Univerzitet u Sarajevu
akad. 2014./15. god.
Fakultet zdravstvenih studija Sarajevo Studij – Radiološke tehnologije
S!"#$RS%" R$& 'e(a) *+oravak u s+ortu
!ent !entor or)) ,ro,ro-.. dr. dr. o ord rdan anaa !ani !ani
Stud Studen ent) t) %u %ua att ejla ejla
Sarajevo de3e(ar 2014/.2015. god.
SADRŽAJ
1. Uvod.................................................................................................................................... 2. &osadašnje istraivanje.......................................................................................................4 . ,red(et i +role( rada........................................................................................................5 .1 ,red(et rada......................................................................................................................5 .2 ,role( rada....................................................................................................................5 4. 6ilj i zada3i rada.....................................................................................................................7 4.1 6ilj rada.............................................................................................................................7 4.2 8ada3i rada........................................................................................................................7 5. !aterijal i (etod rada.............................................................................................................9 5.1 ,oja( za(ora u s+ortu......................................................................................................9 5.2 ,retreniranost u s+ortu......................................................................................................9 5. *+oravak u s+ortu.............................................................................................................: 5.4 Sredstva i (etode o+oravka..............................................................................................: 5.4.1. Sredstva o+oravka......................................................................................................: 5.4.2 !etode o+oravka u s+ortu........................................................................................10 7. 'eoretska i +rakti;na vrijednost rada..................................................................................12 7.1. 'eoretska vrijednost rada................................................................................................12 7.2. ,rakti;na vrijednost rada................................................................................................12 9. 8aklju;ak...............................................................................................................................1 :. iteratura...............................................................................................................................14
2
1. Uvod Se(inarski rad je urarzina o+oravka s+ortiste zavisi od vrste +ovrede vre(ena uloenog u o+oravak truda te intenziteta rada i vjei uloenih u o+oravak. 8a o+oravak je +otreno ravno(jerno ras+orediti o+tereenje od +rvog do +osljednjeg dana lije;enja. #eo+hodno je odrediti +lan i djelovanje o+oravka ras+on vjei od lakših do teških u +eriodu o+oravljanja redovne kontrole na+retka i ozdravljenja.
3
2. Dosadašnje istraživanje *d +ostanka ljudskog roda +a do danas ljudi su se avili razni( aktivnosti(a. *d nastanka +rvih s+ortova susree(o se in-or(a3ija(a i za+isi(a o na;inu o;uvanja tijela -or(ula(a kako iti zdrav. U dosadanjši( istraivanji(a o o+oravku tijela nakon velikih na+rezanja ili nakon +ovrede saznali s(o da +ostoji veliki roj na;ina o+oravka (nogorojna sredstva +o+ut ulja na+itaka razli;itih ljekovitih voda te (asaa tijela.
4
3. Predmet i problem rada 3.1 Predmet rada ,red(et ovog s(inarskog rada je o+oravk s+ortista razli;ita sredstva te (etode o+oravka. 'ako
3.2 Problem rada ,role( ovog rada je način o+oravka s+ortista i (nogorojna sredstva koja se koriste +riliko( o+oravku s+ortista.
5
4. ilj i !ada"i rada 4.1 ilj rada 6ilj ovog rada je da se kroz razli;itu literaturu istrai na;in na koji se s+ortisti o+oravljaju i +ronai sredstva koja se koriste +riliko( o+oravka. 'akoez oriza koliko je tijelo izdrljivo i jako ono se troši i ako ne orati(o +anju na is+ravan o+oravak tijelo više nee (oi da izdri na+rezanje i tada dolazi do +ada rezultata.
4.2 #ada"i rada S oziro( da je de-inisan 3ilj sada +ostavlja(o zadatke a to su
!odel treninga Sredstva o+oravka !etode o+oravka $dekvatan od(or ,ravilnu +rehranu
$. %aterijal i metod rada $.1 Pojam !amora & sport& 8a(or +redstavlja o+tereenje i +rivre(eno s(anjenje radne s+osonosti. *n se de-iniše kao +ro(jena -unk3ija uslijed vršenog rada koja dovodi do snienja radne s+osonosti. 8a(or se naj;eše tretira kao +relazno stanje +ore(eaja ho(eostaze organiz(a a sniena radna s+osonost je sa(o jedna od (ani-esta3ija za(ora. 6
,ostoji više vrsta za(ora) ? ? ?
