E FSHEHTA E SUKSESIT ËSHTË TE DISH DIÇKA QE ASKUSH TJETER NUK E DI! MENAXHIMI I BIZNESIT ESHTE MENAXHIMI I SE ARDHMES NDERSA MENAXHIMI I SE ARDHMES ESHTE MENAXHIMI I INFORMACIONIT! SA ME SHUME STUDIOJMË, AQ ME SHUME E ZBULOJME PADITURINË TONË! procedurave te caktuara te perpunimit dhe analizes se te dhenave te Informacioni eshte rezultat I procedurave paraqitura ne formen me te pershtatshme per vendimarrje thjeshte por ne Informacionet e besueshme nuk bazohen ne ndjenja , emocione, intuit gjykim te thjeshte kerkime sistematike sistematike dhe dhe objektive. Kerkimi perfshine procedurat dhe teknikat per disejnim , mbledhje te te dhenave , analiz dhe prezantim te informacioneve qe perdoren per nxjerrjen nxjerrjen e vendimeve ne menaxhment informacioneve. Hulumtimi eshte nji proces hap pas hapi qe ka te bej me mbledhjen dhe shqyretimin e informacioneve. Hulumtimi behet me qellim qe te permiresojme njohur dhe te kuptuarit e botes qe na rrethon. Ai pothuaj perfshine gjetjen dhe zbulimin e diqkaje te re. Si rezultat i zhvillimit teknologjikë në fushën e komunikimeve: komunikimeve: Ndëgjojmë lajme, parashikime dhe Prognoza (Ekonomine, biznesin, politiken etj).
HULUMTIMI: A eshte bazuar ne te dhena te sigurta? • • •
Cilat metoda te hulumtimit jane perdorur? Cila ka qene mostra e hulumtimit? Cilat grupe te respondenteve jane anketuar etj.
Keto pyetje jane vazhdimisht prezente ne situatat kur behen hulumtime ne ambientin e biznesit: • Menaxheret dhe Drejtoret 1.…shume pake kohe te lire në dispozicion 2.…interesuar per hulumtime te cilat sigurojne informata …
HULUMTIMI: Mbledhjen e te dhenave, Perpunimin, Analizen e te dhenave. Qellimi: Korespondon me problemet per te cilat duhet te sigurohet pergjigje. i ntervista, observime. Hulumtimi duhet te bazohet: Literature profesionale dhe shkencore, anketa, intervista,
Publikime akademike: Libra univerzitare, Raporte profesionale, Interneti, Web-faqe qe permbajne artikuj akademik dhe publikime akademike.
Hulumtimi mund te jete: lokal, kombetar, nderkombetar (mund te kete baze teorike dhe pyetjet hulumtuese ose hipotezat bazohen ne rishikim te literatures). Hulumtimet KUALITATIVE DHE KUANTITATIVE KUALITATIV – fjale/tekst dhe te dhena ne formate JO NUMERIKE. P.sh. Motivet ose pengesat per blerjen e nje produkti dhe analizen e thelle te kesaj dukurie. Shpesh nuk kuptohen pyetjet, ka veshtirresi rreth pergjithesimit te rezultateve dhe hulumtimet mund te behen vetem per nje problem.
Mbledhja e te dhenave: Takime individuale, Anketa, Intervista. Analiza e te dhenave: Duke perpunuar materialet e mbledhura, Transkriptet, Raportet me goje ose me shkrim. KUANTITATIV (sasiore) – numra ose te dhena qe mund te transformohen ne numra. I lidhur me deshiren dhe vullnetin per te: Mesuar, Krahasuar, Interpretuar rezultatet e hulumtimit. fjale/tekst ose numer/tekst. Te dhenat fjale/tekst –
Mbledhja e te dhenave: 1. Metoden e anketimit: Kontakte personale, Telefon, Poste. 2. Interviste: Shtepi, Vend te punes, Rruge. 3. Email 4. Anketa pilote 5. Pyetesoreve Analiza e te dhenave – zhvillohet: modele dhe teknika statistikore te veqanta. Teknikat e hulumtimit kuantitativ shpesh quhen sondazhe. Teknika e hulumtimit kuantitativ zhvillohet me ane te projekteve hulumtuese: Objektivat, metodologjine, koston, afatin e realizimit, menyren e pageses, numrin e personave te pershire ne hulumtim, numrin e respondenteve. respondenteve.
Elementet e hulumtimit
Hulumtimit kuantitativ (sasior)
Hulumtimi kualitativ (cilesor)
Objektivat e projektit
I pergjitheshem: Sqarim i
Specifik: verifikon nje hipoteze, zgjidhet nje veprim
situates
Burimet dhe nevojat per informata
I pa qarte: Jo formal
I qarte: I percaktuar mire
Mbledhja e te dhenave
-
-
Pyetjet:
Te hapura
Te mbyllura: Te strukturuara
Zgjedhja
E ulet: Zgjedhje subjektive
E madhe: Zgjedhje
Analiza e te dhenave
Intiutive: Jo formale
Formale: Riprodhuese, Sasiore
Rekomandimet
Sygjerime
Zgjidhje
Objektivat e hulumtimit: Korespondojne me problemet te cilave duhet ti gjendet pergjigje. Hulumtimi: Nuk duhet te rendohet dhe Nuk duhet te paraqitet ne menyre siperfaqesore.
Metodologjia e hulumtimit perdorur gjate fazes se mbledhjes dhe analizes se te dhenave: a) Mbledhja e te dhenave – perkufizohen: variablat qe do te shqyrtohen, Konceptet qe do te studjohen, Motivet, Qendrimet, Besnikerin ndaj brendit, Pritja ndaj konsumatoreve etj., zgjedhja dhe percaktimi i personave qe do te perfshihen ne hulumtim, Vendi, Data, Pagesat e parashikuara, Kohezgjatja, Instrumentet e mbledhjes se te dhenave (intevistat, anketat, bisedat personale, anketat online etj.), Menyra se si behet mbledhja e te dhenave (ne shtepi, me telefon, e-mail etj.), Mosha etj. b) Analiza e te dhenave: e te dhenave te mbledhura, analiza statistikore, perpunimi elektronik, transkriptimi, leximi etj. Veglat te cilat perdoren per mbledhjen e te dhenave: Pyetesoret (questionnare), Intervistat (interwies). Kostoja: varet nga metodologjia e perdorur gjate hulumtimit dhe nga madhesia e zgjedhjes. Afati i realizimit te hulumtimit – Hulumtimi kualitativ dhe kuantitativ kanë pothuajse afat mesatar te njejte te realizmit. Hulumtimi
Hulumtimit kuantitativ (sasior)
- Percaktimi i objektivave
1 – 8 jave
Hulumtimi kualitativ (cilesor)
- Hulumtimi ne teren - hulumtimi personal fizik
3 – 6 jave
2 – 3 jave
- me poste
5 – 8 jave
3 – 4 jave
- me telefon
1- 4 jave
1 – 2 jave
- email
1 – 3 dite
1 – 3 dite
Analiza e te dhenave
1 – 4 jave
1 – 2 jave
Pergatitja e raportit
1 – 3 jave
-
Koha e pergjithshme
1 – 6 jave
1 – 6 jave
FAZAT E NJE PROCESI KERKIMOR: Çeshtja qe trajtohet ne nje process kerkimor, Gjetja e teorive ekzistuese dhe kerkimi i literatures, Percaktimi i Hipotezave, Zgjedhja e tipit (Dizajnit) te kerkimit, Zgjedhja e metodes se mbledhjes se te dhenave, Zgjedhja e metodes se analizes se te dhenave, Interpretimi i rezultateve duke e ballafaquar me hipotezat, Raportimi i gjetjeve. Percaktimi i Hipotezave 1. Çeshte hipoteza? - Hipoteza e nje studiuesi eshte nje deklarate lidhur me marredhenien ndermjet dy apo me shume variablave gje e cila lejon matjen apo manipulimin e ketyre variablave (Graziano& Raulin). 2. Çfare duhet te kete nje hipoteze? Lidhje e qarte positive/negative, Cila lidhet me ke? Lidhje me qellimin e studimit, Te zhvillohet para se te mblidhen te dhenat. 3. Nje studim mund edhe te mos kete hipoteza: Kerkim eksplorues – Arsyetim induktiv (nisemi nga fakte te reja dhe kalojme ne ide te pergjithshme, gjenerim I teorive te reja. Vleresimi deduktiv - studiuesi e ka nje nje teori te mirezhvilluar tek e cila bazohet per parashikim duke formuluar hipotezen dhe me pas ben testimin e saj). Zakonisht behet nje miks I ketyre dy vleresimeve. E rendesishme eshte qe te dizenjohet nje kerkim ne menyre te tille qe ti pergjigjet qarte çeshtjes se kerkimit dhe kerkuesi ta dije qe ne fillim para se ai/ajo te mbledhe te dhenat se si ato do te analizohen.
