ELEKTRONĐK SEYĐR YARDIMCILARI ( I – II ) ÜMĐT ÇEVĐK ( I ) ALĐ ALEMDAROĞLU ( II )
( 2000 – 2001 )
Metin SEZER
Sayfa 1 / 33
PDF By MKP
INDEX ELEKTRONĐK SEYĐR YARDIMCILARI - I
AUTOPILOT AUTOPILOT HANGĐ DURUMLARDA KULLANILIRSA UYGUN OLMAZ AUTOPILOTUN BAŞLICA YARARLARI NELERDĐR AUTOPILOT DÜMEN MOTORUNA NASIL KUMANDA EDER ? MANYETIK PUSULA VE AUTOPILOT GÖNDERĐCĐLĐ MANYETĐK PUSLA ( TRANSMĐTTĐNG MAGNETĐK COMPASS ) DECCA 750 AUTOPILOT SU ALTI SES FĐZĐĞĐ SES DALGASININ ELEMANLARI ULTRA SONĐK SES DALGALARI SES DALGALARI SUDA YAYILIRKEN HANGĐ ETKĐLERE MARUZ KALIR EKO TĐPLERĐ DOPPLER DOĞA KOŞULLARININ SES DALGASINA ETKĐSĐ ECHO SOUNDER ĐSKANDĐLĐN KISIMLARI EKOSOUNDER NASIL SES DALGASI ÜRETĐR VE ÖLÇER DERĐNLĐK ERĐMĐ AYARLARI SONAR CĐHAZI HIZ ÖLÇEN ALETLER A) PERVANELĐ PAREKETA PERVANELĐ PAREKETA GÖSTERGESĐ B-) BASINÇLI PAREKETA C-) ELEKTROMANYETĐK PARAKETE D-) AKUSTĐK PARAKETA ELEKTROMANYETĐK DALGALAR ELEKTROMANYETĐK DALGALARIN ÜRETĐLMESĐ POLARĐZASYON FREKANS BANTLARI BANTLARI KALĐBRASYON CETVELĐ GONĐOMETRE HATALAR TELSĐZ KERTERĐZ YÖNTEMLERĐ HARĐTAYA ÇĐZĐM FAXIMILE HĐPERBOLĐK SEYĐR SĐSTEMLERĐ LORAN (LONG RANGE NAVĐGATION ) LORAN A PALS TEKRARLAMA FREKANSI (PRF) BASIC P.R.F LORAN C LORAN C ‘DE PALS ADEDĐ NEDEN FAZLADIR ? LORAN C ‘DE GÖK DALGASININ HATASINI ÖNLEME LORAN C’DE ÖLÇÜM DECCA BÖLGE HARFĐ ŞERĐT NUMARASI Metin SEZER
Sayfa 2 / 33
2 2 2 2 3 4 5 6 6 6 6 7 7 7 7 8 9 9 10 11 11 11 12 13 14 15 15 15 16 16 17 18 18 18 19 19 20 20 20 20 21 22 22 23 23 24 24 24
PDF By MKP
ELEKTRONĐK SEYĐR YARDIMCILARI - II OMEGA UYDU SEYĐR SĐSTEMLERĐ MEVKĐ ATARKEN DOĞRULUK DERECESĐNĐ ETKĐLEYEN FAKTÖRLER
25 25 25
SATNAV NAVSTAR GPS ( GLOBAL POSITION SYSTEM ) Cihazların Çalışma Esasları SAAT DÜZELTMESĐ GPS Zamanı DĐFERANSĐYEL GPS Tümleşik ( Entegre ) Seyir Sistemleri RADAR ( Radyo ile Bulma Kestirme )Radio Dedecting And Ranging Radar Blok Diyagramı Nisbi Hareket Görüntüleri Radarın Yetenek Ve Sınırlıkları Yanlış Ekolar Radarın Çalıştırılması
25 25 26 26 27 27 28 28 29 29 29 30 30
Metin SEZER
Sayfa 3 / 33
PDF By MKP
ELEKTRONĐK SEYĐR YARDIMCILARI - I SEFER ; Yükü boşaltıp rıhtımdan kalkış + Seyir + Yükleme + Seyir + Tahliye bitimi Hava şartlarına, Limanlara, Makine, Personel AUTOPILOT ECHOSOUNDER GPS GYRO COMPASS RDF CONSOL LORAN – A LORAN – C DECCA FAXIMILE AUTOPILOT :
Hidrolik Dümen Hidrolik dümen motoru ( Autopılot ) Dümen yelpazesi Deniz suyu Su akıntıları Rüzgar etkisi Geminin yüklü / Balaslı Ağır deniz ECHOSOUNDER : Gemilerin baş tarafında bulunur.
Serdümen ( dümenci ) * Yüklü gemide su akıntısı etkili * Balaslı gemide rüzgar etkili
50 m / sn X = 100 m
t
t 4 sn
X = 4 x 50 = 200 m / sn 2t = 200 m / sn x = 100 m = d
GPS : Anteni aracılığı ile uyduyla bağlantılıdır. Uydudan gittiği rota, hız, mevki, enlem ve boylam gösterir.
AUTOPILOT
Autopılot Hangi Durumlarda Kullanılırsa Uygun Olmaz 1-) Kısıtlı görüş koşullarında 2-) Dar kanallar ve boğaz geçişlerinde 3-) Yoğun trafikte seyrederken Metin SEZER
Sayfa 4 / 33
PDF By MKP
4-) Ağır denizli havalarda ( Autopılotla gidilse bile vardiya zabiti autopılotun başında durup sürekli düşme rotası uygulaması gerekir.)
Autopılotun Başlıca Yararları Nelerdir Autopılotla gidilebilen durumlarda 1-) Az insan gücü kullanılır 2-) Daha düzgün seyir yapıldığı için • Zamandan tasarruf sağlanır • Yakıttan tasarruf sağlanır • Motordaki yıpranmalar azaltılmış olur
Pusula
Đstenen Rota Ana Birim Fark
Kontrol Birimi
Beyin Starboard Rudder Machine Potansiyometre
Hydrolic Power Unit
Feedback
Hydrolic Actuator
Mekanik Kollar Dümen Kolu Port R. M
Hydrolic Ram Dümen Yekesi
AUTOPILOT DÜMEN MOTORUNA NASIL KUMANDA EDER ?
Düzeltme Farkı Sinyali : Autopilot geminin gitmesi istenen rota ile o anki rota arasında bir fark değeri bulup bunu ana birim içerisindeki beyine iletir. Ana birim içerisinde bulunan beyinde bu fark değerine göre bir düzeltme sinyali üretilir. Bu düzeltme sinyali geminin sancakla veya iskele de olması durumuna göre ( + ) veya ( - ) dir. Bu düzeltme farkı sinyali doğru akım sinyali olarak kontrol birimine iletilir. Kontrol Birimi : Beyinden gelen doğru akım düzeltme sinyalini güçlendirip şekillendirerek hidrolik güç ünitesine gönderir. Hidrolik Güç Ünitesi : Kontrol biriminden gelen 110 – 220 V alternatif akım, doğru akım sinyalini selonoide göndererek ( sancak veya iskele ) ilgili selonoid valfinin açılarak Metin SEZER
Sayfa 5 / 33
PDF By MKP
( sancak veya iskele ) hidrolik yağ tulumbası içerisinde basıncı yükseltilmiş olan hidrolik yağın açılan selonoid valfinden hidrolik silindirin içerisine girmesi sağlanır. Hidrolik Silindir ( Actuator ) ( H.A ) : Đçerisinde bulunan hidrolik piston yüksek basınçlı hidrolik yağın etkisiyle yağın ittirdiği yöne doğru hareket eder ve bu hidrolik pistonun bu hareketi mekanik kollar yardımı ile dümen yekesine ileterek dümenin Autopılot komuta ettiği yöne basılması sağlanır. Feedback Geri Besleme Birimi : Mekanik kollar aracılğı iledümenin hareketi bu birime iletilir. Bu gelen hareket bu birim içinde bulunan bir potansiyometrenin orta ucunda voltaj değerleri oluşturur. Bu voltaj değerleri ana birimdeki beyine gönderilir. Ana birim içerisindeki beyin kendisine gelmiş olan bu bilgiyle ilk göndermiş olduğu düzeltme farkı sinyali arasında bir fark bulursa tekrar gidilen rotayla istenen rota arasındaki farkı bulup yeniden düzeltme farkı sinyali üreterek bunu konturol birimine iletir.ve diğer işlemler yeniden tekrarlanır. Not 1: Autopilot ana birimi beyin,kontrol birimi Hidrolik güç ünitesi ve geri besleme biriminde olşan devrelere “FU = Follow up izlemeli devre” denir. Not 2: Geri besleme devresinin olmadığı ana birim beyin kontrol birimi ve HPU’den oluşan devrelere “Non-Follow Up izlemesiz devre” denir. Manyetik Pusula ve Autopilot E2 Pusla Tası ( P ) W Ç Transmitter S PuslaN E1 m Motor Kartı T E E3 Elektrot E Pusla Sıvısı (S)
A
TEG
Ampflicator
a
( Yükselteç ) Alternatif Akım Üreticisi
R Repeater
Total Error Corrector
AutoPilot Autopilottan gelen geminin rotası veya pusula bilgisi Gyro pusla göndericisinden kolaylıkla alınabilir. Dolayısıyla Autopilotlar çoğunlukla Gyro ripiterinden pruva bilgisi almak suretiyle bağlantı yapılabilecek şekilde üretilir. Eğer gemide Gyro pusla yok ise manyetik pusla rota duyucu ( Course Sensor ) takılarak pruva bilgisini Autopilot bildirmesi sağlanır. Göndericili Manyetik Pusla ( Transmitting Magnetik Compass ) : Bu tip manyetik puslalar da üretilen elektrik sinyalleriyle tıpkı Gyro ripiterine benzeyen tekrarcıları çalıştırarak üretilen sinyaller Autopilota iletebilmektedir. Çalışım Şekli : a ‘ da üretilen alternatif elektrik akımı S ‘ ye gönderilir. Sıvı içerisinde bulunan E1, E2, E3 ve E arasında devre tamamlanır. P üzerindeki N çizgisiyle P üzerindeki Ç çizgisi aynı hizada olduğu zaman elektrotlar arasındaki potansiyel farkı sıfırdır. Pruva Metin SEZER
Sayfa 6 / 33
PDF By MKP
değiştiği zaman K hareket edeceğinden N çizgisi Ç çizgisinin hizasından kaçar bu durumda E ’ ler arasında potansiyel fark oluşur. Bu fark A ‘ ya iletilir burada A M ‘ ye gelir. M P ‘ yi döndürerek N ile Ç çizgisini aynı hizaya getirir. P ‘ nin döndüğü kadar değer T ‘ ye gönderilir. T kendisine gelen bilgiyi R ‘ ye iletilir. R ‘de gelen bilgiden analiz yaparak rota bilgisini Autopilota bildirir. Manyetik pusla da ki doğal ve yapay sapmalar T ile R arasına konan TEC ile de otomatik olarak hesaplanır.
