1. Šta se zna o teritoriji i lokalnoj upravi srpske države u prva 3 vijeka po doseljavanju Srba na Balkansko poluostrvo? Prema podacima koje je Konstantin Porfrogenit dao u spisu o narodima, Srbi su u dogovoru sa carem Iraklijem naselili Balkansko Poluostrvo oko 630. odine, i to oblast i!me"u Save, #etine, Bojane i mora. Prostor i!me"u ti$ rijeka oni su naseljavali i u vrijeme Konstantina Porfrogenita u % vijeku. Porfrogenit je naveo da su Srbi &ivjeli u nekoliko kne&evina, tj ar$ontija. Kne&evina 'ioklitija ('uklja) se prostirala od Bojane do Kotora. *d Kotora do 'ubrovnika se prostirala +ravunija. *d 'ubrovnika do eretve je bila ar$ontija -a$umljanska, a od eretve do #etine ar$ontija Paganija. Istona granica prvobitne Srbije je bio /S koji ce u %II vijeku postati dr&avni centar. 1 pogledu lokalne uprave postojale su 21P na elu sa 21PI4, i kne&evine na elu sa /5*+I4. *ni nisu postavljani od strane vladara, nego je nekoliko 21P biralo jednog kne!a. 2. Kom tipu države je pripadala Srpska u prva 3 vijeka po doseljavanju Srba? Postojanje sprske vladarske porodice I7S889I:, sa redoslijedom nasle"ivanja po principu P/I4*I+1/ uka!uje na to da je prvobitna srpska dr&ava bila 4*/5I9. *sim toga odredjene injenice uka!uju i na postojanje dru;tvene raslojenosti, tj i!vesnog stepena
*4 S+>*4 tako"e tako"e !asnovao udeone kne&evine. 4edjutim nji$ova vladavina nije bila dugotrajna jer i$ poslije godinu dana sa vlasti tjera P+/ *9IK*I:. 1deone kne&evine su postojale i !a vrijeme vladavine S+> 49 i njegove bra=e. 4. Objasnite nestabilnost srpske države od do !! vijeka "Od #etra $ojnikovi%a do Ste&ana 'emanje(. Po;to je u prvim godinama vladavine su!bio pretendente na presto, Petar ojnikovi= je vladao be! tr!avica du&e od ? decenije. Po i!bijanju neprijateljstva i!me"u i!antije I Bugarske, Srbija postaje popri;te borbe !a nji$ov uticaj. akon ;to je P+/ *9IK*I: umro u Bugarskom ropstvu, Bugarski car SI4* je pora!io Srbiju. Srbija je !a$valjuju=i i!antiji obnovljena posle SI4** smrti, I to pod vladavinom @S8 koji je uspio da sve kne&evine stavi pod svoju vlast. Poslije @S889 smrti ponovo dola!i do propasti srpske dr&ave. Poslednji$ decenija % i poetkom %I vijeka srpske !emlje su se nala!ile u sastavu S41I8** carstva, a posle njegove propasti do;le su pod I-+I9SK1 vlast. *ko A00. godine je u oblasti 'I*K8I+I9, tj. -+ !asnovan novi srpski dr&avotvnorni centar. S+> *9IS8 !au!eo je -51489, +/1I91 I -+1. Iako je jedno vrijeme uspije;no odolijevao i!anstijskim napadima, *9IS8 je na kraju ipak pri!nao njenu vr$ovnu vlast. jega je naslijedio sin 4I598* koji se !a vrijeme svoje vladavine okretao /I41 pa je od PP dobio #/SK* '*S+*9S+*. jegov naslednik B*'I je