FAZAT E PROCESIT TE HULUMTIMIT - Hulumtimi eshte nji process hap pas hapi qe ka te bej me mbledhjen dhe shqyretimin e informacioneve. HULUMTIMI KA TË BËJË ME: Mbledhjen e te dhenave, Perpunimin, Analizen e te dhenave. HULUMTIMET DO TË JENË: KUALITATIVE DHE KUANTITATIVE KUALITATIV – fjale/tekst dhe te dhena ne forma te JO NUMERIKE. Mbledhja e te dhenave: Takime individuale, Anketa, Intervista Analiza e te dhenave: Duke perpunuar materjale te mbledhura, Transkriptet, Raportet me goje ose me shkrim. KUANTITATIV(sasiore) – numra ose te dhena qe mund te transformohen ne numra. Mbledhja e te dhenave: Metoden e anketimit, Kontakte personale, Telefon, Poste, Interviste, Shtepi, Vend te punes, Rruge, Email, Anketa pilote, Pyetsoreve. Analiza e te dhenave – zhvillohet: modele dhe teknika statistikore te veqanta. Teknika te hulumtimit kuantitativ shpesh quhen sondazhe. Çeshte hipoteza? Hipoteza e nje studiuesi eshte nje deklarate lidhur me marredhenien ndermjet dy apo me shume variablave gje e cila lejon matjen apo manipulimin e ketyre variablave.
FAZAT E PROCESIT TË HULUMTIMIT Procedura hulumtuese: Hulumtimi shkencor si proces komunikimi, Hulumtimi shkencor si proces për zgjidhjen e problemeve. (Përkufizimi i përafërt i problemit hulumtues, Faza përgatitore e hulumtimit, Projektimi i hulumtimit, Zhvillimi i instrumenteve, Realizimi i hulumtimit, Përpunimi dhe analizimi i të dhënave, Shkrimi i raportit hulumtues). Procedura metodologjike • Hulumtimi shkencor paraqet një proces që përbëhet nga zgjidhja e problemeve të shumëllojshme intelektuale, nder personale dhe praktike. Kërkimori shkencor më shpesh është definuar si aktivitet që synon zgjidhjen e problemeve njohëse (qëllimi është arritja deri te dituria), por, në të njëjtën kohë, hulumtimi është edhe aktivitet social - proces komunikimi ndërmjet subjekteve të ndryshme të përfshirë në process (procesin e kërkimit). Në këtë kuptim, hulumtimi shkencor mund të vështrohet si: proces komunikimi, dhe si proces i zgjidhjes së problemeve. Hulumtimi shkencore si proces komunikimi • Studimet shkencore domosdoshmërish duhet të përfshijë një numër të aktorëve (sidomos ato hulumtime që bazohen në mostrën kërkimore) dhe nënkuptojnë zgjidhjen e shumë problemeve praktike dhe ndër personale. • Në hulumtim shkencor pjesëmarrës janë : porositësi, hulumtuesi, intervistuesi dhe I intervistuari. Një aktor mund të ketë një ose më shumë role dhe secili rol mund të ketë një ose më shumë aktorë. Për efikasitetin e studimit vendimtar është ndërveprimi (interaksioni), d.m.th. komunikimi mes aktorëve të ndryshëm të cilët bartin (interpretojnë) rolet në hulumtim. • Porositësi ja komunikon problemin hulumtuesit(përcakton problematikën në bazë të së cilës hulumtuesi përpilon një skemë ideore (konceptuale). • Hulumtuesi organizon punën në planifikimin dhe organizimin e hulumtimit (përpilon skicën ideore), zhvillon dhe teston instrumentet kërkimore dhe përgatitën ekzaminuesit për punët me të anketuarit (p.sh. harton Manual për ekzaminuesin). • Ekzaminuesi vendosën kontakte me të anketuarit, i motivon ata që të marrin pjesë në hulumtim dhe jep udhëzime (përpiqet të siguroj procedurë standarde të testimit). I anketuari pranon pjesëmarrjen në studim dhe vepron sipas udhëzimeve të marra nga ekzaminuesi (plotëson pyetësorin, zgjidh testin, etj.). • Ekzaminuesi i dorëzon materialin e mbledhur hulumtuesit (pyetësorët e mbushur, protokollet e intervistave, etj.) • Hulumtuesi i përpunon të dhënat dhe porositësit i ja komunikon gjetjet (rezultatet) dhe konkluzionet e hulumtimit, i formulon rekomandimet për zgjidhjen e problemit (Harton Raportin e Hulumtimit). • Porositësi ndërmerr masat e rekomanduara dhe së bashku me hulumtuesin shqyrton efektet e masave të ndërmarra. • Hulumtuesi fillon nga detyra e projektit, analizon të gjitha konsekuencat (pasojat) e saja teorike, metodologjike dhe financiare për të përpiluar një skicë fillestare (draft fillestar). Skica fillestareparaqet një dokument i cili përcakton se të dyja palët bien dakord (porositësi dhe hulumtuesi) mbi atë se cili është objekti i hulumtimit, i cilit karakter do të jetë hulumtimi, cilët janë efektet e pritshme, koha, çmimi i hulumtimit, etj.
Roli i skicës konceptuale është që të mënjanojë çdo keqkuptim të mundshëm në komunikim ndërmjet hulumtuesit dhe porositësit (në lidhje me atë se çfarë është object i hulumtimit, cili është afati i realizimit të hulumtimit, cili është çmimi, etj.).Projekti hulumtimit përpilohet në bazë të skicës fillestare dhe përfshin përkufizimin (definimin) e të gjithë elementeve më të rëndësishme të hulumtimit: lënda e hulumtimit, qëllimet (objektivat), detyrat, metodat dhe teknikat e hulumtimit, definimin e mostrës, parashtrimin e hipotezave dhe kështu me radhë.
Hulumtimi shkencore si proces për zgjidhjen eproblemit • Në esencë veprimtaria kërkimore është aktivitet për arritjen deri te njohuritë e reja ose zgjidhjen e problemeve teorike ose praktike. Parë në këtë mënyrë , hulumtimin mund ta definojmë si proces për zgjidhjen e problemet të njohurisë dhe praktike. Ky proces ka faza të caktuara të përbashkëta: Fazat e procesit për zgjidhjen e problemeve njohëse dhe/ose praktike (d.m.th. të hulumtimit) 1. Përcaktimi i kornizës së problemit të hulumtimit Identifikimi i problemit dhe marrja e vendimit për hulumtim 2. Faza përgatitore Puna në bibliotekë dhe në terren 3. Dizajni (projektimi) i hulumtimit. Formulimi i problemit dhe hipotezave, specifikimi i metodave dhe teknikave (harton skicën ideore dhe dizajnon projektin hulumtues). 4. Zhvillimi i instrumenteve Pyetësorët, shkallët matëse, testet, protokollet... 5. Realizimi i hulumtimit Organizimi i hulumtimit, sigurimi i kushteve standarde për regjistrimin e të dhënave përmes instrumenteve (Pyetësorët, shkallët matëse, testet, etj.) 6. Përpunimi dhe analiza e të dhënave Rregullimi i përgjigjeve të marra, përpunimi statistikor, analiza e të dhënat të marra. 7. Shkrimi i Raportit hulumtues Interpretimi i rezultateve (gjetjeve), nxjerrja e konkluzioneve, shkrimi i raportit, rekomandimeve etj
Përkufizimi i kornizës së problemit hulumtues Kur studiuesi gjendet përpara një problemi kognitiv(njohës) ose praktik që duhet të hulumtohet, ai përballet me pyetjen se cilës fushë shkencore më të afërt problemi i takon.Të përcaktohet korniza e problemit nënkuptojmë të identifikojmë fushën shkencore brenda të cilës problemi ka kuptim dhe domethënie të caktuar. Kështu që, fusha shkencore e afërt në të cilën është i vendosur problem bëhet kontekst teorik,konceptuale dhe metodologjik I hulumtimit të problemit. Për shembull. Nëse është fjala për sjelljen e një individi në punë, - ajo (sjellja) mund të jetë lëndë (subjekt) e hulumtimit e disiplinave të ndryshme shkencore: biologji, mjekësi, sociologji, psikologji, etj. Nëse bëhet fjalë përsjellje konfliktuoze , atëherë problemi ngushtohet në psikologji ose eventualisht në Sociologji varësisht prej asaj nëse nxitësin (shkakun) e kësaj sjellje e kërkojmë te një individ ose në rrethinën e tij. Nëse për shembull. shkaqet e sjelljes konfliktuoze I kërkojmë te një individ atëherë psikologjia do të jetë konteksti ynë teorik, konceptual dhe metodologjik për studimin e problemit të dhënë. Me fjalë të tjera, gjithçka që deri më tani ka dhënë teoria e personalitetit bëhet konteksti i jonë teorik, konceptual dhe metodologjik në të cilën vendosim hulumtimin tonë.