DECCA 750 AUTOPILOT R C
Weather Off P
S
Counter Rudder Normal
Check TEST
Power Kontrol
Rudder
Rudder Limit
Perm Helm
MAG AUX-FU Alarm Gyro Remoter FU Pre selector Perm Helm
NFU
AUX - NFU ///////////////////////////
RUDDER CONTROL INDICATOR
FUNCTION
R : Đzlenen rota C : Đstenen rota Weather : Hava deniz koşullarına göre Autopilot duyarlığının ayarlandığı düğme Rudder ( Dümen ) : Gemi bir derece kaçtığında dümen açısını kaç derece basılmasının gerektiği anahtar Counter Rudder : Geminin rotadan kaçması durumunda dümen basma periyodunun belirlendiği anahtar Rudder Limit : Dümenin maksimum dereceye kadar basılabileceğinin ayarlandığı anahtar Perm. Helm ( Devamlı Dümen ) : Bazı hava ve deniz koşulları nedeni ile devamlı basık tutulması gereken dümen açısını ayarlar ( Devamlı dümen açısı 100 ‘den fazla olduğu zaman Perm. Helm otomatik man sıfır olur ) Power Control : Autopilot hangi dümen motoru ile çalışacağını belirleyen dümendir. Ayrıca açma kapama düğmesidir. Off : Autopilot dümen kapatır. P ( Port : Đskele ) : Đskele motorunu çalıştırır. S ( S. Board : Sancak ) : Sancak motorunu çalıştırır. Both : Her iki dümen motorunu birden çalıştırır. Test ( Check ) : Dümen yekesi hareket ettirmeden Autopilot bütün sistemlerinin çalışıp çalışmadığını sağlar. Metin SEZER
Sayfa 7 / 33
PDF By MKP
Alarm : Geminin rotadan kaçması durumunda Autopilot alarm vermesini sağlar. Alarm vermesi istenmiyorsa normale alınır. Rodder Conturol Indicator ( Dümen göstergesi ): Geminin rotadan çıktığı durumlarda karşılamak için dümenin kaça basıldığını gösteren gösterge. Pre selector: Fanction düğmesi pre-selector konumuna geldiği zaman çalışır . Pre selector düğmesi cyro’ya getirilirse Autupilot cyro pusulayla, magnetik getirilirse Autopilot magnetik pusulaya, Aux.fu getirilirse el dümeniyle dümen motoruyla kumanda edilir. Remote getirilirse DECCA, LORAN-C, GPS gibi sistemlerle programlanmış giriş yapılabilir. F.V: Autopilot devrede, feedback devrede. N.F.U: Autopilot devrede, feedback devre dışı. AUX.NFV: Autopilot devre dışı, feedback joistikle kumanda edilir. AUX.FU: Autopilot devre dışı, feedback devrede, joistikle kumanda edilir.
SU ALTI SES FĐZĐĞĐ Ses dalgaları λ OSĐLASYON
Genlik
Ses Kaynağı Ses gemi düdüğü gibi ses üreticileri tarafından üretilen bir titreşim olayıdır. Ses üreticileri bulunduğu ortamı yanında bulundurduğu parçacıkları bu parçacıkları titreşime sokar ve salınımlar bu olaya OSĐLASYON denir. Bu salınımlar parçacıktan parçacığa geçerek parçacıklar bulundukları kareli küçük bölgeleri terk etmeden titreşimlerine devam ederler. Ses dalgaları bu şekilde yayıldığı için boyuna dalgadırlar. Ses dalgaları yayılırken titreşen parçacıkların aralıkları bir sıkışıp bir açılarak yayılırlar. ( Yayılma boyuna ) Buradan da anlaşılacağı gibi ses dalgalarının yayılabilmesi için hatta oluşabilmesi için ortama ihtiyaç vardır. Ses dalgaları katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılırlar dolayı sı ile boşlukta yayılmazlar.
Ses Dalgasının Elemanları 1-) Hız : Ses dalgaları havada 340 m/s, suda 1500 m/s hızla yayılırlar. 2-) Frekans : Bir saniyede oluşan saykıl adedine sesin C/S = Hz ( C ) Saykıl ( Salınım veya çevrim ) ; Bir dalga parçasına saykıl denir. 3-) Dalga Boyu : Ses dalgaları boyuna dalgalar olmalarına rağmen tüm dalgalar gibi sembolik olarak enine dalga şekli ile gösterilir. Bir dalga boyu bir saykılın kapladığı alana eşittir. Yani enine dalga grafiğindeki gibi iki dalga tepesi veya çukuru arasındaki mesafeye dalga boyu denir. 4-) Sesin Gücü : Ses dalgasının genliğinin karesi ile doğru orantılı olarak değişir. Ses dalgasının genliğine arttırırsak gücüde artar. Ses gücünün birimi Watt ‘tır 1/1 Trilyon ses gücü birimi 1/1 trilyon = 120 decibel.
Ultra Sonik Ses Dalgaları Đnsan kulağının işitemeyeceği ve 20 Km ‘ nin üzerindeki ses dalgalarına denir. Ses dalgasının hızı dalga boyunun frekansına oranı ile bulunur. Soru : Hızı 1500 m/s olan ses dalgalarının bir ses kaynağından 1044 λ frekansı ile yayınlanması ile oluşan dalga boyu ne kadardır. λ =V / F Metin SEZER
Sayfa 8 / 33
PDF By MKP
Ses Dalgaları Suda Yayılırken Hangi Etkilere Maruz Kalır
1-) Zayıflama : Ses dalgaları kaynağından uzaklaştıkça gücü azalacağından zayıflar. 2-) Dağılma : Ses dalgaları su içinde yayılırken deniz kabarcıkları, mikroskobik canlılar, bitki parçacıkları ve deniz hayvanlarına çarparak başka taraflara yansır. 3-) Soğurma : Ses dalgalarının gücü bulunduğu ortamın yapısına özelliğine bağlı olarak ortam tarafından bir miktar emilir yani soğurulur. Buda su dalgasının zayıflamasına neden olur. 4-) Yansıma : Ses dalgaları su içinde yayılırken yansıtıcı bir düzeye çarptıklarında aynı ışık gibi yansıyarak yollarına devam ederler. Çarptığı yüzeyden yansıyarak kaynağına geri döner ses dalgalarına “ EKO “ denir. Yansıyan ekoların hepsine birden “ Genel Eko “ denir. Bu ekolardan kullanılabilenlerine ise “ Faydalı Eko “ denir. 5-) Kırılma : Ses dalgaları özelliği, yapısı ve yoğunluğu faklı ortamlara geçtikleri zaman ışık ışınları gibi kırılarak yayılmaya devam ederler Eko Tipleri Dip Ekosu, Dalga Ekosu, Balık Ekosu, Yüzey Ekosu, Kıyı Ekosu, Yankılaşım Ekosu... 6-) Girişim : Birbirine yakın olan iki kaynaktan aynı anda aynı frekansta ve aynı güçte ses dalgası yayınlandığı zaman bu dalgalar birbirlerine karışırlar bu olaya “Girişim” denir.
DOPPLER
Hareketli bir ses kaynağından yayılan ses dalgaları kaynağın önünde bulunan bir cepheye ; frekansı yüksek ( λ ↓ ) dalga boyu kısa olduğu için ses tiz duyulur. Kaynak hareket ederken kaynağın arkasından gelen ses dalgasının frekansı küçültülmüş ( λ ↑ ) dalga boyu yüksek olduğu için ses kalın duyulur bu olaya “DOPPLER” denir.(Örnek olarak tren düdüğü) Not : Yüksek frekanslı doppler olayına Yüksek Doppler ( Pil ) frekansı alçak doppler olayına Alçak Doppler denir.
Doğa Koşullarının Ses Dalgasına Etkisi
1-) Sıcaklık : Sıcak sularda ses dalgaları daha hızlı yayılırlar. Dolayısıyla sıcaklık arttıkça sesin hızı da artar. – 4 C0 / + 20 C0 = 1 C0 → 4 m/s 2-) Basınç : Suyun derinliği arttıkça basınç artar, basınç arttıkça sesin hızı da artar. 3-) Tuzluluk : Tuzluluk oranı arttıkça sesin hızı da artar.
ECHO SOUNDER Recorder P.r.f Pals Repetation Frequency
• •
Đğne
Hareketli Manyetik Kontaktör Sabit Manyetik Kontaktör Đletken Çubuk
Kayış
Makara
Đskandil Kağıdı
Yükselteç (Ampelicator)
Osilasyon Üretici Güç Üretici ( Transducer ) Metin SEZER
Sayfa 9 / 33
PDF By MKP
Đndicator
Transmitter Recorder → (Ekograf) →
Keel
Receiver Mekanik Recorder Elektronik Recorder
∼ ∼ ∼ ∼
Ekometre → Katot ışınlı lamba → Neon lambalı → Dijital Đskandil Kağıdı → Kuru tip (Aliminyum) → Yaş tip (Đyodinli) Transducer → Magnetostriktif → Elektrostriktif Đskandil Cihazı : Deniz dibine supersonic veya ultrasonic ses dalgaları göndererek, ses dalgalarının frekansı ve sesin sudaki yayılma hızı prensibinden yola çıkarak derinliği ölçüp bize bildiren cihazlardır. Đskandilin Kısımları : 1-) Recorder ( Ekograf ) : Đndicator içerisinde bulunan bu ünitede tetik palsleri üretilerek osilasyon üreticiye gönderir. P.r.f : Bir dakika içerisinde üretilen pals adedine “Pals Repetation Frequency ( Pals Tekrarlama Frekansı )” denir. 2-) Osilasyon Üretici : Gelen p.r.f ‘ye göre osilasyon üreterek transducer içerisindeki transmitter ünitesine gönderir. 3-) Transducer : Osilatörden gelen osilasyonlar güç üreticisi içerisindeki transmitter tarafından deniz dibine ultrasonic veya supersonic şekilde iletir. Dipten yansıyarak geri dönen eko palsleri transducer içerisindeki receiver tarafından alınarak elektrik sinyali üretilir ve yükseltece iletilir. Transducer iki çeşittir ; a) Magnetostriktif : Sabit bir yüzeye yapıştırılmış olan nikel çubuklar üzerine Kangallar Diyafram sarılı kangallara uygulanan Alternatif Akım etkisiyle oluşan Manyetik Alan nikel çubukların uzayıp kısılmasına sebep Sabit olur. Bu sayede çubuklara bağlı diyafram titreşime geçer ve Yüzey ses dalgaları üretir. Dibe çarpıp yansıyarak geri dönen ses dalgaları bu kez diyaframı titreştirir. Bu durumda diyaframa bağlı nikel çubuklar uzayıp kısalmaya başlar. Bu yolla oluşan Manyetik alanın etkisiyle çubuklar üzerindeki kangallarda Alternatif akım oluşur. Böylece transducer gelen elektro palslerinden Elektrik sinyalleri oluşturmuş A.C olur.