tako"e nastavio sa pro!apadnjakom politikom. B*'I* vlast slabi krajem %I vijeka, kada je do;lo do preno;enja srpskog dr&avotvornog centra u /S. ). #o *emu je za razvitak srpske državnosti znažajna dinastija +ojislavljevi%a? -naaj ove dinastije je u tome ;to je !a vrijeme njene vladavine osnovan drugi srpski dr&avotvorni centar I to u oblasti 'I*K8I+I9, tj -+. -a$valjuju=i tome ;to je *9IS889 sin 4I598* dobio kraljevsku krunu od PP, stvara se i prva srpska kraljevina. 1 vrijeme vladavine njegovog sina B*'I, B/ postaje novo rimokatoliko sjedi;te. ,. Šta je ! dokle je trajao obi-aj +/0 u srednjovjekovnoj Srbiji? /ije /2' je i!vedena od rijei / ;to !nai neprijatelj. aime prvobitna reakcija roda ili ;ire !ajednice na povredu imanja ili linosti sastojala se u krvnoj osveti. +akva s$vatanja su u sebi nosila opasnost od i!bijanja me"unarodni$ ratova do istrebljenja, pa je rje;enje pronadjeno mirenju. eprijateljstvo i!me"u dvije !ajednice se moglo prekinuti davanjem 4*/8 ili 4+/I98 satis
8. Kako je Sveti Sava du9ovno stvorio srednjovjekovnu srpsku državu? Sa i!gradnjom kulta vladara svetitelja Srbija je po;la putem crkvene i dr&avne samostalnosti. Pitanju dr&avne samostalnosti posvetio se Ste
odnosili su se na D vaseljenski$ sabora. 1 glavi pod na!ivom /'SKI -K* 1 %I 8J dat je prevod Pro$irona. 1 okviru ove glave na;le su se I odredbe o braku, poklonu, kupoprodaji, !alo!i... Sava je u -akonopravilo unio I t!v. Koncepciju Sim
14. Kako se de 49. 1 njenom uvodnom dijelu sumirane su njegove teritorijalne tekovine, dok se pri kraju povelje potvr"uje ve!anost !emljoradnika !a !emlju. Bistrika povelja potie i! A?3. godine i I!dao ju je kralj ladislav manastiru B**/*'I# BIS+/I@K. jome je !abranjeno obra!ovanje porodini$ !adruga, tj.
1. #o *emu ja zna-ajna e*anska povelja? *snivaka povelja manastira 'eani predstavlja prvi srpski partikularni popis stanovni;tva. Pored opisa me"a pojedini$ sela, u njoj su data I imena stanovnika. +ako je na deanskom vlastelinstvu bilo 0 !emljoradniki$ sela sa ?A66 ku=a I E stoarski$ naselja sa ?66 ku=a. *va $risovulja predstavlja I glavni i!vor sa!njanja o oblicima porodice u periodu emanji=a. +ako se mo&e !aklju=iti da porodi=ne !adruge nisu imale veliki broj lanova, tj. da su uglavnom brojale i!me"u D I AA mu;ki$ glava. 17. Šta karakteri5e u6ovore 'emanji%a sa ubrovnikom? 1govori sa 'ubrovnikom va&ni su samo po tome ;to su sami po sebi podra!umijevali ? ugovorne strane, tj. me"unarodna subjekta. 4e"utim po sadr&ini I atije +lastara? Pravni !bornik sintagma koji je sainio jeromona$ 4+I9 8S+/ objavljen je u Solunu A33L godine. Bio je to nomokanonski !bornik kojim je obu$va=eno vi!antijsko pravo do A306. godine. 4aterija !bornika je podijeljena u ? dijela, prema slovima grkog al
