PENGENALAN
Tun Abdul Razak lahir pada 11 mac 1922 di sebuah perkampungan kecil yang terletak di Pulau Keladi, iaitu di Pekan Pahang. Anak sulung kepada Orang Kaya ndera !hahbandar "at#$ %ussein bin &#hd. Taib. 'apanya merupakan salah se#rang daripada empat pembesar "ira(a Pahang yang mempunyai mempunyai hubungan erat dengan stana Pahang.1 T#k#h ini mula ber(inak dengan #rganisasi p#litik ketika mana beliau menuntut ilmu di )ngland )ngland iaitu iaitu melalui melalui penyert penyertaan aannya nya dalam dalam kumpul kumpulan an pela(a pela(arr berhal berhaluan uan kiri kiri yang yang memba*a ide#l#gi s#sialis dan kemudiannya mengangg#tai Parti 'uruh 'ritain.2 Tun Abdul Razak bersama beberapa pela(ar daripada !ingapura telah menubuhkan &alayan +#rum yang bertu(uan meniup semangat bagi mencapai kemerdekaan bagi pela(ar yang akan pulang ke tanah &elayu.
Tun Abdul Abdul Razak merupakan merupakan se#rang se#rang negara*an, negara*an, ahli p#ltik, p#ltik, pembesar pembesar negeri Pahang, Pahang, angg#t angg#taa elit elit &elayu &elayu,, (uga (uga se#ran se#rang g dipl#m dipl#mat at yang yang dikata dikatakan kan memili memiliki ki (i*a (i*a &elayu. 'eliau (uga dikatakan se#rang pemimpin yang sanggup mengabdikan dirinya demi kese(ahteraan egara dan rakyat. %al ini dapat dibuktuikan melalui -alsa-ahnya iaitu untuk untuk berbakti kepada rakyat dan negara setiap masa/ masa/ . Oleh hal yang demikian, beliau dapat di(adikan hu(ah baha*a Tun Abdul Razak ini merupakan sebuah -en#mena dalam dalam arena arena p#liti p#litik k &alays &alaysia ia pada zaman zaman dan persek persekita itaran rannya nya yang yang menyeb menyebabka abkan n berlakunya perubahan dalam arena p#litik di &alaysia.0 1
William Shaw, Tun Razak: His Life and Times, Longman, Kuala Lumpur, 1976, hlm. 8.
2
Subky Latif, Suka Duka Politik Tun Abdul Razak, Amir nt!rpri"!, Kuala Lumpur, 1976, hlm. 16. #
$ari%ah Ab%ul Sama%, Tun Abdul Razak A Phenomenon In Malaysian Politics, A&u!nt 'a"t!r S%n. (h%., Kuala Lumpur , 1998, hlm. 2.
1
Penglibatan Tun Abdul Razak dalam arena p#litik dan kera(aan &alaysia bermula apabila beliau memegang (a*atan sebagai ketua pemuda United Malays National Organization &O3. !i-at kepimpinannya terserlah apabila ketika berlaku krisis dalaman &O, beliau merupakan antara indi4idu yang telah bertanggung(a*ab memu(uk dan menarik Tunku Abdul Rahman men(adi presiden &O setelah parti itu ditinggalkan tanpa nakh#da #leh "at#$ Onn 5aa-ar.6 Tun Razak &erupakan 7pr#duk$ yang *u(ud hasil daripada kesepaduan antara pendidikan k#nser4ati- dan arist#kratik. 8alau bagaimanapun, t#k#h ini masih mampu me*u(udkan dan menghasilkan gagasan yang pr#gresi- dan in#4ati- hasil daripada pengalaman serta pendedahan yang beliau telah alami melalui dunia m#den di zaman pendidikan tinggi yang diterimanya.
Tun Abdul Razak (uga memainkan peranan di arena antarabangsa iaitu dimulai dengan men(adi Timbalan Perdana &enteri kepada Tunku Abdul Rahman. !esuai dengan tugas beliau sebagai timbalan perdana menteri, 'eliau bertindak sebagai pembantu, penasihat, dan pemikir kepada Tunku sekaligus berk#ngsi kuasa secara tidak lansung. !etelah rasmi men(adi Perdana &enteri &alaysia, Tun Abdul Razak berperana dalam mengubah dasar luar &alaysia. Perubahan yang dilakukan #leh beliau adalah untuk men(amin kelansungan dasar luar &alaysia. :angkah pertama beliau ialah penstrukturan semula dasar luar negara dengan harapan beliau akan melihat dasar luar &alaysia dapat men(amin keselamatan dn kese(ahteraan negara.
