Ekonomiks TG U3

FOR DOWNLOADS VISIT DEPED TAMBAYAN http://richardrrr.blogspot.com/ 1. Center of top breaking headlines and current events related to Department of Education. 2. Offers free K-12 Materials you can use and share.

EKONOMIKS

Y P Araling Pan Panlipunan lipunan O C D E P E D Gabay sa Pagtuturo

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinur i ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected]. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

i All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

EKONOMIKS Araling Panlipunan – Gabay sa Pagtuturo Unang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Gabay sa Pagtuturo. Ang hindi nakipagkontrata nakipagkontrat a sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2 439-2204 204 o magmag-email email sa [email protected] ang mga may-akda at tagapaglathala.

Y P O C D E P E D

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph.D.

Mga Bumuo ng Gabay sa Pagtuturo

Konsultant: Dr.Jose V. Camacho, Jr., Amella L. Bello, Niño Alejandro Q. Manalo, at Rodger Valientes

Mga Manunulat: Bernard R. Balitao, Martiniano Mar tiniano D. Buising, Buising, Edward D.J. Garcia, Apollo D. De Guzman, Juanito L. Lumibao, Jr., Alex P. P. Mateo, at Irene Irene J. Mondejar Kontibutor: Ninian Alcasid, Romela M. Cruz, Larissa Nano, at Jeannith Sabela llustrator : Eric S. de Guia, Ivan Slash Calilung, Gab Ferrera, Marc Neil Vincent Marasigan,, Erich Garcia Marasigan Layout Artist: Ronwaldo Victor Ma. A. Pagulayan, Donna Pamella G. Romero Management Team: Dir. Joyce DR. Andaya, Dr. Jose D. Tuguinayo,Jr, Dr. Rosalie B. Masilang, Dr. Enrique S. Palacio, at Mr. Edward D. J. Garcia

Inilimbag Inilimb ag sa sa Pilip Pilipinas inas ng ___ __ __ __ __ _ Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Ofce Ofc e Address: Address: 5th Floor Mabini Bldg, DepEd DepEd Complex Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634 634-1 -1054 054 o 634 634-1 -1072 072 E-mail Address: [email protected] [email protected] om ii All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

EKONOMIKS Araling Panlipunan – Gabay sa Pagtuturo Unang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Gabay sa Pagtuturo. Ang hindi nakipagkontrata nakipagkontrat a sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2 439-2204 204 o magmag-email email sa [email protected] ang mga may-akda at tagapaglathala.

Y P O C D E P E D

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph.D.

Mga Bumuo ng Gabay sa Pagtuturo

Konsultant: Dr.Jose V. Camacho, Jr., Amella L. Bello, Niño Alejandro Q. Manalo, at Rodger Valientes

Mga Manunulat: Bernard R. Balitao, Martiniano Mar tiniano D. Buising, Buising, Edward D.J. Garcia, Apollo D. De Guzman, Juanito L. Lumibao, Jr., Alex P. P. Mateo, at Irene Irene J. Mondejar Kontibutor: Ninian Alcasid, Romela M. Cruz, Larissa Nano, at Jeannith Sabela llustrator : Eric S. de Guia, Ivan Slash Calilung, Gab Ferrera, Marc Neil Vincent Marasigan,, Erich Garcia Marasigan Layout Artist: Ronwaldo Victor Ma. A. Pagulayan, Donna Pamella G. Romero Management Team: Dir. Joyce DR. Andaya, Dr. Jose D. Tuguinayo,Jr, Dr. Rosalie B. Masilang, Dr. Enrique S. Palacio, at Mr. Edward D. J. Garcia

Inilimbag Inilimb ag sa sa Pilip Pilipinas inas ng ___ __ __ __ __ _ Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Ofce Ofc e Address: Address: 5th Floor Mabini Bldg, DepEd DepEd Complex Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634 634-1 -1054 054 o 634 634-1 -1072 072 E-mail Address: [email protected] [email protected] om ii All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Paunang Salita Pangunahing layunin ng KK-12 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang makahubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig. Ang gabay na gabay na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng Ekonomiks. Ang suliranin ng kakapusan ay binigyang diin at ang kaugnayan nito sa matalinong matali nong pagdedesisyon upang matugunan ang maraming pangangailangan at kagustuhan ng tao. Inaasahan na ang mga kaalaman at mga gawain sa dokumentong ito ay makatutulong upang higit na maipaunawa ang mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa Ekonomiks at pambansang pag-unlad. Batid din na malilinang ang kasanayan ng mga mag-aaral sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos, pagbuo, at pagsusuri ng mga graph, pagkokompyut, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon, at pag-unawa sa mga nangyayari sa kapaligiran na kanilang ginagalawan. Ipinakilala rin ang mga estratehiya sa pagtuturo ng ekonomiks upang matamo ang mga inaasahang kasanayan para sa magtatapos ng araling ito.

Y P O C D E P E D

Upang higit na maging makabuluhan ang pag-aar pag-aaral al ng ekonomiks, ang mga nagsulat ng gabay na ito ay gumamit ng mga aktuwal at napapanahong datos mula sa mga ahensiya ng pamahalaan. Naglagay rin ng mga larawan, ilustrasyon, at dayagram upang mas madali ang pag-unawa sa mga konsepto at aralin. Ang ilang mga terminolohiya ay hindi isinalin sa Filipino upang hindi mabago ang kahulugan at lubos itong maunawaan maunawaan ng mga mag-aaral. Sinikap ding ipaliwanag ang mga konsepto sa paraang madaling mauunawaan ng mga mag-aaral. Ang mga halimbawang ginamit ay kalimitang hinango sa karanasan ng mga mag-aaral sa araw-araw upang higit na maging kapana-panabik ang pagtuklas sa mga teorya at konseptong may kaugnayan sa ekonomiks. Binubuo ng apat na yunit ang gabay na ito. Ang bawat yunit ay nahahati naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks. Ekonomiks. Ang Yunit 2 ay ay nakatuon nakatuon sa Maykroekonomiks. Ang Yunit 3 ay nakatuon sa Makroekonomiks. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Mga Sektor Pang-ekonomiya at mga Patakarang Pang-ekonomiya. Halina at maligayang paglalakbay sa daigdig ng Ekonomiks at nawa’y maging instrumento ka sa pagsulong at pag-unlad ng ating bansa.

iii All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Talaan ng Nilalaman Yunit III: Makroekonomiks Panimula at Gabay na Tanong........................................................153 Mga Aralin at Saklaw ng Yunit.........................................................153 Mga Inaasahang Kakayahan...........................................................154 Panimulang Pagtataya......................................................................155 Aralin 1: Paikot na daloy ng Ekonomiya Alamin..................................................................................................161 Paunlarin.............................................................................................164 Pagnilayan..........................................................................................166

Y P O C D E P E D

Aralin 2: Pambansang Kita Alamin..................................................................................................170 Paunlarin..............................................................................................172 Pagnilayan...........................................................................................174

Aralin 3: Ugnayan ng Kita, Pag-iimpok at Pagkonsumo Alamin..................................................................................................178 Paunlarin.............................................................................................180 Pagnilayan...........................................................................................186

Aralin 4: Implasyon Alamin..................................................................................................189 Paunlarin..............................................................................................191 Pagnilayan...........................................................................................194 Aralin 5: Patakarang Piskal Alamin..................................................................................................198 Paunlarin.............................................................................................201 Pagnilayan..........................................................................................203 Aralin 6: Patakarang Pananalapi Alamin.................................................................................................208 Paunlarin.............................................................................................210 Pagnilayan..........................................................................................214 Isabuhay..............................................................................................216 Pangwakas na Pagtataya.................................................................218

vi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Y P O C D E P E D viii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Y P O C D E P E D ix All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

a m e T

7 1

7 1

7 1

t - i y a i a m s g g - p m i a g , a n n t o a d a a g a a g n g i p y m i i k g t n o n , a p g a o k a o d a n t h n a m b e m a n r - u a i y a u , s a g n g g g n h o p o o n a n u a g b a s e a n p g p i a h o k t i a p a g a p g r k a g p m g g n u g a a n n m n k a o s d n a a p s a n o t y p o a k a o o r g g s b u g m a k g p i a k a n u n n e a n n , p a u n h o l b o o b a t i t y a n a g i a s i s s t l a s s a ’ a a n a u k t u a a a u k k b t y g a o k i a y s n l a k g u a i i u s d n a i t m p g u s p i k g l a a t t a g e a t n n k a p a n s s a g o a g o s a i y h p a i o n n a t n y d o n a a a l g r m n g m p b d o a , i k k n i o n r a a , a g y a s n o g n a o p d o g n a a a w o y n p a t a k i u t a k i i s p l t m p l e n p g a m n g r p g a t a i u i e a n s u a s n a t r n i m s a a t d n n n p u m k o g p s o s m g a k . a a a p b g k n n a n n a e a n g a a g a a r s a a a l a D - l t p n a g i m s m a h p a a b h a i , a n g p a t , s g a a k i n y n m a k a i s m k u a l a a r a s b a i k s a m b a n a a y a k a g a y g n a s , i s a k i a p g n a s m s n , i i n l a m a a a i , a p a g k s p s a a n k h h i g a i g h a a a a a m l t s i n a i a u n n n p m a a l l p i o a a u g u a , h a t y m a p a g p a g p i h a l i r a a n g u a k t m s p g p a m a a p g , t a n a a p n p n g a n a a a p a g p a i p a r p o , m t a u y n a m a g s l a g n r t t a a a u t m m a p a m a u p s k a n k t s a n n a a a a t a g a k k s a y a n , d s i g a p a m a l a n l a k a a o n a a a n t n y a w p m k a w m a w u a t a , a a y , a a a s n g a m n n a g k n h a s m n k i u a u - a s o m - g y - a m a p k , u a g k g i g g n s a g g a n a , i l a a a p a a b n a P g k a P m m u r P y i s a s g g i n d o a g y i s r a a k s D r k a i o g P p u m n g o m y n s n n e I a t o y y n k a o o E l s K y a a a D s g a M K

Y P O C D E P E D o d a r G

8

9

0 1

s s

y t y a a n d d e 5 5 k e m t x x e o y w l l y a a / s r A d / d / h e i n i n 3 m m m i T 0 0 3 4

r a e y / s r e t r a u q 4 ; r e t r a u q / s k e e w 0 1

e 0 d 2 - 6 - 1 a r 1 3 7 G

: O R U T U T G A P A S S A R O G N G N A L I B

xix All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

9 S I G K M N A O T I N A O K B E

o t a t g a s a n , s o n u k g a i t E n m u g D n o t n n u O a o n r a C m k a t a e n a Y k u a p a g s i l n u n m a , y a n s p o i b u i g g t O k n n k T u u o a d U ) k h i n T s g a l o p r A i e a n i p n a i s K c i , p d n G n P a a e A t p a s e g a g a P p n n k i A m t l t m S o i a a g k C m n n a N a a a k A g p g a n i Y i g g s l a m i A n a r a a , T a P k h n e g N a g a L t A ( p n n i a u o M h p g n a g a A i l n a n P a a u p p t g t a a n a ) M a m d p n , r g y a a a a d n g y N P i a l A n m n n a n . A g N t Y a a a g a S s i A y s a p d A a T e G a k a g N G c t i w a m a A A n a a a g i , n m r d P m B : t M u u s - g n a A A r o k g n a a P S f i r a a p s e m p a n P a o t m ( i b a n n m g g o a n n k g m a n N E i l y a G ) d a d A a r l a y N a g n a l m a A M a m A d m n o u n L t m a Y a t g g p A n a a m T A S e a p m a L s I t s g g m N n n N A a e l n n g G o a a g n M t K n s m n o o A N o g a a b t a P A C n u a P ( i m b h h a m g k p a a a a i n a p p m u N

1 a I E K M 9 P A

y a l a r a a g a m a g m g n A

2 a I E K M 9 P A

3 a I E K M 9 P A

4 b I E K M 9 P A

5 b I E K M 9 P A

6 c I E K M 9 P A

a n y t a l w i a a a g w a d a r g n w g r g m g n w w a a a n n a n p g m a n a a n a b o n t a r r a n y g n s g h a a a a n w l g i a w s s n a a g a a i n n n a a g l g r g i . y r u n i g n a g p u i y a y n n h l a a k n b p l a a a a n n a a a u n a a a l a a k l a p h n g g i o n i h g g p k r n g a h a u u b s a n u l a a a a a . m p a s m n m k p y k k i s y . g s u l g p y u u s g a t a u g a h n s n n a g a a p g g i h n m g a n s u a k a s n h m n a . a n u a s l n s , . a m a t t u o k i n u a n a n u t k m a y m o p b u a h a m p a a o p a i a i u r n a k a n g u s a k s a i n k a a b p m m a n y a k u u n u a n u a m k o n n u a a y k g u t k l u i l o a a p p t p p a a i a n a a a a n p g i p t l a e w m i u k w k a g a p t a l p a i k l n n r k k o a a a k t a g a r a a a a a g a r a a a a a a a N e n m a N n a p N k n N n a N n p p N p k . . . . . . 1 2 3 4 5 6

Y P O C D E P E D : n a m a l a l i n g n a P g n a y a t n a m a P

N A ) t M n e A t L n o A C L I ( N

: y a l a r a a g a m a g m g n A y a l a r a a - : g a a w a m n u a g g a m p g y n a A m

o t a w t p g o a r y a a n n a e - h i a l g g s l u a g n m n n m o i b t a k a a u s y a k m p m i a s g a n g a h a i h m u w n n p b a a o n d n n a a a l o n a s n u u k y n a g a u w s g n E t i a a a g a a a r n p p n b m a s g d a g k a n n i n l i h m n a o u w n n n a a u o a m r g k y a n E a a t t w p g a a a r y n - a a b a o o g h g t u n n m p g l m i a e a p u s n t a m s n l a o i a a a k b m n p

g - a g a g a n w s i n n n n a a a w h r a w a n t n a n r a a a - a s y u r n a a u a g - a n g n p h n w b w a a u a a l a a a s P k B P r a r u a a a p a y K a M a s a n g k h g g g n a u g w a n n n a o n a l K t a a P r i i m p P B u u a g n m a y n s y n a n - a a a n a n n n s h h P a a w a a a o a r a u u y a d a s t n r s s i u p a n n a u n m a u m n a - p a u P p u p e a s g t a l r a a a g k n u w k i k m l n a a o a r a a a u m a g a a K K K a P P K S P M K P . . . . . B 1 2 3 4

g n a P a n s g a k i M r a - l m n o n o N u k a E A K H g A g n K n n R t a A i g m u M a l u k G g h a N a K A P N a . U s A

xx All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

7 c I E K M 9 P A

E D O C

O T U ) T s A i e K c G n e A t P e p A m S o C N A g n Y i A n T r a e N A L ( M A P

8 d I E K M 9 P A

9 d I E K M 9 P A

0 1 e I E K M 9 P A

1 1 e I E K M 9 P A

2 1 f I E K M 9 P A

3 1 f I E K M 9 P A

4 1 g I E K M 9 P A

g n n n a a a a g n h h g n n g o i a u u m g g n m t t y ) g a n g a s n t s n t s y n a s o a g d a a i n g g u u r s a n o n s a i n e u a n n i n n l s n n l g g m e i b a y a a k b m i i a y a a g d g a u i n a o u l e s a g a y a l s i g s s s k k i a ( t n p n a n a h y i g a n p t ’ i u t n a t a g n a n a h ) a u o k a s l a n n n a k g k p i t y p a s n n a b o g s s a t b a a i a r r g a . a a k y a i b n n a s u u n a a i u k n n p n g n e a e - k g s r n a m a n n s i n a a a s i a g a a a a a a a n k w g n s a m e g k k g h a u g m s g a g h g g a n a e g a t s g s n k w p a n n n n n n g a t n n d g ( n g g g g g a a a u l y n g a a a a a a p l u o s a n n l n n n n a g l l l l l o a i l n t i a y o a g t a n i a a i a i a p i a n i a a a a i s g g a t a n a u y a n i a i a h n i l a i i a h m a b g g g g g g o k a s r a r u b o i r r r a n a i t a w m g y u a n u y n i n u u n u n n i n h n u k a s n u t k n s s s a g l a o a p s a b a a k s k a s a a a a g a s l o m g a p s g a u g a g r u a g u k g u g n t g n g u a e n s u i s k s s p s a a n r n n m n k n n g n a a a e a k a a a a a i a r a a a a l o a a a p a a g t a g s l i i a a l a N k p b m N p p k N p N p p h N n p N a p N p u p N n i s b . . . . . . . 0 1 2 3 4 . 7 8 9 1 1 1 1 1

Y P O C D E P E D ) d r a d N P A A n a t Y N S A A T G e N G c A A n a P m M A A r o P S f r e P ( ) N G A d r a N M A A d Y L n a A A t T L S N I t n A N e t G M n A N o P A C P (


a g g t n a n w n n g a a n a a a p g P g h o U n n g t a t u a a p s s P l i e u n a g s u g n g n p a a o n a o k y m s a K a K i e g s g t K t n s a n e a i D P S n g a a g n s g g n n g n n n a a a l a a i h a n n n n a b y a m n I i o a o a y g g a u m y y a n a T - o s n s a l a a g a g u t ’ n k g k u o n h t o a k o l a l a a g a b A K A P K n M I e . . . . D 1 2 3

n a n n n a n a s a a a n a h h g l g n u a h u n a n a t u y t t a n l a g s i s l s s i i u n u a o a n n u a g a l g g s i a a e g r g a a a n K w n s u e K n K a P a p g l u t g t l t a n a n g g a p a a a n k n a n a a g o n i m n n P P K n s a a a a r n a t g g n a a g P e g k g a n n n a y n P n k a a h a n n g g l a l a l i i a i i n n u a b n t a i s g h n a a n a g a u u u a g a g y n r i n k g a t i n n n a l a a a K s u k a y a g k K g u S r g k a g i a t l n g n g i n r a a a n a a t a a P P a A K a s H B P S P . . . . . . C 1 2 3 4 5

xxi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5 1 g I E K M 9 P A

E D O C


6 1 h I E K M 9 P A

7 1 h I E K M 9 P A

8 1 h I E K M 9 P A

9 1 i I E K M 9 P A

9 1 i I E K M 9 P A

0 2 j I E K M 9 P A

g a g . n w g n o n n s a a g a n n i r s o m a i n g t t n a a a a i s g y u l n g p a n g s a n u n n g g e a o n a a n g a k t a m n s k o i n n m n g g o n i a m p y l k l g t a a u a m i a o l a s l g t m g a b y n n a p u k a u s a g m a t a a n n g s a h i h g p n a p n o a a i a a s n a l p y n u g u k g a g n a s o a a g l a a o a s m h t k k m s s n i u m g g g n r g a u g o a o t n n g t n o a o g t l g g d i m a n a u a m n m n k a n n o n l a a r a a e y o a p o p a g t n t i m u m n u p a i a y h y l i w a a a a a o i s r a s g i l t t g i r b i s a i s g l a g i n n u u a m g m g a i a k i l o s k m n n k s - y s o a i a p m b a k u a a k i u h i a o l w u t d p g s k i p g p m i p a b k m ’ i i i p s g p a a g a a a a a a g a a r a r a l e r a n a a o a m a N b N p N n N p n p N k a m N p N s i i n . . . . . . . 5 6 7 8 9 1 2 1 1 1 1 1 2 2

2 a I I K Y M 9 P A

3 b I I K Y M 9 P A

g a a a n y s n o l i g w a g n a m a y a s b a n r n a a a a - p k d n p g w t i a b l a a u p g l a a g a s m w u r a a e a p h a b d p a a g a g k n g g a k m s a m n g a n p y g t o n a a a a n k s a e g t s h n n a d u i p o o a p m r u a i n g n a n s l a l u a u a u a t a l i i m m s k t g k a a e a a a a l N d p N n M p a s . . . 1 2 3 t a n a y a s a , n a r g y l e m a a l h m a a w l r p i l a p i a s a a g u a s m i k r n t g u g n a a a s i n a d p m a u h g y n n a n s a a a g g l a n n m a a p u g e m m k a g u d t e i g i t k s n r a n a a g i A k n p s n s y g n d a a n a i m y n l h e a a t a a m n e i r s g n a s n u g d a a - a g u a l g w n g s i a a a a n t b p s a n a s m n a , h u k s y i n i a l r a i g a e l a g a m g m m m w o p m a p p u l s a n g y p o n a a a g t a k A m s k n a g n e o a r s k y o t a k e M p a d k ” a n N d k a n a m A a e H N D m A e a g K D R ” n n A k d g i n l M a a d S n i G d a s i N n g a d t n u g a s A a l a l u M m W m E h e A D a . e . L K 2 D 3 A . . K I A 1

