmelidir. (b) Geri akış önleyici cihazlar donma riski olan mahallerde sprinkler sistemindeki antfriz uygulamalarda da kullanılmalıdır.

Çift Çek Vana Grubu

8.19

Geri Akış Önleyici

Pislik Tutucu

8.19.1 Suyun içindeki belli ölçüdeki katıların uzaklaştırması için tasarlanmış cihazdır. 8.19.2 Pislik tutucular, su besleme boru hatlarında hat üzerinde bulunan pompa kompresör, ölçüm cihazları ve basınç düşürücü gibi ekipmanların suyun içindeki partiküllerden hasar görme olasılığını azaltmak için kullanılır. Pislik tutucu bazı sistemlerde (su sisi söndürme sistemleri vb.) kullanılan nozulların orifislerinin çok küçük olması sebebiyle, orifiste tıkanmaları önlemek amacıyla kullanılmaktadır. 8.19.3 Kullanımı Zorunlu Yerler ¹: (a) Pozitif basınç yüküyle açık tanklardan beslenen pompalarda, tank dışında su alma borusuna bir pislik tutucu monte edilmelidir. Ayrıca tank ve pislik tutucu arasına bir kesme vanası monte edilmelidir. (b) Emerek su çekme işleminde kullanılan pompalarda ızgara, pompanın su alma borusundaki supabının giriş kısmına monte edilmelidir. Pislik tutucu, tank boşaltılmadan temizlenebilecek şekilde monte edilmelidir. (c) Pislik tutucular, borunun anma alanının en az 1,5 katı olan bir kesit alanına sahip olmalı ve çapı 5 mm’den büyük olan cisimlerin geçmesine izin vermemelidir. (d) Tükenmeyen kaynaklardan çökeltme ve su alma bölmelerine boru ile su alınması durumunda, bu bölmeleri besleyen boru girişinde, toplam açık alanı borunun kesit alanının en az beş katı alana sahip bir pislik tutucu bulunmalıdır.² (e) Pislik tutucunun açıklıkları 25 mm çapındaki cisimlerin geçişini engelleyecek ölçüde olmalıdır.³ ¹ TS EN12845/9.3.6 ² TS EN12845/9.4.5

¹ EN12845/9.4.5

121

8.19.4 Tasarım Bilgileri (a) Santrifüj pompaların emiş hatları üzerinde yer alan pislik tutucular çıkarılabilir ve temizlenebilir özellikte olmalıdır. Pislik tutucu pompa emiş flanşına en az 10 boru çapı mesafede olacak şekilde yerleştirilmelidir. Süzgeci çıkarılabilir olmalı ve deliklerin serbest alanı emiş bağlantı boru çapının en az 4 katı olmalıdır. Delik ölçüsü 7.9 mm boyutundaki partiküllerin geçişini engellemelidir. (b) Dik türbin tip pompalarda metal koni veya basket tipte pislik tutucu pompa emişine yerleştirilmeli ve deliklerin serbest alanı emiş bağlantı çapının en az 4 katı olmalıdır. Süzgeç deliklerinin ölçüsü 12.7 mm çapındaki cisimlerin geçişini engellemelidir. Dik türbin tip pompaların su alma bölmeleri içinde kullanımında su alma bölmesinde kullanılan ızgaraya ilave olarak pislik tutucu yerleştirilmelidir. Dik turbin tip yangın pompası

Şekil 8.19 Su Alma Bölmesi İçinde Dik Türbin Tip Pompa Yerleşimi

8.20

Yangın Pompaları

8.20.1 Sulu söndürme sistemlerine basınçlı su sağlayan, anma debi ve anma basınç değeri ile ifade edilen pompalardır. 8.20.2 Özellikleri (a) Pompalar, kapalı vana (sıfır debi) basma yüksekliği anma basma yüksekliği değerinin en fazla %140’ı kadar olmalı ve %150 debideki basma yüksekliği, anma basma yüksekliğinin %65’inden daha küçük olmamalıdır. (b) Pompanın çevrilmesi elektrik motorunun yanı sıra içten yanmalı motorlar veya türbinler ile olabilir. (c) Yangın pompalarının, otomatik hava boşaltma valfi, sirkülasyon rahatlama valfi gibi yardımcı elemanları bulunmalıdır. (d) Her pompanın ayrı bir kumanda panosu olmalıdır. Pano kilitli olmalıdır. Elektrik kumanda panosu, faz hatası, faz sırası hatası, kumanda fazı hatası bilgi ışıklarıyla donatılmalıdır. Açma kapama şalterine pano kilidi açılmadan erişilememelidir. (e) Her pompanın ayrı bir kumanda basınç anahtarı olmalıdır. Basınç anahtarları, kumanda panosunun içine yerleştirilmiş, su basıncını boru bağlantısıyla hisseden, su darbelerine karşı korumalı, alt ve üst değerler ayrı ayrı ve bağımsız olarak ayarlanabilir ve ayarlandıktan sonra kilitlenebilir olmalıdır. Pompa kontrolü basınç kumandalı tam (otomatik başla-otomatik dur) veya yarı otomatik (otomatik başla-elle dur) olabilir.

122

8.20.3 Tasarım Bilgileri (a) Yedek diesel pompa kullanılmadığı takdirde yangın pompalarının enerji beslemesi güvenilir kaynaktan sağlanarak, yapının genel elektrik sisteminden bağımsız beslenecektir. (b) Pompa odası veya pompa istasyonunda +4 °C üzerinde sıcaklığın sürekli sağlanabilmesi için uygun gereçler sağlanacaktır. (c) Pompa istasyonunda, servis, muayene ve ayar gerektiren cihazların çalışma alanı etrafında acil aydınlatma sağlanacaktır. (d) Zemin yeterli bir drenaj için eğimli olarak hazırlanarak pompa, sürücü, kontrol panosu gibi kritik cihazlardan suyun uzaklaştırılması sağlanacaktır. (e) Bu tür pompalar, istenen basınç değerini karşılamak koşuluyla, anma debi değerlerinin %130’u kapasitedeki sistem talepleri için kullanılabilir. Sistemde bir pompa kullanılması halinde aynı kapasitede yedek pompa olmalıdır. (f) Birden fazla pompa olması halinde toplam kapasitenin en az %50’si yedeklenmek şartıyla yeterli sayıda yedek pompa kullanılacaktır. (g) Yangın pompaları, yangından korunma dışında hiç bir amaç için kullanılmayan 60 dakikadan az olmayan bir yangın direncine sahip bir kompartıman içinde muhafaza edilmelidir. Bu bölme aşağıdakilerden biri olmalıdır (tercih sırasına göre):  Ayrı bir bina  Dışarıdan kolayca erişilebilir, sprinkler sistemi ile korunan binaya bitişik bir bina  Dışarıdan kolayca erişilebilir, sprinkler sistemi ile korunan bina içerisindeki bölme (h) Pompa odası aşağıdaki sıcaklıklarda veya bu sıcaklıkların üzerindeki sıcaklıklarda bulundurulmalıdır:  Elektrikli motorla çalıştırılan pompalar için 4 °C  Dizel motorla çalıştırılan pompalar için 10 °C (i) Dizel motorla çalıştırılan pompalar için, tedarikçinin tavsiyelerine göre pompa bölümlerine uygun havalandırma sağlanmalıdır.

1. 2.

3. 4. 5. 6. 7.

Yerüstü Su Deposu Giriş Dirseği ve Kare Çelik Vorteks Plakası (Vorteks plakası ölçüleri emiş borusu çapının en az iki katı olmalıdır. Vorteks plakasının depo tabanına mesafesi emiş boru çapının yarısı kadar ancak 152 mm’den az olmamalıdır.) Emiş Borusu Donma Emniyeti Pompa ve Rijit Emiş Borusu Ayrı Kaideler Üzerinde İse Yapılan Esnek Kaplinli Boru Bağlantısı Yükselen Milli Vana Eksantrik Redüksiyon

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

Emiş Basınç Göstergesi Yatay Bölünebilir Gövdeli Pompa Otomatik Hava Tahliye Vanası Basma Basınç Göstergesi Inegal Basma T Çek vana Relief Vana (gerekli ise) Sistem Besleme Borusu Otomatik Damlatma Vanası Akış Testi Hortum Vana Manifoldu Boru Sabitleme Elemanları İzleme Anahtarlı Kelebek Vana veya Yükselen Milli Vana

Şekil 8.20 Tipik Yangın Pompa İstasyonu

123

8.21

Merkezi Bina Yönetim İstasyonları Bağlantıları

8.21.1 Sprinkler izleme sistemlerinin amacı, sistemin ana fonksiyonlarının sürekli kontrolüdür. Bir başka deyişle bu sistemlerin bozulması yangın durumunda sistemin doğru şekilde otomatik çalışmasını bozabilir. 8.21.2 İzleme ve alarm cihazlarından sağlanan alarmlar, sprinkler kontrol odası veya pompa odasında bir yangın alarm paneline monte edilmeli ve alarmın önemine bağlı olarak tesis veya dışında sürekli kontrol noktasındaki sorumlu personele iletilmelidir. 8.21.3 Sprinkler tesisatından yangın ekibine veya uzaktan kumandalı, insan bulunan merkeze alarm sinyalinin otomatik olarak iletilmesini sağlayan cihazın bağlantısının sürekliliği ve cihazla kontrol birimi arasındaki bağlantının sürekliliği sağlanmalıdır. 8.21.4 Su akış sinyali gibi bir yangının göstergesi olabilen sinyaller yangın alarmı (A) olarak gösterilmelidir. Yangın durumunda sistemin doğru bir şekilde çalışmasını önleyen güç hatası gibi teknik arızalar, arıza alarmları olarak gösterilmelidir. (B) 8.21.5 Pompa odasının binadan ayrı olduğu yerde, binanın alarm vana setlerinden sprinkler korumasının sağlanması pratik olmayabilir. Pompa odasındaki sprinkler tesisatının pompanın çıkışından bir durdurma vanası ve akış anahtarı ile alınması durumunda, akış anahtarından su akış alarm bilgisi sağlanır. 8.21.6 Elektrikli pompa genel arıza sinyali; 3 fazdan birinde hata durumu ve aşırı yüksek veya düşük voltaj durumunda alınır. 8.21.7 Aşağıdaki şartların her biri dizel pompa setlerinin bulunduğu yerde ve ayrıca güvenilir bir yerde belirtilmelidir: (a) Motorun otomatik olarak çalıştırılmasını engelleyen her bir anahtarın kullanılması (b) Altı girişimden sonra motorun çalıştırılamaması (c) Pompanın çalışması (d) Dizel motorun kontrol mekanizması arızası, uyarı ışıkları uygun şekilde çalışmalıdır. 8.21.8 Donma riski olan mahallerde bulunan ıslak sprinkler sisteminin bazı bölümleri elektrikli izlemeli ısıtma sistemi ile korunuyorsa arıza durumu izlenmelidir. 8.21.9 Kuru ve ön etkili sistemlerde her tesisat görünür ve sesli uyarı vermesi için bir düşük hava basınç anahtarı ile donatılmalıdır.¹ 8.21.10 Aşağıdaki belirtilen yerlerdeki ekipmanların izleme cihazları bir kontrol ve gösterge paneline elektrik bağlantılı olmalı, panel tesiste ulaşılabilir bir yere yerleştirilmelidir. (a) Tesisata su akışını kesebilen tüm vanaların izleme anahtarları ve varsa by-pass hatlarındaki vanalar (b) Her kat kontrol veya zondaki su akış alarm anahtarları (c) Her ana zon alarm vana setindeki basınç anahtarı ¹ TS EN12845/Madde 16.2.3

124

8.21.11 Aşağıda belirtilen genel fonksiyonlar izlenmelidir (a) Normalde açık olan bütün kontrol vanalarının kısmen kapalı konumu izlenmelidir. Bütün vanaların kısmen kapalı konumu basınç anahtarı, hidrolik alarm, akış anahtarı gibi alarmların doğru çalışmasına engel olur. (b) Su depolama tankları ve makine yakıt tankları dâhil olmak üzere, bütün kritik su seviyeleri izlenmelidir. Depolanan suyun anma dolum seviyesinin % 10’undan daha az bir depolama su seviyesine düşmesinden önce veya depolanan yakıtın anma dolum seviyesinin % 25’inden fazla bir yakıt seviyesine düşmesinden önce bir sinyal verilmelidir. (c) Bütün kuru ve ön tepkili alarm vana setlerine su besleme ve çıkışlar dâhil tüm basınçlar izlenmelidir. Statik basınç hesaplanan çalışma basıncı seviyesinin % 20’den daha az olduğunda bir sinyal verilmelidir. (d) Elektrikli yangın pompaları veya diğer kritik elektrikli cihaza güç beslemesi arızası: Ana beslemenin herhangi noktasında veya ana beslemede veya kontrol devresinde veya elektrikli veya dizel pompa kontrol mekanizmalarında veya diğer herhangi kritik kontrol cihazında bir veya daha fazla faz arızalanmışsa, bir sinyal verilmelidir. (e) Alarm vanası ve pompa odasının en düşük sıcaklığı: Sıcaklık istenen en düşük seviyenin altına düştüğünde, bir sinyal verilmelidir. Tablo 8.21 Merkezi Bina Yönetim İstasyonuna İletim İçin Alarm Tipleri¹ Alarm Pompa odası su akış alarmı

Alarm Tipi

Açıklamalar

A

Madde 8.25.5

Elektrikli yangın pompası - Pompa devrede

B

- Pompa genel arıza

B

- Pompa çalıştı

A

- Pompa güç kesintisi

B

Madde 8.21.6

Dizel yangın pompası - Pompa otomatik modu kapalı

B

- Pompa çalışmadı

B

- Pompa çalıştı

A

- Kontrol paneli arızası

B

Isıtıcı kablo devreleri

B

Düşük hava basıncı Kuru ve ön tepkili sistemler

B

Madde 8.21.7

Madde 8.21.8 Madde 8.21.9

Zonlu sistemler - Kontrol vanası kısmen kapalı

B

- Tesisatta su akışı

A

- Zonda su akışı

A

Madde 8.21.10

Genel izlenen fonksiyonlar - Kısmen kapalı kesme vanaları

B

- Sıvı seviyeleri

B

- Düşük basınç

B

- Güç arızası

B

- Pompa odasındaki düşük sıcaklık

B

Madde 8.21.11

¹ TS EN 12845 Tablo I.1

125

BÖLÜM 9 Boru Askı ve Destek Sistemleri 9.1

Yerüstü Borulama

9.1.1

Sprinkler sistemlerinde, genellikle dikişli veya dikişsiz, siyah veya galvanizli çelik boru kullanılır. Sprinkler sistemi tipine bağlı olarak, ortam koşulları da dikkate alınarak özel gereksinimlere uygun boru tipi belirlenir. Kuru veya ön etkili tesisatlar için, galvanizli çelik boru tercih edilmelidir. Çelik boru özellikleri Tablo 9.1.1’de verilmiştir. Çelik borular bağlantı esnasında diş açma, yiv açma veya makinada başka bir işlemden geçirildiğinde, en az standartlarda belirtilen et kalınlığına sahip olmalıdır. Bazı uygulamalarda bakır boru da kullanılabilmektedir. Ancak bakır boru kullanımı düşük ve orta tehlike sınıfı mahallerin ıslak borulu sistemleri ile sınırlıdır ve yaygın değildir. Bakır boru kullanılan durumlarda, uygun kaynak teknikleri ve galvanik korozyonla ilgili kurallara uyulması gereklidir. Sprinkler sistemleri için onaylı olması halinde özel boru tipleri kullanılabilir. (Örn: CPVC). Tablo 9.1.1 Çelik Boru Özellikleri Anma Çapı

Dış Çap (mm)

Orta Seri

Ağır Seri



25

1

33,7

3,2

4,0

32

1 1/4

42,4

3,2

4,0

40

1 1/2

48,3

3,2

4,0

50

2

60,3

3,6

4,5

65

2 1/2

76,1

3,6

4,5

80

3

88,9

4,0

5,0

100

4

114,3

4,5

5,4

125

5

139,7

5

5,4

150

6

165,1

5

5,4

9.1.2

Kuru, alternatif veya ön etkili tesisatlar için, galvanizli çelik kullanılması tercih edilmelidir.

9.1.3

Suyun akış yönündeki kontrol vanalarından sonraki boru tipi; çelik, bakır (Bkz.9.1.4) veya sistem kullanım yerinde geçerli olan standartlara uygun olan diğer malzemelerden olmalıdır. Çelik borulara diş açıldığında, yiv açıldığında veya makinada başka bir işlemden geçirildiğinde, en az TSE EN 10255’e uygun bir et kalınlığına sahip olmalıdır.

9.1.4

Bakır borular, sadece herhangi çelik borunun çıkışındaki Düşük Tehlike ve Orta Tehlike Grup 1, 2, 3 olan mahallerde ıslak borulu sprinkler sistemlerinde kullanılabilir. Bakır borular, standartlara uygun mekanik bağlantılarla veya gümüş kaynağıyla birleştirilmelidir. Bakırdan çeliğe bağlantılar, paslanmaz çelik somunlar kullanılarak flanşlanmalıdır. Boru, montajın yapıldığı yerde bükülmemelidir. Galvanik korozyondan kaçınmak için tedbirler alınmalıdır.¹

9.1.5

Borular, onarım ve değiştirme için kolayca erişilmesini mümkün olacak şekilde yerleştirilmelidir. Borular, beton zemin veya tavan içerisine gömülmemelidir. Mümkün olan her yerde borunun döşenmesi, muayenesi, onarımı ve değiştirilmesini zorlaştıracak örtülü yerlere yerleştirilmemelidir.

¹ EN12845/Madde 17.1.2

126

9.1.6

Boru sistemi, boruların mekanik hasara maruz kalmayacağı şekilde yerleştirilmelidir. Boruların düşük veya ara seviyelerde veya diğer benzer yerlere yerleştirildiği durumlarda, mekanik hasara karşı önlemler alınmalıdır. Su besleme boru sisteminin sprinkler olmayan bir binadan geçmesinin kaçınılmaz olduğu durumlarda, sistem zemin seviyesinde yerleştirilmeli ve mekanik hasara karşı korumak için uygun yangın dayanımı için üzeri kapatılmalıdır.¹

9.2

Yeraltı Borulama

9.2.1

Sprinkler sistemlerini besleyen yeraltı hatlarında, dökme demir, düktil demir, içi çimento ile sıvanarak astarlanmış, takviyeli cam fiber, yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) boru tiplerinin kullanılması tavsiye edilir. Borular tedarikçinin tavsiyelerine göre döşenmeli ve korozyona karşı yeterli dirence sahip olmalıdır.²

9.2.2

Boru tipi ve basınç sınıfı belirlenirken, borunun yangın dayanımı, maksimum sistem çalışma basıncı, borunun gömüleceği derinlik, toprak durumu, korozyon ve trafik ve araç yükü gibi diğer dış yüklerin durumu dikkate alınmalıdır. Boru tertibatına, üzerinden geçen araçların hasar vermesi gibi mekanik hasarları önlemek için gerekli tedbirler alınmalıdır.

9.2.3

Boru tipi en az 10.3 bar sistem çalışma basıncına uygun olmalıdır.³

9.2.4

Boru gömme derinliği, maksimum donma derinliğine bağlı olarak belirlenmelidir. Boru üst kotu donma çizgisinden en az 0.3 m altında olacak şekilde yerleştirilmelidir.

9.2.5

Donmanın etken olmadığı yerlerde, mekanik hasarı önlemek için gömme derinliği en az 0.8 m olmalıdır. Yolların altından geçen yeraltı boruları en az 0.9 m derinlikte olmalı, demiryolları altından geçen borular en az 1.2 m derinliğe gömülmelidir. Gömme derinliği boru üst kotundan ölçülmelidir.4

9.3

Boru Bağlantı Tipleri Borulama tekniği sprinkler sistemlerinin ayrılmaz unsuru olup, borulama tekniğinin seçimi, tasarlanan sprinkler sistemine ve boru tipine uygun olmalıdır.

9.3.1

Dişli Bağlantılar Sprinkler sistemlerinde 50 mm ve daha düşük çaplı boruların bağlantısında genellikle dişli boru bağlantıları kullanılır. Dişli bağlantı sırasında kullanılan ara bağlantı parçalarının sızdırmazlığının sağlanmasında, tesisat basınç sınıfına uygun olarak keten teflon veya sıvı conta kullanılabilir.

9.3.2

Kaynaklı Bağlantılar Sprinkler tesisatlarında, 50 mm’nin üzerindeki çaplarda genellikle tercih edilen bağlantı tipidir. Borular, oksijen veya elektrot kaynağı ile birleştirilir. Galvanize çelik boruların kaynağında, galvanize edilmiş yüzeylerin açılmasına engel olacak yöntemler kullanılır. Tesis içinde yapılmasının zorunlu olduğu durumlarda gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır. Kaynakçılar EN 287-1’e göre sertifikalı olmalıdır.5

¹ EN12845/Madde 17.1.6 ² EN12845/Madde 17.1.1 ³ NFPA13/Madde 10.1.5

4 5

NFPA13/Madde 10.4 EN12845/Madde 17.1.3

127

9.3.3

Flanşlı Bağlantı Sprinkler sistemlerinde genellikle hat üzerindeki vana ve ekipmanların montajında kullanılır. Boru çaplarına uygun flanşlar boru uçlarına kaynatıldıktan sonra flanş contası yerleştirilir ve cıvata ile birleştirilir. Flanşlar bağlantı yapılacak ekipman veya boru ile uyumlu özelliklerde ve tesisatın basınç sınıfına uygun olmalıdır.

9.3.4

Yivli Bağlantılar Yivli boru bağlantıları kaynaklı imalatın yapılmasının mümkün olmadığı yerlerde kullanılabileceği gibi, diğer bağlantı türlerine göre işçilik süresi daha kısadır. Borulamann şartlarının zor olduğu alanlarda boru güzergâhında esneklik sağlar. Boru parçalarının kolaylıkla sökülüp takılmasına olanak sağlayan bağlantı türü olduğundan tesisatta gerekli görülen noktalarda ve tesisatın depremden korunmasına yönelik uygulamalarda, kısmi olarak da kullanılmaktadır. Borulara yiv açılarak üzerinde contaları bulunan kaplinler vasıtasıyla birleştirilir. Borulara yiv açma işlemi, ezme veya ke sme metodu ile yapılır. Kesme metodu ile yiv açma işlemi özel yiv makinesi veya tornada yapılır. Kesme metodu genellikle, orta ve ağır seri borularda yüksek çaplarda tercih edilir. Borunun et kalınlılığının %50’sinin altında bir metal parça borudan kesilir. Kesme derinliği; yivli ekipman üreticisi tarafından verilen boru et kalınlığı değerlerine göre belirlenmelidir. Ezme metodu ile yiv açma işleminde özel yiv açma aletleri kullanılır. Ezme metodu, çeşitli et kalınlıklarında ve büyük çaplarda uygulanabilmektedir. Ezme metodunda boru ezilerek, yiv açılır. Yiv ölçüleri, boru ucuna mesafe ve yiv derinliği üretici tarafından verilen boru et kalınlığı değerlerine göre belirlenmelidir. Yiv üzerine kaplin contası yerleştirildikten sonra kaplin üzerindeki vidalarla sabitleştirilir. Vidalar sabitleştirilirken uygun torklarda sıkılmalıdır. Kaplinlerin contalarının tipi ve sıcaklık derecesi, spesifik uygulamalarda ortam koşullarına uygun olarak seçilmelidir. Borudan branşman alınan noktalarda, çıkış ağızlı yivli bağlantı elemanları kullanılabilir. Kullanılan çıkış ağızlı yivli bağlantı elemanının çıkış ağzındaki conta için üretici tarafından verilen delik ölçüsünde delik açılır. Çıkış ağızlı yivli bağlantı elemanları boru bağlantısı görevi görmez. Bağlantı elemanın çıkış ağzı tesisatın devamında kullanılacak dişli veya yivli boru bağlantı türüne uygun olarak seçilmelidir.  Boru üzerinde kesik veya ezme metodu ile açılan yiv ölçüsü, bağlantı ekipmanları ile uyumlu olmalıdır.  Conta içeren yivli bağlantı elemanları, kuru ve ön tepkili sistemlerde kullanıldığında, kuru borulu sistem için onaylı olmalıdır.  Boruların yiv açılarak birleştirilmesinde kullanılan yivli bağlantı elemanları ve contaları yangın kullanımı için onaylı olmalıdır.

