Internacionalni univerzitet Travnik SAOBRAĆAJNI FAKULTET Studijka !ru"a # $RA%E&INSKO IN'ENJERST&O Nastavni predmet: Tehnika građenja
SE(INARSKI RA) Student# Ad*ir Terzi+
,red*etni "ro-eor#
prof. dr. Mirsad Tarić dece*.ar/ 0123/
SA)R'AJ# OPLATNE OPLATNE KONT!"K#$%E ....................... ..................................... .......................... ........................ .......................... ................... ..... & '.
"TA($ K!O) POT"PAK !A*A A OPLATAMA ....................... ........... ....................... .................... ......... &
&. $TEMKE O*!E*N$#E MO+",$- TE-NOLOK$- KONT!"K#$%A KONT!"K#$%A " +!A*$TEL%KO% P!AK$ .......................... ...................................... ......................... ......................... ......................... ..................... ........ / 0.
TE-NOLOKE KONT!"K#$%E KONT!"K#$%E OPLATE ....................... ..................................... .......................... ................... ....... 1 Tradi2iona3ni post4pak po 5emi podsk4p vrste 6Ps'7 ......................... ..................................... .................... ........ 8
9.
MO+",$ "T$#A% OPTE!E,EN%A NA OPLATN" OPLATN" KONT!"K#$%"..................... KONT!"K#$%"....................... .. '&
.
NO$(OT ELEMENATA $ P!OTO!NA TA;$LNOT KELE ....................... ............ ............. .. '
L$TE!AT"!A ......................... ..................................... .......................... .......................... ........................ ......................... ......................... .............. .. '<
1
O,LATNE KONSTRUK4IJE 2/ SUSTA&I KRO5 ,OSTU,AK RA)A SA O,LATA(A
Konstukcija privremenog karaktera u sistemima oblikovanja betonske skeletne konstrukcije ili uopšteno betonske strukture objekata ili konstrukcija koja ujedno utiče na konačni izgled i u kojoj se ujedno izvodi do konačnice njega i očvršćivanje betonske mješavine jednostavnom riječju može se nazvati tehnološka konstrukcija oplata ili oplatna konstrukcija. Primijenjena vrsta i oblik oplate u direktnoj su vezi sa arhitektonsko-građevinskim konceptima objekta odnosno sa potrebom graditeljskog zahvata pozicija nosivih inženjerskih konstrukcija! "ehnološka konstrukcija oplate predstavlja veoma složen sistem graditeljskog zahvata na konkretnoj poziciji objekta pa prema tome kad pomenuta konstrukcija dobije potrebnu marku betona po svim propisima i standardima predvidjenim za betonske konstrukcije i kada i svi ostali uslovi budu zadovoljeni a takodje betonska smjesa bude nabijena i zbijena predvidjenim vibro alatima u tom momentu postavljena tehnoloska konstrukcija treba i da preuzme ulogu odnosno #unkciju za koju je i namijenjena!
Slika 1.Drvena oplata
"ehnološka konstrukcija oplate predstavlja i visok stepen zahtjevnosti u osmišljavanju i izradi a takodje i visok nivo rizika od eventualnih grešaka u izradi samog objekta odnosno njegove strukture! $ interesu sto kvalitetnije izvedbe tesarskih #aza rada potrebno je stučno i precizno pristupiti izradi projektne dokumentacije odnosno izvedbeno konstruktivnoj #azi projekta te samim tim riješiti i predvidjeti sve potrebne detalje i pojedinosti! %azumijevanje i implementiranje tehnoloških oplatnih konstrukcija kako je već projektantski riješeno i in#ormativno dato treba tražiti u elaboratu glavnog izvedbenog projekta a to jest da uz dati statički proračun ide i plan pozicija konstrukcije a u praksi naznačava se kao i plan oplate!
&vim oplatama zajednički su neki karakteristični elementi' -
oplatno platno je površina koja daje direktno oblik betonu a izrađuje se od dasaka iverice
lesonita šperploča limova i plastike! (a višekratnu upotrebu oplatno platno se treba zaštititi od vlage premazima ili impregnacijom - oslonci su drvene gredice na međusobnoj udaljenosti ovisno o nosivosti oplatnog platna a mogu biti primarni i sekundarni - razupore i zatege se obično rade zajedno tako da se zatezni vijak provuče kroz cijev koja ujedno vrši razupiranje i štiti vijak da ne dođe u kontakt sa svježim betonom - podupirači vertikalni ili stubovi i kosi ili kosnici - nosači )za horizontalne kostrukcije* danas su pretežno metalni-rešetkasti ili sandučasti - ukrute
Slika 3.Poprečni presjek oplate
+a izbor vrste oplatnih sklopova za svaki konkretni slučaj utječu brojni tehnički i organizacijski #aktori! ,zbor ovisi o obliku betonske konstrukcije o veličini konstrukcije o veličini površine koja se oplaćuje o raspoloživim strojevima i vremenu za radove klimatskim uvjetima u vrijeme izvođenja radova i o broju raspoloživih radnika koji će radove izvoditi te o njihovoj obučenosti! ,zborom vrste oplatnih sklopova i načina rada moraju se zadovoljiti uvjeti za uspješan podhvat što podrazumijeva' dobiti traženu kvalitetu betonskih konstrukcija u pogledu dimenzija i izgleda i završiti građevinu u predviđenom vremenu a uz najniže troškove! Pogrešno je unaprijed ograničiti sredstva za nabavku oplata ne sagledavajući konačan ishod u organizacijskom i ekonomskom pogledu! Proizvođači oplatnih konstrukcija mogu također doprinijeti pogrešnom izboru! $ nastojanju da prodaju oplate koje proizvode u mnogim slučajevima ponašaju se nekritično! ilo je slučajeva da su raspisanim natječajem za nabavku oplatnih sustava dobivene nepotpune speci#ikacije potrebnog broja i dijelova sustava a što je u prvi mah teško utvrditi! Pogrešan izbor vrsta oplata i načina rada nepovoljno se održava na sve ostale #aze radova i na odvijanje radova u cjelini! +a gradilištu se nastoji postaviti organizacija izvođenja s međusobno ujednačenim kapacitetima po vrstama radova! $koliko se radovi na izradi oplata ne odvijaju u predviđenom vremenu zastaju armirački betonski i zidarski radovi uz nedovoljno korištenje kapaciteta a što se odražava na troškove! &amo uz svestrano poznavanje uvjeta i mogućnosti koje pojedine vrste i postupci rada nameću mogu se izabrati najpovoljnija rješenja i dobiti povoljni rezultati!