FAZA PËRGATITORE E HULUMTIMIT • Fazapërgatitore e hulumtimit përfshin njohjen e dukurisë (fenomenit) që dëshirohet të hulumtohet dhe realizohet në tre drejtime kryesore:rishikimi i literaturës relevante profesionale dhe shkencore; njohja e drejtpërdrejtë në terren me llojet e ndryshme të fenomenit që është objekt i hulumtimit;përcaktimi i kushteve materiale të nevojshme për realizimin e hulumtimit. Me fjalë të tjera, faza përgatitore përfshin: (1) punë në biblioteka, (2) punë në terren, dhe (3) hartimi i skicës ideore të hulumtimit. PUNA NË BIBLIOTEKË • Përfshin mbledhjen e informacioneve mbi studimet e mëparshme të problemeve të njëjta ose të ngjashme, rezultatet e këtyre studimeve, metodat dhe instrumentet e përdorura të hulumtimit dhe ngjashëm. Shkenca është sistem i njohurive që vazhdimisht mbi ndërtohet dhe prandaj, edhe hulumtimi ynë duhet të fillojë nga ajo që shkenca tashmë ka zbuluar dhe vërtetuar (shih parimin: njohuri shkencore sistematike). • Deri te literatura e nevojshme është më lehtë për tu arritur duke përdorur: (a) katalogun e bibliotekës (në katalogun e bibliotekës njësitë e bibliotekës së pari janë të klasifikuara sipas fushës shkencore dhe në kuadër të tyre në degë dhe fusha tematike), (b) Bibliografi (bibliografitë përpilohen për një periudhë të caktuar, fusha dhe lëndë shkencore), ( c) revista me referencë (zakonisht përmbajnë përmbledhje që siguron qasje të shpejtë në përmbajtjen e punimit), (d) interneti, etj. Drejtpërdrejtësia e burimeve të informacionit 1. Burimete rendit të parë (burimet primare) janë burimet më të drejtpërdrejta të informacionit. Shembuj të këtyre burimeve janë veprat origjinale, të cilat paraqesin pasqyrë të hulumtimit nga ana e vetë autorit dhe ato botohen në revista dhe anale shkencore. 2. Burimet e rendit të dytë (burimet sekondare) janë më pak të drejtpërdrejtë nga burimet primare dhe janë të përgatitura mbi bazën e tyre. Shembuj të këtyre burimeve janë analet, që mundësojnë një pasqyrë të shpejtë në ndonjë fushë dhe sintezë të punimeve primare. 3. Burimet e rendit të tretë(burime terciare) janë burime të hartuara mbi bazën e burimeve sekondare. Shembull i këtyre burimeve janë librat, që paraqesin një sintezë si të burimeve primare ashtu edhe të atyre sekondare të informacionit. Lexuesi prej librave shpesh merr informacione të dorës së tretë, d.m.th. burimi primar është "I filtruar" nëpërmjet interpretimit të autorit të artikullit të shqyrtuar dhe autorit të librit. 4. Burimet e rendit të katërt. Për shembull, artikujt e revistave përmbajnë pasqyrë të përmbajtjes së librave. 5. Burimet e rendit të pestë. Diskutimi i informacioneve të rendit të katërt, përshembull: diskutimi me një kolegë. PUNA NË TERREN - I mundëson hulumtuesit që të njoftohet në mënyrë të drejtpërdrejtë me rrethanat natyrore të manifestimit të fenomeneve që është lëndë e studimit. Puna në terren mund të përfshijë diskutime me ekspertë (Ata që kanë qasje të mirë mbi problemin), qasje në të dhënat lokale, shqyrtimi i dukurisë në kushtet natyrore dhe ngjashëm.
Hartimi i skicës ideore të hulumtimit - Skica ideore duhet të përgjigjet në tre pyetjet themelore: 1. çfarë do të jetë lëndë dhe problem I hulumtimit, 2. si do të realizohet hulumtimi, 3. cilat janë supozimet materiale për realizimin e hulumtimit. •
Hulumtuesi përcakton problemin, qëllimin dhe detyrat e hulumtimit dhe me këtë tregon mënyrën se si ai e ka kuptuar problemin që e ka theksuar porositësi, dhe si duket ai problem kur formulohet me termat shkencore.
QASJET E MUNDSHME METODOLOGJIKE • Përshkruhen metodat, teknikat dhe instrumentet që duhet të ndërtohen dhe përdoren në hulumtim. Parashikohet madhësia e mostrës dhe vëllimi i hulumtimit (popullimi). KOHA, STAFI DHE MJETET E NEVOJSHME • Parashikohen aktivitetet themelore hulumtuese, korniza kohore e tyre dhe mjetet e nevojshme për realizimin e aktiviteteve. DUKE PASUR PARASYSH QËLLIMIN E SAJ, QË TË LARGOJ DYKUPTIMËSITË POTENCIALE NË KOMUNIKIM MESPOROSITËSIT DHE HULUMTUESIT, SKICA IDEORE DUHET TË JETË E SHKRUAR SHUMË QARTË, THJESHT DHE NË MËNYRË MAKSIMALE E QARTË. SKICA IDEORE NUK DUHET TË JETË E DETAJUAR , PASI AJO ËSHTË BAZË PËR PËRPILIMIN E DETAJUAR TË PROJEKTIT KËRKIMOR.
DIZAJNI I HULUMTIMIT – Dizajnimi (projektimi) i hulumtimit është një proces gjatë të cilit studiuesi merr vendime për të gjitha çështjet e rëndësishme në lidhje me realizimin e hulumtimit. Çdo projekt në një farë mënyre është unik, origjinal por edhe tipik, karakteristik për një ll oji të caktuar dhe lloj të hulumtimit. ZHVILLIMI I INSTRUMENTEVE - Pasprojektimit të hulumtimit kalohet në krijimin e instrumenteve të hulumtimit. Që të vëzhgohet dhe regjistrohet një dukuri e caktuar është e nevojshme që të zhvillohen apo të adoptohen instrumentet ekzistuese për grumbullimin e të dhënave (pyetësorë, teste, shkalla matëse të vlerësimit, protokolle të intervistimit, etj). REALIZIMI I HULUMTIMIT - Te hulumtimet e mëdha përpara realizimit final kryhen hulumtime preliminare (paraprake). Hulumtimet paraprake realizohen me një mostër prej 5% deri në 10 % të madhësisë së mostrës së planifikuar për hulumtimin përfundimtar dhe ka funksionet: (1) që te testoj instrumentet kërkimore, dhe (2) që të kontrolloj organizimin hulumtues. Përpunimi dhe analiza e të dhënave - Pas realizimit të hulumtimit, të dhënat futen në një bazë të dhënash të përgatitur paraprakisht dhe fillimisht analizohen në mënyrë statistikore dhe pastaj analizohen në mënyrë logjike. Të dhënat e mbledhura vendosen në raport me hipotezën e propozuar, me cilën gjë ajo konfirmohet (pranohet) ose refuzohet. Analiza statistikore dhe mënyrat e analizës statistikore do të shqyrtohen në kapitujt e më vonshëm.
