PEDOMAN PELAYANAN PELAYANAN INSTALASI FARMASI RUMAH SAKIT PRIMA HUSADA
RUMAH SAKIT PRIMA HUSADA BanjararumSelatan BanjararumSelat an No. 3 Monoro!o " Malan#$ Tel%. &3'( " ')*+,-$ ')*-(+$ Fa/ ''(*,'$ 0e12te / 000.r2%rma4u2aamalan#.5om emal /%rma4u2aamalan#6#mal.5om /%rma4u2aamalan#6#mal.5om
1
Peraturan Dre!tur Ruma4 Sa!t Prma Hu2aa Nomor / 77'8RSPH8I"PER8DIR89I87&(, 77'8RSPH8I"PER8DIR89I87&(,
Tentan# Peoman Pela:anan In2tala2 Farma2
D2u2un ole4 / Ke%ala In2tala2 Farma2
;
D2etuju ole4 / Aut4or>e Per2on Per2on
;r.Lo? Kr22a Enar=
Dteta%!an ole4 / Dre!tur RS Prma Hu2aa
;r. Sa Harono$ MMRS=
2
Peraturan Dre!tur Ruma4 Sa!t Prma Hu2aa Nomor / 77'8RSPH8I"PER8DIR89I87&(, 77'8RSPH8I"PER8DIR89I87&(,
Tentan# Peoman Pela:anan In2tala2 Farma2
D2u2un ole4 / Ke%ala In2tala2 Farma2
;
D2etuju ole4 / Aut4or>e Per2on Per2on
;r.Lo? Kr22a Enar=
Dteta%!an ole4 / Dre!tur RS Prma Hu2aa
;r. Sa Harono$ MMRS=
2
PERATURAN DIREKTUR RUMAH SAKIT PRIMA HUSADA NOMOR / 77'8RSPH8I"PER8DIR89I87&(, 77'8RSPH8I"PER8DIR89I87&(, TENTAN< PEDOMAN PELAYANAN PELAYANAN INSTALASI FARMASI DIREKTUR RUMAH SAKIT PRIMA HUSADA Menm1an#
/
a.
b.
Men Men#n #n#at
/
1a40a 1a40a Peratura Peraturan n Dre!tur Dre!tur Ruma4 Sa!t Prma Prma Hu2aa Hu2aa Nomor Nomor &3&8RS &3&8RSPH PH8I"P 8I"PER ER8DI 8DIR8I R8I87& 87&(+ (+ tentan tentan# # Peom Peoman an Pela:a Pela:anan nan In2tala2 Farma2 ma24 1elum memenu4 !e1utu4an 4u!um ma2:ara!at 2e4n##a %erlu la!u!an %eru1a4an@ 1a40a 1a40a 1era2ar 1era2ar!an !an %ertm1a %ertm1an#a n#an n 2e1a#am 2e1a#amana ana ma!2u ma!2u alam alam 4uru 4uru a$ %erlu %erlu meneta%! meneta%!an an Peraturan Peraturan Dre!tur Dre!tur tentan# tentan# Peoman Pela:anan In2tala2 Farma2@
(. Unan an#"U #"Unan an# Nom Nomor or 3+ Ta4un 7&& 7&&- tent tenta an# Ke2e Ke2e4 4atan tan@ 7. Unan#"U Unan#"Unan nan# # Nomor '' Ta4un Ta4un 7&&7&&- tentan# tentan# Ruma4 Ruma4 Sa!t@ 3. Unan an#"U #"Unan an# Nomor mor 3+ Ta4un 7&( 7&(' ten tentan tan# Tena#a a#a Ke2e4atan@ '. Peraturan Peraturan Pemer Pemernta4 nta4 Nomor Nomor )( Ta4u Ta4un n 7&&- tentan# tentan# Pe!erjaa Pe!erjaan n Kearma2an@ ). Pera Peratu tura ran n Ment Menter er Ke2e Ke2e4a 4ata tan n Re%u Re%u1l 1l! ! Ino Inone ne2 2a a Nomo Nomorr ,7 ta4un ta4un 7&(+ 7&(+ Tentan# entan# Stan Stanar ar Pela: Pela:ana anan n Farma2 Farma2 Ruma4 Ruma4 Sa!t@ +. Pera Peratu tura ran n Ment Menter er Ke2e Ke2e4a 4ata tan n Re%u Re%u1l 1l! ! Ino Inone ne2 2a a Nomo Nomorr 7' ta4u ta4un n 7&(+ 7&(+ Tenta entan# n# Per2 Per2:a :ara rata tan n Te!n e!n2 2 Ban# Ban#un unan an an an Pra2arana Ruma4 Sa!t@ ,. Pera Peratu tura ran n Ment Menter er Ke2e Ke2e4a 4ata tan n Re%u Re%u1l 1l! ! Ino Inone ne2 2a a Nomo Nomorr )+ ta4un 7&(' Tentan# Kla2!a2 an Per>nan Ruma4 Sa!t@ MEMUTUSKAN
Meneta%!an Pertama
/ /
Keua
/
Peoman Pela:anan In2tala2 Farma2 2e1a#amana ma!2u alam D!tum Pertama 2e1a#amana terlam%r alam %eraturan n.
Ket#a
/
Peoman Pe Pela:anan In2 In2tala2 Fa Farma2 #una!an 2e1 2e1a#a a5 a5uan alam alam Pela!2an Pela!2anaan aan Pela:an Pela:anan an In2tala2 In2tala2 Fama2 Fama2 Ruma4 Ruma4 Sa!t Sa!t Prma Hu2aa.
Keem%a em%att
/
Paa 2a 2aat Pera Peratu tura ran n D Dre! re!tur tur Ruma Ruma4 4 Sa Sa!t !t Pr Prma Hu Hu2aa 2aa n n mula mula 1erla 1erla!u$ !u$ Perat Peratur uran an Dre! Dre!tur tur Ruma4 Ruma4 Sa!t Sa!t Prma Prma Hu2a Hu2aa a Nomor Nomor &3&8RSPH8I"PER8DIR8I87&(+ tentan# Peoman Pela:anan In2tala2 Farma2 5a1ut an n:ata!an ta! 1erla!u.
Kelma
/
Peraturan n n mu mula 1e 1erla!u %a %aa ta tan##al teta%!an.
PERATURAN DIREKTUR RUMAH SAKIT PRIMA HUSADA TENTAN< PEDOMAN PELAYANAN PELAYANAN INST I NSTALASI ALASI FARMASI.
3
Dteta%!an MALAN< Paa tan##al(& un 7&(, DIREKTUR RUMAH SAKIT PRIMA HUSADA
r. Sa Harono$ MMRS
4
KATA PEN
Malan#$ (& un 7&(,
Pen:u2un
5
TIM PENYUSUN (. r. Sa Harono.$ MMRS 7. r. Lo? Kr22a Enar 3. r.It Ba#u2 A%rantono '. D0 No?ant$ AM.AK ).
6
DAFTAR ISI SAMPUL PEN
7
LAMPIRAN PERATURAN DIREKTUR RUMAH SAKIT PRIMA HUSADA NOMOR / 77'8RSPH8I"PER8DIR89I87&(, TENTAN< PEDOMAN PELAYANAN INSTALASI FARMASI
PEDOMAN PELAYANAN INSTALASI FARMASI BAB I PENDAHULUAN A. LATAR BELAKAN< Pela:anan Kearma2an Ruma4 Sa!t meru%a!an 1a#an :an# ta! ter%2a4!an ar 22tem %ela:anan !e2e4atan Ruma4 Sa!t :an# 1erorenta2 !e%aa %ela:anan %a2en$ %en:eaan Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a :an# 1ermutu an terjan#!au 1a# 2emua la%2an ma2:ara!at terma2u! %ela:anan arma2 !ln!. A%ote!er !4u2u2n:a :an# 1e!erja Ruma4 Sa!t tuntut untu! mereal2a2!an %erlua2an %ara#ma Pela:anan Kearma2an ar orenta2 %rou! menja orenta2 %a2en. Per!em1an#an ter2e1ut a%at menja %eluan# 2e!al#u2 meru%a!an tantan#an 1a# A%ote!er untu! maju menn#!at!an !om%eten2n:a 2e4n##a a%at mem1er!an Pela:anan Kearma2an 2e5ara !om%re4en2 an 2multan 1a! :an# 1er2at manajeral mau%un arma2 !ln!. Strate# o%tmal2a2 4aru2 te#a!!an en#an 5ara memanaat!an S2tem Inorma2 Ruma4 Sa!t 2e5ara ma!2mal %aa un#2 manajemen !earma2an$ 2e4n##a 4ara%!an en#an moel n a!an terja e2en2 tena#a an 0a!tu. E2en2 :an# %erole4 !emuan manaat!an untu! mela!2ana!an un#2 %ela:anan arma2 !ln! 2e5ara nten2. Dalam Unan#"Unan# Nomor '' Ta4un 7&&- tentan# Ruma4 Sa!t n:ata!an 1a40a Ruma4 Sa!t 4aru2 memenu4 %er2:aratan lo!a2$ 1an#unan$ %ra2arana$ 2um1er a:a manu2a$ !earma2an$ an %eralatan. Per2:aratan !earma2an 4aru2 menjamn !eter2eaan Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a :an# 1ermutu$ 1ermanaat$ aman$ an terjan#!au. Selanjutn:a n:ata!an 1a40a %ela:anan Seaan Farma2 Ruma4 Sa!t 4aru2 men#!ut Stanar Pela:anan Kearma2an :an# 2elanjutn:a amana4!an untu! atur en#an Peraturan Menter Ke2e4atan Nomor ,7 Ta4un 7&(+. B. TUUAN DAN FUN
8
Me2 Ha12 Pa!a Ruma4 Sa!t an Pela:anan Farma2 Kln!. Tujuan K4u2u2 (. Melan#2un#!an %ela:anan arma2 :an# o%tmal 1a! alam !eaaan 1a2a mau%un alam !eaaan #a0at arurat$ 2e2ua en#an !eaaan %a2en mau%un a2lta2 :an# ter2ea. 7. Men:elen##ara!an !e#atan %ela:anan %roe2onal 1era2ar!an %ro2eur !earma2an an et! %roe2. 3. Mela!2ana!an KIE ;Komun!a2 Inorma2 an Eu!a2= men#ena o1at. '. Menjalan!an %en#a0a2an o1at 1era2ar!an aturan"aturan :an# 1erla!u. ). Mem1er!an an men#a0a2 %ela:anan 1ermutu melalu anal2a$ telaa4$ an e?alua2 %ela:anan. Fun#2 Pela:anan Farma2 Pen#elolaan Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a (. Meml4 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a 2e2ua en#an !e1utu4an %ela:anan ruma4 2a!t. 7. Meren5ana!an !e1utu4an 2eaan arma2 2e5ara o%tmal. 3. Men#aa!an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a 1er%eoman %aa %eren5anaan :an# tela4 1uat 2e2ua !etentuan :an# 1erla!u. '. Mem%rou!2 2eaan arma2 untu! memenu4 !e1utu4an %ela:anan !e2e4atan ruma4 2a!t. ). Menerma 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a 2e2ua en#an 2%e2!a2 :an# 1erla!u. +. Men:m%an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a 2e2ua en#an 2%e2!a2 an %er2:aratan !earma2an@ ,. Men2tr1u2!an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a !e ma2n#"ma2n# unt %ela:anan ruma4 2a!t@ *. Memu2na4!an an menar! 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a :an# ta! memenu4 %er2:aratan mutu. Pela:anan Farma2 Kln! (. Men#!aj n2tru!2 %en#o1atan atau re2e% %a2en. 7. Men#ent!a2 ma2ala4 :an# 1er!atan en#an %en##unaan 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a. 3. Men5e#a4 an men#ata2 ma2ala4 :an# 1er!atan en#an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a. '. Mem1er!an norma2 o1at !e%aa %etu#a2 !e2e4atan$ %a2en atau !eluar#a. ). Mem1er!an !on2eln# o1at !e%aa %a2en atau !eluar#a. +. Mela!u!an 2%en2n# 2eaan 2terl en#an te!n! a2e%t2. ,. Mela!u!an %en5atatan an %ela%oran 2eta% !e#atan.
. RUAN< LIN
9
an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a an !e#atan Pela:anan Farma2 Kln!. Ke#atan ter2e1ut 4aru2 u!un# ole4 2um1er a:a manu2a$ 2arana$ an %eralatan. A%ote!er alam mela!2ana!an !e#atan Pela:anan Kearma2an ter2e1ut ju#a 4aru2 mem%ertm1an#!an a!tor r2!o :an# terja :an# 2e1ut en#an manajemen r2!o. D. BATASAN OPERASIONAL Bata2an o%era2onal ar n2tala2 arma2 men5a!u% %ro2e2/ (. Pen#elolaan 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a :an# mel%ut !e#atan meran5an# %ro2e2 :an# ee!t$ %enera%an$ an %er1a!an ter4aa% %eml4an$ %eren5anaan !e1utu4an$ %en#aaan$ %enermaan$ %en:m%anan$ %en2tr1u2an$ %emu2na4an an %enar!an$ %en#enalan$ an amn2tra2$ 7. Farma2 Kln! :an# mel%ut %en#!ajan an %ela:anan re2e%$ %enelu2uran r0a:at %en##unaan o1at$ re!on2la2 o1at$ %ela:anan norma2 o1at ;PIO=$ !on2eln#$ visite$ %emantauan tera% o1at ;PTO=$ montorn# ee! 2am%n# o1at ;MESO=$ e?alua2 %en##unaan o1at ;EPO=$ 2%en2n# 2eaan 2terl$ an %emantauan !aar o1at alam ara4 ;PKOD=.
10
11
BAB II STANDAR KETENAn %ra!te! a%ote!er ;SIPA=. '. Paa %ela!2anaann:a A%ote!er 1antu ole4 Tena#a Te!n2 Kearma2an alam menjalan Pe!erjaan Kearma2an :an# meml! STRTTK 2erta mem%un:a em%un:a >n !erja ;SITTK=. ). Ke%ala IFRS 1ertan##un# ja0a1 ter4aa% 2e#ala a2%e! 4u!um an %eraturan" %eraturan arma2 1a! ter4aa% %en#a0a2an 2tr1u2 mau%un amn2tra2 1aran# arma2. +. Seta% 2aat 4aru2 aa a%ote!er tem%at %ela:anan untu! melan#2un#!an an men#a0a2 %ela:anan arma2 an 4aru2 aa %enele#a2an 0e0enan# :an# 1ertan##un# ja0a1 1la a%ote!er 1er4alan#an. ,. Aan:a uraan tu#a2 1a# 2ta an %m%nan arma2. *. Aan:a 2ta arma2 :an# jumla4 an !ual!a2n:a 2e2ua!an en#an !e1utu4an -. Aa a%ote!er :an# meml! !ual!a2 %en!8%en#ajar untu! men#a0a2 jalann:a %elat4an !earma2an 1a# ma4a220a a!ulta2 arma2 an atau tena#a arma2 lan. (&. Penlaan ter4aa% 2ta 4aru2 la!u!an 1era2ar!an tu#a2 :an# ter!at en#an %e!erjaan un#2onal :an# 1er!an an ju#a %aa %enam%lan !erja :an# 4a2l!an alam menn#!at!an mutu %ela:anan.