Kroz postupke rada s oplatama mogu se posmatrati tri osnovne vrste oplatnih
sklopova' 1. Sustavi koji se izrađuju na mjestu građenja. Tu se svrstavaju krojene oplate od drvene građe ili drvenih prerađevina; 2. Sustavi gdje se od tvornički izrađenih ploča i pratećih elemenata na mjestu građenja sklapa oplatni sklop; 3. Sustavi gdje se od tvornički izrađenih elemenata u radionici izrađuje oplatni sklop u veličini i obliku konstrukcije koji se na mjestu građenja postavlja i skida.
Sustavi koji se sklapaju na mjestu građenja
.vaj sustav spada u savremena riješenja oplata! Pristup izrade oplatnih sklopova polazi od modularnih tvorničkih izradjenih oplatnih tabli i pratećih dijelova za podešavanje koji se na mjestu građenja sklapaju u oplatne sklopove odgovarajće veličine i oblika .
Slika 4. Modelarne tvornički izrađene oplatne ploče
"vornički izrađene modularne oplatne table visoke su kvalitete izrađene s pratećim dijelovima i riješenjima i predstavljaju posljednji stupanj razvoja savremenih oplatnih sustava! .snovni nosivi okvir ploče izrađen je od pro#iliranog aluminijskog lima ili kutijastih limenih presjeka! Podkonstrukcija je od istog materijala sačasto postavljena i zavarena na okvir što osigurava jednaku nosivost u oba smjera! .platne plohe su od šperploče ali po zahtjevu mogu biti i s čeličnim limovima ili drugim materijalima! Ploče se rade u različitim veličinama ali i u modularnim odnosima! &ustavi sadrže osnovnu ploču i pomoćne! Pomoćne ploče su veličine / i 0 od osnovne što omogućuje kompatibilnost pri sklapanju u velike sklopove različitih dimenzija i oblika! Prema veličini osnovne ploče razlikuju se sustavi s pločama uvjetno malih dimenzija gdje je osnovna ploča veličine 23122 cm ili 423152cm! &ustavi sa srednje velikim pločama su s osnovnom pločom od 2352cm a sustavi s velikim pločama imaju osnovnu ploču od 5623562cm do 7223722cm!
Slika 5. Modularne oplatne table-sklapanje na mjestu rađenja
Sustavi koji se postavljaju na mjestu građenja
&ustavi gdje se za izradu oplatnih sklopova koriste tvornički izrađeni elementi od kojih se u radionici izrađuju oplatni sklopovi u portebnom obliku i veličini konstrukcije koji se na mjestu građenja samo postavljaju i skidaju po učinkovitosti i kvaliteti betonskih konstrukcija sigurno su najbolji! $ primjeni su velikoplošni oplatni sklopovi vrlo učinkoviti postiže se velika brzina rada uz zadovoljavajuću kvalitetu i mali utrošak rada!
Velikoplošni oplatni sustavi
Postupak s velikoplošnim prijenosnim oplatama razvijen je u visokogradnji gdje se konstrukcije betonskih zidova i ploča u istim geometrijskim oblicima javljaju u velikom broju na jednoj građevini! Prijenosni velikoplošni sklopovi našli su primjenu kod građenja inženjerskih konstrukcija kod izrade visokih zidova stupova za mostove spremnike za vodu žitnih silosa i sličnih konstrukcija! &ustav za oplaćivanje treba ispuniti slijedeće uvjete' brza i jednostavna montaža jednostavno i po mogućnosti gusto skladištenje jednostavna konstrukcija spoja na uglovima lako nošenje )montiranje* radnih konzola lako rukovanje sa ukrućenjima i vezama te uredjajima za namještaje vertikalnosti! .snovni dio sustava tvornički izrađenih elemenata je uni#icirana nosiva konstrukcija! .na se proizvodi u različitim oblicima i veličinama! +ajviše su u korištenju nosači od pro#iliranog lima s drvenim dijelovima na čelima! Proizvode se u visinama 5 do 72 m a u poprečnom su presjeku veličine 62 do 82 cm! ,zrada oplatnih sklopova obavlja se u gradilišnim radionicama gdje se uz korištenje gotovih elemenata izrađuju oplatni sklopovi za zidove i ploče u dimenzijama elemenata konstrukcije!
Slika !. "elikoplo#ni oplatni sklop s radnom stazom
,zrađeni oplatni sklop se pomoću dizalice prenosi na građevinu na mjesto za koju je konstrukcija pripremljena! %adne operacije na postavljanju i skidanju vrlo su jednostavne a sadrže' prihvat elemenata sa dizalice dovođenje u tačan položaj po visini i nagibu te pritezanje! "akodjer se proizvode velikoplošni oplatni sklopovi za ploče )oplatni sklopovi* koji se oslanjaju na postavljene čelične konzole na zidovima! +a konzolama su uređaji za popuštanje odnosno za odvijanje oplate od betona!
