Latar Belakang dan Keperibadian
Tun Abdul Razak dilahirkan pada 11 Mac 1922 di sebuah perkampungan kecil Pulau Keladi, Pekan, Pahang. Beliau merupakan anak sulung kepada Orang Kaya Indera Shahbandar Dato‟ Hussein Bin Mohd. Taib. Bapanya merupakan salah seorang dari empat besar Diraja Pahang yang mempunyai hubungan erat dengan Istana Pahang.1 Keluarganya berasal dari keturunan bangsawan Sulawesi Selatan Indonesia dari kaum suku Bugis Bone yang terkenal mempunyai nilai kesantunan yang tinggi. 2 Oleh sebab itu sedikit sebanyak peribadi beliau masih dipengaruhi oleh faktor kebangsawanannya.3 Dunia kebangsawanannya turut menjadikan beliau seorang yang patuh dengan lingkungan hidup yang teratur. Beliau lahir dalam kalangan keluarga bangsawan dan tokoh ini membesar dalam suasana kampung bersama datuknya di kampung Jambu Langgar. Persekitaran kampung menjadikan beliau seorang yang sederhana, penuh pengertian terhadap kesukaran dan keperitan hidup rakyat di bawah penjajahan British. Beliau juga dapat melihat dengan jelas perbezaan kehidupan golongan bangsawan dan rakyat bawahan. Pendidikan perundangan menjadikan beliau sebagai individu yang begitu memahami prinsip keadilan dan kesaksamaan. Pendidikan tinggi yang dilaluinya di luar negara mendedahkan beliau kepada dunia moden. Pengalaman menuntut di luar negara telah meletakkan suatu kerangka yang teguh bagi pertumbuhan watak peribadinya sebagai pemimpin yang pragmatis. Kesemua faktor ini secara tidak langsung bergabung membentuk keperibadian Tun Abdul Razak ketika beliau menjadi anggota elit penguasa di Malaysia.
Pendidikan
Pendidikan awal di sebuah sekolah kampung Sekolah Melayu Pekan Pahang dan belajar agama pada sebelah petangnya. Pada tahun 1934 beliau terpilih melanjutkan pelajaran di Kolej Melayu Kuala Kangsar. Tun Abdul Razak merupakan pelajar yang pintar dan aktif bersukan walaupun
1
Ghazalie Shafie, Bibliografi Tun Abdul Razak , Selangor: Dinamika Kreatif, 1979, Hlmn. 15. Aminuddin Mohd. Yusof, Mohd. Ali Kamaruddin, Kepimpinan Pemuda UMNO Antara Personaliti dan Situasi , Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia, 1988 Hlmn. 157. 3 Sharif Ahmad, Tun Razak Putera Titiwangsa, Titiwangsa, Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd., 1999 , 1999 , Hlmn. 193. 2
sikapnya yang agak pendiam dan serius. 4 Selepas tamat Perang Dunia Kedua, pihak British telah menghadiahkan biasiswa melanjutkan pelajaran dalam bidang perundangan di London sebagai mengenang jasanya menentang Jepun. Ketika di London beliau meneruskan kecemerlangannya dalam bidang pelajaran. Dalam masa 18 bulan beliau berjaya menamatkan pengajian Undang-undangnya. Bagaimanapun kerana beberapa peraturan universiti Tun Abdul Razak terpaksa menunggu selama setengah tahun untuk ditauliahkan sebagai peguam.5 Sementara menunggu ditauliahkan Tun Abdul Razak mengikuti kursus Sarjana Muda Sains dalam bidang Ekonomi dan lulus dengan mudah pada tahap permulaan.
Kerjaya
Pada awal 1940-an, Tun Abdul Razak menyertai Pasukan Askar Wataniah di Pahang dan kemudiannya Pasukan Force 136 berpangkat kapten. Pada zaman penjajahan Jepun beliau menjawat jawatan Pegawai Pentadbir Muda di Pahang. Ketika ini beliau banyak menyaksikan penderitaan dan kesusahan rakyat pada zaman pendudukan Jepun. Perkara ini telah mendorong beliau secara sulit menyertai gerakan penentang bagi membantu mengatur persediaan kembalinya tentera British. Sekembali dari London, Tun Abdul Razak telah menjawat beberapa jawatan. Antaranya sebagai Setiausaha Kerajaan Negeri Pahang, Menteri Pelajaran pada tahun 1955, Perdana Menteri Kedua pada tahun 1958 sewaktu Tunku bersara sementara berkempen Pilihan raya Persekutuan. Setelah itu beliau dilantik sebagai Timbalan Perdana Menteri, Menteri Pertahanan dan Menteri Pembangunan Luar Bandar pada tahun 1959. 6 Beliau dilantik sebagai Perdana Menteri Malaysia Kedua merangkap Menteri Luar dan Menteri Pertahanan pada 21 September 1970.
Penglibatan dalam Politik 4
Zurina Ismail, Tun Abdul Razak , Selangor: Pelanduk Publications (M) Sdn. Bhd., 1985, Hlmn. 8. Ibid . Hlmn. 10. 6 Sharif Ahmad, op. Cit ., ., Hlmn.51. 5
sikapnya yang agak pendiam dan serius. 4 Selepas tamat Perang Dunia Kedua, pihak British telah menghadiahkan biasiswa melanjutkan pelajaran dalam bidang perundangan di London sebagai mengenang jasanya menentang Jepun. Ketika di London beliau meneruskan kecemerlangannya dalam bidang pelajaran. Dalam masa 18 bulan beliau berjaya menamatkan pengajian Undang-undangnya. Bagaimanapun kerana beberapa peraturan universiti Tun Abdul Razak terpaksa menunggu selama setengah tahun untuk ditauliahkan sebagai peguam.5 Sementara menunggu ditauliahkan Tun Abdul Razak mengikuti kursus Sarjana Muda Sains dalam bidang Ekonomi dan lulus dengan mudah pada tahap permulaan.
Kerjaya
Pada awal 1940-an, Tun Abdul Razak menyertai Pasukan Askar Wataniah di Pahang dan kemudiannya Pasukan Force 136 berpangkat kapten. Pada zaman penjajahan Jepun beliau menjawat jawatan Pegawai Pentadbir Muda di Pahang. Ketika ini beliau banyak menyaksikan penderitaan dan kesusahan rakyat pada zaman pendudukan Jepun. Perkara ini telah mendorong beliau secara sulit menyertai gerakan penentang bagi membantu mengatur persediaan kembalinya tentera British. Sekembali dari London, Tun Abdul Razak telah menjawat beberapa jawatan. Antaranya sebagai Setiausaha Kerajaan Negeri Pahang, Menteri Pelajaran pada tahun 1955, Perdana Menteri Kedua pada tahun 1958 sewaktu Tunku bersara sementara berkempen Pilihan raya Persekutuan. Setelah itu beliau dilantik sebagai Timbalan Perdana Menteri, Menteri Pertahanan dan Menteri Pembangunan Luar Bandar pada tahun 1959. 6 Beliau dilantik sebagai Perdana Menteri Malaysia Kedua merangkap Menteri Luar dan Menteri Pertahanan pada 21 September 1970.
Penglibatan dalam Politik 4
Zurina Ismail, Tun Abdul Razak , Selangor: Pelanduk Publications (M) Sdn. Bhd., 1985, Hlmn. 8. Ibid . Hlmn. 10. 6 Sharif Ahmad, op. Cit ., ., Hlmn.51. 5
Tun Abdul Razak mula berjinak dengan organisasi politik ketika menuntut di England melalui penyertaannya di dalam kumpulan pelajar berhaluan kiri yang berfahaman sosialis dan kemudiannya menganggotai Parti Buruh Britain. 7 Tun Abdul Razak bersama beberapa pelajar Malaya dan Singapura telah menubuhkan Malayan Forum yang bertujuan meniup semangat bagi mencapai kemerdekaan kepada pelajar yang akan pulang ke Tanah Melayu dan beliau menjadi pengerusinya. Beliau turut menjadi Setiausaha Kesatuan Melayu Great Britain yang dipimpin oleh Tuanku Abdul Rahman yang objektif utamanya memupuk keharmonian antara kaum. Penglibatan dalam arena politik dan kerajaan Malaysia bermula sebagai Ketua Pemuda
United Malays National Organization (UMNO). Ketika berlaku krisis di dalam UMNO beliau merupakan antara individu yang bertanggungjawab memujuk dan menarik Tunku menjadi Presiden UMNO setelah parti itu ditinggalkan tanpa nakhoda oleh Dato‟ Onn Bin Jaafar. Tun Abdul Razak yang begitu peka dengan persekitaran telah menghidu bibit perpecahan di dalam UMNO. Ini kerana tokoh tersebut meninggalkan UMNO dengan membawa segala karisma kepimpinan yang dimilikinya. Tun Abdul Razak dengan segera mencari pengganti Dato‟ Onn setelah usaha memujuk tokoh tersebut kembali kepada UMNO gagal. 8 Dalam pencarian tersebut Tunku dilihat sebagai tokoh paling layak mengisi ruang yang ditinggalkan oleh Dato‟ Onn.
Keperibadian Tun Abdul Razak
Keperibadian Tun Abdul Razak banyak dipengaruhi oleh faktor lingkungan sosial. Walaupun lahir dari kalangan keluarga bangsawan namun kehidupan masa kecil yang dilalui jauh dari dunia kebangsawanan. Namun begitu, oleh sebab beliau berasal daripada golongan bangsawan sedikit sebanyak tabiat dan geraknya dipengaruhi oleh faktor kebangsawanannya. Beliau melalui zaman kanak-kanak sebagai anak kampung yang masak dengan kehidupan serba payah seperti masyarakat Kg. Jambu Langgar yang lain. Di kampung ini beliau berpeluang bergaul dengan anak-anak kampung dan sudah sebati dengan lingkungan yang sedang dilaluinya. Persekitaran yang serba payah menjadikan beliau seorang yang sederhana,
7
Subky Latiff, Suka Duka Politik Tun Abdul Razak , Kuala Lumpur: Amir Enterprise, 1976, Hlmn. 16. Sharif Ahmad, op. Cit ., ., Hlmn. 43.
8
penuh pengertian terhadap keperitan dan keperluan rakyat Tanah Melayu era penjajahan British. Justeru walaupun mendapat bantuan dana dari British bagi melanjutkan pelajaran di England namun beliau tidak menjadikan Barat sebagai kiblat dalam menjalankan dasar luar era beliau. Pendidikan perundangan menjadikan beliau individu yang mementingkan prinsip keadilan dan kesaksamaan. Pengalaman pahit berhempas pulas mengharungi darurat dan konfrontasi
sedikit
sebanyak
turut
menyumbang
kepada
keperibadian
beliau
yang
mementingkan aspek pertahanan dan keselamatan negara. Kombinasi pelbagai faktor telah membentuk keperibadian Tun Abdul Razak sekali gus menentukan dasar luar Malaysia dari tahun 1970 sehingga 1976.