Y P O C D E P E D

) d r a d N P A A n a t Y N S A A T G e N G c A A n a P m M A A r o P S f r e P ( ) N G A d r a N M A A d Y L n a A A t T L S N I t n A N e t G M n A N o P A C P (

g n a l i B


1 a I I K Y M 9 P A

n o g n i l u m o n k u l s o i a g n t n o a u k m T g u s M a n a t i i P o s a l m o g k i n g m n a a n m u o P y i a a a l s t t t i M n p a m a o e s n p g a i k s k l m m a r n g n i a o a a a a a s P K S P P K I . . . . . E 1 2 3 4

t o y g t a a g n i h n u n n a P o n m o y o u y o s a s s g k s y o u m e u a g s t e a d g P h N o a o o r P u r t P a g P i n n m g u n n w g n m n n a o t a a o P y a t r a ) s a s y a a w r s a s n i o i k n n n a t r l o a o a c p w n y a a a g s g y s F r m r g ( k l k I a u n O u u u a k d h d P i l g w a o r a o r a a n a r g P K P s S a a M . . . . 1 F 2 3

xxii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

E D O C


4 b I I K Y M 9 P A

5 c I I K Y M 9 P A

6 c I I K Y M 9 P A

7 d I I K Y M 9 P A

8 d I I K Y M 9 P A

9 e I I K Y M 9 P A

9 f I I K Y M 9 P A

0 1 g I I K Y M 9 P A

t t a g n t t a d a g n y a n a o a s y a g n g a o g l g w o l s g o a k y a g n p n k n o n - a g k n s g y a m y n a u a g a w a b s e d l d n a n s r n t a a o r i b s a e l n a s l r a a a a e i a a d r g k p l a u t p a d k t k g r a i i b n n y a g s s p d i i n s a p a k e a g u l s g l a i i a a p a o t a o p s p y y o a t g s u g k t s s k g l s l e a n a s n h p g a s y p n t g a k l h a o a y g n s u t l a l a u a l a a a p a i u n s p a e p u n e e y e k u g g a i p a r p l g l l s a t s i g a h r m a a k a p l g e g s u m s a m a g p g a t m u k o a k / n r n n u s l k n l a g a a s a n g t g n a k a u o a p d a y n m n k g s a y t p a d n n t a a o d a a g n t y a a o a a w t g k h n i i n e n n n a a t i a s k a a p i l u g a l a a n i u p o o a n d l a r e n n n d g p b a a r a t g a i y m g u u a n h s g n i n g g p m g n n n a i y i m a n i y a u n a s s l l l l a l u a i u a k a e g i u t a a b u i u a a t i a a w a l l r r u l k u p d m p a i l a m s o m p i i a i i m i m g i p a m s k t l l a e a a u r a a a a g a e l a l a a g a a a h a a a g u a a N d p N s a p N n M p s N d k N n k p N s d s N n s k . . . . . . 0 1 . . 4 5 6 7 8 9 1 1

Y P O C D E P E D ) d r y a a d N P h a A A n g b a t Y N n A A S n g n t a T G e a n o n y y N G c o s a a i n A A n t a i s y a l P m b e a M a d t r A A o g a e h a P S f d b r n m e l a g m P ( i g a a

b n p s -

) g N n y a G A d r o h n a i N M a l g b A A d a n t Y L n t a a n a A A t m o T L S n y t I s a N n g i n s y A N e a e h t G n M n a d a e b A N o y d P A C a g P ( t a a m a

b p s


) y a l p u S ( ” y l p p u S . B

y g y l t n a a o l l p p u t u u s a d a s S t g n t a o n / i a a y s s ” n i d d o n a e b n n r a s g i a a r l u t p l u l u a m m e p s g k e d g r a t u p a a D n S ” g g g g t n m n n n n a a n a a g n n y ” n o o a n e a s a n n l y y a g g r a s s a a a a u a s k k l h h i a i l t l a k a r P t i a i r a r k o k a e e u m l h t t a g a g m a n I n a I s p S ” M k n p . . . . C 1 2 3

o t k e p a y y k a a l a l p k p u a u S N y S g g l a g n n p n n k u d a l S a g i d i a u S a s s i l u a t h g s a a l K M E . . . 1 2 3

xxiii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

1 1 h I I K Y M 9 P A

E D O C

2 1 i I I K Y M 9 P A

3 1 j I I K Y M 9 P A

1 a I I I K A M 9 P A



4 b I I I K A M 9 P A

5 b I I I K A M 9 P A

) a t g n s g i c n a n n a u t a a n a ’ s a a r g a t n d y s y n a g i a n n g a a a o o o s y a l i u m g r h u n a g n m l m a a t l P a g m a n u g a s a u b o n d o y a h a a l s g n n c a n h u u l k g i a n a m n n i a g a a s n a i a b r u a o n o t a a h k n a b a m n g s n a h n k t k k i a t u a n i t a a p p t u e a b i e a k a i g a y b b a k g i l k m g i a o y a m a m g i n k a g N m g m g a a n t a g k ’ n n h r n a n o i g m a m n a s n a g p a r p p a t a a i n a g a m a a g n l D s y m g p i n i y p s t i b p g b u i P t w g g l n o s a o o g g g a a n g n a i g n n a r a a s g g g g k m g a a n n n p n n o n n n t a n a o h o G n n k n u n g g n i a u a a a a n w a a s a a a d a ( r n n a k a a y e h a a n n o b w l i a y i b a i o G n g a r g a p o i o a i a i r l o a l i i w a a n m l a t t p k a u u m r s t y m u g l i y a m r a n r a t s u n u u l e h ’ k c k t a b a a i a i g t a p a s k n k l a g a l l y t g u o s g o s u u g g k a u i p a a p u a a a u a b a o t a a m n u d n n i l k u p d p s t p n g g i m g m i s m s d r l i o a a k o o a n a g a s a i e a a n a a a i u k a g a a r o a r l i r s N a N n N I N k r m s p a m N d N g b e N n p N p P b i s p . . . 2 3 4 . . . . . 1 1 1 1 2 2 3 4 ) g g g a d n n i n y a n i r a i s a a u h a r s w h i k m a d a a s o t p o l N P a u a g n k n n l n b A A n y a k u o o a n u t Y N a g a g k k p g u a a l n A A S r n g e a n t k u a T G e n g p n g r m a a c u n g y a u m p t N G n a a a A A a y n a a a h - m a g n s s n p P g M m g m a n a u a a n a a r a p m a k m m A A o a p o a b a u a b m P S f n a r l n m m m g k a e a m g a n a a a y a a a P a ( A n m p k p a p m p a y g a a n i ) N a r a w s a g d m a G A r a p o l m n s o w i a N M a g l a n n g h g A A d o o i n k n u a k n n i k Y L n u u a t g a s - n g e g n t k A A t u u a g a n l a g u g h b y n g T L S a p n t n a a a a n N I t n a p y a m g a A N s b e a a h a n p n u a s t a n n G s k p M n m a a a g g m m a k a g m A N o i a l b u b a n a m l P A C p a m p m i m a m a m P ( a r i a a a a a a a l o N a n a s k p b s p m p o t s i c g g t g ’ k a n a o s t g g g n n k a n n a e o s i b h o r e t m m y i a a l r a i a I n G y o p i k ( m l t k a g a s m s a a o a a u s i n a a h s k m d D i o s P n M l a g u t n a n i n ’ y o s n o a - i a a o g a m t a a a s l n i n n a y a k o a k p o s u i y m n a a a P b u r p e a t N a t N o h h h u d i r p m o A ) n G g s k A a l a t u g o i t k u u b o m s m o i r - g n n d H M n n m n k a m u t p a a e k a a o a A E g p n b k A t o n i a a a a c r L n r P k a s a K t u l P r r a a g p i g t e g u i o d y g A C n s g R n t n i a a i K g o b n a g n I L g k a n A y g s a n g g m r I ( g n P n g n P a n a n r a o g o y g a n n a M l N t n o n i a s i l ) u h y a m s s a a t a n g u h t n n n s I a a G D i b m a l o n p b a i h a a n c a a n i k i p b g l o e p y g N u u a a b i s t a b i o d a a a n ’ n d a a b O n h m o g g t k w a m m m n a m L t a u k n a r a g a a o a a b a a o m T o B b e A m n P K b I G G I P k M p P N a k P A i . . . . . . . . a . K D 1 2 3 I P 1 2 B 1 2


Y P O C D E P E D xxiv

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6 c I I I K A M 9 P A

E D O C




8 d I I I K A M 9 P A

9 d I I I K A M 9 P A

0 1 e I I I K A M 9 P A

1 1 e I I I K A M 9 P A

2 1 f I I I K A M 9 P A

3 1 f I I I K A M 9 P A

4 1 g I I I K A M 9 P A

5 1 g I I I K A M 9 P A

n s a o s o a a n t g t y g k n g a n a s g u g t a e a l a l n a a n p a g n i p s l p e l k y t a p g g a e p a n a y a a n n o g n g n g n g a i n t a t a h s p r n o i a n a a n g m n n a y l i m p a a g o n s i n h a t n a u g s h o k n u m a o a s a s g g a t y m g g r n t l a a y a d a a u g n k n k u a a t s n n a t u p a i l b d a p a i a s o k a p a p e s l a s t e v l u g y a s m a p t a b g n g a a h g l n g p t u d ’ n t I n s n h m n o t a a n a u a g a i a t a a n l u a m a a k k o g g a i k i b g t b a h l k p k n m i s h g k n p a n g i i g a a a g g a a m n g a k i p g a a n g g g n g n g g g a r g n n i p n n g l a p a l a a g i n n a y n i n a n n o n a o l p n y a n a a t y a a a a n a u a n t a a g n n a s p a s s h i o i l w a n g o l h m y a i a h r a i a a i r p i r d a r l r n i a o a r y a a a y r n n i n a m u u u r u u k m p p n o g s l a h a n l s a h t k k a i s u o p s s s a a t u a k o u s o u t a k u m a a b l a k a g g a u k a u n i i p p s n p s l m a p a p a u k s l a t g s i p a s s i t g r m p o n a i s a a a a k a g i a o i a a a a a g a a k g m a t a a i a a m m N p e N n i N c i N p N p N n N p A n i N p N g k p N k p . . . . . . . . . . 0 1 2 3 4 5 . 5 6 7 8 9 1 1 1 1 1 1



a y i m o n o t k a e k a u s s g t a a i p k g g n n n a a s h n a a b g m a a l a h p a g K n . 3

t t a a , k n o o p i k t m n n i o p i o o p m y g s g u s y m a a i s o k a n a l l P s i y - n o p p s g o p , a m m s a a c m l a a t p i t p I I t i i i k u t l K m g g I g n n g g a g n n a a o g o n o p g n y P o n m n m n l a t s a a i g a u n s n o h k n l n u e s a s y t a o r a n u s y p a p n p y n m D E I o g o n s e a k n l s a a a k t i a u n g g a n g t r g a u a a a v p o g g a U P K p K a s m K M M P I . . . . . . . . C 1 2 D 1 2 3 4

a n g t g n a n e n y a a l r d a a a a t l l h k a e a a B s a k t t o g g s p m a i i a a P n n g P P a a P P g d s n n a g a a a b n g p r g g u n a t n l k a a n m a m a a k p P r n s t a i a a a g n a k P P n n n i s a n a a p l a g g h a a n n a p I n K l a a y a a r i g m r n n a a a l a g n l a g h k n k a a a n a a g k a u t t a m y h u n s i a a a a i a t a P L K G k P P a P . . . . A 1 2 3

xxv All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6 1 g I I I K A M 9 P A

E D O C


7 1 h I I I K A M 9 P A

g n n g n a n a t t o t o g u s k a a t g a y a i a w e p t n a m a a s e k o n s i a n a n w g a o s k p a u m l g y b g a e n a n k s g n t m g i n a a a a p k d y g s i n l m a a a y a n a b a b m a n a b g r a m b g a u k a a n b u u a p k l i t a g a i a a a g N b p N p n . . 6 7 1 1

8 1 h I I I K A M 9 P A

9 1 i I I I K A M 9 P A

0 2 i I I I K A M 9 P A

1 2 j V I P S M 9 P A

2 2 j V I P S M 9 P A

a n n g a a g a g a y g n n n g h u i n m n g y y n a h m g a g r n a g a n a g u o n n a a h y a h i n i a n l k r u r u n m o o a o a a a b u i h u k u t k b t m y p a m e b i a a a o k o k a a o a l a k a g u p p t s n e n l t s i n o a p i a a a n p k a a g a l g e n m p p p p a n i i s l n a n t i l u a i g e - a s i n n a a n a a k n g a l b y s a P n g s a P a m i g a g k a a n b g n g b g a g a p a o s g g a n m n n g n g g n p n g y p g n i o a p a n l o n m n n l o n i a n a m n a a u s m a h i g i o u s a b w a i s a k t a i - i n r r r r r t l a a a y i u a a e l a h g g t a a a a b b r m s k r k i a k a a n a o u g a l k a l a a t a r a i t p p p a a i t i l s n k n k t t k n k a t a a a g i a k a a a a a a a a a a e N p N n b N s N p n p n N p n p n . . . . . 8 9 0 1 2 1 1 2 2 2

Y P O C D E P E D



s C r e d a C f y O s a n G a b ) g r f T a T n e o b A V a c g R a h r g i y n n a s a o a P / k n a i t a n m s d t g T o i a C t A l s z a n V a a n i g s n o o P a k E t u t A F a n t s o g v i a E y t i r t t i a T A n t i a g P d W r n o K n ( t o e e n a V i a k o r m s s s a t C i e : P p h n s p n w a n l o n n a u E l a w o e o o r B a a b a a v y y k k s m b y e c c a g g i a c i i i D n M P P l l l t m i l o o o a a P P P P . H - - - - 4

i t k g g g ) g p a i n n n P a l a S n l s a k B ( a n o g r n g o a i n a p n t a a s l n a k p p r a a a a i m a k i s e m n h P i S a l - i a a p g g g n t i i i g g g n a a a l n a i n p P n P l r t y a a i n n P a a i l a s e i c a g r b G a d P t n g n h g l a g o i n a l t a u T P k n a a g a n o n n a u a t a n r r t L d y a a a a n t a n r P y b a P n n u o i a n l y p t t a i u m m p e k a g e a e a g h r h y n S m n s e n a u o u l n e a p a a a S P o a o r ) i g m n B a P n o a a o n t k g i M E M n l k y a u k a g a a g n p c u a a i E a n a l t l m g n n w y h g a o a a a a a a p a P P L K P a s M P A B M B u s . . . . . . F 1 2 3 4 5 y r a t e n o M (

xxvi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

E D O C

1 a V I P S M 9 P A

2 a V I P S M 9 P A

3 b V I P S M 9 P A

4 b V I P S M 9 P A

5 c V I P S M 9 P A

6 c V I P S M 9 P A

7 d V I P S M 9 P A

8 d V I P S M 9 P A

O a t g , a s T s t r a o a n a a g g r t , i a o a U ) n g a a t d g s n r g u a y T s i g n a a t n a a g k p m n l l d b g n i g s n s a A i l e p e n a s i g m g i u u l n o n a s i n l n y l n n s i o K c i k g a h g P n o g u a a n g s n i n r r a i a g n n r a u s a g i u a n g i G e n t a o t o a b o a b b o n g i t r r a m l a g n s g n a a i i n d g n l A t l n a a k k m a a t a g i a m a p g a g l k ’ a P e g a n n w e p n a g b p a g a b a i a k i - e m a a g p n g a n l a b n p p i h a p n a i b m u u a g g s A m w l a g n n p a a t a P a m y a p a a a a n a a g h s g u S o s r , s m g k a g g k g k b b n a t m a a s i g h n l n a s C - a g n a , a g u r n g n g g n n g a m n p g g N i a n t g n a n a n l a s t u a n g n a a a n s b n a d n o a a a t a A g i a o a a p s a a g l b a n l n - y n a a m y a b g Y i a n y n p y i u u y a u r a a s s s d i i a g a i o i u n u s h g g n u l a a l r r a A n k a t n n n k g r a m r u a o a a s m a a p m u a n m u o i a u r g a u t g l n y i T r r p a a a i p h l s t a a a a s g i o s t g u i u l t p i n h k t b p e N a a a a a n i a a p k k s u g n u k a g b n t a i u m p b a m m a a k s p k s s b k l m m g n n e g t k A L u i o a g a a a a r ( a a a a a a a a i n a k a a u i a a m p g a a a a a a l a M N p k N p k N g P p N s m p N p m m b N g p e N e n p N p n a A P . . . . . . . a . y 1 2 3 4 5 6 7 8 i

Y P O C D E P E D ) m o d d y r n a g l o a i a a k g o n n a t g d E l a N P y i a i g n s u r h - a A A n m a a t n g m n a g N t Y S n a b a a g a a o y b a A A a - i n n r i p k a d i g T G e o k m m P a k a t a i c k n a o a a N G n g m a p t u e t u n p g A A a n n s t b g a o n a g o P m a p a a M y r k g n a p p n a e a s o a A A r o k m o a a a r - o l g P S f o p t m g g u s r t a b i m p g g k n n g e a g t n a a a P e t u a ( P k a

A a s p p s a p t p a g y g a - a n a g s s n a n g g M n o ) N o l t m m o l a d G A r a a r a p r g u s a a a t N M o h o t n g t A A d y a i a k i u n Y L a m n a t a e p g a s w A A t g a g o a a T L S d n m n n l a g a m s N I t o r a u n a k n - a i e y y n A N a g s e i e a G t r m n w n u - g g g M a m n a o p a m p m o k A N o g p b g n a n n P A C a y a t o a r m p o P ( P g a n k a k a t a t r A m a s e p e h a p a o t k e S a g g g a M n n s a a a p s r n u n N n a a a n n n g n a a p r a a A a o N b r r n n d r u g a i a s l H A ) i a t A n l l n l n p m l o a a n n a i i n M e K t n n i p k u u n u p l a u A t R l a P g K a m a a a L n a k a a K a K o A P a g A C g g n s P g g g d L n g a n n I ( M t a n a t a a g a y n n m n A o a N n s a s s o a a a s l a n a l N t n n n r s m u p a a a b a i a t l - a a p T e b a b a b b t ’ m A s k n m m m m a u m a a a g P n o a a a b a a a P I m m A K k S P P P M A . g . . . . K I A n 1 2 3 4

a g , a a n t y g a a s n a n r s i n t u t t m a a a l p d a o u b o k n r t s m i o a o t k r u k a i y g i e g k g g i u E s a n m p e a g g e g n o i n n g g n a n a o r g a t p k a r p a p u t e o t g a s l t , u g a k n a a k i n s n e i a r g r r g u a s , o g a t a n l n t l i i a k A h u a h g p d o a a l r a i k b a n i s i l t g b i u t u u r a d n g g n g P p t i r a u a n i u l n t t u o a a a k g s i t r g a k i k g g n a n w r l e n g a a g a a g a g S A n p b M u s p b M n a . . . . B 1 2 3

xxvii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

9 e V I P S M 9 P A

E D O C


) t a b u , g u a r g u g t l a u p k i r t g a , a a s g d n i g n a i y g i r n t s a u p d n i (



0 1 e V I P S M 9 P A

1 1 e V I P S M 9 P A

g , n a g n d n i a a a y l g m g y a n i n i m g n u r m g m n g t n g o o g g t a u a g n n r n k a l a l a o i a o t p g p k e a g s i k k r a a s a g e u a g e h g n a k t s l s l a a n d m g g a u o a b n a g a n k p i g h a s r g a l n - p g u n g g u n n t a t n g a a a , i g n s a n o a a r a a n i n l p a a y r i i i u y y a y a y o y r i t r u m t r a i g a u i r s m u r s a t k t t s e s h i t o o b u k s g u b a a s s a u g n u s u b k u o s a i n k d d n a g n a a t a a d u e N N g i n t n n i k N p n i . . . 0 1 9 1 1

2 1 f V I P S M 9 P A

3 1 f V I P S M 9 P A

4 1 g V I P S M 9 P A

g n g a r g a y o i t g n n g n t o r k l i m m i o e o p t r g k g n s e a n e o i n k s s a e a g s r g n o t a o s n n k h g a g g k a n h y n n b n a a s e a a l o i g n s p g a g a u d b d l a g t n n n i a o o a a a g a l b u p k h n k i k a g r m g a r a g a l a u m u n p a k i n p h i s a r l l a k g i i a a u l p a n l k a o s a g t g k n a a a a a a a p a i m N g p N p n p N p i . . . 2 3 4 1 1 1

