Doc. Dr Emir Ćorović
1
„... to je diskurs u kome je sporno sve, uključujući i to šta je, odnosno šta bi kriminologija trebala da bude” (Z. Kanduč).
Kaţe se da postoji onoliko definicija kriminologije koliko postoji autora. CRIMEN /lat. zločin/ - LOGOS /grč. nauka/ U NAJŠIREM SMISLU KRIMINOLOGIJA JE NAUKA O ZLOĈINU 2
Pojam kriminologija (franc. criminologie) prvi je upotrebio francuski antropolog Topinard 1879. godine.
Prvu knjigu kriminologije napisao je italijanski pravnik Rafaelle Garofalo, šest godina kasnije (Criminologia 1885. godine) Rafaelle Garofalo (1851-1934) 3
Faktori interesovanja običnih ljudi za kriminalitet: 1) Emocionalno interesovanje - strah od zločina; - potiskivanje sopstvenih kriminalnih teţnji 2) Opasnost po ustaljeni poredak etičkih i drugih društvenih vrednosti 3) Kriminalitet je značajan ekonomski teret za zajednicu
4) Kriminalitet je koristan izvor za bolje razumevanje ljudi i njihovih postupaka 4
Principi: 1) ISKUSTVENOST 2) OBJEKTIVNOST 3) PROVIZORNOST 4 SKEPTICIZAM 5) ETIČKA NEUTRALNOST 6) EKONOMIČNOST 7) DETERMINIZAM ----- probablistički pristup
5
KRIMINALNI FENOMEN ZLOČIN KRIMINALITET (primarni/ sekundarni) SOCIJALNE DEVIJACIJE (primerne/sekundarne) DELINKVENCIJA ZLOČINAC/ KRIMINALAC PRESTUPNIK/ IZGREDNIK KRIMINALIZACIJA ŢRTVA NEFORMALNA SOCIJALNA REAKCIJA FORMALNA SOCIJALNA REAKCIJA
6
Podela definicija kriminologije Prema obimu: šire; uže.
Prema značenju delo/zločin/ ili učinilac/zločinac/; faktori ili postupci; delo ili reakcija.
7
5.1. Definivije prema obimu a) Šire koncepcije pojma kriminologije
Kriminologija je genusni pojam za sve kriviĉne nauke. Zastupnici: Toma Ţivanović, Valentin Vouk, Denis Szabo, Sranciu. Prvihvaćeno na I meĎunarodnom kongresu za kriminologiju koji je odrţav u Rimu 1938. godine.
Toma Ţivanović (1884-1971)
Denis Szabo (1929-)
8
-
-
-
Austrijska enciklopedijska škola Predstavnici: Hans Gross, Roland Grassberger, Ernest Seelig. Po Grasbergeru kriminologija obuhvata četiri grupacije disciplina: koje proučavaju kriminalne aktivnosti (kriminalna fenomenologija i kriminalna biologija); koje se bave činjenicima postupka (nauka o istrazi, sudska medicina, kriminalistička tehnika, psihologija krivičnog postupka i kriminalistička taktika); koje izučavaju zaštitu od kriminaliteta (prevencija kriminaliteta, eugenika, socijalna politika, kurativna pedagogika, penologija); koje izučavaju tehnička sredstva zaštite od kriminalnog napada. 9
Profesor krivičnog prava na Univerzitetu u Gratz-u. Otac moderne kriminalistike. Smatra se utemeljivačem pojma kriminalistika.
Hans Gross 1847-1915
Pisac je Kriminalne psihologije (Kriminalpsichologie) i Enciklopedije kriminalistike (Enzyklopädie der Kriminalistik) 10
Klasiĉna ameriĉka kriminologija Predstavnici: Edwin Sutherland, Donald Cressey Kriminologija se sastoji iz tri dela: 1) sociologije krivičnog prava; 2) kriminalne etiologije; 3) penologije.
