Agjencia Kombëtare e Arsimit, Formimit Profesional dhe Kualifikimeve
MATERA! M"#M$R %ë mbështetje të mësuesve të t ë drejtimit mësimor
E!EKTR$TEK%K %iveli
%R& ' K( material mësimor m ësimor i referohet)
!ëndës *rofesionale) +Tek +Teknologji nologji elektrike -!.//.01.234&Kl& //5'3 orë
Temave mësimore) • • • • • • • • • •
Rrjetat elektrike dhe kërkesat ndaj t(re Elementet *ër ndërtimin e rrjetave të brendshme dhe të jashtme& !injat kabllore të rrjetave elektrike 6gjedhja e *ërcjellësve dhe kabllove si*as kushteve të ngrohjes së lejuar %johuri *ër skemat e lidhjes të rrjetave elektrike 7umbjet e fu8isë dhe të energjisë në rrjetin elektrik Rregullimi i tensionit në rrjetat elektrike Përmirësimi i koeficientit të fu8isë 9urimet e energjisë elektrike #istemi energjitik& Rrjetet sh*ërndarëse
Përgatiti) ng& Alma 6oto
1
Tema Tema mësimore nr&/) nr&/) Rrjetet elektrike dhe kërkesat ndaj t(re /&/& %johuri %johuri themelore themelore mbi rrjetet elektrike elektrike Furnizimi i konsumatorëve me energji energji elekrtike bëhet nga centralet elektrike.Transmetimi elektrike.Transmetimi i energjisë elektrike nga centralet te konsumatorët bëhet me tension të ngritur me anë të përcjellsave të linjave elektrike.Për këtë, pranë centraleve ndërtohen nënstacinet ngritëse kurse pranë konsumatorëve ndërtohen nënstacionet ulëse. Centralet elektrike lidhen njëri me tjetrin me anë te linjave elektrike dhe me konsumat konsumatorët orët nëpërmjet nënstacione nënstacioneve. ve. Sistem energjitik quhet tërësia e centraleve elektrike ,që lidhen ndërmjet tyre dhe me konsuatorët e ener energji gjisë së elektri elektrike ke nëpërmj nëpërmjet et linjave linjave të tensio tensionit nit të lartë, lartë, n ënstacionev nstacionevee ulëse dhe ngritëse dhe linjave shpërndarëse. shpërndarëse. Sistemi elektrik është pjesa e sistemit energjitik në të cilin nuk përfshihet pjesa termike dhe hidroteknike.Përbëhet nga gjeneratorët,nënstacionet dhe
konsumatorët e energjisë elektrike,që lidhen ndërmjet tyre me anë të linjave të rrjetit elektrik. Rrjet elektrik quhet elektrik quhet pjesa e sistemt elektrik ,që përbëhet nga n ënstacionet dhe linjat e tensioneve të ndryshm e& rjeti e& rjeti i përbërë nga linjat me tension !!"#$$"#%&kv !!"#$$"#%&kv që dërgon dërgon energji energji në nëns nënsta taci cion onet et ulës ulësee të një një rajo rajoni ni,i ,i cili cili për' për'sh shin in disa disa qyte qytete te,, quhe quhett rrjet rrjet rajona rajonal l . (injat që lidhin centralet me njëri tjetrin dhe nënstacion nënstacionet et rajonale,qu rajonale,quhen hen linja transmetimi . rjeti që lidh nënstacionet nënstacionet lokale me kabinat kabinat e trans'ormim trans'ormimit it dhe konsumatorë konsumatorët,t, quhet rrjet shpërndarës . rjetet elektrike i ndajmë në) a* rrjete t ë rrymës së vazhduar dhe rrjete t ë rrymës alternative, b* rrjete t ë tensionit t ë lart ë dhe rrjete t ë tensionit t ë ulët tension deri ne 35kv dhe rajonale me tension !kv e lart. c* rrjete lokale me tension +ë 'ig.$ më poshtë paraqitet skema e prodhimit prodhimit dhe transmetimit të energjisë elektrike
Fig&/& #kema e *rodhimit dhe transmetimit te energjise elektrike
/&0& Tensionet Tensionet nominale,standarde nominale,standarde të konsumatorëve, rrjeteve, gjeneratorëve dhe transformatorëve Të gjitha instalimet elektrike ndërtohen të punojnë në tensione nominale standarte të cilat tregohen në tabelën më poshtë. 2
Tema Tema mësimore nr&/) nr&/) Rrjetet elektrike dhe kërkesat ndaj t(re /&/& %johuri %johuri themelore themelore mbi rrjetet elektrike elektrike Furnizimi i konsumatorëve me energji energji elekrtike bëhet nga centralet elektrike.Transmetimi elektrike.Transmetimi i energjisë elektrike nga centralet te konsumatorët bëhet me tension të ngritur me anë të përcjellsave të linjave elektrike.Për këtë, pranë centraleve ndërtohen nënstacinet ngritëse kurse pranë konsumatorëve ndërtohen nënstacionet ulëse. Centralet elektrike lidhen njëri me tjetrin me anë te linjave elektrike dhe me konsumat konsumatorët orët nëpërmjet nënstacione nënstacioneve. ve. Sistem energjitik quhet tërësia e centraleve elektrike ,që lidhen ndërmjet tyre dhe me konsuatorët e ener energji gjisë së elektri elektrike ke nëpërmj nëpërmjet et linjave linjave të tensio tensionit nit të lartë, lartë, n ënstacionev nstacionevee ulëse dhe ngritëse dhe linjave shpërndarëse. shpërndarëse. Sistemi elektrik është pjesa e sistemit energjitik në të cilin nuk përfshihet pjesa termike dhe hidroteknike.Përbëhet nga gjeneratorët,nënstacionet dhe
konsumatorët e energjisë elektrike,që lidhen ndërmjet tyre me anë të linjave të rrjetit elektrik. Rrjet elektrik quhet elektrik quhet pjesa e sistemt elektrik ,që përbëhet nga n ënstacionet dhe linjat e tensioneve të ndryshm e& rjeti e& rjeti i përbërë nga linjat me tension !!"#$$"#%&kv !!"#$$"#%&kv që dërgon dërgon energji energji në nëns nënsta taci cion onet et ulës ulësee të një një rajo rajoni ni,i ,i cili cili për' për'sh shin in disa disa qyte qytete te,, quhe quhett rrjet rrjet rajona rajonal l . (injat që lidhin centralet me njëri tjetrin dhe nënstacion nënstacionet et rajonale,qu rajonale,quhen hen linja transmetimi . rjeti që lidh nënstacionet nënstacionet lokale me kabinat kabinat e trans'ormim trans'ormimit it dhe konsumatorë konsumatorët,t, quhet rrjet shpërndarës . rjetet elektrike i ndajmë në) a* rrjete t ë rrymës së vazhduar dhe rrjete t ë rrymës alternative, b* rrjete t ë tensionit t ë lart ë dhe rrjete t ë tensionit t ë ulët tension deri ne 35kv dhe rajonale me tension !kv e lart. c* rrjete lokale me tension +ë 'ig.$ më poshtë paraqitet skema e prodhimit prodhimit dhe transmetimit të energjisë elektrike
Fig&/& #kema e *rodhimit dhe transmetimit te energjise elektrike
/&0& Tensionet Tensionet nominale,standarde nominale,standarde të konsumatorëve, rrjeteve, gjeneratorëve dhe transformatorëve Të gjitha instalimet elektrike ndërtohen të punojnë në tensione nominale standarte të cilat tregohen në tabelën më poshtë. 2
"abela. "ensionet nominale standarte të instalimeve elektrike Tensioni nominal ndërmjet *ërcjellësave të Tensioni Te nsioni nominal në morsetat) marrësit të energjise elektrike Të rr( r(m mës së Të rr(mës trefa: fa:ore E gjeneratorëve E transfo nsforrmatorëve va:hdueshme Të rr(mës trefa:ore %dërmjet fa:ës Të rr(mës së Të rr(m rr(mës ës fa:ave va:hdueshme tre fa:ore mbështjellës mbështjellës *arësore d(tësore %ë volt %ë volt //2 $$&
002
!!"
$!-
!%"
!%"
!!"
!%"
.
%"
!!"
/""
%"
/""
;;2
/0"
0 .% $".& .
0 $" %& $$" !!"
%ë kilovolt
%ë kilovolt 0 dhe 0.% $" 1 $".& %& $$" !!"
0.% 0.0 $".&$$ % .& $!$ !/!
(e të shohim 'ushën e përdorimit të tensioneve standarte. Për Për rry rrymën mën e vazh vazhdu dues eshm hmee tens tensio ione nett $$"2, "2,!!"2 !!"2,,përd përdor oren en kry kryesis esisht ht në rrje rrjete tett e ndri3imit,tensionet!!" dhe //"2 përdoren në 'urnizimin e elektromotorëve të rrymës së vazhduar. 4istemi tre'azor %"5!!"2 me katër përcjellës përdoret për 'urnizimin e 'uqisë motorike motorike dhe ndri3imin.T ndri3imin.Tens ensionet ionet 0,$",!" 0,$",!" 62 përdoren përdoren për ushqimin ushqimin e konsumato konsumatorëve rëve industriale dhe kabinave të trans'ormimit të qyteteve.Tensioni %&62 përdoret për 'urnizimin e rajoneve ose qyteteve të vogla dhe për lidhjen e burimeve energjitike të cilët ndodhen a'ër konsumatorëve.Tensionet $$"# !!"62 përdoren për transmetimin e energjisë nga burimi te konsumatorët kur largësia ndërmjet tyre është e madhe. Për qëllime të vecanta si sinjalizime, mbrojtje,komandim, ndri3im portativ etj. përdoren tensionet 0,$!,!/,%0 2.6onsumatorët e energjisë elektrike kanë një tension nominal,por duke qenë se ata ndodhen në largësi të ndryshme ndryshme nga burimi burimi ,tensioni ,tensioni që ushtrohet ushtrohet është i ndryshëm ndryshëm nga tensioni tensioni nominal 7rreth 8 &9*. Për tension nomonal të linjës do të marrim mesataren aritmetike të tensionit në 'illim dhe në 'und 'und të linjës linjës,që ,që i përgji përgjigje gjett tensio tensionit nit nomina nominall të marrës marrësave ave.Pë .Përr kompes kompesimi iminn e humbjeve të tensionit në linjë tensionet nominale të gjeneratoreve dhe tensionet e mbështjell ës dytësore të trans'ormatorëve janë &9 më të larta se tensionet e konsumatorëve. /&<& Kërkesat Kërkesat ndaj rrjeteve rrjeteve elektrik elektrikee dhe llogaritjet llogaritjet e t(re rjetat elektrike gjatë ndërtimit dhe dhe sh'rytëzimit duhet duhet të kënaqin kërkesat e mëposhtme) mëposhtme) a# të ndërt ndërtohe ohen n teknik teknikish ishtt drejt drejt . . të sigurojnë 'urnizim pa ndërprerje me energji elektrike të konsumatorëve#të jenë të qëndrueshëm nga ana mekanike#të jenë të sigurta në sh'rytëzim të sigurojnë energji me cilësi të mirë# të jenë të parrezikshme për jetën e njerëzve. b# të jenë jenë të leverdiss leverdisshme hme nga nga ana ana ekono ekonomike mike kjo kërkesë realizohet duke pasur parasysh 3
kërkesat e rrjetave elektrike në drejtim të sigurisë dhe të 'urnizimit pandërprerje të konsumatorëve. 6onsumatorët ndahen në tre kategori kryesore) $ategoria % hyjnë konsumatorët,për të cilët ndërprerja e 'urnizimit me energji elektrike mund të shkaktojë rrezik për jetën e njerëzve,dëmtimin e pajisjeve,prishjen e prodhimit , ndaljen për një kohë të gjatë të punës së ndërmarjes,prishjen e punës së transportit elektrik dhe 3rregullimin e jetës në qytete të mëdha. Për këta konsumatorë duhet të parashikohet ushqim rezervë. $ategoria %% - hyjnë konsumatorët,për të cilët ndërprerja e 'urnizimit me energji elektrike ka si pasojë vetëm mosrealizimin e prodhimi të parashikuar.Për këta konsumatorë ndërtimi i 'urnizimit rezervë bëhet në bazë të llogaritjeve tekniko ekonkike $ategoria %%% hyjnë konsumatorët jo shumë të rëndësishëm si ata të reparteve ndihmëse të,ndërmarjeve të vogla,'shatrave etj. +ë këta konsumatorë nuk parashikohet burim rezervë. &logaritjet që i bëhen një rrjeti elektrik për të qenë teknikisht mirë dhe ekonomikisht të lirë janë) &logaritja termike - ka për qëllim përcaktimin e madhësisë së rrymës që lejohet të kalojë në një seksion të dhënë të përcjellësit në kushtë të dhëna temperature ,dhe anasjelltas, kur jepet madhësia e rrymës ,të përcaktohet seksioni i përcjellësit.6jo llogaritje bëhet për të shmangur mbingrohjen e përcjellsave dhe prishjen e izolimit të tyre. &logaritja elektrike ka për qëllim përcaktimin e humbjeve të tensionit, kur jepen parametrat e rrjetit ,ose përcaktimin e seksionit të përcjellsave kur jepet humbja e tensionit.6ëtu parashikohet dhe rregullimi i tensionit.6jo llogaritje bëhet per tu siguruar konsumatorëve 'urnizim me energji elektrike me cilësi të mirë,domethënë me shmangie tensioni brenda ku'ijve të lejuar nga normat. &logaritja e humbjeve t ë energjisë ka për qëllim që të zgjidhen elemente të rrjetit .+dër variantet tenkikisht të njëvlershm të zgjidhet ai më i leverdisëshmi.Për këtë ,duke pasur parasysh shpenzimet vjetore të sh'rytëzimit të rrjetit në të cilat hyjnë dhe humbjet e enrgjisë,shpenzimet 'illestare të ndërtimit dhe har:himin e matalit me ngjyrë,mund të bëhet llogaritja ekonomike. &logaritja mekanike ka për qëllim të analizohet puna e pjesëve përbërëse të rrjetit me qëndrueshmërine mekanike. (logaritje shtesë që i bëhen rrjeteve elektrike janë: qëndrueshmëria ndaj rrymave t ë lidhjes shkurt ër; qëndrueshmëria e punë s në paralel # qëndrueshmëria ndaj mbitensioneve . ;jatë llogaritjes, projektimit,ndërtimit duhet të zbatohen normat teknike të aprovuara .