Slika $. %ransport oplatno stola dizali&om
0/ SISTE(SKE O)RE)NI4E (O$UĆI6 TE6NOLO7KI6 KONSTRUK4IJA U $RA)ITELJSKOJ ,RAKSI
9asnoća a time i suština sistemskih odrednica jestene dvosmislena "o se očituje kroz de#inisanje pojma sistem:sustav! Koro#ej teorije sistema &adovski ističe'
;&adovski je izvršio sistematizaciju i analizu 62 de#inicija pojma sustav i time umnogome doprinio potpunijem de#iniranju ovoga pojma pružajući značajan doprinos općoj teoriji sustava i njenoj primjeni u mnogobrojnim znanstvenim oblastima! ;izlaz> prerada in#ormacija i ;ravnateljstvo> ,z velikog broja analiziranih de#inicija sustava najpotpunuja je de#inicija &adovskog koja glasi' Sustav je na određeni način uređeno mnoštvo međusono povezanih elemenata koji orazuju cjelinu.> ?emu ovo teoretisanje u prilog sistemskog poimanja tehnoloških konstrukcija i to konkretno = sistema oplata! "reba istaći da matematičko = logička interpretacija svih zbivanja na gradilištu u građevinskoj operativi jeste neophodna i učinkovita! Prije bilo kakvog upuštanja u stručnu raspravu o podskupnim vrednotama dato na )&l!4* matematičko-logičku interpretacija određenih zbivanja neće biti okončana samo kroz ;uvodne pojmove>@ 1 I grupa definicija
3/ TE6NOLO7KE KONSTRUK4IJE O,LATE
Prije bilo kakve elaboracije konkretizirane skupom određenih vrsta tehnoloških konstrukcija oplate )S* značajno je istaći mišljenje i ocjenu testirano kroz graditeljsku praksu uvaženog istraživača %!
tradicionalne oplate poboljšane tradicionalne oplate ili polumontažne oplate velikoplošne oplate za vertikalne konstrukcije )zidovi stubovi i sl!* velikoplošne oplate za horizontalne konstrukcije )stropovi* prostorne ili tunelske oplate prijenosne ili penjuće oplate klizne oplate oplate za proizvodnju pre#abriciranih elemenata )kalupi*
+ajveću primjenu u praksi imaju montažne velikoplošne oplate za izvedbu konstrukcija od betona i armiranog betona! "e se oplate mogu podijeliti u četiri temeljne vrste' -
univerzalna oplata neovisna o dizalici standardna oplata ovisna o dizalici specijalna mobilna oplata
Tradicionalni "otu"ak "o 8e*i "odku" vrte 9,2:
"radicionalne oplate se rade uglavnom od drvene građe koje se na licu mjesta na gradilištu za svaki elemenat i sastavljaju sa ekserima ili nekim drugim veznim sredstvom! ,zvode ih tesari uz pomoć izvedbenog plana u kojem su označeni svi dijelovi od armiranog betona-plan oplate ili ;šalung plan>! .platne plohe od rezane građe izrađuju se od daske debljine 56 do 68mm a širine 14 do 52mm! Kod posebnih zahtjeva daske se predhodno blanjaju i povezuju utorima! .platna ploha na spojevima dasaka propušta cementno mlijeko te ostaju vidljivi tragovi na betonskoj površini! $koliko daske nisu zaštićene od sunca i oborina vrlo brzo se vitopere i krive i prije izlijevanja betona! (bog rezanja naizmjeničnog kvašenja i sušenja već nakon 7 do 6 upotrebe drvene daske i gredice postaju neupotrebljive! $koliko se daske blanjaju i zaštite inpregnacijskim sredstvima kvaliteta oplatne plohe je bolja i dugotrajnija ali se i cijena povećava! +ajćešće se takve oplate koriste kod individualne gradnje ili za unikatne dijelove konstrukcije! +eka kazivanja nas upućuju na slijed' ;Preporuke u razvoju oplatnih sustava usmjerene su na to da se što je moguće više smanji udio primjene tradicijske oplate i zamijeni velikoplošnim sustavima! & tim u svezi treba što manje primjenjivati tradicijske alate i kružnu pilu radi izrade elemenata na gradilištu a što više gotove elemente oplate pripremljene za montažu! Kod pojedinih objekata koji se grade tradicijski još se uvijek primjenjuju tradicijske oplate osobito pri izvedbi greda i sličnih rasponskih konstrukcija te serklaža i nadvoja! $ tom se slučaju preporučuje uporaba poboljšane tradicijske oplate polumontažnog sustava koji se izrađuje u specijalnim radionicama za oplatu! Podupiranje rasponskih konstrukcija treba izvoditi metalnim montažnim sklopovima za podupiranje što daje znatnu uštedu u vremenu montaže u odnosu prema tradicijskome podupiranju! .sim navedenoga ti sklopovi uključivši i metalne podupirače imaju veliku mogućnost višeciklusnog korištenja! Prema tome trebalo bi se na gradilištima što manje koristiti repromaterijalom za oplate u obliku dasaka gredica i ostalih drvenih i drugih elemenata za tradicijsku oplatu!> ,pak i pored tih činjenica dato u prethodnom citatu danas još uvijek imamo evidentnu primjenu tradicionalnog postupka po sistemu drvene krojene oplate a sve više i više primjena modularnih tabli oplatne konstrukcije! Bta se postiže sa ovom podskupnom vrstom )P s1* tehnološke oplatne konstrukcije! Potrebno je staviti u analizu elemente a to su'
a* !rvene krojene oplatne konstrukcije " 1 ps1 # 1 b* $odularne tale oplatne konstrukcije " # ps 5
!rvene krojene oplatne konstrukcije pripadaju pomoćnim i privremenim konstrukcijama na
