A s Neill - Summerhill [eBook Pl]

A. S. NEILL

SUMMERHILL

Wydawnictwo: Tytuł oryginału: Data wydania oryginału: Autor: Tłumaczenie: Projekt okładki: Redakcja: Korekta: Wersja cyfrowa: Korekta wersji cyfrowej:

Almaprint Katowice 1991 Summerhill 1960 Alexander Sutherland Neill Barbara Białecka Magdalena Kosterska-Singer Ewa Kosowska Roma Konarska [-] [-]

2

OD WYDAWCY Książka ta, któr ą z prawdziw ą przyjemnoś ci cią oddajemy w Twoje r ęce, mogła ukaza ć się między innymi dzi ęki  ż yczliwoś ci ci i pomocy pp. Bogusława Raszewskiego, Alicji Ś lą zak, Magdy Kosterskiej-Singer Kosterskiej-Singer i Romy Konarskiej. Kontrowersyjna, to prowokuj ąca, to zachwycaj ąca, nieodparcie wci ągająca i uczciwa, pełna humoru i gorzkiej nieraz prawdy – nie jest bynajmniej zbiorem poucze ń i nakazów.  Mo żna nie we wszystkim zgadza ć się z Autorem, mo żna nawet w ogóle si ę z nim nie zgadza ć –  nie sposób jednak zignorowa ć przesłania ksi ążki – gł ębokiego i bezwarunkowego szacunku dla dziecka. Trudno przy tym nie zastanowi ć się nad sobą. Po tej lekturze ka żdy z nas będzie chyba trochę inny – mo że odrobin ę lepszy, bardziej siebie ś wiadomy. wiadomy. Powinien j ą przeczyta ć nie tylko nauczyciel nauczyciel czy rodzic, ale ka żdy myś lący człowiek.  Na szczęś cie, cie, było i jest na ś wiecie wiecie miejsce dla ludzi, „którym si ę jeszcze chce”. Ż   yj, jak  chcesz – i pozwól  ż yć innym. Tak jak chc ą. To wcale nie takie łatwe. Mo że więc, na pocz ątek, chocia ż sobie wzajemnie nie przeszkadza przeszkadza ć? Od czego ś przecie ż trzeba zacz ąć.

Wasze dzieci nie s ą waszymi dzieć  mi. To synowie i córki  ż ycia, powołane dla niego samego. samego. One nie s ą z was, lecz tylko przez was.  I mimo  że są z wami, nie nale żą do was.  Mo żecie je obdarza ć  waszą miło ś  cią , ale nie waszymi waszymi my ś lami, lami,  Bo mają one własne my ś li. li.  Mo żecie ofiarować  dom ich ciałom, ale nie duszom,  Bo dusze ich mieszkaj ą w domu jutra, którego nie mo żecie nawiedzić  nawet w marzeniach.  Mo żecie starać  się być  jak one, ale nie usiłujcie wymóc na nich, aby one były jak wy.  Bo  ż ycie nie postę puje wstecz, ani nie zwleka pozostaj pozostaj ą c przy dniu wczorajszym. wczorajszym.  Jeste ś  cie jak cię ciwy łuku, przez które wasze dzieci dzieci wyrzucane wyrzucane s ą jak strzały  ż ywe.

Kahlil Gibran “The Prophet” 

3

SPIS TREŚCI Tytułem wstę wstępu..................... pu ............................................ .............................................. .............................................. .............................................. ..................................... .............. 6 CZĘŚĆ I – SZKOŁA SUMMERHILL

Idea Summerhill Summerhil l ........................................... .................................................................. .............................................. .............................................. ..................................... .............. 7 Przyjrzyjmy się się Summerhill................................ Summerhill....................................................... ............................................... ............................................... ........................... .... 11 Kształcenie w Summerhill a kształcenie standardowe ............................................. ................................................................. .................... 16 Dalsze losy absolwentów Summerhill ........................................... .................................................................. .............................................. ......................... 19 Prywatne lekcje w Summerhill ........................................... .................................................................. .............................................. ................................... ............ 21 Samorzą  Samorzą d.......................................................... d................................................................................. .............................................. .............................................. ............................... ........ 26 Koedukacja.......................................................... Koedukacja................................... .............................................. .............................................. ............................................... ............................ .... 31 Praca...................... Praca ............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ............................................... ............................ .... 32 Zabawa ............................................. .................................................................... .............................................. .............................................. .............................................. ......................... 33 Teatr ............................................. .................................................................... .............................................. .............................................. ............................................... ............................ .... 35 Taniec i muzyka ........................................... .................................................................. .............................................. .............................................. ................................... ............ 37 Sport i gry................................................. gry........................................................................ .............................................. .............................................. ....................................... ................ 38 Raport inspektorów rzą  rzą du du brytyjskiego ............................................. .................................................................... ........................................... .................... 39 Uwagi do raportu inspektorów Jej Królewskiej Moś Mości............................................................. ci................................................................. .... 44 Przyszłość Przyszłość Summerhill........................................ Summerhill............................................................... ............................................... ............................................... ........................... .... 45 CZĘŚĆ II – WYCHOWANIE DZIECKA

Zahamowane dziecko.......................................... dz iecko................................................................. ............................................... ............................................... ........................... .... 48 Niezahamowane dziecko..................................... d ziecko............................................................ ............................................... ............................................... ........................... .... 52 Miłość Miłość i akceptacja................................... akceptacja.......................................................... .............................................. .............................................. ....................................... ................ 59 Lęk ............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. .............................................. ............................... ........ 61 Poczucie niż niższoś szości a wyobraź wyobraźnia ............................................ ................................................................... .............................................. ............................... ........ 66 Pęd niszczycielski ............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. ............................... ........ 67 Kłamstwo ............................................. .................................................................... .............................................. .............................................. ........................................... .................... 70 Odpowiedzialność Odpowiedzialność..................... ............................................ .............................................. .............................................. .............................................. ............................... ........ 73 Posłuszeń Posłuszeństwo a dyscyplina ............................................ ................................................................... .............................................. ....................................... ................ 74 Nagrody i kary ............................................. .................................................................... .............................................. .............................................. ................................... ............ 78 Wypróż Wypróżnienia i trening czystoś czystości ............................................ ................................................................... .............................................. ............................... ........ 82 Jedzenie ............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. .............................................. ......................... 84 Zdrowie i sen........................................ sen............................................................... .............................................. .............................................. ........................................... .................... 87 Czystość Czystość i ubranie ............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. ............................... ........ 87 Zabawki............................................................ Zabawki..................................... .............................................. .............................................. .............................................. ............................... ........ 89 Hałas................................................. Hałas........................................................................ .............................................. .............................................. .............................................. ......................... 90 Maniery ............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. .............................................. ......................... 91 Pienią  Pienią dze dze .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ........................................... .................... 93 Humor .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. .............................................. ......................... 94

4

CZĘŚĆ III – SEKS

Postawy wobec seksu .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ......................... 96 Kształcenie seksualne ............................................. .................................................................... .............................................. ............................................. ...................... 102 Masturbacja .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ..................................... .............. 104 Nagość Nagość....................... .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ............................................. ...................... 107 Pornografia.................... Pornografia ........................................... .............................................. .............................................. .............................................. ......................................... .................. 108 Homoseksualizm .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ............................. ...... 109 Rozwią  Rozwią złość złość,, nieś nieślubne dzieci i aborcja ............................................ ................................................................... ......................................... .................. 110 CZĘŚĆ IV – RELIGIA I MORALNO ŚĆ

Religia .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ............................................. ...................... 111 Nauczanie moralne........................................... mo ralne.................................................................. .............................................. .............................................. ............................. ...... 114 Wywieranie wpływu na dziecko ............................................. .................................................................... .............................................. ............................. ...... 117 Przeklinanie, brzydkie wyrazy..................... wyrazy ............................................ .............................................. .............................................. ................................. .......... 119 Cenzura ............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. ............................................. ...................... 120 CZĘŚĆ V – PROBLEMY DZIECI

Okrucień Okrucieństwo i sadyzm ........................................... .................................................................. .............................................. ............................................. ...................... 123 Przestę Przestępczość pczość ........................................... .................................................................. .............................................. .............................................. ..................................... .............. 124 Kradzież Kradzież ........................................... .................................................................. .............................................. .............................................. ............................................. ...................... 126 Przestę Przestępczość pczość młodocianych....................................... młodocianych.............................................................. .............................................. ......................................... .................. 129 Leczenie dziecka .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ............................. ...... 132 Droga do szczęś szczęścia cia....................... .............................................. .............................................. ............................................... ............................................... ........................... 134 CZĘŚĆ VI – PROBLEMY RODZICÓW

Miłość Miłość i nienawiść nienawiść .............................................. ..................................................................... ............................................... ............................................... ........................... 137 Rozpieszczanie dziecka.................................... dziecka........................................................... .............................................. .............................................. ............................. ...... 139 Siła i autorytet .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ................................. .......... 140 Zazdrość Zazdrość ........................................... .................................................................. .............................................. .............................................. ............................................. ...................... 144 Rozwód ............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. ............................................. ...................... 146 Rodzicielski niepokój....................................... n iepokój.............................................................. .............................................. .............................................. ............................. ...... 147 Rodzicielska świadomość wiadomość i zrozumienie ........................................... .................................................................. ......................................... .................. 150 CZĘŚĆ VII – PYTANIA I ODPOWIEDZI

Na tematy ogólne ............................................. .................................................................... .............................................. .............................................. ............................. ...... 155 Na temat Summerhill .............................................. ..................................................................... .............................................. ............................................. ...................... 157 Na temat wychowania ............................................. .................................................................... .............................................. ............................................. ...................... 161 Na temat seksu ............................................. .................................................................... .............................................. .............................................. ................................. .......... 168 Na temat religii........................................................ religii............................................................................... .............................................. ............................................. ...................... 170 Na temat psychologii .............................................. ..................................................................... .............................................. ............................................. ...................... 171 Na temat uczenia .............................................. ..................................................................... .............................................. .............................................. ............................. ...... 173

5

TYTUŁEM WSTĘPU W psychologii nie ma mą  mą drych. drych. Od czasu, gdy oż ożywił ją  ją geniusz geniusz Freuda, zaszła daleko; lecz pozostaje nadal nauką  nauką  nową  nową , która kreś kreśli mapę mapę nieznanego kontynentu. Za pięć pięćdziesi dziesią  ą t lat nasza dzisiejsza ignorancja najpewniej wywoła uś uśmiech u psychologów. Odką  Odką d opuś opuściłem szkolnictwo i zają  zają łem łem się się psychologią  psychologią  dziecka, miałem do czynienia z dzieć dziećmi wszelkiego rodzaju – podpalaczami, złodziejami, kłamcami, dzieć dziećmi moczą  moczą cymi cymi się się nocą  nocą  i dzieć dziećmi łatwo wpadają  wpadają cymi cymi w złość złość.. Lata intensywnej pracy z nimi przekonały mnie, że wiem stosunkowo niewiele o siłach motywują  motywują cych cych do życia. Jednakż Jednakże jestem przekonany, że rodzice, którzy zajmowali się się jedynie własnymi dzieć dziećmi, wiedzą  wiedzą jeszcze jeszcze mniej. Ośmielam się się wię więc zwracać zwracać do nich, ponieważ ponieważ uważ uważam, że dziecko staje się się trudne niemal zawsze w wyniku niewłaś niewłaściwego postę postępowania w domu. Czym zajmuje się się psychologia? Proponuję Proponuję odpowiedź odpowiedź: „leczeniem”. Lecz jaki to rodzaj leczenia? Ja nie chcę chcę być być wyleczony z tego, że lubię lubię pomarań pomarańczowy i czarny kolor; nie chcę chcę też też być być wyleczony z palenia czy tego, że lubię lubię napić napić się się piwa. Żaden nauczyciel nie ma prawa do leczenia dziecka z robienia hałasu na perkusji. Jedyne leczenie, które powinno się się praktykować praktykować, to leczenie nieszczęś nieszczęścia. cia. Trudne dziecko to dziecko, które jest nieszczęś nieszczęśliwe. liwe. Jest ono na stopie wojennej z samym sobą  sobą , a w konsekwencji walczy z całym światem. Trudny dorosły jest w takim samym położ położeniu. Żaden szczęś szczęśliwy liwy męż mężczyzna czyzna nigdy nie zakłóci zebrania, nie ogłosi wojny, nie zlinczuje Murzyna. Żadna szczęś szczęśliwa liwa kobieta nie bę będzie zrzę zrzędzić dzić mężowi Szczęśliwy liwy człowiek nigdy nie popełni morderstwa czy kradzież kradzieży. ężowi i dzieciom. Szczęś Szczęś Szczęśliwy liwy pracodawca nie bę będzie straszył swoich pracowników. Wszystkie zbrodnie, wszystkie nienawiś nienawiści, wszystkie wojny moż można wyprowadzić wyprowadzić z ludzkiego nieszczęś nieszczęścia. cia. Ta książ książka ka jest próbą  próbą  pokazania, jak powstaje nieszczęś nieszczęście, cie, jak rujnuje ono ludzkie można wychowywać wychowywać dzieci, żeby je przed nim chociaż chociaż częś częściowo ciowo uchronić uchronić. życie i jak moż Książ Książka ka ta jest opowieś opowieścią  cią oo miejscu – Summerhill – gdzie leczy się się dzieci z nieszczęś nieszczęścia cia oraz co waż ważniejsze, gdzie wychowuje się się je w szczęś szczęściu. ciu.  A. S. N.

6

CZĘŚĆ I SZKOŁA SUMMERHILL

IDEA SUMMERHILL Jest to opowieść opowieść o nowoczesnej szkole – Summerhill. Summerhill została założ założona w 1921 roku. Znajduje się się w mieś mieście Leiston w hrabstwie Suffolk, prawie sto mil od Londynu. Parę Parę słów o uczniach. Niektóre dzieci przybywają  przybywają  do Summerhill, gdy mają  mają  pięć pięć lat, inne gdy mają  mają  już już pię piętnaś tnaście. Na ogół zostają  zostają  tu do czasu, aż aż skoń skończą  czą  szesnaś szesnaście lat. Zwykle przebywa tu około dwudziestu pię pięciu chłopców i dwudziestu dziewczą  dziewczą t.t. Uczniowie podzieleni są  są  na trzy grupy: najmłodszych w wieku od pię pięciu do siedmiu lat, ośmiu do dziesię dziesięciu i najstarszych – od jedenastu do pię piętnastu lat. średnich – od oś Mamy zwykle dość dość duż dużo dzieci z innych krajów. W tej chwili (1968) przebywa tu dwójka ze Skandynawii oraz grupa (44) ze Stanów Zjednoczonych. Każ Każda grupa wiekowa mieszka razem z opiekunką  opiekunką . Średniaki śpią  pią  w kamiennym budynku, seniorzy w drewnianych chatkach. Tylko jedno czy dwoje starszych ma pokój wyłą  wyłą cznie cznie dla siebie. Chłopcy mieszkają  mieszkają  po dwóch, trzech lub czterech. Dziewczę Dziewczęta tak samo. Pokoje dzieci nie są  są  kontrolowane, nikt też też za nie nie sprzą  sprzą ta. ta. Mają  Mają  pełną  pełną  swobodę swobodę. Nikt im nie mówi, w co mają  mają  się się ubrać ubrać, wkładają  wkładają wi więęc na siebie, co chcą  chcą ii kiedy chcą  chcą . Gazety nazywają  nazywają nas nas „Szkołą  „Szkołą -jak-się -jak-się-komupodoba” i dają  dają  do zrozumienia, że jest to zbiorowisko rozwydrzonych prymitywów, bez żadnych zasad i manier. Dlatego też też napisanie uczciwej historii Summerhill wydaje mi się się konieczne. Naturalnie będę stronniczy; tym niemniej spróbuję spróbuję pokazać pokazać zarówno wady Summerhill jak i jej zalety. O wartoś wartości szkoły niech świadczą  wiadczą zdrowe, zdrowe, wolne dzieci, których życie nie zostało skaż skażone strachem i nienawiś nienawiścią  cią . Bez wą  wą tpienia tpienia szkoła zmuszają  zmuszają ca ca aktywne dzieci do siedzenia w ławkach i uczenia się się nieprzydatnych w wię większoś kszości przedmiotów jest złą  złą szkoł szkołą  ą . Jest ona dobra jedynie dla tych, którzy w nią  nią  wierzą  wierzą , dla tych nietwórczych obywateli, którzy chcą  chcą  mieć mieć potulne, nietwórcze dzieci, pasują  pasują ce ce do cywilizacji, w której miarę miarę sukcesu stanowi pienią  pienią dz. dz. Summerhill była na począ  począ tku tku szkołą  szkołą  eksperymentalną  eksperymentalną . Teraz jest poglą  poglą dową  dową , ponieważ ponieważ pokazuje, że wolność wolność przynosi efekty. Gdy moja pierwsza żona i ja zakładaliś zakładaliśmy tę szkołę szkołę, przyś przyświecał nam jeden główny cel: dopasować szkoł ę do dziecka – zamiast dopasowywać dopasowywać dziecko do szkoły. Przez wiele lat uczyłem w zwykłych szkołach. Znałem dobrze ten drugi sposób. I wiedziałem, się na dorosłym rozumieniu tego, jakie że jest zupełnie do niczego. A zły był dlatego, że opierał się powinno być być dziecko i jak to dziecko powinno się się uczyć uczyć. Ten drugi sposób pochodził z czasów, gdy psychologia była jeszcze nauką  nauką nieznan nieznaną  ą . Wzię Wzięliliśśmy się się wię więc za stworzenie szkoły, w której pozwoliliś pozwoliliśmy dzieciom na wolność wolność bycia sobą  sobą . Aby to zrobić zrobić musieliś musieliśmy wyrzec się się wszelkiej dyscypliny, wszelkiego pouczania, sugerowania, wszelkich instrukcji oraz wskazań wskazań moralnych i religijnych. Nazywano nas odważ odważnymi, lecz nie wymagało to odwagi, a jedynie głę głębokiej wiary w dziecko jako istotę istotę dobrą  dobrą . Przez ponad czterdzieś czterdzieści lat ta wiara nigdy się się w nas nie zachwiała; przeciwnie – uległa bezwzglę bezwzględnemu wzmocnieniu. Wyznaję Wyznaję poglą  poglą d, d, że dziecko ma wrodzoną  wrodzoną  mą drość drość i poczucie realizmu. Jeż Jeżeli zostawi się się je w spokoju, bez jakichkolwiek sugestii ze strony dorosłych, rozwinie się się na tyle, na ile jest w stanie się się rozwinąć rozwinąć.. Logicznie rzecz biorą  biorą c, c, Summerhill jest miejscem, gdzie ludzie mają  mają cy cy wrodzone moż możliwoś liwości i pragnienie zostania uczonymi zrealizują  zrealizują  je; podczas gdy ci, którzy nadają  nadają si sięę tylko do zamiatania ulic, bę będą to robić. Jak dotychczas naszej szkoły nie ą  to robić

7

opuś opuścił jeszcze ani jeden zamiatacz. I nie piszę piszę tego ze snobizmu, bo wolałbym raczej ujrzeć ujrzeć,  jak opuszcza nas szcz sz częś liwy zamiatacz ulic niż niż znerwicowany uczony. ęśliwy Jaka jest Summerhill? Wię Więc, po pierwsze, zaję zajęcia nie są  są  tu obowią  obowią zkowe. zkowe. Dzieci mogą  mogą  chodzić chodzić na lekcje albo nie – całymi latami, jeś jeśli tak chcą  chcą . Oczywiś Oczywiście jest plan zajęć zajęć – lecz tylko dla nauczycieli. Dzieci mają  mają  zaję zajęcia zwykle w grupach wiekowych, ale czasami takż także w zespołach zainteresowań zainteresowań. Nie mamy nowych metod nauczania, ponieważ ponieważ nie uważ uważamy, żeby nauczanie jako takie miało jakieś jakieś szczególne znaczenie. Czy dana szkoła wypracowała specjalną  specjalną  metodę metodę zapoznawania z dzieleniem jest bez znaczenia, ponieważ ponieważ dzielenie jest nieważ nieważne dla wszystkich z wyją  wyją tkiem tkiem tych, którzy chcą  chcą si sięę go nauczyć nauczyć. A dziecko, które chce się się nauczyć nauczyć dzielenia, nauczy się się go, niezależ niezależnie od sposobu, w jaki to bę będzie robione. Dzieci, które przybywają  przybywają  do Summerhill jako przedszkolaki, chodzą  chodzą  na zaję zajęcia od począ  począ tku tku swojego pobytu w szkole; lecz uczniowie z innych szkół oś oświadczają  wiadczają , że już już nigdy wię więcej nie pójdą  pójdą  na żadną  adną  przebrzydłą  przebrzydłą  lekcję lekcję. Bawią  Bawią  się się, jeż jeżdżą  na rowerach i przeszkadzają  przeszkadzają  innym, ale unikają  unikają  nauki. Czasem trwa to miesią  miesią cami. cami. Czas „powrotu do zdrowia” jest proporcjonalny do nienawiś nienawiści,  jakiej dostarczyła im ich ostatnia szkoła. Naszym rekordowym przypadkiem była dziewczyna z klasztoru, która obijała się się przez trzy lata. Przecię Przeciętny czas „zdrowienia” z awersji do lekcji wynosi trzy miesią  miesią ce. ce. Ludzie, którym obce jest tego rodzaju pojmowanie wolnoś wolności, bę będą si zastanawiać, cóż có ż to za ą  sięę zastanawiać dom wariatów, w którym dzieci bawią  bawią  się się przez cały dzień dzień, jeś jeśli tylko chcą  chcą . Niejeden dorosły powie: „Gdyby mnie posłano do takiej szkoły, nigdy nie kiwną  kiwną łbym łbym nawet palcem”. Inni mówią  mówią : „Takie dzieci bę będą  się się czuły bardzo upoś upośledzone, gdy przyjdzie im konkurować konkurować z tymi, których zmuszono do nauki”. Przypominam sobie Jacka, który opuś opuścił szkołę szkołę, gdy miał siedemnaś siedemnaście lat, ponieważ ponieważ chciał iść do fabryki budowy maszyn. Pewnego dnia dyrektor wezwał go do siebie. – Ty jesteś jesteś tym młodzień młodzieńcem z Summerhill – powiedział. – Ciekawi mnie, co myś myślisz o tego rodzaju wykształceniu teraz, gdy spotykasz się się z chłopakami z tradycyjnych szkół. Przypuść Przypuśćmy, my, że miałbyś miałbyś wybrać wybrać jeszcze raz, poszedłbyś poszedłbyś wtedy do Eton czy do Summerhill? – Och, oczywiś oczywiście że do Summerhill – odparł Jack. – Ale co takiego daje Summerhill, czego nie dają  dają inne inne szkoły? Jack podrapał się się w głowę głowę. – Czy ja wiem – powiedział powoli. – Są  Są dzę dzę, że daje poczucie całkowitej wiary w siebie. – Tak – rzeki dyrektor z poważ poważną min zauważyłem to, gdy wszedłeś wszedłeś do pokoju. ą miną  ą –– zauważ – O rany! – roześ roześmiał się się Jack. – Przykro mi, jeż jeżeli zrobiłem na panu takie wraż wrażenie. – Podobało mi się się to – stwierdził dyrektor. – Zwykle ludzie, których wzywam do siebie, denerwują  denerwują  się się i wyglą  wyglą dają  dają  nieswojo. Ty wszedłeś wszedłeś jak partner. Przy okazji, mówiłeś mówiłeś, że na jaki wydział chciałbyś chciałbyś się się przenieść przenieść?? Ta historyjka pokazuje, że nauczanie jako takie nie jest tak waż ważne jak osobowość osobowość i charakter. Jack oblał egzaminy na uniwersytet, ponieważ ponieważ nie cierpiał uczyć uczyć się się z książ książek. ek. Lecz jego niedostatek wiedzy na temat „Esejów” Lamb’a czy francuskiego nie upoś upośledził go życiowo. Jest teraz doskonałym inż inżynierem. Tym niemniej jest w Summerhill sporo nauki. Być Być mo możże grupa naszych dwunastolatków nie mogłaby konkurować konkurować z klasą  klasą równolatków równolatków pod wzglę względem kaligrafii, ortografii czy ułamków. Lecz w egzaminach wymagają  wymagają cych cych oryginalnoś oryginalności nasze dzieci pobiłyby resztę resztę na głowę głowę. W tej szkole nie ma klasówek, ale czasami ja przeprowadzam egzamin dla zabawy. Na jednym z nich pytałem, gdzie są  są : Madryt, Czwartkowa Wyspa, wczoraj, miłość miłość,, demokracja, nienawiść nienawiść,, mój kieszonkowy śrubokrę rubokręt (niestety, nie usłyszałem pomocnej odpowiedzi); kazałem przetłumaczyć przetłumaczyć monolog Hamleta „Być „Być-albo-nie-być -albo-nie-być” na summerhillski. Te pytania oczywiś oczywiście wcale nie mają  mają by byćć poważ poważne, a dzieci bardzo je lubią  lubią . Nowo przyję przyjęci,  jako całość całość,, nie dorównują  dorównują  poziomem odpowiedzi uczniom, którzy już już zaaklimatyzowali się się w szkole. I to nie z powodu mniejszych moż możliwoś liwości intelektualnych, a raczej dlatego, że tak już już 8

przyzwyczaili się się do pracy traktowanej rutynowo i poważ poważnie, że jakiekolwiek lekkie podejś podejście wprawia ich w zakłopotanie. Tak wyglą  wyglą da da zabawowa strona naszego nauczania. Na wszystkich lekcjach pracuje się bardzo duż dużo. Jeż Jeżeli z jakiegoś jakiegoś powodu nauczyciel nie moż może odbyć odbyć lekcji w umówionym dniu, uczniowie są  są  na ogół bardzo rozczarowani. David, dziewię dziewięcioletni chłopiec, musiał być być odizolowany od reszty dzieci z powodu kokluszu. Bardzo płakał. „Opuszczę „Opuszczę lekcję lekcję geografii u Rogera”, protestował. David był w szkole praktycznie od urodzenia i miał swoje zdecydowane i bezdyskusyjne poglą  poglą dy dy na temat koniecznoś konieczności udzielania mu lekcji. Jest teraz profesorem matematyki na Uniwersytecie Londyń Londyńskim. Kilka lat temu ktoś ktoś na Ogólnym Spotkaniu Szkoły (na którym wszystkie obowią  obowią zują  zują ce ce w szkole reguły są  są poddawane poddawane pod głosowanie, a każ każdy uczeń uczeń i każ każda osoba personelu ma jeden głos) zaproponował, aby ukarać ukarać pewnego winowajcę winowajcę zakazem chodzenia na lekcje przez tydzień tydzień. Reszta dzieci zaprotestowała, ponieważ ponieważ ich zdaniem taka kara byłaby nazbyt surowa. Mój personel i ja serdecznie nie lubimy wszelakich egzaminów. Dla nas to zmora. Nie możżemy jednak odmówić mo odmówić uczenia dzieci wymaganych przedmiotów. Dlatego też też dopóki istnieć istnieć będą  egzaminy wstę wstępne na uniwersytet, bę będziemy musieli im się się podporzą  podporzą dkować dkować. A nauczyciele Summerhill mają  mają zawsze zawsze kwalifikacje do uczenia na wymaganym poziomie. Nie oznacza to wcale, że wiele dzieci chce zdawać zdawać te egzaminy; zdają  zdają je je tylko ci, którzy idą  idą  na uniwersytet. Na ogół nie sprawia im to specjalnych trudnoś trudności. Zwykle zaczynają  zaczynają  poważ poważnie przygotowywać przygotowywać się się do egzaminów jako czternastolatki i wykonują  wykonują cał całą  pracęę w cią  ci ą gu gu około trzech ą prac lat. Oczywiś Oczywiście, nie zawsze zdają  zdają za za pierwszym razem. Waż Ważniejsze jest to, że próbują  próbują ponownie. ponownie. Moż Możliwe, że Summerhill jest najszczęś najszczęśliwsz liwszą  szkołą  na świecie. Nie ma u nas wagarowiczów ą szkoł ą na i rzadkie są  są  przypadki tę tęsknoty za domem. Nieczę Nieczęsto zdarzają  zdarzają  się się bójki. Kłótnie, tak, oczywiś oczywiście, ale tylko sporadycznie walki na pięś pięści, ci, jakie my toczyliś toczyliśmy jako chłopcy. Rzadko kiedy słyszę słyszę płacz dziecka, bowiem wolne dzieci mają  mają  do uzewnę uzewnętrznienia znacznie mniej nienawiś nienawiści niż niż te sterroryzowane. Nienawiść Nienawiść rodzi nienawiść nienawiść,, a miłość miłość rodzi miłość miłość.. Miłość Miłość oznacza akceptację akceptację dzieci i jest konieczna w każ każdej szkole. Nie moż można być być po stronie dzieci, jeż jeżeli się się je karze i wrzeszczy na nie. Summerhill jest szkołą  szkołą , w której dziecko wie, że jest akceptowane. Zauważ Zauważcie proszę proszę, że nie jesteś jesteśmy pozbawieni ludzkich słaboś słabości. Pewnej wiosny spę spędziłem tygodnie na sadzeniu ziemniaków, wię więc kiedy odkryłem w czerwcu, że ktoś ktoś wyrwał osiem roś roślin, zrobiłem wielką  wielką  awanturę awanturę. Jest jednak istotna róż różnica mię między moją  moją  awanturą  awanturą , a tą , którą  którą  zrobiłby  jakiś  jakiś autokrata. Moja awantura była o ziemniaki, natomiast awantura autokratycznego osobnika nie obyłaby się się bez wcią  wcią gania gania w to wszystko problemów moralnych – dobra i zła. Ja nie mówiłem, że kradzież kradzież moich kartofli była czymś czymś złym; nie robiłem z tego sprawy dobra i zła – to była sprawa „moich kartofli”. One były moje i należ należało zostawić zostawić je w spokoju. Mam nadzieję nadzieję, że wystarczają  wystarczają co co  jasno pokazałem tę tę róż różnicę nicę. Spróbuję Spróbuję powiedzieć powiedzieć to inaczej. Dla dzieci nie jestem autorytetem, którego trzeba się się bać bać. Jestem im równy, a cały raban, który robię robię wokół moich ziemniaków, nie ma dla nich wię większego znaczenia niż niż awantura, jaką  jaką mógłby mógłby zrobić zrobić o przebitą  przebitą ddętkę tkę rowerową  rowerową który któryśś z chłopców. Zupełnie bezpiecznie moż można awanturować awanturować się się z dzieć dziećmi, jeż jeżeli wszyscy są  są sobie sobie równi. Teraz niejeden powie: „To banialuki. Nie moż może być by ć równoś równości. Neill jest szefem, jest wię większy i mą  mą drzejszy”. drzejszy”. To rzeczywiś rzeczywiście prawda. Jestem szefem i jeż jeżeli dom zaczą  zaczą łby łby się się palić palić, dzieci przybiegłyby do mnie. Wiedzą  Wiedzą , że jestem wię większy i bardziej wykształcony, ale to nie ma znaczenia, gdy spotykam się się z nimi na ich własnym gruncie, na – że tak powiem – grzą  grzą dce dce ziemniaków. Gdy Billy, lat pięć pięć,, powiedział mi, żebym wyszedł z jego przyję przyjęcia urodzinowego, bo nie byłem zaproszony, wyszedłem natychmiast i bez wahania – tak, jak Billy wychodzi z mojego pokoju, gdy nie chcę chcę jego towarzystwa. Nie jest łatwo opisać opisać ten rodzaj relacji mię między nauczycielem a dzieckiem, lecz każ każdy odwiedzają  odwiedzają cy cy Summerhill wie, co mam na myś myśli mówią  mówią c, c, że  jest on idealny. Widać Widać to w stosunku do personelu jako takiego. Klein, nauczyciel chemii, to Allan. Inni nauczyciele to Harry, Ulla i Daphne. Ja jestem Neill, a kucharka – Esther. 9

W Summerhill wszyscy maja równe prawa. Nikomu nie wolno chodzić chodzić po moim fortepianie, a mnie nie wolno poż pożyczać yczać roweru chłopca bez jego pozwolenia. Na Ogólnym Spotkaniu Szkoły głos sześ sześcioletniego dziecka ma taka samą  samą  wagę wagę jak mój. Ależ Ależ, mówią  mówią  ci zorientowani, to oczywiste, że w praktyce głosy dorosłych mają  mają  znaczenie. Czyż Czyż sześ sześcioletnie dziecko nie czeka, zobaczyć jak wy głosujecie, zanim podniesie rę rękę? Chciałbym, żeby czasami tak było, jako że żeby zobaczyć zbyt wiele moich propozycji nie przechodzi. Niełatwo jest wpłynąć wpłynąć na wolne dzieci; dzieje się się tak dlatego, że nie odczuwają  odczuwają  strachu. Naprawdę Naprawdę, brak strachu jest najlepszą  najlepszą  rzeczą  rzeczą , jaka moż może przydarzyć przydarzyć się się dziecku. Nasze dzieci nie boją  boją si sięę nas, dorosłych. Jedną  Jedną zz reguł szkoły jest nakaz ciszy po dwudziestej drugiej na górnym korytarzu. Pewnej nocy, około jedenastej, wojna na poduszki trwała w najlepsze, wię więc odszedłem od biurka, przy którym pisałem, żeby zaprotestować zaprotestować przeciw hałasowi. Gdy szedłem na górę górę, usłyszałem tupot stóp, a korytarz był cichy i pusty. Nagle ktoś ktoś powiedział rozczarowanym głosem: „Ach, to tylko Neill” i zabawa natychmiast rozpoczę rozpoczęła się się na nowo. Gdy wytłumaczyłem, że próbuję próbuję pisać pisać książ książkkę tam, na dole, okazali troskę troskę i zgodzili się się przestać przestać. Wcześ Wcześniej rozbiegli się się przypuszczają  przypuszczają c, c, że nocny dyż dyżurny (jeden z chłopców w ich wieku) był na ich tropie. Podkreś Podkreślam znaczenie tego, że dzieci nie odczuwają  odczuwają  strachu przed dorosłymi. Dziewię Dziewięcioletnie dziecko przyjdzie do mnie i powie, że wybiło okno piłką  piłką . Mówi mi o tym, bo nie boi się się, że wywoła gniew czy moralne oburzenie. Być Być mo możże będzie musiało zapłacić zapłacić za to okno, ale nie musi obawiać obawiać się się ani kazań kazań ani kary. Kilka lat temu zdarzyło się się, że samorzą  samorzą d szkolny ustą  ustą pił pił i nikt nie chciał kandydować kandydować w wyborach. Skwapliwie skorzystałem z tej sposobnoś sposobności i powiesiłem notatkę notatkę: „Z braku samorzą  samorzą du du niniejszym ogłaszam siebie Dyktatorem. Heil! Neill”. Wkrótce zaczę zaczęli szemrać szemrać. Po południu Vivien, lat sześć sześć,, przyszedł do mnie i powiedział: „Neill, wybiłem okno w sali gimnastycznej”. Odprawiłem go machnię machnięciem rę ręki. – Nie zawracaj mi głowy takimi drobiazgami – powiedziałem, wię więc odszedł. Niedługo potem wrócił i oznajmił, że wybił dwa okna. Zaciekawił mnie, wię więc zapytałem, o cóż cóż mu chodzi. – Nie lubię lubię dyktatorów – odparł – i nie lubię lubię chodzić chodzić głodny. (Póź (Później odkryłem, że opozycja wobec dyktatury próbowała wyładować wyładować się się na kucharce, która natychmiast zamknę zamknęła kuchnię kuchnię i poszła do domu). – No – zapytałem – jak masz zamiar sobie z tym poradzić poradzić? – Stłukę Stłukę wię więcej szyb – powiedział zawzię zawzięcie. – Nie przerywaj sobie – odrzekłem. No i nie przerwał. Gdy wrócił, oznajmił, że wybił siedemnaś siedemnaście okien. – Ale zapamię zapamiętaj sobie – powiedział poważ poważnie – że mam zamiar za nie zapłacić zapłacić. – Jak? – Z mojego kieszonkowego. Jak długo to potrwa? Przeprowadziłem błyskawiczne obliczenia. – Około dziesię dziesięciu lat. Zasę Zasępił się się na chwilę chwilę; po czym zobaczyłem, jak twarz mu się się rozchmurzyła. – Aha! – zawołał – wcale nie muszę muszę za nie płacić płacić. – A co z zasadą  zasadą prywatnej prywatnej własnoś własności? – spytałem. – Te okna to moja prywatna własność własność.. – Wiem o tym, ale teraz nie ma żadnej zasady prywatnej własnoś własności. Nie ma samorzą  samorzą du, du, a to przecież przecież samorzą  samorzą d ustanawia zasady. Być Być mo możże wyraz mojej twarzy sprawił, że dodał: – Ale mimo to, zapłacę zapłacę za nie. Nie musiał jednak płacić płacić. Wkrótce potem miałem wykład w Londynie, na którym opowiedziałem tę tę historię historię. Gdy skoń skończyłem, podszedł do mnie młody męż mężczyzna czyzna i wrę wręczył mi banknot „jako zapłatę zapłatę za okna tego diablą  diablą tka”. tka”. Jeszcze dwa lata póź później Vivien opowiadał ludziom o tych oknach i człowieku, który za nie zapłacił. „To musiał być być kompletny głupiec; przecież przecież nigdy mnie nawet nie widział”. 10

Dzieci nawią  nawią zują  zują  kontakt z nieznajomymi duż dużo łatwiej, gdy strach jest im obcy. Angielska rezerwa jest, w gruncie rzeczy, strachem; dlatego właś właśnie najbogatsi są  są  najbardziej powś powścią  cią gliwi. gliwi. To, że dzieci z Summerhill tak wyją  wyją tkowo tkowo przyjaź przyjaźnie odnoszą  odnoszą  się się do goś gości i nieznajomych, jest powodem do dumy dla mnie i moich pracowników. Musimy jednak przyznać przyznać, że wielu naszych goś gości to ludzie dla dzieci interesują  interesują cy. cy. Najbardziej nie lubianym goś gościem jest nauczyciel, który chce oglą  oglą dać dać ich rysunki i prace pisemne. Najgorę Najgoręcej witanym jest ten, kto ma coś coś ciekawego do opowiedzenia – o przygodach i podróż podróżach, a najlepiej o lataniu. Natychmiast otaczają  otaczają  boksera czy dobrego tenisistę tenisistę, ale recytują  recytują cy cy teorię teorię są  zostawiani samym sobie. Goś Goście najczęś najczęściej ciej zwracają  zwracają  uwagę uwagę na to, że nie moż można odróż odróżnić nić, kto tu jest uczniem, a kto pracownikiem. To prawda. Poczucie jednoś jedności jest tak silne, jeż jeżeli w pełni akceptuje się się dzieci. Nie ma szacunku dla nauczyciela jako takiego. Nauczyciele i uczniowie jedzą  jedzą  to samo i muszą  muszą  przestrzegać przestrzegać tych samych praw społecznoś społeczności. Dzieci czułyby się się dotknię dotknięte, gdyby personelowi przyznano jakieś jakieś specjalne przywileje. Kiedy raz w tygodniu prowadziłem wykłady z psychologii dla pracowników szemrali, że to nie w porzą  porzą dku. dku. Zmieniłem to i wykłady są  są  otwarte dla każ każdego powyż powyżej dwunastu lat. W każ każdy wtorkowy wieczór mój pokój wypełnia się się tryskają  tryskają cymi cymi entuzjazmem młodymi ludź ludźmi, którzy nie tylko słuchają  słuchają , ale takż także swobodnie wygłaszają  wygłaszają  swoje opinie. Wś Wśród tematów, które interesowały młodzież młodzież, były takie jak: kompleks niż niższoś szości, psychologia kradzież kradzieży, psychologia gangstera, psychologia humoru, dlaczego człowiek stał się się moralistą  moralistą , masturbacja, psychologia tłumu. Jest chyba oczywiste, że dzieci te pójdą  pójdą w w życie z rozległą  rozległą , klarowną  klarowną wiedz wiedzą  ą oo sobie i innych. Nasi goś goście najczęś najczęściej ciej zadają  zadają  takie oto pytanie: „Czy dziecko nie zwróci się się przeciwko szkole i nie obwini jej o to, że nie zmuszała go do nauki arytmetyki czy muzyki?”. Odpowiedź Odpowiedź na to  jest nastę następuj pują  ca: ani młody Freddy Beethoven ani młody Tommy Einstein nie zgodzą  zgodzą  się się, by ą ca: trzymać trzymać ich z dala od tego, co ich naprawdę naprawdę zajmuje. Zadaniem dziecka jest żyć własnym życiem – a nie życiem, które wydaje się się najwłaś najwłaściwsze  jego pełnym niepokoju rodzicom, ani też też życiem zgodnym z celem pedagoga, któremu zdaje się się, wtrą canie canie się się i kierowanie ze strony dorosłych stwarza jedynie że wie co jest najlepsze. Całe to wtrą  pokolenie robotów. Nie moż można skłonić skłonić dzieci do uczenia się się muzyki czy czegokolwiek innego nie przemieniają  przemieniają c ich, do pewnego stopnia, w bezwolnych dorosłych. Kształtuje się się ich wówczas na akceptantów społeczeństwa potrzebują  potrzebują cego cego ludzi, którzy bę będą posłusznie siedzieć ą posłusznie siedzieć status quo – dobra to rzecz dla społeczeń przy ponurych biurkach, stać stać za ladą  ladą , mechanicznie łapać łapać poranny pocią  pocią g do pracy – krótko mówią  mówią c, c, dla społeczeń społeczeństwa, które niesie na swoich sfatygowanych barkach pełen strachu szary człowieczek – śmiertelnie przeraż przerażony konformista. konformista.

PRZYJRZYJMY SIĘ SUMMERHILL Opiszę Opiszę teraz typowy dzień dzień w Summerhill. Śniadanie trwa od 8.15 do 9. Personel i uczniowie sami je noszą  noszą  z kuchni do jadalni. Łóż Łóżka powinny być być poś pościelone do 9.30, o której to godzinie zaczynają  zaczynają si sięę lekcje. Na począ  począ tku tku każ każdego semestru wywiesza się się plan zajęć zajęć.. I tak, Derek w laboratorium moż mo że mieć mieć pierwszą  pierwszą  lekcję lekcję w poniedziałek, drugą  drugą  we wtorek, itd. Ja mam podobny harmonogram nauczania angielskiego i matematyki, Maurice geografii i historii. Młodsze dzieci (w wieku od siedmiu do dziewię dziewięciu lat) zwykle spę spędzają  dzają  wię większość kszość przedpołudnia ze swoją  swoją  nauczycielką  nauczycielką , ale chodzą  chodzą te teżż do pracowni biologicznej czy plastycznej. uczeń nie jest zmuszany do uczę uczęszczania na lekcje. Gdy jednak Jimmy przychodzi na Żaden uczeń angielski w poniedziałek, a potem nie pojawia się się aż do pią  pią tku tku nastę następnego tygodnia, inni całkiem słusznie protestują  protestują , że opóź opóźnia on pracę pracę i mogą  mogą go go wyrzucić wyrzucić za wstrzymywanie tempa. Lekcje trwają  trwają do do trzynastej, ale przedszkolaki i młodsze dzieci jedzą  jedzą lunch lunch o 12.30. Musimy  jeść  jeść na dwie zmiany. Personel i seniorzy mają  mają lunch lunch o 13.30. 11

Popołudnia są  są  całkowicie wolne. Nie wiem, co oni wszyscy wtedy robią  robią . Ja pracuję pracuję w ogrodzie i rzadko zdarza mi się się zauważ zauważyć dzieci w pobliż pobliżu. Widuję Widuję, jak młodsi bawią  bawią  się się w gangsterów. Niektórzy ze z e starszych starsz ych chłopców chłop ców zajmuj zajmu ją  się się silnikami, radiami, rysowaniem i malowaniem. Przy ładnej pogodzie grają  grają  w róż różne gry. Niektórzy majstrują  majstrują  w warsztacie, gdzie naprawiają  naprawiają rowery, rowery, robią  robią łódki łódki czy pistolety. Podwieczorek podaje się się o szesnastej. O siedemnastej zaczynają  zaczynają  się się rozmaite zaję zajęcia. Maluchy chcą  chcą , żeby im czytać czytać. Średnia grupa lubi malowanie, wycinanie w linoleum, roboty w skórze lub wyplatanie koszyków w pracowni plastycznej. Pracownia garncarska jest zwykle pełna i faktycznie wydaje się się być być ulubionym miejscem o każ każdej porze. Najstarsza grupa pracuje od pią  pią tej. tej. Warsztat stolarski i metalurgiczny są  są pełne pełne co dzień dzień. W poniedziałkowe wieczory uczniowie chodzą  chodzą do do kina na koszt rodziców. Program zmienia się się w czwartek, wię więc ci, którzy mają  mają pieni pienią  dze, idą  idą tam tam znowu. ą dze, We wtorki personel i seniorzy słuchają  słuchają mojego mojego wykładu z psychologii. W tym samym czasie młodsze dzieci uczestniczą  uczestniczą w w róż różnych grupach czytelniczych. Środowy wieczór przeznaczony jest na potań potańcówki. Mamy wielką  wielką  stertę stertę płyt, z których wybieramy muzykę muzykę. Wszystkie dzieci są  są  dobrymi tancerzami, a niektórzy goś goście mówią  mówią , że czują  czują  się się gorsi tań tańczą  czą c z nimi. W czwartki nie dzieje się się nic specjalnego. Seniorzy idą  idą  do kina w Leiston lub Aldeburgh. Pią  Pią tek tek jest zarezerwowany na jakieś jakieś specjalne wydarzenia, jak na przykład próba teatralna. Sobotni wieczór  jest dla nas najważ najważniejszy, ponieważ ponieważ wtedy odbywa się się Ogólne Spotkanie Szkoły. Po spotkaniu zwykle są  są ta tańńce. Niedzielny wieczór jest w zimie wieczorem teatralnym. Nie ma planu zajęć zajęć dla prac rę ręcznych. Nie ma ustalonych lekcji z zakresu pracy w drewnie. Dzieci robią  robią  to, co chcą  chcą . A prawie zawsze chcą  chcą  robić robić pistolet lub strzelbę strzelbę, łódkę łódkę albo latawca. Nie są  są  zbytnio zainteresowane starannym łą  łą czeniem czeniem „na czopy”; nawet starsi chłopcy omijają  omijają  trudniejsze stolarstwo. Nieliczni interesują  interesują  się się moim własnym hobby – kuciem w mosią  mosią dzu dzu – ponieważ ponieważ nie moż można wykazać wykazać się się zbytnią  zbytnią fantazj fantazją  robią  mosiężnną mis ą robi ą c mosięż ą misęę. W pogodny dzień dzień nie widać widać na ogół chłopców-gangsterów z Summerhill. Gdzieś Gdzieś w zakamarkach są  są  całkowicie pochłonię pochłonięci dokonywaniem bohaterskich czynów. Natomiast spotyka się się dziewczynki. Przebywają  Przebywają zwykle zwykle w pobliż pobliżu domu, nigdy zbyt daleko od dorosłych. Pracownia plastyczna jest czę często pełna dziewczyn, które malują  malują ii robią  robią śświetne rzeczy z materiałów. Ogólnie rzecz biorą  biorą c uważ uważam jednak, że mali chłopcy są  są  bardziej twórczy; mnie przynajmniej nigdy nie zdarza się się usłyszeć usłyszeć, żeby chłopiec narzekał, że się si ę nudzi, bo nie wie co robić robić, podczas gdy czasami słyszę słyszę, jak mówią  mówią tak tak dziewczynki. Moż Możliwe, że uważ uważam chłopców za bardziej twórczych dlatego, wyposażona pod ką  ką tem tem realizacji ich potrzeb. Dziesię Dziesięcioletnie lub starsze że szkoła jest chyba lepiej wyposaż dziewczynki mają  mają  niewiele poż pożytku z warsztatów do prac w metalu czy drewnie. Nie odczuwają  odczuwają  potrzeby grzebania w silnikach, nie pocią  pocią ga ga ich takż także elektryka czy radio. Zajmują  Zajmują  się się pracami plastycznymi, takimi jak garncarstwo, wycinanie w linoleum, malowanie oraz szycie, lecz niektórym to nie wystarcza. Chłopcy gotują  gotują równie równie chę chętnie jak dziewczynki. Bez wzglę względu na płeć płeć dzieci piszą  piszą  i wystawiają  wystawiają  własne sztuki, do których same robią  robią  kostiumy i dekoracje. Zazwyczaj aktorstwo uczniów stoi na wysokim poziomie, ponieważ ponieważ ich gra jest szczera i bezpretensjonalna. Laboratorium chemiczne odwiedzane bywa równie czę często przez wszystkich. Warsztat jest chyba jedynym miejscem nieatrakcyjnym dla dziewczynek powyż powyżej dziewię dziewięciu lat. Poza tym są  są one one mniej aktywne na spotkaniach szkoły i nie mam na to gotowego wyjaś wyjaśnienia. Jeszcze kilka lat temu dziewczę dziewczęta na ogół póź późno przychodziły do Summerhill; przyjmowaliś przyjmowaliśmy duż dużo takich, którym nie powiodło się się w żeńskich szkołach prywatnych lub klasztornych. Nigdy nie uważ uważam takiego dziecka za rzeczywisty podmiot wolnego kształcenia. Dziewczyny, które przychodziły do nas tak póź późno, miały zazwyczaj rodziców, którzy nie rozumieli znaczenia wolnoś wolności, ponieważ ponieważ gdyby było inaczej, ich dzieci nie stawałyby się się trudne. Gdy tutaj, w Summerhill, dziewczyna zostawała wyleczona z jakiejś jakiejś swojej słaboś słabości, rodzice przenosili ją  ją  błyskawicznie do „przyzwoitej szkoły, gdzie zdobę zdobędzie wykształcenie”. Ale w ostatnich latach przychodzi do nas coraz wię więcej dziewczynek z domów, które wierzą  wierzą  w Summerhill. Tworzą  Tworzą  one wspaniałą  wspaniałą grup grupęę, pełną  pełną energii, energii, oryginalnoś oryginalności i inicjatywy. 12

Zdarzało nam się się, że dziewczynki opuszczały szkołę szkołę z powodów finansowych, czasem wtedy, gdy ich bracia przebywali w drogich szkołach prywatnych. Stara tradycja robienia z syna waż ważnej osoby w rodzinie zanika bardzo powoli. Traciliś Traciliśmy zarówno chłopców jak i dziewczynki z powodu zaborczej zazdroś zazdrości rodziców, którzy obawiali się się, że ich dzieci mogłyby przenieść przenieść na szkołę szkołę lojalność lojalność odczuwaną  odczuwaną w w stosunku do domu. Summerhill musiała zawsze dokładać dokładać starań starań, żeby się się utrzymać utrzymać. Nieliczni rodzice mają  mają  niezbę niezbędną  dną wiar wiaręę i cierpliwość cierpliwość,, żeby posyłać posyłać dziecko do szkoły, w której moż można się się bawić bawić zamiast uczyć uczyć. Na ogół drżą  drżą  na myś myśl, że w wieku 21 lat ich syn moż może nie być być w stanie zarobić zarobić na swoje utrzymanie. Obecnie uczniowie Summerhill są  są  głównie dzieć dziećmi rodziców, którzy chcą  chcą  wychowywać wychowywać je bez restrykcyjnej dyscypliny. Jest to nadzwyczaj pomyś pomyślna sytuacja, jako że dawniej trafiał tu, na przykład, syn jakiegoś jakiegoś zawzię zawziętego osobnika, który z rozpaczy przysyłał do mnie swojego potomka. Tacy rodzice nie przejawiali najmniejszego zainteresowania swobodą  swobodą  dla dzieci i musieli skrycie uważ uważać nas za grupę grupę obł obłą  kanych dziwaków. Bardzo trudno było im cokolwiek wytłumaczyć wytłumaczyć. ą kanych Przypominam sobie, na przykład, pewnego wojskowego gentlemana, który zastanawiał się się nad umieszczeniem w szkole swojego dziecka. – Miejsce wydaje się się w porzą  porzą dku dku – powiedział – ale mam pewną  pewną  obawę obawę. Mój syn moż może nauczyć nauczyć się się tutaj onanizować onanizować. Zapytałem go, dlaczego się się tego obawia. – Mogłoby mu to bardzo zaszkodzić zaszkodzić – odrzekł. – Ale przecież przecież nie zaszkodziło to ani panu ani mnie, prawda? – odparłem uprzejmie. Odjechał poś pośpiesznie wraz ze swoją  swoją pociech pociechą  ą . Była takż także pewna bogata matka, która po godzinie zadawania mi pytań pytań, zwróciła się się do swojego męż męża: a: – Nie mogę mogę się się zdecydować zdecydować, czy przysłać przysłać tutaj Marjorie czy nie. – Niech się się pani nie trudzi – powiedziałem. – Podją  Podją łem łem decyzję decyzję za panią  panią . Nie przyjmę przyjmę jej. Musiałem wytłumaczyć wytłumaczyć, o co mi chodziło. – Tak naprawdę naprawdę to pani nie wierzy w wolność wolność – stwierdziłem. – Gdyby Marjorie przyszła do tej szkoły, musiałbym zmarnować zmarnować połowę połowę życia na tłumaczenie pani, o co w tym wszystkim chodzi, a ostatecznie i tak bym pani nie przekonał. Wynik byłby katastrofalny dla Marjorie, ponieważ ponieważ miałaby nieustanne wą  wą tpliwoś tpliwości: kto ma rację rację, dom czy szkoła. Idealnymi rodzicami są  są  ci, którzy przychodzą  przychodzą  i mówią  mówią : „Summerhill to miejsce dla naszych dzieci; żadna inna szkoła nie wchodzi w rachubę rachubę”. Gdy otwieraliś otwieraliśmy szkołę szkołę, trudnoś trudności były szczególnie poważ poważne. Mogliś Mogliśmy przyjmować przyjmować dzieci tylko z warstwy wyż wyższej i średniej, żeby zwią  zwią zać zać koniec z koń końcem. Nie wspierał nas żaden bogaty człowiek. W począ  począ tkowym tkowym okresie pewien dobroczyń dobroczyńca, który życzył sobie pozostać pozostać anonimowym, pomógł nam przebrnąć przebrnąć przez niejeden trudny moment; póź później jeden z rodziców sprawiał szkole hojne prezenty – nową  nową kuchni kuchnięę, radio, nowe skrzydło do domku, nowy warsztat. Był on idealnym dobroczyń dobroczyńcą , ponieważ ponieważ nie stawiał żadnych warunków i nie prosił o nic w zamian. „Summerhill dała Jimmiemu takie wykształcenie, jakiego dla niego chciałem”, powiedział po prostu, jako że James Shand był prawdziwym wyznawcą  wyznawcą idei idei wolnoś wolności dla dzieci. Nigdy jednak nie byliś byliśmy w stanie przyjmować przyjmować dzieci ludzi bardzo biednych. Szkoda, że tak się się stało, ponieważ ponieważ musieliś musieliśmy ograniczać ograniczać nasze badania tylko do dzieci warstwy średniej. A czasami trudno dostrzec prawdziwą  prawdziwą  naturę naturę, gdy jest ona ukryta za zbyt dużą  dużą  iloś ilością  cią  pienię pieniędzy i drogim ubraniem. Jeż Jeżeli dziewczyna wie, że w chwili ukoń ukończenia 21 roku życia wejdzie w posiadanie znacznej sumy, wtedy niełatwo studiować studiować jej dziecię dziecięcą  psychikę psychikę. Na szczęś szczęście cie jednak wię większość kszość z obecnych i byłych uczniów Summerhill nie była zepsuta przez bogactwo; każ każdy z nich wiedział, że musi zarobić zarobić na siebie, gdy opuś opuści szkołę szkołę. Mamy w Summerhill pokojówki z miasta, które są  są  u nas cały dzień dzień, ale śpią  pią  we własnych domach. Są  Są  to młode dziewczyny, które pracują  pracują  cięż ciężko ko i dobrze. W swobodnej atmosferze, gdzie nikt nimi nie dyryguje, wykonują  wykonują  swoje zadania lepiej niż niż pokojówki, które spełniają  spełniają  czyjeś czyjeś polecenia. To pod każ każdym wzglę względem wspaniałe dziewczyny. Zawsze zawstydzał mnie fakt, że 13

musiały one cięż ciężko ko pracować pracować, ponieważ ponieważ urodziły się się biedne, podczas gdy miałem w szkole zepsute dziewczyny z zamoż zamożnych domów, którym nie chciało się się poś pościelić cielić łóż łóżka. Chociaż Chociaż muszę muszę wyznać wyznać, wykręty, że mam tak wiele innych rzeczy do zrobienia, że sam tego nie cierpiałem. Moje nieudolne wykrę nie wywarły wraż wrażenia na dzieciach. Wyś Wyśmiały moją  moją  obronę obronę, że nie moż można wymagać wymagać od generała, by zbierał śmieci. Podkreś Podkreślałem niejednokrotnie, że doroś dorośli w Summerhill nie są  są  wzorami wszelkich cnót. Tak jak wszyscy, jesteś jesteśmy tylko ludź ludźmi i nasze słaboś słabości czę często kłócą  kłócą  się się z naszymi teoriami. W przecię przeciętnym domu, gdy dziecko stłucze talerz, matka lub ojciec robią  robią  awanturę awanturę – przy czym talerz staje się się waż ważniejszy niż niż dziecko. W Summerhill, gdy pokojówka czy dziecko upuś upuści całą  całą  stertę stertę talerzy, ani ja ani moja żona nie mówimy nic. Wypadki się się zdarzają  zdarzają . Natomiast gdy dziecko poż pożyczy książ książkkę i zostawi ją  ją  na deszczu, moja żona złoś złości się się, ponieważ ponieważ książ książki ki wiele dla niej znaczą  znaczą . W takim wypadku jestem osobiś osobiście oboję obojętny, ponieważ ponieważ książ książki ki mają  mają  dla mnie niewielką  niewielką  wartość wartość.. Z drugiej jednak strony, moja żona wydaje się się nieco zdziwiona, gdy ja robię robię awanturę awanturę o zniszczone dłuto. Ja przykładam dużą  dużą wag wagęę do narzę narzędzi, które dla niej mają  mają niewielkie niewielkie znaczenie. Nasze życie w Summerhill polega na cią  cią głym głym dawaniu. Goś Goście mę męczą  czą nas nas bardziej niż niż dzieci, ponieważ ponieważ oni takż także chcą  chcą  czegoś czegoś od nas. Być Być mo możże chlubniej jest dawać dawać niż niż brać brać, ale z całą  całą  pewnoś pewnością  cią jest jest to bardziej wyczerpują  wyczerpują ce. ce. Nasze sobotnie Ogólne Spotkania niestety pokazują  pokazują  konflikt mię między dzieć dziećmi a dorosłymi. Jest to zupełnie naturalne, ponieważ ponieważ wymaganie od wszystkich żyją  yją cych cych w społecznoś społeczności ludzi w róż różnym wieku wszelakich poś poświę więceń ceń na rzecz dzieci oznaczałoby doszczę doszczętne ich zepsucie. Doroś Dorośli narzekają  narzekają , gdy grupa starszych dzieci nie daje im zasnąć zasnąć śmieją  mieją c się się i rozmawiają  rozmawiają c, c, gdy wszyscy poszli już już spać spać. Harry skarż skarży się si ę, że spę spędził godzinę godzinę na przygotowywaniu płyty do drzwi frontowych, poszedł na lunch, a po powrocie stwierdził, że Billy zrobił z niej półkę półkę. Ja zgłaszam pretensje w stosunku do chłopców, którzy poż pożyczali mój ekwipunek wojskowy i nie oddali. Moja żona awanturuje się się, ponieważ ponieważ trójka młodszych dzieci przyszła do niej po kolacji mówią  mówią c, c, dżemem, którego kawałki nastę następnego ranka znaleziono w hallu. że jest głodna; dostały chleba z dż Peter donosi ze smutkiem, że jakaś jakaś banda obrzucała się się jego cenną  cenną glin gliną  w pracowni garncarskiej. ą w I tak oto wyglą  wyglą dają  dają  zmagania mię między dorosłym punktem widzenia, a młodzień młodzieńczym brakiem wiadomości. Lecz ta walka nigdy nie przeradza się się w pretensje do poszczególnych osób; uczucie świadomoś występuje. Konflikty sprawiają  sprawiają , że Summerhill żyje. Cią  Cią gle gle coś coś żalu w stosunku do jednostki nie wystę się się tu dzieje i w cią  cią gu gu roku nie zdarza się się ani jeden nudny dzień dzień. Personel, na szczęś szczęście, cie, nie jest zbyt zaborczy, chociaż chociaż przyznaję przyznaję, że dotyka mnie osobiś osobiście, gdy kupię kupię sobie puszkę puszkę specjalnej farby w cenie trzy funty za galon, a nastę następnie stwierdzam, jakaś dziewczynka zuż zużyła ten cenny materiał na pomalowanie starego łóż łóżka. Jestem zaborczy, że jakaś gdy chodzi o mój samochód, moją  moją  maszynę maszynę do pisania i moje narzę narzędzia, ale nigdy, gdy chodzi o ludzi. Gdy jest się się zaborczym w stosunku do ludzi, nie powinno się się być być dyrektorem szkoły. Zuż Zużywanie i niszczenie materiałów w Summerhill jest procesem naturalnym. Moż Można by temu zaradzić zaradzić jedynie przez wprowadzenie strachu. Natomiast w żaden sposób nie da się się zaradzić zaradzić zuż zużyciu i zniszczeniu sił psychicznych. Pięć Pięćdziesi dziesią  otwierają  się się drzwi do mojego ą t razy dziennie otwierają  pokoju i dziecko pyta: „Czy jest dzisiaj kino?”. „Dlaczego ja nie mam P.L. (prywatnych lekcji)?”. „Widziałeś „Widziałeś Pam?”. „Gdzie jest Ena?”. To wszystko mieś mieści się się w ramach mojej codziennej pracy i nie odczuwam wtedy żadnego napię napięcia, mimo że nie mamy żadnego prywatnego życia. Częś Częściowo ciowo dzieje się się tak dlatego, że dom z dorosłego punktu widzenia nie najlepiej nadaje się się na szkołę szkołę, ponieważ ponieważ dzieci mieszkają  mieszkają ii uczą  uczą si sięę w pomieszczeniach znajdują  znajdują cych cych się się nad naszymi pokojami. Pod koniec semestru oboje z żoną  oną jeste jesteśśmy porzą  porzą dnie dnie zmę zmęczeni. Godnym zauważ zauważenia jest fakt, że członkowie personelu rzadko się się denerwują  denerwują . Mówi to równie duż dużo o nich samych, jak i o dzieciach. Naprawdę Naprawdę są  to dzieci, z którymi wspaniale się się mieszka, a okazji do zdenerwowania jest bardzo niewiele. Jeż Jeżeli dziecko moż może akceptować akceptować samo siebie, na ogół rzadko bywa nieznoś nieznośne. Nie bawi je wyprowadzanie dorosłych z równowagi. Mieliś Mieliśmy kiedyś kiedyś nauczycielkę nauczycielkę, która była nadmiernie wraż wrażliwa na krytykę krytykę, a dziewczynki pokpiwały sobie z niej. Nie draż drażniły nikogo innego z personelu, ponieważ ponieważ nikt inny by nie zareagował. Moż Można draż drażnić nić tylko tych ludzi, którzy są  są powa poważżni. 14

Czy dzieci z Summerhill przejawiają  przejawiają  agresywność agresywność zwyczajnych dzieci? Cóż Cóż, każ każde dziecko musi jej mieć mieć w sobie trochę trochę, żeby przejść przejść przez życie. Ta nadmierna agresja, którą  którą obserwuje obserwuje się się u dzieci pozbawionych wolnoś wolności, jest przesadnym protestem przeciw nienawiś nienawiści, którą  którą  im okazywano. W Summerhill żadne dziecko nie czuje się się nienawidzone przez dorosłych. Nasze agresywne dzieci nieodmiennie pochodzą  pochodzą  z domów, w których nie okazywano im miłoś miłości i zrozumienia. Gdy byłem chłopcem w wiejskiej szkole, rozbite nosy zdarzały się się co najmniej raz w tygodniu. Agresja pchają  pchają ca ca do bójek jest nienawiś nienawiścią  cią ; a młodzi ludzie przepełnieni tym uczuciem muszą  muszą  się się bić bić. Gdy dzieci przebywają  przebywają  w atmosferze wolnej od nienawiś nienawiści, wtedy jej nie przejawiają  przejawiają . Freudowskie podkreś podkreślanie roli agresji wynika, jak są  są dzę dzę, z badania domów i szkół takimi  jakimi są. Nie moż można studiować studiować psiej psychologii obserwują  obserwują c psa myś myśliwskiego na uwię uwięzi. Nie moż można też też dogmatycznie teoretyzować teoretyzować na temat psychologii człowieka, gdy ludzkość ludzkość jest na bardzo mocnym łań łańcuchu – ukształtowanym przez pokolenia nastawione wrogo do życia. Stwierdzam, że w wolnej atmosferze Summerhill agresja absolutnie nie wystę występuje w sile choć choćby zbliż zbliżonej do tej, w której pojawia się się w zwyczajnych szkołach. Jednakż Jednakże wolność wolność w Summerhill nie oznacza bynajmniej rezygnacji ze zdrowego rozsą  rozsą dku. dku. Podejmujemy wszelkie kroki zapewniają  zapewniają ce ce dzieciom bezpieczeń bezpieczeństwo. Wolno im pływać pływać tylko wtedy, gdy na każ każdą  szóstkę szóstkę przypada jeden ratownik; żadne dziecko poniż poniżej jedenastego roku życia nie moż może samo jeź jeździć dzić na rowerze po ulicy. Te zasady zostały ustalone przez dzieci i przegłosowane na Ogólnym Spotkaniu Szkoły. Nie ma za to żadnych zakazów dotyczą  dotyczą cych cych wspinania się się na drzewa. To część część życiowej edukacji, a zabranianie wszystkich niebezpiecznych przedsię przedsięwzięć wzięć zrobiłoby z dziecka tchórza. Zabraniamy wspinania się się na dachy; zakazane są  są tak takżże wiatrówki oraz inna broń broń, która mogłaby kogoś kogoś zranić zranić. Zawsze jestem pełen niepokoju, gdy dzieci ogarnia szał walki na drewniane miecze. Wymagam, by koń końcówki były osłonię osłonięte gumą  gumą  lub materiałem, ale mimo to jestem zawsze szczerze zadowolony, gdy szaleń szaleństwo przemija. Niełatwo jest oddzielić oddzielić uzasadnioną  uzasadnioną ostro ostrożżność ność od niepokoju. Nigdy nie miałem w szkole pupilów. Oczywiś Oczywiście zawsze lubiłem niektóre dzieci bardziej niż niż inne, ale udało mi się się tego nie okazywać okazywać. Moż Możliwe, że sukces Summerhill wynikał częś częściowo ciowo z faktu, że dzieci czują  czują si sięę jednakowo i z szacunkiem traktowane. Obawiałbym się się, w jakiejkolwiek szkole, sentymentalnego stosunku do uczniów; tak łatwo przecież przecież widzieć widzieć łabę łabędzie w gę gęsiach, a Picassa w dziecku, które chlapie farbą  farbą po po papierze. W wię większoś kszości szkół, w których uczyłem, pokój nauczycielski był małym piekłem intryg, nienawiś nienawiści i zazdroś zazdrości. Nasz pokój nauczycielski jest radosnym miejscem. Nie ma tu złoś złośliwoś liwości tak czę często spotykanych gdzie indziej. W atmosferze Summerhill doroś dorośli stają  stają  się się pełni takiej samej radoś radości i dobrej woli, jak uczniowie. Zdarza się się, że nowy członek personelu reaguje na swobodę swobodę podobnie jak dziecko: chodzi nie ogolony, zbyt długo leż leży rano w łóż łóżku, łamie nawet szkolne reguły. Na szczęś szczęście, cie, odreagowanie kompleksów zajmuje dorosłym znacznie mniej czasu niż niż dzieciom. W co drugi niedzielny wieczór opowiadam młodszym dzieciom historie o ich własnych przygodach. Robię Robię to od lat. Zabieram je do najdzikszej Afryki, na dno morza i ponad chmury. Pewnego wieczoru opowiedziałem, jak to było, gdy umarłem, a Summerhill została przeję przejęta przez surowego człowieka nazwiskiem Prostak. Zarzą  Zarzą dził dził on, że lekcje są  są  obowią  obowią zkowe. zkowe. A za powiedzenie „psiakość „psiakość”” groziła chłosta. Opowiadałem, jak wszyscy potulnie spełniali jego rozkazy. Te małe dzieci w wieku od 3 do 8 lat wś w ściekły się się na mnie. „To nieprawda. Wszyscy uciekliś uciekliśmy. Zabiliś Zabiliśmy go młotkiem. Myś Myślisz, że znieś znieśliby libyśśmy takiego faceta?” W koń końcu stwierdziłem, że mogę mogę ich zadowolić zadowolić jedynie wracają  wracają c do życia i wykopują  wykopują c pana Prostaka frontowymi drzwiami. Dzieci, o których mówię mówię, były małe i w wię większoś kszości nie znały surowej szkoły, a ich wybuch wś wściekłoś ciekłości był spontaniczny i naturalny. Świat, w którym dyrektor szkoły nie był po ich stronie, wydawał im się się przeraż przerażają  ają cy cy i nie do pomyś pomyślenia – nie tylko z powodu przebywania w Summerhill, ale też też ze wzglę względu na dom, w którym mama i tata takż tak że byli po ich stronie. Pewien amerykań amerykański gość gość,, profesor psychologii, skrytykował naszą  naszą  szkołę szkołę stwierdzają  stwierdzają c, c, wyizolowaną  wyspą  wyspą  nie bę będą cą  częś części cią  większej społecznoś społeczności. Moja odpowiedź odpowiedź była że jest ona wyizolowaną  ą  wię 15

nastę następuj pują  ca: Co stałoby się się, gdybym założ założył szkołę szkołę w małym miasteczku i próbował sprawić sprawić, by ą ca: stała się się częś części cią  społeczności? Na stu rodziców, jaki procent zaaprobowałby swobodę swobodę dzieci ą  jego społecznoś w chodzeniu na lekcje? Jak wielu zaakceptowałoby prawo dziecka do masturbacji? Od samego począ  począ tku tku musiałbym iść iść na kompromis z tym, co uważ uważam za prawdę prawdę. Summerhill jest wyspą  wyspą . Musi być być wyspą  wyspą , ponieważ ponieważ rodzice tych dzieci mieszkają  mieszkają w w miastach odległych od siebie, w róż różnych krajach. Skoro niemoż niemożliwe jest zebranie wszystkich rodziców w  jednym mieś mieście hrabstwa Suffolk, Summerhill nie moż może być być częś części cią  kulturalnego, ekonomicznego ą kulturalnego, i społecznego życia Leiston. Chciałbym jednak dodać dodać, że dla Leiston szkoła nie jest wyspą  wyspą . Mamy wiele kontaktów z miejscowymi ludź ludźmi, a nasz wzajemny stosunek jest przyjazny i życzliwy. Zasadniczo jednak nie jesteś jesteśmy częś części cią  tej społecznoś społeczności. Nigdy nie przyszłoby mi do głowy prosić prosić ą tej redaktora miejscowej gazety o wydrukowanie artykułu o sukcesach moich byłych uczniów. Gramy w róż różne gry z miejscowymi dzieć dziećmi, ale nasze cele edukacyjne są  są  bardzo od siebie odległe. Nie należą  należą c do żadnego wyznania, nie mamy zwią  zwią zku zku z religijnymi grupami w mieś mieście. Gdyby Summerhill była częś części cią  społeczności, zostałaby zobligowana do zapewnienia ą  miejscowej społecznoś swoim uczniom nauki religii. Nie mogę mogę oprzeć oprzeć się się wraż wrażeniu, że mój amerykań amerykański przyjaciel nie uś uświadamiał sobie w pełni, co znaczyła jego krytyka. Przyjmuję Przyjmuję, że znaczyła ona: Neill tylko buntuje się się przeciw społeczeń społeczeństwu; jego system nie moż może zrobić zrobić nic, aby połą  połą czyć czyć społeczeń społeczeństwo w harmonijną  harmonijną cało całość ść,, nie zlikwiduje przepaś przepaści mię między psychologią  psychologią dziecka dziecka a społeczną  społeczną ignorancj ignorancją  na ten temat, mię między ą na antyżyciem, szkołą  szkołą  a domem. Odpowiadam wię więc, że nie zajmuję zajmuję się się nawracaniem życiem i antyż społeczeń społeczeństwa: mogę mogę jedynie przekonywać przekonywać je, że konieczne jest, by wyzbyło się się swojej nienawiś nienawiści, represyjnoś represyjności i mistycyzmu. Chociaż Chociaż mówię mówię i piszę piszę, co myś myślę o społeczeń społeczeństwie, to gdybym spróbował reformować reformować je czynnie, społeczeń społeczeństwo zabiłoby mnie jako jednostkę jednostkę niebezpieczną  niebezpieczną  dla otoczenia. Gdybym, na przykład, spróbował stworzyć stworzyć społeczność społeczność,, w której nastolatki mogłyby swobodnie uprawiać uprawiać życie seksualne, zostałbym zrujnowany, jeś jeśli nie uwię uwięziony, jako deprawator młodzież młodzieży. Nienawidzą  Nienawidzą c kompromisów, muszę muszę jednak iść iść na ugodę ugodę w tej kwestii, zdają  zdają c sobie sprawę sprawę z tego, że moim najważ najważniejszym zadaniem nie jest reformowanie społeczeń społeczeństwa, lecz zapewnienie szczęś szczęścia cia tym nielicznym dzieciom.

KSZTAŁCENIE W SUMMERHILL A KSZTAŁCENIE STANDARDOWE Uważ Uważam, że celem życia jest szczęś szczęście, cie, a to oznacza sprecyzowanie zainteresowań zainteresowań. Wychowanie powinno być być przygotowaniem do życia. Nasza kultura nie jest szczególnie udana. Nasze kształcenie, polityka i ekonomia prowadzą  prowadzą do do wojny. Nasza medycyna nie zwalczyła chorób. Nasza religia nie zniszczyła lichwy i rozboju. Humanitaryzm, którym się się szczycimy, cią  cią gle gle pozwala opinii publicznej na akceptację akceptację tak barbarzyń barbarzyńskiego sportu, jakim jest polowanie. Postę Postęp naszego wieku to postę postęp techniki – w radiu i telewizji, elektronice, w odrzutowcach. Grożą  Grożą nam nam nowe wojny wiadomość społeczna świata jest nadal prymitywna. światowe, bowiem świadomość Jeś Jeśli akurat mamy ochotę ochotę na dociekania, zadajmy kilka kłopotliwych pytań pytań. Dlaczego człowiek, jak się się wydaje, zapada na wiele wię więcej chorób niż niż zwierzę zwierzęta? Dlaczego nienawidzi i zabija na wojnie, a zwierzę zwierzęta nie? Dlaczego wzrasta liczba zachorowań zachorowań na raka? Dlaczego jest tak wiele samobójstw? Tak wiele niepoczytalnych zbrodni na tle seksualnym? Ską  Ską d się się bierze nienawiść nienawiść,, antysemityzm i linczowanie Murzynów? Ską  Ską d obmowa i złoś złośliwość liwość?? Dlaczego żarty na temat seksu są  są  nieprzyzwoicie pożą  pożą dliwe? dliwe? Dlaczego być być bękartem to wstyd? Dlaczego trwają  trwają  religie, które dawno temu zatraciły miłość miłość,, nadzieję nadzieję i miłosierdzie? Dlaczego, po tysią  tysią ckroć ckroć dlaczego, nasza cywilizacja jest tak chełpliwa i wyniosła? Zadaję Zadaję te pytania, ponieważ ponieważ jestem z zawodu nauczycielem, kimś kimś kto ma do czynienia z młodzieżą  młodzieżą . Zadaję Zadaję takie pytania, ponieważ ponieważ te, które czę często zadają  zadają  nauczyciele, są  są  nieważ nieważne, i dotyczą  dotyczą  przedmiotów szkolnych. Pytam, jakiż jakiż u licha poż pożytek moż może przyjść przyjść z dyskusji o francuskim, historii staroż starożytnej czy o czymś czymś tam jeszcze, skoro te przedmioty nie mają  mają ani ani odrobiny 16

znaczenia wobec znacznie waż ważniejszego pytania o naturalne spełnienie życia – o wewnę wewnętrzne szczęś szczęście cie człowieka. Ile w naszym kształceniu jest prawdziwego działania, prawdziwej samorealizacji? Prace ręczne są  są zbyt zbyt czę często robieniem poduszki do szpilek pod okiem eksperta. Nawet system Montessori, znany jako system sterowanej zabawy, jest sztucznym sposobem skłonienia dziecka do nauczenia się się czegoś czegoś przez działanie. Nie ma w nim nic twórczego. W domu dziecko jest wiecznie uczone. Niemal w każ każdym domu znajdzie się się przynajmniej  jeden niedorosły dorosły, który rzuci się się pokazać pokazać Tommiemu, jak działa jego nowa kolejka. Zawsze znajdzie się się kto ktośś, kto podniesie dziecko na krzesło, gdy chce ono obejrzeć obejrzeć coś coś na ścianie. Za każ każdym razem, gdy pokazujemy Tommiemu, jak działa jego nowa kolejka, kradniemy mu radość radość życia – radość radość odkrywania – radość radość z pokonania przeszkody. Gorzej! Sprawiamy, że to dziecko zaczyna wierzyć wierzyć, że jest gorsze i zależ zależne od czyjejś czyjejś pomocy. Rodzice bardzo powoli uś uświadamiają  wiadamiają  sobie, jak nieważ nieważna jest edukacyjna funkcja szkoły. Dzieci, podobnie jak doroś dorośli, uczą  uczą si sięę tego, czego chcą  chcą si sięę nauczyć nauczyć. Wszelkie nagradzanie, stopnie i egzaminy sprawiają  sprawiają , że właś właściwy rozwój osobowoś osobowości staje się się drugoplanowy. Tylko ludzie drobiazgowi utrzymują  utrzymują , że uczenie się się z książ książek ek jest kształceniem. Książ Książki ki w szkole są  są  najmniej waż ważne. Tym, czego potrzebuje każ każde dziecko, jest: pisanie, czytanie i arytmetyka; resztę resztę powinny stanowić stanowić narzę narzędzia, glina, sport, teatr, farba i swoboda. Wię Większość kszość pracy szkolnej wykonywanej przez nastolatki jest zwyczajną  zwyczajną  stratą  stratą czasu, czasu, energii i cierpliwoś cierpliwości. Okrada to młodzież młodzież z jej prawa do zabawy i jeszcze raz zabawy; wsadza stare głowy na młode ramiona. Gdy mam wykłady dla słuchaczy studiów nauczycielskich, bywam czę często zaszokowany niedorosłoś niedorosłością  cią  tych młodzień młodzieńców i panienek wypchanych bezuż bezużyteczną  yteczną  wiedzą  wiedzą . Wiedzą  Wiedzą  duż dużo, błyszczą  błyszczą  dialektyką  dialektyką , cytują  cytują  klasyków – ale pod wzglę względem poglą  poglą dów dów na życie wielu z nich to niemowlę niemowlęta. Ponieważ Ponieważ nauczono ich wiedzieć wiedzieć, a nie pozwolono im czuć czuć. Ci studenci są  są  życzliwi, mili, chę chętni, ale czegoś czegoś im brak – czynnika emocjonalnego, siły podporzą  podporzą dkowują  dkowują cej cej myś myślenie odczuwaniu. Mówię Mówię do nich o świecie, który utracili i którego nadal im brakuje. Ich podrę podręczniki nie zajmują  zajmują  się się naturą  naturą  człowieka, ani miłoś miłością  cią , ani wolnoś wolnością  cią  ani samookreś samookreśleniem. I tak trwa ten system, nastawiony jedynie na standardy książ książkowego kowego uczenia się się wciąż wciąż oddzielają  oddzielają c głowę głowę od serca. Najwyż Najwyższy czas zakwestionować zakwestionować szkolne pojmowanie pracy. Przyjmuje się się za pewnik, że każ każde dziecko powinno uczyć uczyć się się matematyki, historii, geografii, trochę trochę nauk ścisłych, nieco sztuki i z pewnoś pewnością  cią  literatury. Pora byś byśmy w koń końcu zrozumieli, że przecię przeciętne małe dziecko nie jest zbytnio zainteresowane żadnym z tych przedmiotów. Udowadniam to w przypadku każ każdego nowego ucznia. Gdy dowiaduje się się, że nauka nie jest obowią  obowią zkowa, zkowa, każ każdy wykrzykuje: „Hurra! Nie doczekacie się się, żebym zajmował się się nudną  nudną  arytmetyką  arytmetyką czy czy czymś czymś takim!”. Nie gardłuję gardłuję przeciw nauczaniu. Ale uczenie powinno nastę następować pować po zabawie. I nie należ należy go umyś umyślnie przyprawiać przyprawiać zabawą  zabawą po po to, by było strawne. Uczenie się się jest waż ważne, lecz nie dla wszystkich. Niż Niżyński nie potrafił zdać zdać egzaminów szkolnych w St. Petersburgu, a bez nich nie mógł wstą  wstą pić pić do pań państwowego baletu. On po prostu nie był w stanie uczyć uczyć się się szkolnych przedmiotów – myś myślami przebywał gdzie indziej. Jak mówi jego biografia – sfałszowano dla niego egzamin, dają  dają c mu pytania wraz z odpowiedziami. Jakaż Jakaż by to była strata dla świata, gdyby Niż Niżyński musiał naprawdę naprawdę zdawać zdawać te egzaminy! Jednostki twórcze uczą  uczą  się się tego, czego chcą  chcą  się się nauczyć nauczyć po to, żeby mieć mieć narzę narzędzia potrzebne ich oryginalnoś oryginalności i geniuszowi. Nie wiemy, jak wiele niszczymy kładą  kładą c nacisk na naukę naukę. Pewna dziewczyna płakała co noc z powodu geometrii. Jej matka chciała, żeby poszła na uniwersytet, a ona miała artystyczną  artystyczną  duszę duszę. Byłem zachwycony słyszą  słyszą c, c, że po raz siódmy oblała egzamin wstę wstępny do college’u. Być Być mo możże matka pozwoli jej teraz iść iść na scenę scenę i zrealizować zrealizować pragnienia. Jakiś Jakiś czas temu spotkałem w Kopenhadze 14-letnią  14-letnią  dziewczynę dziewczynę, która spę spędziła trzy lata w Summerhill i mówiła doskonale po angielsku. 17

– Przypuszczam, że z angielskiego jesteś jesteś najlepsza w klasie – powiedziałem. Skrzywiła się się ze smutkiem. – Nie, jestem najgorsza, bo nie znam angielskiej gramatyki. Ten przykład jest moim zdaniem najlepszym chyba komentarzem na temat tego, co doroś dorośli uważ uważają  ają za za wykształcenie. Oboję Obojętni studenci, którzy pod naciskiem dyscypliny przebrną  przebrną  jakoś jakoś przez studia zostają  zostają c nauczycielami bez wyobraź wyobraźni, miernymi lekarzami czy niekompetentnymi prawnikami, byliby możże dobrymi mechanikami czy świetnymi murarzami lub doskonałymi policjantami. mo Stwierdziliś Stwierdziliśmy, że chłopiec, który nie umie lub nie chce nauczyć nauczyć się się czytać czytać aż do wieku, powiedzmy, 15 lat, ma na ogół pocią  pocią g do mechaniki i zostaje póź później dobrym inż inżynierem czy elektrykiem. Nie oś ośmieliłbym się się budować budować teorii na temat dziewczą  dziewczą t,t, które nigdy nie chodzą  chodzą  na lekcje, zwłaszcza matematyki czy fizyki. Czę Często spę spędzają  dzają one one duż dużo czasu na robótkach, a niektóre zajmują  zajmują  się się potem w życiu krawiectwem czy projektowaniem odzież odzieży. Naprawdę Naprawdę absurdalny jest program, który zmusza przyszłą  przyszłą  krawcową  krawcową  do uczenia się się równań równań kwadratowych czy prawa Boyle’a. Caldwell Cook napisał książ książkkę zatytułowaną  zatytułowaną  „The Play Way” („Poprzez zabawę zabawę”), w której opisuje, jak uczył angielskiego za pomocą  pomocą  zabawy. Jest to fascynują  fascynują ca ca książ książka, ka, pełna nowych pomysłów, a mimo to są  są dzę dzę, że chodzi jedynie o nowy sposób na poparcie teorii głoszą  głoszą cej, cej, że najważ najważniejsze jest uczenie. Cook utrzymywał, że jest ono tak waż ważne, iż iż tę pigułkę pigułkę należ należy osłodzić osłodzić zabawą  zabawą . Ten właś właśnie poglą  poglą d, d, że o ile dziecko nie uczy się się czegoś czegoś, to marnuje czas, jest przekleń przekleństwem, które zaś zaślepia tysią  tysią ce ce nauczycieli i wię większość kszość inspektorów szkolnych. Pięć Pięćdziesi dziesią  ą t lat temu obowią  obowią zywało zywało hasło: „Ucz przez działanie”. Dzisiaj hasło brzmi: „Ucz przez zabawę zabawę”. W ten sposób wykorzystuje się się zabawę zabawę wyłą  wyłą cznie cznie jako środek do osią  osią gnię gnięcia jakiegoś jakiegoś zboż zbożnego, ale naprawdę naprawdę nie wiem jakiego, celu. Jeż Jeżeli nauczyciel widzą  widzą c dzieci bawią  bawią ce ce się się błotem wykorzystuje tę tę mił miłą  chwilę do ą  chwilę rozprawiania o erozji brzegów rzeki, to do czego zmierza? Które dziecko to obchodzi? Wielu tak zwanych pedagogów uważ uważa, że nieważ nieważne co dziecko umie, dopóki uczy się się je czegokolwiek. I rzeczywiś rzeczywiście, w szkołach – kombinatach dają  dają cych cych masową  masową  produkcję produkcję – cóż cóż pozostaje nauczycielowi innego, jak tylko uwierzyć uwierzyć, że nauczanie jako takie jest najważ najważniejsze ze wszystkiego? Wygłaszają  Wygłaszają c wykłady dla nauczycieli, zaczynam od stwierdzenia, że nie bę będę mówił o przedmiotach szkolnych, dyscyplinie czy lekcjach. Przez godzinę godzinę moja publiczność publiczność słucha w głę głębokiej ciszy, po czym, po szczerym aplauzie, gdy przewodniczą  przewodniczą cy cy oś o świadcza, że jestem gotowy do odpowiadania na pytania, co najmniej trzy czwarte pytań pytań dotyczy przedmiotów szkolnych i nauczania. Nie mówię mówię tego z poczuciem wyż wyższoś szości. Mówię Mówię to ze smutkiem, aby uwidocznić uwidocznić, jak ściany klasy i podobne do wię więzień zień budynki ograniczają  ograniczają pogl poglą  dy nauczyciela i nie pozwalają  pozwalają mu mu dostrzec ą dy prawdziwych zasad kształcenia. Jego praca koncentruje się się na tym co powyż powyżej szyi dziecka, a wię więc siłą  siłą rzeczy, rzeczy, najistotniejsza, emocjonalna część część jest mu nieznana. Chciałbym, aby młodsi nauczyciele byli bardziej buntowniczo nastawieni. Wyż Wyższe wykształcenie i stopnie naukowe nie mają  mają  najmniejszego znaczenia przy stawianiu czoła złu społecznemu. Uczony neurotyk nie jest wcale inny niż niż neurotyk niewykształcony. We wszystkich krajach, kapitalistycznych, socjalistycznych czy komunistycznych, buduje się wyszukane szkoły dla kształcenia młodych. Ale wszystkie te cudowne laboratoria czy pracownie w żaden sposób nie pomagają  pomagają  Johnowi, Piotrowi czy Iwanowi w przezwycięż przezwyciężeniu eniu szkód emocjonalnych i zła społecznego spowodowanego presją  presją  wywieraną  wywieraną  na niego przez rodziców, nauczycieli oraz ograniczają  ograniczają cy cy charakter naszej cywilizacji.

18

DALSZE LOSY ABSOLWENTÓW SUMMERHILL Rodzicielski lę lęk o przyszłość przyszłość źle rokuje w sprawie zdrowia dzieci. Ten lę lęk, co najdziwniejsze, objawia się się w pragnieniu, żeby dzieci nauczyły się się wię więcej niż niż ich rodzice. Tego typu rodzic nie zadowoli się się tym, by pozwolić pozwolić Williemu nauczyć nauczyć się się czytać czytać wtedy, gdy on zechce, lecz nerwowo boi się się, że Willie bę będzie życiowym nieudacznikiem, o ile się się go nie popę popędzi. Tacy rodzice nie potrafią  potrafią poczeka poczekaćć, aż aż dziecko zrobi coś coś w swoim własnym tempie. Pytają  Pytają : „Jeż „Jeżeli mój syn nie umie czytać czytać mają  mają c dwanaś dwanaście lat, jakie ma szanse na życiowy sukces? Jeż Jeżeli nie potrafi zdać zdać egzaminów wstę wstępnych na uczelnię uczelnię w wieku osiemnastu lat, cóż cóż mu pozostaje poza pracą  pracą  w charakterze robotnika niewykwalifikowanego?”. Ja nauczyłem się się czekać czekać i patrzeć patrzeć, jak dziecko robi małe postę postępy lub nie robi ich wcale. Nie wą  wą tpię tpię nigdy, że w koń końcu, jeż jeżeli nie bę będzie mu się się naprzykrzać naprzykrzać czy szkodzić szkodzić, powiedzie mu się się w życiu. Kołtun, oczywiś oczywiście, powie: „Hm, wię więc dla ciebie być być kierowcą  kierowcą  cięż ciężarówki arówki jest sukcesem zdolność do tego, by pracować pracować z radoś radością  cią ii żyć życiowym!”. Moim własnym kryterium sukcesu jest zdolność z pozytywnym nastawieniem do świata. Zgodnie z tą  tą  definicją  definicją  wię większoś kszości uczniów Summerhill powiodło się się w życiu. Tom przyszedł do Summerhill, gdy miał 5 lat. Opuś Opuścił szkołę szkołę w wieku 17 lat i przez wszystkie te lata nie poszedł na ani jedną  jedną  lekcję lekcję. Wię Większość kszość czasu spę spędzał w warsztacie. Matka i ojciec trzęś trzęśli li się się ze strachu o jego przyszłość przyszłość.. On nigdy nie przejawiał żadnej chę chęci do nauki i czytania. A jednak pewnego wieczoru, gdy miał 9 lat, zastałem go w łóż łóżku czytają  czytają cego cego „Davida Copperfielda”. – Cóż Cóż to – powiedziałem – kto nauczył cię cię czytać czytać? – Sam się się nauczyłem. Kilka lat póź później przyszedł do mnie i zapytał: – Jak się się dodaje połowę połowę i dwie pią  pią te? te? – powiedziałem mu. Spytałem, czy chciałby wiedzieć wiedzieć coś coś jeszcze. – Nie, dzię dziękuj kujęę – odrzekł. Jeszcze póź później rozpoczą  rozpoczą ł pracę pracę w studiu filmowym jako pomocnik kamerzysty. Gdy uczył się się zawodu, zdarzyło mi się się spotkać spotkać jego szefa na przyję przyjęciu, wię więc spytałem, jak Tom daje sobie radę radę. „Najlepszy chłopak, jakiego mieliś mieliśmy kiedykolwiek”, powiedział pracodawca. „On nigdy nie chodzi – on biega. A w weekendy to prawdziwe z nim utrapienie, bo przez te dwa dni nie da się się go utrzymać utrzymać z dala od studia”. Był też też Jack, chłopiec, który nie mógł nauczyć nauczyć się się czytać czytać. Nikt nie był w stanie mu pomóc. Nawet gdy prosił o lekcję lekcję, jakaś jakaś ukryta przeszkoda nie pozwalała mu odróż odróżnić nić „b” od „p”, „1” od „k”. Opuś Opuścił szkołę szkołę w wieku 17 lat, nie umieją  umieją c czytać czytać. Obecnie Jack specjalizuje się się w produkcji narzę narzędzi. Uwielbia rozmawiać rozmawiać o pracy w metalu. Umie teraz czytać czytać, lecz o ile mi wiadomo, czyta głównie artykuły z zakresu mechaniki – a czasami też też prace z dziedziny psychologii. Nie przypuszczam, żeby kiedykolwiek zdarzyło mu się się przeczytać przeczytać powieść powieść,, a mimo to mówi doskonałym, gramatycznym angielskim i jego wiedza ogólna jest znakomita. Pewien amerykań amerykański gość gość,, który nie miał poję pojęcia o tej historii, powiedział do mnie: „Ależ „Ależ ten Jack jest niesamowicie bystry!”. Diane była miłą  miłą  dziewczynką  dziewczynką , która chodziła na lekcje bez zbytniego zainteresowania. Nie miała głowy do nauki. Przez długi czas zastanawiałem się się, co też też ona bę będzie robić robić w życiu. Gdy opuś opuściła szkołę szkołę mają  mają c 16 lat, każ każdy inspektor szkolny oceniłby ją  ją  jako słabo wykształconą  wykształconą  dziewczynę dziewczynę. Obecnie Diane prezentuje nowy rodzaj kuchni w Londynie. Jest wybitnym fachowcem w swojej pracy; a co najważ najważniejsze, jest w niej szczęś szczęśliwa. liwa. Jedna z firm wymagała, by jej pracownicy mieli za sobą  sobą  zdany przynajmniej standardowy egzamin wstę wstępny do college’u. Napisałem do dyrektora firmy w sprawie Roberta: „Ten chłopiec nie zdał żadnego egzaminu, ponieważ ponieważ nie ma akademickiego umysłu. Ma natomiast charakter”. Robert dostał tę tę pracę pracę. 19

Winifreda, trzynastolatka, nowa uczennica, powiedziała mi, że nienawidzi wszystkich szkolnych przedmiotów i krzyczała z radoś radości, gdy dowiedziała się się, że mo możże robić robić dokładnie to, na co ma ochotę ochotę. – Nie musisz nawet przychodzić przychodzić do szkoły, jeś jeśli nie chcesz – powiedziałem. Zaję Zajęła się się wię więc przyjemnym spę spędzaniem czasu, i bawiła się się dobrze – kilka tygodni. Potem zauważ zauważyłem, że się się nudzi. – Naucz mnie czegoś czegoś – rzekła do mnie któregoś któregoś dnia. – Nudzę Nudzę się się jak mops. – W porzą  porzą dku dku – odparłem wesoło. – Czego chcesz się się nauczyć nauczyć? – Nie wiem – odpowiedziała. – Ja też też nie wiem – odrzekłem na to i odszedłem. Minę Minęło parę parę miesię miesięcy. Przyszła do mnie znowu. – Zamierzam zdać zdać egzaminy do college’u – powiedziała – i chcę chcę, żebyś ebyś mnie uczył. Codziennie rano solidnie pracowała ze mną  mną  i innymi nauczycielami. Zwierzyła mi się się, że przedmioty szkolne nie bardzo ją  ją  interesują  interesują , natomiast cel, który zamierza osią  osią gnąć gnąć – tak. Winifreda odnalazła się się, gdy pozwolono jej być być sobą  sobą . Ciekawe, że wolne dzieci wykazują  wykazują  zainteresowanie matematyką  matematyką . Znajdują  Znajdują  przyjemność przyjemność w geografii i historii. Wybierają  Wybierają  z proponowanych im przedmiotów tylko te, które je interesują  interesują . Wolne dzieci poś poświę więcają  cają  wię większość kszość czasu pracom w drewnie czy metalu, malowaniu, czytaniu beletrystyki, aktorstwu, odgrywaniu fantazji, słuchaniu jazzu. Tom, oś ośmiolatek, stale otwierał moje drzwi i pytał: „A tak przy okazji, co mam teraz robić robić?”. Nikt nie mówił mu, czym ma się się zająć zająć.. Sześć Sześć miesię miesięcy póź później, jeż jeżeli chciało się się znaleźć znaleźć Toma, szło się się do jego pokoju. Zawsze moż można było go tam zastać zastać, toną  toną cego cego w papierach. Spę Spędzał całe godziny na robieniu map. Pewnego razu profesor z Uniwersytetu Wiedeń Wiedeńskiego odwiedził Summerhill. Natkną  Natkną ł się się na Toma i zadawał mu wiele pytań pytań. Póź Później przyszedł do mnie i powiedział: „Próbowałem przepytać przepytać tego chłopca z geografii, ale on mówił o miejscach, o których  ja nigdy nie słyszałem”. Muszę Muszę jednak wspomnieć wspomnieć takż także o naszych niepowodzeniach. Pię Piętnastoletnia Szwedka, Barbel, była z nami blisko rok. Przez cały ten czas nie znalazła żadnego zaję zajęcia, które by ją  ją zainteresowało. zainteresowało. Przyszła do Summerhill za póź późno. Przez dziesięć dziesięć lat jej życia nauczyciele decydowali za nią  nią . Gdy znalazła się się w Summerhill, straciła już już wszelką  wszelką inicjatyw inicjatywęę. Nudziła się się. Na szczęś szczęście, cie, była bogata i czekało ją  ją żżycie damy. Miałem też też dwie Jugosłowianki, siostry w wieku jedenastu i czternastu lat. Szkoła nie zainteresowała ich. Wię Większość kszość czasu spę spędzały na wygłaszaniu po chorwacku niegrzecznych uwag na mój temat, które tłumaczył mi pewien nież nieżyczliwy znajomy. Jakiekolwiek powodzenie byłoby cudem w tym wypadku, ponieważ ponieważ naszą  naszą  jedyną  jedyną  wspólną  wspólną  mową  mową  była sztuka i muzyka. Byłem bardzo zadowolony, gdy matka przyjechała je odebrać odebrać. W miarę miarę upływu lat zaobserwowaliś zaobserwowaliśmy, że chłopcy z Summerhill, którzy zamierzają  zamierzają zaj zająć się ąć się mechaniką  mechaniką , nie zadają  zadają  sobie trudu zdawania matury. Idą  Idą  od razu do oś ośrodków praktycznej nauki zawodu. Na ogół chcą  chcą zobaczy zobaczyćć świat, zanim zabiorą  zabiorą si sięę poważ poważnie do studiowania. Jeden z takich chłopców opłyną  opłyną ł glob jako steward na statku. Dwóch innych zaję zajęło się się uprawą  uprawą  kawy w Kenii. Jeden pojechał do Australii, a jeden nawet do odległej Gujany Brytyjskiej. Derrick Boyd jest typowym niespokojnym duchem, wyzwolonym przez swobodne kształcenie. Przyszedł do Summerhill, gdy miał osiem lat, a opuś opuścił szkołę szkołę po zdaniu egzaminów wstę wstępnych na uniwersytet jako osiemnastolatek. Chciał być być lekarzem, lecz jego ojca nie było wówczas stać stać na opłacenie studiów. Derrick wymyś wymyślił wię więc, że czas oczekiwania spę spędzi na zwiedzaniu świata. Pojechał do londyń londyńskich doków i stracił dwa dni na szukaniu jakiejkolwiek pracy, choć choćby palacza. Powiedziano mu, że zbyt wielu jest bezrobotnych wś wśród prawdziwych marynarzy, wię więc smutny wrócił do domu. Niedługo potem dowiedział się się od jednego ze szkolnych kolegów, że pewna angielska dama w Hiszpanii szuka kierowcy. Derrick skwapliwie skorzystał z tej szansy, pojechał do Hiszpanii, zbudował czy przebudował tej pani dom, obwiózł ją  ją  po całej Europie, a potem poszedł na uniwersytet. Dama ta postanowiła pomóc mu opłacić opłacić studia. Po dwóch latach poprosiła, aby wzią  wzią ł 20

rok urlopu, zawiózł ją  ją  do Kenii i zbudował jej tam dom. Derrick ukoń ukończył studia medyczne w Capetown. Larry, który przybył do nas w wieku dwunastu lat, zdał egzaminy na uniwersytet, gdy miał szesnaś szesnaście lat i pojechał na Thaiti uprawiać uprawiać owoce. Stwierdziwszy, że jest to słabo płatne zaję zajęcie, został taksówkarzem. Potem pojechał do Nowej Zelandii, gdzie, o ile mi wiadomo, wykonywał najrozmaitsze zaję zajęcia łą  łą cznie cznie z prowadzeniem taksówki. Nastę Następnie wstą  wstą pił pił na uniwersytet w Brisbane. Jakiś Jakiś czas temu odwiedził mnie dziekan tego uniwersytetu, który z podziwem opowiadał mi o postę postępowaniu Larry’ego. „W czasie wakacji, gdy studenci rozjechali się się do domów, Larry poszedł do pracy jako robotnik w tartaku”. Jest teraz praktykują  praktykują cym cym lekarzem w Essex. Prawdą  Prawdą  jest, że niektórzy starsi chłopcy nie wykazali się się przedsię przedsiębiorczoś biorczością  cią . Nie mogę mogę ich, z oczywistych przyczyn, opisać opisać. Naszą  Naszą chlub chlubą  ą ssą zawsze ą  zawsze ci, którzy mieli dobre domy. Derrick, Jack i Larry mieli rodziców, którzy całkowicie podzielali idee szkoły, tak wię więc ci chłopcy nie przeż przeżywali tego najbardziej mę męczą  czą cego cego z konfliktów: kto ma rację rację, dom czy szkoła? Czy Summerhill wychowała jakiegoś jakiegoś geniusza? Nie, jak na razie żadnych geniuszy; moż może paru twórców, jeszcze niesławnych; kilku świetnych artystów; kilku dobrych muzyków. Nie wiadomo mi o żadnym wzię wziętym pisarzu. Jest świetny projektant mebli i wytwórca sekretarzyków, kilku aktorów i aktorek, kilku naukowców i matematyków, którzy mogą  mogą  jeszcze dokonać dokonać czegoś czegoś oryginalnego. Moim zdaniem, biorą  biorą c pod uwagę uwagę naszą  naszą liczebno liczebność ść – około 45 uczniów jednorazowo w szkole – duż duża część część uczniów wybrała jakiś jakiś rodzaj twórczej i oryginalnej pracy. Niemniej jednak, jak czę często mówiłem, jedno pokolenie wolnych dzieci niewiele udowadnia. Nawet w Summerhill niektóre dzieci mają  mają wyrzuty wyrzuty sumienia z powodu nieduż niedużego przykładania się się do nauki. Nie moż może być być inaczej w świecie, w którym egzaminy są  są furtk furtką  do niektórych zawodów. ą do Poza tym, zawsze jest jakaś jakaś ciotka Maryś Maryśka, która zawoła: „Jedenaś „Jedenaście lat i nie umiesz porzą  porzą dnie dnie czytać czytać!” Dziecko wyczuwa mgliś mgliście, że cały świat zewnę zewnętrzny jest przeciw zabawie, ale za pracą  pracą . Ogólnie rzecz biorą  biorą c, c, metoda polegają  polegają ca ca na korzystaniu z wolnoś wolności jest niemal pewna w przypadku dzieci poniż poniżej dwunastego roku życia, natomiast dzieciom starszym otrząś otrząśni nięęcie się się z kształcenia polegają  polegają cego cego na systematycznym dawkowaniu wiedzy zabiera duż dużo czasu.

