Tema 1. INTR Tema INTRODUC ODUCCIÓN CIÓN Y CUESTIONES GENERALES 1. BREVE HISTORIA HISTORIA DE LA PSICOLINGÜÍ PSICOLINGÜÍSTICA STICA Desde hace mucho tiempo, os estudiosos de a me!te se i!te"esa"o! po" e estudio de e!#ua$e. %a"a Aristóteles, e&ist'a! po" u! ado o($etos i!depe!die!tes de e!#ua$e ) po" ot"o, paa("as *a"(it"a"ias+ ) !osot"os as hemos u!ido. E co!cepto, e o($eto es e mismo pe"o e! cada u#a" o de!omi!amos de u!a o"ma. *1-1+ 1+// 0uch 0ucho o desp despu us, s, e! 1-22 1-22,, se o(tu o(tu3i 3ie" e"o! o! dato datoss Paul Paul Broa Broa *1- espec'4cos, a5! 3i#e!tes e! a actuaidad. Se ide!ti4c6 e 7"ea de 8"oca, di"ect di"ectame ame!te !te "e "eaci acio!a o!ada da co! e e!#ua$ e!#ua$e e *da9o *da9o e! e c6"te c6"te& & p"e" p"e"o!t o!ta a i:;uie"do. Desc"i(i6 a pacie!tes co! patoo#'as de e!#ua$e.
!arl "er#i$e "er#i$e *1-<+/ E! este si#o tam(i! se descu("i6 e 7"ea de =e"!ic>e. Se o(se"36 como u!a esi6! e! a pa"te poste"io" de 6(uo tempo"a i:;uie"do causa(a p"o(emas de e!#ua$e. p"ime" e" cie! cie!t' t'4c 4co o e! c"ea c"ea"" u! a(o a(o"a "ato to"i "io o de "il%el& "il%el& "u#'t "u#'t/ ?ue e p"im psicoo#'a. E! e a(o"ato"io de =u!dt se ea(o"6 u!a p"ime"a teo"'a de a p"oducci6! de e!#ua$e.
Co#'utis&o *a9os @2 mediados de os B2+ E&isti6 u! pe"iodo co! u!a ue"te i!ue!cia co!ductista *oh! 8. =atso!, 1@2+ e!t"e os a9os @2 ) B2 de si#o pasado, ) como co!t"aposici6! a esta co""ie!te, su"#i6 u! i!te"s mu) ue"te po" os p"ocesos co#!iti3os, ) e! pa"ticua" po" e e!#ua$e. I!cuso os i!#Fistas !o psic6o#os se u!ie"o! a esta !ue3a co""ie!te, da!do u#a" a co!cepto de a psicoi!#F'stica. 1B1 ) 1B/ Socia Scie!ce Resea"ch Cou!ci/ Co!e"e!cias ;ue "eu!ie"o! a impo"ta!tes psic6o#os ) i!#Fistas de a poca. Se puede co!side"a" e i!icio de a cie!cia psicoi!#F'stica.
Noa& C%o&s$( C%o&s$()) i!#Fista ) dee!so" de a cie!cia co#!iti3a, mu) c"'tico co! e co!ductismo, estu3o estu3o p"ese!te p"ese!te e! e !acimie!to !acimie!to de esta co""ie!te, co""ie!te, ) hasta e p"ese!te sus ideas si#ue! 3i#e!tes. ?ue u! #"a! estudioso de a psicoo#'a de e!#ua$e. E! 1B< pu(ic6 HEst"uctu"as si!t7cticas. U!a de as ideas u!dame!taes de Choms>) es ;ue e! a #"am7tica e&iste u! !ume !ume"o "o 4!it 4!ito o de paa( paa("a "ass ;ue ;ue co com( m(i! i!ad adas as de die" die"e!t e!tes es ma ma!e !e"as "as p"oduce! u! !5me"o i!4!ito de o"acio!es #"amaticaes. 1
Ot"a idea "ee3a!te "especto a a ad;uisici6! de e!#ua$e es a e&iste!cia de u!a #"am7tica i!!ata, ;ue e&iste de!t"o de !osot"os cua!do !acemos, es u!i3e"sa ) se apica"'a a todas as e!#uas huma!as co!ocidas. Esta idea es mu) co!t"o3e"tida ) es "echa:ada po" a#u!os estudiosos. *A#u!as e!#uas p"im p"imit iti3 i3as as de t"i( t"i(us us de de am ama: a:o! o!as as !o pued puede! e! a$us a$usta ta"s "se e a as as "e#a e#ass #"amaticaes ;ue postu6 Choms>)+. A ha(a" de i!!atismo, "ecaca a di4cutad de u!a pe"so!a aduta pa"a ad;ui"i" u! !ue3o idioma. Choms>) !os da u!a 3isi6! co!t"a"ia ) ate"!ati3a a a 3isi6! co!ductista de e!#ua$e.
A*os +, - atuali'a' E! este pe"iodo a psicoo#'a se e!cue!t"a m7s ae$ada de a i!#F'stica ) de oco oco de ate! ate!ci ci6! 6! de a si!t si!ta& a&is is.. E&is E&iste te u! #"a! #"a! peso peso de a psic psicoo oo#'a #'a co#!iti3a e! e estudio de e!#ua$e. Cua!do ha(amos de co#!iti3ismo ha(amos de p"ocesamie!to de a i!o"maci6!, e cua es u!dame!ta e! e e! e!#ua #ua$e. $e. Ja Ja) ) act acto" o"es es muc muchos hos ac acto" to"es ;ue ;ue i!te i!te"3 "3ie ie!e !e! ! e! es este te p"ocesamie!to/ K K
Ni3e Ni3ee ess i!e i!e"i "io" o"es es// Rec eco! o!oc ocim imie ie!t !to o de paa paa(" ("as as.. La ate! ate!ci ci6! 6! ) a pe"cepci6! *eeme!tos 3isuaes ) auditi3o e! e e!#ua$e esc"ito u o"a+ Ni3e i3ees es supe"io e"io""es/ a(a"ca aspec ecto toss m7s compe mpe$$os como a comp"e!si6! de u! discu"so e! todo su co!$u!to.
E! es esta ta poc poca a e# e#a a a i!3e i!3est sti# i#ac aci6 i6! ! e! situ situac acio io!e !ess co co!t !t""oad oadas as de a(o a(o"a "ato to"i "io o a t"a3 t"a3s s de a psic psico oi! i!#F #F's 'sti tica ca e&pe"ime!ta ) a psicoi!#F'stica de desa""oo. A 4!aes de os a9os -2 destaca a idea de Co#eio#is&o / 0odeo de "edes !eu"o!aes, do!d do!de e se i!c i!cu) u)e e e e!# e!#ua ua$e $e.. Ja Ja( (a! a! de a e&iste e&iste!ci !cia a de !odos !odos i!te"" i!te""ea eacio cio!ad !ados. os. La i!o" i!o"mac maci6! i6! ;ue se amace!a e! a memo"ia cue!ta co!e& co!e&io! io!es es e!t"e e!t"e esa i!o"m i!o"maci6 aci6!. !. E! e e!#ua$e ocu""e a#o pa"ecido, ) a i!o" o"mac aci6 i6! ! tam(i m(i! se compa"te ) esta(ece co!e&io!es.
Atuali'a'
@
Ot"a idea "ee3a!te "especto a a ad;uisici6! de e!#ua$e es a e&iste!cia de u!a #"am7tica i!!ata, ;ue e&iste de!t"o de !osot"os cua!do !acemos, es u!i3e"sa ) se apica"'a a todas as e!#uas huma!as co!ocidas. Esta idea es mu) co!t"o3e"tida ) es "echa:ada po" a#u!os estudiosos. *A#u!as e!#uas p"im p"imit iti3 i3as as de t"i( t"i(us us de de am ama: a:o! o!as as !o pued puede! e! a$us a$usta ta"s "se e a as as "e#a e#ass #"amaticaes ;ue postu6 Choms>)+. A ha(a" de i!!atismo, "ecaca a di4cutad de u!a pe"so!a aduta pa"a ad;ui"i" u! !ue3o idioma. Choms>) !os da u!a 3isi6! co!t"a"ia ) ate"!ati3a a a 3isi6! co!ductista de e!#ua$e.
A*os +, - atuali'a' E! este pe"iodo a psicoo#'a se e!cue!t"a m7s ae$ada de a i!#F'stica ) de oco oco de ate! ate!ci ci6! 6! de a si!t si!ta& a&is is.. E&is E&iste te u! #"a! #"a! peso peso de a psic psicoo oo#'a #'a co#!iti3a e! e estudio de e!#ua$e. Cua!do ha(amos de co#!iti3ismo ha(amos de p"ocesamie!to de a i!o"maci6!, e cua es u!dame!ta e! e e! e!#ua #ua$e. $e. Ja Ja) ) act acto" o"es es muc muchos hos ac acto" to"es ;ue ;ue i!te i!te"3 "3ie ie!e !e! ! e! es este te p"ocesamie!to/ K K
Ni3e Ni3ee ess i!e i!e"i "io" o"es es// Rec eco! o!oc ocim imie ie!t !to o de paa paa(" ("as as.. La ate! ate!ci ci6! 6! ) a pe"cepci6! *eeme!tos 3isuaes ) auditi3o e! e e!#ua$e esc"ito u o"a+ Ni3e i3ees es supe"io e"io""es/ a(a"ca aspec ecto toss m7s compe mpe$$os como a comp"e!si6! de u! discu"so e! todo su co!$u!to.
E! es esta ta poc poca a e# e#a a a i!3e i!3est sti# i#ac aci6 i6! ! e! situ situac acio io!e !ess co co!t !t""oad oadas as de a(o a(o"a "ato to"i "io o a t"a3 t"a3s s de a psic psico oi! i!#F #F's 'sti tica ca e&pe"ime!ta ) a psicoi!#F'stica de desa""oo. A 4!aes de os a9os -2 destaca a idea de Co#eio#is&o / 0odeo de "edes !eu"o!aes, do!d do!de e se i!c i!cu) u)e e e e!# e!#ua ua$e $e.. Ja Ja( (a! a! de a e&iste e&iste!ci !cia a de !odos !odos i!te"" i!te""ea eacio cio!ad !ados. os. La i!o" i!o"mac maci6! i6! ;ue se amace!a e! a memo"ia cue!ta co!e& co!e&io! io!es es e!t"e e!t"e esa i!o"m i!o"maci6 aci6!. !. E! e e!#ua$e ocu""e a#o pa"ecido, ) a i!o" o"mac aci6 i6! ! tam(i m(i! se compa"te ) esta(ece co!e&io!es.
Atuali'a'
@
Estudio desde di3e"sas discipi!as, e! as ;ue cada u!a a9ade su #"a!o de a"e!a pa"a a comp"e!si6! de e!#ua$e. %sicoo#'a/ 0emo"ia, ate!ci6! ) pe"cepci6!, e!#ua$e, !eu"opsicoo#'a, "esouci6! de p"o(emas. Li!#F'stic Li!#F'stica/ a/ est"uctu est"uctu"a "a ) aspectos aspectos m7s o"maes o"maes de e!#ua$e e!#ua$e.. 8ioo#'a ?ioso'a a!t a!t"opo opoo# o#'a 'a I!o"m7tica I!o"m7tica// E&t"acci6! E&t"acci6! de de ca3es de e!#ua$e e!#ua$e huma!o huma!o pa"a pa"a apica"o apica"o a e!#ua$e i!o"m7tico. 0edic edici! i!a a et etc.
/. ASPECTOS DE LA PSICOLOGÍA DEL LENG0AE La psicoo#'a de e!#ua$e se ce!t"a e!/ K
Co!oce Co!o ce"" e e!#ua e!#ua$e $e ) os p"oce p"oceso soss co#!i co#!iti ti3o 3oss impic impicad ados os e! su uso uso ha( ha(itua itua/ / cua!d ua!do o ha( ha(am amos os de de uso uso ha(i ha(itu tua a !os !os "ee" ee"im imos os p"i!cipame!te a e!#ua$e o"a, ;ue ue e p"ime"o ;ue apa"eci6. Tam(i! Tam(i! e&iste e e!#ua$e esc"ito, mu) poste"io". poste"io". Tam(i! co!tamos co! e!#ua$e !o 3e"(a, e!#ua de si#!osM K A!a A!ai: i:a" a" as as !o" !o"ma mass soc ocia iae ess ;ue ;ue co co! !e e3a 3a u! uso uso adec adecua uad do de de e!#ua$e K E&am &ami!a" os os meca!ismo ismo ce"e e"e("aes es asociados/ %o" e$em emp po, i!o"maci6! i!co!#"ue!te e! e e!#ua$eM K Estu Estudi dia" a" a o" o"ma e! ;ue as pe"s pe"so! o!as as ad;ui ad;uie" e"e! e!,, co comp mp""e!de e!de! ! ) p"oduce! e e!#ua$e. Ad;ui Ad;ui"i" "i"// se ad;uie" ad;uie"e e i#ua e e!#ua e!#ua$e $e e! a i!a!cia i!a!cia ;ue ;ue e! a edad aduta e&iste! meca!ismos die"e!tes Co Comp mp""e!de e!de"/ "/ Co Como mo pe" pe"ci(i ci(imo moss ) e!te e!te!d !dem emos os e ha( ha(a a ) e e!#ua$e esc"ito. %"od %"oduc uci" i"// Co Como mo co co!s !st" t"ui uimo moss emisi emisio! o!es es desd desde e u!a u!a idea idea hast hasta a u!a o"aci6! competa. E e!#ua$e es impo"ta!te po";ue/ 1. Es u!a ha(iid ha(iidad ad ca"acte" ca"acte"'st 'stica ica ) e&cu e&cusi3 si3a a de a especia especia huma!a. huma!a. Es dec eci" i",, dist disti! i!#u #ue e a os os se"es e"es huma huma!o !oss de de "es esto to de a!im a!ima aes es.. %"o(a( o(a(e em me!te e!te o" o"me pa"t pa"te e de de dise9o #e!tico de !uest"a especie. Se a!ai:a! aspectos como si es cie"to ;ue e e!#ua$e es i!!ato, o si estamos a(ie"tos a !ace" a cua;uie" tipo de e!#ua$e ) despus !os ce""amos ) especiai:amos e! u!ci6! a e!#ua$e de co!te&to a ;ue estamos e&puestos.
@. Todos os huma!os co!ocemos ) utii:amos, a me!os u!a e!#ua *ha) ;ue te!e" e! cue!ta as e&cepcio!es e! casos de pe"so!as ;ue se ha! c"iado e! estado sa3a$e, e! soedad etc.+ . E e!#ua$e desempe9a u! pape u!dame!ta e! !uest"a 3ida dia"ia pues !os pe"mite comu!ica" !uest"os pe!samie!tos ) se!timie!tos *se a!ai:a"7 c6mo aecta e aisamie!to e! e co!te&to de u!a p"isi6!, o a i!capacidad de comu!ica"se e! u! pa's !ue3oM as' como a impo"ta!cia ) !ecesidad de comu!ica"!os pa"a p"ese"3a" !uest"a esta(iidad emocio!a+. P. Utii:amos e e!#ua$e de ma!e"a espec'4ca pa"a comu!ica"!os e! die"e!tes situacio!es *die"e!cia e!t"e e e!#ua$e e! u!a e!t"e3ista de t"a(a$o o co! ami#os toma!do u! caQ tipo de e!to!aci6!, "ases ;ue utii:amosM+ Esta capacidad es espec'4ca de a especie huma!aQ os a!imaes !o tie!e! a capacidad de disc"imi!a" situacio!es ) co!te&tos pa"a utii:a" e e!#ua$e adecuado e! cada mome!to. B. Au!;ue a ad;uisici6! de e!#ua$e !os "esute a#o mu) ce"ca!o ) amiia", )a ;ue apa"ece so("e e p"ime" a9o de 3ida ) !os acompa9a e! a ma)o"'a de !uest"as acti3idades, !o de(emos pe!sa" ;ue es a#o ta! se!cio. Comp"o(amos su di4cutad cua!do t"atamos de ad;ui"i"o como adutos. . Su ad;uisici6! !o pa"ece "e;ue"i" #"a! esue":o, au!;ue a 3eces es !ecesa"ia u!a cie"ta ate!ci6!, po" e$empo a a ho"a de/ a. Ap"e!de" u! se#u!do idioma (. Ja(a" e! u!a situaci6! socia comp"ometida c. Desci"a" u! me!sa$e am(i#uo o di'ci de comp"e!de" d. I!te!ta" "eco"da" u!a paa("a e&acta *He! a pu!ta de a e!#ua+ e. Comete" u! e""o" !o deseado *deci" u!a paa("a po" ot"a+ E estudio de e!#ua$e se ce!t"a p"i!cipame!te e! e estudio de os p"ocesos de e!#ua$e e! pe"so!as !o"maes. Au!;ue tam(i! se puede o(se"3a" e e!#ua$e de pe"so!as co! p"o(emas i!#F'sticos *a7sicos o co! esio!es ce"e("aes+.
2. CONCEPTOS DEL LENG0AE La "espuesta a u es e e!#ua$e es mu) di'ci de co!testa"
P
%a"a C%o&s$( *1B<+ se"'a HU! co!$u!to *4!ito o i!4!ito+ de o"acio!es, cada u!a de eas de o!#itud 4!ita ) co!st"uida a pa"ti" de u! co!$u!to 4!ito de eeme!tos.
Pesa'or , 1-/ HSistema de si#!os o s'm(oos *!atu"aes o a"ti4ciaes+ ;ue ope"a! como c6di#os de "ep"ese!taci6! )o de comu!icaci6! pa"a a#u!os sistemas *3i3os o m7;ui!as+. Beli#%ó#) I3oa ( Ri4i5re , @22B/ Hsistema de e&p"esi6!, "ep"ese!taci6! ) comu!icaci6! ;ue se (asa e! u! sistema de si#!os ) "e#as o"maes (ie! de4!idos *c6di#o+, cu)a utii:aci6! po" u! o"#a!ismo impica u!a modaidad pa"ticua" de compo"tamie!to. E e!#ua$e, po" e hecho de esta" compuesto po" si#!os, p"esupo!e u!a cie"ta capacidad pa"a esta(ece" co""espo!de!cia e!t"e si#!i4cado ) si#!i4ca!te. K K
Si#!i4ca!tes/ es a"(it"a"io, puede 3a"ia" *7"(o, t"ee+ Si#!i4cado/ Es a idea de o($eto, es 4$a, i!amo3i(e.
Coi!cide!cias
e!
todas
as
de4!icio!es/ Sim(6ico *si#!i4ca!tes+ Es sistem7tico ou!ta"io/ a pe"so!a, 3ou!ta"iame!te decide t"a!smiti" i!o"maci6! pa"a comu!ica"se. 0odaidades Comu!icaci6! Compo"tamie!to T"es dime!sio!es o compo!e!tes de de4!ici6! m7s comu!es/ 1. Di&e#sió# 6or&al o estrutural/ E estudio de e!#ua$e esta"'a di"ectame!te 3i!cuado a a !ecesidad de co!oce" ) da" cue!ta de Hcomo es e sistema i!#F'stico e! s' mismo. Este sistema, m7s "eacio!ado co! a i!#F'stica, tie!e die"e!tes o($etos o s'm(oos ;ue se "eacio!a! co! a "eaidad. HComo es e sistema i!#F'stico/ es u! sistema de eeme!tos *se9aes, s'm(oos o si#!os+, "ee3a!tes po";ue "emite! a o($etos o aspectos de a B
"eaidad disti!tos a eos mismos. Cua!do ha(amos de os si#!os, decimos ;ue estos so! a"(it"a"ios, os ee#imos !osot"os ) os asociamos a os co!ceptos.
E sistema de si#!os se puede desc"i(i"/ I!di3iduame!te/ Si#!i4cado, o"i#e! !atu"a o co!3e!cio!a, !atu"ae:a ic6!ica o a"(it"a"ia. Como pa"te de u! sistema ;ue tie!e u!a cie"ta o"#a!i:aci6! i!te"!a.
De este sistema podemos die"e!tes pu!tos de a!7isis/
a. 9. . '. e.
destaca"
7o#olo38a :or6olo38a Si#tais Se&;#tia Pra3&;tia
A. 7ONOLOGÍA Estudia os so!idos de e!#ua$e, de ha(a. Es e sistema m7s se!cio, (asado e! e o!ema, o u!idad m7s pe;ue9a de so!ido *sistema o!o6#ico+. La o!oo#'a estudia as "e#as ;ue "e#ua! como se cooca! $u!tos os so!idos. Fonema/ Rep"ese!taci6! me!ta a(st"acta de as u!idades de so!idos e! u!a e!#ua. Somos os huma!os capaces de "eco!oce" ) die"e!cia" todos os so!idos e&iste!tes e! todas as e!#uas
B. :OR7OLOGÍA Estudia a est"uctu"a i!te"!a de as paa("as pa"a deimita", de4!i" ) casi4ca" sus u!idades. Ja(amos de a o"ma de as paa("as. Las paa("as est7! compuestas po" u!idades m7s simpes, os mo"emas.
Morfema/ U!idad m7s pe;ue9a co! si#!i4cado. K Ra': K %"e4$os/ i!K$ustKicia K Su4$os/ LLu3iKoso E$empos de mo"oo#'a/ K K K K
1 mo"ema/ ma", soM @ mo"emas/ #atKo, #atKa mo"emas/ #atKoKs
C. C. C. C. SINTA
<
E o"de! de as paa("as es mu) "ee3a!te pa"a su si#!i4cado, puede si#!i4ca" cosas totame!te die"e!tes depe!die!do de o"de! (Un perro muerde a un hombre – Un hombre muerde a un perro). Es tam(i! impo"ta!te, adem7s de o"de!, as "e#as ;ue e aecta!. (Un perro es mordido por un hombre).
Estas "e#as so! especiame!te impo"ta!tes e! casos de am(i#Fedad.
D. SE:=NTICA Se e!ca"#a de si#!i4cado de as o"acio!es ) as paa("as. Te!emos ;ue ha(a" a;u' tam(i! de as "edes sem7!ticas ) e e&ic6!. E Leió# es e &ico ;ue cada pe"so!a te!emos amace!ado e! u!a especie de Hdiccio!a"io e! !uest"a memo"ia. Todas esas paa("as se "eacio!a! e!t"e s' a t"a3s de as "edes sem7!ticas. U! co!cepto se cooca p"6&imo a ot"o co! e ;ue tie!e "eaci6!, ) as' se 3a te$ie!do esta "ed. Estas "edes so! die"e!tes pa"a cada i!di3iduo, e! u!ci6! de a co!!otaci6! ;ue cada u!o e demos a u!a paa("a, #"acias a !uest"a e&pe"ie!cia, co!ocimie!tos p"e3ios etc. Las "edes sem7!ticas so! o($eto de a!7isis ) estudio. De!t"o de a sem7!tica se a!ai:a! tam(i! cosas como a a"(it"a"iedad de as paa("as, es deci", a asi#!aci6! a"(it"a"ia de paa("as a co!ceptos. As' como a 3a"iaci6! de esta asi#!aci6! depe!die!do de a e!#ua. La paa("a *si#!i4ca!te+ es disti!ta de co!cepto *si#!i4cado+/ as paa("as so! s'm(oos 3i!cuados a co!ceptos *"ep"ese!tacio!es me!taes+. %odemos cam(ia" e !om("e paa("as pe"o !o cam(ia"7 e co!cepto. > Palabra E e&ic6! me!ta/ paa("as ;ue co!ocemos *u!a pe"so!a co!oce e! to"!o a 2.222 paa("as+ Las paa("as est7! "ep"ese!tadas ) o"#a!i:adas a t"a3s de 3a"ios acto"es/ K K K K
as de4!icio!es de diccio!a"io ca"acte"'sticas !ecesa"ias ) su4cie!tes ista de ca"acte"'sticas "edesM
-
%aa("as ) am(i#Fedad &ica/ a 3eces u!a paa("a tie!e 3a"ios si#!i4cados, C6mo decidimos cua es e co""ecto Es u! "ecu"so a me!udo utii:ado e! os chistes.
E. PRAG:ATICA> Estudia cuaes so! as co!dicio!es sociaes id6!eas pa"a utii:a" cada uso de e!#ua$e, es deci", e&pica as !o"mas sociaes ;ue e!t"a9a e uso de e!#ua$e. La p"a#m7tica estudia po" ta!to como adaptamos e e!#ua$e a die"e!tes pe"so!as ) a die"e!tes mome!tos. Las "ases so! m7s ;ue a e&posici6! de hechos. Se p"o!u!cia! pa"a "eai:a" accio!es. K K K
Die"e!tes "e#ist"os Impicacio!es co!3e"sacio!aes Los actos de ha(a
Aspectos u!dame!taes pa"a u!a (ue!a comu!icaci6!/ K K K K
Ca!tidad/ o id6!eo es t"a!smiti" a i!o"maci6! usta ) !ecesa"ia. !o u!a ma)o" i!o"maci6! es me$o". Caidad/ a i!o"maci6! ;ue t"asmitimos es a ;ue !ecesitamos, es a pe"ti!e!te e! cada caso. Reaci6!/ t"a!smiti" a "eaci6! e!t"e os co!ceptos ) a i!o"maci6! "ee3a!te. ?o"ma/ se" di"ectos ) !o am(i#uos e! a comu!icaci6!.
A#u!os tipos de e!#ua$e ;ue estudia tam(i! a p"a#m7tica. Le!#ua$e di"ecto/ E&p"esa di"ectame!te u!a idea, u!a o"de! *e$. %o" a3o", a("e a 3e!ta!a+ hom("es Le!#ua$e i!di"ecto/ %uede #e!e"a" cie"ta am(i#Fedad *%od"'as a("i" a 3e!ta!a S' pod"'a, pe"o me ;uedo se!tada+ Es m7s ha(itua e! mu$e"es. Le!#ua$e meta6"ico/ ) su compe$idad pa"a comp"e!de".
/. Di&e#sió# 6u#io#al %ARA UE SIRE EL LENGUAE
La ad;uisici6! ) e desa""oo de e!#ua$e est7! i#ados a a "eai:aci6! de acti3idades taes como a comu!icaci6! ) a i!te"acci6! socia, a e&p"esi6! emocio!a, e co!ocimie!to de a "eaidad, ) tam(i! e! os huma!os, a co!ducta 3ou!ta"ia ) e pe!samie!to "acio!a, e!t"e ot"os. Es u! i!st"ume!to de comu!icaci6! co! ot"os. Es u!a i!te"acci6! socia, ;ue !os puede e3a" a u!a comu!icaci6! aecti3a, de co!ocimie!tos o sociaM Se despa:a a ate!ci6! desde e e!#ua$e e! sí mismo hacia e usuario ;ue co!oce ) usa e e!#ua$e e! sus i!te"cam(ios comu!icati3os o e! sus "eacio!es #e!e"aes co! e medio. Las u!cio!es (7sicas de e!#ua$e so! dos/ K K
?u!ci6! "ep"ese!tacio!a o sim(6ica. ?u!ci6! comu!icati3a.
?u!ci6! "ep"ese!tacio!a 1. Despa:amie!to "ee"e!cia o ape"tu"a situacio!a. Jace "ee"e!cia a ;ue os si#!os i!#F'sticos !o est7! i#ados de o"ma !ecesa"ia o di"ecta a "ee"e!tes i!mediatame!te p"ese!tes e! e tiempo o e! e espacio, pudie!do po" ta!to "ee"i"se a os aspectos de a "eaidad p"ese!tes pasados o utu"os, "eaes o ima#i!a"ios. @. Se#u!do sistema de se9aes de e!#ua$e. Es deci", !o "ep"ese!ta di"ectame!te a "eaidad si!o ;ue "ep"ese!ta "ep"ese!tacio!es me!taes co!st"uidas de esa "eaidad. Estas dos ca"acte"'sticas so! mu) impo"ta!tes po";ue i(e"a! e e!#ua$e ) a su uso de a "eaidad 'sica co!c"eta e i!mediata ) e pe"mite! ope"a" como u! sistema "ep"ese!tacio!a de p"op6sitos #e!e"aes. ?u!ci6! comu!icati3a de e!#ua$e 1. Sistema de comu!icaci6! (io6#ico o !atu"a, especiai:ado e! a t"a!smisi6! de i!o"maci6! si#!i4cati3a. @. La t"a!smisi6! de i!o"maci6! puede te!e" u#a" ta!to e!t"e pe"so!as como de o"ma i!t"ape"so!a. . Sistema de comu!icaci6! e&t"ao"di!a"iame!te "edu!da!te. E e!#ua$e !os pe"mite t"a!so"ma" a co!ducta, e co!ocimie!to ) as emocio!es de os ot"os. Campos de apicaci6!/
12
K K K K
%sicote"apia %u(icidad I!st"ucci6! educati3a Comu!icaci6! de masas
2. Di&e#sió# o&?orta&e#tal> HCO0O SE UTILIA EL LENGUAE cua!do se p"oduce! ) comp"e!de! os me!sa$es comu!icati3os. E e!#ua$e se"'a u! tipo de co!ducta, de acti3idad o de compo"tamie!to ;ue e$ecuta! o "eai:a! cie"tas cases de o"#a!ismos. La co!ducta i!#F'stica se co!side"a u!a co!ducta inteligente, intencional y propositia, cu)a "eai:aci6! est7 dete"mi!ada po" e p"e3io esta(ecimie!to de u!as metas u o($eti3os. Los sie!cios est7! i!cuidos e! a co!ducta i!#F'stica, so! i!te!cio!aes ) tie!e! u! p"op6sito. E sie!cio o e !o e!#ua$e tam(i! !os t"a!smite mucha i!o"maci6!. Esos sie!cios so! "ee3a!tes e! co!te&tos como e de a pa"e$a, e! u!a e!t"e3ista, e! sitios p5(icos ) 3ia$a!do *(usca! a !o comu!icaci6! de ma!e"a dei(e"ada+. E! a dime!si6! compo"tame!ta ha) ;ue ha(a" de emisor ) de receptor / am(os compa"te! u! me!sa$e utii:a!do u! c6di#o de si#!os compa"tidos po" am(os. K K
Co!ducta de emiso"/ Codi4ca" ) p"oduci". Co!ducta de "ecepto"/ Reci(i", descodi4ca" e i!te"p"eta".
