Krijimi i Shtetit të Babilonisë
Tema Kryesore: Krijimi I Shtetit të Babilonisë
Punuar nga: Lavdim Osmani dhe Bekim Aliu
Insititucioni: Universiteti FAMA-Dega në Mitrovicë
Mentor: Frasher Demaj Lënda: Historia e Shtetit dhe së Drejtës
Hyrje:
1
Krijimi i Shtetit të Babilonisë
Krijimi i Babilonisë Babilonia shtrihej në mes të lumenjëve; Nil, Tigri dhe Eufrat që krysisht korespodon në Irakun e sotëm. Konsiderohet të jetë djepi i qytetërimit të vjetër teritori i ashtuquajtur teritor i Mesopotamis. Konsiderohet edhe si vend ku u krijuan qytetet-shtete të parat në atë kohë të quajtura patesiate i. Për shkak të pozitës së mirë gjeografike e shtrirë pranë lumenjëve më të mëdhenjë të asaj pjese të Azize në mileniumin e IV p. e. së re në këtë vend kishte lulzim të madhe të bujqësisë dhe blektorisë ku si rezultat u zhvillua shtresësimi I shoqësisë dhe patë një zhvillim të bujshëm ekonmik. Qytetet-shtete ishin ishin dy grupe dominante – Sumerians (Sumer) nga pjesa jugore e Mesopotanise (Erida, Uruk, Lagash, Larsa, kurupak, etj. . Popullsia e këtyre Qytetet-shteteave kishte prejardhje të njejt etnike. Në pjesën veriore të Mesopotanisë të quajtur Akadda (Akad) Qytetet-shtete u formuan në fllmim të mileniumit të III-të p. e. së re dhe popullsia i përkishte popullatës semite. Bashkimi definitive i këtyre dy Qytetet-shteteve u bë nën udhëheqjen e dinastisë Akad ose Akadda. Pas kësaj u realizua bashkimi I këtyre dy shtet-qyteteve dhe u krijua një shtet i gjërë në Mesopotami dhe më gjërë. Shtetit i pavarur Qytet i i Babilonisë u themelua nga një kryetar Amoreas me emrin Sumuabum në fillim të shekullit të 18 p. e. së re. Fillimisht Babilonia ishte një komb i vogël që nuk kishte kontroll të territorit dhe me kohë u zbeh nga mbretëritë në vazhdimësi. Babilonia mbeti një shtet I vogla deri në mbretërimin e sundimtarit të tij të gjashtë, Hamurabit (fl. ca 1728 -.. 1686 p. e. së re. Hamurabi ishte një sundimtar shumë efikas, duke krijuar një burokraci, me tatimet dhe qeveri të centralizuar, dhe duke i dhënë rajonit një stabilitet pas kohërave të turbullta dhe duke e transformuar Babilonin në pushtetin qendror të Mesopotamisë ii. Një nga veprat më të rëndësishme të "dinastisë së parë të Babilonisë", siç u quajt nga historianët vendas, ishte hartimi i një kodi të ligjeve. Kjo ishte bërë me urdhër të Hamurabit, pas dëbimit të Elamitët dhe zgjidhjen e mbretërisë së tij. Në 1901, një kopje të Kodit të Hamurabit u zbulua nga J. De Morgan dhe V. Scheil në Susa, kjo kopje është tani në Muzeun e Lurit në Paris të Francës. Ushtria e Babilonisë nën sundim të Hamurabit ishte mirë e disciplinuar, dhe pushtoi qytetshtetet e isin, Eshnunna, Uruk, Mari dhe Assyrias. Pas një lufte të zgjatur me mbretin Asiri Ishme-Dagan, Babilonia merr kontrollin mbi tër teritorin e Mesopotamisë. Besimet e Babilonasve e mbajten mbreti Babilonin si një "qytet i shenjtë", ku çdo sundues legjitim i Mesopotamisë është dashur të kurorëzohet. Babilonasit, si paraardhësit e tyre, ishin shumë të angazhuar në tregti të rregullta me qytetshtetet që vepronin në të gjithë Mesopotamin.