Pengaruh peribadi Tun Abdul Razak dalam Dasar Luar Malaysia 1970 1976 –
Pengaruh keperibadian Tun Abdul Razak dalam dasar luar Malaysia tidak sehebat Tunku. Namun,
ia tetap wujud memandangkan Tun Abdul Razak seperti Tunku menguasai dan
megawal dasar luar Malaysia pada era beliau. Penguasaan ke atas dasar luar yang berlebihan merupakan salah satu ciri persamaan di antara Tunku dan Tun Abdul Razak ketika menjadi Perdana Menteri Malaysia.9 Sekiranya diamati setiap Perdana Menteri Malaysia secara langsung turut berperanan sebagai Menteri Luar baik secara formal mahupun sebaliknya. Hal ini dijelaskan Murugesu Pathmanathan dalam mengenal pasti ciri-ciri politik luar Malaysia: Personality and Policy. An outstanding characteristic of Malaysian. An outstanding
characteristic of Malaysian foreign policy during the last three decades is that at various points they bear the strong imprint of the Prime Minister in power. Students of foreign policy are often tempted to divide the three decades under review by segmenting as the Tunku, Razak, Hussein and Mahathir eras. From the viewpoint of constitutional technicality, the Prime Minister is primus inter pares in a Cabinet set-up. However, all the Malaysian Prime Ministers since independence have exercised
9
Abdullah Ahmad, Tengku Abdul Rahman Dan Dasar Luar Malaysia 1963-1970, Kuala Lumpur: Berita Publishing Sdn. Bhd., 1987, Hlmn. 9.
initiative and leadership in the arena of foreign affairs. Dato‟ Seri Mahathir Mohames is a strong exemplification of this addition.10 Seperti Tunku, keperibadian Tun Abdul Razak dapat diterjemah melalui dasar luar Malaysia. Ketika memimpin negara Tun Abdul Razak merupakan seorang yang sederhana dan pragmatis di dalam menyampaikan aspirasi nasional negara di arena antarabangsa. Hal ini tercermin ketika beliau menamatkan dasar Pro-Barat dan antikomunis Tunku yang keterlaluan dan memilih bersikap neutral dan bersahabat dengan semua negara tanpa mengira ideologi. Sifat kesederhanaan dan pragmatis Tun Abdul Razak lebih terselah melalui pendapat yang memberi perbandingan antara Tunku dan Tun Abdul Razak:
The approach of Tun Abdul Razak in setting the pace of leadership has been radically different. Combining a wealth of experience and knowledge as an administrator par excellence, he is very much more the pragmatist. The differences in the shaping of the nation‟s policy to the outside world has been summed up in the statement that “Whereas the Tunku chara cterizes Malaysia as „anti communist‟.” Unlike the Tunku, the foreign policy statements of Tun Abdul
Razak have been based on a rational analysis of short-term and long-range problems, spelling out the options for the nation. Briefly stated, the style of the Tunku was that of an autocrat, while that of Tun Abdul Razak was that of technorat. Leadership patterns and the differences within this pattern has affected and will continue to effect the manner of interaction in the formulation of decisions within the inner elite group that has been such a marked feature in the shaping and refining of policy in Malaysia. 11 Sebelum pelantikannya sebagai Perdana Menteri, Tun Abdul Razak mempunyai ilmu, pengalaman
diplomatik,
status,
gelaran
dan
teman-teman
akrab.
Namun
kerana
keperibadiannya yang agak introvert menjadikan beliau sering berada di belakang Tunku dan lebih selesa berperanan di sebalik takbir. Sedangkan beliau boleh memberi kesan yang lebih besar ke atas dasar luar kerana di bahu Tun Abdul Razak terpikul segala tanggungjawab menjamin gerak kerja yang digagaskan oleh Tunku berjalan dengan lancar. Hal ini terbukti melalui tanggungjawab beliau untuk menyelesaikan isu konfrontasi dan konflik dengan Filipina.
10
Murugesu Pathamanathan, Formulation and Administration of Malaysian Foreign Policy, Kuala Lumpur: INTAN. 1990, Hlmn. 28. 11 Murugesu Pathamanathan, Readings in Malaysian Foreign Policy , Kuala Lumpur: University Malaya Press, 1980, Hlmn. 91.
Kehidupan kampung yang dilalui bersama datuknya di Pulau Keladi menjadikan beliau individu yang mementingkan kesejahteraan rakyat di dalam menjalankan dasar luarnya. Beliau memilih
untuk
bersahabat
dengan
semua
negara
bagi
menjamin
keselamatan
dan
kesejahteraan rakyat. Kesusahan dan keperitan hidup rakyat di bawah era penjajahan British menjadikan beliau tidak begitu ekstrem memuliakan negara bekas penjajah tersebut. Perlambangan
pro-Barat
Tunku
telah
dikesampingkan
bagi
memenuhi
kondisi
politik
antarabangsa era beliau. Tun Abdul Razak merupakan produk kesepaduan antara pendidikan konservatif dan aristokraktik. Sungguhpun demikian tokoh ini masih mampu mengeluarkan gagasan yang progresif dan inovatif kerana pendedahan beliau kepada dunia moden melalui pendidikan tinggi yang diterimanya. Pengalaman menuntut di luar negara telah meletakkan suatu kerangka yang amat teguh bagi pertumbuhan watak dan peribadinya sebagai pemimpin yang pragmatis. Hal ini tercermin ketika beliau memilih untuk bersikap neutral pasca berakhirnya perang dingin. Tun Abdul Razak juga merupakan individu yang agak berahsia, sentiasa berhati-hati, kurang ceria tetapi mempunyai semangat yang tinggi. Keperibadian ini bersesuaian dengan disiplin seorang peguam yang ditekuninya. Usaha keras, kecekapan dan kelincahan dalam berkata di dalam menyelesaikan sesuatu isu dan penggunaan kaedah diplomatik di dalam isu konfrontasi dan tuntutan Filipina ke atas Sabah mencerminkan ciri-ciri seorang peguam dalam diri Tun Abdul Razak. Tun Abdul Razak juga menyenangi kaedah kerjasama berbanding konfrontasi. Terdapat beberapa pemikiran dasar luar Tun Abdul Razak yang mencerminkan keperibadian beliau yang gemar mendahulukan sikap bekerjasama seperti mewujudkan perasaan keserantauan dan kerjasama serantau, mengamalkan dasar berkecuali dalam hal ehwal negara dan mewujudkan hubungan persahabatan dengan seberapa banyak negara. Hal ini ditunjangi oleh tujuan dasar luar era beliau iaitu mengelakkan sebarang ketegangan dengan negara luar baik di tahap serantau mahupun global, mengukuhkan hubungan kerjasama politik, menyuburkan kesedaran kepentingan bersama setiap negara di dunia yang adil, aman dan jujur. Dalam menjayakan kaedah kerjasamanya beliau sering menggunakan saluran diplomatik dalam menyelesaikan sesuatu konflik yang membabitkan Malaysia dengan negara luar. Usaha beliau menyelesaikan isu konfrontasi, konflik dengan Filipina dan keputusan beliau memulihkan hubungan diplomatik dengan Indonesia dan China mencerminkan sikap kerjasama Tun Abdul
Razak. Sikap mementingkan kerjasama juga jelas kelihatan melalui usaha beliau mencari sahabat-sahabat baru sama ada di peringkat serantau mahupun antarabangsa melalui diplomasi Pan-Islam dan dasar berbaik dengan negara Afro-Asia di samping meneruskan hubungan tradisi dengan Barat.
Corak Kepimpinan Tun Abdul Razak dalam Dasar Luar Malaysia
Peranan Tun Abdul Razak di arena antarabangsa telah dimulai ketika menjadi Timbalan Perdana Menteri kepada Tunku Abdul Rahman. Beliau bertindak sebagai pembantu, penasihat dan pemikir kepada Tunku dan sekaligus berkongsi kuasa dengan Tunku secara tidak langsung. 12 Sebagai seorang yang taat selama khidmatnya Tun Abdul Razak tidak pernah mencuba menggantikan Tunku walaupun mempunyai kesempatan untuk berbuat demikian. Kesempatan ini muncul terutamanya ketika beliau dilantik sebagai Pengarah Majlis Gerakan Negara (MAGERAN) pada 16 Mei 1969, setelah tercetus peristiwa 13 Mei 1969. 13 Jawatan ini mempunyai kuasa eksekutif yang mutlak dan tiada batasnya bagi mentadbir negara di bawah Undang-undang Darurat yang telah diserahkan kepada Tun Abdul Razak. Tun Abdul Razak banyak mewakili Tunku di persidangan-persidangan Menteri-menteri Luar yang secara tidak langsung memberi pendedahan yang luas mengenai dasar luar. Beliau di antara menteri kabinet yang paling banyak mengadakan lawatan muhibah. Pada tahun 1962, beliau telah menghadiri Persidangan Perdana Menteri Komanwel di London. Beliau turut menyertai rombongan Perwakilan Persekutuan Tanah Melayu di Persidangan The United
Nations Economic Commission For Asia and Far East (ECAPE) pada Mac 1963 di Manila. Pada tahun 1966, beliau telah menghadiri Majlis Perhimpunan Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (PBB). Beliau turut mengadakan lawatan ke negara-negara Eropah seperti Perancis, Jerman, Belgium, Rusia dan Belanda pada tahun 1968. 14 Disiplin seorang peguam menjadikan beliau individu yang mempunyai kesungguhan, cekap dan pintar dalam menyelesaikan masalah dan kerana keperibadian yang ada pada dirinya inilah beliau telah dipertanggungjawabkan dalam menyelesaikan isu konfrontasi dan krisis
12
Sharif Ahmad, op. Cit ., Hlmn. 194. Gordon P. Means, Malaysia Politics: The Second Generation, Singapura: Oxford University Press Pte. Ltd., 1991, Hlmn. 20. 14 Zainuddin Maidin, Jejak Bertapak Seorang Patriot. Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd., 1997, Hlmn. 31. 13
dengan Filipina. Keperibadiannya yang menjunjung tinggi prinsip kerjasama telah mendorong beliau menyelesaikan kedua-dua krisis secara diplomatik. Beberapa usaha telah dilakukan antaranya mengadakan rundingan dengan wakil Indonesia di Bangkok dan membawa isu konfrontasi ke Persidangan PBB bagi meraih sokongan luar negara. 15 Kemampuan dan kelincahan berdiplomasi Tun Abdul Razak sekali lagi teruji dengan tuntutan Filipina ke atas Sabah. Tunku telah berjaya menyelesaikan perkara ini melalui secara diplomatik. Hasil rundingannya dengan Romulo di Rangoon, Tunku mengumumkan Malaysia dan Filipina telah mencapai kesepakatan bagi memulihkan hubungan diplomatik tanpa sebarang syarat demi kepentingan kerjasama serantau. Sebagai seorang yang sederhana beliau turut bertanggungjawab mempengaruhi Tunku mengubah dasar luar agar tidak ekstrem kepada sesuatu blok di hujung pemerintahannya. Hal ini bukanlah mudah kerana Tunku tidak akan mengubah dasar luarnya tanpa alasan yang konkrit. 16 Hal ini jelas melalui kenyataan Tunku „ tidak akan ada perubahan dalam dasar-dasar luar negeri atau dalam negeri Malaysia. Mengapa harus ada perubahan?‟. Pada akhir pemerintahan Tunku ada sedikit perubahan dalam dasar luar kerana dominasi Tunku ke atas dasar luar semakin berkurang dan peranan ini telah dibuat oleh Tun Abdul Razak.