CONCL0SIONES K
K
E e!#ua$e es u!a ha(iidad o acti3idad e&t"emadame!te compe$a *esto podemos ap"ecia"o ca"ame!te cua!do estudiamos aspectos como a met7o"a o a am(i#Fedad e! e si#!i4cado+ ) o($eto de i!3esti#aci6! cie!t'4ca. %a"a estudia" e e!#ua$e se puede! usa" die"e!tes !i3ees de a!7isis *!eu"o4sio6#ico, co!ductua, co#!iti3o, socia, i!#F'stico etc.+ sie!do !ecesa"ia a coa(o"aci6! i!te"discipi!a".
11
Tema @. Tc!icas e&pe"ime!taes e! e estudio de Le!#ua$e T@CNICAS E
e!doX. Soo te!emos acceso a os p"oductos 4!aes de p"ocesamie!to, pe"o !o a os i!te"medios. Dichos p"ocesos de(e! se" e&te"!ai:ados media!te a#u!a ta"ea e&pe"ime!ta. @ pa"adi#mas, te!ie!do e! cue!ta e tipo de medida ) e mome!to de medici6!, es deci", a "eaci6! tempo"a e!t"e os i!dicado"es o(te!idos ) os p"ocesos estudiados.
:EDIDAS O77LINE
%oste"io"es a a comp"e!si6!. Empea! medidas de memo"ia como e "ecue"do i("e ) e "eco!ocimie!to. Apu!ta! a p"oducto 4!a de p"ocesamie!to du"a!te a comp"e!si6!. %"ocesos de "ecupe"aci6! ) !o de codi4caci6!. E&pe"ime!to Co"(ett ) Doshe"/ i!dica ;ue a eecti3idad de u!a ca3e de "ecue"do imp'cita !o puede se" co!side"ada como u! i!dicado" de 1@
u!a i!e"e!cia o!Ki!e. Adem7s e! p"ue(as de "ecue"do ) "eco!ocimie!to puede ;ue se est! (asa!do e! su co!ocimie!to p"e3io ) !o e! e p"opio te&to, po" o ;ue !o i!dica u!a p"ue(a de comp"e!si6! ecto"a. Aume!ta!do e i!te"3ao e!t"e a ectu"a ) a p"ue(a e ecto" co!'a cada 3e: m7s e! sus p"opios co!ocimie!tos. 1. Recue"do i("e/ se soicita e "ecue"do de u! te&to t"as a "eai:aci6! de u!a ta"ea dist"acto"a. Se hace !ecesa"io postua" u!a u!idad de si#!i4cado te&tua ) demost"a" su "eaidad U!idad o"mada po" u! p"edicado ) u!o o m7s a"#ume!tos *>i!tsch+. %"e3iame!te se de(e "eai:a" u! a!7isis p"oposicio!a de te&to. E pu!ta$e se asi#!a se#5! u! c"ite"io de todo o !ada, se co!side"a cada p"oposici6! como "eco"dada o !o "eco"dada. impo"ta!cia de a co!siste!cia de os pu!ta$es. ha) ;ue te!e" e! cue!ta as simiitudes supe"4ciaes @. Reco!ocimie!to/ t"as u!a ase de estudio se pasa a u!a p"ue(a e! ;ue de(e "espo!de" si e 'tem es !ue3o o a!ti#uo. Especia i!te"s e! as "espuestas de asa aa"ma. Se p"oduce! m7s asas aa"mas cua!do am(as o"acio!es desc"i(e! u!a situaci6! espacia id!tica au!;ue di4e"a! i!#F'stica ) p"oposicio!ame!te. 8"a!so"d/ a "ep"ese!taci6! me!ta de co!te!ido de u! te&to es u!a "ep"ese!taci6! de u!a situaci6!, u! estado de cosas ) !o su est"uctu"a i!#F'stica.
:EDIDAS ONLINE
Tc!icas de !atu"ae:a c"o!omt"ica. La comp"e!si6! se desa""oa e! tiempo "ea, estudia" os p"ocesos du"a!te a comp"e!si6!. Tiempos de p"ocesamie!tos m7s a"#os impica! u!a ma)o" ca"#a de p"ocesamie!to, ;ue depe!de de a accesi(iidad de as "ep"ese!tacio!es !ecesa"ias ) de as dema!das de a memo"ia de t"a(a$o. La comp"e!si6! depe!de de a acti3aci6! de a i!o"maci6!. ue se 3a i!te#"a!do co! as "ep"ese!tacio!es ) esta acti3a e! a memo"ia de t"a(a$o. Memoria de traba!o a largo pla"o de E"iccso! ) i!tsch, du"a!te a ectu"a accede" a os co!ocimie!tos p"e3ios, m7&imo cua!do se t"ata de te&tos !a""ati3os o tc!icos. 0edidas de acti3aci6!/ tiempos de ectu"a, tc!icas de decisi6!, tc!icas de !om("ado, de ide!ti4caci6! pe"cepti3a ) eect"o4sio6#icas 1. T#ias 'e tie&?o 'e letura / autoadmi!ist"a(es, a!7isis de os tiempos pe"mite estudia" os p"ocesos. E supuesto de i!mediate:/ e su$eto t"ata de comp"e!de" cada u!idad de te&to ta! p"o!to como e sea posi(e. Supuesto o$oKme!te/ a me!te p"ocesa a u!idad e! a cua est7 4$ado e o$o, !o ha) demo"a e!t"e a mi"ada ) e p"oceso de comp"e!si6!. 1
C"'tica/ soo se "e#ist"a! cam(ios e! a ca"#a de p"ocesamie!to ) e p"i!cipio de i!mediate: !o se ma!tie!e siemp"e, *puede! a3a!:a" si! comp"e!de" o comp"e!de" si! ha(e"o e'do a5!+. Dos tc!icas/ a. Re#ist"o de mo3imie!tos ocua"es/ most"a" te&to e! a pa!taa, mo3imie!tos sac7dicos, 4$acio!es ) "e#"esio!es. ?i$aci6! media @B2 m. 0i"ada/ suma de 4$acio!es ocua"es so("e u!a paa("a. E&iste u!a #"a! 3a"ia(iidad, i!te" e i!t"asu$eto. Se "ecomie!da! 3a"ias medidas de 4$aci6!/ p"ime"a 4$aci6!, du"aci6! de a mi"adaM KD6!de se empea E! e estudio de os eectos i!t"apaa("a ) e estudio de as i!te"e"e!cias Ke!ta$as/ pe"mite "e#ist"a" datos du"a!te a comp"e!si6! si! ate"a" a ta"ea. KI!co!3e!ie!te/ di4cutad e! ma!e$o e i!te"p"etaci6! de os datos. No ha) teo"'as s6idas so("e a "eaci6! e!t"e os p"ocesos i!te"!os ) os '!dices de medida de os mo3imie!tos ocua"es. (. Tc!icas de 3e!ta!a/ e su$eto 3a descu("ie!do e te&to pusa!do u!a teca, os i!te"3aos e!t"e as tecas so! e tiempo de ectu"a de a 3e!ta!a. La co""eaci6! e!t"e os tiempos de ectu"a ) du"aci6! de a mi"ada es "Z.B<. Cua!do as tc!icas de mo3imie!tos ocua"es ) as de ectu"a di4e"e!, se da m7s impo"ta!cia a "e#ist"o de os mo3imie!tos ocua"es. a"ias tc!icas/ La 3e!ta!a m63i e! a ;ue apa"ece! #uio!es ) espacios "ep"ese!ta!do as paa("as ) os espacios ) cada 3e: ;ue pusa u!a teca apa"ece u!a paa("a ) desapa"ece a a!te"io". %"ese"3a e! #"a! medida as ca"acte"'sticas de a ectu"a !o"ma, pe"o !o se puede! "eai:a" mo3imie!tos "e#"esi3os. La 3eocidad de ectu"a es me!o" ;ue e! co!dicio!es !atu"aes. e!ta$as/ he""amie!ta de i!3esti#aci6!, costo (a$o ) "esutados pa"ecidos a os de mo3imie!to. Ocua"es. Adem7s es m7s se!cio pa"a e e&pe"ime!tado" ) pa"a os su$etos. Tc!ica 3e!ta!a 4$a/ "esutados simia"es a mo3imie!tos ocua"es pe"o a co""eaci6! me!o" ;ue e! 3e!ta!a m63i Tc!ica 3e!ta!a m63i pe"o si! 3o3e" a cu("i" as paa("as u!a 3e: puestas, se"ias dudas po";ue puede ;ue e de! "7pido a a teca ) ue#o ea! todo.
/. T#ias 'e 'eisió# O($eti3o/ O(te!e" u! i!dicado" de a acti3aci6! de os co!ceptos Re;uie"e! u!a decisi6! "7pida, e$empo ta"ea de decisi6! &ica ) ta"ea de "eco!ocimie!to "7pido. Se mide a ate!cia de "espuesta ) se 1P
asume ;ue "ee$a a acti3aci6!, i!3e"same!te p"opo"cio!a/ Cua!do ma)o" sea a acti3aci6! me!o" se"7 e tiempo de "espuesta. e!ta$as/ KSe utii:a! ampiame!te po";ue pe"mite! seeccio!a" os est'muos de p"ue(a ) os pu!tos p"ecisos de u! te&to. %"ocesos de acceso &ico ) p"ocesos de #e!e"aci6! de i!e"e!cias. K0a)o" co!t"o de a situaci6! e&pe"ime!ta, ap"ecia" os cam(ios di!7micos de a acti3aci6!. C"'ticas/ e hecho de ;ue u! estimuo se acti3e !o "e3ea as "a:o!es de dicha acti3aci6!. Tam(i! es di'ci medi" a p"opa#aci6! de a acti3idad %uede #e!e"a"se u!a co!usi6! e!t"e a acti3aci6! ) a ta"ea e&pe"ime!ta )a ;ue am(as i!u)e! e! e tiempo de "espuesta. •
•
a. Ta"ea de Decisi6! &ica/ paa("a o pseudopaa("a. Eectos &icos ) post&icos. %aa("a de p"epa"aci6! "eacio!ada o !o. Impo"ta!cia de os acto"es de "ecue!cia/ as paa("as "ecue!tes se "eco!oce! m7s "7pido Impo"ta!cia de simiitud o"ma/ as paa("as ;ue posee! pocas 3eci!as o!o6#icas se "eco!oce! m7s "7pido *i!dica p"ocesos de seecci6! e!t"e paa("as p"6&imas+ (. Reco!ocimie!to "7pido. I!dica" si a paa("a ha apa"ecido e! e te&to. Late!cia de "eco!ocimie!to de as "espuestas co""ectas, a p"o(a(iidad de acie"to, os "echa:os co""ectos ) as asas aa"mas. La ate!cia de "eco!ocimie!to "ee$a a acti3aci6! de co!cepto. C"'tica/ e "e!dimie!to e! a p"ue(a i!cu)e heu"'sticos de su$eto como est"ate#ias de "ecupe"aci6! di"ecta o $uicios de pausi(iidadQ e su$eto e3a5a e! ;u medida a paa("a es compati(e co! e te&to. La eecci6! de a est"ate#ia depe!de"7 de tipo de dist"acto", si a paa("a !o tie!e ;ue 3e" co! e pasa$e utii:a a pausi(iidad mie!t"as ;ue si tie!e ;ue 3e" utii:a! a "ecupe"aci6! di"ecta.
2. T#ia 'e 'e#o&i#aió##a&i#3 E su$eto p"o!u!cia a "espuesta a ee" u!a paa("a. La ate!cia de "espuesta se mide desde a apa"ici6! de a paa("a hasta ;ue e su$eto empie:a a ha(a". La de!omi!aci6! se (asa e! e co!cepto de acti3aci6!. Los co!ceptos m7s acti3ados so! m7s accesi(es de p"o!u!cia". Tc!ica "epetici6! e! e e!#ua$e ha(ado/ e su$eto escucha u!a paa("a ) tie!e ;ue "epeti"a "7pido. e!ta$as desde e pu!to de 3ista eco6#ico, a i!cide!cia de e""o" es me!o" ;ue e [ C"itica/ "ee$a soo e acceso &ico o cua !o es ap"opiado pa"a estudia" a #e!e"aci6! de i!e"e!cias. Au!;ue potts >ee!a! ) #odi! *1--+ e!co!t"a"o! eectos de p"epa"aci6! o p"imi!# at"i(ui(es a i!e"e!cias.
1B
Las a"ticuacio!es de paa("as se pa!i4ca! desde a memo"ia de t"a(a$o, cua!to m7s compe$a sea m7s ta"da. Des3e!ta$a/ a tc!ica de de!omi!aci6! puede e$ecuta"se si! accede" a &ico po" medio de "e#as de co!3e"si6!, esta des3e!ta$a es ma)o" e! castea!o ;ue e! i!#es.
F. T#ias 'e i'e#tiaió# au'iti4a KTc!ica e&pe"ime!ta m7s simpe pa"a e estudio de a pe"cepci6! de ha(a es a tc!ica pe"cepti3a. Los "esutados su#ie"e! ;ue a "ecue!cia de as paa("as ) su "eaci6! de simiitud o!o6#ica co!stitu)e! p"i!cipios de est"uctu"aci6! de &ico me!ta. KTc!ica #ati!# o de3eamie!to. 0edi" cua!ta i!o"maci6! se!so"ia es !ecesa"ia pa"a "eco!oce" u!a paa("a Usos/ po!e" a p"ue(a a 3aide: de dete"mi!adas p"ediccio!es te6"icas "especto de a !oci6! de Hpu!to de ide!ti4caci6! de u!a paa("a KTc!ica de detecci6! de o!emas, detecte a secue!cia de o!emas i!iciaes e! cada paa("a ;ue se e p"ese!ta auditi3ame!te. Escucha paa("as ) tie!e ;ue detecta" ese o!ema. Esta ta"ea e&i#e ;ue e su$eto "espo!da so("e a (ase de a!7isis de p"opiedades su(&icas de as paa("as. . T#ias eletrosioló3ias Eect"oe!ceao#"a'a EEG. %ote!cia e3ocado *%E+/ osciacio!es e! e 3ota$e. Se eimi!a! as se9aes aeato"ias. Uso/ tc!icas de i!3esti#aci6! so("e os p"ocesos de !i3e de a paa("a ) a o"aci6!. e!ta$as/ !o "e;uie"e! ta"eas secu!da"ias como as tc!icas de decisi6!. No so! i!3asi3os. CONCL0SIONES Los estudios oVi!e !os ha! dado muchos co!ocimie!tos, aho"a p"edomi!a! os o!i!e de(ido a ;ue ha) m7s tec!oo#'a ) !ue3os i!te"eses "especto a os p"ocesos ;ue ope"a! du"a!te a ectu"a. Lo"ch ) a! de! 8"oe>. La com(i!aci6! de estos dos e!o;ues est7 e3a!do a a ea(o"aci6! de modeos ;ue desc"i(a! como as acti3acio!es o!i!e co!st"u)e! #"aduame!te u!a "ep"ese!taci6! me!ta ;ue pe"du"a e! a memo"ia. Au!;ue est7 a5! po" e#a", !o e&iste u! mtodo simpe ) pe"ecto, o cua dice ;ue ha) ;ue utii:a" 3a"ias tc!icas.
1
Psiolo38a 'e la letura ( ?roesa&ie#to lio 4isual> 0#a re4isió# 'e t#ias e?eri&e#tales ( 'e ?roe'i&ie#tos 'e a#;lisis. Tc!icas empeadas e! a i!3esti#aci6! psicoi!#F'stica %"ime"a pa"te/ %"ocedimie!tos pa"a estudia" e "eco!ocimie!to 3isua ) su(p"ocesos "eacio!ados 0u) impo"ta!te a i!te#"aci6! de teo"'a ) mtodo.
1. T#ias 'e estu'io e# el reo#oi&ie#to 4isual 'e ?ala9ras> p"oceso (7sico de cua su"#e! e "esto de p"ocesos de ectu"a. Ide!ti4ca" os t"asto"!os de ectu"as ) apica" te"apias. Capacidades pe"ceptuaes ) co#!iti3as de p"ocesamie!to de a i!o"maci6!. 1.1 T#ias tauistoó?ias a*os,J,. Ta"eas de ide!ti4caci6! de um("aes. Se med'a a D/ p"ecisi6! de as "espuestas. Actuame!te e! desuso po";ue os pa"ticipa!tes pod'a! adi3i!a" a paa("a a t"a3s de a i!o"maci6! se!so"ia pa"cia. 1./ T#ias ro#o&trias a*os K,. os est'muos se p"ese!ta! si! de#"ada" ) co! du"aci6! iimitada hasta ;ue e su$eto eect5e a "espuesta. La D de ma)o" i!te"s es e tiempo de "eacci6!. 0edi" e cu"so tempo"a de os p"ocesos me!taes. Supuestos (7sicos/ e p"ocesamie!to de e!#ua$e es u!a secue!cia de ope"acio!es, se t"a!so"ma u!a "ep"ese!taci6! me!ta i!#F'stica e! ot"o tipoQ cada decisi6! puede esta" dete"mi!ada po" 3a"ios sistemas de p"ocesamie!to die"e!tesQ a decisi6! se (asa e! e sistema ;ue 4!aice a!tes, au!;ue aecta! tam(i! a accesi(iidad ) e tiempo "e;ue"ido. a"ias tc!icas 1 Ta"eas de casi4caci6!/ tie!e ;ue casi4ca" u! est'muo i!#F'stico. TAREA DE DECISIÓN L\]ICA. Ta"ea de 3e"i4caci6! sem7!tica *si a paa("a pe"te!ece a u!a cate#o"'a+ / Ta"eas de p"o!u!ciaci6! 2 Ta"eas de ide!ti4caci6!/ cu7!do se ide!ti4ca e est'muo. Ta"ea de dese!masca"amie!to p"o#"esi3o. Se puede medi" e tiempo de "eacci6! adem7s as tasas de e""o"es so! mu) (a$as 1.2 :to'os 'e ro#o&etrae 'e letura. medida i!di"ecta de cu"so tempo"a de p"ocesamie!to i!te"!o. DOS JI%OTESIS La hip6tesis de a i!mediate:/ e su$eto p"ocesa u!idades estimua"es $usto cua!do apa"ece!, paa("a po" paa("a. Jip6tesis de a simuta!eidad o$oKme!te/ !o ha) demo"a tempo"a e!t"e e mome!to ;ue 3es u!a paa("a ) a p"ocesas. 0todo m7s utii:ado/ se#uimie!to ocua". Se capta! os mo3imie!tos ocua"es du"a!te a ectu"a. 0o3imie!tos sac7dicos pe"i6dicos ) si!c"6!ico. a 3e!ta$a de ;ue se puede p"ecisa" e cu"so tempo"a de eecto de a 3a"ia(e i!depe!die!te. 0uchas 3a"ia(es depe!die!tes. 1<
1.F T#ias #eurosioló3ias / co""eatos de acti3aci6! ce"e("a. %ote!ciaes e3ocados. %22 acti3aci6! a!te e est'muo decisi6! de "espuesta NP22 p"ocesamie!to i!o"maci6! a!6maa. 1.. Cu7 es e me$o" p"ocedimie!to/ PROBLE:AS Las ta;uitoscopias tie!e! u! compo!e!te de adi3i!aci6! ;ue !o puede se" desp"eciado. De os mtodos de casi4caci6! se cuestio!a su !atu"ae:a i!t"usi3a e! os p"ocesos de a ectu"a. La situaci6! de test puede i!t"oduci" p"ocesos adicio!aes disti!tos. Es me$o" a ta"ea de decisi6! &ica simpe *me!os e""o"es ) tiempos de "eacci6! m7s (a$o+ po";ue os pa"ticipa!tes de(e! accede" a a "ep"ese!taci6! e! su p"opio &ico mie!t"as ;ue e! a est7!da" tie!e! ;ue decidi" ;ue teca pusa". E p"o(ema de as ta"eas de p"o!u!ciaci6! es ;ue a 3eces puede "eai:a"se si! p"ocesamie!to &ico. No podemos esta" se#u"os de ;ue e tiempo de "eacci6! es e tiempo de acceso a &ico *c6di#o o!o6#ico p"eK&ico+. Ot"o p"o(ema es ;ue a p"o!u!ciaci6! de u!a paa("a "eati3ame!te a"#a puede "eai:a"se a!tes de ;ue se ha)a te"mi!ado su p"ocesamie!to &ico. Los mtodos de se#uimie!to ocua" so! a ate"!ati3a m7s desea(e, si! em(a"#o po!e e! duda a hip6tesis de a i!mediate: *eectos de a""ast"e, a!ticipaci6!...+ U!a se#u!da c"'tica es a pausi(iidad de as o"acio!es. U!a te"ce"a c"'tica es ;ue estos p"ocedimie!tos so! poco 3e"s7ties, es di'ci o#"a" o"acio!es i#ua de pausi(es E! cua!to a as ta"eas de medici6! !eu"opsico6#ica se po!e! e! duda po";ue !o se sa(e mu) (ie! o ;ue se est7 midie!do. Las im7#e!es ce"e("aes !o posee! u!a "esouci6! tempo"a ata, a die"e!cia de os pote!ciaes e3ocados. E p"o(ema de os pote!ciaes e3ocados es ;ue !o pe"mite! aisa" co! p"ecisi6! as "e#io!es ;ue p"oduce! os eectos. Se de(e compeme!ta" co! im7#e!es ce"e("aes ;ue te!#a! u!a (ue!a "esouci6! espacia, pe"o esto es mu) di'ci. E! de4!iti3a, cada mtodo posee sus p"opias 3e!ta$as e i!co!3e!ie!tes, de ma!e"a ;ue !o ha) !i!#u!o pe"ecto. Todos eos capta! os p"ocesos ce!t"aes de a ide!ti4caci6! de paa("as, $u!to co! ot"a se"ie de p"ocesos espec'4cos de p"opio mtodo *SOLA%A0IENTO ?UNCIONAL+ Se "ecomie!da a utii:aci6! de 3a"ios mtodos pa"a ;ue te!#a m7s 3aide: e&pe"ime!ta, pa"a ;ue e eecto (a$o estudio sea &ico. Se de(e te!e" e! cue!ta cu7es so! os p"ocesos su()ace!tes a as ta"eas, pa"a o cua se p"ecisa u!a a";uitectu"a u!cio!a co! os pasos "e;ue"idos pa"a eectua" a ta"ea, ) cu7es so! os e!6me!os de i!te"s.
1-
Ta! impo"ta!te como a eecci6! de mtodo es a seecci6! de mate"ia estimua" ) a pa!i4caci6! de co!t"oes e&pe"ime!taes adecuados pa"a !eut"ai:a" os p"ocesos espec'4cos de a ta"ea. Tam(i! es impo"ta!te e mtodo de a!7isis de os "esutados.
1
TE0A . LOS ?UNDA0ENTOS 8IOLÓGICOS DEL LENGUAE 1. G#esis 'el le#3uae /. Estruturas ere9rales 'el le#3uae a. Estruturas ere9rales 9. A6asias . Or3a#iMaió# 'el le#3uae e# el ere9ro 2. ERPs ( le#3uae F. Perio'o r8tio ?ara el 'esarrollo 'el le# ua e 1. G@NESIS DEL LENG0AE A ha(a" de #!esis o o"maci6! de e!#ua$e podemos "ee"i"!os a/ K K
K
0ic"o#!esis/ secue!cia de p"ocesos me!taes ;ue co!stitu)e! a acti3idad i!#F'stica. Los p"ocesos de uso de e!#ua$e. * I!3esti#aci6! %"ocedimie!tos e&pe"ime!taes ) mtodos simuados +. O!to#!esis/ ?acto"es ) meca!ismos ;ue dete"mi!a! a o"maci6! de e!#ua$e a o a"#o de desa""oo de !i9o. Los p"ocesos de desarrollo. *I!3esti#aci6! O(se"3aci6! !atu"a ) e!#ua$e espo!t7!eo e! !i9os, estudio de disti!tas ases de desa""oo ) estudios o!#itudi!aes+.
?io#!esis/ E3ouci6! de e!#ua$e e! a especia huma!a. Los p"ocesos de eoluci#n. *I!3esti#aci6! Di4cutad po" o ae$ado de campo de estudio ) a di4cutad de a co!t"astaci6! emp'"ica+.
Cada u!a de estas o"ie!tacio!es "espo!de a t"es p"e#u!tas u!dame!taes/ 0ic"o#!esis/ ;u acutades, co!ocimie!tos ) p"ocesos se empea! e! a pe"cepci6!, comp"e!si6! ) p"oducci6! de e!#ua$e O!to#!esis/ C6mo se desa""oa! e! e !i9o as capacidades de e!#ua$e ?io#!esis/ C6mo e3oucio!a"o! taes capacidades ) e su(st"ato !eu"o!a pe"i"ico ) su()ace!te a eas
E e!#ua$e apa"ece "ecie!teme!te e! a histo"ia de a e3ouci6! huma!a. Se desco!oce e&actame!te ;ue p"opici6 este e&t"ao"di!a"io a3a!ce.
@2
Impo"ta!cia de co!oce" a (ioo#'a de e!#ua$e/ Co!oce" as "e#io!es ce"e("aes "eacio!adas co! e e!#ua$e !os pe"mite/ K K
E!te!de" c6mo se e3a a ca(o a comprensión ) a producción de e!#ua$e. Ampia" a desc"ipci6! de p"oceso de adquisición de e!#ua$e.
/. ESTR0CT0RAS CEREBRALES DEL LENG0AE Reame!te se puede a4"ma" ;ue e&iste u!a ocai:aci6! p"ecisa pa"a as 7"eas de e!#ua$e, :o!as "eacio!adas co! su p"oducci6! etc. E&iste po" ta!to e! e ce"e("o u!a especiai:aci6! pa"a desempe9a" ta"eas co!c"etas. A t"a3s de !ue3as tc!icas, como as tc!icas u!cio!aes *po" e$empo, a !eu"oima#e!+ se "eca(a! datos ;ue apo)a! esta idea. No"mame!te se estudia e! pe"so!as sa!as, se o(se"3a a pa"te impicada e! a "eai:aci6! de ta"eas *ee" o ha(a"+ e! pe"so!as si! da9o ce"e("a. E p"o(ema de as pe"so!as co! da9os es a ata de muest"a pa"a pode" compa"a", a imposi(iidad de sa(e" c6mo e"a su ce"e("o a!te"io"me!te etc.
E compo"tamie!to i!#F'stico se "eai:a a t"a3s de est"uctu"as ce"e("aes. E e!#ua$e es e&t"emadame!te suti ) poiactico po" o ;ue su "ep"ese!taci6! e! e ce"e("o es especiame!te compe$a. De!t"o de as est"uctu"as de e!#ua$e podemos ha(a" de/ a. Est"uctu"as ce"e("aes (. Aasias c. O"#a!i:aci6! de e!#ua$e e! e ce"e("o
A. Estruturas ere9rales Cada pa"te de ce"e("o est7 "eacio!ada co! cie"tas ha(iidades i!#F'sticas, ) os da9os ce"e("aes p"oduce! e! ocasio!es patoo#'as so"p"e!de!tes. Los die"e!tes aspectos de !uest"a capacidad "ep"ese!tacio!es sepa"adas ) espec'4cas e! e ce"e("o.
i!#F'stica
tie!e!
Los da9os ce"e("aes suee! aecta" soo a dete"mi!ados aspectos de e!#ua$e. @1
E ce"e("o est7 di3idido e! dos hemise"ios, ) cada hemise"io est7 especiai:ado ) desempe9a disti!tas ta"eas. E hemise"io i:;uie"do se ocupa u!dame!tame!te de p"ocesamie!to a!a'tico (asado e! e tiempo. Est7 especiame!te "eacio!ado co! e e!#ua$e, es u! ce"e("o m7s a!a'tico ) "acio!a E de"echo se ocupa u!dame!tame!te de p"ocesamie!to ho'stico co! (ase espacia. Tie!e ot"as u!cio!es, m7s "eacio!adas co! a c"eati3idad, a espo!ta!eidad, os se!timie!tosM E! e p"ocesamie!to de e!#ua$e, e hemise"io I:;uie"do Es m7s a!a'tico ) detaista mie!t"as ;ue e de"echo p"ocesa a u! !i3e m7s #e!e"a. %a"a e [ de as pe"so!as diest"as, as u!cio!es de e!#ua$e se ocai:a! u!dame!tame!te e! e hemise"io i:;uie"do, es e domi!a!te. I!cuso e <2[ de as pe"so!as :u"das tie!e! u! hemise"io i:;uie"do domi!a!te, a ate"aidad !o es ta! p"o!u!ciada e! este caso pe"o si#ue e&istie!do. La ocai:aci6! es id!tica a p"oduci" a e!#ua de si#!os.
Lesio#es e! "e#io!es ce"e("aes asociadas a e!#ua$e/ Las pe"so!as co! esio!es ce"e("aes muest"a! pat"o!es i""e#ua"es de co!ducta i!#F'stica/ K K
A#u!as u!cio!es desapa"ece!. Ot"as u!cio!es se 3e! !ota(eme!te me$o"adas.