Tema mësimore 0& Elementet *ër ndërtimin e rrjeteve të brendshme dhe të 4
jashtme 0&/& !injat ajrore të rrjetave elektrike (injat ajrore përdoren gjërësisht në rrjetet elektrike sepse kushtojnë me pak se linjat kabllore, de'ektet gjenden me lehtë dhe riparohen më shpejt. +ë varësi të tensionit dhe rëndësisë linjat ajrore ndahen në tre klasa ) $lasa % . (injat me tensione nominale %&!!"62,me përcjellës të mbërthyer në izolatorë të varur,me përjashtim të linjave më tension %&kv,me izolatorë të varur,që ushqejnë kon sumatorë të kategorisë <<<. $lasa %% . (injat me tension $$" kv,pavarësisht nga mënyra e mbërthimit të përcjellsave mbi shtylla#linjat me tension %& kv me përcjellës të mbërthyer mbi izolatorë me kunja dhe linjat %& kv me izolatorë të varur,që ushqejnë konsumatorët e kategorisë <<<. $lasa %%% . (inja me tensione nominale $ kv e poshtë, pavarësisht nga mënyra e mbërthimit të përcjellësave mbi shtylla. 2.2.
Përcjellësit e linjave ajrore
Përcjellësit e linjave ajrore punojnë në kushte të vështira ,sepse gjenden në mjedis të hapur dhe i nënshtrohen veprimit të dukurive atmos'erike dhe veprimit të lëndëve kimike që gjenden në ajër, prandaj krahës përcjellshmërisë elektrike të mirë duhet të kenë qëndruesh mëri të mirë mekanike dhe kimike. Përcjellësit e hveshur prodhohen në këto forma: Përcjellës një'ijësh që përbëhen nga një tel bakri ose celiku me seksion të plotë. Përcjellës shumë'ijësh litar përdredhur ndërmjet tyre prej një materiali 7bakër, alumin, 3elik*. Përcjellës shumë'ijesh litar prej dy materialesh, p.sh.përcjellës alumin3elik që përbëhen prej një numri të caktuar përcjellësish alumini dhe ëeliku të përdredhur. Përcjellësit i nënshtrohen 'orcave mekanike njësoj, ndërsa rryma kalon pothuajse vetëm në telat prej alumini. Për shkak të qëndrueshmërisë mëkanike dhe përkulshmërisë përcjellësit me shumë tela janë më të përhapur. Përcjellësit tubolare përdoren në linjat me tension !!"62 e lart, pasi, për shkak të diametrit të madh të tyre,pakësohet ose shmanget humbja e energjisë nga dukuria e kurorës. Sipas materialit percjellesit i ndajmë në:
Përcjellës -teli4 *rej bakri më seksion të plotë dhe përcjellësit prej bakri në 'ormë litari punohen nga bakri i ngurtë i tërhequr, kanë përcjellshmëri të mirë elektrike dhe 'ortësi të mja'tueshme mekanike.=ë kohë mbulohen më një shtresë të hollë oksidi e cila i bën rezistent ndaj kushteve atmos'erike. Përcjellës *rej alumini punohen në 'ormë litari dhe përcjellshmërinë e kanë $.0 herë më të vogël së përcjellësit nga bakri, 'ortësinë mekanike !.& herë më të vogël, ndërsa peshën speci'ike %.% herë më të vogël. Përparësia e përcjellëseve te aluminit është se 3mimi i aluminit është disa herë më i ulët se 3mimi i bakrit. Prandaj kryesisht rrjeti elektrik ndërtohet nga përcjellësit e aluminit. Përcjellës *rej alumin.=eliku përbëhen nga një 'ije prej 3eliku dhe prej litari alumini. +ë mes të përcjellësit të aluminit në 'ormë litari vendoset një 'ije 3eliku,e cila shërben për rritjen e 'ortësisë mekanike te përcjellësit. 6ëta përcjellës përdoren për përcjellësit e tensioneve të larta dhe më distanca më të mëdha midis shtyllave. Prerjet tërthore të përcjellësve për rrjetin ajror punohen sipas dimensioneve të standardizuara, të cilave u përgjigjen rryma të caktuara të ngarkesës, sipas kushteve të n:ehjes, dhe 'tohjes së përcjellësve. Përcjellësit e linjave vendosën në shtylla nëpërmjet izolatorëve të linjave & •
•
•
5
0&<
:olatorët, gan>hat, kunjat
b*
c*
Fig <&Ti*e i:olatorësh
a4i:olatorë me kunj ose gan>hë *ër tensionet '.<1 K?@ b4i:olatorë te varur@c4një *jatë e i:olatorit varg
Fig&;&an>hë=eliku
Fig&1&Kunj
Përcjellësit në shtylla mund të vendosen në mënyrë vertikake,horizontale,trekëndëshe ne 'orme pishe etj 7'ig.0*.
6
Fig& '& Mën(rat e vendosjes së *ërcjellësve në sht(lla 0&;&
#ht(llat e linjave ajrore
6ushtet e punës të shtyllave ajrore janë të ndryshme në varësi të mjedisit ku do të vendosen. 6jo bën të domosdoshme përdorimin e shtyllave të ndryshme gjatë trasesë së linjës. +ë konstruksionin e linjës ndikojnë gjithashtu#tensioni nominal i linjës,materiali,seksioni dhe numri i përcjellësve. Traseja e linjave ajrore zgjidhet e tillë që linja të jetë sa më e shkurtër dhe më pak e kushtueshme. Po kështu numri i kapërcimeve të lumenjve, grykave, traseve hekurudhore etj,ku nevojiten shtylla të ndërlikuara dhe të shtrenjta, duhet të jetë sa më i vogël. 4htyllat e linjave ajrore sipas 'unksionit ndërtohen si) a#linjore ose ndërmjetëse' b#ankerore' c#këndore dhe d# (undore. a#
b#
c#
d#
Fig&B&#ht(lla ndërmjetëse
a4 të thjeshta b4 druri në formë A c4 metalike d4 betoni
+ë linjat e transmetimit %& $$" 62 përdoren shtylla ndërmjetëse druri në 'ormë > ,shtylla hekuri me konstruksion të përbërë ose shtylla betoni. +ë 'ig. tregohet konstruksioni i shtyllave të tensionit të lartë. +ë shtyllat ndërmjetëse të linjave të transmetimit vargjet e izolatorëve varen në pozicion vertikal,pasi në kushte normale tërheqja e përcjellësve nga të dyja anët e shtyllës është e barabartë. 6ur këputet njëri nga përcjellësit nga njëra anë e shtyllës ,tërheqjet e përcjellësve nga të dyja anët e shtyllës ndryshojnë dhe vargu i izolatorëve zhvendoset nga pozicioni vertikal duke bërë që 'orca tërheqëse e përcjëllësit dhe ngarkesa mekanike që vepron mbi shtyllë të pakësohet.
7
Fig& 3&#ht(lla të tensionit të lartë *ër transmetimin e energjise elektrike Shtyllat ankerore kanë për
qëllim që në pika të caktuara të linjës, përcjellësit të 'iksohen në mënyrë të sigurtë.Te shtyllat ankerore të linjave të transmetimit me izolatorë vargu,përcjellësit mbahen me anën e izolatorëvë tërheqës 7'ig.?*,boshti i të cilëve përputhet me atë të përcjellësit.2etë shtylla ndërtohet me një konstruksion të sigurt,të tillë që në rast se këputen përcjellësit nga njëra anë e shtyllës,ajo t@i qëndrojë tërheqjes së përcjellësave nga ana tjetër. 4htyllat ankerore llogariten për rastin e këputjes së njëkohëshme të dy përcjellësave. (argësia ndërmjet shtyllave ankerore shkon nga %& km. Fig &C& #ht(llë ankerore me konstruksion metalik
Shtyllat (undore janë
një lloj tjetër shtyllash ankerore që vendosen në 'illim dhe në 'und të linjës dhe shërbejnë për mbrojtjen e godinave të centraleve kur ka këputje përcjellësish. Shtyllat këndore vihen në pikat e kthesës së linjës.Për kënde kthese të vogla shtyllat këndore mund të jënë të tipit të shtyllave ndërmjetëse,kurse për kënde të mëdha të tipit të shtyllave ankerore. Shtyllat e kalimeve përdoren te kapërcimet e lumenjve,hekurudhave,grykave etj,kur kampata është shumë e madhe. (artësia e këtyre shtyllave është shumë e madhe. Shtyllat e transpo)icionit përdoren për të bërë transpozicionin e përcjellësve në ato pika të linjës. Shtyllat e drunjta janë të lira ,të thjeshta në përdorim, transportohen lehtë dhe shtojnë izolimin e përcjellsave ndaj tokës. A meta kryesore e shtyllave të drujta është a'ati i shkurtër i 8
shërbimit për shkak të kalbjes 6y proces ngadalsohet n.q.s.shtylla imprenjohet me l ëndë antiseptike.4htyllat e drurit përgatiten në 'ormë të rrumbullakët me përmasa standarte. Shtyllat metalike janë më të sigurta dhe më të 'orta ,por më të shtrenjta dhe kanë nevojë për lyerje periodike.Përdoren kryesisht në tension të lartë. Shtyllat prej hekuri dhe betoni 7centri'ugale* ju qëndrojnë mirë veprimeve atmos'erike dhe nuk kanë nevojë për lyerje. Përdoren në linjat me tension 0,$" dhe %& kv. A metë e tyre është vështirësia e transportimit.