9.4*

Boru Askı Elemanları Boru destekleri; borunun hareketine engel olarak boruyu sabitlemek için kullanılır. Boru askı elemanları; borunun kendi ağırlığı ve diğer yüklerin taşınarak başka taşıyıcılara aktarılması için kullanılır. Boru askı elemanları, Şekil A.9.4’te verilmiştir. Boru destekleri, doğrudan binaya veya gerekiyorsa makinalara, depolama raflarına veya diğer yapılara göre tespit edilebilir. Boru destekleri diğer tesisatları desteklemek için kullanılmamalıdır. Boru destekleri dengeli yük dağılımını sağlamak için ayarlanabilir olmalıdır. Destekler borunun etrafını tamamen sarmalı ve boruya veya bağlantılara kaynak yapılmamalıdır. Çapı 50 mm’den büyük borular, oluklu çelik veya gaz beton levhalarla desteklenmemelidir. Dağıtım boruları ve kolon boruları,

¹ EN12845/Madde 17.1.3

128

eksensel kuvvetler dikkate alınarak uygun sayıda noktada sabitlenmelidir. Desteklerin hiç bir bölümü, yanıcı malzemeden yapılmış olmamalı ve çivi kullanılmamalıdır. Bakır borularda, desteklerin boruyla teması sonucu oluşacak korozyonunu önlemek için, destekler yeterli elektrik direncine sahip uygun malzeme ile kaplanmalıdır.¹

9.4.1

Branşman Borularında Askı Elemanlarının Yerleşimi

9.4.1.1 Boru askı elemanlarının minimum sayısı: Boru askılarının birbirine olan mesafesi aşağıdaki

durumlar dışında, Tablo 9.4.1.1 ’de verilen değerleri geçmemelidir. Tablo 9.4.1.1 Boru Askı Elemanlarının Arasındaki Maksimum Mesafeler (m²) Boru Anma Çapı (mm) 25

32

40

50

65

80

100

125

150

200

Çelik boru (dişli ince et kalınlıklı hariç)

3.66

3.66

4.57

4.57

4.57

4.57

4.57

4.57

4.57

4.57

Çelik boru, dişli ince et kalınlıklı

3.66

3.66

3.66

3.66

3.66

3.66

-

-

-

-

Bakır boru

2.44

3.05

3.05

3.66

3.66

3.66

4.57

4.57

4.57

4.57

CPVC

1.83

1.98

2.13

2.44

2.74

3.05

-

-

-

-

Polibütilen (IPS)

1.14

1.14

1.4

1.52

1.8

-

-

-

-

-

Polibütilen (CTS)

0.89

1.02

1.19

2.35

1.65

-

-

-

-

-

Duktil demir boru

-

-

-

-

-

4.57

4.57

-

4.57

4.57

Not: IPS-Çelik Boru Çapı, CTS-Bakır Boru Çapı

9.4.1.2 Sprinkler arası mesafenin 1.8 m’den az olduğu durumlarda, boru askı elemanlarının

maksimum 3.7 m aralıklarla yerleşimine izin verilir.

Şekil 9.5.1.1(b) Askılar Arası Mesafeler 9.4.1.3 Uzunluğu 1.8 m’yi geçmeyen başlangıç boru uzunluklarında askı gerekmez ancak branşman

bağlantısı yapılan ana besleme borusundaki orta askı iptal edilmesi gibi durumlarda askı ilavesi gereklidir. 9.4.1.4 Boru askı elemanları ile sprinkler merkezi arasındaki mesafe, 76 mm’den az olmamalıdır. 9.4.1.5* Sabitleme Yapılmayan Boru Uzunlukları

(a) Uç sprinkler ile askı noktası arasında sabitleme yapılmayan boru parçası, 25 mm boru çapında en fazla 90 cm, 32 mm boru çapı için en fazla 1.2 m, 40 mm ve üzerindeki boru ¹ EN12845/Madde 17.2.1 ² NFPA13/Tablo 9.2.2.1(b)

129

Şekil 9.4.1.5(a) En Son Sprinklerin Boru Askılarına Mesafesi

çaplarında ise en fazla 1.5 m olmalıdır. Bu değerler aşıldığında en uç sprinklerdeki boru parçası uzatılarak ilave askı kullanılmalıdır. (b) Sprinklerdeki maksimum statik basınç veya akış halindeki basıncın, itfaiye bağlantı hattından geçiş hariç, 6.9 bar’ı geçtiği yerlerde ve tavan üzerindeki branşman borusunun tavan altındaki sarkık tip sprinkleri beslediği durumda, uç sprinklerdeki askı elemanı borunun yukarı hareketini kısıtlayıcı özellikte olmalıdır. Uç sprinklerde kullanılabilecek askı tipleri Şekil A.9.4.1.5’te verilmiştir. Askı noktası ile uç sprinkler veya uzatma nipeli arasındaki sabitleme yapılmayan boru parçası uzunluğu, çelik borularda herhangi bir çap için 30 cm’yi geçmemelidir. Bu değerler aşıldığında en uç sprinklerdeki boru parçası uzatılarak ilave askı kullanılmalıdır. Sprinklere en yakın noktadaki askı elemanı borunun yukarı hareketini kısıtlayıcı özellikte olmalıdır.

Şekil 9.4.1.5(b) En Son Sprinklerin Boru Askılarına Mesafesi (Maksimum basıncın 6.9 barı geçtiği ve tavan üzerindeki branşmandan tavan altı sarkık sprinklerin beslenmesi durumunda) 9.4.1.6 Sabitleme Yapılmayan Boru Kolu Uzunluğu

sprinklere, sprinkler düşüm borusuna veya uzatma (a) Sabitlenmemiş boru kolunun sprinklere, borusuna olan yatay uzunluğu çelik borularda 61 cm’yi geçmemelidir. (Bkz.Şekil 9.4.1.6(a) ) maksimum statik basınç veya akış halindeki basıncın, basıncın, itfaiye bağlantı (b) Sprinklerdeki maksimum hattından geçiş hariç, 6.9 bar’ı geçtiği yerlerde ve tavan üzerindeki branşman borusunun tavan altındaki sarkık tip sprinkleri beslediği durumda, sabitlenmemiş boru kolunun sprinklere, sprinkler düşüm borusuna veya uzatma borusuna olan yatay uzunluğu çelik borularda 30 cm’yi geçmemelidir. Sprinklere en yakın noktadaki askı elemanı borunun yukarı hareketini kısıtlayıcı özellikte olmalıdır. (Bkz.Şekil 9.4.1.6(b) ) edilen yatay tip sprinkler sprinkler yatay harekete karşı karşı sabitlenmelidir. sabitlenmelidir. (c) Duvara monte edilen yükseltici borular yatay harekete karşı (d) 1.2 m veya daha uzun olan sprinkler yükseltici sabitlenmelidir.

130

Şekil 9.4.1.6(a) Sabitleme Yapılmayan Yapılmayan Boru Kolu Mesafesi

9.4.2

Şekil 9.4.1.6(b) Sabitleme Sabitleme Yapılmayan Yapılmayan Boru Kolu Mesafesi (P>6.9bar)

Dağıtım Borularında Askı Elemanları Elemanlarının nın Yerleşimi

9.4.2.1 Aşağıdaki maddelerin gerçekleştiği durumlar dışında dağıtım borularını taşıyan askı

elemanları arası mesafe, Tablo 9.4.1.1’de verilen değerleri geçmemelidir. 9.4.2.2 Eş aralıklı yapıda, çelik boru kullanılan sistemlerde, branşman dağıtım borusu her eş aralık

içinde iki branşman borusunu besliyorsa, branşman borusunun başlangıç askı elemanı, dağıtım borusuna en yakın noktadaki putrele bağlandığında, branşman dağıtım borusu üzerindeki orta askı elemanı iptal edilebilir. 9.4.2.3 Eş aralıklı yapıda, çelik boru kullanılan sistemlerde, branşman dağıtım borusu borusu her eş

aralık içinde üç branşman borusunu besliyorsa, branşman borusunun başlangıç askı elemanı, dağıtım borusuna en yakın noktadaki putrele bağlandığında, branşman dağıtım borusu üzerindeki sadece bir adet orta askı elemanı iptal edilebilir. 9.4.2.4 Eş aralıklı yapıda, çelik boru kullanılan sistemlerde, branşman dağıtım borusu her eş aralık

içinde dört veya daha fazla sayıda branşman borusunu besliyorsa, branşman borusunun başlangıç askı elemanı, dağıtım borusuna en yakın noktadaki putrele bağlandığında, branşman dağıtım borusu üzerindeki sadece iki adet orta askı elemanı iptal edilebilir ancak branşman dağıtım borusu üzerindeki askı elemanları arasındaki mesafe hiçbir koşulda Tablo 9.4.1.1’de verilen değerleri geçmemelidir.

9.4.3

Kolon Borularında Askı Elemanları Elemanlarının nın Yerleşimi

9.4.3.1 Kolon borularında dikey hat kelepçesi veya askı elemanları kolon borusu merkezinde

kullanılır. 9.4.3.2 Çok katlı binalarda, en alt seviyede, her kat arasında her dal ayrımının altına ve üstüne ve

kolon borusunun tepe noktasında kolon askıları kullanılmalıdır. Desteklerin birbirine mesafesi 7.6 m’yi geçmemelidir.

131

9.5

Borulamanın Depreme Karşı Korunması

9.5.1

Genel Esaslar

9.5.1.1 Sprinkler borularında rijid olarak bağlanma gereği, sprinkler sisteminin deprem sonrasında

çalışır durumda kalmasını sağlamak ve sprinkler sisteminde meydana gelebilecek su kaçakları riskini minimize etmektir. Deprem gerçekleştikten sonra, yapı statik olarak ayakta kaldığında, genellikle kazan dairesinden ve mutfaklardan başlayan bir yangın nüfuz etmektedir. Böyle bir senaryo sonrasında sprinkler sisteminin tahrip olmadan kalması ve yangını kontrol altına alması önemlidir. Yüzlerle ifade edilen insanların çalıştığı yapı tiplerinin çokluğu bu konunun önemini ortaya koymaktadır. Deprem koruma tedbirleri, sprinkler sistemlerinin yapı ile eşlenik hareket etmesini sağlayabilmek için alınır. Sprinkler borulamasının depreme karşı korunması için aşağıdaki başlıca tedbirler alınmalıdır: (a) Rijit bağlama; borulama ve bağlı olduğu yapı arasındaki kontrol dışı boyuna ve yanal olarak oluşan kuvvetleri yenmek için kullanılır. (b) Esnek bağlantılar ile borulama üzerinde farklı hareket etmesi beklenen sistem bölümleri arasında açısal bükülmeler engellenir. (c) Borulama ve yapısal elemanlar (duvar, tavan vb.) arasında belli açıklıklar bırakılarak, depremin etkisiyle oluşabilecek potansiyel hasarın önüne geçilir. (d) Deprem esnasında oluşan kaymalar, boru bağlantılarının kopmasına sebep olur. Doğru boru ve boru bağlantılarının kullanımı ile boru kırılmaları engellenir. (e) Uygun tipte askı ve deprem bağlantılarının uygun noktalarda yerleşimi ile kayma ve çekme engellenir. 9.5.1.2 NFPA Standartları esas olarak, sprinkler sistemlerinin depreme karşı korunmasında deprem

büyüklüğünü 6.9 şiddetinde almıştır. Yapılan değerlendirmelerde, bu büyüklüğe kadar olan depremlerde sistemlerin korunması için alınacak kuvvet faktörü 0.5 g olarak alınmıştır. İleriki bölümlerde sprinkler sistemlerinin depreme karşı korunması için verilen tasarım bilgileri ile ancak 6.9 şiddetinden küçük ölçüdeki depremlere karşı korunma sağlanabilecektir. İstisna olarak 0.5 g değerinin üzerine çıkılması veya altına düşülmesi, 6.9’un altında ve üstünde depremler oluşabileceği noktalarda değerlendirilebilir. 9.5.1.3 Depreme karşı korunma konusunda sprinkler sisteminin bir parçası olan su depoları ve yangın

pompalarının deprem esnasında oluşan yatay kuvvetlere karşı korunması gerektiği dikkate alınmalıdır. 9.5.1.4 Bazı özel binalarda, dinamik sismik analize dayandırılan deprem kuvvetlerinin binaya

ve binadaki mekanik sistemlere transferini engellemek için temel izolasyon sistemleri tasarlanmıştır. Genel olarak bu tür binalar ileriki bölümlerde verilen deprem tedbirleri konusunun dışındadır. 9.5.1.5 NFPA Standartları esnek boru bağlantısını; boruda herhangi bir zarara yol açmadan boruya

en az 1°’lik açısal hareket imkânı veren boru bağlantı parçası olarak tanımlar ve borulamada oluşan baskıyı minimize etmek için borulamada esnek bağlantı parçalarının kullanılması gerektiğini ifade eder. Özellikle çok katlı binalarda kolonların her kat için minimum 2°’lik açısal hareket imkânı sağlanmalıdır, böylece çok katlı binalarda kolonların bir üst veya bir alt kattan farklı açısal hareket imkânı yaratılmış olur. Eğer bina, zemin seviyesinin altında devam

132

ediyor ise - bodrum katları var ise - ve bunlar yer altında gömülü katlar ise bu noktadaki kolonlara açısal hareket imkânı vermek gerekli değildir. Burada, kolon olarak tarif edilen boru parçasının 900 mm’ den daha uzun ve bina içerisinde dikey monte edilen tüm boru parçalarını kapsadığını ifade etmek gerekir.

9.5.2

Esnek Kaplinlerin Yerleşimi

9.5.2.1 Kaplinler, bina içindeki yapısal ayrılmalara uyumlu olarak yerleştirilmelidir. Esnek kaplin

yerleşimi aşağıdaki maddelere uygun olarak monte edilmelidir. 9.5.2.2 Aşağıdaki durumlar dışında, bütün kolonların üstünde n ve altından 60 cm uzaklığa

yerleştirilmelidir: (a) Uzunluğu 0.9 m’den daha az olan kolonlarda, esnek kaplinler çıkarılabilir. (b) Uzunluğu 0.9 m ila 2.1 m arasında olan kolonlarda, bir esnek kaplin yeterlidir.

Şekil 9.5.2.2 Kolon Borularında Esnek Kaplin Yerleşimi 9.5.2.3 Çok katlı binalarda, zeminden 30 cm yukarıya ve 60 cm aşağıya. Zeminin altındaki

esnek kaplin, bu zemini destekleyen ana boruya gelen bağlantı borusunun üzerindeyse, aşağıdakilerden birine göre, bir esnek kaplin sağlanacaktır: (a) Bağlantının yatay olduğu durumda, yatay bölüm üzerinde, bağlantıya 60 cm uzaklığa. (b) Bağlantının bir kolonla birleştiği durumda bağlantının dikey bölümü üzerinde.

Şekil 9.5.2.3 Çok Katlı Binalarda Esnek Kaplin Yerleşimi

133

9.5.2.4 Boru geçiş noktalarında, boru çevresinde yeterli açıklık sağlanamaması durumunda beton ya

da taş duvarların her iki yanında duvar yüzeyinden 30 cm mesafeye yerleştirilmelidir. (Bkz. Madde 9.5.3 ) 9.5.2.5 Binadaki ısıl genleşme bağlantılarına 60 cm mesafeye yerleştirilmelidir. 9.5.2.6 Boru çapına bir sprinklerden daha fazla sayıda sprinkler besleyen bölümlerinin, uzunluğu 4.6

m’den fazla olan düşüm borularının üst noktasından 60 cm mesafeye yerleştirilmelidir. 9.5.2.7 Bir kolon ya da başka bir dikey boru için herhangi bir ara destek noktasının altına ve üstüne

yerleştirilmelidir. 9.5.2.8 Gerekli sayıdan daha fazla esnek kaplin bulunan sistemlerde, 9.5.5.2.(f)’ye göre ilave 2-yollu

yanal destekler sağlanmalıdır. 9.5.2.9 Hortum bağlantısı, raf-arası sprinkler hatlarına iniş borularında boru çapına bakılmaksızın

aşağıdaki noktalarda esnek kaplin kullanılmalıdır: (a) İniş borusunun en üst noktasına 60 cm uzaklığa. (b) İniş borusu raf veya benzer yerlere sabitleniyorsa en üstteki sabitleme noktasına 60 cm uzaklığa. (c) İniş borusunun en alt noktasına 60 cm üzerinde. 9.5.2.10* Zemin seviyesi üzerindeki sismik dilatasyon geçişlerinde, boru çapına bakılmaksızın sismik

bağlantılar kullanılmalıdır. Sismik dilatasyon geçiş detayı için Bkz. Şekil A.9.5.2.10. (a) Sismik bağlantılar üzerinde destek kullanılmaz. (b) Sismik bağlantı giriş ve çıkışına 1.8 m uzaklık içinde kalacak şekilde 4-yollu destek kullanılmalıdır.

9.5.3

Boru Geçiş Açıklıkları

9.5.3.1 Duvar, döşeme, platform veya kaide geçişlerinde drenaj ve itfaiye bağlantı ağzı dahil tüm boru

geçişlerinde boru etrafında aşağıda belirtilen açıklıklar sağlanmalıdır. 25 mm - 80 mm çapında boruların geçtiği delik çapı, borudan 50 mm daha geniş olmalıdır. 4” veya daha büyük çaplı boruların geçtiği delik çapı, boru çapından 4” daha geniş olmalıdır. 9.5.3.2 Açıklığın bir boru kelepçesi ile sağlandığı durumlarda, 25 mm ile 80 mm arasındaki

boyutlardaki borular için borunun nominal çapından 50 mm daha geniş bir nominal çap kabul edilebilir ve 100 mm ve daha büyük çaplı borular için borunun nominal çapından 100 mm daha geniş bir boru kelepçesi ile sağlanan açıklık kabul edilebilir. 9.5.3.3 Alçı plak ya da eşit derecede kırılabilir bir yapıdan geçen, yangına karşı dayanıklı olması

gerekmeyen boru tesisatı için herhangi bir açıklık gerekmemektedir. 9.5.3.4 Esnek kaplinler, bir duvar, zemin, platform ya da temelin her bir yanına 30 cm uzaklığa

yerleştiriliyorsa, herhangi bir açıklık gerekmemektedir.

134

9.5.3.5 Bir duvar, zemin, platform ya da kaidenin her bir yanına, 30 cm uzaklığa yerleştirilen esnek

kaplinlerle sağlanandan daha fazla ya da buna eşit içsel esnekliğe sahip olan metalik olmayan boruların kullanılması durumunda herhangi bir açıklık gerekmemektedir. 9.5.3.6 Gerektiğinde, açıklık, boru tesisatı malzemesi ile uyumlu esnek bir madde ile doldurulacaktır.

9.5.4

Deprem Destek Tipleri Borulamada deprem esnasında iki tür hareket söz konusudur. Bunlardan bir tanesi yanal değişimler, diğeri ise boyuna değişimlerdir. Yanal değişimler ve boyuna değişimler için iki yollu rijit bağlama gerekli iken özellikle kolonlar için hem yanal hem de boyuna değişimleri karşılamak için 4 yollu rijit bağlama gereklidir. Rijit bağlamada kullanılan destek örnekleri Şekil 9.5.4’te verilmiştir.

Şekil 9.5.4 Deprem Destek Tipleri

9.5.5* Deprem Desteklerinin Yerleşimi Deprem destekleri yerleşim örnekleri için Bkz. A.9.5.5.

135

9.5.5.1 4-yollu Destekler

(a) Uzunluğu 1 m’yi geçen sprinkler kolon borularının her birinde, kolon borusunun tepe noktasından 0.6 m mesafe içinde yer alacak şekilde 4-yollu destek kullanılmalıdır. (Bkz. Şekil 9.5.5.1(a)).

Şekil 9.5.5.1(a) 4-yollu Destek Yerleşimi

(b) Çok katlı binalarda, kolon borusu etrafındaki açıklıkların uygun olması durumunda, her kat geçişinde 4 yollu destek kullanımına gerek yoktur. 4-yollu destekler kullanılması durumunda, aralarındaki mesafe 7.6 m’yi geçmemelidir. (c) Uzunluğu 1 m’yi geçen dikey dağıtım borularında 4-yollu destek kullanılmalıdır. Dağıtım boru dönüşlerine 0.6 m mesafe içinde yer alacak şekilde yerleşim yapılmalıdır. 9.5.5.2 2-yollu Yanal Destekler

(a) Boyuna 2 yollu destekler tüm ana dağıtım ve 2 1/2” ve üzeri çaptaki branşman dağıtım borularında 24 m aralıklarla kullanılmalıdır. Yanal iki yollu destek için izin verilen maksimum yük değerleri Tablo 9.5.5.2’de verilmiştir. Tablo 9.5.5.2(a) Yanal Destek Yerleşimine Göre Maksimum Taşıma Yükü (Fp) Yanal Rijit Bağlama Mesafesi

Bağ Noktasının Boru Çapına Bağlı Taşıdığı Yük (kg)

Metre

2”

21/ 2”

3”

4”

5”

≥6”

6

191

313

472

798

1374

1973

7.6

152

250

377

639

1100

1578

9.1

125

205

309

523

901

1293

12.2

90

147

222

376

646

928

(b) 65 mm başlangıç boru parçalarında, uzunluğu 3.6 m’yi geçmiyorsa, 2-yollu yanal destek kullanılmaz. (c) Boru ucuna mesafesi 12 m’yi geçmemelidir.

136

(d) Branşman dağıtım borusu veya ana dağıtım borusunun son boru uzunluğunda 2-yollu yanal destek kullanılmalıdır. (e) Eğer ana dağıtım borusu veya branşman dağıtım borusu sonuna 60 cm mesafede 2-yollu yanal destek bulunuyorsa ve dağıtım borusuna dik diğer bir dağıtım borusuna bağlanıyorsa, 2-yollu yanal destek diğer dağıtım borusu için 2-yollu boyuna destek olarak çalışır. (f) Dağıtım borularında, Madde 9.5.2’ye göre gerekenden daha fazla sayıda esnek kaplin bulunması durumunda, esnek kaplinleri birer atlayarak, kapline en fazla 60 cm mesafede olacak şekilde ilave 2-yollu yanal destekler kullanılmalıdır. (g) Boru üst noktası ve bina bağlantı noktası arasında ölçülen rot uzunluğunun 15 cm’den daha az olduğu yerlerde yanal 2-yollu destek kullanılmaz. 9.5.5.2 2-yollu Boyuna Destekler

(a) Tüm ana dağıtım ve branşman dağıtım borularında 24 m aralıklarla kullanılmalıdır. (b) Boru ucuna mesafesi 12 m’yi geçmemelidir. (c) Kolon borusu üzerindeki 4-yollu dirsek, dağıtım borusunda ilk 2-yollu boyuna destek olarak sayılmalıdır. (d) Eğer ana dağıtım borusu veya branşman dağıtım borusu sonuna 60 cm mesafede 2-yollu boyuna destek bulunuyorsa ve dağıtım borusuna dik olarak diğer bir dağıtım borusuna bağlanıyorsa, 2 yollu boyuna destek diğer dağıtım borusu için 2-yollu yanal destek olarak çalışır. 9.5.6

Deprem Destekleri Tasarım Adımları

9.5.6.1* Deprem desteklerinin tasarımında izlenen dört ana adım aşağıdaki maddelerde belirtilmiştir.