objektu! .snovni zadatak imaju da prime opterećenje od svježe betonske mješavine te da obave željeno oblikovanje trajno nosive betonske konstrukcije! Cobra oplata mora da zadovolji sledeće uslove' - da primi opterećenje od sveže betonske mase - da uspešno prenese ovo opterećenje i od sopstvene težine na nosivu podlogu - da se ne de#ormiše tj! da sačuva projektovani oblik i dimenzije - da osigura pravilno vezivanje betona - da se može lako demontirati bez oštećenja betonskog elementa i da se prilikom demontiranja oplata ne )ili što manje* ošteti da bi se ponovo upotrebila! .plate se rade od četinarske građe ,D klase )takozvana građa za oplatu*! Koristi se najviše rezana građa izuzetno rendisana ukoliko je potrebna glatka oplata! .d dimenzija najviše se koriste daske )5! cm* talpe ) cm* šta#le ):8* po potrebi i veće gredice )#etne*! Pored četinarske građe koriste se i ostali proizvodi od drveta i to' - vodootporne šper ploče debljine 1 18 52 55 mm )ElažujkaE EosankaE EdokaE*! ,zuzetno su pogodne zbog postojanosti oblika na vlazi i ostalih dobrih osobina - lesonit ploče su pogodne kada je potrebna glatka oplata i za razne zaobljene oblike ali samo kao kontaktna površina uz dodatak nosećih elemenata - iverica i panel ploče se takođe koriste po potrebi ali uvek treba biti obazriv kada je u pitanju uticaj vode na ove proizvode! Prema mjestu postavljanja vrste oplata su' - oplata ravnih temeljnih stopa i zidova - oplata zidova lučne osnove - oplata zidova i serklaža )dvostrana oplata* - oplata za grede podvlake i nadvoje )trostrana oplata* - oplata betonskih ploča )sa i bez rebara* - oplata sitnorebraste tavanice sa korubama - postavljanje #etni za polumontažne tavanice - oplate stubova )raznih preseka* - oplata stepenišnih krakova!
Slika '. (lementi i vrste oplate) a) kosni&i* b) distan&ijeri* c) podupirači sa parom klinova* d) oplata rede* e) oplata rede* f) oplata nadvoja* g) oplata kvadratno stuba* h) oplata okrulo stuba* i) oplata lučno elementa* j) oplata temeljne stope sa dva jastuka* k) oplata piramidalne temeljne stope
;Cvostrana oplata se sastoji iz oplatnih tabli i elemenata za ukrućenje kosnika i sekundarnih nosača! .platne table su sastavljene od dasaka međusobno spojenih poprečnim daskama letvama ili šta#lama koji se zovu kušaci! Feđusobno rastojanje između oplatnih tabli se obezbeđuje na više načina' rasponcima od drveta vezivanjem žicom ili specijalnim distancijerima! Cvostrana oplata se koristi za serklaže zidove i slične elemente! "rostrana op lata pored već navedenih elemenata koji su pomenuti u dvostranoj oplati sadrži još i podupirače )drvene ili metalne* pošto su u pitanju nadvoji koji premošćuju otvor! Kod nadprozorne grede može da se javi u varijanti sa nadprozornim zubom što se rešava na sličan način! .plata rav nih beto nsk ih plo ča se retko radi od samih dasaka čak i u zanatskoj varijanti već se koriste table vodootpornog špera )EblažujkaE* sa kojima se brže radi i daju glatku površinu pla#ona! Posebno važno je podupiranje i horizontalno ukrućenje kosnicima u oba pravca! Podupirači moraju da imaju dobro obezbeđen
oslonac za prenos opterećenja i par klinova u dnu koji služe za #ino podešavanje visine i kasnije kod demontaže oplate! Podvlake u pločama se izvode kao kod trostrane oplate! .plata sitnor ebraste tava nice je vrlo komplikovana za izvođenje i zahteva dosta materijala i vremena pa je to i razlog što se više ne koristi! Korube između rebara se )pored drvenih* zbog pojednostavljenja mogu izvoditi od lima ili sa sanducima od trske kao izgubljenom oplatom! .plata pol umontaž nih kon str ukcija se kako je već rečeno sastoji od E#etniE tj! gredica sa podupiračima koje se postavljaju na mestu oslonca pored zidova a za veće raspone i na sredini! Kako se ovde radi o elementima koji su samonosivi )"F ili E#ertE gredice* nije potrebna druga oplata sem podupiranja konstrukcije dok beton ne primi opterećenje! Fonta blokovi u ovom slučaju predstavljaju i izgubljenu oplatu! $poređenje ove konstrukcije sa prethodnom jasno govori zašto se klasične sitnorebraste tavanice više ne izvode! .plate stubo va u opštem slučaju četvorougaonih rade se od oplatnih tabli koje su horizontalno povezane na razmaku od 42 do 82 cm )u nižim zonama gušće*! .ve table se međusobno povezuju na licu mesta čvrstom horizontalnom vezom a cela konstrukcija mora da bude ukrućena u vertikalnom pravcu! ,sto važi i za mnogougaone stubove! Koriste se i metalni nosači sa pomerljivim vezama za različite preseke stubova! .plate okruglih s tubova i z aobljenih #ormi se rade od letvica ili u kombinaciji sa nekim drugim pogodnim materijalom! &vaki segment se posebno uklapa na lučno oblikovanim upravnim nosačima koji se zovu remenate! Pri sklapanju oplate na licu mesta remenate se međusobno povezuju u krute prstenove koji se dodatno stabilizuju u horizontalnom i vertikalnom pravcu! .plate za stepenišne krakove mogu biti sa ili bez obraznih nosača ili za zavojite stepenice! $ključuju oplatu kose ploče sa podupiranjem bočne strane kao i čela stepenika! Podupiranje se podrazumeva do 7!2 m visine! .plate se obračunavaju po m 5 dodirne površine sa betonom! $ normu su uračunati svi prateći elementi i delovi koji obezbeđuju ukrućenje i potrebnu stabilnost oplate!> $odularne tale oplatne konstrukcije omogućuju visoku primjenu zahvaljujući glatkoj površini i
otpornosti na habanje! $ danasnje vrijeme savremene oplate od drvene noseće konstrukcije i tabli od lesonita šperploča iverica i panel ploča sa specijalnom obradomtako da se postigne visoki stepen vodootpornosti! (bog osjetljivosti drveta na moguća oštećenja nužno je da se takvim oplatama rukuje pažljivo i da se redovno vrši čišćenje i održavanje! ?esto su veličine tabli standardizovane a veličina iznosi 1553552 m a debljina im je 1mm!