Corak kepimpinan dan Pentadbiran Tun Abdul Razak dalam Perubahan Dasar Luar Malaysia
Setelah secara rasmi menjadi Perdana Menteri, Tun Abdul Razak telah berperanan dalam mengubah dasar luar Malaysia. Perubahan yang dilakukan ini bagi menjamin kelangsungan dasar luar Malaysia. Langkah pertama yang diambil oleh Tun Abdul Razak ialah dengan melakukan penstrukturan semula dasar luar negara Malaysia. Beliau mengharapkan dasar luar Malaysia ini dapat menjamin keselamatan dan kesejahteraan negara.17 Tun Abdul Razak turut bertanggungjawab memberi imej dasar luar Malaysia yang betul sehingga diterima sebagai sebahagian daripada negara Afro-Asia. Menurut Abdullah Ahmad, Tun Abdul Razak “telah memberikan personaliti antarabangsa kepada Malaysia, sesuatu yang 15
Abdullah Ahmad, op. Cit , Hlmn. 50-51. Ibid., Hlmn. 51. 17 R.S. Milne dan Diane K. Mauzy. Abdul Rauf Mohd, Napis, Ramlah Muhammad (terj), Politik dan Kerajaan Malaysia, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Hlmn. 305. 16
telah lama dicarinya. ” Bagi Tun Abdul Razak kepentingan negara hanya dapat dicapai dengan baik melalui kaedah diplomasi yang aktif. Menurut beliau, hanya dengan persekitaran yang stabil dan aman akan dapat mewujudkan pembangunan dan kemajuan sosioekonomi. Kenyataan ini berdasarkan pengalaman beliau dalam menghadapi darurat dan konfrontasi. Melalui perspektifnya ini Tun Abdul Razak telah melaksanakan dua strategi utama dalam dasar era beliau iaitu mengadakan hubungan persahabatan dengan semua negara tanpa mengira fahaman ideologi dan menunjukkan iltizam yang tinggi dan usaha maksimum bagi kerjasama ekonomi serantau dan menyokong kerjasama dan persefahaman yang sedang meningkat di kalangan Negara Dunia Ketiga. Hal ini mencerminkan kesungguhan beliau dalam menjunjung cita-cita ke arah diplomasi keamanan di dalam aspek kerjasama antarabangsa. Menurut Zain Azrai pandangan Tun Abdul Razak ini memerlukan peranan diplomatik dan kepimpinan yang aktif untuk Malaysia di arena antarabangsa.
Perspektif ini telah memberi
inisiatif kepada Tun Abdul Razak untuk menambah beberapa perkara dalam dasar luar Malaysia agar lebih dinamik, peka, responsif dan proaktif terhadap perkembangan politik antarabangsa. Sebagai contoh, reaksi dasar luar Tun Abdul Razak terhadap dasar pengurangan tentera British di Perairan Suez dengan menandatangani
Five Power Defence Arrangement (FIDA) bagi
menggantikan Anglo Malayan Defence Aggrement atau AMDA. Pelbagai perubahan dilakukan dalam dasar luar baik untuk jangka masa panjang dan pendek berserta misi dan visi yang jelas. Dasar berkecuali sebagai usaha menjadikan Asia Tenggara sebagai Zone Of Peace Of Freedom and Neutralityi (ZOPFAN), diplomasi Pan-Islam, mendekati negara Afro-Asia, meneruskan kerjasama dengan Barat, pemulihan hubungan diplomatik dengan Indonesia dan RRC dan dasar nasionalisme ekonomi yang disifatkan sebagai mendepani zamannya. Sesuai dengan keperibadiannya yang peka dengan persekitaran politik, beliau telah merangka refleksi dasar luar yang bersesuaian dengan senario politik antarabangsa ketika itu yang memasuki era detente. Kepimpinan Tun Abdul Razak yang sederhana mendorong beliau mengubah hala tuju dasar luar Malaysia daripada pro-Barat dan antikomunis ke arah dasar berkecuali. Pengaruh keperibadian yang lebih menyenangi kaedah kerjasama dan berusaha memperoleh sahabat selain Barat, mengukuhkan hubungan dengan negara-negara Barat, keinginan terhadap kehidupan yang aman dan harmoni jelas tercermin melalui pemikiran beliau tentang dasar luar Malaysia. Menurut beliau, dasar luar Malaysia.
…Pertama, mewujudkan perasaan keserantauan dan kerjasama serantau akan menjadi asas dasar luar kita. Kedua, kita akan mengamalkan dasar berkecuali dalam hal ehwal negara luar, dan ketiga, kita akan berusaha ke arah mewujudkan hubungan persahabatan dengan seberapa banyak negara yang mungkin dan akan mengukuhkan hubungan kita dengan negaranegara yang mempunyai kepentingan dan matlamat yang sama. 18 Tun Abdul Razak merupakan pemimpin yang menghormati negara tetangganya. Beliau tidak menggunakan saluran akhbar sebagai medium menyampaikan maklumat, sebaliknya bertemu sendiri secara individu. 19 Perubahan Kepimpinan Tun Abdul Razak terhadap dasar luar dapat dilihat melalui tiga aspek utama iaitu politik, ekonomi dan pertahanan.
ASPEK POLITIK
Dalam aspek politik kepimpinan Tun Abdul Razak yang mementingkan kerjasama dengan negara-negara tetangga jelas tercermin melalui penyertaan Malaysia yang aktif di dalam ASEAN. Dalam usaha mencari sahabat baru dalam negara Afro-Asia, sahabat lama seperti Barat tidak ditinggalkan. Malaysia masih meneruskan keanggotaannya di dalam pertubuhan Komanwel dan PBB. Bagaimanapun tumpuan hubungan difokuskan kepada negara anggota ASEAN yang bersifat serantau berbanding PBB dan Komanwel yang bersifat global. Beberapa perubahan telah dilakukan oleh Tun Abdul Razak seperti mempromosi kerjasama dan keamanan serantau yang orientasinya ke arah solidariti negara-negara Asia Tenggara. Perkara ini ditunjangi melalui strategi memperluaskan peranan organisasi serantau dengan cara penyertaan secara aktif dalam organisasi ASEAN. Bagi Tun Abdul Razak kerjasama dan keamanan serantau merupakan faktor penting bagi mewujudkan kemajuan sosial, ekonomi dan seterusnya menyumbang terhadap kestabilan politik negara. Bagi memenuhi matlamat ini, Malaysia bergiat aktif di dalam mewujudkan pertubuhanpertubuhan serantau seperti ASEAN, ECAFE, Rancangan Colombo, Bank Pembangunan Asia,
Southeast Asean Ministers of Education Organization (SEAMEO), dan ASEAN and Pasific Council (ASPAC). Malahan pada tahun 1970 penubuhan Persatuan Negara-negara Pengeluar Getah dan
18
Wan Mohd. Muhyiddin dan Hj. Nik Mustaffa Yusof, Amanat Presiden:Landasan Bagi Pembangunan Bangsa dan Negara, Jilid II, Fajar Bakti Sdn. Bhd., 1997, Hlmn. 151-167. 19 Sharif Ahmad, op. Cit ., Hlmn. 139.
Persidangan Menteri-menteri Asia Tenggara bagi Rancangan Keluarga dan Kependudukan merupakan inisiatif Malaysia. Manakala Pan-Islam merupakan kesan pengalaman kepimpinan Tun Abdul Razak dalam era konfrontasi ketika negara sukar meraih sokongan dari kelompok negara-negara Islam kerana dasar Pro-Barat Tunku. Dasar yang telah mula diamalkan ketika era konfrontasi ini diteruskan ketika Tun Abdul Razak menjadi Perdana Menteri. Bagi meningkatkan diplomasi PanIslam perwakilan-perwakilan diplomatik dihantar ke Asia Barat seperti Morocco, Kaherah, Lebanon, Sudan dan Tehran. Hubungan dengan Negara-negara Islam diperkukuhkan lagi melalui perjanjian yang bersifat bilateral mahupun multilateral dengan Negara-negara Asia Barat bagi meningkatkan kerjasama teknikal, ekonomi dan budaya. Negara-negara seperti Arab Saudi, Kuwait, Oman, Qatar Emiriah Arab Bersatu, Bahrin di antara beberapa negara yang menonjol di dalam hubungan kerjasama tersebut. 20 Diplomasi Pan-Islam juga bersesuaian dengan gaya dasar luar Malaysia era Tun Abdul Razak iaitu solidarity Islam dengan menyatakan sokongan terhadap negara-negara dan pertubuhan Islam di peringkat antarabangsa. Malaysia menyatakan sokongan terhadap negaranegara Arab dan Palestin dalam mencari penyelesaian permasalahan di Timur Tengah dan menjadi tuan rumah Konferensi Kelima Menteri-menteri Luar Islam di Kuala Lumpur pada 21-25 Jun 1974. Selepas persidangan tersebut Malaysia memainkan peranan aktif di dalam
Organization of Islamic Conference (OIC). Seterusnya, berusaha menjayakan gagasan PBB dengan cara menjayakan tujuan-tujuan umum dan khusus organisasi antarabangsa ini. Malaysia turut serta secara aktif di dalam agensi-agensi khusus badan dunia ini. Selain itu, negara mengambil secara proaktif dalam meningkatkan hubungan persahabatan dengan negara-negara Dunia Ketiga. Peningkatan hubungan dengan negara Dunia Ketiga sebenarnya dimulai oleh Tun Abdul Razak ketika beliau menjadi Timbalan Perdana Menteri kepada Tunku lagi. Ia merupakan strategi Tun Abdul Razak bagi mendapatkan sokongan kelompok negara tersebut bagi menghadapi ancaman konfrontasi Indonesia sama seperti strategi negara ketika menjalinkan hubungan dengan kelompok Negaranegara Islam.
20
Faridah Jaafar.. Perdana Menteri dan Dasar Luar Malaysia: 1957-2005, Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya, 2007, Hlmn. 70.
Malaysia merupakan negara yang antikolonialisme melalui sokongan terhadap gerakangerakan pembebasan dan perjuangan menegakkan hak asasi manusia serta melakukan pemulihan hubungan diplomatik. Hal ini bertepatan dengan negara-negara Eropah Timur dan Barat. Malaysia juga turut mengiktiraf kerajaan baru Indochina melalui ASEAN.
ASPEK EKONOMI
Kepimpinan Tun Abdul Razak dalam aspek ekonomi sebagai seorang negarawan yang unggul mendorong beliau menjalankan dasar nasionalisme ekonomi. ….We in Malaysia believe in economic nationalism in guiding the exploitation of our natural
resources in such a way that our people and country will obtain the greatest benefit. We believe that private enterprise, whether domestic or foreign has an important role to play in our development. Our objective is to bring about an effective and equitable mixture of domestic and foreign enterprise on the one hand, and private and public enterprise on the other, so that our national interest can be advanced to the context of an expendin, stable and equitable world economic order.21 Dasar ini bertujuan mengurangkan dominasi syarikat-syarikat asing ke atas sumber asli negara. Beberapa tindakan telah diambil oleh Tun Abdul Razak seperti meluluskan akta pembangunan petroleum pada tahun 1975. Selain itu, melalui Pernas memperoleh pengawalan kepentingan di dalam pelbagai syarikat dan merangka petunjuk bagi perolehan aset penyatuan dan pengambil alihan dalam komoditi pelaburan asing pada tahun 1974 serta pelaburan asing hanya dibenarkan dalam lapangan-lapangan yang bersifat selektif. Objektif dasar luar ekonomi ialah menjayakan pembangunan ekonomi dan menstabilkan sumber pendapatan daripada komoditi utama. Manakala gaya dasar luar ekonomi bersifat global dengan cara menyokong dan memastikan tujuan pertubuhan yang disertai tercapai. Untuk
itu
Malaysia
menggunakan
pendekatan
proaktif
melalui
penglibatan
yang
berkesinambungan di dalam aktiviti badan dan pertubuhan antarabangsa seperti International
Tin Organization (ITC), General Agreement on Tariff an Trade (GATT), United National
21
New Straits Times, 18 September 1974.