7
B. DISTRIBUSI KETENA
CAKTU KERA ( 24t ( 24t ( 24t ( 24t ( 24t ( 24t
UMLAH SDM ( oran# 7 oran# ' oran# ' oran# * oran# ( oran#
. PEN
CAKTU KERA ( 24t
DEFINISI CAKTU KERA &*.&&"(+.&&
UMLAH SDM
( oran# 7 oran#
Ke%ala In2tala2 Farma2 Ruma4 Sa!t Ke%ala Ruan# A%ote!er Ra0at alan
( 24t 7 24t
TTK Ra0at alan
3 24t
A%ote!er Ra0at Ina% TTK Ra0at Ina%
( 24t 3 24t
A%ote!er Koornator Penermaan$ D2tr1u2$ an Prou!2 TTK Penermaan$ D2tr1u2$ an Prou!2
( 24t
&*.&&"(+.&& &*.&&"(+.&& ('.3&"77.&& &+.3&"('.3& ('.&&"77.&& 77.&&"&,.&& &*.&&"(+.&& &+.3&"('.3& ('.&&"77.&& 77.&&"&,.&& &*.&&"(+.&&
( 24t
&*.&&"(+.&&
( oran#
(( oran#
3 oran# (& oran#
( oran#
( oran#
8
BAB III STANDAR FASILITAS A. DENAH RUAN< Terlam%r B. STANDAR FASILITAS (. Ban#unan Fa2lta2 1an#unan$ ruan#an an %eralatan memenu4 !etentuan 2e1a#a 1er!ut / a. Lo!a2 men:atu en#an 22tem %ela:anan ruma4 2a!t. 1. Lua2 :an# 5u!u% untu! %en:elen##araan a2u4an !earma2an ruma4 2a!t. 5. D%2a4!an antara a2lta2 untu! %en:elen##araan manajemen$ %ela:anan lan#2un# %aa %a2en$ an 2%en2n#. . Memenu4 %er2:aratan ruan# tentan# 2u4u$%en5a4a:aan$ !elem1a1an$ te!anan an !eamanan 1a! ar %en5ur mau%un 1natan# %en#erat. e. Ruan# %en:m%anan mem%er4at!an !on2 2anta2$ tem%eratur$ 2nar85a4a:a$ !elem1a1an$ ?entla2$ an 22tem %em2a4an untu! menjamn mutu %rou! an !eamanan %etu#a2. . Ruan# %ela:anan 5u!u% untu! 2eluru4 !e#atan %ela:anan arma2 ruma4 2a!t an ter%2a4 antara ruan# %ela:anan %a2en ra0at jalan$ %ela:anan %a2en ra0at na% an %ela:anan !e1utu4an ruan#an. 7. Sarana Fa2lta2 ruan# 4aru2 memaa alam 4al !ualta2 an !uantta2 a#ar a%at menunjan# un#2 an %ro2e2 %ela:anan !earma2an$ menjamn ln#!un#an !erja :an# aman untu! %etu#a2$ an memua4!an 22tem !omun!a2 ruma4 2a!t. Fa2lta2 utama alam !e#atan %ela:anan In2tala2 Farma2$ terr ar/ No (. a
1 7. a
Nama Ruan#an Per2:aratan Ruan#an Ruan# Amn2tra2 an Kantor Ruan#an Ke%ala Umum In2tala2$ ruan#an Sta$ Ruan#an Kerja an Amn2tra2 Tata U2a4a Ruan#an Pertemuan Umum
Keteran#an Ruan#an ter#a1un#
Ruan#an ter2entral Ruma4 Sa!t Ruan#an %en:m%anan 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an 4a12 %a!a Ruan#an Ruan#an %en:m%anan "Lua2 ruan#an men:e2ua!an %en:m%anan !on2 umum 2eaan arma2$ ;ruan# %en:m%anan !e1utu4an !a%a2ta2 alat !e2e4atan$ an 2eaan arma2$ alat %ela:anan. 1a4an 4a12 %a!a !e2e4atan$ an 1a4an "Tem%eratur ruan#an %el4ara %aa 2u4u an ruan#an 4a12 %a!a=
9
()"7)&.
1
3. a
1
%en:m%anan o1at %rou!2 a%at #a1un#
Ruan#an %en:m%anan !on2 !4u2u2 ;ruan#an %en:m%anan o1at :an# termola1l$ nar!ot!a an %2!otro%!a$ 2erta o1at81a4an 1er1a4a:a=
"Lua2 ruan#an Ruan#an o%2onal men:e2ua!an !e1utu4an !a%a2ta2 %ela:anan. "Seta% ruan#an 2ea!an mnmal 7 ;ua= !ota! !onta! atau ta! 1ole4 men##una!an %er5a1an#an. "Sto% !onta! !4u2u2 alat 2m%an o1at !4u2u2 4aru2 2ea!an ter2enr :an# !om%at1el en#an alat :an# a!an %a!a. "Tem%eratur ruan#an %el4ara %aa 2u4u ()"7) &. Ruan#an Prou!2 Seaan Farma2 Ruan#an Prou!2 "Lua2 ruan#an mnmal Seaan Farma2 Non 7 ;ua= !al aera4 !erja Sterl %eralatan. "Total %ertu!aran uara mnmal '8jam en#an te!anan uara %o2t. "Tem%eratur ruan#an %el4ara %aa 2u4u ()"7)&. Ruan#an A2e%t5 D2%en2n# ;%en5am%uran o1at 2unt!= Ruan#an Ber24 ;5lean "Lua2 ruan#an Room= 2e2ua!an en#an ma5am an ?olume !e#atan. "Total %ertu!aran uara 7&"'&8jam en#an te!anan uara %o2t. "Kela2 ruan#an (&.&&&. "Alran uara lamnar. "Hnar ruan#an 1er2uut. "Seta% ruan#an 2ea!an mnmal 7 ;ua= !ota! !onta! atau
10
Ruan#an Antara
Ruan#an Pen:m%anan O1at Prou!2
Ruan#an
ta! 1ole4 men##una!an %er5a1an#an. "Sto% !onta! !4u2u2 BS8LAF 2ea!an ter2enr an 4aru2 !om%at1el en#an ren5ana alat :an# a!an %a!a. "Tera%at alat BS8LAF en#an !ela2 ruan#an (&& en#an %ertu!aran uara mnmal (7& !al %er jam en#an te!anan uara %o2t. "Tem%eratur ruan#an %el4ara %aa (+"7) &. "Kelem1a1an relat )&" +&G . "Lua2 ruan#an 2e2ua!an en#an ma5am an ?olume !e#atan. "Total %ertu!aran uara mnmal 7&8jam en#an te!anan uara %o2t teta% le14 rena4 ar 5lean room. "Kela2 ruan#an (&&.&&&. "Hnar ruan#an 1er2uut. "Lua2 ruan#an 2e2ua!an en#an ma5am an ?olume !e#atan. "Total %ertu!aran uara mnmal 7&8jam en#an te!anan uara %o2t teta% le14 rena4 ar ruan#an antara. " Kela2 ruan#an (&&.&&&. "Hnar ruan#an 1er2uut. "Tem%eratur ruan#an %el4ara %aa 2u4u ()"7)& . "Lua2 ruan#an
11
2e2ua!an en#an ma5am an ?olume !e#atan. "Total %ertu!aran uara mnmal (78jam en#an te!anan uara netral. "Hnar ruan#an 1er2uut. '. a
) a
1
5
Ruan# Penunjan# Lan Ruan# Tun##u
"Lua2 ruan#an tun##u men:e2ua!an !e1utu4an !a%a2ta2 %ela:anan en#an %er4tun#an ("($) m78oran#. "Total %ertu!aran uara mnmal +8jam. "Ruan#an tun##u len#!a% en#an a2lta2 e2ne!2 tan#an. Ruan# D2tr1u2 Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Ha12 Pa!a ;e%o8 2atelt= Ruan# ra5! o1at "Lua2 ruan#an Keter2eaan men:e2ua!an ruan#an n aala4 !e1utu4an !a%a2ta2 o%2onal %ela:anan. "Total %ertu!aran uara mnmal '8jam en#an te!anan uara %o2t. "Tem%eratur ruan#an %el4ara %aa 2u4u ()"7)& . Ruan#an %en:m%anan "Lua2 ruan#an 2eaan arma2$ alat men:e2ua!an !e2e4atan an 1a4an !e1utu4an !a%a2ta2 me2 4a12 %a!a %ela:anan. ;e%o82atelt= "Total %ertu!aran uara mnmal '8jam en#an te!anan uara %o2t. "Tem%eratur ruan#an %el4ara %aa 2u4u ()"7)& . Ruan# Pela:anan Umum Inorma2 O1at Ruan# Kon2eln# O1at Umum
3. Peralatan
12
Fa2lta2 %eralatan 4aru2 memenu4 %er2:aratan :an# teta%!an terutama untu! %erlen#!a%an 2%en2n# 2eaan 2terl mau%un non2terl. Fa2lta2 %eralatan 4aru2 jamn 2en2t %aa %en#u!uran an memenu4 %er2:aratan$ %enaraan an !al1ra2 untu! %eralatan tertentu 2eta% ta4un. Peralatan mnmal :an# 4aru2 ter2ea/ a. Peralatan untu! %en:m%anan$%era5!an$ an %em1uatan 2eaan 2terl mau%un non2terl. 1. Peralatan !antor untu! amn2tra2 an ar2%. 5. Ke%u2ta!aan :an# memaa untu! mela!2ana!an %ela:anan norma2 o1at. . Lemar %en:m%anan !4u2u2 untu! nar!ot!a an %2!otro%!a$ 1er!un5 #ana en#an !un5 :an# 2elalu 1a0a ole4 a%ote!er. e. Lemar %enn#n untu! 2eaan arma2 :an# memerlu!an 2u4u mnmum.
13
BAB I9 KEBIAKAN A. KEBIAKAN PELAYANAN DAN MANAEMEN FARMASI 1. Pelayanan Farmasi dilaksanakan dengan sistem satu pintu. 2. Mana#emen o1at ruma4 2a!t meru%a!an tan##un#ja0a1 ar %ela:anan arma2$ a22ten mana#er$ mana#er$ an %ra!t2 a2u4an !ln2. 3. Peml4an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a n 1era2ar!an ormularum$ 2tanar Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a :an# tela4 teta%!an@ %ola %en:a!t@ ee!tta2 an !eamanan@ mutu@ 4ar#a@ an !eter2eaan %a2aran. 4. Pen#aaan 4aru2 ee!t :an# menjamn !eter2eaan$ jumla4$ an 0a!tu :an# te%at en#an 4ar#a :an# terjan#!au an 2e2ua 2tanar mutu. 5. Pengadaan harus melalui proses pemilihan pemasok, pemilihan metode pengadaan, penentuan spesifikasi kontrak, pemantauan proses pengadaan, dan pembayaran. 6. Pen#aaan Seaan Farma2 an Alat Ke2e4atan 1aru 4aru2 melalu Panta Farma2 an Tera% an %ro2eur :an# tela4 teta%!an ole4 Ruma4 Sa!t. 7. Hal"4al :an# 4aru2 %er4at!an alam %em1elan antara lan !rtera mutu o1at$ %er2:aratan %ema2o!$ %enentuan 0a!tu %en#aaan an !eatan#an 2eaan arma2$ %emantauan ren5ana %en#aaan 2e2ua jen2$ jumla4 an 0a!tu. 8. Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a 4aru2 mem%un:a Nomor I>n Ear 2ean#!an 1a4an 1er1a4a:a 4aru2 men:erta!an Material Safety Data Sheet ;MSDS= an alat !e2e4atan 4aru2 len#!a% Certificate of Origin. 9. Expired date mnmal 7 ;ua= ta4un !e5ual untu! Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a tertentu ;?a!2n$ rea#en2a$ an lan" lan=. 10. Instalasi Farmasi memiliki mekanisme yang mencegah kekosongan stok obat dan mendapatkan obat saat Gudang Instalasi Farmasi tutup. 11. In2tala2 arma2 mem%rou!2 2eaan 4anru12 an 54lorn en#an %ro2eur :an# tela4 teta%!an ole4 Ruma4 Sa!t an ter1ata2 4an:a untu! memenu4 !e1utu4an %ela:anan nternal ruma4 2a!t. 12. Seaan arma2$alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a :an# terma 4aru2 %er!2a an 2e2ua!an en#an 2%e2!a2 %aa orer %em1elan ruma4 2a!t an 4aru2 2e2ua en#an 2%e2!a2 !ontra! :an# tela4 teta%!an. 13. Penyimpanan harus menjamin kualitas dan keamanan Sediaan Farmasi, Alat Kesehatan, dan ahan !edis "abis Pakai sesuai dengan persyaratan kefarmasian meliputi persyaratan stabilitas dan keamanan, sanitasi, cahaya, kelembaban, #entilasi, dan penggolongan jenis Sediaan Farmasi, Alat Kesehatan, dan ahan !edis "abis Pakai. 14. !etode penyimpanan dilakukan berdasarkan bentuk sediaan dan disusun secara alfabetis dengan menerapkan prinsip First Expired First Out $F%F&' dan First In First Out $FIF&' disertai sistem informasi manajemen. 15. Pelabelan High Alert harus dilakukan pada semua obat yang harus di(aspadai. 16. Pen:m%anan 2eaan arma2 an alat !e2e4atan emergency, o1at High Alert $ LASA$ an ele!trolt %e!at !elola an montor ole4 In2tala2 Farma2.
14
17. Pen:m%anan Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a :an# %enam%lan an %enamaan :an# mr% ;LASA$ oo! Ali!e So"nd Ali!e= ta! tem%at!an 1ere!atan an 4aru2 1er %enanaan !4u2u2 untu! men5e#a4 terjan:a !e2ala4an %en#am1lan o1at. 18. O1at nar!ot!a an %2!otro%!a 4aru2 2m%an alam lemar !4u2u2 an 2elalu ter!un5. 19. Pen:m%anan rea#en2a !elola an %antau 1era2ar!an %ro2eur :an# tela4 teta%!an ruma4 2a!t. 20.
15
38. Pencampuran obat injeksi dilakukan di ruang aseptis dispensing dengan menggunakan )AF sesuai standar prosedur operasional. 39. Pen2tr1u2an Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a untu! %er2eaan ruan# ra0at 2a%!an an !elola ole4 In2tala2 Farma2. 40. Metoe :an# #una!an ole4 n2tala2 arma2 alam men2tr1u2!an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a arma2 antara lan/ Re2e% Peroran#an$ S2tem floor stoc!, an S2tem D2tr1u2 #nit Dose Dispensing. 41. Pro2e2 2era4 terma o1at ra0at na% ar A%ote!er atau TTK ;Tena#a Te!n2 Kearma2an= la!u!an ole4 %era0at atau 1an 2enor. 42. Penyaluran obat ra(at inap tepat (aktu dan tercatat dalam *aftar Pemberian &bat. 43. Pem1eran o1at oral ele#a2!an ole4 a%ote!er !e%aa %era0at atau 1an ruan#an ra0at na% :an# 2e2ua en#an !om%eten2n:a. Bata2an ter4aa% %era0at atau 1an alam %em1eran o1at nje!2 ra0at na% 4an:a 1ole4 amn2tra2!an ole4 %era0at PK 7 atau 1an. Ele!trolt %e!at 4an:a 1er!an ole4 %era0at PK ' atau 1an. O1at oral %a# ele#a2!an arma2 untu! 1er!an ole4 1an atau %era0at mula ar PK (. Imun2a2 a2ar 1er!an ole4 %era0at atau 1an :an# 1er manat ole4 o!ter :an# 1er2an#!utan. Bata2an ter4aa% %era0at atau 1an alam %em1eran o1at nje!2 an oral tertuan# alam RKK an SPK. 44. In2tala2 IKO an In ear 1era2ar!an %ernta4 %enar!an ole4 BPOM ;mandatory recall = atau 1era2ar!an n2a2 2u!arela ole4 %eml! >n ear ;vol"ntary recall = en#an teta% mem1er!an la%oran !e%aa Ke%ala BPOM. Penar!an Alat Ke2e4atan an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a la!u!an ter4aa% %rou! :an# >n earn:a 5a1ut ole4 Menter.