PRYWATNE LEKCJE W SUMMERHILL W przeszłoś przeszłości moim głównym zaję zajęciem nie było nauczanie lecz udzielanie „prywatnych lekcji”. Wię Większość kszość dzieci wymagała pomocy psychologicznej, ale zawsze było parę parę takich, które właś właśnie przyszły z innych szkół i prywatne lekcje miały na celu przyś przyśpieszenie ich adaptacji do swobody. Jeż Jeżeli dziecko jest w środku całkowicie skrę skrępowane, nie potrafi korzystać korzystać z wolnoś wolności. Prywatne lekcje (P.L.) były nieformalnymi rozmowami przy kominku. Siedziałem sobie z fajką  fajką  w zębach, a dziecko, jeś jeśli chciało, też też mogło zapalić zapalić. Papieros bywał czę często sposobem na przełamanie pierwszych lodów. Kiedyś Kiedyś poprosiłem czternastoletniego chłopca do siebie na rozmowę rozmowę. Przyszedł właś właśnie do Summerhill z typowej szkoły pań państwowej. Zauważ Zauważyłem, że ma palce żółte od nikotyny, wię więc zaproponowałem mu papierosa. – Dzię Dziękuj kujęę – wyją  wyją kał kał – ale ja nie palę palę, proszę proszę pana. – Weźż Weźżee jednego, ty cholerny łgarzu – powiedziałem z uś uśmiechem, a on wzią  wzią ł papierosa. Piekłem w ten sposób dwie pieczenie na jednym ogniu. Dla tego chłopca dyrektor szkoły był surowym moralistą  moralistą , którego trzeba było stale oszukiwać oszukiwać. Czę Częstują  stują c go papierosem pokazywałem, aprobuję to, że pali. Nazywają  Nazywają c go cholernym łgarzem, stawiałem się się na jednym z nim poziomie. że aprobuję Jednocześ Jednocześnie zaś zaś atakowałem jego kompleks autorytetu pokazują  pokazują c, c, że dyrektor szkoły też też mo możże kląć kląć łatwo i z przyjemnoś przyjemnością  cią . Żałuję ałuję, że nie mogłem sfotografować sfotografować jego miny w czasie tej pierwszej rozmowy. Wyrzucono go z poprzedniej szkoły za kradzież kradzieże. – Słyszałem, że z ciebie kawał oszusta – powiedziałem. – Jaki jest twój najlepszy sposób na okradanie kolei? – Nigdy nie próbowałem ich okradać okradać, proszę proszę pana. 21

– Och – powiedziałem – to cieniutko. Musisz spróbować spróbować. Znam mnóstwo dobrych sposobów. – I opowiedziałem mu o paru. Gapił się się na mnie z otwartymi ustami: z całą  całą  pewnoś pewnością  cią  trafił do jakiegoś jakiegoś domu wariatów. Pryncypał radzi mu, jak być być lepszym kanciarzem? Długi czas potem powiedział mi, że ta rozmowa była najwię największym szokiem, jakiego doznał w życiu. Jakie dzieci potrzebowały P.L.? Najlepszą  Najlepszą odpowiedzi odpowiedzią  ą bbędzie kilka przykładów. Lucy, nauczycielka przedszkolaków, przychodzi do mnie i mówi, że Peggy wydaje jej się się nieszczęś nieszczęśliwa liwa i aspołeczna. W porzą  porzą dku, dku, mówię mówię, powiedz jej, żeby przyszła na P.L. Peggy przychodzi do mojego pokoju. – Nie chcę chcę żadnych P.L. – mówi siadają  siadają c. c. – One są  są po po prostu głupie. – Oczywiś Oczywiście – zgadzam się się. – Strata czasu. Rezygnujemy. Zastanawia się się nad tym. – Wiesz – mówi wolno – nie mam nic przeciwko takiej malutkiej lekcyjce. Do tej pory zdąż zdążyła yła już już usadowić usadowić się się na moich kolanach. Pytam ją  ją  wię więc o tatę tatę i mamę mamę, a zwłaszcza o braciszka. Mówi, że z niego to bardzo głupi mały osioł. – Pewnie – przytakuję przytakuję. – Czy są  są dzisz, dzisz, że mama lubi go bardziej niż niż ciebie? – Ona lubi nas tak samo – mówi dziewczynka szybko i dodaje. – Przynajmniej tak mówi. Niekiedy kłótnia z innym dzieckiem jest powodem chwilowego nieszczęś nieszczęścia. cia. Ale znacznie częś częściej ciej wywołuje je list z domu, w którym być być mo możże była wiadomość wiadomość,, że brat czy siostra ma nową  nową  lalkę lalkę czy rower. P.L. koń kończy się się tak, że Peggy wychodzi z niej całkiem zadowolona. Z nowo przyję przyjętymi nie było tak łatwo. Gdy trafił nam się się jedenastoletni uczeń uczeń, któremu mówiono, że dzieci przynosi lekarz, to uwolnienie go od wszystkich kłamstw i lę lęków wymagało cięż ciężkiej kiej pracy. Rzecz jasna, takie dziecko miało poczucie winy w zwią  zwią zku zku z masturbacją  masturbacją  i to poczucie winy należ należało zniszczyć zniszczyć, jeż jeżeli miało odnaleźć odnaleźć szczęś szczęście. cie. Wię Większość kszość małych dzieci nie potrzebowała P.L. Idealna sytuacja jest wtedy, gdy dziecko się się ich domaga. Niektóre ze starszych dzieci czasami żą dały dały P.L., ale młodsze bardzo rzadko. Charlie, szesnastolatek, czuł się się znacznie gorszy od chłopców w swoim wieku. Gdy spytałem, kiedy czuje się się najgorszy, odpowiedział, że wtedy gdy dzieci się się ką pią  pią , ponieważ ponieważ jego penis jest znacznie mniejszy niż niż innych chłopców. Wyjaś Wyjaśniłem mu, jak ten lę lęk powstał. Był on najmłodszym dzieckiem w rodzinie, w której było sześć sześć sióstr, wszystkie znacznie starsze od niego. Mię Między nim a najmłodszą  najmłodszą siostr siostrą  istniała przepaść przepaść dziesię dziesięciu lat. W ogóle cały dom był sfeminizowany. Ojciec ą istniała nie żył, a duż duże siostry rzą  rzą dziły. dziły. Dlatego Charlie identyfikował się się z tym, co kobiece w życiu, żeby samemu takż także być być silnym. Charlie przestał przychodzić przychodzić do mnie po około dziesię dziesięciu P.L. Spytałem dlaczego. „Już „Już nie potrzebuję potrzebuję P.L.” – powiedział zadowolony – „mój interes jest teraz tak duż duży jak Berta”. Ta krótka terapia obejmowała jednak znacznie wię więcej. Charliemu mówiono, że masturbacja spowoduje, że bę b ędzie impotentem, a ten strach wywarł na niego wpływ fizyczny. Jego wyleczenie było spowodowane takż także usunię usunięciem poczucia winy i zdemaskowaniem głupiego kłamstwa o impotencji. Charlie opuś opuścił Summerhill w rok czy dwa póź później. Jest teraz świetnym, zdrowym, szczęś szczęśliwym liwym męż mężczyzn czyzną  ą , który poradzi sobie w życiu. Sylvia miała surowego ojca, który nigdy jej nie chwalił. Przeciwnie, krytykował ją  ją ii zrzę zrzędził cały boż boży dzień dzień. Jej jedynym pragnieniem w życiu było zdobycie miłoś miłości ojca. Siedziała w pokoju i gorzko płakała, gdy opowiadała swoją  swoją  historię historię. Trudno było jej pomóc. Psychoanaliza córki nie mogła zmienić zmienić ojca. Dla Sylvii nie było rozwią  rozwią zania zania aż aż do czasu, gdy bę będzie na tyle dorosła, by opuś opuścić cić dom. Ostrzegałem ją  ją , że istnieje niebezpieczeń niebezpieczeństwo, iż iż mo możże wyjść wyjść za mąż za niewłaś niewłaściwego męż mężczyzn czyznęę tylko dlatego, że bę będzie chciała uciec od ojca. – Jakiego rodzaju niewłaś niewłaściwego męż mężczyzn czyznęę? – spytała. – Mężczyzn będzie traktował cię cię sadystycznie – ężczyznęę podobnego do twojego ojca, takiego który bę powiedziałem. Przypadek Sylvii był smutny. W Summerhill była prospołecznie nastawioną  nastawioną , życzliwą  yczliwą  dziewczyną  dziewczyną , która nikogo nie obraż obrażała. Natomiast w domu mówili o niej, że jest diabłem. Oczywiste jest, że to ojciec potrzebował analizy – nie córka. 22

Mała Florence to inny przypadek nie do rozwią  rozwią zania. zania. Była ona nieś nieślubnym dzieckiem, ale nie wiedziała o tym. Moje doś doświadczenie mówi mi, że każ każde nieś nieślubne dziecko podś podświadomie o tym wie. Florence z całą  całą  pewnoś pewnością  cią  wyczuwała, że wiąż wiążee się się z nią  nią  jakaś jakaś tajemnica. Powiedziałem matce, że jedynym lekarstwem na nienawiść nienawiść i nieszczęś nieszczęście cie jej córki jest powiedzieć powiedzieć jej prawdę prawdę. – Ale, Neill, nie mam odwagi. Mnie nie zrobiłoby to żadnej róż różnicy. Ale jeż jeżeli jej powiem, to ona nie zatrzyma tego dla siebie i moja matka ją  ją wydziedziczy. wydziedziczy. Tak, tak, obawiam się się, że musimy cierpliwie czekać czekać, aż a ż babcia umrze, żeby pomóc Florence. Nie moż można nic zrobić zrobić, gdy prawda nie moż może zostać zostać ujawniona. Pewien dwudziestoletni chłopiec przyjechał do nas na jakiś jakiś czas i poprosił mnie o parę parę P.L. – Ależ Ależ miałeś miałeś ich na kopy, gdy byłeś byłeś tutaj – powiedziałem. – Wiem – odparł ze smutkiem. – Mnóstwo, na których mi nie zależ zależało, ale teraz wiem, że ich potrzebuję potrzebuję. Obecnie nie stosuję stosuję regularnej terapii. W przypadku przecię przeciętnego dziecka, gdy już już wyjaś wyjaśnisz problem narodzin i masturbacji oraz pokaż pokażesz, jak sytuacja rodzinna stworzyła nienawiść nienawiść i zazdrość zazdrość,, nic wię więcej nie moż można zrobić zrobić. Leczenie nerwicy u dziecka polega na uwolnieniu emocji i nie ulega żadnemu przyś przyśpieszeniu, gdy bę będziemy objaś objaśniać niać dziecku teorie psychiatryczne i mówić mówić mu, że ma kompleks. Przypominam sobie pię piętnastoletniego chłopca, któremu starałem się się pomóc. Całymi tygodniami siedział na P.L. milczą  milczą c, c, odpowiadają  odpowiadają c tylko monosylabami. W koń końcu zdecydowałem się się postą  postą pić pić drastycznie i na nastę następnej P.L. powiedziałem do niego: – Dzisiejszego ranka zamierzam ci powiedzieć powiedzieć, co o tobie myś myślę. Otóż Otóż jesteś jesteś leniwym, zarozumiałym, złoś złośliwym głupolem. – Czyż Czyżby? – powiedział, czerwony ze złoś złości. – A tobie zdaje się się, że kim niby jesteś jesteś? Od tej chwili mówił już już swobodnie i do rzeczy. Był takż także jedenastoletni George. Jego ojciec był drobnym kupcem na wsi koło Glasgow. Chłopca przysłał do mnie jego lekarz. Problem George’a polegał na głę głębokim lę lęku. Bał się się przebywać przebywać poza domem, nawet w wiejskiej szkole. Krzyczał przeraż przerażony, gdy musiał wyjść wyjść z domu. Z dużą  du żą trudno trudnośścią  cią udało udało się się nakłonić nakłonić go do przyjazdu do Summerhill. Płakał i czepiał się się ojca tak, wrócić do domu. Zasugerowałem rodzicowi, żeby został na kilka dni. że ten nie mógł wrócić Miałem już już opis przypadku od lekarza, którego uwagi były, moim zdaniem, prawdziwe i bardzo pomocne. Sprawa powrotu ojca do domu stawała się się pilna. Próbowałem mówić mówić do George’a, ale on płakał i szlochał, że chce wracać wracać. – To jest zwyczajne wię więzienie – powiedział szlochają  szlochają c. c. Mówiłem wię więc dalej ignorują  ignorują c jego łzy. – Gdy miałeś miałeś cztery lata – powiedziałem – twojego młodszego brata zabrali do szpitala i przynieś przynieśli z powrotem w trumnie (wię (większy płacz). Twój strach przed wyjś wyjściem z domu polega na tym, że boisz się się, iż to samo moż może stać stać się się z tobą  tobą  – wrócisz do domu w trumnie (głoś (głośniejsze szlochy). Ale nie to jest najważ najważniejsze, George, ty zabiłeś zabiłeś swojego brata. W tym miejscu zaprotestował gwałtownie i groził, że mnie kopnie. – Ty go nie zabiłeś zabiłeś naprawdę naprawdę, George, ale myś myślałeś lałeś, że mama bardziej kocha jego niż niż ciebie i czasami chciałeś chciałeś, żeby umarł. Kiedy wię więc umarł naprawdę naprawdę, miałeś miałeś ogromne wyrzuty sumienia, ponieważ ponieważ my myśślałeś lałeś, że twoje życzenia go zabiły, i że Bóg ciebie zabije za karę karę, gdy tylko oddalisz się się od domu. Szlochanie ustało. Nastę Następnego dnia, chociaż chociaż urzą  urzą dził dził scenę scenę na stacji, pozwolił ojcu odjechać odjechać. George nie pozbył się się swojej tę tęsknoty za domem przez jakiś jakiś czas. A cią  cią g dalszy był taki, że po osiemnastu miesią  miesią cach cach nalegał na samodzielną  samodzielną podró podróżż do domu na wakacje – sam jeden przesiadał się się w Londynie ze stacji na stację stację. Tak samo zachował się się w drodze powrotnej do Summerhill. Coraz częś częściej ciej dochodzę dochodzę do wniosku, że terapia nie jest konieczna, gdy dziecko moż może odreagować odreagować swoje kompleksy w atmosferze swobody. Ale w przypadkach takich jak George, wolność wolność nie wystarczyłaby.

23

W przeszłoś przeszłości dawałem P.L. złodziejom i widziałem wynikłe stą  stą d wyzdrowienie, ale byli też też złodzieje odmawiają  odmawiają cy cy przychodzenia na P.L. Mimo to, po trzech latach doś doświadczania wolnoś wolności takż także ci chłopcy byli wyleczeni. W Summerhill tym, co leczy, jest miłość miłość,, akceptacja i wolność wolność do bycia wiernym sobie. Tylko niewielka część część naszych 45 dzieci ma P.L. Coraz bardziej wierzę wierzę w terapeutyczną  terapeutyczną warto wartość ść twórczej pracy. Wolałbym, żeby te dzieci wię więcej majsterkowały, przedstawiały czy tań tańczyły. Chciałbym, żeby było całkiem jasne, że prywatne lekcje miały na celu wyłą  wyłą cznie cznie uwolnienie emocjonalne. Jeż Jeżeli dziecko było nieszczęś nieszczęśliwe, liwe, miało P.L. Natomiast jeż jeżeli nie mogło nauczyć nauczyć się się czytać czytać czy nie znosiło matematyki, nie próbowałem leczyć leczyć go psychoanalizą  psychoanalizą . Czasami, w trakcie P.L. okazywało się się, że niemoż niemożność ność czytania pochodziła z czasów, gdy mama cią  cią gle gle mówiła, żeby „był miłym, mą  mą drym drym chłopcem, jak brat”, albo że niechęć niechęć do matematyki wynika z faktu, że nie lubił poprzedniego nauczyciela tego przedmiotu. Naturalnie, ja jestem symbolem ojca dla wszystkich dzieci; moja żona symbolem matki. Społecznie moja żona znajduje się się w duż dużo gorszym położ położeniu niż niż ja, ponieważ ponieważ zbiera całą  całą  podś podświadomą  wiadomą  nienawiść nienawiść do matek przeniesioną  przeniesioną  na nią  nią  przez dziewczynki, podczas gdy ja otrzymuję otrzymuję ich miłość miłość.. Chłopcy okazują  okazują swoj swoją  miłość nienawiść do ojców ą miło ść do matek mojej żonie, a nienawiść mnie. Chłopcy nie wyraż wyrażają  ają  nienawiś nienawiści tak łatwo jak dziewczynki. Spowodowane jest to faktem, radzą sobie sobie z rzeczami niż niż z ludź ludźmi. Wś Wściekły chłopiec kopie piłkę piłkę, podczas gdy że znacznie lepiej radzą  dziewczynka obrzuca zjadliwymi słowami symbol matki. Jednak żeby być być uczciwym, muszę muszę powiedzieć powiedzieć, że dziewczynki są  są  zjadliwe i trudne we współż współżyciu tylko przez pewien czas – przed oraz w cią  cią gu gu pierwszego roku okresu dojrzewania. Nie wszystkie dziewczynki przechodzą  przechodzą ten ten etap. Wiele zależ zależy od ich poprzedniej szkoły; jeszcze wię więcej, od stosunku matki do autorytetu jako takiego. W czasie P.L. wskazywałem na zwią  zwią zek zek mię między reakcjami na dom i szkołę szkołę. Wszelką  Wszelką krytyk krytykęę mojej osoby tłumaczyłem jako krytykę krytykę ojca. Oskarż Oskarżenia pod adresem mojej żony okazywały się się być być oskarż oskarżeniami dotyczą  dotyczą cymi cymi matki. Starałem się się utrzymać utrzymać tę analizę analizę na poziomie obiektywnym; wchodzenie w subiektywne głę głębie byłoby nieuczciwe w stosunku do dzieci. Zdarzały się się oczywiś oczywiście sytuacje, w których subiektywne wyjaś wyjaśnienie było konieczne, jak w przypadku Jane. Trzynastoletnia Jane chodziła po szkole i mówiła róż różnym dzieciom, że Neill chce je widzieć widzieć. Przyszła cała procesja – „Jane mówi, że mnie szukałeś szukałeś”. Powiedziałem póź później Jane, że przysyłanie do mnie innych dzieci znaczyło, że to ona sama chciała przyjść przyjść.. Jaka była technika P.L.? Nie miałem jednej ustalonej metody. Czasami zaczynałem od pytania: „Gdy patrzysz w lustro, czy podoba ci się się twoja twarz?” Odpowiedź Odpowiedź była zawsze przeczą  przeczą ca. ca. „Której częś części ci swojej twarzy najbardziej nie znosisz?” Niezmienną  Niezmienną  odpowiedzią  odpowiedzią  było: „Nosa”. Doroś Dorośli dają  dają  taką  taką  samą  samą  odpowiedź odpowiedź. Twarz to człowiek. Gdy myś myślimy o ludziach, myś myślimy o twarzach, gdy rozmawiamy z lud ludźźmi, patrzymy na ich twarze. Tak wię wi ęc twarz staje się się zewnę zewnętrznym obrazem wewnę wewnętrznego ja. Gdy dziecko mówi, że nie lubi swojej twarzy, to chce powiedzieć powiedzieć, że nie lubi swojej osobowoś osobowości. Mój nastę następny krok polega na tym, aby zostawić zostawić twarz i przejść przejść do ja. „Czego najbardziej w sobie nienawidzisz?” – pytałem. Zwykle odpowiedź odpowiedź dotyczyła wyglą  wyglą du. du. „Mam za duż duże stopy”. „Jestem za gruby”. „Za mały”. „Włosów”. Nigdy nie wyraż wyrażałem żadnej opinii – nigdy nie przytakiwałem, że on czy ona jest za gruby czy chudy. Nie forsowałem też też niczego. Jeż Jeżeli interesują  interesują ce ce było ciało, to rozmawialiś rozmawialiśmy o nim, aż już już nic wię więcej nie było do powiedzenia. Potem zaczynaliś zaczynaliśmy rozmawiać rozmawiać o osobowoś osobowości. Czę Często urzą  urzą dzałem dzałem taki oto test. „Napiszę „Napiszę teraz parę parę rzeczy – mawiałem – i zbadam cię cię na tej podstawie. Daj sobie taki stopień stopień, na jaki twoim zdaniem zasługujesz. Na przykład, zapytam cię cię, ile ze 100 procent dałbyś dałbyś sobie za, powiedzmy, swoje umieję umiejętno tnośści gry czy za odwagę odwagę i tak dalej”. I egzamin się się zaczynał. Oto przykład testu dla pewnego czternastoletniego chłopca: „Wyglą  „Wyglą d: d: O, nie taki dobry, około 45%. Rozum: Uhm, 60%. 24

Odwaga: 25%. Lojalność Lojalność:: Nie sprawiam zawodu kumplom: 80%. Muzykalność Muzykalność:: Zero. Majsterkowanie: Wymamrotał niewyraź niewyraźną odpowied ą odpowiedźź. Nienawiść Nienawiść:: To zbyt trudne. Nie, nie potrafię potrafię na to odpowiedzieć odpowiedzieć. Gry sportowe: 66%. Uczucia społeczne: 90%. Głupota: Och, około 190%”. Oczywiś Oczywiście, odpowiedzi dziecka były okazją  okazją  do rozmowy. Stwierdziłem, że najlepiej zaczynać zaczynać od ego, ponieważ ponieważ budzi to ciekawość ciekawość.. Póź Później, gdy przechodziliś przechodziliśmy do kwestii rodziny, dziecko mówiło swobodnie i z zainteresowaniem. W przypadku młodszych dzieci technika była bardziej spontaniczna. Kierowałem się się sygnałami otrzymywanymi od dziecka. Oto typowa pierwsza P.L. z sześ sześcioletnią  cioletnią  Margaret. Wchodzi ona do mojego pokoju i mówi: – Chcę Chcę P.L. – Świetnie – stwierdzam. Mała siada w fotelu. – Co to jest P.L.? – pyta. – To nie jest nic do jedzenia – mówię mówię – ale gdzieś gdzieś w tej kieszeni mam cukierka. A, jest. – I daję daję jej cukierka. – Dlaczego chcesz P.L.? – pytam. – Evelyn miała taką  taką lekcj lekcjęę, to ja też też chcę chcę. – Dobra. To zaczynaj. O czym chcesz mówić mówić? – Mam lalkę lalkę (przerwa). Ską  Ską d masz tę tę rzecz na kominku? (najwyraź (najwyraźniej nie czeka na odpowiedź odpowiedź). Kto był w tym domu przed tobą  tobą ? Jej pytania wskazują  wskazują  na pragnienie poznania jakiejś jakiejś waż ważnej prawdy. I coś coś podejrzewam, że chodzi o narodzenie. – Ską  Ską d się się biorą  biorą dzieci? dzieci? – pytam nagle. Margaret wstaje i maszeruje do drzwi. – Nie cierpię cierpię P.L. – mówi i wychodzi. Lecz kilka dni póź pó źniej prosi o nastę następną  pną P.L. P.L. I tak powoli posuwamy się się do przodu. Sześ Sześcioletni Tommy takż także nie miał nic przeciwko P.L. tak długo, dopóki nie poruszałem „brzydkich” rzeczy. Z pierwszych trzech lekcji wyszedł pełen oburzenia, i wiem dlaczego. Wiedziałem, że interesują  interesują go go wyłą  wyłą cznie cznie „brzydkie” rzeczy. Był on jedną  jedną zz ofiar masturbacji. Wiele dzieci nigdy nie miało P.L. Nie chciały. Były to dzieci prawidłowo wychowane, bez rodzicielskich kłamstw i kazań kazań. Terapia nie pomaga od razu. Poddawana jej osoba nie odczuwa żadnych korzyś korzyści przez jakiś jakiś czas, zwykle około roku. Dlatego też też nigdy nie podchodziłem pesymistycznie do starszych uczniów, którzy opuszczali szkołę szkołę w stanie, jak moż można by to okreś określilićć, na wpół surowym. Tom został przysłany do nas, ponieważ ponieważ nie dawał sobie rady w swojej szkole. Dawałem mu przez rok intensywne P.L. i nie było widocznego efektu. Gdy opuś opuścił Summerhill, wydawało się się, że nie powiedzie mu się się w życiu. Tymczasem rok póź później jego rodzice napisali mi, iż iż zdecydował nagle, że chce być być lekarzem i solidnie studiuje na uniwersytecie. Bill wydawał się się jeszcze bardziej beznadziejnym przypadkiem. Jego P.L. trwały trzy lata. Szkołę Szkołę opuś opuścił, wydawało się się, osiemnastoletni młodzian, który nie wiedział, co ma robić robić. Przenosił się się z pracy do pracy przez rok, a potem zdecydował, że zostanie farmerem. Wiadomoś Wiadomości, które do mnie dotarły, świadczą  wiadczą oo tym, że świetnie sobie radzi i jest zadowolony ze swojej pracy. P.L. były w gruncie rzeczy reedukacją  reedukacją . Ich celem było zlikwidowanie wszystkich kompleksów wynikłych z moralizatorstwa i strachu. Wolna szkoła taka jak Summerhill mogłaby być być prowadzona bez P.L., które jedynie przyś przyśpieszają  pieszają  proces reedukacji zaczynają  zaczynają c od gruntownych porzą  porzą dków dków wiosennych przed nadejś nadejściem lata wolnoś wolności.

25

SAMORZĄD Summerhill jest szkołą  szkołą  samorzą  samorzą dną  dną  i demokratyczną  demokratyczną . Wszystkie sprawy zwią  zwią zane zane z życiem społecznym czy grupowym – łą  łą cznie cznie z karaniem za przewinienia przeciw społecznoś społeczności – są  są  załatwiane przez głosowanie w sobotnie wieczory na Ogólnym Spotkaniu Szkoły. Każ Każdy nauczyciel i każ każde dziecko, niezależ niezależnie od wieku, ma jeden głos. Mój głos ma taką  taką sam samą  wagęę jak ą wag głos siedmiolatka. Moż Można się się teraz uś uśmiechnąć miechnąć i powiedzieć powiedzieć: „Ale twoja wypowiedź wypowiedź ma jednak wię większe znaczenie, prawda?” No, przekonajmy się się. Pewnego razu wstałem na zebraniu i zaproponowałem, być zabronione dzieciom poniż poniżej szesnastu lat. Wysuną  Wysuną łem łem że palenie papierosów powinno być argumenty na słuszność słuszność mojego stanowiska: narkotyk, trują  trują cy, cy, brak rzeczywistej chę chęci palenia u dzieci, a głównie potrzeba pokazania, że jest się się dorosłym. Kontrargumenty padały z całej sali. Głosowaliś Głosowaliśmy. Zostałem przegłosowany przez przytłaczają  przytłaczają cą wi kszość.. ą więększość Warto opowiedzieć opowiedzieć dalszy cią  cią g. g. Po mojej poraż porażce chłopiec w wieku szesnastu lat wysuną  wysuną ł propozycję propozycję, że palenie powinno być być zabronione dzieciom poniż poniżej dwunastu lat. Jego wniosek przeszedł. Jednakż Jednakże na nastę następnym cotygodniowym spotkaniu dwunastoletni chłopiec zaproponował uchylenie nowej reguły dotyczą  dotyczą cej cej palenia mówią  mówią c: c: „Siedzimy wszyscy w toaletach i palimy w tajemnicy dokładnie tak samo, jak dzieci w zwykłych szkołach. Twierdzę Twierdzę, że jest to sprzeczne z całą  całą  ideą  ideą  Summerhill”. Jego wystą  wystą pienie pienie przyję przyjęto owacjami i zebranie uchyliło tę tę regułę regułę. Mam nadzieję nadzieję, że jasno pokazałem, iż iż mój głos nie zawsze wię więcej znaczy od głosu dziecka. Kiedyś Kiedyś zaprotestowałem stanowczo przeciwko nieprzestrzeganiu reguł ciszy nocnej oraz wiążą  wiążą cym cym się się z tym hałasem, niewyspaniem i snuciem się się bez sensu nastę następnego ranka. Byłem zdania, że za tego rodzaju przewinienie winowajca powinien płacić płacić grzywnę grzywnę w wysokoś wysokości całego swojego kieszonkowego. Czternastoletni chłopiec zaproponował, żeby każ każdy, kto nie kładzie się się spać spać o właś właściwej dla niego porze, dostawał jednego pensa nagrody za każ każdą godzin ą  godzinęę czuwania po godzinie ciszy nocnej. Ja dostałem kilka głosów, natomiast on – znaczną  znaczną wi więększość kszość.. Samorzą  Samorzą d w Summerhill nie jest zbiurokratyzowany. Każ Każde spotkanie prowadzi inny przewodniczą  przewodniczą cy, cy, wyznaczony przez poprzedniego przewodniczą  przewodniczą cego, cego, a funkcję funkcję sekretarza sprawuje ochotnik. Dyż Dyżurni ciszy nocnej rzadko pełnią  pełnią swoj swoją  funkcjęę dłu dłużżej niż niż kilka tygodni. ą funkcj Nasza demokracja ustanawia reguły – takż także te dobre. Na przykład zabroniona jest ką  ką piel piel w morzu bez nadzoru ratowników, którymi zawsze są  są nauczyciele. nauczyciele. Zabronione jest wchodzenie na dachy. Trzeba przestrzegać przestrzegać godzin ciszy nocnej albo automatycznie płacić płacić grzywnę grzywnę. To, czy zaję zajęcia mają  mają by byćć odwołane w czwartek czy pią  pią tek tek poprzedzają  poprzedzają cy cy jakieś jakieś świę więto, jest sprawą  sprawą głosowania głosowania na Ogólnym Spotkaniu Szkoły. Sukces zebrania zależ zależy w duż dużym stopniu od siły lub słaboś słabości przewodniczą  przewodniczą cego, cego, ponieważ ponieważ utrzymanie porzą  porzą dku dku wś wśród czterdzieś czterdzieściorga pię pięciorga energicznych dzieci nie jest łatwe. Przewodniczą  Przewodniczą cy cy ma prawo karania hałaś hałaśliwych obywateli grzywną  grzywną . Z reguły gdy przewodniczą  przewodniczą cy cy  jest słaby, kary pienięż pieniężne ne są  są stanowczo stanowczo zbyt czę częste. Personel, rzecz jasna, bierze udział w dyskusjach. Ja takż także; chociaż chociaż nieraz zdarzają  zdarzają  się się sytuacje, w których muszę muszę pozostać pozostać neutralny. Widziałem, jak chłopcu oskarż oskarżonemu o jakieś jakieś przewinienie udało się się wymigać wymigać przedstawiają  przedstawiają c dokładne alibi, chociaż chociaż prywatnie zwierzył mi się się, oskarżają  ają . W takich wypadkach muszę muszę być być zawsze po stronie jednostki. że zrobił to, o co go oskarż Gdy przychodzi do oddawania głosów czy przedstawiania własnych propozycji biorę biorę, oczywiś oczywiście, udział tak jak wszyscy. Oto typowy przykład. Zaprotestowałem kiedyś kiedyś przeciwko graniu w piłkę piłkę noż nożną w wyjaśniłem wię więc, że gdy pracuję pracuję, to ą  w hallu. Hall jest pod moim gabinetem, wyjaś nie lubię lubię hałasu, jaki robią  robią graj grają  cy. Zaproponowałem, żeby zabronić zabronić tego w budynku. Poparło mnie ą cy. parę parę dziewczyn, kilku starszych chłopców i wię większość kszość personelu. Lecz moja propozycja nie przeszła, co oznaczało, że w dalszym cią  cią gu gu musiałem znosić znosić hałaś hałaśliwe szuranie nogami pod gabinetem. W koń końcu, po wielu publicznych dysputach na kilku zebraniach, udało mi się się, za aprobatą  aprobatą  wię większoś kszości, doprowadzić doprowadzić do wydania zakazu gry w piłkę piłkę noż nożną  w hallu. To jest właś właśnie 26

sposób, w jaki mniejszość mniejszość zdobywa prawa w naszej szkolnej demokracji – wytrwale się się ich domaga. Odnosi się się to zarówno do małych dzieci, jak i do dorosłych. Niektóre aspekty życia szkolnego nie podlegają  podlegają  samorzą  samorzą dowi. dowi. Moja żona planuje umeblowanie sypialń sypialń, układa menu, wysyła i płaci rachunki. Ja zatrudniam nauczycieli i proszę proszę ich, by odeszli, gdy są  są dzę dzę, że nie są  są odpowiedni. odpowiedni. Do zadań zadań samorzą  samorzą du du w Summerhill należ należy nie tylko ustanawianie reguł, lecz takż także omawianie społecznych cech naszej grupy. Na począ  począ tku tku każ każdego semestru ustanawia się się przez głosowanie reguły dotyczą  dotyczą ce ce ciszy nocnej. (Chodzi się się spać spać o okreś określonej porze, zależ zależnie od wieku). Nastę Następnie omawia się się sprawy zwią  zwią zane zane z zachowaniem w ogóle. Trzeba też też wybrać wybrać komitety sportowe, komitet organizacyjny potań potańcówki na zakoń zakończenie semestru, komitet teatralny, dyż dyżurnych ciszy nocnej oraz dyż dyżurnych „miejskich”, którzy informują  informują  o wszelkich przynoszą  przynoszą cych cych wstyd zachowaniach poza obrę obrębem szkoły. Jedzenie jest zawsze najbardziej ekscytują  ekscytują cym cym ze wszystkich poruszanych tematów. Już Już nieraz oż ożywiałem nudne spotkanie proponują  proponują c likwidację likwidację dokładki. Jakakolwiek oznaka protekcji w kwestii jedzenia traktowana jest bardzo surowo. Natomiast gdy kuchnia porusza sprawę sprawę marnowania żywnoś ywności, zebrani nie są  są zbyt zbyt zainteresowani. Stosunek dzieci do jedzenia jest z gruntu osobisty i egocentryczny. Na Ogólnych Spotkaniach Szkoły unika się się wszelkich akademickich dyskusji. Dzieci są  są  niesamowicie praktyczne i teoria je nudzi. Lubią  Lubią  konkrety, nie abstrakcje. Kiedyś Kiedyś zgłosiłem wniosek, żeby uchwalić uchwalić regułę regułę zabraniają  zabraniają cą  przeklinania oraz podałem swoje powody. Oprowadzałem po szkole pewną  pewną  kobietę kobietę i jej synka, ewentualnego ucznia. Nagle z góry doleciał bardzo silny przymiotnik. Matka bez zastanowienia zabrała syna i poś pośpiesznie opuś opuściła szkołę szkołę. – Dlaczego – zapytałem na spotkaniu – ma ucierpieć ucierpieć mój dochód z powodu tego, że jakiś jakiś  jołop klnie w obecnoś obecności rodziców potencjalnego ucznia? To w ogóle nie jest problem moralny tylko czysto finansowy. Wy klniecie, ja tracę tracę pienią  pienią dze. dze. Czternastoletni chłopiec odpowiedział na moje pytanie. – Neill plecie bzdury – stwierdził. – Przecież Przecież to jasne, że jeż je żeli ta kobieta była zaszokowana, to nie wierzyła w Summerhill. Nawet gdyby zapisała syna do naszej szkoły, to i tak zabrałaby go stą  stą d, d, gdy bę będą c w domu na pierwszych wakacjach mówiłby „psiakrew” i „cholera”. Zebrani zgodzili się się z nim i mój wniosek został odrzucony w głosowaniu. Ogólne Spotkanie Szkoły czę często musi zajmować zajmować się się sprawą  sprawą zn znęęcania się się nad słabszymi. Nasza społeczność społeczność jest bardzo surowa dla takich osobników, a reguła samorzą  samorzą du du szkolnego obowią  obowią zują  zują ca ca w szkole została wywieszona i podkreś podkreślona na tablicy informacyjnej: „Wszystkie przypadki znę znęcania się się nad słabszymi bę będą  potraktowane bardzo surowo”. Jednakż Jednakże to zjawisko nie jest tak czę częste w Summerhill jak w zwykłych szkołach, a przyczyny nie trzeba daleko szukać szukać. Dziecko, poddane dyscyplinie dorosłych, staje się się osobą  osobą , która nienawidzi. A ponieważ ponieważ nie moż może tej wrogoś wrogości do dorosłych bezkarnie okazać okazać, wyładowuje ją  ją  na mniejszych i słabszych. To jednak rzadko zdarza się się w Summerhill. Bardzo czę często, po przeanalizowaniu oskarż oskarżenia o znę znęcanie się się, cała sprawa sprowadza się się do tego, że Jenny nazwała Peggy wariatką  wariatką . Czasami na Ogólnym Spotkaniu Szkoły omawiany jest jakiś jakiś przypadek kradzież kradzieży. Nigdy nie ma żadnej kary za kradzież kradzież, ale zawsze trzeba wyrównać wyrównać stratę stratę. Czę Cz ęsto dzieci przychodzą  przychodzą do do mnie i mówią  mówią : „John ukradł Davidowi parę parę monet. Czy to jest sprawa dla psychologa, czy też też mamy ją  ją  poruszyć poruszyć na spotkaniu?” Jeż Jeżeli uważ uważam, że jest to problem psychologiczny, wymagają  wymagają cy cy indywidualnego potraktowania, mówię mówię, żeby zostawili to mnie. Jeż Jeżeli natomiast John jest normalnym, szczęś szczęśliwym liwym chłopcem, który ukradł coś coś mało znaczą  znaczą cego, cego, pozwalam, żeby oskarż oskarżono go na spotkaniu. W najgorszym wypadku bę będzie bez grosza, dopóki nie spłaci długu. Jak prowadzone są  są  Ogólne Spotkania Szkoły? Na począ  począ tku tku każ każdego semestru wybiera się się przewodniczą  przewodniczą cego, cego, tylko na jedno zebranie. Pod koniec tegoż tegoż zebrania wyznacza on swojego nastę następcę pcę. W ten sposób postę postępuje się się przez cały semestr. Każ Każdy, kto wnosi jakieś jakieś zaż zażalenie, oskarż oskarżenie, ma sugestię sugestię czy propozycję propozycję nowej reguły postę postępowania, przedstawia ją  ją . Oto typowy przykład: Jim wzią  wzią ł pedały z roweru Jacka, ponieważ ponieważ jego własny rower był uszkodzony, a on chciał pojechać pojechać podczas weekendu z paroma innymi chłopcami na wycieczkę wycieczkę. 27

Po stosownym rozważ rozważeniu dowodów spotkanie decyduje, że Jim musi z powrotem zamontować zamontować pedały do roweru właś właściciela oraz że nie pojedzie na tę tę wycieczkę wycieczkę. Przewodniczą  Przewodniczą cy cy pyta: – Czy są  są sprzeciwy? sprzeciwy? – Pewnie, że są  – woła Jim – i to cholerne! To nie w porzą  porzą dku. dku. Nie wiedziałem, że Jack w ogóle uż używa tego swojego rupiecia. Poniewierał się się po krzakach od dawna. Nie mam nic przeciwko założ założeniu mu pedałów, ale uważ uważam, że kara jest nie fair. Nie są  są dzę dzę, że powinienem być być wyłą  wyłą czony czony z wycieczki. Wywią  Wywią zuje zuje się się ożywiona dyskusja. W trakcie debaty okazuje się się, że Jim zwykle dostaje pienią  pienią dze dze z domu co tydzień tydzień, ale przez ostatnie sześć sześć tygodni w ogóle nie nadeszły i teraz nie ma ani grosza. Zebrani postanawiają  postanawiają  przez głosowanie, że wyrok należ należy unieważ unieważnić nić. Ale co zrobić zrobić z Jimem? W koń końcu zapada decyzja utworzenia funduszu na naprawę naprawę jego roweru. Koledzy zrzucają  zrzucają  się się na potrzebne pedały, a on sam szczęś szczęśliwy liwy wyrusza na wycieczkę wycieczkę. Werdykt wydany na zebraniu szkoły jest zwykle akceptowany przez winowajcę winowajcę. Jeż Jeżeli  jednak byłby on dla niego nie do przyję przyjęcia, oskarż oskarżony moż może apelować apelować; wówczas przewodniczą  przewodniczą cy cy poruszy sprawę sprawę jeszcze raz, pod sam koniec spotkania. W przypadku takiej apelacji rozważ rozważa się si ę ją  znacznie dokładniej i na ogół pierwotny werdykt ulega złagodzeniu, z uwagi na niezadowolenie oskarż oskarżonego. Dzieci zdają  zdają  sobie sprawę sprawę z tego, że jeż jeżeli oskarż oskarżony czuje się się niesprawiedliwie osą  osą dzony, dzony, to istnieje duż duże prawdopodobień prawdopodobieństwo, że tak właś właśnie się się stało. nienawiści Żaden winowajca w Summerhill nie objawia nigdy żadnych oznak oporu czy nienawiś wobec autorytetu swojej społecznoś społeczności. Stale zadziwia mnie posłuszeń posłuszeństwo naszych uczniów w wypadku, gdy zostaną  zostaną ukarani. ukarani. Pewnego razu czterech z najwię największych chłopców zostało oskarż oskarżonych na Ogólnym Spotkaniu Szkoły o robienie rzeczy niedozwolonej – sprzedawanie rozmaitych częś części ci swojej garderoby. Reguła, która tego zabrania, została przyję przyjęta z racji, że takie praktyki są  są  nie w porzą  porzą dku dku wobec rodziców kupują  kupują cych cych ubranie oraz wobec szkoły, bowiem gdy dzieci wracają  wracają  do domu uboż uboższe o parę parę ciuchów, rodzice obwiniają  obwiniają szkoł szkołęę o niedbałość niedbałość.. Wspomniani czterej chłopcy zostali ukarani w nastę następuj pują  cy sposób: przez cztery dni nie wolno im było opuszczać opuszczać terenu szkoły oraz musieli w ą cy tym czasie kłaść kłaść się się spać spać o dwudziestej. Przyję Przyjęli werdykt bez sarkania. W poniedziałek wieczorem, gdy wszyscy poszli do kina, zastałem Dicka, jednego z winowajców, czytają  czytają cego cego w łóż łóżku. – Ależ Ależ z ciebie frajer – powiedziałem. – Wszyscy są  są w w kinie. Dlaczego nie wstaniesz z tego łóż łóżka? – Aleś Aleś ty dowcipny – odpowiedział. Zadziwiają  Zadziwiają ca ca jest ta lojalność lojalność uczniów Summerhill wobec własnej demokracji. Nie ma w niej strachu, nie ma urazy. Widziałem, jak długo są  są dzono dzono chłopca za jakiś jakiś aspołeczny postę postępek i wydawano werdykt. Czę Często taki dopiero co „skazany” chłopiec wybierany jest na przewodniczą  przewodniczą cego cego nastę następnego spotkania. Poczucie sprawiedliwoś sprawiedliwości u dzieci nigdy nie przestało mnie zadziwiać zadziwiać. A takż także umieję umiejętno tność ść wymierzania sprawiedliwoś sprawiedliwości. Z wychowawczego punktu widzenia samorzą  samorzą d ma ogromną  ogromną warto wartość ść.. Pewne rodzaje przewinień przewinień podlegają  podlegają  automatycznie karze pienięż pieniężnej. nej. Jeż Jeżeli jeź jeździ się się na cudzym rowerze bez pozwolenia, nieuchronnie płaci się się karę karę w wysokoś wysokości sześ sześciu pensów. Przeklinanie w mieś mieście (moż (można kląć kląć do woli na terenie szkoły), złe zachowanie w kinie, wspinanie się się na dachy, rzucanie jedzeniem w jadalni – te i tym podobne naruszenia obowią  obowią zują  zują cych cych reguł podlegają  podlegają zwyczajowej zwyczajowej karze grzywny. Z reguły są  są to to kary pienięż pieniężne: ne: zapłać zapłać swoją  swoją tygodniówk tygodniówkęę lub zrezygnuj z wyjś wyjścia do kina. Czę Często wysuwanym zastrzeż zastrzeżeniem wobec dzieci w roli sę sędziów jest to, że karzą  karzą  one zbyt surowo. Stwierdzam, że tak nie jest. Wrę Wręcz przeciwnie, dzieci są  są  bardzo łagodne. Jeszcze nigdy w Summerhill nie wydano w ydano surowego werdyktu. Ponadto Ponad to kara ma zawsze jakiś jakiś zwią  zwią zek zek z przewinieniem. Trzy dziewczynki zakłócały sen innym. Kara: przez tydzień tydzień muszą  muszą  kłaść kłaść się się spać spać o godzinę godzinę wcześ wcześniej. Dwóch chłopców oskarż oskarżono o rzucanie ziemią  ziemią  w innych chłopców. Kara: muszą  muszą  nawieźć nawieźć ziemi potrzebnej do wyrównania boiska hokejowego. Czę Często przewodniczą  przewodniczą cy cy stwierdza: „Ta sprawa jest tak głupia, że aż aż brak mi słów”, i decyduje, że me ma potrzeby nią  nią si sięę zajmować zajmować. 28

Gdy są  są dzono dzono naszego sekretarza za jeż jeżdżenie na rowerze Gingera bez pozwolenia, on i dwóch innych pracowników, którzy też też na nim jeź jeździli, musieli za karę karę pchać pchać się się wzajemnie na tymż tymże rowerze dziesięć dziesięć razy dookoła głównego trawnika. Czterem chłopaczkom, którzy wspinali się się na drabinę drabinę należą  należą cą  do murarzy budują  budują cych cych nowy warsztat, kazano wchodzić wchodzić i schodzić schodzić z niej przez dziesięć dziesięć minut bez przerwy. Dzieci na spotkaniu nigdy nie szukają  szukają rady rady u dorosłych. Przypominam sobie tylko jeden taki przypadek. Trzy dziewczynki splą  splą drowały drowały spiż spiżarnię arnię. Zebranie ukarało je, nakazują  nakazują c zapłacić zapłacić całe kieszonkowe. Ponownie splą  splą drowały drowały kuchnię kuchnię tego wieczoru, wię więc pozbawiono je kina. Zrobiły to samo jeszcze raz, a zakłopotani zebrani nie wiedzieli, co zrobić zrobić. Przewodniczą  Przewodniczą cy cy poprosił mnie o radę radę. – Daj każ każdej po dwa pensy nagrody – zaproponowałem. – Co? Coś Coś ty, człowieku, jeś jeśli to zrobimy, to cała szkoła bę będzie urzą  urzą dzać dzać naloty na spiż spiżarnię arnię. – Nie bę będzie – powiedziałem. – Spróbuj. Spróbował tego sposobu. Dwie dziewczynki odmówiły przyję przyjęcia pienię pieniędzy, a wszystkie trzy oświadczyły, że już już nigdy wię więcej nie bę będą pl drować spiż spiżarni. ą plą  ą drować I nie robiły tego – przez dwa miesią  miesią ce. ce. Rzadko zdarza się się, by ktoś ktoś zachowywał się się na spotkaniu w sposób nadmiernie pewny siebie i zarozumiały. Społeczność Społeczność krzywo patrzy na wszelkie oznaki zarozumialstwa. Pewien jedenastoletni chłopiec, straszny ekshibicjonista, zwykł wstawać wstawać i zwracać zwracać na siebie uwagę uwagę wygłaszają  wygłaszają c długie i zawiłe komentarze bez zwią  zwią zku zku i nie na temat. To znaczy, usiłował tak robić robić, ale zebrani wygwizdali go. Młodzi ludzie doskonale wyczuwają  wyczuwają nieszczero nieszczerość ść.. Udowodniliś Udowodniliśmy w Summerhill, jak są  są dzę dzę, że samorzą  samorzą dność dność przynosi efekty. W gruncie rzeczy szkoła, która nie ma samorzą  samorzą du, du, nie powinna być być nazywana postę postępową  pową . Taka szkoła jest szkołą  szkołą  kompromisową  kompromisową . Nie moż można mówić mówić o wolnoś wolności, jeż jeżeli dzieci nie mają  mają  pełnej swobody rzą  rzą dzenia dzenia swoim życiem społecznym. Tam, gdzie jest kierownik, nie ma prawdziwej wolnoś wolności. Dotyczy to nawet bardziej łaskawego kierownika, niż niż takiego, który żą da da posłuchu. Dziecko z charakterem możże buntować mo buntować się się przeciw twardemu szefowi, podczas gdy łagodny szef sprawia, że dziecko staje się się bezsilnie mię miękkie i niepewne swoich prawdziwych uczuć uczuć. Dobry samorzą  samorzą d moż możliwy jest w szkole tylko wtedy, gdy jest w niej grupa starszych uczniów, którzy lubią  lubią spokój spokój i walczą  walczą zz oboję obojętno tnośścią  cią czy czy opozycją  opozycją wieku wieku gangsterskiego. Chociaż Chociaż ta starsza młodzież młodzież jest czę często przegłosowywana, to jednak właś właśnie ona naprawdę naprawdę wierzy i chce samorzą  samorzą du. du. Natomiast dzieci do wieku, powiedzmy, dwunastu lat nie stworzą  stworzą  go bez pomocy, ponieważ ponieważ nie osią  osią gnę gnęły jeszcze wieku społecznego. Mimo to, w Summerhill siedmiolatki rzadko kiedy opuszczają  opuszczają Ogólne Ogólne Spotkanie Szkoły. Pewnej wiosny mieliś mieliśmy ogromnego pecha. Po zdaniu egzaminów wstę wstępnych do college’u opuś opuściło nas paru starszych, społecznie zorientowanych uczniów, a w szkole zostało niewielu seniorów. Przytłaczają  Przytłaczają ca ca wię większość kszość dzieci była w wieku gangsterskim. Mimo dojrzałoś dojrzałości w wypowiedziach, nie były dość dość duż duże, by dobrze kierować kierować społecznoś społecznością  cią . Ustanawiały mnóstwo reguł, o których zaraz zapominały i które łamały. Jednocześ Jednocześnie tak się się złoż złożyło, że ci starsi uczniowie, którzy pozostali w szkole, byli raczej indywidualistami i zajmowali się się własnymi sprawami w swoich własnych grupach, a nauczyciele zbyt widocznie wybijali się się jako ci, którzy atakują  atakują  łamanie reguł szkolnych. Skoń Skończyło się się tym, że na jednym z Ogólnych Spotkań Spotkań Szkoły poczułem się się zmuszony do przypuszczenia ostrego ataku na tychż tychże seniorów za to, że są  nie tyle antyspołeczni co aspołeczni, że łamią  łamią  reguły ciszy nocnej siedzą  siedzą c stanowczo za długo oraz nie interesują  interesują c się się tym, co robią  robią młodsi. młodsi. Szczerze mówią  mówią c, c, małe dzieci są  są  tylko trochę trochę zainteresowane samorzą  samorzą dem. dem. Wą  Wą tpię tpię, czy pozostawione same sobie kiedykolwiek by go stworzyły. Ich wartoś wartości nie są  są naszymi naszymi wartoś wartościami, ani ich maniery naszymi manierami. Surowa dyscyplina jest najlepszym sposobem dorosłych na to, by mieć mieć spokój i ciszę ciszę. Każ Ka żdy możże być mo być musztrują  musztrują cym cym sierż sierżantem. Nie wiem, jaki jest inny sposób zapewnienia sobie spokojnego błędów bez wą  wą tpienia tpienia nie sprawdziła się się, jeś jeśli chodzi życia. Nasza summerhillska metoda prób i błę o zapewnienie dorosłym spokoju. Z drugiej strony, uchroniła dzieci przed życiem w nadmiernym 29

hałasie. Moż Może ostatecznym sprawdzianem jest szczęś szczęście. cie. Według tego kryterium Summerhill znalazła wspaniały kompromis w formie samorzą  samorzą du. du. Nasza reguła dotyczą  dotyczą ca ca niebezpiecznych broni jest takż także kompromisem. Wiatrówki są  są  zakazane. Tych paru chłopców, którzy chcą  chcą  mieć mieć strzelby w szkole, nienawidzi tej reguły; ale w wię większoś kszości podporzą  podporzą dkowują  dkowują si sięę jej. Wydaje się się, że dzieci, gdy są  są w w mniejszoś mniejszości, nie odczuwają  odczuwają  tego tak silnie jak doroś dorośli. Jest w Summerhill jeden wieczny problem, którego nie da się się rozwią  rozwią zać zać; moż można by go nazwać nazwać problemem „jednostka kontra społeczność społeczność”. ”. Tak nauczyciele, jak uczniowie zostają  zostają  w koń końcu wyprowadzeni z równowagi, gdy banda dziewczą  dziewczą t,t, której przewodzi jakaś jakaś trudna jednostka, draż drażni innych, oblewa ludzi wodą  wodą , łamie reguły ciszy nocnej i bez przerwy wszystkim daje się się we znaki. Jean, przywódczyni, zostaje zaatakowana na Ogólnym Spotkaniu. Pada wiele mocnych słów potęępiają  pot piają cych cych naduż nadużywanie przez nią  nią swobody. swobody. Goszczą  Goszczą ca ca u nas psycholog powiedziała do mnie: – Tak nie moż można. Ta dziewczynka ma nieszczęś nieszczęśliw liwą  twarz; nigdy nie była kochana, a cała ta ą twarz; otwarta krytyka sprawia, że czuje się się kochana jeszcze mniej niż niż przedtem. Ona potrzebuje miłoś miłości, nie krytyki. – Droga pani – odpowiedziałem – próbowaliś próbowaliśmy zmienić zmienić ją  miło miłośścią  cią . Całymi tygodniami nagradzaliś nagradzaliśmy jej antyspołeczne zachowanie. Okazywaliś Okazywaliśmy jej uczucie i tolerancję tolerancję, lecz ona nie reagowała. Prawdę Prawdę powiedziawszy, patrzyła na nas jak na głuptaków, łatwe cele dla swojej agresji. Nie moż możemy poś poświę więcać cać całej społecznoś społeczności dla jednej osoby. Nie znam idealnej odpowiedzi. Wiem tylko, że gdy Jean skoń skończy pię piętnaś tnaście lat, bę będzie  jednostką   jednostką społeczn społeczną  przywódcą bandy. bandy. Wierzę Wierzę w siłę siłę oddziaływania opinii publicznej. Żadne ą , a nie przywódcą  dziecko nie bę będzie latami znosić znosić tego, że jest nie lubiane i krytykowane. Jeś Jeśli natomiast chodzi o potę potępienie na spotkaniu szkoły, to po prostu nie moż można poś poświę więcić cić innych z powodu jednego trudnego dziecka. Mieliś Mieliśmy kiedyś kiedyś w szkole sześ sześcioletniego chłopca, który miał nieszczęś nieszczęśliwe liwe życie zanim przyszedł do Summerhill. Znę Znęcał się się nad słabszymi, był destrukcyjny i pełen nienawiś nienawiści. Cztero- i pię pięciolatki cierpiały i płakały. Społeczność Społeczność musiała coś coś zrobić zrobić, żeby je chronić chronić; a robią  robią c to musiała być być przeciw niemu. Nie moż można było pozwolić pozwolić na to, żeby błę błędy dwojga rodziców odbijały się się na innych dzieciach, którym okazywano w domu miłość miłość i troskę troskę. Zdarzało się się, aczkolwiek bardzo sporadycznie, że musiałem odesłać odesłać jakieś jakieś dziecko, ponieważ ponieważ sprawiało, że szkoła stawała się się piekłem dla reszty. Mówię Mówię to z żalem, z niejakim poczuciem przegranej, ale nie widziałem innego wyjś wyjścia. Czy musiałem zmienić zmienić swoje poglą  poglą dy dy na samorzą  samorzą d w miarę miarę upływu tak wielu lat? Ogólnie mówią  mówią c, c, nie. Nie mógłbym sobie wyobrazić wyobrazić Summerhill bez samorzą  samorzą du. du. Był on zawsze popularny. Budzi żywe zainteresowanie goś gości. Ale to też też ma swoje złe strony, gdy, na przykład, czternastoletnia dziewczyna szepcze do mnie na spotkaniu: „Chciałam powiedzieć powiedzieć o tym, że dziewczyny zatykają  zatykają  toalety, wrzucają  wrzucają c do nich podpaski, ale popatrz na tych wszystkich goś gości”. Poradziłem jej, żeby się się nie przejmowała gość gośćmi mi i poruszyła tę tę sprawę sprawę – co też też zrobiła. Nie moż można przecenić przecenić korzyś korzyści wychowawczych płyną  płyną cych cych z takiej praktycznej nauki o prawach i obowią  obowią zkach zkach obywatela. W Summerhill dzieci walczyłyby do upadłego o prawo do samostanowienia. Moim zdaniem jedno cotygodniowe Ogólne Spotkanie Szkoły jest wię więcej warte niż niż całotygodniowy zestaw przedmiotów szkolnych. Jest to wspaniałe forum do ćwiczenia się się w publicznym mówieniu i wię większość kszość dzieci robi to dobrze i bez skrę skrępowania. Czę Często słyszałem rozsą  rozsą dne dne przemówienia wygłaszane przez dzieci, które nie umiały ani czytać czytać ani pisać pisać. Nie widzę widzę alternatywnej metody dla naszej summerhillskiej demokracji. Moż Może ona być być bardziej sprawiedliwa niż niż demokracja polityczna, ponieważ ponieważ dzieci są  są żżyczliwe dla siebie wzajemnie i nie mają  mają  żadnych nadzwyczajnych nabytych praw. Ponadto jest to prawdziwsza demokracja, bo wszystkie prawa ustanawiane są  są na na otwartym zebraniu i nie powstaje problem nie kontrolowanych, wybranych delegatów. O znaczeniu samorzą  samorzą du du decyduje fakt, że doś doświadczają  wiadczają ce ce wolnoś wolności dzieci zdobywają  zdobywają szerokie szerokie spojrzenie na świat. Reguły, które ustanawiają  ustanawiają , dotyczą  dotyczą rzeczy rzeczy zasadniczych, nie pozorów. Reguły 30

dotyczą  dotyczą ce ce zachowania się się w mieś mieście są  są kompromisem kompromisem z mniej wolną  wolną cywilizacj cywilizacją  ą . „Miasto” – świat zewnę zewnętrzny – marnuje swoją  swoją cenn cenną  energięę na przejmowanie się się głupstwami. Tak jakby faktycznie ą energi miało znaczenie w życiu to, czy nosi się się szykowne stroje albo mówi „cholera”. Summerhill, odchodzą  odchodzą c od zewnę zewnętrznych drobiazgów życia, moż może mieć mieć i ma ducha społecznego, który wyprzedza czas, w którym żyjemy. To prawda, że skłonny jest on nazywać nazywać łopatę łopatę pieprzoną  pieprzoną szufl szuflą  ą , ale każ każdy kopacz rowów powie wam z pełnym przekonaniem, że łopata jest pieprzoną  pieprzoną szufl szuflą  ą .

KOEDUKACJA W wię większoś kszości szkół wystę występuje wyraź wyraźny zamysł oddzielania chłopców od dziewczą  dziewczą t,t, szczególnie gdy chodzi o miejsce do spania. Nie zachę zachęca się się do romansów. Nie robi się się tego takż także w Summerhill – ale też też nie zniechę zniechęca się się do nich. W Summerhill nie wtrą  wtrą camy camy się się do dziewczyn i chłopców. Relacje mię między płciami wydają  wydają si sięę być być bardzo zdrowe. Jedna płeć płeć nie wyrasta pełna iluzji czy złudzeń złudzeń na temat drugiej. Nie chodzi o to, że Summerhill jest jak jedna duż duża rodzina, gdzie wszyscy grzeczni chłopcy i dziewczynki są  są  dla siebie jak bracia i siostry. Gdyby tak było, stałbym się się natychmiast zagorzałym przeciwnikiem koedukacji. W warunkach prawdziwej koedukacji – to znaczy nie takiej, w której dziewczynki i chłopcy siedzą  siedzą  razem w ławkach, ale jednocześ jednocześnie mieszkają  mieszkają  i śpią  pią  w oddzielnych domach – naganna ciekawość ciekawość jest niemal całkowicie wyeliminowana. Nie ma podglą  podglą daczy daczy w Summerhill. Jest tutaj takż także znacznie mniej niepokoju zwią  zwią zanego zanego z seksem niż niż w innych szkołach. Co jakiś jakiś czas odwiedzają  odwiedzają cy cy naszą  naszą  szkołę szkołę dorosły pyta: „Ale czy oni wszyscy nie sypiają  sypiają  ze sobą  sobą ?” ?” Gdy odpowiadam, że nie, wykrzykuje zdziwiony: „Ale dlaczego nie? Ależ Ależ bym poszalał w ich wieku”. Właś Właśnie tego typu osoby zakładają  zakładają , że jeż jeżeli chłopcy i dziewczyny kształcą  kształcą  się się razem, to koniecznie muszą  muszą  folgować folgować sobie w życiu seksualnym. Dla jasnoś jasności, ci ludzie nie mówią  mówią , że taka właś właśnie myś myśl leż leży u podstaw ich obiekcji. Natomiast racjonalizują  racjonalizują  swoje stanowisko, mówią  mówią c, c, że dziewczynki i chłopcy mają  mają  róż różne moż możliwoś liwości uczenia się się i z tego powodu nie powinni mieć mieć wspólnych lekcji. Szkoły powinny być być koedukacyjne, ponieważ ponieważ koedukacyjne jest życie. Wielu nauczycieli i rodziców boi się się jej ze wzglę względu na ewentualną  ewentualną  ciążę ciążę.. Istotnie, wiem że niejeden dyrektor szkoły koedukacyjnej spę spędzał bezsenne noce z tego powodu. Zahamowane dzieci obu płci są  są  czę często niezdolne do miłoś miłości. Moż Może być być to uspokajają  uspokajają ca ca wiadomość wiadomość dla tych, którzy boją  boją si sięę seksu; lecz dla młodzież młodzieży jako takiej nieumieję nieumiejętno tność wielką ludzk ludzką  tragedią  ść kochania jest wielką  ą tragedi ą . Gdy spytałem kilku nastolatków z pewnej znanej szkoły koedukacyjnej o to, czy są  są  w ich szkole jakieś jakieś pary, odpowiedzieli, że nie. Gdy okazałem zdziwienie, powiedzieli mi: „Czasami jest przyjaźń przyjaźń mię między dziewczyną  dziewczyną  a chłopcem, ale nie romans”. Ponieważ Ponieważ dostrzegłem tam paru przystojnych młodzień młodzieńców i ładne dziewczyny, wiedziałem, że ta szkoła narzuca swoim uczniom przeciwne życiu ideały oraz że jej wysoce moralna atmosfera hamuje seks. Spytałem kiedyś kiedyś dyrektora pewnej postę postępowej szkoły: „Czy w pań pańskiej szkole są  są  jakieś jakieś pary?” „Nie”, odpowiedział poważ poważnie. „No, ale my nie przyjmujemy trudnych dzieci”. Przeciwnicy koedukacji mogą  mogą  utrzymywać utrzymywać, że ten system powoduje feminizację feminizację chłopców i maskulizację maskulizację dziewczą  dziewczą t.t. Ale gdzieś gdzieś głę głęboko tkwi jednak moralna obawa, a w gruncie rzeczy zazdrosny strach. Seks połą  połą czony czony z miłoś miłością  cią  jest najwię największą  kszą  przyjemnoś przyjemnością  cią  na świecie i represjonuje się się go dlatego właś właśnie, że jest najwię największą  kszą przyjemno przyjemnośścią  cią . Cała reszta to wykrę wykręty. Nie żywię ywię obaw, że starsi uczniowie w Summerhill, którzy są  są tutaj tutaj od wczesnego dzieciń dzieciństwa, mogliby zacząć zacząć uprawiać uprawiać intensywne życie seksualne, bo wiem, że nie mam do czynienia z dzieć dziećmi, które mają  mają stłumione stłumione i dlatego nienaturalne zainteresowanie seksem. Kilka lat temu przybyło do nas jednocześ jednocześnie dwoje uczniów: siedemnastoletni chłopiec z prywatnej szkoły dla chłopców i szesnastoletnia dziewczyna z prywatnej szkoły dla dziewczą  dziewczą t.t. Zakochali się się w sobie i byli cią  cią gle gle razem. Spotkałem ich kiedyś kiedyś póź późno wieczorem i zatrzymałem. 31

„Nie wiem, co wy dwoje robicie – powiedziałem – i z moralnego punktu widzenia nie obchodzi mnie to, ponieważ ponieważ nie jest to w ogóle problem moralny. Ale ekonomicznie to, owszem, jestem zainteresowany. Jeż Jeżeli ty, Kate, bę będziesz miała dziecko, moja szkoła bę będzie zrujnowana”. Mówiłem dalej rozwijają  rozwijają c tę my myśśl: „Widzicie, wy dopiero co przybyliś przybyliście do Summerhill. Naturalnie, nie uczuć. Dla was oznacza to swobodę swobodę robienia tego, co żywicie dla niej żadnych szczególnych uczuć chcecie. Gdybyś Gdybyście byli tutaj od siódmego roku życia, nigdy nie musiałbym o tym z wami rozmawiać rozmawiać. Bylibyś Bylibyście tak silnie zwią  zwią zani zani ze szkołą  szkołą , że to wy myś myślelibyś lelibyście o konsekwencjach dla Summerhill”. Był to jedyny moż możliwy sposób podejś podejścia do tej sprawy. Na szczęś szczęście, cie, nigdy wię więcej nie musiałem rozmawiać rozmawiać z nimi na ten temat.

PRACA Kiedyś Kiedyś obowią  obowią zywała zywała w Summerhill taka zasada, w myś myśl której każ każde dziecko powyż powyżej dwunastego roku życia i każ każdy członek personelu musiał przepracować przepracować dwie godziny tygodniowo na naszym terenie. Zapłata, w wysokoś wysokości 6 pensów za godzinę godzinę, była czysto symboliczna. Jeś Jeśli nie odpracowało się się swoich godzin, płaciło się się karę karę w wysokoś wysokości 12 pensów. Byli tacy, takż także nauczyciele, którzy zadowalali się się płaceniem kary. Natomiast wię większość kszość pracują  pracują cych cych stale spoglą  spoglą dała dała na zegarek. W tej pracy nie było żadnego elementu zabawy, dlatego też też nudziła wszystkich. Zasada została ponownie przedyskutowana i dzieci zniosły ją  ją niemal niemal jednogłoś jednogłośnie. Kilka lat temu potrzebowaliś potrzebowaliśmy w Summerhill izby chorych. Zdecydowaliś Zdecydowaliśmy się się sami wybudować wybudować porzą  porzą dny dny budynek z cegły. Nikt z nas nie położ położył przedtem ani jednej cegły, ale zaczę zaczęliliśśmy. Kilku uczniów pomagało wykopać wykopać fundamenty i rozebrało jakieś jakieś stare mury, by w ten sposób odzyskać odzyskać cegły. Lecz dzieci zażą  zażą dały dały zapłaty. My odmówiliś odmówiliśmy. Skoń Skończyło się się na tym, że izbę izbę chorych wybudowali nauczyciele i goś goście. To zaję zajęcie było zbyt nudne dla dzieci. Nie widziały w tym dla siebie żadnego interesu. Natomiast jakiś jakiś czas potem, gdy potrzebne im było pomieszczenie na rowery, zbudowały je zupełnie same, bez żadnej pomocy ze strony dorosłych. Piszę Piszę o dzieciach – nie o takich, jakie my doroś dorośli chcielibyś chcielibyśmy widzieć widzieć – ale o takich, jakie naprawdę naprawdę są . Zmysł społeczny, poczucie społecznej odpowiedzialnoś odpowiedzialności nie rozwija się się do wieku co najmniej 18 lat. Interesuje je tu i teraz, a przyszłość przyszłość dla nich nie istnieje. Nigdy jeszcze nie widziałem leniwego dziecka. To, co nazywane bywa lenistwem, jest albo brakiem zainteresowania albo brakiem zdrowia. Zdrowe dziecko nie umie być być leniwe, musi przez cały dzień dzień coś coś robić robić. Znałem kiedyś kiedyś bardzo zdrowego chłopca, którego uważ uważano za lenia. Matematyka nie interesowała go zupełnie, ale szkolny plan zajęć zajęć wymagał, by uczył się się tego przedmiotu. Oczywiś Oczywiście nie chciał, a jego nauczyciel uważ uważał, że jest on leniwy. Niedawno przeczytałem gdzieś gdzieś, że jeż jeżeli para na dancingu przetań przetańczyłaby każ każdy taniec, to tak  jakby przeszła 25 mil. Mimo to ci ludzie nie odczuwaliby żadnego niemal zmę zmęczenia, ponieważ ponieważ cały wieczór doznawaliby przyjemnoś przyjemności – zakładają  zakładają c, c, że nie depczą  depczą sobie sobie po palcach. Tak samo jest z dzieć dziećmi. Chłopiec, który jest leniwy na lekcjach, przebiegnie mile podczas gry w piłkę piłkę noż nożną . Stwierdzam, że mnie nie udaje się się skłonić skłonić siedemnastoletniej młodzież młodzieży do pomocy przy sadzeniu ziemniaków, przy pieleniu cebuli, chociaż chociaż ci sami chłopcy spę spędzają  dzają całe całe godziny grzebią  grzebią c w silnikach, myją  myją c samochody czy robią  robią c radioodbiorniki. Długo trwało, zanim zaakceptowałem to zjawisko. Prawda zaczę zaczęła docierać docierać do mnie pewnego razu, gdy kopałem ogród mojego brata w Szkocji. To zaję zajęcie nie sprawiało mi przyjemnoś przyjemności i nagle poją  poją łem, łem, że cała sprawa w tym, iż iż kopię kopię ogród, który mnie nic nie obchodzi. Podobnie mój ogród nie ma żadnego znaczenia dla chłopców, podczas gdy ich rowery czy radia są  są  dla nich waż ważne. Długo jeszcze czekać czekać trzeba na prawdziwy altruizm, a i tak nigdy nie traci on elementów egoizmu. Małe dzieci mają  mają zupełnie zupełnie inny stosunek do pracy niż niż nastolatki. Nasze maluchy w wieku od trzech do oś ośmiu lat bę będą  bardzo dzielnie pracować pracować mieszają  mieszają c cement, wożą  wożą c piasek, czyszczą  czyszczą c cegły; bę będą  pracować pracować nie myś myślą c o nagrodzie. Identyfikują  Identyfikują  się się z dorosłymi, a taka praca jest dla nich jak fantazje zrealizowane w rzeczywistoś rzeczywistości. 32

Jednakż Jednakże od wieku oś ośmiu-, dziewię dziewięciu lat aż aż do wieku dziewię dziewiętnastu czy dwudziestu lat chęć chęć wykonywania nudnej pracy fizycznej po prostu nie wystę występuje. Odnosi się się to do wię większoś kszości dzieci. Zdarzają  Zdarzają si sięę, oczywiś oczywiście, dzieci, które są  są pracowite pracowite od wczesnego dzieciń dzieciństwa przez całe życie. Faktem jest, że my, doroś dorośli, wykorzystujemy dzieci stanowczo zbyt czę często. „Marion, skocz wrzucić wrzucić mi ten list”. Nikt nie lubi być być wykorzystywany. Przecię Przeciętne dziecko mgliś mgliście zdaje sobie sprawę sprawę z tego, że jest karmione i ubierane przez rodziców, bez żadnych starań starań ze swej strony. Czuje ono, że ta opieka jest naturalnym przysługują  przysługują cym cym mu prawem, a jednocześ jednocześnie zdaje sobie sprawę sprawę z tego, że z drugiej strony oczekuje się się od niego wykonywania mnóstwa posług i wielu nieprzyjemnych codziennych prac, których sami rodzice unikają  unikają . Przeczytałem kiedyś kiedyś o szkole w Ameryce, która została wybudowana samodzielnie przez uczniów. Wydawało mi się się to kiedyś kiedyś idealnym wyjś wyjściem. Ale tak nie jest. Jeż Jeżeli dzieci wybudowały tę tę szkołę szkołę, to moż można być być pewnym, że stał obok jakiś jakiś pełen werwy, życzliwoś yczliwości i powagi jegomość jegomość,, który z pasją  pasją  wykrzykiwał słowa zachę zachęty. Gdy takiego „autorytetu” nie ma, dzieci po prostu nie buduj ą szkół . Moim zdaniem rozsą  rozsą dna dna cywilizacja nie wymagałaby pracy od dzieci do czasu, aż aż skoń skończą  czą  one co najmniej osiemnaś osiemnaście lat. Wię Większość kszość chłopców i dziewczyn robiłaby duż dużo przed osią  osią gnię gnięciem tego wieku, ale taka praca byłaby dla nich zabawą  zabawą , prawdopodobnie byłaby takż także nieekonomiczna z punktu widzenia rodziców. Czuję Czuję się się przygnę przygnębiony na myś myśl o ogromie pracy,  jaką   jaką musz muszą  wykonaćć studenci, by przygotować przygotować się się do egzaminów. Słyszałem, że w przedwojennym ą wykona Budapeszcie prawie 50% studentów przeż przeżywało fizyczne lub psychiczne załamania po egzaminach maturalnych. Powodem, dla którego stale słyszymy w Summerhill takie dobre opinie o pracowitoś pracowitości, jaką  jaką  wykazują  wykazują  się się nasi byli uczniowie wykonują  wykonują cy cy odpowiedzialną  odpowiedzialną  pracę pracę, jest fakt, że te dziewczyny i chłopcy przeż przeżyli okres skoncentrowanego na sobie fantazjowania w Summerhill. Jako młodzi, doroś dorośli już już ludzie potrafią  potrafią  stawić stawić czoło rzeczywistoś rzeczywistości bez żadnych podś podświadomych tę tęsknot za zabawami dzieciń dzieciństwa.

ZABAWA Summerhill moż można by zdefiniować zdefiniować jako szkołę szkołę, w której zabawa jest najważ najważniejsza. Dlaczego bawią  bawią si sięę dzieci i kociaki, nie wiem. Przypuszczam, że ma to zwią  zwią zek zek z energią  energią . Nie chodzi mi o zabawy w sensie zorganizowanym czy o zmagania na boiskach sportowych. Chodzi mi o zabawę zabawę w sensie fantazji. Zorganizowane gry angaż angażują  ują sprawno sprawność ść,, współzawodnictwo, współpracę współpracę w grupie, natomiast zabawy dzieci nie wymagają  wymagają zwykle zwykle specjalnych umieję umiejętno tnośści, jest w nich bardzo mało współzawodnictwa i prawie nie ma żadnej współpracy w grupie. Małe dzieci bawią  bawią  się się w gry typu gangsterskiego ze strzelaniem czy walką  walką  na miecze. Na długo przed epoką  epoką  kina dzieci bawiły się się w ten sposób. Opowiadania i filmy mogą  mogą kierunkowa kierunkowaćć niektóre zabawy, ale ich podstawy znajdują  znajdują si sięę w sercach dzieci wszystkich ras. W Summerhill sześ sześciolatki bawią  bawią  się się przez cały dzień dzień – robią  robią  to z fantazją  fantazją . Dla małego dziecka rzeczywistość rzeczywistość i fantazja są  są  ze sobą  sobą  bardzo blisko zwią  zwią zane. zane. Gdy dziesię dziesięcioletni chłopiec przebrał się się za ducha, maluchy wrzeszczały zachwycone; wiedziały wprawdzie,ż wprawdzie, że to tylko Tommy, widziały, jak wkładał na siebie to prześ prześcieradło, ale gdy zbliż zbliżał się się do nich, wszystkie bez wyją  wyją tku tku krzyczały ze strachu. Małe dzieci żyją  yją w w świecie wyobraź wyobraźni i tę tę wyobraź wyobraźnię nię wcielają  wcielają w w czyn. Chłopcy w wieku od ośmiu do czternastu lat w swoich zabawach bez przerwy katrupią  katrupią  ludzi lub latają  latają  po niebie na swoich drewnianych samolotach. Małe dziewczynki takż także przechodzą  przechodzą  przez okres band, ale bez strzelb czy mieczy. Ma on bardziej osobisty charakter. Banda Mary nie zgadza się się z bandą  bandą Nellie, Nellie, są  wię więc kłótnie i obraź obraźliwe słowa. Rywalizują  Rywalizują ce ce ze sobą  sobą  bandy chłopców są  są  wrogami tylko w zabawie. Z tego też też powodu łatwiej żyć z małymi chłopcami niż niż z dziewczynkami. 33

Nie udało mi się się odkryć odkryć, gdzie przebiega granica mię między rzeczywistoś rzeczywistością  cią  a fantazją  fantazją . Gdy dziecko przynosi lalce jedzenie na małym talerzyku, to czy naprawdę naprawdę wierzy ono przez chwilę chwilę, koń na biegunach jest prawdziwym koniem? Gdy chłopiec woła „Rę „Ręce że ta lalka jest żywa? Czy koń do góry!” i strzela, czy myś myśli, czy mu się się wydaje, że to prawdziwy pistolet? Skłonny jestem przypuszczać przypuszczać, że dzieci faktycznie wyobraż wyobrażają  ają sobie, sobie, że ich zabawki są  są żżywe. Jedynie wtedy, gdy  jakiś  jakiś bezmyś bezmyślny dorosły wtrą  wtrą ca ca się się i przypomina, że to tylko na niby, z hukiem wracają  wracają na na ziemię ziemię. rozumieją cy cy uczucia dziecka rodzic nie zniszczy nigdy jego fantazji. Żaden rozumieją  Chłopcy na ogół nie bawią  bawią si sięę z dziewczynkami. Chłopcy bawią  bawią si sięę w bandy i w berka, robią  robią  domki na drzewach, kopią  kopią  doły i okopy. Dziewczynki rzadko organizują  organizują  jaką  jaką kolwiek kolwiek zabawę zabawę. Odwieczna zabawa w nauczyciela czy lekarza nie jest znana dzieciom cieszą  cieszą cym cym się się wolnoś wolnością  cią , ponieważ ponieważ nie mają  mają  one potrzeby naś naśladowania autorytetów. Młodsze dziewczynki bawią  bawią  się się lalkami, natomiast wydaje się się, że starszym daje najwię najwięcej przyjemnoś przyjemności kontakt z ludź ludźmi, a nie przedmiotami. Czę Często dziewczynki i chłopcy grają  grają wspólnie wspólnie w hokeja. Gry w karty i inne zabawy w domu są  są zwykle zwykle mieszane. Dzieci kochają  kochają hałas hałas i błoto, tupią  tupią na na schodach, wrzeszczą  wrzeszczą jak jak potę potępień pieńcy, nie zwracają  zwracają uwagi uwagi na meble. Jeś Jeśli akurat bawią  bawią si sięę w berka, przeszłyby po wazie portlandzkiej, gdyby znalazła się się na ich drodze, zupełnie jej nie zauważ zauważają  ają c. c. Zbyt czę często matki nie dość dość długo bawią  bawią si sięę ze swoimi dzieć dziećmi. Wydaje się się im, że włoż włożenie do wózka mię miękkiego misia załatwia sprawę sprawę na godzinkę godzinkę czy dwie. Zapominają  Zapominają  przy tym jednak, że dzieci chcą  chcą by byćć łaskotane i przytulane. Jeż Jeżeli przyznajemy, że dzieciń dzieciństwo jest zabawą  zabawą , to jak my, doroś dorośli, reagujemy zwykle na ten fakt? My to ignorujemy. Zapominamy o tym zupełnie, ponieważ ponieważ dla nas zabawa jest marnowaniem czasu. Wznosimy wię więc duż duże miejskie szkoły z wieloma salami i drogimi pomocami szkolnymi, a tym, co ma zaspokoić zaspokoić instynkt zabawy, jest najczęś najczęściej ciej mały betonowy plac. Moż Można by, z pewną  pewną doz dozą  racji, twierdzić twierdzić, że zło cywilizacji wynika z faktu, że żadne dziecko ą racji, nie mogło się się nigdy do koń końca wybawić wybawić. Innymi słowy, dziecko, jak roś roślina cieplarniana, zostało wyhodowane na dorosłego, zanim osią  osią gnę gnęło dojrzałość dojrzałość.. Stosunek dorosłych do zabawy jest całkowicie arbitralny. My, starzy, planujemy czas dzieci: nauka od dziewią  dziewią tej tej do dwunastej, godzinka przerwy na obiad, i znowu lekcje do trzeciej. Gdyby poprosić poprosić o ułoż ułożenie planu nieskrę nieskrępowane dziecko, niemal na pewno przeznaczyłoby ono duż dużo czasu na zabawę zabawę, a tylko trochę trochę na lekcje. U podłoż podłoża antagonizmu dorosłych wobec zabawy dzieci leż leży strach. Setki razy wysłuchiwałem pełne niepokoju pytania: „Jeż „Jeżeli mój syn bę będzie się się bawił cały dzień dzień, to jak kiedykolwiek nauczy się się czegoś czegoś, jak zda egzaminy?”. Nieliczni tylko przyjmą  przyjmą  moj moją  odpowiedź: ą  odpowiedź „Jeż „Jeżeli pozwolisz twojemu dziecku bawić bawić się się tak długo, jak zechce, to bę będzie w stanie zdać zdać egzaminy wstę wstępne do college’u po dwóch latach intensywnej nauki, zamiast po trwają  trwają cej cej zwykle pięć pięć,, sześć sześć czy siedem lat nauce w szkole, która lekceważ lekceważy zabawę zabawę jako część część życia”. Lecz zawsze muszę muszę dodać dodać: „Zakładają  „Zakładają c, c, że on w ogóle bę będzie chciał zdawać zdawać te egzaminy!” Moż Może, na przykład, chcieć chcieć zostać zostać tancerzem czy mechanikiem radiowym. Ona moż może chcieć chcieć zostać zostać projektantką  projektantką odzie odzieżży czy pielę pielęgniarką  gniarką dzieci dziecięęcą . Tak, strach o przyszłość przyszłość dziecka popycha dorosłych do tego, że pozbawiają  pozbawiają dzieci dzieci ich prawa do zabawy. Jest w tym jednak coś coś wię więcej. Za tą  tą  dezaprobatą  dezaprobatą  zabawy kryje się się bowiem mgliste przekonanie, że wcale nie jest tak dobrze być być dzieckiem, prześ przeświadczenie, które dochodzi do głosu, gdy napomina się się młodego dorosłego: „Nie bą  bą dź dzieckiem”. Rodzice, którzy zapomnieli o tę tęsknotach swojego dzieciń dzieciństwa – zapomnieli jak się się bawić bawić i jak fantazjować fantazjować – są  marnymi rodzicami. Dziecko, które utraci zdolność zdolność do zabawy, jest psychicznie martwe oraz niebezpieczne dla każ każdego innego dziecka, które wejdzie z nim w kontakt. Nauczyciele z Izraela opowiadali mi o istnieją  istnieją cych cych tam wspaniałych oś ośrodkach społecznych. Szkoła, jak mówili, jest częś części cią  społeczności, w której najważ najważniejsza jest cięż ciężka ka praca. ą  społecznoś Dziesię Dziesięcioletnie dzieci, powiedział mi jeden z nauczycieli, płaczą  płaczą , gdy – za karę karę – nie pozwala im się się kopać kopać ogrodu. Gdybym ja miał dziesię dziesięcioletnie dziecko, które płakałoby z tego powodu, że nie pozwalam mu kopać kopać kartofli, zastanawiałbym się się, czy nie jest ono umysłowo upoś upośledzone. 34

Dzieciń Dzieciństwo to czas zabawy i każ każda społeczność społeczność,, która ignoruje tę tę prawdę prawdę, kształci w zły sposób. Dla mnie metoda izraelska jest poś poświę więcaniem młodego życia dla potrzeb ekonomicznych. Moż Może to być być konieczne, jednak ja nie odważ odważyłbym się się nazwać nazwać takiego systemu idealnym. Intrygują  Intrygują ca, ca, choć choć niebywale trudna, byłaby ocena krzywdy wyrzą  wyrzą dzonej dzonej dzieciom, którym nie pozwolono bawić bawić się się do woli. Zastanawiam się się czę często, czy te masy ludzi oglą  oglą dają  dają ce ce zawodowy football, usiłują  usiłują  odreagować odreagować swoje zablokowane zainteresowanie zabawą  zabawą , poprzez identyfikację identyfikację z zawodnikami grają  grają cymi cymi niejako zamiast nich. Wię Większość kszość absolwentów Summerhill nie chodzi na mecze piłki noż nożnej, nie interesuje się się takż także róż różnego rodzaju widowiskami. Są  Są dzę dzę, że bardzo nieliczni poszliby gdzieś gdzieś daleko, żeby obejrzeć obejrzeć przemarsz królewski. Parada ma w sobie elementy dziecinne; typowy dla niej kolor, sformalizowanie, i powolne ruchy przywodzą  przywodzą  na myś myśl świat zabawek i wystrojone lalki. Być Być mo możże z tego powodu kobiety bardziej niż niż mężczy lubią parady. parady. ężczyźźni lubią  Wydaje się się, że w miarę miarę jak ludzie doroś dorośleją  leją  i stają  stają  się się bardziej wyrafinowani, wszelkiego typu widowiska są  są dla dla nich coraz mniej atrakcyjne. Wą  Wą tpię tpię, czy pań państwowe defilady dostarczają  dostarczają czego czegośś wię więcej poza nudą  nudą  generałom, politykom i dyplomatom. Istnieją  Istnieją  pewne dane wskazują  wskazują ce ce na to, że dzieci wychowane w swobodnej atmosferze i z maksymalną  maksymalną ilo ilośścią  cią zabawy zabawy nie mają  mają skłonno skłonnośści do zachowań zachowań stadnych. Jedynie ci z naszych uczniów, którzy pochodzą  pochodzą  z domów o sympatiach komunistycznych, potrafią  potrafią swobodnie swobodnie i entuzjastycznie wiwatować wiwatować w tłumie.

TEATR W zimie niedzielny wieczór w Summerhill jest wieczorem teatralnym. Przedstawienia oglą  oglą da da zawsze duż dużo widzów. Zdarzało się się sześć sześć kolejnych niedziel z pełnym programem dramatycznym. Czasami jednak bywa i tak, że po serii sztuk nie ma spektaklu przez kilka tygodni. Widownia nie jest zbyt krytyczna. Zachowuje się się dobrze – duż dużo lepiej niż niż wię większość kszość widowni londyń londyńskich. Rzadko zdarza się się wygwizdywanie, tupanie nogami czy wrzaski. Teatr Summerhill, funkcjonują  funkcjonują cy cy w przerobionej hali do gry w squash’a, mieś mieści około stu osób. Scena jest ruchoma; to znaczy zrobiono ją  ją zz pudeł, które moż można dowolnie układać układać w stopnie czy platformy. Dysponuje odpowiednim oś oświetleniem pozwalają  pozwalają cym cym na przyciemnianie świateł, posiada też też reflektory. Nie ma żadnych dekoracji, poza szarą  szarą  kurtyną  kurtyną . Gdy w didaskaliach jest wskazówka, że „Przez przerwę przerwę w żywopłocie wchodzą  wchodzą  wieś wieśniacy”, wtedy aktorzy rozsuwają  rozsuwają  kurtynę kurtynę na boki. Tradycją  Tradycją  szkoły jest, że wystawia się się tylko sztuki napisane w Summerhill. Istnieje też też cicha zasada, że sztuki autorstwa nauczycieli wystawiane są  są  tylko wtedy, gdy panuje posucha na sztuki napisane przez dzieci. Obsada samodzielnie wykonuje kostiumy i są  są  one na ogół znakomite. Nasi szkolni dramatopisarze skłaniają  skłaniają  się się raczej ku komedii i farsie niż niż tragedii, lecz gdy już już mamy tragedię tragedię, jest ona dobrze, a czasami pię pięknie zrobiona. Dziewczyny piszą  piszą  częś częściej. ciej. Mali chłopcy też też wystawiają  wystawiają  własne sztuki, lecz zazwyczaj role nie są  są napisane. napisane. Właś Właściwie nie jest to konieczne, jako że najważ najważniejszym zdaniem każ każdej z postaci  jest zawsze: „Rę „Ręce do góry!”. W tych sztukach kurtyna opada zwykle na stos trupów, jako że mali chłopcy są  są zz natury dokładni i bezkompromisowi. Trzynastoletnia Daphne pisywała nam sztuki z Sherlockiem Holmesem w roli głównej. Pamię Pamiętam jedną  jedną  o posterunkowym, który uciekł z żoną  oną  sierż sierżanta. Z pomocą  pomocą  detektywa i, rzecz  jasna, „mojego drogiego Watsona”, sierż sierżant wytropił żonę onę w mieszkaniu posterunkowego. Ujrzeli tam szczególny widok. Posterunkowy leż leżał na tapczanie obejmują  obejmują c niewierną  niewierną  żonę onę sierż sierżanta, podczas gdy grono kobiet z półś półświatka wiło się się w tań tańcu na środku pokoju. Posterunkowy był w wieczorowym garniturze. Daphne zawsze wprowadzała high-life do swoich sztuk. Czternastoletnie dziewczyny czasami piszą  piszą  wierszem, a ich sztuki są  są  na ogół dobre. Oczywiś Oczywiście, nie wszystkie dzieci i nie cały personel pisze sztuki. Niechęć Niechęć do plagiatów jest silna. Zdarzyło się się kiedyś kiedyś, że jakiś jakiś spektakl wypadł z programu i musiałem szybko coś coś napisać napisać. Wykorzystałem jedno z opowiadań opowiadań W. W. Jacobsa. Podniosły się się krzyki oburzenia: „Plagiator” i „Oszust”. 35

Dzieci w Summerhill nie lubią  lubią  udramatyzowanych opowiadań opowiadań. Nie chcą  chcą  też też intelektualnych tekstów tak czę częstych w innych szkołach. Nigdy nie grają  grają  Szekspira; ale czasami ja piszę piszę jakąś jakąś szekspirowską  szekspirowską  burleskę burleskę, na przykład, Juliusza Cezara umieszczam w amerykań amerykańskim świecie gangsterskim – ję językiem, który jest mieszaniną  mieszaniną  Szekspira i kryminału. Mary porwała widownię widownię, gdy lako Kleopatra zasztyletowała wszystkich na scenie a potem, patrzą  patrzą c na ostrze swego noż noża, przeczytała głoś głośno słowa: „stal nierdzewna” i wbiła nóż nóż w swoją  swoją pier pierśś. Uczniowie przejawiają  przejawiają du dużże zdolnoś zdolności aktorskie. Nie ma wś wśród nich czegoś czegoś takiego jak trema. Wspaniale oglą  oglą da da się się małe dzieci; bardzo szczerze przeż przeżywają  ywają swoje swoje role. Dziewczyny grają  grają ch chęętniej niż niż chłopcy. W samej rzeczy, chłopcy poniż poniżej 10 lat, poza swoimi własnymi sztukami gangsterskimi nie wystę występuj pują  ą  prawie wcale. Niektóre dzieci nigdy nie wystę występuj pują  też nie mają  mają na na to ochoty. ą , ani też Nasze długie doś doświadczenie dowodzi, że najgorszym aktorem jest ten, kto gra w życiu. Takie dziecko nie potrafi zdystansować zdystansować się się od siebie i jest zakłopotane na scenie. Być Być mo możże „zakłopotane” jest niewłaś niewłaściwym okreś określeniem, ponieważ ponieważ oznacza zdawanie sobie sprawy z tego, czują si sięę zaż zażenowani z twojego powodu. że inni czują  Granie to konieczny element kształcenia. Jest ono w duż dużym stopniu ekshibicjonizmem; lecz w Summerhill nie podziwia się się aktora, którego aktorstwo staje się się wyłą  wyłą cznie cznie ekshibicjonizmem. Będą c aktorem trzeba umieć umieć silnie zidentyfikować zidentyfikować się się z innymi. W przypadku dorosłych ta identyfikacja nigdy nie jest nieś nieświadoma; doroś dorośli wiedzą  wiedzą , że grają  grają na na niby. Wą  Wą tpię tpię jednak, czy małe dzieci naprawdę naprawdę też też to wiedzą  wiedzą . Całkiem czę często, gdy dziecko wchodzi na scenę scenę i pada pytanie: „Kim  jesteś  jesteś?” – zamiast odpowiedzieć odpowiedzieć: „Jestem duchem tego opactwa” mówi: „Jestem Piotrek”. W jednej ze sztuk napisanej dla najmłodszych dzieci była scena przy obiedzie z prawdziwymi potrawami. Nakłonienie aktorów do przejś przejścia do nastę następnej sceny wymagało od suflera nieco czasu i wysiłku. Dzieci zajmowały się się wyż wyżerką  erką , zupełnie nie zwracają  zwracają c uwagi na publiczność publiczność.. Granie jest jednym ze sposobów zdobycia wiary w siebie. Lecz te dzieci, które nigdy nie wystę występuj pują  mówią , że nienawidzą  nienawidzą przedstawie przedstawieńń, ponieważ ponieważ czują  czują si sięę gorsze. Oto trudność trudność,, dla której ą , mówią  nie znalazłem rozwią  rozwią zania. zania. Takie dziecko znajduje zwykle inną  inną dziedzin dziedzinęę, w której moż może pokazać pokazać swoją  swoją  wyż wyższość szość.. Trudna jest sytuacja dziewczyny, która uwielbia wystę występować pować, ale nie umie grać grać. Wiele mówi o manierach dzieci fakt, że taka dziewczyna rzadko kiedy pomijana jest w obsadzie. Trzynasto- i czternastolatki odmawiają  odmawiają grania grania ról w sztukach, w których są  są sceny sceny miłosne, ale małe dzieci zagrają  zagrają  wszystko, swobodnie i z przyjemnoś przyjemnością  cią . Seniorzy powyż powyżej pię piętnastego roku zagrają w w romansie, jeż jeżeli są  są to to role komediowe. Tylko jeden czy dwóch seniorów wzię wzięłoby życia zagrają  poważ poważną  rolę rolę miłosną  miłosną . Tego typu role nie mogą  mogą  być być dobrze zagrane, dopóki nie doś doświadczy się się miłośści. Niemniej jednak dzieci, które nie zaznały żalu w prawdziwym życiu, mogą  miło mogą śświetnie zagrać zagrać w smutnej roli. Widziałem, jak Virginia załamywała się się na próbach i płakała, grają  grają c taką  taką  rolę rolę. Moż Można to wytłumaczyć wytłumaczyć faktem, że każ każde dziecko zaznało żalu w wyobraź wyobraźni. W gruncie rzeczy mierć szybko wkracza w świat dziecię dziecięcej fantazji. śmierć Sztuki dla dzieci powinny być być na ich poziomie. Zmuszanie dzieci do grania klasycznych sztuk, które są  są  tak odległe od ich świata fantazji, jest złem. Sztuki, podobnie jak to, co czytają  czytają , powinno być być dostosowane do wieku. Dzieci z Summerhill rzadko czytają  czytają  Scotta, Dickensa czy Thackeraya, ponieważ ponieważ dzisiejsze pokolenia należą  należą  do epoki filmu. Gdy dziecko idzie do kina, to w półtorej godziny dostaje historię historię tak długą  długą  jak „Westward Ho” – historię historię, której przeczytanie zaję zajęłoby mu kilka dni, a w dodatku bez wszystkich nudnych opisów przyrody i ludzi. Tak wię więc w swoich sztukach dzieci nie chcą  chcą  opowiadania o Elsinore; chcą  chcą  opowiadania o swoim własnym otoczeniu. Chociaż Chociaż dzieci z Summerhill wystawiają  wystawiają  sztuki, które same piszą  piszą , to gdy da się się im okazję okazję, reagują  reagują  entuzjastycznie na naprawdę naprawdę dobry dramat. Którejś Którejś zimy czytałem seniorom sztukę sztukę raz w tygodniu. Przeczytałem wszystko Barrie’ego, Ibsena, Strindberga i Czechowa, trochę trochę Shawa i Galsworthy’ego oraz parę parę sztuk współczesnych takich jak „The Silver Cord” i „The Vortex”. Naszym najlepszym aktorom i aktorkom podobał się się Ibsen. Seniorzy interesują  interesują  się się techniką  techniką  sceniczną  sceniczną  i mają  mają  na nią  nią  oryginalny poglą  poglą d. d. W pisaniu sztuk obowią  obowią zuje zuje odwieczny trik nie pozwalają  pozwalają cy cy nigdy żadnej postaci na opuszczenie sceny bez jakiegoś jakiegoś 36

usprawiedliwienia. Gdy dramaturg chciał pozbyć pozbyć się się ojca, żeby żona i córka mogły sobie powiedzieć powiedzieć, jakim jest on osłem, ojciec obowią  obowią zkowo zkowo wstawał, mówił: „Pójdę „Pójdę lepiej zobaczyć zobaczyć, czy ogrodnik posadził tę tę kapustę kapustę” i wychodził szurają  szurają c nogami. Nasi młodzi dramatopisarze mają  mają  bardziej bezpoś bezpośrednią  rednią  technikę technikę. Jak powiedziała mi jedna dziewczynka: „W życiu wychodzisz z pokoju nie mówią  mówią c, c, dlaczego to robisz”. Faktycznie, tak jest i tak też też dzieje się się na scenie w naszym teatrze. Specjalnoś Specjalnością  cią  Summerhill jest pewna gałąź gałąź sztuki dramatycznej, którą  którą  nazywamy spontanicznym graniem. Zadaję Zadaję takie na przykład zadania aktorskie: Włó ż na niby płaszcz, zdejmij i  powieś  na wieszaku. We ź do r ęki wią zank ę kwiatów i znajd  ź wś ród ród nich oset. Otwórz telegram, który zawiadamia ci ę ,  że twój ojciec (czy matka) nie  ż yje. Zjedz poś   pieszny posiłek w restauracji dworcowej i sied  ź przy tym jak na szpilkach, bo a nu ż pociąg odjedzie bez ciebie . Czasami granie jest „gadane”. Siadam, na przykład, przy stole i oznajmiam, że jestem urzę urzędnikiem imigracyjnym w Harwich. Każ Każde dziecko musi mieć mieć na niby paszport i musi być być przygotowane do odpowiedzi na moje pytania. Jest to dobra zabawa. Albo jestem sobie, na przykład, producentem filmowym przesłuchują  przesłuchują cym cym przyszłą  przyszłą  obsadę obsadę, albo biznesmenem szukają  szukają cym cym sekretarki. Kiedyś Kiedyś byłem męż mężczyzn czyzną  ą , który dał ogłoszenie, że szuka amanuensis. Żadne z dzieci nie wiedziało, co znaczy to słowo. Jedna dziewczyna grała tak, jakby oznaczało ono manikiurzystkę manikiurzystkę, co było świetną  wietną zabaw zabawą  ą . Spontaniczne granie jest twórczą  twórczą ii istotną  istotną stron stroną  szkolnego teatru. Nasz teatr zrobił wię więcej dla ą szkolnego twórczoś twórczości niż niż cokolwiek innego w Summerhill. Każ Każdy moż może zagrać zagrać w sztuce, ale nie każ każdy moż może  ją   ją  napisać napisać. Jestem przekonany, że dzieci, nawet jeś jeśli nie do koń końca, zdają  zdają  sobie jednak sprawę sprawę, że tradycja wystawiania tylko oryginalnych, własnych sztuk inspiruje częś częściej ciej twórczą  twórczą  postawę postawę niż niż naś naśladownictwo.

TANIEC I MUZYKA Niech żyje taniec – ale tań tańczony zgodnie z zasadami. Najdziwniejsze, że tłum jako taki akceptuje te zasady, podczas gdy jednostki go tworzą  tworzą ce ce mogą  mogą zgodnie zgodnie ich nienawidzić nienawidzić. Londyń Londyńska sala balowa jest dla mnie symbolem tego, czym jest Anglia. Taniec, który powinien być być indywidualną  indywidualną  i twórczą  twórczą  przyjemnoś przyjemnością  cią , zostaje zredukowany do sztywnego chodu. Wszystkie pary tań tańczą  czą  tak samo. Konserwatyzm tłumu nie pozwala wię większoś kszości tancerzy na oryginalność oryginalność.. A przecież przecież radość radość tań tańca to radość radość płyną  płyną ca ca z inwencji. Gdy inwencję inwencję pominiemy, tań tańczenie staje się się czynnoś czynnością  cią  mechaniczną  mechaniczną  i nudną  nudną . Angielski sposób tań tańczenia w pełni wyraż wyraża angielski strach przed emocjami i oryginalnoś oryginalnością  cią . Jeż Jeżeli nie ma miejsca na swobodę swobodę w przyjemnoś przyjemności takiej jak taniec, jak moż można się się jej spodziewać spodziewać w poważ poważniejszych aspektach życia? Jeż Jeżeli jednostka nie odważ odważa się się wymyś wymyślilićć swoich własnych kroków tanecznych, nieprawdopodobne jest, by była tolerowana, gdy oś ośmieli się się wymyś wymyślilićć swoje własne kroki religijne, edukacyjne czy polityczne! W Summerhill każ każdy program zawiera tań tańce. Są  Są  one zwykle układane i wykonywane przez dziewczyny, które robią  robią  to dobrze. Nie tań tańczą  czą  do muzyki klasycznej, a zawsze do jazzu. Kiedyś Kiedyś przedstawiły nam balet do muzyki Gershwina „Amerykanin w Paryż Paryżu”. Ja napisałem opowieść opowieść,, a dziewczyny zinterpretowały ją  ją w w tań tańcu. Widywałem gorsze tań tańce na scenie londyń londyńskiej. Taniec stanowi doskonałe ujś ujście dla nieś nieświadomego zainteresowania seksualnego. Uż Używam słowa „nieś „nieświadomego”, ponieważ ponieważ nawet ładna dziewczyna nie bę będzie miała wielu partnerów do tań tańca, jeż jeżeli jest słabą  słabą tancerk tancerką  ą . Prawie co wieczór nasz prywatny pokój jest pełen dzieci. Czę Często puszczamy płyty, co nieraz prowadzi do nieporozumień nieporozumień. Dzieci chcą  chcą słucha słuchaćć Duke’a Ellingtona i Elvisa Presleya, a ja tego nie cierpię cierpię. Lubię Lubię Ravela, Strawiń Strawińskiego i Gershwina. Czasami mam już już tak dosyć dosyć jazzu, że zaprowadzam porzą  porzą dek dek mówią  mówią c, c, że ponieważ ponieważ jest to mój własny pokój, to puszczę puszczę to, czego ja chcę chcę posłuchać posłuchać. 37

Trio „Rosenkavalier” czy kwintet „Meistersinger” wymiata wszystkich z pokoju. Ale też też nieliczne tylko dzieci lubią  lubią muzyk muzykęę klasyczną  klasyczną czy czy klasyczne malarstwo. Absolutnie nie staramy się się przekonywać przekonywać ich do wyż wyższych gustów – czymkolwiek by nie były. Tak naprawdę naprawdę nie ma znaczenia dla szczęś szczęścia cia w życiu to, czy lubimy Beethovena czy jazz. Szkoły cieszyłyby się się wię większym powodzeniem, gdyby w swoim programie miały jazz zamiast Beethovena. W Summerhill trzech chłopców zainspirowanych przez orkiestry jazzowe zajęło się się grą  grą  na instrumentach muzycznych. Dwóch z nich kupiło klarnety, a trzeci trą  trą bkę bkę. Po opuszczeniu szkoły wszyscy trzej rozpoczę rozpoczęli studia w Royal Academy of Music. Obecnie wszyscy grają  grają  w orkiestrach, które wykonują  wykonują  wyłą  wyłą cznie cznie muzykę muzykę klasyczną  klasyczną . Z przyjemnoś przyjemnością  cią  my myśślę, że powodem tego rozwoju muzycznych upodobań upodobań jest fakt, że w Summerhill każ każdy z nich mógł słuchać słuchać Duke’a Ellingtona i Bacha, czy też też jakiegokolwiek innego kompozytora.

