Teknologji Teknologji farmaceutike farmaceutike Tretësirat medicinale (solutiones ( solutiones medicinales) medicinales )
Tretësirat ( solutiones solutiones) përkufizohen si përzierje të kthjellëta, të lëngëta të një ose më shumë subst substan anca cave ve mjek mjekues uesee (qofs (qofshi hinn ato ato të ngurt ngurta, a, të lëngë lëngëta ta ose ose të gazët gazëta) a) me një një tret tretës ës të përshtatshëm, ku si rrjedhojë formohet një lëng homogjen, një sistem homogjen në brendësi brendës i të të cilit cilit nuk ekzisto ekzistojnë jnë ndërfaqe ndërfaqe.. Lëndët Lëndët vepruese vepruese zakoni zakonisht sht,, përbëjn përbëjnëë fazën fazën e shpërnd shpërndarë arë të tretësirave. humica e kët!re lëndëve janë të ngurta. Lëndët e para themelore që përdoren për përgatitjen e tretësirave, janë lëndët vepruese dhe tretësit, kët!re mund t"u shtohen edhe lëndë të ndr!shme ndihmëse, si# përmirësues të shijes, aromatizues, aromatizues, ngj!rues, konservues, konservues, kundër oksidimit oksidimit etj. Tretësira Tretësiratt që përftohen nga tretja tretja e një lënde të vetme në një tretës të dhënë, quhentretësir quhentretësiraa të thjeshta, kurse tretësirat që përbëhennga d! a më shumë lëndë vepruese të tretura në një tretës ose përzierje tretësish, quhen tretësira të përbëra. Lëndët vepruese në radhë të parë duhet të plotësojnë kërkesat cilësore që parashikohen në farm farmako akope, pe, stand standar arde de shtet shtetër ërore ore,, norma norma të mbre mbrends ndshm hmee (kush (kushte te tekn teknik ike) e) ose ose trak trakta tate te të speci special alit itet etit it,, përsa përsa i përke përkett vetiv vetivee fizi fiziko ko$ki $kimi mike ke dhe dhe shka shkall llës ës së past pastër ërti tisë së.. %ë qoftë qoftë së papastërtitë e kalojnë kufirin që lejon farmakopeja, mund të zhvillohen një varg reaksionesh të padëshirueshme të cilat bëhen shkak që bari bar i të mos e japë efektin e parashikuar. Tretë Tretësit sit përbëjn përbëjnëë fazën fazën shpërnda shpërndarëse rëse ose mjedi mjedisin sin shpërnda shpërndarës rës apo vehikul vehikulin in e tretës tretësirav irave. e. Tretësit përbëhen nga molekula që, në përgjithësi mbizotërojnë në krahasim me molekulat e lëndëve të tretura. &or ka edhe përjashtime, p.sh. kloruri i kalciumit që tretet '#. në ujë. Tretësit që përdoren në farmaci, duhet të plotësojnë disa kushte# të mos ushtrojnë veprim farmakologjik, të jenë të plogët nga ana kimike, të jenë të pastër e pa ngj!rë, të kenë aftësi të madhe tretëse, të jenë të qëndrueshëm, të mos ndizen dhe të jenë ekonomik. &ër përgatitjen e tretësirave ujore si tretës përdoret uji(për substancat hidrosolubile), të tretësirat alkoolike përdoret alkooli etilik (etanoli), gliceroli (glicerina) etj, të tretësirat vajore si tretës përdoren vaji i ullirit, lulediellit, ricinit, peshkut etj. Uji (aqua) është tretësi më i përdorshëm në praktikën farmaceutike dhe në të gjitha degët tjera të
industrisë, pjesa dërrmuese e tretësirave janë ujore, sepse uji është përbërësi kr!esor i organizmit dhe proceset jetësore normalisht zhvillohen në mjedis ujor, ve* kësaj uji tolerohet shumë mirë nga indet. +ji e duron veprimin e nehtësisë prandaj lejon zbatimin e disa teknikave të posa*me gjatë përgatitjes së barnave, si p.sh. sterilizimi. +ji i destiluar ( aqua destillata) përftohet me anën e destilimit destilimit të ujit të pijshëm i cili ngrohet deri në temperaturën e vlimit dhe avujt që formohen formohen dendësohen në një ftohës, k! ujë mund të përdoret për përgatitjen e formave farmaceutike josterile edhe brenda d! javësh, në qoftëse ruhet në kushte të përshtatshme. +ji për injeksion (aqua pro injectione) është ujë i destiluar i përftuar jo më parë se - orë, k! është ujë jopirogjen. 2
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji Teknologji farmaceutike farmaceutike
thjesht alkooli alkooli është është një nga tretësi tretësitt më të përdorsh përdorshëm, ëm, si në Alkooli etilik (alcoholum) ose thjesht përqendrim /0, ashtu edhe i holluar në përqendrime të ndr!shme. 1lkooli ushtron veprim antiseptik, sepse ndërpret veprimtarinë enzimatike, ai është lëndë konservuese në përqendrim mbi '20. glycerolum,glycerinum) është lëng veshtullor pa erë me shije të ëmbël, Gliceroli ose glicerina ( glycerolum,glycerinum
përzihet në të gjitha përpjestimet me ujin dhe d he alkoolin, ka veti antiseptike tretësirat ujore më të përqendruara se -0 e pengojnë pengojn ë zhvillimin e mikroorganizmave. Tretësi zgjedhet në bazë të tretshmërisë së substancës së tretur dhe veprimit specifik të vetë tretësit (p.sh. alkooli i zbutur(30) është antiseptik i mirë). ipa ipass mën! mën!rë rëss së form formul ulim imit it tret tretës ësir irat at mund mund të jenë jenë## ofic oficin inal ale, e, magj magjis istr tral alee dhe dhe të gatshme(industriale). ipas mën!rës së përgatitjes tretësirat mund të ndahen në tretësira që përfitohen# me anën e tretjes (në të ftohtë ore të ngrihtë), solubilizimit, distilimit me avuj uji (ujërat (ujërat aromati aromatike), ke), ekstrakt ekstraktim imit it (infuz (infuzet, et, dekokt dekoktet, et, tinktur tinkturat, at, ekstra ekstraktet ktet). ). ipas ipas organi organitt ku veprojnë, dallohen tretësira për s!, për hundë, për veshë, për klizma, për zgavrën e gojës, etj. 4arësisht nga mën!ra e përdorimit tretësirat ndahen në# Tretësira për përdorim të brendshëm ( solutiones solutiones pro usum internum internum) Tretësira për përdorim të jashtëm ( solutiones solutiones pro usum usum externum) Tretësira për përdorim të brendshëm ( solutiones pro usum internum) internum )
&reparati &reparati merret nga goja (per os) dhe efekti është më i shpejtë se në rastin e tabletave, tabletave, andaj në këtë formë shkruhet bari kur i sëmuri nuk mund t"i merr format tjera të barit dhe kur nevoitet përthithje më e shpejtë e barit. &ër të shkruar një recetë të një tretës ire për përdorim të brendshëm duhet duhet ditur ditur dozën dozën terapeu terapeutik tikee indivi individual dualee (5.th. (5.th.ind ind.), .), numrin numrin e dozave dozave dhe tretësi tretësinn më të përshtatshëm për atë substancë. i tretës te këto tretësira përdoret uji dhe vaji i ullirit(oleum olivae), këto tretësira prishen lehtë, prandaj sasia e t!re duhet të jetë zakonishtë 2$6g. 7ëto tretësira në recetë mund të shkruhen si magjistrale, oficinale dhe të gatshme. i njësi matëse përdoren pikat, luga e kafes(2g), kafe s(2g), luga e gjellës('2g), por më të përshtatshme janë shiringat oralë, lugët e vijëzuara dhe gott e shkallëzuara që industria farmaceutike i paketon së bashku me produktin. %ë rast të shijes ose aromës së padëshirueshme padës hirueshme mund të shtohen korigjensat. Tretësirat magjistrale për përdorim të brendshëm shkruhen ashtu që# një lugë(ose formë tjetësr e dozimit) përmban një dozë terapeutike individuale (pra doza e ve*antë terapeutike merret me një të pirë), sasia e përgjithshme e barit llogaritet (5.th.ind. 8nr. i dozave9), shija ose era e keqe korigjohen zakonishtë me shurupe ('$0), pra në recetë shkruhet sasia e të gjithë përbërësve.
3
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji Teknologji farmaceutike farmaceutike
thjesht alkooli alkooli është është një nga tretësi tretësitt më të përdorsh përdorshëm, ëm, si në Alkooli etilik (alcoholum) ose thjesht përqendrim /0, ashtu edhe i holluar në përqendrime të ndr!shme. 1lkooli ushtron veprim antiseptik, sepse ndërpret veprimtarinë enzimatike, ai është lëndë konservuese në përqendrim mbi '20. glycerolum,glycerinum) është lëng veshtullor pa erë me shije të ëmbël, Gliceroli ose glicerina ( glycerolum,glycerinum
përzihet në të gjitha përpjestimet me ujin dhe d he alkoolin, ka veti antiseptike tretësirat ujore më të përqendruara se -0 e pengojnë pengojn ë zhvillimin e mikroorganizmave. Tretësi zgjedhet në bazë të tretshmërisë së substancës së tretur dhe veprimit specifik të vetë tretësit (p.sh. alkooli i zbutur(30) është antiseptik i mirë). ipa ipass mën! mën!rë rëss së form formul ulim imit it tret tretës ësir irat at mund mund të jenë jenë## ofic oficin inal ale, e, magj magjis istr tral alee dhe dhe të gatshme(industriale). ipas mën!rës së përgatitjes tretësirat mund të ndahen në tretësira që përfitohen# me anën e tretjes (në të ftohtë ore të ngrihtë), solubilizimit, distilimit me avuj uji (ujërat (ujërat aromati aromatike), ke), ekstrakt ekstraktim imit it (infuz (infuzet, et, dekokt dekoktet, et, tinktur tinkturat, at, ekstra ekstraktet ktet). ). ipas ipas organi organitt ku veprojnë, dallohen tretësira për s!, për hundë, për veshë, për klizma, për zgavrën e gojës, etj. 4arësisht nga mën!ra e përdorimit tretësirat ndahen në# Tretësira për përdorim të brendshëm ( solutiones solutiones pro usum internum internum) Tretësira për përdorim të jashtëm ( solutiones solutiones pro usum usum externum) Tretësira për përdorim të brendshëm ( solutiones pro usum internum) internum )
&reparati &reparati merret nga goja (per os) dhe efekti është më i shpejtë se në rastin e tabletave, tabletave, andaj në këtë formë shkruhet bari kur i sëmuri nuk mund t"i merr format tjera të barit dhe kur nevoitet përthithje më e shpejtë e barit. &ër të shkruar një recetë të një tretës ire për përdorim të brendshëm duhet duhet ditur ditur dozën dozën terapeu terapeutik tikee indivi individual dualee (5.th. (5.th.ind ind.), .), numrin numrin e dozave dozave dhe tretësi tretësinn më të përshtatshëm për atë substancë. i tretës te këto tretësira përdoret uji dhe vaji i ullirit(oleum olivae), këto tretësira prishen lehtë, prandaj sasia e t!re duhet të jetë zakonishtë 2$6g. 7ëto tretësira në recetë mund të shkruhen si magjistrale, oficinale dhe të gatshme. i njësi matëse përdoren pikat, luga e kafes(2g), kafe s(2g), luga e gjellës('2g), por më të përshtatshme janë shiringat oralë, lugët e vijëzuara dhe gott e shkallëzuara që industria farmaceutike i paketon së bashku me produktin. %ë rast të shijes ose aromës së padëshirueshme padës hirueshme mund të shtohen korigjensat. Tretësirat magjistrale për përdorim të brendshëm shkruhen ashtu që# një lugë(ose formë tjetësr e dozimit) përmban një dozë terapeutike individuale (pra doza e ve*antë terapeutike merret me një të pirë), sasia e përgjithshme e barit llogaritet (5.th.ind. 8nr. i dozave9), shija ose era e keqe korigjohen zakonishtë me shurupe ('$0), pra në recetë shkruhet sasia e të gjithë përbërësve.