0&1&
Karakteristikat kr(esore të linjave ajrore
(injat ajrore të tensionit të ulët !!"5$!- ose %"5!!" ndërtohen me shtylla druri të thjeshta ose me stol,dhe nganjëherë me shtylla betoni dhe hekuri.6ampatat në linjat e tensionit të ulët merren mesatarisht %"&"m.(argësia ndërmjet përcjellësve merret /""0""mm.(artësia më e vogël ndërmjet përcjellësit nga toka në vëndet e banuara duhet të jetë më e vogël se 0m. +ë 'ig.$" tregohet skema e karakteristikave kryesore të linjës. (injat ajrore me tension 0, $" kv ndërtohen zakonisht me shtylla druri të thjeshta,në 'ormë Bje ose T, me shtylla betoni ose metalike me konstruksione të thjeshta.6ampata në këto linja merret mësatarisht &"$""m# vendosja e përcjellësve bëhet në 'ormë trekëndëshi ose horizontale#largësia ndërmjet përcjellësve merret mesatarisht ""$&""mm#lartësia e dritës në vendet e banuara duhet të jetë jo më e vogë se -m. (injat ajrore me tension %& dhe $$" kv ndërtohen kryesisht me shtylla metalike dhe betoni me kampata $&"!&"m. (injat me tension !!" kv ndërtohen vetëm me shtylla metalike.
Fig& /2&Karakteristikat kr(esore të linjës në kam*ata a kampata 7distanca ndërmjet shtyllave*# phlartësia e dritës 7distanca më e vogël e përcjellësit nga toka*# ' lartësia e lejuar e epjes së përcjellësit. Brmaturat e linjave ajrore, janë elementë që shërbejne për të lidhur izolatorët më shtyllat dhe përcjellësit.(idhja e izolatorëve me shtyllat bëhet nëpërmjet gan:have dhe kunjave. =bërthimi i përcjellsave në shtylla bëhet nëpërmjet morsetave të cilat i ndajmë në morseta shtërnguese dhe morseta rrëshqitëse.
9
Tema mësimore nr& <& !injat kabllore të rrjetave elektrike <&<& %johuri të *ërgjithëshme mbi linjat kabllore Përparësitë e rrjetave kabllore janë) =undësia e ndërtimit të linjës aty ku vendi nuk është i përshtatshëm për linjat ajrore. 4iguria e madhe e punës 4hmangia e veprimeve të jashtme atmos'erike. Fshehja e trasesë dhe pamundësia e prekjes së kabllos nga njerëzit. Përjashtimi i rrezikut të tensionit të lartë gjatë kalimit të linjës nëpër vende të banuara. Të metat e rrjetave kabllore janë) anë më të kushtueshme se linjat ajrore. 6ërkojnë një kohë më të gjatë për tu ndërtuar. 6ërkojnë personel më të kuali'ikuar. ;jetja dhe riparimi i de'ekteve është më i vështirë. $abllot e (uqisë që përdoren në rrjetat elektrike përgatiten me izolim prej letre kabllore të imrenjuar me vaj dhe me izolim gome e poliklorvinili. $abllot e tensionit të lartë përdoren për transmetimin të energjisë elektrike në tension të lartë. +jë kabllo për'shin përcjellësin dhe iolimin, dhe është i përshtatshëm për të qëndruar nëntokë apo nën ujë. 6abllot të tensionit të lartë të llojeve të ndryshme kanë përdorime të ndryshme. +ë të gjitha përdorimet, izolimi e kabllit nuk duhet të përkeqësohet për shkak të tensionit të lartë, ozonit prodhuar nga shkarkimet elektrike në ajër, apo 'aktore të tjerë. 4istemi kabllor duhet të parandaloje kontaktin e përcjellësit të tensionit të lartë me objekte të tjera ose persona. rjeti kabllor dhe terminalet duhet të jenë të dizajnuara për të kontrolluar veprimin tensionit të lartë për të parandaluar prishjen e izolimit. 4hpesh një kabllo e të tensionit të lartë ka një shtresë metalike mburojë mbi izolimin, e cila shërben për tokezimin e kabllit.+ë 'ig.$" tregohet ndërtimi i kabllit të tensionit të lartë.
Fig /2&Kabëll i tensionit të lartë
<&<& Mën(rat e vendosjes së kabllove në tokë 6abllot vendosen sipas këtyre mënyrave) *endosja e kabllove drejtpërdrejt në tokë
7në llogore, 'ig.$!* 4htrati i llogores mbushet me 10
një shtresë rëre ose dheu të butë për 'ormimin e një jastëku që mbron kabllon nga dëmtimet. Pastaj llogorja mbushet me dhe dhe shtypet. 6abllot mbrohen me tulla nga goditjet mekanike si3 tregohet në 'ig.$!. Tullat shër bëjnë edhe si shenjë se ka kabllo.4htrimi i kabllove në llogore nuk kushton shumë,'tohen mirë nga kontakti i drejtpërdrejtë me dheun. Fig& /0& ?endosja e kabllove drejt*ërdrejt në tokë *endosja e kabllove n ë blloqe qeramike+ 6abllot mund të vendosen në blloqe të përbërë prej
tubash qeramike ose 'ormash betoni të posacme me një ose shumë vrima të bashkuar në një bllok të perbashkët cili i mbron kabllot nga dëmtimet e jashtme dhe shmang nevojën e gërmimit të trasesë kur zëvëndësohet ndonjë pjesë e dëmtuar e kabllos.A meta e saj është se kushton shumë dhe nuk siguron 'tohje të mirë gjë që ku'izon vlerën e rrymave. *endosja e kabllove n ë tunele 7'ig $%* bëhet kur kemi një numër të madh kabllosh si p.sh në godinat e centraleve. 6abllot vendosen në paralel.Përdorimi i tuneleve sjell kursim vendi, kontroll dhe riparim të lehtë të kabllove.
Fig& /<&?endosja e kabllove në tunele kabllove në kanale *endosja e hapur e kabllove mbi mure dhe tavane' bëhet
morsetave të posa3me.
Fig&/;& ?endosja e me ndihmën e kapsave ose
*endosja e kabllove n ë kanale bëhet
si në 'ig. $/.6jo mënyre lejon të vendosim më shumë kabllo duke respektuar kushtet e 'tohjes dhe lejon riparimin e tyre duke hequr kapaket prej betoni që mbulojnë kanalet <&<& Mën(rat e bashkimit të kabllove Dashkimi i kabllove të vecanta dhe lidhja e tyre me aparatet duhet të bëhet me kujdes të madh sepse nga kjo varet siguria e punës e të gjithë linjës kabllore. Para se të përdoren, skajet e kabllove janë të veshura me kësula plumbi,që mbyllin hermetikisht të gjitha boshllëqet e brendëshme të kabllos dhe mënjanohet veprimi i ajrit të lagët ose i acideve akalineve gazeve etj, mbi izolimin dhe dejet.6ur bëhet montimi i kabllove skajet e tyre zhvishen nga shtresat mbrojtëse si në 'ig.$&, vendosen morsetat bashkuese mbi skajet e hapura të dejeve dhe dejet izolohen me kujdes.
11
Fig&/1& Përgatitja e kabllove *ër bashkim Për të mos lejuar hyrjen e lagështirës, acideve etj., skajet e bashkuara të kabllove mbyllen hermetikisht me një mu'te të posa3me. +ë tensionet e larta, ku depërtimi i lagështirës sjell prishjen e pashmangshme të izolimit, përdoren mu'ta bashkuese të posacme prej plumbi. Për mbrojtjen nga dëmtimet mekanike mu'ta mbyllet në një mbulesë speciale mbrojtëse në trajtën e mu'tës së hekurit të derdhur. +ë 'ig.$0 tregohet mu'ta prej hekuri e derdhur që përdoret në linjat kabllore me tension deri në $"""" 2. Për lidhjen e kabllove me aparatet ose me shinat e nënstacioneve përdoren kokat e kabllit 7'ig.$-*.
Fig&/'& Muftë e hekurit e derdhur
Fig&/B& Kokë kablli
;&/& Rrjetet e brendshme rjetet e brendëshme ndërtohen me përcjellës me dej bakri ose alumini të butë të veshur me izolim gome ose poliklorvinili.+ë rrjetet e brendëshme përdoren edhe kabllo. 4ipas ndërtimit të pjesës përcjellëse,ka përcjellës të izoluar me tel një'illësh,shumë'illësh dhe kordon. Përcjellësit nje'illësh ndërtohen me seksione $&"mm !, janë më të lirë,por kanë vështirësi në montim,sepse janë pak të lakueshëm.Përcjellësit shumë'illësh përgatiten me seksione $&" mm! dhe jane të lakueshëm ,që sjell 'utjen e lehtë në tuba. 6ordonë quhen zakonisht dy ose më shumë përcjellës shum'illësh të izoluar ,të lakueshëm,të përdredhurreth njëri tjetrit. Përcjellësit e izoluar mund të klasi'ikohen në tri grupe) a* përcjellës për montim të palëvizshëm të pambrojtur,d.m.th.izolimi nuk është i mbrojtur nga veprimet kimike dhe mekanike b* përcjellës për montim të palëvizshëm të mbrojtur ku izolimi mbrohet me mbulesë meanike nga ndikimet kimike dhe mekanike c* kordonë për aparate të lëvizëshme. 4ipas kërkesave prodhohen lloje të ndryshme përcjellësish që dallohen nga marka emëruese. Eisa nga përcjellësit më të përdorshëm janë) Përcjellësi P! është i palakueshëm,përdoret për instalimet elektrike të palëvizëshme të 'uqisë motorike dhe të ndricimit me tension deri &""2 për rrymë alternative dhe,$"""2 për rrymë të vazhdueshme.6ëta përcjellës për seksion deri 0mm! kanë dell bakri një'ish dhe për seksione më të mëdha dell shumë'illësh.6y përcjellës mund të instalohet mbi mure tulle guri betoni ose i 'utur në tuba metali ,tuba bergman,tuba gome dhe materiale të tjera izoluese. Përcjellësi P!" përdoret për instalimet 'ikse.2endoset në lokale me lageshtirë mbi mure por jo drejtpërdrejt në tokë.Përdoret në tension deri &""2.6abllot prodhohen me !,%,dhe / përcjellës ,me seksion deri $"mm !që nuk janë të lakueshëm sepse delli prej bakri i 12
përcjellësit është më një 'ije. Përcjellësi PP! ka trajtë shiriti dhe është i përbërë prej dy ose tre telash të izoluar me plastmas dhe të bashkuar me një shirit ,që shërben për të mbërthyer përcjellësin me gozhdë në mur ose për ta ngjitur mbi sipër'aqen e murit.6y përcjelles mund të vendoset edhe brenda në suva. Përcjellësi PP!"#me izolim e mbulesë plastmasi,ndërtohen me dy ose tre 'ije me seksion deri 0mm!.Përdoret për instalime 'ikse 'uqie dhe të ndricimit për rrjetet me tension !!"5%"2. =und të vendoset në lokale me lagështirë mbi ose nën suva. $ordoni $!P është i përbërë prej dejesh të izoluar me plastmas. Përdoret në vende pa lagëshirë për lidhjen e aparateve elektrike të vogla me tension deri !&"2,por nuk lejohet të përdoret në aparate n:ehësë 7hekur,'urnelë :hezve etj*. =ontimi i përcjellsave dhe kordonëve në instalimet e brendëshme bëhet)për lokale të thata mbi rula porcelani ose materiali tjetër izolues,të mbërthyer në mure ose tavane me anë të vidave. shtë mënyra më e thjeshtë dhe më pak e kushtueshme. +ë lokale,që përcjellësit të mos preken apo dëmtohen, 'uten në tuba të mbërthyer mbi sipër'aqen e mureve 7instalim i hapur* ose 'uten në mur ose në dysheme7instalim i 'shehur*.