Y P O C D E P E D

, , r a a r r a a n a g t a a n w o n g o s i o s y y a a n n a t t i d a t b i a n y k k n s l L i a o a i r o p L a d m e r g e m g m w g o o t o i i s s p y t a m n n s s o n k s a n r i r m L m k a u u s o d o e k a g g o t g a g k k e f e e K d n s t n a m g a e i n g i s n e c e i o n y n - n a s p a o l n i a g R i t a r a p R n i e d i l i g r y g n g n a n g r y a P i , o n o g g n o a n f z a n t c i y t a i a a a a m s a o i t a n n g m k s w y k r i h y a n s d n p p o p d a u n r y g u a a a u c L r i u e n b a a i n g i t a n n r p l s l g a n a l o e s g d n B i g t v o i l o n i g o g u s i i i d u ) r a s m g t u k n a n  e l n g k n n b e t t i P a k t r a a s u o a a o r i i n g i n e a l o b a w a n , t r g t i a r a : A P d i n a k t l r t g z t r a a g g a i c a u d g e g g b a v o g I a l n k n s l l a i n P a r n a t y a k g a a S a u i p u n g i r l k a o N a g a i r s a g a O g h M a l o i o a w s r g g t a k k y d t u n g t a t y a r F u g g g t s r i c s m a n g n u n a n u u g a b a a r k n g b e I D n i l g c e a a t n n u m p t o n o o r l k l n p r e u n n n a a p a i r g d o o u u t u i a h n a g a o n n a r s e l m o y y o b t i s g M t s S y a l n g n k i e o o a n i l t i a c c p D i r k a a n i i i t r p a p y y k h n o g r g k l l e g g a n l l t i a g o u n g m e a g u k n g a g a i a g a a t o o S s t c c H a F i i m a S B n t e A a p M n O P A n p M n p N P l u B n C O o l o o d C P P . . . . n . . . . i ( - - - C 1 2 3 - - - - D 1 2 3 -

xxviii All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5 1 g V I P S M 9 P A

E D O C


6 1 h V I P S M 9 P A

7 1 h V I P S M 9 P A

8 1 i V I P S M 9 P A

9 1 i V I P S M 9 P A

0 2 i V I P S M 9 P A

e a d s a s g a g g r c o n T g n i g g n a a n n d  n g l i n b g i d c t u a a l a n a l r n g k o a g d a d a g a n n P k l a l a r n n g n a o a n a g a n a l a W i a s y k a t s i b k a a m g s a a a u - n a b n a n A r n n k l a n a a g g b i a a g a s d t e y h n a p k k l n u s a p a a a o a a g o l g a r t o p m g n a n u n C n p g a i t a n a o s o a l a g a p n i a t c k m a y y s s i i i s n a n a h a r s a u a a a z m n y l u a a i a a a s n b h n o s m h b b m i t r a a o a i k a l a n a a t l a a u p t s p n t n n g i o r o a l c a g a n i a m a a l o a k a N k N P p s O E p m N k p e . . . 8 9 0 1 1 2

g g a n n n a r a y o g i t n l o g a t k m a n m o e l m k i e r h r g n s o o p t a p o n k e d c a e a e m a s s a i n g g g g a n g n m a m n n h a a l o g l p g n g u d n a l a n o t a m a a g a o a o y h n i i k k a r a r r a o a g r y p m a a k u n a o p k a i s k a r t i o a i a a n l m u k l n t s g c t o p t g a a a g k a a a a N p e s N n e N p n p . . . 5 6 7 1 1 1



r o t k e S a n l a m r o p m I . E

l a a n m r l o a p m m r I o g a p y i n i m r o o m a t y o g i y g k n n n y e A n a a o m t k o P m S a E n g a a n g t o n n l n g t o k n e a k a t n e l k k a n a i i r i y a m e e a h r g i a f r o y p t a t e n a m a o r M e D k r P o n p t k e o n g n c m a a S a t a o u I g a g k g k a u o l e B M n M s M e k a s C . . . 1 2 3 - -

s a b a l n a P g n a l a k a l a K . F

c a a a g a d  s l n r r i s g a a p o c o m l a a o W P g g k s t i a a n g n l u n a t n n i a i n s K i p s a g d A a n l i a t i i b l o g d P a t u a t n a l a s g a s a g n b i a n r a g a n e i n p n i d o p i n p t o k g n l i g n a a r i z o a n n a i a P n l a h n C p a n k g a a y a a a k a n a m g c y l a r i a s n k a a O a K a g l n s m m a b u k a s e o a l a m d n g n g a t o n a n g a r c a a A P A a s m T E p m . . 1 2

xxix All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

1 2 j V I P S M 9 P A

E D O C


g g n n y a g r n a a a h k r u a a b t a k a a o p a t s i n a a p a n p s l g a a n i i y s a P m i b g g m g g n n o n o n i a n l o t i u s m r k r a a u a e b s - k a a r u a l a s g n k n k a a a a a N p n p n . 1 2

2 2 j V I P S M 9 P A a g a g n m n g y a g a y n h a n i r u o m a b t k o k n a a o e o t s i p k a a n p e e p s i l i n a g s a P n g b g a n a g g n g p n o n i n n l a t u s m b a r r a a a a a b m k i a r t k a l a i a t t k n k a a a a a n p n p n . 2 2

Y P O C D E P E D



y g g a t y g i n n i n a a l g n m r u a a o k d n k n m a l a o t a y l a m a n k a h o o n K u u i n C i - p b - e o g c t s p i g g i a a n a a l a n P z s s i n a i i P m l o p n i p a n a r l o i g s g o n e y n n i n c P s b o a m i E u a g a r l u b a b a t s n k N L i g r e r a t a t d r A k n a E y a n s i a a s k S a r o a a a a A T m p k K b a b a n n 5 n a o n a n l a l o 1 o n o g a k g a n y a y c 0 c M P E M n p i 2 i l l o o . . P 3 4 - P -

xxx All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5 P A

K P K

- I I I

f

- 5

Y P O C D E P E D E L P M A S

D N E G E L K O O B E D O C

5 f I I I K P K 5 P A : e l p m a S

n a n u p i l n a P g n i l a r A

a m a a g P m a s g n l l l 5 a r a o u y g t n y n l o u l n a K t o a p i s a g K E B n g o n g l a a a b h a a b g m a P

/ b t u n S e n / n o d o p n i t a l m a r t i z e o S l C a v e / i c d i L c n e e t p n a p o e d T a S a t e r n r r o o G C A t / g c n i e n j i a n r m a o e D L D

N E G E L

y r t n E t s r i F

n a h a k r a M g n o l t a k I

r e t r a u Q

o g g n i l a n m i n a a k I

- o n t g a k n p e n g p a n e n o i l g u i i r i n i p n a p l i s g l i a a g n s P n a o g y s m n a l s a g o i l n i a u b i k a g b n y n n i g t o s a u l o p w a a k k g a n N a n

k e e W

y c n e t e p m o C

a

s / r e t t e L e s a c r e p p U

n r e n e e a t r s w t t h / l a r e e u a e b r k r q t e c t i n o e  m i e ) m e - t u c L ( e w c N e p e a s n i  c i n s e c a a o c h d n e n r p i p m e y f o s o i w h t R o r o a s e L t r Z u e * t P t

r e b m u N c i b a r A

e * l

xxxi All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

E K T D D S K M O H D P C n o h a a s n n a a P n s a a n h l T i a N b n a E K o y N g i s O n s P a n a n g M u i r T O a d g t i n a a C i / S D o a k N I g i s a A M l K M t a a O a s D i y g p i d a r g g i a o D e H g n A

g i d g i a D g n o g a b a k a M g n g n o b s u g a P g n A

E P E K D L K P O P P K C

T N E N O P M O C / N I A M O D

D K A

E K M

K Y M

K A M

P S M

E P I

g i d g i a D g n o y n a r o p m e t n o K g n A

s k i m o n o k E g n o t p e s n o K g n i h a n u g n a P a g M

s k i m o n o k e o r k y a M

s k i m o n o k e o r k a M

g n a r a k a t a P a g o M t i t N a a y i a y m i m o o n o n k o E k E - g g n a n P a P r o t k e S a g M

B K P

K M P

P D K

K H S

K D T

P P I

P K I

a y i m o n o k e g n a P t a n a r i g i l a p a k g n a P g n u y s I a g M

n a a p a y a p a k g n a P t a l a k i t i l o P g n u y s I a g M

r e d n e G t a o a t n a P g n a p a r a K a s u y s I

S A H

A S K

A K T

a y s A g n a y i p a r g o e H

g n a g g n a H a y s A a s n a n s a h i b a K g n a n u a n i S

R A L

R L K

t ) a p o i h k i s b n i s e z n i t a i P C t d a n n a o s y c s i a v k i u C d ( E - n g a y n a a m P a g m n a u y s m a a I g a k g M g a P M

Y P O C D E P E D

o n i p i l i P g n i h a L g n n a l u m g a n i P g n A

n g g g g o n n n n o a m a a y b l a a s a w H a a l y h a u n a g l n a l t a n k g M a y n a o a n g p a a n I g u a r s m P a y a s o t i y n n a y n o h E m n u l d a t a s a A d a T a I g n a g a p i , B g u n P s a B t n a n u n a a o l a E y g A M n d n g P a n i K a n s n n t s a n i y l k a o t a a a a a i n a g l r n m a n S r P i s i o k l a a a o r m K e i l p a g u l i u n g n k y l o l g b m t i i n S i a a r g s K u n s k P a A a y p a a i a i a g a r g K l n s P k k g g s a o n g y g a N i u a m n a p o g m a o a n n a P K i a K s m u o l u m n o b g a n g o a n a p s D s s o e y u a K b g i g D n g a l n g a m b o a P u y a l a a P g T a n P b l u o t g a l a g a n o g i a P M K P K

E T A D A M A O N A P P C

P A K

T N E N O P M O C / N I A M O D

n a r i g i l a p a K g n i k A g n a t a o k A

i g n a t a t a N y a o k A

a y l i m a P g n i k A g n A

n a l a r a a P g n i k A g n A

M O K

N N K

d a d i n u m o K g n i k A g n A

t a n o y a g N d a d i n n o u o N m o K g n i k A g n A

K S P

K K P

d a d i n u m o K a s y a h u m u m a P

d a d i n u m o K g n i g a h a b a K g n i g i g a P

S I K

a s n a n o y o a s h s h a A a n n a a g a y P s P n A g a g g g n n n n o a o l g i a r a S g a u b - b l a g a n k a a o k K i m a t M T M a t t t a a a g l o a n l a a n m n i o o T y g n y s s a i g i l s i n s S n A n a a r r T T g n A R K P

g n N g l o a n a i i y r n k g h u o A M e t y l i a u h R g S N g K e n n o i n g R l a o t i n g g y n r l a n i a i e n a w S h a g w l a e K l n a i a R S k a l L a a i b k n g a a i g M a g k b a i M g w g n a i n a P g A K l n a A L g n A

P B E B B A A K A P E A L P K

a l a h a m a m a P t A a y i m o n o k E

a s g a n n y i a m B d a o g l n n a i o a k n u s k n E s A g a a t n a s a n B a B a P a g a g S B a a n r s i u i n l a o g k t n k h i A l u A a k k g K g m A A n , n a i g A n a m h a a a n P u b p g a i L n K A

xxxii All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

YUNIT III PAGSUSURI NG EKONOMIYA: MAKROEKONOMIKS PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG Ang makroekonomiks ay nakatuon sa pag-aaral ng buong ekonomiya. Kung ang maykroekonomiks ay nakatuon sa desisyon ng bawat pamilya at bahay-kalakal, ang makroekonomiks naman ay nakasentro sa komposisyon at galaw ng pambansang ekonomiya. Matututuhan sa makroekonomiks ang mga konseptong may kinalaman sa implasyon, patakarang piskal, patakaran sa pananalapi, pambansang badyet, at pagsulong ng ekonomiya. Naitanong mo ba sa sarili mo kung papaano gumagana ang pambansang ekonomiya? Kung hindi pa, tayo nang tuklasin kung papaanong ang kaalaman sa pambansang ekonomiya ay makatutulong sa pagpapabuti ng antas ng pamumuhay ng mga mamamayan tungo sa kaunlaran ng bansa.

Y P O C D E P E D

Sa modyul na ito ay matutuklasan ang bumubuo sa pambansang ekonomiya, mga suliraning pangkabuhayan, at ang pamamaraang ginagawa ng pamahalaan upang malutas ang mga ito tungo sa pag-unlad. Handa ka na bang alamin ang kasagutan sa mga tanong na ito? Kung handa ka na, halina at saglit tayong maglakbay sa pambansang ekonomiya ng bansa, siyasatin natin kung papaano kumikilos ang mga sektor na bumubuo rito. Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa pambansang ekonomiya at kung papaano ito gumagana upang matugunan ang mga suliraning pangkabuhayan sa pagtamo ng pambansang kaunlaran. Pamantayang Pangnilalaman

Pamantayan sa Pagganap

Naipamamalas ng mga mag-aaral Naipamamalas Ang mag-aaral ay nakapagmumung nakapagmumungkahi kahi ang pag-unawa sa mga pangunahing ng mga pamamaraan kung papaanong kaalaman tungkol sa pambansang ang pangunahing kaalaman tungkol ekonomiya bilang kabahagi sa sa pambansang ekonomiya ay pagpapabuti ng pamumuhay ng kapuwa nakapagpapab nakapagpapabuti uti sa pamumuhay mamamayan tungo sa pambansang ng kapuwa mamamayan tungo sa kaunlaran pambansang kaunlaran.

Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod: •

Aralin 1: PAIKOT NA DALOY NG EKONOMIYA

•

•

Nailalarawan ang paikot na daloy ng ekonomiya Natataya ang bahaging ginagampanan ng mga bumubuo sa paikot na daloy ng ekonomiya Nasusuri ang ugnayan sa isa’t isa ng mga bahaging bumubuo sa paikot na daloy ng ekonomiya 153

All rights reserved. reserved. No part of of this material may be reproduced or transmitted transmitted in any form form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

•

Aralin 2: PAMBANSANG KITA

•

•

•

Nasusuri ang pambansang produkto (Gross National Product-Gross Domestic Product ) bilang panukat ng kakayahan ng isang ekonomiya Nakikilala ang mga pamamaraan sa pagsukat ng pambansang produkto Nasusuri ang kahalagahan ng pagsukat ng pambansang kita sa ekonomiya Nailalahad ang mga salik na nakaaapekto sa pambansang kita at pambansang produkto

Y P O C D E P E D

Aralin 3: UGNAYAN NG PANGKALAHATANG KITA, PAG-IIMPOK, AT PAGKONSUMO

•

•

•

Aralin 4: IMPLASYON

•

• •

• •

Aralin 5: PATAKARANG PISKAL

•

•

•

•

Aralin 6: PATAKARANG PANANALAPI

•

Naipahahayag ang kaugnayan ng kita sa pagkonsumo at pag-iimpok Nasusuri ang katuturan ng consumption at savings sa pag-iimpok

Nasusuri ang konsepto at palatandaan ng implasyon Natataya ang mga dahilan sa pagkakaroon ng implasyon Nasusuri ang iba’t ibang epekto ng implasyon Nakilalahok nang aktibo sa paglutas ng mga suliranin kaugnay ng implasyon

Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang piskal Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinatutupad nito Nasusuri ang badyet at ang kalakaran ng paggasta ng pamahalaan Nakababalikat ng pananagutan bilang mamamayan sa wastong pagbabayad ng buwis Naiuugnay ang mga epekto ng patakarang piskal sa katatagan ng pambansang ekonomiya

Naipaliliwanag ang layunin ng patakarang pananalapi Nakapagsisiyasat nang mapanuri sa mga paraan at patakaran ng Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) upang mapatatag ang halaga ng salapi

154 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Grapikong pantulong sa gawain

MAKROEKONOMIKS

PAIKOT NA DALOY NG EKONOMIYA

SULIRANING PANGKABUHAYAN: IMPLASYON

Y P O C D E P E D GROSS NATIONAL PRODUCT / INCOME

GROSS DOMESTIC PRODUCT

PATAKARANG PISIKAL

PATAKARANG PANANALAPI

PANIMULANG PAGTATAYA

Panuto: Piliin ang titik ng pinakawastong sagot at isulat sa sagutang papel. (K) 1. Ano ang inilalarawan ng paikot na daloy ng ekonomiya? A. ugnayan ng bawat sektor ng ekonomiya B. kita at gastusin ng pamahalaan C. kalakalan sa loob at labas ng bansa D. transaksiyon ng mga intitusyong pampinansyal

(K) 2. Kailan makikita na positibo ang economic performance ng bansa? A. Kapag malaking bilang ng lakas paggawa ay walang trabaho. B. Kapag gumagamit ng makabagong teknolohiya ang mga bahaykalakal C. Kapag may pag-angat sa Gross Domestic Product ng bansa D. Kapag lumalaki ang utang panlabas ng bansa (K) 3. Alin sa mga sumusunod ang hindi ginagamit na paraan ng pagsukat sa Gross National Income? A. Expenditure Approach B. Economic Freedom Approach C. Industrial Origin/Value-Added Approach D. Income Approach 155


(K) 4. Kung ang kabuuang kita ni Jonas ay Php25,000.00 at ang kaniya namang kabuuang gastusin ay Php21,000.00, magkano ang maaari niyang ilaan para sa pag-iimpok? A. Php1,000.00 C. Php3,000.00 B. Php2,000.00 D. Php4,000.00 (K) 5. Ano ang tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng kabuuang presyo sa ekonomiya? A. deplasyon C. resesyon B. implasyon D. depresyon

Y P O C D E P E D

(P) 6. Sa paikot na daloy ng ekonomiya, papaano nagkaugnay ang sambahayan at bahay-kalakal? A. Sa sambahayan nagmumula ang mga salik ng produksiyon na sumasailalim ng pagpoproseso ng bahay-kalakal. B. Ang salapi ay ginagamit ng sambahayan upang ipautang na kapital sa mga bahay-kalakal. C. Ginagamit ng sambahayan ang nakokolektang buwis upang makabuo ng produkto na gagamitin ng mga bahay-kalakal. D. Nagbubukas ng bagong planta ang sambahayan upang magkaroon ng karagdagang trabaho para sa mga bahay-kalakal. (P) 7. Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng bansa? A. Dahil magiging tanyag ang bansa sa mga pandaigdigang institusyong pampinansiyal B. Dahil magagamit ito upang makabuo ng mga patakarang magpapaangat sa ekonomiya ng bansa C. Dahil repleksiyon ito sa kahusayan ng namumuno na magagamit upang umani ng malaking boto sa eleksiyon D. Dahil makikilala ang bansa sa pagkakaroon ng mahusay na pamamalakad ng ekonomiya (P) 8.

Piliin sa sumusunod na pahayag ang pinakawasto. A. Ang kita ng mga dayuhang namamasukan sa Pilipinas ay kabilang sa Gross National Income nito. B. Ang gawaing nagmula sa impormal na sektor ay kabilang sa pagsukat ng Gross National Income. C. Ang mga produktong segunda mano ay kabilang sa pagsukat ng Gross National Income. D. Ang halaga ng tapos na produkto at paglilingkod lamang ang isinasama sa Gross National Income.


(P)

9. Alin sa sumusunod ang may tuwirang epekto sa Gross Domestic Product ng bansa? A. Mataas na remittance ng mga Overseas Filipino Workers B. Masiglang pakikipagkalakalan ng Pilipinas sa ibang bahagi ng mundo C. Maayos na pamumuno ng pamahalaan na makahihikayat sa pamumuhunan D. Matalinong paggamit ng pondo ng pamahalaan para sa kawanggawa

Y P O C D E P E D (P)

10. Ano ang epekto ng mababang interes sa pagkonsumo ng mga tao? A. Mahihikayat ang tao na umutang at tataas ang pagkonsumo. B. Mahihikayat ang tao na mag-impok sa bangko dahil sa malaking tubo. C. Mahihikayat ang tao na mag-angkat ng produkto sa ibang bansa. D. Mahihikayat ang mga tao na magtipid para sa hinaharap.

(P)

11. Si Apollo ay umutang kay Alex ng Php100.00 na ipinambili niya ng isang kilong karne ng manok sa kasalukuyan. Kung 5% ang antas ng implasyon sa susunod na buwan, ano na ang halaga ng isang kilong karne ng manok? A. Php95.00 B. Php100.00 C. Php105.00 D. Php110.00

(P)

12. Sa papaanong paraan malulutas ang demand pull ination? A. Pagbibigay-pansin sa produktibidad sa paggawa upang mapataas ang output ng produksiyon B. Pagbubukas ng karagdagang trabaho upang mapasigla ang matamlay na ekonomiya C. Pagpapautang na may mababang interes upang makahikayat ng karagdagang paggasta D. Pagkontrol sa supply ng salapi upang mabawasan ang labis na paggasta sa ekonomiya

(U)

13. Ang idinepositong Php100,000.00 ni Corazon sa bangko ay nagpapakita ng paglabas (outow) ng salapi sa paikot na daloy ng ekonomiya. Ano ang nararapat na gawin upang pumasok (inow) muli ang salapi sa paikot na daloy? A. Magpataw ng mataas na interes upang makahikayat ng pagiimpok B. Ipautang ng bangko ang idineposito upang magamit na panibagong kapital sa negosyo. 157


C. Ibaba ang interes mula 10% patungong 5% upang maragdagan ang paggastos ng tao. D. Magbigay ng insentibo sa mga depositor upang lumaki ang reserba ng mga bangko. (U)

(U)

(U)

14. Kung mabagal ang pagsulong ng ekonomiya ng bansa base sa pagsusuri sa economic performance nito, dapat bang gumawa ng hakbang ang pamahalaan upang mapataas ito? A. Oo, dahil magiging kahiya-hiya ang bansa sa buong daigdig. B. Hindi, dahil ang bansa naman ang haharap sa naturang suliranin. C. Hindi, dahil ang ekonomiya ng bansa ay walang kaugnayan sa ekonomiyang pandaigdigan. D. Oo, dahil repleksiyon ito ng hindi mahusay na pamamalakad ng ekonomiya.