Re3io#es ce"e("aes asociadas a e!#ua$e/
Di6ere#ias 'e 3#ero ( le#3uae> Ni9osas/ Ni9as, so! me$o"es e! a#u!as ta"eas 3e"(aes, empie:a! a ha(a" a!tes *U!a a!teaci6! de ap"o&imadame!te 1 mes+ ) de o"ma m7s e4cie!te. Tie!e! me$o" memo"ia 3e"(a. So! me$o"es ecto"as ) comete! me!os atas de o"to#"a'a. 0oti3o/ E 7"ea de ("oca se acti3a de disti!ta ma!e"a e! !i9os ) !i9as a "eai:a" u!a ta"ea i!#F'stica. *E! u! e&pe"ime!to se es p"ese!ta(a u!a @@
ta"ea/ E!t"e dos no$palabras, detecta" si "ima(a! o !o. Las !i9as e"a! me$o"es, adem7s, se 3e'a ;ue stas acti3a(a! ta!to a pa"te de"echa como a i:;uie"da de su ce"e("o, *pa"tes de c6"te& p"e"o!ta+. %o" su ado os !i9os soo acti3a(a! e hemise"io i:;uie"do, most"a!do u!a ma)o" ate"ai:aci6!. Adutos/ Los 3a"o!es tie!e! ma)o" ate"aidad ;ue as mu$e"es. Tie!e! u!a ma)o" 3e!ta$a de hemise"io I:;uie"do ) o'do de"echo pa"a pe"ci(i" so!idos de ha(a. E! as mu$e"es se 3io ;ue t"as u!a esi6! ce"e("a de hemise"io I:;uie"do, su aasia e"a me!o" ) se "ecupe"a(a! m7s "7pido, de(ido a ;ue e uso e!t"e die"e!tes :o!as es m7s diuso, ) u!as :o!as puede! asumi" u!cio!es ) ta"eas de ot"as :o!as die"e!tes. U! ce"e("o me!os ate"ai:ado #e!e"a po" ta!to me!os p"o(emas. Supo!e u!a 3e!ta$a pa"a e p"ocesamie!to de e!#ua$e, ta 3e: po";ue pe"mite utii:a" am(os hemise"ios. Adem7s, Cada 3e: se co!side"a e! ma)o" medida ;ue am(os hemise"ios i!te"3ie!e! e! e e!#ua$e.
B. A6asias Los p"ime"os t"a(a$os so("e a u(icaci6! de e!#ua$e utii:a(a! as e3ide!cias o(te!idas a estudia" esio!es ce"e("aes. Aasia/ De4cie!cia e! comp"e!de" )o p"oduci" e e!#ua$e, !o"mame!te asociado a u!a esi6! ce"e("a. Casos cu"iosos de a aasia/ capacidad pa"a de!omi!a" cie"tos eeme!tos pe"o !o ot"os. %o" e$empo, capacidad pa"a de!omi!a" as pa"tes de cue"po o os coo"es pe"o imposi(e de!omi!a" "utas ) 3e"du"as. Tam(i! puede da"se di4cutad pa"a accede" a u!a cate#o"'a soo e! u!a modaidadQ po" e$empo a auditi3a. E&iste! die"e!tes tipos/ K K K K
8"oca o e&p"esi3a =e"!ic>e o "ecepti3a Aasia de co!ducci6! *p"o(ema "eacio!ado co! a "epetici6!+ So"de"a 3e"(a *p"o(ema pa"a comp"e!de" e e!#ua$e auditi3o, pe"o !o pa"a e esc"ito+.
1. A6asia 'e Broa o e?resi4a> Supo!e u!a p"dida de a capacidad de e&p"esa" e e!#ua$e, ta!to de o"ma o"a como esc"ita. So! i!capaces de e&p"esa"se co! m7s de u!a paa("a.
@
E&iste di4cutad e! a a"ticuaci6! de ha(a. Suee! co!se"3a" susta!ti3os ) 3e"(os, pe"o omite! a"t'cuos, co!$u!cio!es ) desi!e!cias *a#"amaticaidad+. Su capacidad de comp"e!si6! est7 me!os aectada ;ue a p"oducci6!. *E! u! p"i!cipio se pe!sa(a ;ue esta 5tima e"a pe"ecta, pe"o !o es as' totame!te+. E! a aasia de 8"oca se ha p"oducido u!a esi6! e! as "e#io!es "o!taes de hemise"io ce"e("a i:;uie"do. *L6(uo "o!ta, e!ca"#ado de a i!tei#e!cia, e "a:o!amie!to, a pa!i4caci6! o a "esouci6! de p"o(emas.+
/. A6asia 'e "er#i$e> %"oduce! so!idos si! co!te!ido. Es u! e!#ua$e uido pe"o si! ape!as 3ao" i!o"mati3o. Au!;ue te!#a! #"a! i!capacidad pa"a comp"e!de" e e!#ua$e, "espo!de! co""ectame!te a 6"de!es a&iaes o ce!t"aes. %o" e$empo/ le%ntese, gírese, inclínese y mire hacia arriba, p#ngase recto, o retroceda dos pasos, gírese y uela a sentarse. *Gesch^i!d, 1B+. Lesio!es e! e 6(uo tempo"a i:;uie"do. L6(uo tempo"a/ Le!#ua$e, memo"ia *"ecue"do de paa("as ) !om("es+, comp"e!si6!. Aasia de 8"oca Ja(a 3acia!te ) a#"amatica de(ido a u!a i!te""upci6! e! e p"oceso de co!3e"si6! de secue!cias e! coma!dos moto"es, t"asto"!o ;ue !o aecta"'a a a comp"e!si6!.
Aasia de =e"!ic>e Aecta"'a! a a comp"e!si6!, pe"o e pacie!te ha(a"'a co! uide: au!;ue si! 3ao" i!o"mati3o.
C. Or3a#iMaió# 'el le#3uae e# el ere9ro :o'elo 'e "er#i$e> ?ue e p"ime" modeo ;ue ha(6 de a o"#a!i:aci6! de e!#ua$e e! e ce"e("o, ) co("a u!a #"a! "ee3a!cia, )a ;ue os modeos poste"io"es hasta a actuaidad se (asa! e! este, au!;ue desa""o7!doo m7s, )a ;ue este e"a mu) simpe.
@P
Los modeos mode"!os so! m7s detaados, pe"o ma!tie!e! a ese!cia de es;uema de =e"!ic>e/ K K K
E! e 7"ea de =e"!ic>e se amace!a! as Him7#e!es de os so!idos de os !om("es de os o($etos. A ha(a", se e!3'a esta i!o"maci6! a t"a3s de asc'cuo a"cuato *asc'cuo o!#itudi!a supe"io" de ce"e"o+ a 7"ea de 8"oca. E! e 7"ea de 8"oca, se t"aduce! estas im7#e!es de os so!idos e! mo3imie!tos pa"a co!t"oa" e ha(a.
A9os despus se p"opuso ot"o modeo, ;ue se i!co"po"6 a de =e"!ic>e, pe"o se especiai:6 mucho m7s. Es e modeo 'e "er#i$eGes%i#' . *Gesch^i!d, 1<@+/ K K K
A escucha" u!a paa("a, a i!o"maci6! u)e de c6"te& auditi3o a 7"ea de =e"!ic>e. A p"o!u!cia" u!a paa("a, a i!o"maci6! u)e de 7"ea de 8"oca *se acti3a a i!o"maci6! a"ticuato"ia+ a 7"ea mot"i: "espo!sa(e de ha(a. A ee" u!a paa("a/ _"ea 3isua ci"cu!3ouci6! a!#ua" 7"ea de =e"!ic>e.
Se#5! este modeo, p"o!u!cia" u!a paa("a o'da o u!a paa("a esc"ita acti3a ) dese!cade!a u! eecto e! as si#uie!tes "e#io!es/
Pala9ra o8'a Pala9ra esrita 1. Re#io!es auditi3as 1. _"ea 3isua @. _"ea de =e"!ic>e @. Ci"cu!3ouci6! a!#ua" . ?asc'cuo a";ueado . _"ea de =e"!ic>e P. _"ea de 8"oca P. ?asc'cuo a";ueado B. C6"te& moto" *m5scuos de B. _"ea de 8"oca . C6"te& moto" *m5scuos de ha(a+ . A"ticuaci6! ha(a+ <. A"ticuaci6!
@B
Acti3idad "e#ist"ada se#5! a ta"ea/
Escucha!do paa("as ie!do paa("as %"o!u!cia!do paa("as %e!sa!do e! paa("as
E! a actuaidad, e modeo =e"!ic>eKGesch^i!d se co!side"a u! modeo demasiado se!cio/ K K K K K K K K K
E! a ma ma)o )o"' "'a a de as as pe"s e"so!as o!as as u!ci u!cio! o!es es de e!# e!#ua ua$e $e es est7 t7! ! u!dame!tame!te ocai:adas e! e hemise"io i:;uie"do, pe"o !o se imita! a este. A#u A#u!a !ass u!c u!cio io!e !ess impo" impo"ta ta!t !tes es de e!#ua e!#ua$e $e est7! est7! oca ocai i:a :ada dass e! e hemise"io de"echo. Impo"t Impo"ta!t a!te e pape pape de de hemis hemise"io e"io de"echo de"echo e! a dis dise&i e&ia a p"ou! p"ou!da. da. I!c I!cus uso o e! e c6"te c6"te& & i:;ui i:;uie" e"do do,, as "e#i "e#io! o!es es de de ce"e(" ce"e("o o ue"a ue"a de as as 7"eas 7"eas =e"!i e"!ic> c>eK eK8" 8"oc oca a dese desemp mpe9 e9a! a! u! pape pape impo" impo"ta ta!t !te e e! e e!#ua$e. Las "e#io "e#io!es !es su(c su(co"t o"tica icaes es tam(i tam(i! ! desempe desempe9a! 9a! u! u! pape pape impo" impo"ta! ta!te te pe"o poco co!ocido. Lass es La esio!e io!ess ce ce""e("a e("ae ess !o tie! tie!e! e! u! eec eecto to ca" ca"am ame! e!te te de4! de4!id ido, o, como p"edice e modeo. E! #e!e"a #e!e"a, , co! co! i!depe i!depe!de !de!ci !cia a de do!de do!de est est oca ocai:a i:ada da a esi6 esi6!, !, as as pe"s pe"so! o!as as co co! ! aas aasia ia p"es p"ese!t e!ta! a! a#u a#u!a !a a!om a!oma a'a 'a// Di4cu Di4cut tad ad pa"a pa"a e!co!t"a" os !om("es de as cosas. La estimu estimuac aci6 i6! ! ec ect" t"ic ica a de disti disti!t !tas as "e#io "e#io!e !ess de de ce ce"e "e(" ("o o sue suee! e! te!e" e mismo eecto. U!a U!a estim estimu uac aci6 i6! ! seect seecti3a i3a de as as 7"eas 7"eas de 8"oc 8"oca a ) de =e" =e"!ic !ic> >e !o p"oduce os se!cios eectos die"e!ciados ;ue ca("'a espe"a" e spe"a"..
RESU0EN CONCLUSIONES CONCLUSIONES Au!;ue e modeo de =e"!ic>e sea co""ecto ) 3e"dade"o, puede !o se" 5!ico. A#u A#u!a !ass pa"t pa"tes es de de ce ce""e(" e("o so so! ! m7 m7ss impo impo"t "ta! a!te tess ;ue ;ue ot"a ot"ass pa"a pa"a as as u!cio!es de e!#ua$e.
@
Resuta di'ci a ocai:aci6! de p"ocesos co!c"etos e! 7"eas o est"uctu"as ce"e("aes espec'4cas. %osi(eme!te, e&ista! m5tipes "utas e! e ce"e("o pa"a a p"oducci6! ) a comp"e!si6! de e!#ua$e. *%uede! e&isti" dos 3'as ) utii:a"se de ma!e"a co!$u!ta, o ;ue ha(ituame!te se utiice u!a de eas ) e! caso de u!a esi esi6! 6! ha(i ha(ii ita ta"s "se e a ot"a ot"a 3'a 3'a co como mo ate ate"! "!at ati3 i3a a pa"a pa"a co co!t !t"a "a"""es esta ta"" a discapacidad #e!e"ada+. E&iste E&iste! ! "e#io!e "e#io!ess co!c" co!c"eta etass de ce"e(" ce"e("o o *6(u *6(uos os "o!ta "o!ta ) tempo"a tempo"a+ + ;ue desempe9a! papees impo"ta!tes e! e e!#ua$e. Si! Si! em(a" em(a"#o #o,, e estu estudi dio o de as as es esio! io!es es ce ce"e "e("a ("ae ess demu demues est" t"a a ;ue ;ue os sistemas !eu"o!aes su()ace!tes a e!#ua$e so!/ K K K
a"ia(es ?e&i(es Se dis dist" t"i( i(u) u)e! e! e! muc mucha hass "e#io "e#io!es !es de ce" ce"e(" e("o o
E ce"e("o tie!e u!a pasticidad ma)o" de a ;ue c"e'amos. Y !os hace "ee&io!a" so("e si a c"ee!cia de ;ue a e&i(iidad se pie"de de adutos !o es cie"ta de todo.
E$empo de e&i(iidad/
Estu Estudio dio de tumo tumo"e "ess ce"e( ce"e("a "ae ess e! e hemis hemise e"io "io i:;u i:;uie" ie"do do *aa *aasi sia+ a+ ) a compe!saci6! de hemise"io de"echo. *Thie et a., @22+ E! ocasio!es os tumo"es !o so! ope"a(es, ) esta i!3esti#aci6! hi:o u! se#uimie!to de a e3ouci6! de esos tumo"es, ;ue p"o3oca"o! p"o(emas de aasias.
Resulta'os / soo pacie!tes cu)as esio!es ce"e("aes p"o#"esa(a! e!ta e!tame me!t !te e ue" ue"o! o! ca capac paces es de "ecu "ecupe pe"a "a"" a u!c u!cio io!a !aida idad d #"ac #"acias ias a a i!te"3e!ci6! de hemise"io de"echo. Cua!do a e!e"medad p"o#"esa(a de ma!e"a e!ta, e hemise"io de"echo a!7o#o a e!#ua$e e!#ua$e asum'a pa"te de as u!c u!cio io!e !ess, ) a aas aasia ia me me$o $o"a "a(a (a ) pe"mi e"mitt'a "ec ecup upe" e"a" a" pa"t pa"te e de a u!cio!aidad. Cua!do e tumo" p"o#"esa(a m7s "7pido e ce"e("o !o te!'a tiempo de esta es ta( (ec ece" e" as as co co!e !e&i &io! o!es es !ece !ecesa sa"i "ias as,, ) po" po" ta!t ta!to o !o pod' pod'a a as asum umi" i" compete!cias de ot"o hemise"io.
Co#lusió# / %o" ta!to, e tiempo *a du"aci6! de a e!e"medad+ es u! acto" c"'tico ) dete"mi!a!te e! e &ito de a i!co"po"aci6! de hemise"io de"echo e! a compe!saci6! de a u!ci6! de e!#ua$e. *Este estudio se hi:o co! adutos, demost"a!do a pasticidad de ce"e("o ce "e("o de estos+.
@<
2. ER ERP PS S LE LENG NG0 0A AE E (Potenciales relacionados con eventos) A estu estudi dia" a" e e!#u e!#ua$ a$e e de(e de(emo moss desc desc"i "i(i" (i" os disti disti!t !tos os co comp mpo! o!e! e!tes tes "espo!sa(es de p"ocesamie!to de a i!o"maci6!/
?o!o6#ico 0o"o6#ico Si!t7ctico Sem7!tico
Siemp"e ;ue ha(amos de u! ER% ) desc"i(imos as "eacio!es e!#ua$eK ce"e("o te!emos ;ue t"ata" dos aspectos/ K K
La ocai: ocai:ac aci6! i6! de as as dist disti!t i!tas as 7"eas 7"eas ce"e(" ce"e("a aes es impic impicad adas as.. *E$. *E$. La :o!a occipita capta os est'muos 3isuaes+. E cu"s cu"so o tempo" tempo"a a de de os p"oce p"ocesos sos.. Es deci", deci", e e mome!t mome!to o e! e e ;ue os p"ocesos aco!tece!.
%a"a e3a" a ca(o u!a ocai:aci6! p"ecisa de u!a acti3idad a cti3idad ) pode" ocai:a" as :o!a :o!ass ;ue ;ue i!te i!te"3 "3ie ie!e! !e! e! a "ea "eai:a i:aci ci6! 6! de os os disti disti!t !tos os p"oc p"oces esos os impicados e! a comp"e!si6! de e!#ua$e, as tc!icas m7s adecuadas so!/ K K
Tomo#"a omo#"a'a 'a po" emisi6 emisi6! ! de de posi posit" t"o!e o!ess *%ET *%ET++ Reso! eso!a! a!ci cia a ma#! ma#!t tic ica a u!c u!cio io!a !a *0R *0RI+ I+..
%a"a a!ai:a" e tiempo, estas dos tc!icas !o so! mu) (ue!as, e&iste! ot"as tc!icas ;ue so! m7s ap"opiadas pa"a estudia" e urso te&?oral de os p"ocesos, "e#ist"a!do a acti3idad ect"ica co! u!a "esouci6! tempo"a de miise#u!dos. K $
0a#! 0a#!et etoe oe!c !ce ea ao# o#"a "a' 'a a *0E *0EG+ G+ Eect ect""oe oe!c !ce ea ao# o#"a' "a'a a *EEG *EEG++/ De!t De!t""o de es esta ta se i!cu !cu)e )e! ! os os pote!ciaes "eacio!ados co! e3e!tos * &ent$'elated Potencial, &'Ps).
La tc!ica de os ER%`s asume ;ue e&iste "eaci6! e!t"e os pote!ciaes ) os p"ocesos co#!iti3os. E&iste! dos est"ate#ias pa"a e estudio de e!#ua$e/ K K
A pa"ti" pa"ti" de u! pote pote!c !cia ia dete" dete"mi mi!a !ado do *Co!o *Co!oci cie! e!do do u!a cu"3a cu"3a++ t"ata" t"ata" de a3e"i#ua" os p"ocesos co#!iti3os su()ace!tes A pa"t pa"ti" i" de u! p"oc p"oces eso o co co#! #!it iti3 i3o o dado dado,, se t"at t"ata! a! de ide! ide!ti ti4c 4ca" a" os pote!ciaes "eacio!ados.
U! pote!cia est7 asociado co! u! p"oceso, !o co! e est'muo. Cada :o!a ce"e("a e3a a ca(o p"ocesos p "ocesos die"e!tes.
@-
%"i!cipaes ER%`s asociados a os p"ocesos de comp"e!si6!. Cada u!o est7 asociado a u! mome!to tempo"a ) a u!a ocai:aci6! co!c"eta. K K K K K
%ote!cia de "eco!ocimie!to Ne#ati3idad i:;uie"da a!te"io" temp"a!a %22 NP22 N22
K K
H% positi3o HN Ne#ati3o
U! soo eect"odo puede p"oduci" u! ER%s *si te!#o muchos pa"ticipa!tes, o u!o soo co! muchos est'muos die"e!tes+. Si! em(a"#o, co! u! 5!ico se#me!to !o puedo 3e" u! pote!cia. Es u! ?ro&e'io de a acti3idad ;ue se p"oduce e! u!a :o!a espec'4ca e! u! mome!to espec'4co *co! u! soo se#me!to, !o puede hace"se u! p"omedio+. Los eect"odos "eco#e! acti3idad "eacio!ada co! a ta"ea ) ot"as acti3idades ;ue !o tie!e! !ada ;ue 3e" *"uido+. T"as hace" u! p"omedio de muchos eeme!tos, comie!:a a apa"ece" a;uea cu"3a ;ue es sistem7tica ) tie!e ;ue 3e" co! a acti3idad. E p"omedio se "eai:a co! 3a"ios est'muos. Es u! p"omedio po" eect"odo, de se#me!tos espec'4cos.
1. Pote#ial 'e reo#oi&ie#to PR Se "e4e"e a a "espuesta ect"ica ce"e("a ;ue !uest"o ce"e("o #e!e"a cua!do "eco!oce ;ue o ;ue te!#o e!"e!te es u!a paa("a *au!;ue !o sepa
@
;ue si#!i4ca o sepa compa"a"a co! ot"a+. Es a ima#e! "eco!oci(e de u!a paa("a. &studio ('udell, **+) Participantes natios ingleses se les presentaban palabras en ingl-s y en chino. $
#lo cuando las palabras aparecían en ingl-s aparecía un pico positio /++$/0+ ms (reconocían los materiales). $ Palabras chino 1o aparecía este pico. &n estudios posteriores, incluyeron en el estudio participantes chinos (su lengua materna), y ieron 2ue los resultados se inirtieron, el pico aparecía ahora con las palabras chinas. 3ieron 2ue las personas natias presentan este pico de reconocimiento siempre en su idioma.
Lo#3itu'> ?ro#u#iaió# 'e la ur4a Late#ia> si a?aree a#tes o 'es?us.
Ja) 3ie"tas 3a"ia(es ;ue puede! modi4ca" estos acto"es/ La ampitud de %R 3a"'a depe!die!do de tipo de paa("a p"ese!tada. La ate!cia de %R i!c"eme!ta o dismi!u)e depe!die!do de as co!dicio!es e&pe"ime!taes. La ate!cia de %R se i!c"eme!ta cua!do/ K K
Las paa("as se p"ese!ta! de#"adadas *peo" caidad de ima#e!+ ('udell, **. 'udell y 4ua, **0).
Se i!c"eme!ta a di4cutad de as paa("as *paa("as me!os "ecue!tes ). ('udell y 4ua, **5).
%o" e co!t"a"io, a ate!cia se "educe
2
K
Cua!do e&iste u! eecto de priming ('udell y 4ua, **6)
Ta!to a ampitud como a ate!cia !os ha(a! de di4cutad, si !os cuesta m7s o me!os e$ecuta" a ta"ea "e;ue"ida *cu"3as m7s o me!os p"o!u!ciadas+. %o" e$empo, cua!do e&iste priming *aciitaci6!+ a ate!cia dismi!u)e. Las paa("as m7s di'cies de p"ocesa" po" se" me!os "ecue!tes p"ese!ta(a! ma)o" ate!cia de %R. Se 3io ;ue estas die"e!cias de %R te!'a! ;ue 3e", o e"a u! p"edicto" de a ha(iidad ) comp"e!si6! ecto"a. Die"e!cias e! misimas de se#u!do puede! supo!e" e!o"mes die"e!cias a a ho"a de "eai:a" u!a ta"ea de comp"e!si6! o "esouci6! de p"o(emas. *Los i!di3iduos co! ma)o"es pu!tuacio!es e! e 7raduate 'ecord &8amination 3erbal te!'a! u! %R de me!o" ate!cia. 'udell y 4ua, **5 ).
Co#lusió#> E %R puede esta" "ee$a!do a 3eocidad de pe"cepci6! de as paa("as ) esta" "ee$a!do p"ocesos sem7!ticos co! u!a ate!cia co!side"a(eme!te me!o" ;ue e NP22 *e ot"o compo!e!te "eacio!ado co! e p"ocesamie!to sem7!tico+.
/. Ne3ati4i'a' iMuier'a a#terior te&?ra#a NIAT Te!emos dos tipos de paa("a Case ce""ada o u!ci6!/ K A"t'cuos, p"eposicio!es, p"o!om("es, co!$u!cio!es etc. K Tie!e! a u!ci6! #"amatica de "eacio!a" paa("as de case a(ie"ta. Case a(ie"ta o co!te!ido/ K e"(os, !om("es, susta!ti3os, ad$eti3os, etc. K %aa("as ;ue tie!e! co!te!ido sem7!tico. Estudio de Ne3ie et a. *1@+/ %"ese!taci6! de paa("as de case a(ie"ta ) ce""ada de!t"o de 3a"ias o"acio!es. Estas paa("as pod'a! se" uidas o co!#"ue!tes S paa("as i!co!#"ue!tes, !o e!ca$a(a! e! e co!te&to.
Resulta'os a!te as paa("as i!co!#"ue!tes/
Las paa("as de case erra'a e3oca(a! N/+,. ?"e!te a este 5timo #"upo de paa("as se p"oduc'a u! pote!cia N@-2, ;ue soo apa"ec'a
1
a!te as paa("as ce""ada *se!saci6! a escucha" u! e""o" #"amatica, po" e$empo, e'smos+. Ree$a so"p"esa cua!do a#o !o e!ca$a. Las paa("as de case a9ierta e3oca(a! u! pote!cia NF,, *apa"ece m7s ta"d'o+.
Estos "esutados se 3ie"o! mati:ados po" i!3esti#acio!es poste"io"es i!sistie!do e! a impo"ta!cia de te!e" e! cue!ta a 6reue#ia de as paa("as. ?"iede"ici *1+ pa!tea u! modeo e&picati3o i!te#"ado", i!cu)e!do e pote!cia N@-2, NP22 ) e %22. K
A os @22KP22 ms. Se co!st"u)e u!a est"uctu"a si!t7ctica i!icia de a o"aci6!. La i!te""upci6! de este p"oceso dese!cade!a e pote!cia N@-2 o NIAT.
2. P2,, Es u! pote!cia positi3o ;ue se p"ese!ta 22 ms t"as a apa"ici6! de est'muo. %a"a su estudio a ma)o"'a de as i!3esti#acio!es suee! utii:a" e pa"adi#ma de "a"e:a *Hoddball paradigm+. La de!omi!aci6! de "a"e:a 3ie!e po" a case de est'muo utii:ado. Es poco "ecue!te ) po" eo #e!e"a e&t"a9e:a. La acti3idad ce"e("a ;ue se p"oduce se de(e p"ecisame!te a esa "a"e:a, a a amada de ate!ci6!. %a"a a o(te!ci6! de este %E se p"ese!ta! dos est'muos. La die"e!cia es ;ue u!o de eos se p"ese!ta muchas 3eces ) e ot"o se p"ese!ta me!os 3eces *2K-2[ 3s @2[+. %a"a ;ue e %22 apa"e:ca/ K Se de(e p"ese!ta" u!a secue!cia aeato"ia de est'muo. K Los est'muos se de(e! casi4ca" e! dos cate#o"'as despus de apica" u!a dete"mi!ada "e#a. K U!a de as cate#o"'as de e3e!tos se de(e p"ese!ta" co! me!o" "ecue!cia. Desde os a9os 2 se co!oce ;ue a p"ese!taci6! de u! est'muo poco "ecue!te e3oca u!a acti3idad ect"ica positi3a e! e c6"te& pa"ieta.
@
Su ate!cia media de apa"ici6! se e!cue!t"a e!t"e os 22 ) B22 ms poste"io"es a a p"ese!taci6! de est'muo, es positi3o, ) se ocai:a, o tie!e u!a m7&ima p"ese!taci6! e! e c6"te& pa"ieta.
Resulta'os / E %22 se o(tie!e po" ta!to a!te est'muos poco "ecue!tes *odd(a+ ) est'muos "ecue!tes *sta!da"d+. Las cu"3as muest"a! a apa"ici6! de pote!cia %22 soo a!te est'muos poco "ecue!tes.
Experimento Palabras$estímulo s imagen$ estímulo Palabras estímulo Marcas de ropa deportia. 9res tipos de estímulo $ Poco frecuente $ Frecuente $ igni:catio para el su!eto ;ctiidad contar las eces 2ue aparecía el estímulo poco frecuente.
?a cura ro!a indica el estímulo ob!etio, 2ue es el poco frecuente. @ura erde estímulo no$ob!etio. &n el caso de la imagen el potencial tiene una latencia menor, (eo una imagen y la recono"co casi al instante). &l estímulo est%ndar comprobar si un elemento desconocido prooca la misma sorpresiidad 1A. A9'A &BP&'
&n otro e8perimento se reali"# con estímulos auditios. e les pedía presionar un bot#n cada e" 2ue escuchasen un sonido. 1o había 2ue diferenciar entre frecuentes y poco frecuentes. &n este caso se anali"aba solamente la atenci#n prestada a los estímulos presentados.
9ambi-n se anali"# como afectaban los estímulos a diferentes grupos de participantes poblaci#n normali"ada s poblaci#n con alcoholismo (aun2ue tambi-n hay diferencias entre el tiempo 2ue llean con la enfermedad). &ra una tarea CoddballD isual empleando su!etos control y su!etos alcoh#licos.
e encontr# 2ue los su!etos control presentan una amplitud mayor de onda. ?as curas muestran una reducci#n de la amplitud del P++ en alcoh#licos. ?o 2ue ocurre, es 2ue los alcoh#licos utili"an menos recursos en la tarea, ya 2ue su sistema est% m%s deteriorado.
&n otros estudios se han presentado palabras con contenido emocional. &stas palabras re2uieren de m%s recursos, el sistema debe poner un mayor esfuer"o para procesarlas. @uando medimos la actiidad de la corte"a e8iste una mayor amplitud del P++ cuando las palabras son de carga emocional (como necesitamos m%s recursos y un mayor esfuer"o, nuestro cerebro genera este tipo de onda). ?os resultados por tanto, son congruentes con la idea de 2ue el re2uerimiento de una mayor atenci#n supone una mayor amplitud de onda.
E pote!cia %22 "ee$a p"ocesos impicados e! a e3auaci6! de u! est'muo e! "eaci6! co! a p"o(a(iidad de ocu""e!cia de mismo. Si (ie! e %22 !o es u! compo!e!te ;ue "ee$e e&cusi3ame!te p"ocesos i!#F'sticos, s' pa"ece se!si(e a dete"mi!ados aspectos de
P
os mismos como, po" e$empo, e ma)o" o me!o" co!te!ido emocio!a. La ampitud de a %22 !os da i!o"maci6! so("e a di4cutad de a ta"ea ) a ca!tidad de "ecu"sos utii:ados e! a misma.
F. NF,, E NP22 tam(i! "ee$a so"p"esa, e&t"a9e:a, a imp"esi6! de ;ue a#o !o 3a (ie!M co! esta o!da se t"ata de ide!ti4ca" como act5a e sistema cua!do e Hchoca a#o.
