4/12/2012
Universiteti Politeknik i Tiranes Fakulteti i Inxhinierise Mekanike Departamenti i Menaxhimit
EKONOMIA Mikro dhe Makro Ekonomia
09 Prill 2012
Leksion 1
Mag. Ana Buhaljoti
Objektivat:
Perkufizim i Ekonomise Principet baze te ekonomise Mikroekonomia dhe makroekonomia
Metodologjia e Ekonomise
1
4/12/2012
Kur hapni gazetën çfarë lexoni? -një raport nga “korespodenti për ekonomi”. Ju ndiqni lajmet ne television dhe çfarë shihni? -një rubrikë rreth gjendjes ekonomike ne vend dhe në botë. Kur bisedoni me shokët rreth çmimit të një produkti,ose nëse keni pasur para të mjaftueshme për të kryer një aktivitet. Ekonomia ndikon në jetën tuaj të perditshme - vazhdimisht ballafaqohemi me problemet ekonomike dhe vendimet të cilat i marrim vet.
Kalimin e sistemit ekonomik nga centralist në kapitalist (ekonomia e tregut) na detyron të pajisemi me njohuri thelbësore rreth funksionimit të tregut të lirë. o
Të gjitha resurset (burimet) natyrore janë të limituara dhe secili individ mundohet që të sigurojë një standard më të mirë jetësorë.
o
Për shkak problemit te mungeses, njeriu ja siguron vetes standardin e dëshiruar vetëm dukë dëmtuar individin tjetër. Cdo individ është i interesuar të pajiset me njohuri se si t’i shfrytëzojë burimet monetare që i ka në dispozicion nga paga ose trashëgimia.
2
4/12/2012
Pse duhet të studiohet ekonomia: • Kuptoni botën në të cilën jetoni sot Pse është aq vështirë të gjesh banesë në Ohër gjatë verës? Pse ndonjë artist i njohur është i paguar aq shumë për ta luajtur rolin kryesor në film? Pse standardi jetësor është aq i varfër në shumë vende afrikane?
• T’ju bëjë pjesëmarrës më të mençur në ekonomi Si ecën në jetë, sjell shumë vendime ekonomike. derisa si student, vendos sa vjet do të studiosh. Pasi të gjesh punë, do të vendosesh sa nga të ardhurat e tua do t’i shpenzosh, sa do të kursesh dhe si do t’i investosh kursimet e tua
• T’i kuptoni potencialet dhe kufizimet e politikës ekonomike Kur do të vendosish cilën politikë ta mbështetish, mund të gjendesh në situatë që të pyetesh për çështje të ndryshme për ekonominë. Cilat janë efektet nga tregtia e lirë me vendet tjera? Si ndikon deficiti buxhetor i ekonomisë?
Perkufizim i Ekonomise Fjala ekonomi rrjedh nga fjala greke “per ate qe udheheq me amviseri“
Shkenca sociale e perdorimit te burimeve nen kushtet e mungeses, me qellim plotesimin e nevojave te njerezve. Kerkesat e shoqerise tejkalojne burimet 1.Te mirat jane te pa mjaftueshme 2.Shoqeria duhet te perdore resurset ne menyre efikase
3
4/12/2012
Want is a growing giant whom the coat of have was never large enough to cover. Ralph Waldo Emerson, The conduct of Life,1860
4 Principet baze te ekonomise Te mendojme si nje ekonomist...
1. Kembimi embimi (trade(trade- off) 2. Kosto oportune
3. Analize Marginale
4. Sjellje Racionale
4
4/12/2012
1. Njerez Njerezit ezit ballafaqohen me kembimin • • • •
Nuk egziston dreke pa te holla” (No free luch) Qe te fitojme diçka qe duam, duhet te terhiqemi prej diçkaje tjeter qe po ashtu e duam Shembull : studenti i cili duhet te vendose si do ta shperndaje burimin e tij - kohen. Kur njerezit jane te organizuar ne shoqeri ata ballafaqohen me lloje te ndryshme kembimi. (Shembull klasik midis “pushkes dhe gjalpit”)
•
Kembimi midis efikasitetit dhe drejtesise.
2. Kosto oportune “Shpenzim/ kosto oportune eshte ajo (e mire, sherbim, shfrytezim) nga e cila duhet te terhiqemi per te fituar diçka tjeter (te mire, sherbim, shfrytezim)” Psh. Te marrim rastin per marjen e vendimit a te shkohet ne fakultet. Dobija (fitimi) eshte pasurim intelektual dhe mundesi per te gjetur vende me te mira te punes. Por ku qendron shpenzimi? Nese personi zgjedh te vazhdoje shkollen atehere ai dorzon, hedh tutje zgjedhjen e dyte (punen). Kostoja oportune e te shkuarit ne
shkolle eshe fillimi i nje pune
5
4/12/2012
3. Analize Marginale Ekonomistet perdorin termin ndryshime marginale (kufitare) per te pershkruar aftesite plotesuese te planit ekezistues te aksionit. (fitimi marginal prej nje aksioni > shpenzimi marginal)
A duhet te vazhdoj master? Per ta sjelle vendimin, duhet te dini dobit (fitimet) plotesuese qe mund te fitoni gjate nje viti te studimeve( te ardhura me te larta gjate jetes dhe kenaqesi ne mesim ) dhe shpenzimet plotesuese qe do te paraqiten (shkollimi, dhe mjete te cilat nuk do ti keni gjersa jeni ne shkollim). Duke krahasua fitimin e shtuar dhe shpenzimin e shtuar mund te vleresoni nese do te kryeni masterin.