16
53. Petu Petuga gas s farm farmas asii mela melaku kuka kan n pemu pemusn snah ahan an untu untuk k sedi sediaa aan n farm farmas asi, i, alat alat kese keseha hata tan, n, dan dan baha bahan n medi medis s habi habis s paka pakaii bila bila prod produk uk tida tidak k meme memenu nuhi hi pers persya yara rata tan n mutu mutu-- tela telah h kada kadalu lu(a (ars rsaa- tida tidak k meme memenu nuhi hi syar syarat at untu untuk k dipe diperg rgun unak akan an dala dalam m pela pelaya yana nan n kese keseha hata tan n atau atau kepe kepent ntin inga gan n ilmu ilmu pengetahuan- danatau dicabut i/in edarnya. edarnya. 54. *okterdokter gigi yang boleh menulis resep di 0S Prima "usada adalah semua dokter yang telah memiliki SIP 0S Prima "usada, mendapatkan Surat Penuga Penugasa san n Klinis Klinis &'lini$l &'lini$l App!int"e App!int"ent( nt( dari dari *irek *irektur tur 0S 0S yang yang memua memuatt 0incian 0incian Ke(enang Ke(enangan an Klinis Klinis &'lini$l &'lini$l )ri*ilege )ri*ileges( s( yang boleh dilakukan di 0S Prima "usada yang ditulis lengkap dan sesuai aturankaidah unsur resep. 55. Petugas farmasi yang ber(enang yakni Apoteker yang telah memiliki SIPA $Surat Ijin Praktek Apoteker' dan 1enaga 1eknis Kefarmasian yang kompeten yang telah memiliki memiliki SIK11K SIK11K $Surat $Surat Ijin Kerja Kerja 1enaga enaga 1eknis Kefarmasian' Kefarmasian' harus harus melak melakuka ukan n telaa telaah h resep resep yakni yakni kelen kelengka gkapan pan adminis administra trasi, si, telaa telaah h farmasetik, dan telaah klinis sebelum memberikan obat pada pasien. 56. Petuga Petugas s farmas farmasii harus harus konfir konfirma masi si kepada kepada *okter *okter penulis penulis resep resep apabila apabila terdapat resep yang tidak lengkap, tidak terbaca atau tidak jelas yang ditulis pada pada buku buku komuni komunikas kasii dokter dokter,, kemud kemudian ian dimint dimintaka akan n paraf paraf dokter dokter dalam dalam (aktu 2 3 45 jam. 57. Petugas farmasi harus melakukan pembersihan alat racik setiap sebelum dan sesudah melakukan kegiatan peracikan sediaan farmasi. 58. Penulisan rekonsiliasi obat dilakukan oleh apoteker. 59. &bat yang diba(a pasien dari rumah harus dicatat dalam formulir rekonsiliasi obat dan berita acara serah terima obat yang diba(a dari rumah kemudian disimpan di depo instalasi farmasi 60. Petugas farmasi yang ber(enang memberikan obat adalah Apoteker yang tela telah h memi memilik likii SIP SIPA $Sur $Surat at Ijin Ijin Prak Prakte tek k Apot Apotek eker er'' dan dan 1enag enaga a 1ekni eknis s Kefarmas Kefarmasian ian yang kompeten kompeten yang telah memiliki memiliki SIK11K $Surat $Surat Ijin Kerja Kerja 1enaga 1eknis Kefarmasian'. 61. In2tala2 In2tala2 arma2 arma2 mem1er! mem1er!an an %ela:anan %ela:anan norma2 norma2 o1at !e%aa !e%aa %a2en$ %a2en$ o!ter o!ter$ %era0at an tena#a !e2e4atan lann:a 62. Apoteker ra(at inap melakukan pemantauan terapi obat untuk memastikan terapi obat yang aman, efektif dan rasional bagi pasien. 63. !onitoring %fek Samping &bat $!%S&' dan Pemantauan 0eaksi &bat 1idak *ikehendaki $0&1*' dilaksanakan secara kolaboratif antara dokter, pera(at, dan prakti praktisi si tenaga tenaga keseha kesehatan tan lainny lainnya, a, dituli ditulis s di dalam dalam dokume dokumen n rekam rekam medik pasien dan dilaporkan selambat 6 lambatnya 2 3 45 jam dalam bentuk laporan !%S& 64. &bat &bat baru baru dike dikelu luar arka kan n dari dari form formul ular ariu ium m ruma rumah h saki sakitt apab apabila ila resi resiko ko ketidakamanan ketidakamanan obat baru lebih dari efikasinya. 65. Montorn Montorn# # Ee! Sam%n# Sam%n# O1at O1at ;MESO= ;MESO= an Pemantauan Pemantauan Rea!2 Rea!2 O1at Ta! Ta! D!e4ena! ;ROTD= o1at 1aru la!u!an 2elama 3 1ulan %ertama 2erta %antau 2e5ara !ola1orat antara o!ter$ %era0at$ an %ra!t2 tena#a !e2e4atan lann:a. 66. In2tala2 In2tala2 Farma2 !ut 2erta alam %ro2e2 %ro2e2 %enn#!a %enn#!atan tan mutu an !e2elama !e2elamatan tan %a2en 1er2ama Panta Ke2elamatan Pa2en Ruma4 Sa!t. 67. O1at %ulan# ra0at na%8 o1at ra0at ra0at jalan jalan :an# tn##al tn##al ole4 %a2en 2m%an 2m%an In2tala2 Farma2 ma!2mal 77' jam$ 1la mele14 !etentuan ma!a o1at retur. 68. Apot Apotek eker er pena penang nggu gung ngja ja(a (ab b insta instala lasi si farm farmas asii mela melaku kuka kan n pela pelapo pora ran n penerimaa penerimaan n dan pengeluara pengeluaran n sediaan sediaan farmasi farmasi narkotika narkotika dan psikotrop psikotropika ika melalui sipnap.
17
69. Pera(at Pera(at penanggun penanggungja(a gja(ab b di Instalasi Instalasi yang memiliki memiliki sediaan sediaan farmasi, farmasi, alat keseehatan, dan bahan medis habis pakai ikut melakukan st!$+ !pn"e di tanggal akhir bulan bersama dengan petugas Instalasi Farmasi. 70. Permintaan sediaan farmasi, alat kesehatan, dan bahan medis habis pakai ke unit pengadaan hanya hanya diperbolehkan diperbolehkan untuk gudang instalasi farmasi farmasi dengan meto metode de kons konsum umsi si yang yang memp memper erti timb mban angk gkan an pene peneta tapa pan n prior priorita itas, s, sisa sisa perse persedia diaan, an, pemak pemakaia aian n period periode e lalu, lalu, dan (aktu (aktu tunggu tunggu pemesa pemesanan nan guna guna untuk menghindari kekosongan obat. 71. Petugas farmasi memastikan pasien P7S ra(at jalan mendapatkan jenis obat obat retr retrik iksi si sesu sesuai ai deng dengan an yang yang dire direse sepk pkan an $insu $insuli lin n dan dan obat obat spra spray y spesialis paru'. 72. ,e*ie e*ie- - sistem sistem manajemen obat dilakukan minimal sekali dalam 24 bulan.
18
BAB 9 TATA LAKSANA PELAYANAN A. PEN
19
4. Sean#!an %eml4an alat !e2e4atan ruma4 2a!t 1era2ar!an ar ata %ema!aan ole4 "ser $ 2tanar ISO$ atar 4ar#a alat !e2e4atan$2erta 2%e2!a2 mutu :an# teta%!an ole4 ruma4 2a!t. ((. Krtera Pen#4a%u2an O1at alam Formularum Ruma4 Sa!t mel%ut/ a. O1at o1at :an# jaran# #una!an ;2lo0 mo?n#= a!an e?alua2. 1. O1ato1at :an# ta! #una!an ;eat42to5!= alam 0a!tu 3 1ulan ma!a a!an n#at!an %aa o!ter"o!ter ter!at. A%a1la %aa 1ulan 1er!utn:a teta% ta! #una!an$ ma!a o1at ter2e1ut !eluar!an ar ormularum. 5. O1at"o1at :an# alam %ro2e2 %enar!an ole4 Pemernta4 8 BPOM atau ar %a1r!. (7. Krtera Penam1a4an O1at alam Formularum Ruma4 Sa!t / a. Belum aa alam Formularum Ruma4 Sa!t. %. Bera2ar!an Evidence Base Medicine. c. Du2ul!an ole4 2ta me2 :an# 1er2an#!utan an 2etuju ole4 manajemen an TFT. d. Penam1a4an O1at alam DORS tul2 ole4 o!ter :an# 1er2an#!utan alam Form Permntaan O1at Baru 2era4!an %aa Komte Farma2 an Tera% untu! !aj en#an acc !e%ala TFT$ !e%ala IFRS$ tm Pen#enal BPS$ unt %en#aaan$ an re!tur RS Prma Hu2aa. Peren5anaan !e1utu4an (. Peren5anaan !e1utu4an meru%a!an !e#atan untu! menentu!an jumla4 an %eroe %en#aaan Seaan Farma2$ Alat Ke2e4atan$ an Ba4an Me2 Ha12 Pa!a 2e2ua en#an 4a2l !e#atan %eml4an untu! menjamn ter%enu4n:a !rtera te%at jen2$ te%at jumla4$ te%at 0a!tu an e2en. 7. Peren5anaan la!u!an untu! men#4nar !e!o2on#an o1at en#an men##una!an metoe :an# a%at %ertan##un#ja0a1!an an a2ar"a2ar %eren5anaan :an# tela4 tentu!an en#an metoe !on2um2. 3. Peoman %eren5anaan mem%ertm1an#!an %eneta%an %rorta2$ 22a %er2eaan$ ata %ema!aan %eroe :an# lalu an 0a!tu tun##u %eme2anan. Pen#aaan (. Pen#aaan meru%a!an !e#atan :an# ma!2u!an untu! mereal2a2!an %eren5anaan !e1utu4an. 7. Pen#aaan 4aru2 ee!t :an# menjamn !eter2eaan$ jumla4$ an 0a!tu :an# te%at en#an 4ar#a :an# terjan#!au 2e2ua 2tanar mutu. 3. Pen#aaan meru%a!an !e#atan :an# 1er!e2nam1un#an mula ar %eml4an$ %enentuan jumla4 :an# 1utu4!an$ %en:e2uaan antara !e1utu4an an ana$ %eml4an metoe %en#aaan$ %eml4an %ema2o!$ %enentuan 2%e2!a2 !ontra!$ %emantauan %ro2e2 %en#aaan$ an %em1a:aran. '. Pen:eaan o1at a2ar!an %aa ormularum na2onal an e&catalog . ). Pen#aaan o1at an alat !e2e4atan 1aru 4aru2 melalu Tm Farma2 an Tera% an %ro2eur :an# tela4 teta%!an ole4 Ruma4 Sa!t. +. Hal"4al :an# %er4at!an alam %em1elan antara lan !rtera mutu o1at$ %er2:aratan %ema2o!$ %enentuan 0a!tu %en#aaan an !eatan#an %e2anan$ %emantauan ren5ana %en#aaan 2e2ua jen2$ jumla4 an 0a!tu.
20
,. Pen#aaan meru%a!an !e#atan untu! mereal2a2!an !e1utu4an :an# tela4 ren5ana!an an 2etuju$melalu/ a. Pem1elan 1. %rou!28%em1uatan 2eaan arma2$ 5. 2um1an#an8ro%n#841a4. *. Pem1elan 4aru2 en#an %ena0aran :an# !om%ett untu! men5a%a !e2em1an#an :an# te%at antara mutu an 4ar#a. A%a1la aa ua atau le14 %ema2o!$ %ela!2ana %em1elan 4aru2 mena2ar!an %aa !rtera mutu %rou!$ re%uta2 %rou2en$ 4ar#a$ !ete%atan 0a!tu %en#rman$ mutu %ela:anan %ema2o!$ a%at %er5a:a$ !e1ja!an tentan# 1aran# :an# !em1al!an$an %en#ema2an. -. Paa %ro2e2 %en#aaan aa 3 elemen %entn#/ a. Pen#aaan :an# %l4$ 1la ta! telt a%at menja!an J1a:a tn## 1. Pen:u2unan an %er2:aratan !ontra! !erja ;4ar#a !ontra! ?21le5o2t 4en5o2t= 2an#at %entn# untu! menja#a a#ar %ela!2anaan %en#aaan terjamn mutu. 5. Pen#aaan 4aru2 memenu4 %er2:aratan ma2a !aalu0ar2a$ 2ert!at anal2a 2tanar mutu$ 4aru2 mem%un:a Materal Saet: Data S4eet ;MSDS= untu! 1a4an 1er1a4a:a$ !4u2u2 untu! alat !e2e4atan 4aru2 mem%un:a certificate of origin$ 0a!tu an !elan5aran 1a# 2emua %4a!. (&. E%re ate mnmal 7 ta4un !e5ual untu! 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a tertentu ;?a!2n$ rea#en2a$ an lan"lan= ((. Pro2e2 %en#aaan 4aru2 %er4at!an aan:a/ a. Pro2eur :an# tran2%aran alam %ro2e2 %en#aaan 1. SPO alam %en#aaan. 5. S2tem manajemen norma2 :an# #una!an untu! mela%or!an %rou! 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a :an# 1erma2ala4. . Aut 2e5ara rutn %aa %ro2e2 %en#aaan. (7. !a tera%at %ere2e%an o1at luar ormularum RS an n2tala2 arma2 ta! meml! o1at :an# 2ejen2$ namun o1at ter2e1ut tera%at ormularum na2onal $ ma!a In2tala2 Farma2 mela!u!an %em1elan o1at %aa a%ote! atau ruma4 2a!t lan :an# ma2u! alam lin! !erja2ama. Bu!t %em1elan a2l 2era4!an !e !a2r$ an 7 lem1ar oto!o% 2era4!an !e unt %en#aaan. (3. Produksi sediaan farmasi di rumah sakit merupakan kegiatan membuat, merubah bentuk, dan pengemasan kembali sediaan farmasisteril atau non steril untuk memenuhi kebutuhan pelayanan kesehatan dirumah sakit. Kriteria sediaan farmasi yang diproduksi a. Sediaan farmasi yang memerlukan pengemasan kembali 8ontoh pengemasan salep burna/in dan i chtiol b. Sediaan farmasi yang tidak tersedia dipasaran 8ontoh pembuatan puyer, potio, salep, handrubs, chlorin ('. Dalam %ro2e2 %rou!2 2eaan arma2$ %er2:aratan te!n2 %rou! :an# 4aru2 %enu4 aala4 %eralatan ;5onto4n:a mortr an 2tem%er$ !erta2 %u:er an et!et o1at= an SDM %etu#a2 terlat4. (). Sediaan farmasi yang diproduksi oleh instalasi farmasi harus akurat dalam identitas,kekuatan, kemurnian dan mutu. &leh karena itu, harus ada pengendalian proses dan produk untuk semua sediaan farmasi yang diproduksi dan pengemasan yang memenuhi syarat. Formula induk dan batch harus terdokumentasi dengan baik $termasuk hasil pengujian produk'.
21
(+. Semua tena#a te!n2 %rou!2 4aru2 1a0a4 %en#a0a2an an terlat4. (,. Ke#atan %en#ema2an an %enanaan 4aru2 mem%un:a !enal :an# 5u!u% untu! men5e#a4 !e!elruan alam %en5am%uran %rou!8!ema2an8et!et. (*. Pen#aaan o1at 41a4 Ruma4 Sa!t Prma Hu2aa aala4 o1at TB. Penermaan (. Penermaan 2eaan arma2$alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a la!u!an ole4 a%ote!er !oornator %enermaan$ 2tr1u2$ an %rou!2 :an# 1antu tena#a te!n2 !earma2an :an# !om%eten. 7. Petu#a2 :an# l1at!an alam %enermaan 4aru2 terlat4 1a! alam tan##un# ja0a1 an tu#a2$ 2erta 4aru2 men#ert 2at %entn# ar 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a. 3. Seaan arma2$alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a :an# terma 4aru2 %er!2a an 2e2ua!an en#an 2%e2!a2 %aa orer %em1elan ruma4 2a!t an 4aru2 2e2ua en#an 2%e2!a2 !ontra! :an# tela4 teta%!an. '. Seaan arma2$alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a 4aru2 tem%at!an alam tem%at %er2eaan$2e#era 2etela4 terma$ 4aru2 2e#era 2m%an alam lemar atau tem%at lan :an# aman. ). Be1era%a 4al :an# %erlu %er4at!an alam %enermaan/ a. Men5o5o!!an a!tur ar PBF en#an 2urat %e2anan 1aran# orer %. Haru2 mem%un:a Materal Saet: Data S4eet ;MSDS= untu! 1a4an 1er1a4a:a. c. K4u2u2 untu! alat !e2e4atan 4aru2 mem%un:a Certificate of Origin. d. Sert!at anal2a %rou! Pen:m%anan ). Pen:m%anan 4aru2 a%at menjamn !ualta2 an !eamanan 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a 2e2ua en#an %er2:aratan !earma2an mel%ut %er2:aratan 2ta1lta2 an !eamanan$ 2anta2$ 5a4a:a$ !elem1a1an$ ?entla2$ an %en##olon#an jen2 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a. *. Metoe %en:m%anan la!u!an 1era2ar!an !ela2 1entu! 2eaan$ an jen2 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a an 2u2un 2e5ara ala1et2 en#an menera%!an %rn2% $irst Expired $irst O"t ;FEFO= an $irst +n $irst O"t ;FIFO= 2erta 22tem norma2 manajemen. . Pen:m%anan 2eaan arma2 :an# %enam%lan an %enamaan :an# mr% ;LASA$ oo! Ali!e So"nd Ali!e= ta! tem%at!an 1ere!atan an 4aru2 1er %enanaan !4u2u2 untu! men5e#a4 terjan:a !e2ala4an %en#am1lan o1at. -. O1at high alert 1er 2t!er HI
22
antara 7 an *. 1. Keru2a!an o1at"o1atan$ 1a4an"1a4an$ rea#en2a $ al!e2 an %eralatan me! :an# 2e1a1!an %en:m%an#an 2u4u ruan#an$ lemar %enn#n$ lemar %em1e!u tem%at %en:m%anan ma!a 4aru2 2e#era la%or!an !e In2tala2 Pemel4araan Sarana an Pra2arana Ruma4 Sa!t ;IPSRS= alam 0a!tu ( 7' jam. 2. Nar!ot!a an 1a4an 1er1a4a:a 4aru2 2m%an alam lemar !4u2u2 an 2elalu ter!un5. )3. O1ato1at nar!ot!a an %2!otro%!a 2m%an alam lemar !4u2u2 en#an %ntu #ana :an# 2elalu ter!un5$ !un5 1a0a ole4 a%ote!er %enan##un# ja0a1. )). Pen:m%anan 2e2ua!an en#an 1entu! 2eaan an jen2n:a$ 2u4u %en:m%anan an 2ta1lta2n:a$ 2at 1a4an$ an !eta4anan ter4aa% 5a4a:a ;l4at %etunju! %en:m%anan ma2n#"ma2n# o1at=. )*. Seaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a alam !ema2an 1e2ar 2u2un 2e5ara ra% an teratur. ). A%a1la %er2eaan arma2 5u!u% 1an:a!$ ma!a teta% 2m%an alam 1o ma2n#"ma2n#. )-. O1at an 1a4an !ma :an# #una!an untu! mem%er2a%!an o1at 1er la1el :an# 2e5ara jela2 ter1a5a memuat nama$ tan##al %ertama !ema2an 1u!a$ tan##al !aalu0ar2a an %ern#atan !4u2u2. ). Untu! mena%at!an !emua4an alam %en:m%anan$%en:u2unan$ %en5aran an %en#a0a2an$ %erlu!an %en#aturan tata ruan# #uan# en#an 1a!. )/.
