Ekonomiks LM - Yunit 1

EKONOMIKS Araling Panlipunan Modyul para sa Mag-aaral Yunit I

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas i

EKONOMIKS 10 Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS FI LCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusy institusyon on at kompanyang nakipagkont nakipagkontrata rata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga mayakda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa [email protected] ang mga may-akda at tagapaglathal tagapaglathala. a. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph.D.

Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral Mga Konsultant:

Dr.Jose V. Camacho, Jr., Amella L. Bello, Niño Alejandro Q. Manalo, at Rodger Valientes

Mga Manunulat:

Bernard R. Balitao, Martiniano D. Buising, Edward D.J. Garcia, Apollo D. De Guzman, Juanito L. Lumibao Jr., Alex P. P. Mateo, at Irene J. Mondejar Mondejar

Mga Kontributor: Ninian Alcasid, Alcasid, Romela M. Cruz, Larissa Nano, at Jeannith Sabela Mga Tagaguhit: Tagaguhit:

Eric S. de Guia, Ivan Slash Calilung, Gab Ferrera, Marc Neil Vincent Marasigan, at Erich D. Garcia

Mga Naglayout:

Jerby S. Mariano at Donna Pamella G. Romero

Mga Tagapangasiwa: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Dr. Jose D. Tuguinayo Jr, Dr. Rosalie B. Masilang, Dr. Enrique S. Palacio, at Mr. Edward D. J. Garcia Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc. Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Ofce Address: 5th Floor, Mabini Building, DepEd Complex Meralco Avenue, Avenue, Pasig City, City, Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072 E-mail Address: [email protected] ii

EKONOMIKS 10 Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS FI LCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusy institusyon on at kompanyang nakipagkont nakipagkontrata rata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga mayakda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa [email protected] ang mga may-akda at tagapaglathal tagapaglathala. a. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph.D.

Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral Mga Konsultant:

Dr.Jose V. Camacho, Jr., Amella L. Bello, Niño Alejandro Q. Manalo, at Rodger Valientes

Mga Manunulat:

Bernard R. Balitao, Martiniano D. Buising, Edward D.J. Garcia, Apollo D. De Guzman, Juanito L. Lumibao Jr., Alex P. P. Mateo, at Irene J. Mondejar Mondejar

Mga Kontributor: Ninian Alcasid, Alcasid, Romela M. Cruz, Larissa Nano, at Jeannith Sabela Mga Tagaguhit: Tagaguhit:

Eric S. de Guia, Ivan Slash Calilung, Gab Ferrera, Marc Neil Vincent Marasigan, at Erich D. Garcia

Mga Naglayout:

Jerby S. Mariano at Donna Pamella G. Romero

Mga Tagapangasiwa: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Dr. Jose D. Tuguinayo Jr, Dr. Rosalie B. Masilang, Dr. Enrique S. Palacio, at Mr. Edward D. J. Garcia Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc. Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Ofce Address: 5th Floor, Mabini Building, DepEd Complex Meralco Avenue, Avenue, Pasig City, City, Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072 E-mail Address: [email protected] ii

Paunang Salita Pangunahing tunguhin ng K - 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang makahubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makatarungan at makataong mamamayan ng bansa at daigdig. Ang modyul modyul na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng Ekonomiks. Ang suliranin ng kakapusan ay binigyan-diin at ang kaugnayan nito sa matalinong pagdedesisyon upang matugunan ang maraming pangangailangan at kagustuhan ng tao. Inaasahan na ang mga kaalaman at mga gawain sa modyul na ito ay makatutulong upang higit na maunawaan ang mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa Ekonomiks at pambansang pag-unlad. Batid din na malilinang ang iyong kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri pagsusuri ng datos, pagbuo at pagsusuri ng mga graph, pagkokompyut, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at pag-unawa sa mga nangyayari sa kapaligirang iyong ginagalawan. Ipinakilala rin ang mga estratehiya sa pagtuturo ng ekonomiks upang matamo ang mga inaasahang kasanayan para sa magtatapos ng araling ito. Upang higit na maging makabuluhan ang pag-aaral ng ekonomiks, ang mga nagsulat ng modyul na ito ay gumamit ng mga aktuwal at napapanahong datos mula sa mga ahensiya ng pamahalaan. Naglagay rin ng mga larawan, ilustrasyon, at dayagram upang mas madali ang pag-unawa sa mga konsepto at aralin. Ang ilang mga terminolohiya terminolohiya ay hindi isinalin sa sa Filipino upang hindi mabago ang kahulugan at lubos lubos itong maunawaan ng mga mag-aaral. mag-aaral. Sinikap ring ipaliwanag ang mga konsepto sa paraang madaling mauunawaan ng mga mag-aaral. Ang mga halimbawang ginamit ay kalimitang hinango hinango sa karanasan ng mga mag-aaral sa araw-araw upang higit na maging kapana-panabik ang pagtuklas sa mga teorya at konseptong may kaugnayan sa ekonomiks. Binubuo ng apat na unit ang modyul na ito. Ang bawat yunit ay nahahati naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks. Ekonomiks. Ang Yu Yunit nit 2 ay nakatuon nakatuon sa Maykroekonomiks. Maykroekonomiks. Ang Yunit 3 ay nakatuon sa Makroekonomiks. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Mga Sektor Pang-ekonomiya at mga Patakarang Pang-ekonomiya. Halina at maligayang paglalakbay sa daigdig ng Ekonomiks at nawa’y maging instrumento ka sa pagsulong at pag-unlad ng ating bansa.

iii

Talaan ng Nilalaman Yunit I: Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks Panimula...........................................................................................3 Mga Aralin Aralin at Saklaw ng Yunit................................................. ..........3 Mga Inaasahang Inaasahang Kakayahan............................. Kakayahan............................. .............................. ..3 Panimulang Pagtataya......................................................................6 Aralin 1: Kahulugan at Kahalagahan ng Ekonomiks Alamin..................................... ........................... ....................................................... .............................. .. 12 Paunlarin..........................................................................................15 Pagnilayan...................................................................................... 20 Aralin 2: Ang Kakapusan Kakapusan Alamin..................................... ........................... ....................................................... .............................23 . Paunlarin.........................................................................................25 Pagnilayan...................................................................................... 34 Aralin 3: 3: Pangangailangan at Kagustuhan Kagustuhan Alamin..................................... ........................... ....................................................... .............................. .. 37 Paunlarin.........................................................................................39 Pagnilayan...................................................................................... 47 Aralin 4: Alokasyon Alamin..................................... ........................... ....................................................... .............................50 . Paunlarin.........................................................................................53 Pagnilayan...................................................................................... 57 Aralin 5: Pagkonsumo Alamin..................................... ........................... ....................................................... .............................60 . Paunlarin.........................................................................................62 Pagnilayan...................................................................................... 69 Aralin 6: Produksyon Alamin..................................... ........................... ....................................................... .............................72 . Paunlarin.........................................................................................75 Pagnilayan...................................................................................... 81 Aralin 7: Mga Organisasyon Organisasyon ng Negosyo Alamin..................................... ........................... ....................................................... .............................84 . Paunlarin.........................................................................................86 Pagnilayan...................................................................................... 90 Isabuhay..........................................................................................92 Pangwakas na Pagtataya...............................................................95

iv

YUNIT I MGA PANGUNAHING PANGUNAHING KONSEPTO NG EKONOMIKS PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG Bawat tao ay humaharap sa iba’t ibang sitwasyon sa araw-araw. Kalimitan, magkakaiba ang kanilang mga karanasan ayon sa kanilang mga kagustuhan at pangangailangan. pangangailan gan. Ang kanilang pagtugon ay batay sa kanilang interes at preperensiya o pinipili. Sa kabila nito, hindi maikakaila na kaalinsabay ng pagtugon sa mga pangangailangan pangangailan gan at kagustuhan ay nahaharap sila sa suliranin na dulot ng kakapusan ng pinagkukuna pinagkukunang-yaman. ng-yaman. Ang modyul modyul na ito ay naglalayong maipamalas mo bilang bilang mag-aaral mag-aaral ang iyong pag-unawa sa mga pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay. Layunin din nitong maisabuhay mo ang mga pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay. PAMANTAYAN SA PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman

Pamantayang Pa Pagganap

Naipamamalas ng mag-aaral ang pagunawa sa mga pangunahing konsepto ng Ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad na pang-arawaraw na pamumuhay

Naisasabuhay ang pag-unawa sa mga pangunahing konsepto ng Ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay.

Sa araling ito, inaasahan na matutuhan mo ang sumusunod: »

ARALIN 1: KAHULUGAN NG EKONOMIKS

»

»

»

ARALIN 2: KAKAPUSAN

»

»

Nailalapat ang kahulugan ng ekonomiks sa pangaraw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Natataya ang kahalagahan ng ekonomiks sa pangaraw-araw na pamumuhay ng bawat pamilya at ng lipunan. Naipakikita ang ugnayan ng kakapusan sa pangaraw-araw na pamumuhay. Natutukoy ang mga palatandaan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay. Nakabubuo ng kongklusyon na ang kakapusan ay isang pangunahing suliraning panlipunan panlipunan.. Nakapagmumungkahi ng mga paraan upang malabanan ang kakapusan. 3

»

»

ARALIN 3: PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN

» »

»

»

ARALIN 4: ALOKASYON

»

»

» »

ARALIN 5: PAGKONSUMO

»

»

»

ARALIN 6: PRODUKSIYON ARALIN 7: MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO

»

Nasusuri ang kaibahan ng kagustuhan ( wants wants)) sa pangangailangan (needs ( needs)) bilang batayan sa pagbuo ng matalinong desisyon. Naipakikita ang ugnayan ng personal na kagustuhan at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan. Nasusuri ang herarkiya ng pangangailangan. Nakabubuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa mga herarkiya ng pangangailangan. Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensiya sa pangangailangan pangangaila ngan at kagustuhan. Nasusuri ang kaugnayan ng alokasyon sa kakapusan at pangangailangan at kagustuhan. Napahahalagahan Napahahala gahan ang paggawa ng tamang desisyon upang matugunan ang pangangaila pangangailangan. ngan. Nasusuri ang mekanismo ng alokasyon sa iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya bilang sagot sa kakapusan. Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumo. Naipaliliwanag Nasusuri ang mga salik na nakakaapekto sa pagkonsumo. Naipamamalas ang talino sa pagkonsumo sa pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa pamimili. Naipagtatanggol ang mga karapatan at nagagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili. Naibibigay ang kahulugan ng produksiyon. Napahahalagahan ang mga salik ng produksiyon at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay.

» Nasusuri ang mga tungkulin organisasyon ng negosyo.

4

ng

iba’t

ibang

GRAPIKONG PANTULONG

Walang katapusang pangangailangan at kagustuhan

Pagkonsumo

Limitadong pinagkukunang-yaman

KAKAPUSAN

ALOKASYON

EKONOMIKS

5

Produksiyon

PANIMULANG PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel. (K) 1. Sa ilalim ng command economy , ang mga pagpapasya kung anong produkto at serbisyo ang dapat na likhain ay nakasalalay sa kamay ng; A. konsyumer B. prodyuser C. pamilihan D. pamahalaan (K) 2. Ang kakapusan o scarcity ay maaaring umiral sa mga pinagkukunangyaman tulad ng yamang likas, yamang tao, at yamang kapital. Bakit nagkakaroon ng kakapusan sa mga ito? A. dahil limitado ang mga pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao B. dahil sa mga bagyo at iba pang uri ng kalamidad na pumipinsala sa mga pinagkukunang-yaman C. dahil sa mga negosyanteng nagsasamantala at nagtatago ng mga produktong ibinebenta sa pamilihan D. dahil likas na malawakan ang paggamit ng mga tao sa pinagkukunangyaman ng bansa (K) 3. Kung ikaw ay isang taong rasyonal, ano ang dapat mong isaalang-alang sa paggawa ng desisyon? A. isaalang-alang ang mga paniniwala, mithiin, at tradisyon B. isaalang-alang ang mga hilig at kagustuhan C. isaalang-alang ang opportunity cost sa pagdedesisyon D. isaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon (K) 4. Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay naglalarawan ng ugnayan at pangunahing gawain ng bawat sektor ng ekonomiya. Alin sa sumusunod ang naglalarawan sa bahaging ginagampanan ng sambahayan? A. nagmamay-ari ng salik ng produksiyon B. gumagamit ng mga salik ng produksiyon C. nagbabayad ng upa o renta sa lupa D. nagpapataw ng buwis sa bahay-kalakal (K) 5. Ang produksiyon ay isang gawaing pang-ekonomiya na dapat bigyangpansin ng pamahalaan. Ito ay may kinalaman sa A. paggamit ng mga produkto at serbisyo. B. paglikha ng mga produkto at serbisyo. C. paglinang ng likas na yaman. D. pamamahagi ng pinagkukunang-yaman.

6

(P)

6. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng Ekonomiks? A. Ito ay matalinong pagpapasya ng tao sa pagsagot ng mga suliraning pangkabuhayan na kinakaharap. B. Ito ay tumutukoy sa siyensiya ng kaasalan ng tao na nakakaimpluwensiya sa kaniyang pagdedesisyon. C. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga suliraning pangkabuhayan. D. Ito ay pag-aaral kung paano matutugunan ng tao ang kaniyang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan sa harap ng kakapusan.

(P)

7. Ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito? A. Maaari itong magdulot ng kaguluhan sa mga taong nakararanas nito. B. Tumataas ang presyo ng mga bilihin kung kaya nababawasan ang kakayahan ng mga mamimili na bumili ng iba’t ibang produkto at serbisyo. C. Pag-init ng klima na nagdudulot ng mas malalakas na bagyo at mahabang panahon ng El Niño at La Niña. D. Nagpapataas ng pagkakataong kumita ang mga negosyante.

(P)

8. Sa bawat pagpapasya ay kalimitang may trade-off at opportunity cost . Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay at ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon. Bakit may nagaganap na trade-off at opportunity cost ? A. dahil walang katapusan ang kagustuhan ng tao B. dahil sa limitado ang kaalaman ng mga konsyumer C. dahil may umiiral na kakapusan sa mga produkto at serbisyo D. upang makagawa ng produktong kailangan ng pamilihan

(P)

9. Kung uunahin ang pangangailangan kaysa kagustuhan, ang sumusunod ay maaaring maganap maliban sa _______. A. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin B. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman C. maaaring malutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan D. magiging maayos ang pagbabadyet

(P)

10. Si Abraham Maslow ay kilala sa modelo ng herarkiya ng pangangailangan. Batay rito, isaayos ang sumusunod mula sa pinakamababa hanggang pinakamataas ayon sa antas nito. 1. 2. 3. 4. 5.

responsibilidad sa lipunan pangangailangan sa seguridad pisyolohikal at biyolohikal pangangailangan sa sariling kaganapan pangangailangan sa karangalan 7

A. B. C. D.

2, 3, 4, 5, 1 1, 2, 3, 4, 5 3, 2, 1, 5, 4 4, 5, 1, 2, 3

(P) 11. Ang bawat salik ng produksiyon ay mahalaga sa paglikha ng mga produkto at serbisyo. Ang bawat salik kapag ginamit ay may kabayaran tulad ng A. upa sa kapitalista, sahod sa lakas-paggawa, tubo sa may-ari ng lupa, at interes para sa entreprenyur B. upa sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista, at tubo sa entreprenyur C. sahod sa entreprenyur, upa sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista, at tubo sa entreprenyur D. tubo sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, upa sa kapitalista, at interes sa entreprenyur Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12. HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE Annual 2012 and 2013 AT CURRENT PRICES, IN MILLION PESOS At Current Prices 2012

2013

Growth Rate (%)

7,837,881

8,455,783

7.9

3,343,427

3,596,677

7.6

2. Alcoholic beverages, Tobacco

100,930

110,059

9.0

3. Clothing and Footwear

108,492

116,635

7.5

4. Housing, water, electricity, gas, and other fuels

965,753

1,062,100

10.0

5. Furnishings, household equipment, and routine household maintenance

310,249

326,101

5.1

6. Health

199,821

218,729

9.5

7. Transport

837,569

894,369

6.8

8. Communication

247,946

264,281

6.6

9. Recreation and culture

142,851

154,391

8.1

10. Education

302,772

334,586

10.5

11. Restaurants and hotels

291,460

318,553

9.3

12. Miscellaneous goods and services

986,611

1,059,301

7.4

ITEMS

HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE 1. Food and Non-alcoholic beverages

Pinagkunan: http://www.nscb.gov.ph retrieved on 30 January 2014

8

(P)

12. Alin sa sumusunod na pahayag ang may katotohanan batay sa talahanayan? A. Malaking bahagi ng gastos sa pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa edukasyon. B. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang gastos sa pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013. C. Pinakamababa ang gastos sa pagkonsumo ng sambahayan sa komunikasyon. D. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang gastos sa pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013.

(U)

13. Sa mga punto ng Production Possibilities Frontier o PPF ay maituturing na mayroong production efciency. Ano ang kaugnayan ng PPF sa kakapusan. Piliin ang pinakatamang sagot? A. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng kakulangan sa mga pinagkukunang-yaman. B. Ito ang mga plano ng produksiyon upang kumita nang malaki at mabawi ang gastos sa paggawa ng produkto. C. Ang PPF ay nagpapakita ng plano ng produksiyon batay sa kakayahan ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto. D. Sa pamamagitan ng PPF ay maipakikita ang iba’t ibang alternatibo sa paglikha ng produkto upang magamit nang episyente ang mga limitadong pinagkukunang-yaman.

(U)

14. Ang kagustuhan at pangangailangan ay dalawang magkaibang konsepto. Maituturing na kagustuhan ang isang bagay kapag higit ito sa batayang pangangailangan. Kailan maituturing na batayang pangangailangan ang isang produkto o serbisyo? A. Magagamit mo ito upang maging madali ang mahirap na gawain. B. Nagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawaan. C. Hindi mabubuhay ang tao kapag wala ang mga ito. D. Makabibili ka ng maraming bagay sa pamamagitan nito.

(U)

15. Papaano mo ipaliliwanag ang kasabihang “There isn’t enough to go around” na nagmula kay John Watson Howe? A. Limitado ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito sasapat sa pangangailangan ng tao. B. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga pinagkukunang-yaman. C. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay hahantong sa kakapusan. D. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong daigdig.

9

(U) 16. Kung ikaw ay kabilang sa sistemang Command Economy, alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng gampanin ng kasapi ng sistemang ito? A. Ang iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa utos ng pamahalaan batay sa plano. B. Malaya kang kumikilos ayon sa sariling interes nang walang pakikialam ng pamahalaan. C. Sama-samang isinasagawa ang mga gawain at pakinabang sa pinagkukunang-yaman. D. May kalayaan ang mamamayan ngunit may kontrol pa rin ang pamahalaan sa ilang gawain. (U) 17. Kailan masasabing matalino kang mamimili? A. Gumagamit ng credit card sa iyong pamimili at laging inaabangan ang pagkakaroon ng sale. B. Segunda mano ang binibili upang makamura at makatipid sa pamimili na pasok sa badyet. C. Sumusunod sa badyet at sinusuri ang presyo, sangkap, at timbang ng produktong binibili. D. Bumibili nang labis sa pangangailangan upang matiyak na hindi mauubusan sa pamilihan. (U) 18. Sa papaanong paraan mo maitataguyod ang karapatan sa tamang impormasyon? A. Pag-aralan ang nakatatak sa etiketa ukol sa sangkap, dami, at komposisyon ng produkto. B. Palaging pumunta sa timbangang-bayan upang matiyak na husto ang biniling produkto. C. Pahalagahan ang kalidad at hindi ang tatak ng produkto o serbisyong bibilhin. D. Palagiang gumamit ng recycled na produkto upang mapangalagaan ang kapaligiran.

Input • • • •

lupa paggawa kapital o puhunan entrepreneurship

Proseso

Output

• pagsasama-sama ng materyales, paggawa, kapital, at entrepreneurship

10

• kalakal o serbisyo pangkunsumo; kalakal o serbisyo na gamit sa paglikha ng ibang produkto

(U)

19. Ano ang ipinahihiwatig ng ilustrasyon sa itaas ukol sa produksiyon? A. Ang produksiyon ay isang proseso ng pagsasama-sama ng output tulad ng produkto at serbisyo upang mabuo ang input tulad ng lupa, paggawa, kapital, at kakayahan ng entreprenyur. B. Ang produksiyon ay ang proseso ng pagsasasama-sama ng mga input tulad ng lupa, lakas-paggawa, kapital, at entreprenyur upang makabuo ng produkto at serbisyo. C. Magaganap lamang ang produksiyon kung kompleto ang mga salik na gagamitin dito. D. Magiging mas produktibo ang produksiyon kung mas marami ang lakas-paggawa kaysa sa mga makinarya.

(U)

20. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapahayag ng kahalagahan ng produksiyon sa pang-araw-araw na pamumuhay? A. Ang produksiyon ang pinagmumulan ng mga produktong kailangang ikonsumo sa pang-araw-araw. B. Ang produksiyon ay lumilikha ng trabaho. C. Ang pagkonsumo ang nagbibigay-daan sa produksiyon ng produkto at serbisyo, kaya dahil dito masasabing mas mahalaga ang produksiyon kaysa sa pagkonsumo. D. Ang mga kinita mula sa bawat salik ng produksiyon ay nagagamit ng sambahayan sa pagbili ng produkto at serbisyo.