Tasarım örneği için Bkz. Şekil 9.5.6.1(a) ve Şekil 9.5.6.1(b). 9.5.6.2 Deprem Desteklerinin Yerleşimi ve Yönleri

Deprem destekleri, Madde 9.5.5’te verinle kurallara uygun noktalara yerleştirilir. Destekler, deprem esnasında oluşan yanal ve boyuna değişimleri engeller. Öncellikle, desteklerin yanal ve boyuna kuvvetlere karşılık veren etki alanları belirlenir. Etki alanları, yatay deprem yüklerinin hesabı için gerekli borulama bölgesini belirler. 2-yollu yanal destekler boru yön değişim noktalarına 0.6 m mesafede yerleştirilerek, borunun bağlandığı diğer dağıtım borusu Tablo 9.5.6.3 Su Dolu Boru Ağırlıkları Boru Anma Çapı (mm)

Boru Su Dolu Ağırlığı (kg/m)

25

2.69

32

3.75

40

4.52

50

6.28

65

8.77

80

11.82

100

17.53

125

25.75

150

34.27

200

59.65

137

için 2-yollu boyuna destek görevi görmektedir. 9.5.6.1(a)’da 2-yollu yanal destek ve 4-yollu destek için yerleşim planı ve desteklerin etki alanları verilmiştir. 9.5.6.1(b)’de 2-yollu boyuna destek ve 4-yollu destek için yerleşim planı ve desteklerin etki alanları verilmiştir. 9.5.6.3 Her Bir Deprem Desteğinde Sismik Tasarım Yükünün Hesaplanması

Her bir deprem desteği noktası için tasarım yükü; depremin yanal ivmesi ile desteğin etkilediği bölgedeki toplam su dolu boru ağırlığının çarpımına eşittir. Fp= 0.5 x Wp x 1.15. Bu formülde Wp su dolu boru ağırlığını, Fp ise oluşan yatay kuvveti ifade etmektedir. Deprem destekleri için hesaplanan su dolu boru ağırlığı (Wp)’nın 1.15 katı alınarak sistem toplam ağırlığı belirlenir.¹ Su dolu boru ağırlıkları Tablo 9.5.6.3’te verilmiştir. Depremin yanal ivmesi olarak G=0.5 alınır. İstisna olarak 0.5 değerinin üzerine çıkılması veya altına düşülmesi; deprem büyüklüğünün 6,9 şiddetinin altında ve üstünde depremler oluşabileceği noktalarda değerlendirilebilir. 9.5.6.4 Yanal sismik yükler için desteğin tipi, bağlanma açısı, ölçüsü ve uzunluğunun belirlenmesi;

destek konfigürasyonunun yapıya bağlantısına bağlı olarak, desteğin açısı ve hesaplanan yatay tasarım yükü değeri ile destek tipi, ölçüsü ve maksimum uzunluğu faktörleri dikkate alınarak seçilmelidir. 9.5.6.5 Deprem Desteğinin Boru ve Yapıya Bağlayıcı Türünün Belirlenmesi

Destek tasarım yükü ve destek açısına bağlı olarak yapıya sabitleme noktası için uygun tipte ve ölçüde bağlayıcı kullanılarak tasarım tamamlanır. Bağ noktalarının taşıyacağı yük değeri belirlendiği için, uygun vasıfta bağlama elemanları kullanılarak, sprinkler borulamasının depremde oluşacak kuvvetlere karşı uygun olarak bağlanması gereklidir.

Şekil 9.5.6.1 (a) Örnek: 2-yollu Yanal ve 4-yollu Desteklerin Etkileme Zonları ¹ NFPA13/Madde 9.3.5.6

138

Şekil 9.5.6.1(b) Örnek: 2-yollu Boyuna Destek ve 4-yollu Desteklerin Etkileme Zonları

139

Tablo 9.5.6.1 Örnek: Deprem Yükleri Hesabı Destek Noktası 1.

Kolon Borusu

RB

Yanal F Boyuna F

Boru Çapı (mm)

Boru Uzunluğu (m)

Su Dolu Ağırlık (kg/m)

G

Fp (kg)

150

9

47,16

0,5

1x9x47,16x0,5=212

6

47,16

0,5

1x6x47,16x0,5=141

9

47,16

0,5

1x9x47,16x0,5=212

12

47,16

0,5

1x12x47,16x0,5=283

1,15x(212+283)=569 1.15x283=325

150

1.15xFp (kg)

1,15x(212+141)=406

2.

Ana Dağıtım Borusu

A

Yanal

150

12

47.16

0.5

1x12x47.16x0.5=283

B

Yanal

150

6

47.16

0.5

1x6x47.16x0.5=141

Boyuna

150

12

47.16

0.5

1x12x47.16x0.5=283

Yanal

150

6

47.16

0.5

1x6x47.16x0.5=141

Boyuna

150

12

47.16

0.5

1x12x47.16x0.5=283

1.15x(141+283)=488

D

Yanal

150

12

47.16

0.5

1x12x47.16x0.5=283

1.15x283=325

E

Yanal

150

12

47.16

0.5

1x12x47.16x0.5=283

Boyuna

150

12

47.16

0.5

1x12x47.16x0.5=283

Yanal

150

6

47.16

0.5

1x6x47.16x0.5=141

Boyuna

150

12

47.16

0.5

1x12x47.16x0.5=283

Branşman

50

30

6.28

0.5

1x30x6.28x0.5=94

150

7.5

47.16

0.5

1x7.5x47.16x0.5=177

50

30

6.28

0.5

3x30x6.28x0.5=283

100

7.5

17.53

0.5

1x7.5x17.53x0.5=66

50

30

6.28

0.5

3x30x6.28x0.5=283

100

7.5

17.53

0.5

1x4.5x17.53x0.5=39

50

30

6.28

0.5

2x30x6.28x0.5=188

150

9

47.16

0.5

1x9x47.16x0.5=212

50

30

6.28

0.5

3x30x6.28x0.5=283

100

9

17.53

0.5

1x9x17.53x0.5=79

50

30

6.28

0.5

3x30x6.28x0.5=283

150

12

47.16

0.5

1x12x47.16x0.5=283

50

30

6.28

0.5

4x30x6.28x0.5=377

100

12

17.53

0.5

1x12x17.53x0.5=105

50

30

6.28

0.5

4x30x6.28x0.5=377

1.15x(105+377)=554

C

F

3.

Branşman Dağıtım Borusu

K

Yanal

Q L G M H,I,J N,O,P

Yanal Yanal Yanal Yanal Yanal Yanal

1.15x(141+283)=488

1.15x(283+283)=651

1.15x(141+283+94)=596

1.15x(177+283)=529 1.15x(66+283)=401 1.15x(39+188)=261 1.15x(212+283)=569 1.15x(79+283)=416 1.15x(283+377)=759

R,S

Boyuna

150

24

47.16

0.5

1x24x47.16x0.5=566

1.15x566=651

T,V

Boyuna

100

20

17.53

0.5

1x20x17.53x0.5=175

1.15x175=201

U

Boyuna

100

17

17.53

0.5

1x17x17.53x0.5=149

1.15x149=171

140

BÖLÜM 10 Temiz Gazlı Söndürme Sistemleri 10.1 Amaç ve Kapsam Bu bölümde, ISO14520 Seri Standardı “Gazlı Söndürme Sistemleri – Fiziksel Özellikler ve Sistem Tasarımı” baz alınarak, temiz gazlı söndürme sistemlerinin toplam hacimsel koruma yöntemine göre işlevi, kullanım alanları, gerekli çerçevede tasarımı ve kurulumu ile insan sağlığı üzerine etkileri hakkında bilgiler verilecektir. CO2, diğer ISO standartları tarafından kapsandığı için bu bölüme dâhil edilmemiştir. ISO14520 Standardında, çok sayıda söndürücü gaz tanımlı olmasına rağmen, bu bölümde, iki adedi kimyasal ve iki adedi inert gaz özelliğinde olmak üzere, toplam dört adet söndürücü gaz tipi ele alınarak incelenmiştir. Kimyasal özellikte olan gazlardan birincisi, kullanımı en yaygın olan HFC227ea (Heptaflorpropan-CF3CHFCF3) gazıdır. HFC125 (Pentafloretan-CHF2CF3) gazı ise kimyasal özellikte olan gazların ikincisidir. HFC125 gazı, Montreal Protokolü’nde imzalanan ve belli bazı Halon türevi gazların üretimini kısıtlayan anlaşmanın sonucu olarak Halon türevi gaz sistemlerinin değişiminde kullanılan alternatif gazlara örnek olarak seçilmiştir. HFC125 gazı; yapılacak hidrolik hesaplamalara dayalı olarak, Halon 1301 sistemine ait borulama tesisatında değişiklik yapılmaksızın, sistem değişikliğine olanak sağlayan sa ğlayan en uyumlu alternatif gazdır. Temiz Temiz gazlar içinde yer alan inert gazlara örnek olarak, yaygın kullanımı nedeniyle IG-01(Argon) ve IG-541(Inergen) alınmıştır. Gazlı söndürme sistemleri, yeni teknolojik gelişmeler paralelinde sürekli geliştirilen ve alternatif düzenlemelere olanak sağlayan sistemlerdir. Bu bölümde ele alınan gazların dışındaki teknik özellikleri ve güvenlik seviyeleri yetkili kuruluşlarca onaylanmış söndürücü maddeler ve bu maddeleri kullanan sistemler bulunmasına rağmen bu bölümde yer verilmemiştir.

10.2 Tanımlar Temiz Gaz Elektriksel iletkenliği olmayan, buharlaştıktan sonra atık bırakmayan, uçucu sıvı veya gaz halindeki söndürücü maddedir. Halokarbon Gaz İçeriğinde flor, klor, brom veya iyot elementlerinden bir veya daha fazlasının oluşturduğu organik bileşikler bulunan söndürücü maddedir. Inert Gaz İçeriğinde helyum, neon, argon, nitrojen veya karbon dioksit gibi gazlar bulunan söndürücü maddedir. Konsantrasyon Gazın içinde bulunduğu hacimdeki yüzde olarak oranıdır. Söndürme Konsantrasyonu Herhangi bir güvenlik faktörü ihtiva etmeyen, tanımlanan deney şartları altında, özel yakıt yangınını söndürmek için gerekli söndürme maddesinin en düşük konsantrasyonudur. Tasarım Konsantrasyonu Sistem tasarım amaçları için gerekli bir emniyet faktörü içeren, söndürme maddesinin konsantrasyonudur.

141

En Yüksek Konsantrasyon Korunmuş alanda, en yüksek çevre sıcaklığında gerçek söndürme maddesi miktarında meydana gelen söndürme maddesinin konsantrasyonudur. Mühendislik Tasarımlı Sistem Söndürme maddesi merkezi bir depodan beslenen ve boru sistemi ve nozullarla boşaltma yapan, her bir boru parçası ve nozulun kesit ölçüsünün ilgili standarda göre hesaplandığı sistemdir. Ön Mühendislik Tasarımlı Sistemler İzin verilen en yüksek tasarıma kadar, dengelenmiş bir nozul düzenlemesi ile boru tesisatına bağlı, belirli kapasitede yangın söndürme maddesi kaynağına sahip sistemdir. Toplam Hacimsel Koruma Sistemi Kapalı bir alan içerisinde, uygun tasarım konsantrasyonunu elde etmek üzere, söndürme maddesini boşaltmak için düzenlenmiş sistemdir. Dolum Yoğunluğu Söndürücü gazın bulunduğu kabın birim hacmi başına, söndürücü gazın kütlesidir (kg/m³). Normalde İnsan Bulunmayan Alanlar Normalde insanların yaşamadığı, fakat ara sıra kısa sürelerle girilebilen alanlardır. Normalde İnsan Bulunan Alanlar Normalde insanların sürekli bulunduğu alanlardır. İnsan Bulunamayacak Alanlar Boyutları veya diğer fiziksel sınırlamalardan dolayı insan bulunamayacak alanlardır. Gaz Miktarı Belirli boşaltma süresinde, korunmuş hacimdeki tasarım konsantrasyonunu sağlamak için gerekli yangın söndürme maddesinin hacmi veya kütlesidir. Brüt Hacim Korumalı kabin çevresinde yapı elemanları ile kapatılmış hacimden, kabin içerisinde su veya hava geçirmeyen sürekli yapı elemanlarından hernangi birinin hacminin çıkarılması ile bulunan hacimdir. Boşalma Süresi 20 ºC sıcaklıkta, 1.3’lük güvenlik faktörü içeren tasarım konsantrasyonunun %95’ine erişmek için gerekli süredir. Tutulma Süresi Söndürme konsantrasyonunun tehlikenin etrafını saran yangın söndürme maddesi konsantrasyonundan daha fazla olduğu zaman süresidir. Sıvılaştırılmış Gaz Oda sıcaklığında (20 ºC), bir tank içinde basınç altında sıvı halde olan gaz veya gaz karışımıdır (genellikle halokarbon).

142

Sıvılaştırılmamış Gaz Servis basıncında veya izin verilen servis sıcaklık şartlarında, daima gaz halde olan, gaz veya gaz karışımıdır (etkisiz gaz). Ters Etki Gözlenen En Düşük Seviye (LOAEL) Zehirlilik veya fizyolojik olarak ters etki gösteren en düşük konsantrasyondur. Ters Etki Gözlenmeyen Seviye (NOAEL) Zehirlilik veya fizyolojik olarak hiç bir ters etki göstermeyen en yüksek konsantrasyondur. En Yüksek Çalışma Basıncı En yüksek çalışma sıcaklığında tankın denge basıncıdır. Modüler Sistem Genellikle tasarımlanmamış tipte, dağıtılmış depolama tanklarından oluşan ve her bir ünitenin belirli bir hacmi, izin verilen sınırlamalar içinde korumak üzere tasarımlanmış ve toplamda tehlikenin tamamını kapsayan sistemdir.

10.3

Yasal Gereklil Gereklilikler ikler

10.3.1 Gazlı söndürme sistemlerinin, Yönetmelik Madde 98’e göre aşağıda verilen şartları sağlaması zorunludur: (a) Gazlı sabit söndürme sistemleri, tesisin nitelik ve ihtiyaçlarına bağlı olarak uygun, güncel, sertifikalı ve ilgili TSE standartlarına göre tasarlanmalıdır. Uyulması zorunlu olan TS ISO14520 Seri Standardı “Gazlı Söndürme Sistemleri – Fiziksel Özellikler ve Sistem Tasarımı”, genel başlığı altında yer alan aşağıdaki bölümleri kapsar:  TS ISO14520-1 Genel Kurallar  TS ISO14520-2 CF3I Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-3 FC-2-1-8 Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-4 FC-3-1-10 Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-6 HCFC Karışım A Yangın Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-7 HCFC 124 Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-8 HFC 125 Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-9 HFC 227ea Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-10 HFC 23 Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-11 HFC 236fa Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-12 IG 01 Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-13 IG 100 10 0 Yangın Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-14 IG 55 Yangın Söndürme Maddesi  TS ISO14520-15 IG 541 54 1 Yangın Yangın Söndürme Maddesi (b) Özel söndürme sistemleri, suyun söndürme etkisinin yeterli görülmediği veya su ile reaksiyona girebilecek maddelerin bulunduğu, depolandığı ve üretildiği hacimlerde uygun tipte söndürme sistemi tesis edilir. (c) Halon alternatifi gazlar ile tasarımı yapılmış gazlı yangın söndürme sistemlerinde kullanılan söndürücü gazın, yerel ve uluslararası yönetmelik ve standartlarla belgelenmiş uzun süreli kullanım geçerliliği olmalıdır.

143

(d) Her türlü gazlı söndürme sistemleri kurulurken, otomatik gaz boşaltımı esnasında veya sistemin aktive olduğunu işletici ve mahalde çalışan personele bildiren ve kişilerin söndürme mahalini tahliye etmesini sağlayacak sesli ve ışıklı uyarılar temin ve tesis edilmek zorundadır. 10.3.2 AB mevzuatında 97/23/EC Sayılı PED Direktifi ve 99/36/EC Sayılı TPED Direktifi’ne karşılık gelen Türk mevzuatına göre, 97/23/AT Sayılı “Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği” ve 99/36/AT “Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği” gereği, gazlı söndürme sistemlerinde kullanılan silindirlerin üzerinde PED* ve TPED* Direktiflerine uygunlu k işareti bulunmalıdır. Kazınmış “II” işareti, silindirlerin PED ve TPED Direktiflerine uygunluğunu belirler. Aynı zamanda 97/23/AT Sayılı “Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği” gereği silindirlerin “CE” işareti taşıması zorunludur. CE ve II markalama süreci ile sadece temel emniyet gereklerini tanımlayan bu yönetmeliklerin gerekliliklerinin karşılanması değil, aynı zamanda CE veya PI işareti taşıyan bir ürün; can ve mal emniyeti, insan sağlığı, çevre koruması ile enerji tasarrufunu öngörmektedir. 10.3.3 Gazlı söndürme sistemlerinin tasarımında uyulması zorunlu standart olan TS ISO14520 Seri Standardında esas alınan başlıca tasarım kuralları aşağıda verilmiştir: (a) Söndürme konsantrasyonu; üretici firmanın söndürücü gazın söndürme performansını, çeşitli yangın türlerine göre tayin etmek ve standart şartlarına uygunluğunu doğrulamak için akredite laboratuarlara tanımlı şartlarda yaptırdığı testlerin sonuçlarından elde edilen ve yetkili kuruluşlar tarafından onaylanmış hacimsel konsantrasyon değeridir. TSE ISO 14520’ye göre, tasarım konsantrasyonu, her bir söndürücü gaz için yangın sınıfına göre belirlenmiş deneylerle ispatlanmış söndürme konsantrasyonuna 1.3’lük güvenlik faktörü ilave edilerek belirlenmelidir. (b) Halokarbon türevi gazların boşaltılması, ayrışma ürünlerinin oluşumunu sınırlamak ve yangını bastırmak için mümkün olduğu kadar çabuk tamamlanmalı ve 20 ºC’de 1.3’lük güvenlik faktörü içeren tasarım konsantrasyonunun %95’ine erişmek için gerekli boşaltma süresi, hiçbir durumda 10 saniyeyi geçmemelidir. Inert gazlar için tasarım konsantrasyonunun 20 ºC’de 1.3’lük güvenlik faktörü içeren tasarım konsantrasyonunun %95’ine erişmek için gerekli boşaltma süresi, hiçbir durumda 60 saniyeyi geçmemelidir. (c) Korunan hacmin birim hacmi başına kütlece söndürücü madde miktarı, beklenen en düşük sıcaklıkta tehlikeli hacimdeki tasarım konsantrasyonunu sağlayan gerekli en az miktar olmalıdır. Söndürücü gaz konsantrasyonunun elde edilmesi yeterli değildir. Bu konsantrasyonun mahalde acil faaliyetlere olanak verecek sürede muhafaza edilmesi gereklidir. (d) Söndürücü gazın, açıklıklardan bitişikteki tehlikeli alanlara veya çalışma alanlarına kaçmasını önlemek için, bu açıklıklar kalıcı olarak sızdırmaz biçimde kapatılmalı veya otomatik kapatma tertibatlarına sahip olmalıdır. Söndürücü gazı belli hacimde tutmak uygulamada mümkün değilse, koruma bitişik tehlikeli bağlantıları kapsayacak şekilde geliştirilmelidir. (e) Ortam basıncının, standart deniz seviyesi basıncına göre %11 oranında farklılık gösterdiği durumlarda, basınç farkını telafi etmek üzere düzeltme faktörleri kullanılarak söndürücü gaz tasarım miktarında yükseklik ayarlaması yapılmalıdır. (f) Söndürücü temiz gazların boşaltılması ile insanlar üzerinde oluşabilecek herhangi bir tehlike, sistem tasarımında göz önüne alınmalıdır. Potansiyel tehlikeler; söndürücü gazın kendinden, yangında oluşan yanma ürünlerinden veya söndürücü gazın yangına maruz kalması sonucu oluşan bozunma ürünlerinden kaynaklanır.

144

(g) Silindirlerin dolum yoğunluğu, Ek-B Tablo 1 ’de sistem basıncına göre verilen değerleri geçmemelidir.

10.4

Gazlı Söndürme Sistemlerinin Kullanımı

10.4.1 Temiz gazlı söndürme sistemleri; özel tehlike sınıfları veya ekipmanların korunmasında ve elektrik iletkenliği olmayan ortamların gerekli görüldüğü veya diğer söndürücü maddelerin temizliğinin problem olabileceği mahallerde yangın söndürme için kullanılır. Gazlı söndürme sistemleri, toplam hacim koruması ile kapalı hacimlerdeki yangın tehlikesine karşı koruma sağlamak üzere genellikle aşağıda belirtilen mahallerde kullanılır: (a) 24 Saat Esasına Göre Çalışması Gerekli Mahaller  Banka bilgi işlem merkezleri  Radar izleme mahalleri  Kesintisiz ve yüksek riskli proses, data vb. endüstriyel odalar  Hava kontrol merkezleri (b) Ekipman Hasarının Yangın ve/veya Su Uygulaması Karşısında Önem Kazandığı Mahaller  Telefon santralleri  Enerji üretim merkezleri kontrol odaları  Server vb. network sistem odaları  Banka kasa daireleri (c) Yerine Konulamayacak Değerlerin Muhafaza Edildiği Alanlar  El yazması eserlerin muhafaza edildiği alanlar  Tarihi eser saklama mahalleri; el yazmaları, Osmanlı eserleri  Yüksek güvenlikli ve muhafaza edilmesi gereken değerlerin saklandığı mahaller (d) Geçmişe veya Günümüze Ait Orijinal Değerli Evrakın Saklandığı Mahaller  Mukaddes emanetler  MGK kayıtları  TBMM’nin kapalı oturum ve/veya ülke güvenliğini ve/veya politikasını belirleyen tutanaklarının muhafaza edildiği kayıt odaları  Kripto odaları vb.  Kıymetli arşiv odaları (e) Alevlenebilir ve Yanabilir Sıvılar ve Gazların Bulunduğu Mahaller 10.4.2 ISO14520 Standart Serisinde verilen söndürücü gazlar, yetkili kuruluşların kabul etmesi için gerekli deneylerden geçirilmedikçe aşağıdaki yangın türlerinde kullanılmamalıdır: (a) Kimyasal içeriğinde kendiliğinden oksijen sağlayan maddeler, selüloz nitrat gibi. (b) Oksitleyici maddeler içeren karışımlar, sodyum klorat veya sodyum nitrat gibi. (c) Isı yoluyla kendiliğinden bozunmaya uğrama özelliğine sahip kimyasal maddeler, bazı organik peroksitler gibi. (d) Reaktif metaller (Sodyum, potasyum, magnezyum, titan ve zirkonyum), reaktif hidroklorürler veya metal amidler. Bu maddelerden bazıları, bazı söndürücü gazlarla şiddetle reaksiyona girebilir.

145

(e) Söndürücü gazın parçalanma sıcaklığından daha yüksek sıcaklıklarda önemli yüzey alanlarının ortaya çıktığı ve yangından başka yollarla ısınan çevreler.