tvorevini. 4e"utim, vremenom je utvr"eno da negde oko 60 lanova istog ima vi!antijsko poreklo. i!antijsko poreklo imali su i lanovi ADA i AD?. Pored vi!antijakog, ali u !natno manjoj meri, na 'u;anov !akonik uticalo je i !apadno pravo i to uglavnom preko ugovora sa 'ubrovnikom. Kao olienje vi!antijakog i dubrovakog uticaja, javlja se 'u;anov logotet Hura" Popovi=, koji je verovatno imao naj!naajniju ulogu u i!radi !akonika. 1 istoj ravni sa vi!antijskim pravom, kao i!vor 'u;anovog !akonika poslu&ilo je srpsko obiajno pravo i povelje. *riginal 'u;anovog !akonika nije prona"en, ali je do na;eg vremena prona"eno ?L, a sauvano ? prepisa. Prema vremenu i!rade isti se dele na rukopise starije i mla"e redakcije. Prvi su nastali do sredine %I veka i ima i$ A0. ajstariji me"u njima suM FStru;ki rukopis F najstariji (A3D3)O FPri!renski F najuveniji, najugledniji, najbogatiji (AL?LFAL30)O F/akovaki prepis (AD00), jedini sa 'u;anovom reju. /ekonstrukciju 'u;anovog !akonika i!vr;io je Stojan ovakovi=, u!imaju=i Pri!renski prepis !a osnovicu, koja je objavljena AGEG. 'u;anov !akonik se u starijim prepisima gotpvo uvek javljao u tripartidnom kodeksu, posle Skra=ene Sintagme i -akona 9ustinijanovog. 23. 'avedite osnovne odredbe zakona o rudni-ima. -akon je donio despot Ste
du;u. S druge strane crkva je djelovala I kao socijalna ustanova, staraju=i se o narodnom !dravlju, is$rani, te poma&u=i socijalne kategorijeM siroma;ne, udovice, siroad. #rkvenu vlastelu su inila pravna lica, tj. crkve i manastiri, tj. pripadnici crkvene vlastele su bili igumani i episkopi, kao !astupnici crkava I manastira. #rkvena vlastela nije bila obave!na da slu&i vojsku I da pla=a so=e. 2,. Objasnite obaveze >O#/=/ prema 6ospodaru posjeda. 4eropsi su u srednjovjekovnoj Srbiji bili !avisni !emljoradnici. ji$ove obave!e prema gospodaru !emlje odredjene su po jednom od tri sistemaM A. Sistem povr;inski odredjene radne renteO ?. Sistem vremenski odredjene radne renteO 3. Sistem da&bina. *bave!e prema gospodaru !emlje su !avisile od toga koliko je !emlje obra"ivao u svojoj re&iji. 1 poveljama do 'u;ana bile su propisane povr;inski odredjene rabote, tj koliina !emlje koju su meropsi imali da pooru I !asiju. ajve=a obave!a i!nosila je E, a najmanja 6 mati. Pored orake rabote, meropsi su imali obave!u &etve I vrsidbe, u! obave!u gospodara da im daje $ranu. Postojala je I obave!a kosidbe, kopanja vinograda I sl. 1! rabote, meropsi su kao sporednu obave!u dugovali naturalnu rentu, tj. davanje procenta proi!voda. 1 vrijeme cara 'u;ana uveden je sistem vremenski odre"eni$ rabota. +ako je meropa$ morao da radi !a vlastelina A06 dana u godini. 'u;anovim !akonikom meropsi su bili !a;ti=eni i od nepropisni$ optere=enja. 4eropa$ koji je bio i!lo&en pravno neosnovanom odu!imanju, mogao je tu&iti gopsodara. 2. Objasnite obaveze meropa9a prema 5iroj dru5tvenoj zajedni-iA tj. državi. 4eropa;ke obave!e prema dr&avi suM A. Pla=anje so=a. So=e je i!nosilo A perper ili A kabao &ita. ?. Ponos. Ponos je bila slu&ba prenosa stvari u korist vladara. 3. Priselica je obave!a meropa$a da vladaru, njegovoj pratnji I vlasteli kao I stranim poslanicima pru&e smje;taj i $ranu, kada putuju kro! nji$ov kraj. . rad, tj grado!idanije I gradobljudenije su obave!e !idanja i popravljanja gradski$ utvr"enja, kao I obave!a davanja gradske stra&e.