Experimento Eutas y 4illyard (*+) se presentan isualmente frases de siete palabras. e presentaban de forma aislada, palabra por palabra (cada 5++ ms). &n el 50G de los casos las oraciones eran correctas, solo el /0G concluía con una palabra sem%nticamente incongruente con el conte8to de la frase. ?os :nales incongruentes eocaban un componente negatio entre los ++$6++ ms. @on una amplitud m%8ima en "onas centroparietales derechas (e!. Final sorprendente en un chiste). A a i:;uie"da se puede 3e" a acti3idad ect"ica ce"e("a #e!e"ada po" paa("as co!#"ue!tes e i!co!#"ue!tes e! a :o!a "o!ta, ce!t"a ) pa"ieta. E! ot"os estudios e3ados a ca(o se ha 3isto ;ue e ce"e("o e! hom("es ) mu$e"es "eaccio!a de o"ma mu) simia" a!te estos est'muos.
B
Ot"as situacio!es/ Datos so("e a a&?litu' / E pote!cia NP22 !o soo apa"ece e! e co!te&to de u!a o"aci6!. Es posi(e o(te!e" este ER% p"ese!ta!do pa"es de paa("as. E pote!cia NP22 p"ese!ta ma)o"es ampitudes cua!do a se#u!da paa("a !o est7 "eacio!ada co! a p"ime"a. *Jocom( ) Ne3ie, 12+.
Datos so("e a late#ia / 1. A ma)o" tasa de p"ese!taci6! de as paa("as, ma)o" ate!cia de NP22 ) dist"i(uci6! m7s "o!ta. *utas, 1-<+. La ma)o" ate!cia "ee$a u!a ma)o" di4cutad de comp"e!si6!. Cua!do a 3eocidad de p"ese!taci6! es m7s "7pida, m7s ta"da e! apa"ece" este pote!cia. *E! test de i!tei#e!cia, pe"so!as co! me!o"es pu!tuacio!es coi!cide! co! %E m7s e!tos, ha) u!a ma)o" ate!cia.+ @. A compa"a" !i9os ) adutos se o(se"3a u!a dismi!uci6! de a ate!cia e! os adutos a esta" aciitado e acceso &ico ) os p"ocesos de i!te#"aci6! sem7!tica *es deci", tie!e! u! ma)o" desa""oo i!#F'stico+. Ocu""e tam(i! ;ue a ate!cia 3ue3e a aume!ta" e! os a!cia!os, de(ido a ;ue e acceso a ese &ico es m7s e!to, au!;ue !o o ha)a! pe"dido. *No depe!de po" ta!to de !5me"o de paa("as co!ocidas, si!o ;ue a ca"acte"'stica c"'tica es e tiempo de acceso a &ico+. *Gu!te", 1+.
Estudio de =e(e"Ko&, Ja"t b Sp"ui, @22. Demuest"a como a NP22 tam(i! apa"ece e! !i9os. Se estudi6 como !i9os de K12 a9os p"ocesa(a! "ases co! o si! a!oma'as sem7!ticas. Los "esutados i!dica(a! u! "o(usto eecto NP22 asociado a as a!oma'as sem7!ticas e! !i9os e! edad escoa". Adem7s, se co!4"ma(a adecuadame!te.
;ue
os
&!emplos Frases sin anomalías sem%nticas $
&l coche se 2ued# sin gasolina.
!i9os
comp"e!d'a!
as
"ases
$
?os niHos aprenden a leer y escribir en la escuela.
Frases con anomalías sem%nticas
$ $
&l sol brillaba y los p%!aros estaban acampando . ?as rosas son una especie de piscina.
Co#lusio#es / La ampitud de NP22 "ee$a a aciidad co! a ;ue se empea! 3a"ias ue!tes de co!ocimie!to *&ico, si!t7ctico ) sem7!tico+ pa"a dota" de cohe"e!cia a a "ep"ese!taci6! de u! discu"so. A ma)o" di4cutad pa"a i!te#"a" u!a pa"te de a i!o"maci6! e! a "ep"ese!taci6! e! cu"so, ma)o" ampitud de pote!cia NP22 e3ocado po" dicha i!o"maci6!.
PJ,, a&9io si#t;tio ?ositi4o
<
E! este caso es u! pote!cia m7s compe$o, !uest"o ce"e("o hace u! a!7isis si!t7ctico, a!ai:a si os compo!e!tes e!ca$a! po" ca"acte"'sticas si!t7cticas, )a !o soo sem7!ticas. K K K K
Es u! compo!e!te positi3o. Locai:aci6! ce!t"opa"ieta. Apa"ece cua!do se p"oduce! 3ioacio!es si!t7cticas e! a est"uctu"a de a o"aci6!. Tam(i! apa"ece du"a!te e p"ocesamie!to de est"uctu"as si!t7cticas i!"ecue!tes. *?"iede"ici, 1<+
A die"e!cia de pote!cia Niat *N@-2+, "eacio!ado co! p"ocesos si!t7cticos temp"a!os, e %22 "ee$a p"ocesos si!t7cticos secu!da"ios ;ue i!cu)e! e "ea!7isis de a o"aci6!. Los auto"es Oste"hout ) Jocom( o p"opusie"o! po" p"ime"a 3e: e! 1@. Se ha o(se"3ado e! die"e!tes tipos de 3ioacio!es si!t7cticas/ K K K K
I!co""eccio!es e! e o"de! de as paa("as ioacio!es e! a co!co"da!cia su$etoK3e"(o A!oma'as e! os tiempos 3e"(aes A!oma'as e! a co!co"da!cia e!t"e di3e"sos compo!e!tes de a o"aci6! e! #!e"o ) !5me"o.
&8perimento 4agoot et al. /++ Frases en alem%n. ;lgunas frases incluían iolaciones sint%cticas &l erbo se coloc# en una posici#n gramaticalmente incorrecta teniendo en cuenta el conte8to sint%ctico. 'esultados ?as iolaciones sint%cticas producían el P6++.
La late#ia e! este pote!cia "ee$a !ue3ame!te di4cutad de(ido a a compe$idad de a "ase, a esue":o ;ue "e;uie"e a ta"eaM es deci", a ate!cia est7 dete"mi!ada po" a compe$idad de os p"ocesos de "e3isi6! est"uctu"a de a o"aci6!. As', se o(se"3a ;ue a ma)o" compe$idad de a "ase ma)o" ate!cia de %22. Esto se demuest"a e! e estudio de 0u!te et a. *1<+, d6!de p"ese!ta"o! 3ioacio!es si!t7cticas e!/ -
K K
O"acio!es simpes deca"ati3as O"acio!es su(o"di!adas.
Resutados/ me!o" ate!cia de %22 pa"a as i!co""eccio!es si!t7cticas i!cuidas e! sa o"acio!es simpes deca"ati3as. A 0AYOR CO0%LEIDAD 0AYOR LATENCIA Estudios "ecie!tes most"a"o! eectos simia"es a pote!cia %22 cua!do as "ases co!te!'a! !o soo e""o"es si!t7cticos si!o tam(i! e""o"es se&;#tios e i!cuso orto3r;os.
:o'elo i#te3ra'or N/+,) NF,,) PJ,, _!#ea D. ?"iede"ici p"opuso u! modeo e&picati3o ;ue i!cu'a e pote!cia N@-2, e NP22 ) e %22. E modeo p"ete!de e&pica" c6mo se est"uctu"a! os p"ocesos ;ue co!duce a a o&?re#sió# de u!a o"aci6!. a+ @22KP22 ms/ Se co!st"u)e u!a est"uctu"a si!t7ctica i!icia e! a o"aci6!. La i!te""upci6! de este p"oceso dese!cade!a e pote!cia N@-2 o NIAT. (+ 22K22 ms/ Tie!e! u#a" p"ocesos de '!doe &icoKsem7!tico. Cua!do !o ocu""e!, apa"ece e pote!cia NP22. c+ B22K-22 ms/ Se i!te#"a! os "esutados de os a!7isis si!t7cticos ) sem7!ticos. E %22 apa"ece si a i!te#"aci6! !o se e3a a ca(o.
F. PERIODO CRÍTICO PARA EL DESARROLLO DEL LENG0AE E&iste u!a c"ee!cia #e!e"ai:ada de ;ue a capacidad de ad;ui"i" e e!#ua$e dismi!u)e a medida ;ue 3a aume!ta!do a edad. Los !i9os mu) pe;ue9os est7! pa"ticua"me!te (ie! adaptados pa"a a ad;uisici6! de e!#ua$e.
Jip6tesis de pe"iodo c"'tico/
1. Dete"mi!ados sucesos (io6#icos "eacio!ados co! e desa""oo de e!#ua$e soo se puede! p"oduci" e! u! pe"iodo c"'tico temp"a!o. La especiai:aci6! hemis"ica se p"oduce du"a!te e pe"iodo c"'tico. E! ese mome!to os !i9os posee! u! #"ado de e&i(iidad ;ue se pie"de cua!do te"mi!a e pe"iodo c"'tico. @. Dete"mi!ados sucesos i!#F'sticos de(e! p"oduci"se e! e !i9o du"a!te este pe"iodo pa"a ;ue e desa""oo se p"odu:ca de ma!e"a !o"ma.
?ue!tes ;ue apo)a! a e&iste!cia de pe"iodo c"'tico/
Desarrollo 'e la laterali'a' P2
Laterali'a' e# #i*os &u( ?eue*os A'uisiió# 'el se3u#'o i'io&a Ni*os ue o(e# o# ?a'res o# 'eie#ias au'iti4as. Q Desarrollo 'e la laterali'a'
La est"uctu"a de ce"e("o se desa""oa t"as e !acimie!to ) du"a!te a i!a!cia *i!cuso du"a!te a adoesce!cia+. Maduraci#n.
E ce"e("o, u!dame!tame!te e c6"te&, muest"a cie"to #"ado de pasticidad.
E&picacio!es de c6mo su"#e a ate"aidad a+ Jip6tesis de a e;uipote!ciaidad * Le!!e"(e"#, 1<+. K
A !ace", e hemise"io i:;uie"do ) de"echo de ce"e("o so! e;uipote!ciaes. No ha) asimet"'a.
K
La ate"aidad se p"oduce de(ido a a madu"aci6!.
K
La ate"aidad se desa""oa "7pidame!te e!t"e os dos ) os ci!co a9os.
K
La e&i(iidad hace ;ue se pueda! desa""oa" u!cio!es ce"e("aes e! ocai:acio!es ate"!ati3as.
(+ Jip6tesis de dete"mi!ismo i""e3e"si(e. c+ E&picaci6! eme"#e!tista. Apo)o emp'"ico K K K
T"as u!a esi6!, as capacidades i!#F'sticas de os !i9os se "ecupe"a! mucho me$o" ;ue e! os adutos. Cua!do m7s $o3e! es e !i9o, ma)o"es so! as p"o(a(iidades de ;ue se p"odu:ca u!a "ecupe"aci6! competa. Casos de hemideco"ticaci6! tota. E&ti"paci6! de todo u! hemise"io. Adutos/ dest"ucci6! casi competas de as capacidades de e!#ua$e. Ni9os e! pe"iodo c"'tico/ pa"ece! capaces de "ecupe"a"se casi po" competo. Cua!do e hemise"io i:;uie"do desapa"ece, e de"echo pa"ece capa: de asumi" p"7cticame!te todas sus u!cio!es.
P1
Q Laterali'a' e# #i*os &u( ?eue*os
%a"adi#ma de ha(ituaci6! a chupa".
Cu7!do i!3esti#amos co! !i9os de meses, como podemos sa(e" ;ue !os est7 e!te!die!do C6mo sa(emos ;ue pe"ci(e ;ue e idioma e! e ;ue e ha(amos es e mate"!o o es ot"o die"e!te E&iste u!a tc!ica co!4"mada ;ue a4"ma ;ue a "ecue!cia co! ;ue e !i9o succio!a e chupete tie!e ;ue 3e" co! a ate!ci6! a!te est'muos. U! cam(io m7s ma"cado e! e "itmo de chupeteo cua!do se p"ese!ta(a! est'muos ha(ados a!te e o'do de"echo *3e!ta$a de hemise"io i:;uie"do+. A!te est'muos disti!tos de ha(a *po" e$empo m5sica+ a 3e!ta$a es de o'do i:;uie"do, hacia e hemise"io de"echo.
K
%ote!ciaes "eacio!ados co! e3e!tos. ER%s *0is et a., 1<+
Se ha! e!co!t"ado die"e!cias hemis"icas de ha(a ) de so!ido e! (e(es de ta! soo u!a sema!a.
%"ee"e!cia de hemise"io i:;uie"do pa"a e ha(a.
K
E! !i9os mu) pe;ue9os se ha e!co!t"ado u! pe"iodo se!si(e a a pe"cepci6! o!tica ;ue desapa"ece cua!do cumpe! 12K1@ meses.
K
A (e(es e!t"e 1K@2 meses se es p"ese!ta(a! paa("as co!ocidas ) !ue3as.
K
Los dos tipos de paa("as p"oduc'a! disti!tos ER%`s.
K
E!t"e os 1 ) 1< meses as die"e!cias se "epa"t'a! po" todo e ce"e("o.
K
A os @2 meses as die"e!cias se imita(a! a as "e#io!es m7s ce!t"aes de hemise"io i:;uie"do.
K
Los datos apu!ta! a ;ue se est7 p"oducie!do cie"ta especiai:aci6! co!side"a(eme!te a!tes de a 3e!ta!a tempo"a p"opuesta po" Le!!e"(e"# pa"a e pe"iodo c"'tico.
Q A'uisiió# 'el se3u#'o i'io&a K K K
%e"iodo c"'tico e! a#u!as acetas de desa""oo si!t7ctico. Ca"o pe"iodo c"'tico e! e desa""oo o!o6#ico. No disco!ti!uidad d"7stica, deci3e #"adua.
Caso de H Iim
Q Ni*os ue o(e# o# ?a'res o# 'eie#ias au'iti4as>
P@
a+ Ni9o de pad"es so"dos ;ue soo o)6 T hasta a #ua"de"'a. (+ Sus pad"es !o se comu!ica(a! co! media!te e e!#ua$e de si#!os. *Este caso !os hace "ee&io!a" "especto a (ii!#Fismo, "especto a cua se a!ai:a si es p"ee"i(e ;ue e ap"e!di:a$e sea di"ecto, media!te co!tacto 'sico o (ie! a t"a3s de u!a #"a(aci6!, o "ep"oducci6!. T"as o ocu""ido co! im, se 3io ;ue e co!tacto 'sico es totame!te dete"mi!a!te+. Resutados de caso de im/ K
E!to!aci6! pa!a
K
A"ticuaci6! mu) maa
K
E&p"esio!es i!desci"a(es
K
G"am7tica mu) idiosi!c"7sica
K
Te!'a e co!cepto de pu"aidad pe"o !o usa(a a s.
K
Tampoco comp"e!d'a e e!#ua$e adecuadame!te.
T"as u!a i!te"3e!ci6!, a ca(o de u!os meses, e e!#ua$e de im e"a casi e adecuado pa"a su edad.
La e&posici6! a e!#ua$e !o es su4cie!te pa"a ap"e!de" u! e!#ua$e, si!o ;ue de(e da"se e! u! co!te&to socia, i!te"acti3o ) ap"opiado. Este caso po!e de "eie3e a impe"iosa !ecesidad huma!a de usa" e e!#ua$e. E co!tacto huma!o es u!dame!ta pa"a ap"e!de" adecuadame!te as ca"acte"'sticas de !uest"o e!#ua$e.
P
TE0A P. %ERCE%CIÓN DEL 1. LA ESTR0CT0RA DEL HABLA /. PERCEPCIN DE SEG:ENTOS AISLADOS DEL HABLA 2. PERCEPCIN DEL HABLA CONTIN0A
LENGUAE (9ema J @arroll)
1. LA ESTR0CT0RA DEL HABLA K K K
?acto"es p"os6dicos ?o!tica a"ticuato"ia ?o!tica ac5stica
7atores ?rosó'ios> ae#to) e#to#aió# ( 4eloi'a'. Ae#to> !asis ;ue se da a dete"mi!adas s'a(as de u!a o"aci6!. %e"mite disti!#ui", po" e$empo, e!t"e Hca!ta"a, c7!ta"a, ca!ta"7. %o!e" e ace!to e! u!a u ot"a s'a(a puede cam(ia" totame!te e si#!i4cado. Es u!a codi4caci6! o!o6#ica id!tica, soo se disti!#ue! po" a s'a(a t6!ica. %o" ta!to, pa"a e!te!de" e ha(a te!emos ;ue disti!#ui" do!de !uest"o i!te"ocuto" est7 po!ie!do e !asis.
E#to#aió# / Es e to!o utii:ado pa"a "ee"i"se a die"e!tes si#!i4cados. K K
%"e#u!tas totaes *"espuesta de s' o !o+. E! este caso, a e!to!aci6! ascie!de a 4!a *po" e$empo, K3ienesL K@ierrasL+. E! as p"e#u!tas pa"ciaes *p"o!om("e, co!$u!ci6!, ocuci6! o ad3e"(io i!te""o#ati3o+ ) o"acio!es deca"ati3as. No ha) u! asce!so e! a e!to!aci6! (K2ui-n ieneL)
Veloi'a'/ Se modi4ca ate"a!do e !5me"o ) du"aci6! de pausas ) e tiempo dedicado a a"ticua" se#me!tos de ha(a.
PP
Tam(i! puede t"a!smiti" si#!i4cado/ *e$. t#mate tu tiempo tenemos 2ue irnos+. La 3eocidad tam(i! 3a"'a se#5! a u!ci6! ;ue desempe9e a paa("a de!t"o de a o"aci6!.
7o#tia artiulatoria K
?o!tica/ estudio de os so!idos de ha(a
K
7o#tia artiulatoria / estudio de a p"o!u!ciaci6! de os so!idos de ha(a. Se puede! desc"i(i" todos os so!idos de u!a e!#ua (as7!dose e! os mo3imie!tos de as est"uctu"as 'sicas de t"acto 3oca. E ai"e se emite desde os pumo!es ) pasa po" as cue"das 3ocaes e! di"ecci6! a a ca3idad o"a o !asa. E! a#u!as e!#uas os so!idos de ha(a se puede! "eai:a" i!haa!do ai"e e! 3e: de e&haa!do. Voales/ se emite! de$a!do ui" e ai"e desde os pumo!es si!
o(st"uccio!es.
Co#so#a#tes / se p"oduce! impidie!do e paso de ai"e e! u! dete"mi!ado pu!to.
PB
K
Lu#a" de a"ticuaci6! 8ia(ia/ (, p, m De!ta/ d, t A3eoa"/ s, ", ! %aata/ $ ea" #, >
K
0odo de a"ticuaci6! Ocusi3a. O(st"u)e! competame!te e u$o de ai"e pa"a despus sota"o. (, d, #, p, t, > ?"icati3a. O(st"u)e! a saida de ai"e si! dete!e"a po" competo. , s A"icada. O(st"u)e! a saida de ai"e pa"a pasa" #"aduame!te hacia u!a "icaci6!. ch Nasa/ m, ! Late"a/ i("a!te/ "
K
So!o"idad/ I!dica si as cue"das 3ocaes est7! $u!tas o sepa"adas cua!do e ai"e as at"a3iesa. So"da/ Se p"oduce! cua!do as cue"das 3ocaes est7! sepa"adas, p. So!o"a/ Se p"oduce! cua!do as cue"das 3ocaes est7! u!idas, (.
7o#tia astia Estudia as p"opiedades ac5sticas de os so!idos de ha(a.
%o" ;u !os i!te"esa co!oce" a o"ma e! ;ue e se" huma!o p"ocesa as se9aes de ha(a &8isten dispositios inform%ticos, e!. C;llreaderD, cuya funci#n consiste en leer con una o" clara, con perfecta melodía y entonaci#n natural en los idiomas ingl-s, franc-s, espaHol y alem%n, documentos impresos (libros, reistas etc.) o digitali"ados (archios de te8to).
Jo) d'a es posi(e toma" u!a et"a, ad$u!ta"e e so!ido ;ue e co""espo!de ) despus u!i"o a ot"os so!idos de a o"aci6!, pe"o e "esutado NO se ap"o&ima mucho a so!ido de ha(a !atu"a. E pa"aeismo e!t"e se#me!tos o!ticos ) et"as de aa(eto !o es a(souto. Adem7s, codi4camos de @B a 2 se#me!tos o!ticos po" se#u!do, o ;ue supe"a co! c"eces a 3eocidad a a ;ue p"ocesamos ot"as o"mas de pe"cepci6! auditi3a.
KPor 2u- percibimos los segmentos del habla con tanta rapide"L P
Necesitamos co!oce" a est"uctu"a ac5stica de a se9a de ha(a pa"a e!te!de"o.
a+ Espect"o#"amas Estudia as p"opiedades ac5sticas de os so!idos de ha(a. ?o!tica ac5stica (+ T"a!smisi6! pa"aea. ?e!6me!o po" e ;ue die"e!tes o!emas de a misma s'a(a se codi4ca! e! a se9a de ha(a simut7!eame!te, si! e&isti" u! co"te 'sico ("usco e!t"e os so!idos ad)ace!tes de esa s'a(a. U!a misma et"a !o sue!a i#ua e! todas as ocasio!es, sue!a! die"e!te e! u!ci6! de a et"a ;ue 3a)a a co!ti!uaci6!. c+ a"ia(iidad depe!die!te de co!te&to. E aspecto espect"o#"74co e&acto de u! so!ido dete"mi!ado est7 i#ado a co!te&to de ha(a e! e ;ue se e!cue!t"a. E co!te&to es u!a 3a"ia(e ;ue dete"mi!a como p"o!u!ciamos ) tam(i! !os a)uda a comp"e!de" cua!do escuchamos e e!#ua$e. Los acto"es p"os6dicos tam(i! co!t"i(u)e! a a 3a"ia(iidad de a se9a de ha(a. E$. eocidad. A aume!ta" a 3eocidad de ha(a, se "educe a du"aci6! de as 3ocaes ) co!so!a!tes. A pesa" de todas as 3a"iacio!es e&iste!tes e! as se9aes o!ticas, os se"es huma!os somos capaces de "eco!oce" 7cime!te so!idos de ha(a. I!cuso os (e(es. De ah' a di4cutad de ;ue u! sistema i!o"m7tico e#ue a desa""oa" u! sistema de ha(a como e huma!o. Jasta aho"a, os p"o#"amas dise9ados pa"a "eco!oce" so!idos de ha(a !o ha! a3a!:ado mucho. *E$. Co!testado"es autom7ticos de u!a compa9'a tee6!ica+. Los huma!os !os acostum("amos a a o"ma de ha(a" de os ot"os ) o comp"e!demos me$o" *e$. A mi p"oeso"a de i!#s si a e!tie!do, pe"o a ot"a !o+.
/. Pere?ió# 'e se3&e#tos aisla'os 'el %a9la Ni4eles 'e ?roesa&ie#to 'el %a9la. E p"oceso de pe"cepci6! de ha(a se puede di3idi" e! t"es !i3ees/
P<
a+ Ni3e auditi3o/ "ecue!cia, i!te!sidad, tiempo. (+ Ni3e o!tico/ com(i!aci6! de se9aes ac5sticas. c+ Ni3e o!o6#ico/ co!3e"si6! de se#me!to o!tico e! o!ema.
Estas co! est'muos auditi3os como 3isuaes *e$. A ee"+
t"es p"e#u!tas ocu""e! ta!to
El %a9la o&o u# siste&a &o'ular C"ite"ios de modua"idad de u! sistema co#!iti3o (Fodor, *)
K K K K
Es espec'4co se#5! e campo Ope"a de o"ma impe"ati3a No se 3e aectado po" os "esutados o(te!idos Es "7pido Reaci6! co! a o"#a!i:aci6! de ce"e("o pa"a e e!#ua$e
E ha(a es u! sistema modua"/ pe"cepci6! cate#6"ica. Co!t"a"iame!te a o ;ue ocu""e co! a pe"cepci6! de coo", e! e cua somos capaces ta!to de disti!#ui" e!t"e coo"es como de pe"ci(i" estos de o"ma co!ti!ua, e! e ha(a ocu""e a#o especiaQ pa"a comp"e!de" e ha(a es !ecesa"io impo!e" u! "eco!ocimie!to a(souto o cate#6"ico de a se9a de ha(a. K
Nuest"o o($eti3o es "eco!oce" si u! so!ido es p o (.
Teor8a &otora 'e la ?ere?ió# 'el %a9la %a"a pe"ci(i" e ha(a de ot"a pe"so!a !os 4$amos e! e modo de p"oducci6!. Los o)e!tes utii:a! su co!ocimie!to a"ticuato"io imp'cito como a)uda a a pe"cepci6!. *E$. Ap"e!di:a$e de u! se#u!do idioma o !i9os pe;ue9os ;ue ap"e!de! a ha(a" se es aie!ta a ;ue se 3isuaice! a eos mismos a"ticua!do paa("as pa"a co""e#i" e""o"es+. (?iberman y cols., *65)
&fecto Mc7urN / Se com(i!a e so!ido de u!a s'a(a co! a a"ticuaci6! 3oca de u!a s'a(a die"e!te. La i!o"maci6! 3isua !os da ca3es pa"a pe"ci(i" e ha(a. Co! este eecto o(se"3amos ;ue pe"ci(imos e so!ido de u!a u ot"a ma!e"a, au! sie!do e mismo, si te!emos os o$os ce""ados o a(ie"tos.
P-
Cua!do as i!o"macio!es 3isua ) auditi3a e!t"a! e! co!icto, se utii:a! am(as ue!tes de i!o"maci6! pa"a e#a" a u!a pe"cepci6! esta(e.
Impicacio!es e! a ad;uisici6! de a L@ *se#u!da e!#ua+. Se "ecomie!da p"actica" a a"ticuaci6! de so!idos pa"a pode" escucha"os me$o". (@atford y @ols., **) E!se9a" a p"oduci" os so!idos de L@ e! sie!cio a)uda
a "eco!oce" os so!idos !ue3os. A)uda"'a a ap"ecia" p"ocesos moto"es suties si! se" ecipsados po" as se!sacio!es auditi3as. Esta teo"'a es mu) impo"ta!te po";ue "eacio!a die"e!tes aspectos de e!#ua$e/ K K
%"opo!e !e&o !eu"o6#ico e!t"e 7"eas "espo!sa(es de pe"cepci6! ) p"oducci6! i!#F'sticas. 06duo o!tico e!a:a pe"cepci6! co! p"oducci6! 0eca!ismo i!!ato impo"ta!te e! a ad;uisici6! de e!#ua$e.
2. Pere?ió# 'el %a9la o#ti#ua PollacN y PicNett (*6J) K K K
G"a(a"o! co!3e"sacio!es de u!a saa de espe"a. E&t"a$e"o! paa("as suetas pa"a poste"io"me!te p"ese!ta"as A p"ese!ta"as aisadas, soame!te e B2[ de as paa("as se "eco!oce! co""ectame!te.
La i!o"maci6! ac5stica es i!su4cie!te po" s' misma pa"a pe"miti" e "eco!ocimie!to de os so!idos de ha(a. La est"uctu"a ac5stica de u! so!ido de ha(a 3a"'a e! u!ci6! de su co!te&to o!tico i!mediato. Sia(as 3eci!as desempe9a! u!a u!ci6! "ee3a!te.
7atores ?rosó'ios e# el reo#oi&ie#to 'el %a9la K
E!to!aci6!/ E$. Die"e!cia de e!to!aci6! e!t"e p"e#u!tas a"#as ) co"tasQ KienesL K@ierrasL 3s KPuedes cerrar la puerta, por faorL Adem7s, i!cuso escucha!do u!a co!3e"saci6! e! ot"o idioma, a soa e!to!aci6! !os puede da" i!o"maci6! de estado de 7!imo de a pe"so!a, a5! si! comp"e!de" e si#!i4cado.
K
Ace!to de i!te!sidad/ Nos da pistas, ce!t"a!do !uest"a ate!ci6! e! as s'a(as ace!tuadas, )a ;ue esta ace!tuaci6! !os puede hace" disti!#ui" u!a paa("a de as ot"as. *E$. Plato s plat#+.
P
E ace!to !os da ca3es ;ue !os pe"mite! a!ticipa" o ;ue 3ie!e a co!ti!uaci6!. La pe"cepci6! de o)e!te se o"#a!i:a e! to"!o a as s'a(as ace!tuadas. Adem7s, as s'a(as t6!icas se detecta! m7s "7pido e! e ha(a. (Martin, *5/)
I!te"p"etamos e ha(a co!ti!ua se#5! pat"o!es de ace!tuaci6! 7atores se&;#tios ( si#t;tios e# la ?ere?ió# 'el %a9la K
Co!te&to ) "eco!ocimie!to de ha(a.
Cua!to m7s p"edeci(e es u! discu"so, me$o" se "eco!oce (Miller O
E$empo/
a+ Los accide!tes mata! a moto"istas e! as ca""e"as. %"ocesamie!to (+ Los accide!tes t"a!spo"ta! mie e!t"e a casa Desce!de!te c+ Ace"ca de os accide!tes pa's mie o dispa"a K
Restau"aci6! o!o6#ica
I!te"p"etamos i#uame!te a paa("a au!;ue se omita u! so!ido. E! u! e&pe"ime!to, os pa"ticipa!tes a4"ma(a! ha(e" escuchado a et"a Hs omitida.
B2
Tema B. EL L\]ICO INTERNO *Cap'tuo B @arroll+
1. ORGANIACIN DEL L@
1. ORGANIACIN DEL L@
Si#!i4cado Deet"eo %"o!u!ciaci6! Reaci6! co! ot"as paa("as Ot"os tipos de i!o"maci6!