10.5

Söndürücü Gaz Tipi Seçim Kriterleri

10.5.1 Inert gazlar ve halokarbon türevi gazlar, aynı standartta yer alan ve otoritelerin çoğu tarafından aynı standart kapsamında temiz gaz olarak birlikte değerlendirilir. Söndürücü gaz tipi; insana ve çevreye olan etkilerin yanı sıra, korunacak hacim özelliklerine bağlı olarak ilk yatırım ve işletme maliyet faktörleri dikkate alınarak seçilir. Söndürücü gaz tipleri için karakteristikler, Ek B Tablo 1’de verilmiştir. 10.5.2 Halokarbon türevi gazların seçiminde aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır: (a) Halokarbon türevi gazlar, hem fiziksel hem de kimyasal olarak yangını söndürür. (b) Halokarbon türevi gazlar benzer özellikler göstermekle birlikte dünyadaki kullanım alışkanlığı açısından HFC227ea en yaygın kullanım göstermektedir. HFC125 ise mevcut Halon sistemlerinin borularını değiştirmeden kullanabilen yapısı ile mevcut Halon 1301 sistemlerinin değiştirilmesine olanak sağlar. HFC23 gazı ise soğuk ortamlarda depolama ve uygulama olanağının yanı sıra yüksek emniyet faktörüyle sıvı yangınlarına karşı LOAEL seviyesinin altında kalması nedeniyle terc ih edilebilir. (c) Halokarbon türevi gazlar daha düşük basınçlarda (25-42 bar) sıvı halde depolanır. Tesisatlarda, sistem basıncına göre düşük et kalınlıklı boru kullanılabilir. (d) Halokarbon gazların boşaltma süresi 10 sn’dir. Bu sürenin sağlanabilmesi için silindirlerin, korunan mahale mümkün olan en yakın yere, tercihen mahalin dışında yerleştirilmelidir. (e) Halokarbon sistemlerde stoklama basıncının düşük olması ve daha az sayıda silindir gerektirmesi nedeniyle işletme ve bakım maliyetleri düşüktür. (f) Normalde insan bulunan mahallerde kullanımına, ancak tasarım konsantrasyonunun insana zarar verebilecek en düşük seviyenin (LOAEL) altında olduğu yerlerde izin verilir. (g) Söndürücü gaz için öngörülen maksimum güvenli maruz kalma süresi 5 dakikadır. Söndürücü gaza bu süreden daha uzun süre maruz kalınması durumunda fiziksel veya toksik etkiler olabilir. 5 dakikadan daha düşük bir maksimum güvenli maruz kalma süresi gerektiren tasarım konsantrasyonları ile tasarlanan sistemler insanlı mahallerde kullanılamaz. (h) Yangın esnasında ortama boşaldıklarında, yapılarındaki özelliklerden dolayı yangınla ya da sıcak yüzeylerle girdikleri kimyasal reaksiyonlardan sonra bozunma ürünleri oluşabilir. (i) Halokarbon gazlar ozona zarar vermezler. Halokarbon gazların sera etkisi potansiyeli yüksektir ancak sadece yangın sırasında veya kazara boşalan sistemlerin yarattığı CO2 salınımı, dünyadaki sera etkisi yapan günlük CO2 salınımıyla bile kıyaslanamayacak kadar az olmaktadır. 10.5.3 Inert gazların seçiminde aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır: (a) Inert gazlar ortamdaki oksijen oranını yanma sınırının altına düşürerek, yangını söndürür. (b) Inert gazlı sistemler, gaz fazında depolandığından, daha fazla silindir ve buna bağlı olarak silindir yerleşimi için daha fazla alan gerektirir. (c) Inert gazlar, yüksek basınçlarda (200-300 bar) gaz fazında depolanabilir. Inert gazların sistem basıncı manifoldtan itibaren 60 bar’a düşürülür. Inert gazların kullanıldığı sistemlerde aşırı basınç probleminden dolayı relief damper kullanılması zorunlu olabilir.

146

(d) Inert gazlarda boşaltma süresi 60 sn’dir. Boşaltma süresi ve sistem basıncının yüksek olması, silindir odasına uzak mesafede borulama gerektiren mahallerde kullanılmasına olanak sağlar. (e) Inert gazlar, her zaman her yerde rahatlıkla bulunabilen ve dolumu çok ucuz bir gazdır. Boşalan sistemlerin yeniden dolumu ve sistemin yeniden işletmeye alınması işletmeciye ciddi bir mali yük getirmeden mümkün olabilmektedir. (f) Normalde insan bulunan mahallerde kullanımına, ancak tasarım konsantrasyonunun insana zarar verebilecek en düşük seviyenin (LOAEL) altında olduğu yerlerde izin verilir. Normalde insan bulunan yerlerde kullanımında, sistem üretici tasarım manüelinde verilen tasarım konsantrasyonlarının üzerinde tasarım yapılmamasına dikkat edilmelidir. (g) Inert sistemlerde, bir merkezden görece daha uzakta bulunan korunması istenen hacimlere, aynı anda birden fazla noktada yangın riski olmayacağı kabulü yapılarak, seçici yönlendirme vanaları kullanımı ile koruma sağlanabilmektedir. Bu uygulamada en büyük hacim için sistem kapasitesi belirlenir ve diğer odalara aynı merkezden koruma sağlanır. (h) Inert gazlar ile yapılan yangın söndürmede ölçülebilir bir bozunma ürünü oluşmaz. Bununla beraber yangının kendisinden kaynaklanan bozunma ürünleri önemli miktarlarda olabilir ve insanların bulunması için uygun olmayan ortam oluşturabileceği unutulmamalıdır. (i) Atmosferde doğal olarak bulunurlar. Ozona zarar vermeyen ve sera etkisi potansiyeli olmayan gazlardır.

10.6

Gazlı Söndürme Sistemi Tasarımı

Gazlı söndürme sistemleri için tasarım adımları aşağıda verilmiştir.

10.6.1 Korunacak mahal ile ilgili aşağıdaki konular belirlenmelidir:  Korunacak mahalde normalde insan bulunup, bulunmadığı tespit edilir.  Temiz gazlı söndürme sistemleri toplam hacimsel koruma sistemi olarak tasarlanır. Korunacak mahaldeki açıklıklar belirlenerek, gazın boşaltılmasından önce bitişikteki alanlara kaçmasını önlemek için, bu açıklıkların kalıcı olarak sızdırmaz biçimde kapatılması veya otomatik kapatma tertibatları sağlanmalıdır. Söndürücü gazı belli hacimde tutmak uygulamada mümkün değilse, koruma bitişik tehlikeli bağlantıları kapsayacak şekilde geliştirilmelidir.  Korunacak olan kapalı hacmin, taban alanı ve brüt hacmi belirlenir. Korunacak mahal içinde bulunan her türlü yanmayan sabit yapısal elemanlar (kolon, kiriş) brüt hacimden çıkartılarak, net hacim hesaplanır. Gaz yayılımının olabileceği kanal vb. ilave hacimler hesaplanarak, net hacme ilave edilir. Gazın homojen yayılımını ve tasarım konsantrasyonunun hacimsel olarak elde edilmesini engelleyen, asma tavan ve yükseltilmiş döşeme gibi bölümlerin net hacmi ayrı olarak hesaplanır.  Mahalde beklenen en düşük ve en yüksek ortam sıcaklığı belirlenir.  Söndürücü gazın depolandığı silindir veya silindirlerin yerleşiminin yapılabileceği yer belirlenir. Silindir korunacak mahalin dışında bir yerde bulunacaksa, bu mahalin en düşük ve en yüksek ortam sıcaklığı belirlenir.  Korunacak olan kapalı hacmin deniz seviyesine göre yüksekliği belirlenir. 10.6.2 Korunacak mahalde bulunan yanıcı maddenin türü ve yangın sınıfı belirlenmelidir.

147

A Sınıfı Yüzey Yangın A sınıfı yangınlar, yanıcı katı maddeler yangınıdır. Odun, kâğıt, kumaş, plastikler gibi madde yangınları bu sınıfa girer. A Sınıfı Yüksek Tehlike Yangın A sınıfı yangınlarda aşağıdaki durumlardan herhangi birinin bulunması halinde A Sınıfı Yüksek Tehlike olarak tanımlanır.  Çapı 100 mm’den fazla olan kablo demetleri  Dolum yoğunluğu kesitinin %20’sinden fazla olan kablo kanalları  Yatay veya dikey kablo kanalı rafları (250 mm’den daha yakın)  Söndürme süresince enerji sağlanan ekipmanlar, güç tüketiminin 5 kW’ın üzerinde olduğu durumda B Sınıfı Yangın Yanıcı sıvı maddeler yangınıdır. Benzin, benzol, makine yağları, laklar, yağlı boyalar, katran, asfalt gibi madde yangınları bu sınıfa girer. 10.6.3 Söndürücü gaz tipi, insana ve çevreye olan etkilerin yanı sıra, korunacak hacim özelliklerine bağlı olarak ilk yatırım ve işletme maliyet faktörleri dikkate alınarak seçilmelidir. (Bkz.Madde 9.4) 10.6.4 Korunacak hacmin yangın türüne göre söndürme konsantrasyonu ve tasarım konsantrasyonu belirlenmelidir. Söndürme konsantrasyonu; üretici firmanın söndürücü gazın söndürme performansını, çeşitli yangın türlerine göre tayin etmek ve standart şartlarına uygunluğunu doğrulamak için akredite laboratuarlara tanımlı şartlarda yaptırdığı testlerin sonuçlarından elde edilir. Söndürme konsantrasyonunu belirlemek için yapılan testlerde, üreticinin kullandığı ekipman performansı, nozul performansı, dolum yoğunluğu ve basınç gibi faktörler etkili olmaktadır. Tasarımda, söndürme konsantrasyonu olarak üreticinin yangın türüne uygun olarak onaylanmış test sonuçları dikkate alınmalıdır. Gazlı sistemlerde halen devam eden teknolojik gelişmeler de dikkate alındığında, üreticilerin her sistemde farklı söndürme konsantrasyonları için onay aldıkları görülmektedir. ISO 14520 Standardında belirlenen referans söndürme konsantrasyonları Tablo B.1’de verilmiştir. Sistem tasarımında, gerekli söndürme konsantrasyonunun üzerinde değerler kullanmak, insan bulunan mahallerde sakıncalı durumlara neden olacaktır. Bu nedenle söndürme konsantrasyonlarının üretici test sonuçlarına bakılarak belirlenmesi uygun sistem tasarımı açısından gereklidir. Tasarım konsantrasyonu, söndürme konsantrasyonunun 1.3 emniyet faktörü ile çarpılarak ile belirlenir. Tasarım Konsantrasyonu (%) = Söndürme Konsantrasyonu (%) x 1.3

Not: Gazlı söndürme sistemi aynı zamanda söndürmeyi müteakip yeniden parlama veya patlama olabileceği yerlerde, alevlenebilir sıvılar veya gazların bulunduğu atmosferi etkisiz hale getirmek için kullanılıyorsa; ISO14520’de tanımlanmış deney şartlarına uygun olarak belirlenen üreticinin etkisizlik için onaylanmış söndürücü gaz konsantrasyonuna %10’luk güvenlik faktörü ilave edilerek belirlenen etkisizlik tasarım konsantrasyonu değerlerine göre tasarım yapılmalıdır. 10.6.5 Gerekli gaz miktarı; korunacak mahalin net hacmi ve tasarım konsantrasyonuna göre belirlenir. Belirlenen tasarım konsantrasyonunu elde etmek için birim hacim başına gerekli gaz miktarına karşılık gelen gaz miktarı katsayısı Ek B Tablo 2-3-4-5 ’te verilen tablolardan

148

belirlenir. Gaz miktarı katsayısı (m/V), korunacak hacmin tasarım sıcaklığı ve tasarım konsantrasyonu değerine göre, deniz seviyesi için hesaplanmış değerdir. Birimi halokarbon türevi gazlarda kg/m³, inert gazlarda m³/m³ olarak hesaplanır. Gerekli gaz miktarı korunacak mahalin net hacmi ile gaz miktarı katsayısı çarpılarak belirlenir. Asma tavan ve yükseltilmiş döşeme bulunuyorsa, bu bölümlerin net hacmi için gerekli gaz miktarları ayrıca hesaplanır. Gerekli Gaz Miktarı (kg) = Net Hacim (m³) x Gaz Miktarı Katsayısı (kg/m³) (HFC227ea, HFC125 için) Gerekli Gaz Miktarı (m³) = Net Hacim (m³) x Gaz Miktarı Katsayısı (m³/m³) (IG01, IG541 için)

10.6.6 Korunacak olan kapalı hacmin deniz seviyesinden yüksekliğine göre gaz miktarı düzeltilmelidir. Gaz miktarı düzeltmesi; ortam basınç farkının, standart deniz seviyesi basıncına göre %11 oranından (yaklaşık 1000 m yükseklik farkı) fazla olduğu yerlerde yapılır. Deniz seviyesinden yüksek olan mahallerde, gazın buhar hacmi daha yüksek bir değere ulaşır ve gaz daha fazla hacim kaplar bu yüzden yükseklik düzeltme faktörü ile gaz miktarı azaltılır. Düzeltilmiş gaz miktarı, düzeltme faktörü ile gerekli gaz miktarı çarpılarak, hesaplanır. (Atmosferik düzeltme faktörü tablosu için Bkz. Tablo B.7) Düzeltilmiş Gaz Miktarı (kg)= Gerekli Gaz Miktarı (kg) x Atmosferik Düzeltme Fa ktörü

10.6.7 Hesaplanan gaz miktarı için gerekli silindir kapasitesi, silindir sayısı üretici kapasitelerine göre belirlenmelidir. Birden fazla silindirin aynı anda boşalarak, boşalan gazın aynı manifold üzerinden dağılımı yapılacağı durumlarda, silindir kapasiteleri ve her bir silindir içindeki gaz miktarı eşit olmalıdır. Halokarbon gazlarda silindir kapasitesi, üretici tarafından verilen en alt ve en üst dolum miktarlarına uygun olarak seçilmelidir. Halokarbon türevi temiz gazlar, sıvı halde depolandığından, çeşitli kapasitelerdeki silindirlere hesaplanan miktarda gaz doldurulur. Gaz halde depolanan inert gazlarda, silindirin kapasitesinin tamamı doldurulur. Inert gazlı sistemlerde, hesaplanan gaz miktarına en yakın silindir kapasitesi seçilerek, ihtiyaç duyulan gaz miktarı silindir kapasitesinin tamamını dolduracak şekilde arttırılır. Silindir Sayısı (n) = Düzeltilmiş Gaz Miktarı (kg ) / Silindir Kapasitesi (kg) (HFC227ea, HFC125 için) Silindir Sayısı (n) = Düzeltilmiş Gaz Miktarı (m ³) / Silindir Kapasitesi (m³) (IG01, IG541 için)

10.6.8 Silindir yerleşim alanı; üretici silindir sayısı ve ölçülerine göre belirlenmelidir. Silindir yerleşiminde aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır: (a) Silindirler, korunan mahale mümkün olan en yakın yere, tercihen mahalin dışında yerleştirilmelidir. Herhangi bir hasar veya yangına maruz kalmayacak bölgeye yerleşim yapılır. Sistemin kolayca devre dışı bırakılmasına veya hatalı boşaltılmaya müsait olmamalıdır. (b) Yerleşimin yapıldığı ortam sıcaklığı, silindir ve ekipmanların en düşük ve en yüksek çalışma sıcaklıklarına uygun olmalıdır. Uygun olmayan ortam sıcaklıklarında, ısıtma veya soğutma sistemlerine ihtiyaç olabilecektir. (c) Ekipmanlar gerektiğinde servis ve bakım amaçlı olarak müdahale edilebilecek şekilde yerleştirilmelidir. Silindirlerin elle boşaltma kolu erişileb ilir olmalıdır. (d) Silindirler üretici talimatlarına uygun şekilde yerleştirilmeli ve hareketine izin verileyecek şekilde sabitlenmelidir. 10.6.9 Nozul seçimi ve yerleşimi üretici bilgilerine göre yapılmalı ve aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır:

149

(a) Nozul yerleşimi korunan alanın geometrisine göre yapılmalı, üretici bilgilerine göre nozulların onaylanmış dağıtım alanları kullanılmalıdır. (b) Duvar kenarına yerleşimi yapılan nozullar 180 derece püskürtme açısına, mahalin ortasına yerleşimi yapılan nozullar 360 derece püskürtme açısına sahip olmalıdır. Asma tavan ve yükseltilmiş döşeme içine ayrıca nozul yerleşimi yapılmalıdır. (c) Nozul yerleşiminde tavanda bulunan diğer elemanlar (aydınlatma, kanal vb.) da dikkate alınmalıdır. (d) Nozulun etkili olduğu maksimum oda yüksekliği üretici bilgilerine göre kontrol edilmelidir. Nozuldan homojen dağılım yapılabilen maksimum yüksekliğin aşıldığı durumlarda, iki seviye nozul yerleşimine ihtiyaç olabilir. Ancak bu durum hidrolik açıdan gaz dağılımının dengelenmesinde uygulamada zorluklara sebep olmaktadır. (e) Nozul sayısı, tipi ve yerleşimi; mahalin her yerinde tasarım konsantrasyonunu elde edecek şekilde olmalıdır. Nozuldan boşalma ile yangının genişlemesine ve patlamaya yol açmamalı veya orada bulunan yanıcı sıvıları gelişigüzel sıçratmamalı veya toz bulutu oluşturmamalıdır. Boşaltma hızı, korunan hacim veya içind ekilere ters etki yapmamalıdır. Boşaltma hızı hafif asma tavanların hareket etmesinde bir faktör olabilir. Hafif asma tavanların hareketi veya kalkması ihtimalini en aza indirmek için, her bir nozula 1.5 m mesafede asma tavanlar emniyetli bir şekilde tespit edilmelidir. 10.6.10 Silindirden çıkan gaz miktarını nozullara ulaştıracak olan dağıtım borulama düzeni ve güzergahı belirlenmesinde aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır: (a) Birden fazla hacim veya bölmenin aynı silindirden çıkan gaz ile korunması durumunda, her hacim için ayrı borulama belirlenir. (b) Her nozuldan uygun miktarda gaz akışını sağlayacak şekilde sistem dengelenmelidir. Borulama güzergâhı belirlenirken nozul başına düşen gaz akış debisi dikkate alınmalı ve borulama düzeni dengeli olmalıdır. (c) T bağlantı yönleri verilen limitlere uygun şekilde düzenlenmelidir. (Bkz.Şekil B.1) T bağlantı noktalarında akış bölünmeleri yerçekimine karşı hassastır. Giriş ve çıkış branşmanlarının dikeyde yerleştirilmesi, yerçekimi etkisi nedeniyle söndürücü maddenin boru içinde hem sıvı hem de gaz olarak bulunmasına sebep olur. Bu nedenle çıkış branşmanları yatay düzlemde olacak şekilde düzenlenme yapılmalıdır. Akış ayırıcı T, çıkıştaki gazın giriş gaz miktarının %30’dan fazla olduğu yerlerde, branşman T ise çıkıştaki gazın miktarının girişteki gaza göre, %10-%30 arasında olması gerektiği yerlerde kullanılmalıdır. (d) Boru tesisatında, sabitleyici destekler arası mesafeler Tablo B.6’da verilen değerlere uygun olmalıdır. (e) Nozullar için uygun destekler sağlanmalı ve bunların geri tepme kuvvetleri için destekten olan mesafe  ≤25 mm boru için ≤100 mm  >25 mm boru için ≤250 mm olmalıdır. 10.6.11 Boru çapları, nozul orifis çapları ve gaz akış debileri üretici firma veya üreticinin yetkilendirdiği kişilerce hidrolik hesap yapılarak belirlenir. Gazın eşit olarak istenen nozula gerekli miktarda dengelenmiş olarak gönderilmesi için boru çapları ve nozul orifis çapları hidrolik hesap yapılarak dengelenmelidir. Hesaplama yönteminde kullanılan birçok iterasyonun elle hesaplanması pratik olmadığından, bilgisayar programları kullanılır.

150

(a) Hidrolik hesap üreticinin malzeme bilgileri olmadan yapılamaz. Bu bilgiler; silindir dip borusu, manifold eşdeğer uzunlukları ve nozul boşaltma katsayıları gibi değerleri içerir. Her bir nozuldaki gaz akış miktarının tayini için yapılan amprik düzeltmeler akışın ayrıldığı noktalar, T bağlantılarının yönü, sistem elemanlarının katsayıları faktörlerine göre yapılır. Bernoulli denkleminin yanında diğer faktörleri de içeren bilgisayar programına akış debisi veya gaz miktarı girildiğinde, program boru çapı ve nozul orifis çaplarını hesaplar. Boru çapı ve orifis çapları bilgisi girildiğinde ise program akış debisini hesaplar. Bilgisayar programı hesap sonuçları, sistemin basınç düşümü, boşalma süresi ve her nozuldan boşalan gaz miktarını belirtir. 10.6.12 Üretici bilgileri kullanılarak, tek veya daha fazla sayıdaki silindirin tahrik mekanizması ve sistem elemanları belirlenir. Gazlı söndürme sistemlerinde kullanılan belli başlı ekipmanlar aşağıda bilgi olarak verilmiştir. Ekipmanların belirlenmesinde korunacak mahal ile ilgili özel gereksinimler ve üretici tavsiyeleri dikkate alınmalıdır.  Silindir: Söndürücü gazın depolandığı dikişli veya dikişsiz tüplerdir. 

Silindir Bağlantı Kelepçesi: Tüplerin yere veya duvara sabitlenmesi için kullanılan düzenektir.



Silindir Vanası: Silindire dolumu, basınçlandırılması, güvenlik ve boşaltma ekipmanlarının montajına olanak sağlayan silindir üzerine monte edilmiş vanadır.



Basınç Göstergesi: Silindir içindeki basıncı gösteren manometredir.



Basınç Tahliye Tertibatı: Silindir vana tertibatı üzerinde bulunan ve maksimum tasarım basıncına kalibre edilmiş emniyet vanasıdır.



Elle Boşaltma Kolu: Sistemin doğrudan mekanik olarak boşaltılmasını sağlayan cihazdır.



Boşaltma Hortumu: Gazın, silindirden çıkarak tesisata veya kolektöre dağıtımını sağlayan esnek bağlantı elemanıdır.



Manifold: Birden fazla tüp bağlantısı yapılan kolektördür. Manifoldlar gerekli bağlantı kelepçeleri ile duvara tutturulur.



Tetikleme Hortumu: Birden fazla silindir kullanılan veya pilot silindir kullanılan sistemlerde tahrik mekanizması ile tetiklenen ana tüpteki gazın diğer tüplere direkt geçişini sağlayan, esnek bağlantı elemanıdır.

151



Çek Vana: Birden fazla silindirin kullanıldığı sistemlerde, manifolda boşalan gazın silindirlere girişini önlemek için her silindir çıkışında kullanılan ve/veya seçici vanalı sistemlerde akışın tek yönlü olması gerektiği noktalarda tetikleme hortumu üzerine monte edilen vanadır.



Pnömatik Tahrik Ünitesi: Tüpün açılmasını gaz basıncıyla sağlayan düzenektir.



Pilot Tahrik Mekanizması: Birden çok silindirin açılmasını, pilot tüp ile sağlayan düzenektir.



Düşük Basınç Anahtarı: Silindir basıncının kaçak veya boşalma ile düşmesi durumunda, kontak değiştirerek elektriksel olarak hata bilgisi verir. Gaz Boşaldı Basınç Anahtarı: Manifold borusuna gaz boşalması durumunda kontak değiştirerek elektriksel olarak kontrol paneline bilgi verir. Kontrol panelinde izlenebilir veya diğer elektriksel ekipmanların çalıştırmak ve/veya kapatmak için kullanılır.





Seçici Vana: Söndürücü maddeyi, çeşitli ve farklı tehlike bölgelerinden herhangi birine, bir veya daha fazla silindirden seçimli olarak yönlendirmek ve boşaltmak için kullanılan ve akış yönüne göre tankın boşaltma borusuna tesis edilmiş vanadır.