okalni za(or @ za(or +ojedinih organa ili siste(aA Regionalni za(or @za(or 1/ do 2/ (išine (aseA *+i za(or @ za(or 3ijelog organiz(a koji nastaje +oslije na+ora koji angauje vee (išine gru+e ili organa i siste(aA
'ako
$.2 Pretreniranost & sport& ,retreniranost se de-inira kao neadekvatan -izi;ki i +sihi;ki na+or uslijed +oveanog kvantiteta treninga. Rei( treninga (ora iti tako +rogra(iran i +laniran da iz(jena +erioda o+oravka i rada o+tereti s+ortistu kako i se stvorio +oti3aj za ada+ta3iju organiz(a. #e+oznavanje osnovnih +rin3i+a trenanog +ro3esa – u;estalost intenzitet i trajanje u ko(ina3iji sa neadekvatno( +ri+re(ljenošu s+ortista i njhovi( (ogunosti(a izazivaju vei roj +ato-izioloških +ro(jena u organiz(u. *+tereenje u toku trenanog +ro3esa i realna (ogunost organiz(a ;esto su u veliko( neskladu a kao +osljedi3u izaziva +re(or za(or odnosno +retreniranost s+ortaša koju neki autori nazivaju i (oderno( olešu novog (ilenija.
$.3 'porava( & sport& ,od +oj(o( o+oravka u s+ortu naj;eše se +odrazu(jeva +eriod od završetka rada +a do us+ostavljanja -unk3ija organiz(a na +rilino( nivou ili u nivou stanja (irovanja. U -azi od(ora +od uti3aje( oksidativnih aktivnosti i +ro(jena (etaoliz(a +oste+eno nestaju uzro3i +ojave za(ora izazvanog -izi;ki( rado(. 'rajanje i na;in o+oravka +oslije svakog o+tereenja zavisie +rije svega od uku+nog oi(a rada trajanja intenziteta +ri(jenjenih vjei njihovog karaktera i roja +onavljanja duine i e-ikasnosti od(ora +oslije vjei treninga i tak(i;enja. Ukoliko je intenzitet rada vei a trajanje due o+oravak e uvijek iti dui. U;estalost treninga u zavisnosti od oi(a i inteziteta odre
)rste *&n("ionalni+ sistema *navljanje rezrevi kiseonika *navljanje alaktatnih rezervi u (išii(a *t+lata alaktantnog kiseoni;kog duga
)rijeme oporav(a 10 ?15 s 2 – 5 (in – 5 (in 7
*tklajnjanje (lije;ne kiseline *t+lata laktalnog kiseoni;kog duga *navljanje glikogenskih rezervi u (išii(a *navljanje glikogenskih rezervi u jetri Sinteza enzi(skih i strukturnih +roteina
0.5 – 1.5 h 0.5 – 1.5 h 12 – 4: h 12 – 4: h 19 – 92 h
Tabela br. 1 – vrste funkcionalnih sistema
$.4 Sredstva i metode oporav(a $.4.1. Sredstva oporav(a Razli;ita sredstva i (etode se koriste za o+oravak s+ortista. #aj+rihvatljivija je klasi-ika3ija +re(a kojoj se sva sredstva za o+oravak dijele na) ? ? ?
'renana sredstva o+oravaka ,sihološka sredstva o+oravka !edi3inska sredstva o+oravka
,renažna sredstva o+oravka su osnovna s oziro( da oezje
,ro(jenjivost i talasastost o+tereenja ,ro(jenu uslova i (jesta treninga Uvo
Psi+ološ(a sredstva o+oravka su od veo(a velike vanosti te zog toga +otreno voditi ra;una
o
svi(
eljeni(
–
neeljeni(
e-ekti(a
i shodno
to(e
oezjediti
odgovarajuu +ro-ilaksu odnosno +siho+ro-ilaksu. U s+ortskoj +raksi isti;e se nekoliko (etoda regula3ije stanja s+ortista kao što su)
•
,sihoregula3ioni trening ? se +re+oru;uje u trajanju 20 – 0 (in.Sastoji se od tri osnovna dijela ) u(irujui dio (oiliza3ioni dio i organiza3ija stanja. $utogeni trening – zasniva se na (etoda(a regula3ije svoga stanja odnosno
•
+rin3i+i(a sugestije i autosugestije >io-eeda3k – naj;eše se +ri(jenjuje u oni( vrsta(a s+ortskih aktivnosti u
• •
koji(a je izuzetno vaan -aktor us+jeha ;ini u+ravo (ogunost +er3i+iranja i reguliranja -unk3ije unutrašnjih organa i shodno to(e slui za eli(inisanje +sihoso(atskih s(etnji.