23
!e1utu4an !ln2 :an# %entn# alam %ox4troly emergency. *0. Ele!trolt %e!at :an# 2m%an %aa unt %era0atan %a2en len#!a% en#an %en#aman$ 4aru2 1er la1el :an# jela2 an 2m%an %aa area :an# 1ata2 !etat ;restricted = untu! men5e#a4 %enatala!2anaan :an# !uran# 4at"4at. *1. Datar 5aran ele!trolt %e!at :an# tera%at %ox4troly emergency aala4 M#SO' 7&G$ M#SO' '&G$ Detro2e '& G$ KL 7&G$ Me:lon$ Nal 3 G *2. Tem%at %en:m%anan o1at ta! %er#una!an untu! %en:m%anan 1aran# lann:a :an# men:e1a1!an !ontamna2. 3. Seaan arma2 an alat !e2e4atan emergency ruan#an$ 2m%an alam %ox4troly emergency :an# !elola an montor ole4 In2tala2 Farma2. ). Unt8In2tala2 :an# meml! %ox emergency aala4 n2tala2 ra0at na%$ n2tala2 !amar o%era2$ raolo#$ IU$ I
24
o1at$ en#an tujuan a#ar 2eaan arma2 terlnun# ar !e4lan#an an %en5uran$ :atu en#an 5ara nternal an eternal. -0. ara nternal aala4 mela!u!an %en5atatan 2to! 2eaan arma2 %aa !artu 2to! 2erta random stoc! 2eta% %er#antan 24t ole4 !e%ala ja#a. -1. ara eternal aala4 mema2an# T9 area %en:m%anan an 2tr1u2 o1at an alat !e2e4atan 2erta em1uat %ern#atan tertul2 JSelan Petu#a2 Farma2 :an# 1er!e%entn#an$ laran# ma2u! !e area %ela:anan o1at. -2. O1at %ulan# ra0at na%8 o1at ra0at jalan :an# tn##al ole4 %a2en 2m%an In2tala2 Farma2 ma!2mal 77' jam$ 1la mele14 !etentuan ma!a o1at retur. Ber!ut atar !e2ta1lan o1at 2e2ua4 1u!a/ No (.
7.
3.
'. ).
+. ,. *. -. (&.
((.
Formula2
Re!omena2
Ta1let8!a%2ul tan%a !ema2an or#nal Ta1let8!a%2ul en#an !ema2an or#nal
BUD ( ta4un 2etela4 tan##al 1u!a ;ED ta4un= BUD ED ar %a1r! ;ED ( ta4un= Se2ua ED ar %a1r!
(
Su2%en2$ emul2$ an larutan non ra5!an Krm8 Sale% ra5!an Krm8 Sale% non ra5!an
BUD ( ta4un 2etela4 tan##al 1u!a ;ED ta4un= BUD ED ar %a1r! ;ED ( ta4un= ( 1ulan 2etela4 tan##al 1u!a
(
BUD ( ta4un 2etela4 tan##al 1u!a ;ED ta4un= BUD ED ar %a1r! ;ED ( ta4un= Se2ua ED ar %a1r!
(
Su%%o2tora8re!tal tu1e8n4aler8 Tete2 8 2%ra: 4un# an teln#a Tete2 mata In2uln Pu:er8!a%2ul
Su2%en2$ emul2$ an larutan ra5!an
3 1ulan 2etela4 tan##al 1u!a !e5ual advice tertentu ar %a1r!. ( 1ulan 2etela4 tan##al 1u!a 7* 4ar 2etela4 1u!a8%a!a BUD 7)G ar 22a 0a!tu %en##unaan o1at 2e1elum ED ;ED + 1ulan=. !a 4a2ln:a + 1ulan$ ma!a BUD ma!2 4a2l %er4tun#an ter2e1ut. !a + 1ulan$ ma!a BUD ma!2 + 1ulan. BUD ED ar %a1r! ;ED + 1ulan= BUD 7)G ar 22a 0a!tu %en##unaan o1at 2e1elum ED ;ED + 1ulan=. !a 4a2ln:a + 1ulan$ ma!a BUD ma!2 4a2l %er4tun#an ter2e1ut. !a + 1ulan$ ma!a BUD ma!2 + 1ulan. BUD ED ar %a1r! ;ED + 1ulan=
Pen:a%an an Pen#eluaran
25
(. Pela:anan o1at la!2ana!an alam area :an# 1er24 an aman$ 2e2ua en#an %ro2eur :an# 2ua4 teta%!an ruma4 2a!t. 7. In2tala2 Farma2 Ruma4 Sa!t Prma Hu2aa mem1er!an %ela:anan 7' jam. 3. Ruma4 2a!t men:ea!an 22tem !om%uter2a2 untu! %ro2e2 %en#elolaan muta2 2to! an %en5atatan %ela:anan o1at :an# ternte#ra2 '. Pen##unaan KPO ; Kartu Pen#am1lan O1at = untu! %a2en ra0at jalan 4an:a 1er!an %aa %a2en :an# men#alam %en:a!t !ron2. ). Pen:a%an o1at la!u!an 2e2ua %ro2eur :an# tela4 teta%!an. +. O1at High Alert 1er!an 2t!er8la1el %enana 2e2ua en#an jen2n:a. ,. O1at High Alert ma2u! alam atar floor stoc! . *. aran ele!trolt %e!at8!on2entra2 tn## :an# 2m%an %aa unt %era0atan %a2en len#!a% en#an %en#aman ;1eraa alam %ox4troly emergency ter2e#el=$ 4aru2 1er la1el :an# jela2 an 2m%an %aa area :an# 1ata2 !etat ;restricted =. -. Pen5am%uran o1at nje!2 la!u!an 2e5ara a2e%t2 ruan# LAF. (&. BMHP tul2 ole4 o!ter an8atau %era0at81an. ((. Pen#eluaran o1at an al!e2 4an:a a%at la:an !et!a re2e% 2ua4 n%ut %illing SIM"RS. Pen2tr1u2an
). Pen:elen##araan Pela:anan Kearma2an Ruma4 Sa!t la!2ana!an *.
.
-. .
/.
0. 1.
2.
In2tala2 Farma2 Ruma4 Sa!t melalu 22tem 2atu %ntu. O1at :an# terma ole4 %a2en 4an:a 1era2al ar In2tala2 Farma2 an 1er!an ole4 %era0at ra0at. Ta! aa o1at :an# 1era2al an %a!a 2enr ole4 %a2en 2enr. A%a1la aa o1at :an# %a!a 1era2al ar %a2en$ ma!a 4aru2 en#an %er2etujuan DPP an !elola ole4 In2tala2 Farma2. Metoe :an# a%at #una!an ole4 n2tala2 arma2 alam men2tr1u2!an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a arma2 antara lan/ Re2e% Peroran#an$ S2tem floor stoc!, an S2tem D2tr1u2 #nit Dose Dispensing. Pela:anan re2e% ra0at jalan la!2ana!an en#an 22tem %ela:anan re2e% %er2eoran#an. Re2e% %eroran#an aala4 orer8re2e% :an# tul2 o!ter untu! ta% %a2en. Dalam 22tem n re2e% 2a%!an an 2tr1u2!an ole4 IFRS 2e2ua :an# tertul2 %aa re2e%. Re2e% %eroran#an a!an !aj lan#2un# ole4 a%ote!er$ :an# !emuan mem1er!an !eteran#an atau norma2 !e%aa %a2en 2e5ara lan#2un# 2e4n##a mem1er!an !e2em%atan ntera!2 %roe2onal a%ote!er an %a2en :an# memun#!n!an %en#enalan :an# le14 e!at. S2tem floorstoc! meru%a!an 22tem %en2tr1u2an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a untu! %er2eaan ruan# ra0at na%. Fl!!rst!$+ hanya diperbolehkan untuk unit IK& dan IG*, kecuali bahan medis habis pakai seperti alkohol s(ab, stick G*A diperbolehkan untuk disimpan di ruangan. $loorstoc! :an# 2m%an IKO an I
26
unt an tela4 2etuju ole4 Dre!tur. )3. Seta% 4ar la!u!an 2era4 terma !em1al %en#elolaan floorstoc! !e%aa %etu#a2 arma2 ar %enan##un# ja0a1 ruan#an ;!e%ala ja#a=. )). A%ote!er men:ea!an norma2$ %ern#atan an !emun#!nan ntera!2 o1at %aa 2eta% jen2 O1at :an# 2ea!an floorstoc!. )*. In2tala2 :an# meml! floorstoc! !ontrol ter4aa% 2to! :an# ter2ea %aa untn:a 1a0a4 %en#a0a2an In2tala2 Farma2. ). umla4 floorstoc! !ontrol en#an %en5atatan 2eta% %ema2u!an an %en#eluaran %aa !artu 2to! 2erta a0a2 ole4 In2tala2 ter!at an Intala2 Farma2 )-. Pera0at %enan##un#ja0a1 In2tala2 :an# meml! 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a !ut mela!u!an 2to5! o%name tan##al a!4r 1ulan 1er2ama en#an %etu#a2 In2tala2 Farma2. ). Tan##al !aaluar2a floorstoc! mnmal 3 1ulan untu! la!u!an %en##antan. )/. S2tem 2tr1u2 o1at untu! %a2en ra0at na% RS Prma Hu2aa men##una!an 22tem #nit Dose Dispensing 5#DD6. )0. S2tem 2tr1u2 "nit dose dispensing aala4 %en2tr1u2an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a 1era2ar!an re2e% %eroran#an :an# 2a%!an alam unt o22 tun##al atau #ana$ untu! %en##unaan 2atu !al o228%a2en. )1. Pen2tr1u2an o1at en#an 22tem UDD la!u!an ole4 a%ote!er an atau tena#a te!n2 !earma2an 1eru%a %en2tr1u2!an o1at !e%aa %a2en alam !ema2an unt tun##al$ an o1at 2a%!an alam !ema2an %rmer$ ta! le14 ar 7' jam %er2eaan o22$ 4antar!an !e %a2en 2eta% 0a!tu %em1eran o1at. )2. Pro2e2 2era4 terma o1at ra0at na% ar A%ote!er atau TTK ;Tena#a Te!n2 Kearma2an= la!u!an ole4 %era0at atau 1an 2enor. *3. Metoe 2tr1u2 22tem UDD untu! %ela:anan ra0at na% RS Prma Hu2aa la!u!an en#an metoe e2entral2a2 :a!n metoe 2tr1u2 o1at :an# 5ara %en2tr1u2ann:a melalu ma2n#"ma2n# unt ra0at na% untu! !emuan 2era4!an !e%aa %a2en. *). Pem1eran o1at oral ele#a2!an ole4 a%ote!er !e%aa %era0at atau 1an ruan#an ra0at na%. **. Pem1eran o1at nje!2 ele#a2!an !e%aa %era0at atau 1an :an# 2e2ua en#an !om%eten2n:a. *. Bata2an ter4aa% %era0at atau 1an alam %em1eran o1at nje!2 an oral tertuan# alam RKK an SPK. *-. Paa %ro2e2 %em1eran o1at la!u!an 1ata2an ter4aa% %era0at :an# a%at mem1er!an o1at nje!2 ra0at na% 4an:a 1ole4 amn2tra2!an ole4 %era0at81an PK 7. Sean#!an o1at oral ele#a2!an arma2 untu! 1er!an ole4 1an an %era0at mula ar PK (. 9a!2n 1ole4 1er!an ole4 %era0at81an :an# 1er manat ole4 o!ter :an# 1er2an#!utan. Ele!trolt %e!at 4an:a 1er!an ole4 %era0at81an PK '. Nar!ot!a 4an:a 1ole4 1er!an ole4 o!ter. *. a0al %em1eran o1at nje!2 RS Prma Hu2aa$ mel%ut/ Pa# &,.&&"&*.&& San# ().&&"(+.&& Malam 73.&&"7'.&& ;(-.&&"7&.&& a%a1la %ema!aan o1at ua !al 2e4ar= a0al %em1eran o1at oral RS Prma Hu2aa$ mel%ut/ Pa# &,.&&"&*.&&
27
San# (7.&&"(3.&& Malam (,.&&"(*.&& 7+.#nit dose 1ea!an en#an 0arna %la2t! !l% %ut4 untu! o1at oral$ mera4 untu! o1at high alert $ 1ru untu! o1at nje!2. 7,. Pen:aluran o1at ra0at na% te%at 0a!tu ter5atat alam RM (, ;Datar Pem1eran O1at=. Pen#enalan an %emantauan
). Pen#enalan %er2eaan 4aru2 la!u!an untu! mema2t!an ter5a%an:a 2a2aran :an# n#n!an 2e2ua en#an 2trate# an %ro#ram :an# tela4 teta%!an 2e4n##a ta! terja !ele14an an !e!uran#an8 !e!o2on#an o1at unt"unt %ela:anan. *. In2tala2 arma2 menentu!an 2to! !erja en#an mem%er!ra!an8men#4tun# %ema!aan rata"rata %eroe tertentu 2erta menentu!an 0a!tu tun##u ; lead time= aala4 0a!tu :an# %erlu!an ar mula %eme2anan 2am%a o1at terma. . Pen#enalan o1at ruan# ra0at na% la!u!an en#an %en#2an atar %em1eran o1at. Paa ormulr n %era0at memer!2a o1at :an# a!an 1er!an %aa %a2en. Den#an ormulr n %era0at a%at lan#2un# mere!am8men5atat 0a!tu %em1eran an aturan :an# 2e1enarn:a 2e2ua %etunju!. -. Semua 2eaan arma2 an alat !e2e4atan :an# 1elum 1er!an !e%aa %a2en ra0at tn##al 4aru2 teta% 1eraa alam !ota! o1at. . Pen#em1alan8 retur 2eaan arma2 an alat !e2e4atan2e#era !em1al!an ole4 %era0at :an# 1er2an#!utan !e%aa n2tala2 arma2. Han:a 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a alam !ema2an ter2e#el :an# a%at !em1al!an !e n2tala2 arma2. /. In2tala2 arma2 mela!u!an e?alua2 %er2eaan :an# jaran# #una!an ; slo( moving =@ e?alua2 %er2eaan :an# ta! #una!an alam 0a!tu t#a 1ulan 1erturut"turut ;death stoc! =@ an 2to! opname :an# la!u!an 2e5ara %ero! an 1er!ala. 0. Pemantauan 2u4u untu! 2ta1lta2 o1at 5e! 2eta% 4ar ole4 %enan##un# ja0a1 ruan#an tertuan# alam chec!list 2u4u an !elem1a%an ta% ruan#an 2erta ter5atat alam chec!list 2u%er?2 2emn##u 2e!al ole4 a%ote!er. 1. Pemantauan 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a terma2u! %ox emergency la!u!an en#an 2u%er?2 ole4 a%ote!er 2emn##u 2e!al. 2. Pen#e5e!an %ox emergency la!u!an 2eta% 4ar ole4 %era0at81an ruan#an %aa 2aat %er#antan shift. )3. Pen##antan %ox emergency la!u!an alam 0a!tu !uran# ar ) ment 2etela4 aa la%oran %em1u!aan %ox emer#en5: ole4 unt ter!at. Pemu2na4an an %enar!an
a. Pemu2na4an o1at$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a !e2e4atan meru%a!an !e#atan %en:ele2aan ter4aa% :an# ta! ter%a!a !arena !aaluar2a$ ru2a!$ atau%un mutun:a 2ua4 ta! memenu4 2tanar$ an 5a1ut jn earn:a.