)
Sharif Ahma%, Tun Razak Putea Titi!an"sa, *tu"an $ubli+ation -i"tribuor" "%n. (h%. Kuala Lumpur, 1999, hlm. 29.
/. K. A. Kumara"!ri, Di#lomasi Pofessional dan Pen"uusan Hal $h!al Lua %e"ei Pen"alaman Malaysia, -!wan (aha"a %an $u"taka, Kuala Lumpur, 199, hlm. 19).
2
PERUBAHAN ORIENTASI DASAR LUAR TUN ABDUL RAZAK
Tun Abdul Razak bertanggung(a*ab dalam memberi ime( dasar luar &alaysia yang tulen sehingga diterima sebagai sebahagian daripada negara angg#ta A-r#;Asia. &enurut Abdullah Ahmad, Tun Abdul Razak telah memberikan pers#naliti antarabangsa kepada &alaysia, sesuatu yang telah lama dicarinya. 'agi pendapat Tun Abdul Razak kepentingan negara hanya dapat dicapai dengan (ayanya melalui cara atau met#de hubungan dipl#masi yang pr#gresi- dan akti-. < &enurut beliau lagi, hanya persekitaran yang stabil dan aman mampu me*u(udkan pembangunan yang selaras dengan kema(uan s#si#ek#n#mi.
Pembangunan
ini
amat
penting
bagi
memastikan
kelansungan
pembangunan negara sentiasa berada dalam keadaan yang bagus agar kema(uan dapat dikecapi seterusnya menyenangkan rakyat &alaysia.
&elalui perspekti- dan (uga pandangan Tun Abdul Razak ini, beliau telah melaksanakan dua strategi utama dalam menentukan dasar luar dalam era atau tampuk pemerintahan beliau iaitu = 13 &engadakan perhubungan persahabatan dengan semua negara tanpa mengira -ahaman ide#l#gi mereka. 23 &enun(ukkan iltizam yang tinggi dan usaha yang maksimum bagi mengadakan ker(asama ek#n#mi serantau dan meny#k#ng ker(asama dan perse-ahaman yang sedang meningkat dalam kalangan ahli egara "unia Ketiga.
6
/. K. A. Kumara"!ri, Di#lomasi Pofessional dan Pen"uusan Hal $h!al Lua %e"ei Pen"alaman Malaysia, hlm. 21#.
#
&elalui persekti- Tun Abdul Razak, ianya telah mencerminkan kesungguhan beliau dalam merialisasikan cita;cita negara kearah dipl#masi yang berbentuk keamanan dalam aspek ker(asama antarabangsa. &enurut Ketua Pen#l#ng !etiausaha Khas Tun Abdul Razak pada tahun 19>?;19>, iaitu Tan !ri @ain Azrai, pandangan Tun Abdul Razak
ini
memerlukan peranan
dipl#matik dan
kepimpinan yang
akti-
bagi
mencerminkan kesungguhan &alaysia di peringkat antarabangsa. Perspekti- ini telah memberikan inisiati- baru terhadap cadangan Tun Abdul Razak dalam menambah 7akses#ri;akses#ri$ pada k#mp#nen dasar luar &alaysia agar lebih pragmatik, dinamik, peka, pr#akti- dan resp#nsi4e terhadap perkembangan semasa p#litik antarabangsa. !ebagai c#nt#h, reaksi Tun Abdul Razak terhadap dasar pengurangan tentera 'ritish di perairan !uez dengan menandatangani Five Power Defence Arrangement +"A3 bagi menggantikan Anglo Malayan Defence Aggrement A&"A3.>
Pelbagai perubahan dasar luar baik untuk (angka masa pendek mahupun (angka masa yang pan(ang dan diiringi #leh pelbagai misi dan 4isi yang (elas yang telah di(alankan #leh Tun Abdul Razak untuk mencapai matlamat yang diimpikannya bagi kelansungan dari sudut perkembangan &alaysia di arena antarabangsa. Keperibadian beliau yang sederhana telah mempengaruhi dan mend#r#ng beliau dalam mengubah #rientasi dasar luar &alaysia. Perubahan dasar luar &alaysia semasa era pemerintahan Tun Abdul Razak lebih mudah di-aham dan dicerna melalui pengka(ian terhadap tiga aspek utama iaitu, P#litik, ek#n#mi, dan (uga pertahanan.