Conference on Trade and Development (UNCTAD) dan International Bank For Reconstruction and Development (IBRD).22 Bagi
menjamin
pencapaian
objektif-objektif
tersebut
beberapa
strategi
telah
diaplikasikan. Pertama, menyertai kelompok perdagangan dan penstabilan harga. Kedua, tumpuan diberikan kepada industri yang berpotensi dengan menggalakkan beberapa jenis pelaburan asing. Ketiga, mempelajari cara dari negara kapitalis bagi penguasaan ke atas ekonomi. Strategi ini disusuli dengan beberapa tindakan seperti Dasar Ekonomi Baru yang dijadikan asas dalam Rancangan Lima Tahun Kedua Malaysia 1971-1975, menyertai Perundingan Multilateral di Tokyo 1973-1975, penubuhan PETRONAS pada tahun 1974 dengan penguasaan sepenuhnya dalam hal pencarian, pemprosesan dan pengeluaran petroleum dan petrokimia.
Aspek Pertahanan
Keperibadian Tun Abdul Razak yang sederhana turut tercermin dalam aspek pertahanan. Beliau melakukan perubahan drastik dengan menamatkan dasar pro- Barat dan antikomunis yang keterlaluan ke arah dasar yang berkecuali. Melalui dasar ini, Malaysia tidak campur tangan di dalam urusan domestik Negara luar dengan berpegang pada prinsip menghormati integriti dan kedaulatan politik negara lain. 23 Dalam interaksinya dengan dunia antarabangsa Malaysia mengadakan hubungan bilateral dan multilateral serta bersahabat dengan semua Negara tanpa mengira fahaman politik Negara tersebut. Pada asalnya konsep pengecualian ini diusulkan oleh Tun Dr. Ismail di parlimen pada 23 Januari 1968. Di dalam kertas kerja yang dinamakan „Ranncangan Keamanan Ismail‟ beliau menyarankan konsep neutralsasi bagi Negara-negara Asia Tenggara. Konsep ini diharap mendapat jaminan dari kuasa-kuasa besar di dunia melalui penandatanganan perjanjian tidak bermusuhan dan pengisytiharan dasar hidup bersama. Menurut beliau: The time is… ripe for the countries in the region to declare collectively the neutralization
of Southeast Asia. To be effective, this must be guaranteed by the big powers, including 22
Malaysia Year Book 1974, Kuala Lumpur: The Malay Mail Publications. 1975, Hlmn. 87. Faridah Jaafar, op. Cit . , Hlmn. 75.
23
Communist China. Second, is it time that the countries in Southeast Asia signed non-aggression treaties with one another. Now is also the time for the countries in Southeast Asia to declare a policy of co- existance in the sense that the countries…should not interfere in the internal affairs of each othe r and to accept whatever form a government a country chooses to elect or adopt… Konsep ini telah diterima oleh Tun Abdul Razak bagi mengisi acuan dasar luar Malaysia ketika beliau menjadi Perdana Menteri. Beliau bertanggungjawab mempopularkan sekali gus menjadikan konsep tersebut sebagai tiang seri dasar luar Malaysia era beliau. Di dalam ucapannya pada Sesi Ke-26 Perhimpunan Agung Bangsa-bangsa Bersatu pada 1 Oktober 1971 beliau telah memberi rasionalisasi konsep neutralisasi:
This leads me to the policy of neutralization of Southeast Asia which Malaysia has been advocating in the past one year or so as the only viable long-term solution for peace and stability in Southeast Asia..What is required in Southeast Asia in our view is a new international order by which the region is free and isolated from competition and interference by outside powers and in which the neutrality of the region, and the independence and territorial integrity of the countries in it, are fully guaranteed. Tun Abdul Razak turut memperjuangkan konsep pengecualian dijadikan asas di dalam dasar luar ASEAN. Dasar berkecuali mencerminkan keperibadian Tun Abdul Razak yang pragmatis sesuai dengan senario politik pasca perang dingin.24 Ketika Amerika Syarikat dan Uni Soviet mengurangkan ketegangan hubungan di bawah détente, Malaysia mengambil pendidrian berkecuali dan bersahabat dengan semua negara bagi menjaga kepentingan negara di dalampergolakan antarabangsa. Dalam pada masa yang sama, malaysia meneruskan hubungan tradisi dengan Barat di samping memulakan hubungan diplomatik dengan Negara-negara Blok Timur. 25 Menurut Tun Abdul Razak, konsep neutralisasi merupakan cara efektif bagi mengelak campur tangan kuasakuasa besar di Asia Tenggara. Keperibadian Tun Abdul Razak yang pragmatis mendorong beliau memanfaatkan kondisi yang terbuka luas untuk Malaysia menjalankan dasar luar berkecuali. Hal ini demikian kerana, pascakonfrontasi London telah memutuskan dasar pengunduran ketenteraan dari Timur Suez
24
Hassan Hj. Hamzah, Suka Duka Politik Mahathir , Kuala Lumpur: Media Printex (M) Sdn. Bhd., 1990, Hlmn. 47. Ibid . Hlmn 48-49
25
kerana masalah kewangan yang dihadapi oleh British. Ini bermaksud AMDA sudah berakhir dan Malaysia perlu memikul sendiri tanggungjawab menjaga keselamatannya.26 Five Power Defence Arrangement (FIDA) telah menggantikan AMDA. FIDA merupakan sebuah badan yang bercorak konsultatif dan bukannya pakatan ketenteraan. Ini juga bermakna Malaysia telah memenuhi kelayakan untuk muncul sebagai sebuah negara berkecuali. Pengalaman peribadi Tun Abdul Razak mengharungi konfrontasi turut menjadi faktor pemangkin pelaksanaan dasar berkecuali. Ini disebabkan oleh dalam era konfrontasi negara bukan sahaja sukar meraih sokongan diplomatik di dalam forum-forum antarabangsa, malah turut disudutkan dari negara Afro-Asia dan kelompok negara Islam. Beberapa tindakan telah dilaksanakan bagi menjayakan dasar luar berkecuali seperti mempromosi Asia Tenggara sebagai kawasan neutral dengan jaminan kuasa-kuasa besar seperti Amerika Syarikat, Soviet, dan China. Seterusnya, mempromosi kerjasama serantau. Namun, cadangan mendapatkan jaminan kuasa besar telah dirombak kerana ia sukar dicapai. Kuasa-kuasa besar hanya perlu mengiktiraf dan menghormati rantau ini sebagai kawasan yang aman, bebas dan berkecuali (ZOPFAN). ZOPFAN telah diorbitkan oleh Tun Abdul Razak di Persidangan Kemuncak Negara-negara Berkecuali di Lusaka pada 8-10 September 1970, melalui sokongannya terhadap permohonan sesetengah pihak mengecualikan seluruh Indochina dari kuasa-kuasa besar. Melalui pidatonya ini, Tun Abdul Razak menyarankan agar seluruh Asia Tenggara mengamalkan prinsip berkecuali. Pada tahun 1971, konsep pengecualian Asia Tenggara sekali lagi diorbitkan ketika ulang tahun jubli perak Sidang Ketua-ketua Kerajaan Komanwel pada tahun 1971 di Singapura.27 Kemuncak kegemilangan konsep ZOPFAN ialah pada tahun 1971 apabila diterima sebagai program keselamatan diterima sebagai program keselamatan ASEAN. Konsep Zopfan berjaya dipopularkan oleh Tun Abdul Razak melalui ASEAN sehingga muncul sebagai konsep yang
komprehensif
oleh
lima
negara
anggota
ASEAN
(tidak
termasuk
Brunei). 28
Penandatanganan deklarasi ini diwakili oleh Adam Malik bagi pihak Indonesia, Tun Abdul Razak mewakili Malaysia, Carlos P. Romulo bagi Filipina, S. Rajaratnam mewakili Singapura dan Thailand diwakili oleh Thanat Khoman.
26
Far Eastern Economic Review (14 November 1970) Faridah Jaafar, op. Cit ., Hlmn. 79. 28 R.S. Milne dan Diane K. Mauzy, op. Cit ., Hlmn 310. 27
Sebagai individu yang mementingkan aspek pertahanan ada beberapa faktor yang mendorong Tun Abdul Razak menawarkan konsep ZOPFAN iaitu ia diharap menjadi alternatif terhadap dua ideologi yang berbeza di antara dua negara adikuasa. Alasannya, Tun Abdul Razak tidak mahu Asia Tenggara menjadi rebutan kuasa di rantau ini. Selain itu, Tun Abdul Razak terhadap kuasa besar bagi menjamin keselamatan telah luput dari Pax Brittania. Seterusnya, Tun Abdul Razak merasa sangsi sekiranya negara Soviet dan China akan mengisi ruang kosong yang ditinggalkan Pax Brittania dan pengunduran Amerika Syarikat di Vietnam. Di samping itu, Tun Abdul Razak curiga akan kemampuan Amerika Syarikat mengekang kekuatan nasionalisme Vietnam secara ketenteraan. 29
PENYUSUNAN SEMULA EKONOMI- DASAR EKONOMI BARU
Kaum Melayu dengan kegiatan ekonomi berdasarkan pertanian untuk sara diri, telah bertolak ansur dengan kaum Cina dan India yang terdiri daripada golongan pekerja yang berhijrah masuk ke Tanah Melayu sebelum Perangan Dunia Kedua. Namun, orang Melayu tidak pernah berfikir bahawa pendatang-pendatang ini menjadi penduduk tetap dalam negara ini dan seterusnya mengancam kedudukan ekonomi dan politik mereka sebagai penduduk asal. Walaupun satu setengah juta etnik Cina dan India telah menjadi warganegara semenjak negara merdeka tahun 1957 sehingga tahun 1960, mejoriti orang Melayu masih mempunyai fikiran bahawa kedua-dua kaum tersebut adalah orang asing dan menanam rasa curuga terhadap ketaatan mereka kepada negara yang ditumpang ini. “Parti Komunis Melaya” (PKM) yang ahlinya terdiri dari kaum Cina menjadikan orang Melayu sebagai mangsa serangan ganas mereka dalam percubaan untuk menjadikan negara ini sebagai negara Komunis. Peristiwa 13 Mei 1969 telah membuatkan Kerajaan segar bahawa intergrasi antara ketiga-tiga kaum ini bukan mudah untuk diperolehi. Hal ini boleh disabitkan dengan situasi politik yang tidak mencerminkan hubungan yang sebenar disebabkan oleh perbezaan dari segi bahasa, agama , nilai sosial dan kekayaan ekonomi. Kerajaan telah membuat penilaian yang terperinci yang mengenai punca rusuhan antara kaum sehingga berlakunya Peristiwa 13 Mei. Peristiwa yang berlaku ini telah menunjukkan penawaran politik dan ekonomi antara orang Melayu dan bukan Melayu tidak pernah berganding bahu menuntut pemerintahan sendiri dan 29
Chamil Wariya. B.A. Hamzah. ZOPFAN Mitos atau Realiti . Hlmn. 31-32.