3
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji Teknologji farmaceutike farmaceutike
Tretësirat oficinale për përdorim të brendshëm kur shkruhen në recetë nuk duhet shkruar përbërja e t!re por vetëm sasia e caktuar, forma e preparatit dhe emri, në subscriptio mën!ra e dhënies së barit, dhe udhëzimet udhëz imet e nevojshme për të sëmurin s ëmurin në signatura, s ignatura, sepse këto përgatiten në barnatore në bazë të dispozitave të parapara në farmakope. Tretësirat për përdorim të brendshëm të cilat vijnë në qarkullim si preparate të gatshme e që janë prodhime të industrisë farmaceutike në recetë shkruhen ashtu që ceket emri i barit, forma farmaceutike dhe doza, pastaj ceket forma e ambalazhit, dhe sasia(me shifra romake, dhe germa latine, si dhe madhësia e ambalazhit ne ml), si dhe udhëzimet për pacientin në signatura. Tretësira për përdorim të jashtëm ( solutiones pro usum externum) externum )
%ë këtë formë jepen barnat të cilat përdorën për# l!erje (litus), larje (lotio), kompresa (fomentum), shpërlarje vaginale (irrigatio vaginalis), shpërlarje të gojës (collutoria), shpërlarjen e f!tit$gargarizma (gargarismata), pastrimin dhe dezinfektimin e objekteve etj. Te këto preparate kur tretësira aplikohet në lëkurë lëkurë si tretës përdorët uji, alkooli, vajrat !nd!rore, !nd!rore, gliceroli, acetoni, etj., ndërsa kur tretësira aplikohet në mukoza si tretës më më së shpështi përdorët uji, vaji i ullirit etj. &ër të shkruar një recetë për një preparat për përdorim të jashtëm duhet ditur# $ &ërcendrimin terapeutik (&.th.) (&.th.) të substancës aktive, dhe $ Tretësin më të përshtatshëm për substancën aktive. asia e substancës aktive shprehet në përqendrim (0) terapeutik. %ëse në recetë shkruhet përqendrimi më i lartë i substancës në signature ceket që i sëmuri ta zbus (holloi) barin duke e dozuar atë me lugë, gotë etj. asia e tretësirës varet nga sipërfaqja që aplikohet dhe shpeshtësia e aplikimit. :dhe tretësirat tretësirat për përdorim përdorim të jashtëm jashtëm në recetë mund të shkruhen si magjistrale, magjistrale, oficinale oficinale dhe të gatshme. 5uhet patur kujdes te punimi i preparateve magjistrale, tek zgjedhësi i tretësit për substancat që h!jnë në përbërje të preparatit, p.sh. acidi borik nuk tretet në ujë të ftohtë por tretet në ujë të ngrohtë, dhe përgatitet me përqendrim 60. Miksturat (mixturae (mixturae))
;iksturat ;iksturat janë tretësira ujore të d! ose më shumë substancave substancave mjekuese, përzierje përzierje të d! ose më shumë tretësirave tretësirave sheruese (të lëngëta) lëngëta) ose përzierje përzierje e preparateve preparateve të lëngëta lëngëta për përdorim përdorim oral, përgatiten me shtimin e korigjensave dhe substancave tjera ndihmëse, jepen në shishe (5a ad vitrum), zakonisht në sasi 2.$.g, por sasia varet nga shpeshtësia e përdorimit dhe stabiliteti i miksturës, dozohet me lugë, në recetë shkruhen sikurse tretësirat për përdorim të brendshëm, dallimi vetëm në subscriptio ( ;isce fiat mitura). Losionet (lotiones (lotiones)) 4
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
Losionet janë preparate medikamentoze të lëngëta për përdorim të jashtëm të cilat aplikohen në lëkurë pa fërkuar, substanca që zakonishtë shfr!tëzohen në punimin e t!re përpos substancës aktive janë uji, alkooli, përzierja e ujit me alkool me ose pa glicerol. 1lkooli përve* veprimit antiseptik ushtron edhe veprim të lehtë anestetik, ndërsa gliceroli mundëson mbajtjen për një kohë më të gjatë të substancave aktive sheruese në vendin e aplikimit të losionit dhe pengon tharjen e shpejtë të lëkurës. Losionet mund të jenë tretësira, emulsione ose suspensione etj. Suspensionet(pezullitë) medicinale ( suspensiones medicinales)
uspensionet medicinale janë preparate të lëngëta të barnave që përmbajnë substanca mjekuese të ngurta, të imtësuara, substanca ndihmëse e korigjuese në sasi të caktuar. &asi substanca e ngurtë nuk tretet në sasinë e caktuar të preparatit këto përzierje të lëngëta para përdorimit duhet të tundensepse faza e ngurtë sedimentohet. &ër shkak që mos të vijë deri te helmimi në këtë formë nuk shkruhen substancat me veprim shumë të fortë. ipas rrugës së përdorimit kemi suspensionet për përdorim të brendshëm ( suspensiones pro usum interno), suspensionet për përdorim të jashtëm ( suspensiones pro usum externo, s.pastae aquosae), dhe suspensionet e injektueshme (për përdorim parenteral) ( suspensiones ad injectionem), sipas raportit të fazave, ndahen në# suspensione ku mbizotëron faza e lëngët dhe suspensione ku mbizotëron faza e ngurtë , sipas nat!rës së lëngut, që shërben si mjedis shpërndarës, ndahen në# pezulli ujore (hidropezulli) dhe pezulli vajore (organopezulli), sipas përmasave të grimcave të fazës së brendshme, ndahen në# pezulli njëdisperze, kur grimcat kanë madhësi të njejtë ose të përafërt< pezulli polidisperze, kur grimcat kanë përmasa të ndr!shme. %jomja e grimcave të fazës së ngurtë nga mjedisi shpërndarës është kusht themelor për përfitimin e një pezullie homogjene. =jithashtu kemi edhe pezullitë e flokuluara tek të cilat kemi sedimentim të shpejtë, vëllim të madh të sedimentimit, sediment poroz por sedimenti shpërndahet me lehtësi, dhe pezullitë e shflokuluara ku kemi sedimentim të ngadalshëm, vëllim të vogël të sedimentimit, sediment i ngjeshur dhe sedimenti shpërndahet me vështirësi. Suspensionet për përdorim të brendshëm ( suspensiones pro usum interno)
&rincipi i shkruarjes së suspensioneve në recetë është i njejtë me tretësirat për përdorim të brendshëm dhe shkruhen vetëm në ato raste kur i sëmuri nuk mund ta merr barin në formë tjetër. 5allimet janë ku në subscriptio shenohet, ;isce fiat suspensio dhe 5a ad vitrum collo amplo (shishe me gr!kë të gjerë), dhe në signaturë duhet shenuar gjithsesi, &ara përdorimit të tundet> Suspensionet për përdorim të jashtëm ( suspensiones pro usum externo, s.pastae aquosae )
%dr!she i quajmë edhe pasta ujore, ose edhe pudra të lengëta, këto janë preparate të trasha, të lëngëta, për përdorim të jashtëm (vetëm në lëkurë). &ërbëhen nga d! faza# faza e ngurtë (që duhet të jetë rreth -0 e sasisë së përgjiithshme të barit) ? meqë substancat aktive nuk mund të jenë në sasi kaq të madhe (-0) atëherë shtojmë pluhura indiferentë# si talk (talci) dhe oksid zinku (@nA ? zinci o!di) ? në pjesë të barabarta deri në -0, faza e lëngët që kr!esishtë 5
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
përbëhet nga uji i destiluar, gliceroli (për fiksimin më të mirë të substancës në lëkurë), ndërsa alkooli (disa herë për të përshpejtuar tharjen e barit në lëkurë). Suspensionet e injektueshme (suspensiones ad injectionem)
Banë suspensione të substancave të patretshme në ujë ose vaj, të cilat përgatiten menjëherë para përdorimit sepse nuk janë stabile. 7r!esishtë janë preparate të gatshme në formë ampulash. %ë recetë shkruhen si përgatesa të gatshme. Emulsionet ( Emulsiones)
:mulsionet janë forma farmaceutike të lëngëta, viskoze, që zakonishtë përbëhen nga d! faza të lëngëta të papërzieshme të shpërndara të njëra$tjetra me anën e emulgatorëve. %jëra fazë është ujore, kurse faza tjetër ose pjesa tjetër është ndonjë vaj por mund të ketë edhe pjesë të ngurtë që nuk tretet në fazën e lëngët. %ëse të d! fazat janë të lëngëta emulsioni përmban lëngje që nuk përzihen por dispergohen(shpërndahen) në mën!rë homogjene (ku njëri prej t!re është gjithmonë ujë) nëse lëngu tjetër është vaji dihet se vaji ndahet nga uji duke dal në sipërfaqe, ndërsa nëse kemi një fazë të ngurtë që nuk tretëtt në fazën e lëngët faza e ngurt sedimenton në fund të shishes. &randaj emulsionet dhe suspensionet para përdorimit duhet të tunden si dhe jepen në shishe me gr!kë të gjerë (që të zgjatet koha e ndarjes së fazave). Lëngu i shpërndarë në trajtë pikëzash tepër të imëta quhet fazë e brendshme (fazë e shpërndarë, ose jo e vazhdueshme), kurse lëngu tjetër quhet fazë e jashtme (mjedis shpërndarës, ose fazë e vazhdueshme). %jëra nga fazat është një lëng polar, zakonisht ujë, kurse faza tjetër është një lëng jopolar, p.sh. vaj bimor, këto d! faza mund të formojnë d! tipa emulsionesh# emulsione të tipit vaj në ujë(4C+), ku vaji është fazë e shpërndarë, kurse uji fazë shpërndarëse(mjedis shpërndarës), dhe emulsionet e tipit ujë në vaj (+C4), ku uji është fazë e brendshme, kurse vaji fazë e jashtme. &ërve* kët!re d! fazave emulsionet përmbajnë edhe një element të tretë, emulgatorin i cili e ul tensionin ndërfaqësor ndërmjet të d!ja fazave dhe e stabilizon emulsionin. Emulatorët
:mulgatorët janë substanca fiziologjikisht indiferente, që u shtohen emulsioneve për t"i stabilizuar. 7emi emulgatorë anionikë të cilët jonizohen në ujë duke dhënë një anion të madh lipofil, kurse kationi i t!re është zakonisht një metal alkalin, amonium ose bazë organike, këtu bëjnë pjesë# sapunet, alkilsulfatet dhe alkilsulfonatet , emulatorë kationikë ? të cilët jonizohen, japin një kation të madh me ceti tensiovepruese dhe një anion pa veprimtari, këtu bëjnë pjesë# kripërat katërsore të amonit, kloruri dhe bromuri i benzalkonit, bromuri i cetiltrimetilamonit etj., emulatorë jojonikë ? janë lëndë d!polare që nuk ndikohen nga prania e elektrolitëve, këtu bëjnë pjesë# stearati i polietilenglikolit !"", spenet (span) ( spen #", $", %", %&, '" e '&), 6
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike polisorbatet ose tuine(tëeens) (polisorbatet #", $", %", %&, '" e '&), emulgatorët nat!rorë ? më të
njohur janë koloidet hidrofile, këtu bëjnë pjesë# goma arabike, tragakanta, agar$agari, pektina etj., emulatorët kompleksë ? kombinimi i d! emulgatorëve të të njejtit tip ku fuqizohet veprimi emulsionues p.sh. kombinimi i kolesterolit me cetilsulfatin e natriumit . ipas mën!rës së përdorimit emulsionet mund të jenë# emulsione për përdorim të brendshëm (emulsiones ad usuminternum), emulsione për përdorim të jashtëm (emulsiones ad usum externum), dhe emulsionet e injektueshme (emulsiones pro injectionem). Emulsione për përdorim të brendshëm ( emulsiones ad usum internum )