7
Malaysia &ea 'ook, ()*+, 0h! 'alay 'ail $ubli+ation, Kuala Lumpur, 197#, hlm. 16.
8
. Saraanamuttu, The Dilemma of Inde#endence: T!o Decades of Malaysians -oei"n Policy, ().*/()**, hlm. 92.
)
Aspek Politik
"alam aspek p#litik, keperibadian tun Abdul Razak yang mementingkan ker(asama antara negara;negara tetangga atau (iran (elas terlihat dengan penyertaan akti- &alaysia dalam pertubuhan serantau A!)A. amun demikian, tidaklah bererti &alaysia melupakan dan mengurangkan hubungan dengan negara barat, &alaysia masih lagi mengekalkan keangg#tannya di dalan pertubuhan K#man*el dan Pertubuhan 'angsa;'angsa 'ersatu P''3. 8alau bagaimanapun, tumpuan hubungan lebih di-#kuskan kepada negara angg#ta A!)A yang bersi-at serantau berbanding P'' dan K#man*el yang bersi-at gl#bal. 'eberapa perubahan telah digagaskan #leh Tun Abdul Razak dari sudut #b(eti- iaitu antaranya ialah mempr#m#sikan ker(asama yang berbentuk keamanan serantau.9
"engan beberapa perubahan yang telah digagaskan #leh Tun Abdul Razak dari sudut #b(ekti-nya ini, gaya dasar luar yang diterapkan #leh beliau ialah lebih bersi-at reginalisme yang ber#rientasikan s#lidariti negara;negara Asia Tenggara. !egala urusan yang bersi-at dipl#matik akan didahulukan dengan melihat kepada kepentingan negara; negara (iran dan (uga serantau. Tun Abdul Razak (uga men(alankan strategi untuk memperluaskan lagi peranan #rganisasi serantau dengan cara mempertingkatkan lagi penyertaan secara akti-nya dalam pertubuhan A!)A.1?
9
3ari%ah aa4ar, Pedana Mentei dan Dasa Lua Malaysia ().*/+00. , $!n!rbit *ni!r"iti 'alaya, Kuala Lumpur, 2557, hlm. 68. 15
bi%.
'agi Tun Abdul Razak, ker(asama dan keamanan merupakan -akt#r yang penting bagi me*u(udkan kema(uan s#cial, ek#n#mi, dan seterusnya menyumbang kepada kestabilan p#litik negara. !emasa era pemerintahan beliau (uga, &alaysia bukan saha(a akti- dalam pertubuhan A!)A dari sudut dasar luaran, malah &alaysia (uga turut akti- dalam me*u(udkan pertubuhan;pertubuhan lain seperti, )c#n#mic B#mmissi#n -#r Asia and +ar )ast )BA+)3, !#utheast Asean &inisters #- )ducati#n Organizati#n !)A&)O3, dan A!)A and Pasi-ic B#uncil A!PAB3. 'ukan itu saha(a, semasa pemerintahan Tun Abdul Razak (uga telah iaitu pada tahun19>?, satu pertubuhan baru telah di*u(udkan iaitu pertubuhan persatuan negara;negara Pengeluar Cetah dan Persidangan
&enteri;&enteri
Asia
Tenggara
bagi
Rancangan
Keluarga
dan
Kependudukan merupakan hasil inisiati- &alaysia.11
"ipl#masi Pan;islam merupakan antara dipl#masi yang di-#kuskan #leh Tun Abdul Razak. anya merupakan kesan pengalaman peribadi beliau sendiri semasa era k#n-r#ntasi ketika negara &alaysia sukar meraih s#k#ngan daripada kel#mp#k negara; negara slam kerana dasar Pr#;'arat Tunku. Oleh hal yang demikian, bagi meningkatkan dipl#masi Pan;slam ini, beliau telah menghantar per*akilan;per*akilan dipl#matic ke negara Asia 'arat seperti di &#r#cc#, :eban#n, !udan dan Tehran.12 %ubungan dengan negara slam diperkukuhkan lagi dengan hubungan berbentuk bilateral dan multilateral yang mampu meningkatkan lagi ker(asama untuk menu(u ke arah negara yang membangun.