memperolehi kemerdekaan pada tahun 1950-an tidak membawa makna. Semasa proses pengubalan perlembagaan dan pembentukan asas kenegaraan bagi Melaya merdeka, alhi “Jawatankuasa Perhubungan Komuniti” (the Communities Liaison Committee) telah membuat kesimpulan bahawa “ orang Melayu akan melepaskan keududukan istimewa mereka sekiranya mereka diberi jaminan bahawa bantuan dapat diberikan agar mereka memperolehi bahagian yang lebih besar hasil kekayaan negara”. 30 Berdasarkan kepercayaan bahawa penawaran dan pertukaran ekonomi dengan bukan Melayu tidak dapat dipenuhi, orang Melayu merasakan mereka berada dalam situasi yang berbahaya kearah kehilangan pemilikan ekonomi negara kepada bukan Melayu yang berada dalam kedudukan terbaik
dari segi corak pemilikan, pengagihan kekayaan dan penyertaan
dalam proses modenisasi dan pembangunan negara. Selain itu, orang Melayu juga seharusnya risau dengan kenyataan bahawa mereka sememangnya amat ketinggalan berbanding dengan orang bukan Melayu. Pada tahun 1970, penglibatan kaum bumiputera dalam sektor perdagangan sangat mengecewakan. “Majlis Penasihat Kerjasama Ekonomi Cina-Melayu”(the Sino-Malay Economic Cooperation Advisory) yang ditubuhkan sejurus selepas rusuhan kaum 13 Mei 1969 untuk menggalakkan kerjasama antara Cina dan Melayu tidak memberi sebarang kesan. Disebabkan suasana politik yang begiti tegang dan berbahaya ini, galakan supaya penyertaan sama rata orang Melayu dalam pembangunan ekonomi negara dilakukan. Tun Abdul Razak merasakan Kerajaan pimpinannya perlu memainkan peranan secara langsung dalam menerokai program dan projek ekonomi yang baru, mengenalpasti lokasi dan dalam kes tertentu, pelaksanaan dari segi perundangan diperlukan agar agenda Kerajaan untuk mendapat penyertaan sama rata orang Melayu dalam pembangunan ekonomi negara dicapai. Salah seorangn pemimpin veteran, E.E.C Thuraisingam menyatakan “adalah benar, saya dan kebanyakan orang percaya bahawa kemunduran orang Melayu perlu dibantu bagi mencapai taraf yang sama dengan bukan Melayu kearah pembentukan bangsa Malaysia yang sama taraf”.31 Semangat saling memahami antara pemimpin Melayu dan bukan Melayu telah menjadi formula penting dalam menjayakan pemarintahan dibawah Parti Perikatan dari tahun 1955 dan seterusnya pada masa tersebut, satu panduan dan proses quid pro quo yang secara tidak
30
James P. Ongkili, Nation-Building In Malaysia 1970, Oxford : Oxford University Press, 1985. Hlmn. 216. Ibid ., Hlmn. 217.
31
formal wujud lam forum perundingan antara golongan elit. Mereka bersetuju bahawa, “pertukaran dalam bentuk kerjasama iaitu orang Cina berkerjasama dala membentu meningkatkan kedudukan ekonomi orang Melayu, manakala sebagai balasan orang Melayu bersedia untuk berkongsi kuasa politik dengan orang Cina. 32 Berdasarkan pertimbangan bahawa orang Melayu perlu dibantu bagi memperbaiki kedudukan ekonominya yang begitu lemah, ini telah mendorong Tun Abdul Razak untuk mengarahkan “ Unit Perancangan Ekonomi “ (the Economic Planning Unit- EPU) yang berada dibawah Jabatan Perdana Menteri untuk mewujudkan satu Matlamat
DEB merupakan asas kepada
“ Dasar Ekonomi Baru- DEB”.
“ Pelan Pembangunan
Lima Tahun Rancangan
Malaysia kedua- RMK” yang mula beroperasi pada bulan Januari 1971. Bagi Tun Abdul Razak, penyusunan semula sistem ekonomi negara akan memberi kesan dalam memulihkan ketidakseimbangan kaum dalam ekonomi dan pendidikan. Penyusunan semula ekonomi ini meliputi dasar untuk membasmi kemiskinan seluruh rakyat Malaysia tanpa mengira kaum dan meliputi dasar yang memperbanyakkan
penyertaan bumiputera dalam
pembangunan ekonomi negara. Tun Abdul Razak marasakan bahawa adalah menjadi satu keperluan kepada Kerajaan untuk melaksanakan DEB pada tahun 1971. Pengurangan jurang ekonomi antara orang Melayu dan bukan Melayu dangan peningkatan pemilikan orang Melayu ke satu tahap yang sesuai sebagai etnik majoriti dan penduduk asal di negara ini, dapat menghapuskan perasaan kebencian yang menjadi racun kepada permusuhan kaum akibat perasaan tidak puas hati terhadap pengagihan ekonomi yang tidak adil. DEB yang menjadi tunjang kepada peningkatan ekonomi golongan kelas kapitalis Melayu, telah diberikan penjelasan tentang matlamat, fungsi, pelaksanaan dan manfaatnya ketika berlangsungnya peristiwa bersejarah iaitu “Kongres Ekonomi Bumiputera” pada tahun 1965 dan 1968. Apabila masalah ekonomi orang Melay dan kemiskinan rakyat tanpa mengira kaum dapat dibasmi, hal ini diharapkan dapat meingkatkan pemilikan orang Melayu dan kaum bumiputera yang lain dalam sektor korporat sehingga 30 peratus pda tahun 1990 dan kaum lain memegang 40 peratus serta 30 peratus legi pegangan asing. DEB bukan hanya melibatkan
32
F.V. Gagliano, Communal Violence in Malaysia 1969, The Political Aftermath, Athens: Ohio, 1970, Hlmn. 5.
pengagihan ekuiti tetapi juga yang lebih penting lagi ialah peluang pekerjaan yang perlu diagih secara adil. Pada pandangan Tun Abdul Razak, salah satu ketidakadilan ekonomi utama yang perlu ditangani ialah penyusunan ekonomi orang Melayu daripada segi pemilikan selain daripada tanah. Pada tahun 1970, satu kajian berkenaan dengan pegangan modal keseluruhan bagi semua syarikat persendirian berdaftar telah menunjukkan bahawa 61 peratus ekuiti dipegang oleh orang asing, 22.5 peratus dipegang oleh orang Cina dan hanya 2 peratus dimiliki oleh orang Melayu. Beliau dengan itu telah meletakkan sasaran iaitu pada tahun 1990, 20 tahun setelah DEB dilaksanakan, orang Melayu akan memiliki 30 peratus pegangan daripada jumlah keseluruhan syarikat swasta di Malaysia. Sepertimana yang dinyatakan sebelum ini, matlamat ini berjalan seiring dengan “ Rancangan Malaysia Kedua- RMK” (1971-1976). Rancangan ini mempunyai serampang dua mata daripada segi pembangunan. Pertamanya membasmi kemiskinan melalui peningkatan pendapatan dan pertambahan peluang perkerjaan kepada semua rakyat Malaysia tanpa mengira kaum. Kedua pula adalah untuk melaksanakan proses penyusunan semula masyarakat Malaysia dari segi ekonomi bagi menghapuskan pengenalan kaum mengikut kegiatan ekonomi mereka. Proses ini termasuklah
memajukan
kehidupan
masyarakat
luar
bandar
dan
mempercepatkan
pembangunan di kawasan bandar dan seterusnya membentuk komuniti perdagangan dan industri Melayu dalam semua kategori. Strategi yang digunakan bagi penyusunan semula masyarakat Malaysia akan meliputi ruang lingkup yang luas dengan menyediakan program yang membolehkan kaum bumiputera menyertai sektor ekonomi yang lebih dinamik ini. Oleh itu, strategi ini bersesuaian dengan matlamat Tun Abdul Razak untuk mencapai tahap pemilikan asset di kalangan bumiputera dalam semua sektor dalam tempoh 20 tahun melalui pemilikan dan pengurusan sekurangkurangnya 30 peratus jumlah keseluruhan ekonomi dalam semua kategori. Pada peringkat awal, usaha yang dilakukan oleh “Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan” (the Federal Land Development Authority- FELDA), “ Lembaga Pembangunan Industri Desa” (the Rural and Industrial Development Authority - RIDA) dan “ Majlis Amanah Rakyat” (MARA) serta badan berkanun yang lain tidak berkesan dan badan -badan ini tidak dieksploitasi sepenuhnya bagi meningkatkan kedudukan ekonomi orang Melayu. Di bawah “ Rancangan Malaysia Pertama” (1956-1960), “Rancangan Malaysia Kedua” (1961-1965) dan
“Rancangan Malaysia Pertama” (1966-1970), strategi pembangunan yang dilakukan oleh Kerajaan secara langsung ingin membangunkan kawasan luar bandar. Rancangan ini juga bertujuan untuk membangunkan infranstruktur ekonomi dan memberi
ruang
sepenuhnya
kepada
syarikat
swasta
dalam
membangunkan
sektor
perdangangan dan industri. Namun begitu, strategi ini akhirnya telah meningkat rasa tidak puas hati dan sukar diterima oleh rakyat khususnya orang Melayu. Keadaan ini berlanjutan hinggalah Parlimen digantung bermula pada bulan Mei 1969 selepas rusuhan kaum. Pada saat itulah Tun Abdul Razak merasakan perlunya campur tangan Kerajaan dalam pembangunan sektor perdagangan dan industri menggantikan dasar “liberalisasi” yang lebih membiarkan pihak swasta menjalankan kegiatan tersebut sepanuhnya. Pada ketika itu, boleh dikatakan tiada golongan Melayu yang menceburkan diri dan mengendalikan kegiatan perindustrian melalui syarikat swasta. Hampir kesemua syarikat swasta. Hampir kesemua syarikat swasta tempatan yang terlibat dalam pengeluaran adalah terdiri daripada orang Cina sama ada dar segi pengurusan, pemilikan dan tenaga kerja. Dasar perindustrian yang bergantung kepada syarikat swasta sepenuhnya telah meningkatkan kuasa ekonomi orang Cina sama ada atas kapasiti mereka sebagai peniaga ataupun sebagai sebagai pemodal kapitalis. Kebanyakan pekerjaan yang ada di dalam industri pada ketika itu dikuasai oleh orang Cina. Antara sebabnya adalah dengan capa pengambilan pekerja dilakukan melalui sistem keturunan dan kekeluargaan Cina, juga disebabkan kerana orang Melayu kekurangan kepakaran, latihan dan kemampuan. Persaingan untuk mendapatkan pekerjaan di peringkat pengurusan ataupun diperingkat pentadbiran semakin meningkat tinggi. Orang melayu yang tidak dibantu akan ketinggalan dalam persaingan tersebut. Hal ini telah menyebabkan satu keadaan yang tidak memungkinkan proses perindustrian yang dilakukan oleh syarikat swasta dapat menolong memulihkan kedudukan ekonomi orang Melayu apatah lagi untuk menjadi golongan kapitalis. Situasi ketika itu adalah kemunculan kelas kapitalis Cina dan golongan proletarial yang semakin membesar. Masalah kemiskinan di kalangan orang Melayu tidak akan dapat diselesaikan apabila sistem pemilikan bebas membenarkan penambahan kekayaan bagi golongan yang sudah mempunyai modal. Dengan kata lain, kekayaan hasil ekonomi negara yang banyak dimiliki oleh bekas pendatang yang sama ada orang Cina atau India akan menebalkan kebencian antara
kaum. Tun Abdul Razak dapat mengenalpasti langkah yang perlu diambil supaya dasar penyususnan semula masyarakat berjaya iaitu dengan meningkatkan lagi penyertaan dan campur tangan Kerajaan dalam sektor perdagangan dan industri. Hai ini dilakukan melalui usaha memperbanyakkan penyertaan syarikat-syarikat awam dan badan-badan berkanun dalam sektor perdagangan dan industri seperti “Majlis Amanah Rakyat” (MARA), “ Perbadanan Kemajuan Negeri” (PKNS), “ Perbadanan Nasional Berhad (PERNAS)”, yang menyediakan bantuan teknikal dan kewangan bagi syarikat Melayu yang sedia ada dan yang mahu menubuhkan syarikat baru terutamanya dalam bidang pembangunan yang tidak mahu diterokai oleh syarikat swasta. Tambahan pula, badan-badan ini digalakkan juga terlibat sama dalam bidang perniagaan yang mempunyai kepakaran yang khusus. Apabila telah berjaya, perniagaan ini boleh dipindahkan kepada pemilikan persendirian orang Melayu. Tun Abdul Razak percaya campur tangan Kerajaan secara langsung yang dilaksanakan melalui peranan yang dimainkan oleh syarikat awam dan badan berkanun dapat meningkatkan saham pemilikan bumiputera, peluang pekarjaan, penyertaan bumiputera dalam perdagangan dan industri serta pembangunan di kawasan luar bandar.