Slika 1+. Prostorni izled oplatne konstruk&ije uz primjenu modularni, tabli sa detaljima
Fodularne table oplatne konstrukcije prevazilaze takozvani tradicionalni postupak jer su evidentna unaprijedjenja u svakom pogledu! +aziv tradicionalni postupak je samo #igurativni pristup jer sve u tehnološkom razvoju oplate ima svoj puni smisao a to traži savremena tehnologija građenja!
;/ (O$UĆI UTI4AJ O,TEREĆENJA NA O,LATNU KONSTRUK4IJU
Fodularne table kao direktna veza sa ugrađenom betonskom mješavinom = smješom preuzimaju na sebe veliku obavezu u pogledu prijema opterećenja u tehnološkom procesu sve dotle dok oblikovana smješa ne dobije potrebnu čvrstoću:F@ (a tako nešto potrebno je izvršiti odgovarajuću analizu opterećanja dobiti statičke uticaje te dimenzionirati oplatnu plohu a s tim u vezi i njenu sekundarnu te primarnu nosivu tehnološku konstrukciju! &lučaj za horizontalnu oplatnu konstrukciju! ;"okom izrade betonske konstrukcije oplatni sklopovi su izloženi različitim opterećenjima! Po oplati se kreću radnici! Koriste se različite mašine čelik se donosi u teškim svežnjevima moguć je vjetar i snijeg! &vjež beton je izuzetno težak materijal koji se u vertikalnim oplatama ponaša kao #1uidni materijal! Pod opterećenjem se oplate ne smiju de#ormisati i oštetiti! &vaka de#ormacija odslikava se na betonskoj konstrukciji! Cobro dimenzionirati oplatu znači prvenstveno cjelovito sagledati opterećenja koja će na nju djelovati! +a oplatu djeluje više vrsta opterećenja' Gv - opterećenje od vlastite težine ili stalno opterećenje Gr - radno pokretno opterećenje Gs - slučajno opterećenje Gk - korisno opterećenje od svježeg i očvrslog betona! .pterećenje od vlastite težine zavisi od materijala od kojeg su oplate izrađene tatičkog sistema sklopova! Kod uobičajenih rješenja oplata sa dovoljnom sigurnosti pretpostavlja se vlastita težina od 52 K+:m5 kod drvenih oplata i 72 K+:m 5 kod mješovitih rješenja kao što su šperploča sa čeličnim elementima! Kod specijalnih konstrukcija oplata kliznih brana opterećenje se mora tačno sračunati! %adno pokretno opterećenje nastaje od opterećenja radnika inventara i sredstava koje se javlja u toku izlijevanja i očvršćivanja betona! +a svim prohodnim dijelovima oplatnih ploha i radnim stazama opterećenje se računa sa 52 K+:m 5! (a zaštitne ograde i vertikalne elemente računa se sa opterećenjem od 12 K+:m 1 a pojedinačni elementi se kontrolišu na koncentričnu silu u pola raspona od 12 K+! Cinamički uticaji nastaju kod izlijevanja betona spuštanja poveza betonskog čelika radnih alata i vibratora! Kod uobičajenih postupaka sa dovoljnom sigurnosti uzima se dinamički koe#icijent osiguranja k H l5 - 1 a određuje ga konstrukter u zavisnosti od primijenjenih sredstava i postupka rada! &lučajna opterećenja mogu se povremeno javiti i moraju se obuhvatiti! .pterećenje vjetrom je najčešće na koje se nailazi ali to može biti temperaturni rad konstrukcije potres vibracije od nekog izvora pritisak vode u slučaju iznenadnih bujica ili mehanički udar nekog od sredstava! +avedena opterećenja nastoje prevrnuti oplatne sklopove ili ih podići te se proračunskim kontrolama i tehničkim rješenjima osigurava stabilnost!