2
Krijimi i Shtetit të Babilonisë
Lidhjeve perëndimore të monarkisë babilonase kanë mbetur të forta për mjaft kohë.. Jugu I Babilonis nuk kishite kufinj natyrorë, këto kufijtë të pa mbrojtur shpesh sulmoheshin, duke e bërë atë të prekshme për të sulmuar. Pas vdekjes së Hamurabit, perandoria e tij filloi të shpërbëhet me shpejtësi, deri në jug të Mesopotamisë. Megjithatë Amroeasit kanë mbijetuar për rreth 150 vjet, deri në mbretërimin e mbretit të 15-të dinastisë së parë, Samsu-Ditana, biri I Ammisaduqa Gjuhët e përdoruara iii Babylonia kishte miratuar gjuhën e shkruar Semitike Akkade për përdorim zyrtar, dhe mbajti gjuhen sumeriane për përdorime fetare, e cila deri në atë kohë nuk ishte më një gjuhë e folur.Traditat sumeriane luajten një rol të madh në kulturën Babilonase, dhe rajoni mbeti një qendër e rëndësishme kulturore, gjatë gjithë periudhës së Bronzit dhe Hekurit. Babilonia ishte një qendër fetare dhe kulturore në këtë pikë, dhe si pjesa tjetër e Mesopotamisë, ishte subjekt i Perandorisë Akkadiane. Besimi tek Babilonasit iv Babilonia, dhe në veçanti kryeqyteti i sajë një kohë të gjatë kanë zëne vend në grupin e religjoneve Abrahamike v për një kohë të gjatë njihen si simbol të pushteti tepër të shfrenuar. Për Babilonin janë bërë shumë referenca edhe në Bibël, në Dhiaten se Re ka ferenca figurative për të fshehtat pagane/ Rome . Kopshtet legjendare të Babilonisë dhe Kulla e Bable (Tower of Babel) shiheshin si simbole të pushtetit luksoze dhe arrogant. Një festival kryesore për Babilonasit ishte Mishtkaru Buylshu e i dedikuar për të shmangur shpirtrat e ligë. Shumë Babilonas, kryesisht meshkuj, merrnin pjesë në këtë festival në një moshë të re. Në këtë festival, priftërinjtë vrisnin, apo një flijonin, një kafshë( zakonisht një Dem), në mënyrë që të bëjnë perënditë e lumtur. Si këmbim, perenditë do t’u japnin njerëzve të festivalit një amulet që do t'i mbronte ata për pjesën tjetër të jetës së tyre.
Rregullimi shtetror vi Për nga forma e pushtetit ka qenë Monarki Despotike unitare dhe shume e centralizuar. Në krye të shtetit qëndronte sundimtari I quajtur Lugar (pernadori). Në duar të tijë ishte I tëre pushteti shtetror. Ishte komandant supreme i forcave, përfaqesonte shtetin brenda dhe jasht, ishte I vetmi organ legjislativ në vend (sjellte ligje)dhe ishte gjygjtari me I lartë I vendit. Gjithë këtë pushtet e ushtronte vetë ose përmes njërzve të deleguar nga ai. Perandri (sundimtari) për kundër faktit që kishte pushtet autokratik dhe despotik megjithatë kishte një lloje pushteti të kufizuar sepse ky ishte eksponent I klasës sunduese të cilës I takon vetë, sepse ndryshe aristokracia skllavopronare gjente mënyra për përmbysjen e tijë. Sundimtari kishte edhe nje përson pas tijë të pushtetshëm që ishte drejtuesi I pallatiti NUBANDA. Ky përson administronte pasurin e sunimtarit dhe financat e shtetit, sidomos ato që vinin nga pronat e shtetit, udhëhiqte punët publike për popullatën dhe ceshtje te tjera që lidëshin me publikun.