Edwin Sutherland (1883-1950)
Donald Cressey (1919-1987)
11
b) Uže koncepcije pojma kriminologije
Zastupnici ovog shvatanja su saglasni da je potrebno ovu nauku kao “pozitivnu” i eksperimentalnu razlikovati od krivičnog prava kao normativne discipline. Kriminologija treba da se bavi etiologijom/ uzrocima i dinamikom kriminalnih ponašanja (Gasin). Jean Pinatel smatra da je kriminologija primenjena i sintetička nauka. Deli je na: 1) Opštu kriminologiju, koja opštava podatke o faktorima i mehanizmima delinkvencije; 2) Kliničku kriminologiju, koja kao praktična nauka multidisciplinarno pristupa pojedinačnom slučaju radi izrade pogodnog tretmana delinkventa i sprečavanjem mogućeg povratka. 12
5.2. Definivije prema značenju a) Nauka o delu (zločinu) ili o učiniocu (zločincu) aa) Nauka o zločincu
Po Cessare Lombroso-u i pozitivistima kriminologija treba da izučava zločinca. Zločin je izraz ličnosti prestupnika. De Greff: Baveći se kriminalcem bavimo se osnovnim pitanjem kriminologije. Heuyer: Kriminologija ne proučava zločin po sebi – ona se bavi zločincem.
13
Cessare Lomrosso (1835-1909) Najpoznatije delo: “L’uomo delinquente”/ Čovek zločinac Formulisao tezu o roĎenom zločincu.
14
ab) Nauka o zločinu
Na radnju/ delo se nadovezuje sankcija Zastupnici Dürkheim, kritička i radikalna kriminologija Po Dürkheim-u zločin je povreda kolektivnog osećanja koje je duboko urezano u svesti svakog pojedinca. Emile Dürkheim (1858-1917 15
a.c) Kompromisan stav
Zastupaju Cota i Ventura
U centar kriminologije je zločinac, kao odgovorni subjekt, ali i prestupi kao realna iskustvena pojava sadrţana u ličnom intersubjektivnom iskustvu.
16
b) Nauka o faktorima ili nauka o postupcima b.a) Nauka o faktorima
Kazuistička kriminologija ili kriminalna etiologija - “deo krivičnih nauka koji objašnjava faktore kriminaliteta kroz empirijska istraţivanja” Predstavnici: Enrico Ferri, Stephan Hurwitz Ferri govori o zakonima kriminaliteta
17
18
b.b) Nauka o postupcima
Dinamička kriminologija - “izučavanje postupaka koji vode kriminalitetu” Predstavnivi: Howard Becker, Alberet Cohen
19
c) Nauka o delu ili o reakciji Tradicionalna kriminologija - “u centru interesovanja, delo, zločinac ili prelazak na delo”
Kriminologija društvene reakcije - “niti jedan akt nije, sam po sebi, devijantan (pa ni kriminalan), već to postaje tek kada ga mehanizmi društvene reakcije takvim označe”
20
“Kriminologija je samostalna nauka koja, koristeći saznanja i istraţivačke postupke nauka o čovjeku i društvu, empirijski proučava kriminalni fenomen tj. zločin, njegovog izvršioca i ţrtvu, kriminalitet i način na koji društvo reaguje na kriminalno ponašanje”
21
samostalna i jedinstvena nauka
interdisciplinarna i multidisciplinarna nauka
teorijsko- empirijska nauka
trodimenzionalno sagledavanje predmeta: etiološko, fenomenološko, viktimološko
22
Kriminalni fenomen- predmet kriminologije Zločin (kao individualna pojava) Prestupnik (kao autor djela) Ţrtva zločina Kriminalitet (kao masovna pojava) Reakcija (pojedinaca i društva na zločin i kriminalitet)
23
Zločin
zločin i zakon zločin i greh (moral i religija) zločin kao bolest (tela i duše) zločin kao izraz društvene dezorganizacije zločin kao socijalni proces (interakcija ţrtve i policije)
24
Zločin i devijavije