4. Sjellje Racionale Njerezit marrin vendime kur bejne krahasim ndermjet fitimit dhe shpenzimit, ndaj sjellja e tyre mund te ndryshoje bazuar ne shpenzimet ose fitimet. Psh. tatimi i naftes i inkurajon njerezit te ngrasin vetura me te vogela te cilat hrxhojne me pak nafte. Gjithashtu ai i inkurajon njerezit qe me teper te shfrytezojne transportin publik si dhe te jetojne me afer vendit te punes.
6
4/12/2012
Tre pyetjet qendrore ekonomike Meqenese prodhimetaria e çdo ekonomie eshte e kufizuar prej resurseve te saj dhe diturive teknologjike ,çdo shoqeri e pasur ose e varfer duhet te zgjedh se si do ti shperndaj resurset
1) Cilat mallra do te prodhoje dhe ne çfare sasie? 2) Si do te prodhohen te mirat materiale? 3) Per cilin do te prodhohen?
Dilema ilema ekonomike: ekonomike:
çka, si dhe per cilin do te prodhohet 1. Ndryshimi i çmimit dhe varferija ne kuptimin ekonomik •
Rregulli: çmimi i ndonje te mire zmadhohet , harxhuesit mundohen ta shfrytezojne me pak , por prodhuesit mundohen ta shesin (prodhojne) me shume.
•
Shembull: Kur çmimi i naftes zmadhohet, çdo ndermarrje do te mundohet ta zvogeloj shfrytezimin e produkteve qe permbajne nafte.
•
Çmimet me te larta te naftes e detyrojne ekonomine te prodhoj ne menyre (si ) gjate se ciles do te perdoret me pak nafte.
7
4/12/2012
2. Shperndarja e te ardhurave Si te ardhurat ndahen midis grupeve te ndryshem ose individeve (ne shtet ose ne bote) Prodhimtaria boterore e drejtuar ne prodhime dhe sherbime qe harxhohen ne vendet e pasura • Puneteoret ne vendet e varfera jane me pak produktiv sepse punojne ne kushte jo te favorshme.
•
Te ardhurat ndahen ne menyre jo te barabarte brenda nje vendi njelloj si midis vendeve. I. Te ardhurat individuale nuk rrjedhin vetem nga puna por edhe nga pronesia mbi mjetet ( toka, ndertesat, mjetet koorporative ) II. Ekonomia me pronesi private (psaurija dhe fuqija ne duaret e nje numeri te vogel njerzish) Ekonomija e prones shteterore ( shperndarje proporcionale te te ardhurave)
Mikroekonomia dhe Makroekonomia
8
4/12/2012
Mikroekonomi
Themeluesi : Adam Smithi (Pasurija e popujve 1776)
Dege e ekonomisë e cila vezhgon sjelljen e njesive, segmenteve ose subjekteve individuale ekonomike sic jane: tregjet , ndermarrjet dhe familjet.
Makroekonomi
Xhon Majnard Kejnz(Teorija e pergjitheshme per punesim kamaten dhe parat. 1936)
Dege e ekonomisë e cila vezhgon fenomenet e pergjithshme te shoqerise sic : jane efektet prej huas nga ana e qeverise , ndryshimet e shkalles se papunesise, standarti jetesor.