Raporti zakonisht ka një strukturë të caktuar logjike të përmbajtjes: • Emërtimi (identifikimi) i raportit - titulli i raportit ; emri dhe mbiemri I hulumtuesve dhe I bashkëpunëtorëve nëse ka pasë, emri i plotë i institucionit ku Hulumtimi është realizuar; Përmbledhje (Rezyme) prej 150 deri në 300 fjalë; lista e fjalëve kyçe; Përpunimi dhe analiza e të dhënave • Hyrje – korniza edefinimittë problemit; theksimi i qëllimit të përbashkët dhe pritjet nga kërkimi; • Lënda e hulumtimit - Përcaktimi i saktë i përmbajtjes së hulumtimit,definimii nocioneve themelore, parashtrimi I hipotezave kërkimore; • Procedura e hulumtimit - shpjegimi i zgjedhjes së metodave dhe teknikave hulumtuese të përdorura për mbledhjen dhe përpunimi e të dhënave; • Përfundimet e hulumtimit - Pjesa më e madhe përfshin një paraqitje sistematike dhe analizë të rezultateve të hulumtimit; diskutimi dhe interpretimi i gjetjeve (rezultateve); • Gjetjet e hulumtimit - pjesë në të cilën paraqiten dhe diskutohen konkluzionet e përgjithshme dhe specifike kërkimore; • Literatura; Shtojca (Anekse). ANALIZA E TË DHËNAVE - Për të prodhuar tregues statistikor permes të cilëve nxjerren përfundime cilësore për dukurinë e studiuar. • Analiza statistikore statike: hulumtimi I dukurisë në një moment të caktuar. • Analiza dinamike: hulumtim I idukurisë në përkohë;ndryshimi I variablave/ Ndryshoreve në përkohë Qëllimi I analizës së të dhënave është që: TË OFROJË INFORMACIONE LIDHUR ME ELEMENTET E PROBLEMIT. DETYRAT E PËRFSHIRA NË DEFINIMIN E PROBLEMIT: Diskutimet me vendimmarrësit, Intervistat me ekspertët e industirsë, Analiza e të dhënave sekondare, Hulumtimet Kualitative. Shtatë C-të e bashkëveprimit Bashkëveprimi mes vendimmarrësve dhe hulumtuesve duhet të karakterizohet nga 7C -të:
1. Komunikimi(Communication) 2. Bashkëpunimi(Cooperation) 3. Besueshmëria(Confidence ) 4. Sinqeriteti(Candor) 5. Afërsia(Closeness) 6. Vazhdimësia(Continuity) 7. Kreativiteti(Creativity) TË DHËNAT PRIMARE DHE SEKONDARE Të dhënat primare dalin nga hulumtuesi për nevojat e veçanta të adresimit të problemit që studiojmë. Mbledhja e të dhënave primare përfshin të gjashtë hapat e procesit të hulumtimeve të Bbiznesit Të dhënat sekondare janë të dhëna të cilat janë mbledhur më p arë për qëllime tjera nga problemi që studiojmë. Këto të dhëna mund të gjenden shpejtë dhe lirë.
Te dhenat Sekondare - janë statistika jo të mbledhura prej studimit aktual por prej studimeve që kanë patur tjeter qëllim Te dhena Primare - te mbledhura prej kerkuesit per zgjidhjen e problemit qe ka ne dore.
NJË KRAHASIM MES TË DHËNAVE PRIMARE DHE SEKONDARE: Të dhënat primare: Të dhënat sekondare: Qëllimi i grumbullimit për problemin që studiojmë Për probleme tjera Procesi i grumbullimit Përkushtim i madh Shpejtë & lehtë Kostot e grumbullimit Të larta Relativisht të ulëta Koha e grumbullimit E gjatë E shkurtë
PËRDORIMET E TË DHËNAVE SEKONDARE: Identifikimi i problemit, Definimi më i mirë i problemit, Zhvillimi i një qasje ndaj problemit, Formulimi i një dizajni të përshtatshëm hulumtues (për shembull, duke identifikuar variablat kyç), Përgjigjia e pyetjeve të caktuara hulumtuese dhe testimi i disa hipotezave, Interpetimi më preciz i të dhënave primare. KRITERET PËR VLERËSIMIN E TË DHËNAVE SEKONDARE: Specifikat & Metodologjia, Gabimet & Saktësia, Aktualiteti, Objektiva, Natyra, Siguria, Çështjet, Metoda e grumbullimit të të dhënave, norma e përgjigjes, kualiteti & analiza e të dhënave, teknika & madhësia e mostrës, dizajni I pyetësorit, puna në terren. Kontrollimi i gabimeve në qasje, dizajn të hulumtimit, mostër, analizë, grumbullim dhe raportim të të dhënave, Intervali kohor mes grumbullimit & publikimit, frekuencës së përditësimeve.
Pse janë grumbulluar të dhënat? Definimi i variablave kyç, njësive matëse, kategorive të përdorura, marrëdhënieve të studiuara. Ekspertiza, kredibiliteti, reputacioni & besueshmëria e burimeve. • Të dhënat duhet të jenë të besueshme, të vlefshme, & të përgjithësueshme për problemin. • Saktësia vlerësohet duke krahasuar të dhënat nga burime të ndryshme. • Të dhënat e cenzusit përditësohen nga firmat. • Objektivat përcaktojnë relevance e të dhënave • Rregullimi i të dhënave për të rritur dobinë e tyre. • Të dhënat duhet të mirren nga burime origjinale.
Te dhenat Sekondare - Nëse ata e sigurojnë këtë informacion nëpërmjet regjistrave të brendshëm, i mbledhur për arsye të tjera apo prej statistikave të botuara. Te dhena Primare - Nëse Ndermarrja XXXXX mbledh informacion mbi Karakteristikat demografike mbi blerësit e YY produktit për të përcaktuar se kush blen madhësi të ndryshme të produktit YYYY. Llojet e te dhenave sekondare: Te brendshme, Te jashtme. Te brendshme: Faturat dhe raportet e brendshme Te jashtme: Shoqatat, udhezuesit, kerkimet kompjuterike online, metodat e vezhgimit. Metodat e vezhgimit: vezhgimi I strukturuar dhe I pastrukturuar
Te dhënat sekondare • AVANTAZHET - Perfitimiet ne kosto dhe kohe ndihmojne ne formulimin me te mire te problemit, sugjerojne metoda te permiresuara apo te dhena per nje lidhje me te mire me problemin dhe ose sigurojne te dhena krahasuese nepermjet te cilave te dhenat primare mund te interpretohen me mire. • DISAVANTAZHET - Ato nuk perputhen plotesisht me problemin ne fjale. Ka problem me saktesine e tyre. Te dhena te disponueshme, Te dhena nga sondazhet, statistikate studimet e qeverise/industries, Dokumentacioni e dosjet e kompanise, Publikime per Industrine/tregtine e te ngjashme. Duhet te jeni te kujdesshem per: Besueshmerine e burimit, Qendrimin e mundshem te influencuar te burimit/agjentit qe ka mbledhur informacionin, Vjetersine e mundshme te te dhenave , Aplikueshmerine e te dhenave per qellimin specifik actual. Të dhënat sekondare mund të mos përputhen me problemin për tre arsye: Njësia matese, Përcaktimi i klases, Saktesia e publikimit. Të dhënat sekondare mund të sigurohen nga: Një burim primar, Një burim sekondar. INFOUSA: KËTU, ATJE, GJITHANDEJ – InfoUSA (w ww.infousa.com) tregton grupe të të dhënave të veta në forma të ndryshme, përfshirë shërbime profesionale online (LEXIS-NEXIS dheDIALOG), shërbime të përgjithshme online (CompuServe dhe Microsoft Network), Internet (sisteme kërkimi), dhe në CD-ROM. Databaza në të cilën të gjitha këto produkte janë të bazuara përmbajnë informacion në 113 milion lista vendbanimesh shtëpiake dhe 14 milion lista të bizneseve, deri më 2003. Këto të dhëna verifikohen me mbi 16 milion telefonata çdo vjet. Produktet që dalin n ga këto databaza përfshijnë shitjet e realizuara, lista të adresave, doracakë të bizneseve, si dhe ofrimin e të dhënave në internet. KLASIFIKIMI I DATABAZAVE TË KOMPJUTERIZUARA: Databazat e kompjuterizuara, Online Internet OffLine, Databaza bibliografike, Databaza numerike, Databaza me tekst të plotë, Databaza të doracakëve, Databaza për qëllime special. Burimet eksternale sekondare të publikuara • Udhëzuesit - Një burim i shkëlqyer i informacionit standard ose të përsëritur, I dobishëm përidentifikimin e burimeve tjera të rëndësishme tëdoracakëve, shoqatave tregtare dhepublikimeve tregtare, Një prej burimeve të para që hulumtuesit duhet të konsultojnë • Doracakët - I dobishëm për identifikimin e individëve apo organizatave qëgrumbullojnë tëdhëna specifike, Të dobishme në gjetjen e informacionit mbi një temë të caktuar në botime të ndryshme. Klasifikimi i databazave të kompjuterizuara • Databazat bibliografike përbëhen nga citimet e artikujve. • Databazat numerike përmbajnë informata numerike dhe statistikore. • Databazat me tekst të plotë përmbajnë tekst të plotë të dokumenteve – burimi i të cilave janë të përfshira në databazë. • Databazat e doracakëve ofrojnë informacion mbi individët, organizatat dhe shërbimet. • Databazat për qëllime speciale ofrojnë informacione të specializuara.