Devijavije se izučava SOCIJALNA PATOLOGIJA Societas – društvo; Logos – nauka; pathos – bolest. Termin je skovao francuz Geren 1848., a osnivačem ove discipline smatra se nemac Grotjan 1911. Devijantnost je relativna: ne postoji opšteprihvaćena definicija Moţe se definisati jedino u odnosu na neki standard koji je isto tako relativan Shvatanje devijantnosti je vremenski i prostorno uslovljeno TakoĎe, devijantnost je kulturno determinisana
25
Neka odreĎenja socijalnih devijacija: - Po Dürkheim-u je normalno ono što je prosečno za većinu članova društva, dok je devijantno ono što odstupa, manje ili više, od proseka. Pri tome kriminalitet znatno odstupa od od proseka pa je nesporno patološka pojava. - Teorija etiketiranja (Beker, Lemert) – devijantan je onaj kome je ta etiketa uspešno “prikačena”. - Po Kittrie-u devijacije predstavljaju nekomformističko ponašanje/ stil ţivota. - Po Dţinićevoj to su ponašanja koja u značajnoj meri odstupaju od društvenih normi i izazivaju reakciju neodobravanja - Ponašanje suprotno normama ili očekivanjima drugih koje izaziva neslaganje ili kaţnjavanje. - Svako neinkriminisano odstupajuće ponašanje. 26
Mertonovo shvatanje devijacija prema raspoloživim srestvima i postavljenim ciljevima
Ponašanje Konformizam Inovacija Ritualizam Retrizam Bunt
Ciljevi + + -/+
Sredstva + + -/+
27
Neki odnos izmeĎu zločina i devijacija predstavljaju putem sledeće tabele Da li se ugrožavaju osno- Kakva je Kakav je Prisustvo Zloĉin/ vne vrednosti reakcija karakter pojave u devijacija društva, pa i društva? pojave? društvu sam opstanak društva?
Zločin
Devijacija
DA
NE
FORMALNA
NEFORMALNA
APSOLUTAN (???)
NISU SVI GRAĐANI ZLOČINCI
SVAKI GRAĐANIN JE U RELATIVAN IZVESNOJ MERI DEVIJANTAN 28
Reakcija društva na kriminalno ponašanje
Tradicionalno shvatanje - kriminologija: etiologija i fenomenologija - kriminalna politika: reakcija na kriminalitet
Savremeno shvatanje (Socijalni interakcionizam): Ne postoji kriminalno ponašanje samo po sebi. Koja će od ljudskih radnji biti svrstana u ovu kategoriju zavisi od izbora koji vrši dominantna društvena grupa.
Reakcija na kriminalna ponašanja odreĎuje obim i strukturu pojave kojom se bavimo.” 29
PRAVNE KRIVIĈNE NAUKE
NEPRAVNE KRIVIĈNE NAUKE
POMOĆNE KRIVIĈNE NAUKE
Krivično pravo
Kriminologija
Sudska/ medicina
Krivično procesno pravo
Kriminalistika
Sudska/ forenzička psihijatrija
Krivično izvršno pravo/ penologija (???)
Kriminalna statistika
Sudska/ forenzička psihijatrija
MeĎunarodno krivično pravo Uporedno krivično pravo Kriminalna politika/ Politika suzbijanja kriminaliteta 30
Odnos sa krivičnim pravom
Krivično pravo predstavlja skup zakonskih propisa kojima se propisuju krivična dela i krivične sankcije, u cilju suzbijanja kriminaliteta. Ono je pravna nauka, pa primarno normativno pristupa kriminalitetu. Kriminologija pristupa kriminalitetu kao realnoj pojavi??? Od von Listz-a krivično delo se shvata realistički!!! Kriminologija pristupa kriminalitetu kao socijalnoj pojavi. Pietro Nuvolon: kriminologija opisuje spoj delinkventa i uzroka delinkvencije; krivično pravo opisuje krivične norme jednog pravnog poretka.
31
Franz von Listz (1851-1919). Osnivač sociološke škole krivičnog prava. Osnivač I meĎunarodnog kongresa kriminalista. Zasluţan za uvoĎenje niza modernih ideja u krivično pravo, kao što je specijalna prevencija.
32
Karl Binding (1841-1920). Zastupao jurističko ili normativno shvatanje krivičnog dela, kao i retributivističke teorije o svrsi kaţnjavanja.
33
Kriminalna politika
Kriminalna politika kao veština Praktična, planska delatnost kojom se organizuje delovanje društvenih subjekata u pravcu suzbijanja kriminaliteta.