Kerajaan menjangkakan akan
memperolehi 30 peratus pemilikan bumiputera dalam perdagangan dan industri, 40 peratus bagi bukan bumiputera dan 30 peratus lagi kepada orang asing. Pada masa yang sama syarikat-syarikat awam ini dutugaskan unutk memegang saham amanah bagi bumiputera. Penyertaan bumiputera dalam bidang pekerjaan bagi sektor perlombongan, industri, pembinaan dan perniagaan telah dirancang agar mencapai target 50 peratus keseluruhan pada tahun 1990. Diantara tahun 1972 dan awal 1980-an, penyertaan syarikat-syarikat ini telah memperoleh hasil yang memuaskan. Unutk tujuan ini, Karajaan menubuhkan “Syarikat Permodalan Kemajuan Perusahaan Malaysia Berhad” (the Malaysian Industrial Development Finance Berhad- MIDF) untuk menggalakkan penyertaan bumiputera dala kegiatan perdagangan dan industri yang lebih berdaya saing. Ketika tampoh Rancangan Malaysia Ketiga berlangsung (1976-1980), sejumlah RM435.6 juta telah dibelanjakan oleh PERNAS menggunakan RM216.25 juta, MARA menggunakan RM78 juta, Kompleks Kewangan menggunakan RM48 juta dan Perbadanan Kemajuan Ekonomi Negeri (the State Economic Development Corporation- SEDC) menggunakan RM93.4 juta. 33
33
Rugayah Mohamed, ‘Public Enterprises’ in Malaysia’s Economy in the Nineties, Kuala Lumpur: Pelanduk Publications, 1994, Hlmn. 238.
Selain sebagai penyumbang kepada peningkatan penyertaan bumiputera dalam perdagangan dan industri, sebahagian syarikat-syarikat awam ini dibentuk untuk pembangunan kawasan setempat dan membuat kerjasama yang baik dengan kerajaan negeri dan terlibat dalam perlbagai projek perniagaan dan perindustrian. Selangor menubuhkannya pada tahun 1964 bermula dangan Petaling Jaya Authrority, Pulau Pinang, Pahang dan Terangganu pada tahun 1965, Johor pada tahun 1966 dan Kedah, Kelantan, Melaka, Negeri Sembilan dan Perak pada tahun 1967. Pada tahun 1975, badan-badan berkanun di peringkat negeri telah meluaskan skop dengan melibatkan kegiatan golongan seperti pesawah padi, pekebun kecil getah, kelapa dan golongan masyarakat di Sabah dan Serawak yang miskin. “Lembaga Kemajuan Pekebun Kecil Perusahaan Getah” (the Rubber Industry Smallholders Development Authority- RISDA) umpamanya telah menyediakan dana untuk proses penanaman semula getah dan hasilnya pekebun kecil getah mampuy untuk menanam semula seluas 412,000 ekar tanah. “Perbadanan Kemajuan Getah Malaysia” (the Malaysian Rubber Development Corporation - MARDEC) pula menyediakan premis pemasaran bagi pekebun kecil, “ Lemabaga Pembagunan Pertanian Kemubu” (the Kemubu Agriculture Development Authority - KADA) menambahkan lagi hasil padi daripada 276,000 ekar pada tahun 1970 kepada 327,000 ekar pada tahun 1957, Lembaga Padi dan Beras Negara – LPN (the National Paddy and Rice Authoriry) talah menaikkan harag sebanyak 75 peratus dan telah menstabilkan harga tersebut , manakala “ Lembaga Pertubuhan Peladang” (thr Farmers Organisation Authority - FOA) telah menggalakkan perusahaan tanah yang lebih tersusun di kawasan luar bandar.34 Bagi meningkatkan taraf hidup golongan miskin, badan berkanun yang telah beroperasi disarankan untuk meningkatkan kemudahan awam seperti air, elektrik, longkan dan saliran, rumah murah, kesihatan serta pendidikan. Strategi
“Kerajaan Berniaga” (Government in Business) yang telah dilaksanakan ini
adalah melalui penyertaan Kerajaan dalam perbentukan syarikat-syarikat baru dengan pemilikan penuh Kerajaan, melalui kerjasama dengan perusaha swasta sebagai pemilik bersama dan pembelian sebahagian saham awam dari syarikat yang telah wujud. Dalam masa yang sama, “Perbadanan Pembangunan Bandar” (the Urban Development Authority - UDA) telah ditubuhkan pada bulan November 1971 bagi melaksanakan pelbagai projek jangka pendek dan jangka panjang untuk pembangunan perniagaan dan hartanah. Projek-projek jangka pendek
34
Ibid . Hlmn. 239.
UDA adalah sepertui pembinaan, penyewaan, dan penjualan premis perniagaan bagi orang Melayu dan kaum bumiputera yang lain untuk perniagaan seperti pencetakan, jahitan, ruang pejabat, restoran, kedai-kedai, pasar mini, agensi pelancongan dan perniagaan borong. Dalam membantu kaum bumiputra mengalihkan fokus daripada prtanian tradisional kepada kegiatan industri moden dan sektor perniagaan , MARA, UDA
dan SEDC telah
memainkan peranan secara tidak langsung bagi menyediakan kemudahan teknikal,kewangan dan bantuan modal kepada mereka bagi menceburi sektor tersebut. 35 Bantuan kewangan telah diberikan dalam bentuk geran, pinjaman dengan kadar bunga yang rendah, secara perkongsian dan pembelian saham oleh pihak Kerajaan. Dalam keadaan tertentu, kemudahan bagi pemasaran juga disediakan oleh agensi-agensi Kerajaan di peringkat negeri. Sumber kewangan boleh juga didapati dari institusi kewangan yang terlibat dalam kegiatan dalam penyimpanan wang dan penjualan saham yang dikawal ataupun ditaja oleh Kerajaan seperti “Lembaga Urusan dan Tabung Haji” (LUHT), “ Kumpulan Wang Simpanan Pekerja” (KWSP) dan “Amanah Saham Bumiputera” (ASB). Institusi Kerajaan diberi pelbagai peranan bagi menjamin DEB berjalan dengan lancar, seperti “Perbendaharaan Negara “ (the Federal Treasury) menyediakan belanjawan dan meluluskan pinjaman, “Unit Perancangan Ekonomi” (the Economic Planning Unit) peruntukkan Kerajaan dan meluluskan projek, “ Jabatan Perkhidmatan Awam-JPA” (the Public Services Department) pengurusan dan tenaga kerja dan “Unit Penyelarasan Pelaksanaan” (the Implementation and Coordination Unit- ICU) memantau dan menilai pencapaian projek-projek yang dilaksanakan. Tun Abdul Razak telah mengarahkan pertubuhan the Malaysian National Insurance Campany (MNI) yang merupakan subsidairi PERNAS. Pada Jun 1973, the Malaysian Nasional Reinsunce Berhad (MNRB) telah ditubuhkan sebagai usaha sama dengan PERNAS menjadi pemengang saham utama dan sepuluh syarikat insuran tempatan memiliki saham-sahamnya. Pada tahun yang sama, undang-undang yang menghendaki semua syarikat insuran yang baru beroperasi di Malaysia memperuntukkan 30 peratus saham untuk orang Melayu dan kaum bumiputera yang lain telah diluluskan.
35
James P. Ongkili, op. Cit ., Hlmn. 227.
Tun Abdul Razak telah memutuskan bahawa satu daripada rancangan utama adalah untuk meningkatkan taraf hidup di kwasan luar bandar adalah dengan menyediakan kemudahan yang sama seperti yang dinikmati oleh penduduk di bandar. Salah satu usaha yang dijalankan bagi mencapai objektif ini adalah untuk menghapuskan peminjam wang dan orang tengah dan mempromosikan hasil-hasil pertanian menjadi industri pertanian. Oleh itu, agansi Kerajaan telah berusaha dengan bersungguh-sungguh untuk memberi kemudahan pinjaman. Dari tahun 1971 hingga 1973, pinjaman telah diberikan kepada industri pertanian yang berskala kecil oleh MARA, MIDF dan “Bank Bumiputera Malaysia Berhad” (BBMB). Pada masa tersebut, “Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan” (the Federal Land Development Authority- FELDA) sudah menbangunkan 224,000 ekar tanah. Lebih 200,000 ekar tanah baru melibatkan 75 skim telah dibuka. Lebih 16,500 kelauarga yang dahulunya miskin, tidak mempunyai tanah dan tidak mendapat bantuan, telah menemui kehidupan yang baru dengan adanya skim FELDA. Skim-skim telah membawa kepada skim tanah yang lebih besar berasaskan satu kawasan yang lebih luas seperti “Segitiga Jengka” yang melibatkan 150,000 ekar dan mempunyai konsep yang mempercepatkan perbangunan petani di luar bandar daripada pertanian tradisional kepda pertanian moden. Matlamat Tun Abdul Razak iaitu pada tahun 1970, tahun akhir “Rancangan Malaysia Pertama” (the First Malaysian Plan), 140,000 ekar dibuka untuk memberi peluang kepada 21,000 keluarga. Tun Abdul Razak mahu melihat masyarakat Melayu mempunyai kebolehan untuk mengurus dan mengetuai kegiatan dalam pelbagai bidang perdagangan dan industri. Ini bermakna, adalah menjadi satu keperluan Kerajaan untuk menyediakan pendidikan teknikal dan latihan pengurusan dan perniagaan. Pada masa yang sama, Tun Abdul Razak juga mahu melihat bahawa corak pekerjaan dalam semua peringat perlu menggambarkan keseimbangan komposisi kaum. Bagi kebanyakan industri, 40 peratus kuata perkerjaan perlu diah=gihkan kepada orang Melayu namun hal ini bergantung kepada kekosongan dan kesesuaian latihan dan kelayakan pekerja Melayu. Penyusunan semula sumber tenaga kerja menjadi agenda penting Tun Abdul Razak yang mahu majikan menyusun semula sumber tenaga kerja dalam semua peringkat termasuklah pengurusan tertinggi yang menggambarkan keseimbangan kaum. Dalam pada itu, Kerajaan menggalakkan perkembangan serta kepelbagaian industri dan perniagaan dalam usaha memperbanyakkan peluang pekerjaan.