Ekonomia pozitive dhe normative
9
4/12/2012
Ekonomia pozitive
Ekonomia normative
• sqarime objektive se si funksionon ekonomia
• udhezime te bazuara mbi aftesite e gjykimeve objektive ose subjektive • forme propozimi dhe na meson se si duhet te jete bota • bazohet ne gjykimin e vleres dhe preferenca ideologjike „ cfare duhet te jete“ • P.sh qeveria duhet ta rrise qiramarrjen minimale
• forme deskritive qe na meson si eshte bota • bazohet ne fakte dhe dhe marredheniet shkakpasoje “ cfare eshte” • P.sh Qiramarrja minimale reflekton papunesine
Metodologjia e ekonomise Metoda Shkencore – zhvillimi objektiv dhe testimi i
teorive për të kuptuar se si funksionon bota o Vrojtim i botes reale : fakteve, sjelljeve, shqyrtimi i
episodeve nga historia dhe indetifikim i problemit o Formulimi i hipotezave: shpjegim i mundshem i shkakut dhe pasojes o Testimi i hipotezes: duke e krahasuar vazhdimisht me grupe të ndryshmë të dhënave të cilat nuk e mohojnë, aq më të sigurtë do të jemi se e kemi gjetur sqarimin e saktë të sjelljes ekonomike o Zhvillimi i teorise: shpeh thelbin e fenomenit o
Formulimi i parimeve / ligjeve ekonomike:
teoria e testuar dhe pranuar gjeresisht
10
4/12/2012
Supozime: mund ta bëjnë botën të kuptohet më lehtë Për shembull, që të studiohen efektet nga trgetia ndërkombëtare, mund të supozojmë se bota përbëhet vetëm nga dy vende dhe se secili vend prodhon vetëm lloje të mirave
„ceteris paribus” : të ruhen faktoret e tjere te pandryshuar Shembull : Kërkesa për çdo mall është e kushtëzuar nga : çmimi, të ardhurat e disponueshme të konsumatorëve, çmimet e supstituteve. Supozojmë - të ardhurat e konsumatorëve është zvogëluar “Ceteris paribus“ - do të zvogëlohet kërkesa për mallin
Metodat e ekonomise
Supozime dhe parimi “ceteris paribus”
Model Model Ekonomik
Ligj/ Parim
Teori
Hipoteze
11
4/12/2012
Çeshtje themelore ekonomike
•
•
•
Çdo ekonomi ka rezerva të kufizuara të mjeteve, siç janë: puna, dituritë teknike, fabrikat dhe veglat, toka, energjia etj Duhet të zgjedhë mes llojeve të ndryshme të mundshme të mirave (çka), të zgjedhë mes teknikave të ndryshme prodhuese (si) dhe në fund të vendos kush i shpenzon të mirat (për cilin) Përgjigjja: secila ekonomi duhet të vendos për shpenzimet ekonomike (inputet) dhe prodhimet (outputet).
12
4/12/2012
Inputet dhe outputet në ekonomi o
o
Inputet (hyrjet) : „faktorë të prodhimit“ mallra dhe shërbime që i shfrytëzojnë ndërmarrjet në procesin e prodhimit Autputet (daljet): „vlera të përdorshme“ mallra dhe shërbime që fitohen në procesin e prodhimit me kombinim të inputeve
Resurset- faktore te prodhimtarise Resurset natyrore Resurset njerëzore Resurset prodhuese
Toka Puna dhe sipermarresi Kapitali
: koha e shpenzuar e njerëzve në prodhimtari
Puna
Kapitali :
mallra të ndryshme prodhimi ( lende e pare, mjete,
godina)
resurset natyrore (sipërfaqet e punueshme bujqësore, toka për ndërtim, resurset energjetike, ujërat, mineralet)
Sipermarresi
Toka :
: pronarë të kapitalit të cilët janë të aftë
të kryejnë zhvendosjen e resurseve drejt pikave më prouktive; të sjellin inovacione në prodhimtari.
13
4/12/2012
Model i mundesive prodhuese Grafik i cili i tregon kombinimet e te mirave (autputit), të cilat ekonomia mund t’i prodhojë me faktorët prodhues (inputet) dhe teknologjinë prodhuese që e disponon. Sasia e kompjuterave të prodhuar D
3.000 C 2.200 2.000
Kufiri i mundësive prodhuese
A
1.000
B
0
300
600 700
1.000
Sasia e automjeteve të prodhuara
Rritja Ekonomike Zhvendosja e lakores së mundësive prodhuese Sasia e kompjuterave të prodhuar
Rritje e sasise se
burime
4.000
3.000
Rritje e cilesise se
E
2.100 2.000
burimeve
A
Perparimet
teknologjike 0
700 750 1.000
Sasia e automjeteve të prodhuara
14
4/12/2012
Tabela e mundesive te prodhimit Alternativat e prodhimit Lloji i produktit
A
B
C
D
E
Pizzas (ne qindra milion)
0
1
2
3
4
Robot Industrial (ne milion)
10
9
7
4
0
Detyre: Detyre: Krijoni dhe analizoni grafikun… grafikun… 1-29
Problemet dhe sfidat bashkëkohore të ekonomisë • Nëse resurset janë të rralla si do të caktohet vlera e • • • • •
tyre? Si do ta bëjmë shpërndarjen e të mirave dhe shërbimeve të limituara? Kusha ka të drejtë në shfrytëzimin e tyre dhe pse? Cili është roli I shtetit? Si të sigurojmë harxhimin efikas të të mirave dhe shërbimeve të rralla për dallim nga keqpërdorimi I tyre I mundshëm Dhe tani se fundmi : Kriza Globale
15
4/12/2012
Literatura 1. Economics. McConnell & Brue. 15th Edition. 2002. McGraw-Hill. http://www.mhhe.com/economics/mcconnell15e 2.
Macro-Economics. McConnell & Brue. 16th Edition. 2005. McGraw-Hill.
3. Mikroekonomia. Hal R. Varian Botimi I trete. Onufri 2000. 4. Makroekonomia. DornBusch & Fischer. Botim nderkombetar. Dituria 2000.
16