$ticaj vjetra na vertikalne plohe računa se po obrascu' IHc J J L )K+:m 5* I - opterećenje vjetra po m 5 vertikalne površine
c - koe#icijent koji zavisi od oblika i izloženosti konstrukcije - zavisi od visine i izloženosti objekta na kome je oplata L - površina oplate koja je izložena vjetru! Koe#icijent oblika EcE zavisi od položaja oplate na objektu i njene izloženosti vjetru! (a prvi zid i sve prednje zidove koji su direktno izloženi uzima se cHl4 za ostale djelomično zaklonjene zidove cH 15 ukoliko je rastojanje među plohama veće od visine prednjeg zida! Kod manjeg rastojanja uzimaju se samo oni dijelovi drugog reda oplata koji su viši od prednje plohe i to sa cHl4! &peci#ično opterećenje vjetra EE zavisi od nadmorske visine visine objekta izloženosti objekta ali se kod oplata obično ne radi detaljna analiza već se za objekte do 72 m visine uzima Hl K+:m 5 a za oplate na većoj visini H1M K+:m 5! Kod kliznih ili na drugi način pomjerljivih oplata obično se obustavlja rad pri brzinama vjetra od 12-15 m:sec! Pritisak vjetra nastoji vertikalne oplate prevrnuti a horizontalne podići! .pterećenje djeluje na sve elemente konstrukcije i međusobne veze što se konstruktivnim rješenjma i načinom vezivanja osigurava! .plata se na prevrtanje kontroliše kad je prazna i uzima se samo vlastita težina! Fomenat koji izaziva vlastita težina mora biti 1 puta veći od momenta koji izaziva pritisak vjetra!
F H momenat od vlastite težine F )H* vjetra
&tabilnost vertikalnih oplata na vjetar postiže se povezivanjem više paralelnih oplatnih sklopova međusobno ili povezivanjem za podlogu! Norizontalne oplate vjetar nastoji podići! %ačuna se sa intenzitetom od H 14 K+:m te je ukupna sila podizanja za jednu oplatnu cjelinu
IH 3 L
gdje je' L = horizontalna površina! = intenzitet vjetra
Norizontalne oplate se osiguravaju vezanjem za podlogu ili dodatnim opterećenjem! +e smije se zaboraviti da se vjetar u računu uzima da djeluje na oplatu bez betona!>
.pterećenje se izražava kroz analizu koja slijedi'
-
Onaliza opterećenja'
H)Q 3 h*Rp 3 k )K+:m5* Sdje je' na oplatu )K+:m5*
= opterećenje
Q = zapreminska masa svježeg betona )K+:m 7* A 5722 = 522 )K+:m7* h = debljina ugrađenog betona u oplatu )m* p = radno opterećenje u okviru tehnološkog procesa ugradbe betonske mješavine odnosno ukupno opterećenje horizontalne oplate A 122 )K+:m5* k = dinamički koe#icijent sigurnosti A 152 = 12 - &tatički uticaji Korisno opterećenje od svježeg betona radno korisno opterećenje slučajna opterećenja i vlastita težina prenose se na elemente oplatnih sklopova! $ zavisnosti od položaja i uloge u sklopu svaki dio mora da preuzme određena opterećenja i prenese na druge elemente te konačno na oslonce! Ca bi sklop ispunio namjenu i prenio opterećenja potrebno je sve dijelove sklopova i veza elemenata međusobno konstruisati i dimenzionirati!Konstruisanje veza i dimenzioniranje vrši se poznatim postupcima uz poštovanje određenih speci#ičnosti za oplatne sklopove! .platna ploha ukoliko je oslonjena na linijsku podkonstrukciju ponaša se kao kontinuirani nosač sa širokim osloncima preko više polja! Podkonstrukcija ponaša se pod opterećenjem na isti način kao i oplatna ploha te preuzima opterećenja i prenosi na nosivu konstrukciju!
Sovoreći o nosivosti i prostornoj stabilnosti skele odnosno njenih elemenata potrebno je osvrnuti se na kazivanja iskusnog projektanta i graditelja skela' F!Sojkovića i to posebno značenja i uticaja opterećenja na skelu' ;%ptere&enje jedne skele mo'e da ude' a* stalno opterećenje - opterećenje od sopstvene težine oplate koju nosi skela i sopstvene težine skele b* korisno opterećenje - od težine betona sveže betonske mase ili kog drugog materijala zavisno od #unkcije skele i vrste objekta za koji se skela gradi odnosno od težine materijala koji se nalazi na skeli c* pokretno opterećenje - je de #acto opterećenje od radnika i mogućeg inventara )alata* na skeli i opterećenje od transportnih sredstava a koja mogu da se kreću po skeli )za transport betona odnosno materijala za koji se skela gradi* i d* slučajno opterećenje - opterećenje od vetra i eventualno Stalno optere&enje - u stalno opterećenje ubraja se sopstvena težina skele i oplate ako skela nosi
oplatu! &talno opterećenje sračunava se na osnovu stvarnih zapremina i sa odgovarajućim zapreminskim masama! "om prilikom zapreminske mase treba uzimati sa uvećanim vrednostima zbog povećane vlažnosti drveta odnosno sa' - drvo četinara )jela smreka bor i sl!* sa M22 kgr:m 7 - drvo lišćara )bukva hrast i sl!* sa T22 kgr:m 7 - prerađevine od drveta i proizvoda na bazi drveta prema zapreminskim masama iz atesta proizvođača ovih proizvoda! &opstvenu težinu odnosno stalno opterećenje elemenata skele koji su izvedeni od čelika treba sračunati sa zapreminskom masom čelika odnosno sa M82 kgr:m 7! Korisno optere&enje - odnosno težinu konstrukcije koju skela treba da nosi takođe treba sračunati na