SPORT I GRY W wię większoś kszości szkół sport jest obowią  obowią zkowy. zkowy. Nawet oglą  oglą danie danie meczów jest obowią  obowią zkowe. zkowe. W Summerhill przeciwnie. Pewien chłopiec był w szkole przez dziesięć dziesięć lat i nigdy w nic nie grał. Nigdy też też nie proszono go, by wzią  wzią ł udział w jakiejś jakiejś grze. Ale wię większość kszość dzieci je uwielbia. Młodsze dzieci ich nie organizują  organizują . Bawią  Bawią  się się w gangsterów czy czerwonoskórych Indian, budują  budują  domki na drzewach i robią  robią te te wszystkie rzeczy, które zwykle robią  robią małe małe dzieci. Ponieważ Ponieważ nie osią  osią gnę gnęły jeszcze etapu, na którym współpracuje się się z innymi, nie należ należy organizować organizować im zabaw. Zorganizowane gry i sporty pojawiają  pojawiają si sięę w sposób naturalny w odpowiednim czasie. W Summerhill najczęś najczęściej ciej gra się się w hokeja zimą  zimą  i w tenisa latem. W przypadku dzieci problemem jest uzyskanie dobrego współdziałania przy grze deblowej. Oczywista jest dla nich współpraca w grupie przy grze w hokeja, ale w przypadku tenisa dwóch graczy z pary czę często zachowuje się się tak, jakby grali pojedynczo, a nie wspólnie. Współpraca w grupie staje się się łatwiejsza około siedemnastego roku życia. Pływanie jest bardzo popularne w każ każdym wieku. Plaż Plaża w Sizewell nie jest dobra ponieważ ponieważ sprawia wraż wrażenie że cią  cią gle gle jest przypływ. Nie ma na naszym brzegu duż dużych połaci piachu ze skałami i kałuż kałużami, które dzieci tak lubią  lubią . W szkole nie ma sztucznej gimnastyki, nie uważ uważam jej też też za konieczną  konieczną . Dzieci mają  mają  wystarczają  wystarczają co co duż dużo ruchu dzię dzięki grom, pływaniu, tań tańcom i jeź jeździe na rowerach. Wą  Wą tpię tpię, czy ludzie cieszą  cieszą cy cy się się wolnoś wolnością  cią poszliby poszliby na lekcję lekcję wf-u. W domu gramy w tenisa stołowego, szachy i karty. Młodsze dzieci mają  mają brodzik, brodzik, piaskownicę piaskownicę i huś huśtawki. Piaskownica w ciepły dzień dzień jest zawsze pełna umorusanych brzdą  brzdą ców, ców, przy czym młodsi stale narzekają  narzekają , że starsi przychodzą  przychodzą  bawić bawić się się ich piachem. Wydaje się się, że powinniś powinniśmy mieć mieć piaskownicę piaskownicę takż także dla starszych dzieci. Okres zabaw w piasku i błocie trwa dłuż dłużej, niż niż myśśleli my leliśśmy. Nieraz debatowaliś debatowaliśmy i spieraliś spieraliśmy się się na temat naszej niekonsekwencji w przyznawaniu nagród sportowych. Brak konsekwencji wyraż wyraża się się w tym, że stanowczo odmawiamy wprowadzenia nagród czy stopni do szkoły. Argumentem przeciw nagrodom jest to, że daną  daną rzecz rzecz powinno się się robić robić dla niej samej, a nie dla nagrody – i to rzeczywiś rzeczywiście prawda. Dlatego też też czasami pytają  pytają nas, nas, dlaczego moż można dawać dawać nagrodę nagrodę za grę grę w tenisa, a nie moż można za geografię geografię. Są  Są dzę dzę, że cała rzecz w tym, iż iż gra w tenisa jest z natury rywalizacyjna i polega na pokonaniu tego drugiego. Natomiast uczenie się się geografii nie jest rywalizacją  rywalizacją . Jeż Jeżeli znam geografię geografię, to naprawdę naprawdę nie obchodzi mnie, czy jakiś jakiś facet umie ją  ją lepiej lepiej czy gorzej ode mnie. Osobiś Osobiście wiem, że dzieci chcą  chcą  nagród za gry, ale nie chcą  chcą ich ich za wyniki w nauce – przynajmniej w Summerhill. W każ każdym razie my w Summerhill nie robimy bohaterów z naszych zwycię zwycięzców sportowych. Fakt, że Fred jest kapitanem druż drużyny hokejowej, nie dodaje znaczenia jego głosowi na Ogólnym Spotkaniu Szkoły. W Summerhill stosunek do sportu jest właś właściwy. Nikt nie patrzy z góry na chłopca, który nigdy w nic nie gra i nikt nie uważ uważa go za gorszego. „Ż „Żyj i pozwól żyć innym” to motto, które 38

znajduje idealny wyraz wtedy, gdy dzieci mają  mają  swobodę swobodę bycia sobą  sobą . Ja sam mało interesuję interesuję się się sportem, natomiast jestem żywo zainteresowany duchem sportowym czyli rzetelnym sposobem postę postępowania. Gdyby nauczyciele w Summerhill ponaglali: „No, chłopcy, na boisko!”, sport uległby wypaczeniu. Tylko wtedy, gdy istnieje w pełni wolny wybór – grać grać czy nie grać grać – mo możżna rozwijać rozwijać prawdziwego ducha sportowego.

RAPORT INSPEKTORÓW RZĄDU BRYTYJSKIEGO  MINISTERSTWO EDUKACJI  EDUKACJI   Raport Inspektorów Inspektorów JKM  w sprawie szkoły Summerhill, Leiston, Suffolk East  wizytowanej 21 czerwca 1949 roku

UWAGI  1.  Raport ten jest poufny i nie mo że być opublikowany bez wyra źnego polecenia ze strony szkoły. W razie publikacji musi by ć on opublikowany w cało ś ci. ci. 2. Prawo autorskie przysługuje rewidentowi biura dokumentów J.K.M. Nie zgłasza on sprzeciwu w sprawie publikacji raportu pod warunkiem,  że jest jasne dla wszystkich  zainteresowanych  zainteresowanych ewentualną publikacją ,  że prawa autorskie nale żą do niego. 3. Uwa ża się za oczywiste,  że publikacja tego raportu nie stanowi  żadnej formy uznania  przez ministra.

 MINISTERSTWO EDUKACJI  EDUKACJI  CURZON STREET, LONDON, W.1., IND3 38B/6/8. Szkoła ta znana jest na całym ś wiecie wiecie jako miejsce, w którym eksperyment pedagogiczny  przeprowadzany  przeprowadzany jest w sposób rewolucyjny i gdzie publikowane teorie teorie jej Dyrektora, szeroko znane i dyskutowane, s ą wcielane w  ż ycie. Zadanie skontrolowania tej szkoły okazało si ę być zajęciem odpowiedzialnym i interesuj ącym. Odpowiedzialnym ze wzgl ędu na du że ró żnice w praktyce mi ędzy t ą szkoł ą a innymi, znanymi inspektorom. Interesuj ącym dzi ęki mo żliwoś ci ci skorzystania z okazji do oceny, a nie tylko obserwacji, warto ś ci ci zdobywanego tu wykształcenia. Wszystkie dzieci mieszkaj ą w szkole, a roczne czesne wynosi 120 funtów. Pomimo niskich  pensji płaconych nauczycielom, o czym b ędzie mowa pó źniej, Dyrektorowi trudno jest prowadzi ć szkoł ę za te pieniądze, a niech ętny jest podniesieniu opłat ze wzgl ędu na sytuacj ę finansową rodziców. Chocia ż czesne jest niskie, a personel, w porównaniu z wieloma prywatnymi szkołami, liczny, inspektorzy byli nieco zaskoczeni kłopotami finansowymi, o których mówił Dyrektor. Jedynie  żenie kosztów. szczegółowa analiza rachunków i wydatków mogłaby pokaza ć , czy mo żliwe jest obni ż  Byłoby po żądane zapewnienie sobie takiej analizy ze strony osób niezale żnych i doś wiadczonych. wiadczonych.  Na razie mo żna stwierdzi ć ,  że bez wzgl ędu na jakiekolwiek braki, dzieci s ą dobrze i obficie  ż ywiane. od   Zasady, według których prowadzona jest szkoła, s ą dobrze znane czytelnikom ksi ążek jej  Dyrektora. Niektóre z nich zostały zaakceptowane zaakceptowane od razu, inne wywieraj ą coraz wi ększy wpływ na szkolnictwo, podczas gdy do niektórych wi ększość rodziców i nauczycieli nadal odnosi si ę  podejrzliwie i niech ętnie. Pomimo,  że inspektorzy usiłowali jak zwykle w sposób obiektywny oceni ć to, co robi si ę w szkole, wydaje im si ę niemo żliwe napisanie uczciwego raportu na temat szkoły bez  pewnego odniesienia si ę do jej zasad i celów, niezale żnie od tego, czy oni sami osobi ś cie cie je akceptuj ą.

39

Główną zasad ą , w oparciu o któr ą prowadzona jest szkoła, jest swoboda. Ta swoboda nie jest   zupełnie nieograniczona. nieograniczona. Istniej ą reguły dotycz ące bezpiecze ństwa  ż ycia i zdrowia ustanawiane  przez dzieci, ale akceptowane przez Dyrektora tylko wtedy, gdy s ą one wystarczaj ąco surowe.  Dzieciom na przykład, wolno si ę k ą pać wył ącznie w obecno ś ci ci dwóch osób personelu pełni ących rolę ratowników. Młodszym nie wolno wychodzi ć poza teren szkoły bez towarzystwa starszych. Te i podobne reguły s ą kategoryczne, a ci, którzy je łami ą , są karani grzywnami. Ale zakres  ż zdarzyło si ę inspektorom swobody, z jakiej korzystaj ą dzieci, jest bez porównania wi ększy, ni ż widzieć w jakiejkolwiek innej szkole, przy czym jest to faktyczna swoboda. Ż adne adne dziecko, na  przykład, nie ma obowią zku uczęszczania na lekcje. Jak oka że się pó źniej, większość chodzi na lekcje na ogół regularnie, ale jeden z uczniów w ci ągu trzynastu lat pobytu tutaj nie poszedł na ani  jedną lekcj ę. Jest teraz wybitnym producentem narz ędzi precyzyjnych. Wspominamy o tym ekstremalnym ekstremalnym przypadku po to, aby pokaza ć ,  że dzieci ciesz ą się tu prawdziwą wolnoś ci cią , której nie ogranicza si ę , gdy tylko jej skutki staj ą się kłopotliwe. Szkoła nie jest jednak prowadzona na  zasadach anarchii. Reguły ustanawiane s ą przez parlament szkolny, który spotyka si ę regularnie  pod przewodnictwem przewodnictwem dziecka i w którym uczestnicz ą uczniowie i nauczyciele, którzy chc ą.  Zgromadzenie to mo że dyskutowa ć bez ogranicze ń , i ma – jak się wydaje – bardzo szerok ą moc ustawodawczą. Pewnego razu omawiano tam zwolnienie z pracy nauczyciela wykazuj ąc się , jak  rozumiemy, ogromnym rozs ądkiem przy wygłaszaniu opinii. Lecz tego typu zdarzenia s ą rzadkie i zwykle parlament zajmuje si ę codziennymi codziennymi problemami wynikaj ącymi z  ż ycia w społecznoś ci. ci.  Inspektorzy mieli okazję uczestniczyć w jego sesji pierwszego dnia inspekcji. Dyskutowano wówczas kwestie egzekwowania reguł zwi ą zanych z cisz ą nocną , uchwalonych przez parlament  oraz kontrolowania bezprawnego wst ę pu do kuchni. Problemy te omawiano z ogromnym wigorem i swobod ą wypowiedzi, w sposób w miar ę uporządkowany i nie odnosz ąc ich do poszczególnych osób. Chocia ż wydawa ć by się mogło,  że sporo czasu pochłaniały bezowocne wymiany zda ń , inspektorzy skłonni s ą zgodzi ć się z Dyrektorem,  że doś wiadczenie wiadczenie uczenia si ę tego, jak  organizować swoje własne sprawy, było dla dzieci znacznie cenniejsze ni ż stracony czas. Oczywistym jest,  że wi ększość rodziców i nauczycieli byłaby w najwy ższym stopniu niech ętna  przyznaniu całkowitej swobody w sprawach seksu. Wi ększość z tych, którzy zgodziliby si ę z  Dyrektorem do pewnego momentu, nie poparłaby go w tej kwestii. By ć mo że nie sprawiłoby im trudnoś ci ci przyj ęcie jego pogl ądów,  że wiedza na tematy seksualne powinna by ć bezwarunkowo udzielana,  że seks nale ż y oddzielić od winy, oraz  że wiele z dawna akceptowanych zahamowa ń wyrządziło nieopisane szkody; niemniej jednak w szkole koedukacyjnej podj ęliby oni znacznie  ż on. Rzecz jasna, niezwykle trudno jest uczciwie skomentowa ć więcej ś rodków rodków bezpiecze ństwa ni ż  fakt niepodejmowania niepodejmowania takich zabezpieczeń. W ka żdej społeczno ś ci ci nastolatków emocje seksualne muszą wyst ę pować i z cał ą pewnoś ci cią tabu ich nie usunie. Mo że je natomiast niemal na pewno  pobudzać. Jednocze ś nie, nie, jak przyznaje sam Dyrektor, zupełna swoboda w ich wyra żaniu nie jest  mo żliwa, nawet jeś li li jest po żądana. To, co mo żna na pewno powiedzie ć , to  że trudno byłoby znale źć bardziej naturaln ą , otwart ą i nieskr ę powaną grupę dziewcząt i chłopców, a nieszcz ęś cia, cia, których spodziewali si ę niektórzy, nie zdarzyły si ę przez całe dwadzie ś cia cia osiem lat istnienia szkoły.  że wspomnieć o innej, wysoce kontrowersyjnej sprawie, a mianowicie o braku  Nale ż y tak   jakiegokolwiek   ż ycia, czy nauczania religijnego. Religia nie jest zakazana i gdyby parlament  szkolny zdecydował j ą wprowadzić , prawdopodobnie prawdopodobnie tak by si ę stało. Podobnie, gdyby kto ś  indywidualnie chciał religii, nie zrobiono by nic, by go od tego odwie ść. Dzieci pochodz ą z domów, które nie akceptuj ą ortodoksyjnych doktryn chrze ś cija cijańskich, i rzeczywi ś cie cie nie wyra żono nigdy chęci do nauki czy praktyk religijnych. Nie nadu ż ywając w najmniejszym stopniu tego okre ś lenia, lenia, mo żna bezpiecznie stwierdzi ć ,  że wiele zasad chrze ś cija cijańskich wciela si ę w  ż ycie w tej szkole, oraz  że wiele z tego, co si ę tu dzieje, mógłby zaakceptowa ć ka żdy chrześ cijanin. cijanin. Skutki zupełnego braku nauczania religii z oczywistych powodów nie mogły by ć ocenione w toku dwudniowej inspekcji.

40

ORGANIZACJA W szkole przebywa 70 dzieci w wieku od czterech do szesnastu lat. Mieszkaj ą one w czterech oddzielnych budynkach, budynkach, które b ęd ą opisane w częś ci ci dotyczącej nieruchomo ś ci. ci. Tutaj opiszemy ich kształcenie w najw ęższym sensie tego słowa. W szkole jest sze ść klas zorganizowanych bardzo lu źno według wieku, ale te ż w du ż ym zwią zku ze zdolnoś ciami. ciami. Klasy te odbywaj ą zajęcia według zupełnie  zwyczajnego i tradycyjnego tradycyjnego planu lekcji, trwaj ących 45 minut i prowadzonych prowadzonych pi ęć razy w tygodniu w konkretnych miejscach przez konkretnych nauczycieli. Tym, co ró żni je od podobnych klas w normalnych szkołach, jest fakt,  że nie istnieje najmniejsza gwarancja,  że wszyscy, lub  że w ogóle ktokolwiek na nie przyjdzie. Inspektorów bardzo zasmuciło, gdy tak istotnie si ę stało, co stwierdzili bior ąc udział w lekcjach oraz zasi ęgając informacji. Wydaje si ę ,  że dzieci ucz ęszczaj ą na nie regularniej w miar ę jak stają się starsze oraz,  że gdy jakieś  dziecko raz zdecyduje si ę na chodzenie na dane lekcje, wtedy robi to systematycznie. Znacznie trudniej było stwierdzi ć , czy równowaga między pracą nad poszczególnymi przedmiotami jest wła ś ciwa. ciwa. Poniewa ż wiele dzieci zdaje egzaminy ko ńcowe, ich wybór kontroluj ą wynikające st ąd wymagania. Natomiast młodsze dzieci mają zupełną swobod ę. Ogólnie rzecz bior ąc, efekty tego systemu nie s ą imponujące. Prawd ą jest,  że dzieci pracuj ą z wolą i zainteresowaniem, co jest bardzo pokrzepiaj ące, ale ich osi ągnięcia są raczej niewielkie. Nie jest to, zdaniem inspektorów, nieuchronnym skutkiem tego systemu, lecz raczej jego złej pracy. Wydaje si ę ,  że do przyczyn wadliwego funkcjonowania tego systemu mo żna  zaliczyć: 1.  Brak dobrego nauczyciela młodszych dzieci, który potrafiłby ś ledzi ledzić i integrować ich  pracę i aktywność. 2. Ogólna jakość nauczania. Nauczanie przedszkolaków jest, o ile mo żna było zauwa ż yć , inteligentne i skuteczne, tak  że nie źle uczy się w starszych klasach, ale brak dobrego nauczyciela nauczyciela młodszych dzieci, zdolnego zainspirowa ć i stymulować 8-, 9- i 10-latki bardzo rzuca si ę w oczy. Stosuje si ę niektóre zadziwiaj ąco stare i sformalizowane metody nauczania, a gdy dzieci osi ągają wiek, w którym gotowe s ą do bardziej zaawansowanej  pracy, znajdują się w niekorzystnej dla siebie sytuacji i stawiaj ą nauczycieli przed   powa żnymi problemami. Nauczanie starszych dzieci jest du żo lepsze, a w jednym czy dwóch przypadkach naprawd ę dobre. 3.  Dzieciom brak przewodnictwa. Godne podziwu jest to,  że piętnastoletnia dziewczyna decyduje,  że chciałaby uczy ć się francuskiego i niemieckiego, dwóch j ę zyków, które wcześ niej niej zaniedbała, ale pozwalanie, by próbowała osi ągnąć ten cel przy dwóch lekcjach niemieckiego i trzech francuskiego tygodniowo, jest z pewno ś ci cią nieco nieodpowiedzialne.  Dziewczynka  Dziewczynka robiła małe post ę py, mimo swojej godnej podziwu determinacji i nale żało dać jej znacznie wi ęcej czasu. Inspektorom wydaje si ę ,  że mo żna by opracowa ć jakiś  system indywidualnego nauczania, który byłby pomocny dzieciom w planowaniu ich własnej pracy. 4.  Brak prywatnoś ci. ci. ,,Summerhill jest miejscem, w którym trudno jest si ę uczy ć”. S ą to słowa Dyrektora. Szkoła jest miejscem bardzo o ż ywionym, w którym ci ągle coś  się dzieje, a wiele rzeczy przyci ąga uwagę i ciekawość. Ż adne adne dziecko nie ma pokoju wył ącznie dla siebie, nie ma te ż pokoi przeznaczonych specjalnie do cichej nauki. Osoba  zdeterminowana bez w ątpienia mogłaby gdzie ś  coś  znale źć , ale konieczny do tego stopie ń determinacji jest rzadki. Niewiele dzieci zostaje w szkole po uko ńczeniu 16 lat, chocia ż nic  że niezwykle zdolne i inteligentne im w tym nie przeszkadza. W Summerhill s ą i były tak  dzieci i wątpliwe jest, czy z akademickiego punktu widzenia szkoła ta daje im to wszystko, czego potrzebuj ą.  Jednocześ nie nie wykonuje si ę tam ś wietn wietną pracę , gdy tylko jakość nauczania jest dobra. Plastyka  jest znakomita. Trudno było stwierdzi ć jakieś  istotne ró żnice między obrazami dzieci z Summerhill a dzieci z wielu du żo bardziej tradycyjnych szkół, ale według wszelkich standardów te prace były dobre. Widzieliś my my du żą rozmaitość dobrych prac z zakresu malarstwa i r ękodzieła artystycznego. artystycznego.

41

W czasie inspekcji instalowano wła ś nie nie piec do wypalania gliny, a oczekuj ące na pierwsze wypalenie naczynia miały wspaniałe kształty. Lepsze wyposa żenie pracowni krawiecko-tkackiej  pozwoliłoby na uprawianie uprawianie jeszcze jeszcze jednej dziedziny, dziedziny, której obiecuj obiecuj ące pocz ątki ju ż zostały zrobione.  Dzieci wykonują du żo twórczej pracy pisemnej, ł ącznie z redagowaniem gazetki ś ciennej. ciennej.  że i wystawiają co semestr własne sztuki. Du żo słyszeliś my Piszą tak  my o nich, ale wydaje si ę ,  że nie ma zwyczaju przechowywania tekstów, tak wi ęc ocena ich jako ś ci ci nie była mo żliwa. Niedawno dzieci wystawiły „Makbeta” w małym teatrze szkolnym, wykonały przy tym samodzielnie wszystkie dekoracje i kostiumy. Co ciekawe, zdecydowały o tym wbrew  ż yczeniom Dyrektora, Dyrektora, który woli,  żeby grały one w sztukach swojego własnego autorstwa. Wychowanie fizyczne odbywa si ę zgodnie z zasadami obowi ą zującymi w szkole. Nie ma obowią zkowych gier czy ćwiczeń fizycznych. Z entuzjazmem gra si ę tu w krykieta i tenisa, a piłka no żna stoi na szczególnie wysokim poziomie dzi ęki temu,  że jeden z nauczycieli jest w tym zakresie ekspertem. ekspertem. Dzieci rozgrywaj ą mecze z innymi szkołami z miasta. W dniu wizytacji odbywał si ę mecz krykieta z s ąsiednią szkoł ą. Dzieci z Summerhill postanowiły nie wystawia ć swojego najlepszego  zawodnika, gdy dowiedziały si ę ,  że najlepszy gracz ich przeciwników jest chory.  Bardzo du żo czasu sp ędzają dzieci na powietrzu, prowadz ąc aktywny i zdrowy tryb  ż ycia, co  zreszt ą potwierdza ich wygl ąd. Tylko dokładne i specjalistyczne badanie mogłoby wykaza ć , czy,  jeś li li w ogóle, tracą cokolwiek z powodu braku bardziej sformalizowanego wychowania fizycznego.

TEREN SZKOŁY  Szkoła znajduje si ę na terenie stwarzaj ącym dobre warunki dla rekreacji. W budynku głównym, który był uprzednio prywatnym domem, mieszcz ą się: hall, jadalnia, pokój chorych,  pracownia artystyczna, artystyczna, mała pracownia r ękodzieła i sypialnie dziewcz ąt. Najmłodsze dzieci ś   pią  że ich sala lekcyjna. Sypialnie pozostałych chłopców oraz w niewielkiej willi, w której mieś ci ci się tak  kilku nauczycieli, jak równie ż reszta sal lekcyjnych znajduj ą się w chatkach w ogrodzie. Wszystkie  pokoje mają drzwi otwieraj ące się bezpoś rednio rednio do ogrodu. Sale lekcyjne s ą małe, ale wystarczające, poniewa ż nauczanie odbywa si ę w małych grupach. Jeden z budynków, w którym mieszczą się sypialnie, stanowi dowód budowlanego wysiłku chłopców i nauczycieli; wybudowano go jako sanatorium dla chorych, które najwidoczniej okazało si ę niepotrzebne. Wyposa żenie sypialń  jest nieco prymitywne według normalnych normalnych standardów, ale rozumiemy,  że zdrowotno ść w szkole jest  dobra, więc to wyposa żenie mo żna uznać za dostateczne. Ilo ść łazienek jest wystarczaj ąca. Chocia ż na pierwszy rzut oka te domki w ogrodzie wygl ądają na niesłychanie prymitywne i pozbawione prywatno ś ci, ci, wyjątkowo dobrze tworz ą atmosfer ę nieustannych wakacji, tak  bardzo charakterystyczn ą dla szkoły. Ponadto dały one szans ę obserwowania, w jaki sposób dzieci  zajmowały się nauk ą , nie niepokojone niepokojone przez go go ś ci, ci, których wielu było tego t ego dnia na terenie szkoły.

PERSONEL  Nauczycielom płaci si ę 8 funtów miesi ęcznie plus mieszkanie i utrzymanie. Znalezienie mężczyzn i kobiet, którzy nie tylko wierz ą w zasady szkoły, ale s ą jednocześ nie nie wystarczaj ąco dojrzali i zrównowa żeni, by  ż yć na równej stopie z dzie ćmi, którzy maj ą kwalifikacje akademickie i du że zdolnoś ci ci nauczycielskie, a nast ę pnie przekonanie ich do pracy za 8 funtów miesi ęcznie musi być dla Dyrektora nie lada zadaniem. Praca w Summerhill nie jest czym ś   , czym mo żna by si ę  pochwalić w ś rodowisku rodowisku zawodowym, a konieczne ł ączenie przekonania, bezinteresowno ś ci, ci, charakteru i uzdolnie ń jest rzadkie. Jak ju ż powiedziano, nauczyciele nie spełniaj ą wszystkich wymaga ń , są jednak du żo lepsi ni ż w wielu innych niezale żnych szkołach płac ących du żo wy ższe  pensje. S ą wś ród ród nich osoby z dyplomami uniwersytetów w Edynburgu (filologia angielska),  Liverpool (nauki humanistyczne i przyrodnicze), przyrodnicze), Cambridge (historia, matematyka), Londynie (francuski, niemiecki). Cztery osoby maj ą kwalifikacje nauczycielskie. Nie obejmuje to nauczycieli

42

 plastyki i r ękodzieła, którzy legitymuj ą się dyplomami zagranicznych uczelni i nale żą do najlepszych w ś ród ród personelu.  Mimo  że obecny skład wymaga wzmocnienia w paru punktach, nie mo żna okreś la lać go mianem słabego, a gdyby poprzez uczestnictwo w kursach i obserwacj ę pracy innych, nauczyciele poszerzyli ś wie i od ś  wie ż yli swoje doś wiadczenia wiadczenia oraz zapoznali si ę z najnowszymi metodami, mogliby by ć bardzo dobrzy. Jednocze ś nie nie jak długo mo żna mieć nadzieję ,  że pensja w wysoko ś ci ci 96 funtów rocznie  przyciągnie do tej szkoły nauczycieli, jakich jej potrzeba? Wydaje si ę jasne,  że t ę trudność trzeba uczciwie wziąć pod uwagę.  Dyrektor jest osob osob ą o gł ębokich przekonaniach i szczero s zczero ś ci. ci. Jego wiara i cierpliwo ść są chyba nieograniczone. Jest on siln ą osobowoś ci cią z rzadko spotykanym brakiem skłonno ś ci ci do dominacji.  Nie mo żna nie mieć dla niego szacunku, gdy si ę go widzi w jego szkole, nawet wtedy, gdy kto ś  nie lubi niektórych jego pogl ądów czy nie zgadza si ę z nimi. Ma poczucie humoru, du żo ciepła i zdrowego rozs ądku, co uczyniłoby z niego dobrego dyrektora ka żdej szkoły. Jego szcz ęś liwe liwe  ż ycie rodzinne dzielone jest z innymi dzie ćmi, które przypuszczalnie odnosz ą korzyść z dobrego  przykładu. Ma on szerok ą wizję kształcenia jako pomocy w uczeniu si ę , jak  ż yć pełnią  ż ycia. Chocia ż przyznaje słuszno ść przynajmniej niektórym uwagom krytycznym zawartym w niniejszym raporcie, to uwa ża,  że jego szkoła b ędzie trwać lub upadnie raczej dzi ęki temu, jakimi dziećmi stają się jej uczniowie, ni ż dzięki okreś lonym lonym sprawno ś ciom ciom i umiejętnoś ciom, ciom, których si ę je uczy. Oceniając na tej podstawie mo żna stwierdzić: 1.  Dzieci są pełne  ż ycia i zapału. Nie ma ś ladu ladu nudy czy apatii. Szkoł ę przenika atmosfera  zadowolenia i tolerancji. Przywią zanie, z jakim traktuj ą ją byli uczniowie, jest dowodem sukcesu. Ś rednio rednio około trzydziestu z nich bierze udział w przedstawieniach i ta ńcach na  ża do szkoły na wakacje. Warto by ć mo że  zakończenie semestru, a wielu przyje żd  odnotować w tym miejscu,  że podczas gdy w pocz ątkowym okresie do szkoły przychodziły  prawie wył ącznie tak zwane „trudne” dzieci, obecnie uczniowie stanowi ą całkiem normalny przekrój populacji. 2.  Zachowania dzieci s ą zachwycaj ące. Być mo że brakuje im nieco konwencjonalnych manier, ale  ż yczliwość , pogoda i naturalność , ich zupełny brak nie ś miało miałoś ci ci i skr ę powania  ż yje. sprawiały, że są to ludzie, z którymi łatwo i przyjemnie si ę współ  3.  Inicjatywa, odpowiedzialność i prawość są cechami, które ten system pobudza. O ile mo żna oceni ć , są one tam faktycznie rozwijane. 4.  Dost ę pne dane nie daj ą powodów do przypuszcze ń ,  że wychowankowie Summerhill s ą niezdolni do przystosowania si ę do normalnego społecze ństwa po opuszczeniu szkoły.  Nast ę pujące informacje nie przes ądzaj ą sprawy, niemniej jednak dowodz ą ,  że kształcenie śród w Summerhill nie przekre ś la la bynajmniej szans na  ż yciowy sukces. W ś  r  ód absolwentów  znale źli się bowiem: przewodnicz ący Królewskiego Towarzystwa In ż ynierów Elektryków i Mechaników, kwatermistrz – sier  żant baterii, pilot bombowca i dowódca szwadronu,  pielęgniarka dzieci ęca, stewardesa, klarnecista w Granadier Guards Band, pracownik  naukowy w Imperial College, baletnica w Sadler’s Wells, operator radiowy i autor  opowiadań piszący do wa żnej ogólnokrajowej gazety codziennej, badacz rynku przy du żej  firmie. Uzyskali oni, między innymi, dyplomy nast ę pujących uczelni: dyplom z wyró żnieniem z ekonomii w Cambridge, dyplom Royal College of Art, dyplom  z wyró żnieniem I klasy z fizyki w Londynie, dyplom z wyró żnieniem z historii w Cambridge, dyplom z wyró żnieniem I klasy z j ę zyków nowo ż ytnych w Manchester. Manchester. 5. Pogl ądy Dyrektora czyni ą z tej szkoły wyj ątkowo odpowiednie miejsce dla takiego rodzaju kształcenia, w którym podstawowa praca oparta jest na zainteresowaniach dzieci oraz gdzie praca w klasie nie jest niepotrzebnie podporz ądkowana wymaganiom egzaminacyjnym. Stworzenie sytuacji, w której mogłoby kwitn ąć inteligentne akademickie kształcenie, jest osi ągnięciem. Niestety nie kwitnie i w ten sposób marnuje si ę ogromną szansę. Przy lepszym nauczaniu na wszystkich etapach, a przede wszystkim młodszych dzieci, mo żna by spowodowa ć jego rozwój, a niezmiernie interesuj ący eksperyment miałby  pełną szans ę na powodzenie.

43

Pozostaje nieco w ątpliwoś ci ci zwią zanych zarówno zarówno z zasadami jak i metodami. metodami. Bli ższa i dłu ższa  znajomość ze szkoł ą usunęłaby mo że niektóre z nich, a mo żliwe,  że pogł ębiła inne. Nie ulega natomiast najmniejszej wątpliwoś ci, ci,  że prowadzony jest tutaj fascynuj ący i wartoś ciowy ciowy eksperyment wychowawczy i byłoby dobrze,  żeby zobaczyli go wszyscy pedagodzy.

UWAGI DO RAPORTU INSPEKTORÓW JEJ KRÓLEWSKIEJ MOŚCI Mieliś Mieliśmy doprawdy szczęś szczęście, cie, że przysłano do nas dwóch inspektorów o szerokich horyzontach. Od razu przeszliś przeszliśmy na „ty”. W czasie ich dwudniowej wizyty odbyliś odbyliśmy sporo przyjacielskich dyskusji. Wyczułem, że inspektorzy szkolni byli przyzwyczajeni do tego, by wzią  wzią wszy wszy do rę ręki książ książkkę z francuskiego przepytywać przepytywać klasę klasę i sprawdzać sprawdzać, co uczniowie wiedzą  wiedzą . Przekonywałem ich, że tego typu podejś podejście i doś doświadczenie bę będą mało wartości szkoły, w której lekcje nie ą  mało przydatne dla oceny wartoś są  najważ najważniejsze. Powiedziałem do jednego z inspektorów: „Wy naprawdę naprawdę nie moż możecie kontrolować kontrolować Summerhill, ponieważ ponieważ naszymi kryteriami są  są  szczęś szczęście, cie, szczerość szczerość,, zrównoważ zrównoważenie i umieję umiejętno tność społeczności”. Ten uś uśmiechną  miechną ł się się na to mówią  mówią c, c, że mimo wszystko ść życia w społecznoś spróbują  spróbują . Obydwaj znakomicie się się dostosowali i najwyraź najwyraźniej znajdowali w tym przyjemność przyjemność.. Uderzały ich róż różne rzeczy. Jeden z nich powiedział: „Cóż „Cóż to za wspaniały szok, gdy wejdzie się się do klasy i stwierdzi, że dzieci w ogóle nie zwracają  zwracają  na ciebie uwagi – po latach odwiedzania klas stają  stają cych cych na baczność baczność”. ”. Tak, mieliś mieliśmy szczęś szczęście, cie, że przyjechali do nas właś właśnie ci dwaj ludzie. Teraz w sprawie samego raportu: „inspektorzy byli nieco zaskoczeni kłopotami finansowymi...” Wytłumaczeniem są  są  duż duże długi, ale to nie wszystko. W raporcie podaje się się sumę sumę 120 funtów jako wysokość wysokość czesnego, lecz od tamtego czasu całe lata staraliś staraliśmy się się radzić radzić sobie  jakoś  jakoś z wysokimi cenami podnoszą  podnoszą c średnie czesne do wysokoś wysokości około 250 funtów rocznie. Taka suma nie pozwala na remonty budynków, zakupy nowych urzą  urzą dzeń dzeń, itd. A poza tym szkody w Summerhill są  są  wię większe niż niż w zdyscyplinowanej szkole. Dzieci w Summerhill bez przeszkód przechodzą  przechodzą przez przez okres gangsterski, wskutek czego wię więcej mebli ulega zniszczeniu. Raport mówi, że mamy siedemdziesię siedemdziesięcioro dzieci. Obecnie jest ich tylko 45 i ten fakt, do pewnego stopnia wpływa na wysokość wysokość czesnego. Raport mówi o niskim poziomie nauczania młodszych dzieci. Zawsze był z tym kłopot. Nawet mają  mają c świetnego nauczyciela trudno jest przebrnąć przebrnąć przez program zwyczajnej szkoły pań państwowej, chociaż chociażby z tego powodu, że dzieci mają  mają pełn pełną  swobodęę robienia innych rzeczy. Gdyby uczniowie ą swobod 10–12-letni w szkołach pań państwowych mogli wspinać wspinać się się na drzewa, czy kopać kopać doły zamiast chodzić chodzić na lekcje, ich poziom byłby podobny. Lecz my akceptujemy fakt, że nasze dzieci bę będą miały ą  miały okres, w czasie którego poziom uczenia musi być być niż niższy, ponieważ ponieważ uważ uważamy, że zabawa jest dla ich życia w tym okresie waż ważniejsza niż niż nauka. Nawet jeż jeżeli uznamy, że opóź opóźnienie naszych uczniów jest poważ poważne, to i tak prawdą  prawdą  jest, że w rok póź później ci sami juniorzy, wówczas już już seniorzy, w czasie egzaminów oxfordzkich osią  osią gają  gają  bardzo dobre wyniki. Zdają  Zdają c z trzydziestu dziewię dziewięciu przedmiotów (przecię (przeciętnie 6,5 przedmiotu na ucznia) otrzymali dwadzieś dwadzieścia cztery oceny bardzo dobre, co stanowi wię więcej niż niż siedemdziesią  siedemdziesią t procent. Na wszystkie trzydzieś trzydzieści dziewięć dziewięć egzaminów. W tym tylko jeden został oblany. Tak wię więc fakt, że będą c juniorem w Summerhill dany chłopiec nie spełnia wymagań wymagań zwyczajnej szkoły, nie oznacza wcale, że reprezentuje niski poziom takż także póź później, gdy jest starszy. Jeś Jeśli o mnie chodzi, zawsze lubiłem takich, którzy póź późno zaczynali. Widziałem niemało bystrych dzieci, które potrafiły recytować recytować Miltona mają  mają c cztery lata, a w dwadzieś dwadzieścia lat póź później wyrastały na pijaków i obiboków. Lubię Lubię spotykać spotykać ludzi, którzy mają  mają c pięć pi ęćdziesi dziesią  mówią , ą t trzy lata mówią  wiedzą  jeszcze dokładnie, czym chcą  chcą  być być w życiu. Przeczuwam, że chłopiec, który mają  mają c że nie wiedzą  siedem lat już już wie, kim chce być być, mo możże póź później okazać okazać się się osobą  osobą  o konserwatywnym stosunku do życia. W raporcie napisano: „Stworzenie sytuacji, w której akademickie kształcenie o najbardziej inteligentnym charakterze mogłoby kwitnąć kwitnąć,, jest osią  osią gnię gnięciem, lecz ono niestety nie kwitnie i w ten 44

sposób marnuje się się ogromną  ogromną  szansę szansę”. Jest to jedyny akapit, w którym obydwaj inspektorzy nie wznieś wznieśli się się ponad swoje akademickie uprzedzenia. Nasz system świetnie się się spisuje, gdy dziecko chce akademickiego kształcenia – jak pokazują  pokazują wyniki wyniki egzaminów. Moż Możliwe jednak, że ten akapit raportu znaczy, że lepsze nauczanie juniorów sprawiłoby, że wię więcej dzieci chciałoby zdawać zdawać egzaminy maturalne. Czy już już nie czas ustawić ustawić kształcenie akademickie na właś właściwym miejscu? Kształcenie akademickie zbyt czę często usiłuje zrobić zrobić jedwabną  jedwabną  sakiewkę sakiewkę ze świń wińskiej skóry. Zastanawiam się się, co tego rodzaju nauczanie dałoby niektórym z naszych byłych uczniów – projektantowi odzież odzieży, fryzjerowi, tancerzowi, muzykom, pielę pielęgniarkom, mechanikom, inż inżynierom czy artystom. Jest to mimo wszystko rzetelny, szczery i pokrzepiają  pokrzepiają cy cy raport. Publikuję Publikuję go po prostu dlatego, że dobrze jest, aby czytelnicy zapoznali się się z innym niż niż moje spojrzeniem na Summerhill. Proszę Proszę zauważ zauważyć, że raport nie zawiera żadnej formy uznania szkoły przez ministerstwo edukacji. Osobiś Osobiście nie mam nic przeciwko temu, ale takie uznanie byłoby mile widziane z dwóch wzglę względów: nauczyciele podlegaliby wtedy pań państwowemu systemowi emerytalnemu, a rodzice mieliby wię większą  kszą szans szansęę na uzyskanie pomocy od lokalnych samorzą  samorzą dów. dów. Chciałbym odnotować odnotować fakt, że Summerhill nigdy nie miała żadnych kłopotów z ministerstwem edukacji. Wszelkie moje pytania czy wizyty w ministerstwie spotykały się zawsze z uprzejmoś uprzejmością  cią  i życzliwoś yczliwością  cią . Jedynym niepowodzeniem, którego doznałem z tej strony, była odmowa przez ministra – tuż tuż po wojnie – wydania zezwolenia pewnemu rodzicowi ze Skandynawii na import prefabrykatów i postawienie z nich za darmo domu. Gdy pomyś pomyślę o urzę urzędowym zainteresowaniu pań państw europejskich prywatnym szkolnictwem, wtedy cieszę cieszę się się, że mieszkam i pracuję pracuję w kraju, który zostawia tak wiele swobody prywatnym przedsię przedsięwzię wzięciom. Ja okazuję okazuję tolerancję tolerancję w stosunku do dzieci, ministerstwo wykazuje tolerancję tolerancję w stosunku do mojej szkoły. To mi wystarcza.

PRZYSZŁOŚĆ SUMMERHILL Teraz, gdy mam już już osiemdziesią  osiemdziesią t cztery lata, uważ uważam, że nie powinienem pisać pisać nowej książ książki ki na temat kształcenia, ponieważ ponieważ niewiele nowego mam do powiedzenia. Lecz to, co mam do powiedzenia, przemawia w jakimś jakimś stopniu na moją  moją korzy korzyść spędziłem minionych czterdziestu ść;; nie spę lat na spisywaniu teorii na temat dzieci. Wię Większość kszość z tego, co napisałem, opiera się się na obserwacji, na życiu z nimi. To prawda, że czerpałem inspiracje z Freuda, Homera Lane i innych; lecz stopniowo skłaniałem się się do porzucenia teorii, w miarę miarę jak życie wykazywało ich nieprzydatność nieprzydatność.. Doprawdy dziwnie jest być być autorem. To tak jak w radio, wysyła się się jakąś jakąś wiadomość wiadomość do ludzi, których się się nie widzi, do ludzi, których nie moż można policzyć policzyć. Moi czytelnicy stanowią  stanowią  szczególną  szczególną  grupę grupę. Tak zwana oficjalna opinia publiczna mnie nie zna. BBC z pewnoś pewnością  cią nigdy nigdy nie poprosiłaby mnie o wygłoszenie radiowego wykładu na temat kształcenia. Żaden uniwersytet, łą  łą cznie cznie z moim własnym w Edynburgu, nie przyznałby mi nigdy honorowego stopnia. Gdy mam wykłady dla studentów z Oxford czy Cambridge, nie przychodzi mnie posłuchać posłuchać żaden profesor czy wykładowca. Jestem z tego raczej dumny, bo uważ uważam, że oficjalne uznanie oznaczałoby, że stałem się się przestarzały. Był czas, że czułem się się dotknię dotknięty tym, że „The Times” nigdy nie drukował żadnego nadesłanego przeze mnie listu. Natomiast dzisiaj uważ uważam, że ich odmowa jest dla mnie komplementem. Nie twierdzę twierdzę bynajmniej, że zupełnie nie zależ zależy mi na uznaniu; wiek jednak przynosi zmiany – szczególnie zmiany w sferze wartoś wartości. Niedawno miałem wykład dla siedmiuset Szwedów upchnię upchniętych w sali na sześć sześćset set osób i nie odczuwałem z tego powodu dumy, nie przepełniała mnie też też pycha. Uważ Uważałem, że jest mi to oboję obojętne aż aż do chwili, gdy zapytałem samego siebie: „Jak byś byś się się czuł, gdyby słuchaczy było tylko dziesię dziesięciu?” I odpowiedziałem sobie: „Byłbym cholernie zirytowany” – tak wię więc nawet gdy brak pozytywnej dumy nie brak negatywnego smutku. 45

Ambicja umiera wraz z wiekiem. Uznanie to inna sprawa. Niemiło mi, gdy widzę widzę książ książkkę zatytułowaną  zatytułowaną , powiedzmy, „Historia postę postępowych szkół”, w której nie ma wzmianki na temat mojej pracy. Ale jak dotą  dotą d nie spotkałem jeszcze człowieka, któremu uznanie byłoby rzeczywiś rzeczywiście oboję obojętne. Starość Starość ma takż także swoją  swoją  komiczną  komiczną  stronę stronę. Przez całe lata starałem się się dotrzeć dotrzeć do młodych – studentów, nauczycieli, rodziców – uważ uważają  ają c starość starość za hamulec postę postępu. Teraz gdy jestem stary –  jeden z wielu Starych Ludzi przeciw którym wygłaszałem moje mowy – uważ uważam inaczej. Niedawno, gdy miałem wykład dla trzystu studentów w Cambridge, czułem się się najmłodszą  najmłodszą osob osobą  ą  na sali. Naprawdę Naprawdę tak było. Powiedziałem im: „Dlaczego potrzebny wam taki stary człowiek jak ja, wolności?” Obecnie nie myś myślę kategoriami młodoś młodości i staroś starości. Uważ Uważam, żeby mówił wam o wolnoś myślenia jednostki. Znam dwudziestoletnich że wiek niewiele ma wspólnego ze sposobem myś młodzień młodzieńców, którzy są  są  dziewięć dziewięćdziesi dziesięęcioletnimi starcami oraz sześć sześćdziesi dziesięęcioletnich męż mężczyzn, czyzn, którzy są  są  dwudziestolatkami. Myś Myślę teraz kategoriami śwież wieżości, entuzjazmu, braku konserwatyzmu, nieczułoś nieczułości i pesymizmu. Nie wiem, czy złagodniałem, czy też też nie. Gorzej niż niż przedtem znoszę znoszę głupców, bardziej denerwują  denerwują  mnie nudne rozmowy, a osobiste ludzkie historie wydają  wydają  mi się się mniej interesują  interesują ce. ce. Ale też też zbyt wielu musiałem wysłuchać wysłuchać w cią  cią gu gu ostatnich trzydziestu lat. Mniej takż także interesują  interesują  mnie rzeczy i rzadko mam ochotę ochotę coś coś kupić kupić. Od lat nie spojrzałem na wystawę wystawę sklepu z odzieżą  odzieżą , nawet moje ukochane sklepy z narzę narzędziami przy Euston Road już już mnie nie pocią  pocią gają  gają . Jeż Jeżeli teraz osią  osią gną  gną łem łem wiek, w którym dziecię dziecięcy hałas mę męczy mnie bardziej niż niż przedtem, to  jednak nie n ie mogę mogę stwierdzić stwierdzić, że starość starość przyniosła takż także brak cierpliwoś cierpliwości. Nadal potrafię potrafię spokojnie patrzeć patrzeć, jak dziecko robi wszystkie złe rzeczy, jak odreagowuje swoje kompleksy, bo wiem, że w odpowiednim czasie to dziecko bę będzie dobrym obywatelem. Starość Starość zmniejsza strach. Lecz starość starość zmniejsza takż także odwagę odwagę. Dawniej potrafiłem bez trudu powiedzieć powiedzieć chłopcu, który groził, jeżeli nie postawi na swoim, żeby skakał, jeś jeśli chce. Nie jestem pewny, że wyskoczy przez okno, jeż czy potrafiłbym postą  postą pić pić tak dzisiaj. Czę Często zadają  zadają  mi nastę następuj pują  ce pytanie: „Czyż „Czyż Summerhill nie jest przedstawieniem jednego ą ce aktora? Czy mogłaby istnieć istnieć dalej bez ciebie?” Summerhill nie jest absolutnie dziełem jednego człowieka. W codziennej pracy szkoły moja żona i nauczyciele są  są tak tak samo waż ważni jak ja. Tym, co uczyniło tę tę szkołę szkołę taką  taką jak jaką  jest, była idea niewtrą  niewtrą cania cania się się do rozwoju dziecka oraz niewywieranie ą jest, nacisku na dziecko. Czy Summerhill znana jest w szerokim świecie? Prawie nie. A jeś jeśli już już, to wyłą  wyłą cznie cznie garstce pedagogów. Summerhill najlepiej znana jest w Skandynawii. W cią  cią gu gu trzydziestu lat mieliś mieliśmy uczniów z Norwegii, Szwecji i Danii – czasami dwudziestkę dwudziestkę na raz. Mieliś Mieliśmy takż także uczniów z Australii, Nowej Zelandii, południowej Afryki i Kanady. Moje książ książki ki przetłumaczono na wiele  ję  języków, w tym na japoń japoński, hebrajski, hinduski i gujarati. Summerhill wywarła pewien wpływ w Japonii. Przeszło 30 lat temu odwiedził nas wybitny japoń japoński pedagog Seishi Shimoda. Tłumaczenia moich książ książek ek zrobione przez niego sprzedawały się się całkiem dobrze, i stały się się przedmiotem dyskusji w środowisku nauczycielskim w Tokio. Shimoda ponownie spę spędził z nami miesią  miesią c w 1958. Dyrektor szkoły w Sudanie powiada, że Summerhill bardzo zainteresowali się się niektórzy tamtejsi nauczyciele. Przytaczam te fakty o przekładach, wizytach i korespondencji bez złudzeń złudzeń. Zapytaj stu ludzi na Oxford Street, z czym kojarzy im się się słowo Summerhill. Całkiem moż możliwe, że żadna z tych osób nie bę będzie znała tej nazwy. Należ Należy pielę pielęgnować gnować pełne humoru podejś podejście do własnej waż ważnoś ności czy braku tejż tejże. Nie są  są dzę dzę, by b y świat stosował metodę metodę Summerhill przez zbyt długi czas jeż jeżeli w ogóle bę będzie  ją   ją stosował. stosował. Świat moż może znaleźć znaleźć lepszy sposób. Tylko próż próżny gaduła uważ uważałby, że jego praca jest ostatnim słowem w tej materii. Świat musi znaleźć znaleźć lepszy sposób. Polityka nie uratuje ludzkoś ludzkości. Nigdy jeszcze jej się się to nie udało. Wię Większość kszość gazet nieustannie zieje nienawiś nienawiścią  cią . Zbyt wiele z nich ma profil socjalistyczny dlatego, że nienawidzi bogatych, a nie dlatego, że kocha biednych. Jak moż możliwe są  są  szczęś szczęśliwe liwe i pełne miłoś miłości domy, jeż jeżeli dom jest maleń maleńką  częś części cią  ą  społecznoś społeczności, w której okazuje się się nienawiść nienawiść na setki rozmaitych sposobów? Widać Widać chyba, 46

dlaczego nie mogę mogę postrzegać postrzegać kształcenia jako egzaminów, lekcji i uczenia. Szkoła unika podstawowej sprawy: cała greka, matematyka i historia świata nie pomoż pomoże, by dom stał się się bardziej kochają  kochają cym, cym, dziecko wolne od zahamowań zahamowań, rodzic wolny od nerwicy. Przyszłość Przyszłość Summerhill jako takiej moż może być być mało waż ważna. Natomiast przyszłość przyszłość Summerhill  jako idei jest jedną  jedną  z najważ najważniejszych spraw dla ludzkoś ludzkości. Nowe pokolenia muszą  muszą  mieć mieć szansę szansę wzrastania w wolnoś wolności. Obdarzanie wolnoś wolnością  cią  jest dawaniem miłoś miłości. A tylko miłość miłość mo możże uratować uratować świat.

47

CZĘŚĆ II WYCHOWANIE WYCHOWANIE DZIECKA

ZAHAMOWANE DZIECKO Urabiane, uwarunkowane, utrzymywane w karnoś karności, zamknię zamknięte w sobie dziecko – dziecko zniewolone, któremu na imię imię Legion, moż można spotkać spotkać wszę wszędzie jak świat długi i szeroki. Mieszka w naszym mieś mieście, tuż tuż naprzeciwko, po drugiej stronie ulicy. Siedzi w nieciekawej ławce w nudnej szkole; a potem zasiada przy jeszcze bardziej nieciekawym biurku lub przy warsztacie. Jest uległe, skłonne do posłuszeń posłuszeństwa wobec autorytetu, boi się się krytyki i niemal fanatycznie pragnie być być człowiekiem zwyczajnym, typowym i na miejscu. Prawie bez pytania akceptuje to, czego go nauczono, a wszystkie swoje kompleksy, lę lęki i frustracje przekazuje własnym dzieciom. Psycholodzy utrzymują  utrzymują , że wię większość kszość szkód psychicznych wyrzą  wyrzą dza dza się się dziecku w cią  cią gu gu pierwszych pię pięciu lat jego życia. Chyba bliż bliższe prawdy jest stwierdzenie, że to w cią  cią gu gu pierwszych pię pięciu miesię miesięcy, albo pierwszych pię pięciu tygodni, albo moż może nawet pierwszych pię pięciu minut, wyrzą  wyrzą dza dza się się dziecku krzywdę krzywdę na całe życie. Zniewolenie zaczyna się się przy narodzeniu. Powiem nawet, że zaczyna się się ono długo przed narodzeniem. Jeż Jeżeli rodzi zamknię zamknięta w sobie kobieta, której ciało jest napię napięte, to któż któż mo możże powiedzieć powiedzieć, jaki wpływ to matczyne napię napięcie wywrze na nowo narodzone dziecko? Być Być mo możże wcale nie przesadzę przesadzę, gdy powiem, że dzieci w naszej cywilizacji rodzą  rodzą  się się w atmosferze nieprzychylnej życiu. Zwolennicy ścisłego przestrzegania regularnoś regularności posiłków są  są  z gruntu przeciwnikami przyjemnoś przyjemności. Chcą  Chcą , żeby dziecko było karmione według sztywnego rozkładu posiłków, ponieważ ponieważ karmienie dziecka na życzenie sugeruje orgiastyczną  orgiastyczną  przyjemność przyjemność przy ssaniu piersi. Argumenty żywieniowe są  są  zwykle racjonalizacją  racjonalizacją : rzeczywistym motywem jest chęć chęć zrobienia z dziecka karnego stworzenia, które bę będzie przedkładało obowią  obowią zek zek nad przyjemność przyjemność.. Przyjrzyjmy się się życiu przecię przeciętnego ucznia szkoły średniej, powiedzmy Johna Smitha. Jego rodzice chodzą  chodzą do do koś kościoła od czasu do czasu, niemniej jednak nalegają  nalegają , żeby John uczę uczęszczał na lekcje religii co tydzień tydzień. Rodzice pobrali się się, całkiem zwyczajnie, z powodu wzajemnej atrakcyjnoś atrakcyjności seksualnej; musieli się się pobrać pobrać, ponieważ ponieważ w ich środowisku, o ile nie było się się porzą  porzą dnym dnym – to znaczy żonatym, nie moż można było żyć ze sobą  sobą . Jak to czę często bywa, atrakcyjność atrakcyjność seksualna nie wystarczyła, a róż różnice temperamentów zrobiły z domu miejsce pełne napięć napięć i powtarzają  powtarzają cych cych się się od czasu do czasu głoś głośnych sprzeczek mię między rodzicami. Było też też wiele chwil pełnych czułoś czułości, ale te mały John uważ uważał za normalne, podczas gdy głoś głośne kłótnie mię między rodzicami były dla niego silnym ciosem, a on bał się się i płakał, wię więc dostawał lanie za płacz bez powodu. Od samego począ  począ tku tku był uzależ uzależniony. Ścisłe przestrzeganie regularnoś regularności posiłków dostarczyło mu wielu frustracji. Gdy był głodny, to według rozkładu do nastę następnego posiłku zostawała jeszcze godzina. Pakowano go w zbyt wiele ubrań ubrań i zawijano za mocno. Stwierdzał, że nie moż może fikać fikać nóż nóżkami tak swobodnie, jak by chciał. Frustracja przy karmieniu spowodowała, że zaczą  zaczą ł ssać ssać kciuk. Ale lekarz powiedział, że nie moż można pozwolić pozwolić mu na utrwalanie złych nawyków i kazał mamie wią  wią zać zać mu rą  r ą czki czki w rę rękawach albo smarować smarować palce jakąś jakąś śmierdzą  mierdzą cą substancj ą  substancją  ą . W okresie pieluszkowym zostawiono w spokoju jego funkcje fizjologiczne, ale gdy zaczą  zaczą ł raczkować raczkować i bawić bawić się się na podłodze, słowa takie jak niegrzeczny i brudny fruwały w powietrzu, a ponury począ  począ tek tek w uczeniu go czystoś czystości został zrobiony. Wcześ Wcześniej za każ każdym razem, gdy tylko dotkną  dotkną ł narzą  narzą dów dów płciowych, odsuwano mu rę rękę, zaczą  zaczą ł wię więc szybko kojarzyć kojarzyć zakaz ich dotykania z nabytym wstrę wstrętem do kału. Dlatego też też wiele lat

48

póź później, gdy został komiwojaż komiwojażerem, jego repertuar składał się się po równej częś części ci z dowcipów seksualnych i klozetowych. Wiele ze swojego treningu miał do zawdzię zawdzięczenia krewnym i są  są siadom. siadom. Matce i ojcu bardzo zależ zależało na tym, by wszystko zrobić zrobić jak należ należy – wię więc gdy przychodził jakiś jakiś krewny czy są  są siad, siad, John musiał pokazać pokazać, że jest dobrze wychowanym dzieckiem. Musiał mówić mówić „dzię „dziękuj kujęę”, gdy ciocia dała mu kawałek czekolady, musiał bardzo uważ uważać na swoje zachowanie przy stole, a zwłaszcza musiał powstrzymywać powstrzymywać się się od mówienia, gdy doroś dorośli rozmawiali. Jego ohydne niedzielne ubranko było ustę ustępstwem na rzecz są  są siadów. siadów. Takiemu treningowi towarzyszył zawiły system kłamstw – system, z którego świadomie zwykle nie zdawał sobie sprawy. Okłamywanie zaczę zaczęło się się wcześ wcześnie. Powiedziano mu, że Bóg nie lubi niegrzecznych chłopców, którzy mówią  mówią  „cholera” i że konduktor da mu klapsa, gdy bę będzie chodził po korytarzu w pocią  pocią gu. gu. Wszelka jego ciekawość ciekawość zwią  zwią zana zana z pochodzeniem i począ  począ tkiem tkiem życia zbywana była niezrę niezręcznymi kłamstwami; kłamstwami tak skutecznymi, że jego ciekawość ciekawość życia i narodzin zniknę zniknęła. Kłamstwa na te tematy poczę poczęły łą czyć czyć się się z lękiem, gdy matka nakryła go na zabawie seksualnej z czteroletnią  czteroletnią siostr siostrą  dziewczynką zz są  są siedztwa, siedztwa, gdy miał pięć pięć lat. Okropne lanie, które ą ii dziewczynką  wtedy dostał (ojciec dołoż dołożył swoje, gdy wrócił z pracy), na zawsze wbiło mu do głowy, że seks jest czymś czymś ohydnym i grzesznym; czymś czymś, o czym się się nawet nie myś myśli. Biedny John musiał stłumić stłumić swoje zainteresowanie aż aż do okresu dojrzewania, kiedy to śmiał się się rubasznie w kinie, gdy jakaś jakaś kobieta powiedziała, że jest w trzecim miesią  miesią cu cu ciąż ciąży. y. Pod wzglę względem intelektualnym rozwój Johna był normalny. Uczył się się łatwo, tak wię więc udało mu się się uniknąć uniknąć drwin i kar głupiego nauczyciela. Opuś Opuścił szkołę szkołę z powierzchowną  powierzchowną ii w wię większoś kszości bezuż bezużyteczną  yteczną  wiedzą  wiedzą  oraz potrzebami kulturalnymi, które łatwo było zadowolić zadowolić tanią  tanią  ilustrowaną  ilustrowaną  gazetą  gazetą , szablonowym filmem i biblioteką  biblioteką brukowych brukowych kryminałów. Nazwisko Miltona kojarzyło się się Johnowi wyłą  wyłą cznie cznie z wodą  wodą  do płukania ust, a Beethoven i Bach to byli natrę natrętni faceci, na których cią  cią gle gle się się trafiało w radiu szukają  szukają c stacji, na której moż można by posłuchać posłuchać Elvisa Presleya czy jemu podobnych. Bogaty kuzyn Johna Smitha, Reginald Worthington, chodził do prywatnej szkoły; ale jego rozwój przebiegał zasadniczo tak samo jak rozwój ubogiego Johna. On tak samo akceptował w życiu to co drugorzę drugorzędne, był takim samym niewolnikiem status quo, tak samo negował miłość miłość i radość radość.. Czy te portrety Johna i Reginalda są  są  jednostronnymi karykaturami? Moż Może niezupełnie karykaturami, chociaż chociaż nie przedstawiłem kompletnego obrazu. Pominą  Pominą łem łem ciepłe człowieczeń człowieczeństwo ich obu, człowieczeń człowieczeństwo, które przetrwa najgorsze nawet urabianie charakteru. Smithowie i Worthingtonowie tego świata są  są  w wię większoś kszości przyzwoitymi, życzliwymi ludź ludźmi, pełnymi dziecinnej wiary i przesą  przesą dów, dów, dziecię dziecięcego zaufania i lojalnoś lojalności. Oni i im podobni są  są  tymi obywatelami, którzy ustanawiają  ustanawiają  prawa i domagają  domagają  się się humanitarnoś humanitarności. Są  Są  tymi ludź ludźmi, którzy zarzą  zarzą dzają  dzają , że zwierzę zwierzęta należ należy zabijać zabijać w sposób humanitarny, że o trzymane w domu zwierzaki należ należy się się odpowiednio troszczyć troszczyć, ale takż także oni załamują  załamują  się się, gdy chodzi o brak humanitaryzmu w stosunku do drugiego człowieka. Akceptują  Akceptują bez bez zastanowienia okrutny, niechrześ niechrześcijań cijański kodeks karny; akceptują  akceptują te teżż zabijanie innych ludzi na wojnie, traktują  traktują c to jak zjawisko naturalne. John i jego bogaty kuzyn zgadzają  zgadzają si sięę, by prawa dotyczą  dotyczą ce ce miłoś miłości i małż małżeństwa były głupie, nieprzyjazne i pełne nienawiś nienawiści. Zgadzają  Zgadzają  się się, że w miłoś miłości musi być być inne prawo dla męż mężczyzn, czyzn, a inne dla kobiet. Obydwaj wymagają  wymagają , żeby dziewczyny, z którymi się się ożenią  enią , były dziewicami. Zapytani, czy sami są  są równie równie niewinni, mówią  mówią marszcz marszczą  „Mężczyzna czyzna to co innego”. ą c brwi: „Męż Obydwaj lojalnie popierają  popierają  patriarchat, nawet jeż jeżeli nigdy nie słyszeli tego okreś określenia. Sami zostali ukształtowani na takich ludzi, którzy są  są  niezbę niezbędni patriarchalnemu pań państwu dla dalszego trwania. Ich emocje są  są raczej raczej emocjami tłumu niż niż indywidualnymi uczuciami. Długo po opuszczeniu szkoły, której nienawidzili jako uczniowie, wołają  wołają : „Bito mnie w szkole, ale to tylko wyszło mi na dobre” i pakują  pakują swoich swoich synów do tej samej albo podobnej szkoły. Rozpatrują  Rozpatrują c problem w kategoriach psychologicznych, moż można powiedzieć powiedzieć, że akceptują  akceptują  oni ojca 49

bez konstruktywnego buntu przeciwko niemu; i w ten sposób tradycja ojcowskiego autorytetu przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Celem dopełnienia portretu Johna Smitha powinienem pokrótce naszkicować naszkicować życie jego siostry Mary – pokrótce, bowiem z grubsza jej represyjne środowisko jest takie samo jak to, które tłumi jej brata. Jest ona jednakż jednakże od począ  począ tku tku w gorszej sytuacji. W patriarchalnym społeczeń społeczeństwie uważ uważana jest za zdecydowanie gorszą  gorszą ii uczy się się ją , żeby o tym wiedziała. To ona musi wykonywać wykonywać róż różne prace domowe, podczas gdy jej brat czyta lub bawi się się. Szybko dowiaduje się się, że gdy zacznie pracować pracować, to bę będzie zarabiać zarabiać mniej niż niż mężczyzna. ężczyzna. Mary z reguły nie buntuje się się przeciwko swojemu gorszemu statusowi w stworzonym przez mężczyzn społeczeństwie. Męż Mężczy czyźźni pilnują  pilnują , żeby otrzymywała za to jakąś jakąś rekompensatę rekompensatę – ężczyzn społeczeń w wię większoś kszości tandetną  tandetną . Na niej koncentrują  koncentrują si sięę dobre maniery; okazuje się się jej wzglę względy; męż mężczyzna czyzna będzie stał w jej obecnoś obecności dopóki ona nie usią  usią dzie. dzie. Męż Mężczyzna czyzna zapyta ją  ją , czy łaskawie wyjdzie za niego za mąż mąż.. Mary uczona jest w subtelny sposób, że jednym z jej głównych zadań zadań jest wyglą  wyglą dać dać  jak najładniej, w wyniku czego duż dużo wię więcej pienię pieniędzy wydaje się się na stroje i kosmetyki niż niż na książ książki ki i szkoły. W sprawach seksu natomiast Mary wykazuje się się podobnym jak jej brat stłumieniem i ignorancją  ignorancją . Męska część część patriarchalnego społeczeń społeczeństwa zdecydowała, że ich kobiety muszą  muszą  być być czyste, dziewicze i niewinne. Nie jest winą  winą Mary Mary to, że wyrosła w szczerym przekonaniu, iż iż kobiety mają  mają  czystsze niż niż mężczy jakiś mistyczny sposób męż mężczyznom czyznom udało się się jej ężczyźźni umysły. W jakiś wmówić wmówić, że jej główną  główną  funkcją  funkcją  w życiu jest rodzenie oraz że przyjemność przyjemność seksualna jest domeną  domeną  mężczyzny. ężczyzny. Babce, a prawdopodobnie takż także matce Mary, nie wolno było mieć mieć żadnego życia seksualnego do czasu, aż aż nie pojawił się się odpowiedni męż mężczyzna czyzna i nie zbudził śpią  pią cej cej królewny. Mary odeszła od takiego pojmowania spraw, jednak nie na tyle daleko, jak chcielibyś chcielibyśmy wierzyć wierzyć. Jej życiem seksualnym rzą  rzą dzi dzi lę lęk przed ciążą  ciążą , ponieważ ponieważ wie ona dobrze, że nieś nieślubne dziecko według wszelkiego prawdopodobień prawdopodobieństwa zniweczyłoby jej szanse na zdobycie męż męża. a. Jednym z wielkich zadań zadań na dziś dziś i na jutro jest zbadanie stłumionego popę popędu seksualnego i jego zwią  zwią zku zku z chorobami ludzi. Nasz John Smith moż może umrzeć umrzeć z powodu kłopotów z nerkami, a Mary Smith umrze być być mo możże na raka; i żadne z nich nie zastanowi się się, czy przypadkiem ich ubogie, stłumione życie emocjonalne nie miało jakiegoś jakiegoś zwią  zwią zku zku z chorobą  chorobą . Być Być mo możże pewnego dnia ludzkość ludzkość odkryje, że trapią  trapią ce ce ją  nieszczęś nieszczęścia, cia, nienawiść nienawiść i choroby wynikają  wynikają  z charakteru tej specyficznej formy cywilizacji, która jest z gruntu wrogo nastawiona do życia. Jeż Jeżeli cią  cią głe głe się zdrę zdrętwiałe i spię spięte zamiast być być żywym ćwiczenie charakteru usztywnia ludzkie ciało, które staje się i tętnią  tnią cym cym – wydaje się się logicznym wniosek, że to samo odrę odrętwienie wpłynie ujemnie na funkcjonowanie każ każdego ludzkiego organu niezbę niezbędnego do życia. Podsumowują  Podsumowują c, c, twierdzę twierdzę, że ograniczają  ograniczają ce ce wolność wolność kształcenie wpływa w rezultacie na życie, które nie moż może być być w pełni przeż przeżyte. Tego rodzaju kształcenie prawie całkowicie ignoruje emocjonalną  emocjonalną  stronę stronę życia; ponieważ ponieważ emocje mają  mają  charakter dynamiczny, brak moż możliwoś liwości ich wyraż wyrażania musi prowadzić prowadzić i prowadzi do nieszczeroś nieszczerości, brzydoty i nienawiś nienawiści. Kształci się się tylko umysł. Jeż Jeżeli pozwoli się się na faktyczne uwolnienie emocji, intelekt da sobie radę radę. Tragedią  Tragedią  człowieka jest, że jego charakter, podobnie jak w przypadku psa, moż można urabiać urabiać. Nie moż można wpływać wpływać na charakter kota, zwierzę zwierzęcia stoją  stoją cego cego wyż wyżej niż niż pies. Moż Można wywołać wywołać wyrzuty sumienia u psa, ale niemoż niemożliwe jest to w przypadku kota. A mimo to wię większość kszość ludzi woli psy, ponieważ ponieważ ich posłuszeń posłuszeństwo i pochlebne machanie ogonem dostarcza widocznego dowodu wyż wyższoś szości i wartoś wartości pana. Trening w żłobku przypomina tresurę tresurę w psiarni; zbite dziecko podobnie jak zbity szczeniak wyrasta na posłusznego dorosłego, z poczuciem niż niższej wartoś wartości. Tresujemy psy tak, żeby nam było wygodnie i podobnie traktujemy nasze własne dzieci. W tej psiarni, zwanej żłobkiem, ludzkie szczenię szczenięta muszą  muszą  być być czyste; nie wolno im za duż dużo szczekać szczekać; muszą  muszą  być być posłuszne na gwizdek; muszą  muszą je jeść ść wtedy, gdy my uznamy to za stosowne. Widziałem setki tysię tysięcy posłusznych, łaszą  łaszą cych cych się się psów machają  machają cych cych ogonami kiedy na Tempelhof w Berlinie, w 1935 roku wielki treser Hitler wygwizdywał swoje rozkazy. 50

Chciałbym teraz zacytować zacytować kilka „Instrukcji dla przyszłych matek” wydanych kilka lat temu przez szpital przy akademii medycznej w Pensylwanii: „Moż „Można przeciwdziałać przeciwdziałać nawykowi ssania kciuka czy palców umieszczają  umieszczają c ręce dziecka w kartonowych rurach, aby uniemoż uniemożliwi liwićć mu zginanie rą  rą k w łokciach”. „Narzą  „Narzą dy dy płciowe. Powinny być być utrzymywane w pedantycznej czystoś czystości celem uniknię uniknięcia choroby oraz tworzenia się złych nawyków” (podkreś (podkreślenie moje). Winię Winię lekarzy za wiele zła, które wyrzą  wyrzą dza dza się się w wychowywaniu dzieci. Lekarze nie są  są  z reguły przygotowani do tego; mimo to dla wielu kobiet ich zdanie jest jak głos Boga. Jeż Jeżeli lekarz mówi, że dziecko powinno dostać dostać lanie za masturbację masturbację, biedna matka nie wie, że przemawia przez niego jego własne poczucie winy zwią  zwią zane zane z seksem, a nie naukowa wiedza o naturze dziecka. Obwiniam lekarzy o zalecanie głupiej, sztywnej regularnoś regularności w karmieniu dzieci, mazideł przeciw ssaniu palców, o wydawanie głupich zakazów bawienia się się z dzieć dziećmi oraz ustę ustępowania im. Trudne dziecko to dziecko zmuszane do czystoś czystości i tłumienia seksualnych zainteresowań zainteresowań. Doroś Dorośli uważ uważają  ają  za oczywisty fakt, że dziecko należ należy nauczyć nauczyć tak się się zachowywać zachowywać, żeby doroś dorośli mieli z nim jak najmniej kłopotu. Stą  Stą d waga przykładana do posłuszeń posłuszeństwa, manier i uległoś uległości. Któregoś Któregoś dnia obserwowałem trzyletniego chłopca, którego matka wypuś wypuściła do ogrodu. Jego ubranie było nieskazitelnie czyste. Zaczą  Zaczą ł bawić bawić się się ziemią  ziemią  i trochę trochę je zabrudził. Mama wybiegła z domu, dała mu klapsa, wzię wzięła go do środka, a po chwili płaczą  płaczą cego cego znowu wysłała na dwór w czystym ubraniu. Mały po dziesię dziesięciu minutach ubrudził się się znowu i cała sytuacja się się powtórzyła. Zastanawiałem się się, czy jej powiedzieć powiedzieć, że syn bę będzie ją  ją  nienawidził do koń końca życia; a co gorsza, będzie nienawidził życia samego w sobie. Zdałem sobie jednak sprawę sprawę, że cokolwiek bym powiedział i tak to do niej nie dotrze. Czę Często, gdy jestem w mieś mieście, duż dużym czy małym, widzę widzę nastę następuj pują  sytuację: trzyletnie ą cą  sytuację dziecko potyka się się i przewraca, a mamuś mamuśka spuszcza mu lanie za to, że się się przewróciło. Niemal za każ każdym razem, gdy jadę jadę pocią  pocią giem giem słyszę słyszę, jak jakaś jakaś matka mówi: „Willie, jeż jeżeli  jeszcze raz wyjdziesz na ten korytarz, konduktor cię cię zamknie”. Wię Większość kszość dzieci wychowuje się się w oparciu o stek kłamstw i głupie zakazy. Niejedna matka, która w domu traktuje swoje dziecko całkiem przyzwoicie, krzyczy na nie lub bije je poza domem, ponieważ ponieważ tak bardzo zależ zależy jej na opinii są  są siadów. siadów. Od samego począ  począ tku tku trzeba zmuszać zmuszać dziecko do tego, żeby dopasowało się się do naszego obłą  obłą kanego kanego społeczeń społeczeństwa. Kiedyś Kiedyś, gdy miałem wykład w nadmorskim mieś mieście w Anglii powiedziałem: „Czy wy, matki, zdajecie sobie sprawę sprawę z tego, że za każ każdym razem, gdy uderzacie własne dziecko pokazujecie, b yła gwałtowna. Te kobiety kobiet y krzyczały krzycz ały na mnie rozw ro zwśścieczone. że je nienawidzicie?” Reakcja była Gdy póź później tego samego wieczoru przedstawiłem moje poglą  poglą dy dy na temat: „Jak moż można poprawić poprawić moralną  moralną  i religijną  religijną  atmosferę atmosferę w domu?”, słuchacze wygwizdali mnie z duż dużym zapałem. Było to dla mnie szokiem, ponieważ ponieważ zwykle wygłaszam wykłady dla ludzi, którzy wierzą  wierzą  w to, w co i ja wierzę wierzę. Tym razem miałem słuchaczy z klasy robotniczej i średniej, którzy nigdy przedtem nie słyszeli o psychologii dziecka. Sprawiło to, że uzmysłowiłem sobie, jak silnie okopana na swoich pozycjach jest ta zwarta wię większość kszość,, która jest przeciw wolnoś wolności dla dzieci – i wolnoś wolności dla siebie. Cywilizacja jest chora i nieszczęś nieszczęśliwa, liwa, a ja twierdzę twierdzę, że źródłem tego wszystkiego jest skrę skrępowana rodzina. Już Już od kołyski zacofane i nienawistne siły pozbawiają  pozbawiają dzieci dzieci energii i zapału. Uczy się się je, by mówiły życiu „nie”, ponieważ ponieważ ich młode życie jest jednym długim „nie”. Nie hałasuj; nie onanizuj się się; nie kłam; nie kradnij. Uczy się się je, by mówiły „tak ” temu, co nie sprzyja życiu. Szanuj starszych, szanuj religię religię, szanuj nauczyciela, szanuj prawo ojców. Niczego nie kwestionuj – po prostu bą  bą dź posłuszny. Okazywanie szacunku komuś komuś, kto na to nie zasługuje, nie jest cnotą  cnotą . Nie jest też też cnotą  cnotą  żyć w zalegalizowanym grzechu z męż mężczyzn czyzną  czy kobietą  kobietą , których przestało się się kochać kochać; nie jest cnotą  cnotą  ą czy kochać kochać Boga, którego się się w rzeczywistoś rzeczywistości boi. Tragedia polega na tym, że człowiek, który trzyma swoją  swoją rodzin rodzinęę w niewoli, sam takż także jest, i musi być być, niewolnikiem – w wię więzieniu bowiem straż strażnik takż także jest uwię uwięziony. Niewolnictwo człowieka to niewolnictwo w nienawiś nienawiści: ogranicza swoją  swoją rodzin rodzinęę, a czynią  czynią c to, tłumi własne życie. Musi tworzyć tworzyć są dy dy i wię więzienia, aby ukarać ukarać ofiary swojego własnego stłumienia. Ujarzmiona kobieta 51

musi posyłać posyłać swojego syna na wojny, które męż mężczy czyźźni nazywają  nazywają  wojnami obronnymi albo patriotycznymi, albo wojnami w obronie demokracji, albo wojnami o zaprzestanie wojen. W ogóle nie ma trudnych dzieci; są  są tylko tylko trudni rodzice. Być Być mo możże należ należałoby powiedzieć powiedzieć, że  jest tylko trudna ludzko l udzkość właśnie, że znajduje się się pod kontrolą  kontrolą ludzi ludzi wrogo nastawionych ść.. Dlatego właś do życia, bomba atomowa jest tak groź groźna – bowiem jak ktoś ktoś, komu krę krępowano rę ręce w kołysce możże nie być mo być wrogo do życia nastawiony? Jest wś wśród ludzi wiele braterskich uczuć uczuć i miłoś miłości, i wierzę wierzę głę głęboko, że nowe pokolenia, nie wypaczone w dzieciń dzieciństwie, bę będą ż sobą w w pokoju – to znaczy, jeż jeżeli dzisiaj pełni nienawiś nienawiści ą  żyły ze sobą  ludzie nie doprowadzą  doprowadzą  do zagłady świata, zanim nowe pokolenia bę będą  miały szansę szansę przejąć przejąć nad nim kontrolę kontrolę. Jest to nierówna walka, ponieważ ponieważ pełni nienawiś nienawiści ludzie kontrolują  kontrolują  kształcenie, religię religię, prawa, wojsko i podłe wię więzienia. Jedynie garstka pedagogów dokłada starań starań, żeby pozwolić pozwolić na swobodny rozwój temu, co w dzieciach dobre. Jednak znaczna wię większość kszość dzieci jest urabiana przez ludzi wrogo nastawionych do życia i stosują  stosują cych cych nienawistny system kar. Dziewczę Dziewczęta w niektórych szkołach przyklasztornych nadal muszą  muszą  okrywać okrywać się się, gdy biorą  biorą  ką piel, piel, żeby nie zobaczyły własnego ciała. Rodzice i nauczyciele nadal mówią  mówią  chłopcom, że masturbacja jest grzechem prowadzą  prowadzą cym cym do obłę obłędu i wszelkiego rodzaju straszliwych skutków. Niedawno zdarzyło mi się się widzieć widzieć kobietę kobietę, która dała klapsa swojemu dziesię dziesięciomiesię ciomiesięcznemu dziecku za to, że płakało z pragnienia. To jest wyś wyścig mię między zwolennikami śmierci a zwolennikami życia. I niech nikt się się nie waż waży pozostać pozostać niezaangaż niezaangażowanym: to oznaczałoby śmierć mierć. Musimy być być po jednej albo po drugiej stronie. Opowiedzenie się się po stronie śmierci daje nam trudne dzieci; akceptacja życia daje nam dzieci zdrowe.

NIEZAHAMOWANE DZIECKO Na świecie jest tak mało „wewną  „wewną trzsterownych” trzsterownych” dzieci, że każ każda próba ich opisania musi być być dyskusyjna. Zaobserwowane dotychczas rezultaty sugerują  sugerują  począ  począ tek tek nowej cywilizacji, w której zmiana moż może mieć mieć głę głębszy charakter niż niż w jakimkolwiek społeczeń społeczeństwie obiecywanym przez najrozmaitsze partie polityczne. Samoregulacja zakłada wiarę wiarę w dobroć dobroć natury ludzkiej; przekonanie, że nie ma, i nigdy nie było, grzechu pierworodnego. Jeszcze nikt nigdy nie widział całkowicie wewną  wewną trzsterownego trzsterownego dziecka. Każ Każde żyją  yją ce ce dzisiaj było urabiane przez rodziców, nauczycieli i społeczeń społeczeństwo. Gdy moja córka Zoe miała dwa lata, ilustrowane czasopismo „Picture Post” wydrukowało o niej artykuł ze zdję zdjęciami, mówią  mówią cy, cy, że zdaniem redakcji ze wszystkich brytyjskich dzieci właś właśnie Zoe miała najlepsze szanse na to, by być być wolną  wolną . Było to niezupełnie prawdą  prawdą , ponieważ ponieważ żyła ona i żyje w szkole wś wśród wielu dzieci, które nie stanowią  stanowią  same o sobie, lecz są  są  w mniejszym lub wię większym stopniu uwarunkowane. Ponieważ Ponieważ urabianie charakteru po prostu musi prowadzić prowadzić do lęku i nienawiś nienawiści, Zoe znalazła się się w sytuacji, w której miała kontakt z dzieć dziećmi wrogo nastawionymi do życia. Wychowywaliś Wychowywaliśmy ją  bez lę lęku przed zwierzę zwierzętami. A mimo to, gdy zatrzymaliś zatrzymaliśmy kiedyś kiedyś samochód na farmie i zaproponowałem: „Chodź „Chodź, pooglą  pooglą damy damy sobie krowy”; ona nagle się się przestraszyła i powiedziała: „Nie, nie, krowy jedzą  jedzą  ludzi”. Powiedziało jej tak siedmioletnie dziecko, które nie było wychowywane w samoregulacji. Prawda, że ten lę lęk trwał tylko tydzień tydzień czy dwa. Podobna opowieść opowieść o tygrysach czają  czają cych cych się się w krzakach takż także miała krótki żywot. Wydawałoby się się, że wewną  wewną trzsterowne trzsterowne dziecko jest w stanie pokonać pokonać wpływ swoich uwarunkowanych rówieś rówieśników w stosunkowo krótkim czasie. Nabyte lę lęki i stłumione zainteresowania Zoe nigdy nie trwały długo; niemniej jednak nikt nie potrafi powiedzieć powiedzieć, jaką  jaką  trwałą  trwałą szkod szkodęę, jeż jeżeli w ogóle jakąś jakąś,, zdołały one wyrzą  wyrzą dzić dzić, jeś jeśli chodzi o jej charakter. Mnóstwo ludzi z całego świata mówiło o Zoe: „To jest coś coś zupełnie nowego; pełne wdzię wdzięku, zrównoważ zrównoważone i szczęś szczęśliwe liwe dziecko, które nie walczy ze swoim otoczeniem, a przeciwnie, żyje 52

z nim w zgodzie”. To prawda; jest ona, na tyle na ile to moż możliwe w neurotycznym społeczeń społeczeństwie, naturalnym dzieckiem, które jak się się wydaje, automatycznie wie, gdzie leż leży granica mię między swobodą  swobodą aa jej naduż nadużywaniem. Jednym z niebezpieczeń niebezpieczeństw wynikają  wynikają cych cych z tego, że ma się się wewną  wewną trzsterowne trzsterowne dziecko jest to, dorośli okazują  okazują mu mu tak duż dużo zainteresowania, iż iż zbyt czę często znajduje się się ono w centrum uwagi. że doroś Prawdopodobnie w społecznoś społeczności, w której wszystkie dzieci byłyby naturalne i swobodne, żadne by się się nie wyróż wyróżniało. Żadne nie odczuwałoby zachę zachęty do tego, by się się popisywać popisywać. Wtedy też też nie byłoby zazdroś zazdrości, jaką  jaką przejawiaj przejawiają  inne dzieci w kontakcie z dzieckiem nieskrę nieskrępowanym, które nie ą inne ma takich jak one zahamowań zahamowań. W porównaniu z Tedem, swoim kolegą  kolegą , Zoe była jako małe dziecko gię giętka i swobodna. Gdy podniosło się się ją , jej ciało było tak rozluź rozluźnione jak ciało kociaka; za to biednego Teda podnosi się się jak worek ziemniaków. Nie potrafił się się odpręż odprężyyć; wszystkie jego reakcje były obronne i stale stawiał opór; był wrogo pod każ każdym wzglę względem nastawiony do życia. Przewiduję Przewiduję, że wewną  wewną trzsterowne trzsterowne dzieci nie bę będą przechodzi ą  przechodzićć przez to nieprzyjemne stadium. Nie widzę widzę powodu, dla którego w ogóle musiałyby. Jeś Jeśli nie czują  czują  się się krę krępowane i ograniczane przez rodziców w dzieciń dzieciństwie, nie widzę widzę żadnego powodu, dla którego bunt przeciwko rodzicom miałby zrodzić zrodzić się się póź później. Nawet w na wpół wolnych domach równość równość mię między rodzicami i dzieć dziećmi bywa na tyle duż duża, że nie pojawiają  pojawiają si sięę buntownicze próby uwolnienia się się od rodziców. Samoregulacja oznacza prawo dziecka do tego, by  ż yć , ciesząc się wolnoś ci cią , bez zewnę zewnętrznego autorytetu w sprawach psychicznych i somatycznych. Oznacza ona, że dziecko je, gdy jest głodne; że zaczyna przestrzegać przestrzegać czystoś czystości wtedy, kiedy jest gotowe; że nigdy się się na nie nie wrzeszczy ani nie bije; że jest ono zawsze kochane i ochraniane. Wszystko to brzmi prosto, naturalnie i pię pięknie, a jednak jest zdumiewają  zdumiewają ce, ce, jak wielu młodym rodzicom zapalonym do tej idei udaje się się błę błędnie ją  ją  zrozumieć zrozumieć. Czteroletni Tommy wali po klawiszach fortepianu są  są siadów siadów drewnianym młotkiem. Jego zaś zaślepieni rodzice przyglą  przyglą dają  dają  się się temu z triumfują  triumfują cym cym uś uśmiechem, który mówi: „Czyż „Czyż samoregulacja nie jest wspaniała?” Z kolei inni rodzice uważ uważają  ają , że nigdy nie powinni kłaść kłaść spać spać swojego osiemnastomiesię miesięcznego dziecka, ponieważ ponieważ byłoby to ingerowaniem w naturę naturę. Nie, dziecka nie wolno zaganiać zaganiać do spania; gdy się się zmorduje, wtedy matka zaniesie je do łóż łóżeczka. Tymczasem w rzeczywistoś rzeczywistości dziecko robi się się coraz bardziej zmę zmęczone i złe. Nie umie powiedzieć powiedzieć, że chce iść iść spać spać, ponieważ ponieważ nie potrafi wyrazić wyrazić słowami swojej potrzeby. Zwykle zmę zmęczona i rozczarowana matka niesie je w koń końcu, wrzeszczą  wrzeszczą ce, ce, do łóż łóżeczka. Inne znowu młode małż małżeństwo pytało, usprawiedliwiają  usprawiedliwiają c się się, czy byłoby nie w porzą  porzą dku, dku, gdyby założ założyli kratę kratę ochronną  ochronną przed przed kominkiem w pokoju dziecka. Wszystkie te przykłady dowodzą  dowodzą , że każ każda idea, stara czy nowa, jest niebezpieczna, gdy ludziom brak zdrowego rozsą  rozsą dku. dku. Tylko głupiec opiekują  opiekują cy cy się się małymi dzieć dziećmi zostawiłby nie zabezpieczone odpowiednio okna w sypialni czy kominek w pokoju dziecinnym. A jednak zbyt czę często zdarza się się, że młodzi entuzjaś entuzjaści samoregulacji, którzy odwiedzają  odwiedzają moj moją  szkołęę jako goś goście, protestują  protestują przeciwko przeciwko naszemu ą szkoł ograniczaniu wolnoś wolności, gdy dowiadują  dowiadują  się się, że trucizny zamykamy na klucz w szafce w laboratorium, oraz że obowią  obowią zuje zuje zakaz bawienia się się na drabinkach przeciwpoż przeciwpożarowych. Cały ruch na rzecz swobody jest zaprzepaszczany i lekceważ lekceważony dlatego, że zbyt wielu orę orędowników wolnoś wolności nie stą  stą pa pa twardo po ziemi. Jeden taki niedawno protestował, gdy srogo krzykną  krzykną łem łem na siedmioletniego trudnego chłopca, który kopał w drzwi mojego biura. Jego zdaniem powinienem był się się uśmiechać miechać i tolerować tolerować ten hałas do czasu, aż aż dziecko odreaguje swoją  swoją potrzeb potrzebęę trzaskania drzwiami. Prawdą  Prawdą jest, jest, że spę spędziłem dobrych kilka lat mojego życia cierpliwie znoszą  znoszą c destrukcyjne zachowania trudnych dzieci, ale robiłem to jako leczą  leczą cy cy je psycholog, a nie jako ich współobywatel. Jeż Jeżeli młodej matce wydaje się się, że jej trzyletniemu dziecku należ należy pozwolić pozwolić malować malować wejś wejściowe drzwi czerwonym atramentem z racji tego, że w ten sposób nieskrę nieskrępowanie wyraż wyraża ono samo siebie, to nie jest ona w stanie pojąć pojąć,, co znaczy samoregulacja.

53

Pamię Pamiętam, jak pewnego razu siedziałem z przyjacielem w Covent Garden. Podczas pierwszego wystę występu baletu siedzą  siedzą ce ce przed nami dziecko mówiło głoś głośno do swojego ojca. Poszukałem innych miejsc. Mój towarzysz zapytał: – Co byś byś zrobił, gdyby któreś któreś z twoich dzieci z Summerhill tak się się zachowało? – Powiedziałbym, żeby się się zamknę zamknęło – odparłem. – Nie musiałbyś musiałbyś – stwierdził mój przyjaciel – ono po prostu nie zachowałoby się się w ten sposób. – Ja też też tak myś myślę. Kiedyś Kiedyś pewna kobieta przyprowadziła do mnie swoją  swoją siedmioletni siedmioletnią  córkęę. ą córk – Panie Neill – powiedziała – przeczytałam każ każdą  linijkę linijkę, jaką  jaką  pan napisał; i jeszcze przed urodzeniem Daphne zdecydowałam, że wychowam ją  ją śściś ciśle według pań pańskich wskazówek. Spojrzałem na Daphne, która w buciorach stała na skrzydle mojego fortepianu. Wykonała skok na kanapę kanapę i niemal przeleciała przez spręż sprężyny. yny. – Widzi pan, jaka ona naturalna – powiedziała matka. – Dziecko Neilla! Obawiam się się, że się się zarumieniłem. Tej właś właśnie róż różnicy mię między swobodą  swobodą  a rozwydrzeniem nie moż może pojąć pojąć wielu rodziców. W karnym domu dzieci nie mają  mają  żadnych praw. W zepsutym domu mają  mają  one wszystkie prawa. Właś Właściwym domem jest ten, w którym dzieci i doroś dorośli mają  mają równe równe prawa. To samo odnosi się się do szkoły. Trzeba w kółko powtarzać powtarzać, że swoboda nie oznacza rozpuszczania dziecka. Jeż Jeżeli trzyletnie dziecko chce sobie pochodzić pochodzić po stole w jadalni, powiedz mu zwyczajnie, że tego nie wolno. Mały musi posłuchać posłuchać, to prawda. Ale z drugiej strony, ty takż także musisz go posłuchać posłuchać, kiedy trzeba. Ja wychodzę wychodzę z pokoi małych dzieci, gdy mówią  mówią mi, mi, żebym się się wyniósł. Pewne poś poświę więcenie ze strony dorosłych jest konieczne, jeż jeżeli dzieci mają  mają  żyć w zgodzie ze swoją  swoją wewn wewnęętrzną  trzną natur naturą  dochodzą do do jakiegoś jakiegoś kompromisu; niezdrowi natomiast ą . Zdrowi rodzice dochodzą  albo stają  stają  się się gwałtowni albo psują  psują  swoje dzieci pozwalają  pozwalają c na to, by miały one wszystkie prawa społeczne. W praktyce rozbież rozbieżność ność mię między interesami rodziców i dzieci moż może być być zmniejszona, jeż jeżeli nie rozwią  rozwią zana, zana, przez uczciwe wzajemne ustę ustępstwa. Zoe respektowała moje biurko i nie wykazywała przemoż przemożnej chę chęci bawienia się się moj moją  maszyną  do pisania czy papierami. Ja z kolei szanowałem jej ą maszyn ą do pokój i zabawki. Dzieci są  są  bardzo mą  mą dre dre i szybko akceptują  akceptują  prawa społeczne. Nie powinno się się ich wykorzystywać wykorzystywać, jak to zbyt czę często się się dzieje. Stanowczo za czę często rodzic woła: „Jimmy, przynieś przynieś mi szklankę szklankę wody”, gdy dziecko jest pochłonię pochłonięte absorbują  absorbują cą zabaw ą zabawą  ą . Duż Duża ilość ilość niegrzecznych zachowań zachowań spowodowana jest błę błędną  dną  metodą  metodą  postę postępowania. Zoe, gdy miała niewiele ponad rok, przechodziła okres wielkiego zainteresowania moimi okularami, zrywała mi je z nosa, żeby zobaczyć zobaczyć, jakież jakież to one są  są . Nie protestowałem, nie okazywałem niezadowolenia miną  miną czy czy tonem głosu. Moje okulary szybko przestały ją  ją interesowa interesowaćć i nie dotykała ich wię więcej. Nie ulega wą  wą tpliwoś tpliwości, że gdybym surowo jej zabronił – lub, co gorsza, dał jej po paluszkach – zainteresowanie nimi przetrwałoby, pomieszane z lę lękiem przede mną  mną  i buntem przeciwko mnie. Moja żona pozwalała jej bawić bawić się się kruchymi drobiazgami. Dziecko manipulowało nimi bardzo ostroż ostrożnie i rzadko coś coś tłukło. Poznawało rzeczy samodzielnie. Istnieje, oczywiś oczywiście, granica samoregulacji. Nie moż można pozwalać pozwalać, by sześ sześciomiesię ciomiesięczne niemowlę niemowlę samodzielnie odkrywało, że zapalony papieros boleś boleśnie parzy. Błę Błędem jest w takiej sytuacji krzyczenie w trwodze; należ należy spokojnie usunąć usunąć niebezpieczeń niebezpieczeństwo. O ile dziecko nie jest umysłowo upoś upośledzone, samo odkryje, co je interesuje. Nie niepokojone przez podniecone krzyki i złe głosy, bę będzie niewiarygodnie rozsą  rozsą dne dne w postę postępowaniu z wszelkiego rodzaju materiałami. Matka gotują  gotują ca ca coś coś w kuchni, zdenerwowana tym, co też też robią  robią  dzieci, jest matką  matką , która nigdy nie miała do nich zaufania. W niejednym dzisiejszym domu moż można jeszcze usłyszeć usłyszeć: „Idź „Idź, zobacz, co robi mały i powiedz mu, że nie wolno”. 54

Gdy jakaś jakaś matka pisze do mnie pytają  pytają c, c, co ma zrobić zrobić z dzieć dziećmi, które bałaganią  bałaganią , podczas gdy ona zaję zajęta jest gotowaniem obiadu, mogę mogę tylko odpowiedzieć odpowiedzieć, że być być mo możże sama wychowała je w ten sposób. Pewni rodzice przeczytali niektóre z moich książ książek ek i gnę gnębiły ich wyrzuty sumienia na myś myśl o krzywdzie, jaką  jaką wyrz wyrzą  dzili wychowują  wychowują c swoje dzieci. Zwołali wię więc rodzinną  rodzinną narad naradęę i stwierdzili: ą dzili „Wychowywaliś „Wychowywaliśmy was zupełnie źle. Od tej chwili moż możecie robić robić, co chcecie”. Zapomniałem, na ile opiewał rachunek za usunię usunięcie zniszczeń zniszczeń, ale pamię pamiętam, że musieli zwołać zwołać drugą  drugą  naradę naradę i odwołać odwołać poprzednie postanowienie. Zazwyczaj przedstawia się się nastę następuj pują  ce argumenty przeciw swobodzie dla dzieci: Ż ycie jest  ą ce ciężkie i nale ż y szkolić dzieci tak,  żeby pó źniej potrafiły się do niego dopasowa ć. Z tego te ż powodu musimy utrzymywa ć je w ryzach i kształci ć ich charakter. Je żeli pozwolimy im robi ć to, co chcą , to jak będ ą kiedykolwiek w stanie pracowa ć mając nad sobą szefa? Jak b ęd ą rywalizować z tymi, którzy zostali poddani dyscyplinie? Jak b ęd ą kiedykolwiek w stanie wykaza ć się samodyscypliną? Ludzie, którzy sprzeciwiają  sprzeciwiają si sięę przyznaniu swobody dzieciom i uż używają  ywają tego tego argumentu, nie uświadamiają  wiadamiają  sobie, że wychodzą  wychodzą  z nie uzasadnionego, nie udowodnionego założ założenia, że dziecko nie bę będzie rosło czy rozwijało się się, jeż jeżeli się się go do tego nie zmusi. A jednak całe trzydzieś trzydzieści dziewięć dziewięć lat doś doświadczenia Summerhill obala to założ założenie. Weź Weźmy, jako jeden z setki, przypadek Mervyna. Przebywał on w Summerhill przez dziesięć dziesięć lat, mię między siódmym a siedemnastym rokiem dziesięć lat Mervyn nie był na ani jednej lekcji. W wieku siedemnastu lat prawie nie życia. Przez te dziesięć umiał czytać czytać. Mimo to, gdy opuś opuścił szkołę szkołę i zdecydował, że zostanie wytwórcą  wytwórcą  narzę narzędzi, szybko sam nauczył się się czytać czytać i w krótkim czasie przez samodzielną  samodzielną nauk naukęę przyswoił sobie całą  całą techniczn techniczną  ą  wiedzę wiedzę, której potrzebował. Włoż Włożył wiele trudu przygotowują  przygotowują c się się do nauki zawodu. Dzisiaj ten sam facet umie doskonale czytać czytać i pisać pisać, dobrze zarabia i jest czołową  czołową  postacią  postacią  w swojej społecznoś społeczności. Natomiast jeś jeśli chodzi o samodyscyplinę samodyscyplinę, to Mervyn wybudował wię większą  kszą cz część ęść domu swoimi własnymi rę rękami oraz wychowuje i utrzymuje świetną  wietną  rodzinę rodzinę (trzech synów) z owoców swojej codziennej pracy. Podobnie każ każdego roku chłopcy i dziewczyny z Summerhill, którzy przedtem niewiele się się uczyli, decydują  decydują  się się na pójś pójście do college’u. Z własnej woli podejmują  podejmują  długi i mę męczą  czą cy cy trud przygotowania się się do egzaminów wstę wstępnych. Dlaczego to robią  robią ? Powszechne przekonanie, że dobre nawyki, których nie wpojono nam we wczesnym dzieciń dzieciństwie, nie rozwiną  rozwiną  się się nigdy póź później w życiu, jest założ założeniem, na którym nas wychowano i które bezkrytycznie akceptujemy jedynie dlatego, że nikt go przedtem nie kwestionował. Otóż Otóż ja tej przesłance zaprzeczam. Swoboda jest dziecku niezbę niezbędna, ponieważ ponieważ tylko doś doświadczają  wiadczają c wolnoś wolności moż może się się ono rozwijać rozwijać w naturalny dla niego sposób – dobry sposób. Obserwuję Obserwuję skutki niewolnictwa w przypadku nowych uczniów przychodzą  przychodzą cych cych do nas ze szkół pań państwowych czy klasztornych. Są  Są oni oni kłę kłębkiem hipokryzji o nieszczerej uprzejmoś uprzejmości i sztucznych manierach. Ich reakcja na wolność wolność jest szybka i mę męczą  czą ca. ca. Przez pierwsze mniej wię więcej dwa tygodnie otwierają  otwierają nauczycielom nauczycielom drzwi, mówią  mówią do do mnie: „Proszę „Proszę pana” i starannie się się myj myją  Spoglą dają  dają na na ą . Spoglą  mnie z „szacunkiem”, który łatwo moż można rozpoznać rozpoznać jako lę lęk. Po kilku tygodniach wolnoś wolności pokazują  pokazują , jacy są  są  naprawdę naprawdę. Stają  Stają  się się bezczelni, pozbawieni manier, brudni. Robią  Robią  to wszystko, czego zabraniano im w przeszłoś przeszłości: klną  klną , palą  palą  papierosy, niszczą  niszczą  rzeczy. I przez cały ten czas ich oczy i ich głosy mają  mają uprzejmy uprzejmy i nieszczery wyraz. Pozbycie się się tej nieszczeroś nieszczerości zajmuje im co najmniej sześć sześć miesię miesięcy. Nastę Następnie wyzbywają  wyzbywają  się się szacunku dla tego, co uważ uważali za autorytet. Po około sześ sześciu miesią  miesią cach cach są  są  naturalnymi, zdrowymi dzieć dziećmi, które mówią  mówią , co myś myślą  bez wzburzenia czy nienawiś nienawiści. Jeż Jeżeli dziecko doś doświadcza wolnoś wolności, gdy jest wystarczają  wystarczają co co młode, to nie musi przechodzić przechodzić przez ten etap nieszczeroś nieszczerości i grania. Najbardziej uderzają  uderzają cą cech w Summerhill jest absolutna szczerość szczerość wśród ą  cechą  ą w naszych uczniów. Bycie szczerym w życiu i szczerym wobec życia jest kwestią  kwestią  podstawową  podstawową . To naprawdę naprawdę najważ najważniejsza sprawa na świecie. Jeż Jeżeli jesteś jesteś szczery, wszystko inne się się uło ułożży. Każ Każdy docenia wagę wagę szczeroś szczerości w, powiedzmy, aktorstwie. Oczekujemy szczeroś szczerości od naszych polityków (aż (aż taki 55

 jest optymizm ludzkoś ludzkości), od sę sędziów i urzę urzędników, nauczycieli i lekarzy. Pomimo to kształcimy nasze dzieci w taki sposób, że nie odważ odważają  ają si sięę być być szczere. Moż Możliwe, że najwię największym odkryciem, jakie zrobiliś zrobiliśmy w Summerhill, jest to, że dziecko rodzi się się szczere. Zabraliś Zabraliśmy się się za to w ten sposób, że zostawiliś zostawiliśmy dzieci w spokoju, żeby zobaczyć zobaczyć,  jakie one on e naprawdę naprawdę są . Jest to jedyny moż możliwy sposób postę postępowania. Pionierska szkoła przyszłoś przyszłości musi dalej podąż podążaać tą  drogą  drogą , jeż jeżeli chce wnieść wnieść swój wkład w wiedzę wiedzę o dziecku i, co waż ważniejsze, w szczęś szczęście cie dziecka. Celem życia jest szczęś szczęście. cie. Złem życia jest wszystko to, co ogranicza je lub niszczy. Szczęś Szczęście cie zawsze oznacza dobro; jego brak w swojej ekstremalnej postaci to szczucie Żydów, prześ prześladowanie mniejszoś mniejszości czy wojna. Przyznaję Przyznaję, oczywiś oczywiście, że szczerość szczerość bywa kłopotliwa. Ostatnio, na przykład, trzyletnia dziewczynka spojrzała na brodatego goś gościa i powiedziała: „Wiesz co, chyba nie podoba mi się się twoja twarz”. Nasz gość gość bezbłę bezbłędnie znalazł się się w sytuacji mówią  mówią c: c: „Za to mnie podoba się się twoja”, a Mary uś uśmiechnę miechnęła się się. Nie, nie bę będę argumentował za swobodą  swobodą  dla dzieci. Pół godziny spę spędzone w towarzystwie dziecka cieszą  cieszą cego cego się się wolnoś wolnością  cią  jest bardziej przekonują  przekonują ce ce niż niż cała książ książka ka argumentów. Zobaczyć Zobaczyć znaczy uwierzyć uwierzyć. Nie jest łatwo dać dać dziecku wolność wolność.. Oznacza to, że odmawiamy uczenia go religii, polityki czy świadomoś wiadomości klasowej. Dziecko nie doś doświadcza prawdziwej wolnoś wolności, gdy słyszy ojca rzucają  rzucają cego cego gromy na jakieś jakieś ugrupowanie polityczne albo gdy słyszy, jak matka wś wścieka się się na służ służbę. Jest nieomal niemoż niemożliwe uchronić uchronić dzieci przed przyjmowaniem naszego stosunku do życia. Mało prawdopodobne, by syn rzeź rzeźnika głosił wegetarianizm – to znaczy, o ile lę lęk przed autorytetem ojca nie doprowadzi go do opozycji. Społeczeń Społeczeństwo z samej swej natury jest wrogie wolnoś wolności. Społeczeń Społeczeństwo – tłum – jest konserwatywne i nienawistne wobec nowej myś myśli. Moda stanowi typowy przykład nieprzyjaznego stosunku tłumu do swobody. Tłum żą da da ujednolicenia. W mieś mieście jestem dziwakiem, bo noszę noszę sandały; w mojej wsi byłbym pomylony, gdybym nosił kapelusz. Nieliczni odważ odważają  ają  się się odstą  odstą pić pić od tego, co powszechnie uchodzi za właś właściwe. Prawo w Anglii – prawo tłumu – zabraniało kupowania papierosów po pewnej godzinie wieczorem. Nie wyobraż wyobrażam sobie choć choć jednej osoby, która pochwalałaby to prawo. W pojedynkę pojedynkę spokojnie akceptujemy głupie decyzje tłumu. Nieliczne jednostki przyję przyjęłyby na siebie odpowiedzialność odpowiedzialność za powieszenie mordercy czy posłanie przestę przestępcy na śmierć mierć za życia, którą  którą nazywamy nazywamy wię więzieniem. Tłum moż może utrzymywać utrzymywać takie barbarzyń barbarzyństwa jak kara śmierci czy wię więzienia, ponieważ ponieważ tłum nie ma sumienia. Tłum nie myś myśli, tłum tylko czuje. Dla tłumu przestę przestępca jest niebezpieczeń niebezpieczeństwem; najłatwiejszym sposobem obrony  jest zabić zabić niebezpieczeń niebezpieczeństwo albo je zamknąć zamknąć.. Nasz przestarzały kodeks karny zasadniczo opiera się się na strachu; nasz represyjny system edukacji jest w gruncie rzeczy takż także oparty na strachu – strachu przed nowym pokoleniem. Sir Martin Conway w swojej doskonałej książ książce ce „The Crowd in Peace and War” („Tłum w czasie wojny i pokoju”) zauważ zauważa, że tłum lubi starych ludzi. W czasie wojny wybiera on starych generałów; w czasie pokoju woli starych lekarzy. Tłum lgnie do starych, ponieważ ponieważ boi się się młodych. Instynkt samozachowawczy tłumu postrzega młode pokolenie jako niebezpieczeń niebezpieczeństwo – niebezpieczeń niebezpieczeństwo polegają  polegają ce ce na tym, że dorasta pod bokiem nowy, konkurencyjny tłum – tłum, który mógłby z powodzeniem zniszczyć zniszczyć stary. W najmniejszym ze wszystkich tłumie – w rodzinie – odmawia się się wolnoś wolności młodym z tego samego powodu. Doroś Dorośli trzymają  trzymają  się się kurczowo starych wartoś wartości – starych wartoś wartości emocjonalnych. Zakaz palenia papierosów, jaki wydaje ojciec swojej dwudziestoletniej córce, nie ma logicznej podstawy. Zakaz ten bierze się się z pobudek emocjonalnych i konserwatywnych. Czai się się za nim lę lęk. Co ona moż może zrobić zrobić potem? Tłum jest straż strażnikiem moralnoś moralności. Doroś Dorośli boją  boją  się się swobody dla dzieci, ponieważ ponieważ boj boją  się, że młodzi mogliby ą  się rzeczywiś rzeczywiście zrobić zrobić to wszystko, na co oni, doroś dorośli, mieli ochotę ochotę. Bezustanne narzucanie dzieciom dorosłych pojęć pojęć i wartoś wartości jest wielkim grzechem przeciwko dzieciń dzieciństwu. 56

Dać Dać swobodę swobodę, to znaczy pozwolić pozwolić dziecku żyć własnym życiem. Wydaje się się to proste, gdy wyrazić wyrazić to w ten sposób. Tylko że nasz nieszczę nieszczęsny nawyk nauczania, urabiania, pouczania i przymuszania czyni nas niezdolnymi do uś uświadomienia sobie prostoty prawdziwej wolnoś wolności. Jak reaguje dziecko, gdy nie ogranicza mu się się wolnoś wolności? Dzieci inteligentne i dzieci nie-takznów-inteligentne zyskują  zyskują  coś coś, czego nigdy nie miały – takie coś coś, czego niemal nie daje się się okreś określilićć. Głównym zewnę zewnętrznym tego przejawem jest ogromny wzrost szczeroś szczerości i życzliwoś yczliwości plus zmniejszenie agresji. Gdy dzieci nie doś doświadczają  wiadczają  lęku i dyscypliny, nie są  są  otwarcie agresywne. Tylko raz przez trzydzieś trzydzieści osiem lat w Summerhill widziałem bójkę bójkę na pięś pięści ci i rozbite nosy. Zawsze moż można znaleźć znaleźć jakiegoś jakiegoś znę znęcają  cają cego cego się się nad słabszymi tchórza – bowiem żadna ilość ilość wolnoś wolności w szkole nie jest w stanie całkowicie zneutralizować zneutralizować wpływu złego domu. Nabyty w cią  cią gu gu pierwszych miesię miesięcy czy lat życia charakter moż może się się zmienić zmienić pod wpływem wolnoś wolności, ale nie moż może się się całkowicie odmienić odmienić. Najwię Największym wrogiem wolnoś wolności jest lę lęk. Jeż Jeżeli bę będziemy mówić mówić dzieciom o seksie, to czy nie staną  staną  się się one rozpustne? Jeż Jeżeli nie bę będziemy cenzurować cenzurować przedstawień przedstawień, to czy ludzie nie staną  staną si sięę niemoralni? Doroś Dorośli, którzy obawiają  obawiają  się się, że młodzi bę będą  zepsuci, sami są  są  zepsuci – tak samo jak ludzie mają  mają cy cy sproś sprośne myś myśli żą dają  dają , byś byśmy wszyscy nosili dwuczęś dwuczęściowe ciowe kostiumy ką  ką pielowe. pielowe. Jeż Jeżeli człowieka cokolwiek szokuje, to właś właśnie to, co go najbardziej pocią  pocią ga. ga. Świę więtoszek to rozpustnik, który nie ma odwagi stanąć stanąć twarzą  twarzą w w twarz ze swą  swą nag nagą  duszą  ą dusz ą . Jednakż Jednakże wolność wolność to takż także pokonanie ignorancji. Wolni ludzie nie potrzebowaliby cenzora sztuk czy ubioru. Bowiem wolni ludzie nie interesowaliby się się szokują  szokują cymi cymi rzeczami, ponieważ ponieważ wolnych ludzi nie moż można by było zaszokować zaszokować. Uczniów Summerhill nic nie szokuje – nie dlatego, przeżyli oni swoje zainteresowanie szokują  szokują cymi cymi że są zaawansowani ą  zaawansowani w grzechu – lecz dlatego, że przeż rzeczami i nie są  są im im one wię więcej potrzebne jako przedmiot rozmowy czy dowcipu. Ludzie mówią  mówią  mi czę często tak: „Jak twoje wolne dzieci przystosują  przystosują  się się kiedykolwiek do nadzieję, że te dzieci bę będą  pionierami w obaleniu takiego życiowego mozołu i harówki?” Mam nadzieję właś właśnie modelu życia. Musimy pozwolić pozwolić dzieciom być być egoistami – mają  mają cymi cymi pełną  pełną swobod swobodęę zaspokajania własnych dziecię dziecięcych zainteresowań zainteresowań. Gdy indywidualny interes dziecka koliduje z interesem społecznym, wtedy należ należy przyznać przyznać pierwszeń pierwszeństwo jego indywidualnemu dobru. Cała idea Summerhill to zapewnienie wolnoś wolności: pozwolenie dziecku na to, aby zaspokajało w pełni swoje naturalne potrzeby. Szkoła powinna uczynić uczynić życie dziecka zabawą  zabawą . Nie chodzi mi o to, że dziecko powinno mieć mieć drogę drogę usłaną  usłaną  róż różami. Ułatwianie mu wszystkiego jest fatalne dla jego charakteru. Ale już już samo trudności, że te sztucznie przez nas dzieciom sprawiane, są  są  doprawdy życie przynosi tak wiele trudnoś niepotrzebne. Uwa żam,  że narzucanie czegokolwiek moc ą autorytetu jest bł ędem. Dziecko nie powinno robi ć niczego, dopóki samo nie dojdzie do wniosku – swojego własnego wniosku –   że coś  tam Przekleństwem ludzkoś ludzkości jest zewnę zewnętrzny przymus, niezależ niezależnie od tego,  powinno zostać zrobione. Przekleń czy pochodzi od papież papieża, pań państwa, nauczyciela czy rodzica. Jest to faszyzm in toto. Wię Większość kszość ludzi domaga się się jakiegoś jakiegoś boga; jak mogłoby być być inaczej, skoro w domu rzą  rzą dzą  dzą  fałszywe boż bożki obu płci, boż bożki domagają  domagają ce ce się się całkowitej prawdy i moralnego zachowania? Wolność Wolność to robienie tego, co się się komu podoba, dopóki nie narusza się się wolnoś wolności innych. Wynikiem  jest samodyscyplina. Jako naród, z taką  taką  polityką  polityką  edukacyjną  edukacyjną  jaką  jaką  mamy, odmawiamy innym spokojnego życia. Nakłaniamy przez lę lęk. Ale jest przecież przecież ogromna róż różnica mię między zmuszaniem dziecka do tego, by przestało rzucać rzucać kamieniami, a zmuszaniem go do nauki łaciny. Rzucanie kamieniami dotyczy takż także innych, natomiast uczenie się się łaciny dotyczy tylko danego dziecka. Społeczność Społeczność ma prawo poskromienia aspołecznie zachowują  zachowują cego cego się się chłopca, ponieważ ponieważ narusza on prawa innych. Ale społeczność społeczność nie ma żadnego prawa zmuszania chłopca, by uczył się się łaciny – bowiem uczenie się się tejż tejże łaciny jest jego indywidualną  indywidualną  sprawą  sprawą . Zmuszanie dziecka do nauki jest tym samym co zmuszanie człowieka do przyję przyjęcia jakiejś jakiejś religii ustawą  ustawą parlamentu. parlamentu. I jest równie głupie. 57

Jako chłopiec uczyłem się się łaciny – raczej dano mi łaciń łacińskie książ książki, ki, z których miałem się się uczyć uczyć. Nie byłem wtedy w stanie tego robić robić, ponieważ ponieważ interesowało mnie co innego. Natomiast gdy miałem dwadzieś dwadzieścia jeden lat, stwierdziłem, że bez znajomoś znajomości łaciny nie dostanę dostanę się się na uniwersytet. W czasie krótszym niż niż rok nauczyłem jej się się na tyle, że zdałem egzaminy wstę wstępne. Korzyść Korzyść własna skłoniła mnie do nauki. Każ Każde dziecko ma prawo nosić nosić takie ubranie, żeby nie miało najmniejszego nawet znaczenia to, czy ubrudzi się się ono czy nie. Każ Każde dziecko ma prawo do wolnoś wolności. Przez wiele lat wysłuchiwałem nastolatków wypuszczają  wypuszczają cych cych z siebie te wszystkie „cholery” i „psiakrew”, których nie pozwolono im mówić mówić, gdy byli mali. Zadziwiają  Zadziwiają cym cym jest fakt, że mimo, iż iż miliony wychowuje się się w nienawiś nienawiści i lę lęku przed seksem, świat nie jest jeszcze bardziej neurotyczny. Moim zdaniem oznacza to, że naturalne człowieczeń człowieczeństwo ma w sobie jakąś jakąś wrodzoną  wrodzoną sił siłęę ostatecznego pokonania zła, które mu się się narzuca. Wystę Występuje powolny ruch w kierunku wolnoś wolności seksualnej i innej. Gdy ja byłem dzieckiem, kobieta szła ką  ką pać pać się się w poń pończochach i długiej sukni. Dzisiaj kobiety pokazują  pokazują  swoje nogi i ciało. Dzieci z każ każdym pokoleniem mają  mają coraz coraz wię więcej swobody. Dzisiaj tylko nieliczni szaleń szaleńcy smarują  smarują dziecku dziecku kciuk pieprzem tureckim, żeby przestało go ssać ssać. Dzisiaj tylko w niektórych krajach bije się się dzieci w szkole. Wolność Wolność działa powoli; moż może upłynąć upłynąć kilka lat, zanim dziecko zrozumie, co ona oznacza. Każ Każdy, kto spodziewa się się szybkich rezultatów, jest nieuleczalnym optymistą  optymistą . Wolność Wolność przynosi najlepsze efekty w przypadku bystrych dzieci. Chciałbym móc powiedzieć powiedzieć, że ponieważ ponieważ wolność wolność dotyka przede wszystkim emocji, dzieci wszelkiego typu – inteligentne i tę tępe – w równym stopniu na nią  nią  reagują  reagują . Nie mogę mogę jednak tak powiedzieć powiedzieć. Róż Różnicę nicę widać widać dobrze na przykładzie lekcji. Każ Każde cieszą  cieszą ce ce się się wolnoś wolnością  cią  dziecko bawi się się przez wię większość kszość czasu; ale gdy przychodzi czas, te inteligentne usią  usią dą i wezmą si sięę do pracy, żeby ą  i wezmą  opanować opanować przedmioty, które wymagane są  są przy przy egzaminach pań państwowych. W niewiele ponad dwa lata chłopak czy dziewczyna wykona pracę pracę, która utrzymywanym w karnoś karności dzieciom zajmuje osiem lat. Ortodoksyjny nauczyciel utrzymuje, że mo możżna zdać zdać egzamin tylko wtedy, gdy dyscypliną  dyscypliną  zmusza się się kandydata do harówki bez wytchnienia. Nasze wyniki dowodzą  dowodzą , że w przypadku inteligentnych dzieci takie rozumowanie jest fałszywe. W warunkach swobody tylko zdolne dzieci są  w stanie skoncentrować skoncentrować się się na intensywnej nauce, co jest niezwykle trudne w społecznoś społeczności, w której dzieje się się tak wiele atrakcyjnych rzeczy. Wiem, że poddani dyscyplinie nawet stosunkowo słabi uczniowie zdają  zdają  egzaminy, niemniej  jednak zastanawiam z astanawiam się się, co dzieje się się z nimi póź później w życiu. Gdyby wszystkie szkoły były wolne, a wszystkie lekcje nieobowią  nieobowią zkowe, zkowe, wtedy, jak przypuszczam, każ każde dziecko znalazłoby swój własny poziom. Słyszę Słyszę już już, jak zaniepokojona, zaję zajęta gotowaniem matka – w czasie gdy jej dziecko raczkuje w koło i przewraca róż różne rzeczy – pyta ze zniecierpliwieniem: „Co to w ogóle jest ta samoregulacja? Wszystko to pię piękne dla bogatych kobiet z opiekunkami do dzieci, ale dla takich  jak ja to tylko słowa i zamę zamęt”. Inna, być być mo możże, zawoła: „Chciałabym, ale jak mam zacząć zacząć?? Jakie książ książki ki mogę mogę przeczytać przeczytać na ten temat?” Odpowiedź Odpowiedź brzmi nastę następuj pują  co: nie ma książ książek, ek, nie ma wyroczni, nie ma autorytetów. Jest ą co:  jedynie bardzo mała grupka rodziców, rodz iców, lekarzy i nauczycieli, nau czycieli, którzy wierzą  wierzą w w osobowość osobowość i organizm nazywany dzieckiem, i którzy zdecydowani są  są nie nie robić robić niczego, co mogłoby wypaczyć wypaczyć charakter i usztywnić usztywnić ciało poprzez błę błędną  dną  ingerencję ingerencję. Jesteś Jesteśmy wszyscy nieautorytarnymi poszukiwaczami prawdy o człowieczeń człowieczeństwie. Moż Możemy jedynie zaproponować zaproponować relację relację o dzieciach wychowanych bez ograniczania wolnoś wolności – i to wszystko.