Y P O C D E P E D

15. Si Mr. Chen, isang Chinese National, ay nagtatrabaho sa kompanya na nasa Pilipinas. Saan dapat isinasama ang kaniyang kinita? A. Sa Gross Domestic Product ng China dahil mamayan siya nito B. Sa Gross National Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang kaniyang kita C. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang kaniyang kita D. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas at China dahil parehong dito nagmula ang kaniyang kita 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang tamang interpretasyon sa graph? PHILIPPINE GROSS NATIONAL INCOME & GROSS DOMESTIC PRODUCT At Current Prices, In Million Pesos 16,000,000

14,000,000

Legend:

12,000,000

Gross Domestic Product

10,000,000

Gross National Income

8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000,000 0

2012

2013

Pinagmulan: Philippine Statistics Authority

A. Mas malaki ang Gross Domestic Product ng bansa kumpara sa Gross National Income nito. B. Mas malaki ang Gross National Income noong taong 2012 kumpara sa taong 2013. C. Mas malaki ang remittances mula sa mga OFW noong taong 2012 kumpara sa taong 2013. 158 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

D. Mas Malaki ang Gross National Income kumpara sa Gross Domestic Product sa parehong taon. (U) 17. Bilang isang mag-aaral, alin sa sumusunod ang nararapat na gawin kung maliit lamang ang baon na ibinigay ng iyong magulang? A. Bilhin ang nararapat bilhin at humingi na lamang kapag kulang na ang salapi. B. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang mga bagay na hindi naman mahalaga. C. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang sarili sa lahat ng pagkakataon. D. Bilhin ang nararapat bilhin at hayaan na lamang ang mangyayari kinabukasan.

Y P O C D E P E D

(U) 18. Piliin sa sumusunod ang pinakatamang paliwanag sa graph. P

AS

P 120

P 100

AD2

AD1

40

50

Q

A. Ang paglipat ng kurba ng demand pakanan na hahantong sa pagtaas ng presyo. B. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng pagtaas sa mga gastos ng produksiyon na ipapasa ng prodyuser sa mga mamimili. C. Ang paglipat ng kurba ng supply pakanan ay magdudulot ng kalabisan sa supply na hahantong sa pagtaas ng presyo. D. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng kakulangan ng supply ng produkto sa pamilihan na hahantong sa pagtaas ng presyo.

(U) 19. Bilang isang mamimili, papaano ka makatutulong sa paglutas ng suliranin sa implasyon? A. Bumili lamang kung bagsak ang presyo ng mga bilihin sa pamilihan. B. Bumili lamang kung kakilala at suki ang nagtitinda sa pamilihan. C. Bumili lamang sa mga supermarket o grocery upang matiyak ang presyo. D. Bumili lamang ng sapat sa pangangailangan upang hindi magkaroon ng kakulangan. 159


(U)

20. Kung ikaw ay prodyuser ng produktong may kakulangan ng supply sa pamilihan, dapat bang ang malaking kita lamang ang pagtutuunan mo ng pansin? A. Oo, dahil ito na ang pagkakataon upang kumita at tumubo ng malaki. B. Oo, dahil malaki ang inilabas na puhunan kaya’t nararapat na kumita rin ng malaki. C. Hindi, dahil malaki rin ang buwis na sisingilin ng pamahalaan sa pagtaas ng presyo. D. Hindi, dahil hindi kakayanin lalo ng mga mahihirap ang napakataas na presyo.

Y P O C D E P E D

GABAY SA PAGWAWASTO 1. A

2. C 3. B

4. D 5. B 6. A

7. B

8. D 9. C

10. A

11. C

12. D 13. B

14. D 15. C 16. D 17. B

18. C 19. D 20. D


PANIMULA Ayon sa investopedia.com, ang makroekonomiks ay larangan ng Ekonomiks na pinag-aaralan ang gawi ng kabuuang ekonomiya. Sinusuri ng makroekonomiks ang malawakang pangyayaring pang-ekonomiya tulad ng pagbabago sa kawalan ng trabaho, pambansang kita, gross domestic product , implasyon, at antas ng presyo. May apat na pangunahing pinagtutuunan ng pansin ang makroekonomiks: Una, binibigyang-pansin ng makroekonomiks ang kabuuang antas ng presyo. Ang pagtaas ng kabuuang presyo ay pangunahing pinagtutuunan ng pansin ng mga gumagawa ng batas o patakaran na nakaaapekto sa mga mamamayan sa kabuuan.

Y P O C D E P E D •

•

•

•

Pangalawa, ang makroekonomiks ay binibigyang-pansin ang kabuuang produksiyon o ang bilang ng kalakal at paglilingkod na nagawa sa ekonomiya. Ito rin ang nagiging batayan sa pagsukat sa kakayahan ng isang ekonomiya kung papaano matutugunan ang pangangailangan ng lipunan at ng buong bansa sa kabuuan. Pangatlo, binibigyang-pansin ng makroekonomiks ang kabuuang empleyo. Mahalaga ito para sa mga nagpaplano ng ekonomiya at bumubuo ng mga patakarang pangkabuhayan upang matiyak na may mapagkukunan ng ikabubuhay ang bawat pamilya sa lipunan. Pang-apat, at panghuli, tinitingnan din ang ibang bahagi ng mundo at ang relasyon nito sa panloob na ekonomiya. Hindi maihihiwalay ang mga pangyayaring pandaigdigan sa kalagayan ng ekonomiya sa loob ng bansa. May malaking epekto ang kalagayang pang-ekonomiya ng ibang bansa sa ekonomiya ng iba’t ibang bansa sa buong daigdig. ARALIN 1: PAIKOT NA DALOY NG EKONOMIYA

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga magaaral tungkol sa paikot na daloy ng ekonomiya at kung papaanong ang kaalaman sa pambansang ekonomiya ay makatutulong sa pagpapabuti ng antas ng pamumuhay ng mga mamamayan tungo sa kaunlaran ng bansa.


Gawain 1: HULA-LETRA Isulat sa loob ng lobo ang tamang letra upang mabuo ang salita. Ang ilang letra ay ibinigay na bilang gabay. 1. Dibisyon ng Ekonomiks na nakatuon sa kabuuang ekonomiya

K

M

S

Y P O C D E P E D

2. Salaping kinokolekta ng pamahalaan upang makalikom ng pondo

W

3. Pinagmumulan ng mga salik ng produksiyon

B

Y

4. Bumubuo ng mga produkto at serbisyong panlipunan

P

A

H

5. Pagbebenta ng mga produkto sa ibang bansa

X

T

Pamprosesong Tanong:

1. Ano ang iyong sariling pagkaunawa sa makroekonomiks? 2. Papaano kaya naiba ang makroekonomiks sa maykroekonomiks? Gawain 2: SMILE KA DIN KAHIT KAUNTI

Bilugan ang nakangiting mukha kung malawak na ang kaalaman sa paksa o konsepto. Kung hindi naman, bilugan ang hindi nakangiting mukha. 1. Dayagram ng paikot na daloy 2. Ugnayan ng sambahayan, bahay kalakal, at pamahalaan 3. Buwis na binabayaran ng sambahayan at bahay kalakal sa pamahalaan 162 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. Ugnayan ng pag-iimpok at pamumuhunan 5. Konsepto ng angkat at luwas 6. Transfer payments na ibinabayad ng pamahalaan 7. Paglabas (outow) ng salapi sa paikot na daloy 8. Pagpasok (inow) ng salapi sa paikot na daloy

Y P O C D E P E D 9. Pinagmumulan ng mga salik ng produksiyon

10. Pagbuo ng mga kalakal upang maging tapos na produkto


1. Matapos mong sagutan ang gawain, ilang konsepto ang alam mo na sa paksa? Ilan naman ang konseptong hindi mo pa nalalaman? 2. Base sa iyong kasagutan sa bilang 1, ano ang mabubuo mong hinuha batay sa lawak ng iyong kaalaman sa paksa?

Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang paunang sagot upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa paikot na daloy ng ekonomiya.

Gawain 3: PAUNANG SAGOT

Ang gawaing ito ay susukat sa iyong paunang kaalaman tungkol sa paksa. Isulat ang iyong sagot sa katanungan sa loob ng callout . Hindi kailangang tama ang iyong sagot sa paunang gawaing ito.

Papaano gumagana ang pambansang ekonomiya upang mapabuti ang pamumuhay ng mamamayan tungo sa pagtamo ng pambansang kaunlaran?

Matapos maorganisa ng mga mag-aaral ang mga paunang kaalaman tungkol sa paikot na daloy, ihanda sila sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan nang mas malalim ang konsepto nito. 163 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PAUNLARIN Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay lilinangin nila ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na sadyang inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang magaaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pambansang ekonomiya. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa mag-aaral upang masagot kung papaanong ang kaalaman sa pambansang ekonomiya ay makatutulong sa pagpapabuti ng antas ng pamumuhay ng mga mamamayan tungo sa kaunlaran ng bansa.

Y P O C D E P E D

Gawain 4: FILL IT RIGHT

Ibigay ang bahaging ginagampanan ng mga aktor at pamilihan sa paikot na daloy ng ekonomiya. MGA AKTOR SA PAIKOT NA DALOY NG EKONOMIYA

BAHAGING GINAGAMPANAN

1. Sambahayan

2. Bahay-kalakal 3. Pamahalaan

4. Panlabas na Sektor

MGA URI NG PAMILIHAN

BAHAGING GINAGAMPANAN

1. Product Market 2. Factor Market

3. Financial Market 4. World Market


1. Ano ang ugnayang namamagitan sa sambahayan at bahay-kalakal? Ipaliwanag. 2. Ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pamahalaan sa ekonomiya? 3. Bakit kailangan ng ekonomiya ang panlabas na sektor?


Gawain 5: SURIIN AT UNAWAIN Upang higit na maunawaan ang binasang teksto, hayaan ang mga magaaral na masdang mabuti ang mga bagay na makikita sa dayagram. Ipatukoy at ipasulat sa loob ng kahon kung anong sektor ang ipinapakita sa dayagram. Pagkatapos ng pagsasagawa ng pagsusuri ay maaari nang pasagutan ang mga pamprosesong tanong. Pagluluwas (export)

1. _____________

Pag-aangkat (import)

Y P O C D E P E D Paggasta

Kita

Pagbebenta ng kalakal at paglilingkod

PAMILIHAN NG KALAKAL AT PAGLILINGKOD

Pagbili ng kalakal at paglilingkod

Pagbili ng kalakal

Buwis

at paglilingkod

3. ____________

2.

Buwis

Bumibili ng produktibong resources

Suweldo, tubo, transfer

PAMILIHAN NG SALIK NG PRODUKSIYON

Sueldo, upa, tubo o interes

4

Lupa, Paggawa, Kapital

Kita

5.

Pag-iimpok

Pamumuhunan


1. Ano ang ipinapakita sa paikot na daloy? 2. Papaanong nagkakaroon ng ugnayan ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya? Ipaliwanag.

Matapos mapalalim ng mga mag-aaral ang kaalaman ukol sa paikot na daloy ng ekonomiya, maaari na silang magsimula sa susunod na bahagi ng aralin. Gabayan ang mga mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa ng konseptong ito.


PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng mga mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa paikot na daloy ng ekonomiya. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng paikot na daloy ng ekonomiya upang maihanda ang mga mag-aaral sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.

Y P O C D E P E D

Gawain 6: IPANGKAT NATIN

Ipasulat sa unang hanay ang mga konsepto na may malawak nang kaalaman ang mga mag-aaral at sa ikalawang hanay naman ang mga konseptong nangangailangan pa sila ng malawak na kaalaman.

paikot na daloy pag-angkat at pagluwas bayaring nalilipat buwis dibidendo

paggasta sambahayan bahay kalakal subsidiya upa

Malawak ang Kaalaman

Hindi Malawak ang Kaalaman


1. Matapos mong sagutan ang gawain, papaano mo bibigyan ng grado ang iyong sarili base sa lawak ng iyong pagkaunawa sa paksa? 2. Papaano mo kaya higit na mauunawaan ang mga paksang hindi pa malalim ang iyong kaalaman? Patunayan.


Gawain 7: NASA GRAPH ANG SAGOT Kung malalim na ang pagkaunawa ng mag-aaral sa aralin, maaari na nilang suriin ang pigura sa ibaba. Pagkatapos ay pasagutan ang mga gabay na tanong.

Y P O C D E P E D Pinagkunan: www.nscb.gov.ph retrieved on October 20, 2013

Pamprosesong Tanong

1. Batay sa graph, ano ang kalagayan ng pag-aangkat at pagluluwas ng bansa sa loob ng sampung taon? 2. Bakit hindi maiwasang lumahok sa pag-aangkat at pagluluwas ang pambansang ekonomiya? Ipaliwanag.

Gawain 8: PAGGAWA NG COLLAGE

Gamit ang mga materyales na maaaring gamiting-muli (recyclable) o mga materyales na indigenous sa lugar ng mga mag-aaral, hayaan silang bumuo ng isang dayagram ng paikot na daloy at idikit ito sa kalahating bahagi ng illustration board o cartolina. Maaari ding magtanghal ng isang mini exhibit sa isang bahagi ng kanilang silid-aralan.


RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COLLAGE MAGALING (3)

KATAMTAMAN (2)

NANGANGAILANGAN NG PAGSISIKAP (1)

Naipakita ang lahat ng sektor na bumubuo sa paikot na daloy at ang tungkuling ginagampanan ng bawat isa.

Naipakita ang ilan sa mga sektor na bumubuo sa paikot na daloy at ang ilang tungkuling ginagampanan ng bawat isa.

Hindi naipakita ang mga sektor na bumubuo sa paikot na daloy at hindi rin naipakita ang tungkuling ginagampanan ng bawat isa.

Lubhang angkop ang konsepto at maaaring magamit sa pang-arawaraw na pamumuhay.

Angkop ang konsepto at maaaring magamit sa pang-araw-araw na pamumuhay.

Hindi angkop ang konsepto at hindi maaaring magamit sa pang-arawaraw na pamumuhay.

Ang kabuuang presentasyon ay maliwanag at organisado KABUUANG at may PRESENTASYON kabuluhan sa buhay ng isang Pilipino.

Ang kabuuang presentasyon ay bahagyang maliwanag at organisado at may bahagyang kabuluhan sa buhay ng isang Pilipino.

Ang kabuuang presentasyon ay hindi maliwanag, hindi organisado, at walang kabuluhan sa buhay ng isang Pilipino.

Gumamit ng tamang kombinasyon ng mga kulay at recycled na materyales upang ipahayag ang nilalaman at mensahe.

Gumamit ng bahagyang kombinasyon ng mga kulay at recycled na materyales upang ipahayag ang nilalaman at mensahe.

Hindi gumamit ng tamang kombinasyon ng mga kulay at hindi rin gumamit ng recycled na materyales upang ipahayag ang nilalaman at mensahe.

NAKUHANG PUNTOS

Y P O C D E P E D

NILALAMAN

KAANGKUPAN NG KONSEPTO

PAGKAMALIKHAIN

Kabuuang Puntos


Gawain 9: PANGHULING KASAGUTAN Pagkatapos ng mga babasahin at gawain ay muling pasagutan ang katanungan sa ibaba. Ipasulat ang kanilang sagot sa loob ng callout . Inaasahang maipahayag nila ang kanilang nalaman at naunawaan sa paksang tinalakay.

Papaanong angkaalaman kaalaman Papaanong ang sasa pambansang ekonomiya ay pambansang ekonomiya ay makatutulong sa ng makatutulong sapagpapabuti pagpapabuti antas ng pamumuhay ng mga ng antas ng pamumuhay ng mamamayan tungo sa kaunlaran mga mamamayan tungo sa ng bansa? kaunlaran ng bansa?

Y P O C D E P E D Transisyon sa Susunod na Aralin

Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng paikot na daloy ng ekonomiya. Ipinaliwanag din ang ugnayang namamagitan sa bawat sektor ng ekonomiya. Ang susunod na aralin naman ay tatalakay sa konsepto ng pambansang kita.


PANIMULA Malalaman kung may narating na pagsulong at pag-unlad ang ekonomiya ng isang bansa sa pamamagitan ng pagsusuri sa economic performance nito. Sa pamamagitan ng paggamit ng mga economic indicators ay nasusukat ang kasiglahan ng ekonomiya. Ito ay mga instrumento na maglalahad sa anumang narating na pagsulong at pag-unlad ng isang ekonomiya. Ayon sa Philippine Statistics Authority, ang Pilipinas ay gumagamit ng tinatawag na leading economic indicators. Ang ilan sa mga ito ay ang Number of New Businesses, Terms of Trade Index, Consumer Price Index, Hotel Occupancy Rate, Wholesale Price Index, Electric Energy Consumption, Foreign Exchange Rate, Visitor Arrivals, Money Supply, Stock Price Index, at Total Merchandise Imports. Sa mga nabanggit na indicators, madalas na ginagamit ang kabuuang pambansang kita o Gross National Income (GNI) sa pagsukat ng kalagayan ng ekonomiya ng isang bansa. Ang paraan ng pagsukat sa pambansang kita sa pamamagitan ng GNI ay tinatawag na National Income Accounting.

Y P O C D E P E D ARALIN 2: PAMBANSANG KITA

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa pambansang kita at kung bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa? Gawain 1: PAGSUSURI SA LARAWAN

Ipasuri ang ipinahihiwatig ng larawan sa abot ng kanilang makakaya. Matapos ang pagsusuri, pupunan ang pahayag sa ibaba.

EKONOMIYA

Ang ekonomiya ng Pilipinas ay _____________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ 170 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano kaya ang ipinahihiwatig ng larawan? 2. Ano ang naging batayan mo sa pagkompleto ng pangungusap? 3. Sa iyong palagay, ano ang mga ginagamit na panukat upang matukoy ang kalagayan ng ekonomiya? Gawain 2: PAWANG KATOTOHANAN LAMANG May tatlong pahayag na nasa ibaba tungkol sa paksa. Isa sa mga pahayag na ito ay walang katotohanan. Magsagawa ng brainstorming ang bawat pangkat upang malaman kung alin sa mga pahayag ang may katotohanan at walang katotohanan. Bawat isa ay magbabahagi ng kaniyang nalalaman upang makabuo ng mga kolektibong pagsang-ayon ang buong pangkat. Iulat ang nabuong kasagutan sa harap ng klase. 1. Ginagamit ang Gross National Income at Gross Domestic Product upang masukat ang economic performance ng isang ekonomiya. 2. Tanging halaga ng mga tapos na produkto lamang ang isinasama sa pagkuwenta ng Gross National Income. 3. Ang halaga ng mga nabuong produkto ng mga dayuhang nagtatrabaho sa loob ng Pilipinas ay hindi ibinibilang sa pagkuwenta ng Gross National Income ng bansang kanilang pinanggalingan.

Y P O C D E P E D

Lahat ng kasagutan ay tatanggapin. Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng sariling kaalaman tungkol sa paksa. Iwawasto lamang ito sa huling bahagi ng aralin ukol sa paglilipat at pagsasabuhay. Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang isang chart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa pambansang kita.

Gawain 3: MAGBALIK-TANAW

Ipasagot ang katanungan sa ibaba batay sa kanilang sariling karanasan o opinyon. Hindi kailangang wasto ang kasagutan sa gawaing ito. Muli nila itong sasagutan pagkatapos ng mga gawain sa PAGLINANG at PAGNILAYAN upang makita ang pag-unlad ng kanilang kaalaman sa aralin. Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa? ______________________________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ Matapos maorganisa ng mga mag-aaral ang mga paunang kaalaman tungkol sa pambansang kita, gagabayan sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit na maunawaan nang mas malalim na konsepto nito. 171


PAUNLARIN Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na sadyang inihanda upang maging sanggunian ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan ng mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pambansang kita. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa mag-aaral upang masagot kung bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa.

Y P O C D E P E D

Gawain 4: GNI at GD

Matapos mabasa ang teksto, papunan ng tamang datos ang Venn diagram na nasa ibaba. Ipatala ang pagkakaiba ng GNI at GDP. Pagkatapos ay ipasulat sa gitnang bahagi ang pagkakahalintulad ng dalawa.