∼ ∼ ∼ ∼
∼ ∼ ∼ ∼ ∼
b) Elektrostriktif Diyafram Sabit Yüzey Kristal
Metin SEZER
Bu tiplerde nikel çubuklar ve kangalların yerine kristal konmuştur ve alternatif akım sabit yüzeyle diyaframa uygulanır. Sabit yüzeyle diyaframa uygulanır. Sabit yüzeyle diyafram arasındaki alternatif akım etkisiyle arada kalan kristal hareket ederek diyaframı titreşime sokar. Titreşim sonucu oluşan ses dalgaları dibe doğru yayılır. Dipten yayılarak eko palslerin diyaframa çarpması üzerine başlangıçtaki işlerin tersi oluşur.
Sayfa 10 / 33
PDF By MKP
∼ A.C 4) Yükselteç (Amplicator) : Transducerden gelen elektrik sinyallerini güçlendirerek indicator içerisindeki recordere iletir. 5) Indicator : Transducer tarafından ölçülen derinliğin gösterildiği kısımdır. 2 çeşittir; a) Recorder (Ekograf) : Ölçülen derinliği sürekli kayıt eder. Đki türlüdür ; 1) Mekanik Recorder 2) Elektronik Recorder ; Deniz dibi profilinin katot ışınlı bir lamba yüzeyinde sürekli gösterildiği tiptir. b) Ekometre : Anlık derinlik ölçülerini verir. 3 tiptir ; • Katot ışınlı lambalı • Neon lambalı • Dijital
EKOSOUNDER NASIL SES DALGASI ÜRETĐR ve ÖLÇER Indıcator içindeki bir elektrik motoruna bağlı olan iki adet makara üzerine takılı kayışın dönmesiyle kayış üzerinde sabit bulunan iletken iğne ve hareketli manyetik kontaktör parçasıyla kayış beraber döner. H.M.K.P. ile S.M.K.P. her karşılaştığında bir tetik sinyali üretir. Bir dakika içinde üretilen tetik sinyali p.r.f sayısı osilasyon üreticiye iletilerek oradan transducer’in ses dalgaları göndermesi ve eko palsleri alması sağlanır. Alınan eko palsleri yükselteç aracılığıyla tekrar indikatör içinde bulunan sesin hızı ve zaman prensibi ile çalışan bir devreye gelir. Bu elektrik sinyalleri oradan iğne ve kayışı döndüren makaralara sabitleşmiş olan iletken çubuğa ve bununla temas halinde olan iğneye iletilir. Đğneye gelen elektrik akımını iskandil kağıdına göndererek derinliğin çizilmesini sağlar. Đskandil kağıdı 2 tiptir ; 1) Kuru tip : Üzeri aliminyum kaplı ve onun üzeride iletken olmayan ince bir tabaka ile örtülüdür. Đğneden gelen elektrik akım etkisi ile bu ince tabakayı yararak aliminyum rengi ortaya çıkarır. Bu sayede derinlik ölçülmüş olur. 2) Yaş tip : Đyodin içeren ve alternatif akım verildiğinde kimyasal reaksiyon göstererek kahverengi renk veren bir kağıttır. Dolayısıyla iğnenin ucundaki elektrik akımının etkisiyle kimyasal tepkime sonucu kahverengi çizgiler çizerek derinlik ölçülür. DERĐNLĐK ERĐMĐ AYARLARI 2 yolla yapılabilir ; 1) Đğne hızı değiştirilerek : Elektrik motorunun hızı azaltıp çoğaltılarak kayışın dönme hızı ayarlanıp buna göre p.r.f ayarı yapılan tiptir. Nitekim derinliğin fazla olduğu yerlerde p.r.f ‘yi azaltarak ölçüm yapılması gerektirdiğinden motor hızının azaltılması gerekir. Bu tip ayarlarda uzaklık erimi 0 – 50, 0 – 100, 0 – 150... şeklindedir. 2) Sabit Kontaktör ( Manyetik ) Adedini Pals 2 veya Daha Fazla Yaparak Bu tiplerde S.M.K.P adedi 2 veya daha fazla fakat motor hızı sabittir. P.r.f adedini artırıp veya azaltmak için kaç tane S.M.K.P ‘nın devreye alınıp alınmayacağı cihaz üzerindeki bir düğme ile ayarlanır. Bu tiplerde derinlik erimi 0–50, 50–100, 100–150... şeklinde yapılır. Echosounder üzerinde ana devre anahtarı, kazanç kontrol anahtarı ve mesafe seçici olmak üzere 3 temel ayar anahtarı vardır. Bunların haricinde Echosounder üzerinde su çekimi ayarı ve kağıt hızı ayarı da yapılabilmektedir. a) Main Switch Anahtarı : Ana devreye gemi elektrik birimi tarafından elektrik akımı verilmesini sağlayan anahtardır. Birçok cihazda bu anahtar üzerinden Dimor ( Dimmer-ışık ) ayarı da yapılabilmektedir.
Metin SEZER
Sayfa 11 / 33
PDF By MKP
b) Range Selector Anahtarı : Derinlik erimi ayarları cihaza göre değişir. Bu anahtarın kademe ayarları bazı cihazlarda 0-50, 0-100, 0-150... şeklindedir. Fakat kimi cihazlarda ise 0-50, 50-100, 100-150... şeklindedir. c) Gain Kontrol : Duyarlılık ya da kazanç kontrolü anlamına gelen Gain ayarı yapılarak cihazın yükseltecinin gücü artırılıp azaltılmak yolunda ses dalgalarının gücü ayarlanılarak Gain ayarı yapılmış olur. d) Draft Ayarı ( Su çekim ayarı ) : Transducer genellikle tek parça halinde olup omurganın biraz üstünde bir noktaya yerleştirildiğinden baş ve kıç draftlar arasındaki farktan kaynaklanan, düzeltme miktarı kağıt üzerindeki 0 seviyesi iğne elle hafifçe yukarıya ya da aşağıya eğilme suretiyle yapılabilir. e) Kağıt Hızı : Kağıt hızı ayarlanarak deniz dibinin profil yapısı hakkında detaylı bilgi edinmemizi sağlar. ÖNEMLĐ NOTLAR 1) Dip yapısı sert olan yerlerde Gain ayarı yüksek ise ilk echo palslerinden fayadlı olanlar cihaz tarafından okunarak indicator’de görünürken bir kısmı da karinaya çarparak geri yansır. Dipten yansıyarak geri gelen 2. Echo palsleri cihazımızın indicator’ünde 2. Bir echo gösterir ki bu echolara “Yalancı Echo” denir. Bu durumda en doğru ölçülen derinlik ilk echonun gösterdiği derinliktir. 2) Deniz dibinin yapısı dipten yansıyarak dönen echo palslerinin gücü üzerinde çok büyük bir etkendir. 3) Echosounder’in ölçtüğü derinlik senede birkaç defa kurşunlu iskandil ile ölçüm yapılarak kontrol edilir. Eğer ikisinin arasında fark var ise bu büyük bir olasılıkla iğneyi döndüren motorun gereğinden çok daha fazla hızlı veya yavaş olmasından olabilir. Bu nedenle birçok cihaz motor hızı ayarlanabilir tarzda olabilir. Transducer’in denize bakan yüzeyi hiçbir zaman boyanmamalı veya kum 4) raspası yapılmamalıdır. 5) Transducer bir dom içinde ise domun denize bakan yeri de boyanmamalıdır.
SONAR CĐHAZI
500 microsaniye Senkronize Edici
5 Khz – 300 Khz
Recorder Katot ışınlı Lamba
Osilatör Video Verici
Hoparlör Transducer Alıcı Keel
Karina
Osilatör 5 Khz ile 300 Khz frekansları arasında osilasyonlar üreterek vericiye gönderir. Verici gelen osilasyonlara göre güçlü palsler üreterek transducer’e iletir. Transducer’den gelen elektrik sinyallerinden ses dalgaları üreterek hedefe gönderir. Hedeften yansıyarak geri gelen eko palsleri elektrik sinyallerine dönüştürerek alıcıya gönderir.
Metin SEZER
Sayfa 12 / 33
PDF By MKP
Alıcı gelen elektrik sinyallerini hoparlör, video ve recorder ünitelerine gönderir. Hoparlöre gelen sinyaller ses sinyallerine dönüştürülerek insan kulağının işitebileceği sesler çıkarır. Video ünitesine gelen elektrik sinyalleri video sinyallerine dönüştürülerek indicator içindeki Katot ışınlı lamba yüzeyine gönderilir ve aynı radar ekranı gibi görüntü verir. Recorder’e gelen elektrik sinyalleri ise hedefin uzaklığının ve derinliğinin kayıt edilmesini sağlar. Eğer recorder mekanik ise kağıt üzerine, elektronik ise katot ışınlı lamba üzerine kayıt eder. Not : Indicator üzerinde aynı zamanda hedefin uzaklığı ve derinliği de gösterilir. Senkronize Edici: 500 micro saniyelik zaman sürecinde transducer’in deniz dibine ses dalgaları göndermeye başlamasıyla birlikte Indicator’deki katot ışınlı lamba yüzeyinde de süpürmeyi başlatabilmek için tetik palsleri üreten devredir. Sonar cihazları 3 tiptir ; 1) Eğim tipi ( Transducer’in yönü hedefe çevrilebilen ) 2) Işıldak tipi ( Transducer sabit ) 3) Tarama tipi ( Transducer yassı tipte olup, 360 0 yönde her tarafa ses dalgaları göndererek 360 0 ‘yi tarar )
HIZ ÖLÇEN ALETLER
4 Tip pareketa vardır ; 1) Pervaneli Pareketa ( Chernikof ) 2) Basınçlı Pareketa ( Pitometreli ) 3) Elektromagnetik Pareketa 4) Akustik Pareketa ( Doppler )
B) PERVANELĐ PAREKETA Basınç Göstergesi
Yan basınç Ayarı tekeri Deniz Valfi Göstergesi Bağlantı Kutusu
Valf Tekeri T
Deniz Valfi Dişliler KARĐNA SACI
Pervane Kanadı
KIÇ 45 cm
Pervane Yuvası Pervane
PERVANELĐ PAREKETA GÖSTERGESĐ Ana Mesafe Göstergesi Ana Hız Göstergesi 1 3
2 4
ANAHTAR Metin SEZER
Sayfa 13 / 33
PDF By MKP
KUTUSU DC T Doğru Akım Gösterge KILIÇ : Deniz suyuna 45 cm batırılarak geminin hareket etmesi Kutusu durumunda kılıç Bağlantı Kutusu mekanizmasının ucundaki pervane yuvasında bulunan kanalın bir tarafından girip diğer tarafından çıkan deniz suyu pervanenin kanatlarına çarparak pervaneyi döndürür. Pervanenin bu hareketi mil ve dişliler vasıtasıyla içinde dişliler ve kontak yapıcı bulunan yağ dolu bir kutuya iletilir. Bu kutunun içindeki yağın basıncı yağ basınç ayar tekeri ile ayarlanır ve ibreden basıncı okunabilir. Bu yağın basıncı nedeni ile bu kutunun içine deniz suyu giremez. Araya konan salmastra ve keçeler ile ayarlanan klorans ölçüleri sebebi ile kutunun içindeki yağdan denize kaçan miktar önemsenmeyecek kadar çok azdır. Kılıç valf tekeri döndürülerek deniz valfinin açılması yolu ile suya indirilebilir. Kılıç yukarıya çekildiği zaman deniz valfi kapatılır. ( Deniz valfi kapalı olduğu için kılıç yuvasından çıkarılarak temizlenip geri takılabilir. ) Pervanenin hareketinin dişliler vasıtası ile iletildiği kontak yapıcılar pervane her 11,25 devir yaptığında 1 pals üretirler.( Gemi bir mil gittiği zaman pervane 4500 devir yapmış olur. ) 1pals = 1/400 mil. Kontak yapıcının ürettiği bu palsler bağlantı kutusu tarafından anahtar kutusuna gelir ve bu elektrik sinyalleri buradan ana mesafe göstergesi içindeki elektro magnete iletilir. Buda ibreleri oynatabilir. 1) Numaralı Đbre: Kırmızı renklidir. Daire 400 eşit parçaya bölünmüştür ve bu ibrenin tam bir devrinde gemi bir mil gitmiş olur. 2) Numaralı Đbre: Daireyi 100 eşit parçaya böler ve her aralık mildir. Bir tam devrinde gemi 100 mil gitmiş olur. Siyah renklidir. 3) Numaralı Đbre: 100 milleri gösterir. Her aralık daire 10 eşit parçaya bölündüğü için 100 mildir. Bir tam devrinde gemi 100 mil gitmiş olur. 4) Numaralı Đbre: Daire 10 eşit aralığa bölünmüş olup her aralık 1.000 mildir. Bir tam devrinde gemi 10.000 mil gitmiş olur. Ana Hız Göstergesi : Ana mesafe göstergesinden gelen bilgiler anahtar kutusunda bulunan ilgili anahtar “ ON “ konumuna getirildiği zaman ana hız göstergesine gider. Doğru akım besleme devresinden gelen pals aralıkları ile geçen zaman kıyaslanarak hız hesaplanır ve ibre ile gösterilir.