11
Malaysia &ea 'ook, ()*+, hlm. 1.
12
/. K. A. Kumara"!ri, Di#lomasi Pofessional dan Pen"uusan Hal $h!al Lua %e"ei Pen"alaman Malaysia, hlm. 1#7.
6
"ipl#masi Pan;slam (uga bersesuaian dengan gaya dasar luar Tun Abdul Razak iaitu s#lidarity slam. !#lidariti slam ini memba*a maksud meny#k#ng penuh segala pertubuhan;pertubuhan negara slam di peringkat antarabangsa. !ebagai c#nt#h, &alaysia telah menyatakan s#k#ngan terhadap negara;negara Arab dan Palestin dalam dalam mencari (alan penyelesaian terhadap permasalahan yang *u(ud. !#k#ngan ini dapat dilihat apabila &alaysia men(adi tuan rumah K#n-erensi Kelima &enteri;&enteri :uar slam yang diadakan di Kuala :umpur pada 21 hingga 2 5un 19>6. Rentetan daripada persidangan tersebut, &alaysia men(adi semakin akti- dalam setiap persidangan yang berlaku dalam kalangan negara slam dan bukan itu saha(a &alaysua turut memainkan peranan akti- dan penting dalam Organizati#n #- slamic B#n-erence OB3.10
!elain itu, di peringkat gl#bal pula, Tun Abdul Razak melalui #rientasi dasar luarnya telah berusaha untuk men(ayakan gagasan P''. "alam men(ayakan gagasan ini, &alaysia melihat ianya dapat dicapai melalui men(ayakan tu(uan;tu(uan umum dan khusus #rganisasi antarabangsa ini. Penyertaan akti- &alaysia di P'' ini telah membuka mata negara;negara yang lebih ma(u. "i samping itu, &alaysia (uga mengambil langakah untuk mengadakan hubungan yang erat dengan egara "unia Ketiga untuk tu(uan bagi mendapatkan s#k#ngan serta menguatkan lagi arena p#iltik negara &alaysia di peringkat antarabangsa.
1#
bi%, hlm. 1#8
7
Aspek Ekonomi
"alam aspek ek#n#mi pula, Tun Abdul Razak dilihat sebagai se#rang negara*an yang unggul seterusnya mend#r#ng beliau men(alankan beberapa dasar dari sudut ek#n#mi. Antara dasar yang telah di(alankan ialah "asar asi#nalisme )k#n#mi. "asar ini bertu(uan untuk mengurangkan d#minasi syarikat;syarikat asing ke atas sumber asli negara. "engan itu beberapa tindakan telah diambil #leh beliau dalam merialisasikan #b(ekti- ini, antaranya ialah meluluskan akta pembangunan petr#leum pada tahun 19>, selain itu, Pernas ditubuhkan untuk penga*alan kepentingan di dalam pelbagai syarikat. 'eliau
(uga
telah
merangka
petun(uk
bagi
per#lehan
asset
penyatuan
dan
pengambilalihan dalam k#m#diti pelaburan asing pada tahun 19>6 dan pelaburan asing hanya dibenarkan dalam lapangan;lapangan yang bersi-at selekti-.