13
Tema mësimore nr& ;) 6gjedhja e *ërcjellësve dhe kabllove si*as kushteve të ngrohjes së lejuar ;&/&
grohja dhe (tohja e përcjellësve
+ë qo'të se nëpër përcjellës me rezistencë aktive R kalon rryma përcjellësi do të ngrohet. 4asia e n:ehtesisee prodhuar përcaktohet nga ligji i Ghaul(encit) t% / Rt. 4ikur e gjithë n:ehtësia që prodhohet, të mbetet në përcjellës, temperatura e tij do të rritet pareshtur. ritja e temperaturës së përcjellësit, nga kalimi i rrymës, mbi temperaturën H "të mjedisit që e rreth on, në varësi nga koha t, do të paraqitej gra'ikisht me vijën IB si në 'ig.$.
Fig /3&Kurbat e ngrohjes dhe ftohjes së *ërcjellësve
+ë këtë rast rritjen maksimale të temperaturës përcjellësi do ta arrinte në kohën T. =e rritjen e temperaturës së përcjellësit mbi temperaturën e mjedisit që e rrethon, n:ehtësia kalon pandërprerë nga përcjellësi në mjedisin rrethues, dhe ky largim bëhet më i madh sa më shumë të ngrohet përcjellësi. 4i rrjedhim i ngrohjes dhe 'tohjes së njëkohëshme të përcjellësit në të 'illon ekuilibri termikt ë cilit i përgjigjet temperatura për'undimtare Hma:. Pra,rritja e temperaturës ndalon kur sasia e n:ehtësisë që prodhon rryma në përcjellës është e barabartë me sasinë që jep përcjellësi në mjedisin rrethues. +dërprerja e rrymës në përcjelles sjell 'tohjen e përcjellësit. (igji i 'tohjes së përcjellësit shprehet nga kurba CE. +ëqo'të se rryma me madhësi të pandryshueshme kalon në përcjellës me intervale kohe Dt/ dhe ndërpritet në intervalet e kohës Jt!, përjellësi do të ngrohet dhe 'tohet sipas kurbës IA dhe temperatura ma: per të njejtën kohë do të jetë më e vogel se në rastin e kalimit të rrymës së pandërprerë. +ga sa u tha më sipër, del se një rryme të caktuar që kalon për një kohë të gjatë në përcjellës në kushte të caktuara 'tohje ,i përket nje rritje e caktuar e temperaturës së përcjellësit mbi temperaturën e mjedisit rrethues ,dhe anasjelltas,nje rritje të caktuar te temperaturës së përcjellësit mbi atë të mjedisit rrethues i përket një rryme e caktuar që kalon për një kohë të gjatë nëpër përcjellës. 14
%ëllimi i llogaritjes së përcjellësve dhe kabllove sipas kushteve të ngrohjes është përcaktimi i madhësisë së rrymës që lejohet të kalojë nëpër një përcjellës ose nëpër kabllo#që temperatura të arrijë një vlerë të lejuar për kushte të caktuara ftohjeje ose përcaktimi i temperaturës që do të arrijë përcjellësi për një rrymë të caktuar dhe kushte të caktuara ftohje.
6ushtet e 'tohjes ndikojnë në mënyrë të ndjeshme mbi rrymën e lejuar në përcjellës ose në kabllo.Prandaj këshillohet që përcjellësve dhe kabllove tu sigurohen kushte të mira 'tohëse.2lerat e lejuara të temperaturës të përcjellsave jepen në manuale.
;&0& 6gjedhja e *ërcjellësve e kabllove me ndihmën e tabelave të ngarkesave të lejuara Teorikisht për llogaritjen e rrymës së lejuar ne një përcjellës apo kabëll përdoren metoda analitike të cilat marrin parasysh procesin e ngrohje 'tohjes,kushtet e mjedisit etj. 6jo metodë është e ndërlikuar.+ë llogaritjen praktike të zgjedhjes së përcjellësve dhe kabllove sh'rytëzohen tabela të cilat janë hartuar në baze te llogaritjevë teorike. Pasqyra të plota gjenden në manualet elektroteknike. 6ur seksioni i përcjellsave dhe kabllove zgjidhet sipas tabelave ,duhet të kemi parasysh që sa më i madh të jetë sksioni i tyre ,aq më i vogel duhet të jëtë densiteti i rrymës së lejuar në përcjellës ose kabllo. 6jo sepse me zmadhimin e seksionit të përcjellësit,sipër'aqja 'tohëse e tij zmadhohet në përpjestim të drejtë më diametrin,kurse seksioni më përpjestim të drejtë me katrorin e diametrit. 4a më i madh të jetë seksioni i përcjellësit ,aq më e vogël është sipër'aqja 'tohëse për 3do njësi të seksionit të tij# si rrjedhim aq më i vogël është densiteti i lejuar i rrymës. Për këtë arsye është më e leverdisëshme që në vënd të një përcjellësi me seksion të madh të merren dy ose më shumë përcjelles me seksion më të vogël. ;&<& 6gjedhja e *jesës shkrirëse të siguresës e seksionit të *ërcjellësit dhe kabllit si*as kushtit të ngrohjes Për të mbrojtur përcjellësit dhe kabllot nga kalimi për një kohë të gjatë të rrymave më të mëdha se rryma maksimale e lejuar, në 'illim të linjave elektrike vendosen siguresa shkrirëse 3elësa automatikë ajrorë, 3elësa më vaj të pajisur me rele shky3ëse. Kgjedhja e siguresave është e lidhur ngushtë me seksionin e përcjellsave dhe kabllove. Ey pjesët kryesore të siguresës janë pjesa shrirëse dhe pjesa mbajtëse. 4ipas veprimit siguresat ndahen në ) 4iguresa me kapacitet termik të vogël,të cilat veprojnë shpejt dhe quhen siguresa të shpejta. Pjesën shkrirëse e kanë me seksion të vogël dhe përgatiten prej materialesh me përcjellshmëri të madhe7bakri*. 4iguresa me kapacitet të madh,të cilat veprojnë ngadalë dhe quhen siguresa të ngadalshme Pjesën shkrirëse e kanë prej metalesh me përcjellshmëri të vogël 7plumb, etj*.6ëto siguresa përdoren në të gjitha rastet kur për shkak të mbingarkesave të shkurtëra ose lëshimit nuk mund të përdoren siguresat e shpejta. 6ur në qarkun e mbrojtur nga siguresa, rryma rritet mbi madhësinë që është llogaritur shkrirësja e siguresës, kjo e 'undit shkrin duke 3ky3ur burimin e ushqimit nga qarku. Për zgjedhjen e saktë të siguresave duhet të njihen vetitë kryesore të tyre. *arësia e kohës së shkrirjes nga madhësia e rrymës që kalon në të jepet në pasaportën e 3do tipi sigurese. 4iguresa duhet të zgjidhet sipas kushtit ns *& 6y kusht është i mja'tueshëm kur në qark lidhen ngarkesa, gjatë ky3jes së të cilave nuk sh'aqen rryma që e kalojnë shumë rrymën nominale.6ur në qark lidhen konsumatorë që kërkojnë rryma të mëdha 15
lëshimi siguresa duhet të plotësojë dhe kushtin e dytë ns ma> d , ku) < ma: është vlera maksimale e rrymës të qarkut që mbrohet. Për konsumatorë të ve3antë < ma:L m P -n ./4 G lësh, ku P -n ./4 është shuma e rrymave maksimale të punës të gjithë konsumatorëvë të qarkut,me përjashtim të rrymës së konsumatorit që ka ndryshimin më të madh ndërmjet rrymës së lëshimit dhe rrrymës së punës#
16
Tema mësimore nr&1) %johuri *ër skemat e lidhjes së rrjetave elektrike 1&/ #kemat e rrjetave komunale të tensionit të lartë rjetet komunale, sipas tensionit ndahen në rrjete të tensionit të lartë 0.$" !" %& 6v dhe rrjete të tensionit të ulët %"5!!" ose !!"5$!- 2. 4ipas rolit ndahen në rrjete ushqyese dhe rrjete shpërndarëse.4ipas ndërtimit ndahen në rrjete të hapura ose të mbyllura dhe rreore unaore dhe komplekse. Rrjetet rre)ore janë të thjeshta dhe të lira. +ë to gjendet shpejt de'ekti, kanë pajisje të thjeshta dhe nuk kërkojnë personel të kuali'ikuar. A metë e tyre është se në rast avarie ndërpritet ushqimi i konsumatorëvë që janë pas de'ektit 7Fig.$?*. Rrjetet una)ore mund të punojnë si rrjete të hapura ose të mbyllura F<;.!" 6ur ura ab është e hapur linjat punojnë në mënyrë rë pavarur. Fig&/C& Rrjete rre:ore sh*ërndarëse +ë rast se dëmtohet një pjesë e njërës linjë, atëherë stakohet automatikisht 3elësi i vendosur në 'illim të linjës dhe pritet ushqimii krejt linjes. Pasi gjendet vendi i dëmtuar në të dy skajet e tij vendosen ndarës për ta ve3uar dhe mbyllet ura ab, kycet 3elësi i linjës së dëmtuar dhe rivendoset ushqimi i tërë rjetit. Për rritjen e sigurise së 'urnizimit rrjet unazor mund të ushqehet nga dy burime.
