Sadržaj 1. Sažetak.................................................................................................................................2 2. Uvod.....................................................................................................................................3 3. Biografija Dragoljuba „Draže“ Mihailovića.........................................................................4 4. Ideologija Dragoljuba „Draže“ Mihailovića (četnički pokret).............................................5 5. Ravnogorski pokret – Četnici Draže Mihailovića.................................................................7 5. 1. Formiranje drugih četničkih odreda............................................................................8 5. 2. Ogranizacija četnika.....................................................................................................8 6. Zaključak..............................................................................................................................10 7. Literatura..............................................................................................................................11
1. Sažetak Ravnogorski pokret (četnički pokret) na čelu sa Dragoljubom „Dražom“ Mihailovićem predstavlja jednu od ogranizacija koja je ostavila svoj veliki trag na tlu bivše Jugoslavije i nanijela nezapamćene zločine koje se s pravom mogu okarakterisati kao genocid. U svrhu svoje ideologije koja je utemeljena na iluziji „Velike Srbije“ oni su tokom Drugog svjetskog rata izvršili svoju organizaciju i krenuli u „čišćenje“ popraćeno mnogim zločinima nad drugim narodima na tlu bivše Jugoslavije, Bošnjaka, Hrvata ali i svog sopstvenog naroda koji se nije uklapao u okvire njihove ideologije. Ova ideologija koja je začeta u 40. godinama 20. stoljeća, na veliku žalost i danas ima veliki broj simpatizera isključivo na tlu Srbije, koji zrače nacionalizmom, i željom da krenu u svoje nove pohode.
1
2. Uvod Ovaj seminarski rad sačinjen je od šest sekcija. Bavi se iznošenjem činjenica koje su vezane za biografiju četničkog vođe Dragoljuba „Draže“ Mihailovića, odnosno njegovog ranijeg djelovanja, prije nego što je stao na čelo Ravnogorskog pokreta. Zatim, iznijete su činjenice koje se tiču ideologije koju je pratio Mihailović i koju je uspio proširiti među svojim pristalicama. U posljednjem dijelu ovog seminarskog rada istaći će se neke od osnovnih informacija koje su vezane za Ravnogorski, odnosno četnički pokret, formiranje drugih četničkih pokreta, kakvi su bili četnici Koste Milovanovića Pećanca, i na samom kraju odgovoriti će na neka pitanja vezana za organizaciju četničkog pokreta. Iako se ovaj seminarski rad bavi pitanjem četništva, zbog opravdanih razloga, neće odgovoriti na sva pitanja teritorijalne rasprostranjenosti četništva i njegovog djelovanja, odnosa sa drugim pokretima na prostoru Jugoslavije, kakav je bio Ustaški i Narodnooslobodilački (partizanski), već će samo iznijeti neke od osnovnih informacija.
2
3. Biografija Dragoljuba „Draže“ Mihailovića Dragoljub „Draža“ Mihailović se rodio 27. aprila 1893. godine u gradiću Ivanjica, udaljenog pedesetak kilometara od Čačka, u jugozapadnoj Srbiji. Dragoljub Mihailović je bio čovjek u kojeg je veliki broj Srba polagao svoju nadu i vjeru kroz veći dio ratnih godina. Mihailović je u septembru 1910. godine postao član Srpske vojne akademije. Bio je učesnik u Balkanskim ratovima 1912.