27. Kako se u poveljama pominjuA kako su or6anizovani ! koje su vrste +/=/? lasi su bili stoari. 1 prvim poveljama se pominju po linom imenu, imenu starje;ine ili brojem. Posebnost nji$ovog polo&aja inilo je nji$ovo kretanje !a stadima. lasi koji su se vremenom privremeno ili trajno nastanjivali, obra!ovali su svoja naselja !vana K+1I. ji$ove starje;ine koji su se prvo !vali kne!ovima a kasnije P/I4I:1/I4 bili su i sudije. lasi su se dijelili na ? slojaM vojnici I =elatori. 28. Objasnite obaveze +la9a. *snovna obave!a la$a sastojala se u tome da svako doma=instvo godi;nje da po ? ovce, jednu sa jagnjetom i jednu be!. Pored toga, skupina od L0 doma=instava je svake druge godine je morala dati 30 perpera, tj. jednog konja. Pored toga, oni su dugovali I neke rabote, kao ;to su transportna slu&ba I naoru&ana pratnja. Bili su du&ni da pla=aju planinu, o emu se na vladarskim pa;njacima brine +/I@/. eki vlasi su uvali stada u! naknadu (B8) I mjeseinu. Beleg je mali dio napasnog stada, koji se u odre"enom trenutku obilje&avao I u!imao na ime naknade. Beleg se mogao !amijeniti mjeseinom, obu=om, odje=om. 4jeseina je predstavljala sledovanje $rane !a pastire. 1! ove obave!e i;la je I obave!a pastira da nadoknadi svkako i!gubljeno grlo stoke.
3:. Šta je karakterisalo brakove izmeu +la9inja ! >eropa9a? Povoljniji pravni polo&aj I lak;i poslovi la$a privlaili su meropa$e u nji$ove redove. Kako bi se medju njima ouvala proporcija na vlastelinstvu, bila je predvi"ena !abrana sklapanja braka i!me"u la$inje I 4erop$a, u! njegov prela!ak u njenu porodicu. Prema Svetose
34. Koja o6rani*enja su postojala u po6ledu raspola6anjima otro-ima? a5to? *troci su lica be! pravnog subjektiviteta. Sama rije otrok je dijete ili djeak. 1 pogledu raspolaganja otrocima u 'u;anovom !akoniku su ? ogranicenjaM A gospodar nije smio da proda otroka $ri;=anina ne$ri;=aninu. *bja;njenje ovoga bilo je to ;to se vjerovalo da =e otrok tako i!gubiti svoju vjeru. ?. otroci se nisu smjeli davati u mira!. 3). Šta je karakterisalo pravni položaj stanovnika 6radova u unutra5njosti 'emanji%ke Srbije? A. S ob!irom na injenicu da su u gradovima postojale gostionice gradsko stanovni;tvo je bilo oslobo"eno priselice. ?. Prema !akoniku !latarska djelatnost se mogla obavljati samo u gradovima, u! do!volu.
3. Prema drugom !akonu sela koja su bila najbli&a gradu uinjena su odgovornim !a ;tete koje bi se desile na imovini gra"ana u ;irem gradskom reonu. . Svi (rudarski) gradovi su imali posebnu privilegiju sjeenja ;ume (slu&benost gorosee). 3,. Objasnite &unk-ije vladara u srednjovjekovnoj Srbiji. Prvobitne eudalna pomo= F je obave!a naroda da pomogne vladaru, prilikom kr;tenja ili &enidbe sina, ili prilikom !idanja novog dvora. G. Imovinske ka!ne. 37. Ko su bili *lanovi državni9 sabora u srednjovjekovnoj Srbiji ! kakva je pravna priroda ti9 or6ana? Sabori su bili sastavljeni od du$ovne I svetovne vlastele. ladar je tako"e bio lan sabora. *n je ujedno I sa!ivao sabor. Sabor je predstavljao specifno upravno sudsko tijelo na kom je vladar kao ;e< dr&ave odr&avao sastanke sa vlastelom.