58

MIŁOŚĆ I AKCEPTACJA Szczęś Szczęście cie i pomyś pomyślno lność zależą od od tego, ile okazujemy im miłoś miłości i akceptacji. Musimy ść dzieci zależą  być być po stronie dziecka. O tym, że jesteś jesteśmy po jego stronie, świadczy okazywana mu miłość miłość – nie miłość miło miłość sentymentalna – a po prostu miłość miłość,, w wyniku której dziecko czuje się się ść zaborcza – nie miłość kochane i akceptowane. To da się się zrobić zrobić. Znam mnóstwo rodziców, którzy są  są  po stronie swoich dzieci, nie żą dają  dają  niczego w zamian i dlatego otrzymują  otrzymują  wiele. Zdają  Zdają  sobie sprawę sprawę z tego, że dzieci nie są  są  małymi dorosłymi. Gdy dziesię dziesięcioletni syn pisze do domu: „Kochana Mamo, proszę proszę, przyś przyślij mi trochę trochę pienię pieniędzy. Mam nadzieję nadzieję, że macie się się dobrze. Ucałowania dla Taty”, tacy rodzice uś uśmiechają  miechają  się się wiedzą  wiedzą c, c, właśnie pisze dziesię dziesięcioletnie dziecko, jeż jeżeli jest szczere i nie zastraszone. Inni rodzice że tak właś wzdychają  wzdychają nad nad takim listem i myś myślą : A to egoistyczny gówniarz, wiecznie wiecznie czego ś  chce. Dobrzy rodzice nigdy nie pytają  pytają , jak radzą  radzą  sobie ich dzieci; sami widzą  widzą . Rodzice o niewłaś niewłaściwej postawie stale zadają  zadają  mi niecierpliwe pytania: Czy on ju ż umie czytać? Czy on kiedykolwiek b ędzie porz ądny? Czy ona w ogóle chodzi na lekcje? Jest to kwestia wiary w dzieci. Niektórzy ją  ją  mają  mają ; wię większość kszość nie. Dzieci to czują  czują . Czują  Czują , że twoja miłość miłość nie moż może być być zbyt głę głęboka, gdyby bowiem tak było, miałbyś miałbyś do nich wię więcej zaufania. Gdy akceptuje się się dzieci, moż można rozmawiać rozmawiać z nimi o wszystkim, ponieważ ponieważ akceptacja usuwa wiele zahamowań zahamowań. Ale powstaje pytanie, czy moż możliwa jest akceptacja dzieci bez akceptacji samego siebie? Jeż Jeżeli nie jesteś jesteś świadom samego siebie, nie moż możesz siebie akceptować akceptować. Innymi słowy, im bardziej  jesteś  jesteś świadomy samego siebie i własnych motywów, tym bardziej prawdopodobne, że siebie zaakceptujesz. Wyraż Wyrażam wię więc głę gł ęboką  boką nadziej nadziejęę, że wię wi ęcej wiedzy o sobie samych i naturze dziecka pomoż pomoże rodzicom w uchronieniu ich przed nerwicą  nerwicą . Powtarzam, że rodzice psują  psują własne własne dzieci narzucają  narzucają c im przestarzałe przekonania, przestarzałe maniery, przestarzałą  przestarzałą  moralność moralność.. Poś Poświę więcają  cają  je dla przeszłoś przeszłości. Jest to prawdziwe zwłaszcza w odniesieniu do tych, którzy narzucają  narzucają swoim swoim dzieciom autorytatywną  autorytatywną religi religięę, podobnie jak kiedyś kiedyś została ona im narzucona. Wiem, że najtrudniejszą  najtrudniejszą rzecz rzeczą  na świecie jest rezygnacja z tego, co uważ uważamy za waż ważne, ale ą na  jedynie przez prz ez wyrzeczenie wyrzecz enie znajdujemy z najdujemy życie, postę postęp i szczęś szczęście. cie. Rodzice muszą  muszą si sięę wyrzec. Muszą  Muszą  wyrzec się się nienawiś nienawiści zamaskowanej jako autorytet i krytykowanie. Muszą  Muszą  wyrzec się się swojej nietolerancji, która jest wynikiem lę lęku. Muszą  Muszą wyrzec wyrzec się się starej moralnoś moralności i wyroków tłumu. Mówią  Mówią c proś prościej, rodzic musi stać stać się się indywidualnoś indywidualnością  cią . Musi wiedzieć wiedzieć, na czym naprawdę naprawdę stoi. To nie jest łatwe, ponieważ ponieważ człowiek nie jest po prostu sobą  sobą . Jest on kombinacją  kombinacją wszystkich, wszystkich, z którymi się się zetkną  zetkną ł i zatrzymuje wiele ich wartoś wartości. Rodzice narzucają  narzucają autorytet autorytet swoich własnych rodziców, ponieważ ponieważ każ każdy mężczyzna każda kobieta – matkę matkę. To ężczyzna nosi w sobie swojego ojca, a każ właś właśnie narzucanie sztywnego autorytetu rodzi nienawiść nienawiść,, a z nią  nią , tworzy trudne dzieci. Jest to przeciwień przeciwieństwo akceptacji. Niejedna dziewczyna mówiła do mnie: „Nigdy nie udaje mi się się zadowolić zadowolić mamy. Ona robi wszystko lepiej ode mnie i zaraz się się złoś złości, gdy pomylę pomylę się się przy szyciu czy robieniu na drutach”. Dzieci nie potrzebują  potrzebują nauczania nauczania w takim stopniu, w jakim potrzebują  potrzebują  miło miłośści i zrozumienia. Potrzebują  Potrzebują  akceptacji i swobody po to, aby mogły stać stać się się naturalnie dobrymi. I właś właśnie autentycznie silny i kochają  kochają cy cy rodzic ma najwię najwięcej siły, aby dać dać dziecku wolność wolność do bycia dobrym. Świat cierpi z powodu nadmiaru ostrej krytyki, co jest w istocie bardziej wyszukanym sposobem powiedzenia tego, że świat cierpi z powodu nienawiś nienawiści. To nienawiść nienawiść rodziców stwarza trudne dzieci, tak jak nienawiść nienawiść społeczna stwarza problem, jakim jest przestę przestępca. Zbawienie leż leży w miłoś miłości, ale tym co je utrudnia, jest fakt, że nikogo nie moż można do niej zmusić zmusić. Rodzic trudnego dziecka musi siąść siąść i zapytać zapytać samego siebie: Czy okazywałem mojemu dziecku  prawdziwą akceptacj ę? Czy okazywałem mu zaufanie? Czy okazywałem zrozumienie? Ja nie teoretyzuję teoretyzuję. Ja wiem, że trudne dziecko moż może przyjść przyjść do mojej szkoły i stać stać się się szczęś szczęśliwym, liwym, 59

normalnym człowiekiem. Wiem. że głównymi składnikami w procesie leczenia jest okazywanie akceptacji, zaufania i zrozumienia. Akceptacja jest jednakowo niezbę niezbędna dzieciom zdrowym i dzieciom trudnym. Jedynym przykazaniem, którego ma przestrzegać przestrzegać każ każdy rodzic i każ każdy nauczyciel jest: Musisz być być po stronie dziecka. Przestrzeganie tego właś właśnie przykazania sprawia, że Summerhill jest szczęś szczęśliw liwą  szkołą . ą  szkołą  Albowiem my jesteś jesteśmy zdecydowanie po stronie dziecka – a ono podś podświadomie o tym wie. Nie twierdzę twierdzę, że jesteś jesteśmy aniołami. Zdarza się się, że my doroś dorośli, urzą  urzą dzamy dzamy awantury. Gdybym, na przykład, malował drzwi, a Robert zaczą  zaczą łby łby rzucać rzucać błotem w świeżą  wieżą farb farbęę, sklą  sklą łbym łbym go na czym ponieważ jest on jednym z nas już już od dawna i to, co mu powiem, nie ma znaczenia. świat stoi, ponieważ Ale przypuść przypuśćmy, my, że Robert przyszedłby właś właśnie z pełnej nienawiś nienawiści szkoły i to ciskanie błotem byłoby jego próbą  próbą  walki z autorytetem. Wtedy przyłą  przyłą czyłbym czyłbym się się do niego, ponieważ ponieważ uratowanie go jest waż ważniejsze niż niż drzwi. Wiem, że muszę muszę być być po jego stronie, gdy przechodzi on okres nienawiś nienawiści po to, aby mógł znowu stać stać się się jednostką  jednostką  społeczną  społeczną . To nie jest łatwe. Stałem obok i przyglą  przyglą dałem dałem się się, jak pewien chłopiec bardzo źle traktował moją  moją  cenną  cenną  obrabiarkę obrabiarkę. Wiedziałem, jeśli zaprotestuję zaprotestuję, on natychmiast utoż utożsami mnie ze swoim surowym ojcem, który stale groził że jeś synowi, że go zbije, gdy ten tylko dotknie jego narzę narzędzi. Dziwne w tym wszystkim jest to, że mo możżesz być być po stronie dziecka nawet wtedy, jeż jeżeli czasami się się na nie złoś złościsz. Jeż Jeżeli faktycznie jesteś jesteś po jego stronie, dziecko zdaje sobie z tego sprawę sprawę. Jakiekolwiek drobne nieporozumienia, które mogą  mogą  zaistnieć zaistnieć mię między wami z powodu ziemniaków czy porysowanych narzę narzędzi, nie podważ podważają  ają  waszego zasadniczego wzajemnego stosunku. Jeż Jeżeli w postę postępowaniu z dzieckiem nie odwołujesz się się do autorytetu czy moralnoś moralności, czuje ono, że jesteś jesteś po jego stronie. W jego wcześ wcześniejszym życiu autorytet i moralność moralność były jak policjanci, którzy ograniczali jego aktywność aktywność.. Jeż Jeżeli oś ośmioletnia dziewczynka mijają  mijają c mnie mówi: „Neill jest głupi”, wiem, że jest to tylko  jej negatywny sposób wyraż wyrażenia miłoś miłości, powiedzenia mi, że czuje się się swobodnie. Dzieci nie tyle kochają  kochają , ile chcą  chcą  być być kochane. Dla każ każdego dziecka akceptacja przez dorosłych oznacza miłość miłość,, podczas gdy dezaprobata oznacza nienawiść nienawiść.. Stosunek dzieci do personelu w Summerhill jest taki  jak do mnie. Dzieci czują  czują , że nauczyciele są  są zawsze zawsze po ich stronie. Wspomniałem już już o szczeroś szczerości nieskrę nieskrępowanych dzieci. Jest ona rezultatem tego, że są  akceptowane. Nie muszą  muszą  dorównywać dorównywać jakimś jakimś sztucznym standardom zachowania. Nie ogranicza ich żadne tabu. Nie muszą  muszą wie wieść ść życia, które jest kłamstwem. Nowi uczniowie przychodzą  przychodzą cy cy ze szkół, w których musieli respektować respektować autorytet, mówią  mówią do do mnie „Proszę „Proszę pana”. Dopiero gdy odkryją  odkryją , że nie jestem autorytetem, zaczynają  zaczynają  mówić mówić do mnie Neill. Nigdy nie szukają  szukają  akceptacji z mojej strony – a jedynie akceptacji ze strony całej szkolnej społecznoś społeczności. Ale gdy byłem jeszcze dyrektorem szkoły w Szkocji, każ każde dziecko zostałoby chę chętnie po lekcjach, żeby pomóc mi sprzą  sprzą tnąć tnąć klasę klasę czy przystrzyc żywopłot, szukają  szukają c – nieszczerze – mojej akceptacji, ponieważ ponieważ ja byłem szefem. zdobyć moj moją  akceptacjęę, chociaż chociaż Żadne dziecko w Summerhill nie robi nigdy nic po to, żeby zdobyć ą akceptacj odwiedzają  odwiedzają cy cy mogliby dojść dojść do innego wniosku widzą  widzą c, c, jak dziewczyny i chłopcy pomagają  pomagają mi mi w pieleniu. Powód tej pracy nie ma nic wspólnego ze mną  mną . W tym konkretnym przypadku dzieci plewiły, ponieważ ponieważ zasada ustanowiona na Ogólnym Spotkaniu przez nie same zobowią  zobowią zywała zywała każ każdego powyż powyżej dwunastego roku życia do przepracowania w ogrodzie dwóch godzin tygodniowo. Zasada ta została póź później zniesiona. Niemniej jednak w każ każdej społecznoś społeczności wystę występuje naturalne pragnienie akceptacji. Przestę Przestępca to ten, kto stracił pragnienie akceptacji ze strony wię większej częś części ci społeczeń społeczeństwa, czy raczej ten, kto został zmuszony do zmiany tego pragnienia akceptacji na jego przeciwień przeciwieństwo, to znaczy pogardę pogardę dla społeczeń społeczeństwa. Przestę Przestępca jest zawsze egoistą  egoistą Numer Numer 1: Niech no ja tylko t ylko szybko si ę wzbogacę , skazują ce ce go na wię więzienie jedynie opancerzają  opancerzają jego jego egoizm. do diabla ze społecze ństwem. Wyroki skazują  Odsiadywanie wyroku wię więzienia zmusza przestę przestępcę pcę do tego zaledwie, by stał się się samotnikiem, rozmyś rozmyślają  lają cym cym nad sobą  sobą  i okropnym społeczeń społeczeństwem, które go karze. Kara i wyroki nie mogą  mogą  skłonić skłonić przestę przestępcy do wstą  wstą pienia pienia na drogę drogę poprawy, ponieważ ponieważ dla niego są  są one one jedynie dowodem nienawiś nienawiści społecznej. Społeczeń Społeczeństwo przekreś przekreśla szansę szansę na to, że mógłby on stać stać się się jednostką  jednostką  60

społeczną  społeczną , po to, żeby zyskać zyskać akceptację akceptację innych. Ten obłą  obłą kany, kany, nieludzki system wię więziennictwa jest ostro krytykowany, ponieważ ponieważ nie dotyka on niczego, co ma wartość wartość psychologiczną  psychologiczną dla dla więź więźnia. nia. Stą  Stą d też też twierdzę twierdzę, że podstawową  podstawową  sprawą  sprawą  w każ każdym zakładzie poprawczym jest szansa akceptacji społecznej. Dopóki chłopcy muszą  muszą salutowa salutowaćć nadzorcom, stać stać w szeregu, podrywać podrywać się się z miejsc, gdy kierownik wchodzi do pokoju, dopóty nie ma prawdziwej swobody, a zatem nie ma szansy na akceptację akceptację społeczną  społeczną . Homer Lane zauważ zauważył, że gdy tylko nowy uczeń uczeń przybywał do stosują c zwykle tę tę samą  samą   Little Commonwealth, szukał on akceptacji ze strony innych chłopców stosują  technikę technikę, której uż używał na swojej ulicy w slumsach: chwalił się się swoimi przestę przestępstwami, swoim sprytem przy okradaniu sklepów, swoim mę męstwem przy wykiwaniu policjantów. Gdy stwierdzał, że przechwala się się przed młodzieżą  młodzieżą , która ten sposób szukania akceptacji społecznej ma już już za sobą  sobą , przybysz był w impasie i czę często pogardliwie zbywał swoich nowych towarzyszy, nazywają  nazywają c ich zniewieś zniewieściałymi. Stopniowo naturalna potrzeba akceptacji zmuszała go do szukania jej u ludzi ze swego nowego otoczenia. I, bez żadnej indywidualnej analizy ze strony Lane’a, przystosowywał się się do nowych towarzyszy. W cią  cią gu gu kilku miesię miesięcy stawał się się jednostką  jednostką społeczn społeczną  ą . Pozwólcie, że zwrócę zwrócę się się teraz do zwykłego, przyzwoitego, sympatycznego męż męża, a, który co wieczór wraca do domu po pracy. Znam cię cię, Johnie Brown. Wiem, że chcesz kochać kochać swoje dzieci i chcesz, żeby one takż także cię cię kochały. Wiem, że gdy twój pię pięcioletni syn budzi się się o drugiej w nocy i wrzeszczy uporczywie bez będziesz żywił do niego nazbyt ciepłych uczuć uczuć w tym momencie. żadnej widocznej przyczyny, nie bę Bą dź pewien, że mały nie płacze bez powodu, nawet jeż jeżeli ty nie potrafisz natychmiast go odkryć odkryć. Jeż Jeżeli jesteś jesteś zły, postaraj się się tego nie okazać okazać. Męski głos jest bardziej przeraż przerażają  ają cy cy dla małego dziecka niż niż głos kobiecy, a nigdy nie wiadomo, jakie lę lęki na całe życie mogą  mogą  zostać zostać wpojone dziecku przez głoś głośny, zły głos w nieodpowiednim momencie. „Nie leż leż z dzieckiem w łóż łóżku”, głosi broszura z instrukcjami dla rodziców. Zapomnij o tym. Przytulaj i pieść pieść dziecko, ile tylko moż możesz. Nie uż używaj swoich dzieci do tego, żeby się się popisać popisać. Bą  Bą dź w tym równie ostroż ostrożny, jak chwalą  chwalą c  je czy za coś coś obwiniają  obwiniają c. c. Źle jest unosić unosić się się nad dzieckiem w jego obecnoś obecności. O, tak, Mary ś wietnie wietnie ebyś daje sobie rad ę. Pierwsza w klasie w zeszłym tygodniu. Zdolna dziewczyna. Nie chodzi o to, żebyś nigdy nie chwalił swego dziecka. Dobrze jest, gdy powiesz synowi: Zrobiłeś  bardzo fajny latawiec, ale chwalenie po to, żeby zrobić zrobić wraż wrażenie na goś gościach jest niewłaś niewłaściwe. Młode gę gęsi tak łatwo wycią  wycią gają  gają szyj szyjęę jak łabę łabędzie, gdy się się je podziwia. Nie powinieneś powinieneś nigdy zachę zachęcać cać swojego dziecka do tego, żeby odchodziło od rzeczywistoś rzeczywistości, żeby tworzyło sobie nierealistyczny obraz samego siebie. Z drugiej jednak strony, jeż jeżeli dziecku coś coś się się nie uda, nigdy mu tego nie wypominaj. Nawet  jeś  jeśli świadectwo szkolne pełne jest słabych ocen, nie mów nic. A jeż jeżeli Billy przyjdzie do domu z płaczem, bo został pokonany w walce, nie mów mu, że zachowuje się się jak baba. Jeż Jeżeli kiedykolwiek zdarza ci się się mówić mówić „Gdy byłem w twoim wieku...” , popełniasz okropny błą  błą d. d. Krótko i wę węzłowato, chodzi o to, że musisz akceptować akceptować swoje dziecko takie, jakie jest, i powstrzymać powstrzymać się się od prób ukształtowania go na swoje podobień podobieństwo. Moje motto, zarówno w domu, jak w kształceniu i w życiu, brzmi nastę następuj pują  co:  Na litość ą co: każdej sytuacji. bosk ą , pozwólcie ludziom ż yć ich własnym  ż yciem. Jest to postawa odpowiednia w każ Jedynie taka postawa sprzyja tolerancji. Dziwne, że słowo tolerancja nie przyszło mi wcześ wcześniej do głowy. Jest to odpowiednie słowo dla wolnej szkoły. Uczymy dzieci tolerancji okazują  okazują c im tolerancję tolerancję.

LĘK Dużą  Dużą  część część swego życia spę spędziłem łagodzą  łagodzą c skutki zranienia dzieci przez ludzi, którzy wywołali u nich lę lęk. Lęk mo możże być być czymś czymś okropnym w życiu dziecka. Lę Lęk musi być być całkowicie wyeliminowany – lę lęk przed dorosłymi, przed karą  karą , przed dezaprobatą  dezaprobatą , lęk przed Bogiem. Tylko nienawiść nienawiść mo możże kwitnąć kwitnąć w atmosferze pełnej strachu. 61

Boimy się się tak wielu rzeczy – boimy się się biedy, boimy się się śmiesznoś mieszności, boimy się się duchów, włamywaczy, boimy się się wypadków, opinii publicznej, boimy się się choroby, boimy się się śmierci. Życie człowieka jest historią  historią jego jego lę lęków. Miliony dorosłych boją  boją si sięę chodzić chodzić po ciemku. Tysią  Tysią ce ce czują  czują si sięę  jakoś  jakoś nieswojo, gdy policjant dzwoni do drzwi. Wię Większość kszość podróż podróżnych fantazjuje na temat zatonię zatonięcia statku czy rozbicia się się samolotu. Podróż Podróżują  ują cy cy koleją  koleją staraj starają  się usiąść usiąść w środku składu. ą  się „Bezpieczeń „Bezpieczeństwo przede wszystkim” odzwierciedla główną  główną trosk troskęę człowieka. Musiał być być w historii człowieka czas, gdy strach przed utratą  utratą żżycia powodował, że uciekał on i krył się się. Dzisiaj życie stało się się tak bezpieczne, że strach w służ służbie samoobrony nie jest już już dłu dłużżej potrzebny. A mimo to, ludzkość ludzkość prawdopodobnie doś doświadcza wię więcej lę lęku niż niż nasi przodkowie z epoki kamienia łupanego. Człowiek prymitywny bał się się jedynie bestii o ogromnych cielskach, my natomiast mamy wiele potworów – pocią  pocią gi, gi, statki, samoloty, włamywaczy, samochody i najpotęż najpotężniejszy niejszy ze wszystkich, lę lęk przed tym, że poznają  poznają  nasz prawdziwy charakter. Strach jest nam nadal potrzebny. To on powoduje, że przez ulicę ulicę przechodzimy ostroż ostrożnie. W naturze strach służ służy zachowaniu gatunku. Króliki i konie przetrwały dzię dzięki strachowi, który zmuszał je do ucieczki przed niebezpieczeń niebezpieczeństwem. Strach jest waż ważnym czynnikiem w świecie zwierzę zwierzęcym. Strach jest zawsze egoistyczny: boimy się się o siebie, albo o tych, których kochamy. Przy czym najczęś najczęściej ciej boimy się się o własną  własną  skórę skórę. Gdy byłem chłopcem, to bałem się się iść po ciemku na farmę farmę po mleko. Jednak gdy szła ze mną  mną  siostra, to nie bałem się się, że ona moż może zostać zostać zamordowana. Strach musi być być egoistyczny, ponieważ ponieważ każ każdy strach jest ostatecznie lę lękiem przed śmiercią  miercią . Bohater to człowiek, który potrafi zmienić zmienić swój strach w pozytywną  pozytywną  energię energię. Bohater czyni go uż użytecznym. Lę Lęk przed tym, żeby się się nie bać bać jest najbardziej niepokoją  niepokoją cym cym lę lękiem żołnierza. Tchórz nie jest zdolny do przekształcenia swojego strachu w działania pozytywne. Tchórzostwo jest duż dużo powszechniejsze niż niż odwaga. Wszyscy jesteś jesteśmy tchórzami. Niektórym z nas udaje się się ukryć ukryć własne tchórzostwo; inni się się z nim zdradzają  zdradzają . Tchórzostwo jest zawsze wzglę względne. Moż Można być być heroicznym w jednych sprawach, a tchórzliwym w innych. Przypominam sobie moje pierwsze ćwiczenia, gdy byłem rekrutem. Jednemu z nas nie udało się się wrzucić wrzucić granatu do dołu. Eksplodował i powalił kilku męż mężczyzn. czyzn. Na szczęś szczęście cie nikt nie został zabity. Próby na ten dzień dzień zakoń zakończono, ale nastę następnego dnia z powrotem pomaszerowaliś pomaszerowaliśmy na pole ćwiczeń wiczeń. Gdy podniosłem pierwszy granat, trzę trzęsła mi się się ręka. Sierż Sierżant spojrzał na mnie z pogardą  pogardą ii powiedział mi, że jestem cholernym tchórzem. Przyznałem mu rację rację. Tenż Tenże sierż sierżant, który dokonał czynów zasługują  zasługują cych cych na Krzyż Krzyż Wiktorii, nie znał fizycznego strachu. Ale niedługo potem zwierzył mi się się: „Neill, nienawidzę nienawidzę musztrować musztrować oddziału rekrutów, gdy ty w nim jesteś jesteś. Mam przez cały czas straszliwego pietra”. Zdziwiony zapytałem, dlaczego. – Ponieważ Ponieważ ty jesteś jesteś magistrem – powiedział – a ja kaleczę kaleczę gramatykę gramatykę. Nie potrafimy powiedzieć powiedzieć, studiują  studiują c psychologię psychologię, dlaczego jedno dziecko rodzi się się odważ odważne, a inne bojaź bojaźliwe. Być Być mo możże duż duże znaczenie mają  mają  warunki prenatalne. Jeż Jeżeli dziecko nie jest chciane, to całkiem moż możliwe, że matka przekazuje mu swój niepokój w chwili porodu. Moż Możliwe, się z nieś nieśmiałą  miałą natur naturą  lęka się się życia i pragnie pozostać pozostać w łonie. że nie chciane dziecko rodzi się ą , lę Chociaż Chociaż poza zasię zasięgiem naszych moż możliwoś liwości leż leży zaradzenie przedurodzeniowym wpływom, to pewne jest, że z wielu dzieci robi się się tchórzy w czasie wczesnego treningu. A temu moż można zapobiec. Pewien znany psychoanalityk opowiedział mi o przypadku młodego męż mężczyzny. czyzny. Gdy pacjent miał sześć sześć lat, ojciec nakrył go na okazywaniu łagodnego zainteresowania seksualnego siedmioletniej dziewczynce. Spuś Spuścił mu straszne lanie. To właś właśnie lanie zrobiło z chłopca tchórza na całe życie. Przez całe życie czuł się się on zmuszony do powtarzania tego wczesnego przeż przeżycia – stale szukał lania, kary w tej czy innej formie. Tak wię więc zakochiwał się się tylko w owocu zakazanym, w kobietach zamęż zamężnych nych lub zarę zaręczonych; i zawsze doś doświadczał duż dużego lę lęku, że mąż mąż czy kochanek go zbije. Ten sam lę lęk został przeniesiony na wszystko. Męż Mężczyzna czyzna ów był nieszczęś nieszczęśliwy, liwy, bojaź bojaźliwy, zawsze czuł się się gorszy, zawsze spodziewał się się niebezpieczeń niebezpieczeństwa. Zdradzał swoją  swoją  bojaź bojaźliwość liwość w małych rzeczach. W pogodny letni dzień dzień zabierał ze sobą  sobą płaszcz płaszcz przeciwdeszczowy i parasol, nawet jeś jeśli miał do przejś przejścia tylko pół mili. Mówił życiu „nie”. 62

Karanie dziecka za infantylne zainteresowania seksualne jest pewnym sposobem na zrobienie z niego tchórza. Podobnie jak straszenie ogniem piekielnym. Freudyś Freudyści uważ uważają  ają  kompleks kastracyjny za bardzo waż ważny. Taki kompleks z pewnoś pewnością  cią  wystę występuje. W Summerhill mieliś mieliśmy małego chłopaczka, któremu powiedziano, że jego penis zostanie mu odcię odcięty, jeż jeżeli go dotknie. Stwierdzam, że jest to czę częsty lę lęk u chłopców i dziewczynek. Jest to lę lęk, który ma straszne konsekwencje, bowiem lę lęk i pragnienie nigdy nie są  są  zbyt od siebie odległe. Czę Często lę lęk przed kastracją  kastracją jest jest pragnieniem kastracji – kastracji jako kary za masturbację masturbację, kastracji jako środka pozbycia się się pokusy. Dla wylę wylęknionego dziecka seks jest wszystkim; traktuje go jako pozorny powód dla swoich lęków. Ponieważ Ponieważ powiedziano mu, że seks jest ohydny, dziecko, które ma lę lęki nocne, czę często po prostu boi się się swoich myś myśli seksualnych. Diabeł moż może przyjść przyjść i zabrać zabrać go do piekła, czyż czyż bowiem nie jest on grzesznym chłopcem, który zasługuje na karę karę? Straszydło, duch czy chochlik to tylko diabły w przebraniu. To ciemnota rodziców wywołuje w dzieciach poczucie winy. Czę Częsta postać postać lęku u dzieci wiąż wiążee się się z tym, że spały w pokoju rodziców. Czteroletnie dziecko zobaczy i podsłucha to, czego nie jest w stanie zrozumieć zrozumieć. Ojciec staje się się złym człowiekiem, który matkę. Sadyzm u dziecka moż może wyniknąć wyniknąć z tego wczesnego błę błędnego zrozumienia źle traktuje matkę sytuacji i z lę lęków. Chłopiec, identyfikują  identyfikują c się się z ojcem, staje się się póź później młodzień młodzieńcem, któremu seks kojarzy się się z cierpieniem. Ze strachu moż może on robić robić swojej partnerce to, co – jak myś myślał – ojciec robił matce. Spróbuję Spróbuję odróż odróżnić nić lęk od strachu. Strach przed tygrysem jest naturalny i zdrowy. Strach przed tym, że mo możże nas przejechać przejechać samochód prowadzony przez złego kierowcę kierowcę, jest takż także naturalny i zdrowy. Gdybyś Gdybyśmy się się nie bali, wszystkich nas przejechałyby autobusy. Ale strach przed myszą  myszą , pają  pają kiem kiem czy duchem jest nienaturalny i niezdrowy. Ten rodzaj strachu jest po prostu lę lękiem. Jest fobią  fobią . Fobia jest nieracjonalnym, przesadzonym lę lękiem przed czymś czymś. W fobii to, co wzbudza przeraż przerażenie, jest stosunkowo nieszkodliwe. Przedmiot lę lęku jest tylko symbolem, chociaż chociaż sam lę lęk jest wystarczają  wystarczają co co prawdziwy. W Australii lę lęk przed pają  pają kiem kiem jest racjonalny, ponieważ ponieważ mo możże on spowodować spowodować śmierć mierć. W Anglii i Stanach Zjednoczonych lę lęk przed pają  pają kiem kiem jest nieracjonalny, dlatego też też jest fobią  fobią . Pają  Pają k jest w takim wypadku symbolem czegoś czegoś innego, czego ktoś ktoś rzeczywiś rzeczywiście się się boi. Tak wię więc lęk dziecka przed duchami jest fobią  fobią . Duch symbolizuje coś coś, czego dziecko się się lęka. To moż może by b yć mierć, jeż jeżeli trening oparty był na wizji karzą  karzą cego cego Boga. Albo mogą  mogą  to być być jego własne impulsy śmierć seksualne, których dom nauczył go się się lękać kać i tłumić tłumić jako grzeszne. Kiedyś Kiedyś zwrócono się się do mnie, żebym zają  zają ł się się pewną  pewną uczennic uczennicą  fobię zwią  zwią zaną  zaną  ą , która miała fobię z dżdżownicami. Poprosiłem ją  ją , żeby narysowała mi takiego robaka, a ona narysowała penis. Potem opowiedziała mi o żołnierzu, który czę często obnaż obnażał się się przed nią  nią , gdy szła do szkoły. To ją  ją  przestraszyło. Lę Lęk został przeniesiony na dż dżdżownice. Ale na długo przed rozwinię rozwinięciem się się tej fobii dziewczynka okazywała niezwykłe zainteresowanie pochodzeniem fobii  – neurotyczne neurotyczne zainteresowanie. Ta neurotyczna ciekawość ciekawość brała się się z jej wykształcenia – lub jego braku – w sprawach zwią  zwią zanych zanych z seksem. Tajemniczość Tajemniczość i dyskrecja, z jaką  jaką te te sprawy były traktowane przez starszych z jej otoczenia, wywołały u niej nadmierne zainteresowanie. Oczywiś Oczywiście, że nie powinna była nigdy zostać zostać naraż narażona na spotkania z ekshibicjonistą  ekshibicjonistą , ale lepsza edukacja seksualna pozwoliłaby jej przejść przejść przez tę tę cięż ciężkką  próbę próbę bez neurotycznej reakcji, bez trwałego niepokoju zwią  zwią zanego zanego z mę męskim organem płciowym. Fobie czę często wystę występuj pują  może mieć mieć fobię fobię ą  u całkiem małych dzieci. Syn surowego ojca moż zwią  zwią zaną  zaną  z koń końmi, lwami czy policjantami. Fobia zostaje zwią  zwią zana zana z tymi, czy jakimikolwiek innymi, oczywistymi symbolami ojca. Moż Możemy tutaj znowu zaobserwować zaobserwować duż duże niebezpieczeń niebezpieczeństwo wprowadzania lę lęku przed autorytetem w życie dziecka. Najpotęż Najpotężniejszym niejszym czynnikiem lę lękotwórczym w życiu dziecka jest idea wiecznego potę potępienia. Czę Często zdarza mi się się słyszeć słyszeć na ulicy, jak matka mówi do swojego dziecka: „Przestań „Przestań, Tommy! O, już już nadchodzi policjant!”. Drugorzę Drugorzędnym skutkiem tego rodzaju gadania jest fakt, wcześnie odkrywa, iż iż jego matka kłamie. Natomiast główna konsekwencja leż leży w tym, że dziecko wcześ że dla takiego dziecka policjant jest diabłem. Jest człowiekiem, który zabiera dzieci i zamyka je 63

w ciemnoś ciemności. Lę Lęki dziecka są  są  zawsze zwią  zwią zane zane z jego najgorszym grzechem. Tak wię więc dziecko, które się się masturbuje, moż może okazać okazać nienormalne przeraż przerażenie na widok policjanta, który złapie je na rzucaniu kamieniami. Ten lę lęk jest w rzeczywistoś rzeczywistości lękiem przed karzą  karzą cym cym bogiem i karzą  karzą cym cym diabłem. Wiele lę lęków jest takż także wywołanych myś myślami o naszych przeszłych wystę występkach. Wszyscy zabijaliś zabijaliśmy ludzi w wyobraź wyobraźni. Są  Są dzę dzę, że pię pięcioletnie dziecko uś uśmierca mnie w wyobraź wyobraźni, gdy staję staję na drodze jego życzeń yczeń. Zdarza się się nieraz, że moi uczniowie mierzą  mierzą we we mnie ze swoich wodnych pistoletów i krzyczą  krzyczą : „Rę „Ręce do góry! Zabity!”, zabijają  zabijają c w ten sposób symbol autorytetu i zmniejszają  zmniejszają c swój lę lęk. Czasami celowo zachowywałem się się rano w sposób autorytatywny, żeby zobaczyć zobaczyć, jaki wpływ wywrze to na strzelanie póź później, w cią  cią gu gu dnia. W takich wypadkach bywam wiele razy zabijany. Po fantazjowaniu nadchodzi lę lęk –  ,,A gdyby tak Neill naprawd ę umarł! To byłaby moja wina, bo ja tego chciałem” . Jedna z naszych uczennic znajdowała dużą  dużą  przyjemność przyjemność we wcią  wcią ganiu ganiu innych dzieci pod wodę wodę w czasie pływania. Póź Później rozwinę rozwinęła się się u niej fobia zwią  zwią zana zana z wodą  wodą . Chociaż Chociaż pływała dobrze, nigdy nie wchodziła do wody głę głębszej od niej. Działo się się tak, ponieważ ponieważ w wyobraź wyobraźni utopiła ona tak wielu rywali, że teraz bała się się poetyckiej sprawiedliwoś sprawiedliwości: „W karze za moje my ś li li  zostanę utopiona”. Mały Albert wpadał w przeraż przerażenie, gdy stał na plaż plaży i przyglą  przyglą dał dał się się pływają  pływają cemu cemu ojcu. Bał się się, ponieważ ponieważ tak czę często życzył ojcu śmierci. Bał się się swojego nieczystego sumienia. Uś Uświadomienie sobie faktu, że dziecko zabija ludzi w wyobraź wyobraźni, przestaje być być tak szokują  szokują ce, ce, gdy zdamy sobie sprawę sprawę z tego, że dla dziecka śmierć mierć jest po prostu sposobem na usunię usunięcie z drogi osoby, której się się boi. Widywałem dorosłych, nieś nieświadomie przekonanych, że odpowiedzialni są  są za za śmierć mierć swojego ojca czy matki. Jest to ten rodzaj lę lęku, który mógł być być zmniejszony, gdyby rodzice powstrzymali się się od wzbudzania krzykiem i biciem dziecię dziecięcej nienawiś nienawiści, a w konsekwencji poczucia winy. A setki szkół, w których nadal stosuje się się kary fizyczne czy inne rodzaje surowych kar, wyrzą  wyrzą dzają  dzają  małym dzieciom krzywdę krzywdę nie do naprawienia. Wielu ludzi wierzy skrycie: „Je żeli dzieci nie b ęd ą miały czego się bać , jak mogą być Dobroć, która zależ zależy od lę lęku przed piekłem, lę lęku przed policjantem czy lę lęku przed karą  karą  dobre?” Dobroć nie jest wcale dobrocią  dobrocią –– jest po prostu tchórzostwem. Dobroć Dobroć, która zależ zależy od nadziei na pochwałę pochwałę czy na niebo, zależ zależy w gruncie rzeczy od łapówki. Współczesna moralność moralność robi z dzieci tchórzy, ponieważ ponieważ powoduje, że 1ękają  kają  się się one życia. Oto do czego sprowadza się się naprawdę naprawdę „dobroć „dobroć” utrzymywanych w karnoś karności uczniów. Tysią  Tysią ce ce nauczycieli wspaniale wykonuje swoją  swoją  pracę pracę bez wprowadzania lę lęku przed karą  karą . Pozostali są  są  niekompetentnymi wybrakami, których należ należałoby bezwzglę bezwzględnie zwolnić zwolnić. Dzieci mogą  mogą  się się nas bać bać, i wtedy zaakceptować zaakceptować nasze wartoś wartości. A jakież jakież to wartoś wartości mamy my, doroś dorośli! W tym tygodniu kupiłem psa za trzy funty, częś części ci do mojej obrotowej obrabiarki za dziesięć dziesięć funtów i tytoniu za pięć pięć gwinei. Chociaż Chociaż krytykuję krytykuję i boleję boleję nad złem społecznym, to jednak nie przyszło mi do głowy, żeby wszystkie te pienią  pienią dze dze dać dać biednym. Dlatego też też nie wygłaszam dzieciom kazań kazań na temat tego, że slumsy są  są przekle przekleńństwem. Robiłem to wcześ wcześniej – zanim zdałem sobie sprawę sprawę, jakim jestem w tym wypadku oszustem. Najszczęś Najszczęśliwsze liwsze domy jakie znam, to takie, w których rodzice są  są  szczerzy i uczciwi w stosunku do swoich dzieci. W tych domach nie ma moralizowania ani strachu. Ojciec i syn są  są  przyjaciółmi. Miłość Miłość mo możże kwitnąć kwitnąć.. W innych domach miłość miłość jest dławiona przez strach. Pretensjonalna godność godność i żą danie danie szacunku trzymają  trzymają  ją  na uboczu. Wymuszony szacunek zawsze kryje w sobie lę lęk. Tutaj, w Summerhill, dzieci, które boją  boją  się się swoich rodziców, czę często odwiedzają  odwiedzają  pokój nauczycieli. Dzieci prawdziwie wolnych rodziców nigdy nas nie nachodzą  nachodzą . Zastraszone sprawdzają  sprawdzają  nas. Pewien jedenastoletni chłopak, którego ojciec jest surowym człowiekiem, otwiera moje drzwi dwadzieś dwadzieścia razy dziennie. Zaglą  Zaglą da da do środka, nic nie mówi i znowu je zamyka. Czasami wołam do niego: „Nie, jeszcze nie umarłem”. Ten chłopiec obdarzył mnie miłoś miłością  cią , której nie chciał przyjąć przyjąć 64

 jego własny własn y ojciec, a teraz boi się się, że jego idealny nowy ojciec moż może zniknąć zniknąć.. Za tym lę lękiem kryje się się w rzeczywistoś rzeczywistości pragnienie, żeby jego niedoskonały ojciec znikną  znikną ł.ł. Znacznie łatwiej jest żyć z dzieć dziećmi, które się się ciebie boją  boją  niż niż z takimi, które cię cię kochają  kochają  – to znaczy masz spokojniejsze życie. Ponieważ Ponieważ dzieci, jeś jeśli się się ciebie boją  boją , omijają  omijają  cię cię z daleka. Moja żona, ja i nauczyciele w Summerhill jesteś jesteśmy kochani przez dzieci, ponieważ ponieważ je akceptujemy, a to jest wszystko, czego potrzebują  potrzebują . Dlatego właś właśnie, że wiedzą  wiedzą , iż nie okaż okażemy im dezaprobaty, lubią  lubi byćć blisko nas. ą by Lęk przed burzą  burzą  niemal nie wystę występuje wś wśród naszych małych dzieci. Spokojnie prześ prześpią  pią  w małych namiotach nawet najgwałtowniejszą  najgwałtowniejszą burz burzęę. Nie obserwuję obserwuję też też wiele lę lęku przed ciemnoś ciemnością  cią . Zdarza się się nieraz, że ośmioletni chłopiec rozbije sobie namiot w odległym koń końcu pola i prześ prześpi w nim samotnie kilka nocy. Czę Często widziałem, jak z bojaź bojaźliwych człowieczków wyrastali silni i odważ odważni młodzień młodzieńcy. Lecz uogólnianie byłoby niewłaś niewłaściwe, bowiem są  są  introwertyczne dzieci, które nigdy nie stają  stają si sięę odważ odważne. Niektórzy ludzie zachowują  zachowują swoje swoje duchy przez całe życie. Jeż Jeżeli dziecko było wychowywane bez strachu, a mimo to nadal się się boi, wtedy moż możliwym jest, lęki ze sobą  sobą  na świat. A podstawowa trudność trudność w radzeniu sobie z tego że przyniosło ono swoje lę rodzaju duchami wynika z naszej niewiedzy o warunkach prenatalnych. Nikt bowiem nie wie, czy cięż ciężarna arna kobieta moż może przekazywać przekazywać swoje własne lę lęki nie narodzonemu dziecku. Z drugiej strony natomiast dziecko z całą  całą pewno pewnośścią  cią przejmuje przejmuje lę lęki z otaczają  otaczają cego cego je świata. Obecnie nawet małe dzieci słyszą  słyszą oo nadchodzą  nadchodzą cych cych wojnach z tą  tą straszliw straszliwą  bombą  atomową  ą bomb ą atomow ą . Lęk z tym zwią  zwią zany zany jest najzupełniej naturalny. Jeż Jeżeli temu realnemu lę lękowi przed bombami nie towarzyszy nieś nieświadomy lę lęk przed piekłem czy seksem, wtedy bę będzie on normalny – nie bę będzie fobią  fobią ani ani przenikliwym niepokojem. Zdrowe, cieszą  cieszą ce ce się się wolnoś wolnością  cią dzieci dzieci nie boją  boją si sięę przyszłoś przyszłości. Z przyjemnoś przyjemnością  cią  na nią  nią  czekają  czekają . Ich dzieci z kolei stawią  stawią  czoło życiu bez chorego lę lęku przed  jutrem. To Wilhelm Reich zauważ zauważył, że gdy się się nagle przestraszymy, wtedy zapiera nam dech na chwilę chwilę oraz, że dziecko, które żyje w lę lęku, wstrzymuje oddech przez całe życie. Odznaką  Odznaką  dobrze wychowywanego dziecka jest jego swobodne, niezahamowane oddychanie. Pokazuje ono, że to dziecko nie boi się się życia. Mam coś coś waż ważnego do powiedzenia ojcu, który stara się się wychować wychować swoje dzieci bez paraliż paraliżują  ują cego cego strachu zrodzonego z nienawiś nienawiści i podejrzliwoś podejrzliwości: Nie próbuj nigdy być być szefem, cenzorem, olbrzymem-ludoż olbrzymem-ludożercą  ercą  we własnym domu, w co próbuje cię cię wmanipulować wmanipulować żona, gdy mówi: „Poczekajcie, niech no tylko tatuś tatuś wróci z pracy!”. Nie zgadzaj się się na to! Oznacza to, że ty otrzymasz tę tę nienawiść nienawiść,, która w tym momencie powinna być być skierowana na twoją  twoją żżonę onę. Nie umieszczaj się się też też na piedestale. Jeż Jeżeli synowie zapytają  zapytają , czy kiedykolwiek posikałeś posikałeś się się w łóż łóżku albo czy się się masturbowałeś masturbowałeś, powiedz im prawdę prawdę – odważ odważnie i szczerze. Jeż Jeżeli bę będziesz szefem, zdobę zdobędziesz ich szacunek, ale szacunek niewłaś niewłaściwego rodzaju – pomieszany z lę lękiem. Jeż Jeżeli natomiast zniż zniżysz się się do ich poziomu i opowiesz, jakim tchórzem byłeś byłeś jako uczeń uczeń, zdobę zdobędziesz ich prawdziwy szacunek – szacunek całkowicie wolny od strachu, w którym jest i miłość miłość i zrozumienie. Stosunkowo łatwo jest rodzicom wychowywać wychowywać dziecko bez wywoływania w nim kompleksów. Dziecka nigdy nie wolno straszyć straszyć, nigdy nie wolno wzbudzać wzbudzać w nim poczucia winy. Nie da się się wyeliminować wyeliminować wszystkich reakcji lę lękowych: wzdrygamy się się nagle, gdy trzasną  trzasną  drzwi. Moż Można natomiast wyeliminować wyeliminować niezdrowy lę lęk, który nakłada się się na dziecko: lę lęk przed karą  karą , lęk przed gniewnym Bogiem, lę lęk przed rozgniewanym rodzicem.

65

POCZUCIE NIŻSZOŚCI A WYOBRAŹNIA Co wywołuje u dziecka poczucie niż niższoś szości? Widzi ono, jak doroś dorośli robią  robią  to, czego ono nie umie zrobić zrobić albo czego mu się się robić robić zabrania. Prą  Prą cie cie czę często wyzwala poczucie niż niższoś szości. Mali chłopcy nierzadko wstydzą  wstydzą si sięę, że ich prą  prą cie cie  jest małe. Dziewczyny czę często czują  czują  się się gorsze, ponieważ ponieważ prą  prą cia cia nie mają  mają . Jestem skłonny przypuszczać przypuszczać, że waż ważność ność prą  prą cia cia jako symbolu mocy pochodzi głównie z tajemniczoś tajemniczości i tabu zwią  zwią zanym zanym z nim przez pouczanie moralne. Stłumione myś myśli na temat prą  prą cia cia powracają  powracają  jako fantazje. Tajemnicze coś coś, tak pilnie strzeż strzeżone przez matkę matkę i opiekunkę opiekunkę, nabiera nadmiernego znaczenia. Jest to widoczne w opowiadaniach o cudownej sile penisa. Alladyn pociera lampę lampę – masturbacja – i wszystkie przyjemnoś przyjemności świata stają  stają  się się dlań dlań dostę dostępne. Podobnie dzieci mają  mają  fantazje, które czynią  czynią zz ekskrementów rzecz o duż dużym znaczeniu. Fantazja jest zawsze egoistyczna. Jest to sen, w którym ten kto śnił, jest bohaterem czy bohaterką  bohaterką . To opowiadanie o świecie takim, jaki powinien być być. Świat, do którego my, doroś dorośli, wkraczamy za pomocą  pomocą szklanki szklanki whisky, przez kartki powieś powieści czy przez drzwi filmu, jest światem, do którego dziecko wchodzi przez drzwi fantazji. Fantazja jest zawsze ucieczką  ucieczką od od rzeczywistoś rzeczywistości – yczeń, światem bez granic. Wariat jedzie tam na wycieczkę wycieczkę. Jednak światem spełnionych życzeń fantazjowanie jest takż także czę częste u normalnych dzieci. Świat fantazji jest bardziej atrakcyjny niż niż świat snów. Miewamy koszmarne sny, podczas gdy w świecie fantazji zachowujemy pewną  pewną  kontrolę kontrolę; fantazjujemy tylko w taki sposób, który dostarcza przyjemnoś przyjemności ego. Jim, który miewa napady złoś złości, opowiada mi fantazje na temat oddawania moczu i stolca. Używa seksu w kategoriach siły. Inny znów dziewię dziewięcioletni chłopiec układa długie fantazje na temat pocią  pocią gów. gów. On zawsze jest maszynistą  maszynistą , a królowa i król (matka i ojciec) są  są zwykle zwykle pasaż pasażerami. Mały Charlie wyobraż wyobraża sobie, że ma eskadry samolotów i sznury samochodów. Jim mówi o swoim bogatym wujku, który podarował mu rolls-royce’a – wielkoś wielkości odpowiedniej dla chłopca, ale napę napędzanego benzyną  benzyną . Jim mówi, że nie potrzebuje prawa jazdy, prowadzić swój nowy samochód. Kiedyś Kiedyś odkryłem, jak kilku chłopaczków, popę popędzanych żeby prowadzić przez Jima, maszerowało na stację stację kolejową  kolejową odległ odległą  ą oo cztery mile. Powiedział im, że wujek przysłał samochód na tę tę stację stację i mieli wrócić wrócić nim do domu. Wyobraziłem sobie gorzkie rozczarowanie po przejś przejściu czterech mil przez błoto, gdy okaż okaże się się, że samochód istniał wyłą  wyłą cznie cznie w wyobraź wyobraźni Jima i postanowiłem nie dopuś dopuścić cić do wyprawy. Przypomniałem im, że stracą  stracą lunch. lunch. Jim, który wydawał się się bardzo nieswój, zawołał: „Nie chcemy stracić stracić lunchu”. Ich opiekunka chcą  chcą c im to jakoś jakoś zrekompensować zrekompensować zaproponowała, że zabierze ich do kina. W poś pośpiechu zdję zdjęli płaszcze. Jimowi od razu zrobiło się się lżej na sercu, ponieważ ponieważ wiedział oczywiś oczywiście, że wujek, który sprezentował mu ten samochód, istniał jedynie w jego wyobraź wyobraźni. Fantazjowanie Jima nie miało nic wspólnego z seksem. Odką  Odką d przybył do Summerhill, starał się się wywierać wywierać wraż wrażenie na innych chłopcach w taki właś właśnie sposób. Całymi dniami grupa chłopaków wpatrywała się się w wejś wejście do portu w Lyme. Jim opowiedział im o innym swoim wujku, który był właś właścicielem dwóch duż dużych statków pasaż pasażerskich. Chłopcy nakłonili Jima, żeby napisał do wujka i poprosił go o podarowanie motorówki. Wypatrywali wię więc liniowca, który przyholuje ich łódźź do portu. Tak Jim znajdował swoją  łód swoją  wyż wyższość szość.. Był biednym, maleń maleńkim facetem, którego oddano na garnuszek i kompensował sobie swoje poczucie niż niższoś szości fantazjowaniem. Zniszczenie wszystkich fantazji uczyniłoby życie nudnym. Każ Każdy akt twórczy musi być być poprzedzony wyobraż wyobrażeniem. Wyobraź Wyobraźnia Wrena musiała zbudować zbudować katedrę katedrę św. Pawła, zanim położ położono pierwszy kamień kamień. Warto zachować zachować takie marzenie, które moż można zrealizować zrealizować w rzeczywistoś rzeczywistości. Marzenia innego rodzaju – fantazjowanie – należ należy przerwać przerwać, jeś jeśli to moż możliwe bo gdy trwają  trwają długo, długo, opóź opóźniają  niają rozwój rozwój dziecka. W każ każdej szkole tak zwane osły to dzieci, które żyją  yją przede przede wszystkim w świecie fantazji. Jak chłopak moż może zainteresować zainteresować się się matematyką  matematyką , gdy oczekuje, że wujek przyś przyśle mu rolls-royce’a. 66

Zdarzało mi się się prowadzić prowadzić pełne goryczy rozmowy z matkami i ojcami na temat pisania i czytania. Matka pisze: „Mój syn musi umieć umieć przystosować przystosować się się do społeczeń społeczeństwa. Niech pan go zmusi do czytania”. Moja odpowiedź odpowiedź jest zwykle taka: „Pani dziecko żyje w świecie fantazji. Moż Możliwe, że zajmie mi rok, zanim zdołam rozdzielić rozdzielić ten świat na dwa. Wymagać Wymagać, żeby teraz uczył się się czytać czytać, to popełnić popełnić przestę przestępstwo przeciwko temu dziecku. Dopóki nie przejdzie przez okres zainteresowania swoim światem fantazji, mało prawdopodobne jest, by wykazał choć choć odrobinę odrobinę zainteresowania czytaniem”. O tak, mógłbym wziąć wziąć chłopca do mojego pokoju i przemówić przemówić do niego surowo: „Wybij sobie z głowy te brednie o wujkach i samochodach. Wymyś Wymyśliłe liłeśś sobie to wszystko i dobrze o tym wiesz. Jutro rano zaczynasz się się uczyć uczyć czytać czytać, a jak nie, to popamię popamiętasz!”. To byłaby zbrodnia. Zniszczenie fantazji dziecka, zanim ma ono czym je zastą  zastą pić pić, jest błę błędem. Najlepszy sposób to zachę zachęcenie dziecka, żeby o nich opowiadało. W dziewię dziewięciu przypadkach na dziesięć dziesięć powoli straci zainteresowanie nimi. Jedynie wtedy, gdy fantazja utrzymuje się się latami, moż można ośmielić mielić się się brutalnie przerwać przerwać takie marzenie. Wspomniałem, że musi być być coś coś, czym zastą  zastą pić pić mo możżna fantazjowanie. Każ Każde dziecko i każ każdy dorosły, żeby w ogóle móc być być zdrowym, potrzebuje jakiejś jakiejś dziedziny, w której moż może być być lepszy. W klasie wystę występuj pują  zwykle dwie metody zdobywania przewagi: 1) być być najlepszym i 2) rozkazywać rozkazywać ą zwykle chłopcu najgorszemu w klasie. To drugie jest bardziej nę nęcą cym cym sposobem posiadania przewagi, tak wię więc dziecko ekstrawertyczne łatwo ją  ją zdobywa. zdobywa. To introwertyczne dziecko ucieka w świat fantazji, żeby czuć czuć się się lepszym. W świecie rzeczywistym nie ma żadnej przewagi. Nie potrafi walczyć walczyć, nie celuje w sporcie, nie umie grać grać, piewać czy tań tańczyć czyć. Ale w swoim własnym świecie fantazji moż może być być mistrzem świata wagi śpiewać cięż ciężkiej. kiej. Odnalezienie satysfakcji dla ego jest podstawową  podstawową potrzeb potrzebą  każżdej ludzkiej istoty. ą ka

PĘD NISZCZYCIELSKI Dorosłym bardzo trudno zrozumieć zrozumieć, że małe dzieci nie dbają  dbają  o przedmioty. Nie niszczą  niszczą  ich rozmyś rozmyślnie – niszczą je nieś wiadomie wiadomie. Kiedyś Kiedyś widziałem, jak normalna, zdrowa dziewczynka wypalała dziury rozgrzanym do czerwonoś czerwoności pogrzebaczem w kominku z drzewa orzechowego w naszym pokoju nauczycielskim. Gdy zawołałem, żeby przestała, wzdrygnę wzdrygnęła się się i wydawała się się zaskoczona. „Zrobiłam to bezmyś bezmyślnie”, powiedziała, i tak było. Jej działanie było symboliczne, poza kontrolą  kontrolą  świadomego rozumu. Chodzi o to, że doroś dorośli mają  mają  instynkt posiadania rzeczy wartoś wartościowych, a dzieci nie. Każ Każdorazowo wię więc wspólne zamieszkiwanie dorosłych i dzieci musi prowadzić prowadzić do konfliktów zwią  zwią zanych zanych z rzeczami materialnymi. W Summerhill dzieci wrzucą  wrzucą cał całą  góręę węgla do paleniska na ą gór pięć pięć minut przed pójś pójściem spać spać. Węgiel to dla nich jedynie czarny kamień kamień, podczas gdy dla mnie oznacza on rachunek na trzysta funtów rocznie. Dzieci zostawiają  zostawiają  zapalone światła, ponieważ ponieważ nie kojarzą  kojarzą tego tego z rachunkiem za elektryczność elektryczność.. Meble dla dziecka praktycznie nie istnieją  istnieją . Kupujemy wię więc w Summerhill stare siedzenia samochodowe i autobusowe. A za miesią  miesią c czy dwa są  są one one już już doszczę doszczętnie zniszczone. Co pewien czas przy posiłku jakiś jakiś młodzian skraca sobie czas oczekiwania na dokładkę dokładkę niemal wiążą  wiążą c na węzeł widelec. Robi to zwykle nieś nieświadomie, a w najlepszym wypadku na wpół świadomie. Własność Własność szkolna nie jest bynajmniej wszystkim, co dziecko zaniedbuje i niszczy: zostawia ono na deszczu swój nowy rower, gdy ta nowość nowość ma zaledwie trzy tygodnie. Pęd niszczycielski dziewię dziewięcio- czy dziesię dziesięcioletnich dzieci nie jest z założ założenia zły czy aspołeczny. Przedmioty jako własność własność osobista nie są  są  dla nich jeszcze realne. Odlatują  Odlatują c w krainę krainę fantazji, dzieci biorą  biorą prze prześścieradła i koce, i robią  robią pirackie pirackie statki w swoim pokoju; prześ prześcieradła stają  stają  się się czarne, a koce drą  drą  się się w trakcje zabawy. Ale jakież jakież znaczenie ma brudne prześ prześcieradło, gdy wywiesiło się się czarną  czarną flag flagęę i oddało salwę salwę ze wszystkich dział? 67

Doprawdy, każ każdy kto chce dać dać dzieciom swobodę swobodę, powinien być być milionerem, ponieważ ponieważ to nie w porzą  porzą dku, dku, że naturalna nieuwaga dzieci musi być być w cią  cią głym głym konflikcie z finansami. Nie przemawia do mnie argument zwolenników dyscypliny, że dzieci trzeba zmusić zmusić do szanowania przedmiotów, ponieważ ponieważ oznacza to zawsze jakieś jakieś poś poświę więcenie zabawowej strony ich każdy powinien samodzielnie poznać poznać wartość wartość rzeczy. Gdy dzieci życia. Jestem zdania, że każ wychodzą  wychodzą  z przedpokwitaniowego okresu oboję obojętno tnośści na przedmioty, zaczynają  zaczynają  szanować szanować własność własność.. Jeś Jeśli mają  mają  szansę szansę takiego swobodnego przejś przejścia, istnieje małe prawdopodobień prawdopodobieństwo, że staną  staną si sięę kiedykolwiek spekulantami czy wyzyskiwaczami. Dziewczyny nie sieją  sieją  spustoszenia jak chłopcy. Dzieje się się tak dlatego, że ich fantazje nie wymagają  wymagają  statków pirackich czy napadów gangsterskich. Mimo to, żeby być być w porzą  porzą dku dku w stosunku do chłopców muszę muszę stwierdzić stwierdzić, że wspólny pokój dziewczyn wyglą  wyglą da da fatalnie. Nie bardzo przekonuje mnie wyjaś wyjaśnienie, że ten opłakany stan jest wynikiem bójek z odwiedzają  odwiedzają cymi cymi je chłopcami. Parę Parę lat temu pokryliś pokryliśmy ściany w sypialniach dzieci płytą  płytą pil pilśśniową  niową po po to, żeby je ocieplić ocieplić. Płyta pilś pilśniowa to rodzaj grubej tektury; wystarczy, żeby małe dziecko zdało sobie z tego sprawę sprawę, a natychmiast zaczyna wydłubywać wydłubywać w niej dziury. Wyłoż Wyłożona tą  tą  płyt płytą  ą  ściana w pokoju do pingponga wyglą  wyglą dała dała jak Berlin po bombardowaniu. Dłubanie w płycie jest podobne do dłubania w nosie: zazwyczaj zupełnie nieś nieświadomie ma podobnie jak inne formy niszczenia jakiś jakiś ukryty motyw – a czę często takż także wymowę wymowę twórczą  twórczą . Jeż Jeżeli chłopiec potrzebuje kawałka metalu na kil do łódki, to weź weźmie gwóź gwóźdź, jeś jeśli go znajdzie. Ale gdy nie moż może znaleźć znaleźć gwoź gwoździa, uż użyje któregoś któregoś z moich małych narzę narzędzi, jeś jeśli akurat bę będzie miało właś właściwe rozmiary. Dłuto, tak jak gwóź gwóźdź, jest dla dziecka tylko kawałkiem metalu. Pewien inteligentny młodzian uż użył kiedyś kiedyś drogiego pę pędzla do bielenia, gdy smołował dach. Przekonaliś Przekonaliśmy się się, że dzieci mają  mają  zupełnie inny system wartoś wartości niż niż doroś dorośli. Jeś Jeśli szkoła próbuje podnieść podnieść ogólny poziom wieszają  wieszają c na ścianach pię piękne klasyczne obrazy oraz umieszczają  umieszczają c pię piękne meble w pokojach, zaczyna ze złej strony. Dzieci to prymitywy: dopóki wię więc nie proszą  proszą  o kulturę kulturę, powinny mieszkać mieszkać w tak prymitywnym i nieformalnym otoczeniu, jakie tylko jesteś jesteśmy w stanie im zapewnić zapewnić. Wiele lat temu, gdy przeprowadziliś przeprowadziliśmy się się do naszego obecnego domu, cierpieliś cierpieliśmy katusze widzą  widzą c, c, jak chłopcy rzucają  rzucają no nożżami w pię piękne dę dębowe drzwi. Czym prę prędzej kupiliś kupiliśmy dwa wagony kolejowe i przerobiliś przerobiliśmy je na bungalow. Nasze prymitywy mogły tam rzucać rzucać noż nożami do woli. A mimo to dzisiaj, po czterdziestu latach, wagony nie są  są w w złym stanie. Mieszkają  Mieszkają w w nich chłopcy w wieku od dwunastu do szesnastu lat. Wię Większość kszość z nich doszła już już do okresu, w którym dba się się o wygodę wygodę i estetykę estetykę. Przeważ Przeważnie utrzymują  utrzymują swoje swoje przedziały we wspaniałym porzą  porzą dku dku i czystoś czystości. Niektórzy żyją  yją w w bałaganie; są  są to to na ogół chłopcy, którzy niedawno przyszli do nas z innych szkół. Łatwo jest rozpoznać rozpoznać w Summerhill byłych uczniów szkół prywatnych: są  są  najbardziej nie domyci i noszą  noszą  najbardziej zabrudzone ubrania. Zawsze trochę trochę trwa, zanim przejdą  przejdą  przez okres prymitywizmu, który w poprzednich szkołach został zaledwie stłumiony. Ci chłopcy potrzebują  potrzebują  czasu, żeby stać stać się się w warunkach swobody autentycznie społecznymi jednostkami. Warsztat w wolnej szkole sprawia najwię najwięcej kłopotów. Na samym począ  począ tku tku był on dla dzieci zawsze otwarty, w wyniku czego wszystkie narzę narzędzia zostały zniszczone lub zgubione. Dziewię Dziewięcioletnie dziecko spokojnie uż używało dobrego dłuta jako śrubokrę rubokrętu, albo wzię wzięło kleszcze, naprawić rower i zostawiło je na ścież cieżce. żeby naprawić W owym czasie zdecydowałem, że będę miał swój prywatny warsztat oddzielony przepierzeniem od ogólnie dostę dostępnego i zamknię zamknięty na klucz. Miałem jednak stale wyrzuty sumienia; czułem, że jestem aspołecznym egoistą  egoistą . W koń końcu zwaliłem przepierzenie. W cią  cią gu gu sześ sześciu miesię miesięcy nie było ani jednego dobrego narzę narzędzia w tym, co było przedtem moją  moją prywatn prywatną  ą  częś części cią  zużył wszystkie klamry do drutu robią  robią c zawleczki do swojego motoru. ą . Jeden z chłopców zuż Inny próbował nastawić nastawić moj moją  obrabiarkęę na wycinanie śrub, gdy była włą  włą czona. czona. Polerowane młotki ą obrabiark do wyklepywania były uż używane do rozbijania cegieł. Narzę Narzędzia znikały jak kamfora. A co najgorsze, zainteresowanie rę rękodziełem zupełnie wymarło, ponieważ ponieważ starsi chłopcy mówili: „Co za 68

sens chodzić chodzić teraz do warsztatu? Wszystkie narzę narzędzia są  są zepsute”. zepsute”. No i tak faktycznie było. Heble miały zę zęby na ostrzach, a piły były gładkie. Zaproponowałem na Ogólnym Spotkaniu Szkoły, żeby mój warsztat był znowu zamknię zamknięty. Wniosek przeszedł. Ale oprowadzają  oprowadzają c goś gości odczuwałem wstyd, gdy musiałem za każ każdym razem otwierać otwierać mój warsztat. Co? Wolność i drzwi zamkni ęte na klucz? To rzeczywiś rzeczywiście źle wyglą  wyglą dało, dało, wię więc postanowiłem zrobić zrobić w szkole dodatkowy warsztat, który byłby bez przerwy otwarty. Wyposaż Wyposażyłem go we wszystkie konieczne rzeczy – warsztaty, imadło, piły, dłuta, heble, młotki, kleszcze, przymiary i tak dalej. Któregoś Któregoś dnia, jakieś jakieś cztery miesią  miesią ce ce póź później, oprowadzałem po szkole grupę grupę goś gości. Gdy otworzyłem mój warsztat, jeden z nich powiedział: „Coś „Coś to nie bardzo wyglą  wyglą da da na wolność wolność”. ”. „Otóż „Otóż – powiedziałem szybko – dzieci mają  mają  drugi warsztat, który jest otwarty przez cały dzień dzień. Chodź Chodźmy, pokażę pokażę go wam”. Nie było w nim nic poza ławką  ławką . Nawet imadło zniknę zniknęło. Nigdy się się nie dowiedziałem, gdzie podziały się się te wszystkie dłuta i młotki. Sytuacja z warsztatem nadal martwiła nauczycieli. Ja byłem najbardziej ze wszystkich zmartwiony, ponieważ ponieważ narzę narzędzia wiele dla mnie znaczą  znaczą . Doszedłem do wniosku, że niewłaś niewłaściwe było to, iż iż wszystkie narzę narzędzia były uż używane wspólnie. „No – powiedziałem sobie – jeś jeśli wprowadzimy element własnoś własności, jeż jeżeli każ każde dziecko, które naprawdę naprawdę chce, bę będzie miało swój własny zestaw narzę narzędzi, wtedy sytuacja musi się się zmienić zmienić”. Zaproponowałem to na spotkaniu szkoły, a pomysł został dobrze przyję przyjęty. W nastę następnym semestrze niektórzy starsi uczniowie przywieź przywieźli z domu swoje własne narzę narzędzia. Utrzymywali je w doskonałym stanie i uż używali ich duż dużo uważ uważniej niż niż przedtem. Moż Możliwe, że powodem wię większoś kszości problemów jest duż duża rozpię rozpiętość tość wiekowa. Narzę Narzędzia z całą  całą  pewnoś pewnością  cią  nie mają  mają  prawie żadnego znaczenia dla bardzo młodych chłopców i dziewczynek. Obecnie nasz nauczyciel prac rę ręcznych zamyka swoją  swoją pracowni pracownięę. Ja łaskawie pozwalam niektórym starszym uczniom korzystać korzystać z mojego warsztatu. Nie traktują  traktują  go źle, ponieważ ponieważ osią  osią gnę gnęli już już etap, na którym właś właściwa troska o narzę narzędzia pracy jest świadomą  wiadomą  potrzebą  potrzebą . A ponadto teraz rozumieją  rozumieją  oni róż różnicę nicę mię między swobodą  swobodą aa rozwydrzeniem. A jednak zamykanie drzwi na klucz bardzo się się ostatnio w Summerhill nasiliło. Poruszyłem tę tę sprawę sprawę któregoś któregoś wieczoru na spotkaniu. – Nie podoba mi się się to – powiedziałem. – Oprowadzałem goś gości dzisiaj rano i musiałem otwierać otwierać warsztat, laboratorium, pracownię pracownię garncarską  garncarską  i teatr. Proponuję Proponuję, żeby wszystkie wspólne pomieszczenia były otwarte przez cały dzień dzień. Odmienne od mojego zdania zostały wyraż wyrażone bardzo gwałtownie. – Laboratorium musi być być zamykane, ponieważ ponieważ są  tam trucizny – mówiły jedne dzieci – a ponieważ ponieważ pracownia garncarska przylega do laboratorium, to też też trzeba ją  ją zamyka zamykaćć. – Nie zgodzimy się się na otwieranie warsztatu. Pamię Pamiętasz, co stało się się z narzę narzędziami ostatnim razem! – mówili inni. Moż Może w takim razie – prosiłem – nie zamykajmy chociaż chociaż teatru. Nikt przecież przecież nie ucieknie ze sceną  sceną . Autorzy sztuk, aktorzy i aktorki, kierownik sceny, operator światła oburzyli się się jednocześ jednocześnie. Operator światła powiedział: – Zostawiłeś Zostawiłeś rano otwarty teatr, a po południu jakiś jakiś idiota włą  włą czył czył wszystkie światła i tak je zostawił – wiesz, ile to forsy! Ktoś Ktoś inny powiedział: – Małe dzieci wyjmują  wyjmują kostiumy kostiumy i przebierają  przebierają si sięę. Skoń Skończyło się się tym, że moja propozycja niezamykania drzwi na klucz uzyskała dwa głosy „za” – mój i siedmioletniej dziewczynki. Póź Później okazało się się, że mała myś myślała, iż iż głosujemy nad poprzednią  poprzednią spraw sprawą  mogą chodzi chodzićć do kina. Dzieci uczyły się się na własnej ą , to znaczy czy siedmiolatki mogą  skórze, że prywatną  prywatną własno własność należy szanować szanować. ść należ Smutną  Smutną  prawdą  prawdą  jest to, że częś częściej ciej my doroś dorośli bardziej troszczymy się się o bezpieczeń bezpieczeństwo materiałów niż niż o bezpieczeń bezpieczeństwo dzieci. Nasze pianino, narzę narzędzia stolarskie, ubranie – setki rzeczy – stały się się częś części cią  się, jak ktoś ktoś źle używa hebla to tak, jakby się się ą  nas samych. Gdy widzi się 69

doś doświadczało osobistej przykroś przykrości. Ta miłość miłość do dobytku jest czę często wię większa niż niż miło miłość ść do dzieci. Każ Każde „ Zostaw to w spokoju” jest przedkładaniem przedmiotu nad dziecko. Dziecko jest nieznoś nieznośne, ponieważ ponieważ jego życzenia kłócą  kłócą si sięę z egoistycznymi życzeniami dorosłych. Trzech małych chłopców poż pożyczyło kiedyś kiedyś moj moją  drogą  elektryczną  latarkęę. Zaczę Zaczęli badać badać, co ą drog ą elektryczn ą latark  jest w niej w środku i zepsuli ją  ją . Skłamałbym, mówią  mówią c, c, że ich eksploracja sprawiła mi przyjemność przyjemność.. Byłem zirytowany, mimo że podejrzewałem psychologiczne znaczenie tego aktu destrukcji: symbolicznie rzecz biorą  biorą c, c, latarka ojca reprezentowała jego prą  prą cie. cie. Jednym z moich marzeń marzeń jest, że uczniem szkoły zostaje syn milionera. W wyobraź wyobraźni pozwalam mu dokonywać dokonywać wszelkiego rodzaju skomplikowanych eksperymentów – na koszt jego ojca! – bowiem zapewnienie neurotycznemu dziecku swobody to kosztowny interes. Żadne zdrowe dziecko nie odczuwa regularnej chę chęci wbijania gwoź gwoździ w telewizor. Przypomniało mi to pytanie, które pada wszę wszędzie, gdzie tylko zdarzy mi się się wykładać wykładać. Co byś  już takim  zrobił, gdyby jaki ś  chłopiec zacz ął wbijać gwo ździe w twój fortepian? Teraz jestem już ekspertem, że czę często udaje mi się się przewidzieć przewidzieć, kto zada to pytanie. Siedzi zwykle w pierwszym rzę rzędzie i od czasu do czasu z dezaprobatą  dezaprobatą potrz potrzą  sa głową  głową . ą sa Najlepsza odpowiedź odpowiedź na to pytanie brzmi tak:  Nie ma znaczenia, co zrobisz dziecku, je żeli twój stosunek do niego jest wła ś ciwy. ciwy. Nie ma znaczenia to, że odsuniesz dziecko od fortepianu, dopóki nie wywołasz w nim poczucia winy z powodu wbijania gwoź gwoździ. Nie wyrzą  wyrzą dzasz dzasz żadnej krzywdy dbają  dbają c o swoje indywidualne prawa, o ile nie wprowadzasz osą  osą du du moralnego dobra i zła. To uż używanie słów takich jak niegrzeczny albo zły czy brudny wyrzą  wyrzą dza dza szkodę szkodę. Wracają  Wracają c teraz do młodego młotkowicza. Jasne, że powinien on mieć mieć, zamiast pianina, drewno do wbijania gwoź gwoździ. Każ Każde dziecko ma prawo do narzę narzędzi, za pomocą  pomocą  których moż może wyrazić wyrazić samego siebie. I te narzę narzędzia powinny być być wyłą  wyłą cznie cznie jego. Ale pamię pamiętaj, że nie bę będzie ono kojarzyło ich z pienię pieniędzmi, którymi trzeba było za nie zapłacić zapłacić. Nieustanne niszczycielstwo charakterystyczne dla trudnego dziecka jest czymś czymś zupełnie innym niż niż przejawy destrukcji normalnego dziecka. Te ostatnie nie wypływają  wypływają zwykle zwykle z nienawiś nienawiści czy niepokoju: są  są twórczymi twórczymi aktami fantazji, nie są  są te teżż z założ założenia złoś złośliwe. Prawdziwe niszczycielstwo to nienawiść nienawiść w działaniu. Symbolicznie znaczy ono morderstwo. Nie ogranicza się się wyłą  wyłą cznie cznie do trudnych dzieci. Ludzie, w których domach mieszkali w czasie wojny wojskowi, stwierdzali, że żołnierze niszczą  niszczą du dużżo bardziej niż niż dzieci. To naturalne, ponieważ ponieważ ich zaję zajęcie to destrukcja. Tworzenie równa się się życiu; destrukcja równa się się śmierci. Destrukcyjne i trudne dziecko jest wrogo nastawione do życia. Niszczycielstwo w przypadkach lę lękowych ma wiele składników. Jednym z nich moż może być być zazdrość zazdrość o brata czy siostrę siostrę, który jest – zdaniem niszczyciela – bardziej od niego kochany. Nastę Następnym moż może być być bunt przeciw wszechograniczają  wszechograniczają cemu cemu autorytetowi. A jeszcze innym składnikiem moż może być być zwykła chęć chęć zobaczenia, co jest w środku. Tym, co powinno nas przede wszystkim zająć zająć,, jest nie faktyczne zniszczenie przedmiotu lecz stłumiona nienawiść nienawiść,, wyraż wyrażona za pomocą  pomocą  destrukcji – nienawiść nienawiść,, która w sprzyjają  sprzyjają cych cych okolicznoś okolicznościach zrobi z dziecka sadystę sadystę. Jest to bardzo istotna sprawa. Dotyczy ona choroby świata, w którym nienawiść nienawiść kwitnie od kołyski po grób. Jest, oczywiś oczywiście, na świecie wiele miłoś miłości. Gdyby tak nie było, moglibyś moglibyśmy  jedynie rozpaczać rozpaczać nad ludzkoś ludzkością  cią . Każ Każdy rodzic i każ każdy pedagog powinien poważ poważnie spróbować spróbować odnaleźć odnaleźć tę miło miłość ść w sobie.

KŁAMSTWO Jeż Jeżeli twoje dziecko kłamie, to albo się się ciebie boi, albo cię cię naś naśladuje. Kłamią  Kłamią cy cy rodzice będą  mieli kłamią  kłamią ce ce dzieci. Jeż Jeżeli oczekujesz prawdy od swojego dziecka, nie okłamuj go. To stwierdzenie nie ma charakteru moralnego pouczenia, ponieważ ponieważ wszystkim zdarza się się kłamać kłamać. Czasami kłamiemy, żeby nie ranić ranić czyichś czyichś uczuć uczuć oraz, rzecz jasna, kłamiemy na własny temat, 70

gdy oskarż oskarża się się nas o egoizm czy zarozumiałość zarozumiałość.. Zamiast mówić mówić: „Mamę „Mamę boli głowa; bą  bą dźcie cicho”, duż dużo lepiej i duż dużo uczciwiej jest wrzasnąć wrzasnąć:: „Do cholery, przestań przestańcie się się kłócić kłócić!” Jednak bezkarnie tak się się odezwać odezwać mo możżesz tylko wtedy, gdy dzieci się się ciebie nie boją  boją . Rodzice czasami kłamią  kłamią , żeby zachować zachować swoją  swoją  powagę powagę. „Tato, mógłbyś mógłbyś pokonać pokonać sześ sześciu mężczyzn, odpowiedzieć: „Nie, synu, z moim wielkim brzuchem ężczyzn, prawda?” Wymaga odwagi, żeby odpowiedzieć i sflaczałymi mięś mięśniami niami nie pokonałbym nawet karzełka”. Ilu ojców przyznałoby się się własnym dzieciom, że boją  boją si sięę pioruna czy policjanta? Mało który mężczyzna wystarczają co co dojrzały, żeby przyznać przyznać się się dzieciom, że w szkole przezywali go ężczyzna jest wystarczają  „Sapka”. Rodzinne kłamstwo ma dwa motywy: utrzymać utrzymać dziecko w ryzach i wywrzeć wywrzeć na nim wraż wrażenie rodzicielską  rodzicielską  doskonałoś doskonałością  cią . Ilu rodziców i nauczycieli odpowiedziałoby zgodnie z prawdą  prawdą  na pytanie dziecka: „Czy byłeś byłeś kiedyś kiedyś pijany? Czy kiedyś kiedyś klą  klą łeś łeś?” To właś właśnie lę lęk przed dzieć dziećmi robi z dorosłych hipokrytów. Jako chłopiec nie mogłem wybaczyć wybaczyć ojcu, że przeskoczył przez mur, żeby uciec przed rozjuszonym bykiem. Dzieci robią  robią zz nas w wyobraź wyobraźni bohaterów i rycerzy, a my staramy się się temu sprostać sprostać. Ale któregoś któregoś dnia okazuje się się, jacy naprawdę naprawdę jesteś jesteśmy. Pewnego dnia dziecko wyraź wyraźnie widzi, że jego rodzice i nauczyciele są  są kłamcami kłamcami i oszustami. Moż Możliwe, że w każ każdym młodym życiu przychodzi czas, kiedy krytykuje się się i lekceważ lekceważy rodziców, uważ uważają  ają c, c, że są  zacofani. Okres ten nastę następuje po tym, jak dzieci stwierdzają  stwierdzają , jacy ich rodzice są  są  naprawdę naprawdę. To lekceważ lekceważenie jest po prostu pogardą  pogardą  dla ideału z wyobraź wyobraźni dziecka. Kontrast mię między cudownymi, wymarzonymi rodzicami a tymi słabymi, prawdziwymi, jest zbyt duż duży. Póź Później dziecko wraca do swoich rodziców z sympatią  sympatią ii zrozumieniem, lecz już już bez złudzeń złudzeń. A jednak całe to zamieszanie byłoby niepotrzebne, gdyby rodzice mówili prawdę prawdę o sobie od samego począ  począ tku. tku. Główna trudność trudność w mówieniu dzieciom prawdy jest nastę następuj pują  ca: my wszyscy nie mówimy ą ca: prawdy samym sobie. Okłamujemy siebie i okłamujemy są  są siadów. siadów. Każ Każda napisana kiedykolwiek autobiografia jest kłamstwem. Kłamiemy, ponieważ ponieważ uczono nas, żeby żyć zgodnie z pewnym nieosią  nieosią galnym galnym standardem moralnym. Trening w dzieciń dzieciństwie spowodował, że mamy te swoje przykre tajemnice, których od tamtej pory strzeż strzeżemy. Dorosły, który okłamuje dzieci – choć choćby poś pośrednio – jest człowiekiem, który naprawdę naprawdę dzieci nie rozumie. Stą  Stą d cały nasz system kształcenia jest pełen kłamstw. Nasze szkoły przekazują  przekazują  dalej kłamstwo, że posłuszeń posłuszeństwo i pracowitość pracowitość to cnoty, a historia i francuski to wykształcenie. Wśród moich uczniów nie ma zatwardziałego czy notorycznego kłamcy. Gdy przychodzą  przychodzą  do Summerhill, kłamią  kłamią , ponieważ ponieważ boj boją  sięę mówić mówić prawdę prawdę. Gdy stwierdzają  stwierdzają , że ta szkoła jest szkołą  szkołą  ą si bez policjanta, kłamstwa nie są  są  im już już potrzebne. Wię Większość kszość kłamstw ze strony dzieci wynika z lęku; gdy lę lęk jest nieobecny, kłamią  kłamią  znacznie mniej. Nie mogę mogę powiedzieć powiedzieć, że kłamstwa zupełnie znikają  znikają . Chłopiec powie, że wybił okno, ale nie powie, że wyjadał coś coś z lodówki, czy że ukradł  jakieś  jakieś narzę narzędzie. Nie moż można się się spodziewać spodziewać, że kłamstwa zupełnie znikną  znikną . Swoboda nie wypleni u dzieci kłamstw wynikłych z fantazjowania. Rodzice zbyt czę często przywią  przywią zują  zują  do nich nadmierne znaczenie. Gdy mały Jimmie przyszedł do mnie i powiedział, że tato przysłał mu prawdziwego rolls-bentleya, odparłem: – Wiem, widziałem go przed wejś wejściem. Kapitalny samochód. – E, nie gadaj – on na to. – Przecież Przecież wiesz, że ja cię cię tylko nabierałem. Moż Może wydawać wydawać się się paradoksalne i nielogiczne to, że ja odróż odróżniam kłamanie od bycia nieuczciwym. Moż Można być być uczciwym a mimo to kłamać kłamać – to znaczy, moż można być być uczciwym w duż dużych sprawach życiowych, chociaż chociaż czasami nieuczciwym w sprawach mniej waż ważnych. W ten sposób wiele naszych kłamstw ma w założ założeniu oszczę oszczędzić dzić innym cierpienia. Prawdomówność Prawdomówność stałaby się się złem, gdyby zmuszała mnie do napisania: „Szanowny Panie, Pań Pański list był tak długi i nudny, że nie byłem w stanie przeczytać przeczytać go do koń końca”. Albo gdyby zmuszała cię cię do powiedzenia powiedzenia niedoszłemu muzykowi: „Dzię „Dziękuj kujęę, żeś mi zagrał. Ale mordowałeś mordowałeś tę etiudę etiudę”. Kłamstwa dorosłych są cz zrobić z dziecka kłamcę kłamcę na całe życie jest ą  częęsto altruistyczne. Najlepszym sposobem na to, żeby zrobić naleganie, żeby mówiło tylko i wyłą  wyłą cznie cznie prawdę prawdę. 71

Przyznaję Przyznaję, że bardzo trudno jest być być zawsze prawdomównym, ale gdy już już podejmie się się decyzję decyzję, żeby nie kłamać kłamać dziecku czy przy dziecku, wtedy okazuje się się to łatwiejsze niż niż mo możżna by przypuszczać przypuszczać. Jedynym dobrym dopuszczalnym kłamstwem jest takie, które należ należy powiedzieć powiedzieć, gdy zagroż zagrożone jest życie – na przykład, gdy cięż ciężko ko choremu dziecku nie mówi się się o śmierci matki. Wię Większość kszość naszej mechanicznej etykiety to żywe kłamstwo. Mówimy „dzię „dziękuj kujęę” choć choć wcale tak nie myś myślimy; uchylamy kapelusza wobec kobiet, których nie poważ poważamy. Powiedzenie kłamstwa jest drobną  drobną  słaboś słabością  cią , natomiast życie w zakłamaniu jest poważ poważnym nieszczęś nieszczęściem. ciem. Naprawdę Naprawdę niebezpieczny jest rodzic, który żyje w zakłamaniu. „Wymagałem od mojego syna tylko jednego – zawsze absolutnej prawdy”, powiedział ojciec pewnego kradną  kradną cego cego szesnastolatka. Ten męż mężczyzna czyzna nienawidził swojej żony, zresztą  zresztą zz wzajemnoś wzajemnością  cią , chociaż chociaż ukrywali ten fakt pod maską  maską  „kochanych” i „najdroż „najdroższych”. Syn mgliś mgliście wyczuwał, że coś coś z jego domem  jest bardzo nie ni e w porzą  porzą dku. dku. Jakąż Jakąż wię więc szansę szansę ma syn takiego ojca, żeby nie wyrosnąć wyrosnąć na typowego nieuczciwego człowieka, jeż jeżeli dom jest jednym skandalicznym kłamstwem? Kradzież Kradzieże chłopca były patetycznym sposobem szukania miłoś miłości, której nie było w jego domu. Rzeczywiś Rzeczywiście, dziecko moż może kłamać kłamać naś naśladują  ladują c rodziców. Jest niemoż niemożliwe aby dziecko było prawdomówne w domu, w którym ojciec i matka przestali się się kochać kochać. Żałosne pozory które rodzice starają  starają  się się tworzyć tworzyć nie są  są  w stanie zmylić zmylić dziecka. Jest ono wpę wpędzane w nierzeczywisty świat udawania. Pamię Pamiętaj, że dzieci czują  czują , gdy nie widzą  widzą . Koś Kościoły unieś unieśmiertelniają  miertelniają kłamstwo, kłamstwo, że człowiek rodzi się się grzeszny i że wymaga zbawienia. Prawo sprzyja kłamstwu, że ludzkość ludzkość mo możżna ulepszyć ulepszyć przez nienawiść nienawiść w formie kary. Lekarze wraz z firmami farmaceutycznymi podtrzymują  podtrzymują  kłamstwo, że zdrowie zależ zależy od napychania się się nieorganicznymi lekarstwami. W społeczeń społeczeństwie pełnym kłamstwa rodzicowi niezwykle trudno jest być być uczciwym. Mówi swojemu dziecku: „Jeż „Jeżeli bę będziesz się się masturbował, to zwariujesz”. Wszystkie rodzicielskie kłamstwa zawierają  zawierają niewiarygodn niewiarygodną  wprost niewiedzę niewiedzę na temat szkód wyrzą  wyrzą dzanych dzanych dziecku. ą wprost Uważ Uważam, że rodzice nie muszą  muszą  kłamać kłamać; a nawet wię więcej, niech nie ważą  ważą  się się kłamać kłamać. Istnieje wiele domów bez kłamstwa i z nich właś właśnie pochodzą  pochodzą  szczere dzieci o czystych oczach. Rodzic możże odpowiedzieć mo odpowiedzieć zgodnie z prawdą  prawdą na na każ każde pytanie, począ  począ wszy wszy od tego, ską  ską d się się biorą  biorą dzieci, dzieci, aż do tego, ile lat ma mama. Przez ponad czterdzieś czterdzieści lat ani razu świadomie nie skłamałem dziecku, co wię więcej, nigdy nie miałem na to ochoty. Ale nie jest to całkiem prawdą  prawdą , ponieważ ponieważ kiedyś kiedyś poważ poważnie skłamałem. Dziewczynka, której smutną  smutną  historię historię znałem, ukradła funta. Grupa do spraw kradzież kradzieży – trzech chłopców – widziała, jak wydawała pienią  pienią dze dze na lody i papierosy. Przesłuchali ją  ją . „Dostałam tego funta od Neilla”, powiedziała im, a oni przyprowadzili ją  ją  do mnie i spytali: „Dałeś „Dałeś Liz funta?” Wyczułem sytuację sytuację i odpowiedziałem uprzejmie: „Dałem, a co się się stało?” Wiedziałem, że gdybym  ją   ją  wtedy zdradził, to na zawsze straciłaby do mnie zaufanie. Jej symboliczna kradzież kradzież miło miłośści w formie pienię pieniędzy spotkałaby się się znowu z wrogim odrzuceniem. Musiałem udowodnić udowodnić, że bezwzglę bezwzględnie jestem po jej stronie. Wiedziałem, że gdyby jej dom był uczciwy i wolny, taka sytuacja nigdy by się się nie zdarzyła. Skłamałem w pewnym celu – w leczniczym celu – ale w żadnym innym przypadku nie odważ odważam się się kłamać kłamać. Dzieci doś doświadczają  wiadczają ce ce wolnoś wolności nie kłamią  kłamią  zbyt wiele. Policjant z wioski przeż przeżył raz ogromne zaskoczenie, gdy był świadkiem, jak do mojego biura wszedł chłopiec i powiedział: „Cześć „Cześć,, Neill, stłukłem okno w świetlicy”. Dzieci kłamią  kłamią  przede wszystkim, żeby się się chronić chronić. Kłamstwo kwitnie w domu, w którym panuje strach. Gdy zniknie strach, zniknie i kłamstwo. Istnieje jednakż jednakże pewien rodzaj kłamstwa, który nie ma podłoż podłoża lękowego – kłamstwo wynikłe z fantazjowania. „Mamo, widziałem psa tak wielkiego jak krowa” jest na tym samym poziomie, co kłamstwo wę wędkarza o taakiej rybie, która mu się się urwała. W takich wypadkach kłamstwo uwypukla osobowość osobowość kłamią  kłamią cego. cego. Najoczywistszym sposobem reakcji jest włą  włą czenie czenie się się w tę grę grę. Tak wię więc, gdy Billy mówi mi, że jego tata ma rolls-royce’a, ja na to: „Wiem. Świetne auto. Umiesz go prowadzić prowadzić?” Wą  W ą tpię tpię, czy te romantyczne kłamstwa wystę występowałyby u dzieci, które od urodzenia byłyby wychowywane w samoregulacji. Nie są  są dzę dzę, że musiałyby one kompensować kompensować swoje poczucie niż niższoś szości wymyś wymyślają  lają c niestworzone brednie. 72

Nieś Nieślubne dziecko nie wie, że jest z nieprawego łoż łoża, ale czuje, że róż ró żni się się od innych dzieci. Oczywiś Oczywiście, nie dzieje się się tak, jeś jeśli dziecko zna prawdę prawdę i żyje wś wśród ludzi, którym jest oboję obojętne, czy ktoś ktoś urodził się się w zwią  zwią zku zku małż małżeńskim czy nie. Rodzice-ignoranci wyrzą  wyrzą dzają  dzają  dzieciom tak wielką  wielką krzywd krzywdęę swoimi kłamstwami i zakazami, ponieważ ponieważ odczuwanie jest waż ważniejsze niż niż wiedza. Szkodzą  Szkodzą raczej raczej sercu dziecka niż niż jego głowie. Ale tylko serca, serca, a nie głowy, wywołuj wywołuj ą nerwice. Rodzice muszą  muszą  powiedzieć powiedzieć adoptowanym dzieciom prawdę prawdę. Macocha, która pozwala na to, by dziecko z pierwszego małż małżeństwa wierzyło, że jest jej rodzonym synem, tylko szuka kłopotu i w wię większoś kszości przypadków go znajduje. Widywałem poważ poważne urazy w póź późniejszym wieku, gdy nastolatki odkrywały prawdę prawdę. A poza tym zawsze znajdzie się się jakiś jakiś pełen wrogoś wrogości osobnik, który ze złoś złośliw liwą  satysfakcją  powie młodemu człowiekowi prawdę prawdę. ą satysfakcj ą powie Uzbrój swoje dzieci przeciwko wszystkim złoś złośliwym plotkarzom decydują  decydują c się się na to, by nigdy nie okłamywać okłamywać żadnego dziecka – ani swojego ani czyjegokolwiek. Nie ma innego sposobu poza mówieniem dziecku absolutnej prawdy. Jeż Jeżeli tata kiedyś kiedyś siedział w wię więzieniu, synek powinien o tym wiedzieć wiedzieć. Jeż Jeżeli mama była bufetową  bufetową , córce trzeba o tym powiedzieć powiedzieć. Prawda staje się się niezrę niezręczna, gdy pada pytanie: „Mamo, a które z nas kochasz najbardziej?” Powszechną  Powszechną  i czę często nieprawdziwą  nieprawdziwą  odpowiedzią  odpowiedzią  jest słodkie: „Kocham was wszystkich tak samo, skarbie”. Jaka powinna być być odpowiedź odpowiedź, nie wiem. Być Być mo możże kłamstwo jest tu usprawiedliwione, ponieważ ponieważ druzgocą  druzgocą ce: ce: „Najbardziej kocham Tommiego”, miałoby katastrofalne skutki. Rodzic uczciwy w sprawach seksu nie bę będzie nieuczciwy w innych sprawach. W milionach domów roi się się od kłamstw – kłamstw o policjantach, którzy przychodzą  przychodzą ukara ukaraćć niegrzeczne dzieci; o tym, że palenie hamuje wzrost; albo że mamę mamę boli głowa, zamiast że ma miesią  miesią czkę czkę. Niedawno nauczycielka odeszła z Summerhill, żeby uczyć uczyć w przedszkolu w Londynie. Jej mali uczniowie zapytali, ską  ską d się się biorą  biorą dzieci. dzieci. Nastę Następnego ranka pół tuzina rozwś rozwścieczonych matek przyszło do szkoły i, wyzywają  wyzywają c ją  ją od od „sproś „sprośnych suk”, zażą  zażą dały dały jej zwolnienia. Dziecko wychowane w swobodnej atmosferze nie bę będzie kłamać kłamać, ponieważ ponieważ nie ma potrzeby. Nie bę będzie kłamało lę lękają  kają c się się kary. Ale bę będzie mówiło kłamstwa wynikłe z fantazjowania – opowiadają  opowiadają c niestworzone historie, które się się nigdy nie zdarzyły. Jeś Jeśli zaś zaś chodzi o kłamanie wynikają  wynikają ce ce z lę lęku, to widzę widzę nowe pokolenie, które nie bę będzie miało przykrych prawd do ukrycia. Bę Będzie szczere i uczciwe we wszystkim. Nie bę będzie potrzebowało słowa „kłamstwo” w swoim słowniku. Kłamstwo jest zawsze tchórzostwem, a tchórzostwo jest skutkiem niewiedzy.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ W wielu domach ego dziecka jest tłumione, ponieważ ponieważ rodzice traktują  traktują  je jak wieczne niemowlę niemowlęta. Znałem czternastoletnie dziewczyny, do których rodzice nie mieli na tyle zaufania, pozwolić im na rozpalenie ognia w kominku. Rodzice mają  mają c najlepsze intencje, wzbraniają  wzbraniają  żeby pozwolić dzieciom odpowiedzialnoś odpowiedzialności. – Musisz wziąć wziąć sweter, kochanie; na pewno bę będzie padać padać. – No i nie chodź chodź blisko torów. – Umyłeś Umyłeś buzię buzię? Pewnego razu, gdy przyjmowałem pewną  pewną dziewczynk dziewczynkęę do Summerhill, jej matka powiedziała mi, że ona bardzo się się brudzi, i że musiała mówić mówić jej dziesięć dziesięć razy dziennie, żeby się się umyła. Od nastę następnego dnia po przybyciu do szkoły to dziecko brało zimną  zimną  ką piel piel codziennie rano i co najmniej dwie ką  ką piele piele gorą  gorą ce ce w cią  cią gu gu tygodnia. Miało zawsze czystą  czystą  twarz i rę ręce. Brak czystoś czystości w domu – który mógł zresztą  zresztą  istnieć istnieć tylko w wyobraź wyobraźni matki – był spowodowany tym, że traktowano ją  ją jako jako małe dziecko. Dzieciom powinno się się pozwolić pozwolić ponosić ponosić niemal nieograniczoną  nieograniczoną odpowiedzialno odpowiedzialność ść za samych siebie. Przedszkolaki uczone systemem Montessori noszą  noszą wazy wazy pełne gorą  gorą cej cej zupy. Jeden z naszych najmłodszych uczniów, siedmiolatek, uż używa najrozmaitszych narzę narzędzi: dłuta, siekiery, piły, noż noży. Ja częś częściej ciej od niego ranię ranię sobie palce. 73

Nie należ należy mylić mylić obowią  obowią zku zku z odpowiedzialnoś odpowiedzialnością  cią . Poczucia obowią  obowią zku zku powinno się się nabywać nabywać póź później w życiu, jeż jeżeli już już w ogóle. Słowo obowią  obowią zek zek ma tak wiele ponurych skojarzeń skojarzeń. Mam na myś myśli kobiety, które rozminę rozminęły się się z życiem i miłoś miłością  cią , ponieważ ponieważ czuły się się zmuszone poczuciem obowią  obowią zku zku do pozostania ze swoimi starymi rodzicami i opiekowania się się nimi. Mam na myśśli małż my małżeństwa, które już już dawno przestały się się kochać kochać, ale dalej nieszczęś nieszczęśliwie liwie żyją  yją  ze sobą  sobą  z poczucia obowią  obowią zku. zku. Niejedno dziecko w internacie czy na obozie letnim czuje, że obowią  obowią zek zek pisania do domu jest przykry, zwłaszcza jeś jeśli trzeba to robić robić w niedzielne popołudnie. To nieprawda, że odpowiedzialność odpowiedzialność wiąż wiążee się się z wiekiem; to błą  błą d, d, który oddaje młode życie w ręce słabych starych ludzi, których nazywamy męż mężami ami stanu, a których moż można by trafniej nazwać nazwać mężami błędnego rozumowania wywodzi się się założ założenie, że każ każdy członek ężami zastoju. Z tego samego błę rodziny jest opiekunem i przewodnikiem tych młodszych od siebie. Rodzicom trudno zrozumieć zrozumieć, sześcioletni syn nie jest rozsą  rozsą dną  dną , logiczną  logiczną  istotą  istotą , która rozumie takie na przykład zdanie: że ich sześ „Jesteś „Jesteś starszy od Tommiego i w twoim wieku powinieneś powinieneś już już wiedzieć wiedzieć, że nie wolno mu wybiegać wybiegać na drogę drogę”. Dziecko nie powinno być być nakłaniane do przyjmowania na siebie odpowiedzialnoś odpowiedzialności, do której nie jest gotowe, ani też też obarczane podejmowaniem decyzji, do podejmowania których jest jeszcze za młode. Dewizą  Dewizą musi musi być być zdrowy rozsą  rozsą dek. dek. W Summerhill nie pytamy naszych pię pięciolatków, czy życzą  yczą  sobie krat przed kominkiem. Nie prosimy sześ sześciolatka, by zdecydował, czy moż może wyjść wyjść na dwór, gdy ma gorą  gorą czkę czkę. Nie pytamy też też skonanego dziecka, czy powinno iść iść do łóż łóżka, gdy jest przemę przemęczone. Nie prosi się się go wszak o pozwolenie na podanie zapisanych przez lekarza medykamentów, gdy jest chore. Lecz narzucanie autorytetu – koniecznego autorytetu – bynajmniej nie jest sprzeczne z poglą  poglą dem, dem, że dziecko powinno mieć mieć tyle odpowiedzialnoś odpowiedzialności, ile tylko jest w stanie zaakceptować zaakceptować w swoim wieku. Ustalają  Ustalają c granice odpowiedzialnoś odpowiedzialności, rodzic powinien zawsze przysłuchiwać przysłuchiwać się się swojemu wewnę wewnętrznemu głosowi. Musi najpierw zbadać zbadać samego siebie. Na przykład rodzice, którzy odmawiają  odmawiają  dzieciom prawa do wybierania własnych ubrań ubrań, kierują  kierują  się się zwykle myś myślą , że dziecko mogłoby wybrać wybrać takie ubranie, które nie odpowiadałoby ich pozycji społecznej. Rodzice, którzy cenzurują  cenzurują  lekturę lekturę dziecka, filmy, czy przyjaciół, próbują  próbują , ogólnie rzecz biorą  biorą c, c, narzucić narzucić dziecku siłą  siłą  swoje własne poglą  poglą dy. dy. Tacy rodzice jedynie racjonalizują  racjonalizują  własną  własną  postawę postawę mówią  mówią c, c, że wiedzą  wiedzą , co jest najlepsze, podczas gdy ich ukrytą  ukrytą  motywacją  motywacją  jest najprawdopodobniej chęć chęć sprawowania autorytarnej władzy. Ogólnie mówią  mówią c, c, rodzice powinni pozwalać pozwalać dziecku na jak najwię najwięcej odpowiedzialnoś odpowiedzialności, biorą  biorą c pod uwagę uwagę jego fizyczne bezpieczeń bezpieczeństwo. Tylko w ten sposób rozwiną  rozwiną  oni w dziecku pewność pewność siebie.