Kriminalna politika kao nauka Proučava ovu delatnost u cilju optimalne kontrole kriminaliteta
34
Vidovi kriminalno političkog delovanja Profilaksa
Represija
Preventivne mere koje se Mere upravljene prema preduzimaju da ne doĎe do krivičnom delu (tzv.pPost kriminalnog ponašanja delictum mere) (tzv. ante delictum mere) Prevencija: 1. Specijalna/ individualna 2. Generalna/ opšta
Retribucija= odmazda
35
Primarna prevencija (činioci u prirodnoj ili socijal-noj sredini koji oteţavaju kriminal-nu aktivnost.
Sekundarna prevencija (rano otkrivanje kriminaliteta).
Tercijalna prevencija (mere prema pozna-tim učiniocima) 36
Penologija
Poena – kazna; Logos – nauka. Pojam penologije je širi od pojma krivično izvršno pravo. Penologija u širem smislu obuhvata pored krivičnog izvršnog prava (što je pravna nauka), još i penologiju u užem smislu koja se bavi istorijskim, filozofskim, praktičnim pitanjima svrhe i postupaka izvršenja krivičnih sankcija, uključujući i menadţment zatvorskih ustanova, i kriminalnu terapeutiku koja izučava terapeutske postupke koji se primenjuju prema osuĎenicima.
37
Kriminalistika
Kriminalistiĉka Kriminalistiĉka Kriminalistiĉka taktika tehnika metodika
38
KRIMINALNA ANTROPOLOGIJA
Uslovljenost zločina organskom strukturom individue (Lombroso)
KRIMINALNA PSIHOLOGIJA
Odnos zločina i psiholoĎkih osobina (psihoanaliza, teorije inteligencije)
KRIMINALNA Zločin je posledica poremećenog PSIHOPATOLOGIJA uma (Niceforo)
KRIMINALNA BIOLOGIJA
Veza biološke konstitucije i kriminaliteta (Kretschmer)
KRIMINALNA SOCIOLOGIJA
Veza društvo kriminalitet
39
Johan Casper Lavater 1741-1801
PRIMER STARIH ANTROPOLOŠKIH SHVATANJA •Lavater u svom delu “Fragmenti fiziognomije” dovodi u vezu karakter sa nosem, ušima, ustima, očima, bradom i podvaljkom. • Njegova otkrića su od značaja za nastanak FRENOLOGIJE. • FRENOLOGIJA - parapsihološka disciplina koja se bavi proučavanjem uticaja oblika lobanje na ponašanje i emocionalni ţivot čoveka. • Moţdane funkcije se razvijaju ili upotrebom delova mozga ili nasleĎem (hereditet), a mogu se utvrditi putem čvoruga na lobanji.
40
• flegmatik – ravnodušan, hladan čovek, “hladne krvi”; • kolerik – plahovit, ţučan čovek, besan, ljut; • sangvinik – lako uzbudljiv, podloţan za prijatno, ali i neprijatno raspoloţenje; • melanholik – setan, tuţan, snuţden
41
Kretschmer-ova tipologija (primer bioloških shvatanja)
ASTENIK EKTOMORFNI
ATLETIK MEZOMORFNI
PIKNIK ENDOMORFNI
42
Victima (lat.) – ţrtva, logos (grč.) – nauka. U pitanju je nauka (ili grana kriminologije) koja se bavi izučavanjem ţrtve. Kako kaţe Šeparović to je “znanost o ţrtvi”. Vezuje se za Hansa von Hentiga (knjiga iz 1948. godine) Neki je tretiraju kao samostalnu nauku, a neki kao kriminološku disciplinu Bavi se ličnošću ţrtve, njenim odnosom sa zločincem i njenim uticaj na na kriminogenezu. Ili, fenomenološkim i etiološkim aspektima neke ličnosti i procesima njenog stradanja. 43
Neki smatraju da je odvajanje viktimologije neprihvatljivo, jer se time koda neraskidiva veza izmeĎu “kriminalniog para” - ţrtve i zločinca. Neki u tom kontekstu ističu da su ţrtve integralni deo kriminoloških studija. U uţem smislu bavi se samo ţrtvana zločina; u širem smislu izučava “sve ljude koji pate”. Opšta i penalna (interakcionistička) viktimologija
Hans von Hentig (1887-1974) 44
Methodos – grč. staza, put, način dolaţenja do saznanja Metodologija je grana logike koja se bavi proučavanjem naučnih metoda METOD je teorijsko saznanje i tehniĉki postupak koji koristimo u istraživanju nekog predmeta. Dva elementa: I – saznanja o delu stvarnosti koje istraţujemo i logička pravila koja to proučavanje usmeravaju (Gassin: LOGIKA KRIMINOLOŠKOG ISTRAŢIVANJA) II – tehnike prikupljanja i obrade podataka (često se poistovećuje sa metodom). 45
Naučno saznanje je ono saznanje do kojeg dolazimo upotrebom naučnih metoda, a u cilju sticanja istinitije, ili potpunije spoznaje o predmetu istraţivanja.
