1. Uvod
ć Prof. dr ing. Milosav Georgijevi Georgijevi ć D I Z A L I Č K E M A Š I N E- Istorijat
Neimarstvo, dakle gradnja koja je stara koliko i civilizacija, imala je presudnu ulogu u razvoju pribora i uredjaja za prihvat i podizanje tereta, koji su kroz vekove kao rezultat dali sadašnje mašine raznih vrsta i tehničkih izvođenja. Zahvaljujući želji vladara u starom veku da se približe bogovima na nebu, nastale su monumentalne gradjevine, koje i danas pobudjuju interes istraživa ča, i postavljaju pitanje kako je u to vreme bilo moguće preneti i podići tolike kamene blokove.
2. Egipat, Atina, Rimsko carstvo carstvo Slike stare oko 5000 godina (slika 1) pokazuju da je sila bez ume ća bezvredna, tj. da više zna či umeće u premeštanju kamenih blokova nego sama sila. Dakle još od tog doba važi da je podizanje tereta umeće.
Slika 1. Ume će i transportni problem
Slika 2. Svetilište u Egiptu Pre 2.750 godina P.H. (pre Hrista ili pre nove Ere), dakle 100 godina pre poznate Keopsove piramide, u Egipatskoj Sahari sazidana je piramida dimenzija 109 x 125 m i visine 61 m. Ko je i kako transportovao i podizao kamene blokove ostaje da se nagadja. Slika 2. pokazuje čovekovu malenkost u odnosu na stubove božanskog zdanja u Egiptu (Karnak) sa 134 stuba, visine 23 m i obima 11,2 m.
Čuvena Keopsova piramida visoka kao 40-spratna zgrada, ima 2,3 miliona kamenih blokova teških po 2,5 t i 206 stepenica (izgradjena je za 23 godine). U vreme mehatronike i logistike ostaje da se nagadja kako je realizovan kapacitet transporta sa preko 170 t/sat. Slika 3.a. pokazuje arabijski crtež vitla sa pužnim prenosom koji dvesta puta pove ćava silu na užetu (konapu) u odnosu na ru čnu silu. Na istoj slici (3.b.) dat je i crtež-konstrukcija vitla sa pužnim točkom koje podiže kameni blok.
Slika 3. Heron-ova vitla Stari Grci koriste razne dizaličke naprave od 500 godina P.H. Herodot koristi naprave koje su već poznavali Arapi (kao na slici 3.b.). 100 godina P.H, Heron od Aleksandrije piše O dizanju tereta i poziva se na do sada nepronadjeni tekst Arhimeda (187-212 godine P.H.). Za sliku 3.a. Heron opisuje da se silom od 5 Talent -a (sila ruku mladića) podiže preko 1000 Talent -a. Na slici 4. pokazana je portalna dizalica na koju li če i današnje konstrukcije.
Slika 4. Heron-ova portalna dizalica
Slika 5. Gr čk a i Rimska dizalica U vreme Julija Cezara i kralja Augustus-a, rimski inženjer Markus Vitruvius Pollio piše 27-23. godine P.H. u 10 knjiga o arhitekturi, o gr čkim dizalicama, gde je npr. Trispastos - koturača i dva kotura gore i jednim dole, Polipastos - više kotura gore i dole, kao što pokazuje slika 5. Na slici 6. pokazan je rimski reljef sa velikim točkom u kome ljudi kora čajući izazivaju obrtanje, što je pogon za vitlo. Padom Rimskog carstva, uništene su i dizali čke naprave pomoću kojih su gra đena božanska svetilišta.
Slika 6. 1800 godina staro vitlo Luccelus Pacularis-a Ponovnim uzdizanjem kulture i procvatom Vizantije (pre oko 1000 godina), grade se svetilišta i usavršavaju se naprave za podizanje. Slika 7. pokazuje primer jednog vitla sa pogonskim ta čkom kao na slici 6.
Slika 7. Gradnja svetilišta u srednjem veku
Slika 8. Pojava konzolnih dizalica
Na slici 8. vidi se gradnja kule sa dve konzolne dizalice koju opisuje Rudolf von Ems iz 13. veka. Istovremeno korišćenje više vitala pokazano je na slici 9. Grandiozni napredak u razvoju pokazuje slika 10. Ovo je prva pojava pokretnih dizalica, na koje liče i sadašnje. Na slici 11 pokazana je jedna od prvih obalskih dizalica u luci Hamburg sa parnim pogonom.
Slika 9. Gradnja Gotskih katedrala
Slika 11. Stubna obrtna dizalica
Mariano Taccola iz 1449. godine
Slika 10. Dizalica italijanskog inženjera Slika 11. Jedna od prvih obalskih dizalica sa parnim pogonom iz 1866. godine