TË DHËNAT PRIMARE rRrallehere te dhenat sekondare mund te paraqesin nje zgjidhje te plote te problemit.Kerkuesi ne menyre logjike do te kthehet tek te dhenat primare ne rast se te dhenat sekondare jane te vjeteruara per kohe apo nuk jane te plota mjaftues LLOJET E TË DHËNAVE PRIMARE QË MBLIDHËN ZAKONISHT: Karakteristikat Demografike / Socioekonomike, Karakteristikat psikologjike / Stili I jetes, Qëndrimet / Opinionet, Dijenia / Njohurite, Synimet, Motivimi, Sjellja. Karakteristikat Demografike / Socioekonomike: Mosha, Arsimimi, Punesimi, Statusi martesor, Gjinia, Te ardhurat, Klasat sociale. Karakteristikat psikologjike / Stili i jetes: Atributet/karakteristikat e individit, Tiparet, agresiviteti, miqesia, solidarizimi, ndikimet, Zakonet e sjelljes. Qendrimet/Opinionet: Qendrimet – Preferenca, Prirjes, Veshtrimit apo ndjenjes drejt nje fenomeni Opinionet – shprehje verbale te qendrimit Dijenia / Njohurite: Njohja për një problem te veçante psh efektivitetit te reklamës ne revista, Rikujtimi pa ndihme, Rikujtimi me ndihme, Njohja. Synimet - mblidhen nëpërmjet te pyeturit për te treguar se cila nga situatat te mëposhtme përshkruan planet e tyre ndaj një produkti apo shërbimi te ri: Përfundimisht do ta blija, Ndoshta mund ta blija, I pavendosur, Ndoshta nuk do ta blija, Përfundimisht nuk do ta blejë. Sjellja: Sjellja e blerësve, Sjellja e përdorimit. MËNYRAT BAZË PËR MARRJEN E TË DHËNAVE PRIMARE: Komunikimi, Observimi, Shumanshmëria, Shpejtesia dhe kostoja, Objektiviteti dhe siguria. Metodat e komunikimit - Strukturimi dhe Maskimi: Pyetesor të strukturuar / të pamaskuar, Pyetesorë të pastrukturuar dhe të pamaskuar, Pyetsoret e pastrukturuar dhe të maskuar, Pyetsoret e strukturuar dhe të maskuar (Shoqerizimi i fjaleve, Plotesimi i fjalive, Tregimi i historive), Pyetsorë të klasifikuar sipas mënyrës së administrimit, Një intervistë personale, Intervista nëpërmjet telefonit, Intervista me postë. Metoda e intervistes ose e anketes: Intervista nepermjet telefonit, Pyetsori nepermjet postes, Intervistat e konbinuara, Intervista e thelle, Intervistat grupore (Grupet e konsumatoreve, Grupet e shitoreve, Grupet e bashkesive familjare, Grupet Nielsen, Grupet e TV-shikuesit). SUKSESI I JUAJ NË JETË NUK MBËSHTETET NË AFTËSINË TUAJ TË THJESHTË PËR NDRYESHIME. ËSHTË I BAZUAR NË AFTËSINË TUAJ PËR NDRYESHIME MË SHPEJTË SE SA KONKURRENCA JUAJ, KONSUMATORET DHE BIZNESI. • HULUMTIMI KUALITATIV - TE DHENAT QE MBLIDHEN GJATE HULUMTIMEVE KUALITATIVE ZAKONISHT
SHPREHEN ME FJALE DHE JO ME SHIFRA DHE KETO FJALE BAZOHEN NE VEZHGIME INTERVISTA APO NE DOKUMENTE.
HULUMTIMI KUALITATIV OBJEKTIVI: Te sigurohet te kuptuarit cilesor te aresyeve dhe motiveve te problemit ZGJEDHJA: Numer i vogel I ratseve jo perfaqesuese MBLEDHJA E TE DHENAVE: E pastrukturuar ANALIZA E TE DHENAVE: Jostatistikore REZULTATI: Zhvillimi I te te kuptuarit
• PER HULUMTIMET SASIORE – KUANTITATIVE TE DHENAT MBLEDHEN PREJ INDIVIDVE DUKE U
ZBATUAR NJI QASJE E STANDARDIZUAR KU PERDOREN PYETESORET ,INTERVISTAT E STRUKTURUARA DHE TESTET KU KETA INDIVID PERFAQESOJNE MOSTREN PREJ POPULLATES SE PERGJITHESHME . • NE MENYR QE TE KEMI NJI STUDJIM TE MIRE DUHET QE OBJEKTIVAT TE JENE SPECIFIKE DHE MATSHME , MOSTRA E ZGJEDHUR PER HULUMTIM DUHET TE JET E PERSHTATSHME , PYETESORET DHE TESTET DUHET TE JENE TE VLEFSHME , ANALIZAT E PERSHTATSHME DUHET TE ZBATOHEN NE MENYRE QE TE ARRIHEN OBJEKTIVAT DHE REZULTATET DUHET TE RAPORTOHEN SAKTESISHTE.
HULUMTIMI KUANTITATIV OBJEKTIVI:Te kuantifikohen te dhenat dhe te pergjithesohen rezultatet nga zgejdhja ne interes te popullimit • ZGJEDHJA: Numer i madh i rasteve perfaqesuese • MBLEDHJA E TE DHENAVE: Strukturuar • ANALIZA E TE DHENAVE: Statistikore • REZULTATET: Rekomandohet nje kurs final I veprimit •
KLASIFIKIMI I TEKNIKAVE KUALITATIVE TE HULUMTIMIT: GRUP FOKUS, INTERVISTA, TEKNIKA PROJEKTIVE. Anketimi I grupit eshte forme e mbledhjes se informacionit ku anketuesi pyet ndersa te anketuarit pergjigjen gjegjesishte grupi pergjigjet ne pyetje te parashtruara. •Intervista e thelle eshte e gjate e pastrukturuar dhe e drejtperdrejte pra fytyr per fytyr ku I anketuari pyetet nga intervistuesi I shkathte per ti zbuluar motivet,ndjenjat mendimet qendrimet lidhur me qeshtjen. •Teknika te projekteve jane intervistimi I terthorte I pastrukturuar qe enxite respodentin qe ti projekton qendrimet,motivet,ndjenjat e tyre lidhur me qeshtjen e cila shqyrtohet. Kerkimet sasiore jane kerkime te cilat behen me perdorimin e kerkimit te strukturuar me moster te popullimit pertefituar matje te sjelljes,motiveve dhe qendrimeve. •Vrojtimi eshte process I te vrojtuarit dhe evidencimit te fakteve ose ndodhive paparashtrimin e pyetjeve personave,sjelljet e te cileve percillen. •Anketimi personal paraqet komunikimin e drejtperdrejt e ndermjet anketuesit dhe te anketuarit me çras te anketuesi parashtron pyetje ndersa I anketuari pergjigjet. KLASIFIKIMI I TEKNIKAVE KUANTITATIVE TE HULUMTIMIT ANKETIMI – Interviste Personale:(te besueshme,te lehta,ka norme te larte pergjigjeje,kane kosto te larte), Interviste telefonike: (e besueshme,e lehte,pak e kushtueshme,hidhen direkt te dhenat ne kompjuter nga itervistuesi…), Interviste me poste: (norme e ulet pergjigjeje,por behen perpjekje per tarritur kete norme…), Intervisteme email: (ska kosto,ka norme te ulet
pergjigjeje,por mund te korrigjohet…)
• •
VROJTIMI EKSPERIMENTI PYETESORI - Nje teknike e strukturuar permbledhje ne te dhenave qe konsiston ne nje seri pyetjesh te shkruara ose te thena,te cilat kerkojne pergjigje.