:mulsione për përdorim të brendshëm, janë gjithmonë të tipit 4C+. 1to janë një mjet i përshtatshëm për marrjen e vajrave mjekësore ose të disa produkteve tjera lipofile, sepse maskohet shija e fazës së brendshme, emulsionet e tipit 4C+ përthithen më lehtë. Dshtë vërtetuar se disa vitamina të tretshme në !nd!rna përthithen më mirë nga goja në trajtë emulsioni, sesa kur përdoren në trajtë tretësire vajore. %ë recetë shkruhen sikurse tretësirat për përdorim të brendshëm. Emulsione për përdorim të jashtëm ( emulsiones ad usum externum)
:mulsione për përdorim të jashtëm, mund të jenë të d! tipave. 1to përdoren në lëkurë ose në mukoza dhe në përgjithësi ushtrojnë veprim sipërfaqësor, kurse në disa raste depërtojnë në shtresat e brendëshme të lëkurës. :mulsionet e tipit 4C+ përdoren si përgatesa dermokozmetike të lashme, kurse ato të tipit +C4, si përgatesa zbutëse dhe pastruese. %ë recetë shkruhen sikurse tretësirat për përdorim të jashtëm. Emulsionet e injektueshme ( emulsiones pro injectionem)
Banë forma të lëngëta të barnave, mund të jenë të tipit +C4 ose 4C+, janë preparate të gatshme në formë të ampulave, dhe në recetë shkruhen si të tilla. !ikat ( guttae)
&ikat janë preparate të lëngëta tretësirash ujore, alkoolike ose vajore, që dozohen me pika me anë të pikatores ose shishes pikatore. %ë këtë formë shkruhen tretësirat të cilat merren në sasi shumë të vogla. &ikat zakonisht jëpën në sasi prej ' ml por ka raste kur jepen edhe në sasi më të madhe. 4arësisht se ku përdorën pikat dhe për *ka përdoren kemi# pikat për përdorim të brendshëm ( guttae pro usum interno) dhe pikat për përdorim të jashtëm ( guttae pro usum externo). !ikat për përdorim të brendshëm ( guttae pro usum interno)
%ë këtë formë jepen (shkruhen) barnat me veprim të fortë për përdorim oral, ose kur kjo formë farmaceutike është më e përshtatshme për t"u aplikuar bari te pacienti. 7ëto pika pihen me lugë 7
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
me ujë (ose me ndonjë lëng tjetër), ose me një kokërr sheqer. Tek pikat për përdorim të brendshëm si vehikulum zakonisht përdoret uji i destiluar ndërsa më rrallë alkooli etilik, ujrat aromatike, vajrat, tinkturat e ndr!shme etj. @akonisht shkruhen në sasi '$g, ndërsa jepen në shishe me pipetë (pikatore) ( a ad vitrum cum pipettum). &ër shkruarjen e recetës duhet të dijmë# numrin e pikave në të cilat duhet të gjindet doza terapeutike individuale e barit (5.th.ind.), që zakonishtë duhet të gjindet në 2$ pika, pra nuk duhet të jetë më pak se 2 pika, sepse do të kemi koncentrim shumë të madh të barit në një pikë, që në rast të gabimit gjatë numërimit të pikave do të kemi mbidozim të barit, dhe jo më shumë se pika, sepse mund të gabohet gjatë numërimit të pikave. &ikat dozohen me pikatore të standardizuar (8pikatore normale9), sipas 7onventës %dërkombëtare të Erukselit pikatorja duhet të ketë# diametrin e jashtëm 6mm, dhe vrimën e brendhme ./mm. %ë temperaturë FG ' pikë ujë e pikuar nga një pikatore në pozitë vertikale është .2g ('g ujë H pika). %umri i pikave të një tretësire varet nga# pesha specifike, dendësia, viskoziteti, temperatura, dhe në praktikë zakonishtë merren këto vlera# $'g ujë i distiluar përmban pika. $'g tretësirë vajore përmban - pika. $'g tinkturë alkoolike përmban 2 pika. $'g alkool etilik pavarësisht nga përqendrimi, përmban 2$/2 pika, në praktik llogaritet /2 pika. $'g eter, përmban I- pika por në praktik llogaritet I pika. &ikave nuk u shtohet korrigjensa. 1to në recetë mund të shkruhen si preparate magjistrale, oficinale dhe të gatshme. &ër përgatesat magjistrale duhet të dijmë# dozën terapeutike të substancës aktive 8numrin e dozave9, ku përcaktohet në sa pika gjendet një dozë terapeutike individuale ( .th.ind .), dhe së fundmi gjejmë sasinë e përgjithshme të vehikulumit e cila është ë barabartë me numrin e pikave ku gjendet doza terapeutike individuale (e shprehur në gram) 8numrin e dozave9. Jormat tjera në recetë shkruhen njejtë si tretësirat por nuk duhet harruar që lloji i amballazhit të pikat është në shishe pikatore( a ad vitrum guttatorium), ose shishe me tretësirë së bashku me pikatore ( a ad vitrum cum pipettum). !ikat për përdorim të jashtëm ( guttae pro usum externo)
&ikat për përdorim të jashtëm janë preparate të lëngëta për përdorim të jashtëm, jepen në sasi 2$ 'g, jepen në shishe me pikatore(pipetë) (5a ad vitrum cum pipettum), ose shishe pikatore (5a ad vitrum guttatorium). =jatë përshkrimit të t!re edhe në signaturë duhet cekur 8për përdorim të jashtëm9, si dhe udhëzimi për përdorimin e t!re. Te këto forma të pikave substanca aktive duhet të ushtroi veprim lokal dhe për këtë ars!e sasia e saj shprehet në përqendrim terapeutik (&.th.). 8
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
%ë grupin e pikave për përdorim të jashtëm bëjnë pjesë# pikat për s! (oculoguttae), pikat për vesh (otoguttae), pikat për hundë ( rhinoguttae, s. nasoguttae), pikat për dhëmbë ( guttae dentales).
!ikat për s" (oculoguttae)
&ikat për s! janë preparate të lëngëta sterile që aplikohen në qeskën konjuktivale dhe në korne. Banë tretësira ose suspensione të substancës aktive në ujë ose vaj, të cilat dozohen me pika. Tretësirat ujore duhet të jenë# izotonike me lëngjet e s!rit(lotin) e cila rregullohet me anë të %aGl$së (tretësira fiziologjike .0 %aGl është izotonike me lotin), izoionike me lotin, sterile, tretësira ujore me pKH3.- është më e përshtatshme për përgatitjen e pikave për s!, edhe pse vlerat e pK$së për pikat për s! ndr!shojnë dhe nuk janë të njejta nga shumë farmakope, por vlerat më të përshtatshme mendohet që janë ato me pKH2.2$3.2 (e cila rregullohet me anë të puferëve të boratit ose fosfatit). 7ur përdorim pika për s! duhet të kemi kujdes në# • • •
• •
duart duhet të jenë pastra, koka *ohet pak prapa (ose tek fëmijët shtrihet drejt), mosprekjen me dorë të vendit ku dalin pikat, s!ri duhet të shikoj lart, ulet poshtë kapaku i poshtëm i s!rit duke krijuar një 8ulluk9(hullizë) pa e prekur s!rin, pikatorja vendoset sa më afër s!rit dhe hidhet sasia e duhur e pikave në 8ulluk9(hullizë), s!ri mb!llet për d! minuta (por jo fort), lëngu që del hiqet me një gazë. %ë rast se përdoren më tepër se një lloj pikashnë s!, atëherë duhet të pritet të paktën 2 minuta përpara përdorimit të një lloji tjetër pikash për s!.
:dhe pse pikat për s! përgatiten në atë mën!rë që të mos shkaktojnë probleme në s!, në rast se për një kohë më të gjatë pas aplikimit të pikave na shoqëron një ndjenjë djegie atëherë duhet të konsultohemi me mjekun ose farmacistin. 7emi edhe disa preparate të lëngëta mjekuese që përdoren ose për ekzaminim të s!rit ose për larjen dhe mjekimin e s!rit, qe zakonishtë janë në sasi më të mëdha se pikat dhe quhen kolire (coll!ria). &ikat për s! zakonisht janë në sasi deri në 'g. @akonishtë në formë të pikave për s! jepen# antiseptikë lokal, anestetikë lokalë, midriatikë (zgjerues të bebzës së s!rit), miotikë (ngushtues të bebzës së s!rit), vazokonstriktorë, kortikosteroide, antibiotikë etj. i tretës tek pikat për s! përdorët uji i redestiluar (1qua redestillata). &ikat për s! në recetë mund të shkruhen si preparate magjistrale, oficinale dhe të gatshme. 5allimet nga format farmaceutike magjistrale të lëngëta qe i kemi pas deri më tani tek pikat në subscriptio shenohet# isce lege artis fiiat oculoguttae, *terilisetur+ (.l.a.f. oculoguttae, *terilisetur+), dhe jepen në# a ad vitrum guttatorium (shishe pikatore), dhe në 9
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike signaturë ceket *. &ër përdorim të jashtëm, &ika për s!. Tretësirat oficinale në formë pikash për
s! shkruhen në recetë duke cekur së pari formën oculoguttae, pastaj emrin dhe sasinë si edhe te format tjera. =jithashtu i kemi edhe format e gatshme të pikave ku shenohet emri, forma e barit, numri i paketimeve origjinale, sasia e paketimit origjinal dhe udhëzimin për mën!rën e përdorimit.
!ikat për hundë (rhinoguttae, s. nasoguttae)
&ikat për hundë janë preparate të mjekuese të lëngëta, dozohen me pika dhe përdorën për t"i pikuar në zgavrën e hundës. i tretës përdoren# uji i destiluar, tretësira fiziologjike, gliceroli ose propilenglikoli. asia e përgjithshme preferohet të jetë deri në 'g, dhe pikohen në hundë zakonishtë nga $- pika në hundë, gjithsesi në bazë të udhëzimit të mjekut. &ikat për hundë mund të përmbajnë antiseptikë, anestetik lokal, dekongjestiv, vajëra eterike etj. Bepen në shishe me pikatore ( a ad vitrum cum pipettum), dhe në signaturë duhet cekur . &ër përdorim të jashtëm, &ika për hundë. &ikat për hundë duhet të merren në këtë mën!rë# • • •
•
së pari bëhet pastrimi i hundëve, koka duhet të pozicionohet sa të jetë e mundur prapa shpinës, atëherë qiten pikat, në momentin e qitjes, koka kalon në pozicionin e poshtëm ? sa të jetë e mundur koka afrohet në mes gjunjëve dhe ashtu duhet të qëndrojë për 6$2 sekonda, pastaj kthehemi në pozicionin normal.
7jo bën të mundur që pikat të shpërndahen mirë në mukozën e hundës, ku më së shpeshti lokalizohen infeksionet dhe pamundësohet kalimi i pikave në traktin respirator dhe digjestiv. &as aplikimit pikatorja shpërlahet me ujë të valuar. &ikat (te ftohjet dhe rrufa) nuk duhet të përdorën më shumë se -$2 ditë, sepse mund të dëmtojnë mukozën ose të krijojnë varshmëri të përdorimit. 5isa lloje të pikave për hundë (preparatet e imidazolit) shkaktojnë gjumë të thellë deri në komë te fëmijët për këtë ars!e duhet patur kujdes gjatë aplikimit të t!re, dhe pikat për hundë nuk duhet të përdoren pa konsultim me mjekun sidomos tek fëmijët më të rinj se ' vje*. &ikat për hundë në recetë mund të shkruhen si preparate magjistrale, oficinale dhe të gatshme. %ë recetat magjistrale në subscriptio shenohet# isce fiat rhinoguttae, (.f. rhinoguttae), dhe jepen në# a ad vitrum cum pipettum, si dhe në signaturë shenohet . ër përdorim të jashtëm, ika për hundë. %ë recetën oficinale para emrit shënohet forma që është rhinoguttae dhe forma është e njejtë si edhe te preparatet e mëparshme. &ikat e hundës si preparate të gatshme në recetë shkruhen njejtë si *do preparat tjetër i gatshëm, ku duhet të ceket forma e tij, përqendrimi dhe të ceket se është për përdorim të jashtëm. !