Pamprosesong Tanong: 1. Batay sa nabuong Venn diagram, papaano naiba ang Gross National Income sa Gross Domestic Product? 2. Bakit kailangang sukatin ang economic performance ng isang bansa? 3. Bakit may mga gawaing hindi kabilang sa pagsukat ng GNI at GDP? Gawain 5: PAANO ITO SINUSUKAT? Magbigay ng mga papel na may nakasulat na impormasyon ukol sa pambansang kita. Magtatanong din ukol sa paraan ng pagsukat sa pambansang kita at mag-uunahan ang mga mag-aaral na idikit ito sa dayagram na nakapaskil sa pisara. Ang halimbawa ng pigura ay makikita sa susunod na pahina. Pagkatapos ng gawain ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong na nasa susunod na pahina. 172 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

VALUE ADDED APPROACH/ INDUSTRIAL ORIGIN EXPENDITURE APPROACH

INCOME APPROACH PARAAN NG PAGSUKAT SA PAMBANSANG KITA

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga paraan ng pagsukat sa pambansang kita? 2. Paano ito naiba sa isa’t isa? 3. Sa iyong palagay, bakit dapat na nasusukat ang pambansang kita?

Gawain 6: MATH TALINo

Matapos maipabasa at maunawaan ng mag-aaral ang teksto, susubukan naman nila ang kanilang kaalaman sa pagkuwenta. Ito ay upang malinang ang kanilang kakayahan sa pagkompyut na mabisang kasangkapan sa pag-aaral ng Ekonomiks. Ipakompyut ang Price Index at Real GNP. Ipagamit ang 2006 bilang batayang taon. TAON 2006 2007 2008 2009 2010

NOMINAL GNP 10 500 11 208 12 223 13 505 14 622

PRICE INDEX

REAL GNP

PamprosesongTanong: 1. Ano ang sinusukat ng Price Index? 2. Bakit kalimitang mas malaki ang Nominal GNI kung ihahambing sa Real GNI ng Pilipinas? 3. Ano ang kahihinatnan ng malaking populasyon ngunit maliit na GNI ng bansa sa kontemporaryong panahon? 173 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 7: MAGBALIK TANAW Ngayon ay maaari nang itala ng mga mag-aaral ang lahat ng bagay at impormasyon na kanilang natutuhan. Ipalagay o ipasulat sa isang buong papel at ipaipon sa kanilang portfolio ang naging kasagutan para mabasa at mabigyan ng grado. Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa? _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _______________________________________________

Y P O C D E P E D

Matapos mapalalim ng mga mag-aaral ang kanilang kaalaman ukol sa pambansang kita, maaari na silang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Gabayan ang mga mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa ng konseptong ito. PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng magaaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa pambansang kita. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.

Gawain 8: EKONOMIYA PAGNILAYAN

Ipabasa ang pahayag ng National Statistical Coordination Board batay sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Matapos basahin, magpagawa sa mga mag-aaral ng isang sanaysay na may pamagat na “Ekonomiya ng Pilipinas: Saan Papunta?” Gawing gabay ang rubrik sa pagmamarka ng sanaysay. Philippine Economy posts 7.0 percent GDP growth in Q3 2013 (Posted 28 November 2013)

Pinagkunan: http://www.nscb.gov.ph/sna/2013/3rd2013/highlights.asp#sthash.xsCOJ7DL. dpuf retrieved on July 16, 2014

HIGHLIGHTS •

The domestic economy grew by 7.0 percent in the third quarter of 2013 from 7.3 percent recorded the previous year boosting the 2013 rst nine months growth to 7.4 percent from 6.7 percent last year. The third quarter growth was driven by the Services sector with the robust performance of Real Estate, Renting & Business Activities, Trade and Financial Intermediation 174


•

•

•

sustained by the accelerated growth of the Industry sector. On the demand side, growth in the third quarter of 2013 came from increased investments in Fixed Capital, reinforced by consumer and government spending, and the robust growth in external trade. With accelerated growth of the Net Primary Income (NPI) from the Rest of the World in the third quarter of 2013 by 11.9 percent, the Gross National Income (GNI) expanded by 7.8 percent in the third quarter of 2013 from 7.3 percent in the third of 2012. On a seasonally adjusted basis, GDP posted a positive growth of 1.1 percent in the third quarter of 2013 but this was a deceleration from 1.6 percent in the previous quarter while GNI accelerated by 1.8 percent in the third quarter of 2013 from 1.1 percent in the second quarter of 2013. The entire Agriculture sector rebounded its seasonally adjusted growth to 0.7 percent from a decline of 0.7 percent in the previous quarter while Industry decelerated to 0.3 percent from 1.4 percent. On the other hand, the Services sector recorded a 1.6 percent growth for the third quarter of 2013 from 2.1 percent in the previous quarter with the positive growth of all its subsectors. With projected population growing by 1.6 percent to level of 97.6 million, per capita GDP grew by 5.2 percent, per capita GNI accelerated by 6.0 percent while per capita Household Final Consumption Expenditures (HFCE) decelerated by 4.5 percent.

Y P O C D E P E D •

RUBRIK SA PAGMAMARKA NG SANAYSAY Napakahusay (3)

Mahusay (2)

Hindi Mahusay NAKUHANG (1) PUNTOS

Nilalaman

Nakapagpakita ng higit sa tatlong katibayan ng pagsulong ng ekonomiya ng bansa.

Nakapagpakita ng tatlong katibayan ng pagsulong ng ekonomiya ng bansa.

Nakapagpakita ng kulang sa tatlong katibayan ng pagsulong ng ekonomiya ng bansa.

Mensahe

Maliwanag at angkop ang mensahe.

Di-gaanong maliwanag ang mensahe.

Di-angkop ang mensahe

Nakasunod sa tamang oras ng paggawa.

Lumagpas ng isang minuto sa paggawa.

Lumagpas ng higit sa isang minuto sa paggawa.

Oras/ Panahon

Kabuuang Puntos


Gawain 9: KITA NG AKING BAYAN Papuntahin ang mga mag-aaral sa ingat yaman (treasurer) ng pamahalaang panlungsod o munisipalidad. Hayaan silang humingi ng sipi ng kita at gastusin sa loob ng limang taon. Ipasuri kung may paglago sa ekonomiya ng kanilang lokal na komunidad. Maaaring ipalipat sa graph ang nakuhang datos upang maging mas maliwanag ang pagsusuri. Ipasulat ang ginawang pagsusuri sa isang buong papel at ipapasa. Gawain 10: GRAPH AY SURIIN

Y P O C D E P E D

Maaaring tingnan ng mga mag-aaral ang website ng National Statistical Coordination Board (NSCB) o iba pang mapagkakatiwalaang website sa Internet . Mula rito ay hayaan silang magsaliksik tungkol sa Gross National Income at Gross Domestic Product ng Pilipinas mula taong 2008 hanggang 2013. Pagawain sila ng vertical bar graph gamit ang Microsoft Excel o iba pang application sa kompyuter . Ipa- print ang nabuong graph at upang maipasa ito. Pasagutan din ng buong katapatan ang checklist sa ibaba. Palagyan ng isang tsek (/) ang bawat aytem: CHECKLIST SA NATUTUHAN

AYTEM

NATUTUHAN

DI-GAANONG NATUTUHAN

HINDI NATUTUHAN

1. Pagkakaiba ng GNI sa GDP 2. Mga paraan ng pagsukat sa GNI at GDP 3. Pagkompyut ng pambansang kita. 4. Kahalagahan ng pagsukat sa economic performance ng bansa 5. Naisabuhay at nagamit sa pang-araw-araw na pamumuhay ang natutuhan sa aralin

Gawain 11: STATE OF THE COMMUNITY ADDRESS

Base sa nakalap na datos ukol sa kita at gastusin ng pamahalaang panlungsod o munisipalidad na tinitirhan ng mga mag-aaral, hayaan silang gumawa ng talumpati ukol sa kasalukuyang kalagayan ng ekonomiya sa kanilang komunidad. Pagtutuunan nila ng pansin kung papaano tinutugunan ang mga suliraning pangkabuhayan ng kanilang pamahalaang lokal. Iparinig ang talumpati sa loob ng silid-aralan. Gawing gabay ang rubrik sa pagmamarka ng talumpati. 176 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Rubrik sa Pagmamarka ng Talumpati Napakahusay (3)

Nilalaman

Mahusay (2)

Hindi Mahusay (1)

Nakapagpakita ng higit sa tatlong katibayan ng pagsulong ng ekonomiya ng lungsod o munisipalidad.

Nakapagpakita ng tatlong katibayan ng pagsulong ng ekonomiya ng lungsod o munisipalidad.

Nakapagpakita ng kulang sa tatlong katibayan ng pagsulong ng ekonomiya ng lungsod o munisipalidad

Maliwanag at nauunawaan ang paraan ng pagbigkas ng talumpati.

Di-gaanong maliwanag ang paraan ng pagbigkas ng talumpati.

Hindi maliwanag ang paraan ng pagbigkas ng talumpati.

Lumagpas ng isang minuto.

Lumagpas ng higit sa isang minuto.

Di-gaanong makatotohanan at hindigaanong magagamit sa pangaraw-araw na pamumuhay.

Hindi makatotohanan at hindi magagamit sa pangaraw-araw na pamumuhay.

NAKUHANG PUNTOS

Y P O C D E P E D Pagsasalita

Nakasunod sa Oras/Panahon tamang oras.

Pagsasabuhay

Makatotohanan at magagamit ang impormasyon sa pang-araw-araw na pamumuhay.

Kabuuang Puntos

Gawain 12: MAGBALIK TANAW

Ngayon ay maaari nang itala ng mga mag-aaral ang lahat ng bagay at impormasyon na kanilang natutuhan. Maaari nilang balikan ang una at ikalawa nilang kasagutan sa katanungang ito, at kung may mga pagkakamali ay maaari na ring itama sa bahaging ito ng aralin. Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng isang bansa? _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ __________________________________


PANIMULA Ang kakayahang kumonsumo ng tao ay nakabatay sa salapi na maaari nitong gastusin. Ang salapi namang maaaring maimpok ay nakabatay kung magkano ang matitirang salapi matapos ibawas ang salaping ginamit sa pagkonsumo. Mauunawaan sa araling ito ang ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo. Sa pagtatapos ng araling ito ang mga mag-aaral ay inaasahan nang nakapagpapahayag ng kaugnayan ng kita sa pagkonsumo at pag-iimpok.

Y P O C D E P E D ARALIN 3: UGNAYAN NG PANGKALAHATANG KITA, PAG-IIMPOK, AT PAGKONSUMO

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mag-aaral tungkol sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo at kung bakit kailangang maunawaan ang kahalagahan ng ugnayan nito sa isa’t isa?

Gawain 1: LARAWANG HINDI KUPAS!

Ipasuri ang larawan at ipasagot ang mga pamprosesong tanong.


Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan? 2. Kung ikaw ay may trabaho at kita, saan mo iyon gagastusin? Gawain 2: KITA, GASTOS, IPON Hayaang bigyan ng sariling interpretasyon ng mga mag-aaral ang graph sa ibaba. Maaaring maiugnay ang konsepto ng kita, pag-iimpok, at pagkonsumo sa interpretasyon.

Y P O C D E P E D IPON

KURYENTE

TUBIG

Kita 3 Kita 2 Kita 1

PAGKAIN

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang may pinakamataas at pinakamababang bar sa graph? Ano ang ibig ipahiwatig nito? 2. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang dapat na pinakamataas sa mga bar ng graph? Bakit? 3. Batay sa kahalagahan, ayusin ang sumusunod: kumita, gumastos, o mag-ipon? Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang Gawain 3 upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo.


Gawain 3: BE A WISE SAVER Papunan nang matapat na kasagutan ang kahon sa ibaba. Muling ipasasagot ang katanungang ito matapos ang PAUNLARIN. Tandaan na tanggapin ang lahat ng magiging kasagutan ng mga mag-aaral sa bahaging ito. Papaano nagkakaugnay angkita, kita, pag-iimpok, pag-iimpok, at at Paano nagkakaugnay ang pagkonsumo? pagkonsumo?

Y P O C D E P E D ANG PAGKAKAALAM KO _____________________________________________ _____________________________________________ _____________________________________________ _____________________________________________

Matapos maorganisa ng mag-aaral ang mga paunang kaalaman tungkol sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo, gagabayan sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit na maunawaan nang mas malalim ang konsepto.

PAUNLARIN

Matapos malaman ng mga mag-aaral ang paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay lilinangin nila ang mga kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na sadyang inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan ng mag-aaral ang mga mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa mag-aaral upang masagot kung papaano nauugnay ang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo.


Gawain 4: Ipasuri ang pigura sa ibaba. Naimpok (Savings)

Utang (Loans)

Financial Intermediaries

Commercial Banks Savings and Loans Credit Unions Finance Companies Life Insurance Companies Mutual Funds Pension Funds

Y P O C D E P E D Nag-iimpok

Financial Intermediaries

Interes at Dibidendo (Interest and Dividends)

Nangungutang

Pag-aari ( Assets)


1. Ano ang pakakaiba ng Kita, Pagkonsumo, at Pag-iimpok? 2. Ano ang papel na ginagampanan ng nancial intermediaries? 3. Kung ikaw ay mag-iimpok, ano ang maaari mong pakinabang dito?

Gawain 4: MAGKUWENTUHAN TAYO

Sabihin sa mga mag-aaral ang sumusunod na pahayag.

Nasubukan mo na bang mag-ipon? Palagi ba na kulang ang perang ibinibigay sa iyo kaya hindi ka makaipon? Kung nakaipon ka, ano ang ginawa mo sa perang naipon mo? Kung malinaw para sa iyo ang gusto mong mabili o makamit ay hindi malalayo na makakaipon ka kahit wala halos natitirang pera sa bulsa mo. Tunghayan mo ang kuwento. KALAYAAN SA KAHIRAPAN Kathang isip ni: Martiniano D. Buising

Si Jonas ay isang mag-aaral sa sekondarya. Mayroon siyang baon na dalawampu’t limang piso (Php25) bawat araw. Ang kaniyang pamasahe ay Php10 papasok at Php10 rin pauwi. Samakatuwid, mayroon lamang siyang Php5 para sa kaniyang pagkain at iba pang pangangailangan. Upang makatipid, gumigising siya nang maaga at naghahanda ng kaniyang pagkaing babaunin sa pagpasok. Kung maaga pa, naglalakad na lamang siya papasok sa paaralan. 181 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

At sa uwian sa hapon, naglalakad din siya kung hindi naman umuulan o kung hindi nagmamadali. May mga pagkakataon na hindi niya nagagastos ang kaniyang allowance, dahil may nanlilibre sa kaniya ng meryenda, at minsan naman ay ibinabayad na siya ng kaibigan ng pamasahe. Basta may natirang pera, inilalagay niya iyon sa kaniyang savings. Sa loob ng isang buwan, nakakaipon si Jonas ng Php100 hanggang Php150 daang piso at idinideposito niya iyon sa bangko. Parang isang natural na proseso lang para kay Jonas ang pag-iipon, bilhin ang kailangang bilhin, at huwag bilhin ang hindi kailangan, at ang matitira ay ilalagay sa savings. Sa tuwing may okasyon at may nagbibigay sa kaniya ng pera bilang regalo, hindi rin niya iyon ginagastos at inilalagay rin niya sa kaniyang savings account . Hindi masasabing kuripot si Jonas, dahil may mga pagkakataong gumagastos din siya mula sa kaniyang ipon upang ibili ng pangangailangan sa paaralan at sa kanilang bahay.

Y P O C D E P E D

Nakaipon si Jonas ng limang libong piso sa bangko at nagkataong mayroong iniaalok na investment program ang bangko sa loob ng sampung (10) taon. Sinamantala niya ang pagkakataon at siya ay nag-enrol sa nasabing programa kung kaya’t ang kaniyang perang nakatabi bilang investment ay may kasiguruhang kikita ng interes. Gayumpaman, nagpatuloy pa rin si Jonas sa pag-iipon at pagdedeposito sa investment program sa tuwing siya ay makaipon ng limang libong piso, hanggang sa siya ay makagraduate ng kolehiyo at makapagtrabaho. Ang lahat ng kaniyang bonus, allowance, at iba pang pera na hindi nagmula sa kaniyang suweldo ay deretso niyang inilalagay sa investment program. Dahil may sarili na siyang kita, natuto na rin siyang ihiwalay ang 20% ng kaniyang kita para sa savings at ang natitira ay hahatihatiin niya sa kaniyang pangangailangan. Kung may sobra pang pera na hindi nagamit, inilalagay niya pa rin sa kaniyang savings. Makalipas ang sampung taon, ang perang naipon ni Jonas sa investment program ay umabot na sa halos isang milyon. Muli niyang inilagak sa ibang investment program ang kaniyang pera at kumita na ito ng humigit kumulang sa dalawampung libong piso (Php20,000.00) sa loob ng isang buwan. Malaya na si Jonas sa kahirapan, bukod sa kaniyang suweldo mula sa trabaho ay may inaasahan pa siyang kita ng kaniyang investment buwan-buwan. Pamprosesong Tanong: 1. Sa iyong palagay, kahanga-hanga ba ang katangiang ipinakita ni Jonas? Bakit? 2. Anong aral na maaaring mapulot mula sa kuwento? Ipaliwanag. 3. Kung ikaw si Jonas, saan mo gagamitin ang perang naipon mo ng sampung (10) taon? 182 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 5: BABALIK KA RIN Hayaang balikan ng mag-aaral ang aralin tungkol sa paikot na daloy ng ekonomiya. Pangkatin sa dalawa ang klase. Magtalaga ng lider sa bawat pangkat. Ang unang pangkat ay tatalakay sa konsepto at ugnayan ng kita at pagkonsumo. Ang ikalawang pangkat naman ay tatalakay sa konsepto at ugnayan ng kita at pag-iimpok. Matapos ito ay ipaulat sa bawat pangkat ang kanilang paksa at sagutin ang mga pamprosesong tanong. UNANG PANGKAT:

Y P O C D E P E D

Batay sa modelo ng paikot na daloy, ang mga salik ng produksiyon; lupa, paggawa, kapital, at kakayahang entrepreneurial ay nagmumula sa sambahayan. Ang bahay-kalakal naman ay responsable upang pagsamasamahin ang mga salik ng produksiyon upang mabuo ang produkto at serbisyo. Sa ating dayagram sa ibaba, makikita na ang halagang Php100,00 ay napunta sa sambahayan mula sa bahay-kalakal bilang kabayaran sa mga salik ng produksiyon. Magsisilbi itong kita ng sambahayan. Samantala magagamit ng sambahayan ang naturang halaga bilang pagkonsumo. Ang Php100,000 ay mapupunta sa bahay-kalakal bilang kabayaran sa mga nabuong produkto at serbisyo. Ang gastos ng bahay-kalakal bilang kabayaran sa mga salik ng produksiyon ay nagsisilbing kita ng sambahayan. Sa kabilang banda, ang paggastos ng sambahayan bilang kabayaran sa nabuong produkto at serbisyo ay nagsisilbing kita ng bahay-kalakal. Ipinapakita sa paikot na daloy ang pagaasahang nagaganap sa pagitan ng sambahayan at bahay-kalakal.

Sa panig ng Sambahayan (S) Y=C Php100,000 = Php100,000

Kung saan: Y = Kita C = Pagkonsumo

Sa panig ng Bahay-kalakal (B) Y=C Php100,000 = Php100,000 183 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ang kalagayang ito ay tinatawag na makroekonomikong ekwilibriyo kung saan ang kita (Y) sa panig ng sambahayan ay katumbas sa pagkonsumo (C) o kaya sa panig ng bahay-kalakal, ang kita sa produksiyon (Y) ay katumbas ng pagkonsumo. Pinagkunan: Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc.

PANGALAWANG PANGKAT:

Y P O C D E P E D

Ipinapakita sa dayagram na hindi lahat ng kita ng sambahayan ay ginagamit sa pagkonsumo. May bahagi ng kita ng sambahayan na hindi ginagasta. Ang salaping hindi ginagastos ay tinatawag na impok (savings). Sa ating halimbawa ang kita ng sambahayan na Php100,000 mula sa bahaykalakal bilang kabayaran sa mga salik ng produksiyon ay hindi ginagasta lahat. Ang Php10,000 ay napupunta sa pag-iimpok kaya ang kabuuang pagkonsumo ay aabot na lamang sa Php90,000. Mapapansin na ang halagang Php10,000 bilang impok ay papalabas (outow) sa paikot na daloy. Ang halagang Php10,000 na inimpok ng sambahayan ay maaaring gamitin ng mga institusyong pinansiyal bilang pautang sa bahay-kalakal bilang karagdagang puhunan. Sa ganitong pagkakataon, ang pamumuhunan ay nagsisilbing dahilan upang muling pumasok ang lumabas na salapi sa paikot na daloy.


Sa panig ng Sambahayan (S): Y=C+S Php100,000 = Php90,000 + Php10,000

Sa panig ng bahay-kalakal (B): Y=C+I Php100,000 = Php90,000 + Php10,000 C+S=Y=C+I

Samakatwid, S=I Lumalabas na kita (outow ) = Pumapasok na kita (inow ) Kung saan: S = Pag-iimpok I = Pamumuhunan

Y P O C D E P E D

Pinagkunan: Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc.