POSŁUSZE ŃSTWO A DYSCYPLINA Pojawia się się heretyckie pytanie: „Dlaczego dziecko powinno być być posłuszne?” Moja odpowiedź odpowiedź brzmi: „Dziecko musi słuchać słuchać, żeby zaspokoić zaspokoić pragnienie władzy u dorosłych. W przeciwnym bowiem razie dlaczego dziecko miałoby być być posłuszne?” „W porzą  porzą dku dku – mówisz – ale ono moż może zmoczyć zmoczyć sobie nogi, gdy nie posłucha polecenia, żeby włoż włożyło buty; moż może nawet spaść spaść ze skały, gdy nie posłucha krzyku ojca”. Tak, oczywiś oczywiście, dziecko powinno słuchać słuchać, gdy chodzi o sprawę sprawę życia czy śmierci. Lecz jak czę często dziecko jest karane za nieposłuszeń nieposłuszeństwo w sprawach życia czy śmierci? Rzadko, jeż jeżeli w ogóle. Zwykle się się je wtedy przytula wykrzykują  wykrzykują c: c: „Mój skarbie! Dzię Dzięki Bogu, że nic ci się się nie stało!” Dziecko jest zwykle karane za drobiazgi. Moż Można prowadzić prowadzić dom, w którym nie żą da da się się posłuszeń posłuszeństwa. Jeż Jeżeli mówię mówię do dziecka: „Weź „Weź książ książki ki i idź idź na lekcję lekcję angielskiego”, ono moż może odmówić odmówić, gdy nie jest zainteresowane angielskim. Jego nieposłuszeń nieposłuszeństwo wyraż wyraża po prostu jego własne pragnienia, które oczywiś oczywiście nikomu nie przeszkadzają  przeszkadzają  ani nikogo nie krzywdzą  krzywdzą . Natomiast jeż jeżeli mówię mówię: „Posadziłem coś coś w środkowej 74

częś części ci ogrodu: nie wolno tam biegać biegać!”, wszystkie dzieci akceptują  akceptują  to, co mówię mówię w sposób bardzo podobny do tego, jak akceptują  akceptują  polecenie Derricka: „Nikomu nie wolno brać brać mojej piłki, jeż jeżeli mnie przedtem nie spyta”. Bowiem posłuszeń posłuszeństwo powinno być być kwestią  kwestią  wzajemnych ustę ustępstw. Czasami zdarza się się w Summerhill nieposłuszeń nieposłuszeństwo w stosunku do reguł ustanowionych na Ogólnym Spotkaniu Szkoły. W takim wypadku dzieci mogą  mogą  same podjąć podjąć działania. Niemniej  jednak Summerhill Su mmerhill na ogół obywa się się bez autorytetu czy posłuszeń posłuszeństwa. Każ Każdy moż może robić robić, co mu się się podoba, dopóki nie narusza wolno ś ci mo żliwy do zrealizowania w każ każdej ci innych. A jest to cel moż społecznoś społeczności. W sytuacji samoregulacji w domu nie ma autorytetu. Oznacza to, że nie ma podniesionych głosów i gardłowania: „Ja tak mówię mówię! Ty musisz słuchać słuchać”. W rzeczywistoś rzeczywistości istnieje, oczywiś oczywiście, autorytet. Taki autorytet moż można by nazwać nazwać ochroną  ochroną , troską  troską , albo odpowiedzialnoś odpowiedzialnością  cią  dorosłego. Taki autorytet czasami wymaga posłuszeń posłuszeństwa, a czasami sam jest posłuszny. Tak wię więc mogę mogę powiedzieć powiedzieć do mojej córki: „Nie wnoś wnoś tego błota i wody do salonu”. Jest to takie samo życzenie,  jak to gdy ona mówi do mnie: „Wyjdź „Wyjdź z mojego pokoju, tato. Nie chcę chcę, żebyś ebyś teraz tu był”, a ja, rzecz jasna, spełniam je bez słowa. Pokrewne karze jest rodzicielskie żą danie, danie, żeby dziecko nie porywało się się na rzeczy, które są  są  ponad jego siły, żeby „nie jadło oczami”. I to dosłownie – bowiem czę często oczy dziecka są  są wi więększe niż niż jego żołą  ołą dek dek i domaga się się ono pełnego po brzegi talerza, którego nie jest w stanie opróż opróżnić nić. Zmuszanie dziecka, żeby zjadło wszystko, co ma na talerzu, jest niewłaś niewłaściwe. Dobre rodzicielstwo to umieję umiejętno tność się z dzieckiem, rozumienie motywów jego postę postępowania, ść identyfikowania się zdawanie sobie sprawy z jego ograniczeń ograniczeń bez żywienia ukrytej urazy. Pewna matka napisała, że chce, aby córka była jej posłuszna. Ja uczyłem jej córkę córkę posłuszeń posłuszeństwa wobec siebie samej. Matka twierdzi, że jest ona nieposłuszna, lecz ja twierdzę twierdzę, że ona jest zawsze posłuszna. Pięć Pięć minut temu przyszła do mojego pokoju podyskutować podyskutować o psach i ich tresurze. „Uciekaj – powiedziałem – jestem zaję zajęty pisaniem”. I wyszła bez słowa. Posłuszeń Posłuszeństwo powinno być być towarzyską  towarzyską uprzejmo uprzejmośścią  cią . Doroś Dorośli nie powinni mieć mieć żadnego prawa do posłuszeń posłuszeństwa ze strony dzieci. Musi ono pochodzić pochodzić od wewną  wewną trz trz – a nie być być narzucane z zewną  zewną trz. trz. Dyscyplina jest środkiem do celu. Dyscyplina w wojsku jest nakierowana na wyrobienie sprawnoś sprawności w walce. Wszelka tego typu dyscyplina podporzą  podporzą dkowuje dkowuje poszczególne jednostki sprawie. W zdyscyplinowanych krajach życie ludzkie jest tanie. Istnieje, jednakż jednakże, inna dyscyplina. W orkiestrze pierwszy skrzypek słucha dyrygenta, ponieważ ponieważ jemu równie mocno jak dyrygentowi zależ zależy na dobrym wykonaniu utworu. Stają  Stają cemu cemu na baczność baczność szeregowcowi z reguły nie zależ zależy na sprawnoś sprawności armii. Każ Każde wojsko rzą  rzą dzone dzone jest głównie za pomocą  pomocą  strachu, a żołnierz wie, że jeż jeżeli nie posłucha, zostanie ukarany. Dyscyplina w szkole moż może być by ć rodzajem dyscypliny takiej jak w orkiestrze, jeż jeżeli nauczyciele są  są dobrzy. dobrzy. Zbyt czę często jednak panuje tam dyscyplina typu wojskowego. To samo odnosi się się do domu. Szczęś Szczęśliwy liwy dom jest jak orkiestra i ma takiego samego ducha współpracy. Nieszczęś Nieszczęśliwy liwy dom podobny jest do koszar, w których rzą  rzą dzi dzi nienawiść nienawiść i dyscyplina. Dziwne jest to, że domy, w których panuje dyscyplina jak w orkiestrze, czę często tolerują  tolerują szkoł szkołęę o dyscyplinie typu wojskowego. Chłopcy nigdy nie bici w domu, tam są  są  bici przez nauczycieli. Przybysz ze starszej i mą  mą drzejszej drzejszej planety bez wą tpienia tpienia uważ uważałby rodziców z tego kraju za kretynów, gdyby dowiedział się się, że w niektórych szkołach podstawowych, takż także dzisiaj, małe dzieci są  są  karane za błę błędy w dodawaniu czy ortografii. Gdy ludzcy rodzice protestują  protestują  przeciwko szkolnej dyscyplinie opartej na biciu i oddają  oddają  sprawę sprawę do są du, du, wtedy w wię większoś kszości przypadków, prawo staje po stronie karzą  karzą cego cego nauczyciela. Rodzice mogliby obalić obalić karanie cielesne jutro – gdyby chcieli. Widocznie wię większość kszość nie chce. Ten system im odpowiada. Utrzymuje on w ryzach ich dziewczyny i chłopców. Nienawiść Nienawiść dziecka  jest sprytnie kierowana na karzą  karzą cego cego nauczyciela, a nie na rodziców, którzy wynajmują  wynajmują  go do wykonania brudnej roboty. Ten system odpowiada takim rodzicom, ponieważ ponieważ im samym nie pozwolono żyć i kochać kochać. Z nich takż także zrobiono niewolników grupowej dyscypliny, i ci biedacy nie potrafią  potrafią sobie sobie teraz wyobrazić wyobrazić wolnoś wolności. 75

Prawdą  Prawdą jest, jest, że w domu musi być być jakaś jakaś dyscyplina. Zazwyczaj jest to dyscyplina, która chroni indywidualne prawa każ każdego członka rodziny. Na przykład ja nie pozwalam mojej córce Zoe bawić bawić się się moj moją  maszyną  do pisania. Ale w szczęś szczęśliwej liwej rodzinie ten rodzaj dyscypliny ustala się się ą  maszyną  sam. Życie jest przyjemnoś przyjemnością  cią  wzajemnego dawania i brania. Rodzice i dzieci są  są  przyjaciółmi, współpracownikami. W nieszczęś nieszczęśliwym liwym domu dyscypliny uż używa się się jako oręż orężaa nienawiś nienawiści, a posłuszeń posłuszeństwo staje się się cnotą  cnotą . Dzieci są  są  rzeczami, które się się posiada, wię więc muszą  muszą  przynosić przynosić zaszczyt właś właścicielom. Okazuje się się, że rodzic, któremu najbardziej zależ zależy na tym, żeby Billy nauczył się się pisać pisać i czytać czytać, to czę często osoba, która uważ uważa, że nie powiodło się się jej w życiu dlatego, że nie zdobyła odpowiedniego wykształcenia. Rodzic, który nie akceptuje samego siebie, jest tym, który wierzy w surową  surową  dyscyplinę dyscyplinę. Jowialny lew salonowy z repertuarem sproś sprośnych historyjek surowo strofuje swego syna za mówienie o ekskrementach. Skłonna do kłamstwa matka daje klapsa swojemu dziecku, gdy ono kłamie. Widziałem, jak męż mężczyzna czyzna z fajką  fajką  w zębach spuszczał lanie swojemu synowi za palenie papierosów. Słyszałem, jak inny męż mężczyzna czyzna mówił, biją  biją c syna: „Już „Już ja cię cię nauczę nauczę kląć kląć,, ty gnojku”. Gdy zaprotestowałem, odpowiedział bez namysłu: „Gdy ja klnę klnę, to co innego. A on jest tylko dzieckiem”. Surowa dyscyplina w domu jest zawsze projekcją  projekcją  samonienawiś samonienawiści. Przez całe życie dorosły dążył się osią  osią gnąć gnąć i teraz próbuje znaleźć znaleźć ją  w swoich ążył do perfekcji, której nigdy nie udało mu się dzieciach. A wszystko przez to, że nie umie kochać kochać, ze boi się się przyjemnoś przyjemności jak samego diabła. To jest, oczywiś oczywiście, powód, dla którego człowiek wymyś wymyślił Diabła – faceta, który ma wszystko co najlepsze, kocha życie, radość radość i seks. Celem doskonałoś doskonałości jest pokonanie Szatana. Z tego wywodzi się się mistycyzm i irracjonalizm, religia i ascetyzm. Wywodzi się się z tego takż także umartwianie ciała pod postacią  postacią bicia, bicia, wstrzemięź wstrzemięźliwo liwośści seksualnej i impotencji. Uzasadnione wydaje się się stwierdzenie, że dom, w którym panuje surowa dyscyplina, ma na celu kastrację kastrację w jej najszerszym znaczeniu, kastrację kastrację samego życia. Żadne posłuszne dziecko nie możże nigdy stać mo stać się się wolną  wolną  kobietą  kobietą  czy męż mężczyzn czyzną  masturbację nie moż może w pełni ą . Nikt karany za masturbację przeż przeżywać ywać doznań doznań seksualnych. Powiedziałem wcześ wcześniej, że rodzic chce, aby jego dziecko stało się się tym, czym jemu czy jej nie udało się się zostać zostać. Jest w tym jeszcze coś coś wię więcej: pełen własnych zahamowań zahamowań rodzic jest  jednocześ  jednocześnie prześ przeświadczony, że jego dziecko nie powinno mieć mieć wię więcej z życia niż niż miał on sam. Nież Nieżywi rodzice nie pozwolą  pozwolą  swoim dzieciom żyć pełnią  pełnią  życia. Ponadto są  są  zwykle pełni nadmiernego lę lęku przed przyszłoś przyszłością  cią . Dyscyplina, są  są dzą  dzą , uratuje ich dzieci. Ten sam brak zaufania do swojego wewnę wewnętrznego „ja” powoduje, że żą dają  dają oni oni zewnę zewnętrznego Boga, który wymusi dobroć dobroć i prawdę prawdę. Dyscyplina jest wię więc gałę gałęzią  zią religii. religii. Zasadnicza róż różnica mię między Summerhill a typową  typową szkoł szkołą  polega na tym, że my w Summerhill ą polega mamy wiarę wiarę w osobowość osobowość dziecka. My wiemy, że Tom, jeś jeśli zechce być być lekarzem, bę będzie uczył się się z własnej woli, żeby zdać zdać egzaminy. Zdyscyplinowana szkoła jest pewna, że Tom nigdy nie bę będzie lekarzem, jeś jeśli się się go nie zbije, lub w ten czy inny sposób nie zmusi do nauki w okreś określonych godzinach. Przyznaję Przyznaję, że nieraz łatwiej jest wyeliminować wyeliminować dyscyplinę dyscyplinę ze szkoły niż niż z rodzinnego domu. W Summerhill, gdy jakiś jakiś siedmiolatek robi się się nieznoś nieznośny, cała społeczność społeczność wyraż wyraża swoje niezadowolenie. A ponieważ ponieważ akceptacja to coś coś, czego pragnie każ każdy, takie dziecko uczy się się dobrze zachowywać zachowywać. Nie potrzeba żadnej musztry. W domu natomiast, gdzie wchodzi w grę grę wiele czynników emocjonalnych i innych okolicznoś okoliczności, nie jest tak łatwo. Zagoniona matka, gotują  gotują c obiad, nie moż może potraktować potraktować swego dziecka społeczną  społeczną  dezaprobatą  dezaprobatą . Ani zmę zmęczony ojciec, gdy stwierdza, że jego nowa grzą  grzą dka dka kwiatów jest dokładnie stratowana. Chciałbym podkreś podkreślilićć rzecz nastę następuj pują  ą cą : w domu, w którym dziecko od pocz ątku stanowiło samo o sobie, nie powstaje zapotrzebowanie na dyscyplin ę. Parę Parę lat temu odwiedziłem w Maine mojego przyjaciela, Wilhelma Reicha. Jego syn, Peter, miał wtedy trzy lata. Tuż Tuż obok domu było głę głębokie jezioro. Reich i jego żona po prostu powiedzieli synowi, że nie powinien zbliż zbliżać się się do wody. Ponieważ Ponieważ nie doś doświadczył on pełnego nienawiś nienawiści 76

treningu, zatem miał zaufanie do swoich rodziców i nie zbliż zbliżał się się do jeziora. Jego rodzice wiedzieli, że nie muszą  muszą  się się martwić martwić. Natomiast rodzice, którzy utrzymują  utrzymują  dzieci w ryzach za pomocą  pomocą  strachu i autorytetu, mieszkaliby tam w stanie cią  cią głego głego zdenerwowania. Dzieci są  są  tak przyzwyczajone do tego, że się si ę je okłamuje, że gdy matka mówi, iż iż jezioro jest niebezpieczne, one  jej po prostu nie wierzą  wierzą . Mają  Mają buntownicze buntownicze pragnienie wejś wejścia do wody. Dyscyplinowane dziecko wyrazi swą  swą  nienawiść nienawiść do autorytetu denerwują  denerwują c rodziców. Rzeczywiś Rzeczywiście, wiele złych zachowań zachowań dzieci jest widocznym dowodem złego ich traktowania. Przecię Przeciętne dziecko akceptuje to, że rodzice wiedzą  wiedzą , co mówią  mówią  – jeż jeżeli w domu jest miłość miłość.. Gdy w domu panuje nienawiść nienawiść,, dziecko nie akceptuje niczego. Albo akceptuje rzeczy negatywnie: jest destrukcyjne, bezczelne i nieuczciwe. Dzieci są  są m mą dre. dre. Na miłość miłość odpowiedzą  odpowiedzą miło miłośścią  cią , a na nienawiść nienawiść zareagują  zareagują nienawi nienawiśścią  cią . Bez trudu reagują  reagują na na dyscyplinę dyscyplinę typu współpracy w druż drużynie. Twierdzę Twierdzę, że zło nie jest wcale bardziej typowe dla natury ludzkiej niż niż dla natury królika czy lwa. Uwiąż Uwiąż psa na łań łańcuchu, a dobry pies stanie się się złym psem. Stosuj dyscyplinę dyscyplinę w stosunku do dziecka, a dobre, społecznie nastawione dziecko stanie się się dzieckiem złym, nieszczerym i pełnym nienawiś nienawiści. To smutne, że wię większość kszość ludzi jest pewna, że zły chłopiec chce takim być być; wierzą  wierzą oni, oni, że z pomocą  pomocą Boga Boga albo solidnego kija, dziecko wykorzysta moc wyboru dobra. A jeż jeżeli tego nie zrobi, no to już już oni cholernie dobrze się się przyłożą  przyłożą , żeby cierpiało za swoją  swoją krn krną  brność.. ą brność W pewnym sensie duch tradycyjnej szkoły symbolizuje to wszystko, czym jest dyscyplina. Dawno temu dyrektor pewnej duż dużej szkoły dla chłopców, zapytany o to, jacy są  są  chłopcy w jego szkole, odpowiedział: „Tacy, którzy wychodzą  wychodzą st stą  Będą mi ą d bez idei i bez ideałów. Bę ą  mięęsem armatnim w każ każdej wojnie i nie zastanowią  zastanowią  się się przy tym ani przez chwilę chwilę, o co w niej chodzi i dlaczego walczą  walczą ”. ”. Nie uderzyłem dziecka przez prawie sześć sześćdziesi dziesią  ą t lat. A jednak, jako młody nauczyciel, lałem dzieci ile wlazło, nawet się się nad tym nie zastanawiają  zastanawiają c. c. Teraz nie biję biję dzieci, bo zdałem sobie sprawę sprawę z niebezpieczeń niebezpieczeństw bicia oraz jestem w pełni świadomy nienawiś nienawiści, która się się za nim kryje. W Summerhill traktujemy dzieci jak równych sobie. Krótko mówią  mówią c, c, szanujemy indywidualność indywidualność i osobowość osobowość dziecka tak jak szanowalibyś szanowalibyśmy indywidualność indywidualność i osobowość osobowość dorosłego, pamię pamiętają  tają c, c, że dziecko jest inne niż niż dorosły. Przecież Przecież my, doroś dorośli, nie żą damy, damy, żeby dorosły wujek Bill zjadł wszystko z talerza, gdy ten nie lubi marchewki, ani żeby tata umył rę ręce, zanim usią  usią dzie dzie do stołu. Ustawicznie karcą  karcą c dzieci powodujemy, że czują  czują  się się gorsze. Ranimy ich naturalną  naturalną  godność godność.. Wszystko to jest kwestią  kwestią  wzglę względnych wartoś wartości. Na litość litość boską  boską , jakież jakież doprawdy ma znaczenie to, że Tommy usią  usią dzie dzie do stołu z brudnymi rę rękami? dyscyplinę, jest jednym wielkim Życie dzieci, wobec których stosowano złego rodzaju dyscyplinę kłamstwem. Nie odważ odważają  ają  się się być być sobą  sobą . Stają  Stają  się się niewolnikami ustalonych powierzchownych zwyczajów i manier. Bez dyskusji akceptują  akceptują swoje swoje głupie niedzielne ubrania. Ponieważ Ponieważ zasadniczą  zasadniczą  przyczyną  przyczyną dyscypliny dyscypliny jest lę lęk przed krytyką  krytyką . Kara ze strony kolegów nie zawiera strachu. Ale gdy karze dorosły, lę lęk pojawia się się automatycznie. Bo dorosły jest duż duży, silny i wzbudzają  wzbudzają cy cy grozę grozę. A co najważ najważniejsze, jest symbolem matki czy ojca, których dziecko się się boi. Przez z górą  górą  czterdzieś czterdzieści lat przyglą  przyglą dam dam się się przybywają  przybywają cym cym do Summerhill złoś złośliwym, impertynenckim i pełnym nienawiś nienawiści dzieciom. W każ każdym z nich nastę następuje stopniowa zmiana. Z czasem te zepsute dzieci stają  stają si sięę radosne, społeczne, szczere i życzliwe. Przyszłość Przyszłość ludzkoś ludzkości zależ zależy od nowych rodziców. Jeż Jeżeli zniszczą  zniszczą  oni siłę siłę życiową  yciową  swoich dzieci przez arbitralny autorytet, to zbrodnie, wojny i nieszczęś nieszczęścia cia bę będą nadal Jeżeli pójdą  pójdą  ą  nadal trwały. Jeż dają cych cych posłuchu rodziców, utracą  utracą miło miłość Ponieważ człowiek nie śladami swoich żą dają  ść swoich dzieci. Ponieważ możże kochać mo kochać tego, czego się się boi. Przyczyną  Przyczyną  nerwicy jest rodzicielska dyscyplina – dokładne przeciwień przeciwieństwo rodzicielskiej miłośści. Nie moż miło można mieć mieć dobrej natury ludzkiej, gdy traktuje się się ją nienawi cią , karą  karą ii stłumieniem. ą  nienawiśścią  Jedyną  Jedyną drog drogą  jest droga miłoś miłości. ą jest Kochające ś rodowisko, rodowisko, bez rodzicielskiej dyscypliny, usunie wi ększo ść kłopotów dzieci ństwa. Chcę Chcę, żeby rodzice to sobie uś uświadomili. Jeż Jeżeli stworzą  stworzą  swoim dzieciom dom pełen miłoś miłości i akceptacji to złoś złośliwość liwość,, nienawiść nienawiść i destrukcyjność destrukcyjność nigdy się się nie pojawią  pojawią . 77

NAGRODY I KARY Niebezpieczeń Niebezpieczeństwo zwią  zwią zane zane z nagradzaniem dziecka nie jest tak silne, jak to zwią  zwią zane zane z karaniem, lecz podkopywanie morale dziecka przez dawanie nagród jest subtelniejsze. Nagrody są  są  niepotrzebne i negatywne. Proponowanie nagrody za zrobienie czegoś czegoś równa się się stwierdzeniu, że to coś coś, samo w sobie, nie jest warte zrobienia. wyłą cznie cznie dla nagrody pienięż pieniężnej. nej. Jedną  Jedną  z jego nagród jest Żaden artysta nie pracuje nigdy wyłą  radość radość tworzenia. Ponadto nagrody popierają  popierają  najgorszą  najgorszą  cechę cechę systemu rywalizacyjnego. Zdobyć Zdobyć przewagę przewagę nad drugim człowiekiem to niegodziwy cel. Dawanie nagród ma zły psychologiczny wpływ na dzieci, ponieważ ponieważ wywołuje zazdrość zazdrość.. Niechęć Niechęć danego chłopca do młodszego brata zaczyna się się czę często od uwagi matki: „Twój braciszek umie to zrobić zrobić lepiej od ciebie”. Dla dziecka uwaga matki jest nagrodą  nagrodą dan daną  młodszemu bratu za to, ą młodszemu że ten jest lepszy. Jeś Jeśli weź weźmiemy pod uwagę uwagę naturalne zainteresowanie dziecka rzeczami, zaczniemy zdawać zdawać sobie sprawę sprawę z niebezpieczeń niebezpieczeństw zarówno nagród jak i kar. Nagrody i kary przyczyniają  przyczyniają  się się do wywierania presji na dziecko w celu wzbudzenia jego zainteresowania. Ale prawdziwe zainteresowanie jest siłą  siłą  życiową  yciową  całej osobowoś osobowości, a jako takie jest całkowicie spontaniczne. Moż Można wymusić wymusić uwagę uwagę, ponieważ ponieważ uwaga jest aktem świadomoś wiadomości. Moż Można skupić skupić uwagę uwagę na tablicy i jednocześ jednocześnie interesować interesować się się piratami. Nie moż można jednak wymusić wymusić zainteresowania. Nikt nie jest w stanie zmusić zmusić mnie, żebym interesował się się, powiedzmy, zbieraniem znaczków ani ja sam siebie nie jestem w stanie do tego zmusić zmusić. Pomimo to, zarówno nagrody jak i kary próbują  próbują  wymusić wymusić zainteresowanie. Mam duż duży ogród. Grupa dziewczynek i chłopców byłaby bardzo pomocna w czasie plewienia. Moż Można by rozkazać rozkazać im, żeby mi pomogli w pracy. Ale te oś ośmio-, dziewię dziewięcio- i dziesię dziesięcioletnie dzieci nie mają  mają jeszcze jeszcze żadnego własnego zdania na temat koniecznoś konieczności plewienia. One się się tym po prostu nie interesują  interesują . Podszedłem kiedyś kiedyś do grupy małych chłopców. „Czy któryś któryś z was nie chce mi pomóc trochę trochę poplewić poplewić?”, spytałem. Odmówili wszyscy. Zapytałem, dlaczego. Odpowiedzieli: „To nudne!”, „Niech sobie rosną  rosną !”, !”, „Jestem bardzo zaję zajęty tą  tą krzy krzyżżówką  ówką ”, ”, „Nienawidzę „Nienawidzę pracować pracować w ogrodzie”. Dla mnie plewienie też też jest nudne. Ja też też lubi lubięę zająć zająć się się krzyż krzyżówką  ówką . A tak żeby być być całkiem w porzą  porzą dku dku w stosunku do tych dzieci, cóż cóż je obchodzi pielenie? To jest mój ogród. Ja odczuwam dumę dumę, widzą  widzą c kiełkują  kiełkują cy cy groszek.  Ja oszczę oszczędzam pienią  pienią dze dze na jarzynach. Krótko mówią  mówią c, c, ogród przynosi mi korzyść korzyść.. Nie mogę mogę wymusić wymusić zainteresowania u dzieci, gdy to zainteresowanie nie powstaje w nich samych. Miałbym jedyne wyjś wyjście: wynająć wynająć dzieci do pracy za tyle to a tyle za godzinę godzinę. Wtedy one i ja bylibyś bylibyśmy w podobnym położ położeniu: ja byłbym zainteresowany moim ogrodem, a one zarobieniem dodatkowych pienię pieniędzy. Zainteresowanie jest, w istocie, zawsze egoistyczne. Czternastoletnia Maud czę często pomaga mi w ogrodzie, chociaż chociaż twierdzi, że nienawidzi prac ogrodowych. Ale nie nienawidzi mnie. Plewi, bo chce być być ze mną  mną . To zaspokaja w danym momencie jej własny interes. Gdy Derrick, który takż także nie znosi plewienia, zgłasza chęć chęć pomocy, to wiem, że zamierza ponowić ponowić proś prośby o scyzoryk, którego mi zazdroś zazdrości. Jest to jego jedyny interes w tej sprawie. Nagroda powinna być być przede wszystkim subiektywna; dawać dawać zadowolenie z siebie i z wykonanej pracy. Przychodzą  Przychodzą  na myś myśl niewdzię niewdzięczne zaję zajęcia: kopanie wę węgla, dopasowywanie nakrę nakrętki nr 50 do sworznia nr 51, kopanie kanałów, dodawanie liczb. Na świecie jest mnóstwo prac, które same w sobie nie są  są  ani interesują  interesują ce ce ani przyjemne. Wydaje się się, że przystosowujemy nasze szkoły do tej życiowej posę posępnoś pności. Zmuszają  Zmuszają c uczniów, by skupili uwagę uwagę na przedmiotach, które ich nie interesują  interesują , w gruncie rzeczy warunkujemy ich do pracy, która nie bę będzie sprawiać sprawiać im przyjemnoś przyjemności. To, że Mary uczy się się czytać czytać czy pisać pisać, powinno wynikać wynikać z jej zainteresowania tymi zaję zajęciami – a nie z tego, że obiecano jej nowy rower za celują  celują ce ce stopnie, ani też też z tego, że mama się się ucieszy. 78

Pewna matka powiedziała swojemu synowi, że jeż jeżeli przestanie ssać ssać kciuk, to da mu radio. Jak moż można wywoływać wywoływać tak nieuczciwy konflikt u jakiegokolwiek dziecka! Ssanie kciuka jest aktem nieś nieświadomym, poza kontrolą  kontrolą woli. woli. Dziecko moż może dokonywać dokonywać odważ odważnych, świadomych wysiłków, pozbyć się się nawyku. Lecz podobnie jak kompulsywny onanista, raz za razem bę będzie ponosić ponosić żeby pozbyć klę klęski, gromadzą  gromadzą c tym samym rosną  rosną cy cy cięż ciężar ar winy i cierpienia. Rodzicielski lę lęk o przyszłość przyszłość jest niebezpieczny, gdy wyraż wyraża się się w propozycjach bliskich przekupstwu: „Jeż „Jeżeli nauczysz się się czytać czytać, kochanie, tatuś tatuś kupi ci skuter”. Ten sposób prowadzi do łatwej akceptacji naszej chciwej, nastawionej na zysk cywilizacji. Z przyjemnoś przyjemnością  cią  mogę mogę powiedzieć powiedzieć, że widziałem wię więcej niż niż jedno dziecko, które wolało analfabetyzm od błyszczą  błyszczą cego, cego, nowego roweru. Odmianą  Odmianą  takiej formy przekupstwa jest mówienie rzeczy, które mają  mają  sprowokować sprowokować emocje dziecka: „Mama bę będzie bardzo nieszczęś nieszczęśliwa, liwa, jeś jeśli zawsze bę będziesz najgorszy w klasie”. Obydwa te sposoby przekupstwa mijają  mijają si sięę z autentycznym dobrem dziecka. ywię równie silne uczucia, gdy chodzi o zmuszanie dzieci do tego, żeby wykonywały za nas Żywię pracę pracę. Je J eżeli chcemy, żeby dzieci pracowały za nas, powinniś powinniśmy im płacić płacić według ich moż możliwoś liwości. zbierać dla mnie cegieł tylko dlatego, że zdecydowałem się się przebudować przebudować Żadne dziecko nie chce zbierać zwalony mur. Natomiast gdy zaproponuję zaproponuję jakąś jakąś sumę sumę za pełną  pełną  taczkę taczkę, być być mo możże chłopcy pomogą  pomogą  mi chę chętnie, ponieważ ponieważ wchodzić wchodzić będzie w grę grę takż także ich korzyść korzyść.. Niemniej jednak nie podoba mi się się idea uzależ uzależniania kieszonkowego dziecka od wykonania przez nie jakiejś jakiejś pracy. Rodzice powinni dawać dawać nie oczekują  oczekują c niczego w zamian. Kara nigdy nie moż może być by ć wymierzona sprawiedliwie, bowiem żaden człowiek nie potrafi być być sprawiedliwy. Sprawiedliwość Sprawiedliwość zakłada całkowite zrozumienie. Sę Sędziowie nie są  są  bardziej moralni niż niż śmieciarze, ani też też nie są  są  bardziej wolni od uprzedzeń uprzedzeń. Sędziemu, który jest zdecydowanym konserwatystą  konserwatystą  i militarystą  militarystą , mo możże być być trudno być być sprawiedliwym w stosunku do antymilitarysty, aresztowanego za wznoszenie okrzyków „Precz z wojskiem!” nieświadomie, nauczyciel okrutny w stosunku do dziecka, które popełniło Świadomie czy nieś  jakieś  jakieś przewinienie seksualne, prawie na pewno ma głę głębokie poczucie winy zwią  zwią zane zane z seksem. Sędzia o nie uś uświadomionych skłonnoś skłonnościach homoseksualnych bę będzie najprawdopodobniej bardzo surowy wydają  wydają c wyrok na więź więźnia nia oskarż oskarżonego o praktyki homoseksualne. Nie moż możemy być być sprawiedliwi, ponieważ ponieważ nie znamy samych siebie i nie rozpoznajemy własnych stłumionych dąż dążeeń. Jest to tragicznie krzywdzą  krzywdzą ce ce w stosunku do dzieci. Dorosły wychowują  wychowują c dzieci, nigdy nie wyzbywa się się swoich kompleksów. Jeż Jeżeli my sami jesteś jesteśmy ograniczeni przez stłumione lę lęki, nie potrafimy uczynić uczynić naszych dzieci wolnymi. Obdarzamy je  jedynie naszymi własnymi kompleksami. Gdy próbujemy zrozumieć zrozumieć samych siebie, z trudem przychodzi nam karanie dziecka, na którym wyładowujemy swój gniew na coś coś zupełnie innego. Dawno temu, w zamierzchłych czasach, grzmociłem chłopców ile wlazło, bo się się martwiłem – inspektor przyjeż przyjeżdżał, albo pokłóciłem się się z przyjacielem. Ale też też jakikolwiek inny pretekst byłby dobry zamiast samozrozumienia, zamiast uś uświadomienia sobie, na co naprawdę naprawdę jestem zły. Dzisiaj wiem z doś doświadczenia, że karanie jest niepotrzebne. Nigdy nie karzę karzę dziecka; nigdy nie mam pokusy, żeby ukarać ukarać dziecko. Niedawno powiedziałem do pewnego chłopca, nowego ucznia, który zachowywał się bardzo aspołecznie: „Stosujesz te wszystkie głupie chwyty, żeby sprowokować sprowokować mnie do tego, żebym cię cię trzasną  trzasną ł,ł, bo całe twoje życie było jednym wielkim laniem. Ale tracisz czas. Nie ukarzę ukarzę cię cię, cokolwiek zrobisz”. Przestał się się tak zachowywać zachowywać. Nie potrzebował dłuż dłużej czuć czuć się się bardzo złym. Karanie jest zawsze aktem nienawi ś ci ci. W akcie karania nauczyciel czy rodzic nienawidzi dziecka – a dziecko zdaje sobie z tego sprawę sprawę. Pozorny wyrzut sumienia lub czuła miłość miłość,, jakie okazuje zbite dziecko rodzicowi, nie jest prawdziwą  prawdziwą miło miłośścią  cią . Tak naprawdę naprawdę zbite dziecko odczuwa nienawiść nienawiść,, którą  którą  musi ukrywać ukrywać, żeby nie czuć czuć się się winnym. Bowiem lanie wpę wpędziło dziecko w fantazjowanie: Chciałbym,  żeby mojego ojca szlag trafił. Takie fantazjowanie natychmiast wywołuje poczucie winy – Chciałem,  żeby mój ojciec umarł! Jestem strasznym grzesznikiem. I wyrzuty sumienia pchają  pchają dziecko dziecko na kolana ojca w pozornej czułoś czułości. Ale pod spodem, nienawiść nienawiść  już  już tam jest – i zostanie. 79

Co gorsza, karanie tworzy zawsze błę błędne koło. Lanie jest wyładowaniem nienawiś nienawiści, a każ każde kolejne lanie na pewno wzbudza jej w dziecku coraz wię więcej. Po czym, w miarę miarę jak jego wzmoż wzmożone emocje wyraż wyrażają  ają si sięę w jeszcze gorszym zachowaniu, spuszcza mu się się nastę następne lanie. Ta druga tura bicia powoduje dalszy przyrost nienawiś nienawiści u dziecka. Rezultatem takiego postę postępowania jest źle wychowany, nadą  nadą sany, sany, destrukcyjny i pełen nienawiś nienawiści człowieczek, tak przyzwyczajony do kary, wywołać jakąś jakąś reakcję reakcję emocjonalną  emocjonalną ze ze strony rodziców. Bowiem nawet pełna że grzeszy po to, aby wywołać wrogoś wrogości reakcja emocjonalna jest dobra, gdy nie ma miłoś miłości. Tak wię więc dziecko jest bite – i okazuje skruchę skruchę. Ale nastę następnego ranka zaczyna znowu ten sam stary cykl. Na tyle, na ile zdołałem zaobserwować zaobserwować, wewną  wewną trzsterowne trzsterowne dziecko nie potrzebuje żadnego karania oraz nie przechodzi przez ten cykl nienawiś nienawiści. Nigdy nie jest karane i nie potrzebuje źle się się zachowywać zachowywać. Kłamstwo i niszczenie rzeczy nie są  są mu mu potrzebne. O jego ciele nie mówiono, że jest brudne czy grzeszne. Nie musiało buntować buntować się się przeciw autorytetowi czy też też bać bać się się rodziców. Niekiedy bę będzie miewało napady złego humoru, ale bę będą  one krótkotrwałe i nie prowadzą  prowadzą ce ce do nerwicy. Prawda, że trudno zdecydować zdecydować, co jest, a co nie jest karą  karą . Kiedyś Kiedyś chłopiec poż pożyczył moją  moją  najlepszą  najlepszą  piłę piłę. Znalazłem ją  ją  nastę następnego dnia, mokną  mokną cą  na deszczu. Powiedziałem mu, że tej piły  już  już mu nie poż pożyczę yczę. To nie była kara, bowiem kara zawsze odwołuje się się do moralnoś moralności. Zostawienie piły na deszczu było dla niej niedobre, ale sam czyn nie był niemoralny. Dla dziecka waż ważne jest, żeby nauczyło się się, iż iż nie moż można poż pożyczać yczać czyichś czyichś narzę narzędzi, a potem ich niszczyć niszczyć, że nie możżna niszczyć mo niszczyć czyjejś czyjejś własnoś własności ani osoby. Ponieważ Ponieważ pozwalanie mu na wszystko, pozwalanie, ochotę, kosztem innych , jest dla niego złe. Daje to w efekcie zepsute żeby robiło to, na co ma ochotę dziecko, a zepsute dziecko jest złym obywatelem. Jakiś Jakiś czas temu przyszedł do nas chłopiec, który w swojej starej szkole terroryzował wszystkich rzucają  rzucają c przedmiotami, a nawet grożą  grożą c morderstwem. Próbował podobnych zagrywek ze mną  mną . Szybko doszedłem do wniosku, że wykorzystywał swoją  swoją zło złość straszyć ludzi ść do tego, żeby straszyć i zwracać zwracać w ten sposób na siebie ich uwagę uwagę. Któregoś Któregoś dnia wszedłem do pokoju zabaw i zobaczyłem wszystkie dzieci zbite w gromadkę gromadkę w  jednym koń końcu pokoju. W drugim stał ten postrach z młotkiem w rę rękach. Groził, że uderzy każ każdego, kto się się do niego zbliż zbliży. – No, dość dość tego! – powiedziałem ostro. – Nie boimy się się ciebie. Upuś Upuścił młotek i rzucił się się na mnie. Gryzł mnie i kopał. – Za każ każdym razem, jak mnie uderzysz albo ugryziesz – powiedziałem spokojnie – ja ci oddam. Tak też też zrobiłem. Bardzo szybko zaprzestał walki i uciekł z pokoju. To nie była kara. To była konieczna nauczka: uczenie, że nie moż można bezkarnie ranić ranić innych dla własnej przyjemnoś przyjemności. W wię większoś kszości domów karze się się za nieposłuszeń nieposłuszeństwo. Takż Także w szkołach nieposłuszeń nieposłuszeństwo i bezczelność bezczelność uważ uważane są  są za za wielkie zbrodnie. Gdy byłem młodym nauczycielem i miałem zwyczaj bić bić dzieci, na co pozwalano wówczas wię większoś kszości nauczycieli w Wielkiej Brytanii, byłem zawsze najbardziej wś wściekły na chłopca, który nie był mi posłuszny. Moja mała godność godność była raniona. Byłem przecież przecież boż bożkiem w klasie, tak jak tata był boż bożkiem w domu. Karać Karać za nieposłuszeń nieposłuszeństwo to identyfikować identyfikować się się z wszechmocnym Bogiem: Nie będziesz miał innych Bogów przede mn ą. Już Już póź później, gdy uczyłem w Niemczech i Austrii, było mi zawsze wstyd, gdy nauczyciele pytali mnie, czy w Anglii stosuje się się kary cielesne. W Niemczech nauczyciel, który bije dziecko,  jest są  są dzony dzony za pobicie i zwykle skazywany. Chłosta i bicie pasem w brytyjskich szkołach przynosi nam ogromny wstyd. Lekarz z duż dużego miasta powiedział mi kiedyś kiedyś: „W jednej z naszych szkół dyrektorem jest pewien brutal, który dotkliwie bije dzieci. Czę Często przyprowadzają  przyprowadzają do do mnie te, które doprowadził do nerwicy, ale ja nie mogę mogę nic zrobić zrobić. Opinia publiczna i prawo są  są po po jego stronie”. Nie tak dawno temu gazety drukowały artykuły o sprawie, w której sę sędzia powiedział dwóm zbłą  zbłą kanym kanym braciom, że gdyby dostali porzą  porzą dne dne lanie parę parę razy w życiu, nigdy nie stanę stanęliby przed 80

są dem. dem. W miarę miarę badania dowodów okazało się się, że ci dwaj chłopcy byli bici przez ojca niemal co wieczór. Salomon wyrzą  wyrzą dził dził wię więcej szkody swoją  swoją teori teorią  kija niż niż poż pożytku swoimi przysłowiami. Żaden ą kija człowiek z choć choć odrobiną  odrobiną  zdolnoś zdolności do introspekcji nie potrafiłby zbić zbić dziecka, czy nawet nie potrafiłby chcieć chcieć tego zrobić zrobić. Powtórzę Powtórzę: uderzenie dziecka wywołuje u niego lę lęk tylko wtedy, gdy wi ąże się to z ideą Jeżeli urwis z ulicy zrzuci mi kapelusz grudą  grudą gliny, gliny, a ja złapię złapię go i dam mu moralną , z pojęciem zła. Jeż w ucho, bę będzie on uważ uważał moją  moją  reakcję reakcję za naturalną  naturalną . Żadna krzywda nie zostanie wyrzą  wyrzą dzona dzona duszy chłopca. Natomiast gdybym poszedł do dyrektora jego szkoły i żą dał dał ukarania winowajcy, lęk wywołany przez karę karę byłby dla niego zły. Całe zdarzenie stałoby się się natychmiast kwestią  kwestią  moralnoś moralności i kary. Dziecko czułoby, że popełniło przestę przestępstwo. Łatwo moż można sobie wyobrazić wyobrazić nastę następuj pują  scenę: Ja stoję stoję tam, trzymam mój ubłocony ą cą  scenę kapelusz. Dyrektor siedzi utkwiwszy morderczy wzrok w chłopca. Ten stoi ze spuszczoną  spuszczoną  głową  głową . Godność Godność oskarż oskarżycieli przejmuje go grozą  grozą . Gonią  Gonią c za nim po ulicy byłem mu równy. Nie miałem godności po tym, jak strą  strą cił cił mi kapelusz. Byłem po prostu innym facetem. Chłopiec odebrał żadnej godnoś konieczną  konieczną w w życiu lekcję lekcję – nauczkę nauczkę, że jeś jeśli uderzysz faceta, to on się się wkurzy i ci odda. Karanie nie ma nic wspólnego z porywczoś porywczością  cią . Karanie jest zimne i sprawiedliwe. Karanie  jest wysoce wysoc e moralne. Karzą  Karzą cy cy oś oświadcza, że jest to wyłą  wyłą cznie cznie dla dobra winowajcy. (W przypadku kary śmierci, dla dobra społeczeń społeczeństwa.) Karanie jest aktem, w którym człowiek identyfikuje się się z Bogiem i wydaje osą  osą d moralny. Wielu rodziców wyznaje zasadę zasadę, że skoro Bóg nagradza i karze, oni takż także powinni nagradzać nagradzać i karać karać swoje dzieci. Tacy rodzice bardzo starają  starają si sięę być być sprawiedliwi, a czę często przekonują  przekonują samych samych siebie, że karzą  karzą  dziecko dla jego dobra. To boli mnie bardziej ni ż ciebie – jest moż może nie tyle kłamstwem, co poboż pobożnym samooszustwem. Należ Należy pamię pamiętać tać, że religia i moralność moralność robią  robią zz kary instytucję instytucję ponieką  ponieką d atrakcyjną  atrakcyjną . Bowiem kara ratuje sumienie. „Zapłaciłem za to!” – mówi grzesznik. Na wykładach, w czasie przeznaczonym na zadawanie pytań pytań, czę często wstaje jakiś jakiś człowiek pamię pamiętają  tają cy cy dawne czasy i mówi: „Mój ojciec nieraz przyłoż przyłożył mi pantoflem, i nie mam mu tego za złe, proszę proszę pana! Nie byłbym tym, czym jestem dzisiaj, gdyby mnie nie bito!”. Nigdy nie mam dość dość miałości, żeby spytać spytać: „A przy okazji, czym właś właściwie jesteś jesteś dzisiaj?” śmiałoś Mówienie, że kara nie zawsze powoduje szkody psychiczne, jest unikaniem problemu, ponieważ ponieważ nie wiadomo, jakie reakcje wywoła dana kara u jednostki w póź późniejszych latach jej życia. Niejeden ekshibicjonista, aresztowany za nieprzyzwoite obnaż obnażanie się się, jest ofiarą  ofiarą  wczesnego karania za dziecię dziecięce nawyki seksualne. Gdyby kary były kiedykolwiek skuteczne, być być mo możże byłoby to jakimś jakimś argumentem na ich rzecz. Prawdą  Prawdą  jest, że kara moż może hamować hamować strach, co potwierdzi każ każdy żołnierz. Jeż Jeżeli rodzic zadowala się się dzieckiem, którego duch został zupełnie złamany lę lękiem, to dla takiego rodzica karanie jest skuteczne. Nikt nie jest w stanie powiedzieć powiedzieć, jaka część część karanych dzieci żyje ze złamanym duchem, wykastrowana na całe życie, ani jaka część część buntuje się się i staje się się jeszcze bardziej aspołeczna. Przez pięć pięćdziesi dziesią  ą t lat mojej pracy w szkole ani razu nie słyszałem, żeby rodzic powiedział: „Biłem moje dziecko i teraz jest ono dobre”. Wrę Wręcz przeciwnie, setki razy wysłuchiwałem ponurej historii: „Biłem go, tłumaczyłem, pomagałem mu na wszelkie sposoby, a on stawał się się coraz gorszy”. cie staje się Karane dziecko rzeczywi ś cie się coraz gorsze. Co wię więcej, wyrasta potem na karzą  karzą cego cego ojca czy karzą  karzą cą matk nienawiści latami toczy się się dalej. ą matkęę, a koło nienawiś Czę Często zadawałem sobie pytanie: „Jak to się się dzieje, że ską  ską diną  diną d dobrzy rodzice tolerują  tolerują  okrutne szkoły dla swoich dzieci?” Tacy rodzice wydają  wydają  się się przede wszystkim zainteresowani dobrym wykształceniem dla swoich dzieci. Nie zauważ zauważają  ają  jednak tego, że karzą  karzą cy cy nauczyciel wymusi zainteresowanie, lecz bę będzie to zainteresowanie wymuszone ewentualną  ewentualną  karą  karą , a nie sumami na tablicy. Prawdę Prawdę powiedziawszy, wię większość kszość najlepszych uczniów w szkołach i college’ach tonie póź później w miernoś mierności. Ich chęć chęć dokonania czegoś czegoś zrodziła się się, w przeważ przeważają  ają cej cej 81

częś części, ci, z rodzicielskiego dopingowania, a ich faktyczne zainteresowanie danym przedmiotem było niewielkie. Lęk przed nauczycielem i lę lęk przed karą  karą , jaką  jaką  on wymierza, musi wpłynąć wpłynąć na wzajemny stosunek mię między rodzicem a dzieckiem. Albowiem symbolicznie każ każdy dorosły jest dla dziecka ojcem czy matką  matką . I za każ każdym razem, gdy karze je nauczyciel, dziecko nabywa lę lęku i nienawiś nienawiści do dorosłego ukrytego za tym symbolem – nienawiś nienawiści do własnego ojca czy matki. Jest to wstrzą  wstrzą sają  sają ca ca myśśl. Chociaż my Chociaż dzieci nie są  są  świadome tego uczucia, słyszałem jak trzynastoletni chłopiec mówił: „Mój ostatni dyrektor czę często mnie chłostał i zupełnie nie rozumiem, dlaczego matka i ojciec trzymali mnie w tej szkole. Wiedzieli, że to okrutny brutal, ale nic z tym nie robili”. Karanie przybierają  przybierają ce ce formę formę przemawiania do sumienia jest nawet bardziej niebezpieczne niż niż chłosta. Jakież Jakież te kazania potrafią  potrafią by byćć straszne! „Ale czy nie wiedziałeś , że robisz źle?” Przytakuje szlochają  szlochają c. c. „Powiedz, że przepraszasz za to”. Kara w formie kazania nie ma sobie równych, gdy chodzi o wyszkolenie oszustów i hipokrytów. Jeszcze gorsze jest modlenie się się za zbłą  zbłą kaną  kaną dusz duszęę dziecka w jego obecnoś obecności. To jest niewybaczalne, ponieważ ponieważ taki czyn na pewno wywołuje u dziecka głę głębokie poczucie winy. Innym rodzajem kary – nie cielesnej, ale równie szkodliwej dla rozwoju dziecka – jest zrzę zrzędzenie. Ileż Ileż to razy słyszałem matkę matkę gderają  gderają cą swojej dziesięcioletniej córce przez cały dzień dzień: ą  swojej dziesię  ź na słońce, kochanie... Najdro ższa, prosz ę , trzymaj się z daleka od balustrady... Nie,  Nie wychod  słoneczko, nie mo żesz wejść dzisiaj do basenu; zazi ębisz się ś miertelnie! miertelnie! Zrzę Zrzędzenie z pewnoś pewnością  cią  nie jest dowodem miłoś miłości: jest ono dowodem lę lęku matki, który kryje podś podświadomą  wiadomą nienawi nienawiść ść.. Chciałbym, żeby wszyscy zwolennicy karania mieli okazję okazję zobaczyć zobaczyć i przeż przeżyć świetny francuski film opowiadają  opowiadają cy cy historię historię życia pewnego kanciarza. Gdy był on chłopcem, ukarano go za jakieś jakieś przewinienie w ten sposób, że nie pozwolono mu uczestniczyć uczestniczyć w niedzielnej kolacji, na którą  którą  podano trują  trują ce ce grzyby. Póź Później, gdy przyglą  przyglą dał dał się się, jak wynoszono trumny całej rodziny, zdecydował, że nie opłaca się się być być dobrym. Niemoralna opowieść opowieść z morałem, którego nie potrafi dostrzec niejeden karzą  karzą cy cy rodzic.

WYPRÓŻNIENIA I TRENING CZYSTOŚCI Przypuszczam, że czę często wywieramy osobliwe wraż wrażenie na goś gościach Summerhill, bo rozmawiamy o ubikacjach. Uważ Uważam, że jest to absolutnie konieczne. Stwierdzam, że ka żde dziecko interesuje się się kałem. Tak wiele napisano o zainteresowaniu dziecka własnym kałem i moczem, że spodziewałem się się wiele nauczyć nauczyć obserwują  obserwują c moją  moją  córkę córkę w niemowlę niemowlęctwie. Jednak ona nie przejawiała w ogóle wstrętu. Nie wykazywała chę chęci bawienia się się wydalinami swojego żadnego zainteresowania ani wstrę ciała. Ale gdy miała trzy lata, jej koleż koleżanka – o rok starsza dziewczynka, którą  którą poddano poddano treningowi czystoś czystości – wprowadziła ją  ją  w poką  poką tną  tną  zabawę zabawę ekskrementami, odznaczają  odznaczają cą  się się intensywnym szeptaniem, wstydem i zmieszanym chichotem. Była to mę męczą  czą cą zabawa, którą nie nie mogliś mogliśmy nic ą  zabawa, na którą  poradzić poradzić wiedzą  wiedzą c, c, że wtrą  wtrą canie canie się się równałoby się się ryzyku zahamowania. Na szczęś szczęście cie Zoe wkrótce zmę zmęczyła się się jednostronną  jednostronną aktywno aktywnośścią  cią tamtej tamtej dziewczynki i zabawa kałem dobiegła koń końca. Doroś Dorośli rzadko zdają  zdają  sobie sprawę sprawę z tego, że w kale i smrodach nie ma dla dziecka nic szokują  szokują cego. cego. To zaszokowanie dorosłych powoduje, że dziecko zaczynają  zaczynają  gnę gnębić bić wyrzuty sumienia. Przypominam sobie pewną  pewną  dziewczynkę dziewczynkę, która przybyła do Summerhill, gdy miała  jedenaś  jedenaście lat. Jej jedynym zainteresowaniem był klozet. Podglą  Podglą danie danie przez dziurkę dziurkę od klucza sprawiało jej najwię największą  kszą  przyjemność przyjemność.. Natychmiast zamieniłem jej lekcje geografii na toalety, co bardzo ją  ją uszcz uszczęś liwiło. Po dziesię dziesięciu dniach powiedziałem coś coś na temat klozetu. ęśliwiło. „Nie chcę chcę o tym słyszeć słyszeć – powiedziała znudzona. – Mam po dziurki w nosie gadania o klopach”. Inny uczeń uczeń, tym razem chłopiec, nie potrafił zainteresować zainteresować się się żadną  adną  lekcją  lekcją , ponieważ ponieważ tak bardzo zajmowały go ekskrementy i im podobne rzeczy. Wiedziałem, że dopiero jak wyczerpie się się  jego zainteresowanie tymi t ymi sprawami, bę będzie w stanie zająć zająć się się matematyką  matematyką . Tak też też się się stało. 82

Praca nauczyciela jest prosta: odkryj, czym interesuje się się dziecko i pomóż pomóż mu przejść przejść przez okres zainteresowania danymi sprawami. Zawsze tak jest. Stłumienie i milczenie po prostu sprowadzają  sprowadzają takie takie zainteresowania do podziemia. „Ale czy twoja metoda nie spowoduje, że dzieci staną  staną si sięę sproś sprośne?” – pyta Pani Moralność Moralność.. „Nie, to twoja metoda trwale koncentruje zainteresowanie na tym, co nazywasz sproś sprośnoś nością  cią . Tylko wtedy, gdy miało się się mo możżność ność nieskrę nieskrępowanego zaspokojenia zainteresowań zainteresowań, jest się się wolnym do zaję zajęcia się się czymś czymś innym”. „Czy ty rzeczywiś rzeczywiście zachę zachęcasz dzieci do mówienia o toaletach?” „Tak, gdy stwierdzam, że to je interesuje. Tylko w bardziej neurotycznych przypadkach mówienie o tym trwa dłuż dłużej niż niż tydzień tydzień”. Mieliś Mieliśmy kilka lat temu taki neurotyczny przypadek. Przysłano do nas chłopczyka, ponieważ ponieważ przez cały dzień dzień brudził spodnie. Matka tłukła go za to i, zdesperowana, zmusiła go w koń końcu do zjedzenia kału. Moż Możecie sobie wyobrazić wyobrazić, z jakim problemem musieliś musieliśmy sobie poradzić poradzić. Okazało się się, że ten chłopiec miał młodszego brata, a kłopoty zaczę zaczęły się się wraz z jego narodzinami. Przyczyna była wię więc wystarczają  wystarczają co co oczywista. Chłopiec rozumował w nastę następuj pują  cy sposób: On zabrał mi ą cy miłość mamy. Je żeli będ ę taki jak on i te ż będ ę brudził spodnie, tak jak on brudzi pieluchy, to mama  znowu będzie mnie kocha ć. Dawałem mu Prywatne Lekcje, które miały odsłonić odsłonić mu jego prawdziwe motywy, lecz wyleczenia rzadko bywają  bywają nagłe nagłe i dramatyczne. Dłuż Dłużej niż niż rok chłopiec zanieczyszczał się się trzy razy dziennie. Nikt nie powiedział mu złego słowa. Pani Corkhill, nasza pielę pielęgniarka, wykonywała tę tę uciąż uciążliw liwą  pracęę zwią  zwią zaną  zaną zz czystoś czystością  cią chłopca chłopca bez słowa wyrzutu. Niemniej jednak zaprotestowała, ą prac gdy zaczą  zaczą łem łem nagradzać nagradzać go za każ każdym razem, gdy naprawdę naprawdę porzą  porzą dnie dnie się się zabrudził. Ta nagroda oznaczała, że akceptowałem jego zachowanie. Przez cały ten czas chłopiec był pełnym nienawiś nienawiści diabłem. Nic dziwnego! Miał problemy i konflikty. Jednak po wyleczeniu stał się się zupełnie czysty i był u nas trzy lata. Stał się się w koń końcu bardzo sympatycznym chłopcem. Jego matka zabrała go z Summerhill twierdzą  twierdzą c, c, że chce go oddać oddać do takiej szkoły, w której się się czegoś czegoś nauczy. Gdy przyjechał nas odwiedzić odwiedzić po roku pobytu w nowej szkole, był już już innym chłopcem – nieszczerym, zastraszonym, nieszczęś nieszczęśliwym. liwym. Powiedział, że nigdy nie wybaczy matce tego, że zabrała go z Summerhill i z pewnoś pewnością  cią tak tak bę będzie. Ciekawe, że był to jedyny przypadek brudzenia spodni, jaki trafił nam się się przez tyle lat. Moż Możliwe, że w niejednej takiej sytuacji wyraż wyraża się się nienawiść nienawiść do matki za to, że odmawia miłoś miłości. Moż Można nauczyć nauczyć dziecko czystoś czystości nie powodują  powodują c przy tym u niego utrwalenia i stłumienia zainteresowań zainteresowań czynnoś czynnościami fizjologicznymi. Wydaje się się, że kociak czy cielę cielę nie mają  mają kompleksów kompleksów na tle ekskrementów. Kompleksy u dziecka biorą  biorą  się się ze sposobu, w jaki się się je uczy. Jeż Jeżeli matka mówi niegrzeczny czy brudny czy nawet no-no, wprowadza element dobra i zła. Cała ta sprawa  fizyczną. staje się się problemem moralnym – podczas gdy powinna pozostać pozostać wyłą  wyłą cznie cznie sprawą  sprawą  fizyczn Tak wię więc złym sposobem postę postępowania z koprofilnym dzieckiem jest mówienie mu, że jest brudne. Właś Właściwym sposobem jest pozwolić pozwolić mu przejść przejść przez okres zainteresowania ekskrementami dostarczają  dostarczają c mu błota i gliny. W ten sposób jego zainteresowanie zostanie wysublimowane bez tłumienia. Dziecko zaspokoi swoje zainteresowanie, które w koń końcu zaniknie. Kiedyś Kiedyś, w artykule prasowym, wspomniałem o prawie dziecka do robienia placków z błota. Znany pedagog systemu Montessori odpowiedział listem, w którym stwierdził, iż iż jego doś doświadczenie wskazuje, że dziecko nie chciało robić robić placków z błota, gdy dało mu si ę coś  lepszego do roboty (podkreś (podkreślenie moje). Lecz nie ma nic lepszego, gdy czyjeś czyjeś zainteresowanie wiąż wiążee się się z błotem. Tym niemniej trudnemu dziecku trzeba powiedzieć powiedzieć co robi, bowiem moż można latami robić robić placki z błota nie zaspokajają  zaspokajają c pierwotnego zainteresowania ekskrementami. Przypominam sobie oś ośmioletniego Jacka, który fantazjował na temat kału. Zachę Zachęciłem go do robienia placków z błota. Ale przez cały czas mówiłem mu, co go naprawdę naprawdę interesuje. W ten sposób proces leczenia uległ przyś przyśpieszeniu. Nie mówiłem wprost: „Robisz to, bo jest to substytutem tamtego”. Ja jedynie przypominałem mu o podobień podobieństwach mię między tymi dwoma rzeczami. Dało to pożą  pożą dany dany efekt. Młodszemu, powiedzmy pię pięcioletniemu, dziecku nie trzeba by 83

mówić mówić, ponieważ ponieważ ono łatwo przeszłoby przez okres tego typu fantazjowania po prostu robią  ąc  placki z błota. Dla dziecka ekskrementy są  są  bardzo waż ważnym przedmiotem badania. Jakiekolwiek tłumienie tego zainteresowania jest niebezpieczne i głupie. Z drugiej natomiast strony, nie powinno się się przykładać przykładać nadmiernej wagi do ekskrementów, o ile dziecko nie jest dumne ze swojego wypróż wypróżnienia – w takim bowiem wypadku podziw jest jak najbardziej na miejscu. Jeż Jeżeli dziecko zabrudzi się się przypadkowo, należ należy to potraktować potraktować jak coś coś zwyczajnego. Wypróż Wypróżnienie jest aktem twórczym nie tylko dla dziecka, ale takż także dla wielu dorosłych. Doroś Dorośli czę często są  są  dumni i zadowoleni, gdy mają  mają  duż duże wypróż wypróżnienie. Symbolicznie jest to coś coś o duż dużej wartoś wartości. Włamywacz, który wypróż wypróżnia się się na dywan po opróż opróżnieniu sejfu, nie ma zamiaru skrzywdzić skrzywdzić i obrazić obrazić. Symbolicznie daje on wyraz swoim wyrzutom sumienia zostawiają  zostawiają c coś coś cennego w zamian za to, co ukradł. Zwierzę Zwierzęta są  nieś nieświadome naturalnych funkcji fizjologicznych. Psy i koty automatycznie zakopują  zakopują swoje swoje odchody, co jest czynnoś czynnością  cią instynktown instynktowną  ą , która dawno temu była prawdopodobnie niezbę niezbędna, aby utrzymać utrzymać poż pożywienie w czystoś czystości. Niewykluczone, że stosunek człowieka do własnych odchodów ma coś coś wspólnego z jego nienaturalną  nienaturalną  dietą  dietą . Odchody koni, owiec czy królików są  są  czyste i wcale nie obrzydliwe. Z drugiej strony odchody człowieka są  są  wstrę wstrętne, ponieważ ponieważ jego poż pożywienie jest tak okropną  okropną mieszanin mieszaniną  sztucznych produktów. ą sztucznych Czasami myś myślę, że gdyby odchodów człowieka moż można było dotykać dotykać z taką  taką  łatwoś łatwością  cią  jak  jak odchodów zwierzą  zwierzą t,t, dzieci miałyby wię większą  kszą  szansę szansę na to, by rosnąć rosnąć u atmosferze emocjonalnej wolnoś wolności. Obrzydzenie, z jakim doroś dorośli odnoszą  odnoszą si sięę do ludzkich wydzielin, bez wą  wą tpienia tpienia odgrywa dużą  dużą  rolę rolę w rozwoju negatywnej, tworzą  tworzą cej cej nienawiść nienawiść częś części ci dziecię dziecięcej psychiki. Ponieważ Ponieważ natura umieś umieściła organy wydalnicze i płciowe tak blisko siebie, dziecko dochodzi do wniosku,ż wniosku, że obydwa są paskudne. też rodzicielska niechęć niechęć do ekskrementów spowoduje najpewniej, że dziecko ą  paskudne. Dlatego też będzie traktować traktować seks w taki sam sposób. I tak dezaprobata seksu i ekskrementów wywołują  wywołują jedno jedno stłumienie. Matka moż może nie czuć czuć odrazy, gdy pierze pieluszki niemowlę niemowlęcia. Natomiast trzy lata póź później możże okazać mo okazać znaczne rozdraż rozdrażnienie, gdy musi sprzą  sprzą tać tać mały placek z dywanu. Każ Każda matka powinna bardzo ostroż ostrożnie postę postępować pować w sytuacjach zwią  zwią zanych zanych z odchodami, pamię pamiętają  tają c, c, że gniew okazany dziecku nie ginie. Przenika on i zostaje, wpisują  wpisują c się się trwale w charakter dziecka.

JEDZENIE Totalitaryzm zaczą  zaczą ł się się i nadal się się zaczyna w pokoju dziecinnym. Despotyzm pierwszy wkracza w życie dziecka. Ta najwcześ najwcześniejsza ingerencja dotyczy zawsze jedzenia. Zaczyna się się od zmuszania noworodka do tego, żeby poś pościł i jadł zgodnie z rozkładem posiłków. Powierzchownie wyjaś wyjaśnia się się, że karmienie według rozkładu mniej zakłóca codzienną  codzienną rutyn rutynęę i wygodę wygodę dorosłych. Ale głę głębokim, prawdziwym motywem jest nienawiść nienawiść w stosunku do nowo narodzonego życia i jego naturalnych potrzeb. Jest to widoczne w oboję obojętno tnośści i łatwoś łatwości, z jaką  jaką  czasami niektóre rodziny słuchają  słuchają krzyków krzyków głodnego dziecka. Samoregulacja powinna zacząć zacząć się się od urodzenia, już już od pierwszego karmienia. Każ Każde dziecko ma naturalne prawo do tego, żeby być być karmione wtedy, gdy ono tego chce. Matce łatwo jest pozwolić pozwolić dziecku na swobodę swobodę w tym zakresie, jeż jeżeli ma ona dziecko w domu. Ale w wię większoś kszości oddziałów położ położniczych w szpitalach zabiera się się dziecko matce po porodzie i umieszcza je w oddziale dla noworodków. Nie wolno jej opiekować opiekować się się nim ani karmić karmić przez pierwsze dwadzieś dwadzieścia cztery godziny. Któż Któż mo możże powiedzieć powiedzieć, jaką  jaką trwał trwałą  krzywdęę wyrzą  wyrzą dza dza się się temu dziecku? ą krzywd Obecnie w niektórych szpitalach stosuje się się rooming-in, co polega na tym, że noworodek przebywa z matką  matką  w jednym pokoju i pod jej osobistą  osobistą  opieką  opieką  przez cały czas pobytu w szpitalu. Jeż Jeżeli matka nie upewni się się wcześ wcześniej, czy w danym szpitalu istnieje moż możliwość liwość bezpoś bezpośredniej opieki nad dzieckiem, wtedy musi zaakceptować zaakceptować system, jaki w nim obowią  obowią zuje. zuje. Każ Każda matka, 84

która planuje stosować stosować samoregulację samoregulację w przypadku swojego dziecka, powinna wystrzegać wystrzegać się się szpitala, w którym nie zapewnia się się opieki typu rooming-in, innymi słowy, takiego, który nie akceptuje samoregulacji dla niemowlę niemowlęcia. Duż Dużo lepiej jest urodzić urodzić dziecko w domu niż niż narazić narazić je na takie okrucień okrucieństwo. Karmienie według sztywnego rozkładu posiłków – stary system lekarzy i pielę pielęgniarek – było atakowane tak skutecznie, że wielu praktykują  praktykują cych cych pediatrów je zarzuciło. Jest on w oczywisty sposób zły i niebezpieczny. Jeż Jeżeli dziecko płacze z głodu o czwartej, ale nie jest karmione aż aż do czasu wskazanego na rozkładzie, poddawane jest ono wówczas głupiej, okrutnej i wrogo do życia nastawionej dyscyplinie, która jest niesamowicie szkodliwa dla jego rozwoju fizycznego i psychicznego.  Dziecko musi jeść wtedy, gdy tego chce . Począ  Począ tkowo tkowo bę będzie domagało się się czę częstych karmień karmień, ponieważ ponieważ nie potrafi zjeść zjeść duż dużo na raz. Praktyka podawania dziecku w nocy butelki z wodą  wodą jest jest zła. Gdy dziecko jest głodne w nocy, należ należy je nakarmić nakarmić tak jak zwykle. Po dwóch czy trzech miesią  miesią cach cach dziecko zacznie zjadać zjadać wię większe iloś ilości na jeden posiłek, a przerwy mię między karmieniami staną  staną si sięę dłu dłużższe. W wieku trzech – czterech miesię miesięcy dziecko bę będzie chciało jeść jeść,, powiedzmy, mię między dziesią  dziesią tą a jedenastą wieczorem, wieczorem, a potem ą a jedenastą  mię między pią  pią tą a szóstą rano. rano. Nie ma, rzecz jasna, żadnej sztywnej reguły w tej sprawie. ą a szóstą  Jedną  Jedną  podstawową  podstawową  prawdę prawdę należ należałoby wypisać wypisać w każ każdym dziecinnym pokoju:  Nie wolno każdym razem muszą  muszą zosta zostaćć dopuszcza ć do tego, by dziecko rozpaczliwie płakało . Jego potrzeby za każ zaspokojone. Stosują  Stosują c trening oparty na rozkładzie dnia, matka zawsze nieco wyprzedza dziecko. Niczym kompetentny ekspert, bę będzie dokładnie wiedziała, co robić robić dalej. Lecz bę będzie wychowywać wychowywać mechaniczną  mechaniczną lalk lalkęę, urabiane niemowlę niemowlę. Takie dziecko, rzecz jasna, przysporzy dorosłym minimum kłopotu – kosztem swego naturalnego rozwoju. Natomiast samoregulacja oznacza dla matki nowe odkrycia – codziennie, w każ każdej minucie. Wtedy bowiem matka jest zawsze o krok za dzieckiem i uczy się się cały czas przez dokładną  dokładną  obserwację obserwację. Tak wię więc jeż jeżeli dziecko płacze pół godziny po obfitym posiłku, młoda matka bę będzie musiała samodzielnie przemyś przemyśleć leć tę sprawę sprawę, nie zważ zważają  ają c na na to, co mówią  mówią zwolennicy zwolennicy sztywnego harmonogramu. Czy mu niewygodnie? Moż Może cierpi z powodu gazów w żołą  ołą dku? dku? A moż może chce jeszcze jeść jeść?? Moż Może po prostu chce, żeby się się nim zająć zająć,, bo czuje się się samotne? Reakcja matki powinna wypływać wypływać z jej spontanicznej miłoś miłości, a nie jakiejś jakiejś nieszczę nieszczęsnej reguły z książ książki ki rodem. Każ Każde dziecko, jeż jeżeli zostawi się się je w spokoju, ułoż ułoży swój własny rozkład posiłków. Oznacza to, że dziecko posiada zdolność zdolność samoregulacji, nie tylko podczas karmienia mlekiem, lecz takż także i póź później, przy karmieniu pokarmami stałymi. Ssanie kciuka w póź późnym dzieciń dzieciństwie, trwają  trwają ce ce czę często aż aż do okresu dojrzewania, jest najbardziej oczywistym rezultatem karmienia według sztywnego rozkładu posiłków. Ssanie ma dwa składniki: głód pokarmu oraz zmysłową  zmysłową przyjemno przyjemność następuje ść ssania. Gdy nadchodzi czas posiłku, nastę gwałtowny napływ przyjemnoś przyjemności oralnej, która jest zaspokajana szybciej niż niż głód. Jeż Jeżeli dziecko musi płakać płakać i czekać czekać, bo zegar mówi, że jeszcze nie jest głodne, ani jedno ani drugie nie zostaje zaspokojone. Widziałem w oddziale położ położniczym matkę matkę, która na polecenie lekarza odrywała niemowlę niemowlę od piersi, ponieważ ponieważ zegar wskazywał, że czas przydzielony na karmienie miną  miną ł.ł. Trudno mi wyobrazić wyobrazić sobie skuteczniejszy sposób stworzenia trudnego dziecka. Jest nieomal niewiarygodne, że ignoranccy lekarze i rodzice oś ośmielają  mielają  się się siłą  siłą  zmieniać zmieniać naturalne impulsy i zachowanie dziecka, niszczą  niszczą c radość radość i spontaniczność spontaniczność swoimi absurdalnymi poglą  poglą dami dami na temat przewodnictwa i kształtowania charakteru. To właś właśnie tacy ludzie zapoczą  zapoczą tkowują  tkowują  powszechną  powszechną  chorobę chorobę ludzkoś ludzkości, tak psychiczną  psychiczną  jak i somatyczną  somatyczną . Póź Później szkoła i koś kościół kontynuują  kontynuują  proces opartego na posłuchu kształcenia, które jest wrogie przyjemnoś przyjemności i wrogie wolnoś wolności. Pewna matka napisała o swoim małym wewną  wewną trzsterownym trzsterownym synku: „Gdy zaczą  zaczą ł  jeść  jeść stałe pokarmy, dostawał zestaw potraw do wyboru i sam decydował, ile jeść jeść.. Je J eżeli odmawiał zjedzenia  jakiejś  jakiejś jarzyny, wtedy albo dostawał inną  inną , albo nawet od razu deser. Bardzo czę często zjadał jarzynę jarzynę, 85

której nie chciał wcześ wcześniej, po deserze. Czasami całkowicie odmawiał jedzenia – był to pewny znak, że nie jest głodny. W takim wypadku jadł szczególnie dobrze przy nastę następnym posiłku”. Stanowczo zbyt czę często matce wydaje się się, że wie lepiej niż niż dziecko, czego mu potrzeba. Po prostu tak nie jest. Jest to łatwe do sprawdzenia. Każ Każda matka moż może położ położyć na stole lody, słodycze, chleb z całego ziarna, pomidory, sałatę sałatę i inne produkty, a nastę następnie zostawić zostawić dziecku całkowitą  całkowitą  swobodę swobodę wyboru tego, na co ma ochotę ochotę. Przecię Przeciętne dziecko, jeż jeżeli mu się się nie przeszkadza, ustali sobie zrównoważ zrównoważoną  oną  dietę dietę po około tygodniu. O ile mi wiadomo, to samo zostało stwierdzone w kontrolowanych eksperymentach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych. W Summerhill zostawiamy nawet małym dzieciom zupełną  zupełną  swobodę swobodę wyboru z dziennego menu. W czasie obiadu są  są  zawsze do wyboru trzy główne dania. Jednym z efektów takiego postę postępowania jest oczywiś oczywiście znacznie mniejsze marnotrawstwo żywnoś ywności w Summerhill niż niż w wię większoś kszości innych szkól. Lecz nie to jest motywem naszego postę postępowania, gdyż gdyż chcemy oszczę oszczędzić dzić raczej dziecko niż niż jedzenie. Jeż Jeżeli dzieci są  są  odż odżywiane w racjonalny sposób, to słodycze, które kupują  kupują  za swoje kieszonkowe, nie są  są szkodliwe. szkodliwe. Dzieci lubią  lubią słodycze, słodycze, ponieważ ponieważ ich młode organizmy łakną  łakną cukru, cukru, i powinny go dostawać dostawać. Zmuszanie dziecka do jedzenia jajek na bekonie, gdy ono ich nie cierpi, jest absurdalne i okrutne. Zawsze pozwalaliś pozwalaliśmy Zoe wybierać wybierać, co chce jeść jeść.. Gdy była przezię przeziębiona, jadła wyłą  wyłą cznie cznie owoce i piła tylko soki owocowe bez żadnej sugestii z naszej strony. Nigdy przedtem nie widziałem dziecka, które byłoby tak mało zainteresowane jedzeniem jak Zoe. Torebka czekoladek leż leżała na jej stoliku nie naruszona całymi dniami, a najpyszniejsze nawet danie na lunch czy kolację czę często pozostawało nietknię nietknięte. Gdy zdarzało się się, że przy śniadaniu jakiejś jakiejś dziecko zawołało ją  ją  do zabawy, zawsze zostawiała jedzenie i nigdy nie wracała dokoń dokończyć czyć posiłku. Ale że jej stan fizyczny był zawsze świetny, nie mieliś mieliśmy się się czym martwić martwić. Wię Większość kszość rodziców, rzecz jasna, zaplanuje menu zgodnie ze swoimi przekonaniami co do najlepszej diety. Jeż Jeżeli rodzice są  są  wegetarianami, bę będą  podawać podawać dzieciom wegetariań wegetariańskie posiłki. Jednakż Jednakże czę często obserwuję obserwuję, że dzieci z domów wegetariań wegetariańskich pochłaniają  pochłaniają  mię mięso z wielkim apetytem. Jako laik bez kwalifikacji dietetycznych uważ uważam, że to, czy dziecko je mię mięso czy też też nie, nie  jest waż ważne. Jeż Jeżeli jego dieta jest zrównoważ zrównoważona, wtedy wedle wszelkiego prawdopodobień prawdopodobieństwa będzie zdrowe. W Summerhill nie zdarzają  zdarzają  się się w ogóle biegunki, a zaparcia są  są  bardzo rzadkie. Jadamy zawsze duż dużo surowych jarzyn, ale czasami nowe dzieci nie chcą  chcą ich ich jeść jeść.. Zwykle, w miarę miarę upływu czasu, uczniowie akceptują  akceptują  je i zaczynają  zaczynają  je lubić lubić. W każ każdym bą  bą dź razie dzieci w Summerhill są  są w w wię większoś kszości nieś nieświadome naszej kuchni, i tak powinno być być. Ponieważ Ponieważ jedzenie dostarcza w dzieciń dzieciństwie tak wielkiej przyjemnoś przyjemności, jest ono zbyt podstawowe, zbyt waż ważne, żeby je zakłócać zakłócać manierami przy stole. Smutną  Smutną  prawdą  prawdą  jest to, że w Summerhill najgorsze maniery mają  mają  te dzieci, które były dystyngowanie wychowywane w domu. Im bardziej wymagają  wymagają cy cy i surowy dom, tym gorsze maniery przy stole i nie tylko – gdy już już dziecko ma swobodę swobodę bycia sobą  sobą . Nie moż można nic na to poradzić poradzić. Moż Można jedynie przeczekać przeczekać ten okres odreagowywania stłumionych skłonnoś skłonności, aż aż dziecko nabierze naturalnie dobrych manier póź później, w okresie dojrzewania. Jedzenie jest najważ najważniejszą  niejszą  rzeczą  rzeczą  w życiu dziecka, duż dużo waż ważniejszą  niejszą  niż niż seks. Żołą  ołą dek dek jest egocentryczny i egoistyczny. Egoizm jest typowy dla dzieci. Dziesię Dziesięcioletni chłopiec jest duż dużo bardziej zaborczy, gdy chodzi o jego talerz z pieczenią  pieczenią  niż niż stary wódz plemienny wobec swoich kobiet. Jeż Jeżeli dziecko moż może swobodnie przejść przejść przez okres egoizmu, tak jak to ma miejsce w Summerhill, wtedy stopniowo ten egoizm staje się się altruizmem i naturalną  naturalną trosk troską  ą oo innych.

86

ZDROWIE I SEN Przez ponad czterdzieś czterdzieści lat mieliś mieliśmy w Summerhill bardzo mało chorób. Są  Są dzę dzę, że przyczyna leż leży w tym, iż iż my jesteś jesteśmy po stronie życia – gdyż gdyż akceptujemy ciało. Przedkładamy radość radość nad dietę dietę. Odwiedzają  Odwiedzają cy cy Summerhill zwykle mówią  mówią  o tym, jak dobrze wyglą  wyglą dają  dają  nasze dzieci. Myś Myślę, że radość radość powoduje, że nasze dziewczyny wyglą  wyglą dają  dają tak tak atrakcyjnie, a nasi chłopcy przystojnie. Jedzenie surowych jarzyn moż może odgrywać odgrywać dużą  dużą  rolę rolę w leczeniu schorzeń schorzeń nerek. Ale cała zielenina świata nie pomoż pomoże na chorobę chorobę duszy, jeż jeżeli jest ona wywołana stłumieniem. Człowiek stosują  stosują cy cy wyważ wyważoną  oną  dietę dietę mo możże wypaczyć wypaczyć swoje dzieci moralizowaniem, podczas gdy nieneurotyczny człowiek nie skrzywdzi swojego potomstwa. Doś Doświadczenie skłania mnie do wniosku, że dzieci z wypaczonym charakterem są  są  mniej zdrowe fizycznie niż niż dzieci cieszą  cieszą ce ce się się swobodą  swobodą . Nawiasem mówią  mówią c zauważ zauważam w Summerhill wielu wysokich chłopców, nawet gdy ich rodzice są  są  stosunkowo niscy. Moż Może to być być bez znaczenia; ale też też mo możże być być i tak, że wolność wolność do stawania się się coraz lepszym oznacza też też wolność wolność do roś rośnię nięcia w centymetrach. Z całą  całą  pewnoś pewnością  cią  widziałem, jak chłopcy po usunię usunięciu zakazu masturbacji roś rośli znacznie szybciej. Z kolei sprawa snu. Zastanawiam się się, ile jest prawdy w zaleceniach lekarzy, że dziecku potrzeba tyle to a tyle snu. W przypadku małych dzieci, zgoda. Jeż Jeżeli pozwoli się się siedmioletniemu dziecku siedzieć siedzieć do póź późnej nocy, cierpi na tym jego zdrowie, ponieważ ponieważ zazwyczaj nie potrafi ono rano dłuż dłużej spać spać. Niektóre dzieci bardzo nie lubią  lubią by byćć posyłane do łóż łóżka, bo wydaje im się się, że coś co ś  je ominie. W wolnej szkole cisza nocna jest najwię największym utrapieniem – nie tyle z powodu młodszych dzieci, co seniorów. Młodzież Młodzież lubi pracować pracować po nocach, a ja to rozumiem, bo sam też też nie cierpię cierpię kłaść kłaść się się spać spać. Praca rozwią  rozwią zuje zuje problemy wię większoś kszości dorosłych. Jeż Jeżeli trzeba być być w biurze na ósmą  ósmą , opierasz się się pokusie siedzenia do póź późnej nocy. Inne czynniki, takie jak radość radość i dobre odż odżywianie, mogą  mogą  zrównoważ zrównoważyć każ każdą  stratę stratę snu. Uczniowie Summerhill nadrabiają  nadrabiają  zaległoś zaległości w spaniu w niedzielne poranki, nawet kosztem opuszczenia lunchu. Jeś Jeśli natomiast chodzi o zwią  zwią zek zek mię między pracą  pracą  a zdrowiem, to wiele czynnoś czynności, które wykonuję wykonuję, ma podwójną  podwójną  motywację motywację. Kopię Kopię ziemniaki zdają  zdają c sobie sprawę sprawę z tego, że mógłbym wykorzystać wykorzystać ten czas z wię większym poż pożytkiem, gdybym pisał artykuły do gazet, a robotnikowi zapłacił za kopanie ogrodu. A jednak kopię kopię, bo chcę chcę być być zdrowy – jest to motyw dla mnie waż ważniejszy niż niż dochód z gazet. Przyjaciel, który handluje samochodami, mawia, że jestem głupcem kopią  kopią c łopatą  łopatą  w erze mechaniki, a ja mówię mówię mu, że maszyny niszczą  niszczą  zdrowie ludzi, bo w dzisiejszych czasach nikt już już ani nie kopie, ani nie chodzi. Obydwaj jesteś jesteśmy na tyle starzy, by zdawać zdawać sobie sprawę sprawę z problemów zdrowotnych. Jednakż Jednakże dziecko zupełnie nie ma świadomoś wiadomości zdrowia. Żaden chłopiec nie kopie po to, żeby zachować zachować sprawność sprawność fizyczną  fizyczną . Przy każ każdej pracy ma tylko jeden motyw – swój chwilowy interes. Dobre zdrowie, którym cieszymy się się w Summerhill, zawdzię zawdzięczamy wolnoś wolności, dobremu odż odżywianiu i śwież wieżemu powietrzu – w takiej kolejnoś kolejności.

CZYSTOŚĆ I UBRANIE Dziewczynki, gdy chodzi o czystość czystość osobistą  osobistą , są  na ogół porzą  porzą dniejsze dniejsze od chłopców. W Summerhill nasze dzieci począ  począ wszy wszy od wieku około pię piętnastu lat dbają  dbają  o swój wyglą  wyglą d zewnę zewnętrzny. Natomiast jeś jeśli chodzi o pokoje, dziewczę dziewczęta nie są  są  porzą  porzą dniejsze dniejsze od chłopców – to znaczy dziewczę dziewczęta do czternastu lat. Ubierają  Ubierają  one lalki, robią  robią  kostiumy teatralne i zostawiają  zostawiają  podłogę podłogę pokrytą  pokrytą śśmieciami, ale są  są to to wszystko twórcze śmieci. 87

Naprawę Naprawę rzadko zdarza się się w Summerhill dziewczyna, która nie chce się się my myćć. Mieliś Mieliśmy jeden taki przypadek – dziewię dziewięcioletnią  cioletnią  dziewczynkę dziewczynkę z domu, gdzie babcia miała kompleks czystoś czystości i najwidoczniej myła Mildred dziesięć dziesięć razy dziennie. Pewnego dnia jej opiekunka przyszła do mnie i powiedziała: – Mildred nie myła się się przez tydzień tydzień. Za nic nie chce się się wyką  wyką pać pać i już już zaczyna śmierdzieć mierdzieć. Co mam robić robić? – Przyś Przyślij ją  ją do do mnie – powiedziałem. Mildred przyszła niebawem; jej twarz i rę ręce były bardzo brudne. – Słuchaj no – powiedziałem surowo – dosyć dosyć tego. – Ale ja nie chcę chcę się się my myćć – zaprotestowała. – Cicho bą  bą dź – powiedziałem. – Kto mówi o myciu? Spójrz w lustro. (Zrobiła to.) Co myś myślisz o swojej twarzy? – Nie jest zbyt czysta, prawda? – zapytała, uś uśmiechają  miechają c się się od ucha do ucha. – Jest zbyt czysta – powiedziałem. – Nie zniosę zniosę w mojej szkole dziewczynek z czystymi twarzami. A teraz wyjdź wyjdź stą  stą d! d! Poszła prosto do piwnicy z wę węglem i wysmarowała sobie twarz na czarno. Wróciła do mnie triumfalnie. – Czy tak wystarczy? – zapytała. Przestudiowałem jej twarz z należ należytą  ytą powag powagą  ą . – Nie – odparłem. – Na tym policzku masz białą  białą plam plamęę. Mildred wyką  wyką pała pała się się tego wieczora. Ja natomiast nie zgłę zgłębiłem, dlaczego to zrobiła. Przypominam sobie przypadek siedemnastoletniego chłopca, który przyszedł do nas z prywatnej szkoły. W tydzień tydzień po przybyciu zaprzyjaź zaprzyjaźnił się się z mężczyznami, ężczyznami, którzy na stacji ładowali wę węgiel na wozy i zaczą  zaczą ł pomagać pomagać im w pracy. Gdy przychodził na posiłki, jego twarz i rę ręce były czarne, lecz nikt nie powiedział ani słowa. Nikt się się tym nie przejmował. Wyzbycie się się szkolnych i domowych poglą  poglą dów dów na czystość czystość zaję zajęło mu parę parę tygodni. Gdy przestał ładować ładować węgiel, stał się się znowu, ale już już inaczej, czysty – zarówno jeś jeśli chodzi o ciało jak i o ubranie. Czystość Czystość stała się się czymś czymś, do czego przestano go zmuszać zmuszać. Rozwią  Rozwią zał zał swój kompleks brudu. Gdy Willie robi placki z błota, jego mama obawia się się, że są siedzi siedzi skrytykują  skrytykują  jego brudne ubranie. W takim wypadku wymóg społeczny – co myś myśli otoczenie – musi ustą  ustą pić pić wymogowi indywidualnemu – radoś radości zabawy i tworzenia. Zbyt czę często rodzice przywią  przywią zują  zują  nadmierną  nadmierną  wagę wagę do porzą  porzą dku. dku. To jedna z siedmiu cnót głównych. Człowiek dumny ze swej schludnoś schludności jest zwykle drugorzę drugorzędnym facetem, dla którego „erzatze” mają  mają  duż duże znaczenie w życiu. Najporzą  Najporzą dniejsza dniejsza osoba ma czę często najbardziej niechlujny umysł. Mówię Mówię to z całą  całą  oboję obojętno tnośścią  cią  człowieka, którego biurko zawsze wyglą  wyglą da da jak sterta papierów pod tabliczką  tabliczką „Nie „Nie śmiecić miecić” w parku. W mojej własnej rodzinie najwię największy problem zwią  zwią zany zany z samoregulacją  samoregulacją  koncentrował się się wokół ubrania. Zoe najchę najchętniej biegałaby nago przez cały dzień dzień, gdybyś gdybyśmy jej na to pozwolili. Rodzice innego wewną  wewną trzsterownego trzsterownego dziecka opowiadali, że gdy robiło się się zimno, ich dwuletnia córka przychodziła do domu i prosiła o ciepłe ubranie. My nie mieliś mieliśmy takich doś doświadczeń wiadczeń. Zoe drż drżała z zimna, aż aż jej nos i policzki były sine, a mimo to opierała się się wszelkim naszym wysiłkom skłonienia jej do włoż włożenia czegoś czegoś cieplejszego. Odważ Odważni rodzice mogliby powiedzieć powiedzieć: „Pokieruje nią  nią  jej własny organizm. Niech sobie marznie, nic jej nie bę będzie!”. My jednak nie mieliś mieliśmy dość dość odwagi, żeby zaryzykować zaryzykować zapalenie płuc, wię więc zmuszaliś zmuszaliśmy ją  ją do do włoż włożenia tego, co naszym zdaniem powinna była włoż włożyć. Rodzice muszą  muszą  decydować decydować, w co ubierać ubierać małe dzieci. Jednak gdy dzieci wchodzą  wchodzą  w okres dojrzewania, powinni pozwolić pozwolić im wybierać wybierać własne ubranie. Miliony córek cierpią  cierpią , ponieważ ponieważ ich matki upierają  upierają  się się przy wybieraniu im odzież odzieży. Chłopców na ogół łatwiej ubierać ubierać. Jeś Jeśli rodzice mogą  mogą sobie sobie na to pozwolić pozwolić, dobrze jest dawać dawać chłopcu czy dziewczynie pienią  pienią dze dze na ubranie. Jeś Jeśli zechce je wydać wydać na kino czy słodycze, jego sprawa. Ubieranie dziecka tak, że odstaje ono od innych dzieci, jest niewybaczalne. Wpychanie wyroś wyrośnię niętego chłopaka w krótkie spodenki, gdy wszyscy jego koledzy noszą  noszą długie, długie, jest okrutne. 88

Córkom należ należy zostawić zostawić pełną  pełną  swobodę swobodę w sprawie włosów; niech same decydują  decydują , czy chcą  chcą  nosić nosić długie, krótkie czy warkocze. Jeż Jeżeli chcą  chcą uużywać ywać szminki, czemu nie? Osobiś Osobiście nie znoszę znoszę widoku tego paskudztwa, lecz gdy moja córka bę będzie miała inne zdanie w tej sprawie, nie bę będę próbował niczego jej perswadować perswadować. Małe dzieci nie wykazują  wykazują  wrodzonego zainteresowania ubraniami, ale dziecko, którego rodzice mają  mają neurotyczne neurotyczne podejś podejście do sprawy odzież odzieży, takż także szybko nabawia się się tego kompleksu. Boi się się wspinać wspinać na drzewo, bo mogłoby przecież przecież podrzeć podrzeć spodnie. Normalne dzieci rozbierają  rozbierają  się się gdzie bą  bą dź i kiedy bą  bą dź; rzucają  rzucają  sweter w ką  ką t i zapominają  zapominają , gdzie go zostawiły. Gdy przejdę przejdę się się po terenie wokół szkoły w letni wieczór, zawsze zbiorę zbiorę cały asortyment butów i swetrów. Dzieci, które nie chodzą  chodzą do do szkoły z internatem, muszą  muszą walczy walczyćć z opinią  opinią ssą siadów. siadów. Pomyś Pomyślcie o tysią  tysią cach cach dzieci poś poświę więcanych temu obrzydlistwu zwanemu niedzielnym ubraniem. Kroczą  Kroczą  uroczyś uroczyście w sztywnych kołnierzykach i białych sukienkach, boją  boją c si s ię kopnąć kopnąć piłk piłkęę czy wspiąć wspiąć na furtkę furtkę. Na szczęś szczęście cie ten idiotyzm zanika. W Summerhill w gorą  gorą cy cy dzień dzień chłopcy i nauczyciele jadają  jadają lunch lunch bez koszul. Nikt nie ma nic przeciwko temu. Summerhill ustawia mało znaczą  znaczą ce ce sprawy na właś właściwym miejscu, traktują  traktują c je oboję obojętnie. Rodzice objawiają  objawiają  swój kompleks pienię pieniędzy głównie w kwestii odzież odzieży. Mieliś Mieliśmy kiedyś kiedyś w Summerhill okropnego małego złodzieja, którego wyleczyliś wyleczyliśmy po czterech latach cięż ciężkiej kiej pracy i bezgranicznej cierpliwoś cierpliwości ze strony jego nauczycieli. Chłopiec ten opuś opuścił szkołę szkołę, gdy miał siedemnaś siedemnaście lat. Jego matka napisała: „Bill przyjechał do domu. Brakuje dwóch par jego skarpetek. Czy mógłby pan dopilnować dopilnować, żeby je nam odesłano?” Czasami rodzice okazują  okazują  zazdrość zazdrość o osobę osobę, która opiekuje się się ich dzieć dziećmi w Summerhill. Nieraz widziałem, jak matki odwiedzają  odwiedzają ce ce swoje dzieci szły prosto do szafy z ubraniami, marszczyły brwi i wzdychały, dają  dają c w ten sposób do zrozumienia, że opiekunka nie jest najlepsza. Taka matka przeż przeżywa zwykle wielki niepokój o swoje dziecko, jako że niepokój o ubranie zawsze oznacza niepokój o naukę naukę i o wszystko inne.