Aeso al lio
Porue es i&?orta#te la or3a#iMaió# 'el lio i#ter#o La o"#a!i:aci6! de &ico aecta a a aciidad de "ecupe"aci6! de mismo. Es impo"ta!te sa(e" c6mo se o"#a!i:a! as paa("as, )a ;ue as' descu("i"emos tam(i! a ma)o" o me!o" di4cutad ;ue te!d"emos pa"a accede" a as mismas *e$. Esc"i(i" paa("as ;ue empie:a! po" a et"a HaQ amo", ama!te, amistad, ami#oM Las paa("as ;ue !om("amos !o so! paa("as aisadas, est7! "eacio!adas e!t"e eas+. La i!o"maci6! se "ecupe"a e! #"upos de co!te!idos, e! (o;ues de paa("as "eacio!adas, au!;ue se ha)a soicitado "ecupe"a"as po" ot"a ca"acte"'stica, como a et"a de i!icio. La edad de ad;uisici6! de as paa("as tam(i! i!u)e e! a o"#a!i:aci6!. Las p"ime"as paa("as ;ue ap"e!demosQ pap7, mam7, a#uaM so! mu) impo"ta!tes e! a est"uctu"a de &ico, ta!to ;ue esta est"uctu"a pa"te de as paa("as ca3e ;ue se ad;uie"e! a i!icio de a 3ida. La edad de ad;uisici6! tie!e u!a "eaci6! di"ecta co! a aciidad de acceso a &ico.
B1
1.1. Co#e?to 'e re' se&;#tia E &ico se o"#a!i:a, o est7 i!te#"ado e! u!a "ed sem7!tica co! eeme!tos o !odos i!te"co!ectados. A medida ;ue ad;ui"imos 3oca(ua"io, ste se i!te#"a e! a "ed sem7!tica, a pa"ti" de os !odos ) e 3oca(ua"io ;ue )a e&iste. Es deci", a (ase de esta est"uctu"a so! as p"ime"as paa("as ad;ui"idas. Cada eeme!to es u! co!cepto o !odo, co!ectado co! ot"os se#5! die"e!tes "eacio!es.
LE
1./. :o'elos 'e re'es er;ruias Estamos ha(a!do de u! modeo pi"amida, e! e ;ue destaca!, po" u! ado, a supe"io"idad o i!e"io"idad de u!os eeme!tos "e!te a ot"os. La "ed sem7!tica se"7 $e"7";uica si a#u!os eeme!tos destaca! po" su supe"io"idad o i!e"io"idad. @ollins y uillian (*6*) p"opusie"o! u!a "ed sem7!tica $e"7";uica. E$. A!imaes
B@
Reacio!es ta&o!6micas/ K
4iponimia/ Ree$a u!a "eaci6! de i!e"io"idad de!t"o de u!a "ed $e"7";uica *E$. Go""i6! es hip6!imo de a3e+. E hip6!imo posee "as#os sem7!ticos de ot"a paa("a supe"io", pe"o i!cu)e ot"as ca"acte"'sticas pa"a die"e!cia"se. K 4iperonimia/ "eaci6! i!3e"sa a a a!te"io". Ree$a u!a "eaci6! de supe"io"idad de!t"o de u!a "ed $e"7";uica. *E$. A3e es hipe"6!ima de #o""i6!+. K @oordinaci#n Se p"ese!ta cua!do dos paa("as e&iste! e! u! mismo !i3e de $e"a";u'a. Compa"te! as mismas ca"acte"'sticas ;ue e hipe"6!imo, pe"o posee! ca"acte"'sticas ;ue os die"e!cia!. *E$. %e""o ) #ato, e hipe"6!imo se"'a a!ima+. Reacio!es at"i(uti3as o de p"opiedad. I!dica! ;u p"opiedades puede! at"i(ui"se a os eeme!tos e! die"e!tes !i3ees de a "ed sem7!tica. E hecho de ocai:a" u!a paa("a de!t"o de esa $e"a";u'a !os pe"mite at"i(ui"e u!a se"ie de p"opiedades. %o" e$. E hecho de e!co!t"a"se e! u! !i3e i!cu)e posee" as ca"acte"'sticas de os !i3ees supe"io"es. K K
E$. Ao"tu!adame!te, Aristóteles !o pe"di6 a 3ista a a causa de accide!te s Ao"tu!adame!te, la roa !o pe"di6 a 3ista a a causa de accide!te
?a roca !o posee as ca"acte"'sticas ;ue se e at"i(u)e! e! a "ase. Nuest"o sistema detecta a i!co!#"ue!cia, i!cuso ue"a de co!t"o co!scie!te. Sa(emos ;ue a#o !o est7 (ie!. E modeo de as "edes $e"7";uicas p"opo!e ;ue e espacio dispo!i(e de amace!amie!to ) !uest"os "ecu"sos co#!iti3os so! imitados. %o" o ;ue te!demos a amace!a" a i!o"maci6! de ta ma!e"a ;ue sea se!cio "ecupe"a"a. Las "edes $e"7";uicas !os dice! ;ue todas as ca"acte"'sticas amace!adas e! os !i3ees supe"io"es )a !o se tie!e! ;ue amace!a" e! os !i3ees i!e"io"es. Es deci", a i!o"maci6! s6o se amace!a e! os !odos supe"io"es. *E$. Las ca"acte"'sticas asociadas a a paa("a ae !o se 3o3e"7! a "epeti" e! a paa("a canario+. Todos estos p"ocesos "espo!de! a co!cepto de eo#o&8a o3#iti4a .
B
%a"a comp"o(a" c6mo u!cio!a a eco!om'a co#!iti3a 3amos a 3e" u! e$empo de ta"ea de 4eriaió# se&;#tia /
?"ase tipo HUn ; es un Q, como H?as man"anas son frutas s Hlas man"anas son comida. E tiempo de "eacci6! "ee$a a o"#a!i:aci6! de a i!o"maci6! e! e &ico i!te"!o. Cua!ta m7s dista!cia e&ista e!t"e os die"e!tes eeme!tos de!t"o de a $e"a";u'a ma)o" se"7 e tiempo de "eacci6!. Es deci", cua!do m7s ata sea a posici6! $e"7";uica de 8 e! "eaci6! co! A, ma)o"es so! os TR.
Tam(i! se ha e!co!t"ado e eecto de ti?ii'a'/
Los eeme!tos m7s t'picos de u! dete"mi!ado !i3e "e;uie"e! me!os tiempo de 3e"i4caci6! e! e!u!ciados 3e"dade"os *e$. Man"ana o naran!a frente a chirimoya+. Los eeme!tos m7s t'picos "e;uie"e! m7s tiempo de 3e"i4caci6! e! e!u!ciados asos. E hecho de se" t'picos e! a cate#o"'a, hace ;ue cua!do a "ase es i!co""ecta, !os cueste m7s tiempo 3e"i4ca"o.
1.2. :o'elos 'e ?ro?a3aió# 'e la ati4aió# Se#uimos ha(a!do de a e&iste!cia de u!a "ed sem7!tica ) de !odos i!te"co!ectados, pe"o a a ho"a de ha(a" de as ta&o!om'as o casi4cacio!es, !o e&iste! u!os e&t"actos ta! "'#idos como e! e modeo a!te"io", si!o ;ue e&iste u!a dista!cia die"e!te e! u!ci6! de a ma)o" o me!o" p"o&imidad de os co!ceptos. E! esta "ed podemos i!cui" muchos eeme!tos die"e!tes. La dista!cia e!t"e os !odos "ee$a ca"acte"'sticas, "eacio!es co!side"acio!es ta&o!6micas *tipicidad, #"ado de asociaci6!M+
)
U!os !odos so! m7s accesi(es ;ue ot"os de(ido a acto"es como a "ecue!cia de uso, a tipicidad etc. (@ollins y ?oftus, *50)
BP
La #"a! die"e!cia, po" ta!to, es a "i#ide: de as "edes sem7!ticas e! as "edes $e"7";uicas, "e!te a a e&i(iidad de modeo de p"opa#aci6! de a acti3aci6!. E! este se#u!do modeo podemos i!cui" die"e!tes co!ceptos e! u!ci6! de !uest"a e&pe"ie!cia ) ap"e!di:a$es.
Pro?a3aió# 'e la ati4aió#> Se e3a a ca(o de o"ma a(soutame!te autom7tica ) ue"a de co!t"o co!scie!te de a pe"so!a. E$. Cua!do escuchamos a paa("a escuela, autom7ticame!te se pie!sa e! autob=s *ame"ica!os+. A;u' se 3e c6mo u!a "ed asociati3a ame"ica!a puede se" die"e!te de a espa9oa. E hecho de ;ue autob=s se ha)a acti3ado, hace ;ue ot"os co!ceptos se acti3e!, po" e$empo, amarillo. Au!;ue a i!te!sidad 3a dismi!u)e!do. E$. Escuea
auto(5s
ama"io
p7ta!o.
Cua!do 3emos u!a paa("a/ 1. Su !odo co""espo!die!te se acti3a. @. La acti3aci6! se t"a!smite a !odos "eacio!ados. La ue":a de a acti3aci6! descie!de a ae$a"se de !odo o"i#i!a.
0odeo de p"opa#aci6! de a acti3aci6! de QocN y ?eelt (**J)
E&iste! t"es !i3ees e! e co!ocimie!to de as paa("as/
BB
K K K
Ni3e co!ceptua/ I!cu)e !odos co!ectados a ot"os !odos e! u!ci6! de sus "eacio!es. Ni3e de emas/ aspectos si!t7cticos de co!ocimie!to de as paa("as. Ni3e de e&emas/ p"opiedades o!o6#icas de u!a paa("a.
/. ACCESO AL L@
7reue#ia 'e las ?ala9ras / "ecue!cia de p"oducci6!/ Ta"ea de decisi6! &ica/ se p"ese!ta u!a cade!a de et"as ) ha) ;ue decidi" "7pidame!te si es o !o u!a paa("a. Los "esutados o(te!idos muest"a! ;ue os tiempos de 3e"i4caci6! so! ma)o"es e! paa("as de (a$a "ecue!cia (Rhaley, *5). Estos e&pe"ime!tos se "eai:a! e! e e!#ua$e p"opio o mate"!o. A co!oce" pe"ectame!te as paa("as ;ue apa"ece! e acto" ca3e ;ue i!te"3ie!e es e tiempo de "eacci6!. Las paa("as m7s t'picas se "eco!oce! a!tes, e#amos a!tes a eas. Lectu"a !o"ma. Tam(i! se e!cue!t"a ;ue as paa("as de (a$a "ecue!cia "eci('a! u!a ma)o" 4$aci6! *m7s tiempo+ ;ue as paa("as de ata "ecue!cia ('ayner y SuTy, *6+.
K
Varia9les 6o#oló3ias / e "eco!ocimie!to de paa("as es se!si(e a acto"es como/ Ace!to E!to!aci6!
B
Cate3or8a si#t;tia> E eecto de a "ecue!cia de as paa("as s6o se apica a as paa("as de case a(ie"ta. No ha) die"e!cia e! a 3eocidad de acceso o "ecupe"aci6! de as paa("as de case ce""ada m7s o me!os "ecue!tes.
K
7ailitaió# se&;#tia / La e&posici6! a u! est'muo aciita e p"ocesamie!to de ot"o est'muo. Si se p"ese!ta u!a paa("a ;ue )a se p"ese!t6 e! u!a ta"ea a!te"io", se "espo!de mucho m7s "7pido. E co!tacto p"e3io co! e mate"ia aciita a ta"ea poste"io". %e"o !o soame!te ocu""e co! a paa("a p"ese!tada, si!o ;ue a p"opa#aci6! de a acti3aci6! se e&tie!de a os co!ceptos p"6&imos. E$. La p"ese!taci6! p"e3ia de escuela aciita poste"io"me!te e co!cepto amarillo. Si! em(a"#o, tam(i! puede e&isti" u! eecto de %"imi!# !e#ati3o. E! este caso, a e&posici6! p"e3ia a u! est'muo i!te"4e"e e p"ocesamie!to de ot"o est'muo.
9area de facilitaci#n sem%ntica o priming $ Fase se presenta un estímulo $ Fase / se presenta un segundo estímulo (diana o target). e registra el 9'. &!. Se tareas 1ombrar una palabra decir si es o no palabra 'esultado 9iempos de respuesta (9') menores cuando e8iste facilitaci#n.
K
A&9i3We'a' lia/ sucede cua!do u!a paa("a tie!e m7s de u! si#!i4cado.
B<
E TR pa"a ide!ti4ca" e p"ime" o!ema de a paa("a si#uie!te a a am(i#Fedad so! ma)o"es.
B-
Tema . CO0%RENSIÓN Y 0E0ORIA DE ORACIONES 1. PROCESA:IENTO IN:EDIATO DE ORACIONES a. %"ocesamie!to si!t7ctico (. Est"ate#ias de p"ocesamie!to si!t7ctico c. 0odeos modua"es "e!te a modeos i!te"acti3os d. Rep"ese!tacio!es i!competas o imp"ecisas /. CO:PRENSIN DEL LENG0AE 7IG0RADO a. Tipos de e!#ua$e 4#u"ado (. Estudios so("e a comp"e!si6! de e!#ua$e 4#u"ado 2. :E:ORIA DE ORACIONES a. 0emo"ia sem7!tica "e!te a o"ma supe"4cia (. I!e"e!cias ) memo"ia de o"acio!es c. %"oposicio!es ) memo"ia de o"acio!es
1. PROCESA:IENTO IN:EDIATO DE ORACIONES a Proesa&ie#to si#t;tio Co!siste e! casi4ca" eeme!tos e! cate#o"'as i!#F'sticas. E "esutado es u!a "ep"ese!taci6! i!te"!a de as "eacio!es i!#F'sticas p"ese!tes e! u!a o"aci6!. Esta "ep"ese!taci6! "eci(e e !om("e de est"uctu"a a"(6"ea o ma"cado" si!ta#m7tico. Este p"ocesamie!to se puede e!te!de" como u!a o"ma de "esouci6! de p"o(emas o toma de decisio!es. %"i!cipio de i!mediate: S pospo!e" a decisi6! Ja(ituame!te actuamos se#5! e p"i!cipio de i!mediate:, es deci", cua!do escuchamos o eemos u!a paa("a accedemos i!mediatame!te a su si#!i4cado desde a memo"ia pe"ma!e!te, ide!ti4camos su "ee"e!te pote!cia ) a casi4camos e! a est"uctu"a si!t7ctica. La ate"!ati3a se"'a pospo!e" esa i!te"p"etaci6! hasta escucha" a o"aci6! competa, au!;ue esto se da e! me!os ocasio!es. Su me!o" uso se de(e a ;ue si "etu3i"amos m7s de u!a i!te"p"etaci6! e! cada eecci6! ;ue de(emos hace", esta"'amos so("eca"#a!do a memo"ia ope"ati3a. La i!mediate: "educe esa ca"#a, au!;ue puede p"oduci" e""o"es. Esto ocu""e co! a#u!as o"acio!es ;ue utii:a! u!a c7usua de "eati3o. Estas o"acio!es so! m7s di'cies de comp"e!de" po" dos moti3osQ po" u! B
ado, e! ocasio!es utii:a! u!a c7usua de "eati3o "educida *i!#s+, ) adem7s, so! me!os "ecue!tes ;ue as o"acio!es deca"ati3as. &!. &l orista eni# las oresV estaba muy satisfecho 3 &l orista al que eniaron las ores estaba muy satisfecho
9 Estrate3ias 'e ?roesa&ie#to si#t;tio Estrate3ia 'e ierre tar'8o> %"ee"imos ad$u!ta" eeme!tos !ue3os a compo!e!te m7s "ecie!te. U!a de sus 3e!ta$as es ;ue "educe a ca"#a de memo"ia ope"ati3a. &!. 9om%s io a su primo yendo a la tienda E S puede ad$u!ta"se a Tom7s o a su p"imo. Se#5! a est"ate#ia de cie""e ta"d'o p"ee"imos a se#u!da opci6!, m7s ce"ca!a.
Fra"ier y 'ayner (*/). ?i$acio!es ocua"es/ Los tiempos de 4$aci6! e! as 5timas paa("as de este tipo de o"acio!es e"a m7s a"#o. Se ha('a e!te!dido ma e se!tido de a o"aci6! ) se "e;ue"'a de a$ustes poste"io"es.
Este tipo de o"acio!es se de!omi!a! o"acio!es de 48a &uerta. I!te"p"etamos u! si#!i4cado ) ce"ca de 4!a !os damos cue!ta de ;ue e"a i!co""ecta. Esto u!dame!ta e p"i!cipio de i!mediate:.
Estrate3ia 'e la a'u#ió# &8#i&a/ p"ee"imos ad$u!ta" eeme!tos !ue3os a ma"cado" si!ta#m7tico utii:a!do e me!o" !5me"o posi(e de !odos. &!. &rnesto bes# a María y a su hermanaV %uede i!te"p"eta"se como dos si!ta#mas !omi!aes u!idos po" u!a co!$u!ci6! o como e comie!:o de u! si!ta#ma !ue3o. E&iste p"ee"e!cia po" a p"ime"a opci6!.
:o'elos &o'ulares 6re#te a &o'elos i#terati4os E! e e#6oue &o'ular se pie!sa ;ue a comp"e!si6! #o(a de e!#ua$e es "esutado de 3a"ios m6duos die"e!tes, cada u!o dedicado a u! aspecto co!c"eto de a comp"e!si6! *Fodor, *). E! este se!tido, ?"a:ie" a4"ma ;ue e p"ocesamie!to si!t7ctico se "eai:a a pa"ti" de u! m6duo si!t7ctico ) ;ue os acto"es co!te&tuaes aecta"'a! a a comp"e!si6! e! u! estadio poste"io".
:o'elo 9asa'o e# restriio#es / Si!ta&is ) sem7!tica i!te"act5a!. Se#5! este modeo, e! e p"ocesamie!to si!t7ctico i!icia de u!a o"aci6!
2
utii:amos simut7!eame!te toda a i!o"maci6! dispo!i(e *si!t7ctica, &ica ) discu"si3a, as' como a !o 3e"(a ) a co!te&tua+.
'ayner, @arlson y Fra"ier (*+ se pa!tea"o! si a pausi(iidad de os aco!tecimie!tos aecta(a a p"ocesamie!to. %a"a eo compa"a"o! as 4$acio!es ocua"es de dos o"acio!es/ 9he orist (Who) sent the oWersV Was ery pleased. 3 9he actor (Who) sent the oWersV Was ery pleased.
%od"'a espe"a"se ;ue e! e se#u!do a a4"maci6! de ;ue H el actor recibi# las oresD pa"e:ca m7s pausi(e. Si! em(a"#o, os a!7isis i!iciaes !o esta(a! "eacio!ados co! esta posi(e pausi(iidad ) se haa"o! eectos de 3ía muerta e! am(os casos.
?e""ei"a ) Cito! *1-+/ ;uisie"o! comp"o(a" si e p7""ao como co!te&to pod"'a i!3aida" a est"ate#ia de a ad$u!ci6! m'!ima. Co!stata"o! ;ue os ecto"es se#u'a! utii:a!do este p"i!cipio. Los tiempos de "eacci6! e"a! ma)o"es e! os casos e! ;ue se i!"i!#'a e p"i!cipio, pe"o !o hu(o die"e!cias e!t"e die"e!tes co!te&tos.
T"ues^e ) cos. *1P+. %o" e co!t"a"io, esto auto"es ha)a"o! ;ue e&iste dete"mi!ada i!o"maci6! ;ue aecta a as decisio!es i!iciaes. &!. 3i a un caballo con un telescopio 3 3i a mi ecino con un telescopio
E! e p"ime" caso a posi(e am(i#Fedad si!t7ctica ;ueda desca"tada #"acias a as "est"iccio!es sem7!ticas, mie!t"as ;ue e! e se#u!do caso !o e&iste! "est"iccio!es ;ue a)ude! a a desam(i#uaci6! si!t7ctica. %o" o ta!to, e! co!t"a de as teo"'as a!te"io"es, s' e&iste i!o"maci6! ;ue puede aecta" a as decisio!es i!iciaes. Los estudios actuaes a4"ma! ;ue as 3a"ia(es &icas aecta! a p"ocesamie!to si!t7ctico de o"ma m7s "7pida ) cohe"e!te ;ue as discu"si3as. Esto puede de(e"se a hecho de e acceso a &ico es u! meca!ismo m7s "7pido ) autom7tico, mie!t"as ;ue e p"ocesamie!to de discu"so es co!t"oado.
' Re?rese#taio#es i#o&?letas o i&?reisas Los modeos modua"es e i!te"acti3os coi!cid'a! e! a4"ma" ;ue a "ep"ese!taci6! de u!a o"aci6! se hace de o"ma competa, detaada ) p"ecisa.
1
@hristianson y cols. (/++) cuestio!a! esta idea, se9aa!do ;ue e! ocasio!es os "ecepto"es pe"siste! e! a i!te"p"etaci6! e""6!ea de u!a o"aci6! de 3'a mue"ta.
A!te a p"e#u!ta CK;nna estía al bebeLD, muchos pa"ticipa!tes "espo!die"o! ma. &!. Rhile ;nna dressed the baby played in the crib.
Ferreira (/++) Tam(i! comp"o(6 ;ue os ecto"es !o e&t"ae! e si#!i4cado competo de u!a o"aci6!, si!o ;ue a 3eces capta! u!a pa"te de ma!e"a co""ecta ) ot"a de ma!e"a i!co""ecta.
&l hombre mordi# al perro si cada o"aci6! e"a pausi(e. E! as o"acio!es acti3as ace"ta"o! e Se pidi6 a os pa"ticipa!tes dete"mi!a" &l hombre fue mordido por el perro &l perro mordi# al hombre &l perro fue mordido por el hombre
La "ee3a!cia de estos e""o"es se de(e a dos moti3os. %o" u! ado !os a)uda! a comp"e!de" me$o" a comp"e!si6! e! situacio!es "eaes, mie!t"as ;ue po" ot"o ado co!stata a i!ue!cia de as e&pectati3as e! a comp"e!si6! de o"acio!es. A 3eces, as ideas p"eco!ce(idas o as p"ee"e!cias se impo!e! ) e si#!i4cado ;ue at"i(uimos a u!a o"aci6! es deectuoso.
/. CO:PRENSIN DEL LENG0AE 7IG0RADO E e!#ua$e 4#u"ado es u! tipo de e!#ua$e ;ue si#!i4ca ite"ame!te u!a cosa pe"o adopta ot"o si#!i4cado disti!to. Es u! aspecto om!ip"ese!te e! e e!#ua$e. %e"mite comu!ica" u!a ama de si#!i4cados mucho ma)o" ;ue e e!#ua$e ite"a.
a Ti?os 'e le#3uae 3ura'o Atos 'el %a9la i#'iretos> (&nunciar una petici#n de forma cort-s) A#u!as de4!icio!es p"e3ias/ E acto de deci" a#o se de!omi!a acto ocuti3o, mie!t"as ;ue a acci6! "eai:ada a e!u!cia" a o"aci6! se"'a a ue":a ocuti3a. %o" ot"o ado, e eecto so("e e o)e!te se de!omi!a eecto pe"ocuti3o. U! acto de ha(a i!di"ecto es a;ue e! e ;ue e si#!i4cado deseado !o se co""espo!de co! e ite"a. E$. KPuedes cerrar la puertaL Se"'a u!a petici6! i!di"ecta ;ue si! em(a"#o !o #e!e"a !i!#5! p"o(ema de comp"e!si6!.
@
La capacidad o disposici6! de "ecepto" pa"a "eai:a" a acci6!, as' como a "a:6! de a misma so! as co!dicio!es de satisacci6!. Si estas co!dicio!es !o est7! p"ese!tes a petici6! se co!side"a "a"a o sociame!te i!adecuada.
:et;6ora> (9ransmitir ideas y sentimientos difíciles de e8presar) Es u!a ca"acte"'stica om!ip"ese!te e! e e!#ua$e. So! 7cies de comp"e!de", po" o ;ue tie!e! "eaci6! co! os p"ocesos de comp"e!si6! de e!#ua$e. De hecho, amp'a! !uest"a comp"e!si6!, )a ;ue os si#!i4cados de as paa("as se com(i!a! pa"a c"ea" !ue3as met7o"as. Co!sta! de t"es pa"tesQ e tema o te!o", e 3eh'cuo, ) e u!dame!to, ;ue es a simiitud imp'cita e!t"e e te!o" ) e 3eh'cuo. Las met7o"as suee! empea"se pa"a t"asmiti" i!o"maci6! emp'"ica, ;ue de ot"a o"ma se"'a di'ci e&p"esa". Adem7s, es u! i!te!to de ce""a" a ("echa e!t"e a e&pe"ie!cia ) as paa("as, ampia!do e si#!i4cado de esas paa("as.
9 Estu'ios so9re la o&?re#sió# 'el le#3uae 3ura'o Teor8a ?ra3&;tia > La comu!icaci6! i!#F'stica se desa""oa e! e ma"co de u! co!ocimie!to p"e3io so("e a comu!icaci6!. Este co!ocimie!to se co!oce como co!3e!cio!es, e! u!ci6! de as cuaes se i!te"p"eta o ;ue ;uie"e! deci" os dem7s. CANTIDAD, CALIDAD, RELACIÓN Y 0ANERA *e se" huma!o t"ata de se" i!o"mati3o, ca"o, "ee3a!te ) 3e"a:+. La T %"a#m7tica a4"ma ;ue co!side"amos p"ime"o e e!#ua$e ite"a pa"a despus "echa:a"o ) dete"mi!a" o ;ue ;ue"'a deci" e ha(a!te. Impicacio!es/ K K K
Si e e!#ua$e ite"a p"ecede a 4#u"ado, e p"ime"o de(e"'a se" m7s e!to. Si! em(a"#o, a!te u! co!te&to ap"opiado as die"e!cias desapa"ece!. Es posi(e comp"e!de" e si#!i4cado 4#u"ado au!;ue e ite"a sea acepta(e. No se puede pasa" po" ato u!a met7o"a *a pedi" e si#!i4cado ite"a aume!ta e TR+.
Teor8a 'e le &et;6ora o#e?tual S 0et7o"a 3e"(a (?aNoT y Iohnson, *+) La met7o"a !o es u!a e&p"esi6! c"eati3a, si!o "ep"ese!tacio!es de met7o"as co!ceptuaes su()ace!tes. E$. &l tiempo es dinero perder el
tiempo, gastar el tiempoV
E modeo co!ceptua se (asa e! a idea de ;ue !uest"os p"ocesos de pe!samie!to so! de ca"7cte" meta6"ico, es deci", ;ue utii:amos a met7o"a pa"a comp"e!de" !uest"a p"opia e&pe"ie!cia.
7ibbs y AQrien (**+)/ Se9aa! ;ue, como se 3io e! e&pe"ime!tos p"e3ios, os TR pa"a emisio!es ite"aes ) co!ceptuaes es i#ua de "7pido po";ue estos 5timos "ep"ese!ta! met7o"as co!ceptuaes. Los demuest"a! media!te u! e&pe"ime!to e! e ;ue se pide desc"i(i" u!a esce!a a pa"ti" de u! modismo *Montar en c#lera+ o u!a e&p"esi6! !o idiom7tica *&char a la calle+. Se comp"o(6 ;ue e! os modismos a desc"ipci6! e"a mucho m7s homo#!ea, ) esta cohe"e!cia se de(e a a i!ue!cia "est"icti3a de as met7o"as co!ceptuaes.
1ayaN y 7obbs (**+)/ Los ecto"es co!side"a! ;ue u! modismo es m7s ap"opiado e! su co!te&to e! u!ci6! de amodamie!to e!t"e a met7o"a co!ceptua su()ace!te a modismo ) a co!te&to. *E$. I"a, depe!die!do de co!te&to, se puede aseme$a" a modismos como Hestaba a punto de e8plotar o Hse rasga las estiduras+.
Gi((s *1@+/ e&iste u!a ue"te "eaci6! e!t"e a comp"e!si6! de modismos ) a de temas.
%a"ece ;ue a teo"'a co!ceptua e&pica me$o" os "esutados de os estudios psicoi!#F'sticos, ) como accedemos autom7ticame!te a si#!i4cado 4#u"ado.
C"eamos u!a "eaci6! !ue3a e!t"e paa("as * :o'elo ?ra3&;tio ( TX I#lusió# 'e lases + Cuesti6! u!dame!ta Recupe"amos met7o"as co!ceptuaes )a amace!adas * :o'elo o#e?tual + Cua!do comp"e!demos u!a met7o"aM
Teor8a 'e la i#lusió# 'e lases / Las met7o"as so! e!u!ciados de i!cusi6! e! cases. Adem7s, su#ie"e! ;ue u! t"mi!o puede pe"te!ece" a 3a"ias cate#o"'as supe"io"es die"e!tes, ) e! u!ci6! de co!te&to ee#i"emos u!a u ot"a. *E$. Mi o:cina es una c%rcel %odemos e!te!de" a paa("a c%rcel de!t"o de a cate#o"'a edi:cios, o de a cate#o"'a castigos+.
Co!c"eci6!/ espec'4cos.
Ide!ti4camos
os
t"mi!os
#e!e"aes
co!
si#!i4cados
7luncNsberg, Manfredi y Mc7lone (**5+/ a!te a p"ese!taci6! de met7o"as p"ecedidas de aciitado"es, os su$etos ta"da(a! m7s e! comp"e!de" as met7o"as ;ue i(a! p"ecedidas po" o"acio!es i""ee3a!tes (asadas e! e ehículo.
P
Estos auto"es !os muest"a! como di"i#i" a ate!ci6! hacia e si#!i4cado m7s ite"a di4cuta a comp"e!si6!. La T de a i!cusi6! de cases a)uda a e&pica" e hecho de ;ue as met7o"as sea! i""e3e"si(es, )a ;ue !o se puede cam(ia" u!a cate#o"'a i!e"io" po" u!a supe"io". Esta teo"'a tam(i! a4"ma ;ue e t"atamie!to ;ue damos a e!#ua$e 4#u"ado es simia" a a o"ma e! ;ue accedemos a &ico i!te"!o, po" o ;ue es 5ti pa"a comp"e!de" e e!#ua$e ) e &ico.
2. :E:ORIA DE ORACIONES La memo"ia de o"acio!es se"'a u!a me:ca de si#!i4cado, a o"muaci6! ) as i!e"e!cias ;ue hacemos e! e mome!to de a comp"e!si6!.
a :e&oria si#t;tia 6re#te a 6or&a su?erial La idea e! este tipo memo"ia es a3e"i#ua" si "ete!emos a o"muaci6! e&acta o te&tua de u!a o"aci6! o simpeme!te su si#!i4cado.