11

PANIMULA

Araw-araw ay gumagawa ng desisyon ang tao mula sa simple hanggang sa pinakakumplikado. Nagpapasya siya kung ano at alin ang higit na mahalaga sa marami niyang pamimilian. Bata man o may edad, basta’t may pangangailangan at kagustuhan na kailangang mapunan, ay masasabing maiuugnay ang kaniyang sarili sa ekonomiks. Kumakain at umiinom ang tao araw-araw, ang kanin na kaniyang kinakain ay nagmula sa palay na itinanim ng mga magsasaka, ibebenta sa pamilihan, at binibili ng mga tao. Ang ulam tulad ng isda ay hinuhuli ng mga mangingisda, dinadala sa mga pamilihan, at binibili ng mga tao. Sa kabila ng lahat, mapapansin na mayroong kaayusang nag-uugnay sa bawat isa. Halos lahat ng produkto at serbisyo na dumarating sa mga tahanan ay tila isang palaisipan kung saan nagmula at kung paano naihahatid sa mga tao mula sa lumikha nito. Mas madalas nga, hindi mo pa nararating ang lugar kung saan nagmula ang produkto at serbisyong kinokunsumo mo. Kaugnay nito, naisip mo ba kung ano ang ekonomiks, at ano ang kaugnayan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay? Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makapaglalapat ng kahulugan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Gayun din, ay iyong mataya ang kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay.

ARALIN 1 KAHULUGAN AT KAHALAGAHAN NG EKONOMIKS

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa mga pangunahing konsepto ng ekonomiks at kung paano ito magagamit bilang batayan ng matalinong pagpapasya sa pang-araw-araw na pamumuhay.

12

Gawain 1: OVER SLEPT Suriin ang larawan at bigyan ito ng sariling interpretasyon.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinapakita sa larawan? 2. Nalagay ka na ba sa sitwasyong katulad ng nasa larawan? Sa anong uri ng sitwasyon? Ipaliwanag. 3. Paano ka gumagawa ng desisyon kapag nasa gitna ka ng maraming sitwasyon at kailangan mong pumili? Ipaliwanag.

Gawain 2: THINK, PAIR, AND SHARE Suriin ang bawat aytem sa una at ikalawang kolum. Pagpasyahan kung ano ang pipiliin mo sa Option A at B. Isulat sa ikatlong kolum ang iyong desisyon at sa ikaapat na kolum ang dahilan ng iyong naging pasya. Option A

Option B

1. Pagpapatuloy ng pagaaral sa kolehiyo

Pagtatrabaho pagkatapos ng high school

2. Paglalakad papunta sa paaralan

Pagsakay ng jeep o tricycle papunta sa paaralan

3. Paglalaro sa parke

Pagpasok sa klase

4. Pananaliksik sa aklatan

Pamamasyal sa parke

5. Pakikipagkwentuhan sa kapitbahay

Paggawa ng takdangaralin 13

Desisyon

Dahilan

Pamprosesong Tanong:

1. Bakit kailangang isaalang-alang ang mga pagpipilian sa paggawa ng desisyon? 2. Ano ang naging batayan mo sa iyong ginawang desisyon? Naging makatuwiran ka ba sa iyong pasya? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa kahalagahan ng ekonomiks.

Gawain 3: BAITANG NG PAG-UNLAD Isulat sa kahon sa kanan ng larawan ang pauna mong kaalaman kung ano ang kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral, kasapi ng pamilya, at lipunan. Makikita at sasagutan mo rin ang katanungang ito pagkatapos ng lahat ng gawain at babasahin sa bahaging PAUNLARIN at PAGNILAYAN. Inaasahang makita sa gawaing ito ang pag-unlad ng iyong kaalaman sa mga paksang aralin. Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan?

INITIAL NA KAALAMAN __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________

.

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na buhay, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan nang mas malalim ang konsepto ng ekonomiks. 14

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya tungkol sa ekonomiks. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa iyo upang masagot kung ano ang kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pangaraw-araw na buhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.

Kahulugan ng Ekonomiks Ang Ekonomiks ay isang sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao gamit ang limitadong pinagkukunang-yaman. Ito ay nagmula sa salitang Griyego na oikonomia, ang oikos ay nangangahulugang bahay, at nomos na pamamahala (Viloria, 2000). Ang ekonomiya at sambahayan ay maraming pagkakatulad (Mankiw, 1997). Ang sambahayan, tulad ng lokal at pambansang ekonomiya, ay gumagawa rin ng mga desisyon. Nagpaplano ito kung paano mahahati-hati ang mga gawain at nagpapasya kung paano hahatiin ang limitadong resources sa maraming pangangailangan at kagustuhan. Ang pagpapasya ng sambahayan ay maaaring nakatuon sa kung magkano ang ilalaan sa pangangailangan sa pagkain, tubig, tirahan, at ibang mga bagay na nakapagbibigay ng kasiyahan sa pamilya. Samantala, ang pamayanan katulad ng sambahayan, ay gumaganap din ng iba’t ibang desisyon. Ang pamayanan ay kailangang gumawa ng desisyon kung ano-anong produkto at serbisyo ang gagawin, paano gagawin, para kanino, at gaano karami ang gagawin. Lumalabas ang mga batayang katanungang nabanggit dahilan sa suliranin sa kakapusan. May kakapusan dahil may limitasyon ang mga pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Dahil sa kakapusan, kailangan ng mekanismo ng pamamahagi ng limitadong pinagkukunang-yaman. Ang kakapusan ay kaakibat na ng buhay dahil may limitasyon ang kakayahan ng tao at may limitasyon din ang iba pang pinagkukunang-yaman tulad ng yamang likas at kapital. Ang yamang likas ay maaaring maubos at hindi na mapalitan sa paglipas ng 15

panahon. Samantala, ang yamang kapital ( capital goods) tulad ng makinarya, gusali, at kagamitan sa paglikha ng produkto ay may limitasyon din ang dami ng maaaring malikha. Sa gayon, kailangang magdesisyon ang pamayanan batay sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiya na kapaki-pakinabang sa lahat. Tingnan ang pigura sa ibaba.

KAKAPUSAN

Ano ang gagawin?

Paano gagawin?

Para kanino?

Gaano karami?

Ang kakapusan na pinagtutuunan ng pag-aaral ng ekonomiks ay pang-arawaraw na suliraning kinakaharap hindi lamang ng pamayanan at sambahayan, kundi ng bawat indibidwal pati ang mga mag-aaral na katulad mo.

Gawain 4: MIND MAPPING Iayos ang ginulong pigura ng mind map. Isulat sa text box ng mind map ang mga konseptong nakalahad sa talahanayan sa ibaba. Gamiting batayan sa pagbuo ang arrows at lines. Mga Konsepto Walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao

EKONOMIKS

Kakapusan sa pinagkukunang-yaman

Mind Map ng Batayang Katotohanan sa Pag-aaral ng Ekonomiks

16

Mahahalagang Konsepto sa Ekonomiks Bahagi na ng buhay ng tao ang pagkakaroon ng mga choice. Sa pagproseso ng pagpili mula sa mga choice, hindi maiiwasan ang trade-off . Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay. Mahalaga ang tradeoff , sapagkat sa pamamagitan nito ay maaaring masuri ang mga pagpipilian sa pagbuo ng pinakamainam na pasya. Halimbawa, mag-aaral ka ba o maglalaro? Sa ginagawang pagsasakriprisyo ay may opportunity cost . Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon (Case, Fair at Oster, 2012). Ang opportunity cost ng paglalaro sa naunang halimbawa ay ang halaga ng pag-aral na ipinagpalibang gawin. Mahalagang makabuo ng matalinong desisyon sa bawat produkto o serbisyong pagpipilian, subalit minsan kahit nakabuo na ng desisyon ay hindi pa rin maiiwasang magbago ng isip sa bandang huli. Ito ay dahilan sa mga insentibo na iniaalok ng mga lumilikha ng produkto at serbisyo. Tulad ng pag-aalok ng mas mura at magandang serbisyo at pagbibigay ng mas maraming pakinabang sa bawat pagkonsumo ng produkto o serbisyo. Maaari ding mailarawan ang incentives sa kung magbibigay ng karagdagang allowance ang mga magulang kapalit ng mas mataas na marka na pagsisikapang makamit ng mag-aaral. May kasabihan sa ekonomiks na “Rational people think at the margin.” Ang ibig sabihin nito ay sinusuri ng isang indibidwal ang karagdagang halaga, maging ito man ay gastos o pakinabang na makukuha mula sa gagawing desisyon. Sa gagawing desisyon sa pagitan ng pag-aaral at paglalaro, karagdagang allowance at mataas na grade, ay masasabing maaaring maging matalino sa paggawa ng desisyon ang isang tao. Ang mga kaalaman sa konsepto ng trade-off , opportunity cost , incentives, at marginal thinking ay makatutulong sa matalinong pagdedesisyon upang maging rasyonal ang bawat isa sa pagbuo ng desisyon. Tingnan ang pigura sa ibaba.

Opportunity Cost

Marginal Thinking

Trade-off

Matalinong Pagdedesisyon

17

Incentives


1. Paano nakatutulong sa matalinong pagdedesisyon ang mga konsepto ng trade-off , opportunity cost , incentives, at marginal thinking ? 2. Sa iyong palagay, kailan masasabing matalino ang pagdedesisyong ginawa ng tao? . Kahalagahan ng Ekonomiks Mahalaga ang pag-aaral ng ekonomiks sapagkat makatutulong ito sa mabuting pamamahala at pagbuo ng matalinong desisyon. Malaki ang maitutulong nito sa iyo bilang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Bilang bahagi ng lipunan, magagamit mo ang kaalaman sa ekonomiks upang maunawaan ang mga napapanahong isyu na may kaugnayan sa mahahalagang usaping ekonomiko ng bansa. Maaari mo ding maunawaan ang mga batas at programang ipinatutupad ng pamahalaan na may kaugnayan sa pagpapaunlad ng ekonomiya. Maaari mo ding magamit ang kaalaman sa ekonomiks sa pag-unawa sa mga desisyon mula sa mga pamimilian na mayroon ang pamilyang iyong kinabibilangan. Sa mga isyu tungkol sa pag-aaral, pagkita, paglilibang, paggasta, at pagtugon sa pangangailangan at kagustuhan ay maaari mong magamit ang kaalaman sa alokasyon at pamamahala. Ang iyong kaalaman ay makatutulong upang makapagbigay ka ng makatuwirang opinyon tungkol sa mahahalagang pagdedesisyon ng iyong pamilya. Bilang isang mag-aaral ay maaaring maging higit na matalino, mapanuri, at mapagtanong sa mga nangyayari sa iyong kapaligiran. Maaari din itong humubog sa iyong pag-unawa, ugali, at gawi sa pamaraang makatutulong sa iyong pagdedesisyon para sa kinabukasan at paghahanapbuhay sa hinaharap. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kahalagahan ng ekonomiks? 2. Bakit dapat matutuhan ng isang mag-aaral ang ekonomiks at ano ang kaugnayan nito sa paggawa ng desisyon? Ipaliwanag. Gawain 5: TAYO NA SA CANTEEN Sitwasyon: Si Nicole ay pumapasok sa isang pampublikong paaralan na malapit sa kanilang bahay. Naglalakad lamang siya sa tuwing papasok at uuwi. Sa loob ng isang lingo, binibigyan siya ng kanyang mga magulang ng Php100 na baon pambili ng kanyang pagkain at iba pang pangangailangan. Suriin ang talahanayan ng mga produktong maaaring bilhin ni Nicole sa canteen at sagutan ang pamprosesong tanong sa ibaba. 18

Produkto

Presyo bawat Piraso

Tubig na inumin

Php10

Tinapay

Php 8

Kanin

Php10

Ulam

Php20

Juice

Php10


1. Kung ikaw si Nicole, ano ang mga produktong handa mong ipagpalit upang makabili ng inuming tubig? Bakit? 2. Nagkaroon ng promo sa mga kanin at ulam (combo meals) at bumaba sa Php25.00 ang halaga nito. Kung ikaw si Nicole, paano mo pamamahalaan ang iyong badyet?

Gawain 6: BAITANG NG PAG-UNLAD Isulat sa kahon sa kanan ng larawan ang iyong nalaman tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang magaaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Nakita at nasagutan mo na ang katanungang ito sa bahaging ALAMIN. Ngayon ay muli mo itong sasagutan upang maipakita ang pag-unlad ng iyong kaalaman. Muli mong sasagutan ang katanungang ito sa susunod na bahagi ng aralin, ang PAGNILAYAN.

Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan?

REVISED NA KAALAMAN ______________________________ ______________________________ ______________________________ _____________________________ _____________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________

19

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na buhay, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng ekonomiks.

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa kahalagahan ng ekonomiks upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

Gawain 7: PAGSULAT NG REPLEKSIYON Sumulat ng maikling repleksiyon tungkol sa iyong mga natutuhan at reyalisasyon tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa iyong buhay bilang mag-aaral at bilang kasapi ng pamilya at lipunan. RUBRIK SA PAGTATAYA NG REPLEKSIYON NANGANGAILADIMENSIYON

NAPAKAHUSAY

MAHUSAY

KATAMTAMAN

NGAN NG

4 PUNTOS

3 PUNTOS

2 PUNTOS

PAGPAPABUTI 1 PUNTOS

Buod ng aralin, paksa, o gawain

Maliwanag at kumpleto ang pagbuod ng araling tinalakay

Maliwanag subalit may kulang sa detalye sa paksa o araling tinalakay

Hindi gaanong maliwanag at kulang sa ilang detalye sa paksa o araling tinalakay

20

Hindi maliwanag at marami ang kulang sa mga detalye sa paksa o araling tinalakay

Presentasyon ng pagkakasulat - Maayos ang pagkakasunodsunod ng mga ideya - Hindi paligoyligoy ang pagkakasulat - Angkop ang mga salitang ginamit - Malinis ang pagkakasulat

Lahat ng pamantayan ay matatagpuan sa kabuuang repleksiyon

Tatlo lamang sa mga pamantayan ang matatagpuan sa kabuuan ng repleksiyon

Dalawa lamang sa mga pamantayan ang matatagpuan sa kabuuang repleksiyon

Isa lamang sa mga pamantayan ang matatagpuan sa kabuuang repleksiyon

Gawain 8: SITWASYON AT APLIKASYON Pag-isipan ang sumusunod na sitwasyon: Si Mat at Tam ay pareho mong kaibigan. Si Mat ay isang negosyanteng nagmamay-ari ng malawak na palaisdaan at manukan sa inyong komunidad, at si Tam ay isang sikat na basketball player at nagmamay-ari ng isang kilalang kainan sa kaparehong komunidad. Kung may kakayahan ang inyong pamilya na magtayo ng negosyo, ano ang maaari ninyong itayo? Kapareho ba ng mga negosyo nina Tam at Mat o hindi? Ilahad ang iyong sagot sa pamamagitan ng iyong kaalaman sa mga konsepto, kahulugan, at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral, kasapi ng pamilya, at lipunan. RUBRIK PARA SA SITWASYON AT APLIKASYON KRITERYA

4

3

2

1

Kaalaman sa Paksa

Ang pangunahing kaalaman ay nailahad at naibigay ang kahalagahan

Ang mga pangunahing kaalaman ay nailahad subalit hindi wasto ang ilan

Hindi lahat ng pangunahing kaalaman ay nailahad

Ang pangunahing kaalaman ay hindi nailahad at natalakay

Organisasyon

Organisado ang mga paksa at maayos ang presentasyon

Organisado ang paksa subalit hindi maayos ang presentasyon

Hindi masyadong organisado ang paksa at presentasyon

Hindi organisado ang paksa at presentasyon

21

Gawain 9: BAITANG NG PAG-UNLAD Ngayong natapos mo na ang lahat ng mga gawain sa araling ito ay muling magmuni-muni at pag-isipan ang iyong mga nalaman at naunawaan sa aralin. Muling sagutan ang BAITANG NG PAG-UNLAD at sa pamamagitan nito ay ibigay ang kahulugan ng ekonomiks at ang kahalagahan nito sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral, kasapi ng pamilya, at lipunan.

Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan?

FINAL NA KAALAMAN ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ __________________________

MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!

Transisyon sa Susunod na Aralin Ang ekonomiks ay nagmula sa salitang oikonomia na ang ibig sabihin ay ‘pamamahala ng sambahayan.’ Ang ekonomiks ay nakatuon sa pagtugon sa hamong dulot ng kakapusan sa pinagkukunang-yaman at walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Mahalagang isaalang-alang ang paggawa ng matalinong desisyon sa pamamagitan ng pagsusuri sa trade-off , opportunity cost , incentive, at marginalism ng mga pamimilian o choices. Ngayon ay inaasahang batid mo na ang kahalagahan ng pagaaral ng ekonomiks bilang sandigan ng matalinong pagpapasya, bilang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan sa pang-araw-araw na buhay. Lubos mo namang mauunawaan ang konsepto ng kakapusan o scarcity sa susunod na aralin. 22

PANIMULA

Binigyang-pansin sa nakaraang aralin ang kahulugan ng ekonomiks at ang kahalagahan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral, at kasapi ng pamilya at lipunan. Ngayon naman ay pag-aaralan mo ang kakapusan. Ang kakapusan ang pangunahing dahilan kung bakit kailangang pag-aralan ang ekonomiks. Mahalagang pag-aralan at maunawaan ang kakapusan sapagkat sa pamamagitan nito ay maaaring makaisip ang tao ng mga paraan kung paano ito epektibong mapamamahalaan. Maaari din itong maging daan upang maging responsable ang bawat isa sa pagkuha at paggamit ng limitadong pinagkukunangyaman. Sa araling ito ay inaasahang maipakita ang ugnayan ng kakapusan sa pangaraw-araw na buhay, matukoy ang mga palatandaan ng kakapusan, makabuo ng kongklusyon na ang kakapusan ay isang suliraning panlipunan, at makapagmungkahi ng mga paraan kung paano mapamamahalaan ang mga suliraning dulot ng kakapusan.

ARALIN 2 ANG KAKAPUSAN

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa kakapusan, paano ito mapamamahalaan, bakit ito itinuturing na suliraning panlipunan, at kung ano ang kaugnayan nito sa pang-araw-araw na buhay.

Gawain 1: T-CHART Suriin ang mga produktong nakalista sa hanay A at B sa T-chart . Ihambing ang dalawang hanay at sagutan ang mga pamprosesong tanong. HANAY A

HANAY B

Bigas

Gasoline

Isda

Ginto

Gulay

Nickel

Bawang

Tanso

23


1. Ano ang iyong napuna sa mga magkakasamang produkto sa hanay A at hanay B? 2. Ano sa palagay mo ang dahilan kung bakit magkakasama ang mga produkto sa iisang hanay? Ipaliwanag.

Gawain 2: PICTURE ANALYSIS Suriin ang larawan sa ibaba at bigyan ito ng sariling interpretasyon.


1. Ano ang nakikita mo sa larawan? 2. Ano ang ipinahihiwatig nito? 3. Bakit ito nagaganap? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa kakapusan.

24

Gawain 3: KNOWLEDGE GAUGE Ang gawaing ito ay susukat sa iyong paunang kaalaman kung paano maipakikita ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay, at kung bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan. Bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan?

INITIAL NA KAALAMAN ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kakapusan, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konseptong ito.

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kakapusan. Mula sa mga inihandang gawain at teksto, inaasahang magagabayan ka upang masagot ang katanungang kung ano ang kakapusan, mga palatandaan nito, at ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw ng buhay. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng unang gawain.