Procesi I dizenjimit te pyetesorit: Specifikohet informacioni I kerkuar, Specifikohet tipi I pyetesorit dhe metoda e administrimit, Percaktohet foma e pergjigjes per çdo pyetje, Percaktohet permbajtja e pyetjeve individuale (ne menyre te tille qe te kapercehet paaftesi dhe jo vullneti I atyre qe pergjigjen, Percaktohet struktura e pyetjes dhe formezohet mefjale ajo, Percaktohet sekuenca e pyetjeve, Percaktohet forma dhe paraqitja fizike e pyetesorit, Para testohet pyetesori. Dizenjimi I pyetesoreve - Shume pyetesore deshtojne se ose bejne pyetje te gabuara ose pyesin nepermjet nje pyetje te sakte por te ndertuar ne menyre te gabuar. Çfare duhet te kihet parasysh kur ndertohet nje pyetesor: Duhet te kete pyetje qe lidhen me njera tjetren dhe te ket sekuence logjike, Te jete sa me I shkurter I mundshem, Pyetjet duhet te jene te shkrurtra,te thejshta, pakeqkuptime,te lehta per tu kuptuaretj. Shprehje sa me neutrale, Formulimi me kujdes tek pyetjet personale, Mos dhenia e paralajmerimit qe ne fillim te pyetjes, Shmangia e pyetjeve hipotetike, Shmangia e pyetjeve te hapura, Kryerja e nje “proces piloti” para fillimit te vrojtimit, Shmangia e pyetjeve qe trajtojne dy çeshtje brenda tyre, Shmangia e pyetjeve qe perfshijne negativitet brenda tyre, Shmangia e termave teknike, Mos berja e pyetjeve qe i stermundojne te intervistuarit ne memorizimin e gjerave. Edhe pyetesori me i mire nuk do te marre pergjigje nga çdo i intervistar sepse: Nuk i kuptoje pyetjet, Kane aresye personale, Nuk dine te pergjigjen, Thjesht refuzojne te pergjigjen. VEZHGIMI (OBSERVIMI) - Regjistrohen tipet e sjelljes se njerezve, objekteve dhe ngjarjeve ne menyre sistematike per te siguruar informacionin ne li dhje me fenomenin e interesit. • Observuesi nuk pyet apo komunikon me njerezit qe observohen. • Informacioni mund te regjistrohet gjate kohes qe ndodh ngjarja ose per ngjarje te ndodhura me pare • Kush observohet, Çfare aspekti Observohet, Kur observohet, Ku observohet?
EKSPERIMENTI - perdoret per studimin e mearredhenieve shkak- pasoje. • Kuptimi shkencor i shkakesise (I fjalise “X shkakton Y”) – X eshte nje numer i mundshem qe shkakton Y – Ndodhja e X ben ndodhjen e Y me te mundshme (x eshte nje shkak probabilitar i Y) – Nuk mund te provojme qe X definitivisht eshte shkak i Y. Me se shumti mund te deshmojne qe X eshte shkak i Y. PERKUFIZIMI I KONCEPTEVE Variabel i pavarur : Variabla qe mund te manipulohen , efektet e te cileve maten dhe krahasohen. Njesite qe testohen: individe, organizata, ose te tjera entitete, pergjigjet e te cileve si variabla te pavarur ekzaminohen. Variabla te varur: jane variabla qe masin efektin e variablave te pavarur ne njesine e testimit. Variabla te jashtem: jane variabla te ndryshem nga ato te pavarurit, qe ndikojne pergjigjen e njesive te testimit (keto variabla mund te ngaterrojne variablin e varur i cili matur ne kete ndikim mund te dobesoje ose te zhvleresoje vlefshmerine e rezultateve te eksperimentit). Experiment: kemi te bejme me eksperiment kur kerkuesi manipulon nje ose me shume variabla dhe mat efektin e tyre ndersa kontrollon efektin e variablave te jashtem. Dizajni eksperimental: eshte kompleti i procedurave qe specifikojne njesite e testimit dhe si keto njesi ndahen ne nenzgjedhje homogjene, çfare variablash te pavarur duhet te manipulohen, çfare variablash te varur duhet te maten, dhe si mund te kontrollohen variablat e jashtem.
VLEFSHMERIA DHE BESUESHMERIA
VLEFSHMERIA: Nje matje eshte e vlefshme per aq kohe sa variabiliteti ne rezultate ndermjet objekteve reflekton ndryshimin e vertete te karakteristikave qe maten. E shohim saktesine e matjes duke pare tre tipe validitetesh: 1. Vlefshmeri parashikuese (ne vleresojme vlefshmerine e matjes si parashikues i disa karakteristikave te individit psh. Provimi GMAT) Percaktohet nga korelacioni ndermjet matjes dhe kriterit (kur korelacioni eshte i madh thuhet se ka vlefshemri parashikuese, psh. Notat ne MBA) 2. Vlefshmeria e permbajtjes, fokusohet ne pershtatshmerine me te cilen karakteristika kapet nga matja. (veshtire kjo sepse eshte ceshtje gjykimi), por duhet percaktuar mire ceshte variabli. (psh “kenaqesia ne pune” te kete vlefshmeri ne permbajtje duhet te perfshije cdo aspekt) 3. Vlefshmeria e konstruktit lidhet me pyetjen: “ a mat ne realitet instrumenti ate çfare ne synojme te matim? “ Çfare menyre formulimi, konceptesh ose trajtimesh perkufizojne rezultatin e arrit ur ne test? Nje matje me vlefshmeri te forte ne konstrukt duhet te jete e pershtatshme, por nje matje e pershtatshme jo gjithmone ka vlefshmeri te konstruktit. Psh nje matje vertet mund te perdoret per te matur diçka, por kujdes mos matesh diçka te ndryshme nga ajo qe ti shpresoje te matje. BESUESHMERIA : Ngjashmeria e rezultateve te siguruara nga matje te pavarura por te krahasueshme te te njejtit objekt quhet Besueshmeri. Besueshmeria eshte indeks perputhshmerie( korelacioni ndermjet dy matjeve te te njejtit koncept kur bejme te njejten matje ) Vlefshmeria eshte ( korelacioni ndermjet dy matjeve te te njejtit koncept edhe kur metodat qe perdoren jane te ndryshme) Besueshmeria eshte kusht i nevojshme por jo i mjaftueshem per vlefshemrine. Besueshmeria eshte me e lehte per t’u matur se vlefshmeria, prandaj dhe kerkuesit e theksojne vleren e besueshmerise.
ZGJEDHJA - Qëllimi i kërkuesit është të arrijë në konkluzione për popullimin. Zgjedhja e cila duhet të jetë sa më përfaqësuese e popullimit, për të cil in kërkuesi synon përgjithësimin e rezultateve. (“Validiteti i jashtëm” lidhet me faktin se sa gjetjet e studimit mund të përgjithësohen për elementët përtej nivelit të
studimit. ) Permasa e zgjedhjes: është e lidhur me përmasën e efektit dhe me fuqinë e g jykimit statistikor. Zgjedhjet e mëdha kanë fuqi të mjaftueshme statistikore për të testuar në mënyrë sasiore marrëdhëniet ndërmjet variablave; ndërkohë që zgjedhjet e vogla nuk e kanë këtë fuqi. 1. Zgjedhjet probabilitare (Zgjedhje e rastit e thjeshtë, sistematike, ne seri) 2. Zgjedhjet Jo-probabilitare (Metodat e përshtatshme, Zgjedhja me kuota, Zgjedhja e qëllimshme (gjykuese), Zgjedhja Top- bore) BURIMET E MUNDSHME TE GABIMIT
GABIMI TOTAL - Ndryshimi midis vleres reale te mesatares variablit te interesit ne popullim dhe vleres mesatare te vrojtuar ne projektin e kerkimit. GABIMI TOTAL: • GABIMI I RASTIT I ZGJEDHJES - Gabimi qe ndodh kur zgjedhja e realizuar eshte nje perfaqesim jo perfekt i popullimit ne lidhje me çeshtjen qe trajtohet. • GABIMI JO I ZGJEDHJES - Gabime qe i atribuohen burimeve te ndryshme nga zgjedhja. Mund te jene te rastit ose jo te rastit. • GABIM I PERGJIGJEVE - Gabime qe vijne nga te intervistuarit qe pergjigjen, por japin pergjigje te pasakta ,. dhe pergjigjet e tyre jane keqkoduar ose keq analizuar. • GABIMI JO I ZGJEDHJES • GABIM JO I PERGJIGJEVE - Disa nga elementet e zgjedhjes nuk pergjigjen. •