B-) BASINÇLI PAREKETA
Dikey Dişli
↓ 1
////////
Deniz Suyu
↑ 2 Hg
.
Role Kutusu V Hız Mesafe Göstergesi V Tekerlik Dişli
Hız Göstergesi Mesafe Göstergesi
↓ 3
90 cm Deniz suyu girişi Metin SEZER
Sayfa 14 / 33
PDF By MKP
Deniz suyu çıkışları sancak – iskele doğrultusunda
(Baş-kıç doğrultusunda)
Burada kılıç mekanizması yerine bir adet baş kıç doğrultusunda deniz suyu giriş deliği ve boru devresi ile sancak iskele doğrultusunda iki adet deniz suyu çıkış deliği ve boru devresi vardır. Bu boru devrelerinin ucu cıva tüplerine bağlıdır. Gemi duruyorken mevcut olan su basıncı ile gemi hareket halindeyken oluşan su basıncı arasındaki farkın geminin hızının karesi ile doğru orantılı olması prensibi ile çalışan bir mekanizmadır. Giren deniz suyunun basıncının etkisi ile 1 ve 3 numaralı tüpteki civa seviyesini aşağıya iterek 2 numaralı tüpteki cıva seviyesinin yükseltilmesine neden olur. Buradaki civanın düşey hareketi düşey dişli vasıtası ile röle kutusundaki tekerlek dişlisine iletilir. Röle kutusundaki röleler tekerlek dişlisinin hareketine bağlı olarak elektrik sinyalleri üretirler ve bunu hız – mesafe gönderici ünitesine iletilir. Bu ünitede hız sinyalleri üretilerek hız göstergesine gelen bu hız sinyalleri elektrikle çalışan bir saat tarafından zamanla kıyaslanarak gidilen mesafe hesaplanır.
C-) ELEKTROMANYETĐK PARAKETE Elektrotuar
B Đletken çember F
C
A
G 1mil = 50 mikro volt Bobin
E
Mesafe göstergesi
D
Hız – Mesafe göstergesi
Hız göstergesi
Deniz valfi
//////////////////
Kılıç Sensör ( Duyucu )
.. Sancak iskele konumunda 2 adet elektrot Şekildeki A bobinin üzerine sarılı iletken sargılardan altenatif elektrik akımı geçirildiği zaman bobin çevresinde bir elektrik alan meydana gelir. Bu etki ile oluşan manyetizma Metin SEZER
Sayfa 15 / 33
PDF By MKP
sonucu bobinin çevresinde B, C, D, E çemberinin BC ve DE kenarlarından düşey doğrultuda ve dik kesecek şekilde manyetik kuvvet çizgileri meydana gelir. Bunun etkisi ile çember üzerinde bir elektrik akım görülür. Çember yatay doğrultuda ileri veya geri hareket ettirildiği zaman üzerindeki elektrik akımının etkisi ile BC ve DE üzerinde potansiyel farkı meydana gelir. Bu potansiyel farkı F ve G uçlarına konan elektrotlarla ölçülebilir. Bu fiziksel prensipten yola çıkarak Elektromanyetik paraketaların hız ölçmesi sağlanır. Nitekim buradaki A bobininin ve iki elektrotun görevini paraketanın kılıç mekanizmasının ucundaki duyucu denilen sensör ve içindeki sancak iskele doğrultusunda yerleştirilmiş iki adet elektrot yapar. Deniz suyu da BCDE çemberinin işlemini görür. Dolayısıyla deniz valfi açılıp kılıç suya daldırıldığı zaman verilecek olan A.C akımının etkisiyle meydana gelen elektrik alan sonucu yine çember görevi yapan deniz suyu da elektrik akım görülmesine sebep olur. Gemi ileri doğru hareket ettiği zaman oluşacak olan potansiyel farkı sensördeki elektrotlar tarafından ölçülerek paraketanın hız mesafe göndericisine iletilir. Gemi her bir mil gittiğinde 50 mikro voltluk elektrik sinyali oluşacağından burada üretilen mesafe sinyalleri mesafe göstergesine iletilir ve gidilen mesafe gösterilir. Bu sinyaller hız göstergesine gittiğinde geçen zamanla kıyaslama yapılarak geminin hızı hesaplanır.
D-) AKUSTĐK PARAKETA 100 Knots
0o-30o-60o
.
0o-30o-60o
Beam (4o C)
Beam (4o C)
% 10 %2 V= WATER TRACK
10 m 30 m
BOTTOM TRACK
200 m
DEEP SCATTERING TRACK
C x ( fb – fk ) 4.f.Cos a
400 m 600 m
Ses dalgalarının su içerisinde yayılması ve dipten yansıyan ekopalslerinden ve de doppler prensibinden yararlanarak geminin hızını ölçen bir cihazdır. Burada elektrostiktif transducer kullanılır. Geminin baş tarafına doğru su yüzeyi ile 30o-60o açı yapacak şekilde ses Metin SEZER
Sayfa 16 / 33
PDF By MKP
dalgaları gönderen bir transducer ve hemen onun yanında onunla aynı çıkış frekansında ve su yüzeyiyle 30o-60o açı yapacak şekilde fakat geminin kıçına doğru ses dalgaları gönderen 2 adet transducer vardır. Bu transducerlerin gönderildiği ses dalgalarının (Beam) demet genişliği yaklaşık 4o dir. Cihazın beyni baş taraftan gelen ekopalsleri ile kıç tarafından gelen ekopalslerinin frekansları arasındaki fark, sesin sudaki hızı, çıkış frekansı ve ses dalgalarının su yüzeyi ile yapmış olduğu açı değerlerini hesaba katarak C x ( fb – fk ) Formülüyle geminin hızını hesaplar. Burada c= sesin V = 4.f.Cos a Hızı, f=ses dalgalarının transducerden çıkış frekansı A=ses dalgalarının su yüzeyi ile yapmış olduğu açı Fb=baştan gelen ekopalslerinin frekansı, fk = gelen frekansını gösterir. Fb ile fk arasındaki farka vurgu frekansı denir. Akustik pareketayla yaklaşık 100 knot’a kadar hız ölçülebilir. Bu pareketanın ölçümlerindeki hata payı 5 knotın üstündeki hızlarda % 2 civarındadır. Transducer ses dalgalarını 100 Khz 1Mhz arasındaki frrekanslarda gönderir. Önemli Not : Derin denizlerde 200 m ile 400 m arasındaki derinliklerde Derin Dağıtma Katmanı (Deep Scottering Trock) bulunduğundan ses dalgaları bu katman tarafından emilerek dağıtılırlar. Bu nedenle 200 m den derin yerlere geçildiği zaman cihaz ya otomatik ya da manuel olarak Bottom Track konumundan Water Track konumuna geçer. Bu konumdayken 10 m ile 30m derinliklerindeki yankılaşım sonucu gelen ekopalslerini kullanarak hızı ölçer. Not : Yüksek güçlü ve düşük frekanslı bazı akustik pareketalarda 600 m’ye kadar olan derinliklerde Bottom Track konumunda hız ölçümü yapılabilmektedir.
ELEKTROMANYETĐK DALGALAR Y Z M . .
X’ .
.
D
X
POLARĐZASYON
.
E YATAY POL.
Z’
DÜŞEY POL.
Y’
ELEKTROMANYETĐK DALGALARIN ÜRETĐLMESĐ
Bir iletkene alternatif akım uygulandığı zaman A.C’ nın sonucunda iletken çevresinde elektrik alan ve bunun sonucunda manyetik alan oluşur. Gemilerde de dikey konumda duran anten çubuğa uygulanan A.C nin etkisiyle meydana gelen manyetizma sonucunda elektrik alana dik olan elektro manyetik dalgalar oluşur. Elektro manyetik dalgalar küresel olarak saniyede 300.000 Km hızla yayılırlar. 3.108 m/s • Elektromanyetik dalgaların dalga boyları yayılma hızlarıyla doğru frekansları ile ters orantılı olarak yayılır. Bu sebeple dalga boyu dalganın hızının frekansına oranıyla yayılır. Elektromanyetik dalgalar yayılırken doğal yapılara çarptıklarında yansıyarak yollarına devam ederler. Elektromanyetik dalgalar Di elektrik katsayısı sabit bir ortamdan Di elektrik katsayısı fazla veya az olan ortamlara geçtikleri zaman kırılarak yollarına devam ederler.
POLARĐZASYON Metin SEZER
Sayfa 17 / 33
PDF By MKP
Elektrik alanı manyetik alan ve elektro manyetik dalgaların yayılma yönleri 3 boyutlu XYZ koordinat düzleminde gösterilecek olursa hepsinin birbirlerine dik olarak değişik yönlerde yayıldığı gözlenir. Hangisinin ne yöne gittiği fizikteki sağ el üç parmak kuralıyla bulunur. Orta parmak elektrik alanın yönü, Đşaret parmağı dalgaların yayılma yönünü, Baş parmak ise manyetik alanın yönünü gösterir. Elektrik alanın yönü ile dalgaların yayılma yönünden ibaret olan iki boyutlu düzleme polarizasyon düzlemi denir. Elektrik alanı şekildeki gibi y – y’ ekseni üzerinde düşey yönlü ise oluşan polarizasyona düşey polarizasyon yatay yönlü ise oluşan polarizasyona yatay polarizasyon denir.