25

Pagkakaiba ng Kakapusan at Kakulangan Mahalagang maunawaan ang pagkakaiba ng konsepto ng kakapusan at kakulangan upang malinaw na maunawaan ang mga ito sa gagawing mga pagtalakay. Ang kakapusan ay umiiral dahil limitado ang pinagkukunang-yaman at walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao kagaya ng kakapusan sa supply ng nickel , chromite, natural gas, at iba pang non-renewable resources dahilan sa likas na kalagayan ng mga ito. Ang kakapusan sa mga nabanggit na halimbawa ay itinakda ng kalikasan. Ang kondisyong ito ay nagtakda ng limitasyon sa lahat at naging isang pangunahing suliraning pang-ekonomiya. Ang kakulangan o shortage ay nagaganap kung may pansamantalang pagkukulang sa supply ng isang produkto kagaya ng kakulangan ng supply ng bigas sa pamilihan dahilan sa bagyo, peste, El Niño, at iba pang kalamidad. Upang malunasan ang kakulangan sa bigas, ang pamahalaan ay maaaring umangkat ng bigas sa ibang bansa. Inaasahan na babalik sa normal ang supply ng bigas sa sandaling bumuti ang panahon at magkaroon ng saganang ani ng palay. Ang kakulangan ay pansamantala sapagkat may magagawa pa ang tao upang masolusyunan ito. Ang Kakapusan sa Pang-araw-araw na Buhay Inilarawan ni N. Gregory Mankiw (1997) ang kakapusan bilang isang pamayanan na may limitadong pinagkukunang-yaman na hindi kayang matugunan ang lahat ng produkto at serbisyo na gusto at kailangan ng tao. Ang katulad nito ayon sa kaniya ay isang pamilya na hindi kayang ibigay sa bawat miyembro nito ang lahat ng kanilang kailangan. Katulad ng isang pamilya, hindi rin maibibigay ng pamayanan ang lahat ng pangangailangan ng lahat ng tao. Sa pagharap sa suliraning pang-ekonomiya, mahalagang pag-isipan ang opportunity cost ng gagawing desisyon. Alin sa mga pamimiliang produkto ang gustong likhain? Para kanino ang mga ito? Alin ang higit na kailangan? Paano ito lilikhain? Ano ang kabutihang maidudulot ng pagpili? Saang alternatibo higit na makikinabang? Gaano kalaki ang halaga ng pakinabang? Gaano kalaki ang halaga ng mawawalang oportunidad? Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon (Case, Fair at Oster, 2012). Sa paggawa ng desisyon, makatutulong ang pagkakaroon ng plano ng produksiyon at masusing pag-aaral kung saan higit na makikinabang. Pagtuunan ng pansin ang mga alternatibong produkto o serbisyo at timbangin ang kahalagahan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay. Kung magiging episyente ang plano ng produksiyon at ilalagay ito sa graph, maaaring makalikha ng isang kurba katulad ng inilalarawan sa Production Possibilities Frontier (PPF). Ito ang paraan upang mapamahalaan ang limitadong kalagayan ng pinagkukunang-yaman. 26

PRODUCTION POSSIBILITIES FRONTIER Ang Production Possibilities Frontier o PPF ay isang modelo na nagpapakita ng mga estratehiya sa paggamit ng mga salik upang makalikha ng mga produkto. Nailarawan din sa pamamagitan nito ang konsepto ng choices, trade-off , opportunity cost , at kakapusan. Mahalaga ito sa pagpapakita ng mga choices na mayroon ang komunidad at ang limitasyon ng mga ito. Sa paggamit ng PPF, kailangang isaalangalang ang mga hinuha na: 1. Mayroon lamang dalawang produktong maaaring likhain. Halimbawa, pagkain at tela; at 2. Ang pamayanan ay may limitadong resources (xed supply ). Ang pinakamataas na produksiyon ng ekonomiya ay ang hangganan ng PPF. Sa mga hangganang ito ay maituturing na efcient ang produksiyon. Kinakatawan ito ng choices sa option A, B, C, D, E, at F. Tingnan ang production plan ng isang partikular na teknolohiya sa ibaba. Option

Pagkain

Tela

A

0

1000

B

100

950

C

200

850

D

300

650

E

400

400

F

500

0

Maaaring malikha ang mga kombinasyong ito kung magagamit ang lahat ng resources. Kapag nagamit lahat, ang produksiyon ay efcient . 0 unit ng pagkain at 1000 unit ng tela 200 unit ng pagkain at 850 unit ng tela

Kahit alin sa mga punto sa hangganan ng PPF ang gamitin ay masasabing efcient ang produksiyon. •

Plano A, kung saan maaaring gamitin ang lahat ng salik ng produksiyon upang makalikha ng 1000 units ng tela kaya walang magagawang pagkain. Upang makalikha ng pagkain, mangangailangan ito ng salik ng produksiyon na kukunin mula sa produksiyon ng tela; dahil dito, mababawasan ang gagawing tela (trade-off ). Magkakaroon lamang ng pagbabago sa dami ng magagawa sa pagitan ng pinag-aaralang produkto ayon sa magiging desisyon. Ito ay batay sa konsepto ng Ceteris paribus – other things being equal o ang hinuha na walang pagbabago maliban sa salik na pinag-aar alan (Balitao et al. 2012). Ang pamamaraang ito sa ekonomiks ay ginagamit upang maging mas simple ang pagpapakita sa relasyon ng pinag-aaralan. (Case, Fair at O ster, 2012).

27

•

• • • •

Plano B, makalilikha ng 950 units ng tela at makagagawa ng 100 units ng pagkain Plano C makalilikha ng 850 units ng tela at 200 units ng pagkain Plano D makalilikha ng 650 units ng tela at 300 units ng pagkain Plano E makalilikha ng 400 units ng tela at 400 units ng pagkain Plano F makalilikha ng 0 unit ng tela at 500 units ng pagkain

Maaaring tumaas ang produksiyon ng pagkain kapag nagpalit ng plano mula A patungo sa F na magdudulot ng pagbaba sa produksiyon ng tela. Samantala, tataas ang produksiyon ng tela kung magpapalit ng plano mula F patungo sa A. Magdudulot ito ng pagbaba sa produksiyon ng pagkain (movement along the curve). Nailalarawan ang trade-off sa pagpapalit ng plano ng produksiyon. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay at ang halaga ng kapalit na iyon ay ang opportunity cost . Halimbawa, ang pag galaw mula plano A papuntang plano B ay may opportunity cost na 50 units ng tela na kailangang isakripisyo kapalit ng dagdag na 100 units ng pagkain.

Nag-specialize sa paglikha ng pagkain

n i a k g a P

Nag-specialize sa paglikha ng tela

Tela

Ang punto na nasa labas ng kurba ay naglalarawan ng konseptong infeasible na plano ng produksiyon. Ito ay magandang plano subalit hindi makatotohanan. Sa mga hangganan ng PPF, ipinagpapalagay na lubos na nagamit ang lahat ng salik ng produksiyon sa paglikha ng produkto. Gayumpaman, maaari pa ring maisakatuparan ang infeasible na plano sa pamamagitan ng paggamit ng angkop at makabagong teknolohiya, at paglinang sa kakayahan ng mga manggagawa. Tingnan ang pigura sa susunod na pahina. 28

infeasible na punto

n i a k g a P

Hindi efcient na nagamit ang mga resources

Tela Samantala, kung hindi magagamit ang lahat ng salik ng produksiyon ay masasabing hindi rin efcient ang paglikha ng produkto dahil hindi nagagamit lahat ng salik na mayroon ang lipunan, ito ang inilalarawan ng punto na nasa loob ng kurba. Maaaring magdulot ng suliraning pang-ekonomiya ang planong ito tulad ng kawalan ng trabaho. Sa bawat desisyon ay mahalagang isaisip ang pagtugon sa suliranin ng kakapusan. Dahil sa kakapusan, kailangang mamili ang tao, at lumikha ng naaayon sa kaniyang pangangailangan at kagustuhan nang walang nasasayang at nasisirang pinagkukunang-yaman.

Gawain 4: PRODUCTION PLAN Suriin ang production plan sa ibaba. Iguhit ito sa graph at lagyan ng interpretasyon at kongklusyon ang punto A, F, at C.

A

Mais (Libong Sako) 0

Palay (Libong Sako) 15

B

1

14

C

2

12

D

3

9

E

4

5

F

5

0

Option

29

PUNTO

INTERPRETASYON

KONGKLUSYON

Palatandaan ng Kakapusan Ang kakapusan ang tuon ng pag-aaral ng ekonomiks. May limitasyon ang pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Dahil sa katotohanang ito, nararanasan ang kakapusan sa mga pinagkukunangyaman. Ang kagubatan, na isang halimbawa ng likas na yaman, ay maaaring maubos at magdulot ng pagkasira sa natural na sistema ng kalikasan, extinction ng mga species ng halaman at hayop, at pagkasira ng biodiversity . Bagaman maaaring magsagawa ng reforestation, ang patuloy na paglaki ng populasyon na umaasa sa produkto ng kagubatan ay mabilis ding lumalaki. Samantala, bumababa rin ang bilang ng nahuhuling isda at iba pang lamangdagat dahilan sa pagkasira ng mga coral reefs. Ang produktong agrikultural na nakukuha mula sa lupa ay maaaring mabawasan dahilan sa pabago-bagong panahon at umiinit na klima. Ang yamang kapital (capital goods) tulad ng makinarya, gusali, at kagamitan sa paglikha ng produkto ay naluluma, maaaring masira, at may limitasyon din ang maaaring malikha. Maging ang oras ay hindi mapapahaba, mayroon lamang tayong 24 oras sa isang araw. Sa loob ng oras na ito, hindi mo magagawa ang lahat ng bagay na nais mo sapagkat kailangan mong magpahinga, matulog, at kumain. Ang panahong lumipas ay hindi na muling maibabalik. Ang gamit ng pera ay may limitasyon din sapagkat hindi nito mabibili ang lahat ng bagay. Ang nararanasang limitasyon sa mga pinagkukunang-yaman at patuloy na paglaki ng umaasang populasyon ay palatandaan na mayroong umiiral na kakapusan.

Kakapusan bilang Suliraning Panlipunan Walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao, samantalang ang mga pinagkukunang-yaman ay kapos o may limitasyon. Dahilan sa kalagayang ito, ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan.

30

Marapat na maunawaan ng bawat isa na sa paglipas na panahon, maaaring maubos pa ang mga pinagkukunang-yaman kasabay ng patuloy na lumalaking populasyong umaasa rito. Magiging dahilan ito ng malawakang kahirapan at pagkakasakit ng mga mamamayan. Maaari din itong magdulot ng sigalot, pagaaway-away, at kompetisyon. Upang mapamahalaan ang kakapusan, kailangan ang matalinong pagdedesisyon at pagtutulungan habang isinasakatuparan ang magkakaibang layunin sa ngalan ng katahimikan at kasaganaan sa buhay. Kailangan din ang matalinong pagdedesisyon kung ano, paano, para kanino, at gaano karami ang dapat na magawang mga produkto. Kailangan ang kasiguruhan na ang limitadong likas na yaman ay magagamit ng angkop sa kinakailangan ng mamamayan.

Paraan upang Mapamahalaan ang Kakapusan Upang mapamahalaan ang kakapusan natukoy na mahalagang suriin kung ano ang produktong lilikhain, paano lilikhain, gaano karami at kung para kanino ang mga lilikhaing produkto. Bunsod nito, inaasahan na ang sumusunod ay ilan sa mga paraan na maaaring isagawa upang mapamahalaan ang suliranin sa kakapusan. •

•

•

•

Kailangan din ang angkop at makabagong teknolohiya upang mapataas ang produksiyon, Pagsasanay para sa mga manggagawa upang mapataas ang kapasidad ng mga ito sa paglikha ng produkto at pagbibigay ng kinakailangang serbisyo, Pagpapatupad ng mga programa na makapagpapabuti at makapagpapalakas sa organisasyon, at mga institusyong (institutional development ) nakatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya, at Pagpapatupad ng pamahalaan ng mga polisiya na nagbibigay proteksiyon sa mga pinagkukunang-yaman.

Sa pamamagitan ng mga ito ay maaaring lumipat sa kanan ang mga punto sa production possibilities frontier at makamit ang infeasible na produksiyon. Samantala, habang nababawasan ang mga kinukuha mula sa mga yamang likas, natutugunan naman ang mga pangangailangan at kagustuhan ng mga tao. Sa mga nagmamalasakit sa kapaligiran (environmentalist ), binuo nila ang mga programang pangkonserbasyon. Layunin nito na mapreserba ang mainam na kalagayan ng kapaligiran. Ayon kina Balitao, et. al (2012) kabilang sa mga isinusulong ng mga programang pangkonserbasyon ang sumusunod: 1. Pagtatanim ng mga puno sa nakakalbong kagubatan at sa kalunsuran; 31

2. Pangangampanya upang ipagbawal ang paggamit ng mga kemikal at iba pang bagay na nakalilikha ng polusyon; 3. Pagkordon o enclosure ng mga piling lugar na malala ang kaso ng ecological imbalance ( protected areas program); at 4. Pagbabantay sa kalagayan at pangangalaga sa mga nauubos na uri ng mga hayop (endangered species).

Gawain 5: OPEN ENDED STORY Lagyan ng maikling katapusan ang kuwento. Iugnay ang kuwento sa suliraning panlipunan na nagaganap dahilan sa kakapusan. Tingnan ang rubrik sa ibaba at gamitin itong batayan sa iyong pagsusulat. 1.

Nagkaroon ng brownout sa Barangay Madilim dahilan sa walang mabiling gasolina na ginagamit upang mapaandar ang mga planta ng koryente _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ ____________________________________________________________ . RUBRIK PARA SA OPEN ENDED STORY 10

8

6

4

2

Naipakita sa mga detalye ng kuwento kung bakit at paano nagkakaroon ng suliraning panlipunan dahilan sa kakapusan na hindi na kailangan pa ng karagdagang impormasyon upang ito ay lubusang maunawaan.

Naipakita sa mga detalye ng kuwento kung bakit at paano nagkakaroon ng suliraning panlipunan dahilan sa kakapusan subalit ang nagsusuri ay nangangailangan pa ng impormasyon upang ito ay lubos na maunawaan.

Naipakita sa mga detalye ng kuwento kung bakit at paano nagkakaroon ng suliraning panlipunan dahilan sa kakapusan subalit masyadong malawak o kulang. Ang nagsusuri nito ay kailangan pa ng karagdagang impormasyon upang lubos na maunawaan.

Hindi naipakita sa mga detalye ng kuwento kung bakit at paano nagkakaroon ng suliraning panlipunan dahilan sa kakapusan.

Walang kaugnayan ang kuwento sa kakapusan bilang suliraning panlipunan.

32

Gawain 6: CONSERVATION POSTER Gumawa ng poster na nagpapakita ng konserbasyon sa mga yamang likas at mga paraan kung paano mapapamahalaan ang kakapusan. Gamitin ang rubrik bilang pamantayan ng iyong paggawa. RUBRIK NG PAGMAMARKA Kriterya

Napakagaling 3

Magaling 2

May Kakulangan 1

Impormatibo Ang nabuong poster Ang nabuong poster Ang nabuong ay nakapagbibigay ay nakapagbibigay poster ay kulang ng ng kumpleto, wasto, ng wastong impormasyon tungkol at mahalagang impormasyon sa konserbasyon ng impormasyon tungkol sa yamang likas at kung tungkol sa konserbasyon paano malalabanan konserbasyon ng ng yamang likas ang kakapusan. yamang likas at kung at kung paano paano malalabanan malalabanan ang ang kakapusan. kakapusan. Malikhain

Nagpakita ng pagkamalikhain at napakagaling na disenyo ng poster.

Malikhain at magaling ang elemento ng disenyo ng poster.

May kakulangan ang elemento ng disenyo ng poster.

Gawain 7. KNOWLEDGE GAUGE Ang gawaing ito ay katulad ng Gawain 3 na may layuning mataya ang iyong kaalaman tungkol sa kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay, at kung bakit itinuturing ang kakapusan na isang suliraning panlipunan. Ngayon naman ay muli mong sasagutan ang tanong sa ibaba upang maipakita ang pag-unlad ng iyong kaalaman. Bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan?

REVISED NA KAALAMAN ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________

33

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa epekto ng kakapusan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao, ay maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa sa kakapusan.

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman tungkol sa kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng kakapusan upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

Gawain 8: RESOURCE MAPPING Pangkatang Gawain: Sa gawaing ito ay inaasahang maipakita ng iyong pangkat ang kondisyon ng inyong lokal na komunidad. Gumawa ng pisikal na mapa ng pinakamalapit na komunidad sa paaralan. Mahalagang maipakita sa mapa ang demograpiya (populasyon), laki, topograpiya tulad ng lupa, burol, talampas, ilog, mga kalsada, kabahayan, gusali, negosyo, at iba pa. Matapos maiguhit ang mapa ay gumuhit naman ng mga simbolo o bagay na naglalarawan sa mga lugar sa mapa na mayroong kakapusan. Maglagay ng legend upang maunawaan ang inilagay na mga simbolo. Ang layunin ng gawaing ito ay magamit mo ang iyong kaalaman sa pagsusuri ng mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad tulad ng yamang likas, yamang tao, at yamang kapital. Gamitin ang rubrik na nasa susunod na pahina bilang batayan sa pagsasagawa ng gawain.

34

RUBRIK SA RESOURCE MAPPING 4

3

2

1

0

Naipakita sa mga detalye ng mapa ang mahahalagang impormasyon tungkol sa paksa at nakapagpapataas ito sa pagkakaunawa ng mga nagsusuri nito.

Naipakita sa mga detalye ng mapa ang mahahalagang impormasyon tungkol sa paksa subalit ang nagsusuri ay nangangailangan pa ng impormasyon upang ito ay lubos na maunawaan.

Naipakita sa mga detalye ng mapa ang mga impormasyon tungkol sa paksa subalit masyadong malawak o kulang. Ang nagsusuri nito ay kailangan pa ng karagdagang impormasyon upang lubos na maunawaan.

Hindi naipakita sa mga detalye ng mapa ang mahahalagang impormasyon tungkol sa paksa o wala itong kaugnayan sa paksa.

Walang mapa na nagawa.


1. Ano ang mga palatandaan ng kakapusan na naitala mo sa iyong napiling komunidad? 2. Bakit nararanasan ang kakapusan sa komunidad na napili mo? Ano ang epekto nito? 3. Paano nakaaapekto sa iyo bilang mag-aaral ang kasalukuyang kondisyon ng komunidad na iyong iginuhit?

Gawain 9: GAUGE POD Ngayon ay muli mong sasagutan ang tanong na nasa susunod na pahina tungkol sa paano maipakikita ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay, at kung bakit itinuturing ang kakapusan na isang suliraning panlipunan. Inaasahan sa bahaging ito na wasto ang iyong mga kasagutan at handa ka nang ito ay isabuhay.

35

Bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan?

FINAL KAALAMAN ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________

MAHUSAY! Natapos mo na ang iyong mga gawain!

Transisyon sa Susunod na Aralin Inilahad sa araling ito ang mga konsepto, kahulugan, at palatandaan ng kakapusan at ang kaugnayan nito sa iyong pang-araw–araw na pamumuhay. Ang pinagkukunang-yaman ay limitado upang mapunan ang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Dahil dito, mahalagang magkaroon ng kamalayan sa mga palatandaan ng kakapusan upang makalikha ng matalinong desisyon sa episyenteng paggamit ng mga pinagkukunang-yaman. Ang kakapusan ay isa ring suliraning panlipunan na maaaring magdulot ng pagliit sa produktibidad ng mga pinagkukunang-yaman tulad ng lupa, paggawa, at kapital. Ang kakapusan sa mga ito ay may relatibong epekto na nagdudulot ng pag-aaway, tunggalian, kaguluhan, at hindi pagkakapantay-pantay. Sa susunod na aralin naman ay tatalakayin ang mga pangangailangan at kagustuhan ng tao at ang kaugnayan ng personal na pangangailangan sa suliranin sa kakapusan. Inaasahang makabubuo ka ng sariling pamantayan ng iyong pangangailangan batay sa isang herarkiya. Susuriin din dito ang mga salik na nakaiimpluwensiya sa pangangailangan at kagustuhan ng tao.

36

PANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay ang kahulugan ng kakapusan at kung paano ito nakaaapekto sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Ang kakapusan ay umiiral dahilan sa limitado ang pinagkukunangyaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Kaya mahalaga ang matalinong pagdedesisyon sapagkat hindi lahat ng nais at gusto ng tao ay maaaring makamit. Samantala, pag-aaralan mo sa araling ito ang mga konsepto ng pangangailangan (needs) at kagustuhan (wants). Inaasahan na masusuri at matataya mo ang iyong mga pamantayan sa pagbuo ng matalinong desisyon tungkol sa iyong mga kagustuhan at pangangailangan. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makapagsusuri sa kaibahan ng pangangailangan at kagustuhan bilang batayan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon, maipakita ang ugnayan ng personal na kagustuhan at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan, makapagsusuri sa herarkiya ng pangangailangan, makabuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng pangangailangan batay sa herarkiya ng pangangailangan, at makapagsuri sa mga salik na nakakaimpluwensiya sa pangangailangan at kagustuhan. ARALIN 3: PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa pangangailangan at kagustuhan at kung paano makatutulong ang kaalaman sa mga konseptong ito sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon.

Gawain 1: ILISTA NATIN Maglista ng sampung bagay na mahalaga sa iyo bilang isang mag-aaral. Isulat ito nang sunod-sunod ayon sa kahalagahan. Itala ang iyong sagot sa kahong nasa ibaba. Sampung bagay na mahalaga sa akin bilang isang mag-aaral. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________

37

Pamprosesong Tanong: 1. Anong bagay ang pinakamahalaga para sa iyo? Bakit? 2. Ano ang mga naging batayan mo sa ginawang listahan? 3. Pareho ba ang pagkakasunod-sunod ng iyong listahan sa listahan ng iyong kamag-aral? Kung hindi, ano sa palagay mo ang dahilan ng pagkakaiba ng mga ito? Gawain 2: WHY OH WHY? Suriin ang bawat aytem sa una at ikalawang kolum. Pagpasyahan kung ano ang pipiliin mo sa Option A at B. Isulat sa ikatlong kolum ang iyong desisyon. Option A 1. Magte-text 2.

Maglalakad sa pagpasok sa paaralan

Option B

Dahilan

Tatawag sa telepono Sasakay sa pagpasok sa paaralan

3. Kakain ng kanin

Kakain ng tinapay

4. Supot na plastic

Supot na papel

5. Gagamit ng lapis

Gagamit ng ballpen

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang naging batayan mo sa ginawang pagpili? 2. Maaari bang magbago ang iyong desisyon sa hinaharap? Bakit? 3. Magkapareho ba ang iyong sagot sa iyong mga kamag-aral? Ano sa palagay mo ang dahilan ng pagkakaiba o pagkakatulad nito?