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike !ikat për #eshë (otoguttae)
&ikat për veshë janë përgatësa të lëngëta, dozohen me pika dhe pikohen në kanalin e veshit. i tretës mund të përdorët# uji i destiluar, përzierja e ujit dhe e alkoolit, propilenglikoli, gliceroli, parafina, vajërat !nd!rore etj. asia e përgjithshme e tretësirës është 'g. %ë formë të pikave për veshë mund të shkruhen# antiseptikët (ac. borik, ac. salicilik, rezorcinoli), anestetikët lokal, kortikosteroidët, antibiotikët, antiflogjistikët (kamomila për shpërlarje të veshit), tretësira e karbonatit të %a ('$20), peroksidi i hidrogjenit (60, për tretjen e cerumenit). &ikat për veshë duhet të merren në këtë mën!rë# •
• • •
para përdorimit pikat për veshë duhet të ngrohen pak duke i mbajtur në dorë ose nën sqetull për disa minuta, i sëmuri shtrihet anash në mën!rë që veshi i sëmurë të jetë lart, lapa e veshit duhet të tërhiqet lart, në mën!rë që të zbulohet e të hapet kanali i veshit, pastaj hidhen pikat e përshkruara dhe pritet pesë minuta, dhe vazhdon në veshin tjetër nëse është i sëmurë.
;und të përdoren tampona pambuku për ta mb!llur veshin pas hedhjes së pikave por vetëm në qoftëse prodhuesi e rekomandon këtë në mën!rë të qartë, edhe gjatë aplikimit të pikave për veshë ndonjëherë mund të kemi nje ndjenjë djegësimi dhe nëse kjo zgjat dhe shtohet atëherë duhet drejtuar te mjeku. &ikat për vesh në recetë shkruhen si preparate magjistrale, oficinale dhe të gatshme, dhe shkruhen njejtë si pikat për hundë, normal këtu si ndr!shim ceket forma e pikave që është -toguttae. !ikat për dhëmbë ( guttae dentales)
&ikat për dhëmbë janë preparate barnash të cilat vendosen në vrimën e dhëmbit me pak pambuk i cili ka efekt si anestetik lokal, antiseptik, por për ndonjë urgjencë (veprim të shkurtër) janë efikase në përdorim për qetësimin e dhimbjes së dhëmbit. i preparate tjera në formë të pikave kemi pika që aplikohen për l!rtha ose ato me veprim keratolitik, fillimisht para aplikimit të t!re l!het përreth l!rthës me një !nd!rë, dhe me kujdes pikohet l!rtha me anë të pambukut. Tinkturat (Tincturae)
Tinkturat janë ekstrakte alkooliko$ujore të ekstrakteve të drogave. Banë forma farmaceutike të lëngëta, të ngj!rosura, të tejdukshme që përgatiten me ekstraktimin e substancave vepruese nga drogat bimore. Termi tinkturë rrjedh nga fjala latine 8tinctum9 që d.m.th. ngj!rë. ipas forcës së veprimit (varësisht prej drogave nga të cilat përfitohen) tinkturat i ndajmë në# tinktura më veprim të dobët dhe tinktura me veprim të fortë. ipas numrit të substancave aktive (drogave) tinkturat ndahen në# tinktura të thjeshta (tincturae simplices )$(vetëm nga një drogë),
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike tinktura të përbëra (tincturae compositae)$(përzierje drogash të ndr!shme). ipas mën!rës së përdorimit ndahen në# tinktura për përdorim të brendshëm, që dozohen me pika (tinkturat me veprim të fortë) dhe që dozohen me lugë kafeje (tinkturat me veprim të dobët) dhe tinkturat për përdorim të jashtëm , që shërbejnë për l!erjen e mukozave dhe lëkurës, dhe zakonishtë përdorën
tinkturat me veprim adstringjent. Tinkturat shpesh herë shkruhen si shtesa për tretësira ose mikstura(për përdorim të brendshëm). Bepen zakonishtë në sasi '$2g. Tinkturave nuk u shtohet korigjensa. &ihen me pak ujë ose me një kokërr sheqer. Tinkturat në recetë mund të shkruhen si mashistrale, oficinale dhe të gatshme, po kr!esisht kemi të bëjmë dhe shkruhet vetëm forma oficinale. %ëse dozohen me pika në subscriptio shënojmë 5a ad vitrum cum pipettum, në signaturë shkruhet numri i saktë i pikave, të cilat i sëmuri duhet t"i pijë, nëse dozohen me lugë në subscriptio shënojmë 5a ad vitrum. Ekstraktet ujore ( Extracta aquosa)
:kstraktet ujore janë forma farmaceutike të lëngëta barnash, të cilat përgatiten me ekstraktimin e substancave sheruese nga drogat, me anë të ujit. %ë këtë formë jepen drogat me veprim të fortë ndërsa drogat me veprim të dobët jepen në formë *aji (këto ekstrakte i përgatit vetë pacienti). 4arësisht nga mën!ra e ekstraktimit dallojmë# nfuzet (nfusa), 5ekoktet(5ecocta) dhe ;aceratet(;acerata). $n%uzet( Infusa) ? përgatiten me anë të përvëlimit të drogës me ujë të valë( temperatura më e ulët
se 'FG (MFG)). %ë formë infuzi jepen# drogat me strukturë delikatë< pjesët e ndieshme të drogave (lulet (fos, floris), gjethet (folium, folii), bari (herba, herbae) etj.)< drogat që përmbajnë substanca termolabile< drogat që përmbajnë substanca të avullueshme (droga me vajra eterike etj.). &ekoktet( Decocta) ? përgatiten me ekstraktim të drogës me ujë në temperaturë të lartë (me
zierje 6min). %ë formë të dekokteve jepen# drogat me strukturë të fortë (korja (corte, corticis), rrënja(radi, radicis), rizoma(risoma, risomae) dhe drogat që përmbajnë substance termostabile (saponinat etj.). Maceratet( Macerata) ? përgatiten me ekstraktim të drogës me ujë në temperaturë të dhomës
('2$NG). %ë formë të macerateve jepen# drogat me strukturë delikate, drogat që përmbajnë shumë amidon dhe substanca mucilagjinoze, drogat që përmbajnë substanca termolabile dhe të avullueshme. :kstraktet ujore pas ekstraktimit me ujë, në bazë të dispozitave të parapara, për kohën e caktuar kullohen dhe pihen. %ë recetë pas shkurtesës Op.# shkruhet fjala nfusi, 5ecocti ose ;acerationis varësisht nga forma, pastaj vazhdojmë me pjesën e drogës, emrin e drogës dhe raporti drogë#ujë, pastaj shkruhen substancat adjuvante(eventuale), në fund shkruhet korigjensi ('$0 të tërë sasisë së barit), pra ordinatio përfundon me korigjensin e jo me 1quae destillatae (sepse uji është shënuar në rreshtin e parë, si emërues), sipas nevojës mund të shtohen edhe 2
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
konservans(zakonishtë në sasi .'0 të tërë sasisë së barit). %ë subscriptio shenohet ;isce da ad vitrum. asia e ujit llogaritet në këtë mën!rë# asia e ujitHasia e përgjithshme e barit$(sasitë e adjuvantëve(nëse janë mbi '.g)Pasia e korigjensit &esha e drogës nuk merret paras!sh në llogaritje, sepse pas kullimit ajo hudhet. i preparate të tilla kemi# rrënjët e mullagës së bardhë (1lthae radi) ? në formë macerati, gjethet e gerdecit(*aj uvin)(+vae ursi folium) ? në formë infuzi etj. %je metodë tjetër më pak e përdorshme është edhe digjestioni i cili është një metodë ekstraktimi e ngjajshme me macerim, ndr!shimi qendron se këtu zbatohet një ngrohje e lehtë (-$/NG), ku ena me drogë dhe tretës vendoset në banjë uji dhe ngrohet për $/ orë, duke e përzier herë pas here. 'ajrat ( Species)
Qajrat janë përzierje të imtësuara njëtrajtësisht ose të paimtësuara të drogave bimore, të cilat mund të përmbajnë edhe substanca të ngurta mjekuese që kanë përdorim të jashtëm dhe të brendshëm. Eimët mjekuese q!sh në kohërat e lashta kanë qenë një alternativë e mirë e mbrojtjes së shëndetit, por edhe sot e kësaj dite përdorën gjerësisht. Eimët mjekuese në barnatore vijnë me emrin e *ajrave. Qajrat janë forma të preparateve bimore mjekuese, të cilat përgatiten në forma të ndr!shme në vartësi të pjesës së bimës që shërben si *aj dhe *farë lënde përmban ajo. 7jo ka rëndësi të madhe sepse varësisht nga pjesa e bimës(rrënjë, gjethe etj.) varet edhe dozimi dhe mën!ra e përgatitjes së *ajit, temperatura e përgatitjes (në vartësi të ndjeshmërisë së lëndëve vepruese ndaj nehtësisë) etj. %jë pjesë e bimëve kanë strukturë të fortë (përmbajnë substanca të qëndrueshme ndaj nehtësisë), për rrjedhoj për njerrjen e substancave aktive duhet temperaturë e lartë. %ë këtë formë jepen# drpgat me veprim të dobët, kurse i sëmuri i përgatit vet në formë infuzi, dekokti ose macerati, sipas udhëzimit për përgatitjen e t!re, zakonisht shkruhen në sasi 2$'g. Bepen në qeska letre (5a ad sacculum) ose në kuti(5a ad scatulam)$drogat me vajra eterike dhe substanca të avullueshme dhe përgatiten në formë infuzi, dozohen me lugë gjelle ose kafeje, si vehikulum është përdoret uji (një gotë ujëH.g). Qajrat zakonisht sot janë në qarkullim në paketime origjinale dhe në recetë shkruhen si preparate të gatshme, në recetë shkruhet emri dhe sasia e drogës, dhe lloji i ambalazhit, si dhe në signaturë udhëzimet adekuate për mën!rën e përgatitjes dhe përdorimit të *ajit. Shurupet ( Sirupus)
hurupët janë një formë farmaceutike që përdoret që nga kohët më të vjetra, përpara zbulimit të sheqerit janë përgatitur me mjaltë, ndërsa pas zbulimit të sheqerit përdorimi i t!re u përhap gjerësisht. &ra shurupet janë përgatesa të lëngëta, të trasha, me shije të ëmbël të cilat përmbajnë lëndë vepruese ose aromatizuese dhe që përdoren nga goja, shurupet mund të jenë tretësira, emulsione ose pezulli. &ërqëndrimi i lartë i sheqerit, që ka si qëllim kr!esor maskimin e shijes së 3
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
papëlq!eshme të disa barnave, është i dobishëm edhe për të siguruar ruajtjen e t!re të përshtatshme, duke parandaluar zhvillimin e mikroorganizmave (kërpudha, m!ke etj.). Tr!snia osmotike e lartë e shurupit e frenon lëndëkembimin e kët!re mikroorganizmave. %ë përqendrime më të vogla të sheqerit, te shurupet mund të zhvillohen mikroorganizma, kurse në përqendrime më të larta(R/20) mund të ndodhë kristalizimi i sheqerit. ipas mën!rës së përgatitjes, shurupet klasifikohen në d! grupe të mëdha# ato që përgatiten me anë të tretjes së sheqerit në të ngrohtë ose në të ftohtë, në ujë, lëngje frutash, ujëra aromatike, tretësira ekstraktive ujore ose alkoolike etj., ato që përgatiten me anën e përzierjes së shurupit të thjeshtë me tretësira të lëndëve vepruese ose me disa tinktura e ekstrakte. ipas qëllimit të përdorimit, shurupet mund të jenë# $ shurupe përmirësuese të shijes ose erës së papëlq!eshmë të disa barnave (ëmbëlsuese ose aromatizuese), si shurupe të tilla mund të përmenden# shurupi i thjeshtë, shurupi i portokallit, shurupi i limonit, shurupi i mjedrës etj., $ shurupe terapeutike, të cilat ushtrojnë një veprim terapeutik të përcaktuar mirë (ekspektorante, antianemike, antihistaminike etj.). :kzistojnë shurupe oficinale që përshkruhen në farmakope, shurupe magjistrale që përgatiten në farmaci në bazë të recetës së mjekut, dhe produkte industriale, në trajtë të specialiteteve. ot fabrikat farmaceutike prodhojnë edhe përgatesa të thata, me emrin granula ose pluhura për shurup, të cilat përve* barnave të tretshme ose të patretshme, përmbajnë edhe një përqindje të madhe sheqeri, në *astin e përdorimit shtohet një sasi e caktuar uji dhe me tundje përftohet një tretësirë ose pezulli, aplikimi i të cilëve te pacienti bëhet me lugë ose me shiringa të shkallëzuar, në mililitra, dhe në recet shkruhet forma e paketimit që është në shishe origjinale (5a lagenam originalem), numri dhe sasia ne ml.