Fillenbaum (*66+/ T"as a o"muaci6! de u!a o"aci6!, a su$eto se e p"ese!ta(a! ot"as co! e mismo o disti!to si#!i4cado, (ie! co! e uso de ad$eti3os co!t"adicto"ios o co!t"a"ios. Se o(se"36 ;ue os su$etos e&t"a$e"o! i!e"e!cias a pa"ti" de ad$eti3os co!t"adicto"ios, pe"o !o de co!t"a"ios. E$. ?a entana no est% cerrada o la entana est% abierta *co!t"adicto"ios+ 3s Iuan es alto o Iuan no es ba!o *co!t"a"ios+.
Ranner (*5J)/ Cua!do se da! "espuestas ate"!ati3as a a o"aci6! o"i#i!a ;ue modi4ca! e si#!i4cado se o(se"3a ;ue a memo"ia sem7!tica es e&cee!te *122[+, pe"o !o suced'a o mismo co! "esutados "eati3os a a o"muaci6! *B2[+. (Xour correct s correct your marN carefully s carefully marN).
I#ter4alo 'e rete#ió#> Los estudios a!te"io"es "espada! a idea de ;ue e se" huma!o empea a est"uctu"a si!t7ctica pa"a e&t"ae" e si#!i4cado su()ace!te. achs (*65)/ a "ete!ci6! de o"ma ) si#!i4cado es e&cee!te i!mediatame!te despus de escucha" a o"aci6!, pe"o t"as u! i!te"3ao de "ete!ci6! *P2 s'a(as, -2 s'a(asM+ a memo"ia de a o"ma empeo"a !ota(eme!te, mie!t"as ;ue a memo"ia sem7!tica es m7s du"ade"a.
B
Estos estudios se co""o(o"a"o! co! e!#ua de si#!os *Sachs, 1
7atores ?ra3&;tios> E! cie"tas situacio!es s' "eco"damos a o"ma e&acta de discu"so *cua!do a#o es desco!ce"ta!te, co!uso, i""ita!te+, o ;ue muest"a a i!ue!cia de os acto"es p"a#m7ticos, ;ue i!te"act5a! co! as co!side"acio!es sem7!ticas ) si!t7cticas. Eeenan, MacRhinney y MayheW (*55)/ dete"mi!a"o! ;ue e co!te!ido de i!te"acci6! es u! acto" ca3e a a ho"a de "ete!e" a o"ma de discu"so. Las emisio!es ;ue t"a!smite! a actitud de ha(a!te se"'a de este tipo *("omas, i!sutosM+. Cua!do os mismos e!u!ciados e"a! sacados de co!te&to as die"e!cias de "ete!ci6! desapa"ec'a!.
9 I#6ere#ias ( &e&oria 'e oraio#es Ea(o"aci6!/ %"oceso po" e ;ue a i!o"maci6! !ue3a se "eacio!a co! a ;ue )a est7 amace!ada e! a memo"ia pe"ma!e!te. Las u!cio!es p"a#m7ticas tam(i! u!cio!a! como (ase pa"a a ea(o"aci6!. I!e"e!cia/ E&t"aemos i!e"e!cias e! e p"oceso de comp"e!si6! de situacio!es !ue3as, ;ue se i!co"po"a! a as "ep"ese!tacio!es de !uest"a memo"ia.
I#6ere#ias ( errores 'e reo#oi&ie#to 6also> c"ee" ;ue se ha 3isto o escuchado a#o ;ue e! "eaidad !o se ha p"ese!tado. Se p"oduce! i!e"e!cias du"a!te a comp"e!si6! cua!do !os "esuta! de a)uda pa"a i!te#"a" o"acio!es e! u! discu"so. El ?a?el 'e las i#6ere#ias e# la ?u9lii'a'> La i!capacidad pa"a disti!#ui" 7cime!te e!t"e os me!sa$es i!#F'sticos ) sus i!e"e!cias ha sido u! acto" utii:ado e! e 7m(ito pu(icita"io co! e o($eti3o de i!ui" e! !uest"as opi!io!es. E! u! estudio so("e a!u!cios pu(icita"ios se co!stat6 ;ue os su$etos !o e"a! capaces de disti!#ui" (ie! e!t"e e!u!ciados di"ectos e imp'citos. U! e!o;ue ate"!ati3o !os p"e3iame!te de ;ue NO ase"cio!es, sus "esutados pe"so!as de os "ies#os de suscepti(iidad.
ha(a de ;ue cua!do os su$eto so! ad3e"tidos i!te"p"ete! os e!u!ciados imp'citos como me$o"a!. %o" ta!to, cua!do se o"ma a as e&t"ae" i!e"e!cias i!$usti4cadas se "educe su
Pro?osiio#es ( &e&oria 'e oraio#es Como se ha 3isto a!te"io"me!te, a memo"ia de o"acio!es suee da"se a !i3e de si#!i4cado, !o de o"ma, e i!te"3ie!e! acto"es p"a#m7ticos. %o" eo, u!a o"aci6! puede e!te!de"se como u!a p"oposici6! compuesta po" dos o m7s co!ceptos ) u!a "eaci6! e!t"e eos, i!depe!die!teme!te de c6mo este o"mada dicha o"aci6!. Comp"e!si6! de u!a o"aci6!/ 1f E&t"aemos e si#!i4cado ) ea(o"amos u!a p"oposici6!. @f Rete!emos a o"ma supe"4cia *8"e3e apso de tiempo+. f Rete!emos e si#!i4cado *m7s "ecu"sos de p"ocesamie!to+. Pf Si a est"uctu"a supe"4cia e"a si#!i4cati3a p"a#m7ticame!te aume!ta a ate!ci6! ) po" ta!to a "ete!ci6!.
<
Tema T ema <. CO0%RENSI CO0%R ENSIÓN ÓN Y 0E0OR 0E0ORIA IA DEL DISCURSO 1. CO:PR CO:PRENS ENSIN IN DEL DIS DISC0R C0RSO SO a. Est"u Est"uctu" ctu"a a de de discu discu"so "so oca oca ) #o( #o(a a (. Cohesi6! c. Est"a Est"ate#i te#ias as utii:ad utii:adas as pa"a pa"a esta(ec esta(ece" e" u!a cohe cohe"e! "e!cia cia d. E pap pape e de de a memo memo"ia "ia ope ope"at "ati3a i3a /. :E :E:O :ORI RIA A DEL DISC DISC0R 0RSO SO a. Rep" ep"ese ese!t !taci acio! o!es es sup supe"4 e"4cia ciaes es (. Re Rep"es p"ese!ta e!tacio! cio!es es p"o p"opos posicio! icio!aes aes c. 0o 0ode deo oss situ situac acio io!a !ae ess d. I!3 I!3esti# esti#acio acio!es !es simu simut7!ea t7!eass de os os t"es t"es !i3ees !i3ees 2. ESU0 ESU0E:AS E:AS PROCESA PROCESA:IENT :IENTO O DEL DEL DISC0RS DISC0RSO O a. Es;uemas (. G! G!e" e"os os de de discu discu"so "so !a" !a""at "ati3o i3o c. La i!acc i!accesi esi(i (iida idad d de co!o co!ocim cimie! ie!to to F. I:P I:PLIC LICACI ACIONE ONES S ED0 ED0CA CATIV TIVAS AS a. %" %"oc ocesa esamie mie!t !to o acti3o acti3o de discu discu"so "so (. Co!e Co!e&i6! &i6! de p"op p"oposici osicio!es o!es e! e disc discu"so u"so c. Id Ide! e!ti4 ti4cac caci6! i6! de de os pu! pu!tos tos ca ca3e 3e d. C" C"eac eaci6! i6! de de est"uc est"uctu" tu"as as #o(a #o(aes es e. Co!3 Co!3e"si6 e"si6! ! de acti3id acti3idades ades de de comp"e! comp"e!si6! si6! e! e! test test
1. CO:PRENSIN DEL DISC0RSO a Estru Estrutura tura 'el 'isurso 'isurso loal loal ( 3lo9al K K
mic"oes oest" t"uc uctu tu"a/ "a/ Rea eaci cio! o!es es e!t" e!t"e e as as die die"e "e!t !tes es Estrutura Estrutura loal loal o mic" o"acio!es de discu"so. mac"oest"uctu"a uctu"a// Nuest"os Nuest"os co!ocimie!to co!ocimie!toss p"e3ios p"e3ios Estrutura Estrutura 3lo9al 3lo9al o mac"oest" so("e e tema a t"ata" !os pe"mite! comp"e!de" e te&to. Am(os !i3ees co!t"i(u)e! a a cohe"e!cia de te&to. (+ Co%esió#> *(usca u! a!tecede!te+ U! discu"so es cohe"e!te si e&iste! "eacio!es sem7!ticas e!t"e o"acio!es sucesi3as. Se e!tie!de po" cohesi6! as posi(iidades ;ue pe"mite! 3i!cua" a#o co! o ;ue ha apa"ecido a!te"io"me!te.
Cate3or8as 'e o%esió#> K
Ree"e!c ee"e!cia/ ia/ Reac Reaci6! i6! sem7! sem7!tic tica. a. '!cu '!cuos os e!t" e!t"e e paa("a paa("as. s. hijo en la calle, pero lo lo encontr# %"o!omi!a/ ?a mu!er perdi# a su hijo en pronto.
Ése fue el peor e8amen 2ue tue Demost"ati3o/ Ése fue misma canci#n 2ue escuchamos la semana Compa"a Compa"ati3 ti3o/ o/ &s l a misma
pasada
-
K K K K
Sustit Sustituci uci6!/ 6!/ "eemp "eempa: a:amo amoss u! eeme!t eeme!to o &ic &ico o po" po" ot"o ot"o..
?uis traba!a con el ordenador y María hace lo mismo.
Eipsi Eipsis/ s/ sust sustitu ituci6 ci6! ! de u! si!t si!ta#m a#ma a po" po" u! u! eeme! eeme!to to !uo !uo
más 2ue yo, A!al% tuiera m%s talento. Mi hermana tiene mucho más 2ue
Cohesi Cohesi6! 6! co!$u co!$u!ti !ti3a/ 3a/ e&p" e&p"esa esa cohe cohesi6 si6! ! e!t"e e!t"e o"acio o"acio!es !es po" po" medio medio de co!$u!cio!es. que est% buscando traba!o. Melisa sacaba malas notas, así que est%
L&ic L &ica/ a/ Reac Reaci6! i6! e!t" e!t"e e o"acio! o"acio!es es a t"a3s t"a3s de dete" dete"mi!a mi!adas das paa( paa("as "as.. chico estaba Reite"ac eite"aci6! i6!// 3i a un chic chico o gana anar el con concurs curso, o, el chico encantado.
Si!o Si!o!im !imia ia// 3i a un chico ico gana anar el con concurs curso o, el chaval estaba
encantado.
niño estaba Jipo Jipo!i !imi mia/ a/ 3i a un chico ganar el concur curso, el niño encantado .
Re6ere#ia a#a6ória ( ata6ória> K
K
Ree"e!c ee"e!cia ia a!a6" a!a6"ica ica// Utii:a Utii:amos mos u!a u!a e&p"esi e&p"esi6! 6! pa"a pa"a hace" hace" "ee"e "ee"e!ci !cia a a u! eeme!to me!cio!ado co! a!te"io"idad. La m7s impo"ta!te e! e estu estudi dio o de a psic psico oo# o#'a 'a )a ;ue ;ue pe"m pe"mit ite e estu estudia dia"" e pape pape de a memo"ia ope"ati3a e! a comp"e!si6! de discu"so. Ree"e!c ee"e!cia ia cata cata6"ic 6"ica/ a/ hace hace "ee" "ee"e!c e!cia ia a u! eeme!t eeme!to o poste" poste"io" io" (&!. Xa lo es, Pedro lleg# tarde a la cita).
Estrate3ias utiliMa'as ?ara esta9leer u#a o%ere#ia o%ere#ia Estrate3ia 'e I#6or&aió# o#oi'aY#ue4a / E p"oceso de comp"e!si6! de u!a o"aci6! se compo!e de su(p"ocesos/ 1+ Ide!ti4ca" Ide!ti4ca" a i!o"mac i!o"maci6! i6! co!ocid co!ocida a ) !ue3a !ue3a @+ Locai:a" Locai:a" e! a memo"ia memo"ia a!tecede! a!tecede!tes tes de esa i!o"m i!o"maci6! aci6! co!ocida co!ocida + A#"e#a" A#"e#a" a !ue3a i!o"maci6! i!o"maci6! a a memo"ia. memo"ia. A!7isis de tiempo de ocai:aci6! de a i!o"maci6! amace!ada *ase @+ e! die"e!tes casos/ K
K
K
Co""es Co""espo! po!de! de!cia cia di"ec di"ecta/ ta/ a i!o" i!o"mac maci6! i6! co!oci co!ocida da de a i!o"mac i!o"maci6! i6! dia!a dia!a se co""espo!de di"ectame!te co! u! a!tecede!te de a o"aci6! co!te&tua. Lo impo"ta!te NO es a "epetici6! de paa("as, si!o de co!ceptos. * &!. acamos unas cere"as del maletero, las cere"as estaban calientes+. %ue!tes/ e!a:a" dos o"acio!es si! a!tecede!te di"ecto. Se de(e "eai:a" Paco no para de ir a :estas, esta u!a i!e"e!cia ;ue u!cio!a como pue!te. (&!. Paco no Estas o"a o"acio cio!es !es se ta"da! ta"da! m7s e! noche che se ha emorrachado otra otra e" e"). ). Estas comp"e!de" ;ue as a!te"io"es. Rei!cusi6! de i!o"maci6! a!ti#ua/ a i!o"maci6! me$o"a co! a ce"ca!'a. E 3'!cuo ce"ca!o me$o"a a memo"ia ope"ati3a. Cua!do a i!o"maci6! "ee3a!te se e!cue!t"a e! se#u!do pa!o *de(ido a a e$a!'a+ de(emos "ei!cui"a e! !uest"a comp"e!si6!, a cua e3a"7 m7s tiempo.
I'e#tiaió# 'e #ue4os te&as 'isursi4os> So! So! 7ci 7cies es de dete detect cta" a" cua! cua!do do se uti utii: i:a! a! ma ma"c "cad ado" o"es es e&p e&p'c 'cito itos. s. La i!o"maci6! !ue3a suee su(o"di!a"se a a a!ti#ua, pasa!do a o"ma" pa"te de ea ) co!3i"ti!dose e! a!tecede!te pa"a o"acio!es poste"io"es.
' El ?a?el 'e 'e la &e&oria &e&oria o?erati4a Sus Sus imp impica icaci cio! o!es es se estu estudia dia! ! a t"a3 t"a3s s de u!a u!a ta"ea ta"ea de Hac Haca! a!ce ce de ectu ectu"a "a.. La Lass pe"so pe"so!a !ass co co! ! me me!o !o"" aca aca!c !ce e de ect ectu" u"a a p"es p"ese! e!ta ta! ! u!a u!a cap ca pac acid idad ad m7 m7ss pe;u pe;ue9 e9a a de me memo mo"i "ia a ope" ope"at ati3 i3a, a, o ;ue ;ue di4cu i4cut ta a a comp"e!si6! de "ee"e!cias ae$adas e! a o"aci6!. Los ect ecto" o"es es co co! ! ma ma)o )o"" aca aca!c !ce e de ect ectu" u"a a so so! ! ca capa pace cess de hace hace"" i!e i!e""e!ci e!cias as so(" o("e e te&t te&to o m7 m7ss #e!e" e!e"a aes es,, po" po" ta!to a!to co! ma ma)o )o""es posi(iidades de i!te"p"etaci6! ) tam(i! de "esuta" 4!ame!te co""ectas.
/. :E:O :E:ORIA RIA DE DISC0RSO DISC0RSO *Recue"do do de as as paa("as a Re?rese#taio#es su?eriales *Recue" e&actas+ La o"ma supe"4cia o te&tua de u!a o"aci6! se amace!a e! a memo"ia ope"ati3a s6o hasta ;ue se ha comp"e!dido su si#!i4cado, ) despus se eimi ei mi!a !a.. Au!; Au!;ue ue e&is e&iste te u!a u!a e&ce e&cepc pci6 i6!, !, ) es ;ue ;ue soem soemos os "eco "eco"d "da" a" a o"mu o"mua aci ci6! 6! e&ac e&acta ta cua! cua!do do e mate" mate"ia ia es ca ca"ac "acte te"'s "'sti tico co ) 7ci 7cim me!t e!te e sepa"a(e de "esto de discu"so.
9 Re?rese#taio#es ?ro?osiio#ales A ei eimi mi!a !a"" de a me memo mo"ia "ia ope" ope"at ati3 i3a a a o"m o"mua uaci ci6! 6! e&ac e&acta ta,, ;ued ;ueda a a est"uctu"a p"oposicio!a. E !5me"o de p"oposicio!es est7 "eacio!ado co! e tiempo tiempo de ectu" ectu"a. a. Cua!ta Cua!tass me!os me!os p"opo p"oposic sicio! io!es es te!#a te!#a u! discu" discu"so so su ectu"a co! 4!es "eco"dato"ios se"7 m7s "7pida. E! ta"eas de aciitaci6! se o(se"36 ;ue cua!do as o"acio!es p"e3ias *aciitado"as o de co!te&to+ so! cercanas e! cercanas e! cua!to a est"uctu"a discu"si3a se p"od p"oduc uce! e! ma ma)o )o"e "ess eect eectos os de aci acii ita taci ci6! 6! ;ue ;ue a!te a!te as cercanas e! cua!to a est"uctu"a supe"4cia. Esto "eue":a !ue3ame!te ;ue a memo"ia epis6d epis6dica ica amace! amace!a a a est"uc est"uctu"a tu"a p"opos p"oposicio icio!a, !a, ) !o a "ep"e "ep"ese! se!tac taci6! i6! 3e"(a.
I#6ere#ias ( re?rese#taio#es re?rese#taio#es ?ro?osiio#ales ?ro?osiio#ales Las i!e"e!cias so! i!t"'!secas a a est"uctu"a de discu"so. E auto" omite a i!o"maci6! ;ue e ecto" puede p"esupo!e". %o" ta!to, a cohe"e!cia !o
<2
depe!de ta!to de as paa("as de discu"so, si!o ;ue a apo"ta e p"opio "ecepto". La i!e"e!cia es u!a p"oposici6! su()ace!te de a est"uctu"a discu"si3a. E ecto" as "eai:a de o"ma autom7tica cua!do se da! as si#uie!tes co!dicio!es/ K K
Necesa"ia pa"a a cohe"e!cia de te&to. La i!o"maci6! e! a ;ue se (asa a i!e"e!cia de(e acti3a"se 7cime!te.
Las i!e"e!cias hechas se amace!a! $u!to a as p"oposicio!es e&picitas, ) au!;ue e! u! p"ime" mome!to somos capaces de die"e!cia"as, pasado u! apso de tiempo !o se disti!#ue! de as e&p'citas. *Simia"es tiempos de "eacci6!+.
:o'elos situaio#ales Estado de cosas a ;ue hace "ee"e!cia u! te&to. 0odeo me!ta o situacio!a de mu!do ta ) como apa"ece desc"ito e! dicho te&to. E modeo situacio!a aecta a a accesi(iidad de a i!o"maci6! a!te"io" a discu"so. Adem7s de os modeos situacio!aes de ca"7cte" espacia, e&iste! ot"os modeos como e causa, e! e ;ue as pa"tes de u! te&to est7! co!ectadas po" "eacio!es causaes.
' I#4esti3aio#es si&ult;#eas 'e los tres #i4eles La memo"ia de "eco!ocimie!to es peo" cua!do a die"e!cia e!t"e a o"aci6! de p"ue(a ) a opci6! e""6!ea se e!cue!t"a a u! !i3e supe"4cia. Los "esutados so! simia"es cua!do as die"e!cias so! a !i3e supe"4cia ) p"oposicio!a ) apa"ece! me$o"es "esutados cua!do di4e"e! e! os t"es !i3ees.
<1
Ni3e de "eco!ocimie!to a o a"#o de tiempo/ La memo"ia supe"4cia s6o tie!e ue":a de o"ma i!mediata, deca)e!do "7pidame!te poco despues. E "eco!ocimie!to p"oposicio!a comie!:a tam(i! co! ue":a ) decae co! e tiempo, pe"o !u!ca e#a a 2 *ata de memo"ia+. La memo"ia de situacio!es, comie!:a co! mucha ue":a ) ape!as dismi!u)e.
2 ESU0E:AS PROCESA:IENTO DEL DISC0RSO a Esue&as U! es;uema es u!a est"uctu"a de a memo"ia sem7!tica ;ue especi4ca a disposici6! #e!e"a o espe"ada de u! cue"po de i!o"maci6!. La memo"i:aci6! !o es u! p"oceso de "epetici6! o "ep"oducci6!, si!o u!a acti3idad po" a cua "ete!emos a ese!cia #e!e"a de u!a situaci6! pa"a despus "eco!st"ui" os detaes. Cua!do e!co!t"amos u! eeme!to di3e"#e!te "especto a !uest"o e!te!dimie!to ha(itua, !os "esuta di'ci e!ca$a"o e! !uest"os es;uemas, po" o ;ue o modi4camos, ate"a!do sus detaes pa"a H!o"mai:a"o ) e!ca$a"o a dichos es;uemas. *Qartlett +
Ati4aió# 'e esue&as a?ro?ia'os> Es !ecesa"io acti3a" os es;uemas ap"opiados pa"a comp"e!de" adecuadame!te u! "eato. %e"o puede ocu""i" ;ue ca"e:camos de ese es;uema. Tam(i! puede pasa" ;ue e&istie!do e es;uema e! !uest"a memo"ia NO podamos acti3a"o. %o" o ta!to, a comp"e!si6! ) a memo"ia se"7! i!su4cie!tes si ca"ecemos de u! es;uema ap"opiado o e te&to es ta! poco ca"o ;ue !os es imposi(e dete"mi!a" dicho es;uema. Reo#struió# 'e 'etalles es?e8os 'el esue&a / La pe"specti3a ;ue o"ece u! es;uema acti3ado e! a codi4caci6! $ue#a u! pape impo"ta!te e! a "ecupe"aci6! de i!o"maci6!. Los es;uemas e$e"ce! u!a u!ci6! di"ecti3a e! e p"ocesamie!to discu"si3o. E es;uema e! cu"so du"a!te a comp"e!si6! tie!e u! eecto o"#a!i:ado" e! a memo"i:aci6!. I!cuso, cua!do hacemos u! cam(io de pe"specti3a, puede! "eacti3a"se detaes ;ue e! a pe"specti3a a!te"io" !o ue"o! te!idos e! cue!ta. * Punto de ista policía o ladr#n+.
9 G#ero 'el 'isurso> *Es;uemas/ Co!te!ido 3s Disposici6!+ Los es;uemas se (asa(a! e! e contenido, au!;ue tam(i! e&iste! ot"os #!e"os pa"a e discu"so. Co! 7-nero se hace "ee"e!cia a tipo de discu"so ;ue posee u!a est"uctu"a ca"acte"'stica. ?aciita as e&pectati3as #e!e"aes <@
e! "eaci6! co! a disposici#n de a i!o"maci6! e! u! discu"so. (&!. 1oticias de un peri#dico organi"aci#n piramidal. Formato de la ;P; para los artículos de Psicología. Siscurso narratio s Siscurso e8positio)
Proesa&ie#to 'el 'isurso #arrati4o K
K
G"am7tica !a""ati3a/ es;uema de a memo"ia sem7!tica ;ue ide!ti4ca a disposici6! ha(itua o espe"ada de os aco!tecimie!tos de u! "eato. \stos suee! compo!e"se de u! co!te&to, u!o o 3a"ios episodios ) u! 4!a. aide: psico6#ica de as #"am7ticas !a""ati3as/ E co!cepto de episodio es impo"ta!te e! e estudio de p"ocesamie!to de "eatos. U! episodio suee "eco"da"se de o"ma tota *todo o !ada+. No se aecta! e!t"e eos !i se 3e! aectados po" su du"aci6!.
Los tiempos de ectu"a se i!c"eme!ta! a p"i!cipio ) a 4!a de cada episodio, de(ido a i!c"eme!to de as acti3idades co#!iti3as. A i!icio e ecto" se c"ea e&pectati3as, ) a 4!a se hace u! "esume! o "ecapituaci6! de co!te!ido. E! cua!to a a memo"i:aci6!, se suee! "eco"da" os aspectos o($eti3os de u! "eato, au!;ue esto !o impide ;ue tam(i! se ha#a! i!e"e!cias so("e as "espuestas emocio!aes de os pe"so!a$es. Cua!do os "eatos tie!e! episodios i!se"tados, os !i3ees de memo"ia so! me!o"es, ) se p"esta m7s ate!ci6! a os episodios i!competos.
I#4esti3aio#es i#terulturales> Se ha o(se"3ado u!a simiitud e! as pautas de memo"i:aci6! e!t"e die"e!tes cutu"as co! die"e!tes !i3ees de aa(eti:aci6!, e! !i9os ) adutos. Todos os #"upos "eco"da(a! co!te&tos, comie!:os, i!te!tos ) eectos me$o" ;ue "eaccio!es ) 4!aes. Los !i9os p"ese!ta(a! me!o" !i3e de memo"i:aci6! e! am(as cutu"as. Esto apo)a a idea de ;ue a #"am7tica !a""ati3a posee u! es;uema u!i3e"sa, au!;ue e&ista! die"e!cias cutu"aes. U!a e&picaci6! es ;ue a me!te huma!a ) sus imitacio!es ha)a! p"o3ocado ;ue as o"mas !a""ati3as ha)a! su"#ido de ma!e"a sistem7tica e! as die"e!tes cutu"as de mu!do.
La i#aesi9ili'a' 'el o#oi&ie#to Es posi(e comp"e!de" u! "a#me!to de u!a histo"ia si! acti3a" a pa"te "ee3a!te de co!ocimie!to. E co!cepto de sus?e#se a#ó&alo , e! este se!tido, hace "ee"e!cia a u! "eato e! e ;ue e co!ocimie!to "ee3a!te !o est7 accesi(e de o"ma i!mediata. %o" e$empo, cua!do u!a histo"ia si#ue i!spi"a!do suspe!se a pesa" de ha(e" e&pe"ime!tado esa se!saci6! a!tes. <
A ee" u! "eato, os ecto"es se sie!te! initados a e&pe"ime!ta" i!ce"tidum("e. E co!cepto de e&pectati3as so("e e&cusi3idad ha(a de a i!te!ci6! de auto" de ;ue e ecto" co!side"e a o("a como a#o !ue3o, au!;ue !o o sea. E discu"so !a""ati3o, po" ta!to, puede p"oduci" "espuestas emocio!aes ) co#!iti3as, a die"e!cia de discu"so e&positi3o.
FI:PLICACIONES ED0CATIVAS E! e p"oceso de comp"e!si6! se oto"#a cohe"e!cia a te&to, se amace!a su est"uctu"a su()ace!te ) esto es u!dame!ta pa"a ap"e!de" su co!te!ido. Si! em(a"#o, e! e!to"!os educati3os a 3eces !o ocu""e as'. %uede ;ue a comp"e!si6! sea i!su4cie!te, ) a memo"ia tam(i! os se"7. U!a posi(e causa es a ata de amiia"idad co! e co!te!ido estudiado, po" o ;ue !o te!emos es;uemas ap"opiados pa"a su ea(o"aci6!. Esto tie!e eectos !e#ati3os so("e e "e!dimie!to. E! ause!cia de u! es;uema ap"opiado, as "eacio!es cohesi3as ocaes de(e! desempe9a" u! pape m7s impo"ta!te.
Estrategias para la mejora de los niveles de comprensión ! memoria"
a Proesa&ie#to ati4o 'el 'isurso Acti3idades como "eacio!a" a !ue3a i!o"maci6! co! a ;ue )a e&iste e! a memo"ia pe"ma!e!te, o"mua" p"e#u!tas so("e e mate"ia, esc"i(i" "es5me!es etc. A)uda! a a "ete!ci6! de i!o"maci6!.
9 Co#eió# 'e ?ro?osiio#es e# el 'isurso E! u! te&to os co!ceptos suee! apa"ece" e!a:ados co! co!ceptos poste"io"es e! o"ma de depe!de!cias secue!ciaes. Si (uscamos de o"ma e&p'cita "eacio!es e!t"e os co!ceptos de u! discu"so, esto !os a)uda"7 e! su memo"i:aci6!. A hace" esto, c"eamos u!a "ed de co!ceptos i!te""eacio!ados ;ue a)uda! a "ecupe"a"os, adem7s a (5s;ueda acti3a de "eacio!es pe"mite p"ou!di:a" e! !uest"o p"ocesamie!to de a i!o"maci6!.
%o" 5timo, se9aa" ;ue as p"oposicio!es se suee! o"#a!i:a" de o"ma $e"7";uica, o ;ue !os a)uda e! a memo"i:aci6! ) "esume! de co!te!ido.
I'e#tiaió# 'e los ?u#tos la4e A 3eces esta ide!ti4caci6! es di'ci de(ido a detaes ;ue p"o3oca! dist"acci6! o co!usi6!, au!;ue e "e!dimie!to me$o"a cua!do se i!dica de ma!e"a e&p'cita o "ee3a!te e! u! te&to. *Esto a)uda a pe"so!as co! de4cie!te capacidad de comp"e!si6!+. Tam(i! u!cio!a, i!cuso de o"ma m7s e4ca:, u!a p"epa"aci6! est"at#ica ;ue e!se9e a ecto" a ide!ti4ca" os pu!tos impo"ta!tes. Ot"a opci6! es omiti" detaes de te&to ) p"ese!ta" este de o"ma co!de!sada, omitie!do as a!ao#'as o e mate"ia He&t"a9o de mismo.