Fig& 02& Rrjete una:ore ush8(ese 17
1&0& #kemat e rrjeteve komunale të tensionit të ulët rjetet komunale te tensionit te ulet mund të jenë rrjete të hapura ose rrjete pjesërisht të mbyllura. Rrjetet e ha*ura janë të thjeshta dhe pak të kushtueshme# përdoren në qytete të vogla dhe 'shatra. A metë e tyre është se në rast avarie në pjesë të ndryshme konsumatorët mbeten pa ushqim,prandaj parashikohet një ushqim rezervë i cili sigurohet nga pika të tjera ushqyese. Rrjetet *jesërisht të mb(llura 7'ig. !$* përbëhen prej rrjetesh të ve3antë të palidhur elektrikisht ndërmjet tyre. 4ecili rrjet i ve3antë merr ushqim prej një kabine trans'ormatorësh të cilat ushqehen nga i njëjti burim. (idhja e magjistralëvë të tensionit të ulët që dalin nga kabinat e ndryshme bëhet në pikat nyje ose bashkuese që sigurojnë përjashtimin e pjesës së dëmtuar. Për këtë siguresat që vendosen në pika të ndyshme zgjidhen sipas kriterit që vijon)
Fig&
Rrjet *jesërisht i mb(llur
0/&
a* siguresa e tensionit të lartë &, shërben për mbrojtjen e trans'ormatorëvë të 'uqisë nga lidhjet e shkurtra, prandaj zgjidhet me dy'ishin e rrymës nominale parësore të trans'ormatorit # b* siguresa e tensionit të ulët '# zgjidhet për rrymën nominale dytësore të trans'ormatorit dhe e mbron nga mbingarkesat dhe lidhjet e shkurtra ndërmjet saj dhe siguresave të linjave# c* siguresa e tensionit të ulët (# mbron kabllin dhe zgjidhet në bazë të rrymës së lejuar të kabllit# d* siguresa bashkuese )# zgjidhet për gjysmën e rrrymës së lejuar të kabllit dhe shërben për ndërprerjen e qarkut kur ndodh lidhje e shurtër në një nga gjysmat e magjistralit. 0përsitë e këtij rrjeti janë) (ëkundje më të vogla tensioni gjatë nisjes së motorëve të vegjël elektrikë Numbje më të vogla tensioni dhe 'uqie Trans'ormatorët kanë 'uqi më të vogël për shkak të shpërndarjes më të mirë të ngarkesës ndërmjet tyre. 0 metë këtij rrjeti është mundësia e veprimit jo përzgjedhës të siguresave. rjetet e mbyllura mund të jenë )
*rjet kabllor i mbyllur pa siguresa 7'ig.
!!*. +ë këtë rast avaria mënjanohet vetvetiu nëpërmjet djegjes së kabllos në vendin e dëmtuar nga rryma e lidhjes së shkurtër .Narku shuhet shpejt dhe skajet e djegura të kabllos izolohen nga masa izoluese e kabllos.(idhja e shkurtër zhduket dhe kablloja vazhdon të ushqejë konsumatorët. 6ur bëhet remonti riparohet kablloja e dëmtuar ose zëvendësohet me të re. +ë rast dëmtimi në linjat ushqyese të tensionit të lartë ose të trans'ormatorit kablloja përkatëse stakohet automatikisht nga celësi me 18
vaj te pika ushqyese e tensionit të lartë. Oshqimi në drejtim të kundërt i pikës së lidhjes së shkurtër nga rrjeti i tensionit të ulët mënjanohet me anën e automatëvë të rrjetit të cilët janë automatë të 'uqisë së kundërt. Fig&00&Rrjet kabllor i mb(llur *a siguresa Puna e skemës bazohet në varësinë e kohës së shkrirjes së siguresës nga rryma që kalon në të.+ë rast se ndodh lidhje e shkurtër në një nga linjat ,nëpër secilën siguresë të vëndosur në skajet e linjes kalon një rrymë e barabrtë më shumën e rrymave që kalojnë në tre siguresat e tjera që lidhen në atë nyje.4i rrjedhim siguresat te 'undet e linjës së dëmtuar digjen shpejt dhe linja e dëmtuar izolohet nga rrjeti para se të shkrihen tri siguresat e tjera.
*rjet kabllor i mbyllur me siguresa +fig.'(,.
Fig&0<& Rrjet kabllor i mb(llur me siguresa
1&<& #kemat e rrjetave të tensionit të lartë të ndërmarjes industriale
+ë zgjedhjen e skemës së 'urnizimit elektrik të ndërmarjeve indusriale kryesisht ndikojnë) numri i burimeve ushqyese, vendosja teritoriale e burimeve ushqyese dhe konsumatorëvë të energjisë dhe kategoria e konsumatorëve.4kemat parimore më të parhapura janë) /& Skemat rre)ore 7'ig.!%* të cilat përdoren) a* vetëm për konsumatorët e kategorisë së tretë# b* për konsumatorët e rëndësishëm ku këto linja bëhen nga dy qarqe, që në rast avarie të një linje konsumatori të ushqehet nga linja e dytë# c*për konsumatorët e kategorisë së parë ku ushqimi sigurohet nga dy burime të pavarura .
a*
b*
c*
Fig& 0<& #kemat rre:ore si*as konsumatorëve Për 'urnizimin e reparteve të mëdha që ndodhen rreth burimit përdoren skemat rrezore të paraqitura në 'ig. !/.
Fig& 0;& #kema rre:ore *ër furni:imin e re*arteve të mëdha 19
Të gjitha skemat e mësipërme janë njëshkallëshe.+.q.s.ushqimi bëhet nëpërmjet një pike shpërndarëse 'ig !& quhet skema rrezore dyshkallëshe
Fig&01& #keme rre:ore d(shkallëshe
Skemat magjistrale. Për të ulur humbjet e energjisë dhe për të kursyer përcjellësit, 0& është e përshtatëshme që pikat e trans'ormimit të jenë sa më a'ër konsumatorëve. Për këtë qëllim në vend të një kabine me 'uqi të madhe, ndërtohen disa kabina trans'ormimi me 'uqi më të vogël.4kemat që përdoren në këtë rast quhen skema magjistrale, të cilat mund të jenë) a* skema magjistrale me një qark 7'ig.!0*.
Fig& 0'& #kema magjistrale me një 8ark b* 4kema magjistrale unazore 7'ig.!-*. Fig&0B &#kema magjistrale una:ore
c* 4kema magjistrale me ushqim të dyanshëm përdoret që konsumatorëve të mos jundërpritet ushqimi 7'ig. !*. Fig& 03& #kema magjistrale me ush8im të d(anshëm
20
Tema mësimore nr&') 7umbjet e fu8isë dhe të energjisë në rrjetat elektrike '&/ 7umbjet e fu8isë aktive dhe reaktive Transmetimi dhe sh'rytëzimi i energjisë elektrike shoqërohet më humbje të 'uqisë aktive dhe reaktive. Për këtë arsye gjeneratorët e centraleve jo vetëm duhet të 'urnizojnë konsumatorët me 'uqi aktive dhe reaktive por të mbulojnë edhe humbjet në elementet e transmetimit.Pra 'uqitë aktive dhe reaktive që japin gjeneratorët e centralit do të jenë) P/P0GDP# H/H0GDH, ku# P! dhe ! janë 'uqitë aktive dhe reaktive që marrin konsumatorët te shinat e tensionit të poshtëm të nënstacionit ulës.Për një hallkë transmetimi që përbëhet nga rezistenca aktive dhe reaktive G humbjet e 'uqisë aktive dhe reaktive përkatësisht janë) DP <0R -P0GH04RI0, DH<0R-P0GH04JI0. +jësitë në 'ormulë janë)PQ=RS# Q=2BrS# OQ2S# QS# GQS.Numbjet do dalin =Rdhe =2Br.Numbjet e plota të 'uqisë në trans'ormatorët me dy mbështjella janë ) DPT -P0GH04R TI0G DPFe, DHT-P0GH04JI0GDH& 4hprehja -P0 G H0 4 R TI0 jep humbjet e 'uqisë në bakër 7JP cu*.Për përcaktimin e humbjeve aktive në trans'ormator mund të përdorim dhe 'ormulën e mëposhtme) DPT DPcu -##n40 GDPFe. Numbjet në bakër për ngarkesën nominale dhe humbjet në celik jepen në targën e trans'ormatorit. +ë pasaportën e trans'ormatorit jepet gjithashtu rryma e magnetizimit < " e shprehur në përqindje të rrymës nominale nga e cila mund të llogaritet 'uqia e magnetizimit me anë të 'ormulës) DH2L#n/22. '&0 7umbjet e energjisë +garkesat e konsumatorëvë të vecantë dhe si rrjedhin, zakonisht ndryshojnë gjatë ditës,muajit vitit,ndërmjet një vlere maksimale dhe një vlere minimale.+ë 'ig.%" jepet gra'iku i ndryshi mit të ngarkesës gjatë një viti. Anergjia e transmetuar gjatë një kohe t mund të llogaritet sipas 'ormulës A T, pra mund të shkruajmë) T ose t2 Dt ma>T prej nga T t2 Dt
21
Fig& <2& rafiku vjetor i :gjatimit të ngarkesave
=adhësia T quhet koha e sh'rytëzimit të ngarkesës më të madhe. 6jo është një kohë 'iktive, gjatë së cilës linja,duke punuar me ngarkesë më të madhe,do të transmetonte tërë sasinë e en ergjisë që transmeton kur punon sipas gra'ikut të vërtetë. Numbjet e energjisë në të tre për cjellësit të linjës gjatë kohës t janë ) JBL%UO nga barazimi) O n:jerrim O 0D0ma> . "adhësia quhet koha e humbjeve më të mëdha . 6jo është një kohë 'iktive, gjatë së cilës linja,duke punuar me një ngarkesë konstante të barabartë me ngarkesën më të madhe,do të kishte të njëjtat humbje energjie sikur të punonte sipas gra'ikut të vërtetë. '&<& Përcaktimi i humbjeve të energjisë në linjat elektrike Për përcaktimin e humbjeve mund të ndiqen dy rrugë. 6ur jepet grafiku i ngarkesës për një periudhë kohe, humbjet e energjisë përcaktohen sipas 'ormulës) JBL%URO/2.< -KQh4 ose duke zëvëndësuar ma>#ma>RO/2.<I0 -KQh4# ose DAP0ma>RO/2. <I0cos0N -KQh4& '&;& #h*en:imet vjetore *ër shfr(të:imin dhe transmetimin e energjisë elekrike dhe kostoja e transmetimit të saj 4hpenzimet vjetore të sh'rytëzimit përbëhen nga) $. shpenzimi për energjinë elektrike të humbur në rrjetin elektrik gjatë një viti !. shpenzimi vjetor për amortizimin e rrjetit elektrik %. shpenzimet vjetore për remontet e vazhdueshme të rrjetit elektrik /. shpenzimet vjetore për pagat e personelit të sh'ryrëzimit të rrjetit elektrik. Për llogaritjen e shpenzimeve vjetore për sh'rytëzim përdoret 'ormula) 1 24a6$7!!r6$7!!, 22
ku 2 është kostoja e një kYh të energjisë së humbur# JBjanë humbjet vjetore të energjisë në rrjet# Pa9madhësia e kuotës së amortizimit në 9# Pr9shpenzimet vjetore për remont e meremetim në 9#6janë shpenzimet kapitale për ndërtimin e gjithë rrjetit#+është kostoja e shërbimit të rrjetit. 6ostoja e transmetimit të $ kYh gjendet duke pjestuar shpenzimet vjetore të sh'rytëzimit me sasinë e energjisë së transmetuar, domethënë) 2 trA Pma>T& '&1& #eksioni ekonomik i *ërcjellësve të linjave dhe kabllove Seksion ekonomik i përcjellësit quhet ai seksion në të cilin shpenimet vjetore të shfrytëimit do të jenë më të vogla . Euke pranuar që shpenzimet vjetore për personelin, mbikqyrjen
teknike dhe riparimet janë të pandryshueshme,themi se shpenzimet do të varen nga humbjet dhe amortizimi.Për këto dy zëra ndërtohen kurba që japin ndryshimin e tyre në varësi të seksionit. Pika më e ulet e kurbës rezultante përcakton dhe seksionin më ekonomik. Euke qenë se ndërtimi i kurbave është i vështirë dhe jo praktik,për lehtësi janë hartuar tabela,në të cilat gjendet densiteti ekonomik i rrymës në bazë të të cilit llogaritet seksioni ekonomik i përcjellësve.2lera e densitetit ekonomik jepet në tabela.#ek ma>Sek& Përsa i përket kabllove vlejnë këto udhëzime) 4eksioni standart ekonomik është seksioni më i madh ose më i vogël që është më a'ër seksionit të llogaritur. ! +umri i kabllove për seksion deri $&"mm është një kabllo. ! Për seksione më të mëdha se $&? mm seksionet ekonomike janë seksionet me nga $&"mm!.P.sh. n,q,s,seksioni ekonomik është !& mm !atëhere varianti ekonomik do te jetë jo tri kabllo me seksion nga ?&mm ! por ! kabllo me seksion $&"mm !.