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pangangailangan at kagustuhan.

Gawain 3: CROSSROADS Sagutan ang tanong na nasa loob ng kahon na nasa susunod na pahina. Isulat ang iyong sagot sa kahon ng INITIAL na kaalaman.

38

Paano makatutulong ang kaalaman sa konsepto ng pangangailangan at kagustuhan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon?

INITIAL NA KAALAMAN

_______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa pangangailangan at kagustuhan, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan nang mas malalim ang konsepto ng pangangailangan at kagustuhan.

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang magaaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pangangailangan at kagustuhan. Mula sa mga inihandang gawain at teksto, inaasahang magagabayan ka upang masagot ang katanungan kung ano ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan, at kung ano ang kaugnayan nito sa suliranin ng kakapusan. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina.

39

ANG PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN Ang bawat tao ay may mga pangangailangan at kagustuhan. Ang pangangailangan ay mga bagay na dapat mayroon ang tao sapagkat kailangan niya nito sa kaniyang pang-araw-araw na gawain. Ang pagkain, damit, at tirahan ay mga batayang pangangailangan sapagkat hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito. Samantala, hindi sapat na may damit, tirahan, at pagkain lang ang tao. Gusto niyang mabuhay nang marangal at maayos sa lipunan kaya siya ay naghahangad ng mas mataas sa kaniyang mga batayang pangangailangan. Tinatawag na kagustuhan ang paghahangad na ito ng tao. Ang pagkakaroon ng bahay sa isang sikat na pamayanan, pagkakaroon ng masasarap na pagkain araw-araw, at pagsusuot ng mamahaling damit ay mga halimbawa ng kagustuhan. Hinahangad ito ng mga tao sapagkat nagdudulot ito ng higit na kasiyahan. Ayon kina McConnel, Brue, at Barbiero (2001) sa kanilang aklat na Microeconomics,“ Ang kagustuhan ng tao ay nagbabago at maaaring madagdagan dahilan sa paglabas ng mga bagong produkto.” Ang kagustuhan ng tao sa isang bagay ay magdudulot ng mas mataas na antas ng kagustuhan sa paglipas ng panahon. Subalit sa maraming pagkakataon, ang kagustuhan ng isang tao ay maaaring pangangailangan ng iba at ang pangangailangan mo ay kagustuhan lamang para sa iba. Ang pagbili ng cellphone halimbawa, para sa isang negosyante ay isang pangangailangan. Subalit para sa iba, ang cellphone ay maaaring kagustuhan lamang. Personal na Kagustuhan at Pangangailangan Si Mat at Tam ay kambal, pareho silang pumapasok sa paaralan at gusto nilang bumili ng bagong sapatos sa susunod na taon. Subalit binibigyan lamang sila ng Php50 na baon araw-araw ng kanilang magulang. Upang matupad ang kaniyang kagustuhan, si Mat ay gumigising nang maaga at naglalakad papunta sa paaralan. Si Tam naman ay sumasakay upang hindi mahuli sa pagpasok. Naglalaro rin siya ng video game tuwing tanghali at gumagastos ng halos Php30 ng kaniyang baon sa araw-araw, samantalang si Mat ay iniipon ang kaniyang pera. Natapos ang taong aralan, nadiskubre ni Tam na gumastos siya ng halos Php4,000 para sa video game at pamasahe, kaunti lamang ang naipon niyang pera pambili ng bagong sapatos. Samantalang si Mat ay may bago ng sapatos gamit ang naipon at may natitira pa siyang pera para sa iba pa niyang pangangailangan. Ang pagtugon sa personal na kagustuhan at pangangailangan ay nakasalalay sa kung paano pamamahalaan ng tao ang kakapusang nararanasan nila. Sa kaso nina Mat at Tam, mayroon lamang silang baon na Php50 araw-araw at isang taon na pag-iipon. Kasabay nito ay kailangan din nilang gastusan ang pang-araw-araw nilang pangangailangan sa pag-aaral. 40

Bagama’t may limitasyon sina Mat at Tam, ang kanilang kagustuhan ay maaari pa ring makamit sa pamamagitan ng matalinong pamamahala ng kanilang baon. Gawain 4: KAILANGAN O KAGUSTUHAN Isulat ang salitang GUSTO ko/kong/ng o KAILANGAN ko/kong/ng. 1. _________ pumunta sa party sa party 2. _________ kumain ng prutas at gulay upang manatiling manatiling malakas malakas ang ang aking aking katawan katawan 3. _________ magbubukas ng savings account sa isang matatag na bangko para sasaaking para akingkinabukasan kinabukasan 4. _________ lumipat sa magandang bahay bahay na na may aircon 5. _________ uminom ng tubig tubig pagkatapos pagkatapos kumain 6. _________ mamahaling relo 7. _________ telebisyon 8. _________ kumain ng pizza pie 9. _________ maglaro ng video game 10. _________ magsuot ng maayos na damit Pamprosesong Tanong: 1. 2. 3. 4.

Ano ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan? Kailan nagiging pangangailangan ang isang kagustuhan? Bakit? Ano ang pagkakaiba ng iyong sagot at ng iyong kamag-aral? Maaari bang maging kagustuhan ang isang pangangailangan? Patunayan.

Teorya ng Pangangailangan ni Maslow Bawat tao ay magkakaiba ang pangangailangan at kagustuhan. Sa “Theory of Human Motivation” ni Abraham Harold Maslow (1908-1970), ipinanukala niya ang teorya ng ‘Herarkiya ng Pangangailangan.’ Ayon sa kaniya, habang patuloy na napupunan ng tao ang kaniyang batayang pangangailangan, umuusbong ang mas mataas na antas ng pangangailangan (higher needs). Pangangailangang Pisyolohikal. Nakapaloob dito ang pangangailangan ng tao sa pagkain, tubig, hangin, pagtulog, kasuotan, at tirahan. Kapag nagkulang ang mga pangangailangan sa antas na ito ay maaaring magdulot ng sakit o humantong sa pagkamatay. Pangangailangan ng Seguridad at Kaligtasan. Magkakaroon ng pangangailangang ito kapag natugunan na ang naunang pangangailangan. Kabilang dito ang kasiguruhan sa hanapbuhay, kaligtasan mula sa karahasan, katiyakang moral at pisyolohikal, seguridad sa pamilya, at seguridad sa kalusugan. 41

Pangangailangang Panlipunan. Kabilang dito ang pangangailangan na magkaroon ng kaibigan, kasintahan, pamilya at ng anak, at pakikilahok sa mga gawaing sibiko. Kailangan ng tao na makipag-ugnayan sa kaniyang kapwa at makisalamuha sapagkat mayroon siyang pangangailangan na hindi niya kayang tugunan na mag-isa. Maaaring magdulot ng kalungkutan at pagkaligalig ang sinumang hindi makatutugon sa pangangailangang ito. Pagkamit ng Respeto sa Sarili at Respeto ng Ibang tao. Kailangan ng tao na maramdaman ang kanyang halaga sa lahat ng pagkakataon. Ang respeto ng ibang tao at tiwala sa sarili ay nagpapataas ng kanyang dignidad bilang tao. Ang mga kakulangan sa antas na ito ay maaaring magdulot sa kanya ng mababang moralidad at tiwala sa sarili na maaaring nagmula sa pagkapahiya, pagkabigo, at pagkatalo. Kaganapan ng Pagkatao. Ito ang pinakamataas na antas ng pangangailangan ng tao. Sinabi ni Maslow na ang taong nakarating sa antas na ito ay nagbibigay ng mas mataas na pagtingin sa kasagutan sa halip na katanungan. Hindi siya natatakot mag-isa at gumawa kasama ang ibang tao. Ang mga taong nasa ganitong kalagayan ay hindi mapagkunwari at totoo sa kanyang sarili. May kababaang loob at may respeto sa ibang tao.

Ipinapaliwanag sa teorya ni Maslow na nasa susunod na pahina na walang katapusan ang kagustuhan ng tao. Ang pagkakaroon ng pangangailangan ay nakabatay sa matagumpay na pagtuon sa mga naunang antas ng pangangailangan. Kung kaya, nararapat lamang na ilagay at iayos ang pangangailangan ng tao ayon sa kahalagahan nito. Makikita sa pigura sa kaliwa ng pyramid ang mga positibong katangian na maaaring makakamit ng indibidwal sa kaniyang pag-akyat sa susunod na antas ng kaniyang pangangailangan. Nasa kanang bahagi naman nito ang maaaring negatibong epekto sa pagkabigo ng tao na makaakyat sa susunod na antas.

42

Malikhain, interesadong malunasan ang suliranin, mapagpahalaga sa buhay, malapit na ugnayan sa ibang KAGANAPAN Kalungkutan, depresyon NG PAGKATAO tao PAGKAKAMIT NG Pagkabigo, kawalan o RESPETO SA SARILI mababang tiwala sa sarili, AT RESPETO NG pag-iisa IBANG TAO

Tiwala sa sarili, tagumpay, respeto

Pakikipagkaibigan, pagkakaroon ng pamilya, pakikipagkapwa Seguridad sa katawan, pamilya, kalusugan, trabaho, ari-arian

PANGANGAILANGANG PANLIPUNAN

SEGURIDAD AT KALIGTASAN

Pagkain, tubig, pagtulog, pahinga

Pagiging makasarili, pagkainggit

Kabalisahan, kawalang katiyakan, mahinang pangangatawan

PISYOLOHIKAL

Katakawan, pagkagutom, pagkakasakit, panghihina ng katawan

Teorya ng Pangangailangan ayon Kay Maslow

Gawain 5: BAITANG-BAITANG Isulat sa bawat baitang ng pyramid ang mga batayan ng pangangailangan ng tao batay sa teorya ni Abraham Harold Maslow. Lagyan din ang mga ito ng mga halimbawa. Sa ikalimang baitang ay ilagay ang pangalan ng kilalang tao sa iyong komunidad na sa palagay mo ay nakaabot sa antas na ito.

43


1. Ano ang mga pangangailangan ng tao ayon kay Abraham Maslow? 2. Puwede bang makarating ang tao sa ikalawa, ikatlo hanggang sa ikalimang baitang na hindi dumadaan sa una? Bakit? 3. Paano mo mararating ang pinakamataas na baitang? Ano ang dapat mong gawin upang marating ito? Mga Salik na Nakaiimpluwensiya sa Pangangailangan at Kagustuhan Edad. Ang pangangailangan at kagustuhan ay nagbabago ayon sa edad ng tao. Ang mga kabataan ay nasisiyahang kumain basta’t naaayon ito sa kaniyang panlasa. Ngunit sa pagtanda ng tao, kailangan na niyang piliin ang kaniyang maaaring kainin upang manatiling malusog ang pangangatawan. Antas ng Edukasyon. Ang pangangailangan ng tao ay may pagkakaiba rin batay sa antas ng pinag-aralan. Ang taong may mataas na pinag-aralan ay karaniwang mas malaki ang posibilidad na maging mas mapanuri sa kanyang pangangailangan at kagustuhan. Katayuan sa Lipunan. Ang katayuan ng tao sa kaniyang pamayanan at pinagtatrabahuhan ay nakakaapekto rin sa kaniyang pangangailangan at kagustuhan. Maaaring ang taong nasa mataas na posisyon sa kaniyang trabaho ay maghangad ng sasakyan sapagkat malaki ang maitutulong nito upang lalo siyang maging produktibo sa kaniyang mga obligasyon at gawain. Panlasa. Isa pa sa mga salik na nakapagpapabago sa mga pangangailangan ay ang panlasa. Ang panlasa sa istilo ng pananamit at gupit ng buhok ng mga kabataan ay ibang-iba sa istilo ng mga nakatatanda. 44

Kita. Malaki ang kinalaman ng kita sa pagtugon ng tao sa kaniyang pangangailangan at kagustuhan. Kapag maliit ang kita ng tao, malimit na nagkakasya na lamang siya sa mga pangunahing pangangailangan tulad ng pagkain, damit, at pagkakaroon ng bahay. Samantala, naghahangad ng malalaki at modernong bahay ang mga taong may malaking kita. Kung mas malaki ang kita mas madalas na malaki rin ang konsumo, hindi lamang sa pagkain kundi sa mga bagay na itinuturing na kagustuhan. Kapaligiran at Klima. Ang kapaligirang pisikal ay nakaaapekto sa pangangailangan ng tao. Kung malapit sa dagat ang isang lugar, kalimitan ng hanapbuhay ng mga tao rito ay pangingisda, kaya malaki ang pangangailangan sa mga produktong pangisda. Kung malamig naman ang lugar ay maaaring maghangad ang tao ng mga produktong makatutulong upang malabanan ang matinding lamig, tulad ng heater . Samantala ang electric fan, aircondition unit, at iba pang mga kahalintulad nito ang pangangailangan sa lugar na may mainit na klima.

Gawain 6: PASS MUNA Ipagpalagay na miyembro ka ng isang pamilyang binubuo ng limang miyembro. Nasa ibaba ang listahan ng mga dapat pagkagastusan at maaari ninyong ikonsumo sa buwang ito. Ang iyong tatay lang ang may trabaho at may kabuuang kita na Php10,000 sa isang buwan. Lagyan ng tsek (/) ang inyong dapat pagkagastusan, at (x) kung hindi. Isulat ang dahilan kung bakit (x) ang iyong sagot.

MAAARING PAGKAGASTUSAN ______ 1. koryente

HALAGA BAWAT BUWAN (Php 1,000

______ 2. tubig

500

______ 3. pagbili ng paboritong junkfood

150

______ 4. video game

100

______ 5. upa sa bahay

2,500

______ 6. pamamasyal at pagbisita sa mga kaibigan ______ 7. pagkain ng pamilya

500 5,000

______ 8. panonood ng paborito mong palabas sa sinehan ______ 9. pamasahe at baon mo, ni tatay, kuya, at ate _____ 10. cable / internet

180 2,200 900

Mga dahilan kung bakit (x) ang sagot. ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________

45

Pamprosesong Tanong: 1. Sa iyong ginawang pagdedesisyon, magkano ang kabuuang halaga na maaari mong magastos o matipid? 2. Ano-ano ang naging batayan mo sa pagdedesisyon? Bakit? 3. Bilang mag-aaral, paano mo maiuugnay ang personal mong kagustuhan at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan? Gawain 7: ANG AKING PAMANTAYAN SA PAGPILI NG PANGANGAILANGAN Bumuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa herarkiya ng mga pangangailangan. Ilahad ang iyong pamantayan sa pamamagitan ng isang sanaysay. Isulat din kung paano mo makakamit ang kaganapan ng iyong pagkatao. Pamprosesong Tanong: 1. Paano mo maisasakatuparan ang iyong pamantayan? 2. Sa iyong palagay, nasaan ka sa mga baitang na ito? Bakit? Gawain 8: CROSSROADS Matapos ang lahat ng mga gawain sa LINANGIN, isaayos ang paunang kaalaman sa kahulugan ng pangangailangan at kagustuhan at ang kaugnayan nito sa iyong buhay. Sagutin muli ang tanong sa box sa ibaba. Isulat ang iyong sagot sa kahon ng REVISED NA KAALAMAN. Paano makatutulong ang kaalaman sa konsepto ng pangangailangan at kagustuhan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon?

REVISED NA KAALAMAN

_______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _____________________

46

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa pangangailangan at kagustuhan. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa pangangailangan at kagustuhan upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

Gawain 9: ANG BAYAN KO Magsagawa ng obserbasyon sa iyong lokal na komunidad at tingnan kung ano-ano ang magagandang katangian nito. Gumawa ng editoryal na nagpapakita ng katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad at ilarawan sa iyong editoryal kung ano-ano ang pangangailangan nito batay sa komposisyon ng populasyon. RUBRIK PARA SA ANG BAYAN KO KRITERYA

IMPORMATIBO

MALIKHAIN

4

3

2

1

Ang nabuong editoryal ay nakapagbigay ng wasto at napakahalagang impormasyon tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad.

Ang nabuong editoryal ay nakapagbigay ng wastong impormasyon tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad.

Ang nabuong Ang nabuong editoryal ay editoryal kulang sa ay hindi kailangang organisado impormasyon at kulang sa tungkol sa kailangang katangian at impormasyon kasalukuyang tungkol sa kondisyon ng katangian at komunidad. kasalukuyang kondisyon ng komunidad.

Napakagaling ng pagkakagawa ng editoryal.

Magaling ang pagkakagawa ng editoryal.

May kakulangan ang pagkakagawa ng editoryal.

47

Hindi maayos ang pagkakagawa ng editoryal.

KATOTOHANAN

Ang nabuong editoryal ay nagpakita ng makatotohanang pangyayari tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad na sinuri.

Ang nabuong editoryal ay nagpakita ng pangyayari tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad na sinuri.

Ang ilang bahagi ng nabuong editoryal ay nagpakita ng hindi makatotohanang pangyayari tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad na sinuri.

Marami sa mga bahagi ng nabuong editoryal ay nagpakita ng hindi makatotohanang pangyayari tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad na sinuri.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang mga katangian ng iyong lokal na komunidad? Bakit? 2. Sa iyong palagay, ano ang maaari pang gawin upang lubos na mapakinabangan ang magagandang katangian ng iyong lokal na komunidad?

Gawain 10: PARA SA KINABUKASAN Gumawa ng isang open letter tungkol sa mga pangangailangan at kagustuhan ng iyong lokal na komunidad. Isulat ang “Para sa kinabukasan at sa aking bayan _________________” bilang panimula ng iyong open letter . Isulat sa pamuhatang bahagi ng liham kung para kanino ito.

Gawain 11: CROSSROADS Matapos ang mga pagwawasto, sagutan ang ikatlong bahagi ng CROSSROADS na nasa susunod na pahina. Sa gawaing ito ay dapat na maipahayag mo na ang iyong pagkakaunawa sa mga araling iyong pinag-aralan. Inaasahan sa bahaging ito na alam mo na ang kahalagahan ng pangangailagan at kagustuhan bilang batayan ng matalino at maunlad na pamumuhay. Isulat ang iyong sagot sa box ng FINAL NA KAALAMAN.

48

Paano makatutulong ang kaalaman sa konsepto ng pangangailangan at kagustuhan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon?

FINAL NA KAALAMAN

_______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________

MAHUSAY! Natapos mo na ang iyong mga gawain!

Transisyon sa Susunod na Aralin Ang pangangailangan ay mga bagay na dapat mayroon ang isang tao para mabuhay, samantalang kagustuhan ang paghahangad ng higit pa sa mga ito. Ang kagustuhan ay maaaring maganap at magdulot ng kaginhawahan sa tao kung pag-iisipan at pag-aaralan ang mga ito. Ang pagkain, damit, at tirahan ay mga batayang pangangailangan sapagkat hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito. Ang edad, edukasyon, panlasa, kita, at hanap buhay ng tao ay ilan lamang sa mga salik na nakapagpapabago sa mga pangangailangan. Ayon sa teorya ni Maslow, habang patuloy na natutugunan ng tao ang kanilang pangangailangan ay nagkakaroon siya ng mas mataas na hangarin hanggang matamo niya ang inaasahang kaganapan ng kaniyang pagkatao. Inilahad sa ikatlong aralin ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan at ang kaugnayan nito sa personal na kagustuhan. Ang pangangailangan ay mga bagay na dapat ay mayroon ang tao para mabuhay, at ang kagustuhan ay paghahangad ng mga bagay na higit pa sa batayang pangangailangan. Sa pagbuo ng desisyon sa pagkonsumo, mahalagang isaalang-alang ang pangangailangan batay sa isang herarkiya. Sinuri rin ang mga salik na nakakaapekto sa mga pangangailangan ng tao.

49

Ang susunod na aralin ay tatalakay sa alokasyon. Ito ang naglalarawan kung paano tinutugunan ng tao ang kaniyang suliranin sa kakapusan. Ang mga suliranin sa pangangailangan at kagustuhan ng tao sa paglipas ng panahon ay nagbabago, ang mga salik na nakakaapekto sa kaniyang desisyon ay nagbabago rin. Wala itong katapusan at masalimuot o kumplikado. Ano kaya ang solusyon para dito?

PANIMULA Isang katotohanan na dapat nating tanggapin na walang hanggan ang kagustuhan at pangangailangan ng tao sa harap ng kakapusan ng mga pinagkukunangyaman. Isa ito sa mga pangunahing dahilan kung bakit pinag-aaralan natin ngayon ang ekonomiks. Ang mekanismo ng pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman, produkto, at serbisyo ay tinatawag na alokasyon. Kailangang isaalang-alang natin ang paggamit at paglinang ng lahat ng pinagkukunang-yaman ng bansa upang makamit ng tao ang pinakamataas na antas ng kasiyahan at kapakinabangan mula rito. Nararapat na ito ay bigyang-pansin dahil sa katotohanang may kakapusan ang mga pinagkukunang-yaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri sa kaugnayan ng alokasyon sa kakapusan, pangangailangan, at kagustuhan, mapahahalagahan ang paggawa ng tamang desisyon upang matugunan ang pangangailangan, at makapagsusuri ng mekanismo ng alokasyon sa iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya bilang sagot sa kakapusan.