Nozullar: Gazı korunan alana boşaltılmasını ve optimum gaz dağılımını sağlar. Nozul orifisleri; her tesisat için hidrolik hesaplara göre kalibre edilirler.



Uyarı İşaretleri: Uygun talimat ve uyarı işaretleri bulundurulmalıdır.

10.6.13 Gazlı söndürme sistemlerine ait algılama ve kontrol sistemi aşağıda belirtilen konular dikkate alınarak belirlenmelidir: (a) Gazlı söndürme sistemi ile korunan hacimlerde yangın algılama ve kontrol sistemi tesis edilmelidir. Söndürme sisteminin aktive olduğunu bildiren kontak çıkışları bina genelindeki yangın alarm sistemine giriş olarak bağlanmalıdır. Söndürme sisteminin alarm ve arıza çıkışları yangın alarm sistemine bağlanarak ayrı bölgesel göstergelerle izlenmelidir. (b) Yangın algılama ve uyarı sistemleri, ilgili TS-EN 54 Standardına uygun olarak tasarlanmalıdır. Bu tesisat ve sistemlerde kullanılac ak her türlü cihaz ve kablolar, TSE veya TSE tarafından eşdeğerliği kabul edilen standart veya kalite belgesine sahip olmalıdır. (c) Elektrik güç beslemesi korunan hacim için olan elektrik beslemesinden bağımsız olmalı ve birinci kaynağın devre dışı kalması durumunda otomatik olarak devreye giren yedek güç kaynağı bulunmalıdır. Sistemin algılama, kontrol, tahrik ve sinyalizasyon sistemlerinin en az 24 saat çalışmasını sağlayacak yedek enerji kaynağı bulunmalıdır. (d) Yangın algılama ve kontrol sistemi; kontrol paneli, dedektörler, durdurma butonu, boşaltma butonu, siren ve flaşörlü sirenden oluşur. Sistem dedektörlerden ve elle

152

boşaltma butonlarından gelen bir sinyal ile sistem dedektörlerden veya manüel butonlardan gelen bir sinyal ile ana silindirin üzerindeki selenoid vanayı aktive eder. 

Kontrol Paneli: İki kademeli çapraz zon prensibine göre çalışır. Tek bir dedeksiyon zonundan alarm sinyali gelmesi durumunda, ‘zon alarmı’ olarak belirlenir. İkinci dedeksiyon zonundan da alarm sinyali gelmesi durumunda bu ‘ön-boşaltma alarmı’ olarak belirlenerek, alarm cihazı devreye girer. Ön boşaltma alarmı gaz boşalmadan önce ortamda bulunan insanların tahliyesini sağlayacak süreyi sağlamalıdır. Ardından ortamda bulunan insanların dışarı çıkmalarını sağlayacak, gecikme süresi geri sayımı başlar. Gaz boşalması ‘alarm olarak belirlenir ve sesli, ışıklı alarm cihazları ve ışıklı uyarı cihazları devreye girer. Kontrol paneline yapılacak bağlantı elemanlarının açık devre ve kısa devre arızaları panel tarafından gözetlenir. Her hattaki arıza ve sinyal, panel üzerindeki ledler sayesinde izlenir.



Dedektörler: Ortamda çıkabilecek bir yangının meydana getirmesi muhtemel ısı, alev veya duman gibi tehlikelere uygun olarak seçilir. Duman dedektörleri, yangını duman algılama prensibine göre belirleyip kontrol paneline sinyal olarak iletebilecek yapıdadır. Gerek duyulan mekanlarda duman dedektörlerinin algılayamayacağı dumansız yangını alev algılama prensibine göre belirleyip kontrol paneline sinyal olarak ileten yapıda alev dedektörleri kullanılır.



Durdurma Butonu: Elle basılı tutulduğu sürece, algılama bölgesinden başlatılmış kontrol panelinin geri sayma süresini geçici olarak durdurur veya geri saymayı yeniden başlatır. Durdurma butonu korunan hacmin içine ve çıkışa yakın yerleştirilmelidir.



Boşaltma Butonu: Elle devreye girdiğinde, kontrol paneline gazı boşalt sinyali gönderir. Kontrol paneli bu komut ile gazı ortama boşaltma işlemine başlar. Boşaltma butonu korunan hacmin dışına veya girişine yakın bir noktaya yerleştirilmelidir.



Zil: Alarm sinyalini, gazı söndürme yapılacak ortama bildiren sesli alarm cihazıdır. Genellikle ön-boşalma alarmını bildirmek için kullanılır.



Siren: Alarm sinyalini, gazı söndürme yapılacak ortama bildiren sesli alarm cihazıdır. Genellikle ön-boşalma alarmını bildirmek için kullanılır.



Flaşörlü Siren: Genel alarm sinyalini gazlı söndürme ortama bildirir.



Işıklı Uyarı Levhası: Gaz boşaldı ikazı için mahal dışına yerleştirilen ışıklı levhadır.

153

10.6.14 Silindir ve borulama sistemi çizimlerinde aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:  Ölçekli çizimler; silindirin yeri, boru dağıtım sistemi, nozullar, vanalar, basınç düşürücü cihazlar (eğer varsa), askı aralıkları  Korunan hacmin bina içindeki lokasyonu  Korunan hacimdeki duvar ve bölmelerin yeri ve malzemesi  Korunan hacmin kesiti; toplam yüksekliği, asma tavan ve yükseltilmiş döşeme yüksekliği  Söndürücü gazın tipi  Söndürme veya etkisizlik konsantrasyonu, tasarım konsantrasyonu ve maksimum konsantrasyon  Mahalin tanımı ve yangın türü  Silindir özellikleri; kapasitesi, basıncı ve söndürücü madde miktarı  Kullanılan nozul tanımı; tipi, giriş çapı, orifis delik ölçüsü ve basınç düşürücü cihazların orifis çapı  Boru, vana ve fittinglerin malzeme ve basınç sınıfları  Cihaz listesi; cihazın adı, üretici, model no, miktar ve tanım  Söndürücü dağıtım tesisatının izometrisi; her boru parçasının çapı ve uzunluğu ve hidrolik hesap nokta referans numaraları  Korunan kapalı hacim basınçlandırma ve havalandırma hesapları  Yangın algılama, uyarı ve kontrol sistemlerinin tanımı

10.7

Gazlı Söndürme Sistemi Tasarımında Sınırlamalar

10.7.1 Sıcaklık Bütün cihazlar, kullanıma uygun, normal olarak -20 ºC ile +50 ºC aralığında çalışacak şekilde tasarımlanmalı ve üzerinde sıcaklık sınırlamalarını gösteren işaret konulmalıdır. 10.7.2 Diğer Söndürücü Maddelerle Uyum Aynı kapalı hacime, farklı söndürme gazlarının eşzamanlı olarak boşalmasını sağlaya n sistemlere izin verilmez. 10.7.3 Elektrostatik Boşalma Potansiyel patlayıcı atmosferler içine söndürücü gaz boşaltılırken önlemler alınmalıdır. Söndürücü gazların boşaltılması sırasında topraklanmamış iletkenlerde elektrostatik boşalma olabilir. Bu iletkenler bir patlatmayı başlatmak için yeterli enerjiyi diğer cisimlere boşaltabilir. Boru tesisatı uygun şekilde sabitlenmiş olmalı ve topraklanmalıdır. Yalıtımsız kalmış elektrik iletkenlerinin mevcut olması halinde, elektrik iletkenleri ile sistemin bakım sırasında erişilebilen parçaları arasında Tablo B.8’de verilen değerlerden az olmayan mesafeler sağlanmalıdır. Bu boşluk mesafelerinin sağlanamadığı yerlerde uyarı işaretleri konulmalı ve güvenlikli bakım sistemi uygulanmalıdır. 10.7.4 Boşalma Süresi Halokarbon türevi gazların boşaltılması, ayrışma ürünlerinin oluşumunu sınırlamak ve yangını bastırmak için mümkün olduğu kadar çabuk tamamlanmalı ve 20 ºC’de 1.3’lük güvenlik faktörü içeren tasarım konsantrasyonunun % 95’ine erişmek için gerekli boşaltma süresi, hiçbir durumda 10 saniyeyi geçmemelidir. İnert gazlar için tasarım konsantrasyonunun 20 ºC’de 1.3’lük güvenlik faktörü içeren tasarım

154

konsantrasyonunun % 95’ine erişmek için gerekli boşaltma süresi, hiçbir durumda 60 saniyeyi geçmemelidir. Boşalma süresinin arttırılması gerekli olduğunda boşaltma hızı, koruma süresi için istenen konsantrasyonu muhafaza etmeye yeterli olmalıdır.

10.7.5 Koruma Süresi Söndürücü gaz konsantrasyonunun elde edilmesi yeterli değildir. Bu konsantrasyonun mahalde acil faaliyetlere olanak verecek sürede muhafaza edilmesi gereklidir. Bu durum tüm yangın sınıflarında eşit öneme sahiptir. Korunan hacimde söndürücü gazın konsantrasyonunun ne kadar süre ile muhafaza edileceği tespit edilmelidir. Bu süreye “tutma süresi” denir. Tahmini tutma süresi kapı fan testi yapılarak veya aşağıdaki kriterleri sağlamak üzere tam boşaltma testi yapılarak doğrulanmalıdır: (a) Tutma süresi başlangıcında, korunan hacmin her yerindeki konsantrasyonu, tasarım konsantrasyonu olmalıdır. (b) Tutma süresi sonunda, korunan hacmin içinde tehlikeye maruz en yüksek noktada söndürücü gaz konsantrasyonu, söndürme konsantrasyonundan az olmamalıdır. (c) Tutma süresi yetkili kuruluşlarca farklı tanımlanmadıkça 10 dakikadan az olmamalıdır. 10.7.6 Sızdırmazlık Söndürücü gazın, açıklıklardan bitişikteki tehlikeli alanlara veya çalışma alanlarına kaçmasını önlemek için, bu açıklıklar kalıcı olarak sızdırmaz biçimde kapatılmalı veya otomatik kapatma tertibatlarına sahip olmalıdır. Söndürücü gazı belli hacimde tutmak uygulamada mümkün değilse, koruma bitişik tehlikeli bağlantıları kapsayacak şekilde geliştirilmelidir. Cebri çekişli havalandırma sistemleri gaz boşalmadan önce, otomatik olarak kapatılmalıdır. Korunan alan sınırları içinde söndürme sisteminin performansını etkileyici olası tüm tesisatlar (örneğin; yakıt ve güç beslemeleri) uygulama öncesi veya boşalma ile eş zamanlı olarak kapatılmalıdır. 10.7.7* Halokarbon Gazların İnsan Sağlığına Etkileri 10.7.7.1 NOAEL; zehirlilik veya fizyolojik olarak hiç bir ters etki göstermeyen en yüksek konsantrasyondur. LOAEL; zehirlilik veya fizyolojik olarak ters etki gösteren en düşük konsantrasyondur. LC50 (Akut Zehirleme Testi), denek hayvanları üzerinde yapılan bir test olup, bu hayvanların burundan soluma yoluyla, 4 saat süre ile belli konsantrasyonlardaki gaza maruz bırakılmaları neticesinde, hayvanların %50’sinin ölümüne yol açan konsantrasyondur. Halokarbon esaslı söndürme gazları için NOAEL ve LOAEL seviyelerinde baz alınan toksik etkiler, kalp ve üst solunum yollarında yarattığı durum “kardiyak hassasiyet” olarak bilinir. 10.7.7.2 Halokarbon kullanım sınırlamaları PBPK modeli baz alınarak belirlenmiştir. PBPK modeli, halokarbonun vücuda alımını ve vücutta çeşitli bölgelere dağılımının oluşturabileceği ters etkileri matematiksel olarak tanımlayan bir bilgisayar modelidir. EPA onaylı PBPK modeli, her bir halokarbon konsantrasyonunun solunumu ile insan vücudundaki ters etkilere ne kadar sürede ulaşıldığını simüle eder. Solunan halokarbon konsantrasyonunun, ters etkiye sebep olan kritik değerin altında kaldığı süreye, maksimum güvenli maruz kalma süresi denir. Bu sürenin belirlendiği konsantrasyona eşit veya üzerindeki halokarbon konsantrasyonları güvenli değildir. EPA onaylı PBPK modeli tarafından öngörülen maksimum güvenli maruz kalma süresi 5 dakikadır. PBPK modeline göre halokarbon gazların çeşitli konsantrasyonlarında belirlenen maksimum güvenli maruz kalma süreleri Tablo B.9 ve Tablo B.10’da verilmiştir. Tasarım konsantrasyonu ile Tablo B.9 ve B.10’da bu konsantrasyonlara

155

karşılık gelen maruz kalma süreleri karşılaştırılarak, halokarbon gazların normalde insan bulunan veya normalde insan bulunmayan mahallerde, kullanıma uygun olup olmadığına karar verilir. Normalde insan bulunan mahallerde LOAEL seviyesinin üzerinde tasarım konsantrasyonu kullanılmamalıdır.

10.7.7.3 LOAEL seviyesinin üzerinde tasarım konsantrasyonu kullanımına, ancak normalde insan bulunmayan ancak ara sıra kısa sürelerle girilebilen alanlarda izin verilir. PBPK modeline göre; LOAEL seviyesinin üzerinde tasarlanan sistemin tasarım konsantrasyonu, HFC227ea için %10.5, HFC125 için ise %11.5 değerini geçmemelidir. Bu değerlerin aşıldığı normalde insan bulunmayan mahallerde; insanların söndürücü gaza maruz kalmalarını önlemek üzere Tablo B.9 ve Tablo B.10’da verilen maksimum güvenli maruz kalma süreleri dikkate alınarak, insanların uygun sürede tahliyesini sağlayan ön-boşaltma alarmları ve zaman geciktirme tertibatları düzenlenmelidir. 10.7.7.4 Halokarbon gazlı sistemlerin tasarımında maruz kalma ile ilgili aşağıdaki sınırlamalara uyulmalıdır: (a) Hiç bir şekilde gereksiz yere halokarbon temiz gaza ve yangın esnasında oluşan bozunma ürünlerine, NOAEL konsantrasyonlarında bile maruz kalınmasından kaçınılmalıdır. Gereksiz yere söndürücü gaza maruz kalınmasını önlemek üzere önboşalma alarmı ve zaman geciktirme tertibatı kullanılır. Tablo 10.7.7 Halokarbon Türevi Gazların Toksik Bilgileri ¹ Söndürücü Gaz

LC50 (%)

NOAEL(%)

LOAEL(%)

CF3I

>12,8

0,2

0,4

FK-5-1-12

>10

10

>10

HFCH Blend A

64

10

>10

HFC-125

>70

7,5

10

HFC227ea

>80

9,0

10,5

HFC123

>65

50

>50

HFC236fa

>18,9

10

15

(b) Normalde insan bulunan hacimler için Tablo 9.6.7’de verilen NOAEL seviyesine kadar tasarlanan halokarbon sistemlerine; maksimum maruz kalma süresinin 5 dk’yı geçmediği durumlarda izin verilir. (Mahalde bulunanların kaçışı 5 dakika içinde sağlanmalıdır.) (c) Normalde insan bulunan hacimler için Tablo 9.6.7’de verilen NOAEL seviyesinin üzerinde ve LOAEL seviyesine kadar tasarlanan halokarbon sistemlerine; maksimum maruz kalma süresinin Tablo B.9 ve Tablo B.10’da verilen sürelerle sınırlı olduğu durumlarda izin verilir. (d) Normalde insan bulunmayan ancak ara sıra kısa sürelerle girilebilen hacimlerde,Tablo 9.6.5.1’de verilen LOAEL konsantrasyon değerinin üzerinde tasarlanan halokarbon sistemleri; personelin maruz kalabileceği durumlarda maksimum maruz kalma süresi Tablo B.9 ve Tablo B.10’da verilen sürelerle sınırlıdır. (e) 9.6.7.4(c) ve 9.6.7.4(d) Maddesini sağlamak için gerekli verilerin sağlanamadığı durumlarda, normalde insan bulunmayan hacimlerde; tahliye süresi 30 saniyeden ¹

ISO14520-1:2006 Tablo G.1

156

fazla ancak 1 dakikadan az ise, LOAEL seviyesinin üzerinde halokarbon söndürücü gaz kullanılmamalıdır. LOAEL seviyesinin üzerindeki konsantrasyonların kullanımına normalde insanların bulunmadığı yerlerde ve içerideki personelin 30 saniye içinde mahali terk edebileceği ve boşalma süresinde içeriye koruyucu ekipmanı olmayan hiçbir personelin giremeyeceği yerlerde izin verilir.

10.7.7.5 Hemen hemen tüm halokarbon gazların zehirleme etkisi düşük olmakla birlikte, ortama boşaldıklarında yapılarındaki özelliklerden dolayı yangınla ya da sıcak yüzeylerle girdikleri kimyasal reaksiyonlardan sonra ortaya çıkan yeni bileşkelerden dolayı ortamda bulunan insanlara zarar verebilirler. Halokarbon türevi gazların çoğunda bulunan florin elementi yangınla reaksiyonda ortamda yeterli miktarda hidrojen bulunması durumunda hidrojen ile birleşerek HF (hidrojen florid) oluşturmaktadır. Bozunma ürünleri yalnız birkaç ppm’lik düşük konsantrasyonlarda olsa bile keskin ve yakıcı kokuya sahiptir. Bu özelliği ile bozunma ürünleri kendiliğinden ikaz sistemi oluşturmasına rağmen, yangın sonrasında ortama girmesi gerekli olanlar için tahriş edici ve sağlığa zararlı atmosfer oluşturur. Bu nedenle mecbur olmadıkça, insanların bu gazlara maruz kalmamaları gerekir. Bu tür sakıncalar halokarbon türevi tüm gazlar için geçerlidir. Gaz ortama boşalmadan önce ortamdan en kısa sürede uzaklaşılmalı ve söndürücü gazlara gereksiz yere maruz kalınmamalıdır. En kötü ihtimalle boşalma esnasında ortam en kısa sürede tahliye edilmelidir. Kısaca söndürücü maddenin uzun süre yüksek sıcaklığa maruz kalması durumunda bozunma ürünlerinin konsantrasyonu artar. Bozunma ürünlerinin konsantrasyonunu azaltmak için gazın yüksek sıcaklıkta açığa çıkma süresini en aza indirecek şekilde algılama tipi, hassaslığı ve boşaltma hızı seçilir. 10.7.8

İnert Gazların İnsan Dağlığına Etkileri

10.7.8.1 İnert gazlar; oksijen seviyesinin düşürülmesine bağlı olarak nefes alamama ve hipoksi etkilerine sebep olur. İnert gazlarla birlikte, normalde insan bulunan mahallerde %12’den (deniz seviyesi eşdeğeri) az olmayan oksijen konsantrasyonu gereklidir. Bunun karşılığı olarak %43’ten fazla olmayan gaz konsantrasyonu kullanılır. Tablo 10.7.8 İnert Gazların Psikolojik Etkileri¹ Söndürücü Gaz

NOAEL (%)

LOAEL (%)

IG-01

43

52

IG-100

43

52

IG-55

43

52

IG-541

43

52

10.7.8.2 İnert gazlı sistemlerin normalde insan bulunan yerlerde kullanımında, sistem üretici tasarım manüelinde verilen tasarım konsantrasyonlarının üzerinde tasarım yapılmamasına dikkat edilmelidir. 10.7.8.3 Inert gazlı sistemlerin tasarımında maruz kalma ile ilgili aşağıdaki sınırlamalara uyulmalıdır: (a) Hiç bir şekilde gereksiz yere inert gaza maruz kalınmasından kaçınılmalıdır. Gereksiz yere maruz kalınmasını önlemek üzere ön-boşalma alarmı ve zaman geciktirme tertibatı kullanılır. ¹

ISO14520-1:2006 Tablo G.6

157

Tablo 10.8 Güvenlik Tedbirleri¹ En Yüksek Konsantrasyon (T)

Zaman Geciktirme Tertibatı

Otomatik/El Kumanda Anahtarı

Kilitleme Tertibatı

T≤ NOAEL

Var

Yok

Yok

NOAEL>T> LOAEL

Var

Var

Yok

T ≥ LOAEL

Var

Var

Var

(b) %43’ün altındaki değerlerde tasarlanan inert gazlı sistemlerin normalde insan bulunan mahallerde kullanımına izin verilir ve inert gaza maruz kalma süresini 5 dakika ile sınırlandıracak şekilde tedbirler alınmalıdır. (c) %43 ile %52 arasındaki değerlerde tasarlanan inert gazlı sistemlerin normalde insan bulunan mahallerde kullanımına izin verilir ve inert gaza maruz kalma süresini 3 dakika ile sınırlandıracak tedbirler alınmalıdır. (d) %52 ile %62 arasındaki değerlerde tasarlanan inert gazlı sistemlerin normalde insan bulunmayan mahallerde kullanımına izin verilir ve insanların gaza maruz kalma ihtimali olan yerlerde, maruz kalma süresi 30 saniyeyi aşmayacak şekilde gerekli tedbirler alınmalıdır. (e) %62’nin üzerinde tasarlanan inert gazlı sistemlerin kullanımına insan bulunmayan mahallerde izin verilir. 10.7.8.4 İnert gazlar ile yapılan yangın söndürmede ölçülebilir bir bozunma olmaz. Zehirli ve korozif ayrışma ürünleri oluşmaz. Bununla beraber yangının kendisinden kaynaklanan bozunma ürünleri önemli miktarlarda olabilir ve insanların bulunması için uygun olmayan ortam oluşturabilir.

10.8

Güvenlik Tedbirleri ISO 14520 Standardında yer alan güvenlik tedbirleri, yangın nedeniyle ortaya çıkan yanma ürünlerinin toksik veya fiziksel etkiler ile ilgili değildir. Bu standartta, güvenlik tedbirleri nedeniyle öngörülen maksimum maruz kalma süresi 5 dakikadır. Bu süreden uzun olan maruz kalma sürelerinin fiziksel veya toksik etkileri olabilir.

10.8.1

¹

Normalde insan bulunan mahallerde kullanılacak sistemlerin tasarımında aşağıdaki güvenlik tedbirleri alınmalıdır. (a) Gereksiz yere söndürücü gaza maruz kalınmasını önlemek üzere aşağıdaki güvenlik tedbirleri alınmalıdır.  Zaman geciktirme tertibatı, personelin tahliyesi için veya korunan alanı söndürücü gazın boşaltılmasına hazırlamak için kullanılır.  Otomatil/el kumanda anahtarı mahalde insan bulunduğu zamanlarda sistemi elle boşaltma durumunda çalıştırmak ve insan bulunmadığı zamanlarda otomatik konuma geçirmek için kullanılan elektronik cihazdır.  Kilitleme tertibatı, genellikle bakım sırasında kullanılan ve gazın mahale boşalmasını engellemek için silindirin boşalma borusu üzerine monte edilen elle kapatma vanası veya silindirin mekanik olarak harekete geçmesini engelleyen diğer tip bir tertibat olabilir. Kilitleme tertibatı her zaman istenmez, bazı özel bakım işlemlerinde gereklidir. (b) Gazın boşalmasından önce personelin tahliyesine izin verecek yeterli bir zaman gecikmesiyle, ön alarm sistemi ihtiva etmelidir.

ISO14520-1:2006 Tablo 2

158

10.8.2

Normalde insan bulunmayan mahallerde; kullanılacak sistemlerin tasarımında aşağıdaki güvenlik tedbirleri alınmalıdır: (a) Kilitleme vanası tesis edilmedikçe, kullanılan söndürücü gazın konsantrasyonunun en yüksek değeri, LOAEL seviyesini aşmamalıdır. (b) Odada insanların bulunduğu zamanlarda, NOAEL seviyesinin aşılmasının beklendiği durumlarda, sistemlerin otomatik olmayan moda getirilmesi tavsiye edilir. (c) Korunan hacme, orijinal tasarımda bulunmayan ilaveler veya sabit kısımların kaldırılması gibi değişikliklerin yapılması söndürücü gaz konsantrasyonunu doğrudan etkileyecektir. Böyle durumlarda, izin verilen en yüksek konsantrasyonu ve gerekli tasarım konsantrasyonunu sağlamak üzere sistem tekrar hesaplanmalıdır.