-1913., a u julu 1913. godine biva unaprijeđen u potporučnika. Služio je u Prvom svjetskom ratu i sa srpskom vojskom prešao preko Albanije 1915., a na Solunskom frontu je kasnije bio više puta odlikovan. Od 1921. do 1923. godine, bio je u Višoj školi Vojne akademije, a 1926. godine je uveden u generalštabnu struku. Između 1927. i februara 1935. godine, obavljao je funkciju komadanta kraljeve garde. U junu 1935. bio je imenovan za vojnog atešea u Sofiji a u već u septembru biva unaprijeđen u čin pukovnika u septembru. Od maja 1937. pa do istog mjeseca 1941. Mihailović je zauzimao nekoliko različitih položaj u jugoslovenskoj vojnoj hijerarhiji, od načelnika štaba Dravske divizije, do komadanta 39. pješadijskog puka u Celju. Zatim, bio je na mjestu načelnika za fortifikacije, nakon čega je vršio nastavničku dužnost na Vojnoj akademiji. Bio je i načelnik opšteg odjeljenja pri Inspektoratu vojske. Početkom 1939. godine dok je bio na službi u Celju, izdao je i predao svojim nadređenima plan za reorganizaciju jugoslovenskih oružanih snaga na principz nacionalnog poretka, ali je zbog toga bio kažnjen 1. novembra 1939. sa trideset dana strgogo zatvora. Nekoliko mjeseci prije invazije, Mihailović je postao zamjenik načelnika štaba šeste armijske oblasti u Mostaru, a bio je i ratni pomoćnik načelnika štaba Druge armije, ali je taj položaj bio beznačajan. Dakle, do aprila 1941. Mihailović se ni po čemu nije izdvajao od mnogih drugih jugoslovenskih generalštabnih oficira, nije imao iskustva u političkom organizovanju. Ono što je imao bila je jedna duboka odanost političkom poretku srpske dominacije u Jugoslaviji.1 Zbog svojih kasnijih zlodjela i saradnje sa okupatorima Dragoljub Mihailović je uhapšen 15. jula 1946. godine. Na suđenju koje se održalo 16. jula 1946, osuđen je na smrt kao ratni zločinac i izdajnik. Streljan je 17. jula 1946. godine.2
1 2
www.scribid.com/doc/92130503/Četnici-u-II-svetskom-ratu Grupa autora, Drugi svetski rat, Knjiga 3, Ljubljana, 1980., 399-400
3
4. Ideologija Dragoljuba Mihailovića (četnička ideologija) Već u predhodnom dijelu smo mogli zaključiti težnje Mihailovića kada je uputio svojim nadležnim osobama, plan o reorganizaciji vojske, u kojem se istakla ta njegova nacionalistička strana ličnosti. U ovom dijelu će se prikazati neke činjenice koje će potkrijepiti već navedeno. Iz zapisnika sa sastanka Dragoljuba Mihailovića i predstavnika njemalke komande u Srbiji u selu Divici: Mihailović: „Kao vojnik ne stidim se što sam nacinalista. U tom svojstvu želim jedino da služim narodu. Pritom se nisam stavio na stranu onih koji žele da isteraju Nemce. Ali neću da dozvolim, uzimajući u obzir slabe nemačke snage koje su u zemlji, da Srbija postane komunistička. Vodila se borba sa pojedinim oficirima i podoficirima, ali to je ipak bio samo manji broj. Naša dužnost je kao vojnika da se ne predajemo dogod možemo izdržati. Stoga nam se ne može prebaciti zašto se ne predajemo. Borba protiv okupatora bila je nužno zlo kako narodne mase ne bi prešle na stranu komunista. Meni je kao vojniku situacija više nego jasna. Nikad se ne bih upuštao u prepade da nije došlo do komunističkih prepada i da Nemci nisu predavali gradove i sela“. 3 Iz instrukcija Draže Mihailovića majoru Đorđu Lašiću i kapetanu Pavlu Đurišiću: „Ciljevi naših odreda jesu: 1) Borba za slobodu celokupnog našeg naroda pod skiptrom njegovog Veličanstva Kralja Petra II. 2) Stvoriti veliku Jugoslaviju i u njoj veliku Srbiju, etnički čistu u granicama Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, Srema, Banata i Bačke. 3)Borba za uključenje u naš državni život i svih još neoslobođenih, slovenačkih teritorija pod Italijanima i Nemcima (Trst, Gorica, Istra i Koruška), kao i Bugarske, severne Albanije sa Skadrom. 4)Čiščenje državne teritorije od svih narodnih manjina i nenacinalnih elemenata“. 4 „Sa komunistima-partizanima ne može biti nikakove saradnje, jer se oni bore protiv dinastije i za ostvarenje socijalne revolucije. Sa Arnautima, Muslimanima i ustašama prema njihovim zaslugama za njihova gnusna nedela prema našem življu tj. iste treba prepustiti „Narodnom