' Creaió# 'e estruturas 3lo9ales A medida ;ue !os amiia"i:amos co! e co!te!ido ) est"uctu"a de u! te&to o memo"i:a"emos me$o". %a"a a)uda"!os es aco!se$a(e hace" u! "esume! de co!te!ido e! e ;ue te!#amos ;ue ide!ti4ca" as p"oposicio!es m7s impo"ta!tes ) #e!e"ai:a" co!ceptos.
e Co#4ersió# 'e ati4i'a'es 'e o&?re#sió# e# test Es co!3e!ie!te adapta" a est"ate#ia de comp"e!si6! a tipo de test ;ue 3a)amos a "eai:a". Adem7s, se ha comp"o(ado ;ue a "ete!ci6! es me$o" cua!do estudiamos e mate"ia de o"ma simia" a como de(emos codi4ca"o e! e e&ame!.
Tema -. %"oducci6! de ha(a ) de e!#ua$e 1. La?sus Li#3uae a. Tipos de e""o"es de ha(a (. %"opiedades comu!es de os e""o"es de ha(a c. E&picacio!es de os e""o"es de ha(a /. 7or&ulaió# 'e ?la#es li#3W8stios a. 0odeos se"iaes de pa!i4caci6! i!#F'stica (. %"ocesos de edici6! c. 0odeos pa"aeos de pa!i4caci6! i!#F'stica 2. Puesta e# &ar%a 'e ?la#es li#3W8stios a. A"ticuaci6! (. AutoKsupe"3isi6! F. Visió# 'es'e el le#3uae 'e si3#os a. Lapsus #estuaes (. eocidades de p"oducci6!
1. LAPS0S LING0AE Errores 'el %a9la Se utii:a! pa"a estudia" e pape de as u!idades i!#F'sticas e! a p"oducci6! de ha(a. I!te"s so("e si e&iste! pausas u!io"mes e! esos e""o"es, as' como e! a o"ma e! ;ue se p"oduce!. Se p"oduce! e! todas as pe"so!as, co! m7s o me!os "ecue!cia, pe"o so("e todo (a$o situacio!es de a!siedad, (a$o p"esi6!, ca!sa!cio o em("ia#ue:.
a Ti?os 'e errores 'el %a9la
Suee! se" sistem7ticos K K K
Des?laMa&ie#to / U! se#me!to de ha(a desapa"ece de a u(icaci6! ;ue e co""espo!de ) apa"ece e! ot"o u#a". I#tera&9io/ Despa:amie!tos do(es, dos u!idades i!#F'sticas i!te"cam(ia! sus "especti3as u(icacio!es. A#tii?aió# / U! se#me!to poste"io" ocupa e u#a" de u!o a!te"io". Se da co! m7s "ecue!cia e! emisio!es co!ocidas.
<
K
Perse4eraió#/ U! eeme!to a!te"io" sustitu)e a u!o poste"io". 07s ha(ituaes e! pacie!tes a7sicos, !i9os pe;ue9os ) co! emisio!es NO amiia"es. * A'iió#/ Se a9ade mate"ia i!#F'stico. O&isió#/ se p"esci!de de a#5! eeme!to. Sustituió#/ U! se#me!to es sustituido po" u! eeme!to i!t"uso *!o apa"ece e! a o"aci6!+. 7usió#/ Dos eeme!tos se usio!a! e! u!o soo.
K K K K
9 Pro?ie'a'es o&u#es e# los errores 'el %a9la 1. Los eeme!tos ;ue i!te"act5a! e!t"e s' p"ocede! de e!to"!os i!#F'sticos simia"es. *Se#me!tos o!o6#icos i!iciaes, i!te"medios o 4!aes+. (Me doy a bormir). @. Los eeme!tos ;ue i!te"act5a! e!t"e s' tie!e! cie"ta simiitud. *I!te"cam(io e!t"e co!so!a!tes o simiitud o!o6#ica+. (&ntre la espalda y la pared).
. Se ci9e! a as "e#as o!ot7cticas de a e!#ua (Produ!ido). P. Si#ue! pautas de ace!tuaci6!.
E?liaio#es 'e los errores 'el %a9la E?liaió# 7reu'ia#a / Los ha(a!tes tie!e! e! a me!te m7s de u!a idea a mismo tiempo. E e""o" se p"oduce po";ue e&iste u!a se#u!da idea ;ue "esuta moesta e i!te"4e"e co! a p"ime"a a !o pode" se" ce!su"ada. %a"a ?"eud os e""o"es de ha(a se de(e! a ideas "ep"imidas de i!co!scie!te. *Se!tido s6o e! os apsus co! si#!i4cado emocio!a+. (&!. &stamos traba!ando mucho para sa2uear a &spaHa de la crisis. Qy @ospedal).
E?liaió# Psioli#3W8stia> Los aos de e!#ua$e p"opo"cio!a! i!o"maci6! mu) 5ti pa"a e!te!de" e u!cio!amie!to de mismo.
?"om>i!, 1<1/ Las u!idades i!#F'sticas co!stitu)e! u!idades de pa!i4caci6! du"a!te a p"oducci6! de u!a emisi6!. Ga""et, 1-2/ E&iste!cia de u! p"ocesado" si!t7ctico aut6!omo. De ) Reich, ?"om>i! ) Ga""et/ ?ases e! a p"oducci6! de a emisi6! i!#F'stica.
Freud Motiaciones inconscientes #$ PsicolingYística del ?engua!e
Mecanismos
/. 7OR:0LACIN DE PLANES LINGÜÍSTICOS Co#e?tualiMaió# 'el &e#sae ue se uiere tra#s&iti Pasos e# la ?ro'uió# 'e u#a e&isió# 7or&ulaió# 'el &e#sae e# 6or&a 'e ?la# li#3W8stio. Artiulaió# eeuió# 'el ?la#. Autosu?er4isió#.
<<
Respecto a p"ime" paso, os auto"es coi!cide! e! ;ue e&iste u!a o"ma p"eK i!#F'stica de as ideas, a!tes de t"a!so"ma"se e! paa("as, au!;ue !o ha) co!se!so so("e as p"opiedades ;ue te!d"'a esta "ep"ese!taci6! me!ta.
a :o'elos seriales 'e ?la#iaió# li#3W8stia
I#'e?e#'e#ia 'e las u#i'a'es 'e ?la#iaió#> se ha
demost"ado "ases
;ue
a!te"io"es
as so!
i!depe!die!tes e!t"e s' #"acias a os e""o"es de ha(a, )a ;ue estos ocu""e! s6o e! u!o de os !i3ees de pa!i4caci6!. (&!. Un estudiado aplicante, error en la fase 0).
Seue#ia 'e las u#i'a'es 'e ?la#iaió#> Cua!do u! eeme!to se despa:a a ot"o espacio adopta a o"ma co""espo!die!te a ese u#a". *E$. E pu"a. Ao&o'aió#. Este tipo de e""o" da co!sta!cia de ;ue as di3e"sas ases se p"oduce! e! u! o"de! esta(ecido.
Esto mismo se demuest"a co! os "ecie!tes a!7isis so("e e estadio si!t7ctico, e! e ;ue apa"ece e e!6me!o de as depe!de!cias disco!ti!uas/ U!a paa("a de u!a c7usua depe!de de a o"ma de ot"a paa("a !o ad)ace!te. (&!. ?a hora de la diersi#n y los !uegos ha han terminado.)
9 Proesos 'e e'iió# Dete"mi!a! si a emisi6! pa!i4cada es acepta(e desde u! pu!to de 3ista i!#F'stico ) socia. Esto se da e! ocasio!es cua!do )a se ha o"muado a emisi6!, pe"o ocu""e tam(i! a!tes
Errores 'e %a9la 'e la9oratorio/ Tc!ica de aciitaci6! o!o6#ica/ esta(ece, media!te simiitud o!o6#ica, u! pa! de ha(a ate"!ati3o ;ue compite co! as paa("as "eaes. K Eecto de ses#o &ico/ os e""o"es de ha(a p"o3ocados ;ue da! u#a" a paa("as so! m7s "ecue!tes ;ue os ;ue "esuta! e! pseudopaa("as.
<-
La (a$a "ecue!cia de dete"mi!ados tipos de e""o"es "e3ea"'a a e&iste!cia de u! p"oceso de edici6! ;ue ope"a t"as a est"uctu"aci6! de u!a o"aci6! pe"o a!tes de su a"ticuaci6!.
Nue4a &ira'a a la teor8a 'e 7reu'> Nue3os e&pe"ime!tos ha(a! de a e&iste!cia de u! Hpat"imo!io co#!iti3o de su$eto. Las ideas ;ue tie!e e! a me!te i!u)e! e! os e""o"es de ha(a ;ue se come!te!. C"'ticas/ E p"oceso ;ue p"opuso ?"eud puede se" co""ecto, a i!te"p"eta" ;ue e&iste! 3a"ios pa!es t"as a p"oducci6! de ha(a, au!;ue este ca"7cte" es die"e!te de ;ue p"opo!e! ot"os i!3esti#ado"es.
:o'elos ?aralelos 'e ?la#iaió# li#3W8stia Ate"!ati3a a os modeos se"iaes. Los modeos pa"aeos ha(a! de 3a"ios !i3ees de p"ocesamie!to ;ue act5a! simut7!eame!te e! e cu"so de a p"oducci6! de e!#ua$e.
De, -/ Cuat"o !i3ees de !odos e! a memo"ia pe"ma!e!te/ Se&;#tio) si#t;tio) &or6oló3io ( 6o#oló3io . Las "ep"ese!tacio!es i!di3iduaes de me!sa$e se p"oduce! e! cada !i3e de o"ma pa"aea.
Ati4aió# e?a#'i'a / Cua!do se acti3a u! !odo de u! !i3e, tam(i! puede! acti3a"se ot"os !odos de mismo !i3e o de ot"os die"e!tes. Este modeo e&pica e eecto de ses#o &ico/ Las paa("as aut!ticas p"ese!ta! !odos mo"o6#icos, pe"o esto NO pasa co! as pseudopaa("as. %o" ta!to, os e""o"es ;ue a3o"ece! a apa"ici6! de paa("as aut!ticas puede! p"oduci"se po" e&pa!si6! "e#"esi3a *se dese!cade!a su acti3aci6! e! ot"os !i3ees+, o ;ue !o e ocu""e a as pseudopaa("as. E&pa!si6! "e#"esi3a/ "e;uie"e u! tiempo desacti3a" os mo"emas i!co""ectos. A ha(a" m7s "7pido, este eecto desapa"ece. Se come!te! e""o"es po" i#ua. Reaci6! co! e eecto de simiitud o!o6#ica/ Te!de!cia de os o!emas Hi!t"usos a se" o!o6#icame!te simia"es a os o!emas dia!a e! su composici6! de "as#os disti!ti3os. E modeo pa"aeo !os dice ;ue os "as#os disti!ti3os acti3a! u!a se"ie de o!emas ;ue compa"te! esos "as#os, as' se i!c"eme!ta a p"o(a(iidad de ;ue e o!ema i!t"uso sea simia" a o!ema dia!a. eocidades de ha(a/ e ha(a e!ta suee asocia"se a u! me!o" !5me"o de e""o"es, )a ;ue se dispo!e de m7s tiempo pa"a ;ue a acti3aci6! se e&pa!da desde e mo"ema actua hasta os so!idos co""ectos. *%"ediccio!es so("e as pautas de e""o" e! die"e!tes 3eocidades de ha(a+.
<
2. P0ESTA EN :ARCHA DE PLANES LINGÜÍSTICOS a Artiulaió# La i!o"maci6! es e!3iada desde e ce"e("o a os m5scuos de sistema de ha(a, pa"a ;ue pueda! e$ecuta" os mo3imie!tos !ecesa"ios pa"a p"oduci" os so!idos deseados. ALGUNOS AS%ECTOS SO8RE LA ARTICULACIÓN/
/ %"oducci6! de ha(a Emisi6! de ai"e desde os pumo!es. TresRes?iratorio 3ru?os 'e &sulos 3e: tie!e! ot"as *A suLar8#3eo / Cue"das 3ocaes *So!ido so"do so!o"o. ?i!a de as p"e#u!tas totaes+. u!cio!es+ Su?ralar8#3eo o t"acto 3oca/ Se#me!tos o!ticos.
K
Co#trol &otor 'el %a9la/ Comie!:a co! os coma!dos moto"es emitidos po" e ce"e("o. Se c"ee ;ue so! 6"de!es di"i#idas a ;ue as 4#u"as a"ticuato"ias se despace! a u!a u(icaci6! dete"mi!ada. Coa"ticuaci6! a!ticipato"ia pe"se3e"a!te/ a o"ma de t"acto 3oca a a ho"a de emiti" u! so!ido dete"mi!ado se acomoda a a o"ma !ecesa"ia pa"a os so!idos ad)ace!tes. Suee! se" 3e!ide"os, pe"o tam(i! se da co! os a!te"io"es. I!"aKa"ticuaci6!/ Su"#e como "esutado de o a!te"io". E ha(a es ta! "7pida ;ue a 3eces e t"acto 3oca !o o#"a aca!:a" u!a posici6!.
K
Cilos 'e Pla#iaió# ( ?ro'uió# / os auto"es coi!cide! e! ;ue se 3a ate"!a!do e!t"e a ase de pa!i4caci6! ) os p"ocesos a"ticuato"ios. Je!de"so! ) cos. Comp"o(a"o! ;ue e&iste u! cico de acilaci#n$uide" e! e ha(aQ pa!i4camos !uest"as emisio!es po" cicos. Esto se de(e a ;ue a pa!i4caci6! i!#F'stica es mu) e&i#e!te co#!iti3ame!te, ) es mu) di'ci pa!i4ca" u!a emisi6! competa de u!a soa 3e:. Las pausas se p"oduce! e! os pe"iodos ;ue m7s se duda. a"ia(es ;ue i!u)e! e! as pausas de ha(a *"ecupe"aci6! &ica+/ %aa("as de ata (a$a "ecue!cia Tota de paa("as a !uest"a disposici6! pa"a ee#i" *0a)o" opci6! de paa("as co!duce a m7s pausas+.
Uso de #estos/ a)uda! a a o"muaci6! de se#me!tos de ha(a cohe"e!tes. *Los #estos est7! i#ados a as p"opiedades espaciaes de as paa("as+.
Compe$idad mo"o6#ica, am(i#Fedad &ica, edad de ad;uisici6! o mome!to de utii:aci6! *aciitaci6!+ tam(i! aecta! a a "ecupe"aci6! &ica. -2
%"ocesamie!to i!c"eme!ta/ capacidad de po!e" e! p"7ctica pa!es mie!t"as !os dedicamos a o"mua" ot"os. Este modeo e! pa"aeo tie!e mucho m7s se!tido pa"a a p"oducci6! de ha(a ;ue e modeo se"ia. E!o;ue &ico/ a est"uctu"a si!t7ctica se esta(ece p"e3iame!te pa"a despus e!ca$a" as paa("as de co!te!ido e! dicha est"uctu"a. Simia" e! ese!cia a a T de a acti3aci6! e&pa!dida de a p"oducci6!.
9 Autosu?er4isió# Jip6tesis se#5! a cua editamos !uest"as emisio!es de o"ma e!cu(ie"ta a!tes de a a"ticuaci6!.
A0TOCORRECCIONES / A 3eces du"a!te e ha(a i!te""umpimos !uest"o discu"so espo!t7!eame!te ) o modi4camos. Este p"oceso co!sta de t"es ases/
Autoi#terru?io#es> 1ooteboom, **/ E P[ de os e""o"es so! o($eto de co""ecci6!. Se co""i#e! m7s as a!ticipacio!es. La i!te""upci6! se "eai:a e! e p"ime" 'mite de a paa("a t"as e e""o" *ue":as co!t"a"ias e!t"e e impuso de co""e#i" ) de aca(a" a paa("a+.
?eelt, */ K K
E 1-[ de co""eccio!es se p"oduc'a de!t"o de a paa("a E B1[ t"as a paa("a de e""o". E 1[ se "et"asa(a e! u!a o m7s paa("as.
K E'iió# 'e e?resio#es> Es u!a e&p"esi6! de edici6! ;ue t"a!smite a o)e!te a case de p"o(ema ;ue est7 co""i#ie!do e emiso". * &!. &hV, 2uiero decir, me!or dicho, digo +. Cada e&p"esi6! utii:ada e&p"esa e tipo de edici6! ;ue est7 "eai:a!do e emiso", po" o ;ue !o so! totame!te i!te"cam(ia(es. ?aciita! a comp"e!si6!.
Re?arar la e&isió#> Autoorreió#. ?eelt, * T"es tipos de co""ecci6! i!sta!t7!ea/ e ha(a!te "e#"esa a u!a paa("a Co""ecci6! p"o(em7tica pa"a sustitui"a po" ot"a co""ecta. ReKt"a:ado a!ticipato"io/ E ha(a!te 3ue3e a u! pu!o a!te"io" a e""o". Nue3o comie!:o/ E ha(a!te p"esci!de de a est"uctu"a si!t7ctica o"i#i!a ) empie:a de ce"o. 07s "ecue!te si a e&p"esi6! o"i#i!a es co!te&tuame!te i!ap"opiada.
-1
F. VISIN DESDE EL LENG0AE DE SIGNOS a La?sus 3estuales. *So! simia"es a os de ha(a+ I#'e?e#'e#ia 'e los ?ar;&etros / Las i!3esti#acio!es most"a"o! ;ue a i#ua ;ue e! e!#ua$e ha(ado, e e!#ua$e de si#!os est7 su(di3idido e! pa"7met"os i!depe!die!tes e!t"e s'. Se p"odu$e"o! e""o"es a!7o#os a os i!te"cam(ios, a!ticipacio!es ) pe"se3e"acio!es. Restriio#es 6o#ot;tias / Se 3io a!te"io"me!te c6mo e! e ha(a os e""o"es o(edec'a! a u!a est"uctu"a de mo"emas, ) esta tam(i! e&iste e! a #"am7tica de a e!#ua de si#!os. As' mismo, os e""o"es de ha(a se "i#e! po" "e#as o!o6#icas. De i#ua modo, os apsus #estuaes da! u#a" a si#!os i!e&iste!tes pe"o posi(es. E! #e!e"a, estos apsus e3ide!cia! ;ue am(os e!#ua$es se "i#e! po" p"i!cipios de o"#a!i:aci6! simia"es, o ;ue apu!ta a "est"iccio!es co#!iti3as (7sicas (asadas e! a o"ma de est"uctu"aci6! ) uso de a i!o"maci6! i!#F'stica, com5! e! am(os casos.
9 Veloi'a'es 'e ?ro'uió#
*Die"e!cias+
Los emiso"es e! e!#ua de si#!os !o est7! su$etos a a o(i#aci6! de hace" pausas pa"a "espi"a". Qellugi y Fischer, *5// Se p"oduce! m7s pausas e! e discu"so ha(ado ;ue e! a p"oducci6! de si#!os, pe"o si se eimi!a"a! as pausas, e p"ime"o se"'a e do(e de "7pido ;ue e se#u!do, de(ido a a impicaci6! de m5scuos mucho ma)o"es e! e caso de a LSA *Le!#ua de Si#!os Ame"ica!a+. Si! em(a"#o, a a!ai:a" a 3eocidad de e&p"esi6! de p"oposicio!es se 3io ;ue a sta ue simia" e! am(os casos. 7ros!ean, *5+/ E! 3eocidades de p"oducci6! !o"maes emiso"es e! LSA a"ticua(a! m7s e!tame!te ) usa(a! me!os pausas., as cuaes e"a! de me!o" du"aci6!. Adem7s, pa"a "e#ua" a 3eocidad 3a"ia"o! ta!to a "ecue!cia *du"aci6! de os se#me!tos i!#F'sticos + como a du"aci6! de sus pausas, mie!t"as ;ue os emiso"es o"aes soo modi4ca"o! a "ecue!cia. Se c"ee ;ue estas die"e!cias se de(e! a a acti3idad "espi"ato"ia, ;ue i!u)e e! e ha(a, pe"o NO e! e e!#ua$e de si#!os.
-@
TE0A . EL 8ILINGgIS0O 1. @. . P.
%e&nición 'ontextos del ilingismo ipos de ilingismo 'onsecuencias del *ilingismo
1.Bili#3Wis&o> De#iió# Ja(iidad pa"a ha(a" dos e!#uas *L1 ) L@+ K K
L1/ %"ime"a e!#ua L@/ Se#u!da e!#ua
RAE/ Uso ha(itua de dos e!#uas e! u!a misma "e#i6! o po" u!a misma pe"so!a. 8ILINGgE/ %e"so!a ;ue ha(a uidame!te dos e!#uas. &rrores comunes K
K
Se pie!sa e""6!eame!te, e! pe"so!as ;ue ha! estado e&puestas a dos e!#uas desde e !acimie!to. Si! em(a"#o, podemos ad;ui"i" u! idioma como adutos ) se" (ii!#Fes, si te!emos e su4cie!te domi!io de am(as. Se c"ee !ecesa"io te!e" a misma uide: e! as dos e!#uas. E! cam(io, pa"a se" (ii!#Fe, soo se de(e se" 0UY compete!te e! a se#u!da e!#ua. *No soo so! (ii!#Fes as pe"so!as ;ue !ace! e! te""ito"ios co! dos e!#uas o4ciaes+
/.Co#tetos 'el 9ili#3Wis&o &l bilingYismo puede darse cuandoV 1. Se "eside e! :o!as #eo#"74cas o comu!idades (ii!#Fes. 8ii!#Fismo simut7!eo. a. 7ales
-
E e!to"!o amiia" es e ;ue !os po!e e! co!tacto, e! ocasio!es, co! esa se#u!da e!#ua. La amiia ha(a u!a e!#ua die"e!te e! casa ;ue a ;ue se tie!e e! e coe#io o e! e t"a(a$o. Esto ocu""e, po" e$empo, cua!do u!a amiia emi#"a ue"a de su pa's, pe"o e! casa si#ue! ha(a!do e! su e!#ua mate"!a *L1+. %osi(e (ii!#Fismo secue!cia *e$. Los !i9os ap"e!de! as e!#uas e! die"e!tes mome!tos. a) &&UU Unos J. millones son bilingYes de ingl-sespaHol. b) Filipinas, una de las 5+ lenguas se habla en el entorno familiar, y en la escuela el :lipino o el ingl-s. Es u! e!6me!o mu) e&te!dido de(ido a a IN0IGRACIÓN. . La coo!i:aci6! es impo!e ot"a e!#ua. P. Se ha c"ecido e! ho#a"es do!de se ha(a! dos e!#uas *E$. %ad"e espa9o ) mad"e i!#esa, ha(a! os dos idiomas de!t"o de ho#a"+. Compicaci6! pa"a decidi" e! ;u idioma ha(a" a os !i9os. B. Se ha estudiado u!a e!#ua e&t"a!$e"a hasta se" (ii!#Fes.
QilingYismo, KPor 2u- estudiarloL %o";ue cada d'a de(emos "espo!de" a !ue3as situacio!es ) co!te&tos ) pa"a ate!de"os es !ecesa"io te!e" i!o"maci6! so("e as actuacio!es m7s co!3e!ie!tes e! cada caso. $ $ $
Países multilingYes &&UU, @anad%, ui"a, &ritrea,
-P
*ilingismo+ algunas cuestiones" $
K@#mo se almacenan los dos con!untos de palabrasL $ K@u%ntos le8icones tiene una persona bilingYeL $ K;lmacenes independientes o com=nL
:o'elo 'e al&ae#ae i#'e?e#'ie#te> p"opo!e a e&iste!cia de e&ico!es sepa"ados pa"a cada e!#ua. Los e&ico!es esta"'a! co!ectados e!t"e s' a !i3e sem7!tico *Potter, o, on &cNardt, O Felman, *J + %uede e&isti" u!a co!e&i6! e!t"e am(os. Lo ;ue sucede, es ;ue cua!do u!a pe"so!a es (ii!#Fe ) ha(a e! u!a dete"mi!ada e!#ua, tie!e ;ue i!hi(i" a ot"a e!#ua. Es deci", pa"a ;ue !o p"odu:ca i!te"e"e!cias, de(e i#!o"a"a. *E$. %uede ocu""i" ;ue ha(a!do e! a L@ te p"e#u!te! e si#!i4cado de u!a paa("a de tu L1, ) e! ese mome!to, de(ido a esa i!hi(ici6!, !os cueste esta(ece" "7pidame!te a co!e&i6! ) !o Hnos sale a paa("a.+ 0odeo de amac! i!depe!die!te/ E4i'e#ia a 6a4or / K
K
Despus de su"i" u! dispa"o e! a ca(e:a, u! (ii!#Fe i!#es #"ie#o pe"di6 seecti3ame!te su co!ocimie!to s6o de #"ie#o. *Si se ha da9ado u!a pa"te de ce"e("o ;ue aecta soame!te a u!a de as e!#uas, C6mo se"'a posi(e ;ue est! co!ectadas ) se e!cue!t"e! e! e mismo u#a"+ Nume"osos t"a(a$os ha! e!co!t"ado ;ue t"as su"i" u!a
-B
K
K
esi6! ce"e("a se puede p"oduci" u! dete"io"o seecti3o e! u!a de as e#uas. Tam(i! se ha e!co!t"ado ;ue a "ecupe"aci6! t"as u!a esi6! es die"e!te e! L1 ) L@. Se ha e!co!t"ado ;ue a u!cio!aidad de as dos "edes sem7!ticas !o es pa"aea, ) po" ta!to se "ecupe"a! de ma!e"a die"e!te. E p"imi!# po" "epetici6! es mucho ma)o" ) m7s du"ade"o e! a misma e!#ua ;ue e!t"e e!#uas. *cua!do pasamos de u!a e!#ua a ot"a, se p"oduce u! "et"aso, u!a i!te"e"e!cia. E!to!ces, La p"opa#aci6! de a acti3aci6! tie!e u#a" e!t"e dos idiomas+ %osi(e p"o(ema/ es posi(e ;ue este tipo de p"imi!# !o est ap"o3echa!do p"ocesos sem7!ticos.
a :o'elo 'e al&a# #io> %"opo!e a e&iste!cia de u! soo e&ic6! ) u! 5!ico sistema de memo"ia sem7!tica. Las paa("as de as dos e!#uas se amace!a! $u!tas e! dicho e&ic6! ) est7! co!ectadas di"ectame!te *Paiio, @larN O ?ambert, *+.
E4i'e#ia a 6a4or> K
Estudios de %"imi!# sem7!tico apo"ta! e3ide!cia a a3o" de estos modeos *Ata""i(a b 0athis, 1<+. &!. @ategoría animales P&''A ?AQA. &studio de la facilitaci#n (si tenemos 2ue identi:car la palabra lobo sin algunas letras, si nos ponen antes la palabra perro, lo haremos m%s r%pido.) %"imi!# asociati3osem7!tico i!t"aKe!#uas/ enfermera $ SA@9A'. %"imi!# asociati3o sem7!tico e!t"eKe!#uas/ "iler$ gold. %aa("as co#!adas/ cua!do compa"te! e mismo si#!i4cado, pe"o adem7s a#u!as de sus ca"acte"'sticas *E$, m=sica $ music. Soctor $ doctor + H?ase ?"ie!ds/ se esc"i(e! i#ua o mu) pa"ecido, pe"o si#!i4ca! cosas die"e!tes. Au!;ue a paa("a sea a misma, se e!cue!t"a e! ot"a "ed sem7!tica. *&!. @onserante ( i!#s ) $ Preseratio ( espa9o+.
K K
La ma)o" pa"te de os datos apo)a! a hip6tesis de amac! 5!ico e! (ii!#Fes. Si! em(a"#o, pe"so!as ;ue ap"e!de! p"o!to ) ta"d'ame!te ot"a e!#ua muest"a! pat"o!es disti!tos de p"imi!# e!t"e sus e!#uas. Cua!do a se#u!da e!#ua se ap"e!de m7s ta"de se o(se"3a! me!o"es !i3ees de p"imi!#.
-
Esta disti!ci6! de u! 5!ico amac! o dos puede esta" de4!ida po" e mome!to e! e ;ue se ad;ui"ie"o! as e!#uas. La edad de ad;uisici6! de a L@ dete"mi!a a o"ma e! ;ue se "ep"ese!ta! ) se accede a as paa("as/ K Cua!do a L@ se ad;uie"e a edades temp"a!as pa"ece ;ue se t"ata de u! 5!ico amac!. K Cua!do a L@ se ad;uie"e m7s ta"de, pa"ece ;ue e&iste! e&ico!es sepa"ados mediados a !i3e co!ceptua.
2.Ti?os 'e 9ili#3Wis&o
Disti!ci6! %"opuesta po" 8ia)stoc> *@221+/
8ii!#Fismo ?ro'uti4o/ %e"so!as ;ue puede! p"oduci" ) comp"e!de" dos e!#uas. 8ii!#Fismo ree?ti4o/ pe"so!a ;ue puede comp"e!de" dos e!#uas pe"ectame!te *e!tie!de os matices, as e&p"esio!es, os e""o"esM+ pe"o tie!e! u!a imitada capacidad de "ep"oducci6! e! a se#u!da e!#ua.
8ii!#Fismo SI:0LT=NEO / Se ad;uie"e! as dos e!#uas a mismo tiempo. L1 Z L@ L@ Z L1 8ii!#Fismo SEC0ENCIAL TE:PRANO / e !i9o ad;uie"e p"ime"o u!a e!#ua pe"o a se#u!da se ap"e!de "eati3ame!te p"o!to *hasta os < a9os+. Depe!de tam(i! de ;ue e!#uas sea! a L1 ) L@. A#u!os idiomas compa"te! u!a o!oo#'a mu) pa"ecida, ;ue aciita esta ta"ea, como es e caso de #"ie#o ) e espa9o. 8ii!#Fismo TARDÍO/ a pe"so!a ad;uie"e a se#u!da e!#ua despus de a adoesce!cia.
a BILINGÜIS:O SI:0LT=NEO> A?re#'e# los &o#oli#3Wes
#i*os
9ili#3Wes
o&o
lo
%ae#
los
E p"oceso e3outi3o es mu) simia" e! am(as e!#uas *De Joe^e", 1B+ La secue!cia de desa""oo #"amatica e! cada e!#ua de (ii!#Fismo es a misma ;ue e! a ad;uisici6! i!a!ti mo!oi!#Fe. *0eise, 1+ E! #e!e"a, os p"ocesos de ad;uisici6! de (ii!#Fismo so! simia"es a os de e!#ua$e mo!oi!#Fe. *8ia)sto>, @221+
-<
E&iste u! pe"iodo c"'tico e! e cua se p"oduce u! deci3e e! a ad;uisici6! de u! !ue3o e!#ua$e e! u!ci6! de a edad de ad;uisici6!.