MBLEDHJA DHE PERPUNIMI I TE DHENAVE: Qellimi i te dhenave, Pershkrimi i te dhenave qe duhen per realizimin e qellimit, Konsultohen te dhenat sekondare sa te vlefshme jane ato, Percaktohet popullimi dhe kuadri i zgjedhjes per te dhenat primare, Zgjidhet metoda e zgjedhjes dhe permasat e saj, Identifikohet zgjedhja e pershtatshme, Dizenjohet pyetesori ose metodat e tjera te mbledhjes se te dhenave, Realizohet studimi pilot nga ku dalin problemet, Trajnohen intervistuesit, vrojtuesit ose eksperimentuesit, Mblidhen te dhenat, Realizohet follow-up, rikontaktimi me ata qe nuk pergjigjen, Pergatiten te dhenat dhe hidhen ne soft, Perpunohen, analizohen dhe interpretohen rezultatet. ANALIZAT E THJESHTA - LLOJET E STATISTIKAVE Statistika pershkruese - deskriptive: perdor metodat grafike dhe numerike per te permbledhur dhe paraqitur informacionin qe prmban nje seri te dhenash. Qellimi nuk eshte pergjithesimi. Statistika inferenciale: perdor te dhenat e zgjedhjes per te bere vleresime, parashikime, ose eprgjithesime te tjeraper nje seri me te madhe te dhenash (popullimi), qe ndihmojne ne vendimmarrje. Per shkak te karakterit deshmues, ekziston gabimi, ndaj flasim per interval besimi, nje matje e sigurise se deshmise. Statistika e marredhenieve: perdor te dhenat e zgjedhjes per te matur shkallen e marredhenis ndermjet dy apo me shume variablave. Edhe ketu ka karakter deshmues, ekziston gabimi, ndaj flasim per interval besimi. ANALIZAT SHUME PERMASORE - Teknikat multivariabel lejojne te analizohen dy apo me shume variabla ne te njejten kohe, Analiza regressive, Analiza faktoriale, MANOVA, etj. SHKALLET E MATJES SE VARIABLIT Popullimi: Teresia e elementeve qe i intereson studiuesit. Zgjedhja: Nje pjese e elementeve te popullimit. Variabli: Karakteristike e perbashket e elementeve (sasiore e cilesore). Vrojtimi: Teresi a e te dhenave per nje element. Shkalla e matjes: Shkalla e informacionit qe mbart variabli, dhe lidhet me analizen e metejshme te tij. Shkalla e matjes nominale: Shrehet ne numer, simbole, germa etj qe tregojne grupin ne te cilin ben pjese elementi, Shkalla e matjes e zakonshme (ordinale): ka vetite e shkalles nominale por ka kuptim renditja e elementeve, Shkalla e matjes intervalore: Shprehet ne numra qe mbartin sasi, ka kuptim veprimi i mbledhjes dhe zbritjes por jo i shumezimit dhe pjestimit , Shkalle e matjes ne forme raporti: Ka vetite e shkalles se matjes intervalore, por ka kuptim edhe veprimi i shumezimit dhe i pjestimit. • • • • •
RREGULLA TE PERGJITHSHME PER PYETESORET: Pyetjet duhet gjihmone te kene lidhje me çeshtjen e kerkimit, Percakto qarte çfare ti duhet te dish, Vere veten ne poziten e atij qe pyetet dhe si do ti pergjigjeshe ti kesaj pyetjeje. RREGULLA SPECIFIKE KUR DIZENJOHEN PYETJET – Shmangia e termave me disa kuptime ne pyetjet qe drejtohen, Shmangia e pyetjeve te gjata, Shmangia e pyetjeve qe trajtojne dy çeshtje brenda tyre, Shmangia e pyetjeve shume te pergjithshme, Shmangni pyetjet ‘qe udheheqin”, Shmangia e pyetjeve qe permbajne dy pyetje, Shmangia e pyetjeve qe perfshijne negativitet brenda tyre, Shmangia e termave teknike, Mos berja e pyetjeve qe i stermundojne te intervistuarit ne memorizimin e gjerave. PYETJET SKICE - trajtohen kur te itervistuarit I paraqiten disa skenare dhe ata pyeten si do te kishin vepruar sipas skenareve perkates.
INSTRUMENTET PËR MBLEDHJEN E TË DHËNAVE - GABIMET MË SERIOZE NUK JANË KUR REZULTATET NXIRREN NGA PËRGJIGJET E GABUARA. GJËJA MË E KEQE ËSHTË PARASHTRIMI I PYETJEVE TË GABUARA (Peter Drucker). Instrumente per mbledhje te te dhenave kuptojmë të gjitha mjetet per mbledhjen e te dhenave dhe te informacioneve te cilat perdoren gjate zbatimit te kerkimeve ne teren. Instrumentet jane te llojllojshme, dallohen pernga pamja apo permbajtja, por perher duhet te jene ne funksion te metodes se zbatuar te kerkimeve. INSTRUMENTET SIPAS LLOJIT DHE METODES SE HULUMTIMIT I KLASIFIKOJME NE: • •
INSTRUMENTET PER VROJTIM - formulari per vrojtim dhe instrumentet e ndryshme teknike audiovizuele per regjistrim te cilat perdoren gjate zbatimit te metodes se vrojtimit. INSTRUMENTET PER ANKETIM - PYETESORI ANKETUES - Prandaj perpiluesit e instrumenteve duhet te kene dituri te gjera profesionale , te njohin metodologjine e hulumtimit , psikologjine, sociologjine, statistiken etj.
INSTRUMENTET PËR VROJTIM – Instrumentet per vrojtim jane mjetet te cilat I perdorin per mbledhje te te dhenave gjate vrojtimit.Instrumentet per vrojtim jane formulari dhe instrumentet e ndryshme teknike dhe audiovizuele. Prandaj varesishte nga instrumenti I perdorur vrojtimet I ndajme ne vrojtimin personal dhe vrojtimin teknik. Kur perdorim formularin per vrojtim bejme vrojtimin personal, mirepo, kur vrojtimi behet me ane te instrumenteve teknike te cilat kane sistem te parapare te shenimit dhe evidencimit te ngjarjeve sipas mundesise teknike, magnetofoni, kamera, audiometri me makin llog. PYETESORI ANKETUES –KUPTIMI DHE RENDESIA - Pyetesori anketues eshte instrument themelore dhe kryesore I anketimit I cili perdoret per regjistrim dhe mbledhje te te dhenave primare. Me pyetesor anketues kuptojme instrumentin e prbere prej nji varg te pyetjeve te formuluara dhe te renditura te cilat I parashtrohen te anketuarit dhe prej hapsires per pergjigje te cilat i regjistron anketuesi ne anketimin personal dhe te anketimit me telefon, kurse te anketimi me poste dhe anketimi elektronik pergjigjet i regjistron vet i anketuari. Perpilimi I pyetesorit anketues eshte faza me rendesi e procesit hulumtues ne biznes , sepse hulumtimi eshte aq I mire sa jane mire te formuluara pyetjet. Prandaj cilesia e te dhenave te mbledhura varet direkt nga cilesia e pyetesorit anketues. Perpilimi I pyetesorit eshte me teper shkathtesi se sa shkence dhe ne kete raste vie ne shprehje pervoja kerkimore dhe kreativiteti. Prandaj eshte shume me rendesi se si jane formuluar pyetjet ne cilen forme dhe me cilat fjale. Cili eshte shkaku i gabimeve ne hulumtim biznesi: • Hartimi joadekuat I pyetesorit-74% • Interpretimi I keq-57% • Mostra joadekuate – 52% • Metodat joadekuate statistikore-44% • Prezantimi I rezultateve qe nuk bazohen ne fakte-41%.
Qellimi I perdorimit te pyetesorit anketues eshte qe te siguroi mbledhje te te dhenave me vendosjen te komunikimit ndermjet hulumtuesit dhe respodentit. Pyetesori kur perdoret i ka kater qellime: 1. Te siguroje informacione te sakta nga respodenti 2. Te siguroje perberje te pranueshme te pyetesorit 3. Te siguroje forme standarde ne te cilen faktet, komentet dhe qendrimet munde te paraqiten 4. Pyetesori e ndihmone procesimin e te dhenave TIPET E PYETSORVE ANKETUES - Ne hulumtime ne biznes jane te njohura tri lloje te pyetesorve: Pyetesori i pasrukturuar, Pyetesori i strukturuar, Pyetesori gjysem i strukturuar. PROCESI I NDERTIMIT TE PYETESORIT: Percaktimi i informacionit te kerkuar , Percaktimi i llojit te pyetesorit dhe formes se komunikimit me te anketuarin, Percaktimi i permbajtjes se seciles pyetje (Sa eshte e nevojshme pyetja? A eshte e mundur ne vend te nji pyetje te behen me shume pyetje? A do te munde te pergjigjet i anketuari ne pyetje te parashtruara? A deshirone i anketuari te pergjigjet?), Percaktimi I formes se pyetjes dhe pergjigjes (Pyetjet e mbyllura dhe Pyetjet e hapura, Pyetje te perziera, Pyetjet me dy pergjigje, Pyetjet me shume pergjigje), Formulimi i pyetjeve kuptimi dhe parimet , Percaktimi I renditjes se pyetjeve, Percaktimi I pamjes se jashtme te pyetesorit , Shqyrtimi dhe permiresimi I pyetesorit , Testimi pilot-paratesti . • Pyetjet me shkalle qendrimi - Qdohere pyetjet duhet te formulohen me fjale te thjeshta dhe te kuptueshme, • Pyetje te hapura, • Pyetje te mbyllura, • Pyetjet me dy pergjigje – dihotome, • Pyetjet me shum pergjigje. –
Per nji renditje me te mire te pyetjeve ne pyetesorin anketues munde te sherbehemi me TEKNIKEN E
HINKES. Permbajtja e pyetesorit anketues zakonishte zberthehet ne grupe dhe nengrupe te pyetjeve te cilat kane renditje logjike.Keshillohet te fillohet me permbajtje te zgjeruar dhe pastaj te orjentohemi ne fusha te ngushta dhe pyetje detaje. Ky parim I shtrimit te pyetjeve eshte I njohur me emrin teknika e hinkes si hinka e cila ka gryke te gjere dhe dalje te ngushte. Pamja e jashtme e pyetesorit ka rendesi mjaft te madhe per suksesin e pyetesorit, sikurse qdo produkt me ambalazh te mire qe perjetohet me mire se sa ai me ambalazh te keq. Testimi pilot eshte testi I pergaditur qe e provojme ne nji njisi te vogel te atyre anketuesve te cilet kemi menduar ti anketojme. FAQJA E PARE DUHET TE PERMBAJE: • Emrin, Telefonin - e ndermarrjes e cila I kryen hulumtimet • Titulli - ”Pyetesori anketues per” • Permbajtja dhe qellimi - te paraqitet shkurte • Shenja dalluese - e cila sherben per identifikimin e pyetesorit Pyetjet I paraqesim me numra me qellim te orjentimit dhe perpunimit te pyetjeve.