3 4
Nastava modern historije jugoistočne Evrope, Historijska čitanka 4, Drugi svjetski rat, Sarajevo, 2007., 40-41 Isto
4
sudu“, prema Hrvatima koji su pod okupacijom Italijana postupiti prema njihovom držanju u danom trenutku“.5 Ova dva dokumenta svakako oslikavaju ulogu i stav četnika, predvođeni njihovim vođom Mihailovićem, prema pratizanima i Njemcima. Četnike je predvodio već pomenuti Mihailović, inače pukovnik poražene Jugoslovenske vojske. U ljeto 1941. četnici i partizani su sarađivali i zajedno su uspjeli da oslobode neke gradove u zapadnoj i centralnoj Srbiji. Od samog početka ustanka, partizani i Mihailovićevi četnici borili su se za kontrolu nad gradovima koje bi oslobodili.6 Dakle iz ovoga se može zaključiti kakvu je to ideologiju formirao četnički vođa Mihailović. Onu koja je imala jedan jasan cilj, a taj cilje je bio „čišćenje“ nesrpskog stanovništva. Odnosno, glavni cilj četnika i njihovih jedinica bila je obnova Jugoslavije s velikom i etničkom homogenom Srbijom, koja bi imala dominantnu poziciju. Da bi to postigli smatrali su da treba pristupiti već pomenutom „čišćenju“. Kao najveće protivnike su proglasili pratizanske jedinice, pa su, radi uništenja partizanskog pokreta, neki četnički komadanti prihvatali saradnje sa talijanskim jedinicama, u akcijama „odmazde“ i „čišćenja terena“ u Dalmaciji, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori. U tim akcijama stradalo je brojno civilno stanovništvo, kako hrvatsko i bošnjačko, tako i srpsko.7 Još jedan aspekat ideologije, a koji je bitan za istaći je bio taj da je okupljanje svih Srba proglašeno za neupitan zahtjev nacionalnih snaga poslije dočekivanja „noža u leđa“ u aprilu 1941. U Srbiji proširenoj na račun drugih naroda, a koja bi izlazila na more, te uključivala Kordun, Baniju, Slavoniju i Vojvodinu, s granicama kod Karlovca i Ogulina, a na drugoj strani ispravila nacionalne međe s Rumunijom, Bugarskom, Albanijom i Mađarskom, četnici su gledali vodeću naciju u Jugoslaviji i Balkanu, dozvoljavajući da ona bude i federativno vezana s „osakaćenom“ Hrvatskom, pošto se prethodno, tokom rata izmire računi.8
5
Isto Nastava modern historije jugoistočne Evrope, Historijska čitanka 4, Drugi svjetski rat, Sarajevo, 2007, 41 7 Isto, 87 8 Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 1918.-1988., Knjiga II Narodnooslobodilački rat i revolucija 1941.-1945., Beograd, 1985., 157 6
5
5. Ravnogorski pokret – Četnici Draže Mihailovića Uzimajući u obzir političku situaciju na tlu tada podjeljene Jugoslavije, i kapitulacije, kao i slabosti italijanskih i njemačkih snaga, tadašnji pukovnik Dragoljub Mihailović odbio je da se pomiri sa tim stanjem. On je pokušao da s ostacima vojske stvori tajnu vojnu organizaciju vjernu izbjegloj vladi, koja ga je kasnije i unaprijedila u generala.9 U mjesecu maju 1941. na Ravnoj gori kod Valjeva okupila se grupa aktivnih i rezervnih oficira kraljevske jugoslovenske vojske, policajaca i žandara koji su uspjeli izbjeći zarobljavanje. Predvođeni svojim pukovnikom Dražom Mihailovićem, uspjeli su se prebaciti sa prostora Doboja, gdje su inače bili u vrijeme sloma Jugoslavije. To su bili začeci četničkog pokreta. Četnička je organizacija, kao što je već napominjano, od samog svog začeća težila da u okupiranoj zemlji stvori snage koje će se boriti za obnovu društveno-političkog uređenja koje je u Jugoslaviji vladalo prije aprilskog