ARALIN 4: ALOKASYON

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay lilinang sa iyong kaalaman tungkol sa alokasyon at kung bakit kailangan ng mekanismo sa alokasyon ng pinagkukunang-yaman sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya.

50

Gawain 1: FOUR PICS ONE WORD Suriin ang apat na larawan upang mabuo ang hinahanap na salita.

S

Q

A

L

K

O

O

N

Y

I

A

B

Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga larawan ang nagturo sa iyo sa tamang sagot? 2. Sa iyong palagay, ano ang ibig sabihin ng salitang nabuo? Gawain 2: SISTEMA IKAMO? Piliin sa mga hanay ng salita sa ibaba ang angkop na kataga sa bawat larawan. Isulat ito sa kahon sa ilalim ng bawat larawan. Tradisyonal na Ekonomiya Command Economy

Mixed Economy Market Economy

51

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong naging batayan sa pagpili ng sagot? 2. Sa iyong palagay, ano ang ibig sabihin ng sistemang pang-ekonomiya?

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang entrance at exit slip upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa alokasyon.

Gawain 3: ENTRANCE AT EXIT SLIP Punan ng matapat na sagot ang dalawang kahon sa ilalim ng entrance slip. Ang exit slip ay sasagutan lamang pagkatapos ng aralin. ENTRANCE SLIP

Ang alam ko tungkol sa alokasyon ay ...

EXIT SLIP

Ang natutuhan ko tungkol sa alokasyon ay ...

Ang palagay ko tungkol sa alokasyon ay ...

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa alokasyon, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan nang mas malalim ang konsepto nito. 52

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa alokasyon. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan kung bakit kailangan ng mekanismo ng alokasyon ng pinagkukunang-yaman sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya? Halina’t umpisahan mo na muli ang iyong pag-aaral.

KAUGNAYAN NG ALOKASYON SA KAKAPUSAN, PANGANGAILANGAN, AT KAGUSTUHAN Itinuturing na pangunahing suliraning pangkabuhayan ang kakapusan. Sa katunayan, pinag-aaralan ang ekonomiks dahil may kakapusan ang karamihan sa mga pinagkukunang-yaman. Sabi nga ni John Watson Howe, “There isn’t enough to go around.” Ito ang kasabihang sumasalamin sa suliranin ng kakapusan. Ito rin ay naglalahad ng katotohanang limitado ang mga pinagkukunang-yaman kung kaya’t kailangang gumawa ng tamang desisyon kung paano gagamitin nang mahusay ang mga ito at upang matugunan ang nagtutunggaliang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Ang mekanismo ng pamamahagi ng pinagkukunang-yaman, produkto, at serbisyo ay tinatawag na alokasyon. Ang alokasyon ay isang paraan upang maayos na maipamahagi at magamit ang lahat ng pinagkukunang-yaman ng bansa. Ito rin ang paraan upang ang lipunan ay makaagapay sa suliraning dulot ng kakapusan. Kailangang isaalang-alang ang paggamit at paglinang ng lahat ng pinagkukunang-yaman ng bansa upang makamit ng tao ang pinakamataas na antas ng kasiyahan at kapakinabangan mula rito. Nararapat itong bigyang-pansin dahil sa katotohanang may kakapusan ang mga pinagkukunang-yaman. Ang mapanagutang paggamit nito ang titiyak na may magagamit pang pinagkukunang-yaman ang susunod na henerasyon.

53

Upang matiyak na efcient at maayos ang alokasyon ng mga pinagkukunangyaman, dapat itong sumagot sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko: 1. Ano-anong produkto at serbisyo ang gagawin? Hindi makagagawa ang lipunan ng produktong kailangan ng tao ayon sa dami at uri na gusto ng lahat. Bahagi ito ng suliranin ng kakapusan. Ang desisyon kung anong produkto at serbisyo ang gagawin ay nakasalalay sa pangangailangan ng tao. 2. Paano gagawin ang naturang produkto at serbisyo? Kung paano isasakatuparan ang pagbuo ng produkto at serbisyo ay nakasalalay kung anong input ang gagamitin. Marami ring mga paraan na maaaring gamitin kung papaano isasakatuparan ang produksiyon. Maaaring gumamit ng teknolohiya o tradisyonal na paraan ng paggawa upang mabuo ang output . 3. Para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo? Ang makikinabang sa pagbuo ng produkto o serbisyo ang nagsisilbing motibasyon sa pagpapatuloy ng produksiyon. Ang makikinabang sa produkto o serbisyo ay kung sino ang nangangailangan at may kakayahang makamit ito. Maaaring nasa loob o labas ng bansa ang gagamit ng gagawing produkto at serbisyo. 4. Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo? Kailangang malaman ang laki ng pangangailangan ng ekonomiya upang makapagdesisyon kung gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo. Ang potensiyal na makabuo ng produkto at serbisyo ay nakabatay sa gagamiting input. Gawain 4: TANONG AT SAGOT Punan ang kahon sa kaliwa ng apat na pangunahing katanungang pangekonomiko batay sa mga ibinigay na halimbawa sa kanang bahagi nito. » Palay, mais, kotse, o computer » Tradisyonal na paraan o paggamit ng teknolohiya » Mamamayan sa loob o labas ng bansa » 500 kilong bigas o 200 metrong tela Ang Sistemang Pang-ekonomiya Ang sistemang pang-ekonomiya ay tumutukoy sa isang institusyonal na kaayusan at paraan upang maisaayos ang paraan ng produksiyon, pagmamay-ari, at paglinang ng pinagkukunang-yaman at pamamahala ng gawaing pang-ekonomiko ng isang lipunan. Mithiin ng bawat sistemang pang-ekonomiya na makaagapay ang lipunan sa mga suliranin ng kakapusan at kung paano episyenteng magagamit ang mga pinagkukunang-yaman ng bansa. 54

Bawat lipunan ay may sinusunod na sistemang pang-ekonomiya upang matugunan ang mga suliraning nakapaloob sa produksiyon at alokasyon ng mga produkto at serbisyo. Maaalala na ang sistemang pang-ekonomiya ay sumasagot sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko. Una, ano-anong produkto at serbisyo ang gagawin? Pangalawa, papaano gagawin ang naturang produkto at serbisyo? Pangatlo, para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo? Panghuli, gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo? Alokasyon sa Iba’t Ibang Sistemang Pang-ekonomiya Ang sumusunod ay ang iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya na umiiral sa daigdig: Tradisyonal na Ekonomiya Ang unang anyo ng sistemang pang-ekonomiya ay ang tradisyonal na ekonomiya. Ang kasagutan sa pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay nakabatay sa tradisyon, kultura, at paniniwala. Ang tanong na ano ang lilikhaing produkto ay hindi mahirap sagutin sapagkat ang pangangailangan ng tao ay umiikot lamang sa pangunahing pangangailangan tulad ng damit, pagkain, at tirahan. Maging ang suliranin kung paano lilikha ng produkto ay simple lamang na tinutugunan dahil ang paraan ng produksiyon ay batay sa sinaunang pamamaraan na itinuro ng matatanda sa pangkat. Sa tradisyonal na ekonomiya, bagama’t walang tiyak na batas ukol sa alokasyon, may maliwanag na pagkakaunawa ang mga tao sa paraan nito. Ang anumang produkto na kanilang malilikha ay ipamamahagi ayon sa kanilang pangangailangan at kung sino ang dapat gumamit. Market Economy Sa market economy , ang kasagutan sa pangunahing katanungang pangekonomiko ay ginagabayan ng mekanismo ng malayang pamilihan. Sa ganitong sistema, ang bawat kalahok – konsyumer at prodyuser, ay kumikilos alinsunod sa kanilang pansariling interes na makakuha ng malaking pakinabang. Ang mga nasa lakas-paggawa ay maaaring makapamili ng kanilang nais na papasukang trabaho. Ang pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay sinasagot ng puwersa ng pamilihan. Ang market economy ay nagpapahintulot sa pribadong pagmamay-ari ng kapital, pakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng presyo, at pangangasiwa ng mga gawain. Presyo ang pangunahing nagtatakda kung gaano karami ang bibilhin ng mga mamimili at kung gaano rin karami ang malilikhang produkto at serbisyo ng mga prodyuser. Sa kabuuan, ang dami ng produkto na nais ibenta ng mga prodyuser ay may katumbas na dami ng produkto na nais bilhin ng mga mamimili. Sa madaling sabi, presyo ang nagsisilbing pambalanse sa interaksiyon ng konsyumer at prodyuser sa loob ng pamilihan.

55

Samantala, ang tungkulin naman ng pamahalaan ay ang pagbibigay ng proteksiyon sa kapakanan ng mga pag-aaring pampribado, kabilang ang mga batas na mangangalaga sa karapatan, ari-arian, at kontrata na pinapasukan ng mga pribadong indibidwal. Command Economy Sa command economy , ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong kontrol at regulasyon ng pamahalaan. Ang pagkontrol ay alinsunod sa isang planong nauukol sa pagsusulong ng ekonomiya na pinangangasiwaan mismo ng sentralisadong ahensiya (central planning agencies). Katunayan, ang pagpapasya sa proseso ng mga gawaing pang-ekonomiya ay sentralisado o nasa kamay ng pamahalaan lamang. Tinutukoy rin ang mga gagamiting pinagkukunang-yaman sa paglikha ng mga kapital. Samantala, madaling nalalaman ang distribusyon ng kita sa lipunan sa pamamagitan ng pagtatakda ng pasahod para sa iba’t ibang uri ng hanapbuhay. Ang kita naman sa mga lupang sakahan ay maaaring matukoy sa pamamagitan ng pagtatakda sa halaga ng mga produktong nagmumula rito. Ang mga patakaran sa command economy ay ipinatupad sa dating Soviet Union. Sa kasalukuyan, nananatiling may ganitong sistemang pang-ekonomiya ang Cuba at North Korea. Mixed Economy Ang mixed economy ay isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng market economy at command economy . Walang maituturing na isang kahulugan ang mixed economy . Ito ay kinapapalooban ng magkaugnay na katangian ng dalawang sistema tulad ng malayang pakikilahok sa mga gawaing pangkabuhayan na pinahihintulutan ng pamahalaan at pagkontrol ng pamahalaan sa ilang gawaing pangkabuhayan. Ang salitang mixed economy ay nalikha upang tukuyin ang isang sistemang nabuo at may mga katangian na bunga ng pagsasanib o kombinasyon ng command at market economy . Hinahayaan dito ang malayang pagkilos ng pamilihan subalit maaaring manghimasok o makialam ang pamahalaan sa mga usaping nauukol sa pangangalaga ng kalikasan, katarungang panlipunan, at pagmamay-ari ng estado. May pribadong pagmamay-ari sa mga salik ng produksiyon, imprastraktura, at mga organisasyon. Ang sistemang mixed economy ay nagpapahintulot din na makagawa ng mga pribadong pagpapasya ang mga kompanya at indibidwal. Gayumpaman, ito ay hindi nangangahulugang ganap na awtonomiya para sa kanila sapagkat ang karamihan sa mga desisyong ito ay ginagabayan ng pamahalaan. Halaw: Balitao, B., Cervantes, M., Nolasco, L., Ong, J., Ponsaran, J., Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City: Vibal Publishing House.

56

Gawain 5: DATA RETRIEVAL CHART Magsaliksik ukol sa mga bansang sumailalim sa mga sistemang pangekonomiya na nasa kaliwang bahagi ng tsart. Magbigay ng tatlo hanggang limang bansa at isulat ito sa kanang bahagi ng tsart. SISTEMANG PANG-EKONOMIYA

MGA BANSA

Tradisyonal na Ekonomiya Market Economy Command Economy Mixed Economy Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa alokasyon, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng konseptong ito.

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang magaaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa alokasyon. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng alokasyon upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

Gawain 6: REPLEKSIYON Ngayon ay maaari mo nang itala ang lahat ng bagay at impormasyon na iyong natutuhan sa aralin. Ilagay o isulat sa isang buong papel at ipunin sa inyong portfolio ang naging kasagutan para mabasa ng guro at mabigyan ng grado. ANG AKING NATUTUHAN SA ARALIN ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 57

Gawain 7: DIALOGUE BOX Punan ng tamang sagot ang usapan ng dalawang tauhan sa bawat kahon.

Ano ba ang

Ano ba ang katangian katangian ng tradisyonal na ng tradisyonal ekonomiya?

na ekonomiya?

Sa command economy , sino ang nagpaplano ng ekonomiya?

Paano mo

Paano mo ilalarawan ilalarawan ang market ang market economy ?

economy?

Bakit kaya ito tinawag na mixed economy ?

58

Pamprosesong Tanong: 1. Batay sa usapan ng mga tauhan, anong sistemang pang-ekonomiya ang umiiral sa Pilipinas? 2. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataong pumili ng sistemang pang-ekonomiya na paiiralin sa ating bansa, anong sistema ang iyong pipiliin? Bakit?

Gawain 8: ENTRANCE AT EXIT SLIP Punan ng matapat na sagot ang exit slip. Sa pagkakataong ito ay inaasahang masasagot mo nang wasto ang gawain. ENTRANCE SLIP

EXIT SLIP

Ang alam ko tungkol sa alokasyon ay ...

Ang natutuhan ko tungkol sa alokasyon ay ...

Ang palagay ko tungkol sa alokasyon ay ...

Transisyon sa Susunod na Aralin Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng alokasyon sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya. Upang matiyak na efcient at maayos ang alokasyon ng mga pinagkukunang-yaman, dapat itong sumasagot sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko: 1. Ano-anong produkto at serbisyo ang gagawin? 2. Papaano gagawin ang naturang produkto at serbisyo? 3. Para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo? 4. Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo? Ang susunod na aralin ay tatalakay sa konsepto ng pagkonsumo.

59

PANIMULA Sa araling ito ay mauunawaan mo ang konsepto ng pagkonsumo. Inaasahang masusuri at matataya mo ang iyong mga pamantayan sa pagbuo ng matalinong desisyon tungo sa pagiging matalinong konsyumer. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagpapaliliwanag ng konsepto ng pagkonsumo, makapagsusuri ng mga salik na nakaaapekto sa pagkonsumo, makapagpapamalas ng talino sa pagkonsumo sa pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa pamimili, makapagtatanggol ng mga karapatan, at magagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili. ARALIN 5 PAGKONSUMO ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay lilinang sa iyong kaalaman tungkol sa alokasyon at kung bakit mahalagang maitaguyod ang mga karapatan at magampanan ang katungkulan ng bawat konsyumer tungo sa isang matatag na ekonomiya.

Gawain 1: PAGBILHAN PO! Ipagpalagay na mayroon kang Php500.00 at may pagkakataon kang bumili ng iba’t ibang pagkain. Alin sa mga pagkain sa ibaba ang iyong bibilhin?

60

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-anong mga pagkain ang iyong bibilhin? 2. Ano ang iyong naging batayan sa pinili mong pagkain? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pagkonsumo.

Gawain 2: WQF DIAGRAM Bigyang-pansin ang paksa sa pagbuo ng WQF Diagram na makikita sa ibaba. Itala sa kahong W (words) ang mga salitang may kaugnayan sa pagkonsumo. Sa kahong Q (questions), bumuo ng tatlo hanggang limang tanong na nais mong masagot tungkol sa pagkonsumo. Sa bilog na F (facts) isulat ang iyong mga bagong natutuhan tungkol sa paksa. Sasagutan lamang ang bahaging F ( facts) pagkatapos ng aralin. Lahat ng kasagutan ay tatanggapin ng iyong guro at hahayaan kayong magbigay ng sariling kaalaman tungkol sa paksa. Iwawasto ang iyong mga kasagutan sa huling bahagi ng aralin, ang PAGNILAYAN.

PAGKONSUMO

W _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________

Q _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________

F

_______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________

Matapos mong maisaayos ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa pagkonsumo, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng pagkonsumo. 61

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pagkonsumo. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto na masagot kung bakit mahalagang maitaguyod ang mga karapatan at magampanan ang katungkulan ng bawat konsyumer tungo sa isang matatag na ekonomiya.

KAHULUGAN NG PAGKONSUMO Sinasabing ang lahat ng tao ay konsyumer. Ang pagkonsumo ay bahagi ng buhay ng tao simula nang kaniyang pagsilang sa mundo. Simula sa gatas, gamot, bitamina, lampin, bakuna, at marami pang iba ay mga bagay na kaniyang kinokonsumo. Habang patuloy na nabubuhay ang tao ay patuloy pa rin siya sa pagkonsumo. Ang pagbili ng produkto at serbisyo ay nangangahulugan ng pagtatamo sa kapakinabangan mula rito bilang tugon sa pangangailangan at kagustuhan ng tao. Ang napakaraming pangangailangan at kagustuhan ng tao ang dahilan kung bakit may pagkonsumo. Ayon nga kay Adam Smith sa kaniyang aklat na “ An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations,” ang pangunahing layunin ng produksiyon ay ang pagkonsumo ng mga tao. Mga Salik na Nakakaapekto sa Pagkonsumo May iba’t ibang salik na nakaaapekto sa pagkonsumo ng isang tao. Ang pagkakaiba-iba ng kanilang katangian ang dahilan kung bakit nagkakaiba-iba ang paraan at dahilan ng kanilang pagkonsumo. Sa ibaba ay mababasa ang ilan sa mga salik na nakakaapekto sa pagkonsumo ng isang t ao. Pagbabago ng Presyo – may pagkakataon na nagiging motibasyon ang presyo ng produkto o serbisyo sa pagkonsumo ng isang tao. Kalimitan, mas mataas ang pagkonsumo kung mababa ang presyo samantalang mababa ang pagkonsumo kapag mataas ang presyo. Kadalasan, mas tinatangkilik ng mga mamimili ang produkto o serbisyo kapag mura dahil mas marami silang mabibili. Samantala, kaunti naman ang kanilang binibili kung mataas ang presyo nito. 62

Kita - nagdidikta sa paraan ng pagkonsumo ng isang tao. Ayon kay John Maynard Keynes, isang ekonomistang British, sa kaniyang aklat na “ The General Theory of Employment, Interest, and Money” na inilathala noong 1936, malaki ang kaugnayan ng kita ng tao sa kaniyang pagkonsumo. Ayon sa kaniya, habang lumalaki ang kita ng tao ay lumalaki rin ang kaniyang kakayahan na kumonsumo ng mga produkto at serbisyo. Sa kabilang banda, ang pagbaba ng kita ay nangangahulugan ng pagbaba ng kakayahang kumonsumo. Kaya naman, mapapansin na mas maraming pinamimili ang mga taong may malalaking kita kung ihahambing sa mga taong may mababang kita lamang. Mga Inaasahan - ang mga inaasahang mangyayari sa hinaharap ay nakaaapekto sa pagkonsumo sa kasalukuyan. Halimbawa, kung inaasahan ng mga tao na magkakaroon ng kakulangan sa supply ng produkto dahil sa kalamidad, tataas ang pagkonsumo nito sa kasalukuyang panahon bilang paghahanda sa pangangailangan sa hinaharap. Gayundin naman kapag may banta ng kaguluhan sa isang lugar o may inaasahang pagkakagastusan sa hinaharap. Ang mga tao ay pinipilit na huwag munang gastusin ang salapi at binabawasan ang pagkonsumo upang mapaghandaan ang mangyayari sa mga susunod na araw o panahon. Kung positibo o maganda naman ang pananaw sa hinaharap, maaga pa sa inaasahan ay tumataas na ang pagkonsumo kahit hindi pa natatanggap ang inaasahang salapi tulad ng pagtanggap ng bonus at iba pang insentibo. Pagkakautang – kapag maraming utang na dapat bayaran ang isang tao, maaaring maglaan siya ng bahagi ng kaniyang salapi upang ipambayad dito. Ito ay magdudulot ng pagbaba sa kaniyang pagkonsumo dahil nabawasan ang kaniyang kakayahan na makabili ng produkto o serbisyo. Tataas naman ang kakayahan niyang kumonsumo kapag kaunti na lamang ang binabayaran niyang utang. Demonstration Effect – madaling maimpluwensiyahan ang tao ng mga anunsiyo sa radyo, telebisyon, pahayagan, at maging sa internet at iba pang social media. Ginagaya ng mga tao ang kanilang nakikita, naririnig, at napapanood sa iba’t ibang uri ng media kaya naman tumataas ang pagkonsumo dahil sa nasabing salik. Ang mga taong hindi naman naiimpluwensiyahan ng nabanggit ay may mababang pagkonsumo lalo na sa mga bagay na uso at napapanahon lamang. Ang Matalinong Mamimili Bahagi na ng buhay ng tao bilang konsyumer ang bumili at gumamit ng mga produkto at serbisyong ipinagbibili sa pamilihan. Sa pagbili ng mga produkto at serbisyo, ano-ano ang isinasaalang-alang mo? Bumibili ka ba ng produkto dahil mayroon nito ang iyong kaklase? O bumibili ka dahil ang produkto ay sale kahit hindi mo naman kailangan? Binibigyan mo ba ng pansin ang kapakinabangan at kasiyahang nakakamit mo sa pagbili ng mga produkto at serbisyo? Anuman ang iyong dahilan sa pagbili ng mga produkto o serbisyo, kailangan mong isaalang-alang ang value for money . Basahin mo ang teksto upang magkaroon ka ng gabay at sapat na kaalaman upang maging matalino sa pamimili. 63

Mga Pamantayan sa Pamimili Nais ng lahat na maging matalinong mamimili dahil ibig sabihin nito ay nasusulit natin ang bawat sentimong ating ginagastos para sa bawat produkto. Ang sumusunod ay ilan sa mga pamantayan sa pamimili: 1. Mapanuri Sinusuri ang produktong bibilhin. Tinitingnan ang sangkap, presyo, timbang, pagkakagawa, at iba pa. Kung may pagkakataon pa, inihahambing ang mga produkto sa isa’t isa upang makapagdesisyon nang mas mabuti at mapili ang produktong sulit sa ibabayad. 2. May Alternatibo o Pamalit May mga panahon na walang sapat na pera ang mamimili upang bilhin ang produktong dati nang binibili. Maaari ding nagbago na ang kalidad ng produktong dati nang binibili. Ang matalinong pamimili, sa ganitong pagkakataon, ay marunong humanap ng pamalit o panghalili na makatutugon din sa pangangailangang tinutugunan ng produktong dating binibili. 3. Hindi Nagpapadaya May mga pagkakataon na ang mamimili ay mapapatapat sa isang tindero o tinderang may hindi magandang hangarin. Ang matalinong mamimili ay laging handa, alerto, at mapagmasid sa mga maling gawain lalo na sa pagsusukli at paggamit ng timbangan. 4. Makatwiran Lahat ng konsyumer ay nakararanas ng kakulangan sa salapi o limitadong badyet. Kaya sa pagpili ng isang produkto ay isinasaalang-alang ang presyo at kalidad nito. Isinasaisip din ang kasiyahan na matatamo sa pagbili at paggamit ng produkto pati na rin kung gaano katindi ang pangangailangan dito. Makatwiran ang konsyumer kapag inuuna ang mga bagay na mahalaga kompara sa mga luho lamang. 5. Sumusunod sa Badyet Ito ay kaugnay ng pagiging makatwiran ng matalinong konsyumer. Tinitimbang niya ang mga bagay-bagay ayon sa kaniyang badyet. Hindi siya nagpapadala sa popularidad ng produkto na may mataas na presyo upang matiyak na magiging sapat ang kaniyang salapi sa kaniyang mga pangangailangan.