4
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
!ëratesat parenterale
&ërgatesat parenterale ose për injeksion janë forma farmaceutike sterile të lëngëta (ose që mund të bëhen të lëngëta, duke shtuar një tretës të përshtatshëm), të ambalazhuara në enë të cilat sigurojnë ruajtjen e sterilitetit dhe që futen në organizëm duke shpuar indet e jashtme. :kzistojnë 2 tipa përgatesash parenterale# lëngje për injeksion, lëngje për përfuzion, pluhura për tretësira për injeksion, tableta për tretësira për injeksion dhe tableta për implantim. ëngjet për injeksion (injectabilia, injectiones), janë tretësira, emulsione ose pezulli të lëndëve të ndr!shme vepruese, që injektohen me anën e shiringës, me një vëllim pak a shume të vogël. ëngjet për përfuzion (infundibilia, infusiones), janë tretësira jopirogjene, dhe po të jetë e mundur edhe izotonoke e izohidrike dhe që injektohen me ngadalë me perfuzionim në sasi mbi 'ml.%ë raste të rralla përdoren edhe emulsionet. luhurat për tretësira për injeksion ( pulveres solvendi parenterales), janë produkte të ngurta, të pluhurizuara ose të aglomeruara, të cilat, me anën e tretjes në sasi të caktuar të një tretësi të përshtatshëm, japin një tretësirë për injeksion. /abletat për tretësira për injeksion (tabulettae solvendi parenterales), u ngjajnë produkteve të mësipërme, me ndr!shim që lënda vepruese e ngurtë është në trajtë tablete, e cila tretet në *astin e përdorimit. /abletat për implantim ose nën lëkurë , janë përgatesa të ngurta në trajtë disku, që futet nën lëkurë ose inde me anën e prerjes. Jarmakopetë e ndr!shme zakonisht, përshkruajnë grupet më të rëndësishme e më të përhapura, si lëngjet për injeksion dhe perfuzionet. $njeksionet ($njectiones)
njeksionet janë përgatesa të dozuara sterile barnash për përdorim parenteral, ato mund të jenë# tretësira, suspensione(pezulli), emulsione ose pluhura sterile (të vendosura në lagena ose ampula, që treten ose suspendohen në tretës ose vehikulum gjegjës(steril) para aplikimit). Lëndët e para që përdoren për përgatitje e përgatesave parenterale janë lëndët vepruese, tretësit dhe lëndët ndihmëse. Tretësit që përdoren për përgatitjen e përgatesave parenterale duhet të tolerohen rrallë nga indet, të mos bashkëveprojnë me lëndët vepruese, të mos japin reaksione lokale, të përthithen dhe të jashtëqiten me lehtësi nga organizmi, si dhe duhet të jenë të sterilizuara, të mos kenë papastërti kimike, fizike e biologjike. i tretës mund të jenë# uji i destiluar, vajrat bimore, esteret sintetike të acideve të larta !nd!rore etj. =jatë përgatitjes së tretësirave për injeksion shtohen një varg lëndësh ndihmëse, si p.sh. lëndët kundër oksidimit, lëndët antibakterore 5
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
(konservuese), lëndët tampone (puferët rregullues të pK$së), lëndët për izotonizim, për stabilizim kimik etj. njeksionet duhet të jenë# sterile, apirogjene, izotonike, izojonike, me pKH2$I, pa substanca hipotensive dhe të dëmshme. terilizimi për substancat që janë termostabile bëhet me nehtësi ($ me rr!më të avullit të ujit të nehtë, me ujë të valë, në autokllav), ndërsa për substancat termolabile me tindalizim (nemje e fraksionuar për disa ditë), me rreze +4, filtrim nëpër disa filtra etj. njeksionet jepen në ato raste kur# bari zbërthehet në T=(trakti gastro intestinal), thihtet shumë dobët nga T=, dëmton mukozën e T=, kemi stazë në vena portae, pacienti nuk mund të kapërdihet etj. 7ur bari jep të njejtin efekt pa marrë paras!sh rrugën e aplikimit, bari *do herë aplikohet me rrugë fiziologjike ? per os. ipas mën!rës së aplikimit injeksionet mund t"i klasifikojmë# $ ntradermale (.5) ? në lëkurë.
$ ubkutane (.G) ? nën lëkurë.
$ ntramuskulare (.;) ? në indin muskulor.
$ ntravenoze (.4) ? në venë.
$ ntrakardiake ? në zemër.
$ ubkonjuktivale.
$ ;e skarifikim ? me gërvishtje.
$ &erineurale.
$ %ë kavitetet seroze (intraperitoneale, intrapleurale, intraperikardiale, intraartikulare) ;ë së shpështi injeksionet jepen në mën!rë subkutane, intramuskulare (tretësirat vajore ? kurrë në venë) dhe intravenoze. &ërgatesat e injektueshme mund të gjenden në disa forma të paketimit# ampula (ampulla ae) ? të cilat janë enë prej qelqi me vëllim .2$2ml, me trejtë cilindrike, që kanë një pjesë të zgjeruar, ku futet përgatesa për injeksion dhe një pjesë e ngushtuar ose kapilar, që mb!llet me flakë, shishe shumëdozëshe (carpula ae) ? janë shishe të vogla qelqi (flakone) që mb!llen me një tapë kauquku me anën e një unaze alumini, nëpër të cilën futet gjilpëra për të futur tretësin ose për të aspiruar barin, citola (citola ae) ? që është kombinim i ampulës, shiringës dhe gjilpërës, sireta (siretta ae) ? forma të ve*anta për vetëinjektim, ku i sëmuri vetë e futë gjilpërën në indin nënlëkuror ose në muskul dhe me ndr!dhjen e reservoarit plastik injekton përmbajtjen ku gjindet bari aktiv. 1plikimi i tretësirave për injeksion në përgjithësi bëhet me anën e shiringës dhe gjilpërës që sot janë paisje sterile dhe për një përdorim. 0nët pozitive të injeksioneve janë1 efekt i shpejtë farmakologjik, dozimi i sakt(sepse tejkalohet
T= dhe mel*ia), veprim farmakologjik më i theksuar, aplikohet lehtë te të sëmurët rëndë, format e tilla janë higjienike, sterile, transportohen lehtë, ruhen gjatë, gjithëashtu i kanë edhe anët negative1 nevojitet personel i kualifikuar për aplikim, ekziston rrezik i dëmtimit të enëve të 6
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
gjakut dhe fijeve nervore, zhvillimi dhe bartja e infeksioneve (te aplikimi kundër rregullave të antisepsës). njeksionet mund të jenë preparate magjistrale, oficinale dhe të gatshme, por përgatitja magjistrale e injeksioneve është mën!rë shumë e vjetruar dhe praktikisht është hequr nga përdorimi. %ëse në qarkullim gjenden paketime të mëdha, atëherë në recetë në vend të kutisë origjinale shkruhet *&a tales ampullas +r,-----(me erma lat,) ad sacculum. %ëse bari është jostabil në formë të tretësirës atëherë ai liofilizohet(shndërrohet në gjendje të pluhurit) i cili futet i cili futet ne lagena(carpula) ose lioampula dhe mb!llen hermetikisht. njeksionet që në qarkullim gjenden në formë pluhuri, në lagena ose lioampula, në recetë shkruhen bashkë me tretësin gjegjës, pra kemi receten ku përfshihet emri i barit, forma farmaceutike, doza, numrin e dozave, si dhe recetën për tretësin(p.sh.uji për injeksion ? aqua pro injectiones), tek d! recetat në signaturë shkruhet . 1d manum medici. $n%uzionet ($n%undibilia)
nfuzionet janë tretësira sterile për infuzion, jepen .4. për të plotësuar lëngjet e humbura, zëvendësues të gjakut, për rregullimin e balansit elektrolitik dhe acido$bazik, si formë ushq!ese dhe disa forma të barnave. erfuzionet me elektrolit , përdoren për të korigjuar *rregullimet e baraspeshës ujoro$elektrolitike
të organizmit në të sëmurët e operuar ose të aksidentuar, për të zëvendësuar humbjet e ujit dhe të elektrolitëve në disa të sëmurë të *ujësuar(dehidruar) nga vjelljet, diarretë etj., dhe për trajtimin e shokut të shkaktuar nga *rregullimet hemodinamike, ku gjithsesi gjatë trjtimit me këto perfuzione duhet pasur paras!sh raporti i kationeve dhe anioneve në organizëm. 5isa perfuzione me elektrolitë janë# perfuzioni i %aGl$së .0 (tretësirë izotonike e %aGl$së për injeksion), perfuzioni i Oingerit (përfuzioni i përbërë nga %aGl, GaGl, 7Gl), përfuzioni i Oinger laktatit (%aGl, GaGl, 7Gl, G6K2A6 %a) etj. erfuzionet që përdoren në 2rregullimet e baraspeshës acido3bazike, pK e gjakut në kushte
normale është 3.-, kjo vlerë mund të luhatet brenda kufijve tepër të ngushtë 3.6/$3.--, *rregullimet e mekanizmit të fr!mëkëmbimit, sistemeve te tampone ose mekanizmit veshkor, mund të shkaktoj ulje ose rritje të pK$së, gjendje që njihen si alkalozë ose acidozë, disa perfuzione të tilla janë# perfuzioni i hidrogjenkarbonatit të natriumit, Oinger laktatit, 5arovit (%aGl, 7Gl, G6K2A6 %a) etj. erfuzionet me lëndë energjetike, në sajë të lëndëkëmbimit organizmi merr energjinë që ndodhet
në lëndët ushq!ese, si sheqernat (tretësira izotonike e glukozës 20, '0 e 0, tretësira e fruktozës 2.-0, '0 ose -0), !nd!rnat, proteinat etj. 7
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike erfuzionet që përdoren në lëndëkëmbimin rindërtues, përbërësit e një ushqimi të plotë
parenteral janë# lëngjet (uji), lëndët ushq!ese (aminoacidet, sheqernat, alkoolet poliatomike, !nd!rnat etj.), lëndët minerale dhe vitaminat. erfuzionet që përdoren për zëvendësimin e plazmës, te humbjet e mëdha të gjakut, përve* gjakut
të freskët të njëriut dhe plazmës mund të jepet edhe preparati i liofilizuar i quajtur 8plazma humane e tharë9, gjithëashtu si zavendësues i plazmës përdoret edhe dekstrani /0 që ështo polimer i glukozës. erfuzionet me barna , në këtë mën!rë aplikohen barnat që nuk tolerohen mirë nga goja, dhe kur
shpejtësia e jashtëqitjes së barnave është e madhe dhe nuk mund të arrihet përqendrimi terapeutik i dëshiruar në gjak me anën e përdorimit të t!re në trajtë injeksioni, lind nevoja që ato të perfuzionohen p.sh. përgatesat me tuberkulostatikë (izoniazid, etionamid etj.). nfusionet përgatiten në# barnatore, entet e transfuzionit të gjakut dhe fabrikat e barnave. 7ëto mund të jenë preparate magjistrale oficinale dhe të gatshme, ku përmbajtja mund të shprehet me përqindje(0), gCl, molCl, të cilat duhet të jenë sterile, apirogjene, izotonike, izoionike dhe me pK adekuate.