!elain itu, #b(ekti- dasar luar ek#n#mi ialah untuk men(ayakan pembangunan ek#n#mi dan menstabilkan sumber pendapatan daripada k#m#diti utama. &anakala gaya dasar luar ek#n#mi bersi-at gl#bal dengan cara meny#k#ng dan memastikan tu(uan pertubuhan disertai itu tercapai. %al ini terbukti apabila &alaysia menggunakan pendekatan pr#akti- melalui pengalibatan yang berkesinambungan di dalam akti4iti badan dan pertubuhan seperti, nternati#nal Tin Organizati#n TB3, Ceneral Agreement #n Tari-- and Trade CATT3, nited ati#ns B#n-rence #n Trade and "e4el#pment BTA"3, nternati#nal &#netary +und &+3, nited ati#n )c#n#mic and !#cial B#uncil )BO!OB3 dan Asian "e4el#pment 'ank A"'3.16
1)
3ari%ah aa4ar, Pedana Mentei dan Dasa Lua Malaysia ().*/+00. , hlm. 7).
8
'agi memastikan ke(ayaan bagi pencapaian #b(ekti-;#b(ekti- tersebut beberapa strategi telah dilakukan dan diaplikasikan. Antaranya ialah &alaysia menyertai kel#mp#k perdagangan dan penstabilan harga getah, &alaysia memberikan tumpuan yang lebih terhadap industry;industri yang berp#tensi untuk mema(ukan ek#n#mi negara dengan meningkatkan pendapatan dengan menggalakkan beberapa (enis pelaburan asing. !trategi;strategi ini disusuli pula dengan beberapa tindakan iaitu= Pertama, "asar )k#n#mi 'aru ")'3 di(adikan asas dalam Rancangan :ima Tahun kedua &alaysia 19>1;19>. &elalui bukti;bukti ini maka (elaslah terlihat telah berlaku #rientasi dasar luar ek#n#mi semasa era pemerintahan Tun Abdul Razak.
Aspek Pertahanan
"ari aspek pertahanan pula, Tun Abdul Razak telah men(alankan perubahan yang drastic dengan menamatkan dasar pr#;'arat dan antik#munis yang keterlaluan kearah dasar yang berkecuali. &elalui ini &alaysia tidak mengambil langakah untuk campur tangan di dalam urusan d#mestic negara luar dengan berpegang kepada prinsip mengh#rmati integritidan kedaulatan p#litik negara yang lain.1 "ari sudut gl#bal pula, &alaysia men(alankan interaksi dengan dunia antarabangsa dengan mengadakan dan men(alankan hubungan yang bersi-at bilateral dan (uga hubungan yang besrsi-at multilateral serta bersahabat dengan semua negara tanpa mengambil kira atau melihat kepada pengangan serta ide#l#gi yang diamalkan #leh negara tersebut. 1
William Shaw, Tun Razak: His Life and Times, hlm. 226.
9
Tun Abdul Razak
bukan saha(a memper(uangkan k#nsep pengecualian atau
berkecuali bagi negara &alaysia, namun beliau (uga turut memper(uangkan k#nsep ini di dalam dasar luar A!)A. "asar luar ini mencerminkan keperibadian Tun Abdul Razak yang pragmatis sesuai dengan senari# p#litik dunia pasca perang dingin. Ketika Amerika !yarikat dan ni!#4iet mengurangkan keteganganhubungan diba*ah k#nsep Dtente, &alaysia mengambil langkah untuk berkecuali dan bersahabat dengan semua negara. &elalui hal ini (elaslah terlihat baha*a Tun Abdul Razak mengambil langkah yang bi(ak untuk me(aga kepetingan negara semasa berlakunya perg#lakan antarabangsa. "an "alam masa yang sama &alaysia meneruskan hubungan tradisi dengan negara 'arat di smaping menmulakan hubungan dipl#matik dengan negara;negara 'l#k Timur.
Keperibadian Tun Abdul Razak yang pragmatic ini mend#r#ng beliau meman-aatkan k#ndisi yang terbuka luas untuk &alaysia men(alankan dasar luar berkecuali. %al ini demikian kerana pasca k#n-r#ntasi, :#nd#n telah memutuskan dasar pengunduran ketenteraan dari Timur !uez kerana masalah ke*angan yang dihadapi 'ritish. ni bermakna Angl#;&alayan "e-ence Agreement A&"A3 dan &alaysia terpaksa memikul sendiri tanggung(a*abnya. Kemudian A&"A digantikan dengan +i4e P#*er "e-ence Arrangement +"A3 yang mengikat &alaysia, !ingapura, 'ritain, e* @ealand dan Australia dalam ker(asama ketenteraan. &elalui per(an(ian ini, &alaysia telah memenuhi kelayakan sebagai sebuah negara ang berkecuali dari sebarang k#n-r#ntasi antarabangsa.