3
Krijimi i Shtetit të Babilonisë
Krahas pushtetit shtetror qendror në Babiloni ishte I organizuar edhe pushtetit vendor administrative edhe gjjyqësia ku I tërë teritori ndahej ne krahina administrative. Në krye të krahines qëndronte SHAKANAKU që ishte monokrat (shef I të tri pushteteve; administrativit, gjyqësorit dhe ushtrisë së krahines). Krahas pushteteve ishte mirë e organizuar edhe ushtria. Shteti I Babilonis në fillim ka patur të organizuar vetëm një ushtri popullore që organizohej mbi parmin “burr për shtëpi” e që ishte organizim në modelin Klano fisnor . Me kalimin e kohës ndryshoj edhe organizimi I ushtrisë, cdo qytetarë (I lirë) filloj të ishte obligues ndaj ushtrisë. Përveq kësaj babilonia ka patur edhe një form (shembull) tjetër të organizimit të ushtrisë; Sundimtari I jepte njeriut të lirë në zotërim pasuri bujqësore të quajtura Ilku që e punonte vetë ose me shkllevër me kusht që t’I përgjigjet thirrrej së sundimtarit për ushtri. Iliku nuk mund të tjetërsohej, mund të trashëgohej vetëm me pelqim të sundimarit dhe me kushtin e pranimit të obligimeve ndaj shtetit që I ka lëne parardhësi. Shtresat shoqërore vii (Avilumet )Amelu ishte fillimisht një fisnik, një njeri nga një familje elite, i pajisur me të drejta të plota qytetare, të cilit i lindjes, martesës dhe vdekjes janë regjistruar. Ai kishte privilegje aristokratike dhe përgjegjësitë, dhe të drejtën për hakmarrje e saktë për dëmtimettrupore, por ishte i detyruar të një dënim më të rëndë për krimedhe kundërvajtje, pagesa më të larta dhe gjobat. Për këtë klasë i përkisnin mbretit dhe gjykatës, zyrtarët më të lartë, profesionet dhe mjeshtrit. Nuk kishte asnjë kualifikimtë pronës, dhe as nuk termi duket të jetë racore mushkenu Ai ishte i lirë, por kishte të pranojnë kompensim monetar për dëmtimet trupore, të paguar tarifat e vogla dhe gjoba, e madje edhe paguhen ofertat më pak të perëndive. Ai banuar një e katërtatë veçanta të qytetit. Nuk ka asnjë arsye që e konsiderojnë atë sitë lidhur posaçërisht me gjykatës, si një pensionist mbretërore, as si formuar pjesa më e madhe e popullsisë.Gjë e rrallë për çdoreferenca të tij në dokumente bashkëkohore e bën të supozuar më tej specifikim. Në qoft se një mushkenu e lëndonte një Avilumet ndaj tijë zbatohej parimi I talionit , në rastin e kundërt aviliomi dënojej vetëm me gjobë Ardu ishte një rob/skllav, pronë e pronarit të tij, që I mungonte zotësia juridike. Këta nuk kishin të drejtë zotësie për objektët e palujtëshme, për sendët e luajtshme I duhej pelqimi I Padronit (zotëris së tijë) I cili e kishte të drejtën për t’a veshur dhe për t’a ushqyer Zotëria i tij zakonisht I gjente atij një vajzë (rob) për një grua (më pas fëmijët lindnin si skllevër), Padroni shpesh e vendoste atë në një shtëpi (në fermë apo punëtori) dhe merrte një qira vjetore prej tij. Përndryshe, ai mund të martohej me një grua të lirë (fëmijët do të lindnin atëherë të lirë) Skllavi mund të fitonte lirinë e tij duke blerë nga zotëria e tij, ose mund të ishte i çliruar dhe i përkushtuar për një tempull. Një ardu (rob/skllav) mbante një shenjë identifikimi (tattoo) që mund të hiqej vetëm nga një operacion kirurgjik , më vonë kjo shenjë përbëhej nga emri i pronarit që vendosej në krah të skllavit.
4
Krijimi i Shtetit të Babilonisë
Numri më I madhi I skllevërve ishte në pronësi të Shtetit dhe të tempujve dhe një pjesë ishin në pornësi të individëve.
Burimet e së drejtës viii Burimet e së dretës kryesisht ishin; E drejta zakonore, lgjet urdhëresat e organeve të administratës qëndrore dhe të asaj vednore si dhe praktika gjyqësore. Ligjet e para kyresisht ishin përshkrim I normave zakonore, ishin shumë të thjeshta dhe nxirrëshin në form të urdhëresave gojore. Me kalimin e kohës këto ligje fillohen të shkruhen dhe fillojn të marrin kuptim përmbajtësor. Shkrimi I tyre fillojë të aplikohet në pllaka të argjilit, gurit, drurit dhe në pllaka të bronzit. Fillimisht ligjet nxirrëshin për një qëllim të vetëm; për të quar në vend porositë e të ashtuquajturve Perendive.Me porosit (ligjet) njerëzit njoftoheshin përmes shpalljeve vendosjes së pllakave në vende publke më të frekuentuara, me anë të leximit të tyre në këto vende (telall). Ligji më I njohur dhe I ruajtur deri në ditët e sotme