osnovu volumena konstrukcije odnosno njenih konstrukcijskih elemenata i odgovarajuće zapreminske mase! Prilikom ovog proračuna zapreminske mase treba uzimati' - za nearmirani beton 5622 kgr:m 7 - za armirani i prednapregnuti beton 522 kgr:m 7 - za čelične konstrukcije M82 kgr:m 7 i - za razne vrste kamena montažnih elemenata veće i manje zapremine i slično prema stvarnoj zapreminskoj masi )ove mase variraju kod prirodnog kamena od 5522 do 5822 kgr:m7 izuzev kod opekarskih proizvoda gde ova težina varira od 1722 do 1422 kgr:m 5! (okretno optere&enje - od ljudstva alata i transportnih sredstava treba uzimati )ovde su data
opterećenja za sve vrste i konstrukcije skela*' a* skele za održavanje objekata odnosno za radove pri kojima se upotrebljava malo alata materijala i radne snage - skele za popravke krovova za obnavljanje #asadnih površina popravke bojenje i održavanje čeličnih konstrukcija i slično - korisno opterećenje treba uzimati sa min! 24 k+:m 5 osnove skele ili sa dve koncentrisane sile intenziteta od po 2M k+ na razmaku od 2 cm )sile treba uzeti u najnepovoljnijm položaju*! Oko skela ima veću visinu ima više etaža tada po visini skele treba opteretiti istovremeno najmanje tri poda )kod #asadnih skela u visokogradnji*U
b* &kele za malterisanje #asada treba računati sa 52 k+:m 5 osnove skele ili sa koncentrisanom silom intenziteta L H 1 k+ u najnepovoljnijem položaju ako se po skeli obavlja transport materijala! .vakve skele računaju se sa jednim ovako opterećenim podom )osnovom* osim u slučajevima kada tehnolgija građenja ne zahteva više ovako opterećenih osnova! $ takvim slučajevima treba uzimati onoliko opterećenih osnova koliko to zahtevaju uslovi građenjaU c* &kele za zidanje treba računati sa 72 k+:m5 osnove ili sa jednom koncentrisanom silom intenziteta L H 1 k+ u najnepovoljnijem položaju i to samo na jednoj osnovi skele! (a radove 5 manjeg obima može se smanjiti korisno opterećenje odnosno pokretno opterećenje i do 12 k+:m osnove ili smanjiti dve koncentrisane sile i do L H 2M k+ na razmaku od 2 cm )u najnepovoljnijem položaju* ali u takvim slučajevima obavezno mora se na konstrukciji skele ist aći natpis o nosivosti skele d* &kele za montažne radove mogu biti različito opterećene! .vakve skele treba računati sa min! 12 k+:m5 osnove ili bar sa jednom koncentrisanom silom intenziteta L H 5 k+:m 5 - na jednom podu i u najnepovoljnijem položaju! .vo opterećenje ne može se primeniti ukoliko tehnologija građenja odnosno montaže ne traži druga opterećenja! Prilikom projektovanja skela za montažne radove obaveza je projektanta da se detaljno upozna sa tehnologijom montaže sa elementima i njihovim težinama koje će se koristiti kod montažnih radova pa prema ovim težinama sračunati i konstruisati skeluU e* &kele za transport materijala treba računati sa opterećenjem po jednom podu od 72 k+:m 5 za neposredno opterećene elemente - podne daske odnosno sa 52 k+:m 5 za ostale delove skele! Posebno treba ispitati stabilnost elemenata skele na moguće pritiske koncentrisane sile )od pritiska točka* od primenjenih transportnih sredstava! .ve koncentrisane sile uzimaju se u najnepovoljnijem položajuU #* &kele za montažu pre#abrikovanih elemenata - kako od betona armiranog betona prednapregnutog betona i od čelika )kod montaže čeličnih konstrukcija* - dimenzioniraju se prema stvarnom opterećenju! ,ntenzitet ovog opterećenja zavisi od primenjene tehnologije građenja veličine i broja elemenata potrebnog broja radnika na skeli i vrste i količine potrebnog alata za montažu! Pokretno opterećenje za skele kod armiranobetonskih konstrukcija i konstrukcija od prednapregnutog betona od ljudstva pri radu i potrebnog alata za ugrađivanje betona uzima se na svim prohodnim rnestima na skeli sa min! 522 k+:m 5! .vo opterećenje uzima se bez dinamičkog koe#icijenta! Oko se uzima opterećenje samo od ljudstva koje se nalazi na skeli onda ovo opterećenje treba uzimati sa min! 122 k+:m 5 - takođe bez dinamičkog koe#icijenta! Slučajno optere&enje kao što je pomenuto u slučalno opterećenje uzima se uticaj vetra! $ticaj vetra
računa se na vertikalne površine skele da deluje upravno na ove površine! $ticaj od vetra intenzitet sile vetra sračunava se preko obrasca W= e
.vde je'
·w·A s
W H intenzitet sile vetra opterećenje usled delovanja vetra na vertikalne površine skele w H osnovno opterećenje od vetra e H 142 koe#icijenat oblika i A s
H površina skele izložena uticaju vetra!
&tvarna površina svih elemenata skele ) A s* izložena uticaju vetra mora biti manja ili jednaka površini obuhvaćenoj spoljašnjim konturama skele!
.snovno opterećenje od vetra ) w* uzima se' -
za skele visine do 72 m ⇒ w H 12 k+:m5 i
-
za deo skele visine preko 72 m ⇒ w H 1M2 k+:m 5!
.vaj intenzitet opterećenja ) w* uzima se bez obzira na zonu vetra u kojoj se objekat nalazi! &tabilnost skele )a to isto važi i za oplate* za neopterećenu skelu računa se sa osnovnim opterećenjem od vetra intenziteta w = 5 k+:m5.