28
1. Pro2eur %emu2na4an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a la!u!an ole4 a%ote!er %en#elola atau a%ote!er %en##ant 1antu mnmal ( a22ten a%ote!er. 5. Ta4a%ta4a% %ro2e2 %emu2na4an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a aala4/ a. In?entar2a2 ter4aa% 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a :an# a!an mu2na4!an. 1. Per2a%an amn2tra2$ mel%ut la%oran an 1erta a5ara %emu2na4an. 5. Penentuan ja0al$ metoe$ an tem%at %emu2na4an an !oorna2 en#an %4a! ter!at. . Per2a%an tem%at %emu2na4an. e. Pela!2anaan %emu2na4an$ men:e2ua!an jen2 an 1entu! 2eaan. . Pem1uatan la%oran %emu2na4an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a :an# memuat 0a!tu an tem%at %ela!2anaan %emu2na4an$ nama an jumla4 :a# mu2na4!an$ nama a%ote!er %ela!2ana %emu2na4an$ nama 2a!2 alam %ela!2anaan %emu2na4an. . La%oran %emu2na4an tanatan#an ole4 a%ote!er an 2a!2 alam %ela!2anaan %emu2na4an e. Pro2eur %emu2na4an o1at :an# #una!an %aa 2eaan ta1let en#an 5ara merenam ta1let ter2e1ut 4n##a 4an5ur an %aa 2eaan 5ar 2e%ert 2ru% an nje!2 la!u!an en#an men#alr 2eaan ter2e1ut 2e4n##a 2eaan ter2e1ut 4a12 ter1uan#. Sean#!an %ro2e2 %emu2na4an alat !e2e4atan an 1a4an me2 4a12 %a!a aala4 en#an %ro2eur n2enera2$ :a!n mema2u!!an 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a !e alam %em1a!aran 1er2u4u tn## ;*&&=. Pen5atatan an Pela%oran
(. Pen5atatan la!u!an untu! memontor jumla4 2eaan arma2 an alat !e2e4atan :an# !eluar an ma2u!. Aan:a %en5atatan 1erun#2 untu! %ertan##un#ja0a1an 1a# %etu#a2 n2tala2 arma2. 7. Pela%oran aala4 !um%ulan 5atatan an %enataan !e#atan amn2tra2$ tena#a$ an %erlen#!a%an !e2e4atan :an# 2aj!an !e%aa %4a! :an# 1er!e%entn#an.Tujuan %ela%oran a#ar ter2ean:a ata :an# a!urat 2e1a#a 1a4an e?alua2$ ter2ean:a ar2% :an# memua4!an %enelu2uran 2urat an la%oran$ mena%at ata :an# len#!a% untu! mem1uat %eren5anaan. 3. en2 la%oran :an# 1uat ole4 In2tala2 Farma2 mel%ut/ a. La%oran Haran ;la%oran re!a%an 4aran$ la%oran 2en2u2 4aran$ la%oran ra%or o!ter=. 1. La%oran Bulanan ;la%oran %en##unaan o1at nar!ot! an %2!otro%!$ la%oran ja0al na2 tena#a !earma2an$ la%oran 2to! o%name$ la%oran 1ulanan unt=. 5. La%oran Ta4unan ;la%oran re!a%tula2 ta4unan %ela:anan re2e% IRNA$IRA an I
Montorn# an e?alua2
29
(. Aa %ro2e2 Montorn# Ee! Sam%n# O1at ;MESO= an Pemantauan Rea!2 O1at Ta! D!e4ena! ;ROTD= :an# la!2ana!an 2e5ara !ola1orat antara Do!ter$ A%ote!er$ Pera0at$ an Ban alam Montorn# Ee! Sam%n# O1at ;MESO= an Pemantauan Rea!2 O1at Ta! D!e4ena! ;ROTD= :an# ter%antau$ tul2 alam o!umen re!am me! %a2en an la%or!an 2elam1at lam1atn:a ( 7' jam alam 1entu! la%oran MESO. 7. Montorn# Ee! Sam%n# O1at ;MESO= an Pemantauan Rea!2 O1at Ta! D!e4ena! ;ROTD= o1at 1aru la!u!an 2eta% 4ar ole4 a%ote!er %aa 2aat ?2te 2elama 3 1ulan %ertama 2erta la!u!an montorn# !ola1orat %emantauan ESO an ROTD en#an o!ter8%era0at81an :an# ter5atat alam 1u!u MESO. 3. In2tala2 Farma2 !ut 2erta alam %ro2e2 %enn#!atan mutu an !e2elamatan %a2en 1er2ama Panta Ke2elamatan Pa2en Ruma4 Sa!t. '. Pela%oran MESO la%or!an !e%aa KFT untu! tna!lanjut. Pen#elolaan 2eaan arma2 !4u2u2 O1at %a2en :an# 1a0a ar ruma4 (.
7.
3.
'. ).
+.
Re!on2la2 o1at meru%a!an %ro2e2 mem1ann#!an n2tru!2 %en#o1atan en#an o1at :an# tela4 a%at %a2en. Re!on2la2 la!u!an untu! men5e#a4 terjan:a !e2ala4an o1at ;medication error = 2e%ert o1at ta! 1er!an$ u%l!a2$ !e2ala4an o22 atau ntera!2 o1at. Tujuan la!u!ann:a re!on2la2 o1at aala4/ a. Mema2t!an norma2 :an# a!urat tentan# O1at :an# #una!an %a2en. 1. Men#ent!a2 !eta!2e2uaan a!1at ta! tero!umenta2n:a n2tru!2 o!ter. 5. Men#ent!a2 !eta!2e2uaan a!1at ta! ter1a5an:a n2tru!2 o!ter. Pen##unaan o1at ml! %a2en :an# 1a0a ar ruma4 !e alam ruma4 2a!t a%at #una!an j!a/ a. D2etuju o!ter :an# mera0at 2etela4 mela!u!an %ro2e2 re!on2la2 o1at 2e1elum %a2en ma2u! ruma4 2a!t. 1. Ta! mem%en#aru4 !eamanan an ee!t?ta2 o1at :an# 1er!an o!ter ruma4 2a!t. 5. O1at a%at ent!a2 ole4 A%ote!er8TTK$ mel%ut/ mer! a#an#$ !anun#an$ n2tala2 arma28a%ot! tem%at o1at ter2e1ut %erole4$ tan##al !aarlu0ar2a. Pro2e2 o!umenta2 an %en#elolaan o1at :an# 1a0a %a2en 2aat ma2u! !e ruma4 2a!t o!umenta2!an RM Re!on2la2 o1at. O1at :an# 1a0a %a2en ar ruma4 5atat %aa ormulr 1erta a5ara 2era4 terma o1at %a2en ar ruma4 !emuan 2m%an an !elola e%o n2tala2 arma2$ a%a1la o1at lanjut!an ma!a la!u!an %en5atatan en#an 22tem !artu 2to!. S2a o1at %a2en a!an 2era4terma!an !em1al 2aat %a2en %ulan#. Penul2an re!on2la2 la!u!an ole4 a%ote!er.
Box4troly emergency ). Per2eaan o1at emergency aala4 %er2eaan o1at :an# #una!an untu! menan#an !a2u2 arurat ma2n#"ma2n# ruan#an.
30
*. Ruan#an :an# meml! 1o emergency mel%ut ruan# rna lanta 7A ;9IP=$ ruan# rna lanta 3A$ ruan# rna ana! lanta 7B$ ruan# !anun#an !e1anan %ernatolo#$ I
No.
Nama O1at an Al!e2
Do22
umla4
( 7 3 ' ) + , * (& (( (7 (3 (' () (+ (, (* (7& 7( 77 73 7' 7) 7+ 7, 7*
Amoaron Atro%n 2ulat Detro2e '& G Do1utamn Do%amn Den4ramn Eta2on E%nern Kal2um
()& m#8 3ml &$7) m#8( ml '&&m#8ml )& m#8ml 7&& m#8) ml (& m#8ml )m#8( ml ( m#8 ( ml (&&&m#8(&ml '&&m#8ml 7&&m#8ml ' m# (& m#87 ml )&& ml " " " " " " " " " " " " " "
, ) 7 ( ( ( 3 ) ( 7 7 ( ( ( ( ( ( ( ( ( 3 3 3 3 ( ( ( 7
Pern#atan !4u2u2
High alert en5er!an High alert High alert
High alert High alert en5er!an En5er!an High alert High alert
Datar O1at Box Emergency IKO /
31
No.
Nama O1at an Al!e2
Do22
umla4
Pern#atan !4u2u2
( Atro%n2ulat &$7) m#8( ml ) High alert 7 Detro2e '& G '&&m#8ml 7 En5er!an 3 Do1utamn )& m#8ml ( High alert ' Do%amn 7&& m#8) ml ( High alert ) Den4ramn (& m#8ml ( + Eta2on )m#8( ml 3 , E%nern ( m#8 ( ml ) High alert * Kal2um
32
No
Nama O1at an Al!e2
Data Te!n!
( 7 3 ' ) + , * (& (( (7 (3 (' () (+ (,
Detro2e (& G ) 8 )&&ml NS &$-G '.)# 8 )&&ml al5
No.
Nama O1at an Al!e2
( 7 3 ' ) + , * (& (( (7 (3 (' () (+ (, (* (7& 7( 77 73 7' 7) 7+ 7, 7* 7-
ETT no '$) ETT no )$) ETT no ,$) Bloo 2et I9 no (* I9 no 7& I9 no 77 I9 no 7' I9 no 7+ Han25oon Ma2 no + Han25oon Ma2 no , Han25oon Ma2 no ,.) Su5ton 5ateter no (& Su5ton 5ateter no (+ Ma:o mera4 Ma:o %ut4 Ma:o 4tam Ma:o !unn# S%ut (& 55 terumo S%ut ) 55 terumo S%ut 3 55 terumo Senter Cn# neele no 7, Cn# neele no 7+ arum 7+ Peru2or T4ree Ca: RL B"Broun D t '& G
umla4
Pern#atan K4u2u2
( ( ( ( ( ( 7 7 ( ( 7 7 7 7 ( ( (
En5er!an
Do22
umla4
" " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " )&& ml '&& 8 l
( ( ( 7 7 7 7 7 7 ( ( ( 7 7 ( ( ( ( 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7
High alert High alert En5er!an
Pern#atan K4u2u2
33
E
!
Datar Box Emergency ruan# treadmill / 9o
9ama &bat dan Alkes
*osis
7umlah
( 7 3 ' ) + , * (& (( (7 (3 (' () (+ (, (* (7& 7( 77 73 7' 7)
A2%let Amoaron Atro%n2ulat lo%o#rel Detro2e '& G Do1utamn Do%amn Furo2em Far#on I2o2or1 ntrat Inu2 D) Inu2 NS Inu2 NS Lo!an 7G Ma#ne2um Sulat '& G Nore%nern Bloo2et H O: Ma2!er De0a2a Inu2et ma!ro Inu2et m!ro I9 at4 no (* Ma:o !unn# S%ut (& 55 terumo S%ut 3 55 terumo S%ut ) 55 terumo
*& m# ()& m#8 3ml &$7) m#8( ml ,) m# '&&m#8ml )& m#8ml 7&& m#8) ml 7& m#87ml &$7) m# ) m# )&& ml (&& ml )&& ml '& m#87 ml '&&m#87)ml ' m# " " " " " " " " "
) ' 7 ) 7 ( ( 7 7 ) 7 7 7 3 7 ( ( ( ( ( 7 ( 3 3 3
Peringatan khusus
High Alert High Alert High Alert High Alert High Alert
High Alert High Alert High Alert
Me!an2me %en##unaan %ox4troly emergency / a. Bu!a !un5 %ox4troly emergency en#an 5ara memoton# 2e#el 1ernomor 2er. 1. L4at atar 2 %ox4troly emergency. 5. Am1l o1at :an# 1utu4!an %ox4troly emergency . La!u!an tna!an ter4aa% %a2en en#an men##una!an o1at :an# 2ua4 am1l. e. atat jumla4 o1at :an# !eluar %aa 1erta a5ara %ox4troly emergency. . atat tan##al %em1u!aan an no 2er %ox4troly emergency. #. Mnta o!ter untu! menul2 re2e% o1at :an# 2ua4 %a!a. 4. Hu1un# %etu#a2 arma2 2etela4 %em1u!aan %ox emergency untu! la!u!an %en##antan %ox4troly emergency alam 0a!tu !uran# ) ment. ). Me!an2me %en#2an o1at emergency / a. Sa%!an o1at emergency :an# tela4 #una!an. 1. e! !e2e2uaan atar o1at emergency an re2e%. 5.
O1at Pro#ram Ke2e4atan
34
). O1at %ro#ram !e2e4atan aala4 o1at :an# 2ea!an untu! !e%erluan %ro#ram !e2e4atan 1a! :an# 1er2!ala na2onal mau%un lo!al. *. O1at %ro#ram !e2e4atan :an# tela4 a%at a!2e2 ole4 Ruma4 Sa!t Prma Hu2aa aala4 o1at 8"%ercholosis . Pen#aaan o1at %ro#ram !e2e4atan a%at 1er!ontr1u2 alam %eren5anaan !e1utu4an o1at ter2e1ut en#an 1er!oorna2 Dna2 Ke2e4atan. B. FARMASI KLINIK Farma2 Kln! aala4 %ela:anan arma2 mana tena#a !earma2an 1erntera!2 lan#2un# en#an %a2en :an# men##una!an o1at untu! ter5a%an:a tujuan tera% an terjamnn:a !eamanan %en##unaan o1at 1era2ar!an %enera%an lmu$ te!nolo# an un#2 alam %era0atan %enerta en#an mem%er4at!an %reeren2 %a2en. Pela:anan arma2 !ln! a%at mel%ut %ela:anan re2e% ;2%en2n#=$ %ela:anan norma2 o1at$ !on2ulta2 norma2 an eu!a2$%en5atatan %en##unaan o1at$ ent!a2$ %emantauan an %ela%oran rea!2 o1at :an# ta! !e4ena! ;ROTD= an ee! 2am%n# o1at$%emantauan tera% o1at$ rone ?2te$ e?alua2 %en##unaan o1at$ %ela:anan arma2 ruma4 an %emantauan !aar o1at alam ara4. Pela:anan arma2 !ln! la!2ana!an untu! men5a%a %en##unaan o1at :an# ra2onal ;%a2en menerma o1at :an# te%at / n!a2$ !on2 %a2en$ 1entu! 2eaan$ jumla4$ o22$ re!uen2$ lama an 5ara %en##unaan$ ter4nar ar ntera!2 o1at$ ee! 2am%n# an rea!2 o1at :an# ta! 4ara%!an$ 4ar#a terjan#!au 2erta mena%at norma2 :an# te%at= 2erta %en#4ar#aan ata2 %l4an %a2en en#an tujuan a!4r menn#!at!an !ualta2 4u% %a2en. Pela!2anaan !e#atan %ela:anan arma2 !ln! 2e2ua!an en#an 2arana %ela:anan !e2e4atan.
Pela:anan re2e% ra0at na% an ra0at jalan Pere2e%an (. In2tala2 arma2 4an:a mela:an re2e% nternal ar Ruma4 Sa!t Prma Hu2aa. 7. Do!ter8o!ter ## :an# 1ole4 menul2 re2e% RS Prma Hu2aa aala4 2emua o!ter :an# tela4 meml! SIP RS Prma Hu2aa$ mena%at!an Surat Penu#a2an Kln2 5Clinical Appointment6 ar Dre!tur RS :an# memuat Rn5an Ke0enan#an Kln2 5Clinical 9rivileges6 :an# 1ole4 la!u!an RS Prma Hu2aa. 3. Re2e% Nar!ot!a an P2!otro%!a 4an:a tul2 ole4 o!ter an 4aru2 tanatan#an ole4 o!ter 1er2an#!utan 2erta nama jela2 an Surat I>n Pra!te! ;SIP=$ 2erta tul2!an nama an alamat len#!a% %a2en. umla4 o1at ma!2mal () ta1let untu! o1at nar!ot!a an %2!otro%!a !e5ual untu! a#no2a %en:a!t
35
tertentu. '. Re2e% ana2te2 4an:a 1ole4 re2e%!an ole4 o!ter ana2te2 :an# tela4 meml! SIP RS Prma Hu2aa$ mena%at!an Surat Penu#a2an Kln2 5Clinical Appointment6 ar Dre!tur RS :an# memuat Rn5an Ke0enan#an Kln2 5Clinical 9rivileges6 :an# 1ole4 la!u!an RS Prma Hu2aa$ !e5ual !a2u2 emergency 1ole4 tul2!an ole4 o!ter 2%e2al2 atau%un o!ter umum ata2 %enu#a2an ole4 o!ter ana2te2 an ?er!a2 ole4 o!ter ana2te2. Re2e% ele!tron! ana2te2 4aru2 2erta re2e% manual len#!a% en#an tanatan#an Do!ter. ). Re2e% Nar!ot!a ta! 1ole4 aa tana iter 5iterasi6$ m . 5mihi ipsi6$ u.5 5"s"s cognit"s6 2erta re2e% ta! 1ole4 ulan#$ 4aru2 en#an re2e% a2l an 1aru. +. Re2e% tul2 len#!a% an 2e2ua aturan8!aa4 un2ur re2e%. ,. Re2e% re2m 4aru2 tul2 ole4 o!ter8o!ter ## %emnta$ 1la %e2anan o1at %er tele%on$ re2e% tul2!an ole4 o!ter ja#a I
36
ma2u! alam lin! !erja2ama. Telaa4 Re2e%
(. Pela:anan re2e% mula ar %enermaan$ %emer!2aan !eter2eaan$ %en#!ajan
7.
3. '.
).
+.
,.