EKSELENCE ËSHTË KUR GJËNË E ZAKONSHME E BËJMË NË NJË MËNYRË TË PAZAKONSHME ( Booker Washinton).
MBLEDHJA E TE DHENAVE - eshte nder fazat me te rendesishme te procesit te hulumtimit,sepse plani me I mire kerkimore , mostra e shkelqyeshme e zgjedhur munde te deshtojne plotesisht ne qoftse mbledhja e te dhenave nuk realizohet me saktesi . Pra nuk duhet nenqmuar mbledhjen e te dhenave
perkatesishte punen ne teren qe rezultatet te jene te sakta dhe te besueshme. Me shprehjen puna ne teren sipas terminologjise kerkimore kuptojme: mbledhjen e te dhenave primare jasht ndermarrjes, pra ne teren perdallim nga shprehja “kerkimet ne tavoline” , te cilat I
perdorim per mbledhjen e te dhenave sekondare , pra te dhenat brenda ndermarrjes.
SUBJEKTET NE METODEN E ANKETIMIT - Meqe metoda e anketimit eshte forma ma e shpeshte e mbledhjes se te dhenave , ne kete metode marrin pjese keto subjekte: • • •
Anketuesi I anketuari (Respodenti) dhe Kontrollori - mbikqyresi
PERZGJEDHJA E ANKETUESVE - Anketuesi duhet perzgjedhur nga radhet e atyre personave te cilet jane ne gjendje te punojne ne kushte qe I diktone natyra e punes se anketimit. Personat qe me shumti angazhohen jan studentet dhe te tjere. Ata para se gjithash duhet te kene keto aftesi, shendet te mire dhe kondicion fizik, komunikim, pamje te mire, gjinia, arsimimi, pervoja. Ne qdo projekt kerkimore ne mbledhjen e te dhenave ne terren kryesisht i kemi drejtperdrejt dy pjesmarres: anketuesin dhe te anketuarin - si pjesmarres te terthorte: kontrollorin e punes ne terren. Keshtu raportet ndermjet tyre kane rendesi ne suksesin e mbledhjes se te dhenave. Raporti ndermjet tyre duhet te karakterizohet me bashkpunim dhe dhenje te raportit per punen e bere. RREGULLAT THEMELORE PER KRYERJEN E ANKETIMIT: Sigurimi I pyetesorit, Trajnimet-aftesimet, Ndihma e kontrollorit, Ndihma e kontrollorit, Mos I anketo shoket ose te njohurit, Zbatimi I procedurave dhe udhezimeve nga studjimi, Perfundimi I detyres me kohe, Efiçenca ne pune-shpejtesia dhe cilesia, Hetimi I qartesise se pergjegjes. SITUATA NE TE CILEN ZHVILLOHET ANKETIMI - Anketimi qe kryen anketuesi eshte me rendesi te madhe per kerkimin. Mirepo, qe te jete mostra representative, eshte me rendesi qe anketimi te behet sipas planit te mostres, qe ndikojne edhe disa faktore:
•
Faktori kohe Faktori vend-hapsire Respodenti I kualifikuar
•
Kundershtimi” shume I zene”
• •
SITUATA NE TE CILEN GJENDET ANKETUESI - Praktika tregon se respodenti duhet te anketohet I vetem, sepse prania e personave tjere ndikon ne pergjegjet e respodentit. • • • • • •
Anketuesi I kualifikuar Pyetja e pyetjes Mos e uhdheqni ne pergjigje respodentin Mos te jeni negative Regjistrimi I pergjigjeve origjinale Regjistrimi I pergjigjeve orgjinale
UDHEZIMET PER PUNE ANKETUESVE - Udhezimet per pune anketuesve rendom perfshijne disa qeshtje te cilat jane: • • • • •
Si te behet kontakti I pare me te anketuarin Si te parashtrohen pyetjet nga pyetesori anketues Si te nxitet I anketuari ne dhenjen e pergjigjeve Si te shenohen pergjigjet Si te perfundon biseda
GABIMET NE MBLEDHJEN E TE DHENAVE - Saktesia e te dhenave qe sigurohet ne projektin hulumtues varet nga disa aktivitetet te ndervarura: se pari - duhet te jene te artikuluara qellimet kerkimore, se dyti - duhet te jet bere disajnimi I sakte, se treti - teknikat e sakta te mostrimit dhe procedurat doemos duhet te jene perdorur, se katerti - te dhenat duhet te jene te mbledhura mire dhe, se fundi - te dhenat duhet te analizohen saktesishte. PERPUNIMI I TE DHENAVE - Marrja e pergjigjeve te sakta ne pyetjet e parashtruara ne fillim te hulumtimit eshte qellimi I cdo hulumtimit qe behet. Puna e kerkuesit ne procesin e hulumtimit eshte shume interesante sepse me perpunimin analize te te dhenave dhe interpretim te rezultateve arrijne te informacionet, ne baze te te cilave ka filluar procesi kerkimore. Fazat e perpunimit te te dhenave jane: Kontrollimi logjik, Kodimi. Tabelimi i te dhenave - Kontrollimi logjik I te dhenave eshte I nevojshem dhe behet si kontroll I punes se anketuesve dhe te bashkpunetorve tjer ne procesin e punes ne teren por edhe si kontroll I pergjegjeve te te anketuarve. Me kontrolle logjik nenkuptojme procesin procesin e vertetimit te teresise, konsekuences dhe lexueshmeris se te dhenave si dhe pergaditjen e tyre per kodi dhe bartje ne memorjen e kompjuterit. Kontrollimi I kujdeseshem logjik I te dhenave e lehteson punen e kodimit te te dhenave qe pason pas kontreollit logjik. Kontrolli me I mire logjik eshte te behet ne teren kur menjiher pas anketimit ose vrojtimit kontrollori e kryne kontrollen.
KODIMI I TE DHENAVE - Kodimi eshte procedur e bashkangjitjes se numrave ose shkronjave te dhenave te ndryshme. Kodimi te dhenat e mbledhura I shendrron ne simbole, ne numra te rendomte, ne menyre qe te tabelohen dhe numrohen. Kodimi eshte I domosdoshem nese deshirojme te dhenat ti plotesojme ne kompjuter , pra ne kete rast duhet qe qdo kategorie ti jepet shifer e veqante numer shkronje ose ndonji shenje. Gjate kodimit duhet respektuar dy rregulla kryesore te tij, e para teresine e kodimit ku duhet te parashifen te gjitha pergjigjet e mundeshme. E dyta, eleminimi reciprok dhe pavaresia, dmth, se pergjigjet duhet te jene te koduara ashtu qe te mos ekzistoje dilema se me cilin kod te shenohet pergjigje. TABELIMI I TE DHENAVE – Hulumtuesit pasi e bejne kontrollen logjike te te dhenave dhe kodimin sigurojne inpute – informacione bruto qe rezultojne ne informacione te tabeluara per pergjigje ne pyetje kerkimore. Me kete input, hulumtuesi saktesisht I pershkruan rezultatet e projektit. Tabelimi I thjeshte perfshine llogaritjen e nje ndryshoreje. Tabelat e perbera perfshijne dy ose me shume ndryshore te cilat mirren ne shqyrtim njekohesisht.