Pamprosesong Tanong: 1. 2. 3. 4.

Ano ang ipinakikita ng dayagram? Paano nagkakaugnay ang kita, pagkonsumo, at pag-iimpok? Ano ang naging resulta ng naturang ugnayan? Bakit mahalaga na malaman ang kita, pagkonsumo, at pag-iimpok ng isang bansa? Ipaliwanag. Rubrik sa Pagmamarka ng Pag-uulat

Mga Kraytirya

Natatangi (5 puntos)

Mahusay (4 puntos)

Hindi gaanong Mahusay (3 puntos)

Hindi Mahusay (2 puntos)

1. Kaalaman at Pagkakaunawa sa Paksa 2. Organisasyon/ Presentasyon

3. Kalidad ng Impormasyon o Ebidensiya

Kabuuang Puntos

Gawain 6: BE A WISE SAVER Muli mong ipasagot sa mag-aaral ang katanungan sa kabilang pahina. Ngayon ay inaasahang maiwawasto na nila ang kanilang kasagutan gamit ang mga natutuhan sa mga gawain at aralin.


Papaano nagkakaugnay angkita, kita, pag-iimpok, Papaano nagkakaugnay ang pag-iimpok, at at pagkonsumo? pagkonsumo? ANG PAGKAKAALAM KO _____________________________________________ _____________________________________________ _____________________________________________ _____________________________________________

Y P O C D E P E D

Matapos mapalalim ng mga mag-aaral ang kanilang kaalaman ukol sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo, maaari na silang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Gagabayan ang mga magaaral para sa mas malalim na pag-unawa ng konsepto. PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng mag-aaral ang mga nabuo nilang kaalaman ukol sa ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-iimpok, at pagkonsumo. Kinakailangan ng mas malalim na pagtalakay sa konsepto upang maihanda ang mga mag-aaral sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.

Gawain 7: IDEKLARA IYONG YAMAN

Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsagot sa Statement of Assets, Liabilities and Net Worth. Nakasaad ang impormasyon sa Republic Act 6713 o ang Code of Conduct and Ethical Standards for public ofcials and Employees Section 4 (h) Simple living. - Public ofcials and employees and their families shall lead modest lives appropriate to their positions and income. They shall not indulge in extravagant or ostentatious display of wealth in any form.

SALN (Statement of Assets, Liabilities, and Net Worth). Ito ay deklarasyon ng lahat ng pag-aari (assets), pagkakautang (liabilities), negosyo, at iba pang nancial interest ng isang empleyado ng gobyerno, kasama ang kaniyang asawa at mga anak na wala pang 18 taong gulang. Ipagawa rin ito upang malaman ng mga mag-aaral ang kanilang kalagayang pinansyal. Dahilan sa maaaring kakaunti pa ang kanilang pag-aari 186 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

(asset ), ipasama ang mga simpleng bagay na mayroon sila katulad ng relo, damit, kuwintas, sapatos, singsing, at iba pang personal na gamit na mayroon pang halaga. Papunan sa mga mag-aaral ng kunwariang datos ang SALN na nasa ibaba bilang pagpapakita ng kanilang pamumuhay. Sagutan din ang mga pamprosesong tanong. Pag-aari ( Asset )

Halaga Php

Y P O C D E P E D Pagkakautang (Liabilities)

Kabuuang halaga Php_____________ Halaga Php

Kabuuang halaga Php_____________

Asset – Liabilities

=

Php_____________

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naramdaman mo habang ginagawa ang gawain? 2. May natira ka bang asset matapos maibawas ang liability ? 3. Ano ang ipinapahiwatig ng kalagayang ito sa iyong buhay bilang isang mag-aaral? 4. Ano ang dapat mong gawin matapos mong malaman ang kasalukuyan mong kalagayang pinansiyal?

Gawain 8: KITA AT GASTOS NG AMING PAMILYA

Sabihin sa mga mag-aaral ang sumusunod na pahayag:

Alamin ang buwanang kita ng iyong pamilya. Kapanayamin ang iyong mga magulang kung papaano ginagastos ang kita ng pamilya sa loob ng isang buwan. Gamitin ang talahanayan bilang gabay. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong.


PINAGMUMULAN NG KITA BAWAT BUWAN

HALAGA

1. Suweldo 2. Iba pang Kita KABUUANG KITA GASTOS BAWAT BUWAN

HALAGA

1. Pagkain 2. Koryente 3. Tubig

Y P O C D E P E D

4. Matrikula/Baon sa Paaralan 5. Upa sa bahay

6. Iba pang Gastusin

KABUUANG GASTOS

KABUUANG KITA – GASTOS BAWAT BUWAN

Pamprosesong Tanong: 1. Batay sa ginawa mong talahanayan, mas malaki ba ang kita ng iyong pamilya kumpara sa gastusin? 2. Kung mas malaki ang gastusin kaysa kita ng pamilya, paano ninyo ito natutugunan? 3. Ano ang nararapat ninyong gawin upang hindi humantong sa mas malaking gastos kumpara sa kita? 4. Kung mas malaki naman ang kita kumpara sa gastusin, may bahagi ba ng natirang salapi na napupunta sa pag-iimpok? sa pamumuhunan? Idetalye ang sagot. Gawain 9: BE A WISE SAVER

Papunan ng matapat na kasagutan ang kahon sa ibaba. Muling sasagutan ang katanungang ito matapos ang PAUNLARIN. Tandaan na tatanggapin ang lahat ng magiging kasagutan ng mga mag-aaral sa bahaging ito. Papaano nagkakaugnay ang Papaano nagkakaugnay angkita, kita,pag-iimpok pag-iimpok, at pagkonsumo ? at pagkonsumo?

ANG KITA, PAG-IIMPOK, AT PAGKONSUMO AY ANG KITA, PAG-IIMPOK AT PAGKONSUMO AY NAGKAKAUGNAY NAGKAKAUGNAY ______________________________ ___________________________________________ ___________________________________________

PANIMULA 188 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

PANIMULA Pangunahing isyu sa lahat ng tao ang suliranin sa patuloy na pagtaas ng presyo. Maraming mamamayan, noon at ngayon, ang nahaharap sa hamon ng walang tigil na pagbabago sa mga presyo ng mga pangunahing produkto at serbisyo. Dahil dito, ang bawat isa ay napipilitang humanap ng mas matatag na hanapbuhay upang matugunan ang kanilang mga pang-araw-araw na pangangailangan.

Y P O C D E P E D

Kaugnay nito, kinakailangang maiayos ng pamahalaan ang pangkalahatang presyo sa ekonomiya. Ito ay bilang pagsisiguro na ang mamamayan ay matutulungan na maitawid sa mga pangangailangan upang mabuhay nang sapat. Sa ganitong aspekto pumapasok ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan. Kung kaya’t ang pangunahing pokus mula sa bahaging ito ng modyul ay ang mga patakaran ng pamahalaan bilang instrumento sa pagpapatatag ng ekonomiya. Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling it o, ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay nakapagsusuri ng konsepto at palatandaan ng implasyon, natataya ang dahilan ng pagkakaroon ng implasyon, at aktibong nakalalahok sa paglutas ng implasyon. ARALIN 4

IMPLASYON

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa implasyon at kung ano ang mga palatandaan, epekto, at mga paraan sa paglutas ng mga suliraning kaugnay nito.

Gawain 1: LARAWAN SURIIN! Ipasuri ang karikatura na nasa susunod na pahina. Hayaan na magkaroon ng iba’t ibang pananaw ang mag-aaral tungkol dito. Matapos ang pagsusuri, gamitin bilang gabay sa pagtalakay ang mga pamprosesong tanong.


Y P O C D E P E D ‘Ang Paglipad’

Iginuhit ni Gab Ferrera

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan? 2. Ano ang basehan ng inyong naging obserbasyon? 3. Sa inyong palagay, ano ang maaaring maging dahilan ng ganitong sitwasyon? Gawain 2: MAGBALIK-TANAW!

Batay sa talahanayan sa ibaba, ipatanong sa mag-aaral ang mga presyo ng mga produktong nasa talahanayan sa kanilang mga lolo at lola, tatay at nanay, mga kuya at ate. Hayaang ibahagi sa klase ang mga natipong impormasyon. PRESYO NG PRODUKTO noong 3rd Year High School Sila

PRODUKTO

Panahon nina Panahon nina Panahon nina Lolo at Lola Tatay at Nanay Kuya at Ate

Kasalukuyang Taon

1 kilong bigas

1 lata ng sardinas 25 grm. kape

1 kilong asukal

1 kilong galunggong

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang napansin mo sa presyo ng mga produkto ayon sa mga panahong ibinigay? 2. Sa iyong palagay, bakit nagkakaroon ng pagbabago sa presyo ng mga produkto? 190 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3. Paano naaapektuhan ang inyong pamilya at ang ibang tao sa pagbabago sa presyo? Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang isang tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa implasyon. Gawain 3: I-KONEK MO Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng kaalaman sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pupunan nila ang Alam ko… upang masukat ang inisyal na kasagutan sa katanungang itinuturo ng arrow . Ang Nais kong matutuhan…ay sasagutan naman ng mag-aaral pagkatapos ng bahagi ng paunlarin at ang Natutuhan ko…ay pupunan pagkatapos ng gawain sa pagnilayan. Maaari itong ilagay sa portfolio o kuwaderno dahil ito ay kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito.

Y P O C D E P E D Alam Ko

Nais Kong matutuhan

Natutuhan Ko

Paano ka makatutulong sa paglutas ng mga suliraning kaugnay ng implasyon?

Matapos maorganisa ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa implasyon, ihanda sila sa susunod na bahagi ng aralin upang higit na maunawaan nang mas malalim ang konsepto ng implasyon. PAUNLARIN

Matapos malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan ng mga mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa implasyon. Inaasahang magagabayan sila ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung paano sila makakatulong sa paglutas ng mga suliraning kaugnay ng implasyon. Halina’t umpisahan sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina.


Gawain 4: IKAW NAMAN ANG MAGKOMPYUT Mula sa talahanayan, hayaan ang mag-aaral na punan ng tamang sagot ang mga column ng CPI, Antas ng Implasyon at Purchasing Power. Gamitin ang 2008 bilang batayang taon sa pagkompyut. Matapos ito, gamitin ang mga pamprosesong tanong upang ganap na maunawaan ang gawain. Taon 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Total Weighted Price 1 300 1 500 1 660 1 985 2 000 2 300

CPI

Antas ng Implasyon

-

Purchasing Power -

Y P O C D E P E D

Pamprosesong Tanong: 1. Mula sa talahanayan, ano ang may pinakamataas na CPI? 2. Anong taon ang may pinakamalaking bahagdan ng pagtaas sa pangkalahatang presyo ng mga pangunahing produkto na kabilang sa basket of goods? 3. Ano ang kahalagahan sa iyo bilang miyembro ng pamilya ninyo, na matukoy ang tunay na halaga ng piso? Ipaliwanag. 4. Paano mo mailalarawan ang karaniwang reaksyon ng iyong mga magulang sa tuwing may pagtataas ng presyo sa mga bilihin? Pangatwiranan. Gawain 5: DAHILAN O BUNGA

Ipasuri ang sumusunod na sitwasyon. Ipatukoy kung ano sa mga ito ang dahilan ng implasyon o bunga ng implasyon. Ipasulat ang DI para sa dahilan ng implasyon o BI para sa bunga ng implasyon sa kanilang papel o kuwaderno. 1. Malaking bahagi ng badyet ng bansa ang napupunta sa pambayadutang. 2. Mas malaki ang gastusin sa military kaysa sa agrikultura. 3. Maraming produkto ang hindi kayang bilhin ng mamamayan. 4. Maraming mag-aaral ang hindi na kayang pag-aralin ng kanilang mga magulang. 5. Paghingi ng karagdagang sahod ng mga manggagawa. 6. Mataas na halaga ng mga materyales na kailangan sa produksiyon. 7. Mataas na interes ang ipinapataw sa mga utang.


Gawain 6: LARAWAN–SURI Ipasuri ang mga larawan. Ibahagi ang pananaw na nabuo mula rito.

Y P O C D E P E D

Pinagkunan: http://www.imagestock.com/directory/i/industrial_rmarket.asp,http://www.imagestock.com/directorywelga _asp, http://www.imagestock.com/ibon _asp. Retrieved on July 14, 2014

Pamprosesong Tanong: 1. Paano maiuugnay ang mga larawan sa konsepto ng implasyon? 2. Ano ang maaaring ibunga ng sumusunod na larawan? 3. Ikaw bilang isang mag-aaral, ano ang maaari mong imungkahi bilang iyong ambag sa pagharap at pagtugon sa epekto ng implasyon sa ekonomiya? Gawain 7: I-KONEK MO

Sa puntong ito, maaari ng pasagutan sa mga mag-aaral ang ikalawang kahon ng Nais Kong Matutuhan… subalit ang ikatlong kahon na Natutuhan Ko… ay hahayaan lamang na walang laman sapagkat maaari lamang itong sagutan sa pagtatapos ng bahagi ng PAGNILAYAN. Tandaan na dapat itong sagutan sa kanilang portfolio o kuwaderno.

Alam Ko

Nais Kong matutuhan

Natutuhan Ko

Paano ka makakatulong sa paglutas sa suliranin kaugnay ng implasyon?


Matapos mapalalim ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa implasyon, maaari na silang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda ang mga mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa ng implasyon.

PAGNILAYAN

Y P O C D E P E D Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng mga mag-aaral ang mga nabuo nilang kaalaman ukol sa implasyon. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa implasyon upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.

Gawain 8: MAKIBALITA TAYO

Presyo ng Iba pang Pangunahing Bilihin, Tumaas Na Rin By dzmm.com.ph | 09:37 PM 06/18/2014

Kasunod ng pagtaas ng pamasahe sa jeepney , sunod-sunod na rin ang pagtaas ng presyo ng mga pangunahing bilihin. Bukod sa una nang napabalitang pagtaas ng presyo ng bawang, luya, bigas, at asukal, tumaas na rin ang presyo ng manok at baboy habang nagbabadya naman ang pagtaas ng ilang brand ng gatas at produktong de lata.

Dahil dito, nagpulong ngayong Miyerkules ang National Price Coordinating Council (NPCC) para talakayin ang sunod-sunod na pagtaas na ito ng presyo ng mga pangunahing bilihin. Sa kaso ng bawang, sinabi ni NPCC Chairman at Trade and Industry Secretary Gregory Domingo sa panayam ng DZMM na nagkaroon lang ng temporary shortage. Aniya, 30% lang ng suplay ng bawang ang nagmumula sa lokal na supplier habang ang nalalabing 70% ay nagmumula na sa importasyon. Naipit lang aniya ang ibang suplay sa mga port at inaasahang babalik na sa normal ang presyo sa loob ng dalawang linggo hanggang isang buwan.

Matatandaang naglunsad na rin ng caravan ang gobyerno na nagbebenta ng mga murang bawang. Sa pagtaas naman ng commercial na bigas, tutugunan ito ng National Food Authority (NFA) sa pamamagitan ng pagdodoble ng inilalabas nilang bulto ng bigas. Sa kaso naman ng pagtaas ng presyo ng manok, ipinaliwanag ng 194 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

broiler groups na bumagal ang paglaki ng mga manok dahil sa labis na init na panahon na naranasan nitong mga nakalipas na buwan. Tiniyak naman ng mga ito na babalik din sa normal ang presyo sa mga susunod na linggo. Pinayagan naman ng DTI ang pagtaas ng presyo ng gatas dahil sa pagtaas ng world price nito. May hiling na rin para naman itaas ang presyo ng de lata at bagama’t hindi pa ito inaaprubahan, sinabi ni Domingo na karaniwan naman nilang pinapayagan ang pagtaas basta’t malapit sa antas ng ination. “Kailangan talaga every year may ine-expect ka na pag-akyat kahit konti,” sabi pa ng kalihim. With a report from Alvin Elchico, ABSCBN News

Y P O C D E P E D

Pinagkunan: Elchico, A (2014). News Presyo ng Iba pang Pangunahing Bilihin, Tumaas Na Rin. ABS-CBN:Philippines - http://dzmm. abs-cbnnews.com/news/National/Presyo_ng_iba_pang_pangunahing_bilihin,_tumaas_na_rin.html retrieved on July 15, 2014


1. Ano ang pangunahing impormasyon na ipinahahatid ng balita? 2. Ano ang iyong reaksiyon matapos mong basahin ang balita? 3. Bilang isang mag-aaral, paano ka at ang iyong pamilya ay naapektuhan ng isyung tinalakay? Patunayan.

Gawain 9: MAG-SURVEY TAYO

Sabihan ang mag-aaral na magsagawa ng sarbey sa mga kamag-aral nila na nasa ika-apat na taon. Batay sa inihandang listahan ng mga posibleng maiaambag ng isang mag-aaral upang makontrol ang pagtaas ng presyo ng mga bilihin, kanilang pagsusunud-sunurin ang mga sitwasyon sa ibaba ayon sa kanilang pananaw at paniniwala. Ipasulat lamang ang bilang 1 na susundan ng 2, 3… hanggang sa pinakahuling bilang. Magkaroon ng pag-uulat tungkol sa nakalap na impormasyon.

_____pag-iimpok sa natirang baon _____pag-aayos ng lumang gamit upang muling magamit _____pagkukumpuni ng mga sirang kasangkapan sa paaralan at sa tahanan _____iwasan ang pag-aaksaya ng koryente sa tahanan maging sa paaralan _____matutong magbadyet _____pagnanais na makabili ng maramihang bilang ng produkto _____pagsasaayos ng prayoridad sa paggastos _____pagbili ng mga produktong gawang Pilipino _____paglalaan ng tamang oras sa paggamit ng kompyuter at iba pang gadyet _____pagnanasa na makapagtabi sa bahay ng maraming dayuhang salapi _____maayos na paggamit sa mga pampublikong pasilidad iba pa____________________________________________________ 195 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging pangkalahatang resulta ng nakalap na impormasyon? 2. Batay sa nakuhang impormasyon, masasabi mo bang bukas ang isipan ng mga mag-aaral na makatulong sa paglutas ng suliranin ng implasyon? Pangatwiranan. 3. Paano tinanggap ng mga mag-aaral ang mga mungkahing paraan upang makatulong at makapag-ambag sa paglutas ng suliranin ng implasyon?

Y P O C D E P E D

Gawain 10: SAMA-SAMA TAYO

Matapos ang masusing pagtalakay sa implasyon, inaasahan na naunawaan ng mag-aaral kung paano ito nakaaapekto sa buhay ng tao. Bawat isa ay may responsibilidad na makapag-ambag upang mapamahalaan ang pagtaas ng presyo. Magpagawa ng isang komitment kung paano sila makapagaambag na maiwasan ang pagtataas ng presyo ng mga bilihin. Hikayatin na maging malikhain sa pag- post ng mga komitment sa Facebook at iba pang social media. Para sa mga paaralan na walang access sa Internet, maaaring ipaskil sa loob ng paaralan ang mga output upang maipabatid sa mga kamagaral ang komitment na ginawa. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangunahing nilalaman ng iyong komitment? 2. Paano mo matitiyak na ang isinagawang komitment ay makapagaambag sa kabutihan ng bayan? 3. Ano ang iyong mga isinaalang-alang sa paggawa ng komitment? Ipaliwanag. Gawain 11: TAYAHIN ANG IYONG PAG-UNAWA

Sa puntong ito, maaari ng isagawa ng mag-aaral ang huling kahon at sagutin ang bahaging Natutuhan Ko. Tandaan na dapat maitago sa kanilang portfolio o kuwaderno ang tsart sapagkat ito ay maaaring maging proyekto nila.

Alam Ko

Nais Kong matutuhan

Natutuhan Ko

Paano ka makakatulong sa paglutas sa suliranin kaugnay ng implasyon?


Transisyon sa Susunod Na Aralin: Inaasahang naunawaan ng mag-aaral kung ano ang implasyon at ang mga dahilan at epekto nito sa bawat mamamayan. Hinimay rin ang mahahalagang impormasyon upang maunawaan ang dahilan ng isa sa mga suliraning binabalikat ng bawat pamilya. Kaugnay nito, tatalakayin sa susunod na aralin ang isang mahalagang konsepto sa makro-ekonomiks, ang patakarang piskal. Ito ang isa sa mga paraang ginagamit ng pamahalaan upang maiwasan ang epektong dulot ng implasyon. Makikita at mauunawaan ng mag-aaral ang mga estratehiya ng pamahalaan upang masiguro na ang pagbibigay ng serbisyo publiko ay hindi makadaragdag sa suliranin na kaakibat ng implasyon. Bagkus, ang mga paraang ito ay makatutulong na maiwasto ang daloy ng presyo at ng pananalapi sa bansa.