8
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
nhalatoret ( 4nhalationes) nhalatoirët janë përgatesa të barnave të cilat në formë të avullit, në formë të pikëzave shumë të imta ose në formë kokërrzash të vogla, në mën!rë të përshtatshme, futen në rrugët e fr!mëmarrjes. 7ëto janë tretësira lehtë të avullueshme, tretësira të substancave shëruese në ujë (ose tretës tjetër të përshtatshëm), ose subrtanca në formë të pluhurit të imtësuar. ;und të përdoren për veprim të përgjithshëm (resorbtiv), ose veprim lokal, kjo varet nga madhësia e kokërrzave që thithen. =azërat dhe substancat e avullueshme (si halotani, eteri, kloretili etj.), aplikohen me anë të aparateve të posa*me. ubstancat më pak të avullueshme (si vajrat eterike), thithen me anë të avullit të nehtë të ujit (duke mbuluar koken me shami ose ndonjë *ar*af). Bepen në shishe pikatore, 85a ad vitrum guttatorium9. %ë signaturë . shënohen nr. pikave që pikohen në një enë me ujë të nehtë dhe inhalohet avulli. %ëse bari është në formë të tretësirës për inhalim dhe është substancë e paavullueshme, ose është në formë të pluhurit, inhalimi bëhet nëpërmjet pajisjeve të posa*me për dispergim, që quhen inhalatorë. Lloj i posa*ëm i inhalacionit është aerosoli. 1erosolet janë forma farmaceutike të lëngëta të cilat përdoren në rrugët e fr!mëmarrjes, në lëkurë ose në mukoza në trajtë të pikëzave shumë të imëta. ipas mën!rës së përdorimit aerosolet mund të jenë për përdorim të brendshëm (lëndë vepruese si# antiastmatike, antituberkulare, antihistaminike, antiinflamatore, ekspektorante, antibiotikë etj.) dhe të jashtëm (lëndë antiseptike, përtharëse, antimikotike, antibiotikë, deodorant etj.). ipas numrit të fazave të përbërësve aerosolet mund të jenë d!fazore (lëngCgaz< trup i ngurtëCgaz), ose trifazore ku përve* d! fazave përmbajnë edhe një fazë të tretë, të papërzieshme me d! fazat e tjera. &ërgatitja e aerosoleve në parim, bëhet më d! metoda# me metodën e dendësimit dhe të shpërndarjes. 1plikimi i aerosoleve bëhet me anë të aparateve të posa*me të quajtur 8nebulizatorë9 (ose spreje 8spra!9). ;adhësia e kokërrzave ose e pikëzave zakonishtë .2$2 mikrona(depërtojnë deri në alveola), nëse janë më të vogla mund të dalin përsëri jashtë me fr!mëmarrje, nëse janë më të mëdha nuk depërtojnë thellë, sepse sedimentohen në bronke më të mëdha. 9
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
&ërparësitë e aerosoleve janë# efekti i t!re është shumë i shpejtë (si te aplikimi i.v.), mund ti mbajmë gjithminë me vete, të lehta për aplikim. Te aerosolet për përdorim lokal, mënjanohet kontakti i duarve me sipërfaqen ë trajtuar, produkti me shishe është i ve*uar nga atmosfera, përdorimi është më i shpejtë dhe komod.
7lizmat e lëngëta ( 5lysmata) 7lizmat janë përgatesa të lëngëta që aplikohen në rektum me anë të irigatorit ose me shiringë me balon prej gome. &ara aplikimit duhet ngrohur në temperaturë të trupit (63NG). 7emi tri lloje klizmash# $7lizmat mjekuese (Gl!smata medicata), $7lizmat ushq!ese (Gl!smata neutrientia), $7lizmat pastruese (Gl!smata evacuantia). 7lizmat mjekuese ? nuk janë në listën e përgatesave mjekuese të parapara me farmakope, dozat e substancave aktive janë të njejta me dozat e t!re për përdorim peroral. Bepen në raste# të komës, te vjelljet e shpeshta, vështirësitë në gëlltitje, kur duam të tejkalojmë qarkullimin portal, kur dëshirojmë veprim lokal të barit në rektum. &ara aplikimit duhet të zbrazet zorra e trashë. asia e t!re zakonishtë është 2$'ml, të cilat në zorrë të trashë aplikohen me anë të irigatorit, klizmës i shtohen edhe '$ pika Tincturae Apii (për të qetësuar peristaltikën). 7lizmat ushq!ese ? jepen në sasi të vogla deri në 'ml, për ars!e që të mos nis peristaltikën.%ë këtë formë jepen vetëm substancat të cilat resorbohen në rektum. i vehikulum përdoret uji, tretja fiziologjike, alkooli, glukoza, laktoza, aminacidet etj. 7lizmat ushq!ese përdoren shumë rrallë sepse këto substanca kr!esishtë jepen në forma tjera si# përmes infuzioneve, por në rast se pacienti i ka venat e dëmtuara atëherë jepen klizmat ushq!ese 2$/ klizma për - orë. 7lizmat pastruese ? jepen për të larguar përmbajtjen e zorrëve te pacientët të cilët duhet të intervenohet në mën!rë kirurgjikale, para dhe pas operacionit, tek gjendjet më të vështira e rralëherë përdoret edhe tek ata pacientë të cilët kanë pengesa me barkëqitje. &ërdorimi i t!re bëhet me anë të irigatorëve apo shiringave speciale dhe përmban një sasi të madhe uji apo të ndonjë *aji ($2ml). 7ëtu përkudër klizmave ushq!ese jepen stimulues të peristaltikës së zorrëve. %ëse sasia e klizmës është nën ml, atëherë kemi të bëjmë me mikroklizma. 2!
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
;ikroklizmat përgatiten në formë të përgatesave me konsistencë helatinoze dhe paketohen të tuba të ve*anta (ose në shiringa të ve*antë), me zgjatim plastik, i cili shërben për aplikim në rektum. %ë rektum bari aplikohet me shtr!dhje të tubës, e jo me irigator.
!omadat mjekuese (nguenta)
&omadat janë forma farmaceutike me konsistencë të butë, që përbëhen nga lëndë vepruese, të shpërndara në eksipientë dhe që përdoren në lëkurë ose mukoza. &omadat mund të përdoren jo vetëm për mjekimin e sëmundjeve të lëkurës por edhe për mbrojtjen e mirëmbajtjen e saj. &ërgatesat që përdoren për mbrojtjen e lëkurës nga veprimi 8agresiv9 i disa agjentëve të dëmshëm quhen pomada mbrojtëse, kurse ato që ndihmojnë për mirëmbajtjen e saj quhen pomada dermokozmetike. &omadat përbëhen nga d! pjesë# substancat shëruese (pluhura ose lëngje) ? mund të jenë të tretura, të suspenduara ose të emulguara në eksipient të përshtatshëm, dhe eksipienti (vehikulumi, konstituensi). &omadat mund të shërbejnë vetëm si mbrojtëse sipërfaqësore të lëkurës, mund të ketë veprim farmakodinamik të caktuar në lëkurë, mund të resorbohen nëpër lëkurë (substancat me veprim resorbtiv). &or kr!esisht kanë veprim lokal. @gjedhja e eksipientit varet nga vendaplikimi, mën!ra e veprimit të barit dhe vetitë fiziko$kimike të vehikulumit. %ga pikëpamja e mën!rës së veprimit pomadat mund të jenë epidermike(veprojnë në sipërfaqen e lëkurës, depërtojnë pak dhe japin efekt lokal), endodermike(*lirojnë lëndën vepruese pasi të kenë depërtuar në strukturat më të thella të lekurës) dhe diadermike(mund t"i bartin lëndët vepruese në thellësi *ka siguron një thithje të përparuar të kët!re lëndëve duke *uar në një efekt sistemik. :ksipientët duhet të kenë këto veti# në temperaturë të dhomës të jenë të buta, në temperaturë të lëkurës të zbuten akoma edhe më shumë, të mos kenë veprim iritues lokal, kimikisht të jenë indiferente, të jenë të qëndrueshme(në ajër, dritë nehtësi etj), të jenë higroskpike(për të thithur sekretet nga plagët), të mund të l!het mirë lëkura, të penetrojnë mirë në lëkurë, të hiqen lehtë me larje. 5isa nga bazat e pomadave të tretshme në !nd!rna, janë eksipientët e mëposhtëm. 2
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
:ksipientët mund të jenë nga# bota bimore, shtazore, minerale dhe sintetike. Eksipientët bimorë janë# trigliceride të acidit oleik, palmitik dhe stearik, kanë konsistencë të
lëngët, përdoren si shtesë për eksipientët tjerë(për zbutjen e t!re). ;ë shpesh përdoren# Aleum Lini (vaji i linit), Aleum Alivae (vaji i ullirit), Aleum Oicini (vaji i ricinit), Aleum Kelianthi (vaji i lulediellit), Aleum 1m!gdalae(vaji i bademit) etj. 4eti e keqe e t!re është se shpejt thartohen. Eksipientët shtazore/ hjami i derrit $ i cili ka përzierje të acideve të larta !nd!rore dhe
glicerolit, në temperaturë të lëkurës është i butë, shpërndahet dhe penetron mire por është jo stabil ndaj dritës, dhe irritues i lëkurës në saje të acideve !nd!rore, aldehideve dhe ketoneve që përmban. 6era lanae (yndyra e leshit të deleve, lanolina paujë)3 përfitohet nga ekstraktimi dhe pastrimi i
lipideve të leshit të deleve, kimikisht e përafërt me sekretin e gjëndrave dhjamore të lëkurës së njëriut, është masë viskoze shumë e ngjitshme, nuk është e përshtatshme për l!erje, kur i shtohet 20 ujë fitohet cera lanae hydrosus(lanolina me ujë)3 është baza !nd!rore më e mirë, shumë e qëndrueshme, l!het dhe fërkohet mirë në lëkurë, penetrohet mirë në lëkurë, lidhë sasi të madhe të ujit dhe sekretit, përdoret edhe si emulgator. yllërat estere të alkooleve të larta njëvalente me acide të larta !nd!rore, këtu kemi# 6era flava(dylli i verdhë i bletës) përfitohet nga hojet e bletëve, 6era alba(dylli i bardhë) d!lli i pastruar dhe i zbardhuar. *permaceti(cetaceum) përfitohet nga kaviteti i kafkës së një lloj
balene. %uk përzihen meujë, pika e shkrirjes /6$/2NG, shërbejnë si shtesë për eksipientët tjerë. -leum jecoris(vaji i peshkut) përfitohet nga mël*ia e peshkut, përdoret për pomadat
protektive(mbrojtëse) dhe për shpejtimin e epitelizimit. Eksipientët mineralë/ janë hidrokarbure të parafinës, përfitohen me destilim fraksional të naftës, këtu bëjnë pjesë# 7aselinum flavum(vazelina e verdhë)3 stabile, indiferente dhe nuk ka veti ngacmuese, 7aselinum album(vazelina e bardhë)3 përfitohet me anën e zbardhjes së vazelinës së
verdhë me antë të klorit. &ika e shkrirjes 6I$-2NG, formon shtresë të njëtrajtëshme mbrojtëse, pengon tharjen e lëkurës, nuk përzihet me ujë, nuk penetron në lëkurë, është shumë i qëndrueshëm, kimikisht indiferent, nuk ngacmon lekurën as mukozat. ;e destilimin e vazelinës përfitohen# araffinum solidum(parafina e fortë)3 shtesë për eksipientët tjerë, për të rritur konsistencën e t!re, araffinum liquidum(parafina e lëngët). Eksipientët sintetikë/ akrogolët(polietilenglikolët)3 janë përzierje polimerësh të etilenoksidit dhe të ujit, të tretshme në ujë, konsistenca varet nga pesha molekulare. acrogolum $"" lëng i dendur, ngjashëm me glicerinën, acrogolum $""" konsistencë të fortë si d!lli, acrogolum %""" konsistencë shumë të fortë. ;e përzierje të makrogolëve të lëngëta dhe të forta, përfitohen eksipientë me konsistencë të pomadës, si p.sh. 8xipiens macrogoli është oficinal 22