10.8.3 İnsan bulunamayacak mahallerde; kullanılacak sistemlerin tasarımında aşağıdaki güvenlik tedbiri alınmalıdır: (a) Kilitleme vanası tesis edilmesine gerek olmadan, söndürücü gazın konsantrasyonunun en yüksek değeri, LOAEL seviyesinin üzerinde olabilir. 10.8.4 Toplam hacim koruma sistemlerinin tesis edildiği yerlerde ve insanların bulunabileceği yerlerde aşağıdaki durumlar sağlanmalıdır: (a) Personelin tahliyesi için veya korunan alanı söndürücü gazın boşaltılmasına hazırlamak için zaman geciktirme tertibatı kullanılmalıdır. Boşalma gecikmesinin can ve mal tehlikesini önemli şekilde arttırmadığı bazı uygulamalarda, söndürme sisteminde gaz boşalmadan önce personelin tahliyesini sağlayacak yeterli süre gecikmeli ön-boşalma alarmı kullanılmalıdır. (b) Söndürme sistemi; gazın boşalmasından önce personelin tahliyesine izin verecek, yeterli bir zaman gecikmesiyle, ön alarm sistemi ihtiva etmelidir. (c) Gerekli yerlerde, Madde 9.7.1’e uygun olarak, otomatik/el kumanda anahtarı ve kilitleme tertibatı kullanılmalıdır. (d) Çıkış yolları her zaman açık tutulmalı, acil aydınlatma ve hareket mesafesini en aza indirecek uygun yönlendirme işaretleri bulunmalıdır. (e) Dışarıdan kilitlenen, içeriden dışarıya doğru açılabilen, kendiliğinden kapanan kapılar kullanılmalıdır. (f) Girişlerde ve korunan hacim içinde belirtilen çıkışlarda, sürekli görülebilir ve işitilebilir alarmlar ve korunan hacmin dışında bu güvenliğini sağlanıncaya kadar çalışan sürekli görülebilir alarmlar sağlanmalıdır. (g) Uygun talimat ve uyarı işaretleri bulundurulmalıdır. (h) İstendiği yerlerde, bu alanlar içindeki ön-boşalma alarmları diğer alarm sistemlerinden ayrı olarak, yangının algılanması ile gecikme süresinin başlangıcında derhal çalışabilecektir. (i) Söndürücü gazın boşaltılmasından sonra doğal veya cebri çekişli havalandırmayı harekete geçirme araçları: Genellikle cebri çekişli havalandırma gerekir. Söndürücü gazlarının çoğunun havadan ağır olmasından dolayı, tehlikeli atmosferin tamamen giderilmesine dikkat edilmeli ve sadece yer değiştirmesi ile yetinilmemelidir. (j) Sistem çalıştığı zaman doğru hareketlerin yapıldığından emin olmak için, alan içerisine girebilecek bakım veya inşa personeli dâhil korunmuş alan içindeki veya civarındaki tüm personel için tatbikat ve talimatlar bulundurulmalıdır.

159

10.9

Genel Çalışma Prensibi

Gazlı Söndürme Sistemleri otomatik veya elle devreye girecek şekilde tasarlanır. Korunan hacim içinde yangın algılandığında, dedektörler kontrol paneline sinyal gönderir. Sistem çapraz zon prensibine göre çalışır. Tek bir zon dedektöründen sinyal gelmesi durumunda kontrol paneli genel alarm sinyalı verir ve boşaltma alarmı verilmez. Her iki zon dedektöründen de sinyal gelmesi durumunda kontrol paneli otomatik yangın söndürme prosedürünü başlatır. Bu prosedür, her sistem için farklılık göstermesine rağmen, her sistemde gecikme süresince (genelde 30 sn.) uyarı ve alarm cihazlarının çalıştırılmasını sağlar. Gecikme süresi başlar. Gecikme süresi mahal içinde bulunanların mahali terk etmesi için gerekli süredir. Gecikme süresinin başlamasıyla ön-alarm sinyali verilir. Duyulabilir ve görülebilir ön-boşaltma alarmı cihazları çalıştığında, mahal acilen terk edilmelidir. Aynı zamanda kontrol paneli boşaltma sinyalini gönderir. Gecikme süresi içinde boşaltmayı durdurmak istenirse, durdurma butonu basılı tutulur. Durdurma butonuna basılı tutulduğu sürece panel fonksiyonlarını durdurur, buton bırakıldıktan sonra belli gecikme süresinin sonunda mahale gaz boşalır. Durdurma butonu gazın boşalma prosedürünü sonlandırmaz. Gecikme süresinin sonunda solenoid vana açılır ve dağıtım sistemine gaz akışı başlar. Dağıtım manifoldu üzerinde yer alan basınç anahtarı gazın boşalmaya başladığı alarm bilgisini kontrol paneline iletir. Nozullardan gaz akışı başlar ve yangın üzerine yüksek hızda gaz boşalır. Işıklı uyarı cihazları gaz boşalmasıyla devreye girer. Sistem, boşaltma butonları vasıtasıyla elle boşaltılır. Elle boşaltma butonları sadece mahalin terk edilmesinden sonra kullanılmalıdır. Elle boşaltma butonları çalıştığında, kontrol panelinden gönderilen sinyal ile gaz boşalır. Sistemin elle boşaltma butonu veya otomatik olarak çalışmaması durumunda, silindir üzerindeki elle boşaltma kolu ile sistem mekanik olarak boşaltılabilir.

160

EK-A Sprinkler Sistemleri İçin Açıklayıcı Bilgiler A.1.5.1 Yapı malzemelerinin yanıcılık sınıfları, 2007/12937 Karar Sayılı Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Ek-2’de verilmiştir.

A.1.5.2 Engelli yapı örnekleri aşağıda verilmiştir. Panel yapılar, ahşap karkas veya ahşaplı kirişli yapılar ve çelik çubuklu kiriş yapılar engelli yapılardır.

a) Kirişli Yapı: Yanıcı ve yanıcı olmayan çatı veya döşemenin 102 mm veya üstü kalınlıkta ahşap kirişlerle desteklendiği veya beton veya çelik kirişlerin merkezden merkeze 0.9-2.3 m aralıklarla yerleştirildiği ve taşıyıcı kirişlere taşıtıldığı veya bağlandığı yapılardır. b) Beton T Yapı: Kapalı beton elemanların gövde ayak genişliğinin, yüksekliğinden daha az olduğu yapılardır.

c) Kompozit Ahşap Kirişli Yapı: Döşeme veya çatının ahşap flanş ve katı ağdan oluşan I kesit kirişler tarafından desteklendiği yapılardır. Kompozit ahşap kirişler derinliği 1.2 m’ye kadar değişebilen ve merkezden merkeze 1.2 m aralıklarla yerleştirilen ve 18 m’ye kadar destekleyici aralığı kullanılabilen yapılardır. Kiriş kanallarının tüm derinliği yangın durdurucu ile korunmalı ve tek kanal alanı 27.9 m²’yi geçmemelidir. Ahşap

Engelsiz yapı örnekleri aşağıda verilmiştir: (a) Çelik Çubuklu Kiriş Yapı: Alt ve üst kirişlerin 102 mm veya daha az derinlikte olduğu ve çelik çubuklarla birbirine bağlandığı yapı.

102 mm veya daha az

(b) Açık Izgara Tavanlar: Tavan açıklıklarının en az 6.4 mm olduğu ve tavan malzemesinin kalınlığının açıklık ölçüsünden büyük olmadığı ve açıklığın tavan alanının %70’ini kapladığı yapılardır. 161

(c) Engelsiz Tavan Yapı: Aşağıda engelsiz tavan yapı örnekleri verilmiştir:  Düz levha, pan-type betonarme betonu  Sürekli ahşap, beton veya çelik kirişlerden oluşan ve aralığı 2.3 m’den fazla olan engelsiz eş açıklıklar  Açıklık mesafesi 2.3 m’den fazla olan kiriş veya kolonlarla d esteklenen engelsiz çatı  Mesafeden bağımsız çelik çubuklu yapma kiriş  Yanıcı ve yanmaz yapı malzemesinden oluşan asma tavanlar  Katlanmış plakalar, hiperbolik parabolidler, kubbe gibi engelsiz kabuk çatılar  Ahşap kiriş ve çelik çubukların altına yerleştiril en tek parçalı tavanlar A.1.5.5 Bkz. Şekil 1.5.5

Şekil A.1.5.5 Sprinkler Borulama Sistemi

A.1.5.6.3 Bkz. Şekil 1.5.6.3

Şekil A.1.5.6.3 Raflı Depolama Düzeni

A.2.1 Sprinkler ile korunması zorunlu olan alanlar belirlenirken, yönetmelikte yer alan binaların kullanım sınıfları dikkate alınmalıdır. Örneğin; toplanma yerleri, toplanma amaçlı binalar kapsamında yer alan tüm binaları kapsar. Büro binaları, bu kullanım sınıfında yer alan tüm alanları kapsar. Bina kullanım sınıflarına ilişkin açıklamalar aşağıda verilmiştir.

162

Toplanma amaçlı binalar; tören, ibadet, eğlence, yeme, içme, ulaşım, araç bekleme gibi nedenlerle 50 veya daha fazla kişinin bir araya gelebildiği tüm binalar veya bunların bu amaçla kullanılan bölümlerini kapsar. Herhangi bir binada toplanma amaçlı olarak kullanılan ancak 50’den az kişinin toplanmasına uygun olan bölümler, esas binanın kullanım sınıflandırılmasına tabidir ve bu sınıflandırma ile ilgili kurallara uymalıdır. Atış poligonları, bilardo salonları, bowling salonları, dans salonları, diskotekler, kumarhaneler ve gece kulüpleri, duruşma salonları, düğün salonları, halka açık kütüphaneler, halka açık radyo, TV ve film stüdyoları, ibadet yerleri, yolcu istasyonları, kulüpler, dernek salonları, konferans salonları, meclis binaları, müze ve sanat galerileri, oditoryumlar, rekreasyon merkezleri, restoranlar, sağlık kulüpleri, spor salonları, sergi ve fuar salonları, sinema salonları, tiyatro salonları, tören salonları, üniversiteler; toplanma amaçlı binalar kapsamındadır. Ticaret amaçlı binalar; ticari malların teşhir ve satışı için kullanılan binaları veya bunların bu amaçla kullanılan bölümlerini kapsar. Ticari malların satışı ile bağlantılı olarak kullanılan ve aynı binanın içinde bulunan büro, depo ve hizmet amaçlı bölümler ticaret amaçlı bina sınıflandırmasına girer. Esas olarak başka bir kullanım sınıfına giren bir binada bulunan küçük ticaret amaçlı bölümler, örneğin bir iş merkezinin bünyesindeki bir gazete bayii, binanın esas kullanımı ticaret amaçlı binalar kapsamındadır ve sınıflandırmasına ilişkin kurallara uyacaklardır. Alışveriş merkezleri, berber ve kuaför salonları, büyük ve çok katlı mağazalar, dükkanlar, market ve süpermarketler, müzayede salonları, restoran ve barlar; ticaret amaçlı binalar kapsamındadır. Büro binaları; iş amacıyla her türlü büro hizmetlerinin (ticaret amaçlı binaların kapsamına giren işler hariç) yürütüldüğü, hesap ve kayıt işlemlerinin ve benzer çalışmaların yapıldığı binalardır. Başka bir binanın bünyesinde büro hizmetleri için kullanılan bölümler, ana binanın kullanım sınıflandırılmasına tabidir ve Yönetmeliğin bu sınıflandırma ile ilgili kurallarına uyacaklardır. Ayakta tedavi merkezleri, bankalar, belediye binaları, halka açık olmayan ses, video ve film kayıt istasyonları, doktor ve dişçi muayenehaneleri, genel büro binaları, hava trafik kontrol kuleleri, kamu hizmet binaları, mahkeme binaları, radyo ve televizyon istasyonları, üniversite, akademi, enstitü, yüksekokullar ve 50 kişinin altındaki derslikler, büro binaları kapsamındadır.

A.3.2.1 Bkz. Tablo 3.2.1 (a), (b), (c), (d), (e) A.3.2.4 Bkz. Tablo A.3.2.4 A.4.2.5 Bkz. Tablo A.4.2.5 Tablo A.4.2.5 Boru İç Hacmi Boru Anma Çapı

Sch 40

Sch 10

(mm)

(gal/ft )

(lt/m)

(gal/ft )

(lt/m )

25

0.045

0.559

0.049

0.608

32

0.078

0.969

0.085

1.056

40

0.106

1.316

0.115

1.428

50

0.174

2.161

0.190

2.359

65

0.248

3.080

0.283

3.514

80

0.383

4.756

0.433

5.377

100

0.660

8.196

0.740

9.189

125

1.040

12.915

1.144

14.206

150

1.501

18.639

1.649

20.477

200

2.66

33.032

2.776

34.472

163

A.5.4.2

Depolama Alanlarında Su İhtiyacının Belirlenmesi Örnekleri İçin Bkz. Örnek 5.4.2(a)-5.4.2(h) A.9.5.2.10 Bkz. Şekil 9.5.2.10 A.9.4 Askı Elemanları İçin Bkz. Şekil A.9.4 A.9.4.1.5 Bkz. Şekil A.9.4.1.5 A.9.5.5 Bkz. Şekil A.9.5.5 Tablo A.3.2.1 (a) Depolama Sınıfı I Ürünler

Tablo A.3.2.1 (b) Depolama Sınıfı II Ürünler

Alkollü içecekler, kartonlu veya kartonsuz - %20 alkol oranına kadar, metal, cam veya seramik içinde

Alkollü içecekler, - %20 alkol oranına kadar, ahşap konteynır içinde

Büyük cihazlar (ocak, buzdolabı vb.) -Paketlenmemiş, dışında plastik bulunmayan

Büyük cihazlar (ocak, buzdolabı vb.) - Oluklu kartonlu, dışında plastik bulunmayan

Aküler kuru hücre (nonlithium or similar exotic metals), kartonlu Sulu hücre dolu*

Aküler, kuru hücre (nonlithium or similar exotic metals), Kabartmalı ambalajda, kartonlu

Şişeler, kavanozlar, boş, cam şişe, kartonlu Yanıcı olmayan ürün ile dolu cam şişe, kartonlu Yanıcı olmayan ürün ile dolu plastik (19 lt’den az), kartonlu Yanıcı olmayan ürün ile dolu plastik pet şişe Yanıcı olmayan toz ile dolu cam şişe, kartonlu

Pişirilmiş gıdalar Bisküvi, kek dondurulmuş, kartonlu*

Konserve yiyecekler, kartonlu Teneke kutu, metal, boş

Şişeler, kavanozlar Yanıcı olmayan toz ile dolu plastik pet şişe Kutu ve kasalar, boş, ahşap Gübre, torbalanmış nitratlar

Kahve, teneke kutuda, kartonlu

Balık ve balık ürünleri (dondurulmuş), mumlanmış ambalaj içinde, kartonlu, Balık ve balık ürünleri (kutu veya varillerde)

Gübre, torbalanmış fosfatlar

Dondurulmuş gıdalar, mumlanmış ambalaj içinde, kartonlu

Dosya dolabı, metal

Çimento, torbalanmış

Balık ve balık ürünleri (dondurulmuş), mumlanmamış plastik olmayan ambalaj içinde, kartonlu Balık ve balık ürünleri (teneke kutuda)

Deri, balyalanmış

Dondurulmuş gıdalar, mumlanmamış plastik olmayan ambalaj içinde, Taze sebze meyve, plastik olmayan kaplarda veya ahşap bölmelerde

Mermer tezgah, lavabo, kasa veya kartonlu

Çimento, torbalanmış

Dondurma Et ve et ürünleri, dökme, Et ve et ürünleri, teneke kutuda, kartonlu, Et ve et ürünleri, dondurulmuş, mumlanmamış plastik olmayan ambalaj içinde Metal masalar (üstü ve aksamı plastik) Süt (mumlanmamış kâğıt ambalajda) Süt (mumlanmış kâğıt ambalajda) Süt (plastik ambalajda) Elektrik motoru Fındık, teneke kutuda, kartonlu Boya, su bazlı, teneke kutuda, kartonlu Plastik kaplar (19 lt’den az yanıcı olmayan sıvı bulunan) Kümes hayvanı ürünleri (teneke kutuda) Dondurulmuş kümes hayvanı ürünleri (mumlanmamış plastik olmayan kaplarda) Torbalanmış tuz Şurup, metal fıçılarda Transformatör (kuru ve yağlı tip) Tel (metal makaralarda, ahşap üstünde) * Birçok akünün polipropilen kasası bulunmaktadır ve boş olarak depolanması durumunda A grubu plastik sınıfındadır. Kamyon aküleri dolu halde olsa bile, kasa duvarları kalın plastik nedeniyle, A grubu plastik sınıfındadır.

164

Elektrik teçhizatı, plastik olmayan, kartonlu Et ve et ürünleri, dondurulmuş, genleşmiş plastik kaplarda, Et ve et ürünleri, dondurulmuş, mumlanmış ambalaj içinde İlaçlar Hap ve tozlar, cam şişelerde, kartonlu Yanıcı olmayan sıvılar, cam şişelerde, kartonlu Fotoğraf filmi Sinema filmi veya dökme rulolar (polikarbonat, polietilen) veya metal kutular, karton kutular içinde polietilen torbalarda Plastik kaplar Et kalınlığı 6.4 mm’yi geçmeyen ve 18.9 lt’den fazla kapasiteli plastik kaplarda yanmaz sıvılar veya yarı-sıvılar (ketçap gibi) Kümes hayvanı ürünleri, dondurulmuş Kümes hayvanı ürünleri (kağıtla sarılmış veya genleşmiş plastik kaplarda) Tuz, paketlenmiş, kartonlu Amortisörler, metal toz tutucu Kitap ve dergiler, palet üzerinde sabit sıra Şurup, ahşap varillerde Tel, karton veya ahşap makaralarda, ahşap kaide üzerinde, Metal, karton veya ahşap makaralarda, ahşap kaide üzerindeki kalın karton kutular içinde, ahşap kaide üzerindeki metal makaralarda tek veya çok katmanlı PVC il e kaplanmış tel, ahşap kaide üzerindeki geniş ahşap veya metal makaralarda izole edilmiş (PVC) kablolar Ahşap ürünler, sabit bloklar halinde, kereste, kontraplak, talaş, preslenmiş levha

Tablo A.3.2.1 (c) Depolama Sınıfı III ürünler

Tablo A.3.2.1 (d) Depolama Sınıfı IV ürünler

Aerosoller, kartonlu veya kartonsuz, seviye 1 Fasulye, kurutulmuş, paketli, kartonlu

Cephane Küçük silah ve tabancalar, paketli, kartonlu, Şişeler, kavanozlar, boş, kartonlu, plastik pet, yanıcı olmayan, tozla dolu plastik kartonlu (3.8 lt’den az)

Ekmek, sarılı, kartonlu

Kartonlar, oluklu, kısmen bağlanmış

Tereyağ

Kumaş, kartonlu veya kartonsuz, sentetik*

Şekerleme, paketli, kartonlu

Bebek bezi, tek kullanımlık plastik ve dokunmamış doku (kartonlu)

Pişirilmiş gıdalar, bisküvi, kek, paketli, kartonlu

Kartonlar, oluklu, bağlanmamış düzenli kümeler Tahıllar, paketli, kar tonlu Mangal kömürü, torbalanmış Peynir, paketli, kartonlu, Peynir, tekerlek, kartonlu Sakız, paketlenmiş, kartonlu Çikolata, paketlenmiş, kartonlu Kumaş, kartonlu veya kartonsuz, doğal iplik viskoz Kakao ürünleri, paketlenmiş, kartonlu Kahve, paketlenmiş, kartonlu Kahve çekirdeği, torbalanmış

Fiberglas izolasyon, arkası kağıtlı rulolar, torbalı veya torbasız Mobilya, ahşap, plastik kaplamalı İçki 100 veya daha az alkol dereceli, 3.8 lt veya daha kapasiteli, kartonlu, cam paletli*, plastik şişelerde Kibrit, paketlenmiş, kartonlu, kağıt Oje, teneke kutularda, kartonlu, yağ bazlı Kağıt, rulo halinde, raflarda, düşük yoğunluklu Mumlanmış kağıt, kartonla paketlenmiş İlaçlar, hap ve tozlar, plastik şişelerde, kartonlu

Pamuk, paketlenmiş, kartonlu

Fotoğraf filmi, polikarbonat plastik kasetlerde rulolu, karton kutularda sarılı dökme halde

Bebek bezi, pamuk, keten kumaş

PVA reçineler, torbalanmış

Kurutulmuş gıdalar, paketlenmiş, kartonlu

Bez, balyalanmış, sentetik iplikler

Balık ve balık ürünleri (dondurulmuş), plastik kaplarda, kartonlu

Kauçuk, doğal, karton içinde bloklar

Dondurulmuş gıdalar, plastik kaplarda, kartonlu Mobilya, ahşap, plastik kaplama veya süngerleştirilmiş plastik minder bulunmayan Hububat, paketlenmiş, kartonlu (Pirinç, arpa, yulaf) Margarin, %50 yağ içeren, kâğıt veya plastik kaplarda Yatak, standart (yaylı) Fındık, paketlenmiş, kartonlu, torbalanmış Kâğıt ürünleri, kitaplar, dergiler, plastik kaplamalı kâğıt yiyecek kapları, gazeteler, kutu oyunlar, kartonlu kâğıt mendil ürünleri Kâğıt, rulo halinde, raflarda veya açık alanda, orta veya ağır Fotoğraf filmi, 30 mm ve kartonlu polietilen kaplar içindeki metal film kartuşları, kâğıt sayfalar arasında, polietilen torbalı, kalın karton kutularda PVC (polyvinyl chloride) - Esnek (örn.; kablo ceketleri, plastikleştirilmiş yapraklar) - Rijit (örn.; boru ve bağlantı parçaları) - Torbalanmış reçineler Bez, balyalanmış, doğal iplikler Shingle, asfaltlanmış fiberglas Amortisör, plastik toz kapağı Kayak, ahşap

Shingle, asphalt-impregnated felt Kayak, foam core Dokuma kumaş Sentetik, (rayon ve naylon hariç), 50/50 karışım veya azı -Plastik makaralarda iplik, sentetik, (rayon ve naylon hariç), 50/50 karışımdan fazla -Ağaç veya kâğıt makaralarda iplik -Dokuma kumaş -Rayon ve naylon -Balya iplik - Ağaç veya kâğıt makaralarda iplik -Dokuma kumaş Vinil döşeme kaplaması Karton içinde silindirler Mumlanmış kâğıt Bardak ve tabaklar Kutulanmış veya karton içine paketlenmiş Tel Plastik makaralarda, ahşap kaide üzerindeki karton kutularda Ahşap kaide üzerindeki kalın karton içindeki plastik makaralarda tek veya çok katmanlı PVC ile kaplanmış tel Geniş plastik makaralarda tekli çoklu veya güç kabloları (PVC) Ahşap ürünler Kalıplar, şablonlar

Dokuma kumaş, doğal iplik kumaş veya %50’den az sentetik içeren dokuma ürünleri (rayon ve naylon hariç), ağaç veya kağıt makaralarda iplik, dokuma kumaş Tütün ürünleri, kâğıt levha kartonlarda Ahşap ürünler, makaralar boş, kürdan, elbise askısı, askılar, kartonlarda, kapı, pencere, ahşap kabinler ve mobilyalar

165

Tablo A.3.2.1 (e) A Grubu Plastik Sınıfı Ürünler

Tablo A.3.2.1 (e) Devamı

Aküler Kamyon veya daha büyük -Dolu veya boş

Oje (30 ml - 60 ml) Plastik şişelerde, kartonlu

Şişeler ve kavanozlar Boş, kartonlu -Plastik (PET hariç), her kapasitede Yanmaz sıvı ile doldurulmuş -Plastik açık veya kapalı plastik sandıklarda Yanmaz toz ile doldurulmuş -Plastik, kartonlu veya kartonsuz (3.8 lt’den fazla) -Plastik, katı plastik sandıklarda -Plastik, açık plastik sandıklarda Mumlar Paketlenmiş, kartonlu -Genleşmiş plastik olarak değerlendirilir.