Disc"imi!aci6! o!tica E&iste! estudios ;ue a!ai:a! a disc"imi!aci6! de so!idos e! die"e!tes e!#uas a!tes de a9o de edad.
Eecto de a edad so("e a disc"imi!aci6! de os so!idos i!#eses e! (e(s ame"ica!os ) $apo!eses (Euhl et al, /++6). Se o(se"36 u!a me$o"'a e! a disc"imi!aci6! de so!idos de a e!#ua mate"!a e! e p"ime" a9o de 3ida. Desce!so e! a disc"imi!aci6! de so!idos de ot"a e!#ua.
Eecto de a edad so("e a disc"imi!aci6! de so!idos e! ma!da"'! e! (e(es Tai^a!eses ) ame"ica!os.
--
E&posici6! a u!a e!#ua e&t"a!$e"a *ma!da"'!+ e! (e(es de 12K1@ meses. *uh et a., @22-+
co!dicio!es/ K K K
E&posici6! e! 3i3o E&posici6! a t"a3s de a T E&posici6! soame!te auditi3a
Los !i9os ;ue estu3ie"o! e&puestos soame!te a audio !o me$o"a"o! su capacidad pa"a disc"imi!a" e!t"e as dos e!#uasQ i!cuso se 3io u! empeo"amie!to. E audio s6o, po" ta!to, !o tie!e !i!#5! eecto. Co! e caso de a T ocu""e e&actame!te o mismo. Cua!do os !i9os esta(a! e&puestos a u! 3ideo #"a(ado co! u!a pe"so!a hacie!do a p"ese!taci6! e! u!a e!#ua dete"mi!ada, tampoco es a)ud6 a me$o"a" su capacidad disc"imi!ato"ia. Cua!do a p"ese!taci6! se hace media!te co!tacto di"ecto s' ocu""e u!a disc"imi!aci6!. %o" ta!to, es !ecesa"io ;ue e !i9o i!te"act5e co! co!tacto di"ecto pa"a ;ue su capacidad disc"imi!ato"ia se 3ea i!c"eme!tada *e!t"e so!idos e! chi!o ) e! i!#s+.
-
Estudio 0oo!, La#e"c"a!t: b uh, @21@+ K P2 (e(es e! Suecia K P2 (e(es ame"ica!os Despus de !acimie!to *co! pocos d'as de 3ida+ se p"ese!ta"o! so!idos 3oc7icos p"opios de sueco ) de i!#s. Co! este poco tiempo, os !i9os p"ese!ta(a! u! pat"6! die"e!te de "espuesta a!te a e!#ua mate"!a ;ue a!te ot"a e!#ua. Los i!3esti#ado"es apu!ta! a ;ue a e!#ua escuchada a!tes de !acimie!to aecta a esta "espuesta. La e!#ua a a ;ue est7! e&puestos aecta! i!cuso a!tes de mome!to de !acimie!to, e! e 3ie!t"e mate"!o. Resutados/ Los (e(s de #"upo H!ati3o ) H!o !ati3o "espo!d'a! de ma!e"a die"e!te a os so!idos. E! a co!dici6! H!o !ati3o, p"ese!ta(a! u!a ma)o" "ecue!cia de succi6! *de chupete+. Co!cusi6!/ E e!#ua$e a ;ue se est e&puesto a!tes de !acimie!to aecta a a pe"cepci6! de os so!idos e! e "eci! !acido.
2
Los #i*os 9ili#3Wes a?re#'e# 'os le#3uas a la &is&a 4eloi'a' ue los #i*os &o#oli#3Wes a?re#'e# u#a Resutados co!t"adicto"ios/ K
eocidad de desa""oo simia". Si! i!dicios de "et"aso/
E! #e!e"a, se pie!sa ;ue a acti3idad de ad;uisici6! es simia"Q si! i!dicios de "et"aso e! e desa""oo. Se comp"o(6 ;ue e p"oceso i!#F'stico (ii!#Fe i!a!ti e! i!#sKespa9o e"a mu) simia" a de os mo!oi!#Fes *Dae, 8ates, Re:!ic>, b 0o"isset, 1-+. La He&posi6! de 3oca(ua"io se p"oduc'a ap"o&imadame!te a a misma edad.
Se comp"o(6 ;ue !i9os "a!csKi!#s ) "a!csKsi#!os ad;ui"'a! as dos e!#uas casi a mismo tiempo ;ue os mo!oi!#Fes. *%etitto et a., @221+. K
Los (ii!#Fes 3a! po" det"7s e! 3a"ios aspectos de desa""oo de e!#ua$e. Datos ;ue i!dica! cie"to "et"aso/
De4cie!cias e! a#u!as ta"eas si!t7cticas como disti!ci6! e!t"e susta!ti3os co!ta(es *elaelas+ e i!co!ta(es *aire+. 0o!oi!#Fes 8ii!#Fes i!me"si6! (ii!#Fes i!#es e! a escuea No se e!co!t"a"o! die"e!cias e! e p"oceso o secue!cia de desa""oo, s6o ;ue e"a! m7s e!tos. *7athercole, /++/+. De4cie!cias e! a ide!ti4caci6! de #!e"o #"amatica *mascui!oeme!i!o+ e! (ii!#Fes i!#sKespa9o *7athercole, /++/+. 0o!oi!#Fes de espa9o 8ii!#ues I!#sKespa9o *ide!ti4caci6! de #!e"o e! espa9o+
E&picaci6!/ E! espa9o se ide!ti4ca! os susta!ti3os po" su #!e"o, pe"o !o sucede as' e! i!#s.
La &eMla 'e le#3uas ( la i#ter6ere#ia e#tre ellas so# 6e#ó&e#os i#e4ita9les Ke producen frases con palabras en ingl-s y otras en espaHolL Ke producen palabras en alem%n con acento ingl-sL E$empos/
,onjat+ -rancs/alemán
Pavlovitch+ $erio/-rancs
1
$ $
Primer caso registrado @ada padre hablaba s#lo en una lengua / ; los dos aHos era capa" de diferenciar ambas lenguas sin interferencias.
$
/
@ada padre hablaba s#lo en una lengua. 9ampoco presentaba interferencias ni confusiones lingYísticas a los / aHos de edad.
%a"ece ;ue e pat"6! ;ue se ha e!co!t"ado es ;ue cua!do cada pad"e ha(a de ma!e"a est"icta e! u!a soa e!#ua, o e! a escuea se ha(a u!a e!#ua ) e! casa ot"a *co!te&to (ie! de4!ido+, !o suee! ocu""i" i!te"e"e!cias. \stas suee! apa"ece" cua!do os pad"es !o so! est"ictos a a ho"a de sepa"a" as dos e!#uas *Ge!esee, 1-, Reich, 1-+. E! !i9os ;ue esta(a! e&puestos a chi!o e i!#s *pad"es ha(a!do e! am(as e!#uas+ se co!4"m6 ;ue as me:cas desapa"ec'a! e! to"!o a os a9os ) meses. E! esta edad e"a! capaces de die"e!cia" pe"ectame!te e!t"e am(as e!#uas. A p"i!cipio e !i9o !o sa(e ;ue ha) dos e!#uas, cua!do toma esa co!cie!cia metai!#F'stica de a e&iste!cia de dos e!#uas pie"de esas i!te"e"e!cias. Co!cusi6!/ La e&posici6! a dos e!#uas desde e !acimie!to !o co!e3a !ecesa"iame!te a p"ese!cia de i!te"e"e!cias !i co!usi6! e!t"e am(as. Au!;ue a sepa"aci6! de os dos co!te&tos e!t"e die"e!tes e!#uas aciita e ap"e!di:a$e ) e3ita as posi(es i!te"e"e!cias.
@
9BINLINGÜIS:O SEC0ENCIAL TE:PRANO Ku- ocurre si un niHo ya ha alcan"ado una competencia moderada en la primera lengua (?) cuando empie"a a aprender la segunda lengua (?/)L Este tipo de (ii!#Fismo tie!e u#a" hasta os - a9os, como mucho. Ocu""e cua!do u! !i9o )a ha aca!:ado u!a compete!cia mode"ada e! a p"ime"a e!#ua *L1+ cua!do empie:a a ap"e!de" a se#u!da e!#ua *L@+. Datos a te!e" e! cue!ta/ K K K
La compete!cia e! a p"ime"a e!#ua *tie!e ;ue 3e" co! a edad de !i9o+ La du"aci6! de a e&posici6! a a se#u!da e!#ua *pe"ma!e!cia o !o e! e !ue3o pa's+. Ca"acte"'sticas co#!iti3as ) de pe"so!aidad de a pe"so!a *Die"e!tes !i3ees de aptitudes e! aspectos como a comp"e!si6! 3e"(a, a uide:...+
I!3esti#aci6! de Dua) b 8u"t, 1
%"ime"o e pu"a *Ks+ Se#u!do, tiempos co!t'!uos *Ki!#+ etc.
BILINGÜIS:O TARDÍO La ad;uisici6! de L@ se p"oduce cua!do se es competame!te compete!te e! L1. Se puede da" de die"e!tes o"mas/ K K
Ap"e!de" a se#u!da e!#ua de ma!e"a !atu"a &!. ?a persona se a a iir a otro país.
Ap"e!de" a se#u!da e!#ua po" medio de a educaci6! e! e aua &!. ?a persona recibe clases de ?/ en su propio país.
%o" ;u te!d"'amos p"o(emas e! ad;ui"i" L@ como adutos
1. %e"'odo c"'tico/ A#u!os aspectos de ap"e!di:a$e de e!#ua$e *especiame!te, si!ta&is+ so! m7s di'cies de ad;ui"i" u!a 3e: pasado este pe"'odo. @. 0oti3aci6!/ os !i9os ma)o"es ) adutos suee! te!e" me!os tiempo ) moti3aci6! pa"a ap"e!de" a L@. . Los pa"ecidos ) die"e!cias e!t"e L1 ) L@.
I!3esti#aci6! so("e (ii!#Fismo ta"d'o *8aie), 0adde! b "ashe!, 1
F.Co#seue#ias 'el Bili#3Wis&o I.
Si# o#seue#ias>
0emo"ia a co"to pa:o *0C%+ e! !i9os. Recue"do de cade!as de !om("es de a!imaes, ;ue se i(a! i!c"eme!ta!do p"o#"esi3ame!te. No se e!cue!t"a! die"e!cias e!t"e mo!oi!#Fes ) (ii!#Fes.
0emo"ia de t"a(a$o e! $63e!es ) adutos/ Cade!as de paa("as ;ue se i!c"eme!ta(a!. Ja('a ;ue "eo"de!a"as aa(ticame!te. N5me"os de dos d'#itos ;ue se de('a! "eo"de!a" e! o"de! asce!de!te. No e&ist'a die"e!cia e! os "esutados e! memo"ia de t"a(a$o de (ii!#Fes ) mo!oi!#Fes.
II.
Co#seue#ias Ne3ati4as>
E! ocasio!es se ha! e!co!t"ado i!te"e"e!cias e!t"e a p"ime"a ) a se#u!da e!#ua. La me$o"a de a compete!cia e! L@ e! !i9os i!mi#"a!tes esta(a "eacio!ada co! u!a desacee"aci6! de acceso a a p"ime"a e!#ua. *0a#iste, 1-+.
P
Los (ii!#Fes tie!e! u! i#e"o d4cit de a memo"ia de t"a(a$o pa"a ta"eas "eai:adas e! a se#u!da e!#ua. Se p"oduce u! e!e!tecimie!to e! e acceso a a p"ime"a e!#ua. A esta" ta! ce!t"ado e! a L@, se 3e i!hi(ida a L1.
Los !i9os (ii!#Fes co!t"oa! me!os 3oca(ua"io e! cada e!#ua ;ue sus compa9e"os mo!oi!#Fes. *0aho! b C"utche), @22Q %o"toca""e"o et a., @22<+. Au!;ue, po" supuesto, e 3oca(ua"io tota de os !i9os (ii!#Fes es mucho ma)o".
Los adutos ta"eas/ K K K K
(ii!#Fes tam(i! p"ese!ta! peo"es "esutados e! a#u!as Nom("ado de im7#e!es. Test de uide: 3e"(a. Ide!ti4caci6! de paa("as e!t"e H"uido. Decisi6! &ica.
La e&picaci6! se e!cue!t"a e! p"o(emas e! e acceso &ico, pe"o se desco!oce e po";u.
III.
Co#seue#ias ?ositi4as
Los (ii!#Fes muest"a! ca"as #a!a!cias e!/ (QialystocN, /++Z @ooN, **5) K K K
Se!si(ii:aci6! metai!#F'stica ?e&i(iidad co#!iti3a ?uide: 3e"(a
Se!si(ii:aci6! 0etai!#F'stica/ Ause!cia de 3'!cuo e!t"e a paa("a o!tica *si#!i4ca!te+ ) su si#!i4cado C"eati3idad/ *'icciardelli, **/+ K K K
Ni9os de p"ime"o de p"ima"ia mo!oi!#Fes *i!#s+ ) (ii!#Fes itaia!oKi!#s. Los (ii!#Fes itaia!oKi!#s o(te!'a! me$o"es "esutados e! test de c"eati3idad. Esta ma)o" c"eati3idad !o se o(se"3a(a e! os (ii!#Fes ;ue !o domi!a(a! (ie! u!a de as e!#uas.
B
I!tei#e!cia !o 3e"(a *4aNura y Sia", *0+ K K K
Ni9os (ii!#Fes espa9oK i!#s Test de i!tei#e!cia !o 3e"(a Resutados/ co""eaci6! positi3a e!t"e a i!tei#e!cia !o 3e"(a ) e !i3e de (ii!#Fismo. Estudio o!#itudi!a/ a medida ;ue se domi!a(a a L@ *i!#s+, me$o"a(a! os "esutados e! e test de i!tei#e!cia !o 3e"(a.
Eecto de (ii!#Fismo so("e a u!ci6! e$ecuti3a/ sta se 3e especiame!te desa""oada. K K K
I!hi(ici6! ) seecci6! Co!t"o ate!cio!a *ate!ci6! soste!ido ) simuta!ea" ta"eas Hmutita"ea+ 0emo"ia de t"a(a$o
Estudio so("e a u!ci6! e$ecuti3a * Qarac y QialystoN, /+/+ K Ni9os de a9os K U! #"upo mo!oi!#Fe *i!#s+ ) t"es (ii!#Fes/ Chi!oKi!#s ?"a!csKi!#s Espa9oKI!#s K Ta"ea de cam(io e!t"e coo"Ko"ma *@olor$shape tasN sWitching+ K Resutados/ Los t"es #"upos (ii!#Fes o(te!'a! me$o"es "esutados ;ue e #"upo de mo!oi!#Fes e! esta ta"ea de co!t"o e$ecuti3o.
?u!ci6! e$ecuti3a. Ta"ea de ate!ci6! seecti3a *Eri"man et al., /+/+ Die"e!te "e!dimie!to e! ate!ci6! seecti3a *auditi3aK3isua+ e!t"e mo!oi!#Fes *i!#s+ ) (ii!#Fes *espa9oKi!#s+.
Eecto St"oop
Los mo!oi!#Fes ) os (ii!#Fes "eaccio!a! de o"ma totame!te die"e!te. Ta!to e! e #"upo de $63e!es como de ma)o"es se o(se"3a a 3e!ta$a *me!o" tiempo de "eacci6!+ e! e #"upo de (ii!#Fes. Au!;ue e!t"e as pe"so!as de m7s edad se o(se"3a ;ue os tiempos de "eacci6! ha! aume!tado si#!i4cati3ame!te, au!;ue si#ue! sie!do m7s (a$os pa"a os (ii!#Fes. Esto se de(e a ;ue e hecho de se" (ii!#Fe supo!e esta" co!sta!teme!te 3i3ie!do e! u!a ta"ea St"oop, po" o ;ue a!te a apa"ici6! de co!icto, ste se "esue3e de ma!e"a m7s "7pida ) m7s e4cie!teme!te e! os (ii!#Fes.
Ate!ci6! Go(a oca
Estudio de QialystoN (/++) K Ni9os mo!oi!#Fes ) (ii!#Fes de a9os. K La ta"ea co!sist'a e! p"esio!a" u!a teca pa"a a et"a HJ ) ot"a pa"a a HS
Sistema co#!iti3o co! e aume!to de a edad/
<
Se o(se"3a u! deci3e co#!iti3o si#!i4cati3o *u!ci6! e$ecuti3a+ a pa"ti" de a edad aduta. Este deci3e se i!icia a pa"ti" de os 2 a9os. Las 3e!ta$as de u! (ue! u!cio!amie!to de a u!ci6! e$ecuti3a se hace! m7s pate!tes e! e e!3e$ecimie!to.
Impacto de (ii!#Fismo so("e e sistema co#!iti3o/ K K K
Los (ii!#Fes tie!e! me$o"es "esutados e! ta"eas ;ue "e;uie"e! a u!ci6! e$ecuti3a. Esta 3e!ta$a se o(se"3a a o a"#o de todo e cico 3ita. E (ii!#Fismo aume!ta a "ese"3a co#!iti3a ) co!t"i(u)e a "et"aso *p"otecci6! co!t"aM+ de !o"ma dete"io"o co#!iti3o asociado a a edad.
Impacto de (ii!#Fismo e! os casos de deme!cia/ os s'!tomas de u!a deme!cia ta"da! m7s tiempo e! apa"ece" e! pe"so!as (ii!#Fes ;ue e! pe"so!as mo!oi!#Fes.
Estudio so("e e i!icio de a deme!cia *@raiN, QialystoN O Freedman, /+++ K @11 pacie!tes co! A:heime" K Los (ii!#Fes ta"da! P, a9os m7s e! se" dia#!osticados. K Los s'!tomas apa"ece! B,1 a9os despus e! os (ii!#Fes K E "et"aso e! e dia#!6stico e! (ii!#Fes !o s6o se o(se"3a e! pacie!tes co! A:heime", si!o ;ue apa"ece tam(i! e! ot"os tipos de deme!cia.
-
Resutados de e&pe"ime!tos 1. I#tro'uió#> Cua!do ha(amos de e!#ua$e, !ecesa"iame!te ha(amos tam(i! de memo"ia. %a"a comp"e!de" e e!#ua$e te!emos ;ue "ecu""i" a as paa("as amace!adas e! !uest"a memo"iaQ e! e Le&ic6!. Le!#ua$e
acceso a a i!o"maci6! p"e3iame!te amace!ada.
%e"o a 3eces cometemos e""o"es, ) p"ecisame!te a est"uctu"a de !uest"o e&ic6! !os e3a a comete" esos e""o"es.
I#'uió# 'e :e&orias 6alsas Paradigma S'M So! istas asociati3as, so! paa("as "eacio!adas, todas eas co! u!a paa("a c"'tica. Au!;ue tam(i! puede ocu""i" ;ue e&ista u!a co!ecti3idad e! os eeme!tos de a ista. E$. Noche
D'a, Lu!a, Oscu"o, Est"ea, Ne#"o, Do"mi".
*A estudia" a ista de paa("as, ) ue#o t"ata" de "eco"da"as, casi4camos H!oche como u!a de as paa("as estudiadas, au!;ue !o ue as'+. E hecho de te!e" cua;uie" tipo de co!tacto co! u!a dete"mi!ada paa("a, hace ;ue se a!aice esa paa("a ) pa"te de a acti3aci6! sea t"a!smitida a ot"os !odos.
7uerMa asoiati4a i#4ersa 8AS *QacNWard associatie strength). Todas as paa("as estudiadas est7! "eacio!adas co! a c"'tica, po" o ta!to, cua!tas m7s paa("as estudiamos, m7s se acti3a a paa("a c"'tica e! !uest"o e&ic6!.
Có&o se (o ue ?ala9ras est;# o#eta'as Estudio !o"mati3o de asociaci6! i("e/ E$. Cu7 es a p"ime"a paa("a ;ue te 3ie!e a a me!te cua!do 3es a paa("a H8a!co K
8a!co/ Ne#"o, !ie3e, !o3iaM Nie3e/ hieo, "'o
Ideas #e!e"aes de p"ocedimie!to DR0 Los p"ocesos de mo!ito"i:aci6!/ K K
K
La p"ese!taci6! de paa("as asociadas a u!a paa("a !o p"ese!ta da *c"'tica+ p"oduce su acti3aci6! ) este p"oceso puede pote!cia" a ocu""e!cia de "ecue"dos asos *error inating processes+ E! e mome!to de a (5s;ueda de a i!o"maci6! *'etrieal+ puede apa"ece" u! "ecue"do aso si os p"ocesos de &o#itoriMaió# aa! *error editing processes+. Esto se "e4e"e a ;ue si somos capaces de detecta" a paa("a c"'tica du"a!te a memo"i:aci6!, te!d"emos u! ma)o" #"ado de co!t"o so("e ea, ) es m7s p"o(a(e ;ue !o aemos e! e "ecue"do poste"io". Es u! p"oceso co!scie!te ;ue se p"oduce e! e mome!to de a toma de decisio!es. Es mu) ta"d'o. Si! em(a"#o, a acti3aci6! es u! p"oceso ;ue est7 totame!te ue"a de co!t"o co!scie!te. Ta"da u!os 22 ms.
K?a identi:cabilidad del tema de las listas condiciona la producci#n de memorias falsasL 0todo/ Test de memo"ia. Ta"eas de "eco!ocimie!to.
/. Bili#3Wis&o E&pe"ime!to Usa/
Reor'a&os i3ual e# L1 ue L/ Las paa("as estudiadas e! espa9o se "ecue"da! me!os ;ue as paa("as estudiadas e! i!#s, me$o" "eco"dadas. Siemp"e se "ecue"da me$o", de ma!e"a sistem7tica ) si#!i4cati3a, a L@. U!a e&picaci6! es ;ue todos os "ecu"sos ate!cio!aes se ce!t"e! e! as istas e! i!#s, )a ;ue !os pa"ece m7s di'ci, ) a 4!a o hacemos me$o". Lo ;ue ocu""e co! as istas e! espa9o es ;ue !os "ea$amos ) co!4amos. *
Eiste ?ro?a3aió# 'e la ati4aió# S', p"i!cipame!te e! a L1.
122
Co! paa("as co#!adas se p"oduce e! mucho ma)o" po"ce!ta$e e aso "eco!ocimie!to. Cua!do eemos e! i!#s, estamos t"aducie!do a espa9o, ) po" ta!to a acti3aci6! se t"a!smite a as paa("as e! espa9o, po" ta!to, cua!do as paa("as so! co#!adas *m5sicaKmusic+ e aso "eco!ocimie!to es mucho ma)o". Co!dici6! !o/ Die"e!cias de "espuesta e!t"e paa("as c"iticas t"aducidas ) o"i#i!aes Co!dici6! !o/ !i3ees simia"es *atos+ e!t"e c"'ticas t"aducidas ) o"i#i!aes. Jemos cometido ma)o" po"ce!ta$e de e""o".
Eiste u#o o 4arios leio#es Cua!do se da u! ap"e!di:a$e ta"d'o de idioma L@, suee! da"se dos e&ico!es.
2. A'4erte#ias> Ad3e"te!cias ) ue":a asociati3a. Cua!do !o ha) ad3e"te!cias, a;ueas istas co! paa("as cu)a ue":a asociati3a es La p"opa#aci6! de a acti3aci6! e#a a !odos (asta!te dista!tes. 8AS ato ma)o"es e""o"es cua!do !o ha) ad3e"te!cia. Se come!te! m7s e""o"es cua!do se es ad3ie"te/ K
No ha) eecto de ata ) (a$a ide!ti4ca(iidad
Cua!do so) a3isado, a!te a duda so) m7s cauto. Y puedo deci" ;ue NO a u!a paa("a estudiada ) SI a a c"'tica.
F. Pote#iales e4oa'os> ERPs u es u! pote!cia Acti3idad ce"e("a ;ue ocu""e t"as a p"ese!taci6! de u! est'muo. K K
S1 paa("as estudiadas S@ paa("a c"'tica
Eecto ad3e"te!cia/ K K
1/ ad3e"te!cia *=ARN+/ a p"opa#aci6! de a acti3aci6! ue mucho m7s i!te!sa. @/ Si! ad3e"te!cia *No=ARN+. Resutados simia"es.
E!t"e 1 ) @ !o ha) die"e!cias si#!i4cati3as. 121
K
Ad3e"te!cia i!3e"tida *=ARNKi!3+/ Ad3e"te!cia i!3e"tida, a;u' se pide ;ue tam(i! se t"ate de ide!ti4ca" a paa("a c"'tica. Es deci", si e su$eto "eame!te sie!te amiia"idad, tie!e ;ue "espo!de" a4"mati3ame!te. Los dist"acto"es dismi!u)e! mucho, a !i3ees po" de(a$o de 12[. As' mismo, ta!to as estudiadas como as c"'ticas aume!ta! mucho e "eco!ocimie!to, ) de$a de ha(e" die"e!cias e!t"e am(as. Esto ocu""e po";ue as estudiadas ) as c"'ticas est7! compitie!do, ) cua!do pedimos ;ue cese esta competici6! aume!ta mucho su "eco!ocimie!to.
?NP22/ *22KB22 ms+/ E tiempo siemp"e empie:a a co!ta(ii:a" desde e mome!to ;ue se p"ese!ta e est'muo. E! este caso *N+, es u! tipo de acti3idad !e#ati3a. *?+/ "o!ta. E! este caso se 3e e eecto de 6a&iliari'a'. Es u! est'muo mu) temp"a!o. Este est'muo demuest"a po" p"ime"a 3e: e eecto de a p"opa#aci6! de a acti3idad. Eecto 3ie$o !ue3o T"es tipos de paa("as/ estudiadas, c"'ticas ) dist"acto"es. E! a o!da, apa"ece! p"7cticame!te soapadas dos de eas/ estudiadas ) c"'ticas, co!4"ma!do a e&iste!cia de a acti3aci6!. Ja) ot"as paa("as c"'ticas *as ;ue se "espo!de! co""ectame!te+, ;ue !o se acti3a! ta!to, es posi(e ;ue est! m7s e$os e! e e&ic6!, pe"o ;ue tam(i! p"ese!ta! u!a cu"3a a#o m7s ata ;ue as dist"acto"as, so("e todo e! os p"ime"os mome!tos, i!cuso au!;ue m7s adea!te se co!teste! de ma!e"a !e#ati3a. K K
Estudiadas ) c"'ticas *SI+ se pa"ece e!t"e eas Dist"acto"as ) c"'ticas *No+/ tam(i! se pa"ece! e!t"e eas.
?"o!ta de"echo ta"d'o *1222K1B22 ms+/ :o#itoriMaió# . Est7 (a$o co!t"o co!scie!te ) co!t"oado. Dei(e"adame!te e3amos a ca(o u!a se"ie de p"ocesos pa"a toma" u!a decisi6!. Co!cusi6!/ o m7s "ee3a!te es ;ue e pat"6! ce"e("a ;ue se di(u$a e!t"e as paa("as estudiadas ) as c"'ticas ;ue se "espo!die"o! a4"mati3ame!te es p"7cticame!te id!tico.
E Ti?o test. F o?io#es. Pe#aliMaió# ,)22. , ?re3u#tas.
Ea&e#> ,Z ?or e#i&a 'el 2) ?ara ue las #otas se su&e# Pr;tias> ,Z /,Z Ati4i'a'es lase. Partii?aió#. 12@
/,Z Prese#taió# lase. 1,Z Se&i#arios E&ilia#o PE Vier#es 'e u#io> 1,%. Aula &a3#a
12
Re?ro'uió# o Distorsió# ?a memoria es m%s 2ue una película Dr. Pe'ro B. Al9uuerue
%ROCESOS DE 0E0ORIA/ Codi4caci6!
K Depe!de de a ate!ci6! p"estada K
Amace!amie!to
I!te"!a E&te"!a*E! "eaci6! co! as ca"acte"'sticas de est'muo+
Depe!de de co!ocimie!to. Es;uemas co#!iti3os.
Recupe"aci6! Depe!de de tipo de ta"ea "eai:ada. *%o" e$empo, ta"eas de eecci6! m5tipe "e!te a ta"eas de desa""oo+.
INTER\S %OR LAS 0E0ORIAS ?ALSAS/ K K K
Jasta os a9os -2, e&ist'a u!a p"eocupaci6! po" e H"ecue"do co""ecto. Los e""o"es u omisio!es se e!te!d'a! como u! su(p"oducto de esue":o de "ecue"do. U!a idea (7sica/
Pista *Cue+ KKKKKKKKKKKKKKKKKKKK O9eti4o *Ta"#et+ K K K K K
e"(a Espacia ?echa Co!te&to Oo"M
C C Cua!tas m7s pistas est! asociadas a u! ta"#et, me$o" se"7 e "ecue"do. C C
VS
T
C %uede ocu""i" ;ue u!a pista est7 asociada a muchos ta"#et *es m7s p"o(em7tico+ T
T
T
T
%ROCEDI0IENTO DR0 K K K
%"ese!taci6! de istas de paa("as asociadas a u!a paa("a c"'tica. Ta"eas de "ecue"do *despus de cada ista+ )o "eco!ocimie!to *despus de todas as istas+. %"oducci6! de istas de asociados/
12P