8
%edi"ins(a sredstva oporav(a u zna;ajnoj (jeri +oveavaju ot+ornost organiz(a s+ortiste na trenana i tak(i;arska o+tereenja i +ovoljno uti;u na otklanjanje o+eg i lokalnog za(ora. "zdvajaju se dvije gru+e (edi3inskih sredstava) • •
&ozvoljena i nedozvoljena sti(ula3iona sredstva nergetska i sus+tan3ijska sredstva
$.4.2 %etode oporav(a & sport& !etode o+oravka (oe(o +odijeliti +o nivoi(a. ,rvo trea u ozir uzeti one osnovne na +rvo( nivou +a tek tada koristiti (etode sa viših nivoa. 'reneri i s+ortaši koji +reska;u nivoe ;ine greške i troše vrije(e i nova3. 1. *d(or? @+asivni i aktivniA s+avanje +ravilna +rehrana @onavljanje energetskih de+oa i rehidra3ijaA. 2. "s+ravna +eriodiza3ija? @+laniranje i +rogra(iranje trenningaA hla
najvanija -or(a +asivnog od(ora i o(oguava s+ortašu da se ada+tira na
o+tereenje koje je i(ao na treningu @-izi;ko i +sihi;koA. Uz s+avanje u od(or s+adaju razli;iti hoiji +o+ut ;itanja knjiga gledanja -il(ova slušanja (uzike o+uštanja. #aravno da ne trea +retjerivati sa gledanje( -il(ova ili igranje( igri3a na ko(+juteru i koristiti ga u(jesto s+avanja. $ktivni od(or je hodanje istezanje i sl. Pravilna prehrana +od
;i(e se s(atra dovoljan unos tekuine energetskih i gradivnih
ele(enata. ,oseno je vano ne+osredno nakon treninga @unutar 45 (inutaA uzeti orok @u kruto( ili tekue( stanjuA koji sadrava ugljikohidrate visokog glike(ijskog indeksa i kvalitetnih +roteina u (e
odnosi na dovoljnu +auzu nakon +rovedenog treninga koja o(oguuje
s+ortašu da se regenerira i ada+tira na o+tereenje koje je na+ravio. 'ako
Odgrijavanje (smirivanje organizma) i istezanje se
odnose na vjee koje se +rovode na
kraju treninga i koji(a je 3ilj relaksa3ija (išia uklanjanje ot+adnih +rodukata @laktatiA s(anjivanje (išinog u(ora i s(irivanje krvoilnog sustava. Celiki roj s+ortaša zog nedovoljne -leksiilnosti +ojedinih dijelova tijela i(aju +role(a +riliko( izvo
i iljee aktivnost
sr3a i (ozgaA (jere kako s+ortaševo tijelo -unk3ionira. "n-or(a3ije koje se doiju odnose se na to da li je s+ortaševo sr3e s+re(no da +odnese visoka o+tereenja da li je +reo+tereeno is3r+ljeno da li se još ada+tira od +rethodnog treninga. 8ati( koji energetski sustavi se treaju razvijati koji su o+oravljeni a koji još treaju vre(ena za o+oravak te koji -unk3ionalni sustavi još treaju vre(ena za +ostizanje ho(eostaze @3entralni iv;ani sustav krvoilni sustav hor(onalni sustavA. *ve in-or(a3ije vrlo su vane da i se odredila us(jerenost idueg treninga.
10
-. ,eorets(a i pra(tina vrijednost rada -.1. ,eorets(a vrijednost rada *vi( rado( sa( +okušala ojasniti +oja( za(ora i +retreniranosti koji dovode do -aze o+oravka s+ortiste. *ziro( na to da je se +retreniranost i u;estale +ovrede nazivaju (oderno( olešu ovog doa (nogo je itno istai vrijednost ovog se(inarskog rada u 3ilju eduka3ije kako s+ortista tako i onih koji se ne ave s+orto(
-.2. Pra(tina vrijednost rada "ako +ostoji solidan roj radova na te(u o+oravka u s+ortu +retreniranosti za(ora s+ortista ovaj rad i (ogao +osluiti kao doar +ri(jer za naredno vee i o+širnije istraivanje na ovu te(u.S oziro( na na+rijed izneseno ovaj rad e dati oder
11
/. #a(lj&a( %ako +ostoji (ogunost +ojave za(ora +retreniranosti ili +ovrede kod s+ortiste tako i +ostoje (nogorojna rješenja za te +role(e i rješenja o+oravka. #ajvanije u sve(u to(e je rzo rano otkrivanje i ra3ionalno djelovanje. 8dravstveno stanje svakog s+ortiste zavisi od njega sa(og stoga je itno da svaki od njih vodi svoj dnevnik treninga +lana rada i eviden3iju vjei. ,o(ou tog dnevnika se (oe odrediti is+ravna dijagnoza u slu;aju +retreniranosti ili nekih ko(+lika3ija. #ajvaniji a+arat za otkrivanje +retreniranosti je nau;iti slušati i u+oznati svoje tijelo. ,ostoje niz razli;itih (etoda o+oravka ali je +otreno na osnovi ti+a u(ora ra3ionalno odarati (etodu o+oravka +o savjetu stru;ne osoe.
12
0. iterat&ra 1. 2. . 4. 5.
"zet Raajra(ovi kre( =olakhodi *+oravak u s+ortu htt+)//KKK.-eelli-e.rs/o+oravak.ht(l @1L.01.A htt+)//-itnesstrener.s4K.3o(.hr/indeM.+h+ @22.01.A
13