38. Kakva je bila nadležnos državni9 sabora 'emanji%ke SrbijeA ! 5ta je naj*e5%e na njima raeno? 1 nadle&nosti sabora su bila slede=a pitanjaM A. Borba protiv jeresi. ?. *bjavljivanje odluke o smjeni na prestolu. 3. *dluivanje o ratu I miru. . a saborima je vladar darivao crkve. L. ladar je na saborima sudio sporove oko crkvene !emlje. 6. 'u;anov !akonik je progla;en na saboru. 9edna od glavni$ karakteristika saborske nadle&nosti bila je njena alternativnost, tj. sve saborske poslove vladar je obavljao po svom na$o"enju I be! ue;=a sabora.
4:. Šta karakteri5e položaj ke&alije ! vojvode? Pod keormalno s$vatanje F !aniva se na s$vatanju djela kao radnje kojom se naru;ava neka pravna norma. +ermin koji ovom s$vatanju odgovara je P/S+1P8I9. 3. i!antijsko s$vatanje F pola!i od toga da je svaki !loin protiv dr&ave I grije$ protiv Boga. 1 'u;anovom !akoniku je ovo s$vatanje i!ra&eno kro! upotrebu termina S/;I9. 43. Objasnite krivi*nopravnu nejednakost ! kazne u Srbiji 'emanji%a. lavna karakteristika srednjovjekovnog srpskog krivinog prava je pravna nejednakost. +ako je npr. ve= 2ikom poveljom bilo propisano ra!liito ka!njavanje !a vlastelu I !a ostale. -a vlastelu je bilo propisano vlastelsko naka!anije, a !a krivca i! reda ostali$ ka&njavanje primjereno ni&em sloju. 1 'u;anovom !akoniku naelo pravne nejednakosti sprovedeno je sistematski. +o je bilo vidljivo kod krivinog djela uvrede. +ako npr. ako sebar opisuje vlastelina ka!na je bila globa od A00 perpera I smu"enje kose I brade. asuprot tome vlastelin je !a psovanje sebra imao da plati samo A00 perpera. Kod neki$ krivini$ dijela bila je predvi"ena jedinstvena ka!na be! ob!ira na status i!vr;ioca. +ako je npr. !a ubistvo sve;tenika krivac ka&njavan smrtnom ka!nom, a potom I vje;anjem. 1 pogledu vrsta ka!ni, srpsko srednjovjekovno krivino pravo karakteri;e dominacija novani$ I imovinski$ ka!ni. 4e"u ka!nama nije bilo posebni$ ka!ni sramo=enja. 44. Koji instituti karakteri5u li*nu od6ovornost u krivi*nom pravu 'emanji%a? /ije je o slede=im institutima. A. Sa su&avanjem kruga sluajeva !a koje je bila predvi"ena kolektivna odgovornost, dola!i do pro;irivanja individualne odgovornosti. ?. Pod uticajem $ri;=anstva I vi!antijskog prava ustanovljena je subjektivna odgovornost !a neka krivina djela.