FREKANS BANTLARI
Frekans Aralığı Kullanıldığı Cihazlar VLF =Very low Frequency 10-30 Khz → OMEGA LF = Low Frequency 30-300 Khz → DECCA ,LORAN C MF =Medium Freqency 300-3000 Khz → MFTLS ,TLF ,RDF HF =High Freqency 3-30 Mhz → HFTLS ,TLF VHF = Very High Frequency 30-300 Mhz → TV ,(VHF ,TLS-TL) UHF =Ultra High Frequency 300-3000Mhz → Uydu Sistemleri SHF =Süper High Frequency 3-30 Ghz → RADAR EHF =Extramely High Frequency 30-300 Ghz → Endüstriyel Sağlık Cihazları
BANTLARI BANT P L S C X K Q V
FREQUENCY ARALIĞI 225- 390 Khz 390 Khz- 1,55 Mhz 1,55- 5,2 Mhz 3,9- 5,2 Mhz 5,2- 10,9 Mhz 10,9 Mhz- 3,6 Ghz 3,6- 4,6 Ghz 4,6- 5,6 Ghz
FREQUENCY BANTI DALGA BOYU LF/ MF 1335- 76,9 cm. MF 76,9- 19,3 cm . MF/ H 19,3- 5,77 cm. HF 7,69 - 4,84 cm. HF 5,77 - 2,75 cm. HF 2,75cm - 83,4mm. HF 83,4 - 65,2mm. HF 65,2 - 53,6 mm.
RDF Radio Direction Finder Çalışması ( Anteni ) Hatalar
Çevre Etkisi Doğal Etkiler
RDF’ ten Yararlanma
RC R RD RG
Haritaya Çizim
Metin SEZER
Omuzluk Hatası ( QUADRANTAL ERROR ) Yarı Dairesel Hata ( SEMĐCĐRULAR ERROR) Gece Etkisi Kıyı Etkisi REFRECTION ( Kırılma ) REFLECTION ( Yansıma )
GNOMONĐK HARĐTA MERCATOR HARĐTA
Sayfa 18 / 33
C O N V E R C E N C Y PDF By MKP
RC
Yaklaşım Convergency Yarım Yaklaşım
RC G G
KALĐBRASYON CETVELĐ 10 4 Kalibrasyon Eğrisi 2 Nisbi RDF Kerterizleri
2 4 10
RDF Anteni Puntel Doğrultusu S ( Starboard ) F ( Fare )
Duyucu A( Aft ) Omurga Doğrultusu Port Kemere doğrultusu
Gonometer
RDF : Yeri ve mevkisi belli olan kıyıdaki bir istasyondan belirli bir frekansta gönderilen Elektro Manyetik dalgaların geliş yönünü tespit ederek kerteriz hattı elde etmeye yarayan Metin SEZER
Sayfa 19 / 33
PDF By MKP
seyir cihazlarıdır. RDF 200 ile 600 Khz frekanslarından gelen düşey polarizasyonlu Elektro Manyetik yer dalgalarını kullanır. RDF anteni ya dikdörtgen yada çember şeklinde olan çerçeve antendir ve 3 kısımdan oluşur. 1-) Kemere doğrultusunda bir adet çerçeve anten 2-) Omurga doğrultusunda bir adet çerçeve anten 3-) Puntel doğrultusunda bir adet düşey çubuk anten.(Duyucu anten) GONĐOMETRE : Verici istasyondan gelen Elektro Manyetik sinyallerin antenin uçlarına değişik fazlarda gelmesi durumunda, faz farkı olması sebebiyle anten uçlarında voltaj değeri oluşur. Oluşan bu voltaj değeri cihazın içindeki miyardaki büyük antenin uçlarına seri olarak bağlı bulunan ve büyük antenin minyatürü şeklinde olan birbirine dik doğrultusundaki 2 adet küçük kangala gelir. Bu 2 kangalın arasına da 360o dönebilen hareketli bir küçük arama kangalı konur. Bu düzene “goniometre” denir. Bazı otomatik cihazlarda goniometre otomatik olarak dönmeye başlar ve en küçük kerteriz sinyalini yakaladığı anda otomatik olarak oluşur ve RDF kerterizi derecelendirilmiş bir kadran üzerinden okunur.(Bazı RDF’ lerde kerteriz açısı katot ışınlı lamba yüzeyinde oluşur.)
HATALAR 1-) Çevre Etkisi : Verici istasyonlardan gelen Elektro Manyetik sinyaller geminin teknesinin metal bünyesinde endükleme yoluyla kendiliğinden elektrik akımı oluşmasına sebep olur. Bu nedenle meydana gelen manyetizma sonucunda RDF cihazlarında iki türlü hata oluşur. a-) Gemi teknesinin bir bütün olarak etkili olduğu RDF hatalarına “Omuzluk Hatası “denir. 045o – 135o – 225o ve 315o nisbi açılardan gelen kerteriz sinyallerde hata değeri en büyüktür. b-) Gemide bulunan Grandi Direği ,Đstralya Direği ve Baca gibi düşey konumlu metal yapıların sebep olduğu hatalara “Yarı Dairesel Hata“ denir. Bu hata birbirine 180o zıt karşılıklı kerteriz sinyallerinde en büyük değerini alır Bu iki hatanın meydana getirdiği toplam hataya “Birleşik Hata”denir. Birleşik hatanın en aza indirilmesi için cihazın ve anten henüz montaj esnasında iken hatanın minimum değerde olacağı en uygun yere montelenir. (Montajdan sonra bu hata sürekli mevcuttur ve değeri zamanla değişebilir.) Hatalar en aza indirgedikten sonra kalan hata için bu kalibrasyon cetveli hazırlanır. Kalibrasyon cetvelini hazırlamak için : 1-) Gemi en az 20o aralıklarla değişik yönlere saldırılır. 2-) Geminin salındığı her yönde Gyro pusuladan ; “ sahilden açıkça görülebilen RDF istasyonun ” hedefe ile kerterizi alınır. Aynı anda RDF’ den de istasyonun yayınlandığı kerteriz sinyalini alınır. 3-) Bütün kerterizler Nisbi kerterize dönüştürür. 4-) Kerterizler arasındaki farklar işaretleri ters çevrilerek (Yani + ise - , - ise + yapılarak) kalibrasyon cetveline işlenir ve kalibrasyon hataları bulunur. 2-) Doğal Etkiler
a-) Gece Etkisi : RDF düşey polarizasyonlu yer dalgalarını kullanmasına rağmen “Đyonosferdeki iyonizasyon yoğunluğunun büyük olduğu güneşin doğuş ve batış zamanlarında ve geceleyin” RDF antenine gök dalgaları gelir. Buda RDF hatalı kerterizler ölçmesine sebep olur. b-) Kıyı Etkisi : Di elektrik katsayısı farklı ortamlara geçildiğinde Elektro Manyetik dalgalar kırılmaya uğradıkları için RDF cihazında kerteriz hatalarına sebep olabilir. Bazı durumlarda verici istasyonlardan çıkan yayınların ( Elektro Manyetik dalgalar küresel olarak yayıldığı için ) bir kısmı RDF’ ye direk gelirken bir kısmı da doğal yapılara çarparak yansıma yoluyla gelir. Bu yolla gelen ikinci dalgalarda kerteriz hatasına sebep olur. Metin SEZER
Sayfa 20 / 33
PDF By MKP
TELSĐZ KERTERĐZ YÖNTEMLERĐ
1-) Radio becondan yararlanma haritalar ve notik neşriatlarda RC harfleri ile sembolize edilen ve mevkisi , frekansı , gücü , çalışma saatleri..... v.s. bilgilerin Admiralty List Of Singals ( ALRS ) kitaplarından bulunan ve her yönde telsiz kerteriz sinyali gönderen istasyonlardan RDF kerteriz hattı bulması yöntemidir. 2-) QTG Kodu Kullanarak Yararlanma : Harita ve notik neşriatlarda R harfi ile sembolize edilen istasyonlardan ; uluslar arası kod kitabı kurallarına göre QTG kodu ile ,bu istasyonlardan RDF sinyalleri yayınlanması istenerek bu sinyallerden RDF kerteriz hattı bulma yöntemidir. 3-) Directinal Radio Becondan Yararlanma : Harita ve notik neşriatlardan RD harfleri ile sembolize ve ( Rehber Kurtarma Kerterizi ) sinyalleri yayınlayan istasyonları kullanarak RDF kerteriz hattı bulma yöntemleridir. 4-) Radio Direction Fineling Station Yararlanma : Harita ve notik neşriatlarda RG ile sembolize edilen ve “ Geminin gönderdiği kerteriz sinyallerini alarak , kerteriz açısını gemiye bildiren” kıyı istasyonlarını kullanarak RDF kerteriz hattı bulma yöntemidir. HARĐTAYA ÇĐZĐM a-) RDF sinyalleri büyük daire yayı şeklinde yayıldıkları için nomanik haritaya olduğu gibi aynen geçirirler. b-) 100 mil’ in altındaki mesafelerde büyük daire yayı düz çizgiye çok yakın olduğu oluşacak olası hatalar ihmal edilebileceğinden bu gibi durumlarda alınan RDF kerterizleri doğrudan marketor haritasına geçirilebilir. 100 mil’ in üzerindeki mesafelerde ise RDF kerterizlerinin marketor haritasına geçirilebilmesi için kerterize “ Yarım Convergency Açısı ” uygulanması gerekir. Yarım yaklaşım açısı 4 yolla bulunabilir. 1-) Geminin enlemi ve boylamı ile RDF istasyonun enlem ve boylamı bilindiğine göre boylam farkı dlong değeri ile enlemlerin ortası olan ortalama enlem değeri kullanılarak Convergency = dlong x sin( Midlat ) formülünden yaklaşım açısı bulunmuş olur. Bunun yarısına “Yarım Yaklaşım” denir. 2-) ALRS kitaplarında bulunan “ Radio Beacon Plotting” tablosuna midlat değeri ile çarpılarak 10’ a bölündüğünde yine convergency bulunmuş olur. Bulduğunuz değeri 2’ye bölün. 3-) Nories’ Table kitapların da bulunan volta cetvellerinin ilgili rota sayfasına midlat değeri ile girilir. Volta cetvelindeki mesafe sütununa dlong değeri ile girilerek üçüncü sütunda bulunan departer sütunda bulunan okunan değer Convergency’ i verir. 4-) Brown’s Almanac kitabının 715. sayfasında bulunan ( 17. Baskısında ) büyük daire RDF kerterizlerinin marcator kerterizine dönüştürülmesi cetvelinde dlong ve midlatile girilerek doğrudan yarım yaklaşım açısı değeri bulunur. Nasıl Bulunur : Düşey sütunda dlong değeri ile girilir elde edilen daire yayının midlat çizgisi ile kesiştiği noktadan itibaren dik olarak aşağıya inilerek derece düzeltmesi Scalası üzerinde doğrudan yarım yaklaşım ( Yarım Convercegny ) değeri bulunur. • Not : Scalalar dan bulunur.