23
Tema mësimore nr&B) Rregullimi i tensionit në rrjetet elektrike B&/& #hmangiet dhe humbjet e lejuara të tensionit& =arrësit e enrgjisë elektrike punojnë në kushte më të mira teknike dhe ekonomike kur tensioni në kapset e tyre është i barabartë me tensionin nominal.4hmangiet e tensionit nga tensioni nominal shkaktojnë) uljen e rendimentit të marrësve të energjisë elektrike pakësimin e a'atit të shërbimit të marrësit keqësimin e cilësisë dhe sigurisë në punë rritjen e humbjeve të energjisë në rrjet. 4hmangie tensioni quhet di'erenca algjebrike ndërmjet tensionit në një pikë të dhënë të rrjetit dhe tensionit nominal të saj.4hmangia mund të shprehet në volt ose në përqindje të tensionit nominal) m I . In ose mL -I.In4/22 In. 4hmangiet e tensionit mund të jenë pozi tive O> On ose negative O< On .Numbje tensioni quhet di'erenca algjebrike ndërmjet tensionit në 'illim dhe në 'und të linjës. (logaritja e ektrike e rrjeteve bëhet në bazë të humbjeve të lejuara të tensionit,të cilat janë përcaktuar në normat teknike . B&0& Re:istencat e *ërcjellësve dhe transformatorëve a* Re)istenca aktive e përcjellësit me deje bakri ose alumini dhe kabollove përcktohet nga 'ormula) Rr !l 8 S, ku) r "5km është rezistenca për njësi të gjatësisë se përcjellësit.2lera e saj jepet në tabela ose llogaritet me anë të 'ormulës ) r2/222#/222U# Q5kmS, ku) Z është rezistenca speci'ike e materialit#[L$5Z është përcjellshmëria speci'ike e materialit#4është seksioni nominal i përcjellësit në mm !. Për bakrin# ZL".""$-mm!5m #[L&%m5mm! .Për aluminin)ZL"."%$!mm!5m#ZL%!m5mm! . b* Re)istenca reaktive induktive e përcjellësve kushtëzohet nga 'usha magnetike e ndryshueshme, që krijohet rreth përcjellësve kur në to kalon rrymë alternative, nga distanca ndërmjet përcjellësve,nga seksioni i përcjellësve.ezistenca induktive për një 'azë për 3do km të linjave llogaritet me anë të 'ormulës J2V-;&'lgWmrG2&1r4/2.; 5km, ku)\ është 'rekuenca këndore#Em është largësia mesatare gjeometrike ndërmjet boshteve të përcjellsave të 'azave# është rrezja e jashtme e përcjellësave#] r është përshkrueshmëria relative e metalit të përcjellësit. (argësia mesatare gjeometrike Emes përcaktohet sipas 'ormulës) Wmes W/0W02lXYZ& c* Re)istenca aktive dhe induktive e transformatoreve me dy mbështjella. +ë llogaritjen e rrjeteve elektrike trans'ormatorët pranohen si skema elektrike të përbëra nga rezistenca aktive dhe rezistenca induktive. ezistenca aktive dhe induktive e trans'ormatorëvë me dy mbështjella përcktohet në bazë të 'ormulave duke u bazuar në të dhënat e trans'ormatorit si 4n,On,JPcun,Ok 9. ezistenca aktive përcaktohet nga 'ormula R T DPcun/2
kurse rezistenca reaktive me 'ormulën JT/2ukLIn0#n Q 5'azëS. B&<& Mën(rat e rregullimit të tensionit regullimi i tensionit mund të bëhet me këto mënyra) =e anë të ndryshimit të tensionit të gjeneratorëvë në centralin elektrik .ë tensioni te kon sumatorët të mbahet konstant në regjimin e ngarkesës në rrjet, tensioni i gjeneratorëve të centralit elektrik duhet të zmadhohet dhe në regjimin e ngarkesës më të vogël, duhet të zvogëlohet.Tensioni në kapset e gjeneratorit mund të ndryshojë në ku'ijtë 8 &9 nga tensioni nominal.6jo metodë përdoret në rast se centrali ushqen vetëm një linjë që ka në 'und një ngarkesë, ose në rrjetet me konsumatorë që kanë gra'ik ngarkese të ngjashme dhe nuk janë të shpërndarë. =e anë të ndryshimit të raportit të trans(ormimit të trans'ormatorëve ose me anë të rregu llatorëve të tesionit. 6jo metodë konsiston në rregullimin e tensionit duke ndryshuar raportin e trans'ormimit me ndihmën e degëzimeve të zakonshme të mbështjellave që i kanë të gjithë trans'ormatorët. 6jo metodë përdoret për ndryshimin e tensionit vetëm pas peridhuash të gjata stinore,sepse ndryshimi i raportit bëhet me shky3jen e trans'ormatorëve nga rrjeti,pra me ndërprerjen e energjise elektrike të konsumatorëve. regullimi me këtë mënyrë shkon nga !,&&9 nga tensioni nominal. =und të përdoret dhe rregullimi i tensionit nën ngarkesë me anë të trans'ormatorëve të pajisur me dispozitiv rregullimi të instaluar brenda tyre. *regullatori induktiv i tensionit paraqet një motor asinkron të 'renuar,tek i cili tensioni dy tësor ndryshohet me anën e ndryshimit të pozicionit të mbështjellave të rotorit kundrejt mbështjellave të statorit. =bështjella e statorit ky3et në rrjet dhe krijon 'ushë magnetike rrotulluese, në të cilën ndodhet rotori. =bështjella e rotorit lidhet në seri me linjën,tensioni i së cilës kërkon të rregullohet. 6ështu në linjë shtohet një '.e.m.me shenjë pozitive.6jo '.e.m. mund të ketë 'azë të ndryshme kundrejt tensionit O.=adhësia e tensionit të rregulluar të linjës mund të ndryshojë brenda ku'ijve O8 u, ku u është tensioni i shtuar tensionit të linjës. Të metat e rregullatorit induktiv janë) sh'azimi ndërmjet vektorëve të tensioneve të rregulluara dhe të parregulluara# kostoja e lartë# konsumi i lartë i 'uqisë reaktive E*ërsitë e rregullatorit induktiv janë) rregullimi i rrjedhshëm mundësia e përdorimit për linjat me rryma të mëdha =e anë të ndryshimit të parametrave të rrjetit. 6jo metodë përdoret kur konsumatorët ush qehen nga dy linja paralele. +ë kohën e ngarkesës së vogël tensioni te konsumatorët rritet,për të ulur tensionin hiqet njëra nga linjat. +ë këtë mënyrë rezistenca e qarkut zmadhohet, rriten humbjet e tensionit në linjë dhe si rezultat tensioni te konsumatorët zvogëlohet. 6jo metodë mund të përdoret kur linja që i 'urnizon konsumatorët është e sigurtë. =ënyra më e mirë është ndryshimi i rezistencës së linjës me anën e 'utjes në seri të kondesatorëvë statike, kapaciteti i të cilëvë kompeson rezistencën induktive të linjës, d.m.th zvogëlon humbjet e tensionit në rezistencën induktive të linjës. 6jo metodë përdoret në linjat !!"62 e lart. =e anë të ndryshimit të madhesisë së (uqisë reaktive që kalon në rrjet. =e ndryshimin e madhësisë reaktive, mund të ndryshohet madhësia e humbjes së tensionit dhe si rrjedhim të rregullohet tensioni te konsumatorët. Për këtë qëllim përdoren kondesatorët statikë dhe kompesatorët sinkronë. B&;& Kondesatorët statikë dhe kom*ensatorët sinkronë 25
6ompesatori sinkron është një motor sinkron që punon pa ngarkesë.+ë rast se motori mbi eksitohet, ai punon si gjenerator i 'uqisë reaktive indiktive, kurse kur nëneksitohet paraqitet si konsumator i 'uqisë reaktrive induktive.6ompensatorët sinkronë ndërtohen për tensione të ulta dhe të mesme dhe me 'uqi disa dhjetra 62Br.Tensioni mund të rregullohet me anën e kondesatorëve statikë të cilët instalohen në 'ormë baterish dhe lidhen paralel me ngarkesën në 'und të linjës së transmetimit. Bta paraqiten vetëm si gjeneratorë të 'uqisë reaktive. Për rre gullimin gradual të tensionit bateria e kondesatorëve statike ndahet në seksione të ve3anta, që ky3en në rrjet të pavarur nga njëri tjetri. =e ky3jen paralel të seksioneve mund të ndryshojmë kapacitetin e lidhur në varësi të ngarkesës. =e rregullimin e tensionit kon desatorët statikë njëkohësisht përmirësojne edhe koe'icientin e 'uqisë në 'und të transmetimit elektrik. +jë gjë të tillë bën edhe kompesatori sinkron kur punon në rregjim të mbieksituar. 4i kompesatorët sinkronë ashtu edhe kondesatorët statikë duhet të instalohen sa më a'ër konsumatorëvë që kërkojnë 'uqi reaktive, domethënë në 'und të transmetimit elektrik dhe jo në 'illim të tij, sepse qellimi i tyre është të ndryshojnë 'uqinë reaktive në rrjet. +dryshimet ndërmjet kompesatorëvë sinkronë dhe kondesatorëvë statike janë) $. 6ompesatori sinkron mund të pataqitet si gjenerator ose si konsumator.6ondesatori statik për rrjetin është vetëm gjenerator i 'uqisë reaktive induktive. !. regullimi i tensionit me kompesator statik bëhet ne mënyrë të rrjedhëshme,kurse me anën e kondesatorit statik në mënyrë të shkallëzuar. %. Numbjet e 'uqisë në kondesatorët statikë janë $" herë më të vogla se e kompesatorëve sinkronë /. +je 62B 'uqi e instaluar në rastin e kompesatorëvë sinkronë të tënsionit të lartë dhe me 'uqi të madhe ,kushton më pak sesa nje 62B ,e instaluar e kondesatorëvë statikë &. 6ompesatorët sinkronë,si makina të rrotullueshme,mund të punojne vetëm më tensin sa të gjeneratorëvë,kurse kondesatorët statikë mund të 'uten drejtpërdrejt në rrjet me tension deri $$"62 e lart. 6. 6ondesatorët statikë nuk kanë pjesë të rrotullueshme prandaj nuk kanë nevojë për personel të përhershëm. Kgjedhja ndërmjet kondesatorit statik dhe kompesatorit sinkron bëhët në bazë të një llogaritje teknike ekonomike.