Walaupun beberapa perkara telah berjaya dicapai, pada awal 1974, ketidakseimbangan pekerja dan pemilikan di kalangan kaum masih lagi serius. Dalm sektor pengeluaran, oenyertaan orang Melayu adalah 45 peratus daripada jumlah perkerjaan. Walau bagaimanapun, 55 peratus orang Melayu yang bekerja ini berstatus buruh dan tidak terlatih sedangkan 77 peratus terdiri daripada orang Cina dalam golongan profesional dan kumpulan pengurusan dan 73 peratus kumpualan teknikal dan penyeliaan. Bagi meningkatkan golongan profesional Melayu dalam sektor swasta, Kerajaan telah menggalakkan pemegang biasiswa Kerajaan yang kebiasaaannya diserap masuk kedalam perkhidmatan awam dilepaskan dari ikatan kontrak atau dipindahkan ikatan kontrak supaya menyertai sektor swasta sejurus tamat pengajian. Bagi meneruskan dasar ini, pada tahun 1975, Kerajaan telah membuat undang-undang berkaitan dengan “Akta Penyelarasan Perindustrian” (the Industrial Coordination Arc) dan menetapkan syarat kepada syarikat yang terlibat, tidak kita sejak bila mereka telah beroperasi, harus dapat lesen daripada Kementerian dan mestilah memenuhi syarat-syarat yang diperlukan sebelum lesen dikeluarkan. Ini dilalikan adalah untuk mengawal kegiatan syarikat tersebut supaya selaras dengan DEB. Walaupun pemilikan ekonomi orang Melayu semakin bertambah, pertubuhan ekonomi orang bukan Melayu jauh lebih tinggi, menjadi jurang perbezaan semakin ketara. Pada tahun 1985, pemilikan ekonomi bukan Melayu meningkat kepada 57 peratus berbanding dengan pemilikan Melayu yang hanya 18 peratus. Justeru itu perasaan kecewa timbul apabila orang bukan Melayu masih tidak berpuas hati dengan DEB dan mendakwa peluang baru yang diberikan kepada orang Melayu menyebabkan peluang mereka yang semakin berkurang. Ekonomi yang tidak seimbang ini akan kekal mejadi akar kepada masalah politik negara. Dikenal pasti sebagai elemen penting kepada kestabilan politik sejak awal 1970-an, kewujudan DEB
dapat
menghalang
masalah
perkauaman
daripada
bertambah
buruk
namun
perlaksanaannya sentiasa dipenuhi dengan ketegangan kaum kesan daripada perasaan tidak puas hati , tidak mahu bertolak ansur, mengenepikan peruntukanm Perlembagaan dan yang paling ketara adalah perjuangan untuk mengambilalih kuasa politik negara. REFORMASI POLITIK- BARISAN NASIONAL
Mengikut sejarah, Barisan Nasional mempunyai perbezaan yang jelas dengan Perikatan. Perikatan lahir hasil daripada keperluan untuk kerjasama antara tiga kaum utama (Melayu, Cina dan India) sebagai syarat yang diletakkan oleh pihak British dalam perindingan untuk
kemerdekaan Malaya. Manakala, Barisan Nasional wujud bagi menyelamatkan negara yang berada dalam situasi bahaya akibat perpecahan kaum. Tun Abdul Razak berpendapat, terlalu banyak unsur-unsur politik merupakan ramuan yang buruk bagi pembangunan nasional. Dengan itu, rasional UMNO membentuk Barisan Nasional adalah berpaksikan keperluan untuk mengurangkan politicking dan berusaha secara kolektif untuk mempercepatkan pembangunan. Cabaran dan prinsip Tun Abdul Razak ini telah diterima dengan hati yang terbuka oleh parti politik yang lain termasuk kumpulan antiPerikatan. Idea ini juga telah membawa “Parti Islam Se-Malaysia” (Pan Malaya Islamic PartyPIMP/PAS) mengambil keputusan untuk menyertai Barisan Nasional dengan pandangan bahawa gabungan ini merupakan satu tindakan sementara bagi mendapat peruntukan pembangunan di Kelantan disamping menguatkan Parti tersebut di Utara Semenanjung Malaysia. Kemasukan PMIP/PAS kedalam Kerajaan telah mencipta kejayaan bersejarah bagi UMNO, hal ini telah memberi makna bahawa tiada lagi parti Melayu yang berpengaruh sebagai pembangkang di Parlimen. Pada masa yang sama, terdapat satu pandangan di kalangan pemimpin UMNO bahawa MCA dan MIC yang menjadi dua rakan parti yang telah berada lama dalam Perikatan tidak bersungguh-sungguh meraih sokongan di kalangan masyarakat mereka. Sebagai bukti, prestasi Perikatan dalam Pilihanraya Umum 1969 telah mengancam kedudukan kuasa politik Kerajaan Perikatan pada masa hadapan. Pilihanraya Umum 1969, telah menunjukkan bahawa MCA dan MIC tidak mempunyai kemampuan untuk menangani cabaran orang bukan Melayu terhadap penguasaan politik orang Melayu dan gagal untuk mendapat sokongan pengundi bukan Melayu. Tun Abdul Razak sebenarnya agak kecewa dengan peralihan pengundi bukan Melayu yang berpaling tadah daripada Perikatan dan beliau mengancam untuk membentuk Kabinet yang tidak mempunyai wakil daripada golongan orang bukan Melayu. Hal ini telah menyebabkan MCA menarik diri dari Perikatan. Buat pertama kalinya Perikatan gagal memperoleh mejoriti dua pertiga di Parlimen. MCA telah hilang kredibelitinya sebagai parti utama masyarakat Cina apabila hanya menang 13 daripada 33 kerusi yang ditandingi. Pengundi Cina lebih cenderung memilih “Parti Tindakan Demorkratik” (the Democratic Action Party- DAP), “Gerakan Rakyat Malaysia” (GERAKAN) dan “Parti Progresif Rakyat” (the People Progressive Party-PPP). UMNOI juga mengalami beberapa kekalahan kepada PIMP/PAS di kawasan luar bandar.
Prestasi buruk Perikatan dalam Pilihanraya Umum 1969 dan berlakunya rusuhan kaum pada 13 Mei memberi kesan buruk terhadap masa depan dan gabungan tiga parti ini. Mengekalkan gabungan tiga parti yang berasaskan kaum ini dilihat tidak lagi pratikal. Jika perlunya kerjasama antara kaum pada masa hadapan kepentingan politik yang lebih luas harus diambil kira. Tun Abdul Razak sedar akan risikonya besar dan beliau masih yakin bahawa kerjasama yang baru dan lebih besar diperlukan bagi meraih kembali sokongan rakyat dan bagi mengelakkan sokongan itu beralih kepada parti yang redikal dan perkauman. Daripada perspektif UMNO, khususnya golongan bari elit Melayu, mengekalka Kerajaan di bawah formula Perikatan, bukanlah merupakan satu strategi jangka masa panjang. Dirancang oleh Tun Abdul Razak dan dipersetujui oleh pemimpin tertinggi UMNO, idea p akatan Kerajaan campuran diperkenalkan. Ia merupakan permulaan kepada satu proses pergabungan politik antara kaum (inter-racial political collaborotion) dalam ruang yang lebih luas iaitu pembentukan Kerajaan pakatan di peringkat negeri diantara Perikatan dan parti-parti pembangkang dibawah kerjasama politik antara kaum. Kempen Pilihanraya Umum 1969 yang penuh dengan insiden-insiden buruk dan membahaya membuatkan Tun Abdul Razak dan pemimpin tertinggi UMNO bersetuju yang lain untuk mencari satu alternatif kerjasama politik antara kaum. Konsep Barisan Nasional meliputi penyusunan semula parti=parti politik utama yang mewakili segmen besar rakyat Malaysia yang inginkan keamanan dan keharmonian dengan konsep perkongsian kuasa antara kaum. Barisan Nasional dijangka akan menjadi satu gerakan yang berjaya menyatukan rakyat bagi negar yang berbilang kaum. Bagi
memulakan
kewujudan
Barisan
Nasional,
Tun
Abdul
Razak
mengulangi
kometmennya terhadap perkongsian kuasa antara kaum yang melibatkan prinsip akomodasi di kalangan golongan elit. Beliau menekankan kepada sistem politik dan ekonomi negara yang bergantung kepada perpaduan golongan elit UMNO. Akomodasi politik di kalangan UMNO perlu menjadi langkah pertama kepada akomodasi antara kaum yang melibatkan penyatuan parti – parti politik yang utama. Strategi Tun Abdul Razak bagi mengekalkan “Ketuanan Melayu” dan pengaruh UMNO telah dicapai dengan cara mengekalkan penguasaan pemimpin Parti yang sederhana (seperti Tun Dr. Ismail Dato Abdul Rahman, Tun Hussein Onn dan beberapa pengikut setia Tunku Abdul Rahman) dan menyerap masuk darah muda ke dalam Kerajaan dengan menerima golongan
radikal (seperti Dato‟ Seri Dr. Mahathit Mohamad, Datuk Musa Hitam) dan golongan teknokrat (seperti Tan Sri Gahazali Shafie). Motif Tun Abdul Razak adalah untuk meletakkan kerajaan yang diketuai oleh UMNO dalam bentuk yang dinamik dengan adanya kehadiran golongan elit Melayu. Melalui strategi pujuk-memujuk yang dilakukan secara efektif, Tun Abdul Razak berjaya mengurangkan unsur-unsur bahaya dalam parti yang ingin memecah belahkan sesama mereka. Tahun 1975 yang menjadi Jubli Perak bagi UMNO merupakan perubahan dengan meminda perlembagaannya dan memperkenalkan
“Jawatankuasa Kerja Pusat”(kemudiannya dipanggil
“Majlis Tertingg”), sebahagian peranannya sebagai alat penyelesaian masalah dalaman. Desakan yang kuat bagi menyatukan orang Melayu unutk mengekalkan “Ketuanan Melayu” wujud dikalangan Pemimpin UMNO. Nasionalisme Melayu yang bersatu ketika berlakunya gerakan anti-Malayan Union pada tahun 1946 dibaw ah Dato‟ Onn Jaafar teleh mencapai satu konsep politik Mleayu. Hal ini merupakan satu kejayaan bagi Tuanku Abdul Rahman kerana strategi tersebut telah ditruskan melalui rangka kerja Barisan Nasional. Selepas berjaya melapaskan masalah dalam UMNO, Tun Abdul Razak memberi tumpuan kepada masalah perpecahan Melayu apabila terjadinya kecenderungan di kalangan ahli UMNO kepada PMIP/PAS. Dalam tempoh yang singkat, melalui pujukan dan perundingan pemimpin atasan dengan penawaran jawatan di peringkat Kerajaan Pusat telah meletakkan PMIP/PAS sebagai Parti komponen kedua dalam kerajaan Pakatan Barisan Nasional. PMIP/PAS telah menyertai Kerajaan Pakatan pada awal tahun 1973. Satu persidangan khusus telah diadakan bagi memberi peluang kepada delegasi tersebut untuk membuat keputusan dan diadakan secara tertutup dan telah berlangsung selama tujuh jam. Keputusannya : 194 menyokong, 90 menentang dengan 14 tidak hadir, 30 undi lagi berkecuali. Sejurus selepas PMIP/PAS menyertai Barisan Nasional, pemimpinnya Dato‟ Mohamed Asri telah dilantik menjadi Menteri Pembangunan Tanah serta memegang tangjungjawab dalam hal-ehwal Islam. Walaupun hanya satu jawatan Kabinet dan satu jawatan dalam Majlis Eksekutif Kerajaan Terengganu, jawatan Timbalan Menteri Besar diberikan kepada PAS. Sebagai balasan, UMNO beroleh suara dalam Kerajaan Kelantan yang dipimpin oleh PAS. 36
36
Stephen Chee, ’ Malaysia and Singapore: The Political Economy of Multiracal Development’, Asian Survey, Volume XIV, Number € , Februari 1974, USA: University of California, Hlmn. 186.