është ai i Mbretit (sundimtarit) Hamurab I quajtur KODI I HAMURANIT. KODI I HAMURANIT Në gjysmen e parë të shekullit XVII p.e.s., (më sakt në vitet 1794-1795) Sundimtari Babilonas Hamurabi beri kodifikimin e ligjeve me te cilin rregulloheshin normat shoqerore të shtetit të babilonis ku edhe morri emrin Kodi I Hamurabit. Kodi është Shtyllë prej gurit te bazalitit e gjate 2.25 m. Teksti (Shtylla/Kodi) I Hamurabit është zbuluar nga nje ekip arkeologesh franceze ne vitin 1901/1902 ix ne gemadhat e qytetit Suzi ne Jug-perendim te Iranit te sotem,kryeqytet i shtetit te dikurshem Elam. Ne gure është e gdhendur edhe figura e Hamurabit cili paraqitet solemnishtpara hyjnise se Diellit-Shamashit duke marrë prej tij Kodin. Kjo Shtylla ka qene e vendosur në sheshin e qytetit dhe si duket kopje të këtyre gurëve kanë qene e vendosur në disa qytete te Babilonisë. Kodi ishte shkruar në gjuhën Akade (Akadda) me alfabetin kuneiform. Kodi i Hamurabit ka karakter të hapët klasor duke qenë se sanksionon pabarazinë formale juridike. Per personat që u përkasin klasave dhe shtresave të ndryshme shoqëerore për të njejtin delikt, parasheh denime të ndryshme,përkatesisht parasheh mbrojtje te ndryshme juridiko-penale. Në këtë kod paraqitet në menyre relieve shteti dhe shoqeria babilonase. Ky monument njeheresh ofron edhe të dhëna të shumta mbi shkallen e zhvillimit të mardhënjeve shoqërore ne babilonine e atëhershme. Prandaj, kjo e bene këtë Kodmonumentin më të rëndesishëm jo vetëm për historine e se drejtës por njëkohesisht edhe burim shum të rëndesishem për studimin e historise së shoqerisë. Kodi përbehet nga tri pjese: Prologu ;hyrjes, epilogut dhe tekstit normativ. Keto tri pjesë sikur mos te ishin te shkruara në një tekst,do të krijonin përshtypjen se janë shkruar në kohe të ndryshme . Prologu dhe epilogu jane te gershetuar me plotë misticizem dhe sakramentalizem.
5
Krijimi i Shtetit të Babilonisë
Hyrja/prolgu: Në këtë pjesë Perandori thirret në fuqitë hyjnore tëcilat e kanë zgjedhur që të sundoje dhe atij i kanë urdheruar e keshilluar që të nxjerre ligjin.Madje,ai ketu ve në pah meritat e veta të sundimtarit,veten e quan me prejardhje hyjnore-të zgjedhur nga perendite që të sundoje. Sipas tij Kodin e nxorri “..kur në këtë qytet perenditë e vendosen mbreterine e perjetshme ,themelet e së cilës janë të qendrueshem si qielli dhe Toka ”. Ne epilog Hamurabi shpalle së nxjerrjen e Kodit e ka bere me qëllim “...që t’a permirësoje mirëqenjen e njerëzve,tëe siguroje zbatimin e të drejtës ,të mesojëe mirëqenjen e njerëzve,të sigurojë zbatimin e së drejtës në këtë vend,të crrenjose të corodituren dhe të keqen,të pengoje të fortin që të mos t\a shtype të dobetin,ta ndriqoje Token...” Hamurabi e konsideron vetën të zgjedhur nga perendite. Ai konsideron se perendia Marduk e kishte derguar që teë sundoje dhe të shpalle të drejtën. Me nxjerrjen e Kodit Hamurabi shpallë se ka vendosur drejtësine dhe krijuar mireqenjen e shtetasve. Ai urdhëron që ligji I tijë të zbatohët gjatë jetës dhe pas vdekjës së tijë. Mallkon sundimtarët e ardhëshëm (pasardhësit) nëse nuk e zbatojn ligjin ose nëse bëjn qfardo ndryshimi në tekst të cilin ai e quan monument të vetin. Teksti nomratin I përbër nga 282 nene konsiderohet si pjesa kyresore e kodit. Kjo pjesë mbeshtetet në logjiken kazistike në form të sistematizuar. Në këtë pjesë janë të definuara normat për gjyqe, mbi të drejten reale, sendet, martesen, familjen dhe trashëgimin, mbrojtjen e integritetit fizik, mbi jeten e njeriut (te drejte penale), mbi punën, përgjegjësin etj, Në shumë nene bëhet fjale për procedurat gjyqësore dhe mjetet e provave. Guri/shtylla është e cila është zhbuluar është mjaft e dëmtuar ku nënkuptohet që disa nga nenet dhe pjesën e rëndësishme të gdhendura mungojn. Kodi ka patur karakter të hapur klasor, si I tillë paraqitet si vazhdim dhe kulm I zhvillimit mijëvjecar I së drejtës në mesopotami. Ky monument ofron të dhëna mbi shkallën e zhvilimit të mardhënjeve pronsoro-juridike dhe nivelin e zhvillimit ekonomik në Babiloni. Ky kod edhe pas shkatrrimit të shtetit të Babilonisë në shumë pjesë të atijë kontinenti ka mbetë si tradite juridike (e të drejtës zakonore) dhe ka shërbyer si shembull I shumë ligjvënësve për gjenerata të tëra.