Nije prihvatljivo shvatanje da naučna saznanja predstavljaju apsolutnu istinu. Setimo se principa skepticizma!!!
Naučno istraţivanje se obavlja upotrebom naučnih metoda u skladu sa odgovarajuţim naučnim principima.
Naučno istraţivanje se obavlja planski – ono ima svoju strukturu.
46
OdreĎivanje istraţivačkog problema, tj. predmeta istraţivanja (postavljanje hipoteze) II faza Sastavljanje istraţivačkog plana III faza Prikupljanje, obrada i činjenica UtvrĎivanje naučnih zakoniIV faza tosti*, tj. uzročnih veza me- Provera hipoteze Ďu pojavama (naučno objašnjenje*) V faza Provera prethodno dobijenih saznanja I faza
- Naučno objasniti neku pojavu znači pokazati da je ona nastala nuţno iz nekog prethodnog činjeničnog stanja. - U nauci zakon predstavlja jezički jasno i logički precizno formulisane iskaze o objektivno postojećim, suštinskim i relativno stalnim vezama i odnosima meĎu pojavama, koje sluţe kao najracionalnija osnova objašnjenja i predviĎanja. 47
Teorije - zbir logički povezanih ideja i uopštavanja kojima se objašnjavaju odreĎeni dogaĎaji i procesi.
Metod – sluga terorije
Metod – teorija/ odnos meĎuzavisnosti
48
Primer I Predmet istraţivanja: Nasilje u porodici na području Novog Pazara u kojem se kao oštećena lica javljaju maloletna lica, s ciljem utvrĎivanja adekvatnosti kaznene politike; II Plan: istraţiti period od 2002-2012 godine (istorijski me-tod); utvrditi učešće ovog modaliteta u ukupnom broju prijavljenih slučajeva nasilja u porodici (kvantitativne); analizirati izvesni broj slučajeva (10% svake godine – uzorak); III Prikupljanje, obrada i tumačenje činjenica: podaci policije, tuţilaštva, suda; pravnosnaţno okončani postupci; struktura krivičnih sankcija; zastareli predmeti ili osloboĎenje od optuţbe; lične i porodične prilike učinilaca i dece.... IV Provera hipoteze: da li je kaznena politika zadovoljavajuća i da li je uočen trend povećanja ili smanjenja broja ovih dela u posmatranom periodu. V Provera rezultata: npr. aplikativno ili kroz nova istraţivanja 49
Kvalitativni i kvantitativni podaci Pojedinačni i društveni podaci Prošli i sadašnj podaci Primarni i sekundarni podaci
50
Metodi za ispitivanje kvantitativnih i kvalitativnih podataka
Tzv. kvantitativna kriminologija vezana je za pojave koje se mogu meriti. (uticaj pozitivizma) Koriste se statističke metode kojima se utvrĎuje veza izmeĎu dve pojave – statistička veza. Prati se tzv. koeficijent korelacije izmeĎu kriminaliteta i neke druge pojave (npr. ţivotni standard, nivo obrazovanja). Tzv. kvalitativna kriminologija vezana je za pojave koje se ne mogu meriti. (uticaj protivnika pozitivizma). Koriste se brojni kvalitativni metodi: posmatranje sa učestvovanjem; intervju i anketa, analiza sadrţaja (pisma, dnevnivi itd.). Moguće je kvantifikovati podatke dobije kvalitativnim metodama. 51
Metodi ispitivanja pojedinaĉnih i društvenih podataka
Pojedinačni podaci odnose se na ispitivanje pojedinačnih slučajeva. Ispitivanjem društvenih podataka polazi se od toga da je kriminalitet uslovljen društvenim činiocima GREŠKA ZAMENE NIVOA – kada se iz rezultata proučavanja pojedinačnog slučaja zaključuje o masovnoj pojavi i obratno, kada se opšta saznanja mehanički primenjuju na konkretni slučaj
52
Metodi za prouĉavanje prošlih i sadašnjih podataka