UMNO dan PMIP/PAS saling berkerjasama antara satu sama lain dalam Kerajaan campuran di Kelantan , Terngganu, Perlis dan Kedah. UMNO juga menyertai Kerajaan campuran dengan parti pembankang yang lain di Serawak, Pulau Pinang dan Perak bagi mengimbangi kekurangan sokongan yang diberikan kepada MCA dan MIC. Kerajaan
campuran
di
peringkat
negeri
antara
Perikatan
dengan
parti-parti
pembangkang telah ditubihkan di Serawak (Julai 1970), Pulau Pinang (Februari 1972), Perak (Mei 1972), dan Kelantan, Terengganu, dan Kedah (Januari 1973). Kerajaan campuran di Serawak adalah diantara “Perikatan” dan “Parti Bersatu Rakyat Serawak” (the Serawak United People‟s Party- SUPP), bersama dengan GERAKAN di Pulau Pinang dan “Parti Progresif Rakyat” (the People Progressive Party-PPP) di Perak. Pembentukan gabungan parti politik yang lebih besar di bawah Barisan Nasional bagi mengantikan Perikatan dilakukan pada bulan Jun 1974. Gabungan ini mengandungi sembilan parti iaitu UMNO, MCA, MIC, PMIP/PAS, PPP, GERAKAN, SUPP, “Parti Pesaka Bumiputera Bersatu” (PBB) dan “Parti Gabungan Sabah” (the Sabah Alliance Party-SAP). Proses akomodasi golongan elit dan perkongsian kuasa dalam Barisan Nasional telah mengukuhkan lagi konsep perkerjaan bagi menyumbang kepada ketenteraman politik dan keharmonian hubungan kaum, yang merupakan ramuan penting bagi dasar sosio-ekonomi yang menjadi matlamat jangka panjang negara. Bagi UMNO, faedahnya agak menguntungkan walaupun mereka terpaksa berkongsi kuasa dan jawatan dengan pemimpin PMIP/PAS. Perpaduan Melayu merupakan sesuatu yang penting kerana kedua-dua Parti (PAS dan UMNO) telah lama diikat dengan perasaan saling membenci akibat daripada perbezaan ideologi. Bagi parti politik bukan Melayu di dalam Barisan Nasional, pengiraan asas yang dilakukan adalah berdasarkan faedah yang diperolehi dari Kerajaan yang dikuasai UMNO lebih penting daripada kehilangan sebilangan sokongan penggundi bukan Melayu. Ketika itu ialah suasana ketidaktentuan selepas 1969, ancaman kemungkinan kewujudan Kerajaan Melayu. Dengan itu, golongan elit bukan Melayu ini telah mengambil keputusan untuk memberi sokongan kepada pemimpin UMNO yang lebih sederhana bagi menjamin kekalnya jumlah bilangan calon bukan Melayu yang akan dipilih menganggotai Kerajaan bagi membolehkan pengaruh mereka masih kuat dalam penggubalan dasar-dasar dan undang-undang dan juga mempertahankan kepantingan budaya bukan Melayu.
Namun, ramai pemerhati pada masa tersebut merasakan kepelbagaian parti politik dalam Barisan Nasional tidak dianggapn sebagai satu cara yang ideal dalam jangka yang panjang. Tun Abdul Razak yakin bahawa Barisan Nasional mampu untuk berdaya saing. Kesahihan Barisan Nasional telah terbukti pada Pilihanraya Umum 1974 apabila Pakatan ini mencapai kejayaan yang besar dan memenangi 135 daripada 154 kerusi Parlimen (104 di Semenanjung Malaysia, 16 di sabah dan 15 di Serawak), ataupun 87 peratus undi popular. Ketika keputusan diketahui pada 24 Ogos, pihak pembangkang mengalami kekalahan yang teruk. Kemenangan besar bagi Barisan Nasional apabila kesemua sebelas Dewan Undangan Negeri di Malaysia Barat kekal teguh dibawah kawalan Barisan Nasional. Tiga daripadanya, Kelantan, Perlis dan Pahang tidak mempunyai walaupun seorang pembangkang. Tiga parti pembangkang yang tewas dalam pilihanraya ini , “Parti Sosialis Rakyat Malaysia” (PSRM) dan parti yang baru ditubuhkan “Kesatuan Insaf Tanah Air” (KITA) tidak memenangi sebarang kerusi, dan “Parti Keadilan Sosial”(PEKEMAS) hanya memengi satu kerusi Parlimen dan satu kerusi DUN. Hanya DAP yang masih mendapat tempat di Parlimen apabila Parti ini berjaya menambah lagi lima kerusi menjadikannya lebih kuat dengan sembilang kerusi. Tun Abdul Razak dan Barisan Nasional tidak mempunyai masalah untuk memperoleh dua pertiga mejoriti yang diingini, dua pertiga ini diperlukan bagi meminda perlembagaan, kuasa yang sering digunakan sejak kemerdekaan. Barisan Nasional memperolehi dua bertiga majoriti di Parlimen hasil daripada kerusi yang dimenangi di Malaysia Barat, 104 daripada jumlah 154 kerusi yang dipertandingkan pada waktu itu. Pada pilihanraya berikutnya iaitu pada tahun 1978,1982 dan 1986, Barisan Nasional telah berjaya mengekalkan kemenangan empat perlima majoriti di Parlimen. Pencapaian ini telah menunjukkan kekuatan sebenar Parti ini, dari segi undi popular, ia memperoleh sekitar 60 peratus undi. Ia menunjukkan bahawa Barisan Nasional telah berjaya meraih sokongan, walaupun isu perkauman merupakan sebab utama kekalahan Perikatan pada pilihanraya Umum 1969. Pembentukan pakatan Kerajaan yang stabil oleh Tun Abdul Razak telah mengembalikan kesinambungan perkongsian kuasa antara kaum dan menafikan sistem penguasaan politik satu kaum (hegemonism). Pakatan kerjasama antara kaum dalam Barisan Nasional bukan sahaja memberi kekuatan parti ini di Parlimen tetapi juga dapat meneruskan penguasaan Tun Abdul Razak
dalam politik. Kerjasama yang baru wujud di peringkat pusat dan juga negeri menguatkan pentadbiran Barisan Nasional. Kesimanbungan penguasaan UMNO dalam Pakatan Perikatan tiga parti dan sehingga Januari 1973, dalam Barisan Nasioanal, pakatan sepuluh parti politik adalah satu struktur politik negara yang mengkagumkan semenjak Perang Dunia Kedua. Dalam proses mengukurkan struktur tersebut, pelbagai cubaan dan tektik dilakukan oleh pembangkang namum menguasaan Barisan Nasional dalam politik tanah air masih belum boleh diganggu gugat lagi. Dengan lain kata, Malaysia telah diperintah oleh Partu politik yang sama semenjak mencapai kemerdekaan pada tahun 1975.
Kesimpulan
Allahyaraham Tun Abdul Razak Dato' Hussein adalah seorang pemimpin yang peka terhadap masalah-masalah yang dialami rakyat negara ini. Allahyaraham Tun Abdul Razak Dato' Hussein
seorang
pemimpin
yang
mencintai
keamanan
dan
pembangunan.
Allahyaraham Tun Abdul Razak Dato' Hussein adalah salah seorang tokoh tanah air yang telah berbakti dalam bidang pendidikan, pembangunan, pertahanan dan sosio ekonomi. Pelbagai kurniaan dan darjah kebesaran dicurahkan kepada Allahyaraham Tun Abdul Razak Dato' Hussein di dalam dan luar negara sebagai tanda aprisiasi perkhidmatan Allahyaraham Tun Abdul Razak Dato' Hussein kepada pembangunan bangsa dan negara sehingga menyandang gelaran Bapa Pembangunan Malaysia. Begitu juga dengan kehadiran Barisan Nasional dalam perkembangan politik tanah air dalam jangka masa yang panjang telah memberi suatu kekuatan kepada perkembangan politik dan ekonomi negara. Kejayaan Barisan Nasional dalam mengekalkan kuasa sejak pilihanraya tahun 1974 merupakan sutu testimoni yang jelas terhadap berakhirnya politik perkauman bersama-sama perkembangan amalan demokrasi berparlimen ala Malaysia. Keunikannya dapat dilihat apabila lebih daripada sepuluh parti politik mewakili semua kaum, etnik dan agama di negara berada dalam satu pakatan politik.
Rujukan
Abdullah Ahmad. 1987. Tengku Abdul Rahman Dan Dasar Luar Malaysia 1963-1970 , Kuala Lumpur: Berita Publishing Sdn. Bhd..
Aminuddin Mohd. Yusof, Mohd. Ali Kamaruddin. 1988. Kepimpinan Pemuda UMNO Antara
Personaliti dan Situasi . Selangor: Universiti Kebangsaan Malaysia. Chamil Wariya. B.A. Hamzah. ZOPFAN Mitos atau Realiti ..
Faridah Jaafar. 2007. Perdana Menteri dan Dasar Luar Malaysia: 1957-2005 . Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.
Far Eastern Economic Review (14 November 1970) F.V. Gagliano. 1970. Communal Violence in Malaysia 1969, The Political Aftermath . Athens:
Ohio.
Ghazalie Shafie. 1979. Bibliografi Tun Abdul Razak . Selangor: Dinamika Kreatif.
Gordon P. Means. 1991. Malaysia Politics: The Second Generation. Singapura: Oxford University Press Pte. Ltd..
Hassan Hj. Hamzah. 1990. Suka Duka Politik Mahathir , Kuala Lumpur: Media Printex (M) Sdn.
Bhd..
James P. Ongkili. 1985. Nation-Building In Malaysia 1970 . Oxford : Oxford University Press.
Malaysia Year Book 1974 . 1975. Kuala Lumpur: The Malay Mail Publications. Murugesu Pathamanathan. 1980. Readings in Malaysian Foreign Policy . Kuala Lumpur: University Malaya Press.