*.
re2e%$ %en:a%an 2eaan arma2$alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a terma2u! %era5!an o1at$ %emer!2aan$ %en:era4an 2erta %em1eran norma2. Paa 2eta% ta4a% alur %ela:anan re2e%$ la!u!an u%a:a %en5e#a4an terjan:a !e2ala4an %em1eran o1at ;medication error = en#an mela!2ana!an a!t?ta2 2e2ua 2tanar %ro2eur o%era2onal an mela!u!an o!umenta2 a!t?ta2. Petu#a2 Farma2 mela!u!an %ro2e2 telaa4 o1at 2e1elum mem1er!an o1at !e%aa %a2en. Petu#a2 arma2 :an# 1er0enan# mela!u!an telaa4 re2e% aala4 A%ote!er :an# tela4 meml! STRA ;Surat Tana Re#2tra2 A%ote!er= an atau Tena#a Te!n2 Kearma2an :an# tela4 meml! STRTTK ;Surat Tana Re#2tra2 Tena#a Te!n2 Kearma2an=. Tujuan telaa4 re2e% untu! men#anal2a aan:a ma2ala4 ter!at o1at 1la temu!an ma2ala4 ter!at o1at 4aru2 !on2ulta2!an !e%aa o!ter %enul2 re2e%. Telaa4 re2e% en#an o1at !ron2$ tera% 2em%t$ an %olarma2 la!u!an ole4 A%ote!er atau TTK :an# !om%eten. D2ea!an %ula 1u!u an e1oo! untu! mem1antu %ro2e2 telaa4 re2e%. Ke#atan :an# la!u!an :a!n a%ote!er an tena#a te!n2 !earma2an 4aru2 mela!u!an %en#!ajan re2e% 2e2ua %er2:aratan amn2tra2$ %er2:aratan arma2et! an %er2:aratan !ln2 1a! untu! %a2en ra0at na% mau%un ra0at jalan. Per2:aratan amn2tra2 mel%ut/ Narna$ umur$ jen2 !elamn an 1erat 1aan 2erta tn## 1aan %a2en$ no RM Nama an %ara8tanatan#an o!ter Tan##al re2e% Ruan#an8unt a2al re2e% Tana R8 %aa 1a#an !r 2eta% %enul2an tem re2e% atau tem o1at Per2:aratan arma2et! mel%ut/ Nama o1at$ 1entu!$ an !e!uatan 2eaan Do22 an umla4 o1at Sta1lta2 Aturan$ an 5ara %en##unaan Penul2an !8%$ atau %rn 4aru2 2erta en#an n!a2 %en##unaan atau !a%an %erlu!ann:a$ m2aln:a / %rn 2a!t !e%ala atau %rn mual. Kemuan 2erta!an o22 ma!2mal untu! %ema!aan 2atu 4ar. Per2:aratan !ln2 mel%ut/ Kete%atan n!a2$ o22 an 0a!tu %en##unaan o1at Ta! a%at!an u%l!a2 %en#o1atan Ta! mun5uln:a aler#$ee! 2am%n#$an rea!2 o1at :an# ta! !e4ena! ;ROTD= O1at :an# 1er!an ta! !ontra n!a2 Ta! jum%a ntera!2 o1at :an# 1er2!o Re2e% la:an a%a1la 2ua4 memenu4 %er2:aratan amn2tra2$arma2et!$ an !ln2. ara %enul2an ;en#an 2n#!atan 1a4a2a latn= ter#antun# ar ma5am ormula re2e% :an# #una!an.
37
onto4 / m..l.a. %u?. .t.. no. m..l.a. 2ol. m..l.a. %ul?. no. a n 5a%2. S#natura:an# meru%a!an 1a#an :an# 1er2 norma2 tentan# aturan %en##unaan o1at untu! %a2en$ :atu mel%ut re!uen2$ jumla4 o1at an 2aat mnum o1at$ untu! 2eta% 4ar$ 2erta lan"lan norma2 :an# mun#!n %erlu 1er!an. Sm1ol ;2n#!atan Latn= :an# #una!an aala4 2 ; 2#natura tanala4=.onto4 / 2.t... ta1. I u.4. %.5. ;tanala4 t#a !al 2e4ar 2atu ta1let 2atu jam 2etela4 ma!an=Calau%un aturan %en##unaan o1at ole4 %a2en$ 2ua4 tul2 alam re2e%$ o!ter 1er!e0aj1an %ula menjela2!an ;2e5ara l2an= %aa %a2en 2aat re2e% 2era4!an !e %a2en. -. Pen#e5e!an ntera!2 o1at men##una!an soft(are Me25a%e an atau 0e1 a!2e2 000.ru#2.5om. Pen:era4an (. Pen:era4an mel%ut !e#atan %en#e5e!an !e2e2uaan nomor re2e%$ nama %a2en$umur$ alamat 2erta nama$ o22$ jumla4$aturan %a!a$1entu! 2eaan arma2 :an# a!an 2era4!an !e%aa %a2en atau !eluar#a en#an nomor re2e%$nama %a2en$ umur$ alamat 2erta nama$o22$ jumla4$ aturan %a!a$ 1entu! 2eaan arma2 :an# tertul2 lem1ar re2e% atau !on2 #an##uan %a2en an %em1eran !on2ulta2$ norma2 an eu!a2 ;KlE= o1at !e%aa %a2en. Pen5am%uran O1at Inje!2 (. Mela!u!an %en5am%uran o1at nje!2 2e2ua !e1utu4an %a2en :an# menjamn !om%at1lta2$ an 2ta1lta2 o1at mau%un 0aa4 2e2ua en#an o22 :an# teta%!an. 7. Pen5am%uran o1at 2unt! la!u!an 2e2ua %eoman %en5am%uran o1at nje!2 :an# tela4 teta%!an. 3. Pen5am%uran o1at nje!2 2e5ara a2e%t2 la!u!an ruan# LAF. '. Ke#atan %en5am%uran o1at nje!2 / Melarut!an 2eaan ntra?ena alam 1entu! 2er1u! en#an %elarut :an# 2e2ua. Men#ema2 menja 2eaan 2a% %a!a. ). Petu#a2 %en5am%uran o1at nje!2 2e5ara a2%et2 la!u!an ole4 A%ote!er atau tena#a te!n! !earma2an :an# tela4 men#!ut %elat4an %en5am%uran o1at nje!2 2e5ara a2e%t2. Penelu2uran R0a:at Pen##unaan O1at (. Penelu2uran r0a:at %en##unaan o1at aala4 %ro2e2 untu! mena%at!an norma2 2%e2! %a2en$ norma2 men#ena 2eluru4 o1at an 2eaan arma2 lan :an# %erna4 an 2ean# #una!an. 7. R0a:at %en#o1atan a%at %erole4 ar 0a0an5ara atau ata re!am me! %en5atatan %en##unaan o1at %a2en. R0a:at %en##unaan o1at %a2en 5atat alam Lem1ar R0a:at Pen##unaan O1at. 3. Tujuan %enelu2uran r0a:at %en##unaan o1at / a. Mem1ann#!an r0a:at %en##unaan o1at en#an ata re!am me58%en5atatan %en##unaan o1at untu! men#eta4u !emun#!nan %er1eaan norma2 %en##unaan o1at.
38
1. Mela!u!an ?er!a2 r0a:at %en##unaan o1at :an# 1er!an ole4 tena#a !e2e4atan lan an mem1er!an norma2 tam1a4an j!a %erlu!an. 5. Meno!umenta2!an aan:a aler#$ ee! 2am%n# o1at an rea!2o1at :an# ta! !e4ena! ;ROTD=. . Men#ent!a2 !e2e2uaan n!a2 o1at$ 1entu! 2eaan$ o22$an re!uen2 %en##unaan. e. Men#ent!a2 %oten2 teran:a ntera!2 o1at. . Mela!u!an %enlaan ter4aa% !e%atu4an %a2en alam men##una!an o1at #. Mela!u!an %enlaan ra2onalta2 o1at :an# re2e%!an 4. Menan:a!an 4ara%an an tan##a%an %a2en tentan# %en#o1atan an %en:a!t atau #an##uan :an# alam. . Mela!u!an %enlaan ter4aa% %ema4aman %a2en ter4aa% o1at:an# #una!an. j. Mela!u!an %enlaan aan:a !emun#!nan %en:ala4#unaan o1at. !. Mela!u!an %enlaan ter4aa% te!n! %en##unaan o1at l. Memer!2a aan:a !e1utu4an %a2en ter4aa% o1at an alat 1antu !e%atu4an mnum o1at . m. Meno!umenta2!an o1at :an# #una!an %a2en 2enr. n. Men#ent!a2 tera% lan$ m2aln:a 2u%lemen$ an %en#o1atan alternat :an# mun#!n #una!an ole4 %a2en '. Ke#atan %enelu2uran r0a:at %en##unaan o1at / a. Pen5atatan norma2 2%e2! %a2en 1. Penelu2uran r0a:at %en##unaan o1at !e%aa %a2en8!eluar#an:a$atar %en##unaan o1at an re!am me!$ ata %emer!2aan la1oratorum 2erta norma2 4a2l %emer!2aan 2!. 5. Mela!u!an %enlaan ter4aa% %en#aturan %en##unaan o1at %a2en. Inorma2 :an# 4aru2 a%at!an. . Nama %a2en$ alamat$ u2a$ jen2 !elamn$%e!erjaan$1erat 1aan$tn## 1aan$ !e:a!nan$ tan##a%an$ 4ara%an an !elu4an. e. Nama o1at ;terma2u! o1at non re2e%=$ o22$ 1entu! 2eaan$ re!uen2 %en##unaan$ n!a2 an lama %en##unaan o1at$ ata 4a2l %emer!2aan la1oratorum$ an ata 4a2l %emer!2aan 2! %a2en. . Inorma2 rea!2 o1at :an# ta! !e4ena! terma2u! r0a:at aler#. #. Ke%atu4an ter4aa% re#men %en##unaan o1at ;jumla4 o1at :an# ter22a=. Re!on2la2 O1at (. Re!on2la2 O1at meru%a!an %ro2e2 mem1ann#!an n2tru!2 %en#o1atan en#an O1at :an# tela4 a%at %a2en. Re!on2l2a2 O1at I
39
+. O1at :an# 1a0a %a2en !e alam ruma4 2a!t untu! !on2um2 2enr 4aru2 !eta4u ole4 o!ter DPP an 5atat alam 2tatu2 %a2en. ,. O1at :an# 1a0a %a2en !e alam ruma4 2a!t untu! !on2um2 2enr 4aru2 la!u!an %en5atatan ole4 %etu#a2 arma2 %aa !artu 2to!$ !emuan 22a o1at 4aru2 !em1al!an !e%aa %a2en. *. Ta4a% %ro2e2 re!on2la2 O1at :atu/ a. Pen#um%ulan ata Men5atat ata an mem?er!a2 O1at :an# 2ean# an a!an #una!an %a2en$ mel%ut nama O1at$ o22$ re!uen2$ rute$ O1at mula 1er!an$ #ant$ lanjut!an an 4ent!an$ r0a:at aler# %a2en 2erta ee! 2am%n# O1at :an# %erna4 terja. K4u2u2 untu! ata aler# an ee! 2am%n# O1at$ 5atat tan##al !ejaan$ O1at :an# men:e1a1!an terjan:a rea!2 aler# an ee! 2am%n#$ ee! :an# terja$ an tn#!at !e%ara4an. Data r0a:at %en##unaan O1at a%at!an ar %a2en$ !eluar#a %a2en$ atar O1at %a2en$ O1at :an# aa %aa %a2en$ an re!am me!8 medication chart . Data O1at :an# a%at #una!an ta! le14 ar 3 ;t#a= 1ulan 2e1elumn:a. Semua O1at :an# #una!an ole4 %a2en 1a! Re2e% mau%un O1at 1e1a2 terma2u! 4er1al 4aru2 la!u!an %ro2e2 re!on2la2. 1. Kom%ara2 Petu#a2 !e2e4atan mem1ann#!an ata O1at :an# %erna4$ 2ean# an a!an #una!an. Discrepancy atau !eta!5o5o!an aala4 1lamana temu!an !eta!5o5o!an8%er1eaan antara ata"ata ter2e1ut. Keta!5o5o!an a%at %ula terja 1la aa O1at :an# 4lan#$ 1er1ea$ tam1a4!an atau #ant tan%a aa %enjela2an :an# o!umenta2!an %aa re!am me! %a2en. Keta!5o5o!an n a%at 1er2at 2en#aja ; intentional = ole4 o!ter %aa 2aat %enul2an Re2e% mau%un ta! 2en#aja ; "nintentional = mana o!ter ta! ta4u aan:a %er1eaan %aa 2aat menul2!an Re2e%. Mela!u!an !onrma2 !e%aa o!ter j!a menemu!an !eta!2e2uaan o!umenta2. Bla aa !eta!2e2uaan$ ma!a o!ter 4aru2 4u1un# !uran# ar 7' jam$ menentu!an 1a40a aan:a %er1eaan ter2e1ut 2en#aja atau ta! 2en#aja.$ meno!umenta2!an ala2an %en#4entan$ %enunaan$ atau %en##ant$ mem1er!an tana tan#an$ tan##al$ an 0a!tu la!u!ann:a re!on2lla2 O1at. 5. Komun!a2 Mela!u!an !omun!a2 en#an %a2en an8atau !eluar#a %a2en atau %era0at men#ena %eru1a4an tera% :an# terja. A%ote!er 1ertan##un# ja0a1 ter4aa% norma2 O1at :an# 1er!an. Kon2ulta2$ Inorma2 an Eu!a2 ;KIE= (. KIE aala4 2uatu %ro2e2 2!u2 antara a%ote!er en#an %a2en 8!eluar#a %a2en :an# la!u!an 2e5ara 22temat2 untu! mem1er!an !e2em%atan !e%aa %a2en 8 !eluar#a %a2en men#e!2%lora2!an r an mem1antu menn#!at!an %en#eta4uan$ %ema4aman$ an !e2aaran 2e4n##a %a2en8 !eluar#a %a2en mem%erole4 !e:a!nan a!an !emam%uann:a alam %en##unaan o1at :an# 1enar terma2u! 20ame!a2. 7. Tujuan umum KIE aala4 menn#!at!an !e1er4a2lan tera%$ mema!2mal!an ee!
40
tera%$ memnmal!an r2!o ee! 2am%n#$ menn#!at!an cost effectiveness an men#4ormat %l4an %a2en alam menjalan!an tera%. 3. Tujuan !4u2u2 KIE/ a. Menn#!at!an 4u1un#an !e%er5a:aan antara a%ote!er an %a2en. 1. Menunju!!an %er4atan 2erta !e%eulan ter4aa% %a2en mem1antu %a2en untu! men#atur an ter1a2a en#an o1at. 5. Mem1antu %a2en untu! men#atur an men:e2ua!an %en##unaan o1at en#an %en:a!tn:a. . Menn#!at!an !e%atu4an %a2en alam menjalan %en#o1atan. e. Men5e#a4 atau memnmal!an ma2ala4 ter!at o1at. . Menn#!at!an !emam%uan %a2en meme5a4!an ma2ala4n:a alam 4al tera%. #. Men#ert %erma2ala4an alam %en#am1lan !e%utu2an. 4. Mem1m1n# an men! %a2en alam %en##unaan o1at 2e4n##a a%at men5a%a tujuan %en#o1atan an menn#!at!an mutu %en#o1atan %a2en. '. Ke#atan KIE/ a. Mem1u!a !omun!a2 antara a%ote!er en#an %a2en. 1. Men#ent!a2 tn#!at %ema4aman %a2en tentan# %en##unaan o1at melalu T4ree Prme ue2ton2 A%a!a4 :an# 2am%a!an o!ter tentan# o1at Ana@ A%a!a4 o!ter menjela2!an tentan# 5ara %ema!aan o1at Ana@ A%a!a4 o!ter menjela2!an tentan# 4a2l :an# 4ara%!an 2etela4 Ana menerma tera% o1at ter2e1ut 5. Men##al norma2 le14 lanjut en#an mem1er !e2em%atan !e%aa %a2en untu! men#e!2%lora2 ma2ala4 %en##unaan o1at. . Mem1er!an %enjela2an !e%aa %a2en untu! men:ele2a!an ma2ala4 %en#unaan o1at. e. Mela!u!an ?er!a2 a!4r alam ran#!a men#e5e! %ema4aman %a2en . Do!umenta2 ). Fa!tor :an# %erlu %er4at!an 2aat KIE / Krtera Pa2en a. Pa2en !on2 !4u2u2 ;%eatr$ #eratr$ #an##uan un#2 4at an #njal$ 1u 4aml an men:u2u= 1. Pa2en en#an tera% jan#!a %anjan#8%en:a!t !ron2 ;TB$ DM$ e%le%2$ll= 5. Pa2en :an# men##una!an o1at en#an n2tru!2 !4u2u2 ;%en##unaan !ort!o2tero en#an tappering do(n 4off = . Pa2en :an# men##una!an o1at en#an ne!2 tera% 2em%t ;#o!2n$%4en:ton= e. Pa2en :an# men##una!an 1an:a! o1at ;%ol arma2= . Pa2en :an# mem%un:a r0a:at !e%atu4an rena4Sarana an Pra2arana Ruan#an atau tem%at !on2eln# Alat 1antu !on2eln# ;Kartu %a2en85atatan !on2eln#= Pela:anan Inorma2 O1at (. Petu#a2 arma2 :an# 1er0enan# mem1er!an o1at aala4 A%ote!er :an# tela4 meml! SIPA ;Surat Ijn Pra!te! A%ote!er= an Tena#a Te!n2 Kearma2an :an# !om%eten :an# tela4 meml! SIKTTK ;Surat Ijn Kerja Tena#a Te!n2 Kearma2an=. 7. In2tala2 arma2 mem1er!an %ela:anan norma2 o1at !e%aa %a2en$ o!ter$ %era0at an tena#a !e2e4atan lann:a. 3. Petu#a2 arma2 mela!u!an %ro2e2 ent!a2 %a2en 2e1elum mem1er!an o1at %aa %a2en.