Y P O C D E P E D 197


PANIMULA

Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang implasyon. Malinaw nating sinuri ang malaking pagbabago sa presyo ng mga produkto at serbisyo sa mga nagdaang panahon. Ito ay isang katotohanan ng buhay na hindi magagawang matakasan ninuman. Bagama’t isang malaking suliranin ang implasyon sa pambansang ekonomiya, ang kaalaman tungkol dito ay makatutulong para maiwasan ang paglala nito. Kaugnay ng suliraning dulot ng implasyon, ating tatalakayin ang isang pamamaraan ng pamahalaan upang matugunan ang negatibong epekto ng implasyon. Sa pamamagitan ng pangangasiwa sa mga gastusin ng pamahalaan, inaasahang matatamo ang katatagan ng ekonomiya. Sama-sama nating unawain ang maaaring impluwensiya ng pamahalaan sa pamamagitan ng patakarang piskal.

Y P O C D E P E D

Kaya muli kitang iniimbitahan sa pagtalakay ng bagong aralin upang iyong maunawaan ang kahalagahan ng paglikom ng pondo ng pamahalaan at upang matustusan ang mga programa at proyektong pangkaunlaran nito. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay nakapagpapaliwanag sa mga layunin ng patakarang piskal, nakapagpapahalaga sa papel na ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinapatupad nito, nakapagsusuri ng badyet at ang kalakaran ng paggasta ng pamahalaan, nakababalikat ng pananagutan bilang mamamayan sa wastong pagbabayad ng buwis, at naiuugnay ang mga epekto ng patakarang piskal sa katatagan ng pambansang ekonomiya. ARALIN 5

PATAKARANG PISKAL

ALAMIN

Ang mga panimulang gawain sa araling ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa patakarang piskal ng bansa at kung paano ito maaaring gamitin sa kanilang personal na karanasan o kaalaman bilang batayan sa pagsagot sa mga gawain. Halina at simulan natin ang Alamin.


Gawain 1: LARAWAN-SURI Ipasuri ang mga larawan. Mula sa mga opinyon ng mag-aaral, magkaroon ng talakayan batay sa mga pamprosesong tanong na nasa ibaba.

Y P O C D E P E D

Pinagkunan: http://www.imagestock.com/taxed-receipt/asp,http://www.imagestock.com/road-repair/asp retrieved on July 15, 2014 http://www.imagestock.com/bridge-road/asp retrieved on July 15, 2014


1. Ilarawan ang nakikita mo sa mga larawan. 2. Anong mensahe ang mabubuo mo mula sa mga larawan? Ipaliwanag.

Gawain 2: TALASALITAAN

Ipahanap ang naaangkop na konsepto at tinutukoy ng mga kahulugan sa ibaba. Piliin lamang ang mga sagot mula sa loob ng kahon.

BUWIS SIN TAX PATAKARANG PISKAL BUDGET DEFICIT EXPANSIONARY FISCAL POLICY CONTRACTIONARY FISCAL POLICY

1. Pagbawas ng gastusin ng pamahalaan at pagtataas ng singil sa buwis upang maiwasan ang implasyon 2. Nagaganap kung mas malaki ang paggasta ng pamahalaan kumpara sa kita 3. Pagdagdag ng gastusin ng pamahalaan at pagbaba ng singil sa buwis upang tumaas ang kabuuang demand na magiging daan upang sumigla ang ekonomiya 199 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. Pagkontrol ng pamahalaan sa ekonomiya sa pamamagitan ng pagbubuwis at paggastos upang matamo ang maayos na daloy ng ekonomiya 5. Sapilitang kontribusyon sa pamahalaan upang maipatupad ang serbisyong pambayan. Pamprosesong Tanong: 1. Naging madali ba sa iyo na tukuyin ang kahulugan ng mga konsepto/ termino? Bakit? 2. Saan maaaring mabasa o marinig ang mga salitang ito? 3. Sa iyong palagay, kailangan bang maunawaan ang kahulugan ng mga konseptong nasa kahon? Ipaliwanag.

Y P O C D E P E D

Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang isang tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman t ungkol sa paksa na patakarang piskal. Gawain 3: I-KONEK MO

Ipabuo ang hindi tapos na pahayag na Alam ko na… at sa Nais kong malaman… Simulan sa simple hanggang sa mahirap na antas ang maaaring maging katanungan ng mga mag-aaral. Ipasulat sa patlang sa ibaba ang kanilang mga tanong tungkol sa paksa.

Alam ko na ang patakarang piskal ay ____________________________ __________________________________________________________ _________________________________________________________ Nais kong malaman _________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________

Matapos maorganisa ang mga paunang kaalaman ng mga magaaral tungkol sa patakarang piskal, ihanda sila sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng patakarang piskal.


PAUNLARIN Matapos malaman ang mga pang-unang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan ng impormasyon ng mga mag-aaral. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan ng mga mag-aaral ang mahahalagang konsepto tungkol sa patakarang piskal. Inaasahang magagabayan sila ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung paano naiuugnay ang mga epekto ng patakarang piskal sa katatagan ng pambansang ekonomiya.

Y P O C D E P E D Gawain 4: ALIN ANG MAGKASAMA

Ipatukoy at ipahanay ang mga patakaran na nasa loob ng kahon kung ito ay naaayon sa expansionary scal policy o contractionary scal policy . Magkaroon ng talakayan ayon sa naging gawain. • • • • • • •

Pagbaba ng singil sa buwis Pagdaragdag ng gastusin ng pamahalaan Pagtaas ng kabuuang demand Pagbaba ng kabuuang demand Pagtaas ng singil ng buwis Pagbaba ng gastusin ng pamahalaan Pagdaragdag ng supply ng salapi

EXPANSIONARY FISCAL POLICY

CONTRACTIONARY FISCAL POLICY

Gawain 5: PAGTALUNAN NATIN ITO Ipangkat ang mag-aaral sa tatlo. Ang dalawang pangkat na may limang kasapi ang bawat isa ang magiging kalahok sa isang impormal na debate. Ang matitirang pangkat ang siyang magiging hurado sa nasabing gawain. Bigyan ng isang minuto ang bawat miyembro ng pangkat na kasali sa debate upang ipagtanggol ang kanilang panig kung sang-ayon o salungat sa: 201 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Paksa: Malaking bahagi ng badyet(19.6%) ang pambayad sa utang ng pamahalaan. Huwag nang magbayad ng utang upang gastusin sa mas mahalagang proyekto ng pamahalaan. Ang pangkat na naging hurado ay pipili ng pinakamahusay na pangkat na naipagtanggol ang kanilang panig. Gamiting pamantayan sa pagpili ang rubrik. Rubrik sa Pagmamarka ng Impormal na Debate Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos

Y P O C D E P E D Paksa

Argumentasyon

Pagpapahayag

Maliwanag na sumunod sa paksang tatalakayin

Nagpakita ng ebidensiya upang suportahan ang argument Malinaw na naipahayag at maayos ang pananalita ng mga kasapi Kabuuang Puntos

4

10

6

20

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang isinaalang-alang mo sa mga naging argumento sa pakikipagdebate? 2. Ano sa palagay mo ang pinakaimportanteng ideya sa naging debate? 3. Kung bibigyan ka ng pagkakataon, ano ang pipiliin mong panig? Pangatwiranan. Gawain 6: GAWA TAYO NG TINA-PIE

Bigyan ng pagkakataon ang mag-aaral na magbalangkas ng pambansang badyet. Hayaan sila na gumawa ng desisyon kung ano ang kanilang magiging prayoridad. Ipaliwanag ang batayan ng kanilang mga desisyon. Ipakita ang nabalangkas na badyet sa isang maikling bond paper sa pamamagitan ng isang pie graph. Ipabahagi ang output sa klase. Tanggulang Bansa Social Services Kalusugan Agrikultura Repormang Agraryo Edukasyon • • • • • •


Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga naging basehan mo sa binalangkas na pambansang badyet? 2. Ikompara ang iyong prayoridad sa ginawang pagbabadyet sa prayoridad ng pamahalaan. 3. Paano mo mapangangatwiranan ang isinagawang alokasyon? Gawain 7: I-KONEK MO Muling pabalikan ang Gawain 3 sa ALAMIN at iwasto ang maling mga kasagutan.

Y P O C D E P E D

Natuklasan ko na ang patakarang piskal ay _______________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________

Matapos mapalalim ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa patakarang piskal, maaari na silang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda ang mga mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa ng patakarang piskal.

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ang mga nabuong kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa patakarang piskal. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa patakarang piskal upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.

Gawain 8: MAGANDANG BALITA

Ipabasa at ipaunawa ang nilalaman ng artikulo mula sa BIR Weekender Briefs. Hayaang makabuo ng sariling hinuha ang mag-aaral tungkol sa nilalaman ng artikulo. Gamiting gabay sa pagtalakay ang mga pamprosesong tanong.


Run after Tax Evaders Program Commissioner Kim S. Jacinto-Henares, together with DCIR EstelaV. Sales and DOJ representative, Atty. Michael John Humarang, engages members of tri-media in the discussion on the three (3) tax cases led by the BIR during the regular Run after Tax Evaders (RATE) Press Brieng conducted last August 14 at the DOJ Executive Lounge. DIOSDADO T. SISON, a civil sanitary engineer contractor by profession engaged in the business of buying, selling, renting/leasing, and operation of dwellings, was slapped with P18.95 million tax evasion suit for substantially under-declaring his income/sales for taxable year 2010 by 2,778.66% or P21.61 Million. SISON has received income payments amounting to P22.39 Million from BJS DEVELOPMENT but reported a gross income of only P777,714.00 in his Income Tax Return (ITR) for 2010. Likewise charged was independent CPA DANILO M. LINCOD who certied the Financial Statements of SISON for taxable year 2010 despite the essential misstatement of f acts therein, as well as the clear omission with respect to the latter ’s actual taxable income, in violation of Section 257 of the Tax Code. Two (2) more delinquent individual taxpayers from Revenue Region (RR) No. 7-Quezon City were charged with “Willful Failure to Pay Taxes.” PERSEUS COMMODITY TRADING sole proprietor, MANUEL NUGUID NIETO and MILLENIUM GAZ MARKETING sole proprietress, AGNES M. DAYAO were charged for their failure to pay long overdue deciency taxes amounting to P86.46 Million (2007) and P30.15 Million (2006), respectively. The ling of the three (3) cases brought to two hundred and seventy-eight (278) the total number of cases already led by the BIR under its RATE program during the administration of Commissioner Henares.

Y P O C D E P E D


1. Ano ang tax evasion? 2. Bakit itinuturing itong labag sa batas? 3. Sa iyong palagay, ano pa ang maaaring gawin ng pamahalaan upang masigurong mahuhuli ang mga tax evader ? Pangatwiranan.


Gawain 9: AWITIN NATIN ‘TO Magpagawa ng jingle campaign para sa tema ng BIR 2013 tax campaign “I love Philippines, I pay taxes correctly.” BIR campaigns Bureau of Internal Revenue (BIR) ofce across the country campaign for the early ling of Income Tax Return (ITR) and correct payment of taxes, as expressed in the Bureaus 2013 tax campaign theme “I love Philippines, I pay taxes correctly.

Y P O C D E P E D Pinagkunan: BIR Monitor Vol 15 No.2

Ipaawit sa bawat pangkat ang nagawang komposisyon at gamiting gabay ang sumusunod na pamantayan sa pagmamarka. Rubrik sa Pagmamarka ng Jingle Campaign

Pamantayan

Deskripsiyon

Kaangkupan ng Nilalaman

Angkop at makabuluhan ang mensaheng nakapaloob sa jingle campaign sa wastong pagbabayad ng buwis

Kahusayan sa Pag-awit

Mahusay na pagsasaayos ng lyrics at tono

Kahusayan sa Pagtatanghal

Mapanghikayat at makapukaw-pansin ang ginawang jingle campaign; nagpakita ng malikhaing pagtatanghal Kabuuan Puntos

Puntos

Nakuhang Puntos

10

5

5

20

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan o inspirasyon ninyo sa paggawa ng jingle? 2. Paano mahihikayat ang mamamayan sa mga ginawang jingle upang sila ay maging matapat sa pagbabayad ng buwis? 3. Kailan nagiging epektibo ang isang jingle na maimpluwensiyahan ang mga mamamayan upang maging matapat sa bayan? Patunayan.

Gawain 10: I-DRAWING NATIN ‘TO Magpagawa ng poster para sa tema ng BIR 2013 tax campaign “I love Philippines, I pay taxes correctly.”


Rubrik sa Pagmamarka ng Poster Campaign Pamantayan Kaangkupan ng Nilalaman Kahusayan sa Paggawa

Deskripsiyon Angkop at makabuluhan ang mensahe Mapanghikayat at makapukaw-pansin ang ginawa Mapanghikayat at makapukaw-pansin ang ginawa Kabuuang Puntos

Puntos

Nakuhang Puntos

10

5

Y P O C D E P E D

Kahusayan sa Paggawa

5

20

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mensahe na nais mong maalaala at maunawaan ng mga mamamayan na nasa drawing mo? 2. Sa iyong palagay, paano magiging epektibo ang iyong ginawang drawing upang makahikayat sa mamamayan na maging responsableng taxpayer ? Patunayan. Gawain 11: MAG-REFLECT TAYO

Magpagawa ng reection paper na nagsusuri sa isyu ng PDAF. Ipa post sa kanilang Facebook account ang mga nagawa. Ipahikayat sa mga magaaral na magbigay ng komento ang kanilang mga kaibigan sa mga output nila. Matapos ang tatlong araw, ipabilang kung ilan ang kabuuang tanong kung mayroon man. Ipa- print ang resulta sa bond paper. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang karaniwang tanong o komento ng mga nakabasa? 2. Ano ang nakaantig sa kanila upang magtanong o magkomento? 3. Paano makahihikayat ang isang reection paper upang magbahagi ng niloloob ang ibang tao na makababasa nito? Gawain 12: I-KONEK MO

Muling pabalikan ang Gawain 7 sa PAUNLARIN at iwasto ang maling mga kasagutan. Natuklasan ko na ang patakarang piskal ay _______________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________


Transisyon sa Susunod Na Aralin Ang patakarang piskal ay isang mahalagang estratehiya ng pamahalaan upang masiguro ang katatagan ng ekonomiya ng bansa. Isa ito sa mahahalagang aspekto ng ekonomiya na kinakailangan ang matalinong pagdedesisyon at pagpaplano ng pamahalaan. Ginagawa ito upang matiyak na ang ekonomiya ay nasa tamang daan tungo sa pagkakamit ng kaunlaran. Kaugnay nito, isa pang mahalagang patakaran ang ating tatalakayin sa susunod na aralin – ang patakarang pananalapi. Isa rin ito sa mga importanteng kasangkapan ng pamahalaan upang matiyak na ang bansa ay magiging matatag at may sapat na kakayahan upang mapanatili sa normal na antas ang kalagayang pang-ekonomiya ng bansa at matamo ang tunay na pagseserbisyo sa mamamayan.

Y P O C D E P E D 207


PANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang patakarang piskal. Natunghayan natin ang mahalagang papel na ginagampanan ng pamahalaan upang ang ekonomiya ay maging ganap na maayos at matatag. Maaaring maimpluwensiyahan at makontrol ng pamahalaan ang buong ekonomiya sa pamamagitan ng pagbubuwis at paggastang nababatay sa badyet. Samantala sa bahaging ito, isa pang mahalagang patakaran ang maaaring gamitin ng pamahalaan upang mapaunlad ang ekonomiya, ang patakaran sa pananalapi.

Y P O C D E P E D

Kaya’t muli kitang iniimbitahan na patuloy na makiisa upang maunawaan ang pangangasiwa ng pamahalaan sa dami ng salapi sa ekonomiya. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ang mag-aaral ay nakapagpapaliwanag sa layunin ng patakarang pananalapi, nakapagpapahayag ng kahalagahan ng pag-iimpok at pamumuhunan bilang salik ng ekonomiya, nakapagtataya sa bumubuo ng sektor ng pananalapi, nakapagsusuri sa patakarang pang-ekonomiya, at natitimbang ang epekto ng patakarang pangekonomiya sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng nakararaming Pilipino. ARALIN 6:

PATAKARANG PANANALAPI

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa patakarang pananalapi at kung makaiimpluwensiya ba ang supply ng salapi sa kabuuang produksiyon, empleyo, antas ng interes, at presyo? Mahalagang maiugnay ang kanilang natutuhan sa nakaraang aralin upang ganap na maunawaan ang paksang tatalakayin sa bagong aralin. Gawain 1: MONEY KO YAN

Ipasuri ang larawan sa mag-aaral. Matapos ang pagsusuri, hatiin ang klase sa limang pangkat. Hayaan silang bumuo ng pamagat ayon sa nakikita nila sa larawan. Hikayatin na maging malikhain sa pagbuo ng pamagat ang mag-aaral. Pabigyan ng dalawang piraso ng parihabang kartolina ang bawat pangkat. Papiliin sila ng isang natatanging pamagat na katanggap-tanggap, ipasulat sa kartolina at ipaliwanag ang dahilan sa naging pagpili. 208 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Ipapaskil sa pisara at ipaulat sa klase ang naging output .

Y P O C D E P E D Pinagkunan:http://www.imagestock.com/money-pull/asp


1. Alin sa mga pamagat ang pumukaw sa iyong pansin? Bakit? 2. Tumutugma ba ito sa inilalahad ng larawan? 3. Ano ang iyong batayan sa pagbuo ng pamagat? Ipaliwanag.

Gawain 2: BALITA NGA!

Pag-aralan ang titulo ng balita at sagutan ang pamprosesong tanong.

Usapin tungkol sa Pananalapi at Pagpapalago ng Pera, Dapat na Ituro Raw sa mga Kabataan December 25, 2012 6:46pm

Pinagkunan :http://www.gmanetwork.com/news/story/287676/ulatflipino/balitangpinoy/usapin-tungkol-sa-pananalapi-atpagpapalago-ng-pera-dapat-na-ituro-raw-sa-mga-kabataan retrieved on January 14, 2015

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mensahe na unang pumasok sa iyong isipan nang mabasa ang titulo? 2. Sa iyong palagay, sino ang higit na makikinabang sa kaalaman na matatamo ng mag-aaral tungkol sa impormasyon na ipinababatid ng titulo? Patunayan. Sa susunod na bahagi ay sasagutan ng mga mag-aaral ang isang tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa patakarang pananalapi.


Gawain 3: I-KONEK MO Ipasulat sa unang kahon kung ano ang nalalaman ng mag-aaral tungkol sa paksa. Matapos ito, ipasulat naman ang mga bagay at konsepto na nais pa nilang matutuhan sa ikalawang kahon. Ipasasagot lamang ang huling kahon kung tapos na ang pagtalakay sa paksa. Ang alam ko___________

Y P O C D E P E D Nais kong malaman_____

Ang aking natutuhan_____

Matapos maorganisa ng mga mag-aaral ang mga paunang kaalaman tungkol sa patakarang pananalapi, ihanda sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan ang konsepto ng patakarang pananalapi.

PAUNLARIN

Matapos nilang malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa patakarang pananalapi. Mula sa mga inihandang gawain at teksto, inaasahang magagabayan sila upang masagot kung paano nakakaapekto ang patakarang pananalapi sa buhay ng nakararaming Pilipino. Halina’t umpisahan muli sa pamamagitan ng gawain.


Gawain 4: KOMPLETUHIN ANG DAYAGRAM Batay sa teksto tungkol sa patakarang pananalapi, ipatukoy kung kailan isinasagawa ang bawat patakaran. PATAKARANG PANANALAPI

Y P O C D E P E D Expansionary money policy

Contractionary

money policy


1. Ano ang patakarang pananalapi? 2. Ano ang pagkakaiba ng expansionary money policy at contractionary money policy ? 3. Kailan isinasagawa ng Bangko Sentral ng Pilipinas ang sumusunod na patakaran?

Gawain 5: PAGYAMANIN ANG KASANAYAN

Hayaang pag-aralan ang sumusunod na pangungusap. Ipaguhit ang kung kailangan ipatupad ang expansionary money policy at naman kung contractionary money pol icy. 1. Maraming nagsarang mga kompanya bunga ng pagkalugi at mababang benta. 2. Dahil sa digmaan sa Syria, maraming Overseas Filipino Workers (OFW) ang umuwing walang naipong pera. 3. Tumanggap ng Christmas bonus at 13th month pay ang karamihan sa mga manggagawa. 4. Tumaas ang remittance ng dolyar mula sa mga OFW. 5. Matamlay ang kalakalan sa stock market dahil sa pandaigdigang krisis pang-ekonomiya. 211


Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging daan upang masagot mo ang mga sitwasyon? 2. Sa iyong palagay, ano ang kahalagahan na maunawaan ang mga sitwasyon na inilalarawan sa gawain na ito? Ipaliwanag. Gawain 6: LOGO…LOGO Ipakita ang iba’t ibang larawang nasa ibaba. Ipatukoy ang ginagampanan at tungkulin ng sumusunod na institusyon na kinakatawan ng logo sa loob ng institusyong pananalapi. Hayaang piliin ng mga bata ang mga logo na kabilang sa bangko at hindi bangko.