3. Pravila se ra!lika i!me"u umi;ljaja I ne$ata. -a umi;ljaj je propisana ka!na, a !a ne$at lak;a sankcija. Postojao je I te&i umi;ljaj kao ;to je slucaj ubistva 58I#*4 P* SI8. ije bio po!nat poku;aj kao krivinopravni institut ve= je predstavljao posebno krivino djelo. L. Smatra se da su odredbe vi!antijskog prava o neuraunljivosti maloljetnika I du;evno bolesni$ lica preko Pro$irona uticali I na srpsko pravo. 6. ije postojala granica nu&ne odbrane. 4). Objasnite vlastelu u srednjovjekovnoj Bosni. 'ru;tveno ure"enje Bosne bilo je pro&eto ostacima rodovskoFplemenskog ure"enja. +o se prije svega odnosilo na vlasteoske ba;tine !a koje se koristio termin plemen;tina. osioci plemen;tine bili su vlasteoske porodice I rodovi. lasteoska ba;tina se nije mogla konsifkovati. ojna obave!a bosanske vlastele nije bila vrsto postavljena, pa je I nevjera bila te;ko presudivo krivino djelo. Imunitet bosanske vlastele bio je imunitet najve=eg stepena. +ako su vladarevi slu&benici mogli da se pojave na darovanim posjedima samo ako bi na to pristao vlastelin. 1sljed slabe centralne vlasti u Bosni nije bila mogu=a ustanova pronije. Bosanski
48. Objasnite položaj Srba kao podanika dru6o6 reda pod turskom vla5%u. Srbi su u osmanskom carstvu bili podanici ? reda. 1obiajeni na!iv !a ovu kategoriju bio je /9. Karakteristike nji$ovog polo&aja su slede=eM A. -abrana da se bave nekim !anatima (i!rada oru&ja, berberski I papud&ijski !anat) ?. -abrana da se slu&e turskim po!dravom C selamom. 3. -abrana da nose odre"enu odje=u. . -abrana da a !idaju ku=e koje bi bile vi;e od muslimanski$ ku=a. L. -a !idanje crkve bila je potrebna posebna do!vola. 6. -vonjenje crkveni$ !vona je bilo !abranjeno kao I litije van #rkve. D. -abrana da svjedoe pred ;erijatskim sudom. G. -abrana ja$anja konja u prisustvu 4uslimana. E. +urci su mogli da psuju 5ri;=ane, da i$ u!imaju !a sluge, kao I da i$ udaraju ;tapom. A0. 5ri;=ani su imali posebne da&bine prema gospodaru posjeda I prema dr&avi. Prema gospodaru posjeda obave!e su bile 1;1/ (AA0 poljoprivredni$ pro!ivoda), salarija (obave!a davanja odredjene koliine proi!voda kao ekvivalent spa$ijskom pravu da odsjedaju kod 5ri;=ana. Pla=anje ni!a da&bina !a obavljanje djelatnosti (resmovi). lavna obave!a raje prema dr&avi bila je pla=anje '&I-I9F5/@, koji je i!nosio 3L aspri. ):. Objasnite ustanove koje su iz srpsko6 srednjovekovno6 prava preuzeli Cur-i. /ije je o slede=im ustanovama. A. +ursko rudarsko pravo se !asnivalo na !akonu o rudnicima Ste
)2. Kakav je bio pravni položaj Srba 6rani*ara "Kraji5nika(? Polo&aj Srba kraji;nika regulisan je putem srpski$ statuta AG30. god. *snovni element graniarske samouprave sastojao se od i!bornosti organa vlasti. +ako je prema srpskim statutima na elu sela stajao kne! koji je biran na Hur"evdan. *sim Hur"evdanski$ !borova I vanredni$ sastanaka po do!voli generala, !borovi kraji;nika su bili !abranjeni pod prijetnjom smrtne ka!ne. ra"anskopravne odnose po srpskim statutima, karakterisala je sloboda raspolaganja. Kraji"nici su imali pravo da !emlju otu"e, !alo&e ili !ave;taju, medjutim kraji;nici su mogli da raspola&u stvarima samo putem
rimokatoliki$ pra!nika pra=eno je ukidanjem srpski$ pravoslavni$ pra!nika, od koji$ je ostavljen samo jedan C Sv. Sava. )4. Kako je prema eklaratoriji re6ulisan sastav ! rad srpsko6 'arodno@-rkveno6 sabora? 'eklaratorijumom utvr"en je sastav narodno crkveni$ sabora od DL lanova. +o su bili ?L predstavnika vojnikog stale&a, ?L gra"anstva i ?L sve;tenstva. *mladina nije imala pravo da uestvuje u radu ovi$ sabora. Be! vladareve do!vole I be! prisustva 8'/* K*4S/ ovi sabori se nisu smeli dr&ati.