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
(përbëhet nga -0 macrogolum - dhe /0 macrogolum -). ;akrogolët lidhin ujin dhe thithin sekretet e plagës, nuk irritojnë lëkurën, penetrojnë mirë në lëkurë, lahen lehtë me ujë. 9ydrogelët substanca inorganike (silikageli, bentoniti, aluminium h!droksidum$gel), substanca
organike (agari, zhelatina, tragakanta, alginatët, pektina, metilceluloza etj.). ;e thithjen e ujit fr!hen dhe marrin konsistencën e pomadës, nuk irritojnë lëkurën, lahen mirë nga lëkura. *ilikonët polimer me njësi strukturale O iA (O$radikal organik njëvalent). imetikoni(dimetil3 silikoni) përdoret si eksipient për pomada dhe kremëra, l!het mirë në lëkurë, largon ujin, mund
të aplikohet vetëm në lëkurë të shëndoshë, nuk guon të vie në kontakt me mukozën e s!rit. 5isa nga bazat e pomadave të tretshme në ujë janë hidrohelet, përbëhen nga lëndë që përzihen, b!mehen ose treten në ujë, duke formuar hele koloidale. %ëse mjeku në recetë nuk e ka përcaktuar eksipientin, atëherë do të përdoret :nguentum simplex (lanolinë#vazelinëH'#). asia e pomadës varet nga vendaplikimi dhe zakonishtë është 2.$'. për s! dhe hundë, .$ 6. për f!t!r dhe duar, I.$'. për këmbë, '2.$. për tërë trupin &ërgatitja e pomadave në farmaci bëhet në havan në temperaturë të mjedisit ose në të ngrohtë. 5allohen disa faza, përgatitja e bazës së pomadës, trupëzimi i lëndëve vepruese në bazën e pomadës, homogjenizimi i pomadës, ambalazhimi dhe etiketimi. Bepen në ola qelqi ose olastike ( a ad olam) ose në shishe me gr!kë të gjerë, ndërsa ato të gatshmet në tuba origjinal ( a tubam originalem). ;und të kemi receta magjistrale, oficinale dhe të gatshme. !omada për s" (!culenta)
Banë preparate sterile barnash të dedikuara për aplikimin e barit në qeskën konjuktivale ose në kapakët e s!rit. &ërqendrimi terapeutik i substancës shëruese është di* më i lartë se sa te pikat për s!, substancat shëruese janë të tretura, të suspenduara ose të emulguara në eksipient të përshtatshëm. &ërgatiten në mën!rë aseptike dhe duhet të jenë sterile. &ërgatesat magjistrale dhe oficinale jepen në ola me një shkop prej qelqi ( a ad ollam cum bacillo vitreo). 7ur përgatiten në fabrika farmaceutike, si preparate të gatshme, ambalazhohen në tubeta me qafë të gjatë përmes së cilës, bari aplikohet drejtpërdrejtë në qeskën konjuktivale të poshtme, në shumicën e rasteve shkruhen si të gatshme ngase kërkohet steriliteti. 5isa nga shembuj pomadash kemi# pomada me antibiotikë, pomada me ekstrakte, pomada me balsame, pomada antireumatike, pomada me sulfur(squfur), pomada me kortikosteroide. !astat ( "astae)
&astat janë preparate të buta barnash për përdorim të jashtëm. 7anë konsistencë më të fortë se pomadat, sepse përmbajnë sasi më të mëdha të fazës së ngurtë (rreth 20), aplikohen në lëkurë 23
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
për qëllime profilaktike dhe shëruese. ;und të përmbajnë pluhura indiferentë, si* janë# Aksidi i zinkut, talku, karbonati i kalciumit, kargonati i magneziumit, amidoni i grurit (am!lum tritici) dhe amidoni i orizit (am!lum or!zae). &jesa e l!er në shtresë të hollë luan rolin e një membrane semipermabile, e cila thithë mirë sekretet dhe e përthanë lëkurën, janë të përshtatshme për sipërfaqet që sekretojnë, nuk aplikohen në lëkurën e mbuluar me qime, sepse lahen vështirë. hfr!tëzohen si mjete mbrojtëse, tharëse, zbutëse dhe antiinflamatore. 4arësisht nga konsistenca dallojmë pastat e forta ( pastae durae) dhe pastat e buta ( pastae mollae). i eksipientë zakonishtë shërben pasta oficinale astae ;inci oxydi (20 oksid zinku, 20 talk dhe 20 vazelinë e bardhë). Bepet në ola ( a ad ollam). Linimentat ( #inimenta)
Linimentat janë preparate të lëngëta (rrallë të buta) medikamentoze, që përdoren për fërkim në lëkurë të palënduar (linereHfërkim). 7anë efekt rubafacient (shkaktojnë hiperemi dhe skuqje të lëkurës). ubstancat sheruese janë të tretura, të suspenduara ose të emulguara në alkool, eter ose në ujë. asia është zakonishtë '.$.. Supozitorët ( Suppositoria)
upozitorët janë përgatesa të dozuara barnash për aplikim rektal, kanë formë cilindrike me majë, trajtë siluri dhe konike. %ë temperaturë të dhomës me konsistencë gj!sëm të ngurtë ndërsa në temperaturë trupore shkrihen. upostet jepen në këto raste# kur dëshirojmë të tejkalojmë qarkullimin portal, kur nevoitet veprimi lokal i barit në mukozën rektale (p.sh. anestetik lokat te fisurat rektale, substanca për shërimin e hemoroideve etj.), kur nevoitet veprim resorbtiv i barit kurse pacienti nuk mund ta merr barin me rrugë orale. &ër supostet përdoren d! lloje eksipientësh, eksipientët që nuk treten në ujë, por mund të emulgohen p.sh.$ Aleum cacao, vajra bimore të hidrogjenizuara dhe disa estere të acideve !nd!rore, pika e shkrirjes sillet 6$63NG, dhe eksipientët që treten në ujë, si p.sh. makrogolët me peshë molekulare '$/, përzierja e glicerolitPzhelatinës, pika e shkrirjes 2$/NG. :ksipientët nuk guojnë të ngacmojnë mukozën e zorrës. ;asa e një suposti është '$6g.
@akonishtë si eksipient përdoret ? olei cacao(vaji i kakaos) i cili përfitohet nga fara e bimës Theobroma Gacao). %ëse substanca shëruese ka veprim lokal, sasia e substancës shprehet në përqendrim terapeutik, nëse substanca vepruese ka veprim sistemik sasia e substancës shprehet në dozë terapeutike individuale. 24
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
%ë recetë mund të shkruhen në formë magjistrale, oficinale dhe të gatshme. Jorma magjistrale mund të shkruhet me# $metodën dispenzive (shumëzuese) ? kur sasia e substancës paraqet dozën terapeutike individuale. Te kjo metodë në subscriptio duhet të shkruajmë numrin e dozave (suposteve) të cilat pastaj futen në qese (5a tales doses %r.SSSS(me germa lat.) ad sacculum). $metodën divizive (pjestuese) ? kur sasia e substancës, paraqet sasinë e përgjithshme të substancës të nevojshme për përgatitjen e të gjitha suposteve të përshkruara në recetë (d.th.ind. nr. i dozave). Te kjo metodë në subscriptio duhet të shkruajmë (5ivide in doses aequales %r.SSSS(me germa lat.) ad sacculum). %ë vend të sasisë së eksipientit mjeku mund të shkruaj edhe 8quantum satis9 (q.s.) Haq sa duhet. @akonishtë jepen të mbështjellura me letër d!lli, fole stanioli(të cilat pacienti i zhvesh para përdorimit). Globulet #ainale ($agitoria)
=lobulet vaginale janë përgatesa të dozuara barnash për aplikim vaginal. 7anë formë të rrumbullakët ose konike. =lobulet me formë vezore quhen ovula. ikurse edhe supostet edhe globulet vaginale në temperaturë të dhomës janë me konzistencë të fortë, ndërsa në temperaturë trupore shkrihen në vaginë. ;asa e një globule zakonishtë është 6.$ /.g. @akonishtë si eksipient përdoret Eut!ri Gacao, ose përzierja# =licerolPzhelatinëPujë. ;e rrugë vagjinale jepen# antiseptikët, dezinficientët, antibiotikët, substancat kontraceptive etj. Oeceta magjistrale shkruhet njejt sikurse të supostet, oficinale nuk ka ndërsa ato të gatshme quhen 4aginalettae (forma të forta medikamentoze).
012MAT E 012TA ME&$3AME+T14E !luhurat ( "ul%eres&
&luhurat janë forma farmaceutike të ngurta, që përbëhen nga grimca të një a më shumë lëndëve të përziera dhe që përdoren të pandarë ose të ndarë në doza të ve*anta. 25
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
&luhurat përfaqësojnë një nga format farmaceutike më të vjetra. ot rëndësia e pluhurave është zvogëluar, sepse në praktikë janë futur forma farmaceutike të reja si* janë tabletat, kapsulat helatinore dhe drazhetë. &ërdorimi i barnave në trajtë pluhuri bën të mundur kombinimin e shumë lëndëve dhe siguron një dozim të t!re të saktë. &luhurat janë përgatesa të qëndrueshme, në krahasim me përgatesat e lëngëta, sepse reaksionet kimike zhvillohen shumë ngadalë. 1ta përbëhen nga grimca me përmasa të vogla, kështu që treten shpejtë në lëngjet e organizmit dhe si rrjedhojë ushtrojnë një veprim më të shpejtë sesa format tjera farmaceutike të ngurta, si* janë tabletat dhe drazhetë. Tretja e shpejtë e pluhurave që përdoren nga goja, e zvogëlon rrezikun e shfaqjes së acarimeve në mukozën e aparatit tretës. &luhurat që përdoren nga goja, gëlltiten me lehtësi dhe mund të përzihen me ushqime e lëngje. &or pluhurat kanë edhe një varg të metash. 7ështu për shkak të sipërfaqes së madhe të kontaktit, ata nuk janë të qëndrueshëm. humë lëndë pranohen me vështirësi nga i sëmuri, për shkak të shijes së papëlq!eshme, dhe së fundmi për përgatitjen e pluhurave nevojitet një kohë pak a shumë e gjatë, prandaj at! ku është e mundur prej përbërësve të kët!re pluhurave përgatiten kapsula ose tableta. &luhurat mund të klasifikohen në bazë të shumë kritereve. ipas përbërjes pluhurat klasifikohen në# $ $
pluhura të thjeshtë ( pulveres simplices), që përmbajnë një lëndë ose drogë të vetme pluhura të përbërë ( pulveres compositi), që përmbajnë d! ose më shumë lëndë ose droga.
ipas mën"rës së përdorimit pluhurat klasifikohen në# $ $
pluhura për përdorim të brendshëm ( pulveres ad (pro) usum internum) ose që merren nga goja< pluhura për përdorim të jashtëm ( pulveres ad (pro) usum externum) ose që përdoren në lëkurë dhe mukoza, këta pluhura quhen edhe pudra.
ipas mën"rës së %ormulimit pluhurat klasifikohen në# $ $
pluhura të padozuar (pulveres indivisi)< pluhura të dozuar ( pulveres divisi) që jepen në doza të ve*anta, të përcaktuara.
ipas nat"rës së përshkrimit pluhurat klasifikohen në# $
pluhura magjistralë<
$ pluhura oficinalë<
ipas shkallës së imtësisë pluhurat klasifikohen në# $
pluhura të trashë ( pulveres grossus)< 26
Mr.Ph.Granit Çeku
$ pluhura industrialë.