41
Pemantauan Tera% O1at ; PTO= (. PemantauanTera% O1at ;PTO= aala4 2uatu %ro2e2 :an# men5a!u% !e#atan untu! mema2t!an tera% o1at :an# aman$ ee!t an ra2onal 1a# %a2en. 7. Tujuan %emantauan tera% o1at aala4 menn#!at!an ee!t?ta2 tera% an memnmal!an r2!o ROTD. 3. Ke#atan Pemantauan Tera% O1at / a. Pen#!ajan %eml4an o1at$ o22$ 5ara %em1eran o1at$ re2%on2 tera%$ rea!2 o1at :an# ta! !e4ena! ;ROTD=. 1. Pem1eran re!omena2 %en:ele2aan ma2ala4 ter!at o1at. 5. Pemantauan ee!t?ta2 an ee! 2am%n# tera% o1at. '. Ta4a%an Pemantauan Tera% O1at / a. Pen#um%ulan ata %a2en 1. Ient!a2 ma2ala4 ter!at o1at 5. Re!omena2 %en:ele2aan ma2ala4 ter!at o1at . Pemantauan e. Tna! lanjut . Sele!2 %a2en ). Se4aru2n:a la:anan visite an %emantauan o1at 1er!an !e%aa 2emua %a2en :an# ma2u! ruma4 2a!t. Namun men#n#at !eter1ata2an jumla4 a%ote!er ma!a la:anan visite %rorta2!an untu! %a2en en#an !rtera 2e1a#a 1er!ut/ a. Pa2en 1aru ;alam 7' jam %ertama=. 1. Pa2en alam %era0atan nten2. 5. Pa2en :an# menerma le14 ar ) ma5am o1at. . Pa2en :an# men#alam %enurunan un#2 or#an terutama 4at an #njal. e. Pa2en :an# 4a2l %emer!2aan la1oratorumn:a men5a%a nla %enurunan !aar al1umn. . Pa2en :an# mena%at!an o1at :an# mem%un:a ne!2 tera%et! 2em%t$ 1er%oten2 menm1ul!an rea!2 o1at :an# ta! n#n!an ;ROTD= :an# atal. onto4/ %a2en :an# mena%at!an tera% o1at #o!2n$ !ar1ama>e%n$ teoln$ 2to2tat!a. +. Fa!tor :an# 4aru2 %er4at!an / a. Kemam%uan %enelu2uran norma2 an %enlaan !rt2 1u!t ter!n an ter%er5a:a. 1. Kera4a2aan norma2. 5. Kerja2ama en#an tm !e2e4atan lan ;o!ter an %era0at=. Montorn# Ee! Sam%n# O1at ;MESO= an Rea!2 O1at Ta! D4ara%!an ;ROTD= (. Montorn# Ee! Sam%n# O1at ;MESO= meru%a!an !e#atan %emantauan 2eta% re2%on2 tu1u4 :an# ta! !e4ena! ter4aa% o1at :an# terja %aa o22 la>m :an# #una!an %aa manu2a untu! tujuan %rola!22$ a#no22$ an tera%. 7. Ee! 2am%n# ;2eee5t= 2e1a#a rea!2 :an# a%at %er!ra!an re!uen2n:a an 2uatu ee! :an# nten2ta2 mau%un !ejaann:a ter!at en#an 1e2arn:a o22 :an# #una!an men#a!1at!an 2e!t atau ta! aa %eru1a4an tera% %aa %a2en ;m2aln:a$ ee! men#antu! atau mulut !ern# %aa %en##unaan ant42tamn@ ee! mual %aa %en##unaan o1at !an!er=. 3. Rea!2 o1at :an# ta! 4ara%!an ;ROTD= ;ADR$ a?er2e ru# rea5ton2= 2e1a#a
42
'.
).
+.
,.
re2%on2 :an# ta! a%at %er!ra!an$ :an# ta! !e4ena!$ atau re2%on2 :an# 1erle14an a!1at %en##unaan o1at 2e4n##a mun5ul rea!2 aler#. Tujuan montorn# ESO an ROTD / a. Menemu!an ESO atau ROTD 2en mun#!n terutama :an# 1erat. b. Menentu!an re!uen2 an n2en2 ESO atau ROTD :an# 2ua4 !enal an :an# 1aru 2aja temu!an. c. Men#enal 2emua a!tor :an# mun#!n a%at menm1ul!an 8 mem%en#aru4 an#!a !ejaan an 4e1atn:a ESO atau ROTD. d. Memnmal!an r2!o !ejaan ESO atau ROTD. e. Men5e#a4 terulan#n:a !ejaan ESO atau ROTD. Ke#atan %emantauan 2erta %ela%oran ESO an ROTD / a. Menete!2 aan:a !ejaan ESO atau ROTD. b. Men#ent!a2 o1at an %a2en :an# mem%un:a r2!o tn## men#alam ESO atau ROTD. c. Men#e?alua2 la%oran ESO en#an al#ortme Naranjo. d. Men2!u2!an an meno!umenta2!an ESO atau ROTD Komte8Su1 Komte Farma2 anTera%. e. Mela%or!an !e Pu2at Montorn# Ee! Sam%n# O1at Na2onal. Fa!tor :an# %erlu %er4at!an 2aat montorn# ESO an ROTD / a. Kerja2ama en#an Panta Farma2 an Tera% an tena#a !e2e4atan ruan# ra0at b. Keter2eaan ormulr Montorn# Ee! Sam%n# O1at. c. E?alua2 Pen##unaan O1at ;EPO=. d. E?alua2 Pen##unaan O1at ;EPO= meru%a!an %ro#ram e?alua2 %en##unaan o1at :an# ter2tru!tur an 1er!e2nam1un#an 2e5ara !ualtat an !uanttat. Ke#atan %ra!te! EPO / a. Men#e?alua2 %en###unaan o1at 2e5ara !ualtat ;al#ortme <:22en=. 1. Men#e?alua2 %en###unaan o1at 2e5ara !uanttal ;metoe AT8 DDD=. Rone ;92te= A%ote!er
(. Rone892te meru%a!an !e#atan !unjun#an !e %a2en ra0at na% :an# la!u!an a%ote!er 2e5ara manr atau 1er2ama tm tena#a !e2e4atan untu! men#amat !on2 !ln2 %a2en 2e5ara lan#2un#$ an men#!aj ma2ala4 ter!at o1at$ memantau tera% o1at$ memantau !emun#!nan mun5uln:a ee! 2am%n# o1at an rea!2 o1at :an# ta! !e4ena!$ menn#!at!an tera% o1at :an# ra2onal$ an men:aj!an norma2 o1at !e%aa o!ter$ %a2en$ 2erta %roe2onal !e2e4atan lann:a untu! mema2t!an 1a40a %en#o1atan 1erlan#2un# 2e2ua en#an %eren5anaan tera% an menjamn !e2elamatan %a2en. 7. 92te ju#a a%at la!u!an %aa %a2en :an# 2ua4 !eluar ruma4 2a!t ata2 %ermntaan %a2en :an# 1a2a 2e1ut en#an Pela:anan Kearma2an ruma4 ;Home 9harmace"tical Care=. Se1elum mela!u!an !e#atan ?2te a%ote!er 4aru2 mem%er2a%!an r en#an men#um%ul!an norma2 men#ena !on2 %a2en an memer!2a tera% o1at ar re!am me2 atau 2um1er lan.
43
BAB 9I LO
3
'
NAMA BARAN< O1at Alat Ke2e4atan Mortr Stam%er Alat 5eta! !a%2ul
44
Et!et o1at oral ;Ra0at alan= Et!et o1at luar ;Ra0at Ina% an Ra0at alan= Et!et o1at 4aru2 4a12 ;Ra0at alan= Et!et o1at oral ;Ra0at Ina%= Et!et nu2 ;Ra0at Ina%= Et!et Inje!2 ;Ra0at Ina%= Surat %e2anan o1at Surat %e2anan nar!ot! an %2!otro%!
45
BAB 9II KESELAMATAN PASIEN A. LATAR BELAKAN< Ke%utu2an %en##unaan o1at 2elalu men#anun# %ertm1an#an antara manaat an r2!o. Tujuan %en#!ajan arma!otera% aala4 mena%at!an luaran !ln! :an# a%at %ertan##un#ja0a1!an untu! menn#!at!an !ualta2 4u% %a2en en#an r2!o mnmal. Untu! me0uju!an pharmace"tical care en#an r2!o :an# mnmal %aa %a2en an %etu#a2 !e2e4atan %erlu %enera%an manajemen r2!o. Bera2ar!an anal22 !ejaan 1er2!o alam %ro2e2 %ela:anan !earma2an , !ejaan o1at :an# meru#!an ;adverse dr"g events=, !e2ala4an %en#o1atan ;medication errors= an rea!2 o1at :an# meru#!an ;adverse dr"g reaction= menem%at !elom%o! urutan utama alam !e2elamatan %a2en :an# memerlu!an %ene!atan 22tem untu! men#elolaan %ro2e2 arma!otera% :an# 2an#at !om%le!2. Fa!tor lan :an# mem%en#aru4 terjan:a r2!o o1at ter2e1ut aala4 multa!tor an mult%roe2 :an# !om%le!2@ jen2 %ela:anan me!$ 1an:a!n:a jen2 an jumla4 o1at %er %a2en$ a!tor ln#!un#an$ 1e1an !erja$ !om%eten2 !ar:a0an$ !e%emm%nan an 2e1a#an:a. A%ote!er 1eraa alam %o22 2trate#2 untu! memnmal!an medication errors, 1a! l4at ar !eter!atan en#an tena#a !e2e4atan lan mau%un alam %ro2e2 %en#o1atan. Kontr1u2 :an# mun#!n!an la!u!an antara lan en#an menn#!at!an %ela%oran$ %em1eran norma2 o1at !e%aa %a2en an tena#a !e2e4atan lan$ menn#!at!an !e1erlan#2un#an rejmen %en#o1atan %a2en$ %enn#!atan !ualta2 an !e2elamatan %en#o1atan %a2en ruma4. A%ote!er 1er%eran utama alam menn#!at!an !e2elamatan an ee!tta2 %en##unaan o1at. Den#an em!an alam %enja1aran$ m2 utama A%ote!er alam 4al !e2elamatan %a2en aala4 mema2t!an 1a40a 2emua %a2en mena%at!an %en#o1atan :an# o%tmal. Hal n tela4 !uat!an en#an 1er1a#a %eneltan :an# menunju!!an 1a40a !ontr1u2 A%ote!er a%at menurun!an medication errors. B. TUUAN Tujuan umum Se1a#a a5uan 1a# a%ote!er :an# mela!u!an %ela:anan !earma2an ruma4 2a!t an !omunta2 alam mela!2ana!an %ro#ram !e2elamatan %a2en. Tujuan !4u2u2 (. Terla!2anan:a %ro#ram !e2elamatan %a2en 1a# a%ote!er ruma4 2a!t an !omunta2 2e5ara 22temat2 an terara4. 7. Terla!2anan:a %en5atatan !ejaan :an# ta! n#n!an a!1at %en##unaaan o1at ;adverse dr"g event = ruma4 2a!t an !omunta2. 46
. KONSEP KESELAMATAN PASIEN (. Ke2ala4an me2 5medical errors6 aala4 !e2ala4an :an# terja alam %ro2e2 a2u4an me2 :an# men#a!1at!an atau 1er%oten2 men#a!1at!an 5eera %aa %a2en. Ke2ala4an terma2u! #a#al mela!2ana!an 2e%enu4n:a 2uatu ren5ana atau men##una!an ren5ana :an# 2ala4 untu! men5a%a tujuann:a a!1at mela!2ana!an 2uatu tna!an ;comission= atau ta! men#am1l tna!an :an# 2e4aru2n:a am1l ;omission=. 7. Manajemen r2!o aala4 2uatu metoe :an# 22temat2 untu! men#ent!a2$ men#anal22$ men#enal!an$ memantau$ men#e?alua2 an men#!omun!a2!an r2!o :an# aa %aa 2uatu !e#atan. 3. Manajemen r2!o alam %ela:anan !earma2an terutama medication error mel%ut !e#atan !ore!2 1la aa !e2ala4an 2e2e#era mun#!n$ %ela%oran medication error, o!umenta2 medication error $ %ela%oran medication error :an# 1eram%a! 5eera$ 2u%er?2 2etela4 terjan:a la%oran medication error, 22tem %en5e#a4an$ %emantauan !e2ala4an 2e5ara %ero!$ tna!an %re?ent$ an %ela%oran !e tm !e2elamatan %a2en tn#!at na2onal. '. Kejaan N:ar2 eera ;KN= ;:ear miss= aala4 2uatu !e2ala4an a!1at mela!2ana!an 2uatu tna!an ;comission= atau ta! men#am1l tna!an :an# 2e4aru2n:a am1l ;omission=$ :an# a%at men5eera %a2en$ teta% 5eera 2eru2 ta! terja$ !arena !e1eruntun#an ;m2.$ %a2en menerma 2uatu o1at :an# !ontra n!a2 teta% ta! tm1ul rea!2 o1at=$ !arena %en5e#a4an ;2uatu o1at en#an o?ero22 let4al a!an 1er!an$ teta% 2ta lan men#eta4u an mem1atal!ann:a 2e1elum o1at 1er!an=$ atau %ern#anan ;2uatu o1at en#an o?ero22 let4al 1er!an$ !eta4u 2e5ara n lalu 1er!an antoten:a=. ). Kejaan Sentnel ;Sentinel Event = aala4 2uatu KTD :an# men#a!1at!an !ematan atau 5eera :an# 2eru2$ 1a2an:a %a!a untu! !ejaan :an# 2an#at ta! 4ara%!an atau ta! a%at terma 2e%ert / o%era2 %aa 1a#an tu1u4 :an# 2ala4. Peml4an !ata J2entnel ter!at en#an !e2eru2an 5eera :an# terja ;m2. Am%uta2 %aa !a! :an# 2ala4$ 21= 2e4n##a %en5aran a!ta ter4aa% !ejaan n men#un#!a%!an aan:a ma2ala4 :an# 2eru2 %aa !e1ja!an an %ro2eur :an# 1erla!u. +. Kejaan Ta! D4ara%!an ;KTD= 5Adverse event6 aala4 2uatu !ejaan :an# ta! 4ara%!an :an# men#a!1at!an 5eera %a2en a!1at mela!2ana!an 2uatu tna!an atau ta! men#am1l tna!an :an# 2e4aru2n:a am1l$ an 1u!an !arena %en:a!t a2arn:a atau !on2 %a2en. eera a%at a!1at!an ole4 !e2ala4an me2 atau 1u!an !e2ala4an me2 !arena ta! a%at 5e#a4. D. TATA LAKSANA KESELAMATAN PASIEN (. A%ote!er ruma4 2a!t atau 2arana %ela:anan !e2e4atan lann:a a%at menera%!an Tuju4 Lan#!a4 Menuju Ke2elamatan Pa2en Paa Pela:anan Kearma2an :an# men#a5u %aa 1u!u Panuan Na2onal Ke2elamatan Pa2en Ruma4 Sa!t ;Patent Saet:= ;ter1t!an ole4 De%!e2 ta4un 7&&+=/ a. Ban#un !e2aaran a!an nla !e2elamatan %a2en Aan:a !e1ja!an In2tala2 Farma2 RS 8 Sarana Pela:anan Ke2e4atan lann:a 47
%.
c.
d.
e.
f.
g.