Kâğıt ürünleri Kâğıt mendiller, kartonlanmamış, plastik sarılı Plastik konteynır -Plastik kaplarda yanıcı veya yanıcı olmayan katılar veya boş plastik konteynır -Et kalınlığı 6.4 mm’den fazla ve 19 lt’den büyük kapasiteli plastik konteynırda yanıcı olmayan sıvı veya yarı-sıvı (ketçap gibi) Poliüretan Kartonlu veya kartonsuz genleşmiş Kauçuk Sentetik

Halı Kartonlu

Doldurulmuş oyuncaklar Süngerleştirilmiş veya sentetik

Kartonlar Mumlanmış, tek katmanlı

Dokuma kumaşlar Sentetik (rayon ve naylon hariç), 50/50 karışım veya azı -Balyalı iplik Sentetik (rayon ve naylon hariç), 50/50 karışımdan fazla -Plastik makaralarda iplik - Balyalı iplik Rayon ve naylon - Plastik makaralarda iplik

Bebek Bezi Tek kullanımlık plastik ve dokunmamış doku (kartonlanmamış, plastik sarılı) Mobilya - Süngerleştirilmiş plastik kaplamalı Çakmak Bütan - Blister-packed, kartonlu Margarin %50-%80 arası yağ içeren (herhangi bir paketleme şekli)

Vinil kaplama kumaşlar, kartonlu Vinil döşeme kaplamaları, Rulo halinde Mumlanmış kâğıt Bardak ve tabaklar Büyük kartonlar içinde dağınık

Kibritler Paketli, kartonlu -Ağaç

Balmumu, parafin, petrol wax, bloklar halinde, kartonlu

Yatak Sünger (Bitmiş formda)

Tel Boş plastik makaraları ambalajsız depolama

166

Süt, plastik kaplarda

Tablo A.3.2.4 Plastik Sınıfları A Grubu Plastikler

B Grubu Plastikler

ABS (acrylonitrile-butadiene-styrene copolymer)

C Grubu Plastikler The following materials shall be classified as Group C:

Acetal (polyformaldehyde)

Cellulosics (cellulose acetate, cellulose acetate butyrate, ethyl cellulose)

Acrylic (polymethyl methacrylate)

Chloroprene rubber

Melamine (melamine formaldehyde)

Butyl rubber

Fluoroplastics (ECTFE,ETFE,FEP)

Phenolic

EPDM (ethylene-propylene rubber)

Natural rubber (not expanded)

PVC (polyvinyl chloride — flexible — PVCs with plasticizer content up to 20 percent)

FRP (fiberglass-reinforced polyester)

Nylon (nylon 6, nylon 6/6)

PVDC (polyvinylidene chloride)

Natural rubber (if expanded)

Silicone rubber

PVDF (polyvinylidene fluoride)

Fluoroplastics (PCTFE — polychlorotrifluoroethylene; PTFE —polytetrafluoroethylene)

Nitrile rubber (acrylonitrile-butadiene rubber)

PVF (polyvinyl fluoride)

PET (thermoplastic polyester)

Urea (urea formaldehyde)

Polybutadiene Polycarbonate Polyester elastomer Polyethylene Polypropylene Polystyrene Polyurethane PVC (polyvinyl chloride — highly plasticized, with plasticizer content greater than 20 percent) (rarely found) SAN (styrene acrylonitrile) SBR (styrene-butadiene rubber) 2 Dirsek 25 cm uzun nipel ‘C’

25 cm uzun nipel ‘D’

Kaplin ‘A’

Kaplin ‘B’ 10 cm

10 cm 2 Dirsek

Plan

20 cm

20 cm

Normal Durum

E

20 cm

E E Normal Durum

C E E D

Kesit

Normal Durum Boyuna Hareket

Dikey Hareket

Ana Besleme Borusu Kaplin ‘A’

20 cm

E Nipeli 2 dirsek uzunluğunda

10 cm

20 cm

Yanal Hareket

Yatay Görünüm

Not: 20 cm’den farklı bölme mesafeleri için çap, uzunluk ve mesafeler oransal olarak arttırılır.

Şekil 9.5.2.10 Sismik Dilatasyon Geçiş Bağlantısı (100 mm çapa kadar boruların 20 cm bölmeden geçişi için)

167

Ayarlanabilir Askı Kelepçesi

Clevis Askı Kelepçesi

Boru Askı Kelepçesi

Dikey Hat Kelepçesi

Tavan Flanşları

Boru Kelepçesi

Kiriş Kenarlı Kenetleri

C Tipi Kelepçeler

Üst Kenar Kiriş Kenedi

Kiriş Kenetleri

Z Kesitli Kiriş Kenedi

Çelik C Kenet

Dökme Demir C Kenet

Beton Kenetleri

Muhafaza Bandı

U Bolt

Şekil A.9.4 Boru Askı Tipleri

168

U Hook

Kısa Boru Atkısı

Ahşap Kiriş Kenedi

Şekil A.9.4.1.5 Hat Sonu Sarkık Sprinkler İçin Kullanılabilecek Boru Askı Tipleri

Şekil A.9.5.5 Deprem Destekleri Yerleşim Örnekleri

169

A.5.4.2 Örnek 1a: 3.7 m’ ye Kadar Genel Depolama – Paletli, Sabit Blok Halinde, Dar Raflı veya Kutu Halinde Depolama Şekli : Paletli, sabit blok halinde, dar raflı ve kutu halinde Depolama Sınıfı : Sınıf IV Depolama Yüksekliği (Hd) : 3.7 m Tavan veya Çatı Yüksekliği (Ht) : Maksimum 8.2 m Sistem Tipi : Islak borulu Toplam Su İhtiyacı : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı Tasarım Kriteri* : 8.1 lt/dk-m² / 139 m² (NFPA 13 Tablo 13.2.1 Şekil 13.2.1 ) Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : 8.1 x 139 = 1126 lt/dk Yangın Dolabı Su İhtiyacı : 100 lt/dk Hidrant Su İhtiyacı : 1100 lt/dk Toplam Su İhtiyacı : 1126 lt/dk + 100 lt/dk + 1100 lt/dk =2225 lt/dk Örnek 1b: 3.7 m’ ye Kadar Genel Depolama – Raflı Depolama Şekli : Raflı depolama Depolama Sınıfı : Sınıf IV Depolama Yüksekliği (Hd) : 3.7 m Tavan veya Çatı Yüksekliği (Ht) : Maksimum 8.2 m Sistem Tipi : Islak borulu Toplam Su İhtiyacı : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı Tasarım Yoğunluğu / Operasyon Alanı* : 12.2 lt/dk-m² / 232 m² (NFPA 13 Tablo 13.2.1 Şekil 13.2.1 ) Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : 12.2 x 232 = 2830 lt/dk Yangın Dolabı Su İhtiyacı : 200 lt/dk Hidrant Su İhtiyacı : 1500 lt/dk Toplam Su İhtiyacı : 2830 lt/dk + 200 lt/dk + 1500 lt/dk =4530 lt/dk Örnek 2a: 3.7 m’nin Üzerinde Yüksek Depolama Sınıfı I-IV – Paletli, Sabit Blok Halinde, Dar Raflı veya Kutu Halinde Ambalaj Şekli : Streçlenmiş Depolama Şekli : Paletli, sabit blok halinde, dar raflı veya kutu halinde Depolama Sınıfı : Sınıf IV Depolama Yüksekliği (Hd) : 4.6 m Aralık (Ha) : 4.5 m (Ha < max. 6.1 m NFPA 13- Madde 12.3.4.1) Tavan veya Çatı Yüksekliği (Ht) : 9.1 m (Ht ≤ 9.1 m NFPA 13-Madde 12.1.3.4.1) Sistem Tipi : Islak borulu Toplam Su İhtiyacı : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı Tasarım Kriteri* : 16 lt/dk-m² / 186 m² (NFPA 13-Şekil 14.2.4.1) Tasarım Yoğunluğu Düzeltme Faktörü : 0.7 (NFPA 13-Şekil 14.2.4.3) Düzeltilmiş Tasarım Yoğunluğu : 16 x 0.7 = 11.2 lt/dk Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : 11.2 x 186 = 2083 lt/dk Yangın Dolabı Su İhtiyacı : 200 lt/dk

170

Hidrant Su İhtiyacı Toplam Su İhtiyacı

: 1500 lt/dk : 2083 lt/dk + 200 lt/dk + 1500 lt/dk =3783 lt/dk

Örnek 2b: 3.7 m’nin Üzerinde Yüksek Depolama Plastik Sınıfı – Paletli, Sabit Blok Halinde, Dar Raflı veya Kutu Halinde Depolama Şekli : Paletli, sabit blok halinde, dar raflı ve kutu halinde (açık sıra) Depolama Sınıfı : A Grubu Plastik (genleşmiş, kartonlu, stabil olmayan) Depolama Yüksekliği (Hd) : 5.2 m (4.6 m
171

Raf-arası Sprinkler Su İhtiyacı Yangın Dolabı ve Hidrant Su İhtiyacı Toplam Su İhtiyacı

: 8 x 114 lt/dk = 912 lt/dk : 1900lt/dk : 4166 lt/dk + 912 lt/dk + 1900 lt/dk =6978 lt/dk

Örnek 3b: 3.7 m’nin Üzerinde ve 7.6 m’ye Kadar Raflı Depolama Sınıfı I-IV (Çok Sıralı Raflar-Raf Derinliği 4.9 m’ye Kadar ve Koridor Genişliği 2.4 veya Üzeri) Ambalaj Şekli : Streçleme var Depolama Şekli : Çok sıralı raf Koridor Genişliği : 2.4 m Depolama Sınıfı : Sınıf IV Depolama Yüksekliği (Hd) : 7.6 m Raf-arası Sprinkler İhtiyacı : 2 seviye Aralık (Ha) : Ha < max. 6.1 m NFPA 13- Madde 12.3.4.1 Sistem Tipi : Islak borulu Toplam Su İhtiyacı : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Raf-arası sprinkler su ihtiyacı +Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı Tasarım Kriteri* : 15.1 lt/dk-m² / 186 m² (NFPA 13-Tablo 16.2.1.3.3.1) Tasarım Yoğunluğu Düzeltme Faktörü : 1.5 (NFPA 13-Tablo 16.2.1.3.3.1) Düzeltilmiş Tasarım Yoğunluğu : 15.1 x 1.5 = 22,7 lt/dk Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : 22.7 x 186 = 4222 lt/dk Raf – arası Sprinkler Su İhtiyacı : Açılacak sprinkler sayısı x Bir sprinklerden akan su debisi Açılacak Sprinkler Sayısı : 14 (Sınıf IV – 1 seviyeden fazla sprinkler için NFPA13- Madde 16.2.4.3.1) Bir raf-arası Sprinkler Su Debisi : 114 lt/dk (K:80 sprinklerin 1 bar basınçtaki debisi) Raf-arası Sprinkler Su İhtiyacı : 14 x 114 lt/dk = 1596 lt/dk Yangın Dolabı ve Hidrant Su İhtiyacı : 1900 lt/dk Toplam Su İhtiyacı : 4222 lt/dk + 1596 lt/dk + 1900 lt/dk =7718 lt/dk Örnek 3c: 3.7 m’nin Üzerinde ve 7.6 m’ye Kadar Raflı Depolama Sınıfı I-IV (Çok Sıralı Raflar-Raf Derinliği 4.9 m’den Fazla veya Koridor Genişliği 2.4 m’den Az ) Ambalaj Şekli Depolama Şekli Koridor Genişliği Depolama Sınıfı Depolama Yüksekliği (Hd) Raf-arası Sprinkler İhtiyacı Aralık (Ha) Sistem Tipi Toplam Su İhtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı Tasarım Kriteri* Tavan Sprinkler Su İhtiyacı

172

: Streçleme yok : Çok sıralı raf :2m : Sınıf IV : 7.6 m : 2 seviye : Ha < max. 6.1 m NFPA 13- Madde 12.3.4.1 : Islak borulu : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Raf-arası sprinkler su ihtiyacı + Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı : 17.9 lt/dk-m² / 186 m² (NFPA 13-Tablo 16.2.1.3.3.2) : 17.9 x 186 = 3329 lt/dk

Raf – arası Sprinkler Su İhtiyacı Açılacak Sprinkler Sayısı Bir Raf-arası Sprinkler Su Debisi Raf-arası Sprinkler Su İhtiyacı Yangın Dolabı ve Hidrant Su İhtiyacı Toplam Su İhtiyacı

: Açılacak sprinkler sayısı x Bir sprinklerden akan su debisi : 14 (Sınıf IV – 1 seviyeden fazla sprinkler için NFPA13-Madde 16.2.4.3.1) : 114 lt/dk (K:80 sprinklerin 1 bar basınçtaki debisi) : 14 x 114 lt/dk = 1596 lt/dk : 1900 lt/dk : 3329 lt/dk + 1596 lt/dk + 1900 lt/dk =6825 lt/dk

Örnek 4a: 7.6 m’nin Üzerinde Raflı Depolama Sınıfı I-IV (Çift Sıralı Raflar, Koridor Genişliği 1.2 m veya Daha Fazla) Ambalaj Şekli : Streçleme Var Depolama Şekli : Çift sıralı raf Raf tipi : Açık raf Koridor Genişliği : 1.2 m Depolama Sınıfı : Sınıf IV Depolama Yüksekliği (Hd) :8m Sistem Tipi : Islak borulu Tasarım Kriteri : Bkz. NFPA 13 Tablo 16.3.1.1 Aralık (Ha) : Ha < max. 3.1 m NFPA 13-Tablo 16.3.1.1 Tavan Sprinkler için Tasarım Yoğunluğu/Operasyon Alanı : 14.3 lt/dk-m² / 186 m² (NFPA 13-Tablo 16.3.1.1) Streçleme İçin Tasarım Yoğunluğu Düzeltme Faktörü : 1.25 (NFPA13- Madde 16.3.1.1.1) Düzeltilmiş Tasarım Yoğunluğu : 14.3 x 1.25 = 17.9 lt/dk-m² Raf-arası Sprinkler Yerleşimi İçin Alternatif I Raf-arası Sprinkler Arası Mesafe : Boyuna yük boşluğunda seviye arası dikey mesafe 4.6 m ve her seviyedeki sprinkler arası yatay mesafe 3.1 m alınırsa, Raf-arası Sprinkler Seviyesi : 2 Seviye – Şaşırtmalı yerleşim (NFPA 13- Şekil 16.3.1.1(h) Alternatif 1) Toplam Su İhtiyacı : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Raf-arası sprinkler su ihtiyacı +Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : 17.9 x 186 = 3329 lt/dk Raf – arası Sprinkler Su İhtiyacı : Açılacak sprinkler sayısı x Bir sprinklerden akan su debisi Açılacak Sprinkler Sayısı : 14 (Sınıf IV – 1 seviyeden fazla NFPA13- Madde 16.3.4.3) Bir Raf-arası Sprinkler Su Debisi : 114 lt/dk (NFPA13-Madde 16.3.4.3.1) Raf-arası Sprinkler Su İhtiyacı : 14 x 114 lt/dk = 1596 lt/dk Yangın Dolabı ve Hidrant Su İhtiyacı : 1900 lt/dk (NFPA13-Tablo 16.3.1.3) Alternatif I Toplam Su İhtiyacı : 3329 lt/dk + 1596 lt/dk + 1900 lt/dk = 6825 lt/dk Raf-arası Sprinkler Yerleşimi İçin Alternatif II Raf-arası Sprinkler Arası Mesafe : Boyuna yük boşluğunda seviye arası dikey mesafe 6.1 m ve her seviyedeki sprinkler arası yatay mesafe 1.5 m alınırsa, Raf-arası Sprinkler Seviyesi : 1 Seviye – Şaşırtmasız yerleşim (NFPA 13- Şekil 16.3.1.1(i) Alternatif 2)

173

Toplam Su İhtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı Raf – arası Sprinkler Su İhtiyacı Açılacak sprinkler sayısı Bir Raf-arası sprinkler su debisi Yangın Dolabı ve Hidrant Su İhtiyacı Alternatif II Toplam Su İhtiyacı

: Tavan sprinkler su ihtiyacı + Raf-arası sprinkler su ihtiyacı +Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı 17.9 x 186 = 3329 lt/dk : Açılacak sprinkler sayısı x Bir sprinklerden akan su debisi : 8 (Sınıf IV – 1 Seviye NFPA13- Madde 16.3.4.3) : 114 lt/dk (NFPA13- Madde 16.3.4.3.1) 8 x 114 lt/dk = 912 lt/dk : 1900 lt/dk (NFPA13- Tablo 16.3.1.3) : 3329 lt/dk + 1596 lt/dk + 1900 lt/dk =6141 lt/dk

Örnek 4b 7.6 m’nin Üzerinde Raflı Depolama Sınıfı I-IV (Çok Sıralı Raflar) Ambalaj Şekli : Streçleme Yok Depolama Şekli : Çift sıralı raf Raf Tipi : Açık raf Depolama Sınıfı : Sınıf IV Depolama Yüksekliği (Hd) :8m Sistem Tipi : Islak borulu Tasarım Kriteri : Bkz. NFPA 13 Tablo 16.3.1.2 Depolama Üst Noktası ile En Üst : Hr < maks.1.5 m Raf-arası Sprinkler Seviyesi Arası Mesafe (Hr) Tavan Sprinkler İçin Tasarım Yoğunluğu/Operasyon Alanı : 14.3 lt/dk-m² / 186 m² Raf-arası Sprinkler Arası Mesafe : Boyuna raf boşluğundaki seviyeler arası dikey mesafe 3.1 m Her bir raf boşluğunda sprinkler arası yatay mesafe: 3.1 m Her seviyedeki sprinkler arası yatay mesafe 3.1 m alınırsa Raf-arası Sprinkler Seviyesi : 2 seviye – Yan yana raf boşluklarında şaşırtmalı yerleşim (NFPA 13-Şekil 16.3.4.1.3(c)) Toplam Su İhtiyacı : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Raf-arası sprinkler su ihtiyacı +Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : 14.3 x 186 = 2660 lt/dk Raf – arası Sprinkler Su İhtiyacı : Açılacak sprinkler sayısı x Bir sprinklerden akan su debisi Açılacak Sprinkler Sayısı : 14 (Sınıf IV – 1 Seviyeden fazla NFPA13- Madde 16.3.4.3 ) Bir raf-arası Sprinkler Su Debisi : 114 lt/dk (NFPA13- Madde 16.3.4.3.1) Raf-arası Sprinkler Su İhtiyacı : 14 x 114 lt/dk = 1596 lt/dk Yangın Dolabı ve Hidrant Su İhtiyacı : 1900 lt/dk (NFPA13-Tablo 16.3.1.3) Toplam Su İhtiyacı : 2660 lt/dk + 1596 lt/dk + 1900 lt/dk = 6156 lt/dk

Örnek 5a: 7.6 m A Grubu Plastik Depolama – Raflı (Tavan ve Depolama Üst Noktası Arası Açıklık < 1.5 m ) Depolama Şekli : Tek, çift, çok sıralı raf Raf Tipi : Açık raf Depolama Sınıfı : A Grubu plastik

174

Depolama Yüksekliği (Hd) Sistem Tipi Tasarım Kriteri Tavan Sprinkler İçin Tasarım Yoğunluğu/Operasyon Alanı

: 7.6 m : Islak borulu : Bkz. NFPA 13 Şekil 17.2.1.2 (e) : 1 Seviye raf-arası sprinkler yerleşimi için 18.3 lt/dk-m²/186 m² 2 Seviye raf-arası sprinkler yerleşimi için 12.2 lt/dk-m² / 186 m² (NFPA 13- Şekil 17.2.1.2 (e)

Raf-arası Sprinkler Yerleşimi İçin Alternatif I Raf-arası Sprinkler Arası Mesafe : Boyuna raf boşluğu ve çapraz yük boşluğunun kesiştiği noktalarda sprinkler yerleşimi, Bkz. NFPA 13 Şekil 17.2.1.2(e) Raf-arası sprinkler seviyesi : 1 Seviye – Şaşırtmalı yerleşim (NFPA 13- Şekil 17.2.1.2(e) Alternatif 1) Toplam Su İhtiyacı : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Raf-arası sprinkler su ihtiyacı +Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon Alanı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : 18.3 x 186 = 3404 lt/dk Raf – arası Sprinkler Su İhtiyacı : Açılacak sprinkler sayısı x Bir sprinklerden akan su debisi Açılacak sprinkler sayısı: 8 (1 Seviye NFPA13- Madde 17.2.3.4) Bir Raf-arası Sprinkler Su Debisi : 114 lt/dk (NFPA13- Madde 16.3.4.3.1) 8 x 114 lt/dk = 912 lt/dk Yangın Dolabı ve Hidrant Su İhtiyacı : 1900 lt/dk (NFPA13-Tablo 16.3.1.3) Alternatif I Toplam Su İhtiyacı : 3404 lt/dk + 912 lt/dk + 1900 lt/dk = 6215 lt/dk Raf-arası Sprinkler Yerleşimi İçin Alternatif II Raf-arası Sprinkler Seviyesi : 2 Seviye – Şaşırtmalı yerleşim (NFPA 13- Şekil 17.2.1.2(e) Alternatif 2) Toplam Su İhtiyacı : Tavan sprinkler su ihtiyacı + Raf-arası sprinkler su ihtiyacı +Yangın dolabı ve hidrant su ihtiyacı Tavan Sprinkler Su İhtiyacı : Tasarım yoğunluğu x Operasyon alanı : 12.2 x 186 = 2269 lt/dk Raf – arası Sprinkler Su İhtiyacı : Açılacak sprinkler sayısı x Bir sprinklerden akan su debisi Açılacak sprinkler sayısı : 14 (1 Seviyeden fazla NFPA13- Madde 17.2.3.4) Bir Raf-Arası Sprinkler Su Debisi : 114 lt/dk (NFPA13- Madde 16.3.4.3.1) 14 x 114 lt/dk = 1596 lt/dk Yangın Dolabı ve Hidrant Su İhtiyacı : 1900 lt/dk (NFPA13- Tablo 16.3.1.3) Alternatif II Toplam Su İhtiyacı : 2269 lt/dk + 1596 lt/dk + 1900 lt/dk = 5765 lt/dk

175

EK-B Gazlı Söndürme Sistemleri İçin Açıklayıcı Bilgiler Tablo B.1 Söndürücü Gazların Karakteristikleri ¹ Söndürücü Gazlar Kimyasal Formülü

HFC-227ea CF3CHFCF3

HFC-125 Özellikleri CF3CHF2

IG-01

IG-541

Ar

N2 / Ar / CO 2

Heptaflorpropan

Pentafloretan

Argon

%52N2+%40Ar+%8 CO2

Renk

Renksiz

Renksiz

Renksiz

Renksiz

Koku

Hemen hemen kokusuz

Hemen hemen kokusuz

Kokusuz

Kokusuz

Elektrik İletkenliği

Yok

Yok

Yok

Yok

Molekül Kütlesi

170

120.02

39.9

34

Kaynama Noktası (1.013 barda)