FAXIMILE
Kağıt üstündeki resmin optik ışınlarla tarama yaparak elektrik sinyalleri üretilmesi ve bu sinyallerin içerdiği bilginin elektronik veya elektromanyetik bilgi uzak mesafelere gönderilmesi ve alıcı cihaza geldiğinde vericiden geçen resim bilgisinin aynen alıcı tarafından çizilmesini sağlayan cihazdır. Alıcıya gelen elektromanyetik dalgalardan üretilen elektrik sinyalleri alıcının içinde bulunan iğnenin ucuna dokunduğu elektrik akımı verilmesini sağlar. Đğnenin ucuna elektrik akımı kağıt üzerindeki tabakaya gelen elektrik akımının etkisiyle yanarak vericinden geçen resim bilgisi aynen alıcı tarafından çizilmiş olur. Metin SEZER
Sayfa 21 / 33
PDF By MKP
Gemilerde genellikle alıcı özellikle faximil cihazları bulunur ve çoğunlukla “Meteorolojik Hava Haritaları” olmak için kullanılır. Gemikerdeki alıcı cihazları 80 Khz ile 30 Mhz arasındaki frekanslarda çalışır. (Anlaşıldığı gibi faximilden geçirilin kağıt üzerindeki her türlü şekil cihaz tarafından resim olarak algılanır.)
HĐPERBOLĐK SEYĐR SĐSTEMLERĐ
Hiperbol : Belirli iki noktadan olan uzaklıkları arasındaki fark aynı olan noktalar birleştirildiği zaman ortaya çıkan eğriye hiperbol denir. Şekilde görüldüğü gibi C ve D noktalarına olan uzaklıkları arasındaki fark aynı olan A, A1 ,A2 , A3 ....An noktaları birleştiği zaman meydana gelen eğri hiperboldür. Đncelendiği zaman bu noktaların C ve D noktalarına olan uzaklıkları farkı aynı olduğu görülür. (AC- AD = A1C - A1D = A2C - A2D = X =.....AnC – AnD ) Gemilerde 2 verici istasyon tarafından gönderilen Elektromanyetik dalgalardan yararlanılarak geminin bu istasyonlara olan uzaklıklara olan uzaklıkları arasındaki fark bulunabilirse buradan geminin hangi hiperbol eğrisi üzerinde olduğu bulunmak suretiyle geminin mevkisini tespit etmeye yarayan sistemlere hiperbolik seyir sistemleri denir. Dünya üzerinde LORAN - A , LORAN – C , DECCA , OMEGA ,KONSAL gibi çeşitli hiperbolik seyir sistemleri olmasına rağmen mantık ve prensip olarak bunların arasında hiçbir fark yoktur. Aralarındaki tek fark uygulamadan ileri gelir.
LORAN (LONG RANGE NAVIGATION )
LORAN A ve LORAN C olmak üzere iki sistem vardır. LORAN A: Đlk geliştirilen loran sistemidir. ÖZELLĐKLERĐ 1-) Loran A sistemlerinde dünya üzerinde 45 takım vardır. 2-) Her takım bir ana ve bir yardımcı istasyondan oluşur. 3-) Ana istasyon ve yardımcı istasyon arasındaki mesafe 200 ile 400 mil arasındadır. 4-) Ana ve yardımcı istasyonlardan 100 – 1000 KW arası tepe güçlü kısa elektromanyetik dalga palsleri gönderir. PALS TEKRARLAMA FREKANSI (PRF) Đstasyonun bir saniyede gönderildiği pals adedine denir. Pals / sn birimi Pals tekrarlama aralığı P.R.I. : Bir pals’ ın gönderilmesi için geçen süreye PRĐ denir. ÖRNEK P.R.F : 40 pals /sn ise p.r.i kaç mikro saniyedir.(1 sn = 106 mikro saniyedir. ) Gemilerde bulunan LORAN cihazları ve yardımcı istasyonlardan gelen elektromanyetik dalgaların aralarındaki zaman farkından yola çıkarak geminin hangi hiperbolik eğri üzerinde olduğumuzu bulmamızı sağlar. Bu şekilde 2.bir tabakadan yararlanarak bulunacak olan hiperbolik eğri ile birincisi çakıştırılarak geminin mevkisi bulunmuş olur. Önemli Not 1) Yardımcı istasyon ile ana istason aynı anda pals gönderdiği zaman 2 hiperbol elde edileceği için ne istasyonu tanımak ne de geminin hangi eğri üzerinde olduğunu bulmak mümkün olamaz. Bu nedenle yardımcı istasyon ana istasyondan gelen palsi bir süre beklettikten sonra gönderir. Not 2) Gemi istasyonlardan birine çok yakın, diğerine çok uzak olduğu zamanlarda uzak olandan gelen pals henüz tam olarak gemiye gelmeden yakın olandan gelen pals gemiye ulaşacağı için bu ikisinin bir kısmı üst üste binerek çakışır. Bu durumda aralarındaki zaman farkını tespit etmek mümkün olamaz. Bu yüzden yardımcı istasyon ana istasyondan gelen palsi “Kodlama Gecikmesi” denilen bir süre kadar bekledikten sonra gönderir. Not 3) Dolayısıyla ana istasyondan gelen palsi ( P.R.I/2 +Kodlama Gecikmesi ) kadarlık bir toplam süre geçtikten sonra gönderir. Metin SEZER
Sayfa 22 / 33
PDF By MKP
Gemideki LORAN A cihazı gelen ele4ktromagnetik dalga sinyallerinden güçlendirerek voltaj üretir. Bu voltaj değeri Indicatordeki katot ışınlı lamba üstünde dalga çizgisi şeklinde görülür. 1. gelen dalga çizgisi ana istasyonun 2. gelen ise yardımcı istasyona ait olandır. Bu 2 dalga çizgisi cihaz üzerindeki bir düğme ile sol tarafları üst üste bindirilerek aralarındaki zaman farkı cihaz tarafından ölçülmüş olur. Ölçülen bu değer ( palslerin ana istasyondan yardımcı istasyona gelmesi için geçen süre + geminin ana yardımcı istasyona olan uzaklıkları arasındaki zaman farkı + kodlama gecikmesi süresini) kapsar. LORAN A haritalarındaki hiperbolik eğriler bu değere göre çizilmiştir. ÖNEMLĐ UYARILAR 1) LORAN A ‘daki her takımın kendine ait bir frekası ve p.r.f ‘si vardır. Bu şekilde ayırt edilir. 2) Birbirine yakın olan aynı frekans ve p.r.f ‘deki ya da aynı frekans ve farklı p.r.f ‘deki istasyonların oluşturduğu dalga ışınları katot ışınlı lamba yüzeyinde sürekli hareket halindedir. Oysaki bizim seçmiş olduğumuz takıma ait dalga çizgileri sabittir. 3) LORAN A üzerindeki H, L, S, SH, SL, SS olmak üzere 6 konumlu bir düğme vardır. Bunlara temel p.r.f denir. Her harfin tek kabul ettiği bir p.r.f değeri vardır. 4) BASIC p.r.f değerleri yaklaşık olarak her bir palsin %1 katı kadar çoğaltan ve 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 olmak üzere 8 konumlu Specific p.r.f anahtarı vardır. 5) LORAN A cihazlarında kullanılan frekanslar 1850 ile 1950 Khz arasındadır ve cihaz üzerinde bu frekansların ayarlanabildiği 3 konumlu kanal düğmesi vardır. 1. kanal 1950 KHz 2. kanal 1850 KHz 3. kanal 1900 KHz 6) LORAN A haritaları üzerindeki hiperbol eğrileri bir veya 2 harf ile2 rakamdan oluşur. Bir kısaltma ile markalanmıştır. 1. kısaltma rakam olup kanal numarasını verir. 2. Kısaltma 1 veya 2 harften oluşup Basic p.r.f ‘i gösterir. 3. Kısaltma ise yine rakamdan oluşup Specific p.r.f ‘i gösterir. 7) Basic p.r.f ve Specific p.r.f ile P.R.I tablosundan pals tekrarlama aralığı bulunur. 8) LORAN A haritalarındaki eğriler yer dalgalarına göre çizilmiştir. Bu nedenle cihazdan daima yer dalgalarına göre pals alımı seçilmeli ancak bazı durumlarda tek atlamalı veya iki atlamalı gök dalgalarından yararlanılabilir. 9) Yer dalgaları 600 mile kadar, tek atlamalı gök dalgaları ise 1500 mile ulaşabilmektedir. 10) En az hata yer dalgaları kullanıldığı zaman yapılır. Ancak gök dalgaları kullanıldığı zaman bir düzeltme miktarı uygulanması gerekir. Bu düzeltme miktarı ya haritada ki dalgaların ya haritada ki hiperbolik eğrilerin üzerinde yazan ya da LORAN A bölgeleri için hazırlanmış çizelgelerden bulunur.( Eğer çizelgeden bulunacaksa tek atlamalı gök dalgalarının palsleri arasındaki zaman farkı ile çizelgeye girilerek bulunur ) BASIC P.R.F H → 33,333 Pals / sn L → 25 “ S → 20 “ SH → 16,666 “ SL → 12,5 “ SS → 10 “ Metin SEZER
Sayfa 23 / 33
PDF By MKP
BASIC P.R.F → SS 0 10000 1 99900 2 99800 3 99700 4 99600 5 99500 6 99400 7 99300
SL 80000 79900 79800 79700 79600 79500 79400 79300
SH 60000 59900 59800 59700 59600 59500 59400 59300
S 50000 49900 49800 49700 49600 49500 49400 49300
L 40000 39900 39800 39700 39600 39500 39400 39300
H 30000 29900 29800 29700 29600 29500 29400 29300
ÖRNEK : 3L2 S. p.r.f = 39800 B. p.r.f = 25 pals /sn Kanal = 1900 KHz ÖRNEK : 2 SH 7 S. p.r.f = 59300 B. p.r.f = 16,666 pals /sn Kanal = 1850 KHz
LORAN C LORAN C LORAN A gibi hiperbolik seyir sistemidir. LORAN A cihazında 1950 ile 1850 KHz arası frekanslar kullanılırken LORAN C ‘de 100 KHz frekansı kullanılır. LORAN C ‘de bir LF ( Low Frequengy – Alçak Frekans ) cihazıdır. LORAN C ‘de yer dalgalarının yayılma mesafesi LORAN a’nınkilere göre daha ağırdır. LORAN C ‘de 13 takım vardır. Her takım 1 ana ve en az iki yardımcı istasyondan oluşur. LORAN C ‘de ana ve yardımcı 300 KW tepe güçlü elektromanyetik dalga palsleri gönderir. LORAN C’de yer dalgaları 1200 mile kadar mesafelere tek atlamalı gök dalagaları 2300 mil, iki atlamalı gök dalgaları yaklaşık 3400 mile kadar olan mesafelere ulaşabilmektedir. LORAN C ‘de pals süresi 240 micro saniyedir. Ana ve yardımcı istasyonlar palslerini aynı anda göndermeyip ; yardımcı istasyon ana istasyonun palsini aldıktan sonra gemideki cihazın istasyonları tanıması için bir süre bekler. Bu süre her yardımcı istasyon için değişir. Bu süreye kodlama gecikmesi süresi denir. Kodlama gecikme süresi LORAN A’da pals tekrarlama aralığının (p.r.f) yarısına eklenen bir süredir. LORAN C ‘deki kodlama gecikme süresi ise p.r.f / 2 ‘yi içeren bir süredir. LORAN C’de de LORAN A ‘da olduğu gibi ana istasyondan gelen palsler ile yardımcı istasyonlardan gelen palsler ölçülerek geminin hangi hiperbolik eğri üzerinde olduğu belirlenir. “ LORAN C ‘de ana ve yardımcı istasyonlardan LORAN A ‘daki tek pals yerine 8 palslik bir pals gurubu gönderilir. Bu pals gurubu içindeki her pals gurubu arasında 1000 micro saniyelik zaman aralığı vardır.” Ana istasyon ilk guruptaki 8 palsin bitiminden sonra, 2000 micro saniye sonra 9. bir pals daha gönderir. Böylece ana istasyonun gönderdiği palslerde bir hata varsa 9. pals bir yanan ve sönen ve sonra devamlı yanıp sönerek hatayı bildirir. LORAN C ‘DE PALS ADEDĐ NEDEN FAZLADIR ? Metin SEZER
Sayfa 24 / 33
PDF By MKP
Gürültü ve enterferans ( Karışım ) nedeni ile bir pals de meydana gelebilecek parça kayıplarını diğer palslerden tamamlamak içindir. G.R.I : Grup tekrarlama aralığı Ana ve yardımcı istasyonlardan gelen pals guruplarının tekrarlanması için geçen süreye denir. ( G.R.I ) Bu süre 30 – 100 bin micro saniye arasında olup takımdan takıma değişir. Her takım g.r.i numarası ile sembolize edilir. Semboldeki g.r.i numarası g.r.i değerinin 1 / 10 ‘dur. ÖRNEK : G.R.I 3990 399 39900 ( 10 ile çarpılır ) LORAN C ‘DE GÖK DALGASININ HATASINI ÖNLEME Gemideki alıcılar daima yer dalgalarını gök dalgasından önce alır. Nitekim aynı palse ait olan yer dalgası ile gök dalgasının gemiye gelişi sırasında ( 1000 mil mesafe için ) yer dalgası gök dalgasından 35 micro saniye önce ulaşır. LORAN C’de pals süresi 240 micro saniye olduğuna göre yer ve gök dalgaları birbirinin üstüne binecektir. Ancak 35 micro saniyelik sürede ( 1000 mil ) sadece yer dalgası ulaştığında üst üste binme olmayacağı için zaman farkı ölçümü ana ve yardımcı istasyonlardan gelen palslerin ilk 35 micro saniyelik bölümü üzerinden yapılır. Böylece gök dalgası elenerek hata aza indirilmiş olur.