15
'eberapa tindakan telah dilaksanakan begi men(ayakan dasar luar berkecuali yang lain, antaranya ialah mempr#m#si Asia Tenggara sebagai ka*asan neuteral dengan (aminan kuasa;kuasa besar seperti Amerika !yarikat. amun, hal ini susah untuk dicapai, maka dengan itu &alaysia telah memperkenalkan dasar @#ne #- Peace, +reed#m and eutrality @OP+A3. @OP+A ini telah di#rbitkan #leh Tun Abdul Razak semasa Persidangan Kemuncak egara;negara berkecuali di :usaka pada hinnga 1? !eptember 19>?. K#nsep @OP+A 'er(aya dip#pularkan #leh Tun Abdul Razak melalui A!)A sehingga muncul sebagai k#nsep yang k#mprehensi- melalui penandatanaganan "eklarasi Kuala :umpur #leh lima negara A!)A. Oleh hal yang demikan maka (elaslah &alaysia telah membuat pembaharuan semasa era pemerintahan Tun Abdul Razak dalam dasar luar &alaysia dengan memperkenalkan k#nsep @OP+A.
11
KESIPULAN
"engan melihat kepada dasar yang telah diamalkan #leh Tunku Abdul Rahman, kesan pengaruh keperibadian Tun Abdul Razak turut men(adikan dasar luar &alaysia semasa era beliau mempunyai kekuatan dan kelemahan. 5ika kita melihat kepada aspek p#litik, ker(asama keamanan serantau telah menyebabkan lahirnya sebuah pertubuhan atau #rganisasi serantau yang kukuh seperti Ass#ciati#n #- !#utheast Asian ati#n A!)A3. K#nsep reginalisme yang diamalkan #leh Tun Abdul Razak turut meningkatkan s#lidarity dalam kalangan negara;negara di Asia Tenggara khususnya negara yang mengangg#ai A!)A. &aka dengan beberapa c#nt#h lain memperlihatkan perubahan #rientasi dasar luar p#litik semasa era pemerintahan Tun Abdul Razak telah berlaku. !elain itu, (ika kita melihat kepada aspek ek#n#mi pula, Tun Abdul Razak melalui dasar luar &alaysia telah mempr#m#sikan pembangunan ek#n#mi di samping menstabilkan sumber pendapatan k#m#diti utama. &anakala, dari sudut pertahanan pula, &alaysia telah mengamalkan dasar luar yang berkecuali iaitu tidak melibatkan negara dalam urusan dalaman negara luar untuk menghindari sebarang k#n-lik yang menyebabkan &alaysia men(adi sebuah negara yang aman dan tidak mempunyai banyak masalah dengan dunia antarabangsa. 5elaslah baha*a terdapat perubahan dari sudut #rientasi dasar luar Tun Abdul Razak dan perubahan ini sedikit sebanyak memba*a kepdada kebaikan negara.
12
BIBLIOGRA!I
8illiam !ha*, !un "azak# $is %ife and !imes& :#ngman, Kuala :umpur, 19><.
!ubky :ati--, 'uka Duka Politik !un Abdul "azak& Amir )nterprise, Kuala :umpur, 19><.
Paridah Abdul !amad, !un Abdul "azak A P(enomenon )n Malaysian Politics& A--luent &aster !dn. 'hd., Kuala :umpur , 199.
!hari-- Ahmad, !un "azak Putera !itiwangsa, tusan Publicati#n D "istribu#rs sdn. 'hd. Kuala :umpur, 1999.
C. K. A. Kumaraseri, Diplomasi Professional dan Pengurusan $al *(wal %uar Negeri Pengalaman Malaysia, "e*an 'ahasa dan Pustaka, Kuala :umpur, 199
Malaysia +ear ,ook& -./0, The &alay &ail Publicati#n, Kuala :umpur, 19>0
+aridah 5aa-ar, Perdana Menteri dan Dasar %uar Malaysia -.1/20331, Penerbit ni4ersiti &alaya, Kuala :umpur, 2??>
1#
1)