Y P O C D E P E D

Pinagkunan:,http://www.imagestock.com/bank-centralbank/asp,http://www.imagestock.com/bank-pbcom/asp, http://www.imagestock. com/bank-metrobank/asp, http://www.imagestock.com/ -gsis/asp , http://www.imagestock.com/ -sss/asp, http://www.imagestock.com/ pag-ibig,http://www.imagestock.com/ cooperative, retrieved on A ugust 11, 2014

HINDI BANGKO

BANGKO


1. Paano nagkakaiba ang bangko at di-bangko bilang institusyong pananalapi? 2. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga institusyon ng pananalapi sa lipunan? 3. Ano sa mga institusyon na ito ang pinupuntahan ng inyong pamilya upang makipagtransaksiyon? Ipaliwanag. 4. Gaano kalaki ang naitutulong sa iyo at sa iba pang mamamayan ng mga institusyon na ito? Pangatwiranan.


Gawain 7: SAGUTIN MO ‘TO Ipahanap sa hanay B ang bangkong inilalarawan sa hanay A. Ipasulat sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot. A B 1. Dahil sa malaking kapital, ang mga bangkong ito a. bangkong ay nagpapautang para sa ibang layunin tulad ng pagtitipid pabahay at iba pa. 2. Pangunahing layunin ng mga bangkong ito na b. Land Bank of the hikayatin ang mga tao na magtipid at mag-impok. Philippines 3. Itinatag ito upang mapabuti ang kalagayang c. bangkong pangkabuhayan sa kanayunan. komersyal 4. Pangunahing tungkulin nito na tustusan ng d. Development pondo ang programang pansakahan ng Bank of the pamahalaan. Philippines 5. Layunin ng bangkong ito na mapaunlad ang sektor ng agrikultura at industriya, lalo na sa e. bangkong rural mga programang makatulong sa pag-unlad ng ekonomiya.

Y P O C D E P E D BSP Supervised/Regulated Financial Institutions (2012)

TYPE OF FINANCIAL INSTITUTION I. BANKS I.BANKS

A. Universal and Commercial Banks Expanded Commercial Banks Private Domestic Banks Government Banks Branches of Foreign Banks Non-Expanded Commercial Banks Domestic Banks Subsidiaries of Foreign Banks Branches of Foreign Banks B.Thrift Banks

NUMBER

4,231 3,766 448 17

584 76 13

1,545

C.Rural Banks C. Rural and and Cooperative Cooperative Banks Rural Banks Rural Banks Cooperative Banks Cooperative Banks

II. Non-Bank Financial Institutions With Quasi-Banking Functions Without Quasi-BankingFunctions Non-Stock Savings and Loan Association Pawnshops Others

2,570 167

39 174 16,936 59

III. Offshore Banking III.Offshore BankingUnits Units

5

TOTAL NUMBER

Pinagkunan: www.bsp.gov.ph/banking/2012 retrieved on July 15, 2014


Gawain 8: MAGKUWENTA TAYO Ipasuri sa mga mag-aaral ang talaan sa itaas. Matapos ito, ipakompyut ang kabuuang bilang ng mga uri ng institusyong pinansiyal. Gumamit ng pie graph upang madaling matukoy ang bilang o bahagdan. Hayaang ipagkumpara ang mga uri ng A, B, at C ayon sa katangian ng mga ito. Magbuo ng sariling kongklusyon ayon sa nakalap na impormasyon. A. Banks

Y P O C D E P E D

B. Non-Bank

C. Offshore Banking Unit

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang mga uri ng institusyon ng pananalapi ayon sa talaan? 2. Ano ang nagtala ng may pinakamataas na bilang sa mga institusyon ng pananalapi? 3. Ano ang naging batayan sa mga nabuong kongklusyon? Pangatwiranan. Gawain 9: I-KONEK MO Pabalikang muli ang Gawain 3 para sagutan ang ikatlong kahon. Nalaman ko ang patakarang pananalapi ay ___________________

_____________________________________________________________

Matapos mapalalim ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa patakarang pananalapi, maaari nang tumungo ang mga mag-aaral sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda ang mga mag-aaral para sa mas malalim na pag-unawa sa patakarang pananalapi. PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo nilang kaalaman ukol sa patakarang pananalapi. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa patakarang pananalapi upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.


Gawain 10: PAKAISIPIN MO ITO! Ipasuri ang nilalaman ng balita. Matapos ito ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong. Usapin tungkol sa pananalapi at pagpapalago ng pera, dapat na ituro sa mga kabataan. Panahon na umano para bigyan ng edukasyon ang mga kabataan tungkol sa usaping pinansiyal at pagpapalago ng kabuhayan, ayon sa isang kongresista. Sa isang pahayag nitong Martes, sinabi ni Aurora Rep. Juan Edgardo “Sonny” Angara, na hindi sapat na matuto lamang ang mga mag-aaral at kabataan sa pagbibilang. Sa aspeto ng pananalapi, makabubu umano kung matuturuan din sila kung papaano ito mapapalago. “Mostly, Filipinos grow up without knowledge on how to handle their resources. They know how to count their money, but rarely know how to make it grow, ” puna ni Angara, chairman ng HouseCommieeonHigherandTechnicalEducaton. Dahil dito, inihain ni Angara ang House Bill (HB) No. 490 o ang Financial Literacy Act of 2012, na naglalayong isulong ang nancial literacy programs sa mga pampubliko at pribadong paaralan. Ayon sa mambabatas, panahon na para suportahan ang mga kabataan sa usapin ng pananalapi batay na rin sa pinakabagong ulat ng “Fin-Q Survey ,” na ang “ nancial quoent ” ng Pinoy ay nagtala ng all-me high na 52.6 points noong 2011. Pagpapakita umano ito na dumadami ang mga Pilipino na nag-iimpok ng pera, namumuhunan, at may magandang credit management . “The results of the Fin-Q survey in the Philippines are very encouraging. Of course, there’s sll more to cover but we can improve our nancial quoent as a country by teaching more of our people how to take charge of their nances and become responsible users of credit ,” paliwanag ng kongresista tungkol sa nasabing pag-aaral ng internaonal nancial services rm na Ci . Sa mga nagdaang survey, ang Pilipinas umano ay nasa below average sa Asia at malayo sa ibang bansa sa ASEAN. Sa pinakahuling ulat lamang umano nakapagtala ng mataas na marka ang mga Pinoy. “Financial literacy is a must in today’s world if Filipinos would really want to have nancial freedom,” ani Angara. “Unfortunately, our school system does not teach our students and youth about money and personal nance. Our schools teach students numerous subjects but they don’t teach them how to handle their own money wisely.” Sa ilalim ng panukalang batas, magkakaloob ang DepEd ng award grants na hindi hihigit sa P1 milyon sa mga magpapatupad ng programa tungkol nancial literacy courses o components para sa mga mag-aaral.

Y P O C D E P E D

Pinagkunan:http://www.gmanetwork.com/news/story/287676/ulatflipino/balitangpinoy/usapin-tungkol-sapananalapi-at-pagpapalago-ng-pera-dapat-na-ituro-raw-sa-mga-kabataan retrieved on January 14, 2015

Prosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng balita? 2. Sumasang-ayon ka ba sa isinasaad ng balita? Bakit? 3. Sa iyong palagay, kailan ang tamang panahon upang matutuhan ang konseptong tinatalakay sa balita? Pangatwiranan. 215 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

Gawain 11: QUIET TIME Sa pagkakataong ito, magpasulat ng isang repleksiyon tungkol sa patakarang pananalapi bilang isang instrumento sa pagpapatatag ng ekonomiya. Ipasama ang repleksiyon sa kanilang portfolio. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pinakamahalagang aral ang naitala mo sa iyong repleksiyon? 2. Ano ang dahilan at ito ang aral na higit mong naunawaan? 3. Sa iyong palagay, dapat bang matutuhan din ito ng iba pang kabataan at mamamayan? Bakit oo o hindi? Patunayan.

Y P O C D E P E D ISABUHAY

Matagumpay na natapos at naisakatuparan ng mag-aaral ang lahat ng gawain para sa patakarang pananalapi. Ngayon ay mayroon na silang sariling pamantayan sa nagaganap sa ating ekonomiya. Tutungo na sila sa huling bahagi ng ating aralin. Sabihin sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto.

Pumunta sa tanggapan ng inyong lungsod at humingi ng kopya ng badyet ng inyong lungsod o bayan. Kapanayamin din ang pinuno ng lungsod kung paano inihahanda ang badyet para sa bawat taon. Pag-aralan ang kita, pag-iimpok, pamumuhunan, at implasyon sa nakalipas na limang taon. Maging malikhain sa pag-uulat ng nakalap na impormasyon sa klase. Rubrik sa Pagmamarka ng Panayam Nakuhang Pamantayan Deskripsiyon Puntos Puntos

Nilalaman

Wasto ang lahat ng datos na binanggit sa panayam. Gumamit ng mahigit sa limang sanggunian upang maging makatotohanan at katanggap-tanggap ang mga impormasyon.

Pagsusuri

Naipakita ang pagsusuri sa opinyon at ideya ng kinakapanayam

5

Maayos at makabuluhan ang mga tanong. May kaugnayan ang tanong sa bawat isa.

5

Mga Tanong Pagkamalikhain

Gumamit ng mga visual o video presentation. Kabuuang Puntos

6

4 20


Pamprosesong Tanong 1. Ano ang naging resulta ng iyong naging survey ? 2. Nasiyahan ka ba sa naging resulta? 3. Ano ang iyong naging obserbasyon sa mga naging reaksiyon ng kapwa mo mag-aaral? MAHUSAY! Natapos na ang mga gawain para sa mag-aaral! MAG-REFLECT TAYO

Y P O C D E P E D

Magpagawa ng reection paper na nagsusuri sa napapanahong isyu ng PDAF. Ipa- post sa kanilang Facebook account ang kanilang ginawa. Ipahikayat ang kanilang mga kaibigan na magbigay ng kanilang komento. Matapos ng tatlong araw, bilangin ang kabuuang tanong. I- print ang resulta sa bond paper . Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang karaniwang tanong o komento ng mga nakabasa? 2. Ano ang nakaantig sa kanila upang magtanong o magkomento? 3. Paano makahihikayat ang isang reection paper upang magbahagi ng niloloob ang ibang tao na makababasa nito? Transisyon sa Susunod Na Modyul

Ang patakaran sa pananalapi ay may layuning kontrolin ang suplay ng salapi sa sirkulasyon at ang antas ng interes upang mapanatiling matatag ang presyo. Sa pangunguna ng BSP, ang sistema sa pananalapi at pagbabangko ay maisasaayos para sa katuparan ng layuning mapanatili ang katatagan ng halaga ng piso at presyo. Natapos mo ang talakayan sa makroekonomiks. Sana ay naging malalim ang naging pag-unawa ng mga mag-aaral sa mga konseptong nakapaloob dito dahil magagamit nila ito upang maunawaan ang daloy ng mga pangyayari sa ekonomiya ng ating bansa. Ang pangkalahatang aksiyon at reaksiyon ng mamamayan, mamumuhunan, at pamahalaan, gayundin ng mundo ay nakapagdudulot ng malaking epekto sa takbo ng presyo at produkto sa ating bansa. Mauunawaan nila ang mga bagay na ito kung napag-ugnay-ugnay ang mga paksang tinalakay sa loob ng yunit na ito. Kung gayon, masisiguro na handa na silang harapin ang huling yugto ng asignaturang ito na tumatalakay sa iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Kinakailangan muli ang kanilang pag-unawa, pagsusuri, at angking pasensiya upang lubos na makilala ang ekonomiya ng bansa. Kaya tayo na! 217


PANGWAKAS NA PAGTATAYA Panuto: Piliin ang titik ng pinakawastong sagot at isulat sa sagutang papel. (K) 1. Ano ang inilalarawan ng paikot na daloy ng ekonomiya? A. Ugnayan ng bawat sektor ng ekonomiya B. Kita at gastusin ng pamahalaan C. Kalakalan sa loob at labas ng bansa D. Transaksiyon ng mga intitusyong pampinansyal

Y P O C D E P E D

(K) 2. Kailan makikita na positibo ang economic performance ng bansa? A. Kapag malaking bilang ng lakas paggawa ay walang trabaho B. Kapag gumagamit ng makabagong teknolohiya ang mga bahaykalakal C. Kapag may pag-angat sa Gross Domestic Product ng bansa D. Kapag lumalaki ang utang panlabas ng bansa (K) 3. Alin sa mga sumusunod ang hindi ginagamit na paraan ng pagsukat sa Gross National Income? A. Expenditure Approach B. Economic Freedom Approach C. Industrial Origin/Value Added Approach D. Income Approach (K) 4. Kung ang kabuuang kita ni Jonas ay Php25,000.00 at ang kanya namang kabuuang gastusin ay Php21,000.00, magkano ang maaari nyang ilaan para sa pag-iimpok? A. Php1,000.00 B. Php2,000.00 C. Php3,000.00 D. Php4,000.00 (K) 5. Ano ang tumutukoy sa patuloy na pagtaas ng kabuuang presyo sa ekonomiya? A. Deplasyon B. Implasyon C. Resesyon D. Depresyon


(P) 6. Sa paikot na daloy ng ekonomiya, papaano nagkaugnay ang sambahayan at bahay-kalakal? A. Sa sambahayan nagmumula ang mga salik ng produksiyon na sumasailalim ng pagpoproseso ng bahay-kalakal. B. Ang salapi ay ginagamit ng sambahayan upang ipautang na kapital sa mga bahay-kalakal. C. Ginagamit ng sambahayan ang nakokolektang buwis upang makabuo ng produkto na gagamitin ng mga bahay-kalakal. D. Nagbubukas ng bagong planta ang sambahayan upang magkaroon ng karagdagang trabaho para sa mga bahay-kalakal.

Y P O C D E P E D

(P) 7. Bakit mahalagang masukat ang economic performance ng bansa? A. Dahil magiging tanyag ang bansa sa mga pandaigdigang institusyong pampinansiyal. B. Dahil magagamit ito upang makabuo ng mga patakarang magpapaangat sa ekonomiya ng bansa. C. Dahil repleksiyon ito sa kahusayan ng namumuno na magagamit upang umani ng malaking boto sa eleksiyon. D. Dahil makikilala ang bansa sa pagkakaroon ng mahusay na pamamalakad ng ekonomiya. (P) 8. Piliin sa sumusunod na pahayag ang pinakawasto. A. Ang kita ng mga dayuhang namamasukan sa Pilipinas ay kabilang sa Gross National Income nito. B. Ang gawaing nagmula sa impormal na sektor ay kabilang sa pagsukat ng Gross National Income. C. Ang mga produktong segunda mano ay kabilang sa pagsukat ng Gross National Income. D. Ang halaga ng tapos na produkto at paglilingkod lamang ang isinasama sa Gross National Income. (P) 9. Alin sa sumusunod ang may tuwirang epekto sa Gross Domestic Product ng bansa? A. Mataas na remittance ng mga Overseas Filipino Workers B. Masiglang pakikipagkalakalan ng Pilipinas sa ibang bahagi ng mundo C. Maayos na pamumuno ng pamahalaan na makahihikayat sa pamumuhunan D. Matalinong paggamit ng pondo ng pamahalaan para sa kawanggawa


10. Ano ang epekto ng mababang interes sa pagkonsumo ng mga tao? (P) A. Mahihikayat ang tao na umutang at tataas ang pagkonsumo. B. Mahihikayat ang tao na mag-impok sa bangko dahil sa malaking tubo. C. Mahihikayat ang tao na mag-angkat ng produkto sa ibang bansa. D. Mahihikayat ang mga tao na magtipid para sa hinaharap. 11. Si Apollo ay umutang kay Alex ng Php100.00 na ipinambili niya ng (P) isang kilong karne ng manok sa kasalukuyan. Kung 5% ang antas ng implasyon sa susunod na buwan, ano na ang halaga ng isang kilong karne ng manok? A. Php95.00 B. Php100.00 C. Php105.00 D. Php110.00

Y P O C D E P E D

12. Sa papaanong paraan malulutas ang demand-pull ination? (P) A. Pagbibigay pansin sa produktibidad sa paggawa upang mapataas ang output ng produksiyon B. Pagbubukas ng karagdagang trabaho upang mapasigla ang matamlay na ekonomiya C. Pagpapautang na may mababang interes upang makahikayat ng karagdagang paggasta D. Pagkontrol sa supply ng salapi upang mabawasan ang labis na paggasta sa ekonomiya

13. Ang dinepositong Php100,000.00 ni Corazon sa bangko ay nagpapakita ng paglabas (outow ) ng salapi sa paikot na daloy ng (U) ekonomiya. Ano ang nararapat na gawin upang pumasok (inow ) muli ang salapi sa paikot na daloy? A. Magpataw ng mataas na interes upang makahikayat ng pagiimpok. B. Ipautang ng bangko ang idineposito upang magamit na panibagong kapital sa negosyo. C. Ibaba ang interes mula 10% patungong 5% upang maragdagan ang paggastos ng tao. D. Magbigay ng insentibo sa mga depositor upang lumaki ang reserba ng mga bangko.


(U) 14. Kung mabagal ang pagsulong ng ekonomiya ng bansa base sa pagsusuri sa economic performance nito, dapat bang gumawa ng hakbang ang pamahalaan upang mapataas ito? A. Oo, dahil magiging kahiya-hiya ang bansa sa buong daigdig. B. Hindi, dahil ang bansa naman ang haharap sa naturang suliranin. C. Hindi, dahil ang ekonomiya ng bansa ay walang kaugnayan sa ekonomiyang pandaigdigan. D. Oo, dahil repleksiyon ito ng hindi mahusay na pamamalakad ng ekonomiya.

Y P O C D E P E D

(U) 15. Si Mr. Chen, isang Chinese National, ay nagtatrabaho sa kompanya na nasa Pilipinas. Saan dapat isinasama ang kaniyang kinita? A. Sa Gross Domestic Product ng China dahil mamayan siya nito. B. Sa Gross National Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang kaniyang kita. C. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas dahil dito nagmula ang kanyang kita. D. Sa Gross Domestic Product ng Pilipinas at China dahil parehong dito nagmula ang kaniyang kita (U) 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang tamang interpretasyon sa graph? PHILIPPINE GROSS NATIONAL INCOME & GROSS DOMESTIC PRODUCT At Current Prices, In Million Pesos 16,000,000

14,000,000

Legend:

12,000,000

Gross Domestic Product

10,000,000

Gross National Income

8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000,000

0

2012

2013

Pinagmulan: Philippine Statistics Authority

A. Mas malaki ang Gross Domestic Product ng bansa kompara sa Gross National Income nito. B. Mas malaki ang Gross National Income noong taong 2012 kompara sa taong 2013. C. Mas malaki ang remittances mula sa mga OFW noong taong 2012 kumpara sa taong 2013. D. Mas malaki ang Gross National Income kumpara sa Gross Domestic Product sa parehong taon.


(U) 17. Bilang isang mag-aaral, alin sa sumusunod ang nararapat na gawin kung maliit lamang ang baon na ibinigay ng iyong magulang? A. Bilhin ang nararapat bilhin at humingi na lamang kapag kulang na ang salapi. B. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang mga bagay na hindi naman mahalaga. C. Bilhin ang nararapat bilhin at tipirin ang sarili sa lahat ng pagkakataon. D. Bilhin ang nararapat bilhin at hayaan na lamang ang mangyayari kinabukasan.

Y P O C D E P E D

(U) 18. Piliin sa sumusunod ang pinakatamang paliwanag sa graph. P

AS

P 120

P 100

AD2

AD1

40

50

Q

A. Ang paglipat ng kurba ng demand pakanan na hahantong sa pagtaas ng presyo. B. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng pagtaas sa mga gastos ng produksiyon na ipapasa ng prodyuser sa mga mamimili. C. Ang paglipat ng kurba ng supply pakanan ay magdudulot ng kalabisan sa supply na hahantong sa pagtaas ng presyo. D. Ang pagtaas ng presyo ay bunga ng kakulangan ng supply ng produkto sa pamilihan na hahantong sa pagtaas ng presyo.

(U) 19. Bilang isang mamimili, papaano ka makatutulong sa paglutas ng suliranin sa implasyon? A. Bumili lamang kung bagsak ang presyo ng mga bilihin sa pamilihan. B. Bumili lamang kung kakilala at suki ang nagtitinda sa pamilihan. C. Bumili lamang sa mga supermarket o grocery upang matiyak ang presyo. D. Bumili lamang ng sapat sa pangangailangan upang hindi magkaroon ng kakulangan.


Ekonomiks TG U3

Recommend Documents