Kriterijum: vremenski period na koji se odnose Kod prošlih podataka primenjuje se istoriografski metod; kod sadašnjih uglavnom zvanične evidencije nadleţnih organa. Ovi metodi se kombinuju kod tzv. Longitudinalnog ispitivanja (ili metoda) Metodi za prouĉavanje primarnih i sekundarnih podataka Primarni su podaci u okviru kriminoloških istraţivanja Sekundarni podaci prikupljaju druga lica, ne za naučne svrhe. 53
S obzirom na način pristupanja predmetu: 1. Individualistički pristup – metod izučavanja pojedinačnih slučajeva 2. Globalistički pristup – statistički metod 3. Metodi “srednjeg obima” – izmeĎu prvog i drugog
54
Istorijske studije Koristi se istoriografski metod. Nije cilj samo izučavanje “kriminalne istorije”, već i da se prouče pravi razlozi zbog čega su vremenom usvojeni neki krivičnopravni mehanizmi. Komparativne studije Upotreba uporednog/ komparativnog metoda Pretpostavka je da pojave koje se porede budu uporedne. Kroskulturno poreĎenje; krosregionalna analiza Tzv. Komparativna kriminologija (začetnik Hermann Mannheim) 55
Studije predviđanja PredviĎanje ili predikcija potiče iz pozitivizma U predikciji se koriste različiti metodi. Farrington i Tarling smatraju da se mogu predviĎati: 1. efekti selektivnog onemogućavanja (npr. koliko zatvor moţe uticati na smanjenje odreĎenog kriminaliteta u odreĎenom vremenskom periodu); 2. buduća opasnost delinkventa po okolinu; 3. maloletnička delinkvencija; 4. ponašanje uslovno otpuštenih lica; 5. efekti zatvorskog tretmana; 6. tehnike individualnog; 7. buduća stopa kriminaliteta. 56
U krajnjoj liniji sva predviĎanja moţemo svesti na dve situacije: 1. predviĎanje zločina kao individualnog čina; 2. prognoziranje kriminaliteta kao masovne pojave u odreĎenom vremenu i prostoru. Dobro predviĎanje zavisi od: 1. faktora predviĎanja /prediktori/ 2. odreĎivanje vremena potrebnog za predviĎanje.
57
Uticaj medicine i psihologije na kriminologiju: 1. klinički metod; 2. anamnestički metod. Klinički metod
Klinički metod se najčešće koristi za dijagnostifikovanje problema i abnormalnosti, i stim u vezi za odreĎivanje tretmana prema prestupniku. Razlikujemo: I faza: kliničko ispitivanje – ispitivanje ličnosti i drugih karakteristika prestupnika da bi se odredio tretman. II faza: tretman koji se prema njemu primenjuju radi poboljšanja psihičkog stanja ili promena njegovog ponašanja
58
Šeme prognostike (Schild, Schwaab, Maywerk) Tablice predviĎanja (bračni par Glueck) Schildov primer Ispitao 500 delinkvenata i izvojio: a) antropološke činioce: psihopatije, nasledne mane, alkoholizam, kriminalitet predaka; b) socijalne činioce: zapuštenost u vaspitanju, kriminalitet u doba maloletstva, neuspeh u školovanju/ poslu, brz povrat, meĎumesni kriminalitet. Potom ispitao 500 (pred)delinkvenata: a) koliko svaki od njih poseduje navedene osobine; b) grupisao prema broju osobina c) izračunao procenat povrata za svaku grupu Grupa koja nije imala ni jednu osobinu povrat 3%; grupa sa najvišim brojem obeležja povrat 100%
59
Istraživanja Glueck-ovih Pokušali da iznaĎu instrumente po kojima će se u ranoj mladosti, pre polaska u školu, moći selektovati potencijalni delinkventi. 1) uporedno posmatranje grupa od po 500 delinkvenata i nedelinkvenata, s tim da se kod formiranja grupa vodilo računa da se pripadnici grupa ne razlikuju ni po jednoj osobini; 2) odredili grupe činilaca koje utiču na delinkvenciju: društveni faktori - zahtevi roditelja za disciplinom dece, osećanja roditelja prema deci, kohezija u porodici; psihičke osobine – svedene na karakter ispitanika; duševno zdravlje; 3) Izrada tri serije tablica – deca se svrstavaju u neku od grupa. Svaka tablica ima i podgrupu gde je izraţen procenat prestupnika u posmatranim slučajevima i podaci o učestalosti osobine meĎu delinkventima. 60