Karakteristikat themelore të së drejtës Në babiloni ishte zhvilluar e drejta penale dhe civile. Si degë të së drejtës civile ekzekutonin; e drejta sendore, e drejta detyrimore, e drejta familjare dhe trashigimore. E drejta sendore: njihte insitucionet themelore; pronësisnë, servitudin.
6
Krijimi i Shtetit të Babilonisë
Servitudet (të drejtat reale mbi sendet e huaja). Ekzistonin servitude fushore dhe servitudat e qytetit. Babilonasit njihnin edhe për hipoteken dhe librat tokësorë që quheshin “kuduru”. E drejta e detyrimeve: gjatë kohes së këmbimit të tepricave bujqësore dhe më vonë me ato zejtare, në Babiloni shumë herët linden mardhënjet e ndërlidhura tregtare që u formësuan edhe juridikisht si kontratat për shitblerje, (kur është dorëzuar sendi dhe paguar cmimi). Huaja,është rregulluar me anë të kontratës përmes Kodit të Hamurabit, Ky Kod ka mbrojtur borxhlinjët në kohrat e thatësisë në ato raste borxhi shtyhej për një vitë dhe i shlyhej kamata për ate vit. E drejta martesore dhe familjare: martesa lidhej në form kontrate në mes dhëndrrit dhe prindërve të vajzës, përkatesishtkujdestarit të sajë. Me rastin e lidhjes së kontratës dhëndrri jepte tirhatën, dhendrri I jepte familjes së nuses edhe nje dhurate që quhej bi-bla-ma (neni 159). Nusja kur kalonte në shtepin e burrit me vete merrte shiritkën. Burri për të siguruar gruan pas vdekjës së vete gjat marteses I dhuron nudunu-n. E drejta trashëgimore: trashëgimtar legjitim gjithnje kanë qenë meshkujt. Në këtë vend djali I parë nuk kishtë më shumë të drejta s’e djemët e tjerë. Babai djalin mund t’a perjashtonte nga trashëgimia vetëm me pelqimin e gjykatës kur ai përseriste veprën penale kunder babait. E drejta Penale: Delikti privat dhe delikti publik, Veprat Penale ndaheshin ne katër grupe; v.p. kunder shtetit dhe religjionit, v.p. kundër përsonit, v.p. kundër pasurisë dhe v.p. kundër familjes dhe moralit. Denimet qe aplikoheshin;-denimi me vdekje , lëndime trupore , gjoba , ndalimi I Ushtrimit të profesionit. Mjetet e proves qe aplokoheshin në procedure gjygjesore ;Mjetet provuese racionale - pohimi i pales , dokumentet, dëshmia Mjetet iracioënale – betimi.
Referencat:
7
i
Historia e shtetit dhe se drejtes I (pjesae pergjitheshme) Faqe 46.
ii
Wikipedia, the free encyclopedia/Babylonia/ Old Babylonian period, modified November 2011
iii
Wikipedia, the free encyclopedia/Babylonia/ Old Babylonian period, modified November 2011
iv
http://en.wikipedia.org/wiki/Babylonia-legacy
v
Fetë Abrahamike janë besimet monoteiste dhe gjetjet e theksuara në origjinën e tyre të përbashkët për të Abrahamin ose duke njohur një traditë shpirtërore identifikua r me të. Ata janë një nga tre divizione të mëdha në fenë krahasuese, së bashku me fete indiane (Dharmic) dhe fetë e tjera të Azisë Lindore.
vi
Historia e shtetit dhe se drejte I (pjesae pergjitheshme) Faqe 43
vii
Babylonia, A history of ancient Babylon (Babylonia) including its cities, laës, kings and legacy to civilization. World History Center
viii
ix
Historia e shtetit dhe se drejtes I (pjesae pergjitheshme) Faqe 47.
Ekipin e arkeologeve francez e udheheqte Zhan Zhak de Morgan/Jan Jacques de Morgan.
Iilmi Ismajli dhe Fatmir Sejdiu,Historia e shtetit dhe se drejtes I,pjesa e pergjithshme,Universiteti I Prishtines,Prishtine,2002,fq.4