ZABAWKI Gdybym miał głowę głowę do interesu, to otworzyłbym sklep z zabawkami. Każ Każdy pokój dziecinny pełen jest zepsutych i porzuconych zabawek. Każ Każde dziecko z warstwy średniej ma ich stanowczo za duż dużo. W gruncie rzeczy każ każda zabawka, która kosztuje wię więcej niż niż parę parę złotych, to rozrzutność rozrzutność.. Zoe dostała kiedyś kiedyś od naszego byłego ucznia wspaniałą  wspaniałą  chodzą  chodzą cą  i mówią  mówią cą  lalkę lalkę. Była to, oczywiś oczywiście, droga zabawka. Mniej wię więcej w tym samym czasie jakiś jakiś nowy uczeń uczeń dał jej małego, taniego królika. Dużą  Dużą  i drogą  drogą  lalką  lalką  bawiła się się pół godziny, a tanim króliczkiem tygodniami. A nawet co wieczór brała go ze sobą  sobą do do łóż łóżka. Ze wszystkich swoich zabawek tylko jedną  jedną  Zoe lubiła dłuż dłużej. Była to Betsy Wetsy, lalka, która sama sikała, a którą  którą jej jej kupiłem, gdy miała osiemnaś osiemnaście miesię miesięcy. Urzą  Urzą dzenie dzenie do sikania nie interesowało jej w najmniejszym stopniu, być być mo możże dlatego, że było purytań purytańskim fałszerstwem, gdyż gdyż „dziurkę „dziurkę do siusiania” umieszczono w pasie. Dopiero gdy miała cztery i pół roku, Zoe stwierdziła któregoś któregoś ranka: „Zmę „Zmęczyłam się się Betsy Wetsy i już już jej nie chcę chcę”. Kilka lat temu przeprowadziłem wś wśród dzieci pewną  pewną  ankietę ankietę. „Kiedy twój młodszy brat czy siostra najbardziej cię cię denerwuje?” Praktycznie w każ każdym wypadku odpowiedź odpowiedź była taka sama: „Gdy psuje moje zabawki”. Nigdy nie powinno się się pokazywać pokazywać dziecku, jak działa zabawka. Mało tego, nie powinno się się nigdy w żaden sposób dziecku pomagać pomagać dopóki, czy o ile, nie jest ono w stanie samodzielnie rozwią  rozwią zać zać problem. Wewną  Wewną trzsterowne trzsterowne dzieci, jak się się wydaje, z zadowoleniem bawią  bawią  się się swoimi zabawkami przez dłuż dłuższy czas. Nie niszczą  niszczą ich ich tak, jak czę często robią  robią to to dyscyplinowane dzieci. 89

Nie ma żadnego powodu, dla którego dziecko we wzglę względnie dź dźwię więkoszczelnym domu nie miałoby się się bawić bawić naczyniami kuchennymi, których się się akurat nie uż używa, na przykład pokrywkami od garnków i drewnianymi łyż łyżkami w charakterze pałeczek perkusyjnych. Najprawdopodobniej będzie wolało to od zabawek sprzedawanych zwykle w sklepach. Rzeczywiś Rzeczywiście, przecię przeciętna zabawka moż może być być środkiem nasennym, wprawiają  wprawiają cym cym dziecko w tę tępą ospało ą ospałość ść.. Wszyscy rodzice mają  mają tendencje tendencje do kupowania zbyt wielu zabawek. Dziecko z entuzjazmem wycią  wycią ga ga ręce po jakąś jakąś rzecz – traktor, żyraf ę, która rusza głową  głową  – a rodzice z miejsca to kupują  kupują . Stą  Stą d wię większość kszość pokoi dziecinnych pełnych jest zabawek, którymi dziecko tak naprawdę naprawdę nigdy się się nie interesowało. Na rynku jest stanowczo za mało twórczych zabawek. Jest wiele metalowych i drewnianych zabawek konstrukcyjnych, lecz niewiele zabawek twórczych. Zabawki konstrukcyjne są  są  jak krzyż krzyżówki czy zagadki matematyczne. Ponieważ Ponieważ kto ktośś inny je wymyś wymyślił, rozwią  rozwią zanie zanie nigdy nie jest całkowicie oryginalne Wyznaję Wyznaję, że nie potrafiłbym wymyś wymyślilićć żadnej twórczej zabawki i nie mam żadnych propozycji w tym zakresie. Tym niemniej jestem pewien, że świat zabawek czeka na czarodzieja, który zbliż zbliży się się do serca dziecka bardziej niż niż robią  robią to to obecni producenci.

HAŁAS Dzieci są  są zz natury hałaś hałaśliwe, a rodzice muszą  muszą ten ten fakt zaakceptować zaakceptować i nauczyć nauczyć się się z nim żyć. Dziecku, jeż jeżeli ma wyrosnąć wyrosnąć zdrowe, trzeba koniecznie pozwolić pozwolić na duż dużo głoś głośnej zabawy. Już Już od prawie czterdziestu lat żyję yję z dziecię dziecięcym hałasem. Z reguły nie słyszę słyszę go świadomie. Analogią  Analogią  mogłoby być być mieszkanie przy hucie, człowiek przyzwyczaja się się do ustawicznego dzwonienia młotów. A ci, którzy mieszkają  mieszkają przy przy ruchliwych ulicach, przestają  przestają zz czasem zauważ zauważać hałas. Róż Różnica polega na tym, że stukot młotów czy odgłosy ruchu ulicznego są  są  mniej wię więcej stałymi dź dźwię więkami, podczas gdy hałas robiony przez dzieci jest róż różnorodny i przeraź przeraźliwy. I moż może działać działać na nerwy. Muszę Muszę wyznać wyznać, że gdy kilka lat temu przeprowadziłem się się z głównego budynku do domku, spokój wieczorem był niesamowicie przyjemny po latach hałasu pięć pięćdziesi dziesięęciorga dzieci. Jadalnia w Summerhill jest hałaś hałaśliwym miejscem. Dzieci, jak zwierzę zwierzęta, są  są  gło głośśne w czasie posiłków. Tylko goś gościom bez kompleksów na tym tle pozwalamy jeść jeść razem z nimi. Moja żona i ja  jemy oddzielnie, ale też też spę spędzamy około dwóch godzin dziennie wydają  wydają c dzieciom obiad, wię więc potrzebujemy wytchnienia od zgiełku. Nauczyciele nie lubią  lubią  za duż dużego hałasu, natomiast wydaje się się, że nastolatkom nie przeszkadza harmider młodszych dzieci. A gdy jakiś jakiś senior porusza sprawę sprawę wrzawy, jaką  jaką  robią  robią  młodsze dzieci w jadalni, wtedy one, zresztą  zresztą  zupełnie zgodnie z prawdą  prawdą , protestują  protestują gło głośśno stwierdzają  stwierdzają c, c, że seniorzy są  są równie równie hałaś hałaśliwi. Tłumienie hałasu nigdy nie wywołuje u dziecka tak szkodliwych skutków jak tłumienie zainteresowania funkcjami fizjologicznymi organizmu. O hałasie nigdy nie mówi się się, że jest brudny. Ton głosu, którego uż używa ojciec, gdy krzyczy: „Przestań „Przestańcie się się kłócić kłócić!” jest otwartym, szczerym wyrazem zniecierpliwienia. Ton matki, która mówi: „Fuj! Brudne!” jest zszokowany, moralizatorski. W Summerhill niektóre dzieci bawią  bawią  się się cały dzień dzień, szczególnie gdy świeci słoń słońce. Ich zabawa jest zazwyczaj głoś głośna. W wię większoś kszości szkół hałas, tak jak zabawa, jest tłumiony. Jeden z naszych byłych uczniów, który poszedł na uniwersytet szkocki powiedział: „Studenci robią  robią  tak cholerny hałas na zaję zajęciach, że staje się się to męczą  czą ce; ce; bo my w Summerhill przeszliś przeszliśmy przez ten etap, gdy mieliś mieliśmy dziesięć dziesięć lat”.  Dom z Przypominam sobie incydent ze świetnej powieś powieści „The House with Green Shutters” ( Dom dokuczyć  zielonymi  żaluzjami), gdzie studenci uniwersytetu w Edynburgu tupali nogami po to, by dokuczyć marnemu wykładowcy. Hałas i zabawa idą  idą  w parze, ale najlepiej, gdy tak się się dzieje mię między siódmym a czternastym rokiem życia. 90

MANIERY Mieć Mieć dobre maniery to znaczy myś myśleć leć o innych; nie – to współodczuwać współodczuwać z innymi. Trzeba mieć mieć świadomość wiadomość grupy i umieję umiejętno tność się w czyimś czyimś położ położeniu. Maniery nie pozwalają  pozwalają  ść postawienia się ranić ranić kogokolwiek. Mieć Mieć dobre maniery to mieć mieć autentycznie dobry gust. Manier nie moż można nauczyć nauczyć, gdyż gdyż należą  należą one one do podś podświadomoś wiadomości. Natomiast etykiety moż można nauczyć nauczyć, ponieważ ponieważ należ należy do świadomoś wiadomości. Jest ona zewnę zewnętrzną  trzną  warstewką  warstewką  manier. Etykieta pozwala mówić mówić w czasie koncertu; etykieta pozwala na plotki i skandale. Etykieta wymaga, byś byśmy się się ubrali do obiadu; żeby wstać wstać, gdy kobieta podchodzi do stołu; żeby mówić mówić „przepraszam”, gdy odchodzimy od stołu. Wszystko to jest świadomym, powierzchownym, nic nie znaczą  znaczą cym cym zachowaniem. Złe maniery biorą  biorą si sięę zawsze z zaburzonej psychiki. Oszczerstwo i skandal, plotka i obmowa, wszystkie są  są  subiektywnymi niedocią  niedocią gnię gnięciami; odsłaniają  odsłaniają  one nienawiść nienawiść do samego siebie. Udowadniają  Udowadniają , że plotkarz jest nieszczęś nieszczęśliwy. liwy. Jeż Jeżeli zdołamy zabrać zabrać dzieci w świat, w którym bę będą  szczęś szczęśliwe, liwe, automatycznie uwolnimy je od wszelkiego pragnienia nienawiś nienawiści. Innymi słowy, bę będą  one miały wówczas dobre maniery w najgłę najgłębszym tego słowa znaczeniu; to znaczy bę będą okazywa ą  okazywaćć miłość miło yczliwość.. ść i życzliwość Dzieci, które jedzą  jedzą  groszek noż nożem, niekoniecznie muszą  muszą  rozmawiać rozmawiać w trakcie symfonii Beethovena. I chociaż chociaż min miną  panią  Brown nie zdją  zdją wszy wszy czapki, to niekoniecznie podadzą  podadzą  dalej ą  panią  wiadomość wiadomość,, że pani Brown pije brandy. Kiedyś Kiedyś na jednym z moich wykładów, starszy męż mężczyzna czyzna narzekał na maniery współczesnych dzieci. „No, bo jak to – mówił uniesiony – ostatniej soboty spacerowałem w parku i minę minęło mnie dwoje małych dzieci. Cześć , człowieku powiedziało jedno z nich”. Zapytałem go: „A co złego jest w Cześć , człowieku? Czy byłbyś byłbyś bardziej zadowolony, gdyby powiedzieli, Cześć , proszę pana? Prawda jest taka, że poczułeś poczułeś się się dotknię dotknięty. Twoja godność godność została obraż obrażona. Ty chcesz od dzieci służ służalczoś alczości, a nie manier”. Jest to prawdą  prawdą  w przypadku wielu dorosłych. To czyste zarozumialstwo. To traktowanie dzieci w feudalny sposób, jakby były wasalami. To typ egoizmu, który ma duż dużo mniej uzasadnień uzasadnień. Dzieci muszą  muszą by byćć egoistyczne, lecz doroś dorośli powinni ograniczyć ograniczyć swój egoizm do rzeczy, a nie ludzi. Obserwuję Obserwuję, że dzieci poprawiają  poprawiają  się się wzajemnie. Jeden z moich uczniów jadł niesamowicie głośśno, dopóki inni go nie wyś gło wyśmiali. Ale z drugiej strony, gdy pewien mały chłopaczek uż użył noż noża do jedzenia mielonego, inni byli skłonni uznać uznać to za dobry pomysł. Pytali się się nawzajem, dlaczego nie powinno się się tego jeść jeść noż nożem. Wyjaś Wyjaśnienie, że mo możżna by sobie przeciąć przeciąć usta, odrzucili z racji tego, że wię większość kszość noż noży jest zbyt tę tępa, żeby przeciąć przeciąć cokolwiek. Dzieci powinny mieć mieć swobodę swobodę kwestionowania zasad etykiety, bowiem jedzenie groszku noż nożem jest sprawą  sprawą osobist osobistą  się im natomiast pozwalać pozwalać na nieprzestrzeganie tego, co ą . Nie powinno się możżna nazwać mo nazwać manierami społecznymi . Jeż Jeżeli dziecko wchodzi do naszego salonu w zabłoconych butach, krzyczymy na nie, ponieważ ponieważ jest to pokój dorosłych i oni mają  mają prawo prawo decydować decydować, co i kto możże, a co i kto nie moż mo może tam wejść wejść.. Gdy jeden z chłopców był bezczelny w stosunku do naszego rzeź rzeźnika, powiedziałem uczniom na Ogólnym Spotkaniu Szkoły, że rzeź rzeźnik skarż skarżył się się na nich. Niemniej jednak uważ uważam, że byłoby lepiej, gdyby rzeź rzeźnik dał chłopcu w ucho. Nie warto uczyć uczyć tego, co ludzie zwykle nazywają  nazywają  manierami. Są  Są  to co najwyż najwyżej przeż przeżytki obyczajów. Zwyczaj uchylania kapelusza przy spotkaniu z kobietami jest bez sensu. Jako chłopiec uchylałem kapelusza wobec żony pastora, ale nie robiłem tego w stosunku do mojej matki i sióstr. Przypuszczam, iż iż mgli mgliśście rozumiałem, że w ich obecnoś obecności nie muszę muszę udawać udawać. Mimo to zwyczaje takie jak uchylanie kapelusza są  są , w najgorszym wypadku, nieszkodliwe. Chłopiec przystosuje się się do tego póź później. Jednakż Jednakże w wieku dziesię dziesięciu lat trzeba trzymać trzymać go z daleka od wszystkiego, co pachnie udawaniem. Nie należ należy nigdy uczyć uczyć manier. Jeż Jeżeli siedmioletnie dziecko chce jeść jeść palcami, powinno móc to robić robić. Nigdy nie powinno się się nakłaniać nakłaniać żadnego dziecka do tego, żeby zachowywało się się w jakiś jakiś okreś określony sposób, żeby podobało się się ciotce Maryś Maryśce. Trzeba raczej poś poświę więcić cić wszystkich krewnych 91

i są siadów siadów na świecie niż niż hamować hamować rozwój dziecka, zmuszają  zmuszają c je do nieszczerego zachowania. Maniery przychodzą  przychodzą  same. Nasi byli uczniowie mają  mają  wspaniałe maniery – nawet jeś jeśli niektórzy z nich wylizywali talerze, gdy mieli po dwanaś dwanaście lat. Żadnego dziecka nie moż można zmuszać zmuszać – a nawet zachę zachęcać cać – do mówienia „dzię „dziękuj kujęę”. Wię Większość kszość ludzi, rodziców i innych, byłaby zaskoczona widzą  widzą c, c, jak płytkie są  są maniery maniery dzieci, którym usiłowano kształtować kształtować charakter, a które przybywają  przybywają  do Summerhill. Chłopcy przychodzą  przychodzą  z pię pięknymi manierami i wkrótce całkowicie je porzucają  porzucają , niewą  niewą tpliwie tpliwie uś uświadamiają  wiadamiają c sobie, że w Summerhill są  są  one nie na miejscu. Normą  Normą  jest stopniowe wytracanie nieszczeroś nieszczerości z głosu i zachowania. Uczniom ze szkół prywatnych pozbycie się się nieszczeroś nieszczerości i impertynencji zajmuje najwię najwięcej czasu. Dzieci cieszą  cieszą ce ce się się wolnoś wolnością  cią nigdy nigdy nie są  są bezczelne. bezczelne. Moim zdaniem szacunek dla nauczyciela jest sztucznym kłamstwem, które wymaga nieszczeroś nieszczerości; gdy darzy się się kogoś kogoś szacunkiem, robi się się to nieś nieświadomie. Moi uczniowie mogą  mogą  nazywać nazywać mnie głupim osłem, kiedy tylko chcą  chcą ; szanują  szanują  mnie, ponieważ ponieważ ja ich szanuję szanuję, a nie dlatego, że jestem dyrektorem szkoły, nie dlatego, że jestem na piedestale niczym dostojny boż bożek. Moi uczniowie i ja mamy dla siebie wzajemny szacunek, ponieważ ponieważ się się wzajemnie akceptujemy. Dociekliwa matka zapytała mnie kiedyś kiedyś: „Ale jeż jeżeli poś poślę syna tutaj, to czy nie bę będzie się się zachowywał jak barbarzyń barbarzyńca, gdy przyjedzie do domu na wakacje?” Moja odpowiedź odpowiedź brzmiała: „Oczywiś „Oczywiście, jeż jeżeli już już zrobiłaś zrobiłaś z niego barbarzyń barbarzyńcę”. To prawda, że zepsute dziecko, które przychodzi do Summerhill, co najmniej przez pierwszy rok zachowuje się się jak barbarzyń barbarzyńca. Jeż Jeżeli uczono je manier, to każ każdorazowo nastę następuje taki regres. Co jedynie dowodzi tego, jak płytkie są  są one one u dziecka. Sztuczne maniery są  są pierwsz pierwszą  do zrzucenia w warunkach swobody warstwą  warstwą hipokryzji. hipokryzji. Nowe ą do dzieci zazwyczaj demonstrują  demonstrują wspaniałe wspaniałe maniery – to znaczy zachowują  zachowują si sięę nieszczerze. W miarę miarę pobytu w Summerhill zaczynają  zaczynają mie miećć dobre maniery – prawdziwe maniery, bowiem w Summerhill w ogóle nie wymagamy żadnych manier, nawet „dzię „dziękuj kujęę” czy „proszę „proszę”. I mimo to, raz po raz, goś goście mówią  mówią : „Ależ „Ależ ich maniery są  są zachwycaj zachwycają  ce!” ą ce!” Peter, który był z nami od ósmego do dziewię dziewiętnastego roku życia, pojechał do południowej Afryki. Jego gospodyni napisała: „Wszyscy tutaj są  są  oczarowani jego dobrymi manierami”. A jednak gdy był w Summerhill, zupełnie sobie nie uś uświadamiałem, czy on ma w ogóle jakieś jakieś maniery czy nie. Summerhill jest bezklasowym społeczeń społeczeństwem; bogactwo i pozycja czyjegoś czyjegoś ojca nie ma znaczenia. Tym, co się się liczy, jest osobowość osobowość.. A tym, co liczy się si ę najbardziej, jest uspołecznienie, to znaczy umieję umiejętno tność społeczności. Nasze dobre maniery wyrastają  wyrastają  z ść bycia dobrym członkiem społecznoś samorzą  samorzą du; du; jest się się stale zmuszonym do brania pod uwagę uwagę punktu widzenia innych osób. Nie do pomyś pomyślenia, żeby którekolwiek dziecko z Summerhill drwiło z kogoś kogoś, kto się się ją ka, ka, czy wyś wyśmiewało kulawego. A jednak chłopcy z innych szkół czasami robią  robią ii jedno, i drugie. Chłopcy, którzy mówią  mówią  „proszę „proszę”, „dzię „dziękuj kujęę” i „przepraszam, proszę proszę pana”, mogą  mogą wykazywa wykazywaćć bardzo mało troski o innych. Maniery są  są  sprawą  sprawą  szczeroś szczerości. Gdy Jack po opuszczeniu Summerhill rozpoczą  rozpoczą ł pracę pracę w fabryce, zauważ zauważył, że człowiek, który wydawał sworznie i nakrę nakrętki był zawsze w podłym humorze. Jack zastanowił się się nad tym i doszedł do wniosku, że sprawa przedstawia się się tak: Robotnicy mieli zwyczaj podchodzić podchodzić do niego i wołać wołać: „Hej, Bill, rzuć rzuć no trochę trochę półcalowych nakrę nakrętek”. Ale Bill nosił marynarkę marynarkę i krawat, i Jack doszedł do wniosku, że uważ uważał się się za stoją  stoją cego cego szczebel wyż wyżej od mechaników w roboczych ubraniach, i że jego zły humor wynikał z tego, że nie okazywano mu szacunku, jaki mu się się, jego zdaniem, należ należał. Wię Więc gdy Jack potrzebował nakrę nakrętek czy sworzni, podchodził do Billa i mówił: „Przepraszam, panie Brown, potrzebuję potrzebuję sworzni i nakrę nakrętek”. Jack powiedział mi: – To nie było lizusostwo z mojej strony; po prostu stosowanie psychologii. Żal mi było faceta. – Jak to się się skoń skończyło? – spytałem. Och – powiedział Jack – jestem jedynym facetem w fabryce, dla którego jest uprzejmy. Jest to moim zdaniem doskonały przykład manier, jakie życie w społecznoś społeczności daje chłopcom – myśślenie o innych i współodczuwanie z nimi. my 92

Nigdy nie zauważ zauważam złych manier u małych dzieci, niewą  niewą tpliwie tpliwie dlatego, że ich nie szukam. A mimo to nigdy nie widziałem, żeby dziecko wpadło mię między dwóch rozmawiają  rozmawiają cych cych ze sobą  sobą  goś gości. Dzieci nigdy nie pukają  pukają do do moich drzwi, ale gdy mam goś gości, po prostu wycofują  wycofują  się się cicho, mówią  mówią c czę często „przepraszam”. Pewien sprzedawca powiedział duż duży komplement pod adresem ich zachowań zachowań. Stwierdził: „Przyjeż „Przyjeżdżam tu samochodem od trzech lat, i ani razu dziecko nie porysowało mi zderzaka, ani nie próbowało wejść wejść do środka. A jest to szkoła, w której dzieciom wolno tłuc okna przez cały dzień dzień”. Wspomniałem już już o życzliwoś yczliwości dzieci z Summerhill wobec goś gości. Ten życzliwy stosunek możżna by zakwalifikować mo zakwalifikować jako dobre maniery, bowiem nigdy nie zdarzyło mi się się słyszeć słyszeć, żeby najbardziej nawet nieprzyjazny gość gość narzekał, że któreś któreś dziecko, bę będą ce ce w szkole sześć sześć miesię miesięcy, naprzykrzało mu się się w jakikolwiek sposób. Widownia na naszych przedstawieniach teatralnych zawsze zachowuje się się wspaniale. Nawet słaby wystę występ czy marna sztuka otrzymuje mniejsze czy wię większe brawa – bo w powszechnym odczuciu aktor czy dramatopisarz starali się się, jak tylko mogli, wię więc nie powinni być być krytykowani krytykowani czy lekceważ lekceważeni. Sprawa manier jest w przypadku niektórych rodziców absolutnym postrachem. Przyszedł do Summerhill dziesię dziesięcioletni chłopiec z dobrego domu. Pukał do drzwi, gdy wchodził, zawsze zamykał je za sobą  sobą , gdy wychodził. „To potrwa tydzień tydzień”, powiedziałem. Pomyliłem się się. Trwało to tylko dwa dni. Jasne, że wołam do dziecka: „Zamknij drzwi” – nie dlatego, że próbuję próbuję uczyć uczyć je manier, a dlatego, że nie chce mi się się samemu wstać wstać i ich zamknąć zamknąć.. Maniery są  są poj pojęęciem dorosłych. Dzieci, czy to profesora czy dozorcy, w ogóle się się nimi nie interesują  interesują . Postę Postęp cywilizacji polega na uwolnieniu świata od udawania i tandety. Musimy zostawić zostawić dzieciom swobodę swobodę pój pójśścia o krok dalej, niż niż zrobiła to nasza pełna pozorów cywilizacja. Uwalniają  Uwalniają c dziecko od lę lęków i nienawiś nienawiści, przyś przyśpieszamy nadejś nadejście nowej ery dobrych manier.

PIENIĄDZE Dla wię większoś kszości dzieci pienią  pienią dze dze są  są  symbolem miłoś miłości: wujek Bill daje mi szylinga; ciotka Margaret daje mi pięć pięć;; dlatego też też ciotka kocha mnie bardziej niż niż wujek. Rodzice nieś nieświadomie o tym wiedzą  wiedzą ; i czę często psują  psują dziecko, dziecko, dają  dają c mu zbyt wiele. Tytułem kompensaty czę często niekochane dziecko dostaje najwię największe kieszonkowe. Nikt z nas nie moż może uniknąć uniknąć w życiu wyceny pienięż pieniężnej. nej. Jest nam narzucona wszę wszędzie. Siedzimy w loż loży albo na balkonie. Nasze dzieci jadą  jadą  na prywatne kolonie albo spę spędzają  dzają  lato w miejskim parku. Wartoś Wartości pienięż pieniężne ne są  są niebezpiecze niebezpieczeńństwem dla każ każdego z nas. I tak matka zawoła pół żartem: „Nie sprzedałabym mojego dziecka za całe złoto świata”, a w pięć pięć minut póź później da dziecku klapsa za to, że stłukło filiż filiżankę ankę za szylinga. To wartość wartość pienięż pieniężna na leż leży u podstaw tak duż dużej dyscypliny w domu. Nie ruszaj tego – to kosztowało pienią  pienią dze. dze. Czasami dzieci stawia się się naprzeciw pienię pieniędzy – ale tylko dzieci, dorosłych nigdy. Gdy stłukliś stłukliśmy talerz, dostawaliś dostawaliśmy klapsa od matki; ale gdy ojciec stłukł talerz, był to po prostu wypadek. Doroś Dorośli wywołują  wywołują  w dzieciach wiele niepokoju zwią  zwią zanego zanego z pienię pieniędzmi. Stanowczo zbyt czę często słyszałem dzieci płaczą  płaczą ce ce z przeraż przerażenia: „Upuś „Upuściłem zegarek i on się się zepsuł. Co mama na to powie? Bę Będę się się bał powiedzieć powiedzieć jej o tym”. Czasami zdarza się się zaobserwować zaobserwować przeciwny mechanizm. Widziałem, jak dzieci specjalnie coś coś tłukły, co było reakcją  reakcją  nienawiś nienawiści w stosunku do domu: „Zmuszę „Zmuszę rodziców, którzy mnie nie kochają  kochają , żeby za to zapłacili. Czyż Czyż nie bę będą w pośle im rachunek?” ą wściekli, jak Neill poś Rodzice niektórych dzieci w Summerhill przysyłają  przysyłają im im za duż dużo kieszonkowego, niektórzy za mało. Zawsze było to dla mnie problemem, którego nie potrafiłem rozwią  rozwią zać zać. Uczniowie Summerhill dostają  dostają  w każ każdy poniedziałek tyle kieszonkowego, ile wynosi ich wiek pomnoż pomnożony 93

przez dwa; ale niektórym dosyła się się pocztą  pocztą jeszcze jeszcze trochę trochę pienię pieniędzy, podczas gdy inni dostają  dostają mało mało lub nic. Na Ogólnych Spotkaniach Szkoły wielokrotnie przekonywałem, żeby wszystkie pienią  pienią dze dze przeznaczone na kieszonkowe wkładać wkładać do wspólnej kasy. Tłumaczyłem, że nie jest w porzą  porzą dku, dku, gdy jeden chłopiec dostaje trzydzieś trzydzieści funtów, a drugi tylko szylinga. Pomijają  Pomijają c już już fakt, że uczniowie mają  mają cy cy duż dużo pienię pieniędzy stanowią  stanowią  znikomą  znikomą  mniejszość mniejszość,, moja propozycja nigdy nie przeszła w ogólnym głosowaniu. Dzieci mają  mają ce ce szylinga na tydzień tydzień gorą  gorą co co zwalczały wszelkie propozycje zmniejszenia dochodów swoich bogatszych kolegów. Lepiej dać dać dziecku za mało niż niż za duż dużo. Rodzic, który wsuwa jedenastoletniemu dziecku kilka funtów, postę postępuje niemą  niemą drze, drze, o ile nie jest to prezent na jakiś jakiś specjalny cel, jak na przykład kupienie lampy do roweru. Zbyt duż dużo pienię pieniędzy niszczy hierarchię hierarchię wartoś wartości dziecka. Dostaje ono pię piękny, drogi rower, o który w ogóle nie dba, albo radio, albo drogą  drogą aa nietwórczą  nietwórczą zabawk zabawkęę. Zbyt duż dużo pienię pieniędzy upoś upośledza fantazję fantazję dziecka. Podarowanie dziecku łódki za pięć pięć funtów okrada je z całej radoś radości tworzenia, wynikłej ze zrobienia łódki z kawałka drewna. Dziewczynka czę często bardzo ceni sobie szmacianą  szmacianą pacynk pacynkęę, którą  którą sama sama zrobiła, gardzą  gardzą c wyszukaną  wyszukaną , drogą  drogą , ładnie ubraną  ubraną lalk lalką  ze sklepu, która zamyka oczy czy mówi. ą ze Zauważ Zauważyłem, że małe dzieci nie cenią  cenią sobie sobie pienię pieniędzy. Nasze pię pięciolatki gubią  gubią swoje swoje grosiki, a czasami je wyrzucają  wyrzucają . Wynika stą  stą d, d, że uczenie dzieci oszczę oszczędzania jest niewłaś niewłaściwe. Skarbonka to zdecydowanie za duż dużo dla dziecka; mówi mu: „Myś „Myśl o jutrze”, w czasie, gdy liczy się się dla niego tylko dzisiaj. Dla siedmiolatka jest bez znaczenia to, że ma dziewięć dziewięć funtów pię piętnaś tnaście szylingów w skarbonce, szczególnie gdy podejrzewa, że rodzice pewnego dnia wyjmą  wyjmą je, je, żeby kupić kupić mu coś coś, czego on nie chce.

HUMOR W naszych szkołach, a już już na pewno w czasopismach pedagogicznych, jest stanowczo za mało humoru. Wiem, że humor ma takż także swoje niebezpieczne strony i że niektórzy ludzie uż używają  ywają  go do zbagatelizowania poważ poważniejszych spraw w życiu, ponieważ ponieważ łatwiej jest zbyć zbyć coś coś śmiechem niż niż stawić stawić temu czoło. Dzieci nie uż używają  ywają  humoru w tym celu. Dla nich oznacza on życzliwość yczliwość i koleż koleżeństwo. Surowi nauczyciele zdają  zdają c sobie z tego sprawę sprawę, wypę wypędzają  dzają humor humor ze szkolnej klasy. Powstaje pytanie, czy surowy nauczyciel w ogóle ma poczucie humoru? Wą tpię tpię. W codziennej pracy stosuję stosuję humor przez cały dzień dzień. Żartuję artuję z każ każdym dzieckiem, ale one wiedzą  wiedzą , że jestem poważny, gdy okolicznoś okoliczności tego wymagają  wymagają . śmiertelnie poważ Czy jesteś jesteś rodzicem czy nauczycielem, aby z powodzeniem radzić radzić sobie z dzieć dziećmi musisz być być w stanie zrozumieć zrozumieć ich myś myśli i uczucia. I musisz mieć mieć poczucie humoru – dzieci ęcego humoru. Będą c wesołym w stosunku do dziecka dajesz mu odczuć odczuć, że je kochasz. Jednakż Jednakże humor nie moż może być być nigdy cię cięty czy uszczypliwy. Wspaniale jest obserwować obserwować, jak rozwija się się poczucie humoru. Nazwijmy to raczej poczuciem mieszności niż niż humoru, bowiem dziecko wcześ wcześniej nabiera poczucia śmiesznoś mieszności. David Barton śmiesznoś praktycznie urodził się się w Summerhill. Gdy miał trzy lata, powiedziałem do niego: – Przyjechałem tu z wizytą  wizytą  i chcę chcę znaleźć znaleźć Neilla. Gdzie on jest? Dawid patrzył na mnie pogardliwie i odparł: – Głupi oś ośle, sam nim jesteś jesteś. Gdy David miał siedem lat, zatrzymałem go kiedyś kiedyś w ogrodzie. – Powtórz Davidowi Bartonowi, że chcę chcę go widzieć widzieć – powiedziałem poważ poważnie. – Są  Są dzę dzę, że  jest u siebie w domku. David uś uśmiechną  miechną ł się się szeroko. – W porzą  porzą dku dku – odparł i poszedł do domku. Wrócił za dwie minuty. On mówi, że nie przyjdzie – powiedział z chytrym uś uśmiechem. – Podał jakiś jakiś powód? – Taak, powiedział że właś właśnie karmi swojego tygrysa. 94

David dorósł do tego błazeń błazeństwa, gdy miał siedem lat. Ale gdy powiedziałem Raymondowi, który miał dziewięć dziewięć lat, że ukarano go grzywną  grzywną  w wysokoś wysokości połowy kieszonkowego za kradzież kradzież drzwi frontowych, rozpłakał się się, a ja wiedziałem, że popełniłem błą  błą d. d. Dwa lata póź później potrafił już już poznać poznać się się na moich żartach. Trzyletnia Sally chichocze, gdy spotykam ją  ją  na drodze do miasta i pytam o drogę drogę do Summerhill; ale siedmio- i oś ośmioletnie dziewczynki reagują  reagują  w ten sposób, że kierują  kierują  mnie w złą  złą  stronę stronę. Gdy oprowadzam goś gości po szkole, przedstawiam zwykle dzieci z domku jako „ś „świnki”, a one chrzą  chrzą kają  kają odpowiednio. odpowiednio. Pewnego razu zostałem wprawiony w zakłopotanie, gdy przedstawiłem je  jako „świnki”, a jedna oś ośmiolatka powiedziała wynioś wyniośle: „Czyż „Czyż ten dowcip nie jest już już oklepany?” Musiałem przyznać przyznać, że był. Dziewczyny mają  mają tyle tyle poczucia humoru co i chłopcy, ale w przeciwień przeciwieństwie do nich rzadko używają  ywają go go do obrony. Niektórzy chłopcy z powodzeniem bronią  bronią si sięę w ten sposób. Widziałem, jak są dzono dzono Dave’a za jakiś jakiś aspołeczny czyn. Zeznają  Zeznają c w zabawny sposób, zdobył uznanie grupy i udało mu się się dostać dostać naprawdę naprawdę niewielką  niewielką kar karęę. Dziewczynka, zawsze zbyt gotowa na to, by szukać szukać winy w sobie, nigdy tak nie robi. Nawet w najbardziej oś oświeconych domach dziewczyny cierpią  cierpią  z powodu powszechnej niż niższoś szości, którą  którą nasze nasze społeczeń społeczeństwo narzuca kobietom. Nigdy nie traktuj dziecka z humorem w nieodpowiedniej chwili, ani nie atakuj jego godnoś godności. Jeż Jeżeli ma ono autentyczne zmartwienie, musi zostać zostać potraktowane poważ poważnie. Żartowanie z dzieckiem, które ma wysoką  wysoką  gorą  gorą czkę czkę, jest błę błędem. Ale gdy wraca ono do zdrowia, moż możesz udawać udawać, że jesteś jesteś lekarzem czy nawet grabarzem, a jemu spodoba się się ten żart. Być Być mo możże dzieci dlatego lubią  lubią  być być traktowane z humorem, że humor zawiera życzliwość yczliwość i śmiech. Nawet starsze dzieci, które ćwiczą  wiczą  dowcip, nie uż używają  ywają  żartu, który ką  ką sa. sa. Poczucie humoru przyczynia się się do sukcesu Summerhill.

95

CZĘŚĆ III SEKS

POSTAWY WOBEC SEKSU Nie miałem jeszcze ucznia, który nie przyniósłby ze sobą  sobą  do Summerhill chorej postawy wobec seksu i funkcji ciała. Ci, którym powiedziano prawdę prawdę o tym, ską  ską d się się biorą  biorą dzieci, dzieci, mają  mają takie takie samo pełne przemilczeń przemilczeń nastawienie do seksualizmu jak potomstwo fanatyków religijnych. Znalezienie nowego nastawienia do seksu jest najtrudniejszym zadaniem rodzica i nauczyciela. Tak niewiele wiadomo na temat przyczyn seksualnego tabu, że mo możżna jedynie próbować próbować zgadywać zgadywać jego pochodzenie. Dlaczego istnieje seksualne tabu, niespecjalnie mnie interesuje. Fakt, że ono istnieje, w ogromnym stopniu obchodzi człowieka, któremu powierzono leczenie zahamowanych dzieci. My, doroś dorośli, zostaliś zostaliśmy zepsuci w niemowlę niemowlęctwie; nigdy nie bę będziemy wolni, gdy chodzi o wiadomie mo sprawy seksualne. Ś wiadomie możżemy być być wolni; moż możemy nawet należ należeć do towarzystwa ś wiadomie zajmują  zajmują cego cego się się oświatą  wiatą  seksualną  seksualną  dzieci. Lecz obawiam się się, że  pod ś  wiadomie pozostajemy w duż dużym stopniu takimi, jakimi uczyniło nas warunkowanie w niemowlę niemowlęctwie; ludź ludźmi, którzy nienawidzą  nienawidzą seksu seksu i boją  boją si sięę go. Jestem skłonny przyznać przyznać, że mój podś podświadomy stosunek do seksu jest kalwiń kalwińskim nastawieniem szkockiej wsi, które mi narzucono w pierwszych latach życia. Moż Możliwe, że dla dorosłych nie ma ratunku; są  są  natomiast wszelkie szanse na to, by uratować uratować dzieci, jeż jeżeli nie będziemy narzucać narzucać im tych straszliwych poglą  poglą dów, dów, które zostały nam narzucone. Wcześ Wcześnie w życiu dziecko uczy się się, że grzech seksualny jest wielkim grzechem. Rodzice nieodmiennie najsurowiej karzą  karzą  za wykroczenia przeciw moralnoś moralności seksualnej. Ludzie, którzy najbardziej złorzeczą  złorzeczą Freudowi, Freudowi, bo on „widzi seks we wszystkim”, to właś właśnie ci, którzy opowiadali historie seksualne, słuchali opowieś opowieści seksualnych i śmiali się się z nich. Każ Każdy męż m ężczyzna, czyzna, który był w wojsku, wie, że ję j ęzyk wojska to ję język seksu. Prawie wszyscy lubią  lubią czyta czytaćć w niedzielnej gazecie pikantne kawałki o rozwodach i przestę przestępstwach na tle seksualnym, a wię większość kszość mężczyzn ężczyzn opowiada żonom historyjki zasłyszane w klubie czy pubie. Nasze upodobanie do tego rodzaju opowieś opowieści jest wynikiem niezdrowej edukacji w sprawach seksualnych. Delektowanie się się nimi jest wynikiem represji. Taką  Taką  opowieść opowieść mo możżna, jak Freud, skomentować skomentować: „wyszło szydło z worka”. Potę Potępianie przez dorosłych zainteresowań zainteresowań seksualnych u dzieci jest hipokryzją  hipokryzją ii oszustwem; ta ostra krytyka jest projekcją  projekcją , przerzucaniem winy na innych. Rodzice surowo karzą  karzą  za przewinienia seksualne, ponieważ ponieważ sami są  są  w istotny sposób, jeż jeżeli nie chorobliwie, nimi zainteresowani. Dlaczego umartwianie ciała jest tak popularne? Ludzie religijni wierzą  wierzą , że ciało cią  cią gnie gnie człowieka w dół. Ciało nazywane jest nikczemnym, kusi do złego. Właś Właśnie ta nienawiść nienawiść do ciała sprawia, że o porodzie nie mówi się się w szkole, a rozmowa o niczym pokrywa waż ważne, codzienne sprawy seksualne. Freud postrzegał seks jako najwię największą  kszą  siłę siłę rzą  rzą dzą  dzą cą  ludzkim zachowaniem. Każ Każdy uczciwy obserwator musi się się z nim zgodzić zgodzić. Ale nauczanie moralne kładło nadmierny nacisk na seks. Pierwsze skarcenie ze strony matki, gdy dziecko dotyka swoich narzą  narzą dów dów płciowych, robi z seksu najbardziej fascynują  fascynują cą  i tajemniczą  tajemniczą  rzecz na świecie. Stworzyć Stworzyć zakazany owoc to sprawić sprawić, żeby stał się się on rozkoszny i nę nęcą cy. cy. Tabu seksualne tkwi u podstawy zachowań zachowań dzieci. Nie zawęż zawężam am słowa seks do genitaliów. Całkiem prawdopodobne, że dziecko przy piersi czuje się się nieszczęś nieszczęśliwe, liwe, jeż jeżeli jego matka nie akceptuje którejkolwiek częś części ci swojego ciała czy przeszkadza mu w znajdowaniu przyjemnoś przyjemności w jego własnym ciele.

96

Seks jest podstawą  podstawą  wszystkich negatywnych postaw wobec życia. Dzieci, które nie mają  mają  poczucia winy zwią  zwią zanego zanego z seksem, nigdy nie odczuwają  odczuwają  potrzeby religii czy mistycyzmu  jakiegokolwiek rodzaju. Wobec tego, że seks uważ uważany jest za wielki grzech, dzieci wolne od wstydu i lę lęku przed nim nie szukają  szukają  żadnego Boga, którego mogłyby prosić prosić o przebaczenie czy zmiłowanie, ponieważ ponieważ nie czują  czują si sięę winne. Gdy miałem sześć sześć lat, odkryliś odkryliśmy z siostrą  siostrą  wzajemnie nasze narzą  narzą dy dy płciowe i, naturalnie, bawiliś bawiliśmy się się razem. Nakryci przez matkę matkę, dostaliś dostaliśmy straszliwe lanie; mnie zamknię zamknięto w ciemnym pokoju na długie godziny, a potem zmuszono, żebym uklą  uklą kł kł i prosił Boga o przebaczenie. przebaczenie. Wyzbycie się się tego wczesnego szoku zaję zajęło mi dziesią  dziesią tki tki lat i doprawdy czasem zastanawiam się się, czy faktycznie w pełni się się od niego uwolniłem. Jak wielu dzisiejszych dorosłych miało podobne doś doświadczenia? Jak wielu dzisiejszym dzieciom podobnym traktowaniem zmienia się się naturalne umiłowanie życia w nienawiść nienawiść i agresję agresję? Mówi się się im, że dotykanie narzą  narzą dów dów płciowych jest złe czy grzeszne, oraz że naturalne wypróż wypróżnienia są  są odra odrażżają  ają ce. ce. Każ Każde dziecko, które cierpi z powodu zahamowania seksualnego, ma żołą  ołą dek dek jak deska. Przyjrzyj się się, jak oddycha zahamowane dziecko, a potem popatrz, z jakim wspaniałym wdzię wdziękiem oddycha mały kotek. Żadne zwierzę zwierzę nie ma sztywnego żołą  ołą dka dka ani nie jest zaż zażenowane z powodu seksu czy wypróż wypróżnienia. W znanej pracy „Character Analysis” („Analiza charakteru”) Wilhelm Reich zauważ zauważył, że trening moralny nie tylko wypacza proces myś myślenia, lecz takż także wkracza strukturalnie w samo ciało, dosłownie opancerzają  opancerzają c je sztywnoś sztywnością  cią  postawy i skurczem miednicy. Zgadzam się się z Reichem. Zajmują  Zajmują c się si ę w Summerhill przez wiele lat najrozmaitszymi dzieć dziećmi zaobserwowałem, że o ile lę lęk nie usztywni układu mięś mięśniowego, niowego, dzieci chodzą  chodzą , biegają  biegają , skaczą  skaczą  i bawią  bawią  się się z cudownym wdzię wdziękiem. Co wię więc moż możemy zrobić zrobić, żeby nie dopuś dopuścić cić do zahamowania seksualnego u dzieci? Po prostu, od pierwszych chwil dziecko musi mieć mieć całkowitą  całkowitą swobod swobodęę dotykania każ każdej częś części ci swojego ciała. Mój przyjaciel, psycholog musiał powiedzieć powiedzieć swojemu czteroletniemu synkowi: „Bob, nie wolno ci bawić bawić się się siusiakiem, gdy jesteś jesteś wśród obcych ludzi, bo oni uważ uważają  ają to to za złe. Moż Możesz to robić robić tylko w domu i w ogrodzie”. Rozmawialiś Rozmawialiśmy o tym z przyjacielem i zgodziliś zgodziliśmy się się, że uchronienie dzieci przed lud ludźźmi nienawidzą  nienawidzą cymi cymi życia i seksu jest niemoż niemożliwe. Jedynym pocieszeniem jest to, że jeś jeśli rodzice szczerze wierzą  wierzą w w życie, dziecko generalnie zaakceptuje ich wartoś wartości i najprawdopodobniej odrzuci zewnę zewnętrzną  trzną pruderi pruderięę. W każ każdym bą  bą dź razie już już sam fakt, że pi p ięcioletnie dziecko dowiaduje się się, że nie moż może ką pać pać się się w morzu bez majtek, wystarcza, by powstała jakaś jakaś – nawet jeż jeżeli niewielka – nieufność nieufność w stosunku do seksu. Obecnie wielu rodziców nie zakazuje masturbacji. Uważ Uważają  ają  ją  za naturalną  naturalną  oraz znają  znają  niebezpieczeń niebezpieczeństwa zwią  zwią zane zane z jej zakazywaniem. Doskonale. Świetnie. Lecz niektórzy z tych światłych rodziców wahają  wahają  się się przed zrobieniem nastę następnego kroku. Niektórzy z nich nie mają  mają nic nic przeciw temu, żeby ich mali chłopcy bawili się się w zabawy seksualne z innymi małymi chłopcami, ale sztywnieją  sztywnieją  z przeraż przerażenia, gdy chłopczyk i dziewczynka bawią  bawią  się się razem w ten sposób. Gdyby moja dobra, mają  mają ca ca jak najlepsze intencje matka zignorowała zabawę zabawę seksualną  seksualną mojej mojej o rok młodszej siostry ze mną  mną , nasze szanse na dorastanie z normalnym nastawieniem psychicznym do seksu byłyby duż duże. Zastanawiam się się, ile impotencji i ozię oziębło błośści u dorosłych bierze się się z pierwszej ingerencji w relacje heteroseksualne we wczesnym dzieciń dzieciństwie. Zastanawiam się się, ile homoseksualizmu wywodzi się się z tolerowania zabaw homoseksualnych i zabraniania zabaw heteroseksualnych. Zabawa heteroseksualna w dzieciń dzieciństwie jest, jak są  są dzę dzę, fenomenalną  fenomenalną  drogą  drogą  do zdrowego, zrównoważ zrównoważonego życia seksualnego w dorosłoś dorosłości. Gdy dzieci nie są  są  poddawane treningowi moralnemu w zwią  zwią zku zku z seksem, dochodzą  dochodzą do do zdrowego, a nie rozwią  rozwią złego złego okresu dojrzewania. Nie znam żadnego argumentu przeciw życiu seksualnemu młodzież młodzieży, który dałby się się utrzymać utrzymać. Prawie każ każdy opiera się się na stłumionych emocjach lub wrogim nastawieniu do życia – 97

religijnym, moralnym, oportunistycznym, arbitralnym, pornograficznym. Żaden z nich nie odpowiada na pytanie, dlaczego natura obdarzyła człowieka silnym instynktem seksualnym, jeż jeżeli młodym nie wolno z niego korzystać korzystać, dopóki nie usankcjonują  usankcjonują  tego starsi członkowie społeczeń społeczeństwa. Ci starsi, a przynajmniej niektórzy z nich, mają  mają  udziały w spółkach, które robią  robią  filmy pełne seksu; albo w spółkach sprzedają  sprzedają cych cych wszelkiego rodzaju kosmetyki służą  służą ce ce temu, by dziewczyny były bardziej pocią  pocią gają  gają ce ce dla chłopców; lub wydają  wydają  czasopisma, przycią  przycią gają  gają ce ce czytelników sadystycznymi opowieś opowieściami i zdję zdjęciami. Wiem, że życie seksualne młodzież młodzieży nie jest obecnie moż możliwe. Ale jestem zdania, że jest to właś właściwa droga do zdrowej przyszłoś przyszłości. Mogę Mogę to napisać, lecz gdybym w Summerhill pozwalał moim nastoletnim uczniom spać spać ze sobą  sobą , władze zamknę zamknęłyby moją  moją szkoł szkołęę. Zastanawiam się się, kiedy nadejdzie owo jutro, gdy społeczeń społeczeństwo zrozumie, jak niebezpieczne jest tłumienie zachowań zachowań seksualnych. Nie oczekuję oczekuję, że żaden uczeń uczeń Summerhill nie bę będzie neurotyczny, któż któż bowiem moż może być być wolny od kompleksów w dzisiejszym społeczeń społeczeństwie? Mam natomiast nadzieję nadzieję, że nastę następne pokolenia, dzię dzięki temu począ  począ tkowi tkowi wolnoś wolności od seksualnych tabu stworzą  stworzą w w koń końcu świat przyjaź przyjaźnie nastawiony do życia. Wynalezienie środków antykoncepcyjnych musi po jakimś jakimś czasie doprowadzić doprowadzić do nowej moralnoś moralności seksualnej, gdyż gdyż strach przed konsekwencjami jest najsilniejszym elementem moralnoś moralności seksualnej. Żeby być być wolną  wolną , miłość miłość musi czuć czuć się się bezpieczna. Młodzież Młodzież dzisiaj ma mało okazji do miłoś miłości w prawdziwym sensie tego słowa. Rodzice nie pozwolą  pozwolą  synom i córkom żyć w grzechu, jak to nazywają  nazywają , wię więc młodzi kochankowie muszą  muszą  tułać tułać się się po wilgotnych lasach, parkach czy samochodach. Wszystko sprzysię sprzysięgło się się przeciw młodym ludziom. Okolicznoś Okoliczności sprawiają  sprawiają , że to, co powinno być być pię piękne i radosne, zamienia się się w coś coś ponurego i grzesznego, w sproś sprośne kawały, pożą  pożą dliwe dliwe spojrzenia i wstydliwy śmiech. Tabu i lę lęki kształtują  kształtują ce ce zachowanie ludzi są  są tymi tymi samymi lę lękami i tabu, które czynią  czynią zz ludzi zboczeń zboczeńców gwałcą  gwałcą cych cych i duszą  duszą cych cych małe dziewczynki w parkach, zboczeń zboczeńców, którzy torturują  torturują  Żydów i Murzynów. Zakazy seksualne wiążą  wiążą seks seks z rodziną  rodziną . Zakaz masturbacji zmusza dziecko do interesowania się się rodzicami. Za każ każdym razem, gdy matka uderza dziecko po rę rękach za dotykanie narzą  narzą dów dów płciowych, popę popęd seksualny dziecka zostaje skierowany na matkę matkę, a ukryta postawa wobec niej staje się się postawą  postawą  pożą  pożą dania-odpychania, dania-odpychania, miłoś miłości-nienawiś ci-nienawiści. Tłumienie kwitnie w zniewolonym domu. Represjonowanie zachowań zachowań seksualnych pomaga dorosłym, za cenę cenę rodzą  rodzą cej cej się się u dziecka nerwicy, utrzymać utrzymać autorytet. Gdyby seks mógł przedostać przedostać się się na drugą  drugą  stronę stronę muru do chłopca czy dziewczyny z są siedztwa, siedztwa, autorytet domu znalazłby się się w niebezpieczeń niebezpieczeństwie; przywią  przywią zanie zanie do matki i ojca rozluź rozluźniłoby się się, i dziecko automatycznie opuś opuściłoby rodzinę rodzinę emocjonalnie. Brzmi to absurdalnie, lecz te wię więzi są  bardzo potrzebną  potrzebną  podporą  podporą  autorytarnego pań państwa – tak jak prostytucja była konieczną  konieczną ochron ochroną  moralnośści miłych dziewczą  dziewczą t z dobrych domów. Gdyby usunąć usunąć represjonowanie ą moralno zahamowań zahamowań seksualnych, młodzież młodzież byłaby stracona dla autorytetu. Ojcowie i matki robią  robią  to, co im robili ich rodzice: wychowują  wychowują  godne szacunku, cnotliwe dzieci, wygodnie zapominają  zapominają c o wszystkich potajemnych zabawach seksualnych i opowiadaniach pornograficznych z własnego dzieciń dzieciństwa; zapominają  zapominają c o gorzkim buncie przeciw własnym rodzicom, który musieli tłumić tłumić bezgranicznym poczuciem winy. Nie uś uświadamiają  wiadamiają  sobie, że we własnych dzieciach wywołują  wywołują  to samo poczucie winy, które przyniosło im tyle nieszczęś nieszczęśliwych liwych nocy dawno temu. Poważ Poważne nerwice ludzi zaczynają  zaczynają  się się od najwcześ najwcześniejszych zakazów dotykania narzą  narzą dów dów płciowych: Nie dotykaj. Impotencja, ozię oziębło błość późniejszym życiu pochodzą  pochodzą zz okresu, ść i niepokój w póź gdy dziecku wią  wią zano zano czy odsuwano rę ręce, zazwyczaj z klapsem. Dziecko, które moż może dotykać dotykać narzą  narzą dów dów płciowych, ma wszelkie szanse na to, by wzrastać wzrastać ze szczerym, radosnym nastawieniem do seksu. Zabawy seksualne mię między małymi dzieć dziećmi są  naturalnym, zdrowym zachowaniem, którego nie należ należy otaczać otaczać dezaprobatą  dezaprobatą . Wrę Wręcz przeciwnie, powinno się się do nich zachę zachęcać cać jako do warunku zdrowego dojrzewania i dorosłoś dorosłości. Rodzice są  są  jak strusie chowają  chowają ce ce głowy w piasek, 98

 jeż  jeżeli nie wiedzą  wiedzą , że ich dzieci bawią  bawią  się się po ką tach tach w zabawy seksualne. Taka potajemna i ukradkowa zabawa wywołuje poczucie winy, które nie mija, a objawia się się zwykle jako dezaprobata dla zabawy seksualnej, gdy te właś właśnie dzieci stają  stają si sięę rodzicami. Wyprowadzenie jej z ukrycia jest  jedyną   jedyną  rozsą  rozsą dną  dną  rzeczą  rzeczą , jaką  jaką  mo możżna zrobić zrobić. Byłoby na świecie nieskoń nieskończenie mniej przestę przestępstw seksualnych, gdyby zabawy seksualne uważ uważano za normalne. A właś właśnie tego, że zbrodnie na tle seksualnym i seksualne nienormalnoś nienormalności wszelkiego rodzaju są  są  bezpoś bezpośrednim rezultatem braku akceptacji dla seksu we wczesnym dzieciń dzieciństwie, moralni rodzice nie chcą  chcą , czy boją  boją si sięę dostrzec. Znany antropolog, Bronisław Malinowski, pisze, że wśród Trobriań Trobriańczyków nie było homoseksualizmu aż aż do czasu, gdy zaszokowani misjonarze rozdzielili chłopców i dziewczyny umieszczają  umieszczają c ich w osobnych domach. Nie było wś wśród nich gwałtów ani przestę przestępstw na tle seksualnym. Dlaczego? Ponieważ Ponieważ nie represjonowano zachowań zachowań seksualnych u małych dzieci. Oto pytanie dla współczesnych rodziców: Czy chcemy, żeby nasze dzieci były takie jak my? Jeż Jeżeli tak, to czy w społeczeń społeczeństwie bę będą nadal występować pować gwałty, morderstwa na tle seksualnym, ą  nadal wystę nieszczęś nieszczęśliwe liwe małż małżeństwa i neurotyczne dzieci? Jeż Jeżeli odpowiedź odpowiedź na pierwsze pytanie jest twierdzą  twierdzą ca, ca, to tak samo musimy odpowiedzieć odpowiedzieć na drugie. A obydwie te odpowiedzi są  są zapowiedzi zapowiedzią  ą  zagłady atomowej, ponieważ ponieważ zakładają  zakładają trwanie trwanie nienawiś nienawiści i wyraż wyrażanie jej poprzez wojny. Pytam rodziców moralistów: Czy bardzo bę będzie cię cię martwić martwić zabawa seksualna twoich dzieci, gdy bomby atomowe zaczną  zaczną  spadać spadać? Czy dziewictwo twoich córek bę będzie miało duż duże znaczenie, gdy chmura atomowa uczyni życie niemoż niemożliwym? Gdy twoich synów wezmą  wezmą do do wojska i poś poślą na ą  na wielką  wielką  śmierć mierć, czy bę będziesz nadal kurczowo trzymał się się swojej dewocyjnej wiary w tłumienie wszystkiego, co w dzieciń dzieciństwie dobre? Czy wtedy Bóg, do którego bluź bluźnierczo się się modlisz, ocali życie twoje i twoich dzieci? Niektórzy z was być być mo możże odpowiedzą  odpowiedzą , że to życie jest tylko począ  począ tkiem, tkiem, i że na drugim będzie ani nienawiś nienawiści, ani wojen, ani seksu. W takim razie zamknijcie tę tę książ książkkę – świecie nie bę albowiem nie moż możemy się się porozumieć porozumieć. Dla mnie życie wieczne jest marzeniem – marzeniem doprawdy zrozumiałym – bowiem człowiekowi poza wynalazkami mechanicznymi praktycznie nic się się nie udało. Lecz nie jest to wystarczają  wystarczają co co dobre marzenie. Ja chcę chcę zobaczyć zobaczyć niebo na ziemi, nie w chmurach. I wzruszają  wzruszają ce ce jest to, że wię większość kszość ludzi chce tego samego. Chcą, ale nie mają  mają  woli, by to osią  osią gnąć gnąć;; woli, którą  którą  osłabiono pierwszym klapsem, pierwszym seksualnym tabu. Rodzic nie moż może siedzieć siedzieć okrakiem na barykadzie, nie moż może być być neutralny. Chodzi o wybór mię między poką  poką tnym tnym i pełnym poczucia winy seksem, a seksem otwartym, zdrowym i radosnym. Jeż Jeżeli rodzice wybiorą  wybiorą  powszechne kryteria moralnoś moralności, nie wolno im narzekać narzekać na zboczone seksualnie społeczeń społeczeństwo, ponieważ ponieważ jest ono rezultatem tego właś właśnie kodeksu moralnego. Wtedy nie wolno rodzicom nienawidzić nienawidzić wojny, bowiem nienawiść nienawiść do samego siebie, którą  którą  wywołują  wywołują  u swoich dzieci, bę będzie się się wyraż wyrażać w wojnie. Ludzkość Ludzkość jest chora, emocjonalnie chora; chora wskutek tego poczucia winy i niepokoju nabytych w dzieciń dzieciństwie. Niepokój emocjonalny jest powszechny w naszym społeczeń społeczeństwie. Gdy Zoe miała sześć sześć lat, przyszła do mnie i powiedziała: „Willie ma najwię największego kutasa ze wszystkich małych dzieci, ale pani X (gość (gość)) mówi, że to brzydko mówić mówić kutas”. Od razu powiedziałem jej, że to wcale nie jest brzydko. W duchu sklą  sklą łem łem tę tę kobietę kobietę za jej ciemne i ograniczone rozumienie dzieci. Mógłbym tolerować tolerować propagandę propagandę dotyczą  dotyczą cą  polityki czy manier, ale gdy ktokolwiek atakuje dziecko wywołują  wywołują c w nim poczucie winy w zwią  zwią zku zku z seksem, zwalczam to energicznie. Całe to nasze podejrzliwe nastawienie do seksu, rubaszny śmiech w kabaretach, gryzmolenie obscenicznych napisów w toaletach bierze się się z poczucia winy, wywołanego zakazem masturbacji w dzieciń dzieciństwie oraz potajemnej zabawy seksualnej. Ma ona miejsce w każ każdej rodzinie, a z powodu tejż tejże poką  poką tnoś tności i winy nastę następuje wiele fiksacji na brata czy siostrę siostrę, które trwają  trwają  całe życie i uniemoż uniemożliwiają  liwiają  szczęś szczęśliwe liwe życie małż małżeńskie. Gdyby zabawę zabawę seksualną  seksualną  brata z siostrą  siostrą , gdy mają  mają  oni pięć pięć lat, uważ uważano za naturalną  naturalną , każ każde z nich w naturalny sposób przeniosłoby swoje zainteresowania na obiekt seksualny spoza rodziny. 99

Sadyzm jest krań krańcową  cową  formą  formą  nienawiś nienawiści do seksu. Żaden męż mężczyzna, czyzna, który ma udane życie seksualne, nie potrafiłby chyba znę znęcać cać się się nad zwierzę zwierzęciem czy nad człowiekiem, ani też też nie popierałby wię więzienia. Żadna zaspokojona seksualnie kobieta nie potę potępiałaby matki nieś nieślubnego dziecka. Rzecz jasna, naraż narażam się się na oskarż oskarżenie: „Temu człowiekowi tylko seks w głowie. Seks w przyjaźń,, praca, radość radość i smutek. Dlaczego seks?” życiu to nie wszystko. Jest jeszcze przyjaźń Odpowiadam: Seks dostarcza najwię największej przyjemnoś przyjemności, połą  połą czony czony z miłoś miłością  cią  jest najdoskonalszą  najdoskonalszą form formą  ekstazy, ponieważ ponieważ jest najwyż najwyższą  szą form formą  dawania i brania. A mimo to widać widać ą ekstazy, ą dawania wyraź wyraźnie, że seksu się się nienawidzi; w przeciwnym bowiem razie żadna matka nie zabraniałaby masturbacji, a ojciec życia seksualnego poza konwencjonalnym małż małżeństwem. Gdyby było inaczej, w kabaretach nie byłoby obscenicznych dowcipów, a ludzie nie traciliby masowo czasu na oglą  ogl danie filmów o miłoś miłości i czytanie romansów; praktykowaliby miłość miłość.. ą danie Fakt, że prawie wszystkie filmy mówią  mówią oo miłoś miłości, dowodzi, że seks jest najważ najważniejszą  niejszą spraw sprawą  ą  w życiu. Zainteresowanie tymi filmami jest, w przeważ przeważają  ają cym cym stopniu, neurotyczne. Dotyczy ono ludzi z poczuciem winy w zwią  zwią zku zku z seksem i seksualnie sfrustrowanych. Nie bę będą c w stanie kochać kochać naturalnie garną  garną  się się tłumnie na filmy, które czynią  czynią  miło miłość romantyczną , nawet pię piękną  kną . ść romantyczną  Ci zahamowani seksualnie ludzie zaspokajają  zaspokajają  swoje zainteresowania przez poś pośredników. Żaden mężczyzna mają ca ca udane życie seksualne nie zadawaliby sobie trudu siedzenia w ężczyzna ani żadna kobieta mają  kinie dwa razy w tygodniu i oglą  oglą dania dania tandetnych filmów, które są  są  jedynie imitacją  imitacją  prawdziwego życia. Podobnie jest z popularnymi powieś powieściami. Zajmują  Zajmują  się się one albo seksem albo zbrodnią  zbrodnią , a zwykle kombinacją  kombinacją jednego jednego i drugiego. Bardzo popularne „Przeminę „Przeminęło z wiatrem” było szczególnie chę chętnie czytane bynajmniej nie ze wzglę względu na tło, w jakim się się rozgrywa, to znaczy tragedię tragedię wojny domowej i niewolników, ale dlatego właś właśnie, że koncentruje się się wokół mę męczą  czą cej, cej, egocentrycznej dziewczyny i jej romansów. występy roznegliż roznegliżowanych panienek w kabaretach, intelektualnie Żurnale mody, kosmetyki, wystę wyrafinowane recenzje, opowiadania seksualne – wszystko to wyraź wyraźnie dowodzi, że seks jest bez wą tpienia tpienia najważ najważniejszą  niejszą rzecz rzeczą  w życiu. Jednocześ Jednocześnie dowodzi, że akceptuje się się tylko fasadowość fasadowość ą w seksu – innymi słowy fikcje, filmy, kabarety. To D. H. Lawrence dostrzegł niegodziwość niegodziwość filmów seksualnych, gdzie zahamowany młodzian, boją  boją cy cy się się żywych dziewczyn ze swojego otoczenia, przelewa wszystkie swoje emocje seksualne na gwiazdę gwiazdę Hollywoodu – a potem idzie masturbować masturbować się się do domu. Lawrence’owi, rzecz  jasna, nie chodziło o to, że masturbacja jest zła; a o to, że seks, który szuka zaspokojenia w masturbacji i fantazjach erotycznych na temat gwiazdy filmowej, jest niezdrowy. Zdrowy mężczyzna są siedztwie. siedztwie. ężczyzna poszukałby sobie najpewniej partnerki w są  Pomyś Pomyślmy tylko, jak ogromny kapitał zbijany jest na zahamowaniach seksualnych: ludzie mody, sprzedawcy szminek, koś kościół, teatry i kina, autorzy bestsellerów i producenci poń pończoch. Twierdzenie, że wolne seksualnie społeczeń społeczeństwo zniosłoby pię piękne stroje, byłoby głupie. Oczywiś Oczywiście, że nie. Każ Każda kobieta chciałaby wyglą  wyglą dać dać jak najładniej dla męż mężczyzny, czyzny, którego kocha. Każ Każdy mężczyzna wyglą dać dać elegancko idą  idą c na randkę randkę z dziewczyną  dziewczyną . Znikną  Znikną łby łby ężczyzna chciałby wyglą  natomiast fetyszyzm – przywią  przywią zywanie zywanie znaczenia do pozorów, ponieważ ponieważ rzeczywistość rzeczywistość jest zakazana. Zahamowany męż mężczyzna czyzna nie wpatrywałby się się wię więcej w bieliznę bieliznę damską  damską  na sklepowej wystawie. Jakaż Jakaż to wielka szkoda, że zainteresowania seksualne są  są  tak bardzo represjonowane. Najwię Największej przyjemnoś przyjemności na świecie doś doświadcza się się z poczuciem winy. Ta represja obecna jest w każ każdej dziedzinie ludzkiego życia i powoduje, że staje się się ono płytkie, nieszczęś nieszczęśliwe liwe i pełne nienawiś nienawiści. Nienawidzą  Nienawidzą c seksu nienawidzisz życia. Nienawidzą  Nienawidzą c seksu nie potrafisz kochać kochać bliź bliźniego. Jeż Jeżeli nienawidzisz seksu, twoje życie seksualne bę będzie w najgorszym wypadku impotentne albo ozię oziębłe; w najlepszym – niepełne. Stą  Stą d uwaga, czę często wypowiadana przez kobiety, które mają  mają  dzieci: „Seks jest przechwaloną  przechwaloną  rozrywką  rozrywką ”. ”. Gdy nie daje zadowolenia, to musi gdzieś gdzieś znaleźć znaleźć ujś ujście, ponieważ ponieważ jest to zbyt silny popę popęd, by go zniszczyć zniszczyć. Przeradza się się w niepokój i nienawiść nienawiść.. 100

Niezbyt wielu dorosłych postrzega akt seksualny jako dawanie; gdyby było inaczej, ludzi dotknię dotkniętych impotencją  impotencją  i ozię oziębło błośścią  cią  nie byłoby około siedemdziesię siedemdziesięciu procent, jak utrzymują  utrzymują  liczni eksperci. Dla wielu męż mężczyzn czyzn stosunek seksualny jest kulturalnym gwałtem; dla wielu kobiet to nieznoś nieznośny obowią  obowią zek zek małż małżeński, który trzeba jakoś jakoś wytrzymać wytrzymać. Tysią  Tysią ce ce mężatek ężatek nigdy w życiu nie przeż przeżyło orgazmu; a niejeden wykształcony męż mężczyzna czyzna nawet nie wie, że kobieta jest do niego zdolna. W takim systemie dawanie musi być być minimalne; a wzajemne relacje seksualne po prostu muszą  muszą by byćć mniej lub bardziej zbrutalizowane i plugawe. Zboczeń Zboczeńcy, którzy potrzebują  potrzebują biczowania biczowania albo bicia kobiet rózgą  rózgą , są  jedynie ekstremalnymi przypadkami ludzi, którzy z powodu niewłaś niewłaściwej edukacji seksualnej nie są  są w w stanie dawać dawać miło miłośści inaczej jak tylko w zamaskowanej formie nienawiś nienawiści. Każ Każdy starszy uczeń uczeń w Summerhill wie, że akceptuję akceptuję pełne życie seksualne dla tych, którzy tego chcą  chcą , niezależ niezależnie od wieku. Czę Często pytano mnie na wykładach, czy zapewniam w Summerhill jeżeli nie, to dlaczego? Jest to stare i stale powracają  powracają ce ce pytanie, które środki antykoncepcyjne, a jeż dotyka głę głębokich emocji u każ każdego z nas. To, że nie zapewniam środków antykoncepcyjnych w Summerhill, jest dla mnie sprawą  sprawą nieczystego nieczystego sumienia, ponieważ ponieważ jakikolwiek kompromis jest dla mnie trudny i niepokoją  niepokoją cy. cy. Z drugiej strony, dostarczanie środków antykoncepcyjnych dzieciom przed osią  osią gnię gnięciem pełnoletnoś pełnoletności czy nawet pełnoletnim z całą  całą  pewnoś pewnością  cią  doprowadziłoby do zamknię zamknięcia mojej szkoły. Praktyka nie moż może zbytnio wyprzedzać wyprzedzać prawa. Znanym i czę często zadawanym przez krytyków swobody dla dzieci pytaniem jest: „Dlaczego nie pozwala się się dzieciom oglą  oglą dać dać stosunku seksualnego?” Odpowiedź Odpowiedź, że wywołałoby to u nich uraz czy poważ poważny szok psychiczny, jest kłamstwem. Wś Wśród Trobriań Trobriańczyków, według Malinowskiego, dzieci traktują  traktują  nie tylko stosunek seksualny, ale takż także poród i śmierć mierć jak sprawy oczywiste i nie wpływa to na nie niekorzystnie. Nie są  są dzę dzę, żeby zobaczenie stosunku seksualnego rodziców wywarło jakikolwiek zły skutek w przypadku wewną  wewną trzsterownego trzsterownego dziecka. Jedyną  Jedyną  uczciwą  uczciwą odpowiedzi odpowiedzią  można udzielić udzielić na to pytanie jest, że miłość miłość w naszej kulturze nie jest ą , jakiej moż sprawą  sprawą publiczn publiczną  ą . Nie zapominam, że wielu rodziców ma religijne czy inne negatywne poglą  poglą dy dy na grzeszność grzeszność seksu. Nic z tym nie moż można zrobić zrobić. Nie da się się nawrócić nawrócić ich na nasze poglą  poglą dy. dy. Z drugiej jednak strony musimy walczyć walczyć z nimi, gdy naruszają  naruszają  prawo naszych własnych dzieci do wolnoś wolności; seksualnej czy innej. Innym rodzicom mówię mówię: Problemy zaczną  zaczną si sięę dla was wtedy, gdy wasza szesnastoletnia córka zechce żyć po swojemu. Wróci do domu o północy. W żadnym wypadku nie pytajcie jej, gdzie była. Jeż Jeżeli nie była wewną  wewną trzsterowna, trzsterowna, to okłamie was, tak jak wy i ja okłamywaliś okłamywaliśmy swoich rodziców. Gdy moja córka bę będzie miała szesnaś szesnaście lat, a ja stwierdzę stwierdzę, że zakochała się się w jakimś jakimś niewraż niewrażliwym męż mężczy czyźźnie, bę będę się się bardzo martwił. Wiem, że będę zupełnie bezsilny, by zrobić zrobić cokolwiek. Mam nadzieję nadzieję, że będę miał dość dość rozsą  rozsą dku, dku, żeby nie próbować próbować. Ponieważ Ponieważ była ona wewną  wewną trzsterowna trzsterowna nie przewiduję przewiduję, że zakocha się się w niepożą  niepożą danym danym typie młodego człowieka; ale nigdy nic nie wiadomo. Jestem pewien, że niejedno złe towarzystwo jest w istocie protestem przeciw rodzicielskiemu autorytetowi.  Rodzice nie mają do mnie zaufania i nie zale ż y mi na tym. Będ ę robić to, co mi się  podoba, a oni oni czy chcą czy nie, musz ą się z tym pogodzi ć. Będziesz się się bać bać, że twoja córka zostanie uwiedziona. Ale dziewczyny nie są  są  z reguły uwodzone; są  są  partnerkami w uwodzeniu. Ten okres szesnastu lat nie powinien być być trudny, jeż jeżeli córka była twoim przyjacielem, a nie podwładnym. Bę Będziesz musiał uznać uznać prawdę prawdę, że nie moż można czyimś życiem, że nie jest moż możliwe przekazanie doś doświadczenia w takich rzeczach jak sprawy żyć czyimś emocjonalne. Podstawową  Podstawową  kwestią  kwestią , mimo wszystko, jest postawa domu wobec seksu. Jeż Jeżeli była ona zdrowa, moż możesz bezpiecznie dać dać swojej córce osobny pokój i klucz do niego. Jeś Jeśli była niezdrowa, będzie ona szukała seksu w zły sposób – moż możliwe, że ze złym męż mężczyzn czyzną  będziesz bezsilny. ą –– a ty bę Podobnie z twoim synem. Nie bę będziesz się się o niego aż aż tak martwić martwić – bo on nie moż może zajść zajść w ciążę ciążę.. A jednak ze złą  złą postaw postawą  wobec seksu moż może on łatwo pogmatwać pogmatwać sobie życie. ą wobec 101

Niewiele jest szczęś szczęśliwych liwych małż małżeństw. Biorą  Biorą c pod uwagę uwagę trening w niemowlę niemowlęctwie, którego doś doświadczyła zdecydowana wię większość kszość ludzi, zadziwiają  zadziwiają cym cym jest fakt, że w ogóle są  są  jakieś jakieś szczęś szczęśliwe liwe małż małżeństwa. Jeż Jeżeli seks jest brudny w pokoju dziecinnym, nie moż może być być czysty w małż małżeńskim łóż łóżku. Gdy więź więź seksualna jest niezadowalają  niezadowalają ca, ca, wszystko inne w małż małżeństwie jest nieudane. Nieszczęś Nieszczęśliwa liwa para, wychowana tak, by nienawidzić nienawidzić seks, nienawidzi siebie nawzajem. Dzieci są  są  nieudane, bo brakuje im domowego ciepła, które jest niezbę niezbędne dla ich własnego ciepłego życia. Zahamowania seksualne rodziców nieś nieświadomie wywołują  wywołują uu nich analogiczne reakcje. Najbardziej trudne dzieci pochodzą  pochodzą zz takich właś właśnie rodzin.

KSZTAŁCENIE SEKSUALNE Jeż Jeżeli na pytania dziecka odpowiada się się zgodnie z prawdą  prawdą  i bez zahamowań zahamowań ze strony rodziców, nauczanie seksualne staje się się naturalną  naturalną cz częś cią  dziecińństwa. Metoda pseudonaukowa jest ęści ą dzieci zła. Znam pewnego młodego człowieka, którego uczono w taki właś właśnie sposób i twierdzi on, że rumieni się się, gdy ktoś ktoś użyje słowa „zapylać „zapylać”. Faktyczna wiedza o seksie jest oczywiś oczywiście waż ważna, ale znacznie waż ważniejsza jest jej treść treść emocjonalna. Lekarze wiedzą  wiedzą wszystko wszystko o anatomii seksu, ale nie są  są lepszymi lepszymi kochankami niż niż mieszkań mieszkańcy wysp południowych – a najprawdopodobniej nawet im nie dorównują  dorównują . Dziecko nie tyle interesuje stwierdzenie tatusia, że on wkłada swojego siusiaka w mamy dziurkę dziurkę, ile to, dlaczego tatuś  to robi. Dziecko, któremu pozwalano na zabawy seksualne, nie będzie potrzebowało pytać pytać, dlaczego. Nauczanie seksualne nie powinno być być konieczne w przypadku wewną  wewną trzsterownego trzsterownego dziecka, bowiem termin „nauczanie” sugeruje wcześ wcześniejsze zaniedbywanie problemu. Jeż Jeżeli naturalna ciekawość ciekawość dziecka była w zupełnoś zupełności zaspokajana otwartymi i pozbawionymi emocji odpowiedziami rodziców na wszystkie jego pytania, seks nie bę będzie się się wyróż wyróżniał jako coś coś, czego trzeba specjalnie uczyć uczyć. Ostatecznie, nie dajemy dziecku lekcji na temat układu trawiennego czy funkcji wydalniczych. Termin nauczanie seksualne wynika z faktu, że aktywność aktywność seksualna jest zahamowana i robi się się z niej tajemnicę tajemnicę. Włą  Włą czenie czenie nauczania seksualnego do programu szkolnego stwarza niebezpieczeń niebezpieczeństwo utrwalenia zahamowań zahamowań seksualnych przez moralizowanie. Już Już samo okreś określenie, nauczanie seksualne, sugeruje sformalizowane okropne lekcje na temat anatomii i fizjologii prowadzone przez nieś nieśmiałego nauczyciela, który boi się się, że temat moż może przekroczyć przekroczyć dozwolone granice i wkroczyć wkroczyć na zakazane terytorium. W wię większoś kszości szkół prywatnych powiedzenie całej prawdy o miłoś miłości i narodzinach oznaczałoby ryzyko utraty pracy. Opinia publiczna, reprezentowana przez matki, nie ścierpiałaby tego. Znam niejeden przypadek, kiedy rozgniewana matka groziła strasznymi konsekwencjami nauczycielce, która jakoby zepsuła jej dziecko „plugawym, bezboż bezbożnym, sproś sprośnym nauczaniem!” Z drugiej strony, jedyną  jedyną  trudnoś trudnością  cią w w przekazaniu niezahamowanemu dziecku tej wiedzy na temat seksu, o którą  którą prosi, prosi, jest to, żeby wiedzieć wiedzieć, jak zrobić zrobić to zrozumiale. Dziecko chce wiedzieć wiedzieć, dlaczego nie każ każdy koń koń płci mę męskiej jest ogierem, albo dlaczego nie każ każda owca płci mę męskiej jest baranem. Odpowiedź Odpowiedź obejmuje poję pojęcia przekraczają  przekraczają ce ce moż możliwoś liwości czteroletniego dziecka, gdyż gdyż kastracja jest procesem, którego nie da się się objaś objaśnić nić za pomocą  pomocą  prostych słów. W takim wypadku rodzic musi jak najbardziej starać starać się się, pamię pamiętają  tają c cały czas, że absolutnie nie wolno mu uciekać uciekać się się do kłamstw czy uników. Pię Pięcioletni chłopiec znalazł prezerwatywę prezerwatywę w kieszeni ojca i oczywiś oczywiście zapytał, co to jest. Bez trudu i widocznych emocji przyją  przyją ł zrozumiałe i proste wyjaś wyjaśnienie. Niemniej jednak czasem nie widzę widzę przyczyn, dla których nie moż można by powiedzieć powiedzieć dziecku, poczekać. Ostatecznie, czę często robi się się tak, gdy idzie o inne że temat jest zbyt trudny i powinien poczekać tematy. Na przykład, gdy dziecko pyta, jak działa silnik albo kto stworzył Boga, rodzic moż może 102

powiedzieć powiedzieć, że odpowiedź odpowiedź jest zbyt skomplikowana i trudna do zrozumienia dla dziecka w tym wieku. Znacznie lepiej i bezpieczniej jest odłoż odłożyć odpowiedź odpowiedź niż niż postę postępować pować tak, jak robią  robią niektórzy niektórzy niemą  niemą drzy drzy rodzice – mówić mówić dziecku za duż dużo. Pamię Pamiętam jak pewna uczennica, pię piętnastoletnia Szwajcarka, powiedziała: „Irmgart (dziesięć (dziesięć lat) myś myśli, że lekarze przynoszą  przynoszą  dzieci. Ja od dawna wiem, ską  ską d się się biorą  biorą dzieci. dzieci. Mama mi powiedziała. Powiedziała mi jeszcze wię więcej”. Spytałem, co wię więcej wie, a ona powiedziała mi o homoseksualizmie i zboczeniach. Był to przypadek niemą  niemą drego drego mówienia prawdy. Matka powinna była odpowiedzieć odpowiedzieć jedynie na pytanie zadane przez dziecko. Jej nieznajomość nieznajomość natury dziecka sprawiła, że powiedziała dziecku duż dużo wię więcej, niż niż było sobie w stanie przyswoić przyswoić. Skutkiem tego była neurotyczna córka. Mimo to, ogólnie rzecz biorą  biorą c, c, ta niemą  niemą dra dra matka była mą  mą drzejsza drzejsza od takiej, która celowo okłamuje swoje dziecko, gdy pyta ono o tajemnicę tajemnicę narodzin. Bowiem dziecko szybko odkrywa, że jego matka skłamała. Gdy dziecko odkrywa prawdę prawdę – a zazwyczaj jej część część opowiedzianą  opowiedzianą  w wulgarny sposób przez kolegów – jest przekonane, że wie, dlaczego matka skłamała. Jak mama mogłaby powiedzieć mi coś  tak paskudnego!

A takie właś właśnie jest nastawienie społeczeń społeczeństwa do porodu. To jest paskudna, wstydliwa sprawa. Już Już sam fakt, że cięż ci ężarna arna kobieta stara się się ubierać ubierać w sposób maskują  maskują cy cy jej stan, wystarcza, potępić pić to, co nazywamy moralnoś moralnością  cią . żeby potę Są  matki, które mówią  mówią  swoim dzieciom prawdę prawdę na temat narodzin. A jednak nawet wś wśród nich jest wiele takich, które mówią  mówią prawd prawdęę na temat porodu, ale kłamią  kłamią na na temat seksu. Wykrę Wykręcają  cają  się się od powiedzenia dziecku, że stosunek seksualny jest bardzo przyjemny. Moja żona i ja nie musieliś musieliśmy zastanawiać zastanawiać się się nad edukacją  edukacją  seksualną  seksualną  Zoe. Wszystko to wydawało się się tak proste, tak oczywiste i tak urocze – nawet gdy zdarzały się się niezrę niezręczne momenty, kiedy Zoe poinformowała naszego niezamęż niezamężnego nego goś gościa, że ona, Zoe, przyszła na świat, ponieważ ponieważ tata zapłodnił mamę mamę, dodają  dodają c z zainteresowaniem, „A kto ciebie zapładnia?” Nawiasem mówią  mówią c, c, okazuje się się, że wewną  wewną trzsterowne trzsterowne dziecko uczy się się taktu bardzo wcześ wcześnie. Zoe mogła tak powiedzieć powiedzieć, gdy miała trzy i pół roku; ale w wieku pię pięciu lat nasza córka zaczę zaczęła uświadamiać wiadamiać sobie, że pewnych rzeczy nie należ należy mówić mówić niektórym ludziom. Obserwowałem podobną  podobną delikatno delikatność przeciwieństwie do Zoe, nie mogły stanowić stanowić ść u dzieci, które, w przeciwień same o sobie od począ  począ tku. tku. Od czasu, jak Freud zwrócił uwagę uwagę na seksualizm dziecię dziecięcy, niewiele zrobiono dla zbadania  jego przejawów. Napisano całe tomy na ten temat, lecz o ile mi wiadomo, nikt nie napisał książ książki ki o dzieciach wewną  wewną trzsterownych. trzsterownych. Nasza córka nie przejawiała specjalnego zainteresowania swoim własnym seksem, ani seksem rodziców czy dzieci, z którymi się się bawiła. Widywała nas nagich w łazience czy toalecie. Ku mojemu zadowoleniu nie potwierdziła teorii głoszonej przez niektórych psychologów, że wystę występuje jakaś jakaś instynktowna, podś podświadoma, wrodzona skromność skromność,, która powoduje, że widok narzą  narzą dów dów płciowych dorosłych czy załatwianie przez nich potrzeb fizjologicznych wprawia dziecko w zakłopotanie. Ta teoria, tak jak podobna jej teoria, że istnieje wrodzone poczucie winy w zwią  zwią zku zku z masturbacją  masturbacją , jest nonsensowna. Rodzice wewną  wewną trzsterownych trzsterownych dzieci prawdopodobnie unikną  unikną  wszystkich niebezpiecznych i głupich błę błędów zwią  zwią zanych zanych z edukacją  edukacją  seksualną  seksualną ; błę błędów, które łą  łą czą  czą  seks ze złem i grzechem. Ale nie jestem całkiem pewny, czy niebezpieczeń niebezpieczeństwo nie grozi im z innej, a mianowicie idealistycznej, strony. Na długo zanim w ogóle zaczę zaczęto mówić mówić o samoregulacji, niektórzy rodzice uczyli swoje dzieci, że seks jest świę więty i uduchowiony, że jest czymś czymś, do czego należ należy podchodzić podchodzić z lę lękiem i zdumieniem oraz jakimś jakimś rodzajem mistycznej, religijnej czci. Współcześ Współcześni rodzice mogą  mogą  nie odczuwać odczuwać pokusy naś naśladowania tego typu nauczania, a mimo to być być mo możże nie oprą  oprą si sięę czemuś czemuś podobnemu: uwielbieniu funkcji seksualnych jak nowo odkrytego boga. Trudno jest to zdefiniować zdefiniować – mo możże to zbyt nieokreś nieokreślone – wyczuwam jednak jakiś jakiś rodzaj świę więtoś tości zwią  zwią zany zany z seksem, subtelną  subtelną zmian zmianęę głosu, gdy się się o nim mówi. Taka postawa sugeruje lę lęk przed pornografią  pornografią : Na Boga,  je żeli nie będ ę mówił o seksie z l ękiem, pomyś lą sobie,  że jestem jednym z tych, co uwa żają ,  że seks  jest czymś   , z czego się  żartuje. 103

Byłem nieco zaniepokojony słyszą  słyszą c, c, jak przeję przejęci młodzi rodzice uż używali słów i tonu niewiele się się róż różnią  nią cych cych od tych uż używanych przez starą  starą gwardi gwardięę, która mówiła z czcią  czcią oo częś częściach ciach ciała, które są ś więte. Seks tak długo stanowił temat wulgarnych żartów, że wystę występuje tendencja do popadania ą  świę w drugą  drugą skrajno skrajność polegają cą na się go milczeniem – nie dlatego, że jest zbyt zły, ść,, polegają  ą  na tym, że pomija się ale dlatego, że jest zbyt dobry. Taka postawa niewą  niewą tpliwie tpliwie moż może prowadzić prowadzić do nowych lę lęków i zahamowań zahamowań seksualnych. Jeż Jeżeli dziecko ma mieć mieć zdrowe nastawienie do seksu, a póź później zdrowe pozostać na ziemi. Sam w sobie zawiera już już wszystko i wszelkie próby życie seksualne, seks musi pozostać podnoszenia jego podnoszenia  jego wartoś wartości przez wynoszenie go do czegoś czegoś w rodzaju siły wyż wyższej, są  są  próż próżnym trudem upię upiększania tego, co i tak jest pię piękne. Mówienie dzieciom, że seks jest świę więty, to po prostu odmiana starej opowieś opowieści, że grzesznicy pójdą  pójdą  do piekła. Jeż Jeżeli bę będziecie mówić mówić o jedzeniu, piciu i śmiechu, że są  świę więte, wtedy nie zaprotestuję zaprotestuję, gdy nazwiecie tak również również seks. Moż Można o wszystkim mówić mówić, że jest świę więte; lecz gdy wybieramy tylko seks, wtedy oszukujemy samych siebie i wprowadzamy w błą  błą d nasze dzieci. To dziecko jest świę więte – świę więte w tym sensie, że nie wolno go zepsuć zepsuć ignoranckim nauczaniem. W miarę miarę, jak religijna nienawiść nienawiść seksu powoli zanika, pojawiają  pojawiają  się się inni wrogowie. Są  Są  wię więc entuzjaś entuzjaści nauczania seksualnego, którzy pokazują  pokazują  dzieciom diagramy i opowiadają  opowiadają  o pszczołach i zapylaniu, mówią  mówią c w rezultacie: „Widzicie, seks to po prostu nauka. Nie ma w tym nic fascynują  fascynują cego, cego, prawda?” Wszyscy byliś byliśmy tak determinowani, gdy chodzi o seks, że niemal nie  jesteś  jesteśmy w stanie postrzegać postrzegać go w sposób poś pośredni i naturalny: jesteś jesteśmy albo za bardzo pro- albo zbyt anty-. Dobrze jest być być pro-, ale taka postawa jako protest przeciw antyseksualnemu treningowi w dzieciń dzieciństwie musi być być neurotyczna. Stą  Stą d konieczność konieczność znalezienia zdrowego stosunku wobec seksu; postawy, którą  którą  mo możżemy odsłonić odsłonić jedynie przez niewtrą  niewtrą canie canie się się i aprobatę aprobatę naturalnej akceptacji seksu przez dziecko. Jeż Jeżeli brzmi to niejasno, czy wydaje się się niemoż niemożliwe, proponuję proponuję, żeby młodzi rodzice unikali wszelkiego okazywania wstydu, odrazy czy ocen moralnych, powstrzymali się się od nauczania i liczenia się się z są siadami, siadami, gdy mówią  mówią  o sprawach seksualnych. Wtedy, i tylko wtedy, postawa dziecka wobec seksu bę będzie kształtować kształtować się się bez zahamowań zahamowań czy nienawiś nienawiści w stosunku do własnego ciała. Dla takiego dziecka seks nigdy nie bę będzie musiał być być przedmiotem nauczania, ostrzeż ostrzeżeń czy czegokolwiek podobnego. Gdybyś Gdybyśmy umieli uchronić uchronić dziecko przed postrzeganiem zła w seksie, wyrosłoby ono na moralnego człowieka – nie na moralistę moralistę, pouczają  pouczają cego cego innych. Don Juan pozornie zaspokaja przyjemnoś przyjemnościową  ciową  stronę stronę potrzeby seksualnej, odrzucają  odrzucają c jednocześ jednocześnie jej aspekt miłoś miłości. Masturbacja, donż donżuanizm, homoseksualizm – wszystkie one są  są  jałowe, ponieważ ponieważ są  aspołeczne. Człowiek o nowej moralnoś moralności zrozumie, że musi realizować realizować obydwie funkcje seksu: odkryje, że o ile nie kocha, nie dozna najwię największej przyjemnoś przyjemności w akcie seksualnym.

MASTURBACJA Wię Większość kszość dzieci masturbuje się się. A mimo to mówi się się młodym, że masturbacja jest zła, że upoś upośledza wzrost, że prowadzi do choroby czy czego tam jeszcze. Gdyby rozsą  rozsą dna dna matka nie zwracała uwagi na pierwsze zainteresowanie dziecka dolnymi partiami ciała, masturbacja byłaby mniej kompulsywna. To właś właśnie zakaz utrwala zainteresowanie dziecka. Dla malutkiego dziecka usta są  są w w duż dużo wię większym stopniu sferą  sferą erogenn erogenną  niżż narzą  narzą dy dy płciowe. ą ni Gdyby matka przyję przyjęła podobnie cnotliwą  cnotliwą  postawę postawę wobec ust, tak jak to ma miejsce w przypadku narzą  narzą dów dów płciowych, ssanie kciuka i całowanie stałyby się się sprawą  sprawą sumienia. sumienia. Masturbacja zaspokaja pragnienie szczęś szczęścia, cia, ponieważ ponieważ doprowadza napię napięcie do kulminacji. Lecz natychmiast po jej zakoń zakończeniu sumienie pouczanego moralnie dziecka dochodzi do głosu i krzyczy: „Jesteś „Jesteś grzesznikiem!” Z mojego doś doświadczenia wynika, że gdy usunie się się poczucie winy, dziecko mniej interesuje się się masturbacją  masturbacją .

104

Moż Można odnieść odnieść wraż wrażenie, że niektórzy rodzice woleliby, żeby ich dzieci były przestę przestępcami, niż niż żeby się się masturbowały. Stwierdzam, że zakaz masturbacji leż leży u podstaw wielu czynów przestę przestępczych dokonywanych przez młodocianych. Pewien przybyły do Summerhill jedenastoletni chłopiec był podpalaczem. Bywał bity przez ojca i nauczycieli. Co gorsza nauczono go ograniczonej religii ognia piekielnego i gniewnego Boga. Wkrótce po przybyciu do Summerhill wzią  wzią ł butelkę butelkę benzyny i wlał ją  ją  do beczki z farbą  farbą  i terpentyną  terpentyną . Po czym podpalił to wszystko. Dom został uratowany wyłą  wyłą cznie cznie dzię dzięki energicznej akcji dwóch pracowników. Wzią  Wzią łem łem go do swojego pokoju. – Co to jest ogień ogień? – spytałem. – On pali – odpowiedział. – O jakim ogniu myś myślisz w tej chwili? – kontynuowałem. – Piekielnym – powiedział. – No, a butelka? – Długa rzecz z dziurką  dziurką na na koń końcu – powiedział. (Długa przerwa). – Powiedz mi coś coś wię więcej o tej długiej rzeczy z dziurką  dziurką na na koń końcu – powiedziałem. – Mój interes – powiedział z zakłopotaniem – ma dziurkę dziurkę na koń końcu. – Opowiedz mi o nim – powiedziałem życzliwie. – Czy ty kiedykolwiek go dotykasz? – Teraz już już nie. Dotykałem go, ale już już tego nie robię robię. – Dlaczego nie? – Bo pan X (jego ostatni dyrektor) powiedział mi, że to jest najwię największy grzech na świecie. Stało się się jasne, że podpalanie było dla niego aktem kompensują  kompensują cym cym masturbację masturbację. Powiedziałem mu, że pan X zupełnie nie miał racji, że jego interes nie jest ani lepszy ani gorszy od  jego nosa czy ucha. Od tego dnia dn ia zainteresowanie zainteresowa nie ogniem zniknę zniknęło. Jeż Jeżeli nie stwarza się się problemów w zwią  zwią zku zku z wczesną  wczesną  masturbacją  masturbacją , dziecko w sposób naturalny i we właś właściwym czasie dochodzi do heteroseksualnoś heteroseksualności. Wiele jest nieszczęś nieszczęśliwych liwych małż małżeństw, w których zarówno mąż mąż jak i żona cierpią  cierpią  z powodu podś podświadomej wrogoś wrogości do seksualizmu – wrogoś wrogości wynikają  wynikają cej cej z zagrzebanego gdzieś gdzieś głę głęboko zakazu masturbacji wydanego im, gdy byli dzieć dziećmi. Jest to najważ najważniejszy problem edukacji. Przedmioty szkolne, dyscyplina, sporty – wszystko to  jest daremne daremn e i bezskuteczne, jeż jeżeli problem masturbacji pozostaje nie rozwią  rozwią zany. zany. Swoboda w tym zakresie oznacza zadowolone, radosne, pełne entuzjazmu dzieci, które tak naprawdę naprawdę nie są  są  nią  nią  szczególnie zainteresowane. Zakaz masturbacji daje w efekcie przygnę przygnębione, nieszczęś nieszczęśliwe liwe dzieci podatne na przezię przeziębienia i zakaż zakażenia, nienawidzą  nienawidzą ce ce samych siebie, a w konsekwencji nienawidzą  nienawidzą ce ce innych. Twierdzę Twierdzę, że jedną  jedną zz podstawowych przyczyn tego, że dzieci w Summerhill są  są tak tak radosne,  jest usunię usunięcie lę lęków i samonienawiś samonienawiści, wywołanych przez zakazy seksualne. Freud zaznajomił nas wszystkich z poglą  poglą dem, dem, że seks jest obecny od począ  począ tku tku życia, że dziecko doznaje przyjemnoś przyjemności seksualnej w czasie ssania oraz że zainteresowanie sferą  sferą  erogenną  erogenną  ust stopniowo ustę ustępuje miejsca sferze erogennej narzą  narzą dów dów płciowych. Tak wię więc masturbacja jest w przypadku dziecka naturalnym odkryciem; począ  począ tkowo tkowo nie bardzo waż ważnym, ponieważ ponieważ narzą  narzą dy dy płciowe nie są  są  dla niemowlę niemowlęcia tak przyjemne, jak usta czy nawet skóra. To wyłą  wyłą cznie cznie zakaz rodzicielski robi z masturbacji tak wielki problem. Im surowszy zakaz, tym głę głębsze poczucie winy; i tym wię większy przymus, by go złamać złamać. Dobrze wychowane małe dziecko powinno przyjść przyjść do szkoły całkowicie wolne od poczucia winy zwią  zwią zanego zanego z masturbacją  masturbacją . Wś W śród przedszkolaków w Summerhill niewiele jest takich, jeś jeśli w ogóle są  są , które przejawiają  przejawiają ni nią  jakieśś szczególne zainteresowanie. Seks nie jest dla nich atrakcyjny ą jakie  jako coś co ś tajemniczego. Od począ  począ tku tku pobytu z nami (o ile nie powiedziano im tego już już wcześ wcześniej w domu) znają  znają fakty fakty zwią  zwią zane zane z narodzinami – nie tylko ską  ską d się się biorą  biorą dzieci, dzieci, ale też też jak się się je robi. W tak młodym wieku te informacje przyjmowane są  są  bez emocji, częś częściowo ciowo takż także dlatego, że wypowiadane są  są  bez emocji. Dlatego też też pię piętnasto- czy siedemnastolatki z Summerhill potrafią  potrafią  otwarcie rozmawiać rozmawiać o seksie, bez poczucia, że robią  robią co cośś niewłaś niewłaściwego oraz bez pornograficznych podtekstów. 105

Rodzic przemawia do dziecka głosem wszechmocnego Boga. To, co matka mówi na temat seksu, jest jak Pismo Świę więte. Dziecko całkowicie akceptuje to, co ona mu podsuwa. Pewna matka powiedziała swojemu synowi, że jak bę będzie się się masturbował, to bę będzie głupi. Przyją  Przyją ł to, co mu powiedziała i stał się się niezdolny do nauczenia się się czegokolwiek. Gdy przekonano matkę matkę, żeby przyznała, że to co mu przedtem mówiła, jest bzdurą  bzdurą , on automatycznie stał się się bystrzejszym chłopcem. Inna znów powiedziała swojemu synowi, że wszyscy bę będą  go nienawidzić nienawidzić, jeż jeżeli będzie się się masturbował. Chłopiec stał się się zgodnie z tymi sugestiami najmniej lubianym dzieckiem w szkole. Kradł, pluł na ludzi i niszczył rzeczy w patetycznym wysiłku zrealizowania wzoru, który podsunę podsunęła mu matka. W tym wypadku nie udało się się jej przekonać przekonać, żeby przyznała się się do wcześ wcześniejszego błę błędu i chłopiec pozostał mniej wię więcej tym, kim był – osobą  osobą wrogo wrogo nastawioną  nastawioną do do społeczeń społeczeństwa. Mieliś Mieliśmy w szkole chłopców, którym powiedziano, że jeż jeżeli bę będą  się się masturbować masturbować, to popadną  popadną w w obłę obłęd – i podejmowali oni odważ odważne próby sprostania tym przepowiedniom. Wą tpię tpię, czy jakiekolwiek póź późniejsze wpływy są  są  dość dość silne, by przeciwdziałać przeciwdziałać wczesnym sugestiom ze strony rodziców. W mojej pracy zawsze staram się się nakłonić nakłonić rodziców do naprawienia zła, ponieważ ponieważ wiem, że znaczę znaczę dla dziecka niewiele albo nic. Na ogół za póź późno pojawiam się się w  jego życiu. Dlatego też też, gdy chłopiec słyszy ode mnie, że masturbacja nie wpę wpędza ludzi w obłę obłęd, trudno mu mi uwierzyć uwierzyć. Głos ojca, zasłyszany w wieku pię pięciu lat był głosem Świę więtego Autorytetu. Gdy małe dziecko zaczyna się się bawić bawić narzą  narzą dami dami płciowymi, rodzice poddawani są  są  wielkiej próbie. Zabawę Zabawę taką  taką  trzeba zaakceptować zaakceptować jako dobrą  dobrą , normalną  normalną  i zdrową  zdrową ; jakakolwiek próba jej zakazu bę będzie niebezpieczna. Podobnie jak podstę podstępne, nieuczciwe wysiłki zmierzają  zmierzają ce ce do skierowania uwagi dziecka na coś coś innego. Przypominam sobie tu przypadek wewną  wewną trzsterownej trzsterownej dziewczynki, którą  którą posłano posłano do dobrego przedszkola. Mała sprawiała wraż wrażenie nieszczęś nieszczęśliwej. liwej. Swoją  Swoją  zabawę zabawę narzą  narzą dami dami płciowymi nazywała wtulaniem. Gdy matka spytała, dlaczego nie lubi swojego przedszkola, mała odpowiedziała: „Gdy próbuję próbuję się się wtulać wtulać w przedszkolu oni nie mówią  mówią mi, mi, żebym tego nie robiła – ale mówią  mówią spójrz na to albo chod  ź , zrób tamto, tak że nigdy nie mogę mogę się się wtulić wtulić w przedszkolu”. Wczesnodziecię Wczesnodziecięca zabawa seksualna jest problemem, ponieważ ponieważ prawie wszyscy rodzice zostali już już w kołysce wrogo nastawieni wobec seksu i nie potrafią  potrafią przezwyci przezwycięż ężyyć uczucia wstydu, grzechu i odrazy. Zdarza się się i tak, że rodzic ma racjonalnie wyrobioną  wyrobioną opini opinięę, iż iż zabawa narzą  narzą dami dami płciowymi jest dobra i zdrowa, a jednocześ jednocześnie – tonem głosu i wyrazem oczu – komunikuje dziecku, że emocjonalnie nie zaakceptował jego prawa do satysfakcji seksualnej. Niekiedy wydaje się się, że rodzic w pełni akceptuje fakt, że małe dziecko dotyka genitaliów; a mimo to, gdy sztywna ciotka Maryś Maryśka przychodzi z wizytą  wizytą , moż może doś doświadczać wiadczać duż dużego niepokoju, bo a nuż nuż dziecko zacznie to robić robić w obecnoś obecności tej wrogo do życia nastawionej osoby. Łatwo powiedzieć powiedzieć takim rodzicom: „Ciotka Maryś Maryśka uosabia antyseksualny element twojego zahamowanego ja”, ale powiedzenie tego, samo w sobie, w niczym nie pomaga ani rodzicom ani dziecku. Rodzicielski lę lęk, że wczesnodziecię wczesnodziecięca zabawa seksualna doprowadzi do przedwczesnego rozwoju seksualnego, jest głę głęboki i rozpowszechniony. Oczywiś Oczywiście, jest to racjonalizacja. Zabawa narzą  narzą dami dami płciowymi nie prowadzi do przedwczesnego dojrzewania seksualnego. A jeż jeżeliby nawet tak było, no to co z tego? Najpewniejszym sposobem, żeby dziecko przejawiało nienormalne zainteresowanie seksem, gdy osią  osią gnie gnie wiek dojrzewania, jest zabranianie mu zabawy narzą  narzą dami dami płciowymi w kołysce. Moż Może zaistnieć zaistnieć ponura konieczność konieczność powiedzenia dziecku, gdy osią  osią gnie gnie ono wiek, w którym  jest w stanie to zrozumieć zrozumieć, żeby nie bawiło się się genitaliami publicznie. Ta rada moż może zabrzmieć zabrzmieć tchórzliwie i nie w porzą  porzą dku dku w stosunku do dziecka; lecz jej alternatywa takż także nie jest wolna od niebezpieczeń niebezpieczeństw. Bowiem gdy dziecko spotyka się się z surową  surową  dezaprobatą  dezaprobatą  wyraż wyrażoną  oną  za pomocą  pomocą  wrogich okreś określeń leń użytych przez zszokowanych dorosłych, moż może mu zostać zostać wyrzą  wyrzą dzona dzona wię większa krzywda niż niż ta, która pochodziłaby od kochanych rodziców starają  starają cych cych się się to wytłumaczyć wytłumaczyć.

106

Gdy małe dziecko moż może wieść wieść życie wolne od kary, pouczania i tabu, stwierdza, że życie jest stanowczo zbyt ciekawe na to, żeby ograniczać ograniczać swoją  swoją aktywno aktywność narzą dami dami ść jedynie do manipulacji narzą  płciowymi. Nie mam osobistej wiedzy o tym, jak wewną  wewną trzsterowne trzsterowne dzieci reagowałyby na siebie wzajemnie w zabawie seksualnej. Chłopcy, których uczono, że seks jest zły, łą  łą czą  czą  taką  taką  zabawę zabawę z sadyzmem. Dziewczynki poddane podobnemu antyseksualnemu treningowi wydają  się to ą  się akceptować akceptować. Dzię Dzięki wzglę względnej nieobecnoś nieobecności agresywnej nienawiś nienawiści u wewną  wewną trzsterownych trzsterownych dzieci, zabawa seksualna mię między dwojgiem z nich byłaby prawdopodobnie delikatna i czuła. Nasz brak akceptacji samych siebie wywodzi się się głównie z wczesnego dzieciń dzieciństwa. Duż Duża jego część część pochodzi z poczucia winy w zwią  zwią zku zku z masturbacją  masturbacją . Stwierdzam, że nieszczęś nieszczęśliwe liwe dziecko to czę często takie, które ma wyrzuty sumienia z powodu masturbacji. Usunię Usunięcie tego poczucia winy jest najwię największym krokiem, jaki moż możemy zrobić zrobić w kierunku zmiany trudnego dziecka na szczęś szczęśliwe. liwe.