Anamnestički metod Proučavanje ţivotne istorije (pisama, dnenika i sl.) – Začetnici: Shaw 1930, Sutherland 1937. Posmatranje sa i bez učestvovanja – Whyte “grupe sa uličnih ćoškova”; Teško je ili nemoguće kriminalce izučavati u njihovom prirodnom ambijentu. Svesituacioni metod – posmatranje sa učestvovanjem i eksperiment (Mergen, 1949) - izučavanje subkulture čergara
61
Nenametljiva posmatranja – ljudi svugde ostavljaju tragove, što paţljiv istraţivač moţe iskoristiti. Dokumentaciona analiza obuhvata analizu različitih dokumenata: primarnih, sekundarnih i tercijalnih; javnih i privatnih; traţenih i netraţenih. Analiza sadržaja predstavlja poseban oblik posmatranja koja se prvenstveno primenjuje radi otkrivanja društvenih aspekata ljudske komunikacije. - elementi: 1) odašiljač poruke; 2) sadrţaj poruke; 3) primalac poruke. 62
Uzorak Uzorak - isečak stvarnosti koju izučavamo (npr. povratnici, maloletnici i slično). Reč je o obliku nepotpune indukcije. Reprezentativnost uzorka zavisi od: 1) brojnosti i prirode uzroka i 2) načina njegovog izbora. Vrste uzorka: 1) Sluĉajni – svaka pojedina pojava koja ulazi u okvir uzorka ima podjednake šanse da bude izabrana. Prema načinu odreĎivanja uzorka (randomizacija) mogu se razlikovati kvazislučajni ili sistematski uzorci (npr. svaki treći osuĎenik poreĎan po abecednom redu) i prosti slučajni uzorak (npr. svaki osuĎenik dobije broj koji se potom kompjuterski izvuče). 63
2) Stratifikovani uzorak– pojave koje sači-njavaju uzorak se podele na stratume/ slojeve (razvrstavanje po polu, starosti itd.) čime se smanjuje verovatnoća greške u izboru. Sličan mu je grupni/ višefazni / koncentrisani uzorak (ili klaster analiza) gde se umesto izučavanja svih gradova odaberemo samo neke kao predstavnike širih područja. 3) Narastajući uzorak – sam ispitanik/ respodent preporučuje one koje bi smo mogli ispitivati. 4) Kvota – koristi se pri ispitivanju javnog mnjenja ili trţišta.
64
Longitudinalno (panel) ispitivanje
Ispitivač putem intervjua ili ankete dolazi sadrţaja svesti respodenata. Usmereno na proučavanje karakteristika ponašanja i promena u stavovima odreĎene grupe ljudi tokom duţeg vremenskog perioda Primenjuje se radi proučavanja kriminalnosti i suzbijanja kriminalkiteta različitih uzrasta, radi predvišanja nastanka i prestanka kriminalnih karijera, kao i mehanizma prenošenja kriminaliteta sa jedne generacije na drugu. Mogu biti prospektivne (prati se unapred) i retrospektivne (istraţuje se unazad). 65
Primer: Kembridţ – somervilska studija o razvoju maloletničke delinkvencije iz 1935. god. - zadatak: sprečavanje delinkvencije i razvoj stabilne karakterne crte ličnosti maloletnika; - praćeno nekoliko stotina dečaka deset godina; - bili su stanovnici Kembridţa i Somervila koji su zbog nekih činilaca (privredna nerazvijenost, gustaa naseljenost) smatrani pogodnim za delinkvenciju. - respodenti su bili “loši dečaci”, svrstani u dve grupe, i svakom članu jedne grupe odgovarao je “parnjak” iz druge grupe. - hipoteza: intezivan tretman socijalnih radnika moţe sprečiti kriminalitet “štićenika” - Rezultati: izmeĎu maloletnika podvrgnutih tretmanu i onih koji to nisu bili nije imalo razlike.