LORAN C’DE ÖLÇÜM
LORAN C’de ince ölçüm ve kaba ölçüm olmak üzere iki türlü ölçüm vardır. LORAN A’daki gibi katot ışınlı lamba yüzeyine ana ve yardımcı istasyonlardan gelen palslerin sol tarafları üst üste bindirilerek aradaki zaman farkının bulunması suretiyle yapılan ölçüme “Kaba Ölçüm” denir. Buna “Pals Uygulaması” adı da verilir. Ana ve yardımcı istasyonlardan gelen palsler faz ve frekans bakımından senkronize edilerek gemideki LORAN C alıcısının ( Faz farkı ölçme devresinde ) faz farkı ölçülerek yapılan ölçüme “Đnce Ölçüm” denir ve buna “Çevrim Uygulaması” adı verilir. Çevrim uygulaması sonucunda LORAN C cihazının numaratöründe gösterilecek en büyük faz farkı 1 çevrimdir, yani 10 micro saniyedir. LORAN C ‘de 1 palsin 240 micsn ve 1 çevrimde 10 micsn olduğuna göre yayımlanan bir palste 24 çevrim vardır.
LORAN C HARĐTALARI VE LORAN C EĞRĐLERĐ
LORAN C haritaları markator haritaları üzerine çizilen LORAN C eğrileri çizilerek oluşturulmuştur. Hiperbolik eğrilerin arasındaki boşluklar microsaniye cinsinden zaman farkına göre yapılmıştır. Nitekim, eger LORAN C cihazı ile harita üzerindeki eğrilerin arasındaki boşluğa düşülecek şekilde bir ölçüm yapılmışsa geminin hangi hiperbolik eğri üzerinde olduğu enterperasyon (orantılama) yoluyla bulunur. LORAN C sisteminde ; ANA ĐSTASYON → M 1.YARDIMCI ĐSTASYON → W 2.YARDIMCI ĐSTASYON → X 3.YARDIMCI ĐSTASYON → Y 4. YARDIMCI ĐSTASYON → Z harfiyle sembolize edilmiştir. LORAN C haritalarındaki eğriler harfler ve rakamlarla aşağıdaki gibi sembolize edilmiştir. (Bu sembollerde yer alan temel ve özel PRF değerleri LORAN A daki ile aynıdır.) 7 W 42800 SH Temel Özel Yardımcı Zaman PRF PRF Đstasyon Farkı
Metin SEZER
Sayfa 25 / 33
PDF By MKP
LORAN C haritalarında gök dalgaları kullanılarak yapılan ölçümlerde yapılması gereken düzeltme miktarı LORAN C eğrisinin yanında verilmiştir. Bu düzeltme sembollerinden G : GROUND (YER DALGASI) S : SKY (GÖK DALGASI) D : DAY (GÜNDÜZ DALGASI) N : NĐGHT (GECE DALGASI) Düzeltme değeri 4 sembolden oluşmuştur. 1. ANA ĐSTASYONUN SEMBOLÜNÜ 2. YARDIMCI ĐSTASYONUN SEMBOLÜNÜ 3. DÜZELTME MĐKTARINI(MĐKROSANĐYE CĐNSĐNDEN) 4. DÜZELTMENĐN GECE MĐ YOKSA GÜNDÜZ ÖLÇÜM YAPILACAGINI BELĐRLER. G S -12 N Ana Yardımcı Zaman Gece Farkı
DECCA
Decca sistemi alçak frekans bandından (LF) bandından çalışan bir sistemdir. Bu sistemi 200 ile 400 mil arasındaki orta mesafelerde kullanılır. Bu nedenle doğruluk derecesi yüksektir. Decca sisteminde yaklaşık 50 takım vardır. Her takım bir ana ve 3 yardımcı istasyondan oluşur. (Dünyada yaklaşık 50 ana ve 140 yardımcı istasyon mevcuttur.) Yardımcı istasyonlar ile ana istasyonlar arasındaki mesafe 60 ile 180 mil arasındadır. Her takımda bulunan yardımcı istasyonlar sırasıyla kırmızı, yeşil ve mor olarak adlandırılır. Decca sisteminde “dalgalar arasındaki faz farkı ölçümü yapılarak hiperbolik eğri bulunur.” Gemideki decca alıcısı ana ve yardımcı istasyondan gelen dalgalar arasındaki faz farklarını bulur. Faz farkı geminin ana ve yardımcı istasyona olan uzaklıklarına göre değişir. Gemideki Decca alıcısı her takımdaki ana istasyonun her bir yardımcı istasyona ait dalgalar arasımdaki faz farkını ölçmek suretiyle takımdaki her çiftin dalga faz farkını ölçerek geminin hangi hiperbolik eğri üzerinde olduğu bulunur. (3 çift) Dolayısıyla decca sistemindeki haritalar üzerine çizili olan hiperbolik eğriler her takımdaki ana istasyonu her bir yardımcısına ait olan dalgalar faz farkını ölçülerek çizilmiştir. Decca sisteminde gemideki decca alıcısının dekometresinde takıma ait ana istasyon ile yardımcı istasyon arasındaki bölge harfi ve şerit numarası okunur. Bu sayede hangi hiperbolik eğri üzerinde olduğu bulunur.
BÖLGE HARFĐ
Her takımdaki ana istasyon ile yardımcı istasyon arasındaki olan 10 veya daha fazla sayıda eşit bölge sırasıyla A, B, C, D, E, F, G, H ve J harfiyle markalanır. Eğer 10’ dan fazla bölge varsa J harfinden sonra gelen bölge tekrar A harfinden başlayarak harflendirilmeye devam edilir.
ŞERĐT NUMARASI
Ana istasyon ile bir yardımcısı arasındaki karşılaştırma frekansı dalga boyunun yarısı şerit genişliğini verir. Nitekim ana istasyon ile bir yardımcı arasındaki alan üzerinde bulunan şerit adedi dekometrede okuduğumuz şerit numarasını verir. Örneğin ; ana istasyon ile bir yardımcı arasındaki karşılaştırma frekansının dalga boyu 300 m ise şerit genişliği 150 m olur
Metin SEZER
Sayfa 26 / 33
PDF By MKP
ELEKTRONĐK SEYĐR YARDIMCILARI - II OMEGA Uzun mesafe hiperbolik mevki koyma sistemidir. VLF çok düşük frekanslarda çalışır. Dünya üzerinde 8 tane istasyon vardır. Bu istasyonlar arasındaki mesafeler 5000 – 6000 mil arasındadır. Çalışma prensibi 8 verici istasyon kendilerindeki atomik saat yardımı ile belli ve peryodik süre ve aralıklarla belli frekanslarda CW dalgaları gönderirler. Gemideki alıcı cihaz bu dalgaları alır. Frekans ve zaman farklarını değerlendirerek ve dalgalar arasındaki faz farklarını ölçerek her çift istasyon için hiperbolik mevki doğrularını verir.