tentan# Ke2elamatan Pa2en :an# mel%ut !ejaan :an# ta! 4ara%!an ;KTD=$ !ejaan n:ar2 5eera ;KN=$ Kejaan Sentnel$ an lan#!a4"lan#!a4 :an# 4aru2 la!u!an ole4 a%ote!er an tena#a arma2$ %a2en an !eluar#a j!a terja n2en. Buat an 2o2al2a2!an an %enera%an SOP 2e1a#a tna! lanjut !e1ja!an. Buat 1u!u 5atatan tentan# KTD$KN an Kejaan Sentnel !emuan la%or!an !e ata2an lan#2un#. Pm%n an Du!un# Sta Aan:a 2uatu tm In2tala2 Farma2 :an# 1ertan##un# ja0a1 ter4aa% !e2elamatan %a2en. Tunju! 2ta In2tala2 Farma2 :an# 1a2a menja %en##era! an mam%u men2o2al2a2!an %ro#ram. Aa!an %elat4an untu! 2ta an %a2t!an %elat4an n !ut ole4 2eluru4 2ta an tem%at!an 2ta 2e2ua !om%eten2. Sta arma2 4aru2 mena%at eu!a2 tentan# !e1ja!an an SOP :an# 1er!atan en#an %ro2e2 2%en2n# :an# a!urat$ men#ena nama an 1entu! o1at"o1at :an# mem1n#un#!an$ o1at"o1at ormularum8non ormularum$ o1at"o1at :an# tan##un# a2uran28non" a2uran2$ o1at"o1at 1aru an o1at"o1at :an# memerlu!an %er4atan !4u2u2. D2am%n# tu %etu#a2 arma2 4aru2 me0a2%aa an men5e#a4 me5aton error :an# a%at terja. Tum1u4!an 1ua:a ta! men:ala4!an ;no %laming c"lt"re= a#ar2ta 1eran mela%or!an 2eta% n2en :an# terja. Inte#ra2!an A!t?ta2 Pen#elolaan R2!o Kem1an#!an 22tem an %ro2e2 %en#elolaan r2!o 2erta la!u!an ent!a2 an a2e2men 4al :an# %oten2al 1erma2ala4. Buat !ajan 2eta% aan:a la%oran KTD$ KN an Kejaan Sentnel. Buat 2olu2 ar n2en ter2e1ut 2u%a:a ta! 1erulan# en#an men#e?alua2 SOP :an# 2ua4 aa atau !em1an#!an SOP 1la %erlu!an. Kem1an#!an S2tem Pela%oran Pa2t!an 2emua 2ta In2tala2 Farma2 en#an mua4 a%at mela%or!an n2en !e%aa ata2an lan#2un# tan%a ra2a ta!ut. Ber %en#4ar#aan %aa 2ta :an# mela%or!an. L1at!an an Komun!a2 Den#an Pa2en Kem1an#!an 5ara"5ara !omun!a2 :an# ter1u!a en#an %a2en. Pa2t!an 2eta% %en:era4an o1at !ut en#an %em1eran Inorma2 :an# jela2 an te%at. Doron# %a2en untu! 1eran 1ertan:a an men2!u2!an en#an a%ote!er tentan# o1at :an# terma. La!u!an !omun!a2 !e%aa %a2en an !eluar#a 1la aa n2en 2erta 1er!an 2olu2 tentan# n2en :an# la%or!an. Belajar an Ber1a# Pen#alaman Tentan# Ke2elamatan Pa2en Doron# 2ta untu! mela!u!an anal22 %en:e1a1 ma2ala4. La!u!an !ajan n2en an 2am%a!an !e%aa 2ta lann:a untu! men#4nar 1erulan#n:a n2en. e#a4 KTD$ KN an Kejaan Sentnel
7. Iealn:a 2eta% KTD8KN8Kejaan Sentnel :an# ter!at en#an %en##unaan o1at 4aru2 !aj terle14 a4ulu ole4 a%ote!er :an# 1er%en#alaman 2e1elum 2era4!an !e%aa Tm Ke2elamatan Pa2en Ruma4 Sa!t. Tujuan %en#!ajan untu! mema2t!an 1a40a la%oran ter2e1ut 2ua4 2e2ua$nama o1at :an# la%or!an 1enar$ an mema2u!!an alam !ate#or n2en :an# 1enar. Kate#or !e2ala4an alam %em1eran o1at aala4/ a. 1. 5. . e. . #. 4. . j. !. l. m.
Pa2en men#alam rea!2 aler#. Kontra n!a2. O1at !aalu0ar2a. Bentu! 2eaan :an# 2ala4. Fre!uen2 %em1eran :an# 2ala4. La1el o1at 2ala4 8 ta! aa 8 ta!jela2. Inorma2 o1at !e%aa %a2en :an# 2ala4 8 ta! jela2. O1at 1er!an %aa %a2en :an# 2ala4. ara men:a%!an ;mera5!= o1at :an# 2ala4. umla4 o1at :an# ta! 2e2ua. Rute %em1eran :an# 2ala4. ara %en:m%anan :an# 2ala4. Penjela2an %etunju! %en##unaan !e%aa %a2en :an# 2ala4.
3. Pro2eur Pela%oran In2en a. In2en :an# la%or!an aala4 !ejaan :an# 2ua4 terja$ %oten2al terja atau%un :an# n:ar2 terja. %. La%oran n2en a%at 1uat ole4 2a%a 2aja atau 2ta arma2 :an# %ertama !al menemu!an !ejaan atau terl1at alam !ejaan. c. Pela%oran la!u!an en#an men#2 JFormulr La%oran In2en :an# 1er2at ra4a2a. '. Alur Pela%oran In2en Ke Tm Ke2elamatan Pa2en ;KP= D Ruma4 Sa!t ;Internal= a. A%a1la terja 2uatu n2en ;KN8KTD8Kejaan Sentnel= ter!at en#an %ela:anan !earma2an$ 0aj1 2e#era tna!lanjut ;5e#a48tan#an= untu! men#uran# am%a!8 a!1at :an# ta! 4ara%!an. %. Setela4 tna!lanjut$ 2e#era 1uat la%oran n2enn:a en#an men#2. c. Formulr La%oran In2en %aa a!4r jam !erja824t !e%aa A%ote!er %enan##un# ja0a1 an jan#an menuna la%oran ;%aln# lam1at 7 7' jam=. d. La%oran 2e#era 2era4!an !e%aa A%ote!er %enan##un# ja0a1. e. A%ote!er %enan##un# ja0a1 memer!2a la%oran an mela!u!an grading risi!o ter4aa% n2en :an# la%or!an. f. Ha2l grading a!an menentu!an 1entu! n?e2t#a2 an anal22 :an# a!an la!u!an / .
?.
50
BAB 9III KESELAMATAN KERA In2tala2 arma2 ruma4 2a!t meru%a!an unt %ela!2ana un#2onal :an# 1ertan##un# ja0a1 alam menn#!at!an mutu %ela:anan !earma2an 2e5ara men:eluru4 ruma4 2a!t en#an ruan# ln#!u% %en#elolaan 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a 2erta %ela:anan arma2 !ln!. A. TUUAN UMUM Terla!2anan:a !e2e4atan an !e2elamatan !erja IFRS a#ar ter5a%a %ela:anan !earma2an an %rou!t?ta2 !erja :an# o%tmal. B. TUUAN KHUSUS (. Mem1er!an %erlnun#an !e%aa %e!erja arma2$ %a2en an %en#unjun#. 7. Men5e#a4 !e5ela!aan !erja$ %a%aran 1a4an 1er1a4a:a$ !e1a!aran %en5emaran ln#!un#an. 3. Men#aman!an %eralatan !erja$ 1a4an 1a!u an 4a2l %rou!2. '. Men5%ta!an 5ara 1e!erja :an# 1a! an 1enar.
an
. PROSEDUR K3 IFRS (. Ke1a!aran U%a:a Pen5e#a4an Ke1a!aran a. Dlaran# mero!o! an mem1uan# %untun# ro!o! 1era%. 1. Dlaran# mem1ar!an oran# lan man a%. 5. Dlaran# men:ala!an lam%u %elta mau%un lln. . Dlaran# mem1a!ar 2am%a4 atau 22a"22a 1a4an %en#ema2lann:a. e. Dlaran# len#a4 men:m%an 1a4an mua4 ter1a!ar / el%j$1en2n$ a5eton ll. . Dlaran# mem1ar!an oran# :an# ta! 1er!e%entn#an 1eraa tem%at :an# %e!a ter4aa% 1a4a:a !e1a!aran. Penan##ulan#an 1la terja !e1a!aran a. an#an %an!. 1. an#an 1ertera! .......Ke1a!aran. 5. Mat!an l2tr!$ aman!an 2emua #a2. . Bla terja !e1a!aran !e5l$ %anel l2tr! :an# menuju !elo!a2 !e1a!aran mat!an. e. Bla terja !e1a!aran 1e2ar$ alran l2tr! 2eluru4 #eun# mat!an. . Selamat!an a4ulu j0a manu2a. #. Da%at!an APAR ;alat %emaam a% rn#an=$ 1u!a 2e#el Q %aam!an. 4. au4!an 1aran#"1aran# :an# mua4 ter1a!ar ar a%. . Tutu% %ntu #uan# ta4an a%. j. Ko2on#!an !oror Q jalan %en#4u1un# an atur a#ar jalan"jalan menuju %ntu 1e1a2 4am1atan. !. Bu!ala4 %ntu arurat. l. Bla mun#!n 2elamat!an o!umen"o!umen %entn#. m. Sa%!an e?a!ua2 o1at 1u2$nje!2$o1ato1at re2u2ta2$ an 5aran ntra?ena. 51
n. atat nama 2ta :an# 1ertu#a2. o. Hu1un# %o2!o. %. Sa%!an !e1utu4an o1at an alat !e2e4atan untu! !e1utu4an arurat. Men5e#a4 melua2n:a !e1a!aran a. Semua %e!erja men:a%!an alat %emaam a% an %eralatan lann:a 2e2ua !e1utu4an. 1. La!u!an tna!an en#an men##una!an alat %emaam !e1a!aran 1la an##a% a% merem1et 1an#unan unt !erjan:a. 5. Se!al la# 5e! !e2a%an alat %emaam !e1a!aran. en2 alat !e1a!aran :an# #una!an a. Ar 1. Bu2a 5. Ser1u! !ma !ern# . at netral lan$ mem1ar!an 1a4an 1er1a4a:a alam tem%at tertentu a#ar tereu!2 2e5ara alam ole4 2nar mata4ar mau%un >at or#an! :an# aa. . Mela!2ana!an %em1er24an 1a4an 1er1a4a:a :an# men:e1a1!an !ontamna2 ruan#an en#an men#aman!an %etu#a2 !e1er24an terle14 a4ulu. #. Petu#a2 men##una!an ma2!er. 4. Petu#a2 men##una!an 2arun# tan#an !aret an 2e%atu !aret. . Men:a%!an ar atau >at %enetral lan alam ran#!a menetral!an 1a4an 1er1a4a:a ter2e1ut. j. Mela!2ana!an %enetralan 1a4an 1er1a4a:a ter2e1ut. !. Men#ema2 1a4an 1er1a4a:a 22a a#ar aman an ta! menja 2um1er 52
l.
!ontamna2 2u2ulan. Mela%or!an terjan:a !ontamna2 !e%aa Ke%ala In2tala2 Farma2.
3. Pertolon#an %ertama 1la !or1an tertelan ra5un a. Se#era 1er!an 7 4n##a ' #ela2 ar. !a ar ta! ter2ea a%at 1er!an 2u2u atau %ut4 telur. Per4atan / Ta! 1ole4 mem1er!an 2e2uatu melalu mulut j!a !or1an %n#2an. 1. La!u!an 2e#era tna!an %emunta4an en#an 5ara mema2u!!an telunju! jar !or1an !e alam mulut 1a#an 1ela!an#$ #o2o!!an !e !r an !e !anan atau mem1er!an ar #aram a%ur 4an#at !u!u 2e1an:a!"1an:a!n:a ;(2eno! te4 #aram a%ur ( #ela2 ar 4an#at= atau mem1er!an ( 2eno! te4 2oa rot ( #ela2 ar 4an#at. 5. La!u!an tna!an %emunta4an 1erulan#"ulan# 4n##a 5aran munta4 tu jern4. . !a ent!a2 ra5un ta! a%at la!u!an$ 1er!an () #r atau ( 2eno! ma!an nort (87 #ela2 ar 4an#at. e. Sea%at mun#!n la!u!an %en#am1lan 2am%el munta4. '. Pertolon#an %ertama 1la !or1an ter4ru% #a2 1era5un a. Penolon# 4aru2 men##una!an ma2!er :an# te%at$j!a ta! aa ma2!er :an# te%at$ %enolon# 4aru2 a%at mena4an naa2 2elama ma2a %en:elamatan. 1. U2a4a!an untu! a%at men#ent!a2 #a2 ra5un :an# 5ur#a. 5. Kor1an 4aru2 2e#era 1a0a !e tem%at uara 2e#ar. !a tem%at tu ruan#an 1erjenela$ 1u!a 2emua jenela :an# aa.Lon##ar!an 2emua %a!aan :an# !etat %aa tu1u4 !or1an. . !a !or1an 2u2a4 1ernaa2$ 1er naa2 1uatan teru2 meneru2 4n##a an##a% 5u!u%. e. a#a 2u4u !or1an teta% 4an#at$ 4nar!an !or1an men###l$ j!a %erlu !or1an 2elmut ra%at"ra%at. . a#ala4 a#ar !or1an 2etenan# mun#!n. #. Ta! 1ole4 mem1er!an al!o4ol alam 1entu! a%a%un. D. PEN
DAN
BAHAN"BAHAN
BERBAHAYA
(. Pro2eur Pen#aaan Ba4an Ber1a4a:a a. Baran# 4aru2 1er2um1er ar 2tr1utor utama8re2m. 1. Mem%un:a 2ert!at anal2a ar %a1r!. 5. Melam%r!an MSDS ;Materal Saet: Data S4eet=. 7. Pro2eur Penermaan Ba4an Ber1a4a:a Memer!2a 0aa4 an %en#ema2 a. Nama 2eaan atau nama 1aran#. 1. I281o1ot netto. 5. Kom%o22 2n:a alam nama !ma. . Nomor re#2tra2. e. Petunju! 5ara %en##unaan. . Petunju! 5ara %enan#anan untu! men5e#a4 1a4a:a. #. Tana %ern#atan lann:a. 4. Nama an alamat %a1r! :an# mem%rou!2. . ara %ertolon#an %ertama a!1at 1a4an 1er1a4a:a. j. Mem%er4at!an la1el 1eru%a 2m1ol$ #am1ar an atau tul2an 1eru%a !almat 53
%ern#atan 1a4a:a m2aln:a / J1a4an %elea!$J1a4an ra5un$ J1a4an !oro2$ J1a4an 1er1a4a:a$ J1a4an rta2$J1a4an mua4 ter1a!ar$ll. 3. Pro2eur Pen:m%anan Ba4an Ber1a4a:a a. Haru2 ter%2a4 ar 1a4an ma!anan$ 1a4an %a!aan an 1a4an lann:a. 1. Ta! menm1ul!an ntera!2 antar 1a4an 1er1a4a:a 2atu en#an :an# lan. 5. Ba4an :an# mua4 men#ua% 4aru2 2m%an alam 0aa4 tertutu% ra%at. . Ba4an :an# mua4 men:era% ua% ar 4aru2 2m%an alam 0aa4 tertutu% ra%at :an# 1er2 >at %en:era% lem1a1. e. Ba4an :an# mua4 men:era% O7 4aru2 2m%an en#an %ertolon#an !a%ur to4or. . Ba4an :an# 4aru2 terlnun# ar 5a4a:a 2m%an alam 0aa4 :an# 1uram atau !a5a ar !a5a 4tam$ mera4$ 4jau$ atau 5o!lat tua. #. Ba4an :an# mua4 men#o!2a2 4aru2 2m%an tem%at :an# 2eju! an mena%at %ertu!aran uara :an# 1a!. 4. Ba4an :an# mua4 ter1a!ar 4aru2 2m%an tem%at ter%2a4 ar tem%at %en:m%anan 2eaan arma2$ alat !e2e4atan$ an 1a4an me2 4a12 %a!a$ mua4 lo!al2r 1la terja !e1a!aran$ ta4an #em%a an len#!a% en#an Pemaam A%. . Ba4an 1era5un 4aru2 2m%an tem%at :an# 2eju!$mena%at %ertu!aran uara :an# 1a!$ ta! !ena 2nar mata4ar lan#2un# an jau4 ar 2um1er %ana2. j. Ba4an !oro2 4aru2 2m%an tem%at :an# len#!a% en#an 2um1er ar untu! man an men5u5. !. Ba4an :an# mua4 melea! jau4!an ar 1an#unan :an# men:m%an ol$ a% :an# men:ala.
54
BAB I PEN
(. A2%e! :an# %l4 untu! tn#!at!an a. Ke%roe2an 1. E2en2 5. Keamanan %a2en . Ke%ua2an %a2en e. Sarana an ln#!un#an 2! 7. In!ator :an# %l4 a. In!ator le14 utama!an untu! menla out%ut ar%aa n%ut an %ro2e2. 1. Ber2at umum$ :atu le14 1a! n!ator untu! 2tua2 an !elom%o! ar%aa untu! %eroran#an. 5. Da%at #una!an untu! mem1ann#!an antar aera4 an antar Ruma4 Sa!t. . Da%at menoron# nter?en2 2eja! ta4a% a0al %aa a2%e! :an# %l4 untu! montor. e. Da2ar!an %aa ata :an# aa.
3. Krtera :an# #una!an Krtera :an# #una!an 4aru2 a%at u!ur an 4tun# untu! a%at menla n!ator$ 2e4n##a a%at 2e1a#a 1ata2 :an# mem2a4!an antara mutu 1a! an mutu ta! 1a!.
'. Stanar :an# #una!an 55
a. 1. 5. .
Stanar :an# #una!an teta%!an 1era2ar!an/ A5uan ar 1er1a#a 2um1er Benchmar!ing en#an Ruma4 Sa!t :an# 2etara Bera2ar!an tren :an# menuju !e1a!an
56