NAGOŚĆ Wiele małż małżeństw, szczególnie robotniczych, nigdy nie oglą  oglą da da się się nago aż aż do czasu, gdy jedno z nich ubiera zwłoki drugiego. Pewna znana mi wieś wieśniaczka świadczyła w są  są dzie dzie w sprawie ekshibicjonisty. Była autentycznie zaszokowana. – Ależ Ależ, Jean – strofowałem ją  ją –– o co chodzi, przecież przecież urodziłaś urodziłaś siedmioro dzieci! – Panie Neill – powiedziała poważ poważnie. – Ja nigdy nie widziałam Johna... Przez całe moje małż małżeńskie życie nie widziałam męż mężaa nagiego. Nie powinno się się nigdy zniechę zniechęcać cać do nagoś nagości. Dziecko od począ  począ tku tku powinno widzieć widzieć nagich rodziców. Niemniej jednak należ należy mu powiedzieć powiedzieć, gdy już już będzie w stanie to zrozumieć zrozumieć, że niektórzy ludzie nie lubią  lubią patrze patrzećć na nagie dzieci i że w ich obecnoś obecności trzeba się się ubrać ubrać. Pewna kobieta skarż skarżyła się się, że jej córka ką  ką pie pie się się nago w morzu. Zoe miała wówczas rok. Sprawa ką  ką pieli pieli zwięź zwięźle le podsumowuje całe to wrogie wobec życia nastawienie społeczeń społeczeństwa. Wszyscy znamy uczucie irytacji pojawiają  pojawiają ce ce się się wtedy, gdy usiłujemy rozebrać rozebrać się się na plaż plaży bez pokazywania tak zwanych intymnych częś części ci ciała. Rodzice wewną  wewną trzsterownych trzsterownych dzieci wiedzą  wiedzą , jak trudno jest wytłumaczyć wytłumaczyć takiemu trzy-, czterolatkowi, dlaczego w miejscu publicznym musi chodzić chodzić w ką  ką pielówkach. pielówkach. Już Już sam fakt, że prawo zabrania pokazywania narzą  narzą dów dów płciowych, musi wywołać wywołać u dzieci wypaczony stosunek do ludzkiego ciała. Ja sam chodziłem nago czy też też namawiałem do tego którąś którąś z nauczycielek po to, żeby zaspokoić zaspokoić ciekawość ciekawość małego dziecka, które miało poczucie grzechu w zwią  zwią zku zku z nagoś nagością  cią . Z drugiej strony, każ każda próba zmuszania dziecka do nagoś nagości jest błę błędem. przecież w ubranym społeczeń społeczeństwie, a nudyzm pozostaje czymś czymś, na co prawo nie zezwala. Żyje ono przecież Dawno temu, gdy przybyliś przybyliśmy do Leiston, mieliś mieliśmy staw. Miałem zwyczaj ką  ką pać pać się się w nim rano. Przyłą  Przyłą czało czało się się do mnie zwykle parę parę osób personelu i starsze dziewczyny i chłopcy. Potem przyszła do nas grupa chłopców ze szkół prywatnych. Gdy dziewczyny zaczę zaczęły zakładać zakładać kostiumy ką pielowe, pielowe, spytałem jedną  jedną zz nich, ładną  ładną Szwedk Szwedkęę, dlaczego to robią  robią . „To przez tych nowych chłopców”, wyjaś wyjaśniła. „Nasi traktowali nagość nagość naturalnie. Ale ci nowi łypią  łypi gapią  się się – no, nie lubię lubię tego”. Od tamtej pory jedyne wspólne ką  ką piele piele nago mają  mają  ą  oczami i gapią  miejsce podczas wieczornych wypraw nad morze. Mogłoby się się wydawać wydawać, że skoro dzieci z Summerhill zostały wychowane w pełnej swobodzie, to będą  biegać biegać nago w lecie. Nie robią  robią  tego. Dziewczyny do wieku dziewię dziewięciu lat bę będą  nagie w upalny dzień dzień, ale mali chłopcy rzadko. Jest to dość dość zastanawiają  zastanawiają ce, ce, gdy weź weźmie się się pod uwagę uwagę twierdzenie Freuda, że chłopcy są  są  dumni z posiadania penisa, podczas gdy dziewczynki wstydzą  wstydzą  się się, że go nie mają  mają . Mali chłopcy w Summerhill nie przejawiają  przejawiają ch chęęci obnaż obnażania się się, a starsi chłopcy i dziewczyny rzadko kiedy to robią  robią . Latem chłopcy i męż mężczy czyźźni chodzą  chodzą  tylko w szortach, bez koszul. Dziewczyny noszą  noszą kostiumy kostiumy ką  ką pielowe. pielowe. Ką  Ką pieli pieli nie traktuje się się jak czynnoś czynności intymnej i tylko nowi 107

uczniowie zamykają  zamykają  na klucz drzwi do łazienki. I chociaż chociaż niektóre dziewczyny opalają  opalają  się się nago, podglą dać dać. żadnemu chłopcu nigdy nie przyjdzie do głowy, żeby je podglą  Widziałem kiedyś kiedyś, jak nauczyciel angielskiego kopał rów na boisku hokejowym w asyś asyście pomocników obu płci w wieku od dziewię dziewięciu do pię piętnastu lat. Ponieważ Ponieważ dzień dzień był upalny, rozebrał się się do naga. Innym znowu razem jeden z męż mężczyzn czyzn z personelu grał nago w tenisa. Na spotkaniu szkoły powiedziano mu, żeby wkładał spodenki, bo moż może przechodzić przechodzić tamtę tamtędy sprzedawca czy  jakiś  jakiś gość gość.. Ilustruje to trzeź trzeźwy stosunek Summerhill do nagoś nagości.

PORNOGRAFIA Wszystkie dzieci są  są  zainteresowane obscenami, czasami otwarcie, innym razem skrycie. Najmniej te, którym w niemowlę niemowlęctwie i wczesnym dzieciń dzieciństwie nie narzucano moralnych tabu zwią  zwią zanych zanych z seksem. Jestem pewien, że w póź późniejszym życiu uczniowie Summerhill bę będą  mieli mniejsze skłonnoś skłonności do pornografii niż niż dzieci wychowane przy pomocy metod utrzymują  utrzymują cych cych wszystko w najwię największej tajemnicy. Jak powiedział mi jeden z byłych uczniów, który przyjechał nas odwiedzić odwiedzić w czasie przerwy w zaję zajęciach na uniwersytecie: – Summerhill psuje człowieka w jeden sposób. Stwierdzasz, że faceci w twoim wieku są  są zbyt zbyt nudni. Rozmawiają  Rozmawiają oo rzeczach, z których ja wyrosłem dawno temu. – Opowieś Opowieści seksualne? – spytałem. – Tak, mniej wię więcej. Sam lubię lubię posłuchać posłuchać dobrej historii seksualnej, ale to co oni opowiadają  opowiadają ,  jest brutalne i banalne. Chodzi nie tylko o seks. Takż Także o inne sprawy – psychologię psychologię, politykę politykę. Zabawne, ale zauważ zauważyłem, że mam tendencję tendencję do kolegowania z facetami o dziesięć dziesięć lat starszymi ode mnie. Pewien nowy w Summerhill chłopiec, który nie wyszedł jeszcze z okresu sproś sprośnoś ności swojej dawnej szkoły, próbował epatować epatować obscenami. Inni kazali mu się się zamknąć zamknąć nie dlatego, że świntuszył, a po prostu, że przeszkadzał w ciekawej rozmowie. Kilka lat temu mieliś mieliśmy trzy uczennice, które przeszły zwykły etap mówienia na wszystkie zakazane tematy. Póź Później przybyła do Summerhill nowa dziewczyna i przydzielono ją  ją  do ich pokoju. Kiedyś Kiedyś ta nowa skarż skarżyła mi się się, że tamte trzy są  są  straszliwie nudnymi towarzyszkami. „Kiedy wieczorem w sypialni ja mówię mówię o seksie, one każą  każą  mi być być cicho. Mówią  Mówią , że to ich nie interesuje”. To była prawda. Rzecz jasna, interesowały się się one seksem, ale nie jego skrywaną  skrywaną  stroną  stroną . Dla nich seks nie był już już nieprzyzwoitym tematem. Tej nowej dziewczynie, pełnej jeszcze rozmów na tematy seksualne ze szkoły dla dziewczą  dziewczą t,t, wydawały się się wysoce moralne. W istocie były one bardzo moralne, ponieważ ponieważ ich moralność moralność opierała się się na wiedzy – a nie na fałszywych normach dobra i zła. Dzieci wychowane w swobodnej atmosferze wobec seksu nie mają  mają  uprzedzeń uprzedzeń, jeś jeśli chodzi o tak zwaną  zwaną  wulgarność wulgarność.. Jakiś Jakiś czas temu słyszałem w londyń londyńskim Palladium pewnego autora programów rozrywkowych, który lawirował w jowialny, elż elżbietań bietański sposób. Uderzyło mnie, że wywoływał wś wśród publicznoś publiczności śmiech, którego nie zdołałby wywołać wywołać na widowni Summerhill. Kobiety wybuchały śmiechem, gdy wspomniał o damskiej bieliź bieliźnie, ale dzieci z Summerhill nie uważ uważałyby takich uwag za śmieszne. Kiedyś Kiedyś napisałem sztukę sztukę dla przedszkolaków. Była to dość dość trywialna komedyjka o synu drwala, który znalazł banknot stufuntowy i nie posiadają  posiadają c się się z radoś radości pokazywał go wszystkim, łą cznie cznie z krową  krową . Ciemne zwierzę zwierzę połknę połknęło banknot, a wszelkie wysiłki rodziny zmierzają  zmierzają ce ce do zmuszenia krowy do wydalenia go spełzły na niczym. Wtedy chłopcu przyszedł do głowy świetny pomysł. Otworzą  Otworzą  budę budę na targowisku i bę będą  brać brać szylinga za dwie minuty pobytu u krowy. W czyjej obecnoś obecności krowa wydali pienią  pienią dze, dze, do tego bę będą one należały. ą one należ Ta sztuka wywołałaby huczne oklaski w music-hallu na West Endzie. Jednak nasze dzieci przyję przyjęły ją  ją bez bez emocji. 108

Tak naprawdę naprawdę, aktorzy (sześć (sześć do dziewię dziewięciu lat) nie widzieli w niej nic zabawnego. Jedna z nich, oś ośmioletnia dziewczynka powiedziała, że głupio zrobiłem nie uż używają  ywają c w sztuce właś właściwego słowa; oczywiś oczywiście, miała na myś myśli słowo, które inni ludzie nazwaliby nieprzyzwoitym. Mało prawdopodobne, żeby cieszą  cieszą ce ce się się wolnoś wolnością  cią  dziecko w Summerhill cierpiało na oglą  ogl dactwo. Nasi uczniowie nie chichocą  chichocą ani ani nie czują  czują si sięę winni, gdy w filmie pokazują  pokazują toalet toaletęę, czy ą dactwo. mówią  mówią oo porodzie. Co jakiś jakiś czas przechodzimy epidemię epidemię pisania na ścianach ubikacji. Dla dziecka toaleta jest najciekawszym pomieszczeniem w domu. Wydaje się się, że inspiruje wielu pisarzy i artystów, co jest całkiem naturalne, gdy weź weźmie się się pod uwagę uwagę fakt, że toaleta jest miejscem twórczoś twórczości. Nieprawdą  Nieprawdą jest, jest, że kobiety mają  mają czystsze czystsze umysły niż niż mężczy większe jest ężczyźźni. Niemniej jednak wię prawdopodobień prawdopodobieństwo obscenów w mę męskim klubie czy barze. Pikantne historyjki są  są  tak popularne wyłą  wyłą cznie cznie dzię dzięki uż używanym w nich wyrazom nie nadają  nadają cym cym się się do powtórzenia. W społeczeń społeczeństwie bez zahamowań zahamowań seksualnych tego typu wyrazy znikłyby. W Summerhill nic nie jest niecenzuralne i nikogo nie moż można zaszokować zaszokować. Fakt,  że jest się zaszokowanym, sugeruje,  że jest się obscenicznie  zainteresowanym  zainteresowanym szokującą kogoś  rzeczą. Ludzie, którzy wołają  wołają przera przerażżeni: „Cóż „Cóż za zbrodnia pozbawiać pozbawiać małe dzieci niewinnoś niewinności!”, są  są  strusiami chowają  chowają cymi cymi głowy w piasek. Dzieci nigdy nie są  są naiwne, naiwne, chociaż chociaż czę często są  są ignorantami. ignorantami. A strusie wpadają  wpadają  w histerię histerię z powodu wyprowadzania dzieci z niewiedzy. Nawet najbardziej zahamowane dziecko w gruncie rzeczy orientuje się się w wielu sprawach. Kontakty z innymi dostarczają  dostarczają  mu tej „strasznej” wiedzy, którą  którą  nieszczę nieszczęsne maluchy przekazują  przekazują  sobie wzajemnie w ciemnych zakamarkach. Dla tych, którzy byli w Summerhill od wczesnego dzieciń dzieciństwa, nie istnieją  istnieją  ką ty. ty. Te dzieci oczywiś oczywiście interesują  interesują  się się sprawami seksualnymi, lecz bez zbę zbędnych żadne ciemne ką  niezdrowych emocji. Mają  Mają one one naprawdę naprawdę czysty stosunek do życia.

HOMOSEKSUALIZM W Summerhill nie ma homoseksualizmu. Niemniej jednak w każ każdej grupie dzieci przychodzą  przychodzą cych cych do Summerhill, na pewnym etapie rozwoju wystę występuje faza podś podświadomego homoseksualizmu. Nasi dziewię dziewięcio- i dziesię dziesięcioletni chłopcy w ogóle nie interesują  interesują  się się dziewczynkami. Lekceważą  Lekceważą  je. Tworzą  Tworzą  grupy, które nie przejawiają  przejawiają  żadnego zainteresowania płcią  płcią  przeciwną  przeciwną . Obchodzi ich raczej, by dopaść dopaść kogoś kogoś z okrzykiem: „Rę „Ręce do góry!” Dziewczyny w tym wieku są  podobnie jak chłopcy zainteresowane swoją  swoją  własną  własną  płcią  płcią  i tworzą  tworzą  własne grupy. Nawet gdy pierwsze wkraczają  wkraczają  w okres dojrzewania, nie gonią  gonią  za chłopcami. Wydaje się się, że podś podświadomy homoseksualizm dziewczą  dziewczą t trwa dłuż dłużej. Chociaż Chociaż mogą  mogą  zaczepiać zaczepiać i pokpiwać pokpiwać z chłopców w przyjacielski sposób, trzymają  trzymają  się się swojej grupy. W tym wieku dziewczyny są  są  zazdrosne o swoje prawa. Fizyczna przewaga chłopców i ich szorstkość szorstkość irytuje je. Jest to etap protestu przeciw męskoś skości. Ogólnie rzecz biorą  biorą c, c, chłopcy i dziewczyny nie są  są specjalnie specjalnie zainteresowani sobą  sobą wzajemnie wzajemnie aż do wieku pię piętnastu, szesnastu lat. Nie wykazują  wykazują naturalnych naturalnych skłonnoś skłonności do łą  łą czenia czenia się się w pary. Prawdę Prawdę mówią  mówią c, c, ich zainteresowanie płcią  płcią przeciwn przeciwną  przybiera agresywną  agresywną form formęę. ą przybiera Ponieważ Ponieważ dzieci z Summerhill nie cierpią  cierpią zz powodu poczucia winy w zwią  zwią zku zku z masturbacją  masturbacją , nie reagują  reagują one one w niezdrowy sposób w tej fazie utajonego homoseksualizmu. Kilka lat temu nowy chłopiec prosto ze szkoły prywatnej próbował wprowadzić wprowadzić sodomię sodomię. Nie udało mu się się. Nawiasem mówią  mówią c, c, był zaskoczony i przestraszony, gdy stwierdził, że cała szkoła wie o jego usiłowaniach. Homoseksualizm jest w jakiś jakiś sposób powią  powią zany zany z masturbacją  masturbacją . Masturbujesz się się z innym facetem, a on dzieli z tobą  tobą  poczucie winy, czynią  czynią c w ten sposób brzemię brzemię lżejszym. Gdy jednak masturbacja nie jest uważ uważana za grzech, nie powstaje potrzeba dzielenia winy. Nie wiem, jakie zahamowania prowadzą  prowadzą do do homoseksualizmu, ale wydaje się się niemal pewne, muszą  one powstawać powstawać w bardzo wczesnym dzieciń dzieciństwie. Obecnie nie przyjmujemy do że muszą  Summerhill poniż poniżej pią  pią tego tego roku życia i z tego też też powodu czę często mieliś mieliśmy do czynienia z dzieć dziećmi, 109

z którymi źle postę postępowano wcześ wcześniej. Niemniej jednak przez ponad czterdzieś czterdzieści lat ze szkoły nie wyszedł ani jeden homoseksualista. Bowiem wolność wolność wychowuje zdrowe dzieci.

ROZWIĄZŁOŚĆ, NIEŚLUBNE DZIECI I ABORCJA Rozwią  Rozwią złość złość jest pochodną  pochodną neurozy: neurozy: jest to stałe zmienianie partnerów w nadziei znalezienia tego właś właściwego. Ale tego odpowiedniego nigdy się się nie znajduje, ponieważ ponieważ problem polega na impotenckiej, neurotycznej postawie donż donżuana czy jego kobiecego odpowiednika. Jeż Jeżeli okreś określenie wolna miłość ma ponure znaczenie, to dlatego, że opisuje seks, który jest neurotyczny. Rozwią  Rozwią złość złość – bezpoś bezpośredni wynik zahamowań zahamowań – jest zawsze nieszczęś nieszczęśliwa liwa i wstydliwa. Wś Wśród wolnych ludzi nie byłoby „wolnej miłoś miłości”. Człowiek zahamowany seksualnie przywiąż przywiążee się się do jakiegokolwiek moż możliwego obiektu: rękawiczki, chustki do nosa; czegokolwiek, co wiąż wiążee się się z ciałem. Tak wię więc „wolna miłość miłość”” jest rozwią  rozwią zła, zła, ponieważ ponieważ jest pożą  pożą daniem daniem bez czułoś czułości, bez ciepła, bez prawdziwego uczucia. Młoda kobieta, mają  mają ca ca za sobą  sobą okres okres rozwią  rozwią złoś złości, powiedziała do mnie: „Z Billem pierwszy raz przeż przeżywam orgazm.” Spytałem, dlaczego pierwszy raz. „Ponieważ „Ponieważ go kocham, a nie kochałam tych innych”. Wśród dzieci, które przychodzą  przychodzą  do Summerhill póź późno (w wieku trzynastu lub wię więcej lat) wystę występuj pują  skłonności choć choćby tylko w marzeniach. Korzenie rozwią  rozwią złoś złości wiążą  wiążą  się się z bardzo ą  takie skłonnoś wczesnymi przeż przeżyciami. Najważ Najważniejsza rzecz, jaką  jaką  o nich wiemy, to że mają  mają  niezdrowe podłoż podłoże. Zachowania tego rodzaju prowadzą  prowadzą  do urozmaicenia, lecz rzadko do spełnienia, i prawie nigdy do szczęś szczęścia. cia. Prawdziwa wolność wolność w miłoś miłości nie prowadzi do rozwią  rozwią złoś złości. Miłość Miłość mo możże nie trwać trwać wiecznie. Gdy jednak trwa, to w przypadku zdrowych ludzi jest prawdziwa, lojalna i szczęś szczęśliwa. liwa. Nieś Nieślubne dziecko ma czę często trudną  trudną  drogę drogę przed sobą  sobą . Zdecydowanie niewłaś niewłaściwe jest mówienie mu – jak robią  robią to to niektóre matki, że ojciec zginą  zginą ł na wojnie czy umarł z powodu jakiejś jakiejś choroby. Rozwija się się w nim poczucie krzywdy, ponieważ ponieważ widuje inne dzieci z ojcami. Z drugiej strony społeczne potę potępienie dla nieś nieślubnych dzieci nie moż może nie dotknąć dotknąć go w ten czy inny sposób. W Summerhill mieliś mieliśmy kilkoro dzieci niezamęż niezamężnych nych matek, ale nikt nie zwracał na to najmniejszej nawet uwagi. W swobodnej atmosferze takie dzieci dorastają  dorastają  równie szczęś szczęśliwe, liwe, jak dzieci zrodzone z małż małżeństw. Poza Summerhill nieś nieślubne dziecko czasami wini matkę matkę i źle się się wobec niej zachowuje. Moż Może też też uwielbiać uwielbiać ją i lękać kać się się, że któregoś któregoś dnia poś poślubi ona męż mężczyzn czyznęę, który nie jest jego ojcem. ą i lę Jakiż Jakiż dziwny jest ten świat! Aborcja jest nielegalna, a nieś nieślubne dziecko też też czę często wywołuje ostracyzm. Pocieszają  Pocieszają ce ce jest to, że obecnie wiele kobiet nie akceptuje społecznej dezaprobaty dla nieś nieślubnych dzieci. Otwarcie rodzą  rodzą  je, są  są  z nich dumne, pracują  pracują  dla nich i wychowują  wychowują  dobrze i szczęś szczęśliwie. liwie. Są  Są dzą  dzą c na podstawie tego, co widziałem, ich dzieci są  są zrównowa zrównoważżonymi i szczerymi ludźźmi. lud Nauczycielka w szkole pań państwowej nie mogłaby urodzić urodzić nieś nieślubnego dziecka i zachować zachować pracy. Niejeden raz słyszałem o żonie pastora, która wyrzucała służą  służą cą , gdy ta zaszła w ciążę ciążę.. Aborcja jest jednym z najobrzydliwszych, hipokrytycznych objawów choroby ludzkoś ludzkości. Nie ma chyba sę sędziego, pastora, lekarza, nauczyciela czy jakiegokolwiek innego tak zwanego „filaru społeczeń społeczeństwa”, który nie wolałby, żeby jego córka usunę usunęła ciążę ciążę,, niż niż miała przynieść przynieść wstyd rodzinie rodzą  rodzą c nieś nieślubne dziecko. Cała ta sprawa przypomina świń wińskie napisy w publicznej toalecie. Jest uosobieniem cywilizacji, która zasługuje sobie na cenę cenę, którą  którą  musi płacić płacić za swoją  swoją m mściwą  ciwą  moralność moralność.. Ceną  Ceną  tą  są  w ostatecznym rozrachunku choroby, które dziedziczy ciało oraz poczucie nieszczęś nieszczęścia cia i beznadziei.

110

CZĘŚĆ IV RELIGIA I MORALNOŚĆ

RELIGIA Niedawno pewna kobieta odwiedzają  odwiedzają ca ca Summerhill spytała mnie: „Dlaczego nie uczycie uczniów o życiu Jezusa, tak żeby zainspirować zainspirować ich do pójś pójścia w jego ślady?” Odpowiedziałem, że uczymy się się życia nie przez słuchanie o życiu innych, lecz po prostu żyją  yją c, c, bowiem słowa są  są  nieskoń nieskończenie mniej waż ważne niż niż czyny. Wiele osób nazywało Summerhill miejscem religijnym, ponieważ ponieważ daje ono dzieciom miłość miłość.. Moż Może to i prawda; tylko że mnie nie podoba się się ten przymiotnik, dopóki religia oznacza to, co zwykle znaczy dzisiaj – wrogość wrogość wobec naturalnego życia. Religia, jaką  jaką  pamię pamiętam, praktykowana przez męż mężczyzn czyzn i kobiety w szarych ubraniach, śpiewają  piewają cych cych ponure hymny do trzeciorzę trzeciorzędnej muzyki, proszą  proszą cych cych o przebaczenie za swoje grzechy – nie jest to coś coś, z czym chciałbym być być identyfikowany. Osobiś Osobiście nie mam nic przeciwko człowiekowi, który wierzy w Boga – wszystko jedno, w  jakiego Boga. Natomiast mój sprzeciw budzi każ każdy, kto utrzymuje, że jego Bóg jest tym autorytetem, który pozwala mu narzucać narzucać ograniczenia na ludzki rozwój i szczęś szczęście. cie. Bitwa nie toczy się się mię między zwolennikami teologii a tymi, którzy jej nie znają  znają ; toczy się się ona mię między wyznawcami wolnoś wolności dla ludzi a tymi, którzy wierzą  wierzą w w jej ograniczanie. Któregoś Któregoś dnia bę będziemy mieli nową  nową  religię religię. Być Być mo możże wybałuszysz oczy i zawołasz: „Co? Nowa religia?” Katolik chwyci za broń broń i zaprotestuje: „Czyż „Czyż chrześ chrześcijań cijaństwo nie jest wieczne?”, broń i zaprotestuje: „Czyż „Czyż judaizm nie jest wieczny?” Żyd chwyci za broń Nie, religie nie są  są ani ani trochę trochę bardziej wieczne niż niż narody. Religia – każ każda religia – rodzi się się, przeż przeżywa swoją  swoją młodo młodość starość i śmierć mierć. Setki religii nastało i przeminę przeminęło. Z milionów Egipcjan, ść,, starość którzy wierzyli w Amona Ra przez niemal 4000 lat, nie znajdziesz dzisiaj ani jednego wyznawcy. Poję Pojęcie Boga zmienia się się wraz ze zmianą  zmianą  kultury: w kraju pasterskim Bóg był Łagodnym Pasterzem; w czasach wojen – Bogiem Walki; gdy kwitł handel – Bogiem Sprawiedliwoś Sprawiedliwości odważ odważają  ają cym cym Prawo i Miłosierdzie. Dziś Dziś, gdy człowiek jest tak mechanicznie twórczy, Bóg to Wellsowski „Wielki Nieobecny”, ponieważ ponieważ nie jest potrzebny Bóg-Kreator w wieku, który sam robi własne bomby atomowe. Któregoś Któregoś dnia nowe pokolenie nie zaakceptuje przestarzałej religii i mitów dnia dzisiejszego. Nowa religia obali poglą  poglą d, d, że człowiek rodzi się się grzeszny. Nowa religia bę będzie czcić czcić Boga czynią  czynią c człowieka szczęś szczęśliwym. liwym. Odrzuci ona antytezę antytezę ciała i ducha. Zrozumie, że ciało nie jest grzeszne. Zrozumie, że niedzielny poranek spę spędzony na pływaniu jest bardziej świę więty niż niż tenż tenże czas spę spędzony na śpiewaniu hymnów – tak jakby Bóg potrzebował hymnów, żeby go zadowolić zadowolić. Nowa religia odkryje Boga na łą kach, kach, nie w niebiosach. Wyobraź Wyobraźcie sobie tylko, co moż można by zrobić zrobić, gdyby choć choć dziesięć dziesięć procent czasu spę spędzonego na modlitwach i chodzeniu do koś kościoła poś poświę więcić cić na dobre uczynki, akty dobroczynne i wzajemną  wzajemną pomoc. pomoc. Codziennie mogę mogę wyczytać wyczytać w gazecie, jak martwa jest nasza obecna religia. Wsadzamy ludzi do wię więzień zień; tłumimy opinie odmienne od naszych; gnę gnębimy biednych; zbroimy się się na wojnę wojnę. Jako organizacja Koś Kościół jest słaby. Nie doprowadza do koń końca wojen. Robi bardzo niewiele lub nic dla złagodzenia naszego barbarzyń barbarzyńskiego kodeksu karnego. Rzadko kiedy staje po stronie wyzyskiwanego. Nie moż można służ służyć Bogu i mamonie. Uż Używają  ywają c współczesnej parafrazy, nie moż można iść do koś kościoła w niedzielę niedzielę, a w poniedziałek ćwiczyć wiczyć walkę walkę na bagnety. Nie znam równie niegodziwego bluźźnierstwa, jak to, którego dopuszczają  blu dopuszczają  się się róż różne koś kościoły, twierdzą  twierdzą ce ce w czasie wojny, że 111

Wszechmogą  Wszechmogą cy cy jest po ich stronie. Bóg nie moż może wierzyć wierzyć, że obie strony mają  mają racj racjęę. Bóg nie moż może być być jednocześ jednocześnie Miłoś Miłością  cią ii patronem ataku gazowego. Dla wielu zorganizowana, konwencjonalna religia jest łatwym rozwią  rozwią zaniem zaniem indywidualnych problemów. Jeż Jeżeli katolik zgrzeszy, spowiada się się księ księdzu i uzyskuje odpuszczenie. Człowiek religijny przerzuca swój cięż ciężar ar na Boga; wierzy i jego droga do wiecznoś wieczności jest zapewniona. W ten sposób akcent przesuwa się się z wartoś wartości jednostki i indywidualnego zachowania na credo: „Wierz w Pana, a bę będziesz zbawiony”. Znaczy to, w gruncie rzeczy: zdeklaruj się się, a twoje problemy duchowe są  są rozwi rozwią  zane. Masz gwarantowany bilet do nieba. ą zane. Religia w istocie boi się się życia. Jest ona formą  formą  ucieczki. Dyskredytuje „tu i teraz” jako zaledwie przygotowanie do pełniejszego życia w zaś zaświatach. Mistycyzm i religia mówią  mówią , że życie tutaj na ziemi jest fiaskiem; że niezależ niezależny człowiek nie jest dość dość dobry, by dostą  dostą pić pić zbawienia. Lecz doś doświadczają  wiadczają ce ce swobody dzieci tak nie czują  czują , bowiem nikt ich nie nauczył mówić mówić życiu „nie”. Religia i mistycyzm popierają  popierają  nierealistyczne nierealistyczne my myśślenie i nierealistyczne zachowanie. Prosta prawda jest taka, że my, z naszymi telewizorami i odrzutowcami jesteś jesteśmy bardziej oddaleni od niż afrykań afrykański tubylec. Faktem jest, że Aborygen też też ma swoją  swoją religi religięę zrodzoną  zrodzoną   prawdziwego życia niż z lę l ęku; lecz nie jest on impotentem, ani homoseksualistą  homoseksualistą , ani nie ma zahamowań zahamowań. Jego codzienność codzienność  jest prymitywna, lecz on mówi życiu „tak” w wielu zasadniczych sprawach. My, podobnie jak dzikusy, takż także poszukujemy religii powodowani lę lękiem. Ale w przeciwień przeciwieństwie do nich jesteś jesteśmy ludź ludźmi wykastrowanymi. Potrafimy nauczyć nauczyć nasze dzieci religii tylko wtedy, gdy wcześ wcześniej pozbawimy je na zawsze odwagi i złamiemy ich ducha przez lę lęk. Znam wiele dzieci zniszczonych przez trening religijny. Przytaczanie przykładów nie pomogłoby nikomu. Z drugiej strony każ każdy wyznawca idei zbawienia moż może podać podać mnóstwo przypadków ludzi, którzy zostali „zbawieni” przez „obmycie we krwi”. Przy założ założeniu, że człowiek  jest grzesznikiem i musi mus i być być odkupiony, ludzie wierzą  wierzą cy cy mają  mają racj racjęę. Lecz ja proszę proszę rodziców o szersze spojrzenie, wybiegają  wybiegają ce ce daleko poza obrę obręb ich najbliż najbliższego otoczenia. Proszę Proszę, żeby sprzyjali cywilizacji, której nie bę będzie narzucany grzech przy urodzeniu. Proszę Proszę, by wyeliminowali potrzebę potrzebę odkupienia mówią  mówią c dziecku, że rodzi się się dobre – a nie,  że rodzi Proszę rodziców, żeby mówili dzieciom, że to ten ś wiat  możżna i trzeba uczynić uczynić lepszym, się złe. Proszę wiat  mo kierują  kierują c energię energię na tu i teraz – a nie na mityczne życie wieczne, które ma nadejść nadejść.. być otaczane religijnym mistycyzmem. Mistycyzm oferuje Żadne dziecko nie powinno być dziecku ucieczkę ucieczkę od rzeczywistoś rzeczywistości – ale w niebezpiecznej formie. Każ Każdy z nas odczuwa czasem potrzebę potrzebę ucieczki od rzeczywistoś rzeczywistości, w przeciwnym razie nigdy nie przeczytalibyś przeczytalibyśmy powieś powieści, nie poszli do kina czy nie napili się się whisky. Ale my uciekamy z otwartymi oczami i wracamy bardzo szybko. Mistyk ma skłonnoś skłonności do tego, by stale wieść wieść eskapistyczne życie, wkładają  wkładają c całe swoje libido w Teozofię Teozofię, Spirytualizm, Katolicyzm czy Judaizm. Żadne dziecko nie jest z natury mistykiem. Incydent, który miał miejsce w Summerhill któregoś któregoś wieczoru w czasie zajęć zajęć spontanicznego aktorstwa, uwydatnia naturalne dla dziecka poczucie rzeczywistoś rzeczywistości, jeż jeżeli jego reakcje nie zostały wypaczone przez lę lęk. Pewnego wię więc wieczoru usiadłem sobie na krześ krześle i powiedziałem: – Jestem św. Piotrem przy Bramie Niebieskiej. Wy bę będziecie ludź ludźmi, którzy chcą  chcą  dostać dostać się się do środka. No, zaczynajcie. Podchodzili do mnie z najrozmaitszymi powodami, dla których chcieli wejść wejść do środka. A jedna dziewczynka nawet podeszła z przeciwnej strony i błagała, że chce wyjść wyjść!! Lecz gwiazdą  gwiazdą  wieczoru okazał się się czternastoletni chłopiec, który przeszedł obok mnie pogwizdują  pogwizdują c, c, z rę rękami w kieszeniach. – Hej! – zawołałem – nie moż możesz tam wejść wejść.. Odwrócił się się i spojrzał na mnie. – Aaa… – powiedział – jesteś jesteś nowy w tej robocie, co? – Co przez to rozumiesz? – spytałem. – Nie wiesz, kim jestem, prawda? – Kim jesteś jesteś? – ja na to. – Bogiem – odparł, i pogwizdują  pogwizdują c, c, wszedł do nieba. 112

Dzieci tak naprawdę naprawdę nie chcą  chcą te teżż się się modlić modlić. W ich przypadku modlitwa to udawanie. Pytałem setki dzieci: „O czym myś myślisz, jak się się modlisz?” Każ Każde mówiło to samo: przez cały czas myś myśli o róż różnych rzeczach. Dziecko musi my myśśleć leć o innych rzeczach, ponieważ ponieważ modlitwa nie ma dla niego zewną trz. trz. żadnego znaczenia. Jest narzucona z zewną  Milion ludzi modli się się codziennie przed jedzeniem, i prawdopodobnie 999 999 z nich robi to mechanicznie, dokładnie tak jak mówimy „przepraszam”, gdy chcemy wyminąć wyminąć kogoś kogoś w windzie. Lecz po co przekazywać przekazywać nasze mechaniczne modlitwy i nasze mechaniczne maniery nowym pokoleniom? To nie jest uczciwe. Nie jest też też uczciwe narzucanie religii bezradnemu dziecku. Powinno mu się się zostawić zostawić całkowitą  całkowitą  swobodę swobodę podję podjęcia decyzji, gdy osią  osią gnie gnie wiek, w którym dokonuje się się wyborów. Niebezpieczeń Niebezpieczeństwem wię większym niż niż mistycyzm jest niebezpieczeń niebezpieczeństwo zrobienia z dziecka człowieka, który nienawidzi. Jeż Jeżeli uczy się się je, że pewne rzeczy są  są  grzeszne, to jego umiłowanie zmienić się się w nienawiść nienawiść.. Dzieci doś doświadczają  wiadczają ce ce wolnoś wolności nigdy nie myś myślą o życia musi zmienić ą  o innym jak o grzeszniku. W Summerhill, gdy ktoś ktoś ukradnie i jest są  są dzony dzony przez są  są d złoż złożony z kolegów, nigdy nie jest karany za kradzież kradzież. Musi tylko zwrócić zwrócić dług. Dzieci podś podświadomie rozumieją  rozumieją , że kradzież kradzież  jest chorobą  chorobą . Są  małymi realistami stanowczo zbyt rozsą  rozsą dnymi dnymi na to, by domagać domagać się się złego Boga i kuszą  kuszą cego cego diabła. Zniewolony człowiek stworzył Boga na swoje podobień podobieństwo, lecz cieszą  cieszą ce ce się się wolnoś wolnością  cią  dzieci, które z entuzjazmem i odwagą  odwagą  stawiają  stawiają  czoło życiu, nie mają  mają  w ogóle żadnej potrzeby tworzenia jakiegokolwiek Boga. Jeż Jeżeli chcemy, żeby nasze dzieci miały zdrowe dusze, musimy wystrzegać wystrzegać się się przekazywania im fałszywych wartoś wartości. Wiele osób, które wą  wą tpią  tpią  w teologię teologię chrześ chrześcijań cijaństwa, nie waha się się uczyć uczyć swoich dzieci wiary w to, co oni sami kwestionują  kwestionują . Ile matek wierzy dosłownie w ogień ogień piekielny i złote niebo z harfami? A mimo to, te tysią  tysią ce ce niewierzą  niewierzą cych cych matek wypaczają  wypaczają dusze dusze swoich dzieci serwują  serwują c im te staroś staroświeckie, prymitywne opowieś opowieści. Religia kwitnie, ponieważ ponieważ człowiek nie potrafi stanąć stanąć twarzą  twarzą  w twarz ze swoją  swoją  podś podświadomoś wiadomością  cią . Robi z podś podświadomoś wiadomości diabła i ostrzega człowieka, by uciekał przed jej pokusami. Lecz gdy uczyni się się podś podświadome świadomym, religia staje się się niepotrzebna. Religia prawie zawsze oznacza dla dziecka tylko strach. Bóg jest potęż potężnym nym męż mężczyzn czyzną  ą , z dziurami w powiekach: On widzi cię cię wszę wszędzie, gdziekolwiek byś byś nie był. Dla dziecka znaczy to czę często, że Bóg widzi takż także to, co robi się się pod kołdrą  kołdrą . A wprowadzenie lę lęku w życie dziecka jest najwię największą  kszą  ze wszystkich zbrodni. Na zawsze dziecko mówi życiu „nie”; na zawsze czuje się się gorsze; na zawsze staje się się tchórzem. Nikt, kogo w dzieciń dzieciństwie traktowano lę lękiem przed nastę następnym życiem w piekle, po prostu nie możże by mo b yć wolny od neurotycznego niepokoju o bezpieczeń bezpieczeństwo w tym życiu. Dzieje się się tak nawet wtedy, gdy taka osoba rozumowo pojmuje, że niebo i piekło są  są  infantylnymi wyobraż wyobrażeniami opartymi wyłą  wyłą cznie cznie na ludzkiej nadziei i lę lękach. Wypaczenie emocjonalne, którego doś doświadcza się się we wczesnym dzieciń dzieciństwie, prawie zawsze utrwala się się na całe życie. Ten srogi Bóg, który nagradza harfami albo pali w piekle, jest Bogiem, którego stworzył człowiek na podobień podobieństwo swoje. Jest on superprojekcją  superprojekcją . Bóg staje się się spełnieniem życzeń yczeń; szatan – spełnieniem lę lęków. W ten sposób to, co dostarcza przyjemnoś przyjemności, zaczyna oznaczać oznaczać to, co jest złe. Granie w karty i chodzenie do teatru, i taniec – zaczynają  zaczynają przynale przynależżeć do diabła. Zbyt czę często być być religijnym znaczy być być smutnym. Sztywne niedzielne ubranie, które zmuszone są  są  nosić nosić dzieci w wię większoś kszości prowincjonalnych miast, świadczą  wiadczą  o ascetycznej i karzą  karzą cej cej jakoś jakości religii. Takż Także muzyka sakralna ma z reguły ponury charakter. Dla bardzo wielu ludzi pójś pójście do koś kościoła jest wysiłkiem, jest obowią  obowią zkiem. zkiem. Dla wielu ludzi być być religijnym to wyglą  wyglą dać dać nieszczęś nieszczęśliwie liwie i być być przygnę przygnębionym. Nowa religia bę będzie oparta na wiedzy o wewnę wewnętrznym „ja” i akceptacji samego siebie. Warunkiem wstę wstępnym do tego, żeby kochać kochać innych, jest prawdziwa miłość miłość do samego siebie. Jakż Jakżeż jest to odmienne od wychowywania z pię piętnem grzechu pierworodnego, co musi powodować powodować nienawiść nienawiść do samego siebie i, w konsekwencji, nienawiść nienawiść do innych. „Ten modli się się najlepiej, kto najbardziej kocha wszystkie rzeczy i duż duże, i małe”. Tak Coleridge, poeta, wyraził nową  nową  religię religię. W nowej religii człowiek bę będzie modlić modlić się się najlepiej, gdy pokocha wszystkie rzeczy i duż duże, i małe – w samym sobie! 113

NAUCZANIE MORALNE Wię Większość kszość rodziców jest przekonana, że nie spełni swojego zadania wobec dziecka, jeś jeśli nie nauczy je wartoś wartości moralnych i nie bę będzie cią  cią gle gle wskazywać wskazywać, co jest dobre, a co złe. Praktycznie każ każda matka i ojciec uważ uważają  ają , że poza dbaniem o fizyczne potrzeby swojego dziecka, ich głównym obowią  obowią zkiem zkiem jest wpojenie mu wartoś wartości moralnych oraz że bez takiego nauczania dziecko wyrosłoby na dzikusa, nieopanowanego w zachowaniu i zwracają  zwracają cego cego mało uwagi na innych. Przekonanie to wyrasta w duż dużym stopniu z faktu, że wię większość kszość ludzi w naszej kulturze akceptuje, co najmniej biernie, maksymę maksymę, iż człowiek jest grzeszny z urodzenia i z natury zły, że o ile nie nauczy się się go być być dobrym, bę będzie drapież drapieżny, okrutny, a nawet morderczy. Koś Kościół chrześ chrześcijań cijański otwarcie wyraż wyraża to przekonanie: „Jesteś „Jesteśmy nędznymi grzesznikami”. Dlatego też też biskup i dyrektor szkoły wierzą  wierzą , że dziecko trzeba prowadzić prowadzić do światła. Nie ma znaczenia to, czy jest to światło Krzyż Krzyża czy światło Kultury Etycznej. W obu przypadkach cel jest ten sam – „podź „podźwignąć wignąć”. ”. Skoro zarówno koś kościół jak i szkoła zgadzają  zgadzają si sięę co do tego, że dziecko rodzi się się w grzechu, nie moż można się się spodziewać spodziewać, że matki i ojcowie nie zgodzą  zgodzą si sięę z tymi wielkimi autorytetami. Koś Kościół mówi: „Jeż „Jeżeli zgrzeszysz, bę będziesz ukarany w przyszłym życiu”. Rodzic podchwytuje to i mówi: „Jeż „Jeżeli jeszcze raz to zrobisz, ja ukarzę ukarzę cię cię teraz”. Tak jedno, jak i drugie usiłuje umoralniać umoralniać wywołują  wywołują c lę lęk. Biblia mówi: „Lę „Lęk przed Bogiem jest począ  począ tkiem tkiem mą  mą droś drości”. Duż Dużo częś częściej ciej jest on począ  począ tkiem tkiem zaburzeń zaburzeń psychicznych. Bowiem obarczanie dziecka lę lękiem w jakiejkolwiek formie  jest szkodliwe. Wiele razy rodzice mówili mi: „Nie rozumiem, dlaczego mój syn stał się się zły. Karałem go surowo i jestem pewny, że w domu nigdy nie dawaliś dawaliśmy mu złego przykładu”. W mojej pracy aż aż nazbyt czę często zajmowałem się się skrzywdzonymi dzieć dziećmi, które wychowywano przy pomocy lę lęku przed pasem albo lę lęku przed Bogiem – dzieć dziećmi, które zniewalano, by były dobre. Rodzice rzadko rozumieją  rozumieją , jak okropny wpływ na dziecko wywiera nieustanny strumień strumień zakazów, napomnień napomnień, kazań kazań i narzucanie całego systemu moralnego zachowania, do którego młode dziecko nie jest gotowe, którego nie rozumie, a wię więc nie moż może go ochoczo przyjąć przyjąć.. Znę Znękanemu rodzicowi trudnego dziecka nie przyjdzie nawet do głowy, by podać podać w wą tpliwość tpliwość własny kodeks moralny, ponieważ ponieważ na ogół jest on najzupełniej pewien, że sam wie dokładnie, co jest dobre a co złe, oraz że właś właściwy wzorzec został ustalony raz na zawsze w Piś Piśmie. Takiemu rodzicowi rzadko zaś zaświta myś myśl, by zakwestionować zakwestionować nauki jego własnych rodziców, czy też też nauki jego własnych nauczycieli, albo przyję przyjęty powszechnie kodeks społeczny. Jest on skłonny uznać uznać w całoś całości za pewnik credo swojej kultury. Myś Myślenie o tych przekonaniach, ich analiza wymaga za duż dużo pracy myś myślowej. Kwestionowanie ich pocią  pocią ga ga za sobą  sobą zbyt zbyt duż duży szok. Tak wię więc zdenerwowany do granic moż możliwoś liwości rodzic wierzy, że jego syn ponosi winę winę. Uważ Uważa, że chłopiec jest rozmyś rozmyślnie zły. Wyraż Wyrażam moje silne przekonanie, że chłopiec nigdy nie jest  winny. Każ Każdy, z którym miałem do czynienia, był efektem błę błędów wczesnego kształcenia i wczesnego treningu. Niektóre z najbardziej podstawowych zasad psychologicznych pomija się w procesie powszechnej wczesnej indoktrynacji dzieci. Na począ  począ tek tek prawie każ każdy wierzy, że człowiek jest stworzeniem obdarzonym wolą  wolą –– że moż może zrobić zrobić to, co chce. Żaden psycholog nie zgodzi się się z tym. Psychiatria udowodniła, że działanie człowieka jest w duż dużym stopniu kontrolowane przez jego podś podświadomość wiadomość.. Wię Większość kszość ludzi powiedziałaby, że Crippen mógłby nie być być mordercą  mordercą , gdyby tylko uż użył swojej woli. Prawo karne oparte jest na błę błędnym przekonaniu, że każ każdy człowiek jest osobą  osobą  odpowiedzialną  odpowiedzialną , zdolną  zdolną  do pragnienia dobra czy zła. Dlatego też też, całkiem niedawno, wsadzono do londyń londyńskiego wię więzienia mężczyzn społeczeństwa jest on łajdakiem, który ężczyznęę, który chlapał atramentem suknie kobiet. Dla społeczeń mógłby być być dobry, gdyby tylko spróbował. Dla psychologa jest biednym, chorym neurotykiem, dokonują  dokonują cym cym symbolicznego czynu, którego znaczenia nie rozumie. Oś Oświecone społeczeń społeczeństwo zaprowadziłoby go łagodnie do lekarza. 114

Psychologia podś podświadomoś wiadomości wykazała, że wię większość kszość naszych działań działań ma ukryte źródło, do którego nie potrafimy dojść dojść inaczej, jak tylko przez długą  długą  i skomplikowaną  skomplikowaną  analizę analizę, a nawet psychoanaliza nie moż może dotrzeć dotrzeć do najgłę najgłębszych częś części ci podś podświadomoś wiadomości. Działamy, lecz nie wiemy, dlaczego działamy. Jakiś Jakiś czas temu odłoż odłożyłem na bok moje książ książki ki psychologiczne i zają  zają łem łem się się kaflami. Nie wiem, dlaczego. Gdybym się się zamiast tego zają  zają ł chlapaniem atramentem, też też nie wiedziałbym dlaczego. Ponieważ Ponieważ układanie kafli jest zaję zajęciem społecznym, jestem szanowanym obywatelem; a że chlapanie atramentem jest aspołeczne, zatem tamten męż mężczyzna czyzna jest pogardzanym przestę przestępcą  pcą . Jednakż Jednakże mię między mną  mną  a ochlapywaczem jest jedna róż różnica; ja świadomie lubię lubię pracować pracować rękami, a on nie lubi świadomie chlapać chlapać atramentem. W moim wypadku moja świadomość wiadomość i moja podś podświadomość wiadomość działają  działają  zgodnie; w jego przypadku natomiast podś podświadomość wiadomość i świadomość wiadomość nie zgadzają  zgadzają si sięę ze sobą  sobą . Jego aspołeczny czyn jest rezultatem tego konfliktu. Kilka lat temu mieliś mieliśmy w Summerhill jedenastoletniego chłopca – bystrego, inteligentnego, dają  dają cego cego się się lubi lubićć. Przesiadywał godzinami spokojnie czytają  czytają c. c. W pewnym momencie zrywał się się nagle, wybiegał z pokoju i usiłował podpalić podpalić dom. Ogarniał go impuls nie do opanowania. Wielu poprzednich nauczycieli zachę zachęcało go, radą  radą  i pasem, do u ż ycia woli w próbach zapanowania nad impulsami. Ale podś podświadoma dąż dążno ność dać się się opanować opanować – ść do zapalenia ognia była zbyt silna, aby dać była ona duż dużo silniejsza niż niż świadome dąż dążenie enie do tego, by nie być być źle postrzeganym. Ten chłopiec nie był  złym chłopcem; był chory. Jakie wpływy uczyniły go chorym? Jakie wpływy robią  robią  z dziewczyn i chłopców chore, przestę przestępcze dzieci? Spróbuję Spróbuję to wyjaś wyjaśnić nić. Gdy patrzymy na niemowlę niemowlę, wiemy, że nie ma w nim zła – nie wię wi ęcej niż niż jest w kapuś kapuście czy młodym tygrysią  tygrysią tku. tku. Noworodek przynosi ze sobą  sobą  pewną  pewną  siłę siłę życiową  yciową ; swoją  swoją  wolę wolę, swój podś podświadomy  pęd  do  ż ycia. Jego siła życiowa podpowiada mu, by jadł, żeby badał swoje ciało, działać. żeby zaspokajał swoje życzenia. Działa on zgodnie z głosem Natury, działa tak, jak musi działać Lecz dla dorosłego wola Boga w dziecku – wola Natury w dziecku – jest wolą  wolą diabła. diabła. Praktycznie każ każdy dorosły uważ uważa, że naturę naturę dziecka trzeba ulepszyć ulepszyć. Dlatego właś właśnie dzieje się się tak, że rodzic zaczyna uczyć uczyć małe dziecko, jak żyć. Dziecko wkrótce natrafia na cały system zakazów. To  jest niegrzeczne, a tamto  jest brudne, a to coś  tam  jest egoistyczne. Pierwotny głos naturalnej siły życiowej dziecka spotyka głos pouczania. Koś Kościół nazwałby głos Natury głosem szatana, a głos nauczania moralnego – głosem Boga. Ja jestem przekonany, że te nazwy powinny być być zamienione. Uwa żam,  że to właś nie nie nauczanie moralne czyni dziecko złym. Stwierdzam,  że gdy  zneutralizuję te pouczenia, które otrzymał zły chłopiec, staje si ę on dobry. Być Być mo możże jest jakiś jakiś sens w nauczaniu moralnym dorosłych, choć choć ja osobiś osobiście w to wą  wą tpię tpię. Nie ma natomiast żadnych argumentów przemawiają  przemawiają cych cych za takim pouczaniem dzieci. Jest to psychologicznie błę błędne. Wymaganie od dziecka, by nie było egoistyczne, jest złe. Każ Każde dziecko  jest egoistą  egoistą  i świat należ należy do niego. Gdy ma jabłko, jedynym jego życzeniem jest je zjeść zjeść.. Jeż Jeżeli matka zachę zachęca dziecko, żeby podzieliło się się tym tymżże jabłkiem z młodszym braciszkiem, to osią  osią ga ga  jedynie to, że wywołuje w nim nienawiść nienawiść do brata. Altruizm przychodzi póź później – w sposób naturalny – je żeli dziecka nie uczy si ę , by nie było egoistyczne . A prawdopodobnie nigdy się się on nie ujawnia, jeż jeżeli dziecko było zmuszane do nieegoistycznego zachowania. Tłumią  Tłumią c egoizm dziecka, matka utrwala tenż tenże egoizm na zawsze. Jak to się się dzieje? Psychiatria pokazała i udowodniła, że nie spełnione życzenie trwa dalej w podś podświadomoś wiadomości. Z tego też też powodu dziecko, które jest uczone postawy nieegoistycznej, dostosuje się się do wymagań wymagań matki po to, żeby ją  ją  zadowolić zadowolić. Podś Podświadomie pogrzebie swoje prawdziwe pragnienia – swoje egoistyczne życzenia – i z powodu stłumienia zachowa je i pozostanie egoistą  egoistą  przez całe życie. W ten sposób nauczanie moralne udaremnia się się samo. Podobnie dzieje się się w sferze seksualnej. Zakazy moralne utrwalają  utrwalają dzieci dziecięęce zainteresowanie płcią  płcią . Ci biedni faceci, których zamyka się się za dziecinne manifestacje seksualne – pokazywanie uczennicom nieprzyzwoitych pocztówek, bawienie się się genitaliami w miejscu publicznym – to mężczy ężczyźźni, którzy mieli moralne matki. Zupełnie nieszkodliwe zainteresowanie zostało opatrzone etykietką  etykietką  haniebnego grzechu. Dziecko stłumiło swoje dziecię dziecięce zainteresowanie. Ale to samo 115

pragnienie trwało dalej w podś podświadomoś wiadomości i ujawniło się się póź później w swojej pierwotnej formie, albo częś częściej ciej w formie symbolicznej, i tak kobieta okradają  okradają ca ca torebki w sklepach dokonuje symbolicznego czynu, który ma swoje źródło w zahamowaniu wywołanym nauczaniem moralnym. Zachowanie to jest w gruncie rzeczy zaspokojeniem zakazanego dziecięcego pragnienia seksualnego. Wszyscy ci biedni ludzie są  są  nieszczęś nieszczęśliwi. liwi. Kradzież Kradzież oznacza, że jest się się nie lubianym przez grupę grupę, a instynkt grupowy jest silny. Być Być dobrze widzianym przez są  są siadów siadów jest autentycznym celem w życiu. Nie leż leży w naturze ludzkiej to, by być być aspołecznym. Sam egoizm wystarcza, by uczynić uczynić normalnych ludzi społecznymi. Tylko czynnik silniejszy od egoizmu moż może spowodować spowodować, staną si sięę aspołeczni. że staną  Czym jest ten czynnik? Gdy konflikt mię między dwoma „ja” – „ja” stworzonym przez Naturę Naturę i „ja” ukształtowanym przez nauczanie moralne – jest zbyt gorzki, egoizm wraca do stanu dziecię dziecięcego. Wówczas opinia tłumu zajmuje drugorzę drugorzędne miejsce. Kleptoman zna ten okropny wstyd zwią  zwią zany zany z rozprawą  rozprawą w w są  są dzie dzie oraz opisywaniem w gazetach, lecz lę lęk przed opinią  opinią publiczn publiczną  ą  nie jest tak silny jak dziecinne pragnienie. Kleptomania, według ostatnich analiz, wyraż wyraża życzenie znalezienia szczęś szczęścia; cia; lecz ponieważ ponieważ symboliczne spełnienie nigdy nie jest w stanie zaspokoić zaspokoić pierwotnego życzenia, ofiara wciąż wciąż podejmuje nowe próby. Nastę Następuj pują  cy przykład powinien uczynić uczynić bardziej zrozumiałym proces niezaspokajania ą cy pragnienia i wynikają  wynikają ce ce z tego nastę następstwa. Gdy mały Billie, siedmiolatek, przybył do Summerhill,  jego rodzice powiedzieli mi, że kradnie. Po tygodniu jego pobytu w szkole jeden z nauczycieli przyszedł do mnie i powiedział, że jego złoty zegarek znikną  znikną ł z nocnej szafki. Spytałem opiekunkę opiekunkę grupy dzieci mieszkają  mieszkają cych cych w tym domu, czy coś coś o tym wie. – Widziałam Billiego z częś częściami ciami jakiegoś jakiegoś zegarka – powiedziała. – Gdy spytałam, ską  ską d to wzią  wzią ł,ł, odpowiedział, że znalazł to w bardzo, bardzo głę głębokiej dziurze w ogrodzie. Wiedziałem, że Billie zamyka cały swój dobytek na klucz w walizce. Udało mi się się ją  otworzyć otworzyć jednym z moich kluczy. Leż Leżał w niej złoty zegarek, najwidoczniej potraktowany dłutem i młotkiem. Zamkną  Zamkną łem łem walizkę walizkę i zawołałem Billiego. – Czy widziałeś widziałeś zegarek pana Andersona? – spytałem. Spojrzał na mnie wielkimi niewinnymi oczami. – Nie – odpowiedział i dodał: – Jaki zegarek? Patrzyłem na niego przez pół minuty. – Billie – powiedziałem – czy wiesz, ską  ską d się się biorą  biorą dzieci? dzieci? Spojrzał z zainteresowaniem. – Tak – powiedział – z nieba. – Och, nie – uś uśmiechną  miechną łem łem się się. – Rosną  Rosną wewn wewną  trz mamy, a gdy są  są ju jużż dość dość duż duże, wychodzą  wychodzą . ą trz Mały bez słowa podszedł do swojej walizki, otworzył ją  ją ii wrę wręczył mi popsuty zegarek. Został wyleczony z kradzież kradzieży, bo on jedynie kradł prawdę prawdę. Jego twarz straciła zakłopotany, zmartwiony wyraz, a on stał się się szczęś szczęśliwszy. liwszy. Czytelnik być być mo możże pomyś pomyśli, że dramatyczne wyleczenie Billiego było magiczne. Nie było. Gdy dziecko mówi o głę głębokiej dziurze w domu, wtedy bardzo prawdopodobne jest to, że podś podświadomie myś myśli o głę głębokiej jaskini, w której zaczę zaczęło się się jego życie. Poza tym wiedziałem, że ojciec chłopca ma kilka psów. Billie musiał wię więc wiedzieć wiedzieć, ską  ską d się się biorą  biorą  szczenię szczenięta i musiał odgadnąć odgadnąć,, sk s ką d się się biorą  biorą dzieci. dzieci. Bojaź Bojaźliwe kłamstwo matki zmusiło go do wyparcia własnej teorii, a jego pragnienie odkrycia prawdy przybrało formę formę symbolicznego zaspokojenia. Symbolicznie kradł matki i otwierał je, żeby zobaczyć zobaczyć, co mają  mają  w środku. Miałem innego ucznia, który stale otwierał szuflady z tego samego powodu. Rodzice koniecznie muszą  muszą zrozumie zrozumiećć to, że nie moż można poganiać poganiać dziecka do nastę następnego etapu, do którego nie jest jeszcze gotowe. Ludzie, którzy nie zadowalają  zadowalają  się się tym, by pozwolić pozwolić swoim dzieciom rozwijać rozwijać się się w sposób naturalny od etapu raczkowania do etapu chodzenia i którzy stawiają  stawiają niemowl niemowlęę na nóż nóżkach zbyt wcześ wcześnie, zanim ono samo jest gotowe do chodzenia, osią  osią gają  gają   jedynie melancholijny efekt pod postacią  postacią  dziecka o pałą  pałą kowatych kowatych nogach. Ponieważ Ponieważ młode koń kończyny nie są  są  wystarczają  wystarczają co co silne dla utrzymania wagi dziecka, takie wymaganie jest przedwczesne. Rezultat jest katastrofalny. Gdyby natomiast rodzice poczekali, aż aż dziecko bę będzie w naturalny sposób gotowe do chodzenia, wówczas rzecz jasna, chodziłoby zupełnie dobrze samo. 116

Podobnie przedwczesne wysiłki zmierzają  zmierzają ce ce do nauczenia dziecka kontrolowania wypróż wypróżnień nień muszą  muszą spowodowa spowodowaćć nieszczę nieszczęsne skutki. Te same uwagi odnoszą  odnoszą  się się do nauczania moralnego. Zmuszanie dziecka do przyję przyjęcia wartoś wartości, których nie jest ono jeszcze z natury gotowe zaakceptować zaakceptować, powoduje nie tylko uniemoż uniemożliwienie ich przyję przyjęcia we właś właściwym czasie i właś właściwym trybem, lecz takż także wywołuje nerwicę nerwicę. Wymagać Wymagać od sześ sześcioletniego chłopca, żeby cztery razy podcią  podcią gną  gną ł się się na drąż drążku, ku, jest stawianiem nadmiernych wymagań wymagań temu dziecku. Jego mięś mięśnie nie nie są  są jeszcze jeszcze dość dość silne do takich wiczeń. A jednak gdy pozwoli się się temu chłopcu rozwijać rozwijać w naturalny dla niego sposób, bez trudu ćwiczeń to osią  osią gnie, gnie, gdy bę będzie miał osiemnaś osiemnaście lat. I tak samo nie powinno się się próbować próbować przyś przyśpieszać pieszać rozwoju poczucia moralnego dziecka. Rodzic musi wykazać wykazać się się cierpliwoś cierpliwością  cią , uspokojony myś myślą , się dobre i że niewą  niewą tpliwie tpliwie wyroś wyrośnie na dobrego człowieka, jeż jeżeli nie zostanie że dziecko urodziło się okaleczone i jego naturalny rozwój nie zostanie zakłócony przez ingerencję. Moje wieloletnie doś doświadczenie w pracy z dzieć dziećmi w Summerhill przekonuje mnie, że nie ma  jakiejkolwiek, najmniejszej nawet potrzeby uczy ć dzieci, jak się zachować. Dziecko nauczy si ę , co  jest dobre a co co jest złe w odpowiednim odpowiednim czasie – zakładaj zakładaj ąc,  że nie wywiera si ę na nie presji. Uczenie się się jest procesem przyswajania wartoś wartości z otoczenia. Jeż Jeżeli sami rodzice są  są  uczciwi i moralni, ich dzieci, we właś właściwym czasie, też też takie bę będą .

WYWIERANIE WPŁYWU NA DZIECKO Rodzice i nauczyciele stawiają  stawiają  sobie za zadanie wywieranie wpływu na dzieci, ponieważ ponieważ zdaje im się się, że wiedzą  wiedzą , co dzieci powinny mieć mieć, czego powinny się się uczyć uczyć i jakie powinny być być. Jestem odmiennego zdania. Nigdy nie próbuję próbuję nakłaniać nakłaniać dzieci do dzielenia moich przekonań przekonań czy moich uprzedzeń uprzedzeń. Nie wyznaję wyznaję żadnej religii, lecz nigdy nie wygłosiłem jednego słowa przeciw niej; ani też też, gdy już już o tym mowa, przeciw naszemu barbarzyń barbarzyńskiemu kodeksowi karnemu, przeciw antysemityzmowi czy imperializmowi. Nigdy świadomie nie oddziaływałbym na dzieci po to, by stały się się pacyfistami, wegetarianami, reformatorami czy kimkolwiek innym. Wiem, że wygłaszaniem kazań kazań nic się się z dzieć dziećmi nie wskóra. Pokładam zaufanie w tym, że wolność wolność uodporni młodzież młodzież na pozoranctwo, na fanatyzm i na „izmy” wszelkiego rodzaju. Każ Każda opinia narzucona dziecku jest grzechem przeciwko niemu. Dziecko nie jest małym dorosłym i nie potrafi najprawdopodobniej zrozumieć zrozumieć punktu widzenia dorosłego. Pozwólcie, że zilustruję zilustruję to przykładem. Otóż Otóż pewnego wieczoru powiedziałem do pię pięciu chłopców w wieku od siedmiu do jedenastu lat: „Pani X ma grypę grypę i źle się się czuje. Postarajcie się się nie hałasować hałasować, gdy pójdziecie do łóż łóżek”. Obiecali, że będą  cicho. Pięć Pięć minut póź później, okropnie hałasują  hałasują c, c, bili się się poduszkami. Nie biorą  biorą c pod uwagę uwagę mo możżliwoś liwości, że podś podświadomie chcieli uprzykrzyć uprzykrzyć życie pani X, utrzymuję utrzymuję, że winny był ich wiek. To prawda, że surowy głos i bat zapewniłby spokój pani X, lecz byłby to spokój za cenę cenę wprowadzenia strachu do życia tych dzieci. Powszechną  Powszechną  metodą  metodą  radzenia sobie z dzieć dziećmi jest uczenie ich, by przystosowały się się do nas i do naszych potrzeb. Jest to niewłaś niewłaściwa metoda. Niewielu rodziców czy nauczycieli w ogóle pojmuje tę tę prawdę prawdę, że mówienie do dziecka to gadanie na próż próżno. Jeszcze nigdy żadnemu dziecku tradycyjna rodzicielska reakcja na cią  cią gnię gnięcie kota za ogon tak naprawdę naprawdę nie przyniosła poż pożytku: „Jak tobie by się się podobało, gdyby ktoś ktoś cią  cią gną  gną ł ciebie za uszy?”. Ponadto żadne dziecko naprawdę naprawdę nie rozumie, o co rodzicom chodzi, gdy mówią  mówią : „A wię więc wbiłeś wbiłeś szpilkę szpilkę w dzidziusia? Teraz, żeby ci pokazać pokazać, że szpilka kłuje, ja... (krzyki). Już Już to cię cię powstrzyma od zrobienia tego w przyszłoś przyszłości”. Być Być mo możże go powstrzyma – ale koń końcowe wyniki takiego postę postępowania zapełniają  zapełniają nasze nasze przychodnie. Staram się się przekonać przekonać rodziców o tym, że dziecko nie potrafi dostrzec przyczyny i skutku. Niewłaś Niewłaściwym jest powiedzieć powiedzieć: „Byłeś „Byłeś tak niegrzeczny, że nie dostaniesz swoich pienię pieniędzy w sobotę sobotę”. Gdy nadejdzie sobota i dziecku przypomni się się o jego złym zachowaniu i o zapowiedzianej karze, jest ono po prostu autentycznie wś wściekłe i sfrustrowane. Bowiem to, co zdarzyło się się 117

powiedzmy w poniedziałek, jest sprawą  sprawą  odległej przeszłoś przeszłości – sprawą  sprawą  nie mają  mają cą  już już zwią  zwią zku zku z sobotnimi pienię pieniędzmi. Dziecko nie czuje się się w najmniejszym stopniu winne, natomiast jest pełne nienawiś nienawiści wobec autorytetu. Rodzic powinien zawsze się się zastanowić zastanowić, czy nie wydaje poleceń poleceń z powodu swojego własnego dążenia dążenia enia przez wpływ na kogoś kogoś innego. ążenia do władzy i swojej potrzeby zaspokojenia tego dąż Każ Każdemu zależ zależy na dobrej opinii u są  są siadów. siadów. O ile inne siły nie popchną  popchną  go do aspołecznego zachowania, dziecko z natury bę będzie chciało postę postępować pować w sposób, który sprawi, że inni bę będą dla ą  dla niego życzliwi, lecz to pragnienie sprawiania przyjemnoś przyjemności innym pojawia się się na pewnym etapie  jego rozwoju. Wysiłki podejmowane przez rodziców i nauczycieli naucz ycieli po to, aby sztucznie sztu cznie przyś przyśpieszyć pieszyć ten etap, wyrzą  wyrzą dzają  dzają dziecku dziecku szkodę szkodę nie do naprawienia. Odwiedziłem kiedyś kiedyś nowoczesną  nowoczesną szkoł szkołęę, w której ponad setka chłopców i dziewczą  dziewczą t zebrała się się rano, żeby wysłuchać wysłuchać kazania duchownego. Ksią  Ksią dz dz mówił poważ poważnie, radzą  radzą c im by byli gotowi usłyszeć usłyszeć wezwania Chrystusa. Dyrektor zapytał mnie póź później, co są  są dzę dzę o tym przemówieniu. Odparłem, iż iż uważ uważam je za niemoralne. Oto mamy dziesią  dziesią tki tki dzieci, każ każde z nieczystym sumieniem w sprawie seksu etc. To kazanie tylko wzmogło poczucie winy u każ każdego z nich. Inna postę postępowa szkoła zmusza wszystkich uczniów do słuchania Bacha przez pół godziny przed śniadaniem. Otóż Otóż ta próba podniesienia poziomu kultury ma psychologicznie taki sam wpływ na dziecko jak stara kalwinowska groź groźba piekła. Zmusza ona dziecko do tłumienia tego, co jak mu mówią  mówią , jest w złym guś guście. Gdy dyrektor jakiejś jakiejś szkoły opowiada mi, że jego uczniowie uwielbiają  uwielbiają  Beethovena a nie znieś znieśliby jazzu, przekonany jestem, że użył swojego wpływu – ponieważ ponieważ moi uczniowie, w przytłaczają  przytłaczają cej cej wię większoś kszości, wolą  wolą  jazz. Ja osobiś osobiście nie znoszę znoszę tego ogłuszają  ogłuszają cego cego jazgotu. Tym niemniej jestem pewien, że dyrektor się się myli, choć choć mo możże być być całkiem porzą  porzą dnym dnym i uczciwym facetem. Gdy matka uczy dziecko, żeby było grzeczne, wtedy tłumi jego naturalne instynkty. Mówi do dziecka: „To, co chcesz zrobić zrobić, jest złe”. W efekcie to nic innego jak uczenie dziecka nienawiś nienawiści do samego siebie. Niemoż Niemożliwe jest kochać kochać innych, gdy nienawidzi się się siebie. Tylko kochają  kochają c samych siebie potrafimy kochać kochać innych. Matka, która karze dziecko za nieważ nieważny nawyk seksualny, jest zawsze osobą  osobą  o paskudnym podejś podejściu do seksu. Wyzyskiwacz zasiadają  zasiadają cy cy na sali są  są dowej dowej jako sę sędzia jest szczerze oburzony na oskarż oskarżonego, który ukradł portmonetkę portmonetkę. Dlatego właś właśnie, że nie mamy odwagi przyjrzeć przyjrzeć się się własnym obnaż obnażonym duszom, stajemy się się moralistami. Nasze sterowanie dzieć dziećmi jest formą  formą  subiektywnego kierowania sobą  sobą . Dziecko najbardziej przez nas nie lubiane jest zawsze dzieckiem najbardziej do nas podobnym. Nienawidzimy w innych tego, czego nienawidzimy w sobie samych. A ponieważ ponieważ każ każdy z nas jest wrogiem samego siebie, dzieciom dostają  dostają  się się skutki tego w postaci szturchań szturchańców i karcenia, i zakazów, i umoralniają  umoralniają cych cych kazań kazań. Dlaczego jesteś jesteśmy wrogami samych siebie? To błę błędne koło. Nasi rodzice próbowali ulepszyć ulepszyć to, co dała nam natura. Mają  Mają c do czynienia z przestę przestępcą  pcą  rodzic, nauczyciel czy sę sędzia musi rozpoznać rozpoznać czynniki emocjonalne w sobie samym. Odpowiedzieć Odpowiedzieć na pytania, czy jest moralistą  moralistą , sadystą  sadystą , człowiekiem nienawidzą  nienawidzą cym, cym, czy żą dnym dnym posłuchu? Czy jest poskramiaczem seksu u młodzież młodzieży? Czy ma choć choćby nikłe poję pojęcie o psychologii głę głębi? Czy postę postępuje konwencjonalnie i kieruje się się uprzedzeniami? Krótko mówią  mówią c, c, musi rozpoznać rozpoznać, w jakim stopniu sam jest wolny. Nikt z nas nie jest całkowicie niezależ niezależny emocjonalnie, ponieważ ponieważ zostaliś zostaliśmy uwarunkowani my wystarczaj ąco wolni, aby  już  już w kołysce. Moż Może wię więc należ należałoby zadać zadać takie pytania: Czy jesteś my  powstrzymać się od wtr ącania w  ż ycie innego człowieka, jakkolwiek młody by on nie był? Czy  jesteś my my wystarczaj ąco wolni, by by ć obiektywnymi?

118

PRZEKLINANIE, BRZYDKIE WYRAZY Jedną  Jedną  ze stale powtarzają  powtarzają cych cych się się uwag krytycznych pod adresem Summerhill jest to, że dzieci klną  klną . To prawda – jeż jeżeli uż używanie staroangielskich słów jest przeklinaniem. To prawda, że nowy uczeń uczeń klnie wię więcej niż niż potrzeba. Na naszym Ogólnym Spotkaniu Szkoły pewna trzynastoletnia dziewczynka, która przyszła do nas z klasztoru, była stale oskarż oskarżana o to, że wykrzykuje „sukinsyn”, gdy idzie się się ką pać pać w morzu. Tłumaczono jej, że ponieważ ponieważ klnie wyłą  wyłą cznie cznie wtedy, gdy jest na publicznej plaż plaży, gdzie jest pełno obcych dookoła, to dlatego właś właśnie moż można uznać uznać, że się się popisuje. Jak powiedział to jeden z chłopców: „Jesteś „Jesteś po prostu głupią  głupią  gą ską  ską . Klniesz na pokaz, a utrzymujesz, że jesteś jesteś dumna z tego, że Summerhill jest wolną  wolną  szkołą  szkołą . Lecz robisz coś coś wrę wręcz przeciwnego – powodujesz, patrzą na na nią  nią lekcewa lekceważą  co”. że ludzie patrzą  żą co”. Wyjaś Wyjaśniłem jej, że tak naprawdę naprawdę, to próbuje ona zaszkodzić zaszkodzić szkole, ponieważ ponieważ jej nienawidzi. – Ale ja nie nienawidzę nienawidzę Summerhill – zawołała. – Tu jest wspaniale! – Tak – powiedziałem – to jest, tak jak mówisz, wspaniałe miejsce, ale ciebie w nim nie ma. Cią  Cią gle gle jeszcze żyjesz w swoim klasztorze i przyniosłaś przyniosłaś tu z sobą  sobą cał całą  swoją  nienawiść ą swoj ą nienawi ść do klasztoru i zakonnic. Cią  Cią gle gle jeszcze identyfikujesz Summerhill ze znienawidzonym klasztorem. To nie Summerhill próbujesz w gruncie rzeczy zniszczyć zniszczyć – lecz zakon. Ale ona dalej wykrzykiwała to swoje słowo aż aż do czasu, gdy Summerhill stała się się dla niej rzeczywistym miejscem, a nie symbolem. Wtedy przestała kląć kląć.. Są trzy przekleństw: seksualne, religijne i zwią  zwią zane zane z ekskrementami. W Summerhill ą  trzy rodzaje przekleń bluźźnienie nie jest problemem, ponieważ blu ponieważ tu nie uczy się się religii. Dzisiaj wię większość kszość dzieci i dorosłych przeklina. Wojsko znane jest z tego, co jedna z postaci Kiplinga nazywała „przymiotnikiem”. W wię większoś kszości uniwersytetów i klubów studenci uż używają  ywają  seksualnego i odchodowego żargonu. Uczniowie klną  klną w w tajemnicy i opowiadają  opowiadają wulgarne wulgarne historie. Róż Różnica mię między dzieć dziećmi z Summerhill a tymi z innych szkół polega na tym, że pierwsze klną  klną jawnie, jawnie, a te drugie z tym się się kryją  kryją . W Summerhill przeklinanie staje się się problemem zawsze z powodu nowych uczniów. Nie chodzi o to, że starzy uczniowie mają  mają  świę więte języki, ale o to, że klną  klną  oni, że tak powiem, we właś właściwym czasie. Kontrolują  Kontrolują si sięę świadomie i dbają  dbają oo to, by nie obrazić obrazić ludzi z zewną  zewną trz. trz. Nasze małe dzieci wykazują  wykazują  zainteresowanie staroangielskim słowem okreś określają  lają cym cym kał. Używają  ywają  go bardzo czę często, to znaczy robią  robią  tak te z dobrych domów. Mam na myś myśli domy, w których mówi się się o „drugim daniu” i „dłuż „dłuższym posiedzeniu”. Dzieci lubią  lubią staroangielskie staroangielskie słowa. Niejedno dziecko pytało mnie, dlaczego to źle, jeż jeżeli powie się się publicznie gówno, ale moż można powiedzieć powiedzieć kał , albo odchody. Nie mam poję pojęcia. Przedszkolaki, którym nie urabiano charakterów, mają  mają  słownictwo, które w duż dużym stopniu mówi o kale. Nasze maluchy w wieku od czterech do siedmiu lat znajdują  znajdują  przyjemność przyjemność w wykrzykiwaniu srać i szczać. Zdaję Zdaję sobie sprawę sprawę z tego, że wię większość kszość z nich poddana była surowemu treningowi czystoś czystości w niemowlę niemowlęctwie, oraz że z tego powodu prawdopodobne jest to, mają  kompleksy zwią  zwią zane zane z funkcjami fizjologicznymi. Jednak kilkoro z nich było że mają  wychowywanych w samoregulacji, nie doś doświadczyło surowego treningu czystoś czystości, nie podlegało tabu ani nie uż używano w stosunku do nich takich słów jak niegrzeczny czy brudny, nie doś doświadczyły ukrywania nagoś nagości przez dorosłych ani wielkiego zamieszania wokół funkcji wydalniczych. Te wewną  wewną trzsterowne trzsterowne dzieci wydają  wydają  się się znajdować znajdować taką  taką  samą  samą  przyjemność przyjemność w używaniu takich staroangielskich słów jak ich trzymani w ryzach koledzy. Tak wię więc nie wydaje się się prawdą  prawdą , że swoboda przeklinania automatycznie odbiera atrakcyjność atrakcyjność wszystkim obscenicznym słowom. Nasze małe dzieci uż używają  ywają  tych słów dowolnie i bez właś właściwego kontekstu; natomiast, gdy klną  klną  starsi chłopcy czy dziewczyny, uż używają  ywają jjęzyka tak, jak zrobiłby to dorosły – to znaczy trafnie. Słowa zwią  zwią zane zane z seksem są  są  znacznie powszechniej uż używane niż niż te zwią  zwią zane zane z odchodami. Nasze dzieci nie uważ uważają  ają , żeby toalety były zabawne. A fakt, że nie mają  mają  zahamowań zahamowań w zwią  zwią zku zku z ekskrementami powoduje, że aluzja do nich staje się się nieciekawa i przyziemna. Z seksem jest inaczej. Seks jest tak waż ważną cz cią  zwią zane zane przenika całe nasze życie. ą częś ęści ą żżycia, że słownictwo z nim zwią  119

W formie nadają  nadają cej cej się się do powtórzenia spotykamy je praktycznie w każ każdej piosence i tań tańcu: albo  Moja rozpalona do czerwono ś ci ci kobieta (My Red Hot Mamma) albo Gdy dostanę cię samą dziś  w nocy (When I get You Alone Tonight).

Dzieci akceptują  akceptują przeklinanie przeklinanie jako naturalny ję język. Doroś Dorośli potę potępiają  piają to, to, ponieważ ponieważ ich własna obsceniczność obsceniczność jest wię większa niż niż dzieci. Tylko sproś sprośna osoba bę będzie potę potępiać piać sproś sprośność ność.. Wyobraż Wyobrażam sobie, że gdyby rodzice wychowali dziecko w przekonaniu, że nos jest ohydny i zły, dziecko skrycie szeptałoby słowo „nos”. Rodzice muszą  muszą  zadać zadać sobie pytanie: „Czy mam pozwolić pozwolić moim dzieciom kląć kląć otwarcie, czy pozwolić pozwolić na to, by świntuszyły gdzieś gdzieś po ką tach?” tach?” Drogi poś pośredniej nie ma. Przemilczanie sprawy wyzwala w wieku dojrzałym mę męczą  czą ce ce opowieś opowieści komiwojaż komiwojażera. Otwarty sposób prowadzi do jasnego, czystego zainteresowania całym życiem. Zaryzykuję Zaryzykuję i powiem, że nasi byli uczniowie mają  mają najczystsze najczystsze umysły w całej Anglii. A jednak, prę prędzej czy póź później, trzeba się się spotkać spotkać takż także z wrogo nastawionymi do życia i pełnymi dezaprobaty krewnymi czy są  są siadami. siadami. W przypadku Zoe okazało się się, że przyjmuje ona racjonalne wyjaś wyjaśnienie zachowań zachowań ludzi z zewną  zewną trz. trz. Jakieś Jakieś dzieci nauczyły ją  ją słowa, słowa, na druk którego prawo nie pozwala. Gdy rozmawialiś rozmawialiśmy z rodzicem potencjalnego ucznia – typowym biznesmenem – ona próbowała dopasować dopasować częś części ci jakiejś jakiejś zabawki do siebie i przy każ każdej nieudanej próbie wykrzykiwała „O, k…!” Póź Później powiedzieliś powiedzieliśmy jej (teraz myś myślę, że całkiem niewłaś niewłaściwie), że niektórzy ludzie nie lubią  lubią tego tego słowa i że nie powinna uż używać ywać go w obecnoś obecności goś gości. Powiedziała na to: „Okay”. W tydzień tydzień póź później, zaję zajęta była czymś czymś, co sprawiało jej trudność trudność.. Spojrzała na nauczycielkę nauczycielkę i zapytała: „Czy ty jesteś jesteś goś gościem?” Nauczycielka odpowiedziała, że nie. Zoe westchnę westchnęła i zawołała: „O, k…!” Widziałem już już niejedno dziecko, które w domu mogło mówić mówić, co chce, ale przez to było pozbawiane towarzystwa innych dzieci. ,,Nie mo żemy chyba zaprosi ć Tommiego na przyj ęcie, bo nie mo żemy pozwolić na to, by psuł nasze dzieci swoim okropnym słownictwem” . Być Być banitą  banitą  to bolesna kara. Dlatego też też trzeba zważ zważać na świat zewnę zewnętrzny i odpowiednio poprowadzić poprowadzić dziecko. Lecz to prowadzenie musi obyć obyć się się bez karzą  karzą cej cej cenzury.

CENZURA W jakim stopniu powinniś powinniśmy cenzurować cenzurować lekturę lekturę dziecka? W moim biurze na półkach są  są  róż różne książ książki ki na temat psychologii i seksu. Każ Każde dziecko moż może poż pożyczyć yczyć je sobie w każ każdej chwili. Mimo to nie wiem, czy wię więcej niż niż dwoje z nich wykazało nimi kiedykolwiek jakieś jakieś zainteresowanie. Żaden chłopiec ani żadna dziewczyna nie prosili nigdy o „Kochanka Lady Chatterley”, czy „Ulissesa” a tylko jeden czy dwóch seniorów poż pożyczało „Encyklopedię „Encyklopedię Wiedzy Seksualnej” (Encyclopedia of Sex Knowledge). Kiedyś Kiedyś jednak nowa uczennica, czternastoletnia dziewczyna wzię wzięła „Pamię „Pamiętnik młodej dziewczyny” (A Young Girl’s Diary) z mojej półki. Widziałem, jak chichotała czytają  czytają c tę t ę książ książkkę. Sześć Sześć miesię miesięcy póź później przeczytała ją  ją  po raz drugi i powiedziała mi, że to raczej nudna książ książka. ka. To, co było pikantną  pikantną  lekturą  lekturą  dla ignorancji, stało się się banalną  banalną  lekturą  lekturą  dla wiedzy. Ta dziewczyna przyszła do Summerhill pełna sproś sprośnej ignorancji. Oczywiś Oczywiście objaś objaśniłem jej sprawy seksu. Zakazy zawsze powodują  powodują to, to, że dziecko czyta książ książki ki w tajemnicy. W czasach mojej młodoś młodości, cenzurowano młodzież młodzieży lekturę lekturę, wię więc punktem honoru było dopaść dopaść „Tess of the D’Urbervilles” czy Rabelais’a czy tłumaczenia francuskich książ książek ek z serii w żółtej okładce. Innymi słowy, cenzura stanowiła kryterium wyboru najciekawszych książek. ążek. Cenzura jest daremna, gdyż gdyż nie chroni nikogo. Weź Weźmy na przykład książ książkkę Jamesa Joyce’a „Ulisses”, kiedyś kiedyś zakazaną  zakazaną w w Anglii i Stanach Zjednoczonych, ale dostę dostępną  pną w w Paryż Paryżu czy Wiedniu. Zawiera ona słowa, które okreś określa się się zwykle jako obsceniczne. Naiwny czytelnik nie zrozumiałby ich; wyrobiony czytelnik, który już już je zna, nie zostanie zepsuty. Pamię Pamiętam, jak pewien dyrektor szkoły skrytykował mnie za to, że włą  włą czyłem czyłem do szkolnej biblioteki „The Prisoner of Zenda”. 120

Zdziwiony spytałem, dlaczego mu się się to nie podoba. Powiedział mi, że pierwsze rozdziały mówią  mówią oo nieś nieślubnych dzieciach. Przedtem przeczytałem tę tę książ książkkę dwa razy i tego nie zauważ zauważyłem. Wydaje się się, że dzieci mają  mają czystsze czystsze umysły niż niż doroś dorośli. Chłopiec moż może dwukrotnie przeczytać przeczytać „Toma Jonesa” i nie dostrzec sproś sprośnych fragmentów. Gdy uwalniamy dzieci od niewiedzy na tematy seksualne, niszczymy jednocześ jednocześnie niebezpieczeń niebezpieczeństwo jakiejkolwiek książ książki. ki. Jestem zdecydowanie przeciwny cenzurowaniu lektury w jakimkolwiek wieku. Dopiero gdy zostawimy seks i zajmiemy się się lękiem, cenzurowanie staje się się trudniejszym problemem. Tak przeraż przerażają  ają ca ca książ książka ka jak „Dracula” Brama Stokera mogłaby wywrzeć wywrzeć zły wpływ na neurotyczne dziecko, a ja nie zostawiłbym jej rozmyś rozmyślnie w miejscu dla takiego dziecka dostę dostępnym. Jednak ponieważ ponieważ moja praca polega na próbie analizy źródeł lę lęków, nie zabroniłbym  jej czytać czytać. Raczej zaatakowałbym objawy wywołane przez lekturę lekturę. Pamię Pamiętam, że gdy byłem mały, przeraż przerażała mnie biblijna opowieść opowieść o dzieciach zjedzonych przez niedź niedźwiedzie, a jednak nikt nie postuluje koniecznoś konieczności cenzurowania Biblii. Wiele dzieci czyta Biblię Biblię szukają  szukają c nieprzyzwoitych fragmentów. Jako chłopiec znałem je wszystkie, rozdział i wers, dokładnie. Przychodzi mi teraz do głowy, że mój lę lęk przed niedź niedźwiedziami mógł wynikać wynikać z wyrzutów sumienia, mę męczą  czą cych cych mnie w zwią  zwią zku zku z innymi częś częściami ciami Biblii. Mamy skłonność skłonność wyolbrzymiać wyolbrzymiać wpływ, jaki wywierają  wywierają  na dzieci krwioż krwiożercze opowieś opowieści. Wię Większość kszość znajduje przyjemność przyjemność w najbardziej nawet sadystycznych fabułach. W niedzielne wieczory, gdy opowiadam moim uczniom historyjki, w których oni jako bohaterowie ratowani są  są  w ostatniej chwili z kotła ludoż ludożercy – podskakują  podskakują zz radoś radości. Opowieś Opowieści o zjawiskach nadprzyrodzonych najpewniej mogą  mogą wystraszy wystraszyćć dziecko. Wię Większość kszość boi się się duchów, zwłaszcza dzieci z religijnych domów. W tym wypadku, podobnie jak w sprawach seksualnych, właś właściwym postę postępowaniem jest usunię usunięcie lę lęku, a nie cenzurowanie książ książek. ek. Przyznaję Przyznaję, że trudno jest zwalczyć zwalczyć strachy zamieszkują  zamieszkują ce ce duszę duszę, lecz nauczyciel czy lekarz musi starać starać się się to zrobić zrobić. Obowią  Obowią zkiem zkiem rodziców jest dopilnować dopilnować, żeby te duchy tam się się nie znalazły. czytać swoim dzieciom historyjek o okrutnych olbrzymach Żaden rodzic nie powinien nigdy czytać i złych czarownicach. Niektórzy wahają  wahają si sięę, czy czytać czytać bajki takie jak „Kopciuszek” z racji tego, że bajka zawiera zły morał: Bą  Bą dź wołem roboczym bez umieję umiejętno tnośści wyjś wyjścia z popielnika, a dobra wróż wróżka da ci księ księcia za męż męża. a. Lecz jakiż jakiż szkodliwy wpływ moż może „Kopciuszek” wywrzeć wywrzeć na zdrowe dziecko? Na każ każdym dworcu moż można zawsze kupić kupić mnóstwo kryminałów w bogatym wyborze. Gdy szesnastoletni chłopak strzela do policjanta, ze dwa miliony czytelników nie rozumie tego, że odgrywa on w rzeczywistoś rzeczywistości ten rodzaj fantazji, o której oni czytają  czytają  z przyjemnoś przyjemnością  cią . Thriller wskazuje na naszą  naszą  niezdolność niezdolność do zabawy, do fantazjowania, do tworzenia; w istocie, dotyka on naszej stłumionej nienawiś nienawiści i chę chęci, żeby zranić zranić i zabić zabić. Chodzenie do kina i czytanie książ książek ek należ należy do róż różnych kategorii. To, co jest napisane, nie  jest tak przeraż przerażają  ają ce, ce, jak to, co się się zobaczy czy usłyszy. Niektóre filmy wywołują  wywołują  przeraż przerażenie u dzieci i nigdy nie wiadomo gdzie i kiedy pojawi się się w kinie coś coś, co je przestraszy. W filmach jest tak wiele brutalnoś brutalności. Męż Mężczy czyźźni walą  walą si sięę w szczę szczęki, a czasami biją  biją nawet nawet kobiety. W dziennikach pokazuje się się zawody w boksie i zapasach. Dopełnieniem tego pełnego sadyzmu obrazu są  są  filmy o walce byków. Widziałem, jak małe dzieci bały się się krokodyla czy piratów w filmowej wersji „Piotrusia Pana”. „Bambi” jest uroczą  uroczą opowie opowieśścią  cią , tak humanitarną  humanitarną ii pełną  pełną miło miłośści, że nie potrafię potrafię zrozumieć zrozumieć, jak ktokolwiek po jej obejrzeniu moż może zabić zabić jelenia li tylko dla sportu. Dzieciom bardzo on się się podoba, chociaż chociaż niektóre z nich płaczą  płaczą ze ze strachu, gdy pies myś myśliwego atakuje Bambi. Tak wię więc rodzice są  są usprawiedliwieni usprawiedliwieni zabraniają  zabraniają c swoim dzieciom oglą  oglą dania dania niektórych filmów. Natomiast wą  wą tpliwe tpliwe jest to, czy filmy seksualne są  są  szkodliwe dla wię większoś kszości dzieci. Oczywiś Oczywiście, takie filmy nie wyrzą  wyrzą dzają  dzają szkody szkody dzieciom cieszą  cieszą cym cym się się wolnoś wolnością  cią . Moi uczniowie obejrzeli francuski film „La Ronde” bez szczególnych emocji czy jakichś jakichś złych skutków. Jest tak dlatego, że dzieci widzą  widzą to, to, co chcą  chcą widzie widziećć. Film bez seksu nie byłby dochodowy. Filmy seksualne przysparzają  przysparzają  wię więcej dochodu narodowego niż niż książ książki ki i muzyka. Kosmetyki sprzedają  sprzedają si sięę lepiej niż niż bilety na koncerty. Ale trzeba pamię pamiętać tać, że za tym seksem, który się się pokazuje, zawsze jest jeszcze to, czego nie widać widać na ekranie. 121

Za łóż łóżkiem małż małżeńskim, starym butem i ryż ryżem kryją  kryją  się się „nieprzyzwoite” rzeczy, które one symbolizują  symbolizują . Popularność Popularność filmów wynika z eskapizmu tkwią  tkwią cego cego w nas wszystkich i dlatego też też producenci prawie zawsze pokazują  pokazują  nam pełne przepychu wnę wnętrza i wspaniałe kostiumy. Wś Wśród całego tego luksusu złe charaktery dostają  dostają w w skórę skórę, a szlachetni żyją  yją długo długo i szczęś szczęśliwie. liwie. Niedawno oglą  oglą daliś daliśmy film o męż mężczy czyźźnie, który sprzedał duszę duszę diabłu. Dzieci jednogłoś jednogłośnie orzekły, że diabeł był bardzo do mnie podobny. Ja zawsze staję staję się się diabłem dla chłopców, których uczono, że grzech seksualny jest grzechem przeciwko Duchowi Świę więtemu. Gdy mówię mówię im, że w ciele nie ma nic grzesznego, patrzą  patrzą  na mnie jak na kuszą  kuszą cego cego diabła. Dla neurotycznych dzieci reprezentuję reprezentuję zarówno Boga jak i szatana. Któregoś Któregoś dnia pewien chłopiec złapał młotek, żeby zabić zabić diabła. Pomaganie neurotykom moż może być być niebezpieczne. Cenzurowanie towarzystwa dziecka jest, w wię większoś kszości wypadków, zbyt trudne. Są  Są dzę dzę, że powinno się się robić robić to tylko wówczas, gdy dziecko z są  są siedztwa siedztwa jest okrutne i znę znęca się się nad słabszymi. Na szczęś szczęście cie wię większość kszość dzieci jest naturalnie wybiórcza i prę prędzej czy póź później znajduje sobie odpowiednie towarzystwo.

122

CZĘŚĆ V PROBLEMY DZIECI

OKRUCIE ŃSTWO I SADYZM Okrucień Okrucieństwo jest wypaczoną  wypaczoną miło miłośścią  cią ; dlatego też też skrajny sadyzm jest zawsze wypaczonym seksualizmem. Okrutny człowiek nie umie dawać dawać, ponieważ ponieważ dawanie wypływa z miłoś miłości. Instynkt okrucień okrucieństwa nie istnieje. Zwierzę Zwierzęta nie są  są okrutne. okrutne. Kot nie bawi się się myszą  myszą dlatego, dlatego, wiadomości jakiegokolwiek znę znęcania. że jest okrutny. Jest to po prostu zabawa i nie ma w niej świadomoś W przypadku ludzi okrucień okrucieństwo wypływa z pobudek, które są  są  w przeważ przeważają  ają cej cej częś części ci nieś nieświadome. W moim długim doś doświadczeniu w pracy z dzieć dziećmi w Summerhill rzadko zdarzało mi się się zajmować zajmować dzieckiem, które miałoby potrzebę potrzebę torturowania zwierzą  zwierzą t.t. Kilka lat temu zdarzył się się wyją  wyją tek. tek. Trzynastoletni John dostał na urodziny szczeniaka. „On kocha zwierzę zwierzęta”, napisała jego matka. Wkrótce okazało się się, że obchodził się się z psem bardzo źle. Doszedłem do wniosku, że identyfikował on psiaka ze swoim młodszym bratem, Jimem, ulubień ulubieńcem matki. Pewnego dnia zobaczyłem, jak bije Spota. Podszedłem do pieska, pogłaskałem go i powiedziałem: „Cześć „Cześć,, Jim”. Najwyraź Najwyraźniej uś uświadomiłem Johnowi, że swoją  swoją nienawi nienawiść ść do brata – konkurenta wyładowywał na biednym psie. Od tego czasu nie był już już okrutny; lecz ja zają  zają łem łem się się tylko objawami, nie wyleczyłem go z sadyzmu. Mało prawdopodobne, by radosne, cieszą  cieszą ce ce się się wolnoś wolnością  cią dzieci dzieci były okrutne. Okrucień Okrucieństwo wielu dzieci jest spowodowane traktowaniem, którego zaznały ze strony dorosłych. Nie moż można być być bitym i jednocześ jednocześnie nie pragnąć pragnąć zbić zbić kogoś kogoś innego. Podobnie jak nauczyciel wybierasz sobie kogoś kogoś, kto jest fizycznie słabszy od ciebie. Chłopcy w surowych szkołach są  są  dla siebie bardziej okrutni niż niż dzieci w Summerhill. Niezmiennie racjonalizuje się się okrucień okrucieństwo:  Mnie to boli bardziej ni ż ciebie. Jedynie bardzo nieliczni sadyś sadyści mówią  mówią  szczerze: „Biję „Biję ludzi, ponieważ ponieważ dostarcza mi to zadowolenia”, chociaż chociaż to właś właśnie jest prawdziwym wyjaś wyjaśnieniem. Tłumaczą  Tłumaczą  oni swój sadyzm w kategoriach moralnych mówią  mówią c: c: „Nie chcę chcę, żeby mój syn był mię miękki. Chcę Chcę, żeby potrafił przystosować przystosować się się do świata, który wymierzy mu wiele silnych ciosów. Biję Biję mojego syna, bo mnie też też bito, gdy byłem chłopcem i cholernie dobrze mi to zrobiło”. Rodzice, którzy biją  biją  dzieci, mają  mają  zawsze w pogotowiu takie gładkie wytłumaczenia. Nigdy  jeszcze nie spotkałem rodzica, który powiedziałby powiedziałb y uczciwie: „Uderzyłem moje dziecko, bo je nienawidzę nienawidzę, nienawidzę nienawidzę samego siebie, mojej żony, mojej pracy, moich krewnych – w gruncie rzeczy nienawidzę nienawidzę samego życia. Uderzam mojego syna, bo on jest mały i nie umie mi oddać oddać. Uderzam go, ponieważ ponieważ boj bojęę się się swojego szefa. Gdy mój szef napada na mnie, ja odbijam to sobie w domu na dziecku”. Gdyby rodzice byli dość dość uczciwi, żeby powiedzieć powiedzieć to wszystko, nie odczuwaliby potrzeby bycia okrutnymi w stosunku do swoich dzieci. Okrucień Okrucieństwo rodzi się się z ignorancji i nienawiś nienawiści do samego siebie; chroni sadystę sadystę przed uś uświadomieniem sobie, że jego własny charakter jest wypaczony. W hitlerowskich Niemczech tortury zadawane były przez zboczeń zboczeńców seksualnych typu Juliusa Streichera; jego praca „Der Stürmer” pełna była zboczonego seksu na długo przedtem, zanim utworzono obozy koncentracyjne. A jednak wielu ojców, którzy wymyś wymyślają  lają  na perwersję perwersję seksualną  seksualną  wię więziennego sadysty, nie stosuje tego samego rozumowania w stosunku do własnego, mniejszego sadyzmu. Bicie dziecka w domu czy w szkole jest zasadniczo tym samym, co torturowanie Żyda w Belsen. Jeż Jeżeli sadyzm miał podłoż podłoże seksualne w Belsen, to bardzo prawdopodobne, że bę będzie miał je takż także w szkole czy w rodzinie.

123

Słyszę Słyszę już już, jak matki protestują  protestują : „Nonsens! Czy chcesz przez to powiedzieć powiedzieć, że gdy dałam Jimmiemu klapsa za to, że ruszał wazon od babci, to objawiłam perwersję perwersję seksualną  seksualną ?” ?” Moja odpowiedź odpowiedź brzmi: „Tak, w mniejszym stopniu. Gdybyś Gdybyś była szczęś szczęśliwa liwa w małż małżeństwie i w pełni usatysfakcjonowana seksualnie, nie dałabyś dałabyś klapsa Jimmiemu. Bicie jest dosłownie wyraż wyrażoną  oną  nienawiś nienawiścią  cią  do ciała, a ciało oznacza organizm ze wszystkimi jego wymaganiami i pragnieniami. Jeż Jeżeli kochasz własne ciało, nie bę będziesz chciała zadać zadać bólu ciału Jimmiego”. Rodzice mogą  mogą  bić bić swoje dzieci, ile im się się podoba, dopóki nie zostawią  zostawią  na ich ciele śladów, które moż można by zobaczyć zobaczyć w są  s ą dzie. dzie. Nasz kodeks karny jest jednym wielkim rejestrem okrucień okrucieństw, zadawanych pod pozorem sprawiedliwoś sprawiedliwości. Z okrucień okrucieństwem psychicznym trudniej sobie poradzić poradzić niż niż z fizycznym. Prawo miejskie moż może zakazać zakazać stosowania kar cielesnych w szkołach, ale nigdy żadne prawo nie dosię dosięgnie osoby, która praktykuje okrucień okrucieństwo psychiczne. Cyniczne czy złoś złośliwe słowa rodziców mogą  mogą  wyrzą  wyrzą dzić dzić dziecku ogromną  ogromną  szkodę szkodę. Wszyscy znamy ojców, którzy naigrywają  naigrywają  się się ze swoich synów. Ś lamazaro, lamazaro, spartaczysz wszystko, czego si ę tkniesz. Tacy męż mężczy czyźźni podobnie okazują  okazują nienawi nienawiść ść do swoich żon, nieustannie je krytykują  krytykują c. c. I są  są  żony, które rzą  rzą dzą  dzą  mężami dziećmi za pomocą  pomocą  ężami i dzieć onieś onieśmielenia i potoków obraź obraźliwych słów. Szczególną  Szczególną  formę formę psychicznego okrucień okrucieństwa prezentuje ojciec, gdy swą  swą  nienawiść nienawiść do żony wyładowuje na dzieciach. Nauczyciele czasami znę znęcają  cają  się się poprzez lekceważ lekceważenie i sarkazm. Oczekują  Oczekują  od swoich uczniów wybuchów śmiechu, gdy torturują  torturują  w ten sposób jakieś jakieś biedne, kulą  kulą ce ce się się ze strachu dziecko. Dzieci nigdy nie bę będą  okrutne, o ile nie były zmuszone do stłumienia jakiejś jakiejś silnej emocji. Te cieszą  cieszą ce ce się się wolnoś wolnością  cią  prawie wcale nie czują  czują  nienawiś nienawiści do samych siebie, którą  którą  musiałyby uzewnę uzewnętrzniać trzniać. Nie nienawidzą  nienawidzą innych innych i nie są  są okrutne. okrutne. Każ Każdemu małemu tchórzowi znę znęcają  cają cemu cemu się się nad słabszymi w jakiś jakiś sposób wypaczono charakter. Czę Często po prostu robi on innym dokładnie to samo, co jemu robiono. Każ Każde bicie powoduje, że dziecko staje się się sadystyczne w pragnieniach albo w praktyce. Represjonowane dzieci są  są okrutne okrutne w żartach. W Summerhill rzadko kiedy płata się się sobie figle. Te, które widziałem, były zwykle dziełem nowo przybyłych z innych szkół. Czasami na począ  począ tku tku semestru, po powrocie z domów, gdzie mają  mają  bardziej ograniczoną  ograniczoną  swobodę swobodę, dzieci robią  robią  sobie na złość złość – chowają  chowają  rowery i tym podobne, lecz nie trwa to dłuż dłużej niż niż tydzień tydzień. Na ogół humor w Summerhill jest życzliwy. Dzieje się się tak, ponieważ ponieważ dzieci doś doświadczają  wiadczają  akceptacji i miłoś miłości ze strony nauczycieli: gdy nie jest konieczny lę lęk i nienawiść nienawiść – dzieci są  są dobre. dobre.