UYDU SEYĐR SĐSTEMLERĐ Uyduluk Koşulları ; - Belli bir yükseklikte, belli bir yörüngesi olması - Belli bir rotası hızı olmalıdır. Uydu Üzerindeki Diğer Etkiler ; 1) Devinme 2) Güneş radyasyonunun etkisi 3) Dünyanın yerçekiminin düzensizliği 4) Hava sürüklenmesi 5) Diğer gök cisimlerinin etkileri MEVKĐ ATARKEN DOĞRULUK DERECESĐNĐ ETKĐLEYEN FAKTÖRLER 1) Geminin cihaza verdiği rota ve hızdaki hata 2) Sinyallaerin yayın yollarındaki düzensizlikler 3) Anten yüksekliğindeki verilen hata 4) Cihaın kendi çalışma hatası 5) Uydu yörüngesinin sapmalarındaki hata
SATNAV
Gemilerde uydulardan mevki bulmak amacıyla kullanılan cihazlara “SATELLITE NAVIGATOR ( SATNAV )” denir. Đlk çalıştırmaya başlanırken 6 bilgi sırayla verilir ; 1) Tarih : Yıl – ay – gün 2) GMT : saat – dakika – saniye 3) DR Enlem : N – S 4) DR Boylam : E –W 5) Hız : mil 6) Pruva : derece SMG ( Speed Made on Ground ) : Geminin dibe göre yapmış olduğu hız CMG ( Course Made on Ground ) : Geminin dibe göre yapmış olduğu rota
NAVSTAR GPS ( GLOBAL POSITION SYSTEM ) Zaman ve uzaklığa dayalı yer küresel mevki bulma sistemi Sistemin bölümleri ; 1) Uydu bölümü : 21 uydusu var, 18 ana ve 3 yardımcı ( ara )istasyon - 20200 km yükseklikte, 6 adet yörünge – 60 o ‘lik boylam farkı ile dizilmişler - Her yörüngede 3 tane uydu vardır, bu uydular 120 o ‘lik açısal farkla yerleştirilmiştir. - 12 saatte dünyayı turlar - Ekvator düzlemine 55 o ‘lik açıyla yerleştirilmiştir Metin SEZER
Sayfa 27 / 33
PDF By MKP
-
Her 4 uyduyu yakalayabiliriz
Uydu yapısı ;
1667 kg ağırlığı 6 m genişliği 8 – 10 yıl ömürlüdür 1575,4 Mhz L 1 bandında 1227,6 Mhz L 2 bandında 1783,74 Mhz S bandında Saatin hata payı 0,000001 Hz’dir 6m
2) a) b) c)
Kontrol Bölümü ; Ana kontrol istasyonu ( Amerikanın Kolarado kentindedir ) Đzleme istasyonları ( 5 tanedir. Atom saati her istasyonda vardır. Đnsansızdır ) Yükleme istasyonları ( Yörünge düzeltmeleri yapar, 3 tanedir. Seyir haberleri, saat düzeltmeleri ve kontrol komutları yapılır ) 3) Kullanıcı Bölümü a) Sıralı alıcı ( tek kanallıdır, en ucuz cihazdır, uyduları 1,8 saniyelik aralıklarla yakalar ve oradan mevkii atar ) b) Çok kanallı alıcı ( aynı anda 4 veya daha fazla uyduya uydu ya bağlanıyor, 1saniyaden daha kısa sürede mevkii verebilir, en pahalı sistemdir. ) c) Tek kanallı atlamalı çok katlı alıcı ( 1 saniye içinde 5 ayrı uydudan veriler alabilir, uçaklarda ve sürat motorlarında hata verebilir. ) Cihazların Çalışma Esasları Uzaklık Kodları Gördüğü uyduya göre üretir Zamanları Mevkileri ( Yörüngeleri ) Gemi veya uçaklardaki alıcı daha önce uyduların verdiği almanak bilgilerine göre çevredeki yararlanılabilecek uyduları saptar. Đşaretleri aldığı uyduların kodlarını üretir. Uydudan gelen kodu karşılaştırarak kodun uydudan çıktıktan ne kadar zaman sonra alıcıya geldiğini ölçer. Bunu da elektromanyetik dalgaların hızı ile çarparak uydular ile alıcı arasındaki mesafeyi bulur. Bulduğu mesafe yaklaşık mesafe “ Yalancı Mesafe “ ( m ) denir. Gerçek mesafe ( M ) ile gösterilir. m = Yalancı Mesafe M = m–S X C M = Gerçek Mesafe S = Đyonesfer Geciktirmesi C = Elektromanyetik Dalgaların Hızı KODLAR 1) Kaba izlemeye alma kodu ( 1 mili saniyede elektromanyetik dalga 300 Km yol alır ) 2) Đnce ölçüm kodu SAAT DÜZELTMESĐ Yerkürenin kendi çevresinde ve güneş çevresinde dönüş hareketlerine bağlı zaman esas alınır. Bu hareketlerin ortalamasına dayanan zamana “ Ortalama Güneş Zamanı “ denir veya “ Universal Time ( UT ) “ denir. UT zamanına değişik düzeltmeler yapılarak UT1, UT2, UTC gibi zaman ölçüleri elde edilir. Bunlara “ Koordine Edilmiş Universal Zaman “ denir. Metin SEZER
Sayfa 28 / 33
PDF By MKP
•
Atom saatinde elde edilen 9 192 631 770 Hz’ e 1 saniye denilmiştir. ( 1 Ocak 1972’ den sonra zaman olarak kabul edilmiştir. )
GPS Zamanı Kolorada Spring’ de üretilen ve arada bir Universal Time’ a göre ayarlanan zamandır. GPS saati çalışma frekansı 10,23 Mhz’ dir. Görelelik Düzeltmesi Yer çekiminin düşük olduğu yerlerde çalışan saat mekanizması daha hızlı çalışır. Her bir saniyede 0,00455 Hz artış vardır. ( Görelelik düzeltmesi 0,00455 Hz frekansı yapılış zamanından eksik girerek düzeltme yapılır.)
4r
1,5 r r
Diğer Hatalar 1) Jeodezik datum farkı hatası 2) Anten yüksekliği 3) Güneş dalgaları 4) Yer çekimi farkı 5) Uydulardaki yörünge bozuklukları 6) Saat farkı 7) Uydu burç biçimi 8) Đyonesfer ve traposfer geciktirmesi DĐFERANSĐYEL GPS Yerküre üzerinde mevkii kesinlikle bilinen istasyonlara GPS alıcıları yerleştirilir. Bu alıcılar GPS uydularından ölçüm yapılarak monte edildikleri mevkiinin koordinatlarını bulur. Doğru koordinatla ölçümle bulunan koordinatlar karşılaştırılarak ölçüm hatası bulunur. Ölçüm hatası düzeltmeye çevrilerek çevredeki gezici GPS alıcılarına yayınlanır. 2 çeşittir 1) Uydu frekansında yayın yapan ( menzili 80 Km ) 2) Uydu frekansı dışında yayın yapan ( menzili 1000 Km )
Metin SEZER
Sayfa 29 / 33
PDF By MKP
Tümleşik ( Entegre ) Seyir Sistemleri
Oto Pilot
PPI
Bilgi Ekranı
Ara Birim Bilgisayar
Tuş Tablosu
Giriş Ara Birimi Loran Radar
Gyro Pusla
Decca
Seyir Zabiti
Omega Suya Göre
Dibe Göre
Satnav
Telsiz Kerteriz
Göksel Mevki
Tümleşik seyir sistemi içinde gemimizde bulunan bütün seyir aygıtlarının verdiği bilgileri bir yere toplayan bu bilgileri kullanarak gerekli seyir hesaplarını yapan çatışma tehlikesini değerlendirerek gerektiğinde alarm veren otomatik pilotlama yapan ve verilmiş seyir planına göre oto pilot kumanda eden bir seyir sistemidir.
Bilgisayarın Başlıca Görevleri • • • • • •
Hedefleri izleme Çatışma tehlikesinin değerlendirilmesi Mevki bulma Rota planlanması ve izlenmesi Kısıtlı seyir şeridi izleme Oto pilot ile seyir yapma
RADAR ( Radyo ile Bulma Kestirme ) Radio Dedecting And Ranging Radar Sistemleri 1) Pals sistemi 2) CW dalga sistemi ( Continous Wawe ) 3) FM ( Frekans Modülü Radarı 4) Pals – Doppler sistemindeki radar
Metin SEZER
Sayfa 30 / 33
PDF By MKP
Radar Blok Diyagramı Anten Đndikatör T / R : Trans Receiver T/R
Alıcı
12 milde seyir yapılır
Verici Senkronize Edici
Testere Dişi Voltaj Jenaratörü
Modülatör
Nisbi Hareket Görüntüleri 1) Dengesiz Pruva Yukarı ( Head Up ) Geminin pruvası rota değişikliklerinde oluşumunu korur. Görüntü yer değiştirir. Bu durumda görüntü karışır. Kerterizler nisbi kerterizlerdir. Đskele ve sancağa kaçma durumlarında da bu bozukluk gözlenir. 2) Dengeli Pryva Yukarı Dış çevresinde pusuladan hareket alan hakiki kerterizi veren çemberi bulunur. Aynı anda hakiki ve nisbi kerterizi görebiliriz. 3) Kuzey Yukarı ( North Up ) Görüntüde bozulma olmaz. Kerterizler hakikidir. Biz sabit kalırken resim kayar. Sürekli kuzeyi gösterir. 4) Rota Yukarı ( Course Up ) Bir ile aynıdır. 5) Kaydırma Merkezli Dengesiz Pruva Mevkimizi istenilen noktaya çıkabiliriz.
Radarın Yetenek Ve Sınırlıkları 1) Hedef Yakalama Mesafesi Görünür ufuk mesafesi * 1,15 = Mesafe R = 1,23 ( √ h + √ H ) mil R = 4,06 ( √h + √ H ) Km h = Anten yüksekliği H = Cismin yüksekliği
Metin SEZER
Sayfa 31 / 33
PDF By MKP
Radarın anten gücü yüksek olan radarlarda görüntü ve yakalama mesafesi yüksektir. Ekolar daha net, görüntü daha net alınır. Cismin yansıtma özelliği metal maddelerde daha net alınır. Plastik, karton, mukavva gibi cisimlerin özelliği çok zayıftır. 2) Bim ( Beam ) Genişliği Radar anteninden çıkan elektromagnetik dalgaların radar ekranında ekoların iyi bir şekilde görülmesine sebep olabileceği etki alanıdır.
a1 ‘A a1
b1
c1
d1 ”
e1
f1
‘B
‘C
‘D
‘E
‘F
c1
d1 ”
e1
f1
b1
F/2
3) Radar Gölgesi 4) Mesafe ve Kerteriz Ayırımı 9 ile 10 metre arasındadır. 5) Kerteriz Ayrımı 10 – 20 arasındadır. 6) En Az Mesafe 10 – 25 metre arasındadır.
Yanlış Ekolar 1) 2) 3)
Metin SEZER
Kenar Ekoları : Radar anteninin oluşturduğu kenardaki bim alanın da alınan ekolar yalancı bir şekilde gözlenir. Yanlış Kerteriz Ekosu : Geminin bacasına çarparak yansıyan ekolar gibi Çift Eko : Bordo – bordoya bakan gemilerde oluşur.
Sayfa 32 / 33
PDF By MKP
Radarın Çalıştırılması
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
1. Off 2. On 3. Stand by 4. Anten dönüyor 5. Kuzey yukarı 6. Pruva yukarı 7. Pruva ayarı 8. Mesafe seçici ( Range Marker ) 9. Kısa pals 10. Uzun pals 11. Tuning ( Ayar ) 12. Gain ( Kazanç ) 13. Yağmur döküntü kontrolü ( En az ) 14. Yağmur döküntü kontrolü ( En çok ) 15. Deniz ekosu kontrolü ( En az ) 16. Deniz ekosu kontrolü ( En çok ) 17. Okuma aydınlatması 18. Görüntü parlaklığı 19. Mesafe dairesi parlaklığı 20. VRM ( Değişen mesafe dairesi parlaklığı ) 21. Kerteriz markeri 22. Yayın gücü monitörü ( on ) 23. Verme – alma ( on )
Metin SEZER
Sayfa 33 / 33
PDF By MKP