.vde je' e H koe#icijenat oblika w H opterećenje od vetra i A H površina svih elemenata oplateKod proračuna uticaja od vetra na
zidove oplate treba
računati da' - za prvi zid i za sve delove onih zidova koje prvi zid ne zaklanja uzima se e H 142U - za zidove oplate čije je rastojanje od prethodnog zida veće od visine zida opterećenje od vetra računa se po istom izrazu ali sa! e H 152U - za zidove čije je međusobno rastojanje manje od njihove visine za proračun uticaja od vetra uzimaju se u obzir samo oni delovi koje prvi zid ne zaklanja i to sa koe#icijentom e H 142! (a površinu A na koju deluje vetar uzima se celokupna površina zida oplate! Vlemente neopterećene oplate i skele treba proveriti i na uticaj vetra odozdo - na odizanje elemenata! .vu proveru treba izvršiti i za konstrukciju skele odnosno oplate u celini! .pterećenje snegom po pravilu ne uzima se u račun! Kod posebnih i speci#ičnih konstrukcija skela i oplata ukoliko ovi uticaji mogu biti od značaja stabilnost skele odnosno oplate treba proveriti i na ovo opterećenje! $ takvim slučajevima intenzitete opterećenja treba uzimati prema važećim Propisima za opterećenje snegom! (a pokretne skele koje se pomeraju paralelno sa napredovanjem radova prilikom proračuna stabilnosti na vetar pritisak vetra )w* može se smanjiti i do wH 25 k+:m5! $ takvim slučajevima gradilište se mora pismeno upozoriti da se pomeranje skele može vršiti samo pri brzini vetra do 1 m:sec )vetar se može tom prilikom tretirati kao dopunsko opterećenje*! (a veće brzine vetra skela se mora dopunski osigurati! &kele i oplate u zatvorenim prostorima ne treba proveravati na uticaj vetra! $ slučajna opterećenja spadaju i svi uticaji od horizontalnih sila! "ako horizontalne sile od dizalica i drugih postrojenja koja mogu da se nađu na skeli odnosno od njihovog rada na skeli treba uzimati prema stvarnim veličinama! &ile kočenja od transportnih sredstava u ravni kretanja ovih vozila takođe treba uzimati u račun! ,ntenziteti ovih sila uzimaju se u svemu kako je to dato u propisima za opterećenje mostova )drumskih*!,ako je jedna skela opterećena samo sa vertikalnim opterećenjem stabilnost skele mora se proveriti i na uticaj horizontalne sile intenziteta H=0,01 Q
.vde je' H H horizontalna sila proizvoljnog pravca za koju treba proveriti stabilnost skele! &ila N obuhvata sve moguće i nehotične ekscentričnosti kod ugrađivanja materijala i eventualne netačnosti i greške kod izvođenja i
H ukupno vertikalno opterećenje - od sopstvene težine skele i težine koju skela nosi! +apadna tačka sile H uzima se u zajedničkom težištu skele i konstrukcije koju skela nosi! , za sve noseće stubove odnosno elemente skele opterećene aksijalnim silama u visini donje ivice oplate ili u visini poda skele u račun treba uzeti )kao osnovno opterećenje* i horizontalnu silu i pratiti njen tok sve do tla sve do nosive podloge )temelja*! ,ntenzitet ove sile uzima se 221 takođe od pripadajućeg vertikalnog opterećenja! $ticaji od temperature i rasušivanja odnosno bubrenja drveta ne uzimaju se u račun! .vo važi samo u slučajevima kada se za građenje skele koristi propisana građa! $ izuzetnim slučajevima za tanke i njima slične elemente armiranog betona i o ovim uticajima mora da se vodi računa kontrolom napona u elementima skele i od ovih uticaja! Po pravilu stabilnost skele od drveta ne treba proveravati na seizmičke uticaje! .ve uticaje treba uzimati u proračun samo u slučajevima kada se traži potpuna sigurnost )zbog skupe opreme na skeli na primer*! &tabilnost jedne skele kao celine treba proveriti na sledeće uticaje' Q
uzgon vode udare velikih voda i nanosa udar leda ako za to postoji mogućnost i mogućnost začepljenja )usled nanosa velike vode* i uticaja rečnog toka &tabilnost skele mora se proveriti i na udare leda kada takva mogućnost postoji! Feđutim puno je konstrukcijski povoljnije skelu tako konstruisati da do ovakvih uticaja ne dođe!Konstrukcije skela u plovnim tokovima treba na pogodan način osigurati od udara plovnih objekata!.pterećenje zaštitnih skela zavisi od cilja i namene za koju se jedna ovakva skela gradi! "ako zaštitne skele na visinama većim od m i na nedovoljno prostranim nosećim skelama skele koje služe samo za sklanjanje ljudstva treba sračunati na opterećenje od ljudske navale! ,ntenzitet opterećenja ovakvih skela treba uzimati prema napred navedenim stavovima )zavisno kako će takva skela biti opterećena* ! (aštitne skele koje štite saobraćajnice ili kakva druga materijalna dobra konstruišu se i računaju prema stvarnom i mogućem opterećenju
LITERATURA '. &. 0.
*r. 2. !a5id -. -ad=ić: >Tehno3ogija i?vođenja op3ata@ ske3a i 3ansirnih konstr4ktivnih sistema@ +rađevinski fak43tet 4 arajev4@ &BB8. ;4Car@ +.: >Normativi i 2ijene 4 gradite3jstv4 ve4Ci3i5te rijeka@ &BB0. ;4Car +.: >Tehno3ogija i organi?a2ija građenja@ +rađevinski fak43tet arajevo@ '<81.
9.
+ojković M.: >*rvene kontr4k2ije op3ate@ ske3e +rađevinski fak43tet 4 ;eograd4@ '<88.
.
T42e A.: Primjena tehno3ogije i?vođenja radova 4 građevinarstv4 arajevo &BB'.