66
Eksperiment Oblik posmatranja koji karakteriše veštačko izazivanje neke pojave. Vrste: - laboratorijski, terenski i prirodni. Kontrolisani eksperiment (terenski eksperiment) - dve grupe (eksperimentalna i kontrolna); - uvodi se činilac koji deluje na eksperimentalnu grupu Čuveni Stadforski eksperiment 1973. godine (Haney, Banks,Zimbardo): - uticaj zatvorskog ţivota na zatvorenike i osoblje; - 21 dobrovoljac učestvovao u eksperimentu, koji su razvrstani u dve grupe (osoblje i osuĎenici) i stavljeni u uslove ţivota slični onim u zatvoru. Rezultati poraţavajući. 67
U pitanju je kvantitativna/ matematička metoda.
U Kriminologiji se statistika koristi radi: - grupisanja podataka – podaci se razvrstavaju u statističke (numeričke, atributivne, vremenske i geografske) grupe i nizove; - prikazivanje podataka (tabele, grafikoni); - opisivanje podataka i utvrĎivanje veze izmeĎu pojava (tj. korelacija).
68
Metod korelacije – veza izmeĎu kriminaliteta i neke pojave: - da li veza postoji; njena jačina; njena priroda. - pozitivna korelacija: obe varijable rastu ili opadaju/ negativna korelacija: jedna varijabla opada druga raste - Pearsonsov koeficijent: +1,00 ili -1,00. Klasna pripadnost oca
Klasna pripadnost Izgled da bude uhapšen
Etnička pripadnost
pol
obrazovanje
69
Evidencije kriminaliteta - trendovi kriminaliteta: dobijamo ih uporeĎivanjem apsolutnih podataka o kriminalitetu uopšte ili nekje vrste u različitim vremenskim periodima; - kvota kriminaliteta: Broj izvršenih dela/ broj stanovnika x 100.000
- kvota osuĊenih lica – odnos/ udeo osuĎenih lica u
odreĎenom periodu i 100.000 stanovnika istog uzrasta - ĉasovnik zloĉina – ukupan broj krivičnih dela odreĎene vrste na nekom području učinjen u jednoj godini podeli se sa vremenskim jedinicama. 70
Levak
Krivične prijave
Optuţni akti
OsuĎena lica OsuĎenici na zatvorsku kaznu
71
Tamna brojka - razlika izmeĎu stvarno izvršenog i zvanično evidentiranog krimiknaliteta.
Sivi broj – sva prijavljena, ali nerasvetljena krivična dela.
Metode izučavanja tamne brojke kriminaliteta: - Studije samooptuživanja (anketiraju se deca, studenati, radnici, graĎani) - Studije o žrtvama (istraţuje se viktimizacija)
Problematike brojke preuveličavanja – fantomski kriminalitet
72
Pluralizam postupaka i koncepcija u istraţivanju kriminaliteta Triangulacija u uţem smislu – upotreba dva ili više metoda za prikupljanje činjenica ili angaţovanje dva ili više istraţivača u istom projektu, radi izbegavanja greški koje mogu biti posledica njihovih predrasuda ili jednostranosti. Unutrašnja i spoljašnja triangulacija Triangulacija u širem smislu – upotreba različitih strategija u istom istraţivanju kako bi se obuhvatio što širi krug aspekata i dimenzija predmeta istraţivanja, njegovi rezultati učinili mproverljivijim, a pojava koja se izučava bila potpunije objašnjena. 73