rata. Zato je, naravno, uživala punu podršku izbjegličke kraljevske vlade, koja je u četništvu vidjela svoj vojno-politički oslonac u zemlji. Četnička organizacija, jezgra koje se zadržala na Ravnoj gori, predstavljala je sebe kao kontinuitet jugoslovenske kraljevske vojske i pretendirala je na to da obuhvati cijeli jugoslovenski teritorij. Pojava i razvoj četničkih formacija u raznim dijelovima Jugoslavije išli su usporedno s ofanzivnim operacijama njemačkih i italijanskih okupatora protiv partizanskih snaga i oslobođenih područja širom Jugoslavije. Tako su se četnici u Lici, Gorskom kotaru i Kordunu, Bosni i Hercegovini i u Dalmaciji udružili s italijanskim okupatorom u suzbijanju i uništavanju ustaničkih žarišta na tim područjima. Još pri kraju oktobra 1941. Mihailović je uputio u istočnu Bosnu majore Boška Todorovića i Jezdimira Dangića. Oni su tamo oformili četničke odrede i poveli zločinačku borbu protiv hrvatskog i muslimanskog stanovništva. Služeći se nacionalističkom propagandom, uspjeli su stvoriti nove četničke vojne organizacije. U novembru 1941. u Split su došli izaslanici Draže Mihailovića: Ilija Trifunović Birčanin i Dobrosav Jevdjević. Prema Dražinim instrukcijama, u Dalmaciji i Dalmatinskoj zagori četnički se pokret od početka razvijao oslanjajući se na italijanskog okupatora. Najbrojnije četničke jedinice 9
Stevan Pavlović, Istorija Balkana 1804.-1945., Beograd, 2004., 460
6
nalazile su se u Kninskoj krajini, gdje je obrazovana Dinarska četnička divizija, zatim u južnoj Lici, oko Bosanskog Grahova, Mrkonjić Grada i Gacka. Pri kraju 1941. Mihailović je imenovao komandu Jugoslovenske vojske u otadžbini za Sloveniju. U drugim dijelovima Jugoslavije pokušaji stvaranja četničke organizacije potpuno su propali10
5. 1. Formiranje drugih četničkih pokreta U Srbiji su se osim četnika Draže Mihailovića pojavili i četnici Koste Milovanovića Pećanca, koji je odmah nakon kapitulacije kraljevske jugoslovenske vojske počeo formirati četničke jedinice. Mihailović i Pećanac imali su istu strategiju koja se ogledala u ne suprotstavljanju okupatorima, nego čekati pogodan trenutak i tada uz pomoć iz inozemstva stupiti u akciju da bi se kralju i velikosrpskoj buržoaziji omogućio ponovni dolazak na vlast. Zbog toga su oni održavali vezu, dogovarali se o zajedničkim akcijama protiv narodnooslobodilačkog pokreta, a jedan i drugi vodili su tajne pregovore sa tek formiranom kvislinškom vladom Milana Nedića i preko nje uspostavili kontakte s njemačkim okupacionim vlastima.11
5. 2. Organizacija četničkog pokreta Četnici su krajem 1941. i početkom 1942. godine prešli na stvaranje brigada, a krajem 1942. i početkom 1943. korpusa. Četnička vojna organizacija imala je više slabih tačaka: prinudna mobilizacija, nejedinstvena struktura, rivalitet komadanata, borba oko vlasti i uticaja, teriorijalni karakter. Veliki broj obaveznika postojao je samo na papiru. Neku vrstu elitnih jedinica činile su „leteće brigade“, sastavljene od najboljih mladih obveznika. Iz vojno-teritorijalne podjele Jugoslavije vidi se da se radilo o posebnim komandama: Srbija sa „Južnom Srbijom“ (Makedonijom), Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Boka, Sandžak („Stari Ras“), Dalmacija i Lika, Vojvodina i Slavonija, Slovenija. Četnici su ispoljavali nedisciplinu, pljačkali i sprovodili teror nad partizanskim simpatizerima, porodicama partizana, zarobljenim protivnicima. Grupe u štabovima nisu se među sobom trpjele. Među istaknutim Mihailovićevim oficirima sukobljavali su se Petar Baćović i Zaharije Ostojić, Vojislav Lukačević i Pavle Đurišić, Ilija Mihić i Slavko Bjelajac. Komandni četnički sastav činili su, pored oficira i podoficiri, graničari, seoski trgovci, pojedini sveštenici itd. Glavnu borilačku masu sačinjavali su tradicionalno seljaci, stoga i ne čudi 10 11