26
Tema mësimore nr&3) Përmirësimi i koeficientit të fu8isë 3&/& %johuri të *ërgjithëshme *ër koeficientin e fu8isë Përmirësimi i koe'icientit të 'uqisë 7cosW * në instalimet elektrike të ndërmarjeve industriale sjell këto për'itime) $.4h'rytëzim më racional të gjeneratorëvë dhe trans'ormatorëvë.+ë qo'të se gjeneratori apo trans'ormatori punon me një rrymë dhë tension të caktuar 'uqia aktive është në përpjestim të drejtë me koe'icientin e 'uqisë) PLO n
0. +gritja e cilësisë së remontit të motorëvë asinkronë. -. Këvëndësimi i trans'ormatorëvë të nëngarkuar pas nje analize tekniko ekonomike 3&<& Përmirësimi i koeficientit të fu8isë me mjete artificiale Për përmirësimin e koe'icientit të 'uqisë me mjete arti'iciale përdoren kompesatorët sinkronë dhe kondesatorët statikë. 6ompesatorët sinkronë instalohen zakonisht në nënstacinet e 'uqishme rajonale. +ë ndërmarjet indistriale përdoren kondesatorët statike. 4kemat e lidhjes se kondesatorëvë ndahen në dy grupe) $.4kemat sipas të cilave kondesatorët lidhen në rrjet me anë të një 3elësi të ve3antë. A meta e skemës është përdorimi i një sasie të madhe aparatesh të tensionit të lartë. A mira e saj është se siguron pavarësinë më të madhe të baterisë nga marrësit. !.4kemat sipas të cilave kondesatorët lidhen në rrjet me anë të 3elësit të përbashkët me marrësin e energjisë. 4kema e dytë përdoret më shumë në rastet e kompesimit individual. Bjo përdoret më shpesh në instalimet egzistuese. Kakonisht bateritë e kondesatorëve statikë ndahen në seksione me anë ndarësish. 4eksionimi i baterisë jep mundësi të bëhet remonti i saj pa 3ky3ur të gjithë baterinë si dhe rregullohet 'uqia e saj sipas nevojës gjatë sh'rytëzimit. +ë 'ig.%$ paraqitet mënyra e lidhjes se kondesatoreve dhe diagrami i 'uqive para dhe pas vendosjes se pajisjeve kompesuese
Fig&
28
Tema mësimore nr&C) 9urimet e energjisë elektrike C&/& %johuri të *ërgjithëshme Anergjia elektike nuk gjendet e gatshme për tu përdorur, por prodhohet nga 'orma të tjera të saj.6y shndërrim energjie bëhet në centralet elektrike. Centrali elektrik përbëhet nga tërësia e veprave të ndërtimit dhe të instalimeve për prodhimin e energjisë elektrike, ku për'shihen turbinat ose gjeneratorët me djegje të brendëshme, gjeneratorët sinkron dhe aparaturat përkatëse. ;jeneratori sinkron shndërron në energji elektrike energjinë mekanike, e cila transmetohet nga turbina ose motori me djegie të brendëshme që e vë në lëvizje, dhe quhet motor parësor. 4ipas 'ormës së energjisë që har:hohet për të vënë në punë motorin parësor dallojmë) centralet termike,centralet hidraulike dhe centrale që përdorin energji të ndyshme si)energjinë e erës, energjinë e baticës dhe zbaticës, energjinë berthamore etj. Për ndërtimin e centraleve elektrikë merren parasysh këta 'aktorë) ritmi i zhvillimit të ekonomisë#burimet e lëndëve të para# kohëzgjatja e ndërtimit#investimet kapitale,'unsioni i centralit në sistem dhe një sërë 'akorësh ekonomikë. C&0& Termocentralet Termocentralet kërkojnë investime kapitale më të vogla, ndërtohen më shpejt, puna e tyre është e pavarur nga moti, por kushtojnë më shumë gjatë sh'rytëzimit sepse duan shumë personel dhe lëndë të parë të kushtueshme. +ë 'ig.%!. tregohet pamja e nje termocentrali dhe skema hapësinore e termocentralit. a4 b4
Fig& <0& Termocantrali
a4Pamja e një termocentrali
b4 #kema ha*ësinore e termocentralit
+ë termocentrale si lëndë djegëse përdoret qymyri, na'ta ose gazi natyror. Pjesët përbërëse të një termocentrali janë) /. 9epo e qymyrit & ymyri transportohet me shirita transportues ose me vagonë treni deri në 29
depon e hapur të qymyrit e cila ndodhet në a'ërsi të termocentralit dhe prej andej në mullunjtë e termocentralit ,ku qymyri bluhet dhe bëhet pluhur, përzihet me ajër dhe 'utet në kaldajë nëprëmjet aparatit për djegie. 6jo përzierje ndizet në brenda 'urrës. +a'ta dhe gazi natyror i lëngshëm gjithashtu transportohen me tren ose me tubacione.+a'ta me pompa dërgohet në aparat për djegie. Bparati për djegie bën përzierjen e grimcave të na'tës me ajër. 6jo përzierje injektohet në 'urrë dhe ndizet. ;azi natyror gjithashtu përzihet me ajër dhe 'utet në kaldajë nëpërmjet aparatit për djegie dhe ndezja e kësaj përzierje bëhet brenda në 'urrë. ;azi natyror ndizet më lehtë se qymyrit pasi që përzihet mirë me ajër dhe djegia është më e pastër me pak hi. 0& $aldaja e cila është prej 3eliku dhe muret e saj janë të mbuluara me tuba të ujit. Pjesët përbërëse të saj janë) a* sistemi për injektim të lëndës djegëse#b* sistemi ujëavull#c* sistemi për qarkullimin e ajrit d* sistemi i hirit.Oji i 'utur me pompa në kaldajë n:ehet dhe qarkullon nëpër tuba. Për shkak të n:ehtësisë që 3lirohet gjatë djegies së lëndës djegëse uji avullohet dhe prodhohet avulli. Bvulli i ngopur vë në lëvizje trubinën me presion të lartë. Bvujt e përdorur që dalin nga turbina e shtypjes së lartë rin:ehen, dhe venë në lëvizje turbinën e presionit së ulët. Bvujt e përdorur dhe të dalë nga turbina kondensohen në ujë, në kondensator. $ondensatori është këmbyes i n:ehtësisë në të cilin avujt kondensohen në tuba, duke u 'tohur me ujë nga burimi i a'ërt. Teknika 'tohëse mund të jenë me anë të lumit, liqenit apo oqeanit,ose me kullën 'tohëse. 6ullat 'tohëse mund të jenë me variante të ndryshme duke përdorur metodën ujëajër dhe bëjnë 'tohje me e'ekt të lartë por me humbje të ujit 7'ig.%%*. Fig&<<& Kulla ftohëse hi*erbolike me 8arkullim nat(ror <&"urbina vihet në lëvizje nga presioni i lartë i avujv.Anergjia e n:ehtësisë në avuj shndë rrohet në energjinë mekanike. ;jatësia e 'letëve të turbinës rritet duke u nisur nga hyrja në dalje të avujve. Turbina ka pjesën e palëvizshme dhe boshtin rrotullues.Termocentralet bashkëkohore kanë një turbinë të presionit të lartë dhe një turbinë të presionit të ulët. +ë disa raste një turbinë me presion të ndërmjetem. ;&jeneratori dhe sistemi elektrik& +ë 'ig.%/ jepet pamja e brendëshme e gjeneratorit. ;jeneratori dhe turbina janë të montuara në një bazament dhe janë të lidhura në një bosht.Te gjeneratorët e mëdhenj mbështjellat janë të lidhura yll 7_*. Kakonisht në termocentralet përdoren gjeneratorët me rotor cilindrik, me shpejtësi të madhe, të cilët quhen turbogjenerator. ;jeneratori bënë shndërrimin e energjisë mekanike të turbinës në energji elektrike.Anergjia e prodhuar në centralet 'urnizon ngarkesat nëpërmjet linjave transmetuese. +ë termocentralet rreth $"$&9 e energjisë elektrike të prodhuar shpenzohet per nevojat vetiake. Fig&<;& Pamja e brendshme e gjeneratorit C&<& 7idrocentralet Nidrocentralet bëjnë shndërrimin e energjisë potenciale të rëniës së ujit në energjinë mekanike 30
me anë të turbinës hidraulike dhe pastaj gjeneratori shndërron energjinë mekanike në atë elektrike.
Fig&<;& Pamja e një hidrocentrali -Wiga e 7oover.it4
Nidrocentralet i kemi dy lloje) a* :idrocentralet rrjedhëse 7me kanal ujë sjellës*, në të cilat uji vazhdimisht rrjedh dhe të cilat kanë një rezervuar të ujit të limituar. b* :idrocentralet akumuluese 7me digë*, në të cilat uji sh'rytëzohet nga liqeni akumulues. Eiga ndërtohet mespërmes lumit duke 'ormuar rezervuarin e sipërm dhe rrjedhjen e pasme të ujit 7bje'i i poshtëm*. Ei'erenca në mes te nivelit të ujit në rezervuar dhe rrjedhjës së pasme të ujit poshtë digës quhet lartësia 7rënie*. +dërtesa e centralit ndërtohet në digë. +dërtesa e centralit ka turbinën e ujit, gjeneratorin dhe portën kontrolluese. ;jeneratori dhe turbina janë të lidhur në mes tyre në një bosht vertikal. ënia e ujit prodhon rrjedhje të shpejtë të ujit nëpër turbinë ` gjenerator, dhe gjeneratori prodhon energjinë elektrike. Anergjia e 'ituar nga hidrocentrali është e barabartë me prodhimin e lartësisë 7N* dhe sasisë së ujit 7* 7m* dhe koe'icienti i sh'rytëzimit të gjeneratorit dhe turbinës.Oji i cili shkarkohet nga turbina vazhdon rrjedhjen më tej në rezervuarin e pasëm i cili është poshtë digës, që shpesh është vazhdimi i lumit.Porta kontrolluese bën rregullimin e rrjedhës së ujit nëpër turbinë. +ë rast përmbytjeje, hapen kanalet e shkarkimit dhe uji i tepërt derdhet, ose hapen portat për largimin e ujit në 'und të digës. +ë të dy rastet bëhet rrjedhja e ujit të tepërt në rezervuarin e pasmë, dhe eliminohet mbingarkesa e digës. Sipas rënies reale hidrocentalet mund të jenë me rënie të vogël 7NL$.&%"m*# me rënie të mesme 7NL%"!""m*# dhe me rënie të madhe 7N !""m*. 7idrocentralet me rënie të ulët ndërtohen në lumenj 'ushorë me prurje te madhe. Prurja per'itohet nga lartësia e diges.Turbinat e përdorura janë të tipit 6apllan, pamja e të cilave jepet në Fig.%&. Fig&<1& Turbina e Ka*llanit
7'ig %0* kanë konstruksionin të njëjtë sikurse hidrocentralet me rënie të ulët, mirëpo në ato përdoret turbinë e Francisit, e cila ka aranzhim tjetër të 'letëve. ënia e lartë përdoret si shtytje për turbinën. ënia e lartë prodhon shtypje të lartë të ujit e cila shndërrohet në shpejtësi të madhe te rrjedhjes së ujit e cila vë në lëvizje
:idrocentrali me rënie të mesme dhe të lartë
31
turbinën. Turbinat më rënie të lartë kanë 'uqi më të vogël se $"" =R. Fig&<'& 7idrocentrali 8ë *ërdor rënie të ujit të mesme C&;& Energjia diellore Anergjia e diellit është burim i rinovueshëm dhe i paku'ishëm, nga i cili rrjedhin pjesa më e madhe e burimeve të energjisë në tokë. Anergjia e diellit shpesh përdoret për shndërrim në energji të n:ehtësisë në sistemet për ujë të ngrohtë dhe ngrohje dhe në centralet solare, ndërsa për shndërrim në energji elektrike përdoren sistemet 'otovoltaike. 4isteme diellore energje tike mund të jenë) a* 4istemet diellore të temperaturave të ulëta# b* 4istemet diellore pasive# c* Centralet diellore# d* 4istemet 'otovoltaike. Centralet diellore ndërtohen sipas dy teknologjive të prodhimit energjisë elektrike) $* tekno logjia e sistemit parabolik dhe b* teknologjia e sistemit me kulla diellore . +ë centralin me teknologji të sistemit parabolik 7'ig.%-* sistemi apsorbon një pjesë të n:eh tësisë të prodhuar nga 'ushat me celula diellore parabolike gjatë ditës.Turbinat prodhojnë energjinë elektrike gjatë nates duke përdorur këtë n:ehtësi. 6y proces mundëson dy'ishimin e numrit të orëve të punës në vit të centralit.