Teknologji farmaceutike
$ $ $
pluhura të imët ( pulveres subtilis)< pluhura tepër të imët ( pulveres subtilissimus)< pluhura koloidalë ( pulveres impalpabilis)
&ër përgatitjen e pluhurave duhet të zbatohen disa operacione si# tharja, grimcimi (pluhurizimi), sitja, përzierja, dhe për pluhurat e dozuar edhe ndarja. 7ëto operacione kr!hen në kushte dhe aparaturë të ndr!shme në varësi të lëndës që përpunohet, shkallës së nevojshme të grimcimit dhe qëllimit të përdorimit të pluhurit. &luhurizimi është një operacion mekanik, me anën e të cilit materialet e ngurta, në trajtë copëzash, i nënshtrohen goditjes, thërmimit, fërkimit për të arritur në grimca të vogla, me përmasa të përcaktuara. %ë bazë të madhësisë së grimcave operacioni quhet grimcim ose thërmim kur përfitohen grimca të mëdha(deri në 'mm), dhe pluhurizim kur përfitohen grimca të vogla(më të vogla se 'mm). &luhurizimi me triturim është procesi, gjatë të cilit doreza vepron mbi materialin që ndodhet në havan me anën e fërkimit dhe të sht!pjes. &luhurizimi i det!rohet grimcimit të lëndës midis bazës së dorezës(pistilit) që bën lëvizje rrotulluese dhe fundit e pareteve të havanit. !luhurat për përdorim të brendshëm
7ëta lloje të pluhurave merren per os dhe mund të shkruhen si pluhura të pandara dhe të ndara. !luhurat e pandara
%ë këtë formë jepen vetëm barnat me veprim të dobët, dozohen me lugë (kafeje). asia e pluhurit që duhet ta merr i sëmuri përmban përafërsisht dozën terapeutike individuale të mesme të barit. asia e pluhurit që përmban ' lugë kafeje (e shprehur në gramë) varet nga pesha specifike e tij, p.sh. bismuti subnitratis (6,g), magnesii o!dum (,2g), magnesi sulfas (2,g), natrii shloridum (/,g), saccharosum (6,2g) etj. hkruhen në sasi 6,$',g, jepen në kuti ( a ad scatulam) ose ( a ad sacculum) ? nëse janë vetëm për një përdorim, ose ( a ad vitrum collo amplo) ? rrallë në rastet kur jepen sasi më të mëdha për përdorim të gjatë. %uk shtohet as vehikulum as korrigjens.
!luhurat e ndara
7ëto janë përgatesa për përdorim oral në të cilat bari dozohet me përpikëri. &luhurat me veprim të fortë dhe shumë të fortë mund të jepen vetëm në formë të pluhurave të ndara. ;asa e një pluhuri të ndarë është ,6$,2 gramë, më rralë deri ',g. 27
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
%ëse sasia e substancës aktive është ,6g shtohet një konsistuens (pluhur indiferent, si p.sh.# sakaroza që mund të shërbejë edhe si korrigjens). &ër pluhurat higroskopike si konstituens përdoret laktoza, gjithashtu laktoza është edhe si vehikulum universal. Qdo dozë e barit (të cilën i sëmuri e merr me një të pirë) paketohet në kapsula të posa*me prej letre, kapsula prej letre të parafinuar dhe kapsula prej letre të d!llosur (përdoret për pluhurat që përmbajnë substanca higroskopike, aromatike dhe volutile). ;und të jepen edhe në qeska letre. %ë recetë shkruhen '$ pluhura të ndara. Jormat magjistrale mund të përmbajnë d! metodat dispenzive dhe divizive. %ë qarkullim kr!esisht janë në formë të gatshme. !luhurat për nuhatje ( "ul%is intranasalis)
%ë këtë formë përdoret vazopresina, e cila resorbohet mirë nga mukoza e hundës, që indikohet te diabetes insipidus, në qarkullim është në formë të gatshme. &.sh. Op.# 4asopressin pulvis intranasalis 5a scatulam originalem %r. (unam) .&luhuri të nuhatet thellë -herë në ditë. !luhurat ranulateranulat ( "ul%eris granulati )
Banë kokërrza të imëta, me formë jo të rregullt, me masë .2g, për përdorim oral. ;asa bazë e granulave përbëhet nga sakaroza ose laktoza. %ë këtë formë jepen vetëm barnat me veprim të dobët dhe disa antibiotikë. %ë qarkullim vijnë si barna të gatshme, dozohen me lugë. !luhurat për përdorim të jashtëm
%ë bazë të aplikimit ndahen në#pluhura për pudrosje, pluhura për përgatitjen e tretësirave për përdorim të jashtëm dhe, pluhurat për insuflim në hapësirat nat!ror e trupore. !udrat ('onspergetia)
7anë përdorim të gjerë në dermatologji. &ërmbajnë substanca kr!esore shëruese, të cilave mund t"iu shtohet ndonjë vehikulum indiferent (poashtu në formë pluhuri). ubstancat vepruese mund të kenë veprim# adstringjent, antiseptik, dezinfektues, antimikotik, protektiv, si dhe disa antibiotikë. i vehikulum mund të përdoret talku, kaolina, amidoni, oksidi i zinkut etj..asia është 2,$ ',g. Bepen në qeskë letre ( a ad sacculum), në kuti prej kartoni ( a ad scatulam), në shishe më gr!kë të gjerë ( a ad vitrum collo amplo)$ nëse janë sterile ose për përdorim më të gjatë. %ë signaturë verejtja për përdorim të jashtëm. 28
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
%ë lëkurë pudrat aplikohen në d! mën!ra# me një copë pambuku (për pudrosje në lëkurë), me anë të kutisë me kapak të shkuar vrima$vrima (nga e cila shkundet pluhuri). %ë recetë shkruhet si magjistrale dhe e gatshme. 3apsulat medicinale ('apsulae medicinales)
7apsulat janë forma farmaceutike të ngurta, që përbëhen nga një cipë e fortë ose e butë, me trajtë e madhësi të ndr!shme dhe ku futen lëndë të ngurta, të buta ose të lëngëta, në doza të ve*anta. Gipa përbëhet nga amidoni ose helatina. %ë shumicën e rasteve kapsulat përdoren nga goja. 7apsulat që nganjëherë quhen edhe kapsula mjekësore, përdoren për të maskuar shijen dhe erën e papëlq!eshme të disa barnave, ose për ta drejtuar përthithjen e barit në nivele të ndr!shme të traktit gastrointestinal (p,sh, kapsulat e tretshme në zorrë). %johen edhe kapsula mjekësore që përdoren në zgavra të tjera nat!rore të organizmit (p.sh. kapsulat rektale, kapsulat vaginale). 7apsulat si forma farmaceutike janë të përshtatshme për disa ars!e# pacienti mbrohet nga shija dhe era e papëlq!eshme, substanca shëruese mbrohet nga ndikimi i lagështisë dhe ajrit, bari kalon pa u ndr!shuar deri në stomak, përkatësisht në zorrë, evitohet veprimi i dëmshëm i barit në dhëmbë, gojë dhe stomak, sipërfaqja e lëmuar e kapsulave e lehtëson gëlltitjen. 7apsulat varësisht nga përmbajtja e cipes ndahen në kapsula amidonike dhe kapsula helatinoze. 7apsulat amidonike ? ato përbëhen nga d! cilindra të sheshtë, me diametër pak të ndr!shëm, në mën!rë që të futen te njëri$tjetri. 7apsulat amidonike duhet të kenë trajtë të rregullt, sipërfaqe të shkëlq!eshme, buzë të plota, t"u qëndrojnë manipulimeve, të mos kenë erë dhe shije. 7ur futen në ujë ato duhet të b!mehen, të zbuten dhe pastaj të shndërrohen në një masë të butë. 7apsulat helatinore ? janë të përbëra nga një cipë me bazë helatine, të përzier me glicerol, sorbitol, sheqer ose lëndë të tjera. 7apsulat helatinore kanë epërsi, sepse me anën e t!re mund të përdoren përzierje eutektike, pluhura që përlëngësohen, vajra, barna me erë dhe shije të papëlq!eshme etj., ve* kësaj me anën e t!re mund të drejtohet edhe përthithja e barit në nivele të ndr!shme të aparatit tretës. 7apsulat helatinore mund të klasifikohen në# kapsula helatinore të buta dhe kapsula helatinore të forta.
Tabletat (Ta(ulettae)
Tabletat janë forma farmaceutike të ngurta, me trajtë cilindrike të sheshtë ose thjerre, që përftohen nga sht!pja mekanike e lëndëve vepruese, që, në përgjithësi kombinohen edhe me 29
Mr.Ph.Granit Çeku
Teknologji farmaceutike
lëndë ndihmëse. Tabletat mund të klasifikohen sipas shumë kritereve< kriteri më i rëndësishëm është ai terapeutik. $ $
$ $ $
Tabletat që përdoren nga goja, me gëlltitje (perorale)< këto tableta përthithen ose veprojnë në aparatin tretës dhe janë grupi më i rëndësishëm e më i përhapur. Tabletat që mbahen në gojë (orale)< këto tableta ushtrojnë veprim lokal në mukozën e gojës ose përthithen në këtë zonë, si* janë p.sh. tabletat që mbahen nën gjuhë (tableta sublinguale). Tableta gjinekologjike (vaginale)< që përdoren në vaginë, në trajtë tablete ose pas tretjes. Tableta oftalmologjike, që futen në qesen konjuktivale të s!rit. Tabletat parenterale, që përdoren për t"u implantuar në inde ose për t"u injektuar pas tretjes.
%jihen edhe tipa tjerë tabletash, si* janë tabletat përshkumëzuese (eferveshente), tabletat që përdoren për përgatitjen e tretësirave për përdorim të jashtëm, tabletat me veprim të zgjatur etj. %ë përbërjen e tabletave, krahas lëndëve vepruese, në shumicën e rasteve marrin pjesë edhe lëndë ndihmëse ose eksipientë, të cilat ndihmojnë në zbatimin e procesit teknologjik, në qëndrueshmërinë e kët!re formave farmaceutike dhe në *lirimin e lëndëve vepruese në organizëm. &rocesi i përgatitjes së tabletave Lëndët vepruese në përgjithësi, nuk mund të tabletohen pa shtuar edhe disa lëndë ndihmëse. &roceset themelore që përdoren për prodhimin e tabletave janë# granulimi me rrugë të njomë, granulimi me rrugë të thatë dhe tabletimi i drejtpërdrejtë. %ga këto procese ai që zbatohet gjerësisht është granulimi me rrugë të njomë. =ranulimi është operacioni, me anën e të cilit grimcat e imëta të pluhurave kristalorë ose amorfë shndërrohen në agregate pak a shumë rezistente dhe pak a shumë poroze që quhen granula. Aperacioni i granulimit mund të kr!het me rrugë të thatë, me rrugë të njomë ose me metoda të posa*me. =ranulimi me rrugë të thatë ? që quhet edhe briketim ose paratabletim, praktikohet pa shtimin e lëngjeve. Aperacioni bazohet në tabletimin e përzierjes së pluhurave në tableta të mëdha, të cilat quhen briketa. Eriketat kanë diametër të madh, rreth 2mm dhe peshë nga 2 deri g. &ër përftimin e briketave në përgjithësi shtohet një eksipient l!rësues, i cili është i mjaftueshëm për të ushtruar funksionin edhe në fazën e d!të të përfitimit të tabletave përfundimtare. =ranulimi me rrugë të njomë ? me këtë rrugë përzierja e pluhurave shndërrohet në një brumë me konsistencë të përshtatshme, duke shtuar një lëng. &astaj masa e njomë e përftuar kalohet në sitë ose makinën e granulimit, në mën!rë që të përftohen granulat, të cilat thahen dhe njëtrajtësohen, 3!
Mr.Ph.Granit Çeku