64

6. Hindi Nagpapanic-buying Ang artipisyal na kakulangan na bunga ng pagtatago ng mga produkto (hoarding ) ng mga nagtitinda upang mapataas ang presyo ay hindi ikinababahala ng isang matalinong konsyumer dahil alam niyang ang pagpa panic-buying ay lalo lamang magpapalala ng sitwasyon. 7. Hindi Nagpapadala sa Anunsiyo Ang pag-endorso ng produkto ng mga artista ay hindi nakapagpapabago sa pagkonsumo ng isang matalinong konsyumer. Ang kalidad ng produkto ang tinitingnan at hindi ang paraan ng pag-aanunsiyo na ginamit.

Batas na Nangangalaga sa Kapakanan ng mga Mamimili Nakatakda sa Republic Act 7394 (Consumer Act of the Philippines) ang kalipunan ng mga patakarang nagbibigay ng proteksiyon at nangangalaga sa interes ng mga mamimili. Isinusulong din ng batas na ito ang kagalingang dapat makamit ng lahat ng mamimili. Itinatadhana ng batas na ito ang mga pamantayang dapat sundin sa pagsasagawa at operasyon ng mga negosyo at industriya. Ang sumusunod ang binibigyang-pansin ng batas na ito: a. Kaligtasan at proteksiyon ng mga mamimili laban sa panganib sa kalusugan at kaligtasan. b. Proteksiyon laban sa mapanlinlang at hindi makatarungang gawaing may kaugnayan sa operasyon ng mga negosyo at industriya. c. Pagkakataong madinig ang reklamo at hinaing ng mga mamimili. d. Representasyon ng kinatawan ng mga samahan ng mamimili sa pagbalangkas at pagbuo ng mga patakarang pangkabuhayan at panlipunan.

WALONG KARAPATAN NG MAMIMILI Ang Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry) ay naglabas ng walong karapatan ng mga mamimili upang maging gabay sa kanilang transaksiyon sa pamilihan.

1. Karapatan sa mga pangunahing pangangailangan May karapatan sa sapat na pagkain, pananamit, masisilungan, pangangalagang pangkalusugan, edukasyon at kalinisan upang mabuhay.

65

2. Karapatan sa Kaligtasan May karapatang bigyan ng katiyakang ligtas at mapangangalagaan ka laban sa pangangalakal ng mga panindang makasasama o mapanganib sa iyong kalusugan.

3. Karapatan sa Patalastasan May karapatang mapangalagaan laban sa mapanlinlang, madaya at mapanligaw na patalastas, mga etiketa at iba pang hindi wasto at hindi matapat na gawain. Ito ay kailangang malaman ng mga mamimili upang maiwasan ang pagsasamantala ng iba.

4. Karapatang Pumili May karapatang pumili ng iba’t ibang produkto at paglilingkod sa halagang kaya mo. Kung ito ay monopolisado ng pribadong kompanya man, dapat na magkaroon ka ng katiyakan sa kasiya-siyang uri at halaga ng produkto nila.

5. Karapatang Dinggin May karapatang makatiyak na ang kapakanan ng mamimili ay lubusang isaalang-alang sa paggawa at pagpapatupad ng anumang patakaran ng pamahalaan.

6. Karapatang Bayaran at Tumbasan sa Ano mang Kapinsalaan May karapatang bayaran at tumbasan sa ano mang kapinsalaan na nagbuhat sa produkto na binili mo. May karapatan kang mabayaran sa ano mang kasinungalingan o mababang uri ng paninda o paglilingkod na ibibigay o ipinagbibili kahit na ito ay sa pagkakamali, kapabayaan o masamang hangarin. Dapat na magkaroon ka ng walang bayad na tulong sa pagtatanggol sa hukuman o nang pag-aayos sa paghahabol.

7. Karapatan sa Pagtuturo Tungkol sa Pagiging Matalinong Mamimili May karapatan sa consumer education, nagtatanong at nagtatanggol sa iyong karapatan. Ito ay nagtataglay ng karapatan sa katalinuhan at kaalaman na kinakailangan upang makagawa ng hakbanging makatutulong sa mga desisyong pangmamimili.

8. Karapatan sa Isang Malinis na Kapaligiran May karapatan sa kalayaan, pagkakapantay-pantay at sapat na mga kalagayan sa buhay na nagbibigay pahintulot sa isang marangal at maayos na pagkatao at ikaw ay may malaking pananagutan na pangalagaan at pagbutihin ang iyong kapaligiran para sa kalusugan at kinabukasan ng ating saling lahi. 66

LIMANG PANANAGUTAN NG MGA MAMIMILI Ang Kagawaran ng Kalakalan at Industriya ay nagpalaganap rin ng limang pananagutan ng mga mamimili. Ang sumusunod ay ang mga pananagutang binabanggit: 1. Mapanuring Kamalayan - ang tungkuling maging listo at mausisa tungkol sa kung ano ang gamit, halaga, at kalidad ng mga paninda at paglilingkod na ating ginagamit. 2. Pagkilos - ang tungkuling maipahayag ang ating sarili at kumilos upang makatiyak sa makatarungang pakikitungo. Kung tayo’y mananatili sa pagwawalang-bahala, patuloy tayong pagsasamantalahan ng mga mandarayang mangangalakal. 3. Pagmamalasakit na Panlipunan - ang tungkuling alamin kung ano ang ibubunga ng ating pagkonsumo ng mga kalakal at serbisyo sa ibang mamamayan, lalonglalo na ang pangkat ng maliliit o walang kapangyarihan, maging ito ay sa lokal, pambansa, o pandaigdig na komunidad. 4. Kamalayan sa Kapaligiran - ang tungkuling mabatid ang kahihinatnan ng ating kapaligiran bunga ng hindi wastong pagkonsumo. Kailangang pangalagaan natin ang ating likas na kayamanan para sa ating kinabukasan. 5. Pagkakaisa - ang tungkuling magtatag ng samahang mamimili upang magkaroon ng lakas at kapangyarihang maitaguyod at mapangalagaan ang ating kapakanan. CONSUMER PROTECTION AGENCIES Ang sumusunod ay mga ahensiya ng pamahalaan na tumutulong upang maisulong ang kapakanan ng mga mamimili: Bureau of Food and Drugs (BFAD) - hinggil sa hinaluan/pinagbabawal/maling etiketa ng gamot, pagkain, pabango, at make-up. City/Provincial/MunicipalTreasurer - hinggil sa timbang at sukat, madayang (tampered) timbangan at mapanlinlang na pagsukat. Department of Trade and Industry (DTI) - hinggil sa paglabag sa batas ng kalakalan at industriya-maling etiketa ng mga produkto, madaya at mapanlinlang na gawain ng mga mangangalakal. Energy Regulatory Commission (ERC) - reklamo laban sa pagbebenta ng diwastong sukat o timbang ng mga gasolinahan at mga mangangalakal ng “Liquied Petroleum Gas.” Environmental Management Bureau (DENR-EMB) - namamahala sa pangangalaga sa kapaligiran (polusyon-halimbawa ay pagsalaula sa hangin at tubig). 67

Fertilizer and Pesticide Authority (FPA) - hinggil sa hinaluan/pinagbabawal/maling etiketa ng pamatay-insekto at pamatay-salot. Housing & Land Use Regulatory Board (HLURB) - nangangalaga sa mga bumibili ng bahay at lupa pati na rin ang mga subdibisyon. Insurance Commission - hinggil sa hindi pagbabayad ng kabayaran ng seguro Philippine Overseas Employment Administration (POEA ) - reklamo laban sa illegal recruitment activities. Professional Regulatory Commission (PRC) - hinggil sa mga hindi matapat na pagsasagawa ng propesyon kabilang na ang mga accountant, doctor, engineer , atbp. Securities & Exchange Commission (SEC) - hinggil sa paglabag sa binagong Securities Act tulad ng pyramiding na gawain. Halaw mula sa Leaet ng Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry) at Bureau of Trade Regulation and Consumer Protection

Gawain 3: WQF DIAGRAM Ngayon ay muli nating sasagutan ang WQF Diagram na nasa ibaba. Itala sa kahong W (words) ang mga salitang may kaugnayan sa pagkonsumo. Sa kahong Q (questions), ay muling bumuo ng tatlo hanggang limang tanong na nais mong masagot tungkol sa pagkonsumo. Sa bilog na F (facts), isulat ang iyong mga bagong natutuhan tungkol sa paksa. PAGKONSUMO

W _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________

F

Q _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________

_______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa pagkonsumo, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang mga iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng konseptong ito. 68

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa pagkonsumo. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa pagkonsumo upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

Gawain 4: MATALINO AKONG KONSYUMER Ngayong alam mo na ang mga katangian ng isang matalinong konsyumer, suriin mo naman ang iyong sarili bilang isang konsyumer. Mahalagang sagutin mo sa susunod na pahina ang tsart ng buong katapatan upang magsilbi itong gabay sa pagpapaunlad ng iyong katangian bilang konsyumer. Markahan ang iyong sarili bilang konsyumer. Lagyan ng tsek () ang bawat pamilang: 1 – napakatalino 2 – matalino

3 – di-gaanong matalino 4 – mahina 4

3

2

1

1. Madaling maniwala sa anunsiyo 2. Mapagmasid 3. Alam kung ano ang gagawin sa oras na makabili ng depektibong produkto 4. Mahilig tumawad 5. Matipid 6. Alam ang karapatan at pananagutan 7. May listahan ng bibilhin 8. Mabilis magdesisyon 9. Sumusunod sa badyet 10. Mahilig sa mura ngunit de kalidad na bilihin Halaw mula sa Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.) Project EASE: Araling Panlipunan IV. DECS. Pasig City.


1. Kung may mga sagot kang 3 at 4 sa tsart sa bawat isang katangian, ano-ano ang mga dapat mong gawin upang mabago ang mga katangiang ito? 2. Kung may mga sagot kang 1 at 2 sa tsart, ano ang epekto sa iyo ng mga katangian mong iyon? Bakit? 69

Gawain 5: LIGHTS, CAMERA, ACTION! Gumawa ng dula-dulaan na magpapakita ng sumusunod na tema: (Maaaring ang gawaing ito ay pauna nang ibinigay ng inyong guro upang mapaghandaan ang dula-dulaan). Unang Pangkat – Katangian ng Matalinong Mamimili Ikalawang Pangkat – Mga Karapatan ng Mamimili Ikatlong Pangkat – Mga Tungkulin ng Mamimili Gagamitin ang rubrik sa ibaba sa pagbibigay ng marka sa dula-dulaan: Iskrip

Maayos at malinaw ang pagkakasunod-sunod ng mga ideya

5 puntos (pinakamataas)

Presentation (Pagpapalabas)

Nagpapakita ng pagkamalikhain


Characters (Tauhan)

Makatotohanang pagganap


Theme (Paksa)

May kaisahan at organisado ang diwa


Relevance (Kaangkupan)

Maaaring gamitin ang sitwasyon sa pang-araw-araw na pamumuhay.


Pamprosesong Tanong: Para sa unang pangkat: Ano-anong katangian ng matalinong konsyumer ang ipinakita ng unang pangkat? Bakit kailangang magtanong-tanong muna ng presyo at lugar kung saan dapat mamili ng mga produkto o serbisyo? •

•

Para sa ikalawang pangkat: Ano-anong karapatan ng mga konsyumer ang ipinakita ng ikalawang pangkat? Bakit kailangang malaman natin ang ating mga karapatan bilang mga konsyumer? Ano sa tingin mo ang karapatan ng konsyumer ang madalas na hindi napapahalagahan? Magbigay ng mga sitwasyon. •

•

•

Para sa ikatlong pangkat: Ano-ano ang tungkulin ng konsyumer ang ipinakita ng pangatlong pangkat? Ano-ano ang kahalagahan ng paghingi ng resibo sa mga produkto at serbisyong binili? • •

70

•

Bakit kailangang umiwas sa pagbili ng mga produktong hindi kumpleto ang label na nakasulat sa pakete, halimbawa manufacturer, expiry date, at ingredients?

Gawain 6: KARAPATAN MO, IPAGLABAN MO! Ipagpalagay na ikaw ay nakabili o nakagamit ng produkto o serbisyo na binabanggit sa ibaba. Gumawa ng kaukulang letter of complaint na ipararating sa kinauukulang ahensiya ng pamahalaan. Mamili lang ng isang sitwasyon. 1. 2. 3. 4. 5.

Depektibong cellphone Lip balm na naging sanhi ng pamamaga ng iyong labi Double dead na karne ng manok Maling timbang ng asukal Serbisyong hair rebonding na naging sanhi ng pagkasunog ng iyong buhok

Gawain 7: BABALIK KA RIN Ngayon ay maaari mo nang balikan ang unang gawain sa aralin upang maitala ang lahat ng bagay at impormasyon na iyong natutuhan. Ilagay o isulat ito sa isang buong papel at ipunin sa iyong portfolio ang naging kasagutan para mabasa ng guro at mabigyan ng grado.

Mga paksang malinaw na natutuhan

Mga paksang kailangan pa ng karagdagang paliwanag

Transisyon sa Susunod na Aralin Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng pagkonsumo kabilang ang mga karapatan at pananagutan ng isang konsyumer. Upang maitaguyod ang kagalingan ng mga konsyumer, ang pamahalaan ay nagtatag ng mga ahensiya na tutulong at gagabay para isulong ang kanilang kapakanan. Ang susunod na aralin ay tatalakay sa konsepto ng produksiyon.

71

PANIMULA

Sa ating pang-araw-araw na buhay, kaakibat ng ating pagkonsumo ay ang produksiyon upang matugunan ang ating mga pangangailangan at kagustuhan. Ngunit, naitanong mo na ba sa iyong sarili kung papaano nabuo ang mga produkto at serbisyo? Kung ano ang mga sangkap na kinakailangan upang ito ay mabuo? Ang proseso sa paglikha ng mga produkto at serbisyo ay tinatawag na produksiyon. Sa pagtahak sa landas ng kaalaman, ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong interes at magdudulot sa iyo ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito inaasahang ikaw ay makapagpapaliwanag sa kahulugan ng produksiyon, mapahahalagahan ang mga salik at implikasyon nito sa pang araw-araw na pamumuhay.

ARALIN 6 PRODUKSIYON

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa produksiyon at kung gaano kahalaga ang produksiyon at mga salik nito sa pangaraw-araw na pamumuhay.

Gawain 1: INPUT

OUTPUT

Isulat sa loob ng kahon ng input ang mga bagay na kailangan upang mabuo ang produktong makikita sa output na nasa susunod na pahina.

72

t u p t u O

t 1. 11 u p 2. n I 3. 4. 5. 6.

t u p t u O

t 1. 1 2 u p2. n I 3. 4. 5. 6.

321

t u p t u O

t 1. u p 2. n I 3. 4. 5. 6.

Pamprosesong Tanong: 1. Nahirapan ka ba sa pag-iisip ng mga input o sangkap na kailangan para sa output ? Bakit? 2. Sa iyong palagay, ano ang ugnayan ng mga sangkap na nasa kahon ng input at ang larawan na nasa kahon ng output ? 3. Ano ang katawagan sa proseso na nag-uugnay sa kahon ng input at sa kahon ng output ?

73

Gawin 2: TRAIN MAP Ayusin ang mga larawan ayon sa pagkakasunod-sunod ng pagkakabuo ng produkto. Ilagay ang bilang ng larawan sa mga kahon sa ibaba.

1.1 1

2. 21

3. 31

4. 41

Pamprosesong Tanong: 1. Sa iyong palagay, paano nagkakaugnay-ugnay ang mga larawan? 2. Ano ang naging batayan mo sa pagsasaayos ng larawan? 3. Ano ang tawag sa prosesong naganap mula sa una hanggang sa ikaapat na larawan?

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa produksiyon. 74

Gawain 3: IRF Chart Ano ang naging karanasan mo sa pagsagot sa mga naunang gawain? Paunang gawain pa lamang ang iyong sinagutan, sa mga susunod na gawain ay inaasahang matutuklasan mo ang mga tamang kasagutan. Pagkatapos ng mga gawain ay maaari mong balikan at itama ang iyong sagot. Magpatuloy ka. Sagutin ang IRF Chart. Isulat mo sa hanay ng I – initial ang kasagutan sa tanong na ano ang produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay? Ang dalawang natitirang hanay ay sasagutan mo sa mga susunod na bahagi ng pag-aaral mo sa paksa. IRF Chart I- nitial Answer R- evised Answer F- inal Answer

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa produksiyon, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng produksiyon.

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa produksiyon. Mula sa mga inihandang gawain at teksto, inaasahang magagabayan ka upang masagot kung gaano kahalaga ang produksiyon at mga salik nito sa pang-araw-araw na pamumuhay. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina.