-16.4 ºC

-48.09 ºC

-185.9 ºC

-196 ºC

Donma Noktası

-131.1 ºC

-101 ºC

-189.4 ºC

-78.5ºC

200 / 300 bar

200 / 300 bar

Kimyasal Adı

Depolama Bilgileri Silindir Basıncı

25 / 42 bar

25 / 42 bar

Maks. Doldurma Yoğunluğu

1150 kg/m³

929 / 880 kg/ m³

34 bar / 53 bar

40 bar / 63 bar

50ºC’de Maks. Çalışma Basıncı

Basınç/sıcaklık grafiklerine uygun 235 / 362 bar

235 / 360 bar

İnsana ve Çevreye Etkileri Yaklaşık Ölümcül Konsantrasyon

> %80

> %70

% 12 (O2)

NOAEL

% 9.00

% 7.50

% 43

LOAEL

% 10.50

%10

% 52

Ozon Tabakasına Zarar

0

0

0

Sera Etkisi Potansiyeli (100 yıl)

2050

2800

0

Referans Tasarım Bilgileri Söndürme Konsantrasyonu (S-%) / En Düşük Tasarım Konsantrasyonu (T-%) Yakıt Tipi S T S T S T S 31.7B Sınıfı Yangınlar-Heptan 6.7-6.9 9 9.3 12.1 39.2 51 29.6 A Sınıfı Yüzey Yangınları 7.9 11.2 41.9 Ahşap 4.9 6.7 30.7 28.2 PMMA 6.1 8.6 31.6 30.7 PP 6.1 8.6 31.6 30.6 ABS 6.1 8.6 32.2 30.7 A Sınıfı Yüksek Tehlike 11.5 8.5 48.4 Aseton 6.7 8.7 9.3 12.1 31.7 Etanol 8.4 10.9 11.3 14.7 35 Metanol 9.5 12.4 12.3 15.9 44.2 Toluen 4.9 6.4 9.3 12.1 31.7 İzin Verilen Boşalma Süresi ≤10 sn ≤60 sn

¹ ISO 14520-1:2006 Tablo 4

176

T 41.2 39.9

39.9 41.7 45.5 57.5 41.2

Tablo B.2- HFC125 Gazının Toplam Hacim Koruması İçin Gerekli Gaz Miktarı¹ Korunan Hacmin Birim Hacmi Başına Kütlece HCFC 125 İhtiyacı m/V (kg/ m³) Tasarım Konsantrasyonu (hacim olarak)

Sıcaklık T (ºC)

Buharın Özgül Hacmi S (m³)

%7

-45

0,1497

0,5028

0,5809 0,6607 0,7422 0,8256 0,9109 0,9982 1,0874 1,1788 1,2724

-40

0,1534

0,4907

0,5669 0,6447 0,7243 0,8057 0,8889 0,9741 1,0612 1,1504 1,2417

-35

0,1572

0,4788

0,5532 0,6291 0,7068 0,7862 0,8675 0,9505 1,0356 1,1226 1,2117

-30

0,1608

0,4681

0,5408 0,6151 0,6910 0,7686 0,8480 0,9293 1,0124 1,0975 1,1846

-25

0,1645

0,4676

0,5286 0,6012 0,6754 0,7513 0,8290 0,9084 0,9896 1,0728 1,1579

-20

0,1682

0,4475

0,5170 05880 0,6606 0,7348 0,8107 0,8884 0,9678 1,0492 1,1324

-15

0,1719

0,4379

0,5059 0,5753 0,6464 0,7190 0,7933 0,8693 0,9470 1,0266 1,1081

-10

0,1755

0,4289

0,4955 0,5635 0,6331 0,7042 0,7770 0,8514 0,9276 1,0055 1,0853

-5

0,1791

0,4203

0,4855 0,5522 0,6204 0,6901 0,7614 0,8343 0,9089 0,9853 1,0635

0

0,1828

0,4118

0,4757 0,5410 0,6078 0,6761 0,7460 0,8174 0,8905 0,9654 1,0420

5

0,1864

0,4038

0,4665 0,5306 0,5961 0,6631 0,7316 0,8016 0,8733 0,9467 1,0219

10

0,1900

0,3962

0,4577 0,5205 0,5848 0,6505 0,7177 0,7864 0,8568 0,9288 1,0025

15

0,1935

0,3890

0,4494 0,5111 0,5742 0,6387 0,7047 0,7722 0,8413 0,9120 0,9844

20

0,1971

0,3819

0,4412 0,5018 0,5637 0,6271 0,6919 0,7581 0,8259 0,8953 0,9664

25

0,2007

0,3705

0,4333 0,4928 0,5536 0,6158 0,6794 0,7445 0,8111 0,8793 0,9491

30

0,2042

0,3686

0,4285 0,4843 0,5441 0,6053 0,6678 0,7318 0,7972 0,8642 0,9328

35

0,2078

0,3622

0,4285 0,4759 0,5347 0,5948 0,6562 0,7191 0,7834 0,8492 0,9166

40

0,2113

0,3562

0,4115 0,4681 0,5258 0,5849 0,6454 0,7072 0,7704 0,8352 0,9014

45

0,2149

0,3503

0,4046 0,4602 0,5170 0,5751 0,6345 0,6953 0,7575 0,8212 0,8863

50

0,2184

0,3446

0,3982 0,4528 0,5088 0,5659 0,6244 0,6842 0,7454 0,8080 0,8721

55

0,2219

0,3392

0,3919 0,4457 0,5007 0,5570 0,6145 0,6734 0,7336 0,7953 0,8584

60

0,2254

0,3339

0,3858 0,4388 0,4930 0,5483 0,6050 0,6629 0,7222 0,7829 0,8451

65

0,2289

0,3288

0,3799 0,4321 0,4854 0,5400 0,5957 0,6528 0,7112 0,7710 0,8321

70

0,2324

0,3239

0,3742 0,4256 0,4781 0,5318 0,5868 0,6430 0,7005 0,7593 0,8196

75

0,2358

0,3192

0,3688 0,4194 0,4712 0,5242 0,5783 0,6337 0,6904 0,7484 0,8078

80

0,2393

0,3145

0,3634 0,4133 0,4643 0,5165 0,5698 0,6244 0,6803 0,7374 0,7960

85

0,2428

0,3100

0,3581 0,4073 0,4576 0,5090 0,5616 0,6154 0,6705 0,7268 0,7845

90

0,2463

0,3056

0,3531 0,4015 0,4511 0,5018 0,5536 0,6067 0,6609 0,7165 0,7734

95

0,2498

0,3013

0,3481 0,3959 0,4448 0,4948 0,5459 0,5982 0,6517 0,7064 0,7625

%8

%9

%10

%11

%12

%13

%14

%15

%16

m/V

Kütlece söndürme maddesi ihtiyacı (kg/ m³); belirtilen sıcaklıkta istenilen konsantrasyonu elde etmek için, V korunan hacmin metreküpü başına gerekli söndürme maddesinin kg olarak m kütlesi.

V

Korunan mahalin net hacmi (m³); kapalı hacimden söndürme maddesinin etkilemediği sabit yapıların çıkarılması ile elde edilen hacim m = [ c / (100-c) x ( V / S)]

T

Sıcaklık (ºC); korunan mahaldeki tasarım sıcaklığı

S

Özgül hacim (m³/kg) ; 1,013 bar basınçta HCFC125 kızgın buharının özgül hacmi. S = k1 + k2 T ( k1=0.1825 ve k2 =0.0007 )

C

% Konsantrasyon; 1.013 bar mutlak b asınç ve verilen sıcaklıkta, havadaki HCFC125’in hacimce konsantrasyonu

Not:

¹ ISO 14520-8:2006 Tablo 3

177

Tablo B.3- HFC227ea Gazının Toplam Hacim Koruması İçin Gerekli Gaz Miktarı¹ Korunan Hacmin Birim Hacmi Başına Kütlece HFC 227ea İhtiyacı m/V (kg/ m³) Tasarım Konsantrasyonu (hacim olarak)

Sıcaklık T (ºC)


%6

-10

0,1215

0,5254

0,6196 0,7158 0,8142 0,9147 1,0174 1,1225 1,2301 1,3401 1,4527

-5

0,1241

0,5142

0,6064 0,7005 0,7967 0,8951 0,9957 1,0985 1,2038 1,3114 1,4216

0

0,1268

0,5034

0,5936 0,6858 0,7800 0,8763 0,9748 1,0755 1,1785 1,2839 1,3918

5

0,1294

0,4932

0,5816 0,6719 0,7642 0,8586 0,9550 1,0537 1,1546 1,2579 1,3636

10

0,1320

0,4834

0,5700 0,6585 0,7490 0,8414 0,9360 1,0327 1,1316 1,2328 1,3364

15

0,1347

0,4740

0,5589 0,6457 0,7344 0,8251 0,9178 1,0126 1,1096 1,2089 1,3105

20

0,1373

0,4650

0,5483 0,6335 0,7205 0,8094 0,9004 0,9934 1,0886 1,1859 1,2856

25

0,1399

0,4564

0,5382 0,6217 0,7071 0,7944 0,8837 0,9750 1,0684 1,1640 1,2618

30

0,1425

0,4481

0,5284 0,6104 0,6943 0,7800 0,8676 0,9573 1,0490 1,1428 1,2388

35

0,1450

0,4401

0,5190 0,5996 0,6819 0,7661 0,8522 0,9402 1,0303 1,1224 1,2168

40

0,1476

0,4324

0,5099 0,5891 0,6701 0,7528 0,8374 0,9239 1,0124 1,1029 1,1956

45

0,1502

0,4250

0,5012 0,5790 0,6586 0,7399 0,8230 0,9080 0,9950 1,0840 1,1751

50

0,1527

0,4180

0,4929 0,5694 0,6476 0,7276 0,8093 0,8929 0,9784 1,0660 1,1555

55

0,1553

0,4111

0,4847 0,5600 0,6369 0,7156 0,7960 0,8782 0,9623 1,0484 1,1365

60

0,1578

0,4045

0,4770 0,5510 0,6267 0,7041 0,7832 0,8641 0,9469 1,0316 1,1183

65

0,1604

0,3980

0,4694 0,5423 0,6167 0,6929 0,7707 0,8504 0,9318 1,0152 1,1005

70

0,1629

0,3919

0,4621 0,5338 0,6072 0,6821 0,7588 0,8371 0,9173 0,9994 1,0834

75

0,1654

0,3859

0,4550 0,5257 0,5979 0,6717 0,7471 0,8243 0,9033 0,9841 1,0668

80

0,1679

0,3801

0,4482 0,5178 0,5890 0,6617 0,7360 0,8120 0,8898 0,9694 1,0509

85

0,1704

0,3745

0,4416 0,5102 0,5803 0,6519 0,7251 0,8000 0,8767 0,9551 1,0354

90

0,1730

0,3690

0,4351 0,5027 0,5717 0,6423 0,7145 0,7883 0,8638 0,9411 1,0202

95

0,1755

0,3638

0,4290 0,4956 0,5636 0,6332 0,7044 0,7771 0,8516 0,9277 1,0057

100

0,1780

0,3587

0,4229 0,4886 0,5557 0,6243 0,6945 0,7662 0,8396 0,9147 0,9916

%7

%8

%9

%10

%11

%12

%13

%14

%15

m/V

Kütlece söndürme maddesi ihtiyacı (kg/ m³); belirtilen sıcaklıkta istenilen konsantrasyonu elde etmek için, V korunan hacmin metreküpü başına gerekli söndürme maddesinin kg olarak m kütlesi.

V

Korunan mahalin net hacmi (m³); kapalı hacimden söndürme maddesinin etkilemediği sabit yapıların çıkarılması ile elde edilen hacim m = [ c / (100-c) x ( V / S)]

T


S

Özgül hacim (m³/kg) ; 1.013 bar basınçta HCFC125 kızgın buharının özgül hacmi. S = k1 + k2 T (k1=0.1269 k2 =0.000513

C

% Konsantrasyon; 1.013 bar mutlak ba sınç ve verilen sıcaklıkta, havadaki HCF 227ea’nın hacimce konsantrasyonu

Not:

¹ ISO 14520-9:2006 Tablo 3

178

Tablo B.4- IG-01 Gazının Toplam Hacim Koruması İçin Gerekli Gaz Miktarı¹ Sıcaklık T (ºC)


%34

%38

%42

%46

%50

%54

%58

%62

-40

0,4790

0,522

0,601

0,685

0,775

0,872

0,976

1,091

1,217

-35

0,4893

0,511

0,588

0,671

0,758

0,853

0,956

1,068

1,191

-30

0,4996

0,501

0,576

0,657

0,743

0,836

0,936

1,046

1,167

-25

0,5098

0,491

0,565

0,644

0,728

0,819

0,917

1,025

1,143

-20

0,5201

0,481

0,554

0,631

0,714

0,803

0,899

1,005

1,120

-15

0,5304

0,472

0,543

0,619

0,700

0,787

0,882

0,985

1,099

-10

0,5406

0,463

0,533

0,607

0,686

0,772

0,865

0,966

1,078

-5

0,5509

0,454

0,523

0,596

0,674

0,758

0,849

0,948

1,058

0

0,5612

0,446

0,513

0,585

0,661

0,744

0,833

0,931

1,038

5

0,5715

0,438

0,504

0,574

0,649

0,731

0,818

0,914

1,020

10

0,5817

0,430

0,495

0,564

0,638

0,718

0,804

0,898

1,002

15

0,5920

0,423

0,486

0,554

0,627

0,705

0,790

0,883

0,984

20

0,6023

0,416

0,478

0,545

0,616

0,693

0,777

0,868

0,968

25

0,6126

0,409

0,470

0,536

0,606

0,682

0,764

0,853

0,951

30

0,6228

0,402

0,462

0,527

0,596

0,670

0,751

0,839

0,936

35

0,6331

0,395

0,455

0,518

0,586

0,659

0,739

0,825

0,920

40

0,6434

0,389

0,448

0,510

0,577

0,649

0,727

0,812

0,906

45

0,6536

0,383

0,440

0,502

0,568

0,639

0,716

0,799

0,892

50

0,6639

0,377

0,434

0,494

0,559

0,629

0,704

0,787

0,878

55

0,6742

0,371

0,427

0,487

0,550

0,619

0,694

0,775

0,864

60

0,6845

0,366

0,421

0,479

0,542

0,610

0,683

0,763

0,851

65

0,6947

0,360

0,414

0,472

0,534

0,601

0,673

0,752

0,839

70

0,7050

0,355

0,408

0,465

0,526

0,592

0,663

0,741

0,827

75

0,7153

0,350

0,403

0,459

0,519

0,584

0,654

0,730

0,815

80

0,7256

0,345

0,397

0,452

0,511

0,575

0,645

0,720

0,803

85

0,7358

0,340

0,391

0,446

0,504

0,567

0,636

0,710

0,792

90

0,7461

0,335

0,386

0,440

0,497

0,560

0,627

0,700

0,781

95

0,7564

0,331

0,381

0,434

0,491

0,552

0,618

0,691

0,770

100

0,7666

0,326

0,376

0,428

0,484

0,545

0,610

0,682

0,760

v/V

Sr

Korunan Hacmin Birim Hacmi Başına Kütlece IG-01 İhtiyacı V/V (m³/ m³) Tasarım Konsantrasyonu (hacim olarak)

Kütlece söndürme maddesi ihtiyacı (m³/ m³); 20ºC sıcaklıkta ve 1.013 bar basınçta istenilen konsantrasyonu elde etmek için, V korunan h acmin metreküpü başına gerekli söndürme madd esinin m³ olarak hacmi. Q R=mSR Özgül referans hacim (m³/kg): Referans dolum sıcaklığında, 1.013 bar basınçta IG-01 kızgın buharının özgül hacmi. S = k1 + k2 T (k1=0.561 k2 =0.00020545) Tr = Referans sıcaklık (°C) m=

V

. In

S

100 100-c

V

Korunan mahalin net hacmi (m³); kapalı hacimden söndürme maddesinin etkilemediği sabit yapıların çıkarılması ile elde edilen hacim.

T


S

Özgül hacim (m³/kg) ; 1.013 bar basınçta IG-01 kızgın buharının özgül hacmi. S = k1 + k2 T

C

% Konsantrasyon; 1.013 bar mutlak basınç ve verilen sıcaklıkta, havadaki IG-01’in hacimce konsantrasyonu

¹ ISO 14520-12:2005 Tablo 3

179

Tablo B.5- IG-541 Gazının Toplam Hacim Koruması İçin Gerekli Gaz Miktarı¹ Korunan Hacmin Birim Hacmi Başına Kütlece IG-541 İhtiyacı V/V (m³/m³) Tasarım Konsantrasyonu (hacim olarak)

Sıcaklık T (ºC)

Buharın Özgül Hacmi S (m³/kg)

%34

%38

%42

%46

%50

%54

%58

%62

-40

0,5624

0,521

0,600

0,684

0,773

0,870

0,975

1,089

1,214

-35

0,5743

0,511

0,587

0,669

0,757

0,852

0,954

1,066

1,189

-30

0,5863

0,500

0,575

0,656

0,742

0,834

0,935

1,044

1,165

-25

0,5982

0,490

0,564

0,643

0,727

0,818

0,916

1,023

1,142

-20

0,6102

0,481

0,553

0,630

0,713

0,802

0,898

1,003

1,119

-15

0,6221

0,471

0,542

0,618

0,699

0,786

0,881

0,984

1,098

-10

0,6341

0,463

0,532

0,606

0,686

0,772

0,864

0,966

1,077

-5

0,6460

0,454

0,522

0,595

0,673

0,757

0,848

0,948

1,057

0

0,6580

0,446

0,513

0,584

0,661

0,744

0,833

0,931

1,038

5

0,6699

0,438

0,504

0,574

0,649

0,730

0,818

0,914

1,019

10

0,6819

0,430

0,495

0,564

0,638

0,717

0,804

0,898

1,001

15

0,6938

0,423

0,486

0,554

0,627

0,705

0,790

0,882

0,984

20

0,7058

0,416

0,478

0,545

0,616

0,693

0,777

0,868

0,968

25

0,7177

0,409

0,470

0,536

0,606

0,682

0,764

0,853

0,951

30

0,7297

0,402

0,462

0,527

0,596

0,670

0,751

0,839

0,936

35

0,7416

0,395

0,455

0,518

0,586

0,660

0,739

0,826

0,921

40

0,7536

0,389

0,448

0,510

0,577

0,649

0,727

0,812

0,906

45

0,7655

0,383

0,441

0,502

0,568

0,639

0,716

0,800

0,892

50

0,7775

0,377

0,434

0,494

0,559

0,629

0,705

0,787

0,878

55

0,7894

0,371

0,427

0,487

0,551

0,620

0,694

0,776

0,865

60

0,8014

0,366

0,421

0,480

0,543

0,610

0,684

0,764

0,852

65

0,8133

0,361

0,415

0,473

0,535

0,601

0,674

0,753

0,840

70

0,8253

0,355

0,409

0,466

0,527

0,593

0,664

0,742

0,827

75

0,8372

0,350

0,403

0,459

0,519

0,584

0,655

0,731

0,816

80

0,8492

0,345

0,397

0,453

0,512

0,576

0,645

0,721

0,804

85

0,8611

0,341

0,392

0,446

0,505

0,568

0,636

0,711

0,793

90

0,8731

0,336

0,386

0,440

0,498

0,560

0,628

0,701

0,782

95

0,8850

0,331

0,381

0,434

0,491

0,553

0,619

0,692

0,772

100

0,8970

0,327

0,376

0,429

0,485

0,545

0,611

0,683

0,76

v/V

Sr

Kütlece söndürme maddesi ihtiyacı (m³/ m³); 20ºC sıcaklıkta ve 1 .013 bar basınçta istenilen konsantrasyonu elde etmek için, V korunan h acmin metreküpü başına gerekli söndürme madde sinin m³ olarak hacmi. QR=mSR Özgül referans hacim (m³/kg): Referans dolum sıcaklığında, 1.013 bar basınçta IG-541 kızgın buharının özgül hacmi. S = k1 + k2 T ( k1=0,65799 k2 =0.002239) m=

V

. In

S

100 100-c

V

Korunan mahalin net hacmi (m³); kapalı hacimden söndürme maddesinin etkilemediği sabit yapıların çıkarılması ile elde edilen hacim.

T


S

Özgül hacim (m³/kg) ; 1.013 bar basınçta IG-541 kızgın buharının özgül hacmi. S = k1 + k2 T

C

% Konsantrasyon; 1.013 bar mutlak basınç ve verilen sıcaklıkta, havadaki IG-541’in hacimce konsantrasyonu

¹ ISO 14520-15.2005 Tablo 3

180

Tablo B.6- Boru Tesisatlarında, Destekler Arası En Fazla Mesafeler¹

Tablo B.7 - Atmosferik Düzeltme Faktörleri ²

Boru Anma Çapı (DN)

Destekler Arasındaki En Fazla Mesafe (m)

Eşdeğer Yükseklik (m)

Düzeltme Faktörü (ideal gazlar için)

6

0.5

-1000

1.130

10

1.0

15

1.5

0

1.000

20

1.8

1000

0.885

25

2.1

1500

0.830

32

2.4

2000

0.785

40

2.7

50

3.4

2500

0.735

65

3.5

3000

0.690

80

3.7

3500

0.650

100

4.3

4000

0.610

125

4.8

150

5.2

4500

0.565

200

5.8

Tablo B.8 – Çalışma, Muayene, Temizleme, Tamir, Boyama ve Normal Bakım İşlemlerinin Yapılması İçin Güvenlik Mesafeleri ³

Azami Beyan Gerilimi kV

* **

Bir kişinin ayakta durması gerekebileceği yerdeki, sabit donanımın civarındaki veya üzerindeki herhangi bir noktadan olan en düşük açıklık* Gerilim altındaki bir iletkene destek olan Gerilim altındaki ekranlanmamış iletkene yalıtkan** için toprak potansiyelinde olmayan havadaki en yakın mesafe-m kısmına en yakın mesafe-m (bölüm açıklığı) (topraklama açıklığı)

15

2.6

33

2.75

44

2.90

66

3.10

88

3.20

110

3.35

132

3.50

165

3.80

220

4.30

275

4.60

2,5

Ayak konumundan ölçülmüş Yalıtkan terimi, kaide ve yalıtkan süspansiyon, buşing (elektrik kovanı), kablo uçlarının kapatılması ve devre kesicinin yalıtım destekleri gibi yalıtkan desteklerinin bütün şekillerini kapsar.

¹

ISO 14520-1:2006 Tablo 4

²

ISO 14520-1:2006 Tablo 5

³

ISO 14520-1:2006 Tablo 3

181

Tablo B.9 – HFC-125 İçin Verilen Konsantrasyonlarda Güvenli Maruz Kalma Süresi¹ HFC-125 Konsantrasyonu

İnsan Maruz Kalma Süresi

%

ppm

(dk)

7.5

75000

5

8

80000

5

8.5

85000

5

9.0

90000

5

9.5

95000

5

10.0

100000

5

10.5

105000

5

11.0

110000

5

11.5

115000

5

12.0

120000

1.67

12.5

125000

0.59

13.0

130000

0.54

13.5

135000

0.49

Tablo B.10 – HFC-227ea İçin Verilen Konsantrasyonlarda Güvenli Maruz Kalma Süresi² HFC-227ea Konsantrasyonu %

ppm

(dk)

9.0

90000

5

9.5

95000

5

10.0

100000

5

10.5

105000

5

11.0

110000

1.13

11.5

115000

0.60

12.0

120000

0.49

1 ISO 14520-1:2006 Tablo G.2 2 ISO 14520-1:2006 Tablo G.3

182

İnsan Maruz Kalma Süresi

Sondurme Sistemleri El Kitabi

Recommend Documents