Grupa autora, Drugi svjetski rat, Knjiga 2, Zagreb, 1980., 271-272 Isto
7
što se u četničkim programima govori o agrarnoj reformi i riješavanju seljačkog pitanja srpskog stanovništva kolonizacijom i preraspodjelom zemlje na račun nacionalno diskriminisanih naroda i manjina. 12
12
Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 1918-1988, Knjiga II Narodnooslobodilački rat i revolucija 1941.-1945., Beograd, 1985., 159-160
8
6. Zaključak Dragoljub „Draža“ Mihailović je definitivno bio ličnost posebnog psihološkog profila koji je bio protkan pukim nacinalizmom i idejom „Velikosrpske ideje“ koju je on, kao i njego sljedbenici želio ostvariti na štetu drugih naroda i zajednica na tlu bivše Jugoslavije. Činjenica za veoma uspješno širenje četničkog nacinalizma se može objasniti kao pojava koja se širila isključivo među nepismenim srpskim stanovništvom, mahom seljačkim, koji su bili uvjereni da će im se riješiti neka od gorećih pitanja ukoliko uspiju ostvariti svoje ciljeve. Kao što se moglo vidjeti, Mihailović je još u ranijem periodu, prije nego što je i postao vođa četničkog pokreta, prilikom svoje vojne službe, imao vizije o reorganizaciji vojske koja potvrđuje njegov nacionalizam. Da bi stvar bila još jasnija, Mihailović je sam isticao da je nacionalista, te da se toga i ne stidi, jer je „radio“ u korist svog naroda. Valja istaći i njegove instrukcije pojedinim majorima i kapetanima u kojima im je jasno definirao ciljeve četničkog pokreta, a koji su se ticali „čišćenja“ od nesrpskog življa. Kada je riječ o Ravnogorskom četničkom pokretu, možemo zaključiti da se radi o pokretu koji je „uspješno“ psihološki realiziran od strane Mihailovića i njegovih bližnjih saradnika, jer kad kažemo uspješno psihološki realiziran, mislimo na to da je uspio „zavesti“ široku nepismenu seljačku masu, ali svakako ne samo tu masu jer je unutar četničkog pokreta bilo i drugih profila ljudi (onih koji su živjeli u mašti „Velike Srbije“, oni koji su smatrali da su poturčeni Srbi gori od Turčina, a tu su bili i oni koji su gledali samo svoj lični interes), sakrivajući od njih prave ciljeve četničke organizacije. Zbog te njegove ideologije, ovaj pokret će rezultirati mnogobrojnim genocidnim činovima nad drugim narodima, Bošnjačkim, Hrvatskim pa i sopstvenim Srpskim. Ono što je zastrašujuća činjenica jesta da se veliki broj Srba nije još uvijek distancirao od djela koje su počinili četnici i četnički pokret u Drugom svjetskom ratu. Za veliki broj seljačkog stanovništva, ali i slabo obrazovanih ljudi četnici na čelu sa Mihailovićem su simbol otpora, najčasniji borci Srbije. Također je bizarno što se u Srbiji četnici i partizani zakonom izjednačeni kao antifašisti i borci za oslobođenje. Sve ovo nam upućuje na jasnu činjenicu, a misli se na to da je četništvo u srpskom narodu i dalje egzistira, i čeka znak sa vrha da krene u nove „pohode“, kao što je to bilo za vrijeme agresije na našu domovinu Republiku Bosnu i Hercegovinu.
9
7. Literatura 1. Grupa autora, Drugi svetski rat, Knjiga 3, Ljubljana, 1980. 2. Grupa autora, Drugi svjetski rat, Knjiga 2, Zagreb, 1980. 3. Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 1918-1988, Knjiga II Narodnooslobodilački rat i revolucija 1941-1945, Beograd, 1985. 4. Stevan Pavlović, Istorija Balkana 1804-1945, Beograd, 2004. 5. Nastava modern historije jugoistočne Evrope, Historijska čitanka 4, Drugi svjetski rat, Sarajevo, 2007. 6. www.scribid.com/doc/92130503/Četnici-u-II-svetskom-ratu
10