75

KAHULUGAN NG PRODUKSIYON Hindi lahat ng bagay sa kapaligiran ay maaaring ikonsumo agad ng tao. Minsan kailangan pang idaan sa proseso ang isang bagay upang maging higit na mapakinabangan. Halimbawa, ang kahoy o troso ay maaaring gamiting panggatong upang mapakinabangan. Ngunit, maaari din itong gamitin upang makabuo ng mesa. Ang produksiyon ay proseso ng pagpapalit anyo ng produkto sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga salik upang makabuo ng output . Ang mga salik na ginamit sa pagbuo ng produkto ay tinatawag na input. Sa atin halimbawa, ang output ay ang mesa at silya. Ang mga input ay ang mga bagay na kinailangan upang mabuo ang produkto. Ang mga input na kahoy, makinarya, kagamitan, at manggagawa na ginamit sa pagbubuo ng produktong mesa o silya ay mga salik ng produksiyon. Mga Salik ng Produksiyon

lupa

paggawa Produksiyon

kapital

entrepreneurship

Nagiging posible ang produksiyon sa pagsasama-sama ng mga salik ( factors of production) tulad ng lupa, paggawa, kapital, at entrepreurship. Suriin ang kahalagahan ng sumusunod na salik at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay. Lupa bilang Salik ng Produksyon Sa ekonomiks, ang lupa ay hindi lamang tumutukoy sa tinataniman ng mga magsasaka o pinagtatayuan ng bahay. Kasama rin dito ang lahat ng yamang likas sa ibabaw at ilalim nito, pati ang mga yamang-tubig, yamang-mineral, at yamang-gubat. Hindi tulad ng ibang salik, ang lupa ay may naiibang katangian sapagkat ito ay xed o takda ang bilang. Samakatuwid, ang wastong paggamit ng lupa ay mahalaga. Malaki man o maliit ang sukat nito, kailangang tiyakin ang pagkakaroon ng produktibong paggamit. 76

Paggawa bilang Salik ng Produksiyon Ang mga likas na yaman at mga hilaw na sangkap ay hindi magiging kapakipakinabang kung hindi gagamitin at gagawing produkto. Nangangahulugan ito na kailangan ang mga manggagawa sa transpormasyon ng mga hilaw na materyales sa pagbuo ng tapos na produkto o serbisyo. Ang lakas-paggawa ay tumutukoy sa kakayahan ng tao sa produksyon ng kalakal o serbisyo. May dalawang uri ang lakaspaggawa: ang mga manggagawang may kakayahang mental o silang mga tinatawag na may white-collar job. Mas ginagamit ng manggagawang may kakayahang mental ang kanilang isip kaysa sa lakas ng katawan sa paggawa. Halimbawa ng mga ito ay ang mga doktor, abogado, inhinyero, at iba pa. Ang katawagang white collar ay unang ipinakilala ni Upton Sinclair, isang Amerikanong manunulat noong 1919. Ang isa pang uri ng lakas-paggawa ay ang mga manggagawang may kakayahang pisikal o silang mga tinaguriang may blue collar job. Mas ginagamit naman nila ang lakas ng katawan kaysa sa isip sa paggawa. Halimbawa nito ang mga karpintero, drayber, magsasaka, at iba pa. Sahod o suweldo ang tawag sa pakinabang ng manggagawa sa ipinagkaloob na paglilingkod. Ang mga manggagawa ay may malaking ginagampanan sa ating pang-araw-araw na pamumuhay sapagkat ang kanilang paggawa ng produkto at serbisyo ang tumutustos sa ating pangangailangan. Kapital bilang Salik ng Produksiyon Ang kapital ay tumutukoy sa kalakal na nakalilikha ng iba pang produkto. Mas magiging mabilis ang paggawa kung may mga makinarya o kasangkapang gagamitin ang mga manggagawa. Ang mga kagamitang ito na gawa ng tao ay ginagamit sa paglikha ng panibagong kalakal ay isang halimbawa ng kapital. Ang kapital ay maaari ding iugnay sa salapi at imprastruktura tulad ng mga gusali, kalsada, tulay pati na ang mga sasakyan. Ang pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa ay hindi lamang nakadepende sa lupa at lakas-paggawa. Ayon sa artikulo ni Edward F. Denison na may pamagat na “The Contribution of Capital to Economic Growth” (1962), ang kapital ay isa sa mga salik sa pagtamo ng pagsulong ng isang bansa. Sa makabagong ekonomiya, nangangailangan ang mga bansa na mangalap ng malaking kapital upang makamtan ang pagsulong. Ang kabayaran sa paggamit ng kapital sa proseso ng produksiyon ay tinatawag na interes. Entrepreneurship bilang Salik ng Produksiyon Itinuturing na pang-apat na salik ng produksiyon ang entrepreneurship. Ito ay tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang tao na magsimula ng isang negosyo. Ang entrepreneur ang tagapag-ugnay ng naunang mga salik ng produksiyon upang makabuo ng produkto at serbisyo. Siya rin ang nag-oorganisa, nagkokontrol at nakikipagsapalaran sa mga desisyon sa mga bagay na makaaapekto sa produksiyon. Taglay ng isang entrepreneur ang pag-iisip na maging malikhain, puno ng inobasyon at handa sa pagbabago. Ayon kay Joseph Schumpeter, isang ekonomista ng ika-20 77

siglo, napakahalaga ng inobasyon para sa isang entrepreneur . Ipinaliwanag niya na ang inobasyon o patuloy na pagbabago ng entrepreneur sa kaniyang produkto at serbisyo ay susi sa pagtamo ng pagsulong ng isang bansa. Maliban sa pagiging magaling na innovator tulad ng paggamit ng makabagong pamamaraan at estilo sa paggawa ng produkto at pagkakaloob ng serbisyo, ang sumusunod ay ilan sa mga katangian na dapat taglayin upang maging matagumpay na entrepreneur : 1. Kakayahan sa pangangasiwa ng negosyo. 2. Matalas na pakiramdam hinggil sa pagbabago sa pamilihan. 3. May lakas ng loob na humarap at makipagsapalaran sa kahihinatnan ng negosyo. Ang tubo o prot ay tumutukoy sa kita ng isang entrepreneur . Ito ay kita ng entrepreneur matapos magtagumpay sa pakikipagsapalaran sa negosyo. Sinasabing hindi nakatitiyak ang entrepreneur sa kaniyang tubo dahil hindi pa niya alam ang kahihinatnan ng kaniyang pagnenegosyo. Ang produksiyon ang tumutugon sa ating pangangailangan. Kung walang produksiyon ay wala rin tayong produkto at serbisyo na ikokonsumo. Ang mga salik na lupa, paggawa, kapital, at entrepreneurship ay may malaking bahaging ginagampanan sa prosesong ito. Kapag ang mga salik na ito ay nag-ugnay-ugnay, ito ay magdudulot ng mga produkto at serbisyo na tutugon sa ating pang-araw-araw na pangangailangan. Gawain 4: CONCEPT MAPPING Punan ng angkop na salik ng produksiyon ang concept map na nasa susunod na pahina. Isulat sa loob ng bilog ang kahalagahan ng bawat isa sa proseso ng produksiyon. Sagutan ang tanong na nasa kahon. Salik/ kahalagahan

Salik/ kahalagahan

Mga Salik ng Produksiyon

Salik/ kahalagahan

Salik/ kahalagahan 78

Ano ang kahalagahan ng produksiyon at ng mga salik nito sa ating pang-araw-araw na pamumuhay?

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang salik ng produksiyon? Ipaliwanag ang ginagampanan ng bawat salik sa proseso ng produksiyon? 2. Sa iyong palagay, alin sa mga salik ang pinakamahalaga sa proseso ng produksiyon? Pangatwiranan.

Gawain 5: IKOT-NAWAIN Suriin at unawain ang dayagram sa ibaba na nagpapakita ng paikot na daloy ng produksiyon.

Input

• • • •

Proseso

• Pagsasama-sama ng mga input ng produksiyon

Lupa Paggawa Kapital Entrepreneurship

Output

• Produkto o serbisyong pangkunsumo; Produkto o serbisyo na gamit sa paglikha ng ibang produkto

Mga kabayaran sa Salik ng Produksiyon upa, sahod, interes, at kita

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang inilalarawan ng dayagram? 2. Batay sa dayagram, paano nauugnay ang input sa output ? Ipaliwanag. 3. Bilang mag-aaral, ano ang kahalagahan ng dayagram sa iyong pang-arawaraw na buhay?

79

Gawain 6: S P G – (SANGKAP sa PRODUKSYON i-GRUPO) A. Ilista ang mga bagay na ginamit sa paggawa ng sumusunod na produkto. Ihanay ang sumusunod kung ang salik ay lupa, lakas-paggawa, kapital, o entrepreneurship entrepreneurship.. Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa pagsagot. Produkto

Mga ginamit sa pagbuo ng produkto

Klasipikasyon ng Salik ng produksiyon

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Pinagkunan: https://www .google.com.ph/search?q=cell+phone&biw .google.com.ph/search?q=cell+phone&biw =1024&bih=499&source=lnms&tbm=isch&sa =X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHnGWyNM%253A%3Bq0o fBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F%252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252F tmo%252Fenp%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver%252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1. jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.t-mobile.com%252 jpg%3Bhttp%253A%252F%252F www.t-mobile.com%252Fcell-phone-dea Fcell-phone-deals.html%3B380%3B380 ls.html%3B380%3B380 Retrieved Retrieved on July 2, 2014 2014 https://www .google.com.ph/searc .google.com.ph/searc h?q=candy&biw=1024&bih=499&s h?q=candy&biw=1024&bih=499&s ource=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=paFpVJauN ource=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=paFpVJauN aa3mwXD64BA&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=gdcWwSdtOb6IxM%253A%3BOmbJU8kfHQcmLM% 3Bhttp%253A%252F%252Frack.1.mshcdn.com%252Fmedia%252FZgkyMDE0LzAxLzIzL2Q4L0NhbmR5LjBiNWJjLmpw ZwpwCXRodW1iCT k1MHg1MzQjCmUJanBn%252Fa6bf4dc5%252F496%252FCandy.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fmashable. com%252Fcategory%252Fcandy-crush%2 com%252Fcategory%25 2Fcandy-crush%252F%3B950%3B534: 52F%3B950%3B534: Retrieved on July 2, 2014 http://www.tummydiary.com/r http://www.tummydia ry.com/random-posts/happy andom-posts/happy-national-breakf -national-breakfast-day-heres-ou ast-day-heres-our-fave-pinoy-bre r-fave-pinoy-breakfast/: akfast/: Retrieved on July 2, 2014

Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang naging batayan batayan mo sa klasipikasyon klasipikasyon ng ng iba’t ibang ibang sangkap na na ginagamit sa produksiyon? 2. Ipaliwanag ang ang bahaging ginagampana ginagampanan n ng iba’t ibang salik ng produksiyon produksiyon sa pagbuo ng produkto at serbisyo. 80

Gawain 7: IRF CHART Sa pagkakataong ito, sagutan mo na ang IRF Chart. Kung iyong natatandaan ay isinulat mo ang iyong I–initial I– initial na na kasagutan sa tanong na “Ano ang produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay?” Ngayon naman ang iyong pagkakataon na baguhin o i- revise revise ang ang naunang kasagutan. Isaayos mo ang mga konsepto na taliwas sa iyong napag-aralan. Isulat ang iyong kasagutan sa bahagi ng revised. IRF Chart I- nitial Answer R- evised Answer F- inal Answer

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa produksiyon, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng konsepto ng produksiyon.

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa produksiyon ng negosyo. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga nasabing produksiyon upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

Gawain 8: NEWS ANALYSIS Basahin at pag-aralan ang balita na may pamagat na “Hataw sa Rice Production, Pararangalan”. Pagtuunan ng pansin ang nilalaman, organisasyon, mensahe, pagkamalikhain, at kapakinabangan ng binasang lathalain. Pagkatapos ay sagutan ang mga tanong. 81

Hataw sa rice production, production, pararangalan Posted by Online Balita on Mar 15th, 2013

CABANATUAN CITY – Nakatakdang gawaran ng Department of Agriculture (DA) ng “Agri-Pinoy Rice Achievers Award” ang mga lalawigan, bayan, at indibidwal na malaki ang ambag sa pagtamo ng hangarin ng pamahalaan na staple selfsufciency. Sinabi ni DA Regional Executive Director Andrew Villacorta na kabilang ang Nueva Ecija at Bulacan sa sampung top performing provinces sa buong bansa. Sila ay makakakuha ng tig-aapat na milyong pisong halaga ng mga proyekto. Kasama naman sa 48 na nagwagi sa municipal category at at makakatanggap ng tig-isang milyong pisong halaga ng mga proyekto ang Talavera, Guimba, General Tinio, Llanera, Sta. Rosa, Sto. Domingo, Cuyapo at Lupao sa Nueva Ecija at maging ang San Rafael sa Bulacan. May kabuuang 87 technicians technicians at opisyal naman sa Gitnang Luzon ang itinanghal na Outstanding Agricultural Extension Workers (AEW) na maguuwi maguuwi ng tig-Php20,0000 tig-Php20,0000 halaga ng insentibo. insentibo. May 350 iba pang AEWs, 10 10 irrigators’ associations at associations at tatlong small water impounding system associations sa associations sa buong kapuluan ang pagkakalooban din ng naturang pagkilala sa isang seremonya ngayong araw sa Philippine International Convention Center. Center. Nakapagtala ang Gitnang Luzon ng 138 porsyentong rice sufciency level noong nakaraang taon kahit pa sinalanta ito ng matinding pag-ulan dulot ng habagat. Sinabi ni Villacorta na umabot sa 3,220,607 metriko toneladang palay mula sa 675,781 ektarya ang naani, na ang average yield ay 4.77 metriko tonelada kada ektarya. Ang produksiyon noong 2012 ay 23 porsyentong mas mataas kompara sa 2,616,083 metriko toneladang naitala noong 2011 at ito ay nakaambag sa 18 porsyento ng pambansang produksyon alinsunod sa “Food Staple Self-Sufciency Program.“ Ayon sa Regional Agriculture Chief, ang pagsasanib ng mga programa at proyekto patungkol sa climate change adaptation ng adaptation ng mga tanggapan ng pambansa at lokal na pamahalaan ang dahilan ng agarang pagkabawi mula sa sakuna at paglago ng produksyon. – Light A. Nolasco Pinagkunan:http://www.balita Pinagkunan: http://www.balita.net.ph/2013/03/1 .net.ph/2013/03/15/hataw-sa-rice-pr 5/hataw-sa-rice-production-parara oduction-pararangalan/ ngalan/

Pamprosesong Tanong: 1. Aling mga pangunahing lalawigan at bayan ang nakatanggap nakatangg ap ng parangal na Agri Agri-Pinoy Rice Achievers Award? 2. Paano natamo ng mga bayan bayan at lalawigang ito ang ang mataas na antas ng produksiyon sa bigas? Paano kaya makatutulong ang mga salik ng produksiyon sa pagtaas ng produksiyon ng pagkain sa bansa? 3. Ano ang layunin ng ng “Food Staple Self-Sufciency Self-Sufciency Program” ng pamahalaan? 4. Paano nakatutulong sa atin ang pagkakaroon pagkakaroon ng mataas na antas ng produksiyon ng bigas?

82

Gawain 9: IRF CHART Muli mong balikan ang IRF Chart. Sa bahaging ito ay isusulat mo na ang iyong Final na kasagutan batay sa iyong pag-unawa sa paksang tinalakay. Inaasahan din na malinaw mo nang masasagot ang mga katanungang: Ano ang produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang araw-araw na pamumuhay? Handa ka na ba? Isulat mo na ang iyong Final na kasagutan. IRF CHART I-nitial Answer R-evised Answer F-inal Answer

Gawain 10: PAGBUO NG COLLAGE Bumuo ng apat na grupo sa klase at gumawa ng collage tungkol sa mga salik ng produksiyon. Pumili ng isa sa mga salik. Tiyaking may napiling magkakaibang salik ang bawat grupo. Gumupit ng mga larawan mula sa pahayagan o magasin at idikit ang mga ito sa isang buong kartolina. Lagyan ng maikling pahayag sa ibaba ng collage tungkol sa kahalagahan at kapakinabangan ng inyong napiling salik. RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COLLAGE Pamantayan

Deskripsyon

Puntos

1. Nilalaman

Naipakikita ang mga bumubuo, gamit, at kahalagahan ng salik ng produksiyon

10

2. Presentasyon

Maayos at malinis ang presentasyon

10

3. Malikhaing Pagbuo

Gumamit ng recycled materials at angkop na disenyo ayon sa salik na napili

10

4. Caption/ Pahayag

Naglalaman ang pahayag ng angkop na paliwanag ukol sa gamit at kahalagahan ng salik ng produksiyon

10

83

Nakuhang Puntos

Transisyon sa Susunod na Aralin Sa araling ito nalaman mo ang kahalagahan at bahaging ginagampanan ng bawat salik sa proseso ng produksiyon. Hindi magagampanan ng bahay-kalakal ang kaniyang bahagi sa ekonomiya kung wala ang mga salik. Ang susunod na aralin ay nakatuon pa rin sa bahay-kalakal. Susuriin sa susunod na aralin ang iba’t ibang organisasyon ng negosyo.

PANIMULA

Ang negosyo ay may malaking ginagampanan sa ekonomiya ng bansa. Ito ay pangunahing pinagmumulan ng trabaho at kita. May iba’t ibang uri ang negosyo batay sa laki ng puhunan at dami ng kasapi. Tutuklasin sa araling ito ang mga katangian at tungkulin ng iba’t ibang organisasyon ng negosyo. May iba’t ibang gawain na inihanda at tataya sa iyong kaalaman hinggil sa paksa. Pagkatapos ng aralin, inaasahang maisasabuhay mo ang pagkaunawa sa konsepto ng organisasyon ng negosyo at ang mga tungkulin nito.

ARALIN 7: MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa mga organisasyon ng negosyo at kung ano-ano ang mga katangian at tungkulin ng ibat-ibang organisasyon ng negosyo.

84

Gawain 1: BUSINESS AS USUAL Suriin ang mga larawang nasa susunod na pahina. Matapos nito, sagutin ang katanungan sa mga pamprosesong tanong.

Aling Sonia’s Sari- Sari Store

Bernice and Vina Beauty Parlor

http://pinoytransplantiniowa.fles.wordpress. com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg. Retrieved on November 7, 2014

http://www.nacentralohio.com/wp-content/up loads/2013/03/Virtue-Vegan-Salon-logo.jpg Retrieved on November 7, 2014

San Roque Multi-Purpose Cooperative

San Gabriel Corporation

http://blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/wp-content/uploads/2012/04/Co-ops.jpg. Retrieved on November 7, 2014

http://www.visitinclinevillage.com/wp-content/ uploads/2011/11/business-crystal-bay-incline-vil lage-llc-corporation.jpg. Retrieved on November 7, 2014

Pamprosesong Tanong: 1. 2. 3. 4.

Tungkol saan ang mga larawan na ipinakita sa itaas? Pare-pareho ba ang mga negosyo ayon sa laki ng puhunan? Kung pagbabatayan ang bilang ng nagmamay-ari, pare-pareho rin ba ito? May kilala ka bang nagmamay-ari ng negosyo? Ilan ang nagmamay-ari nito?

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang WQF Chart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto ng mga organisasyon ng negosyo. 85

Gawain 2: WQF DIAGRAM Gawan ng WQF Diagram ang paksa ukol sa organisasyon ng negosyo. Isaalang-alang ang sumusunod na panuto sa pagbuo nito: 1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang maiuugnay sa paksa. 2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot tungkol sa paksa. 3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Babalikan ito pagkatapos ng Pagnilayan.

Mga Organisasyon ng Negosyo

F

Q

W

s d r o W

s t c a F

s n o i t s e u Q

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa mga organisasyon ng negosyo, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng mga organisasyon ng negosyo.

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa mga organisasyon ng negosyo. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung ano-ano ang mga katangian at tungkulin ng iba’t ibang organisasyon ng negosyo. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina. 86

MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO Ang negosyo ay tumutukoy sa anumang gawaing pang-ekonomiya na may layuning kumita o tumubo. May apat na pangkalahatang uri ng organisasyon ng negosyo. Ang mga ito ay ang (1) sole proprietorship, (2) partnership, at (3) corporation (4) cooperative. Sole Proprietorship Ang sole proprietorship ay negosyo na pag-aari at pinamamahalaan ng isang tao. Ang nagmamay-ari ay tinatawag na sole proprietor o sole trader . Siya ang may kabuuang kapangyarihan at responsibilidad sa negosyo. Pag-aari niya ang lahat ng mga bagay na nauukol sa negosyo at lahat ng kapital ay nagmumula sa kaniya. Siya ang nakikipagsapalaran at humaharap sa lahat ng pagsubok o hamon. Ang lahat ng kita at pagkalugi ay tanging sa kaniya lamang. Siya ang nangangasiwa sa lahat ng gawain na ang layunin ay kumita. Wala o mas kaunti ang mga nauukol na mahihigpit na usaping legal sa mga ganitong uri ng organisasyon. Ang kakayahan ng maliliit na negosyo na umuunlad ay nakadepende sa kakayahan ng sole proprietor . Kung mangangailangan siya ng maraming pondo, maaaring kumuha siya ng karagdagang pondo mula sa kaibigan, bangko, o kita ng negosyo. Bilang kabahagi sa pagsulong ng ekonomiya, naging papel ng sole proprietor ang magbigay ng hanapbuhay sa mga mamamayan sa pamamagitan ng maliliit na negosyo na matatagpuan sa mga pamayanan. Partnership Ang partnership ay isang organisasyong binubuo ng dalawa o higit pang indibidwal na nagkasundo at sumasang-ayong paghatian ang mga kita at pagkalugi sa pagtatayo ng isang negosyo. Ang mga kasapi ng isang partnership ay tinatawag na partners. Ang mga kasapi ng ganitong uri ng samahan ay maaaring tawaging general partners o limited partners. Sa unang uri, ang mga partner ay pantay-pantay na pinangangasiwaan ang isang negosyo samantalang ang mga kasapi ay mayroon ding pantay-pantay na pananagutan sa mga maaaring maging pagkakautang at pagkalugi. Samantala, sa ikalawang uri, ang mga partner ay maaaring mamuhunan subalit wala silang tuwirang pakikilahok sa pangangasiwa. Maging sa puhunan, ang tanging pananagutan ng limited partners ay nakatuon lamang sa halaga na kanilang ibinigay na puhunan sa negosyo. Corporation Corporation o korporasyon ang pinakamasalimuot na organisasyon ng negosyo. Kadalasan, ito ang may pinakamaraming bilang ng mga nagmamay-ari. Ito rin ay may mga legal na katauhan na hiwalay sa katauhan ng mga taong nagmamayari, kumokontrol, at nagpapatakbo ng korporasyon. Ang korporasyon ay maaaring 87

bumili at magbenta ng mga ari-arian, pumasok sa mga kontrata, magsampa ng kaso, at nararapat na magbayad ng buwis. Katangian din nito ang limitadong pananagutan ng mga may-ari at ang pagbibigay ng mga bahagi o shares sa anyo ng mga stocks, at ang pananatili nito ay isang mahalagang bagay. Ang proseso ng pagiging isang korporasyon ay tinatawag na incorporation. Ito ay nagbibigay sa kompanya ng katayuang legal na hiwalay sa mga nagmamay-ari. Dahil dito, nabibigyang proteksiyon ang mga nagmamay-ari mula sa mga pananagutan, halimbawang ang kompanya ay mahabla. Ang kondisyong ito ay tinatawag na limitadong pananagutan (limited liability ).Sa pamamagitan ng incorporation, ang mga may-ari ng korporasyon ay walang pananagutan sa utang ng kompanya. Kung ang kompanya ay malugi, ang tanging mawawala sa may-ari ay ang salapi na kanilang pinuhunan bilang common stock . Cooperative Mayroon pang ibang uri ng samahan ng negosyante. Ito ang kooperatiba na binubuo ng mga kasapi na karaniwan ay hindi bababa sa 15 miyembro na kabahagi sa puhunan at tubo. Pangunahing layunin ng kooperatiba ang makapagbili o makapagbigay ng mga produkto at serbisyo sa mga kasapi sa pinakamababang halaga. Sa isang kooperatiba, kabahagi ang mga kasapi sa pagtatatag at pamamalakad ng samahan kaya interesado silang magtulong-tulong sa ikatatagumpay ng kanilang samahan. Nagaganyak din silang magtipon ng karagdagang puhunan sa pagnanais na lumago ang negosyo. Higit sa lahat, hinahati-hati ng pantay ang kapakinabangan ng samahan. Sa kabilang dako, maliit ang tubong natatanggap ng mga kasapi sa sapingpuhunang ipinasok sa kooperatiba dahil na rin sa hindi pangunahing layunin nito ang magkaroon ng malaking tubo. Gayundin, kulang sa kapital ang isang kooperatiba. Maliit lamang ang saping puhunan na inilalagay rito kung ihahambing sa isang korporasyon. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & R illo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.