Fig&
mund të përdoren si burime të pavarura i energjisë elektrike në kombinim me burimet tjera të energjisë elektrike ose të lidhur në rrjetin elektrik, si është treguar në 'ig. !?.
Fig&0C&#istemet fotovoltaike C&1& entralet bërthamore Centralet bërthamore bëjnë gjenerimin e elektricitetit në mënyrë të njëjtë sikurse te cenralet me lëndë djegëse,pra si në termocentrale. Pëparësitë e centralit bërthamor janë rezervat e bollshme dhe 3mimi i ulët i lëndës djegëse, ndotja dhe 'unksionimi i lirë në kushte normale, ndërsa si mangësitë e centraleve bërthamore mund të quhen rrjedhjet ose dështimi i paisjeve nga që sjell rrjedhje të gazit radioaktiv ose i lëngut 7ujit* që mund të shkaktojë rrezik për shëndetin e kumunitetit të a'ërt. Pjesë të centraleve bërthamore janë reaktori dhe reaktori me ujë në shtypje të lartë .
C&'& entralet me erë Anergjia kinetike e erës është proporcionale me shpejtësinë e erës. +dërsa 'uqia e centralit me erë është proporcionale me sipër'aqen e 'letëve të turbinës dhe shpejtësinë e erës në 'uqinë e tretë ) P L k 4 v % . 6jo 'uqi e prodhuar nga era, vlen për shpejtësinë më të madhe se shpejtësia minimale 7/m5s* dhe më të vogël se shpejtësia për të cilën 'itohet 'uqia nominale turbin5gjenerator 7$!m5s*. +dërsa për shpejtësitë më të mëdha, 'uqia mbahet konstante deri në shpëjtësinë maksimale të erës 7psh !!m5s* në të cilën centrali me erë duhet të shky3et.Turbina me erë bënë shndërrimin e energjisë kinetike të erës se energji mekanike.
Fig&<2a& Par8et e centraleve me erë në det të ha*ur 6ështu turbinat me erë vihen në lëvizje nga energjia kinetike e erës në një helikë të përbërë nga dy ose me shumë 'letë, të lidhura mekanikisht me gjeneratorin elektrik.Centralet me erë ndërtohen me 'uqi të ndryshme prej disa 6R deri në =R. Centralet me erë mund të vendosen në tokë apo në det të hapur. Centralet me erë mund të instalohen ndaras nga rrjeta elektrike, zakonisht në kombinim me ndonjë burim tjetër të energjisë elektrike.6ur instalohen me një numër të konsiderueshëm si park i centraleve me erë lidhen elektrikish në mes tyre, dhe nëpërmjet trans'ormatorit lidhen me rrjetin elektrik. Fig&<2b& Par8et e centraleve me erë në tokë Centralet e vogla me erë mund të sh'rytëzohen për përdorim shtëpiak 7'ig.%$*, si burim shtesë 33
ose si burim i pavarur.
Përparësitë e centraleve me erë janë:a*
nuk kanë shpenzime për lënden djegëse# b* siguri të madhe të punës së stabilimenteve#c* nuk ka ndotje të mjedisit ë metat e centraleve me erë janë : a* 3mim i lartë i ndërtimit#b* shpejtësi të ndryshueshme, dhe me këtë nuk mund të garantohet 'uqia# c*'aktori vjetor i ulët i përdorimit.
Fig&
Tema mësimore nr&/2) #istemi energjitik& Rrjetet sh*ërndarëse /2&/& #istemi energjitik dhe *ër*arësitë e tij 4istem energjitik quhet tëresia e centraleve elektrike që lidhen midis tyre dhe me kon sumatorët e energjisë nëpërmjet linjave të tensionit të lartë,nënstacioneve ngritëse dhe ulëse dhe linjave shpërndarëse. jeti i tensionit të lartë i sistemit tonë energjitik përbëhet nga linjat ajrore %&.$$".!!"./"" kv të ndërtuar me përcjellës alumini me bërthamë celiku dhe pjesërisht 7%& 62*,me përcjellës bakri. Apërsitë teknike të sistemit energjitik janë) $. shkalla e lartë e 'urnizimit të pandërprerë të konsumatorëve me energji elektrike !. përmirësimi i cilësisë së energjisë elektrike %. dërgimi në zona ku nuk ishte më parë Apërsitë ekonomike të sistemit energjitik janë) $. pakësimimi grupeve rezervë !. pakësimimi grupeve në punë %. sh'rytëzimi në mksimumi centraleve më ekonomikë /. sh'rytëzimi i disa burimeve të energjisë &. kursimi i lendes se pare de'icitare 0. remont i plani'ikuar i makinerisë. Të metat e sistemit energjitik janë) $. 6u'izimi i rrymave të lidhjes së shkurtër !. 4hpërndarja e ngarkesave aktive dhe reaktive %. =ënjanimi më përzgjedhshmëri de'ekteve, etj. Për bashkërendimin e punës të sistemit energjitik shërben dispe3eria e vendosur në Tiranë. Eispe3eria drejton dhe bashkërendon sh'rytëzimin e të gjithë instalimeve të prodhimit dhe të transmetimit të energjisë elektrike,përcakton sasinë e konsumit të energjisë elektrike për 3do ditë,bën shpërndarjen e ngarkesave midis centraleve dhe parashikon 'uqinë rezervë për të përballuar ndryshimet e paparashikuara të ngarkesës. /2&0& Transmetimi dhe sh*ërndarja e energjise elektrike Centralet elektrike, për arsye teknike ekonomike, ndërtohen në a'ërsi të burimeve rë energjise, pra larg vendeve të banuara, prandaj lind nevoja e transmetimit dhe shpërndarjes së kësaj energjie. 4hpërndarja realizohet me ndihmën e linjave të tensionit të lartë. Për trans metimin e 'uqive të mëdha dhe në largësi të mëdha përdoren tensionet e larta %&,$$",!!" dhe /"" kv.Transmetimi me këto tensione sjell humbje më të vogla tensioni dhe (uqie dhe kursim të metalit me ngjyrë për shkak të zvoglimit të seksionit të përcjellësve.Prodhimi i 34
energjisë në centralet elektrike bëhet me tensione 0,%#$",& ose $%, 62# tensione këto të papërshtatshme për transmetimin e energjisë në distanca të mëdha. Për këtë arsye në a'ërsi të centraleve ndërtohen nënstacionet ngritës të cilët me anë të trans'ormatorëvë të 'uqisë e ngrenë tensionin në %&,$$",!!" dhe /""62. =e këto tensione linjat e transmetimit e transmetojnë energjinë elektrike deri në nënstacionet rajonale, ku trans'ormatorët e 'uqisë, ulin tensionin në vlerat %&,$$"62. =e këtë tension transmetohet energjia elektrike nga nënstacionet rajonale në ato lokale,të cilët vendosen pranë zonave të konsumit. +ë këto nënstacione tensioni ulet në vlerat 0,$" ose !"62 dhe me këto tensione energjia elektrike shpërndahet në kabinat e trans'ormimit !"5"./,prej këtej nëpërmjet rrjetit shpërndarës energjia shkon drejtpërdrejt te konsumatorët. +ë 'ig.%! tregohet skema parimore e trans metimit dhe shpërndarjes së energjisë elektrike
Fig& <0& #kema *arimore e transmetimit dhe sh*ërndarjes së energjisë elektrike /2&<& Wiagramat e ngarkesë Për të llogaritur sasinë e energjisë elektrike të nevojshme për tfu prodhuar dhe mënyrën e shpërndarjes së saj ndërtohen diagramat e ngarkesës. 9iagramë ngarkese quhet paraqitja gra(ike e ndryshimit të ngarkesës ;(uqisë# elektrike në varësi të kohës 7'ig. %%*. Eiagramat e ngarkesës mund të jenë) ditore,mujore,vjetore,të ngarkesës aktive ose reaktive, të pikëzuara ose të shkallëzuara. Eiagramat e ngarkesës ndërtohen nëpërmjet aparateve regjis truese të vëndosur në centrale apo nënstacione . Fig&<<& Wiagrama *ikesore ditore e fu8isë aktive 6arakteristikat kryesore të diagramave të ngarkesës janë)
35
$. $oeficienti i mbushjes ) 6mbL
L
ose në përqindje ) 6mb9L
.$"",ku)
Tështë numri i orëvë të punës të impiantit #Bsasia e energjisë së prodhuar ose konsumuar Pmes ngarkesa 7'uqia*mesatare e instalimit #P ma: ngarkesa 7'uqia*maksimale e instalimit 6 mb tregon shkallën e sh'rytëzimit të gjeneratorëve ose trans'ormatoreve. 6y koe'icient është më i vogël se $7 "./".0*. !. $oha e shfrytëimit të ngarkeses maksimale) Tma:L e cila tregon se sa orë duhet të punonte instalimi me 'uqinë P ma: të pandryshueshme ,për të prodhuar të njejtën energji që eshtë prodhuar ose konsumuar gjatë një viti me ngarkesee te ndryshueshme. %.Anergjia e prodhuar e shprehur në 6Rh është e barabartë me sipër'aqen që për'shihet nga diagrami i ngarkesës dhe boshtet të kohës /.6oha e punës me ngarkesë maksimale P ma: dhe minimale Pmin. Pra #digramat e ngarkesës shërbejnë për:
$.përcaktimin e kohës për kycjen dhe ckycjen e agregateve të centralit ose trans'ormatotëvë të 'uqisë në nënstacione. !.përcaktimin e energjisë që duhet të prodhohet në ditë,muaj apo vit. %. plani'ikimin e remontit të pajisjeve /. përcaktimin e numrit dhe 'uqisë së agregateve që duhet të vëndosen në central apo numrin e trans'ormatorëvë në nënstacione në 'azën e projektimit /2&;& jendja e neutrit në *jesë të ndr(shme të sistemit
+ë sistemin tre 'azësh të sistemit energjitik neutri mund të jetë )a* i izoluar nga toka# b*i tokëzuar drejtpërdrejt në tokë# c*i tokëzuar në tokë nëpërmjet një rezistence induktive,që quhet me neutër të kompesuar 7'ig. %/*.
Fig&<;& jendja e neutrit në sistemin energjitik) a4i i:oluar b4i tokë:uar c4i kom*esuar +ë vendin tonë sistemi tre'azësh !!" e$$" 6v dhe %"5!!"2 është me neutër të tokëzuar, kurse sistemi %&5$"70*kv është me neutër të izoluar 7'ig.%&*. ;jendja e neutrit luan një rol të rëndësishëm në punën e sistemit energjitik. Fi <1&
g&
36