88

Gawain 3: CHECKLIST Tukuyin at lagyan ng tsek kung anong uri ng organisasyon ng negosyo ang inilalarawan sa bawat bilang.

Katangian

Sole Proprietorship

Partnership

Corporation

Cooperative

1. Isang organisasyon na binubuo ng dalawa o higit pang indibidwal na sumasang-ayon na paghahatian ang mga kita at pagkalugi ng negosyo. 2. Layunin nito na makapagbigay ng mga produkto at serbisyo sa mga kasapi sa pinakamababang halaga. 3. Pag-aari at pinamamahalaan ng iisang tao. 4. Bahagi ng tubo ng organisasyong ito ay ipinamamahagi sa mga stockholder . 5. Binubuo ng hindi bababa sa 15 tao at pinagtitipon- tipon ang kanilang pondo upang makapagsimula ng negosyo. Gawain 4: TSART NG KALAKASAN - KAHINAAN Gamit ang tsart, isulat ang kahinaan at kalakasan ng bawat organisasyon ng negosyo. KAHINAAN

ORGANISASYON NG NEGOSYO Isahang Pagmamay-ari Sosyohan Korporasyon Kooperatiba 89

KALAKASAN

Gawain 5: ISANG PANAYAM Makibahagi sa inyong pangkat. Magsagawa ng interbyu sa nagmamay-ari ng isang tindahang sari-sari o kaya ay isang miyembro ng isang kooperatiba na malapit sa inyong lugar. Itala ang mga sasabihin nila ukol sa kahinaan at kalakasan ng kanilang negosyo. Ikompara ito sa iyong nagawang katangian. Iulat ito sa klase. Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa mga organisasyon ng negosyo, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ukol sa mga organisasyon ng negosyo. PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa produksiyon. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng produksiyon at mga salik nito upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

Gawain 6: 3M’s MAGPLANO, MAGSIGURO, MAGNEGOSYO! Makibahagi sa inyong pangkat. Bumuo ng isang mini business plan gamit ang natutuhan sa Technology and Livelihood Education para sa binabalak na negosyo ng grupo. Punan ng kaukulang tugon at impormasyon ang chart base sa mga nakapaloob sa business plan. Tugon/ Impormasyon

Mga Nakapaloob sa Business Plan 1. Hangarin o misyon ng negosyo 2. Ang pagkakaiba ng iyong negosyo sa ibang negosyo 3. Magiging mga kliyente (Target Market) 4. Magiging mga karibal o kakompitensiya 5. Uri ng produkto o serbisyo na ibebenta 6. Mga pamamaraan o estratehiyang gagamitin sa pagbebenta 7. Panggagalingan ng puhunan at papaano ito gagamitin 8. Inaasahang kikitain sa loob ng 1 hanggang 3 taon

90

Pamprosesong Tanong: 1.

2.

Ano ang business plan? Paano ito makatutulong sa pagsisimula ng isang negosyo? Sa iyong palagay, ano ang pinakamahalagang salik sa pagtatagumpay ng isang negosyo? Ipaliwanag.

Gawain 7: WQF DIAGRAM Sa puntong ito, itala mo na ang iyong mga sagot sa kahon na naglalaman ng facts. Mga Organisasyon ng Negosyo

W s d r o W

F

Q

s t c a F

s n o i t s e u Q

Gawain 8: TALA NG TAGUMPAY Magdaos ng round table discussion ukol sa paksang “Kuwento ng Tagumpay”. Mag-imbita ng mga matagumpay na negosyante sa komunidad. Ang mga panauhin ay magbabahagi ng mga kaalaman at kahusayan sa kanilang larangan. Mula sa mga narinig na kaisipan at payo sa mga panauhin, magtala ka ng mahahalagang bagay sa iyong narinig. Gumawa ng tala gamit ang Three Column Notes.

Tagapagsalita / Paksa

Ano ang natutuhan mo mula sa tagapagsalita?

91

Tala ng iyong mga ideya, kaisipan, at opinyon

Gawain 9: REPLEKSIYON Mula sa mga tala na nakuha sa tagapag-salita, gumawa ng isang repleksiyon na may kinalaman sa pagiging matalino at mapanagutang may-ari ng bahay-kalakal. Maaaring pumili ng isang tanong o paksa sa ibaba: a. Paano ako magiging responsable at makatarungang bahay-kalakal? b. Ano ang maaari kong ipangako upang masiguro na makatarungan ako sa pagpepresyo sa pamilihan? c. Paano ko mapangangalagaan ang aking interes bilang bahay-kalakal at paano ko naman mapangangalagaan ang interes ng aking kostumer? RUBRIK PARA SA REPLEKSIYON Pamantayan Nilalaman

Estilo

Mekaniks

Deskripsiyon

Puntos

Nakapaloob sa repleksiyon ang mahahalagang impormasyon ukol sa pagiging matalino at mapanagutang bahay-kalakal.

50

Malikhain ang pagkakasulat ng repleksiyon, pumili ang may-akda ng mga angkop na salita upang maipahayag ang kanyang saloobin ukol sa pagiging matalino at mapanagutang mamimili.

30

Nasunod ang lahat ng mekaniks sa pagsulat ng repleksiyon.

20

Kabuuang Puntos

Nakuhang Puntos

100

MAHUSAY! Natapos mo na ang iyong mga gawain! ISABUHAY Ngayong inaasahang lubos na ang iyong kaalaman ukol sa kahulugan ng ekonomiks, konsepto ng kakapusan, pangangailangan at kagustuhan, alokasyon, at produksiyon. Sa bahaging ito ng modyul ay ilalapat mo naman ang mga natutuhan sa iyong pang-araw-araw na buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang matalinong mag-aaral o mapanagutang negosyante sa hinaharap? Upang mabigyan ng kasagutan ang katanungang ito ay gagampanan mo ang isang gawain na mailalapat ang mga aral na iyong natutuhan.

92

Ang gawaing ito ay naglalayong maitampok o maitaguyod ang mga pinagkukunang-yaman na mayroon ang iyong komunidad. Bukod sa mga likas na yaman ay maaari ding maitampok ang produkto at serbisyo na kilala, mahalaga, at ipinagmamalaki ng komunidad na iyong kinabibilangan. Sa bahaging ito ng modyul ay inaasahang alam mo na at napag-aralan ang mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad at ang katangian at kahalagahan ng mga ito. Gawain 10: COMMUNITY ASSETS Pumili ng isa sa mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad. Magsagawa ng isang plano kung paano mo ito maitatampok o maipakikilala. Maaaring gamitin ang sumusunod bilang batayan sa paglalagay ng detalye sa iyong pagtatampok.

Pinagkukunang-yaman

Yamang-Lupa Malawak na taniman ng palay

Lokasyon kung saan ito Brgy. XYZ matatagpuan

Katangian

Kahalagahan sa Komunidad

Nakapag-aani ng isang libong tonelada ng palay sa isang anihan at nailuluwas sa iba’t ibang lalawigan at mga siyudad, tulad ng Laguna, Batangas, atbp. Nakatutulong ito sa pagkakaroon ng hanapbuhay ng maraming magsasaka. Dito nanggagaling ang pinakamalaking kita ng barangay at ng bayan atbp.

Mga paraan kung paano ito maitatampok

Upang magkaroon ng makabuluhang output ay iminumungkahing gumamit ng iba’t ibang estratehiya at kagamitan sa pagkatuto. Maaaring gamitin ang sumusunod na pamamaraan: 1. Pag-uulat sa klase gamit ang iba’t ibang kagamitang biswal o ulat na nakasulat sa kartolina, manila paper o anumang katulad nito at mga larawan ng lugar kung saan makikita ang pinagkukunang-yaman. 2. Pag-uulat sa klase gamit ang powerpoint sa presentasyon. 3. Pag-uulat sa klase gamit ang video clip presentation.

93

RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COMMUNITY ASSETS 4

3

2

1

Napakahusay

Mahusay

Nalilinang

Nagsisimula

Pagtatampok sa pinagkukunang-yaman

Komprehensibo at mahusay ang pagkakatampok ng pinagkukunangyaman sa pamamagitan ng pag-uugnay nito sa iba’t ibang aspekto ng kabuhayan ng komunidad.

Mahusay ang pagkakatampok ng pinagkukunang-yaman at naiugnay ito sa iba’t ibang aspekto ng kabuhayan ng komunidad.

Hindi gaanong naipakita ng pagtatampok ang kaugnayan ng pinagkukunang-yaman sa mga aspekto ng kabuhayan ng komunidad.

Hindi naipakita sa pagtatampok ang kaugnayan ng pinagkukunang-yaman sa mga aspekto ng pamumuhay.

Pinagkunan ng Datos

Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman tulad ng aklat, pahayagan, video clip, interview at iba pa.

Ibinatay sa iba’t ibang saligan ang mga kaalaman subalit limitado lamang ang nakuhang datos.

Ibinatay lamang ang impormasyon sa batayang aklat.

Walang batayang pinagkunan ng mga impormasyon.

Nailahad ang pangunahing kaalaman sa paksa at naibigay ang kahalagahan. Wasto at magkakaugnay ang mga impormasyon.

Nailahad ang pangunahing kaalaman sa paksa ngunit di wasto ang ilan. May impormasyon na hindi naipaliwanag.

Hindi lahat ng pangunahing kaalaman ay nailahad. May mga maling impormasyon at hindi naiugnay ang mga ito sa kabuuang paksa.

Ang mga pangunahing kaalaman sa paksa ay hindi nailahad at natalakay. Walang kaugnayan ang mga pangunahing impormasyon sa kabuuan ng gawain.

PAMANTAYAN

Kaalaman sa paksa

94

Transisyon sa Susunod na Modyul Naging mabunga ba ang iyong paglalakbay tungo sa pagtuklas, paglinang, at pag-unawa sa pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan sa matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay? Tinalakay natin dito ang mga konsepto ng ekonomiks bilang agham panlipunan, kakapusan at kakulangan, pangangailangan at kagustuhan, alokasyon, pagkonsumo, at produksiyon. Napagtanto mo na ang ekonomiks ay nakatuon sa kung paano tinutugunan ng tao ang kanyang walang katapusang pangangailangan. Nararapat na episyente at makabuluhan ang pagkonsumo upang magkaroon ng tamang alokasyon ng pinagkukunang-yaman. Ikaw bilang bahagi ng sambayanang ito ay may magagawa upang matugunan ang suliranin sa kakapusan. Ito ay sa pamamagitan ng pagbibigay ng mas matalinong pagtugon sa pangangailangan at hindi sa kagustuhan. Kasama sa pagpaplano sa tamang pagdedesisyon ay ang pag-alam sa pangangailangan ng tao (demand ) na nagiging basehan ng produksyon ng mga bagong produkto. Ang mga produktong ito ay tinatawag na supply . Ano ba ang supply at demand ? Ano ang nagaganap sa pamilihan sa pagbabago at paggalaw ng mga ito? Halina at tuklasin ang susunod na modyul.

PANGWAKAS NA PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.

(K)

1. Sa command economy , ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong kontrol at regulasyon ng; A. prodyuser. B. konsyumer. C. pamahalaan. D. pamilihan.

(K)

2. Maaaring umiiral ang kakapusan sa mga pinagkukunang-yaman tulad ng yamang-likas, yamang-tao at yamang-kapital. Ano ang dahilan ng kakapusan sa mga ito? A. dahil may limitasyon ang maraming pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao B. dahil sa malalakas na bagyo at iba pang kalamidad na sumisira sa mga likas na yaman C. dahil sa hoarding o pagtatago ng produktong ibinibenta sa pamilihan upang mapataas ang presyo ng produkto D. dahilan sa kawalan ng disiplina ng mga tao 95

(K)

3. Kung ikaw ay isang rasyunal na mag-aaral, paano ka dapat gumawa ng desisyon? A. isinasalang-alang ang relihiyon, paniniwala, mithiin, at tradisyon B. isinasalang-alang ang mga hilig at kagustuhan C. isinasalang-alang ang trade-off at opportunity cost sa pagdedesisyon D. isinasaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon

(K)

4. Ang paikot na daloy o circular ow ng ekonomiya ay nagpapakita ng ugnayan at ng gawain ng bawat sektor. Ano ang papel na ginagampanan ng sambahayan sa ekonomiya? A. naniningil ng buwis sa bahay-kalakal B. gumagamit ng mga salik ng produksiyon C. nagmamay-ari ng salik ng produksiyon D. nagbabayad ng upa o renta sa lupa

(K)

5. Dapat na bigyang-pansin ng pamahalaan ang produksiyon sapagkat ito ay isang gawaing pang-ekonomiya na: A. gumagamit ng mga produkto at serbisyo B. lumilinang ng likas na yaman C. lumilikha ng mga produkto at serbisyo D. namamahagi ng pinagkukunang-yaman

(P)

6. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng ekonomiks kung ang pagbabatayan ay ang konsepto ng kakapusan? A. Ito ay tumutukoy sa pag-aaral upang matutugunan ang walang katapusang pangangailanganat kagustuhan ng tao sa harap ng kakapusan. B. Ito ay tumutukoy sa agham ng pag-uugali ng tao na nakakaapekto sa kanyang rasyonal na pagdedesisyon. C. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga suliraning pangkabuhayan. D. Ito ay masusing pagpapasya ng tao sa pagtugon sa mga suliraning pangkabuhayan na kanyang kinakaharap.

(P)

7. Maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan ang kakapusan. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito? A. Maaari itong magdudulot ito ng pag-aaway, kaguluhan, at tunggalian ng mga pangkat ng tao. B. Maaari itong magdulot ng pagtaas ng presyo ng mga bilihin na makababawas sa kakayahan ng mga mamimili na bumili ng mga produkto. C. Maaari itong magdulot ng pag-init ng klima na pangunahing dahilan ng mas malalakas na bagyo at mahabang panahon ng El Niño at La Niña. D. Maaari itong magpataas sa pagkakataon na kumita ang mga namumuhunan. 96

(P)

8. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay samantalang ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawang desisyon (Case, Fair, and Oster, 2012). Ano ang dahilan kung bakit may trade-off at opportunity cost ? A. dahil walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao B. dahilan sa kawalan o limitado ang kaalaman sa pagpili at pagdedesisyon C. dahil may umiiral na kakapusan at kakulangan sa mga produkto at serbisyo D. upang makalikha ng mga produktong kailangan sa palengke 9. Ang sumusunod ay maaaring maganap kung uunahin ang pangangailangan kaysa kagustuhan, maliban sa _______. A. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin sa pagpili at pagkonsumo B. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman sa lahat ng tao C. maaaring malulutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan sa mga pinagkukunang-yaman D. magiging maayos ang pagbabadyet ng pamilya

(P)

10. Iayos ang herarkiya ng pangangailangan ni Abraham Maslow mula sa pinakamababa hanggang sa pinamataas na antas nito. 1. 2. 3. 4. 5. A. B. C. D.

(P)

responsibilidad sa lipunan pangangailangan sa karangalan pangangailangan sa sariling kaganapan pisyolohikal at bayolohikal pangangailangan sa seguridad

2, 3, 4, 5, 1 1, 2, 3, 4, 5 3, 2, 1, 5, 4 4, 5, 1, 2, 3

11. Mahalaga sa paglikha ng mga produkto at serbisyo ang bawat salik ng produksyon. Ang bawat salik ay may kabayaran kapag ginamit tulad ng A. upa sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista, at tubo sa entreprenyur B. ubo sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, upa sa kapitalista, at interes sa entreprenyur C. upa sa kapitalista, sahod sa lakas-paggawa, tubo sa may-ari ng lupa, at interes para sa entreprenyur D. sahod sa entreprenyur, upa sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista, at tubo sa entreprenyur 97

Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12 HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE Annual 2012 and 2013 AT CURRENT PRICES, IN MILLION PESOS At Current Prices ITEMS

2012

HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE 1. Food and Non-alcoholic beverages

2013

Growth Rate(%)

7,837,881 8,455,783

7.9

3,343,427 3,596,677

7.6

2. Alcoholic beverages, Tobacco

100,930

110,059

9.0

3. Clothing and Footwear

108,492

116,635

7.5

4. Housing, water, electricity, gas and other fuels

965,753 1,062,100

10.0

5. Furnishings, household equipment and routine household maintenance

310,249

326,101

5.1

6. Health

199,821

218,729

9.5

7. Transport

837,569

894,369

6.8

8. Communication

247,946

264,281

6.6

9. Recreation and culture

142,851

154,391

8.1

10. Education

302,772

334,586

10.5

11. Restaurants and hotels

291,460

318,553

9.3

12. Miscellaneous goods and services

986,611 1,059,301

7.4

Source: National Statistical Coordination Board (NSCB) Posted: 30 January 2014

(P)

12. Alin sa sumusunod na pahayag ang may katotohanan batay sa talahanayan? A. Malaking bahagi ng gastos sa pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa kalusugan. B. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang gastos sa pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013. C. Pinakamababa ang gastos sa pagkonsumo ng sambahayan sa transportasyon. D. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang gastos sa pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013.

(U)

13. Maituturing na production efcient ang mga punto ng PPF o Production Possibilities Frontier . Ano ang kaugnayan ng PPF sa kakapusan. Piliin ang pinakatamang sagot? A. Ang PPF ay nagpapakita ng mga maaaring plano batay sa kakayahan ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto. B. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng scarcity o kakapusan sa mga salik ng produksiyon. C. Sa pamamagitan ng PPF ay maipapakita ang iba’t ibang alternatibong magagamit sa paglikha ng produkto upang maging episyente ang 98

paggamit sa mga limitadong pinagkukunang-yaman. D. Ito ang mga plano upang kumita nang malaki ang mga namumuhunan at mabawi ang gastos sa paglikha ng produkto.

(U)

14. Dalawang magkaibang konsepto ang kagustuhan at pangangailangan. Masasabing kagustuhan ang isang produkto o serbisyo kapag higit ito sa batayang pangangailangan. Kailan maituturing na batayang pangangailangan ang isang produkto o serbisyo? A. kapag nakapagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawahan sa buhay ng tao B. kapag hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito C. kapag makakabili ka ng mas maraming bagay sa pamamagitan nito D. kapag ang produkto ay magagamit mo upang maging madali ang mahirap na gawain

(U)

15. Alin sa sumusunod ang may pinakawastong interpretasyon sa kasabihang “There isn’t enough to go around.” ni John Watson Howe? A. May limitasyon ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito sasapat sa pangangailangan ng tao. B. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay hahantong sa kakapusan. C. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga pinagkukunang-yaman. D. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong daigdig.

(U)

16. Papaano mo gagampanan ang iyong tungkulin bilang kasapi ng pangkat kung ikaw ay kabilang sa sistemang tradisyonal na ekonomiya,? A. Wala sapagkat iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa utos ng pamahalaan batay sa plano. B. Malaya kang makakikilos ayon sa sariling kagustuhan o interes nang hindi pinapakialaman ng pamahalaan. C. Tulong tulong sa pagsasagawa ang mga gawain at sa pakikinabang sa mga pinagkukunang-yaman. D. Malaya ang mamamayan subalit ang pamahalaan ay may kontrol pa rin sa ilang mga gawain.

(U)

17. Kailan mo masasabing matalino ang isang mamimili? A. kapag gumagamit ng credit card sa pamimili at laging inaabangan ang pagkakaroon ng sale B. kapag bumibili ng segunda mano upang makamura at makatipid C. kapag sumusunod sa badyet at sinusuri ang sangkap, presyo, at timbang ng produktong binibili D. kapag bumibili ng labis labis sa mga pangangailangan upang matiyak na hindi siya maubusan 99

Ekonomiks LM - Yunit 1

Recommend Documents