PRZESTĘPCZOŚĆ Wielu psychologów uważ uważa, że dziecko nie rodzi się się ani dobre ani złe, lecz ze skłonnoś skłonnościami zarówno do dobra jak i przestę przestępczoś pczości. Ja uważ uważam, że dzieci nie mają  mają instynktu instynktu przestę przestępczoś pczości ani skłonności. Przestę Przestępczość pczość pojawia się się u nich jako wypaczona forma żadnych naturalnych wrogich skłonnoś miłośści. Jest zasadniczo wyraż miło wyrażaniem okrucień okrucieństwa. Ona takż także bierze się się z braku miłoś miłości. Któregoś Któregoś dnia jeden z moich uczniów, dziewię dziewięcioletni chłopiec, pochłonię pochłonięty swoim zaję zajęciem pogodnie nucił sobie przy tym: „Chcę „Chcę zabić zabić moj moją  matkęę”. Było to nieś nieświadome zachowanie, gdyż gdyż ą matk robił on właś właśnie łódkę łódkę i całe jego świadome zainteresowanie skierowane było na tę tę czynność czynność.. Faktem jest, że jego matka zaabsorbowana jest własnym życiem i rzadko go widuje. Nie kocha go, a on podś podświadomie o tym wie. Lecz ten chłopiec – jedno z najmilszych dzieci – nie rozpoczą  rozpoczą ł życia z przestę przestępczymi ci, mogę dostać myśślami. Jest to po prostu ta sama stara historia:  je żeli nie mogę dostać miłoś ci, my ść. Każ Każdy przypadek przestę przestępczoś pczości u dzieci ma źródło w braku miłoś miłości. nienawiść. Inny dziewię dziewięcioletni uczeń uczeń miał fobię fobię w zwią  zwią zku zku z trucizną  trucizną ; bał się się, że matka go otruje. Gdy wstawała od stołu, śledził każ każdy jej ruch; a czę często mówił: „Wiem, co chcesz zrobić zrobić; masz zamiar wziąć wziąć truciznę truciznę i zatruć zatruć mi jedzenie”. Podejrzewałem, że był to przypadek projekcji. Matka 124

prawdopodobnie okazywała wię więcej miłoś miłości jego bratu; a neurotyczny syn najpewniej miewał fantazje na temat otrucia zarówno brata jak i matki. Jego lę lęki mogły być być lękami przed karą  karą  –  – Ja chcę ją otruć , więc mo że ona otruje mnie z zemsty . Przestę Przestępstwo jest oczywiś oczywiście wyrazem nienawiś nienawiści. Badanie przestę przestępczoś pczości u dzieci sprowadza się się do badania powodów, które doprowadzają  doprowadzają  dziecko do nienawiś nienawiści. Jest to problem zranionego ego. Nie moż możemy ignorować ignorować faktu, że dziecko jest przede wszystkim egoistą  egoistą . Nikt poza nim się się nie liczy. Gdy ego jest zadowolone, otrzymujemy to, co nazywamy dobrocią  dobrocią . Gdy ego  jest zranione, mamy do czynienia z tym, co nazywamy przestę przestępczoś pczością  cią . Przestę Przestępca mś mści się się na społeczeń społeczeństwie, ponieważ ponieważ społeczeń społeczeństwo nie doceniło jego ego i nie okazało mu miłoś miłości. Gdyby ludzie rodzili się się z instynktem przestę przestępczoś pczości, byłoby tyluż tyluż przestę przestępców z dobrych domów klasy średniej, ilu ze slumsów. Lecz dobrze sytuowani ludzie mają  mają  wię więcej okazji do wyraż wyrażania ego. Przyjemnoś Przyjemności, które moż można kupić kupić za pienią  pienią dze, dze, wytworne otoczenie, kultura i duma z pochodzenia – wszystko to służ służy ego. Wśród biedoty ego  jest wygłodzone. Tylko nielicznym biedują  biedują cym cym chłopcom udaje się się wybić wybić. Być Być przestę przestępcą  pcą , gangsterem, nawet znę znęcają  cają cym cym się się nad słabszymi tchórzem to jeden ze sposobów na to, żeby się się wyróż wyróżnić nić. Wiele osób uważ uważa, że złe filmy robią  robią  z ludzi przestę przestępców. Taki poglą  poglą d wydaje mi się się powierzchowny. Mam poważ poważne wą tpliwoś tpliwości, czy jakiś jakiś film kiedykolwiek kogoś kogoś zepsuł. Film z pewnoś pewnością  cią  mo możże zasugerować zasugerować młodzież młodzieży metodę metodę, lecz motywy już już były, zanim pojawił się się film. Film moż może spowodować spowodować, że przestę przestępstwo bę będzie bardziej artystyczne, ale w żaden sposób nie możżesz podsunąć mo podsunąć my myśśli o przestę przestępstwie nikomu, kto nie zamierzał go popełnić popełnić. Zbrodnia jest przede wszystkim sprawą  sprawą  rodzinną  rodzinną , a dopiero potem sprawą  sprawą  społecznoś społeczności. Wię Większość kszość z nas musiałaby przyznać przyznać przy odrobinie uczciwoś uczciwości, że wymordowaliś wymordowaliśmy w fantazji nasze rodziny. Miałem uczennicę uczennicę, która uś uśmiercała ich wszystkich – a szczególnie matkę matkę – w najstraszliwszy sposób. Autorytet i zazdrość zazdrość kryją  kryją  się się za wieloma morderczymi myś myślami. Żadne dziecko nie jest w stanie znosić znosić autorytetu. A ponieważ ponieważ tak wiele dzieci doznaje niepowodzeń niepowodzeń w wieku od czterech do szesnastu lat, zdumiewa mnie fakt, że na świecie nie ma jeszcze wię więcej zbrodni. U dziecka pragnienie mocy jest pragnieniem bycia podziwianym i kochanym. Dziecko dąż dążyy do tego, by wywołać wywołać w innych zachwyt i uwagę uwagę. Tak wię więc obserwujemy przestę przestępcze myś myśli u introwertycznych dzieci – dzieci nieś nieśmiałych, które nie mają  mają  talentów towarzyskich. Nieładna dziewczynka bę będzie snuć snuć straszliwe fantazje na temat nagłej śmierci swojej ładnej siostry, gdy ta tań tańczy solo przed gość gośćmi. mi. Ekstrawertyk nie ma okazji do nienawiś nienawiści; śmieje się się, tań tańczy i rozmawia, a uznanie publicznoś publiczności zaspokaja jego pragnienie bycia podziwianym. Introwertyk siedzi w ką  ką cie cie i marzy o tym, co powinno być być. Najbardziej introwertyczny chłopiec w mojej szkole nie bierze udziału w wieczornych spotkaniach towarzyskich. Nie tań tańczy, nigdy nie śpiewa, nigdy nie szaleje z dzieć dziećmi. Gdy ma lekcje ze mną  mną , opowiada o wspaniałym czarodzieju, który mu służ służy. Wystarczy, by powiedział jedno słowo, a czarodziej da mu rollsroyce’a. Opowiedziałem mu kiedyś kiedyś historię historię, w której wszystkie dzieci z Summerhill znalazły się się  jako rozbitkowie na wyspie. Sprawiał wraż wrażenie, że mu się się to opowiadanie nie podoba. Poprosiłem, się uratowałem” – powiedział. żeby je poprawił. „Zrób tak, że tylko ja jeden się Wszyscy znamy ten mechanizm – mechanizm polegają  polegają cy cy na wspinaniu się się w górę górę przez zepchnię zepchnięcie w dół innego faceta. Jest to psychologia skarż skarżypyty. „Proszę „Proszę pana, a Tommy klą  klą ł” ł” znaczy: Ja nie klnę , ja jestem grzeczny grzeczny. Róż Różnica mię między osobą  osobą , która zabija rywali w wyobraź wyobraźni, a zbrodniarzem, który zabija ludzi w rzeczywistoś rzeczywistości, jest róż różnicą  nicą  stopnia. Ponieważ Ponieważ wszyscy jesteś jesteśmy mniej czy bardziej spragnieni miłośści, wszyscy jesteś miło jesteśmy potencjalnymi zbrodniarzami. Zwykłem schlebiać schlebiać sobie, że leczyłem dzieci z morderczych fantazji dzię dzięki moim metodom psychologicznym, ale teraz uważ uważam, że to miłośści należ miło należy przypisywać przypisywać tę zasługę zasługę. Udawanie, że kocham nowego ucznia byłoby głupie; a jednak dziecko czuje, że je kocham, ponieważ ponieważ szanuję szanuję jego ego. 125

Pozwolić Pozwolić dziecku na wolność wolność bycia sobą  sobą  jest prawdziwym lekarstwem na przestę przestępczość pczość.. Nauczyłem się się tego dawno temu, gdy pojechałem do  Little Commonwealth Homera Lane. Dał on młodocianym przestę przestępcom wolność wolność do bycia sobą  sobą , a oni stali się się dobrzy. W slumsach jedynym sposobem dostę dostępnym młodocianemu przestę przestępcy dla zadowolenia własnego ego  jest zwrócenie na siebie uwagi aspołecznym zachowaniem. Lane opowiadał mi, że widział, jak niektórzy z nich w czasie rozprawy dumnie rozglą  rozglą dali dali się się po sali są  są dowej. dowej. Żyją  yją c w rodzinnej wspólnocie razem z Lane’em, ci chłopcy odkryli nowe wartoś wartości, wartoś wartości społeczne – to znaczy dobre. To, co zobaczyłem na farmie w Dorset, było dla mnie przekonują  przekonują cym cym dowodem, że nie istnieje pierwotna wola przestę przestępczoś pczości. Przypominam sobie historię historię nowego chłopca, który stamtą  stamtą d uciekł. Lane ruszył za nim w poś pościg i złapał go. Chłopiec zasłonił się się ręką . Lane uś uśmiechną  miechną ł się się i wsuną  wsuną ł mu w rę rękę trochę trochę pienię pieniędzy. „Na co te pienią  pienią dze?” dze?” – wyją  wyją kał kał chłopiec. „Jedź „Jedź do domu pocią  pocią giem, giem, człowieku – powiedział Lane – nie idź idź piechotą  piechotą ”. ”. Ten chłopiec wrócił do Commonwealth tegoż tegoż wieczoru. Zastanawiam się się nad tym sposobem oraz nad surowymi metodami stosowanymi w wię większoś kszości zakładów poprawczych. To prawo tworzy zbrodnię zbrodnię. Prawo w domu wyraż wyrażane zakazami ojca hamuje ego dziecka; a poś poświę więcają  cają c je czyni dziecko złym. Prawo pań państwowe jedynie oż ożywia nieś nieświadomą  wiadomą pami pamięć skrępowaniu w domu. ęć o skrę Represja wyzwala bunt, a ten naturalnie pragnie zemsty. Przestę Przestępczość pczość jest zemstą  zemstą . Aby zlikwidować zlikwidować przestę przestępczość pczość musimy usunąć usunąć przyczyny, które powodują  powodują , że dziecko pragnie rewanż rewanżu. Musimy okazywać okazywać dziecku miłość miłość i szacunek.

KRADZIEŻ Powinniś Powinniśmy rozróż rozróżniać niać dwa rodzaje kradzież kradzieży: kradzież kradzież popełnioną  popełnioną przez przez normalne dziecko i przez dziecko neurotyczne. Nieskrę Nieskrępowane, normalne dziecko ukradnie. Chce ono po prostu zaspokoić zaspokoić swoje pragnienie posiadania lub też też szuka z przyjaciółmi przygody. To dziecko nie rozróż rozróżnia jeszcze mojego i twojego. Wiele dzieci z Summerhill popełnia tego rodzaju kradzież kradzieże do pewnego wieku. Bez przeszkód mogą  mogą tu tu przejść przejść ten okres. Rozmawiają  Rozmawiają c z dyrektorami szkół na temat ich sadów, dowiadywałem się się, że to uczniowie zabierają  zabierają wi więększość kszość owoców. Mamy teraz w Summerhill duż duży ogród, pełen drzew i krzewów, lecz nasze dzieci rzadko kradną  kradną . Jakiś Jakiś czas temu zarzucono dwu chłopcom na Ogólnym Spotkaniu Szkoły kradzież kradzież w sadzie. Byli to dwaj nowi przybysze. Gdy poradziliś poradziliśmy sobie z ich sumieniami, nie wykazywali dalszego zainteresowania tego rodzaju postę postępowaniem. Kradzież Kradzieże szkolne są  są  przeważ przeważnie przedsię przedsięwzię wzięciem grupowym. Ich charakter sugeruje, że w tym wypadku waż ważną  rolę rolę odgrywa przygoda; lecz nie tylko, takż także chęć chęć imponowania, przedsię przedsiębiorczość biorczość,, przywództwo. Rzadko kiedy spotyka się się samotnego oszusta – z reguły jest to przebiegły chłopiec z wyrazem anielskiej niewinnoś niewinności na twarzy, któremu bardzo duż dużo uchodzi na sucho, ponieważ ponieważ nie ma w Summerhill nikogo, kto by na niego doniósł. Naprawdę Naprawdę nigdy nie moż można rozpoznać rozpoznać młodego złodzieja po twarzy. Prawdę Prawdę powiedziawszy mam teraz w szkole chłopca z tak niewinnym uśmiechem i tak czystymi, błę błękitnymi oczami, że poważ poważnie podejrzewam, iż iż musi on coś coś wiedzieć wiedzieć o losach pewnej puszki owoców, która zniknę zniknęła ze szkolnej spiż spiżarni wczoraj w nocy. Jednakż Jednakże widziałem już już, jak niejedno dziecko, któremu zdarzało się się kraść kraść,, gdy miało trzynaś trzynaście lat, wyrosło na uczciwego obywatela. Wydaje się się, że prawda jest taka, iż iż dorastanie zajmuje dzieciom znacznie wię więcej czasu, niż niż nam się się dot dotą  ą d wydawało. Przez dorastanie rozumiem stawanie się się istotą  istotą społeczn społeczną  ą . Dziecko jest pierwotnie egoistą  egoistą –– zwykle do począ  począ tku tku okresu dojrzewania dojrzewania – i aż do tego czasu nie posiada na ogół umieję umiejętno tnośści identyfikowania się się z innymi ludź ludźmi. Poję Pojęcia moje i twoje pochodzą  pochodzą zz ję języka dorosłych; malec zrozumie ich sens, gdy stanie się się dojrzałym człowiekiem. 126

Jeż Jeżeli dzieci są  są kochane kochane i mają  mają du dużżo swobody, to z czasem staną  staną si sięę porzą  porzą dne dne i uczciwe. Choć Choć brzmi to jak prosta maksyma, to jednak świadom jestem wielu przeszkód, na które natrafiliś natrafiliśmy w praktyce. W Summerhill nie mogę mogę zostawić zostawić otwartej lodówki czy pudelka z pienię pieniędzmi. Na spotkaniach szkoły dzieci oskarż oskarżają  ają si sięę wzajemnie o włamania do walizek. Nawet jeden złodziej moż może sprawić sprawić, społeczność stanie się się świadoma zamka i klucza. Nieliczne grupy młodzież młodzieży są  całkowicie że społeczność uczciwe. Pięć Pięćdziesi dziesią  odważyłem się się zostawić zostawić książ książki ki w kieszeni płaszcza w pokoju ą t lat temu nie odważ studenckim na uniwersytecie; doszły mnie takż także słuchy, że członkowie parlamentu boją  boją  się się zostawić zostawić coś coś wartoś wartościowego w płaszczach czy aktówkach. Uczciwość Uczciwość wydaje się się być być cechą  cechą nabyt nabytą  się póź późno w rozwoju człowieka, wraz ą , która pojawiła się z nastaniem własnoś własności prywatnej. Moż Możliwe, że czynnikiem najbardziej wspierają  wspierają cym cym uczciwość uczciwość  jest strach. To nie abstrakcyjna uczciwość uczciwość powstrzymuje mnie przed oszustwem w zeznaniach podatkowych; to strach, że ta gra nie warta jest świeczki; że gdyby mnie nakryli, wstyd zrujnowałby moją  moją reputacj reputacjęę, pracę pracę i dom. Jeż Jeżeli cokolwiek jest ustawowo zakazane, należ należy przyjąć przyjąć za pewnik, że ustanowiono dane prawo, ponieważ ponieważ istniała tendencja do jego naruszania. W kraju, w którym obowią  obowią zywałaby zywałaby całkowita prohibicja, nie byłoby przepisów dotyczą  dotyczą cych cych prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu. We wszystkich pań państwach wiele aktów prawnych dotyczą  dotyczą cych cych kradzież kradzieży, rozboju, oszustwa i tak dalej, opartych jest na przekonaniu, że ludzie kradliby, gdyby mogli. To prawda. Ostatecznie wię większość kszość dorosłych jest mniej lub bardziej nieuczciwa. Istnieje bardzo niewielu ludzi, którzy nie przeszmuglują  przeszmuglują  czegoś czegoś przy odprawie celnej; jeszcze mniej takich, którzy nie oszukują  oszukują  w sprawach podatkowych. A mimo to prawie każ każdy jest szczerze zdenerwowany, gdy  jego syn kradnie parę parę groszy. Z drugiej strony, w sprawach załatwianych mię między sobą  sobą  wię większość kszość ludzi jest całkiem uczciwa. Łatwo byłoby na przyję przyjęciu wsunąć wsunąć do kieszeni jedną  jedną  ze srebrnych łyż łyżeczek gospodyni, gdybyś gdybyś miał taki zamiar. Nie masz zamiaru tego robić robić, zgoda, ale niewykluczone, że przyszłoby ci do głowy powtórne wykorzystanie biletu na przejazd, którego kontroler nie przedziurkował i nie zabrał. Doroś Dorośli odróż odróżniają  niają  jednostkę jednostkę od organizacji, wszystko jedno prywatnej czy pań państwowej. W porzą  porzą dku dku jest oszukać oszukać towarzystwo ubezpieczeniowe, lecz karygodnym oszukanie sklepikarza. Dzieci nie robią  robią  takich rozróż rozróżnień nień. Zwę Zwędziłyby cokolwiek współmieszkań współmieszkańcom, nauczycielom czy sprzedawcom – bez róż różnicy. Nie wszystkie dzieci postę postępuj pują  w ten sposób, lecz wiele z nich zgodzi ą w się się podzielić podzielić skradzionym dobrem. Oznacza to, że wśród wolnych i szczęś szczęśliwych liwych dzieci klasy nieuczciwości, który wystę występuje wś wśród biedniejszych. średniej obserwujemy ten sam rodzaj nieuczciwoś Jestem zdania, że wiele dzieci ukradnie, gdy nadarzy się się dobra po temu okazja. Jako chłopiec nie kradłem, ponieważ ponieważ byłem tak gruntownie uwarunkowany. Kradzież Kradzież oznaczała porzą  porzą dne dne lanie w razie wpadki i ogień ogień piekielny przez wieczność wieczność.. Ale dzieci nie zastraszone tak mocno jak ja, po prostu coś coś ukradną  ukradną . Mimo to upieram się się, że z czasem, gdy dziecko wychowywane jest w miłoś miłości, wyroś wyrośnie ono z okresu kradzież kradzieży i dojrzeje, stają  stają c się się uczciwym człowiekiem. Drugi rodzaj kradzież kradzieży – nawykowa, kompulsywna kradzież kradzież – jest objawem nerwicy. Kradzież Kradzieże popełniane przez znerwicowane dziecko są  są  zwykle oznaką  oznaką  niedostatku miłoś miłości. Motywacja jest nieś nieświadoma. W prawie każ każdym przypadku potwierdzonego młodocianego złodziejstwa dziecko czuje się się niekochane. Jego kradzież kradzieże są symboliczn próbą  uzyskania czegoś czegoś ą  symboliczną  ą prób ą uzyskania o wielkiej wartoś wartości. Gdy dziecko ukradnie pienią  pienią dze, dze, biż biżuterię uterię czy cokolwiek innego – podś podświadomym pragnieniem jest kradzież kradzież miło miłośści. Kradzież Kradzieże tego rodzaju mogą  mogą  być być wyleczone wyłą  wyłą cznie cznie przez okazywanie dziecku miłoś miłości. Stą  Stą d te t eż, gdy daję daję chłopcu pienią  pienią dze dze za to, że ukradł mój tytoń tytoń, przemawiam do jego nieuś nieuświadomionego uczucia, a nie do jego świadomych myś myśli. On być być mo możże my myśśli, że jestem głupcem, ale to, co myś myśli, nie ma zbyt wielkiego znaczenia; waż ważne  jest to, co czuje. A czuje on, o n, że jestem jego przyjacielem, że go akceptuję akceptuję, jestem kimś kimś, kto obdarza go miłoś miłością  cią  zamiast nienawiś nienawiścią  cią . Prę Prędzej czy póź później kradzież kradzieże ustają  ustają , jako że miłość miłość,, którą  którą  kradł symbolicznie pod postacią  postacią pieni pienięędzy czy rzeczy, jest teraz dawana za darmo i nie ma już już potrzeby  jej kraść kraść.. 127

W tym kontekś kontekście wspominam przypadek chłopca, który stale jeź jeździł na rowerach innych dzieci. Wezwany przed Ogólne Spotkanie Szkoły został oskarż oskarżony o „cią  „cią głe głe naruszanie zasady prywatnej własnoś własności przez korzystanie z rowerów innych dzieci”. Werdykt: „Winny!” Kara: „Prosi się się społeczność społeczność o złoż złożenie się się na zakup roweru dla winowajcy”. Społeczność Społeczność złoż złożyła się się na ten cel. Niemniej jednak muszę muszę okreś określilićć warunki nagradzania złodzieja. Jeż Jeżeli ma on trywialną  trywialną  umysłowość umysłowość lub, co gorsza, jest zatrzymany w rozwoju emocjonalnym, nagroda nie bę będzie miała pożą  pożą danego danego skutku. Albo też też gdy woda sodowa uderzyła mu do głowy, ten symboliczny dar nie przyniesie mu poż pożytku. W mojej pracy z trudnymi dzieć dziećmi okazało się się, że prawie każ każdy młodociany złodziej reagował pozytywnie na fakt nagradzania kradzież kradzieży. Nie powiodło mi się się  jedynie w bardzo bardz o nielicznych ni elicznych przypadkach dzieci, które mo możżna by nazwać nazwać świadomymi oszustami, poza zasię zasięgiem terapii czy też też terapii zamaskowanej przez nagradzanie. Natomiast, gdy kradzież kradzieże oznaczają  oznaczają  zarówno niedostatek miłoś miłości rodzicielskiej jak i nadmierne zakazy dotyczą  dotyczą ce ce seksu, sytuacja staje się się skomplikowana. Do tej kategorii należ należy kleptomania – niekontrolowane wycią  wycią ganie ganie rę ręki po coś coś zakazanego – masturbację masturbację. Ten rodzaj kradzież kradzieży ma najlepsze rokowania, gdy rodzice zdadzą  zdadzą  sobie sprawę sprawę ze swojego błę błędu i zaczną  zaczną  wszystko od począ  począ tku tku mówią  mówią c szczerze dziecku, że ich zakazy były błę błędne. Sam nauczyciel, bez pomocy rodziców dziecka, rzadko moż może wyleczyć wyleczyć kleptomanię kleptomanię. Najbardziej pożą  pożą dane dane jest, by zniosła zakaz ta osoba, która go pierwotnie wydała. Kiedyś Kiedyś przysłano do mojej szkoły szesnastoletniego chłopca, dlatego że okropnie kradł. Gdy przyjechał na stację stację, wrę wręczył mi ulgowy bilet, który ojciec kupił mu w Londynie – a który mu się się ze wzglę względu na jego wiek już już nie należ należał. Chciałbym wbić wbić do głowy rodzicom nagminnie nieuczciwego dziecka, że najpierw powinni przyjrzeć przyjrzeć się się sobie po to, by odkryć odkryć, jakież jakież to ich postę postępowanie sprawiło, że ich dziecko stało się się oszustem. Rodzice szukają  szukają winy winy nie tam, gdzie trzeba, gdy obwiniają  obwiniają za za notoryczną  notoryczną nieuczciwo nieuczciwość ść swego dziecka złe towarzystwo, filmy gangsterskie, niedostatek kontroli rodzicielskiej z powodu pobytu tatusia w wojsku, itd. Czynniki te same w sobie miałyby niewielki lub żaden wpływ na dziecko wychowywane w atmosferze miłoś miłości i akceptacji oraz przy naturalnym podejś podejściu do spraw seksu. Zwyczajnie nie wiem, ilu młodocianych przestę przestępców odnosi jakiekolwiek korzyś korzyści z codziennych czy cotygodniowych wizyt w poradni wychowawczej. Wiem jedynie, że metody stosowane w takich oś ośrodkach nie są  są ani ani surowe ani przewrotne oraz że pracownicy socjalni bardzo się się starają  starają  zrozumieć zrozumieć dziecko, nie osą  osą dzać dzać go moralnie ani krytykować krytykować jego charakteru. A dom, w którym żyje takie psychicznie chore dziecko, staje się się przeszkodą  przeszkodą  dla działań działań psychologa dziecię dziecięcego czy opiekuna są  są dowego. dowego. Przypuszczam, że poprawa nastę następuje tylko wtedy, gdy psychologowi czy opiekunowi są  są dowemu dowemu uda się się przekonać przekonać rodziców, aby zmienili swój sposób traktowania dziecka. Bowiem młodociani złodzieje są  są jak jak trą  trą dzik, dzik, zewnę zewnętrzna oznaka chorego ciała – chorego ciała naszego społeczeń społeczeństwa. Żadna terapia indywidualna nie jest w stanie pokonać pokonać zła niedobrego domu, ulicy w slumsach czy dotknię dotkniętej biedą  biedą rodziny. rodziny. Stwierdzenie, że mię mi ędzy pią  pią tym tym a pię piętnastym rokiem życia wię większość kszość dzieci otrzymuje wykształcenie, które idzie tylko do głowy,  jest aż nadto prawdziwe. Nie widać widać prawie żadnej troski o ich życie emocjonalne. A przecież przecież to zaburzenia emocjonalne u dziecka neurotycznego powodują  powodują , że kradnie ono kompulsywnie. Cała  jego szkolna wiedza czy cz y też też jej brak nie odgrywa żadnej roli w jego złodziejstwie. Faktem oczywistym jest, iż iż żadna szczęś szczęśliwa liwa osoba nie kradnie kompulsywnie i stale. W przypadku notorycznego złodzieja należ należy odpowiedzieć odpowiedzieć na nastę następuj pują  ce pytania: Jaka jest jego ą ce przeszłość przeszłość?? Czy jego dom był szczęś szczęśliwym liwym domem? Czy jego rodzice zawsze mówili mu pełną  pełną  prawdę prawdę? Czy czuł się się winny z powodu masturbacji? Czy czuł się się winny w zwią  zwią zku zku z religią  religią ? Dlaczego lekceważ lekceważył swoich rodziców? Czy czuł, że oni go nie kochają  kochają ? Musiało być być w nim jakieś jakieś piekło, które zmieniło go w złodzieja. Co gorsza, piekło do jakiego posłaliby go niektórzy z naszych sę sędziów, nie zneutralizowałoby jego wewnę wewnętrznej udrę udręki. Nie jest powiedziane, że w trakcie terapii rozwią  rozwią zane zane zostaną  zostaną  problemy młodocianego złodzieja. Oczywiś Oczywiście, że mogłaby ona znacznie mu pomóc, mogłaby uwolnić uwolnić go od niektórych lęków i nienawiś nienawiści, mogłaby zapewnić zapewnić mu trochę trochę szacunku dla samego siebie. Dopóki jednak pierwotne elementy nienawiś nienawiści pozostaną  pozostaną w w jego otoczeniu, dopóty w każ każdej chwili istnieje groź groźba 128

 jego cofnię cofnięcia się się do stanu poprzedniego. Terapia jego rodziców pozwoliłaby z czasem osią  osią gnąć gnąć znacznie lepsze efekty. Miałem raz w szkole wyroś wyrośnię niętego chłopca, który pod wzglę względem psychicznym miał trzy, cztery lata. Kradł w sklepach. Zastanawiałem się się, czy nie pójść pójść z nim do sklepu i nie ukraść ukraść w jego obecnoś obecności (po uprzednim załatwieniu sprawy ze sklepikarzem). Dla tego chłopca byłem ojcem i Bogiem. Skłonny byłem przypuszczać przypuszczać, że fakt, iż iż jego prawdziwy ojciec nie akceptował go, był ciśle zwią  zwią zany zany z kradzież kradzieżami. Wyobraż Wyobrażałem sobie, że gdy chłopiec zobaczy jak jego nowy Ojciecściś Bóg kradnie, bę będzie zmuszony zrewidować zrewidować swoje sumienie. Byłem w pełni przygotowany na jego silny protest. W leczeniu neurotycznego złodzieja nie widzę widzę żadnej innej moż możliwej metody poza akceptacją  akceptacją . Nerwica jest wynikiem konfliktu mię między tym, czego komuś komuś nie pozwala się się mieć mieć a tym, czego on naprawdę naprawdę chce. Ja niezmiennie stwierdzam, że osłabienie tego fałszywego sumienia czyni dziecko szczęś szczęśliwszym liwszym i lepszym. Zrób porzą  porzą dek dek z takim sumieniem u chłopca, a wyleczysz go z tego, że kradnie.

PRZESTĘPCZOŚĆ MŁODOCIANYCH W dzisiejszych czasach bestialskich napadów z bronią  bronią  i kastetami, władze nie wiedzą  wiedzą , co począć począć w kwestii przestę przestępczoś pczości młodocianych i najwyraź najwyraźniej spróbują  spróbują  wszystkiego, żeby ją  ją  zahamować zahamować. Gazety piszą  piszą  o nowym sposobie radzenia sobie z tym problemem. Jest to brutalna metoda: skazywanie młodocianych na pobyt w zakładach poprawczych, w których panuje reż reżim polegają  polegają cy cy na mę męczą  czą cym cym drylu i surowych karach. Na jednym ze zdjęć zdjęć widziałem chłopców wiczą cych cych z olbrzymimi kłodami na ramionach. Wydaje się się, że w takich miejscach nie ma ćwiczą  żadnych przywilejów. Zakładam, że kilka miesię miesięcy tego piekła być być mo możże powstrzyma paru potencjalnych młodocianych przestę przestępców. Ale takie postę postępowanie nigdy nie dociera do przyczyn podstawowych, do istoty sprawy. Co gorsza, takie postę postępowanie jest dla wielu nastolatków wyrazem nienawiś nienawiści, a jego szorstkość szorstkość musi stworzyć stworzyć ludzi, którzy trwale nienawidzą  nienawidzą społecze społeczeńństwa. Ponad trzydzieś trzydzieści lat temu Homer Lane udowodnił swoją  swoją  pracą  pracą  w obozie poprawczym nazwanym  Little Commonwealth, że młodocianych przestę przestępców moż można wyleczyć wyleczyć miło miłośścią  cią  – wyleczyć wyleczyć przy pomocy autorytetu, który jest po stronie dziecka. Lane zbierał chuliganią  chuliganią cych cych chłopców i dziewczyny z londyń londyńskich są  są dów dów – aspołeczne, bezwzglę bezwzględne dzieci chełpią  chełpią ce ce się się swoją  swoją  reputacją  reputacją bandytów, bandytów, złodziei i gangsterów. Ci „niepoprawni” przybywali do Little Commonwealth i znajdowali tam samorzą  samorzą dną  dną wspólnot wspólnotęę oraz pełną  pełną miło miłośści akceptację akceptację. Stopniowo ci młodzi ludzie stawali się się przyzwoitymi, uczciwymi obywatelami, z których wielu zaliczałem do grona moich przyjaciół. Lane był geniuszem w rozumieniu i postę postępowaniu z przestę przestępczymi dzieć dziećmi. Leczył je, ponieważ ponieważ nieustannie okazywał im miłość miłość i zrozumienie. Zawsze, w każ każdym czynie przestę przestępczym szukał ukrytego motywu przekonany, że za każ każdą  zbrodnią  zbrodnią  kryje się się pragnienie, które pierwotnie było dobre. Stwierdził, że mówienie do dzieci nie ma sensu i że liczy się się tylko działanie. Utrzymywał, że aby dziecko mogło pozbyć pozbyć się się jakiejś jakiejś złej, aspołecznej cechy, powinno się się pozwolić pozwolić mu zaspokoić zaspokoić jego pragnienia. Kiedyś Kiedyś, gdy jeden z jego młodych podopiecznych, Jabez, wyraził pełne złoś złości życzenie rozbicia wszystkich filiż filiżanek i spodków na stoliku, Lane podał mu wzią ł się się do dzieła. Jabez zrobił to – ale już już nastę następnego dnia żelazny pogrzebacz i powiedział, żeby wzią  przyszedł do Lane’a i poprosił o bardziej odpowiedzialną  odpowiedzialną  i lepiej płatną  płatną  pracę pracę niż niż ta, którą  którą  wykonywał. Lane spytał go, dlaczego chce lepiej płatnej pracy. „Bo chcę chcę zapłacić zapłacić za te filiż filiżanki i spodki”, odpowiedział Jabez. Lane tłumaczył to w nastę następuj pują  cy sposób: faktyczne rozbicie tych ą cy filiż filiżanek spowodowało, że cięż ciężar ar zahamowań zahamowań i konfliktów Jabeza spadł na ziemię ziemię. Korzystny wpływ emocjonalny musiał wywrzeć wywrzeć na niego fakt, że po raz pierwszy w życiu został zachę zachęcony przez autorytet do tego, żeby coś coś rozwalić rozwalić i pozbyć pozbyć się się swego gniewu. 129

Wszyscy młodociani przestę przestępcy w  Little Commonwealth pochodzili z okropnych miejskich slumsów, a mimo to nigdy nie słyszałem, żeby któryś któryś z nich wrócił do gangsterstwa. Sposób Lane’a nazywam drogą  drogą miło miłośści. Sposób dać-młodocianemu-przest ę pcy-w-kość nazywam drogą  drogą nienawi nienawiśści. A ponieważ ponieważ nienawiść nienawiść jeszcze nigdy nikogo z niczego nie wyleczyła, dochodzę dochodzę do wniosku, że taka metoda nigdy nie pomoż pomoże w uspołecznieniu żadnego dziecka. A jednak dobrze wiem, że gdybym był dzisiaj sę sędzią  dzią  i miałbym zająć zająć się się jakimś jakimś twardym, ponurym przestę przestępcą  pcą , nie miałbym poję pojęcia, co z nim zrobić zrobić. Ponieważ Ponieważ, a mówię mówię to ze wstydem, nie ma obecnie w Anglii takiego zakładu poprawczego jak Little Commonwealth, do którego moż można by go posłać posłać. Lane zmarł w 1925 roku, a nasze władze tutaj, w Anglii, niczego nie nauczyły się się od tego niezwykłego człowieka. Jednakż Jednakże w ostatnich latach grono kuratorów są  są dowych dowych opiekują  opiekują cych cych się się młodocianymi wypuszczonymi warunkowo na wolność wolność wykazuje szczerą  szczerą  chęć chęć ich zrozumienia. Takż Także psychiatrzy, pomimo duż dużej wrogoś wrogości ze strony prawników, zrobili duż dużo, by nauczyć nauczyć społeczeń społeczeństwo, przestępczość pczość nie jest złoś złośliwoś liwością  cią , a raczej pewnym rodzajem choroby, która wymaga że przestę współczucia i zrozumienia. Nadchodzi przypływ w kierunku miłoś miłości zamiast w kierunku nienawiś nienawiści; w kierunku zrozumienia, a nie świę więtoszkowatego moralnego oburzenia. Jest to powolny przypływ. Ale nawet taki przypływ zabiera ze sobą  sobą  trochę trochę zanieczyszczeń zanieczyszczeń; a z czasem musi być być coraz wię większy. Nie znam żadnego dowodu na to, że jakaś jakaś osoba kiedykolwiek stała się się dobra dzię dzięki przemocy, okrucień okrucieństwu czy nienawiś nienawiści. W mojej długiej karierze miałem do czynienia z wieloma trudnymi dzieć dziećmi, wś wśród których wiele było młodocianymi przestę przestępcami. Widziałem, jakie są  są  nieszczęś nieszczęśliwe liwe i pełne nienawiś nienawiści, jak czują  czują si sięę gorsze, jak emocjonalnie pogmatwane. Ich stosunek do mnie jest arogancki i lekceważą  lekceważą cy, cy, ponieważ ponieważ nauczyciel to substytut ojca, wróg. Żyłem z ich intensywną  intensywną  nienawiś nienawiścią  cią  i podejrzliwoś podejrzliwością  cią . Ale tutaj w Summerhill ci potencjalni przestę przestępcy sami kierują  kierują społeczno społecznośścią  cią poprzez poprzez samorzą  samorzą d; d; mogą  mogą si sięę uczyć uczyć i mogą  mogą si sięę bawić bawić. A kiedy ukradną  ukradną , mogą  mogą  nawet zostać zostać nagrodzeni. Nigdy się się ich nie poucza, nigdy nie wywołuje się się lęku przed autorytetem, czy to ziemskim czy niebieskim. Za kilka lat ci sami wrogo do życia nastawieni ludzie idą  idą w w świat jako szczęś szczęśliwe, liwe, społeczne  jednostki. O ile mi wiadomo żaden z młodocianych przestę przestępców, który spę spędził siedem lat w Summerhill, nie był nigdy skazany na wię więzienie, nigdy nie zgwałcił, nie stał się się aspołeczny. To nie ja ich wyleczyłem. Leczy ich środowisko ponieważ ponieważ środowisko Summerhill okazuje zaufanie, bezpieczeń bezpieczeństwo, sympatię sympatię; nie obwinia i nie są  są dzi. dzi. Dzieci z Summerhill nie stają  stają  się się przestę przestępcami po opuszczeniu szkoły, ponieważ ponieważ mogą  mogą  swobodnie, bez lę lęku, kary i pouczeń pouczeń moralnych przejść przejść przez okres gangsterski. Pozwala im się się wyrosnąć wyrosnąć z jednego etapu rozwoju i w naturalny sposób przejść przejść do etapu nastę następnego. Ja po prostu nie wiem, jak reagowałby na miłość miłość dorosły przestę przestępca. Jestem całkiem pewny, kradzież nie wyleczyłoby go, tak jak jestem pewien, że nie leczy go że nagradzanie gangstera za kradzież wię więzienie. Tylko w przypadku bardzo młodych ludzi terapia rokuje wię większe nadzieje. A jednak nawet wtedy, gdy zastosuje się się ją wobec piętnastym roku życia, wolność wolność czę często zmienia ą  wobec dziecka w pię przestę przestępcę pcę w dobrego obywatela. Mieliś Mieliśmy kiedyś kiedyś w Summerhill dwunastoletniego chłopca, którego wyrzucono z wielu szkół za aspołeczne zachowanie. U nas ten sam chłopiec stał się się radosnym, twórczym, społecznie zorientowanym dzieckiem. Autorytet w zakładzie poprawczym zniszczyłby go. Jeż Jeżeli wolność wolność możże uratować mo uratować tak trudne dziecko, to cóż cóż mogłaby ona zrobić zrobić dla milionów tak zwanych „normalnych” dzieci, które są  są wypaczone wypaczone przez autorytet w rodzinie? Trzynastoletni Tommy stanowił poważ poważny problem: kradł i był destrukcyjny. Podczas pewnych wakacji nie mógł pojechać pojechać do domu, wię więc zatrzymaliś zatrzymaliśmy go w szkole. Przez dwa miesią  miesią ce ce był jedynym dzieckiem w Summerhill. Zachowywał się się absolutnie bez zarzutu. Nie musieliś musieliśmy zamykać zamykać jedzenia ani pienię pieniędzy. Ale gdy tylko wróciła do szkoły jego banda, przewodził napadowi na spiż spiżarnię arnię – co jedynie dowodzi tego, że dziecko w pojedynkę pojedynkę i dziecko w grupie to dwie róż różne osoby. 130

Nauczyciele z zakładów poprawczych mówią  mówią  mi, że aspołeczna młodzież młodzież ma czę często współczynnik inteligencji poniż poniżej średniej. Dodałbym, że pod wzglę względem emocjonalnym są  są  takż także poniż poniżej średniej. W pewnym okresie są  są dziłem, dziłem, że przestę przestępcze dziecko to dziecko zdolne, pełne energii twórczej, którą  którą musiało musiało aspołecznie wyładować wyładować, ponieważ ponieważ nie miało sposobu pozytywnego  jej wyraż wyra żenia. Uwolnij je od zahamowań zahamowań i dyscypliny, myś myślałem, a ono najprawdopodobniej okaż okaże się się zdolne, twórcze, nawet błyskotliwe. Myliłem się się, bardzo się się myliłem. Lata spę spędzone na zajmowaniu się się wszelkiego rodzaju młodocianymi przestę przestępcami udowodniły mi, że oni, w przeważ przeważają  ają cej cej częś części, ci, ustę ustępuj pują  ą  innym. Przypominam sobie tylko jednego takiego chłopca, który wyróż wyróżnił się się póź później w życiu. Wielu z nich zostało wyleczonych z aspołecznego zachowania i nieuczciwoś nieuczciwości i podję podjęło póź później regularną  regularną prac pracęę. Lecz żaden z nich nie został uczonym czy artystą  artystą , zdolnym inż inżynierem czy utalentowaną  utalentowaną  aktorką  aktorką . Wydaje się się, że po usunię usunięciu aspołecznego pę pędu u wię większoś kszości tych krną  krną brnych brnych dzieci pozostaje tylko pozbawiona ambicji śmiertelna nuda życia. Gdy młody człowiek musi pozostać pozostać w złym środowisku z ciemnymi rodzicami, nie ma on odreagować swoją  swoją aspołeczno aspołeczność żadnej szansy na to, żeby odreagować ść.. Likwidacja biedy, slumsów i ignorancji rodziców automatycznie zmniejszy populację populację zakładów poprawczych. Podstawowe lekarstwo na przestę przestępczość pczość młodocianych to wyleczenie społeczeń społeczeństwa z jego własnej demoralizacji i towarzyszą  towarzyszą cej cej jej niemoralnej oboję obojętno tnośści. Musimy opowiedzieć opowiedzieć się się po  jednej albo po drugiej wyraź wyraźnie okreś określonej stronie. Albo traktujemy młodocianych przestę przestępców w pełen nienawiś nienawiści, piekielny sposób albo stosujemy metodę metodę miło miłośści. Pozwólcie, że przez chwilę chwilę wyobrażę wyobrażę sobie, iż iż jestem ministrem edukacji z nieograniczoną  nieograniczoną  władzą  władzą  w dziedzinie edukacji. Naszkicuję Naszkicuję ogólny program, tymczasowy „plan pię pięcioletni” dla szkół. Jako minister rozwią  rozwią załbym załbym wszystkie tak zwane zakłady poprawcze, a zastą  zastą piłbym piłbym je koedukacyjnymi koloniami na terenie całego kraju. Natychmiast stworzyłbym specjalne oś ośrodki szkoleniowe w celu pozyskania kadr dla obsadzenia tychż tychże kolonii nauczycielami i opiekunkami. Każ Każda kolonia byłaby całkowicie samorzą  samorzą dna. dna. Personel nie miałby żadnych specjalnych przywilejów. Miałby takie samo jedzenie i ogrzewanie jak uczniowie. Uczniom płaciłoby się się za każ każdą wykonan na rzecz wspólnoty pracę pracę. Hasłem kolonii byłaby wolność wolność.. Nie tolerowano by tam ą  wykonaną  ą na żadnej religii, żadnego moralizowania, żadnego autorytetu. Wykluczyłbym religię religię, ponieważ ponieważ religia przemawia: wygłasza kazania, próbuje idealizować idealizować, przygniata. Religia widzi grzech tam, gdzie go nie ma. Wierzy w wolną  wolną  wolę wolę, podczas gdy dla niektórych dzieci zniewolonych przez wewnę wewnętrzne przymusy, żadna wolna wola nie istnieje. W miejsce determinacji religijnej popierałbym emocje warunkowane miłoś miłością  cią , a nie czymś czymś, co jest okrutne i niesprawiedliwe. Osią  Osią gnię gnięcie tego ideału w kolonii byłoby moż możliwe tylko w jeden sposób – przez niewtrą  niewtrą canie canie się się do młodych ludzi, gdy tylko moż możliwe; uwolnienie ich od narzuconego autorytetu, od nienawiś nienawiści i od kary. Wiem z doś doświadczenia, że jest to jedyny sposób. Pedagogów nauczyłoby się się traktować traktować dzieci jak ludzi sobie równych, nie podwładnych. Nie zachowywaliby oni żadnej obronnej powagi, żadnego sarkazmu. Nie wywoływaliby lę lęku. Musieliby to być być mężczy nieskończonej cierpliwoś cierpliwości, potrafią  potrafią cy cy spojrzeć spojrzeć daleko w ężczyźźni i kobiety o nieskoń przyszłość przyszłość,, gotowi uwierzyć uwierzyć w sens wysiłków i w ich ostateczny rezultat. I chociaż chociaż społeczeń społeczeństwo obecnie nie zezwoliłoby na pełne życie seksualne w tym wieku, wymieszanie płci doprowadziłoby do wielu wartoś wartościowych zjawisk – do czułoś czułości, do naturalnie dobrych manier, do tak potrzebnej znajomoś znajomości drugiej płci, do zminimalizowania rozwią  rozwią złoś złości i pożą  pożą dliwego dliwego chichotu. Podstawową  Podstawową  cechą  cechą  byłaby umieję umiejętno tność ść okazywania zaufania uczniom, traktowania ich jak ludzi godnych szacunku, a nie jak złodziei i chuliganów. Jednocześ Jednocześnie personel musiałby mieć mieć poczucie realizmu i nie obarczać obarczać jednostki ponad jej siły w danym momencie; na przykład nie powierzać powierzać złodziejowi w opiekę opiekę wspólnych pienię pieniędzy przeznaczonych na przyję przyjęcie z okazji Boż Bożego Narodzenia. Opiekunowie musieliby powstrzymać powstrzymać się się od wszelkiej pokusy pouczania zdają  zdają c sobie sprawę sprawę, że czyny liczą  liczą  się się duż dużo bardziej niż niż słowa. Wymagałoby się się od nich znajomoś znajomości historii każ każdego z podopiecznych, znajomoś znajomości całej jego przeszłoś przeszłości. 131

Testowanie inteligencji miałoby w kolonii drugorzę drugorzędne znaczenie. Ich wyniki nie świadczą  wiadczą  o potencjale człowieka w istotnych kwestiach. Nie oceniają  oceniają  prawidłowo emocji, twórczoś twórczości, oryginalnoś oryginalności i wyobraź wyobraźni. Ogólna atmosfera byłaby raczej atmosferą  atmosferą  szpitala niż niż zakładu. Tak jak żaden lekarz nie przyjmuje moralnej postawy w stosunku do pacjenta chorego na syfilis, tak nasz personel nie przyjmowałby żadnej moralnej postawy wobec choroby, którą  którą nazywamy nazywamy przestę przestępczoś pczością  cią . Kolonia róż różniłaby się się od szpitala tylko tym, że zwykle nie podawałoby się się tam żadnych lekarstw – nawet psychologicznych. Uzdrowienie wynikałoby jedynie z obecnoś obecności autentycznej miłoś miłości w otoczeniu. Personel musiałby takż także okazywać okazywać autentyczną  autentyczną  wiarę wiarę w naturę naturę ludzką  ludzką . Prawda, że byłyby przypadki nieuleczalne czy niepowodzenia. Społeczeń Społeczeństwo nadal musiałoby się się z nimi liczyć liczyć. Ale stanowiłyby one nieznaczną  nieznaczną  mniejszość mniejszość,, podczas gdy wię większość kszość młodocianych przestę przestępców zareagowałaby na miłość miłość,, tolerancję tolerancję i zaufanie. Cynicznie nastawionym przypominałbym stale o historii Homera Lane’a, która miała zwią  zwią zek zek z pewnym młodzień młodzieńcem spotkanym w londyń londyńskim są  są dzie dzie dla nieletnich. Lane wrę wręczył mu funtowy banknot, którym ten chłopiec miał opłacić opłacić sobie przejazd do pobliskiego miasta wiedzą  wiedzą c, c, że przyniesie on mu resztę resztę co do grosza. I tak się się stało. Przypominałbym stale takim ludziom o amerykań amerykańskim straż strażniku wię więziennym, który posłał odsiadują  odsiadują cego cego doż dożywocie więź więźnia nia do Nowego Jorku w celu zakupu nowych maszyn dla wię więziennego warsztatu szewskiego. Wię Więzień zień wrócił z pełnym rozliczeniem za nowe maszyny, które kupił. Straż Strażnik zapytał: „Dlaczego nie wykorzystałeś wykorzystałeś okazji, by zwiać zwiać w Nowym Jorku?” Skazany podrapał się się po głowie. „Nie wiem, chyba dlatego, że pan mi zaufał”. Wię Więzienia i kary nigdy nie zastą  zastą pią  pią tej tej wspaniałej wiary w ludzi. Takie zaufanie oznacza dla człowieka w tarapatach, że ktoś ktoś daje mu miłość miłość,, a nie nienawiść nienawiść..

LECZENIE DZIECKA Leczenie w wię większym stopniu zależ zależy od pacjenta niż niż od terapeuty. Powodem, dla którego tak wielu ludziom terapia nie przynosi ulgi, jest fakt, że zostali oni sterroryzowani przez krewnych i dlatego poddali się się leczeniu. Jeż Jeżeli, na przykład, męż mężowi owi udaje się się posłać posłać niechę niechętną  tną  żonę onę na psychoanalizę psychoanalizę, ona poddaje się się temu, co całkiem zrozumiałe, z urazą  urazą : Mój mąż uwa ża,  że nie jestem dość dobra. On chce,  żebym si ę zmieniła, a to mi si ę nie podoba. Taka sama trudność trudność wystę występuje w przypadku młodego przestę przestępcy, gdy pod przymusem musi poddawać poddawać się się terapii. Chęć Chęć leczenia musi wypłynąć wypłynąć od samego zainteresowanego – nastolatka czy dorosłego. Sama wolność wolność,, bez dodatkowej terapii, wyleczy wię większość kszość przypadków przestę przestępczoś pczości u dzieci. Swoboda – nie rozwydrzenie – nie sentymentalizm. Jednakż Jednakże nie wyleczy ona przypadków patologicznych. Zaledwie dotknie przypadku zahamowania w rozwoju. Ale wolność wolność przyniesie pożą  pożą dane dane efekty, gdy bę będzie stosowana w szkołach z internatem – zakładają  zakładają c, c, że bę b ędzie stosowana przez cały czas. Kilka lat temu przysłano do mnie chłopca, który był prawdziwym oszustem i kradł inteligentnie. W tydzień tydzień po jego przybyciu otrzymałem telefon z Liverpoolu. – Mówi X (znany człowiek w Anglii). Mam bratanka w pań pańskiej szkole. Napisał do mnie z pytaniem, czy mógłby przyjechać przyjechać do Liverpoolu na kilka dni. Czy ma pan coś coś przeciwko temu? – Absolutnie nic – odpowiedziałem – ale on nie ma pienię pieniędzy. Kto zapłaci za jego przejazd? Proszę Proszę się się lepiej skontaktować skontaktować z jego rodzicami. Nastę Następnego dnia zadzwoniła do mnie matka chłopca i powiedziała, że telefonował do niej wuj Dick. O ile chodzi o nią  nią ii jej męż męża, a, Arthur moż może pojechać pojechać do Liverpoolu. Sprawdzili, że opłata za przejazd wynosi dwadzieś dwadzieścia osiem szylingów, czy mógłbym wię więc poż po życzyć yczyć chłopcu tę tę sumę sumę? Oba telefony wykonał Arthur z miejscowego automatu. Bezbłę Bezbłędnie naś naśladował głos starego wuja i głos matki. Oszukał mnie i dałem mu pienią  pienią dze, dze, zanim uś uświadomiłem sobie, że zostałem nabrany. 132

Omówiłem sprawę sprawę z moją  moją  żoną  oną . Zgodziliś Zgodziliśmy się się, że niewłaś niewłaściwe byłoby zażą  zażą danie danie zwrotu pienię pieniędzy, ponieważ ponieważ w taki właś właśnie sposób postę postępowano z nim latami. Moja żona zaproponowała, nagrodzić. Zgodziłem się się. Poszedłem do jego sypialni póź późnym wieczorem. żeby go nagrodzić – Masz dzisiaj szczęś szczęście cie – powiedziałem wesoło. – Pewnie, że mam – odpowiedział. – Tak, ale masz wię większe szczęś szczęście, cie, niż niż my myśślałeś lałeś – ja na to. – Co chcesz przez to powiedzieć powiedzieć? – Och, przed chwilą  chwilą twoja twoja matka zadzwoniła jeszcze raz – powiedziałem pogodnie. – Mówi, się pomyliła w wysokoś wysokości opłaty za podróż podróż: wynosi ona nie dwadzieś dwadzieścia osiem, a trzydzieś trzydzieści że się osiem szylingów. Wię Więc poprosiła mnie, żebym dodał ci jeszcze dziesią  dziesią tkę tkę. Niedbale rzuciłem dziesię dziesięcioszylingowy banknot na jego łóż łóżko i wyszedłem, zanim mógł cokolwiek powiedzieć powiedzieć. Nastę Następnego dnia pojechał do Liverpoolu zostawiają  zostawiają c list, który miano mi dorę doręczyć czyć po odejś odejściu pocią  pocią gu. gu. List zaczynał się się tak: „Drogi Neill, jesteś jesteś lepszym aktorem niż niż ja”. I tygodniami stale mnie pytał, dlaczego dałem mu ten dziesię dziesięcioszylingowy banknot. Któregoś Któregoś dnia odpowiedziałem mu: – Jak się się czułeś czułeś, gdy ci go dałem? Cięż Ciężko ko myś myślał przez minutę minutę, a potem powiedział powoli: – Wiesz, doznałem najwię największego szoku w życiu. Powiedziałem sobie: „To jest pierwszy człowiek w moim życiu, który staną  staną ł po mojej stronie”. Był to przypadek chłopca, mają  mają cego cego świadomość wiadomość miło miłośści, która jest akceptacją  akceptacją . Zwykle długo trwa, zanim nastą  nastą pi pi uświadomienie sobie tego faktu. Podmiot terapii moż może jedynie mgliś mgliście uchwycić uchwycić jej skutki, a i to dopiero wiele miesię miesięcy póź później. W przeszłoś przeszłości, gdy miałem duż dużo częś częściej ciej do czynienia z poważ poważnymi przestę przestępcami raz za razem nagradzałem ich za kradzież kradzież. Ale dopiero po kilku latach, gdy dziecko zostało już już wyleczone, uś uświadamiało sobie w mniejszym czy wię większym stopniu, że moja akceptacja mu pomogła. W postę postępowaniu z dzieć dziećmi trzeba się sięgnąć gnąć do psychologii głę głębi, szukać szukać głę głębokich motywów zachowania. Jakiś Jakiś chłopiec jest aspołeczny. Dlaczego? Naturalnie, objawy są  są  natrę natrętne i irytują  irytują ce. ce. Być Być mo możże jest znę znęcają  cają cym cym się się nad słabszymi tchórzem; moż może złodziejem; moż może sadystą  sadystą . Ale dlaczego? Gniew nauczyciela moż może skłonić skłonić go do awantur, karania i potę potępiania; ale jak już już nauczyciel wyładuje całą  całą  swoją  swoją  złość złość,, problem i tak pozostanie nie rozwią  rozwią zany. zany. Aktualny trend domagają  domagają cy cy się się ponownego wprowadzenia surowego, dyscyplinują  dyscyplinują cego cego nauczania zajmie się się tylko objawami i ostatecznie nie załatwi niczego. Rodzice przywożą  przywożą  do Summerhill dziewczynę dziewczynę, która kłamie, kradnie i jest fałszywa. Długo opisują  opisują  mi jej wady. Byłoby fatalne dla mnie, gdybym dał poznać poznać, że wcześ wcześniej opowiadano mi o niej. Muszę Muszę czekać czekać, aż wyjdzie to od niej samej, z jej zachowania w stosunku do mnie i innych tutaj, w szkole. Dawno temu miałem w szkole bardzo trudne dziecko. Jego rodzice nalegali na zbadanie go przez psychiatrę psychiatrę, wię więc wzią  wzią łem łem go do znanego lekarza przy Harley Street. Przez pół godziny opowiadałem temu specjaliś specjaliście o przypadku chłopca, a potem poproszono go do gabinetu. „Pan Neill mówi mi, że jesteś jesteś bardzo złym chłopcem”, powiedział lekarz surowo. To była jego wersja psychologii. Wielokrotnie spotykałem się się z podobnie błę błędnym i ignoranckim podejś podejściem do dzieci. „Nie  jesteś  jesteś zbyt duż duży jak na swój wiek”, powiedział pewien gość gość do chłopca, który miał kompleks niż niższoś szości w zwią  zwią zku zku ze swoim wzrostem. Inny gość gość powiedział do pewnej dziewczynki: „Twoja siostra jest bardzo zdolna, prawda?” Sztukę Sztukę postę postępowania z dzieć dziećmi moż można by zdefiniować zdefiniować jako wiedzę o tym, czego nie mówi ć. Z drugiej jednak strony konieczne jest pokazanie dziecku, że nie dajemy się się oszukiwać oszukiwać. Pozwalanie dziecku na cią  cią głą  głą kradzie kradzieżż twoich znaczków jest bez sensu; zawsze musisz dać dać mu do zrozumienia, że wiesz. Niewybaczalne jest stwierdzenie: „Twoja matka powiedziała mi, że kradniesz znaczki”. Jest to coś coś zupełnie innego niż niż powiedzenie: „Wiem, że wzią  wzią łeś łeś znaczki”. 133

Jestem zawsze pełen obaw, gdy piszę piszę do rodziców o ich dzieciach, ponieważ ponieważ boj bojęę się się, że mogą  mogą zostawi zostawićć taki list gdzieś gdzieś na wierzchu, gdy dziecko przyjedzie do domu na wakacje. A nawet wię więcej, obawiam się się, że napiszą  napiszą  do dzieci: „Neill mówi, że nie chodzisz na lekcje i jesteś jesteś w tym semestrze nie do wytrzymania”. Jeś Jeśli tak się się stanie, dziecko nigdy nie bę będzie miało do mnie zaufania. Tak wię więc zwykle piszę piszę jak najmniej, chyba że wiem, iż iż rodzice są  są  absolutnie świadomi i godni zaufania. Zwykle postę postępuj pujęę właś właściwie z dzieckiem, ponieważ ponieważ moje długoletnie doś doświadczenie wskazuje mi najlepszą  najlepszą  drogę drogę. Nie ma w tym żadnej pomysłowoś pomysłowości, żadnego specjalnego daru, po prostu praktyka... z moż możliwym przymykaniem oczu na rzeczy nieważ nieważne, na produkty uboczne. Bill, nowy chłopiec, ukradł jakieś jakieś pienią  pienią dze dze innemu dziecku. Poszkodowany pyta mnie: „Czy mam oskarż oskarżyć go na nastę następnym ogólnym spotkaniu?” Mówię Mówię bez zastanowienia: „Nie. Zostaw to mnie”. Mogę Mogę się się nad tym pozastanawiać pozastanawiać póź później. Dla Billa swoboda jest nowoś nowością  cią , czuje się się on niepewnie w nowym środowisku. Tak bardzo się się starał o popularność popularność i akceptację akceptację wśród kolegów, że przechwalał się się i popisywał. Podanie do publicznej wiadomoś wiadomości faktu dokonanej przez niego kradzież kradzieży oznaczałoby dla niego wstyd i lę lęk, po czym mógłby nastą  nastą pić pić bunt i wybuch aspołecznego zachowania. Mogłoby to też też podziałać podziałać odwrotnie, ponieważ ponieważ jeż jeżeli był on przywódcą  przywódcą  bandy w swojej ostatniej szkole, dumnym z potajemnych czynów destrukcyjnych skierowanych przeciw nauczycielom, publiczne oskarżenie mogłoby spowodować spowodować, że triumfowałby i popisywałby się się, jakim to jest twardzielem. Kiedy indziej dziecko mówi: „Mam zamiar oskarż oskarżyć Mary o to, że ukradła mi kredki”, a ja nie okazuję okazuję zainteresowania. Nie zastanawiam się się nad tym świadomie w danym momencie, ale wiem, że Mary jest w szkole od dwóch lat i poradzi sobie z tą  t ą sytuacj sytuacją  ą . Nowy chłopiec, trzynastolatek, który nienawidził lekcji przez całe życie, przychodzi do Summerhill i obija się się tygodniami. Po jakimś jakimś czasie znudzony przychodzi do mnie i mówi: „Czy mam chodzić chodzić na lekcje?” Odpowiadam: „To nie moja sprawa”, gdyż gdyż musi on odnaleźć odnaleźć swoje własne wewnę wewnętrzne skłonnoś skłonności. Lecz innemu dziecku mógłbym odpowiedzieć odpowiedzieć: „Tak, dobry pomysł”, ponieważ ponieważ oparte na planie życie w domu i szkole doprowadziło do tego, że nie jest ono w stanie zdecydować zdecydować o czymkolwiek, a ja muszę muszę poczekać poczekać, aż a ż stopniowo zacznie polegać polegać na sobie samym. Świadomie nie zastanawiam się się nad tymi indywidualnymi aspektami, gdy im odpowiadam. Kochać Kochać, to być być po stronie drugiej osoby. Miłość Miłość jest akceptacją  akceptacją . Wiem, że dzieci uczą  uczą  się się powoli, że wolność wolność jest czymś czymś zupełnie innym niż niż rozwydrzenie. Ale potrafią  potrafią  nauczyć nauczyć się się tej prawdy i uczą  uczą si sięę jej. W koń końcu, przynosi ona efekty – prawie za każ każdym razem.

DROGA DO SZCZĘŚCIA Freud wykazał, że źródłem nerwicy jest zahamowanie seksualne. Powiedziałem: „Stworzę „Stworzę szkołę szkołę, w której nie bę będzie represjonowania zachowań zachowań seksualnych”. Freud uważ uważał, że podś podświadomość wiadomość jest zdecydowanie waż ważniejsza i silniejsza niż niż świadomość wiadomość.. Powiedziałem: „W mojej szkole nie bę będziemy krytykować krytykować, karać karać, moralizować moralizować. Pozwolimy każ każdemu dziecku głębokimi impulsami”. żyć zgodnie z jego głę Powoli odkrywałem, że wię większość kszość freudystów nie rozumiała albo nie wierzyła w swobodę swobodę dla dzieci. Mylili oni swobodę swobodę z rozwydrzeniem. Leczyli dzieci, które nie miały wolnoś wolności bycia sobą  sobą  i które z tego powodu nie rozwinę rozwinęły w sobie naturalnego szacunku dla wolnoś wolności innych. Jestem przekonany, że freudyś freudyści oparli swoją  swoją teori teorięę psychologii dziecka na tych wypaczonych jednostkach. Freudyś Freudyści zwrócili uwagę uwagę na seksualizm analny u niemowlą  niemowlą t,t, lecz ja nie stwierdziłem, by było to prawdą  prawdą  w przypadku wewną  wewną trzsterownych trzsterownych dzieci. Wydaje się się, że aspołeczna agresja, którą  którą  freudyś freudyści stwierdzali u dzieci, nie wystę występuje w przypadkach samoregulacji. Stopniowo uczyłem się się, że moim terytorium była profilaktyka – nie leczenie. Minę Minęło wiele lat, zanim to w pełni poją  poją łem, łem, zanim nauczyłem się się, że to wolność wolność pomaga trudnym dzieciom w Summerhill, a nie terapia. Stwierdzam, że moim głównym zadaniem jest siedzieć siedzieć spokojnie 134

i akceptować akceptować to wszystko, czego dziecko w sobie nie akceptuje – to znaczy osłabiać osłabiać głos narzuconego mu sumienia, jego nienawiść nienawiść do samego siebie. Nowy chłopiec klnie. Uś Uśmiecham się się i mówię mówię: „Nie przerywaj sobie. W przeklinaniu nie ma nic złego”. Tak samo z masturbacją  masturbacją , kłamstwem, kradzieżą  kradzieżą  i innymi społecznie potę potępianymi czynami. Jakiś Jakiś czas temu miałem małego ucznia, który zasypywał mnie pytaniami: „Ile zapłaciłeś zapłaciłeś za ten zegarek?” „Która godzina?” „Kiedy koń kończy się się semestr?” Był pełen niepokoju i nigdy mnie nie słuchał. Wiedziałem, że unika on tego duż dużego pytania, na które chciał otrzymać otrzymać odpowiedź odpowiedź. Któregoś Któregoś dnia przyszedł do mojego pokoju i zadał mi mnóstwo pytań pytań. Nie odpowiadałem i dalej czytałem książ książkkę. Po około tuzinie pytań pytań, spojrzałem na niego oboję obojętnie i powiedziałem: – O co pytałeś pytałeś? Ską  Ską d się się biorą  biorą dzieci? dzieci? Chłopiec wstał, zaczerwienił się się. – Nie chcę chcę wiedzieć wiedzieć, ską  ską d się się biorą  biorą dzieci dzieci – powiedział i wyszedł trzaskają  trzaskają c drzwiami. Po dziesię dziesięciu minutach wrócił. – Ską  Ską d masz tę tę maszynę maszynę do pisania? Co grają  grają w w kinie w tym tygodniu? Ile masz lat? (przerwa) No, do cholery, ską  ską d się się biorą  biorą dzieci? dzieci? Dałem mu właś właściwą  ciwą odpowied odpowiedźź. Nie przyszedł już już wię więcej, by zadawać zadawać mi pytania. Uprzą  Uprzą tanie tanie śmieci zawsze jest cięż ciężkką , mozolną  mozolną prac pracą  Mo że by b yć ona znoś znośna wyłą  wyłą cznie cznie dzię dzięki ą . Moż radoś radości obserwowania, jak nieszczęś nieszczęśliwe liwe dziecko staje się się radosne i wolne. Drugą  Drugą  stroną  stroną  medalu jest długie, mę męczą  czą ce, ce, pilne przypatrywanie się się dziecku bez widoku na sukces. Pracujesz przez rok i po upływie tego czasu nie posiadasz się się z radoś radości na myś myśl, że wyleczyłeś wyleczyłeś chłopca z kradzież kradzieży. Po czym któregoś któregoś dnia mały ponownie kradnie, a nauczyciel niemal traci nadzieję nadzieję. Już Ju ż sobie pogratulowałem sukcesu w przypadku pewnego ucznia, gdy w pięć pięć minut póź później wpadł nauczyciel i mówi: „Tommy znowu kradnie”. A jednak psychologia jest trochę trochę jak golf: moż możesz oddać oddać dwieś dwieście uderzeń uderzeń w rundzie, moż możesz kląć kląć i łamać łamać kije – ale nastę następnego słonecznego ranka idziesz na pole golfowe z nową  nową  nadzieją  nadzieją  w sercu. Jeż Jeżeli powiesz dziecku jakąś jakąś podstawową  podstawową  prawdę prawdę lub jeż jeżeli zwierzy ci się się ono ze swoich problemów, powstaje przeniesienie – to znaczy wszystkie emocje dziecka skupiają  się na tobie. ą  się Gdy wyjaś wyjaśnisz małemu dziecku sprawy narodzin i masturbacji, przeniesienie jest szczególnie silne. Na pewnym etapie moż może nawet przybrać przybrać formę formę przeniesienia negatywnego, przeniesienia nienawiś nienawiści. Lecz w przypadku normalnego dziecka ta negatywna faza nie trwa długo, a wkrótce po niej nastę następuje pozytywne przeniesienie miłoś miłości. Przeniesienie u dziecka zanika bardzo szybko. Wkrótce zupełnie o mnie zapomina, a jego emocje skierowane są  są ku ku innym dzieciom i ku rzeczom. Ponieważ Ponieważ ja jestem substytutem ojca, zrozumiałe, że dziewczyny naturalnie wykazują  wykazują tu tu silniejsze emocje niż niż chłopcy, lecz nie mogę mogę powiedzieć powiedzieć, że dziewczyna zawsze tworzy pozytywne przeniesienie, a chłopiec zawsze negatywne. Wrę Wręcz przeciwnie, zdarzały się się dziewczyny, które okazywały mi gwałtowną  gwałtowną nienawi nienawiść jakiś czas. ść przez jakiś W Summerhill byłem dawniej zarówno nauczycielem jak i psychologiem. Z czasem stwierdziłem, że nie moż można pełnić pełnić obu tych ról. Musiałem przestać przestać być być lekarzem, ponieważ ponieważ wię większość kszość uczniów nie jest w stanie dobrze pracować pracować z człowiekiem, który jest jednocześ jednocześnie ich ojcem spowiednikiem. Stają  Stają  się się poirytowane i boją  boją  się się krytyki z mojej strony. Poza tym, gdy chwalę chwalę rysunek któregokolwiek dziecka, wywołuję wywołuję wiele zazdroś zazdrości u innych dzieci. Tak naprawdę naprawdę, psycholog nie powinien mieszkać mieszkać na terenie szkoły; dzieci w ogóle nie powinny się się nim towarzysko interesować interesować. Wszystkie szkoły psychologiczne uznają  uznają hipotez hipotezęę podś podświadomoś wiadomości, zasadę zasadę, że wszyscy mamy ukryte pragnienia miłoś miłości i nienawiś nienawiści, których nie jesteś jesteśmy świadomi. Charakter jest kombinacją  kombinacją  nieświadomego zachowania. świadomego i nieś Włamują  Włamują cy cy się się do domu młodzian jest świadom tego, że chce zdobyć zdobyć pienią  pienią dze dze czy rzeczy, ale nie zna głę głębokiego motywu, który powoduje, że wybiera on taki sposób zdobycia pienię pieniędzy zamiast społecznie akceptowanego sposobu zarobienia ich. Ten motyw jest ukryty i dlatego moralne pouczenie czy kary nigdy go nie wyleczą  wyleczą . Łajanie słyszą  słyszą  tylko uszy, a kary czuje tylko 135

ciało. Lecz ani te kazania ani kary nie docierają  docierają  do podś podświadomego motywu, który steruje jego zachowaniem. Z tego też też wzglę względu religia nie moż może dotrzeć dotrzeć do podś podświadomoś wiadomości chłopca przez kazanie. Gdyby jednak którejś którejś nocy wikary poszedł kraść kraść razem z nim, ten czyn zaczą  zaczą łby łby doprowadzać doprowadzać do zaniku autonienawiś autonienawiści, która jest odpowiedzialna za aspołeczne zachowanie chłopca. To porozumienie sprawiłoby, że chłopiec zaczą  zaczą łby łby stopniowo myś myśleć leć innymi kategoriami. Zdrowienie niejednego młodego złodzieja zaczę zaczęło się się od tego, że przyłą  przyłą czyłem czyłem się się do niego, gdy kradł kury naszemu są  są siadowi, siadowi, czy jak pomogłem mu okraść okraść szufladę szufladę ze szkolnymi pienię pieniędzmi na kieszonkowe. Działanie dotyka podś podświadomoś wiadomości tam, gdzie słowa nie są  są  w stanie tego zrobić zrobić. Dlatego właś właśnie miłość miłość i akceptacja tak czę często leczy problemy dzieci. Nie twierdzę twierdzę, że miłość miłość wyleczy przypadek ostrej klaustrofobii czy przypadek silnego sadyzmu; ale zazwyczaj miłość miłość uzdrowi wię większość kszość młodych złodziei, kłamców i wandali. Dowiodłem w praktyce, że wolność wolność i brak moralnej dyscypliny wyleczyły wiele dzieci, których przyszłość przyszłość rysowała się się jako życie spę spędzone w wię więzieniu. Wydaje się się, że prawdziwa swoboda praktykowana w życiu społecznoś społeczności, tak jak to jest w Summerhill, robi dla wielu to, co psychoanaliza dla jednostki. Uwalnia to, co ukryte. Oczyszcza duszę duszę z nienawiś nienawiści do samego siebie i nienawiś nienawiści do innych. Walka o młodzież młodzież jest walką  walką  bezlitosną  bezlitosną . Nikt z nas nie moż może pozostać pozostać neutralny. Musimy opowiedzieć opowiedzieć się się po jednej albo po drugiej stronie: autorytet czy wolność wolność;; dyscyplina czy samorzą  samorzą d. d. Półś Półśrodki na nic się się nie zdadzą  zdadzą . Sytuacja jest zbyt naglą  naglą ca. ca. Być Być wolnym duchem, zadowolonym w pracy, szczęś szczęśliwym liwym w przyjaź przyjaźni i w miłoś miłości, czy być być kupą  kupą  nieszczęść nieszczęść i konfliktów, jednostką  jednostką  nienawidzą  nienawidzą cą  siebie i nienawidzą  nienawidzą cą  ludzkoś ludzkości – jedno i drugie jest spuś spuścizną  cizną , jaką  jaką rodzice rodzice i nauczyciele dają  dają ka każżdemu dziecku. Jak moż można obdarzać obdarzać szczęś szczęściem? ciem? Moja własna odpowiedź odpowiedź brzmi:  Znieś  autorytet. Pozwól dziecku być sobą. Nie pomiataj nim. Nie pouczaj. Nie praw kaza ń. Nie umoralniaj go. Nie zmuszaj do robienia czegokolwiek. Ta odpowiedź odpowiedź mo możże nie być być twoją  twoją odpowiedzi odpowiedzią  Je żeli jednak odrzucasz ą . Jeż moją  moj ciążyy obowią  obowią zek zek znalezienia lepszej. ą , to na tobie ciąż

136

CZĘŚĆ VI PROBLEMY RODZICÓW

MIŁOŚĆ I NIENAWIŚĆ Dziecko otrzymuje sumienie od matki, ojca, nauczyciela, księ księdza – ogólnie rzecz biorą  biorą c, c, od swojego otoczenia. Jego nieszczęś nieszczęście cie jest skutkiem konfliktu mię między sumieniem i naturą  naturą  ludzką  ludzką : lub według terminologii Freuda, mię między jego super-ego a id . Sumienie moż może odnieść odnieść tak zupełne zwycię zwycięstwo, że chłopiec zostaje mnichem; całkowicie wyrzeka się się świata i ciała. W wię większoś kszości wypadków ma miejsce kompromis – kompromis wyraż wyrażony częś częściowo ciowo w powiedzeniu „Panu Bogu świeczkę wieczkę, a diabłu ogarek” Miłość Miłość i nienawiść nienawiść nie są  są  przeciwień przeciwieństwami. Zaprzeczeniem miłoś miłości jest oboję obojętno tność ść.. To tak  jak z medalem, który któr y ma dwie strony stro ny – nienawiść nienawiść to miłość miłość,, która przez frustracje i niepowodzenia została zepchnię zepchnięta na drugą  drugą  stronę stronę. Nienawiść Nienawiść zawsze zawiera w sobie lę lęki. Obserwujemy to w przypadku dziecka, które nienawidzi młodszego brata. Jego nienawiść nienawiść wywołana jest lę lękiem przed utratą  utratą miło miłośści matki, a takż także lę lękiem przed własnymi mś mściwymi myś myślami na temat brata. Gdy Ansi, buntownicza czternastoletnia Szwedka, przyszła do Summerhill, zaczę zaczęła od kopania mnie po to, żeby wywołać wywołać u mnie złość złość.. Byłem pechowym substytutem jej ojca, którego się się bała i którego nienawidziła. Nie wolno jej było usiąść usiąść mu na kolanach, on też też w żaden sposób nie okazywał jej miłoś miłości. Brak reakcji na okazywaną  okazywaną  przez nią  nią miło miłość właśnie ść spowodował, że ta właś miłość miło nienawiść.. W Summerhill znalazła nagle nowego ojca, który ść do ojca została zamieniona w nienawiść nie reagował surowoś surowością  cią ; ojca, którego się się nie bała. Wtedy uzewnę uzewnętrzniła się się jej nienawiść nienawiść.. Fakt, następnego dnia była ona dla mnie niezmiernie czuła, dowodzi tego, że jej nienawiść nienawiść była że nastę  jedynie zamaskowaną  zamaskowaną miło miłośścią  cią . Całkowite zrozumienie znaczenia ataku Ansi na mnie wymagałoby przede wszystkim znajomoś znajomości i zrozumienia historii jej wypaczonej postawy wobec seksu. Przyszła ze szkoły dla dziewczą  dziewczą t,t, w której uczennice rozmawiały o seksie w sposób niezdrowy i paskudny. W jej nienawiś nienawiści do ojca wiele było wrogoś wrogości wywołanej przez represyjną  represyjną  edukację edukację w sprawach seksualnych. Równie intensywna była jej nienawiść nienawiść do matki, która czę często ją  ją karała. karała. Niewielu rodziców rozumie, że karzą  karzą c dziecko zmieniają  zmieniają  jego miłość miłość do nich w nienawiść nienawiść.. Bardzo trudno jest dostrzec nienawiść nienawiść u dziecka. Matki, które zauważ zauważają  ają , że ich dzieci są  są miłe miłe po tym, jak dostaną  dostaną  lanie, nie wiedzą  wiedzą , że nienawiść nienawiść wywołana tymż tymże biciem została natychmiast stłumiona. Lecz stłumione uczucia nie umierają  umierają ; one tylko śpią  pią . Jest taka książ książeczka eczka pod tytułem „Morały dla dzieci” Marcusa. Czę Często dla eksperymentu czytam z niej wierszyki dzieciom. Jeden z nich brzmi nastę następuj pują  co: ą co: Tommy patrzył, jak z domu ogie ń bucha,  Jego matka w płomieniach płomieniach wyzionęła ducha,  Jego ojca zabiła zabiła cegła spadaj ąca,  A Tommy ś miał miał się , ś miał miał i ś miał miał – bez ko ńca.

Jest to ulubiony wiersz. Niektóre dzieci śmieją  mieją  się się bardzo głoś głośno, gdy go usłyszą  usłyszą . Nawet te, które kochają  kochają  swoich rodziców, głoś głośno się się śmieją  mieją . Śmieją  mieją  się się z powodu stłumionej nienawiś nienawiści w stosunku do rodziców – nienawiś nienawiści wywołanej biciem, krytykowaniem, karaniem. Zazwyczaj ten rodzaj nienawiś nienawiści ujawnia się się w fantazjach, które są  są  na pozór nie zwią  zwią zane zane z rodzicami. Pewien mały chłopiec, który bardzo kochał swojego ojca, lubił sobie wyobraż wyobrażać, że strzela do lwa. Poprosiłem, żeby opisał tego lwa a on wkrótce stwierdził, że zwierzę zwierzę ma jakiś jakiś zwią  zwią zek zek z ojcem. 137

Pewnego ranka każ każdemu uczniowi osobno opowiedziałem historię historię mojej własnej śmierci. Każ Każda twarz rozjaś rozjaśniała się się, gdy mówiłem o pogrzebie. Cała grupa była tego popołudnia nadzwyczaj wesoła. Opowiadania o zabijaniu olbrzyma są  są  zawsze popularne, ponieważ ponieważ istnieje szansa, że tym olbrzymem moż może być być tata. Nie powinno być być dla nas nic szokują  szokują cego cego w tym, że dzieci nienawidzą  nienawidzą  swoich rodziców. Ta nienawiść nienawiść pozostaje z okresu, gdy dziecko było egoistą  egoistą . Małe dziecko chce miłoś miłości i siły. Każ Każde złe słowo, klaps, zranienie jest pozbawianiem go miłoś miłości i siły. Każ Każde zbesztanie przez matkę matkę dziecko odczytuje jako: „Matka mnie nie kocha”. Każ Każde: „Nie ruszaj tego” ze strony ojca znaczy: „On mi przeszkadza. Gdybym tylko był taki duż duży jak on!” Tak, jest w dziecku nienawiść nienawiść do rodziców, lecz nie jest ona nawet w częś części ci tak niebezpieczna niebezpieczna  jak nienawiść nienawiść rodziców do dziecka. Zrzę Zrzędzenie, wś wściekłość ciekłość,, lanie i pouczanie są  są  wyrazem nienawiś nienawiści. Tak wię więc dziecko ludzi, którzy się się nie kochają  kochają , ma bardzo małe szanse na zdrowy rozwój, ponieważ ponieważ wyładowywanie się się na malcu jest powszechnym zwyczajem takich rodziców. Gdy dziecko nie znajduje miłoś miłości, szuka nienawiś nienawiści jako jej substytutu. „Mama nie zwraca na mnie uwagi. Nie kocha mnie. Kocha moją  moją  młodszą  młodszą  siostrę siostrę.  Zmuszę ją, żeby zwróciła na mnie uwagę uwagę. Już Już ja się się o to postaram”. I mały wali po meblach. Wszystkie problemy zwią  zwią zane zane z zachowaniem dzieci są  są  problemami zrodzonymi z braku miłoś miłości. Wszelkie kary i nauki moralne wzmagają  wzmagają nienawi nienawiść rozwią zują  zują c problemu. ść – nie rozwią  Inną  Inną  sytuacją  sytuacją  wywołują  wywołują cą  nienawiść nienawiść jest ta, gdy rodzice traktują  traktują  dziecko jak własność własność.. Nienawidzi ono swoich wię więzów, a jednocześ jednocześnie ich pragnie. Ten konflikt objawia się się czasami pod postacią  postacią  okrucień okrucieństwa. Nienawiść Nienawiść do zaborczej matki jest stłumiona; ponieważ ponieważ jednak emocje muszą  muszą zawsze zawsze znaleźć znaleźć ujś ujście, dziecko kopie kota albo bije siostrę siostrę, gdyż gdyż jest to łatwiejszy sposób niż niż bunt przeciwko matce. Stwierdzenie, że nienawidzimy u innych tego, czego nienawidzimy w sobie, stało się się już już banałem. A jednak, banalne czy nie, jest ono prawdziwe. Nienawiść Nienawiść,, którą  którą  otrzymaliś otrzymaliśmy jeszcze w niemowlę niemowlęctwie, przenosimy na własne niemowlę niemowlęta, chociaż chociaż zawsze jesteś jesteśmy pełni dobrej woli, by dać dać im naszą  naszą miło miłość ść.. Mówi się się, że jeż jeżeli nie umiesz nienawidzić nienawidzić, to nie umiesz kochać kochać. Być Być mo możże. Mnie trudno jest nienawidzić nienawidzić. I nigdy nie potrafiłem dawać dawać dzieciom tego, co moż można by nazwać nazwać osobistą  osobistą miło miłośścią  cią ; a na pewno nigdy nie dawałem miłoś miłości sentymentalnej. Słowo sentymentalny  jest trudne do zdefiniowania; nazywam to przypisywaniem atrybutów łabę łabędzia – gę gęsi. Gdy leczyłem Roberta, podpalacza, złodzieja i potencjalnego mordercę mordercę, w naturalny sposób przeniósł on na mnie swoją  swoją  nienawiść nienawiść i miłość miłość do ojca. Pewnego dnia, po rozmowie ze mną  mną  wybiegł i rozgniótł obcasem duż dużego ślimaka. Powiedział mi o tym, a ja poprosiłem, żeby opisał mi ślimaka. – Długie, brzydkie, śliskie bydlę bydlę – odpowiedział. Dałem mu kawałek papieru i poprosiłem, żeby napisał słowo snail (snail – po ang. ślimak). On napisał „A Snail”. – Popatrz, co napisałeś napisałeś – powiedziałem. Chłopiec nagle wybuchną  wybuchną ł śmiechem. Wzią  Wzią ł ołówek i napisał pod spodem: „A. Snail” „A. S. Neill” – Nie rozumiałeś rozumiałeś, że ja byłem tym długim, brzydkim i śliskim bydlakiem, na którego chciałeś chciałeś skoczyć skoczyć? – zauważ zauważyłem z uś uśmiechem. Jak dotą  dotą d chłopcu nie groziło absolutnie żadne niebezpieczeń niebezpieczeństwo. Uś Uświadomienie mu jego nienawiś nienawiści do mnie było dla niego korzystne. Ale przypuść przypuśćmy, my, że mówiłbym dalej coś coś mniej wię więcej takiego: „Oczywiś „Oczywiście, że ja byłem tym ślimakiem, ale naprawdę naprawdę ty nie nienawidzisz mnie; nienawidzisz tej częś części ci siebie, którą  którą ja ja uosabiam. Ty jesteś jesteś tym śliskim bydlakiem, którego trzeba zabić zabić. Zabijałeś Zabijałeś pewną  pewną  cechę cechę w sobie”, itd. Byłoby to, moim zdaniem, niebezpieczną  niebezpieczną  psychiatrią  psychiatrią . Robert ma się się bawić bawić i puszczać puszczać latawce. A to, co wolno zrobić zrobić mnie czy jakiemukolwiek nauczycielowi lub lekarzowi, to uwolnić uwolnić chłopca od wewnę wewnętrznych konfliktów, które przeszkadzają  przeszkadzają  mu w swobodnej zabawie. 138

Rodzic, który spodziewa się się wdzię wdzięcznoś czności, nie wie nic o naturze dziecka. Dzieci nie znoszą  znoszą  coś coś komuś komuś zawdzię zawdzięczać czać. Pamię Pamiętam urazę urazę, jaką  jaką  żywili do mnie ci uczniowie, których trzymałem w Summerhill za darmo lub za bardzo zmniejszoną  zmniejszoną  opłatą  opłatą . Uzewnę Uzewnętrzniali oni wię więcej nienawiś nienawiści w stosunku do mnie niż niż dwudziestu płacą  płacą cych cych uczniów. Shaw napisał: „Nie moż można poś poświę więcać cać się się dla innych i nie zacząć zacząć nienawidzić nienawidzić tych, dla których poś poświę więcili ciliśśmy się się”. To prawda. Również Również to, że nie moż możemy poś poświę więcać cać się się dla innych nie doś doświadczają  wiadczają c zarazem nienawiś nienawiści z ich strony, jest prawdą  prawdą . Pogodny dawca nie szuka wdzię wdzięcznoś czności. Rodzice, którzy spodziewają  spodziewają si sięę wdzię wdzięcznoś czności ze strony swoich dzieci, są  są zawsze zawsze skazani na rozczarowanie. Podsumowują  Podsumowują c: c: dziecko czuje, że kara jest nienawiś nienawiścią  cią  i tak oczywiś oczywiście jest. A każ każda kara powoduje, że dziecko nienawidzi coraz bardziej. Jeż Jeżeli dobrze przyjrzysz się się zawzię zawziętemu człowiekowi, który mówi: „Wierzę „Wierzę w karę karę cielesną  cielesną ”, ”, odkryjesz za każ każdym razem, że jest on osobnikiem wrogo nastawionym do życia. Nigdy dość dość powtarzania, że nienawiść nienawiść rodzi nienawiść nienawiść,, a miłość miłość rodzi miłość miłość.. Nigdy żadne dziecko nie zostało inaczej jak tylko przez miłość miłość wyleczone z nienawiś nienawiści.

ROZPIESZCZANIE DZIECKA Zepsute dziecko – uż używają  ywają c słowa  zepsute w jakimkolwiek znaczeniu – jest produktem zepsutego społeczeń społeczeństwa. W takim społeczeń społeczeństwie zepsute dziecko z przeraż przerażeniem trzyma się się swobodę. Nie zna znaczenia prawdziwej życia. Pozwolono mu na rozwydrzenie zamiast na swobodę wolnoś wolności, która oznacza umiłowanie życia. Zepsute dziecko jest utrapieniem dla siebie i dla społeczeń społeczeństwa. Moż Możecie spotkać spotkać je w pocią  pocią gu, gu, jak depcze ludziom po nogach, wrzeszczy na korytarzu, nigdy nie zwraca uwagi na smutne proś prośby o spokój ze strony znę znękanych rodziców – proś prośby, których już już dawno nie słyszy. Póź Później, gdy zepsuty brzdą  brzdą c podrasta, ma on nawet cięż cięższe sze życie niż niż dziecko poddawane nadmiernej dyscyplinie. Zepsute dziecko jest potwornie skoncentrowane na sobie. Wyrasta na człowieka, który rozrzuca ubranie po całym pokoju oczekują  oczekują c, c, że ktoś ktoś je za niego sprzą  sprzą tnie. tnie. Oczywiś Oczywiście, zepsute dziecko, teraz już już dorosłe, doznaje wielu niepowodzeń niepowodzeń. Czę Często jest jedynakiem. Ponieważ Ponieważ nie ma nikogo w swoim wieku, żeby się się z nim bawić bawić, albo się z nim zmierzyć zmierzyć, naturalnie identyfikuje się się z rodzicami: chce robić robić to, co oni. A ponieważ ponieważ żeby się rodzice uważ uważają  ają je je za ósmy cud świata, zachę zachęcają  cają do do tego pozornego, przedwczesnego dojrzewania, gdyż gdyż boj boją  sięę utracić utracić jego miłość miłość stawianiem mu najmniejszych choć choćby wymagań wymagań. ą si Czasami dostrzegam taką  taką postaw postawęę u nauczycieli, którzy rozpieszczają  rozpieszczają swoich swoich uczniów. Tacy nauczyciele stale obawiają  obawiają si sięę, że stracą  stracą popularno popularność Lęk tego rodzaju jest najlepszą  najlepszą drog drogą  ść u dzieci. Lę ą  prowadzą  prowadzą cą  do psucia dzieci. Dobry nauczyciel czy rodzic musi stale dbać dbać o to, by być być obiektywnym. Nie wolno mu dopuszczać dopuszczać do tego, by własne kompleksy zakłócały jego relacje z dzieckiem – nie jest to łatwe, przyznaję przyznaję, ponieważ ponieważ tak czę często jesteś jesteśmy ślepi na własne kompleksy. Istnieje duż duże niebezpieczeń niebezpieczeństwo, że nieszczęś nieszczęśliwa liwa matka bę będzie miała zepsutego syna, ponieważ ponieważ  jest ona skłonna do obdarzania o bdarzania go złym rodzajem rodzaj em miłoś miłości. W Summerhill rozpieszczony chłopiec zawsze sprawia kłopot. Zamę Zamęcza on moją  moją  żonę onę, ponieważ ponieważ jest ona substytutem matki. Zasypuje ją  ją  pytaniami: „Kiedy skoń skończy się się semestr? Która godzina? Czy mogę mogę dostać dostać trochę trochę pienię pieniędzy?” Za tym wszystkim kryje się się nienawiść nienawiść do matki. Pytania mają  mają  na celu jej zdenerwowanie. A zepsuta dziewczynka zawsze stara się się wywołać wywołać jakąś jakąś reakcję reakcję z mojej strony, ponieważ ponieważ jestem substytutem ojca. Zazwyczaj nie szuka ona reakcji miłoś miłości, a reakcji nienawiś nienawiści. Nowo przybyła schowa mi pióro, albo powie innej: „Neill cię cię szuka”, co w istocie znaczy, że pragnie, żeby Neill chciał ją widzieć widzieć. Zepsuci chłopcy i dziewczyny kopali w moje drzwi i kradli moje rzeczy tylko po to, żeby wywołać wywołać jakąś jakąś reakcję reakcję z mojej strony. Zepsutemu dziecku bardzo nie podoba się się to, że nagle znajduje się się w rodzinie złoż złożonej z wielu osób. Oczekuje ode mnie i moich nauczycieli takiego samego, pełnego ustę ustępstw postę postępowania, jakiego doznawało ze strony rodziców. 139

Zepsute dziecko dostaje zwykle zbyt duż duże kieszonkowe. Czę Często zż zżymam się się, gdy widzę widzę, jak rodzice przysyłają  przysyłają mu mu całego funta na wydatki, pomimo że ja z powodu ich tarapatów finansowych przystałem na to, by płacili niż niższe czesne czy nawet, żeby w ogóle nic nie płacili. Dziecko nie powinno dostawać dostawać wszystkiego, o co prosi. Ogólnie mówią  mówią c, c, dzisiaj dzieci dostają  dostają  stanowczo zbyt duż dużo; tak duż dużo, że przestają  przestają  doceniać doceniać dar. Rodzice przesadzają  przesadzają cy cy z dawaniem prezentów to czę często ci, którzy nie kochają  kochają  wystarczają  wystarczają co co swoich dzieci. Tacy rodzice muszą  muszą  to kompensować kompensować robią  robią c pokaz rodzicielskiej miłoś miłości, obsypują  obsypują c dzieci kosztownymi prezentami, co bardzo przypomina sytuację sytuację, gdy męż mężczyzna, czyzna, który zdradził swoją  swoją żżonę onę, kupuje jej futro, na które go nie stać stać. Z zasady nie przywożę przywożę mojej córce prezentu z każ każdej podróż podróży do Londynu; skutkiem tego nie spodziewa się się ona prezentu po każ każdym moim przyjeź przyjeździe. Zepsute dziecko rzadko coś coś sobie ceni. To właś właśnie takie dziecko dostaje nowy, chromowany trzybiegowy rower i w trzy tygodnie póź później zostawia go na deszczu przez całą  całą noc. noc. Rozpuszczone dziecko czę często przedstawia dla rodziców ich drugą  drugą  szansę szansę.  Ja tak mało uzyskałem w  ż yciu, poniewa ż tak wielu ludzi stawało mi na drodze; ale mój syn b ędzie miał wszelkie właśnie motywacja skłania szanse na to, aby odnie ść sukces tam, gdzie mnie si ę nie powiodło. Ta właś ojca, który nie otrzymał muzycznego wykształcenia do nalegania, by jego syn uczył się gry na pianinie. To samo skłania matkę matkę, która porzuciła pracę pracę zawodową  zawodową  dla małż małżeństwa do posyłania swojej córki na lekcje baletu, mimo że dziecko stą  stą pa pa jak słoń słoń. I tacy właś właśnie rodzice zmuszają  zmuszają  niezliczoną  niezliczoną  rzeszę rzeszę chłopców i dziewczą  dziewczą t do podję podjęcia pracy czy studiów, których zostawieni sami sobie nigdy by nie wybrali. Biedny rodzic nie zmieni swoich uczuć uczuć. Bardzo cięż ciężko ko jest człowiekowi, który zbudował kwitną  kwitną cy cy interes galanteryjny, gdy odkrywa, że jego syn chce być być aktorem czy muzykiem. Ale tak właś właśnie czę często bywa. Jest jeszcze taki rodzaj zepsutego dziecka, którego matka nie chce, żeby w ogóle urosło. Macierzyń Macierzyństwo jest pracą  pracą –– ale nie zaję zajęciem na całe życie. Wię Większość kszość kobiet to rozumie; a mimo to bardzo czę często moż można usłyszeć usłyszeć, jak matka mówi o córce: „Ona roś rośnie za szybko”. Dziecku nie powinno się się pozwalać pozwalać na naruszanie osobistych praw innych ludzi. Rodzice, którzy nie chcą  chcą zepsu zepsućć swoich dzieci, muszą rozróż rozróżniać niać rozwydrzenie i swobodę swobodę.

SIŁA I AUTORYTET Zanim psychologia odkryła znaczenie podś podświadomoś wiadomości, uważ uważano dziecko za istotę istotę rozumną  rozumną , która w świadomy sposób moż może postę postępować pować dobrze lub źle. Jego umysł traktowano jak pustą  pustą  tablicę tablicę, na której sumienny nauczyciel musiał jedynie napisać napisać scenariusz. Obecnie rozumiemy, że dziecko jest dynamiczne, nie statyczne. Szuka moż możliwoś liwości wyraż wyrażenia swoich pragnień pragnień w działaniu. Z natury jest interesowne i zawsze stara się się wypróbować wypróbować własną  własną sił siłęę. Jeż Jeżeli seks jest we wszystkim, to dąż dążenie enie do siły takż także jest we wszystkim. Bardzo małe dziecko prawdopodobnie stwierdza, że hałas najlepiej ze wszystkiego wyraż wyraża  jego władzę władzę nad otoczeniem. Reakcja dorosłych na hałas moż może spowodować spowodować, że dziecko bę będzie przypisywać przypisywać mu nadmierne znaczenie. Albo też też hałas jako taki moż może stać stać się się wystarczają  wystarczają co co waż ważny. Czę Często zwalcza się się hałas we wczesnym dzieciń dzieciństwie; lecz jeszcze wcześ wcześniej ma miejsce inna represja, zwią  zwią zana zana z treningiem czystoś czystości. Moż Możemy jedynie zgadywać zgadywać, że dziecko ma poczucie mocy zwią  zwią zane zane z funkcjami wydalniczymi. Całkiem moż możliwe, że wypróż wypróżnienia mają  mają  dlań dlań duż duże znaczenie, są  są  bowiem jego pierwszym aktem twórczym. Mówię Mówię, że mo możżemy jedynie zgadywać zgadywać, ponieważ ponieważ nikt nie potrafi stwierdzić stwierdzić, co roczne czy dwuletnie dziecko czuje i myś myśli. Na pewno spotyka się się siedmio- czy oś ośmioletnie dzieci, które mają  mają  duż duże poczucie siły w zwią  zwią zku zku z wypróż wypróżnieniami. Normalna kobieta boi się się lwa; neurotyczna kobieta boi się się myszy. Lew jest prawdziwy, natomiast mysz reprezentuje stłumione zainteresowania, które ta kobieta boi się rozpoznać rozpoznać. Pragnienia dziecka przez stłumienie takż także mogą  mogą zosta zostaćć przemienione w fobie. Wiele dzieci ma lę lęki nocne: boją  boją  się się duchów, włamywaczy czy straszydeł. Zdarza się się czę często, że nieś nieświadomi rodzice są dzą  dzą , iż opiekunka wywołuje te lę lęki, lecz jej opowiadanie jedynie nadaje fobii kształt. Źródłem 140

lęków jest tłumienie zainteresowań zainteresowań seksualnych przez rodziców. Dziecko boi się się własnych stłumionych zainteresowań zainteresowań, tak jak kobieta z fobią  fobią na na punkcie myszy boi się się swoich. To zahamowanie nie musi być być pierwotnie zahamowaniem seksualnym. Zdenerwowany ojciec, który krzyczy „Przestań „Przestań hałasować hałasować” mo możże zmienić zmienić zainteresowanie dziecka hałasem w pełne lę lęku zainteresowanie ojcem. Gdy przeszkadza się się dziecku w realizacji pragnień pragnień, ono nienawidzi. Gdy zabieram zabawkę zabawkę inteligentnemu trzyletniemu chłopcu, on zabiłby mnie, gdyby mógł. Któregoś Któregoś dnia siedziałem z Billiem. Ja – na leż leżaku w czarne i pomarań pomarańczowe pasy. Jestem oczywiś oczywiście dla Billego substytutem ojca. – Opowiedz mi coś coś – powiedział. – Ty mi coś coś opowiedz – ja na to. Nie, nalegał, on nie potrafi, ja muszę muszę mu coś coś opowiedzieć opowiedzieć. – Opowiemy coś coś razem – powiedziałem. – Gdy ja się się zatrzymam, ty coś coś powiesz, zgoda? No wię więc, był sobie kiedyś kiedyś... – Billie popatrzył na mój leż leżak w paski. – Tygrys – powiedział, i wiedziałem, że to ja jestem zwierzę zwierzęciem w paski. – Leż Leżał koło drogi, niedaleko tej szkoły. Pewnego dnia szedł tą  tą  drogą  drogą  chłopiec, któremu na imięę było... imi – Donald – powiedział Billie. Donald jest jego kolegą  kolegą . – Wtedy tygrys wyskoczył i... – Zjadł go – odrzekł natychmiast Billie. – Wtedy Derrick powiedział: „Nie pozwolę pozwolę, żeby tygrys zjadał mojego brata”. Przypią  Przypią ł wię więc sobie rewolwer i poszedł tą  tą sam samą  drogą  ą drog ą . A tygrys wyskoczył i... – Zjadł go – powiedział Billy wesoło. – Wtedy Neill się się wściekł. „Absolutnie nie zniosę zniosę tego, żeby jakiś jakiś tygrys poż pożerał moich uczniów”, powiedział; przypią  przypią ł swoje dwa rewolwery i wyszedł. Tygrys wyskoczył i... – Zjadł go, oczywiś oczywiście. – Ale wtedy Billie powiedział, że dłuż dłużej tak nie moż może być być. Wzią  Wzią ł wię wi ęc swoje dwa rewolwery, miecz, sztylet i karabin maszynowy i poszedł tą  tą sam samą  drogą  ą drog ą . A tygrys wyskoczył i... – On zabił tygrysa – powiedział Billie skromnie. – Wspaniale – zawołałem. – Zabił tygrysa. Zacią  Zacią gną  gną ł jego zwłoki pod drzwi, wszedł i zwołał Ogólne Spotkanie Szkoły. Wtedy któryś któryś z nauczycieli powiedział: „Teraz, gdy Neill jest w brzuchu tygrysa, bę będziemy potrzebować potrzebować nowego dyrektora i ja proponuję proponuję...” Billie opuś opuścił wzrok i milczał. – I ja proponuję proponuję... – Dobrze wiesz, że mnie – stwierdził Billie z irytacją  irytacją . – I tak Billie został dyrektorem Summerhill – powiedziałem. – Jak myś myślisz, co zrobił najpierw? – Poszedł do twojego pokoju i wzią  wzią ł twoją  twoją tokark tokarkęę i maszynę maszynę do pisania – odpowiedział, bez wahania czy skrę skrępowania. Mam jeszcze jedną  jedną histori historięę o Billim. Powiedział kiedyś kiedyś do mnie: – Wiem ską  ską d wziąć wziąć wię większego psa niż niż ten, którego ma ojciec. Jego ojciec miał dwa skye-terriery. – Ską  Ską d? d? – spytałem, ale on potrzą  potrzą sną  sną ł głową  głową ii nie chciał mi powiedzieć powiedzieć. – Jak go nazwiesz, Billie? – Sikawka – odpowiedział. Dałem mu kartkę kartkę papieru i poprosiłem: – Narysuj mi tę tę sikawkę sikawkę. Narysował duż duże prą  pr ą cie. cie. Przypomniało mi się się wtedy, że mam gdzieś gdzieś starą  starą pompk pompkęę rowerową  rowerową . Przyniosłem ją  ją ii pokazałem Billiemu, jak uż używać ywać jej do pryskania wodą  wodą . – Masz teraz wię większą  kszą sikawk sikawkęę niż niż ojciec – powiedziałem, a on się się roześ roześmiał. Przez dwa dni chodził po szkole rozradowany i pryskał wodą  wodą . Po czym przestał się się interesować interesować sikawką  sikawką . 141

Pytanie brzmi nastę następuj pują  co: Czy przypadek Billiego jest zwi ą zany z seksem czy sił ą? S ądzę ,  że ą co:  z sił ą. Jego pragnienie zabicia tygrysa (mnie) było powtórzeniem życzenia zrodzonego w sytuacji, gdy po raz pierwszy zobaczył ojca. Nie miało to żadnego bezpoś bezpośredniego zwią  zwią zku zku z seksem. I jego pragnienie posiadania prą  prą cia cia wię większego niż niż ma ojciec, było pragnieniem siły. Fantazje Billiego zwią  zwią zane zane są  są zz siłą  siłą . Słyszę Słyszę, jak opowiada chłopcom zmyś zmyślone historie o tym, ile samolotów na raz możże pilotować mo pilotować. Ego jest we wszystkim. Niezaspokojone pragnienie jest począ  począ tkiem tkiem fantazji. Każ Każde dziecko chce być być duż duże; wszystko w jego otoczeniu mówi mu, że jest małe. Dziecko zdobywa otoczenie uciekają  uciekają c od niego; wznosi się się na skrzydłach i w wyobraź wyobraźni spełnia swoje marzenie. Chęć Chęć bycia maszynistą  maszynistą  to motyw siły: kontrolowanie pocią  pocią gu gu mkną  mkną cego cego z ogromną  ogromną pr pręędkoś dkością  cią jest jest jedną  jedną zz najlepszych tego ilustracji. Piotruś Piotruś Pan jest lubiany przez dzieci – nie dlatego, że nie roś rośnie – ale dlatego, że umie latać latać i walczyć walczyć z piratami. Jest lubiany przez dorosłych, ponieważ ponieważ oni chcą  chcą by byćć dzieć dziećmi, bez obowią  obowią zków, zków, bez szarpaniny. Lecz żaden chłopiec naprawdę naprawdę nie chce pozostać pozostać chłopcem. Pragnienie siły pcha go do przodu. Represjonowanie dziecię dziecięcego hałasowania i ciekawoś ciekawości wypacza naturalne umiłowanie siły. Młodzi, których nazywa się się młodocianymi przestę przestępcami i o których mówi się się, że są ofiarami ą  ofiarami zbyt czę częstego chodzenia do kina, próbują  próbują  manifestować manifestować siłę siłę, która została stłumiona. Na ogół okazuje się się, że aspołeczny chłopiec, przywódca gangu tłuką  tłuką cego cego szyby, staje się się w warunkach swobody osobą  osobą zdecydowanie zdecydowanie popierają  popierają cą prawo porzą dek. dek. ą prawo i porzą  W swojej szkole Ansi była na czele tych, którzy łamali prawo i musiała ją  ją opu opuśścić cić. W dwa dni po przybyciu do Summerhill zaczę zaczęła bić bić się się ze mną  mną  dla zabawy, ale po chwili nie była to już już zabawa. Przez prawie trzy godziny kopała mnie i biła mówią  mówią c przy tym przez cały czas, że w koń końcu wyprowadzi mnie z równowagi. Nie dawałem się się sprowokować sprowokować i uśmiechałem się się. To nie było łatwe. W koń końcu któryś któryś z nauczycieli zaczą  zaczą ł grać grać łagodną  łagodną muzyk muzykęę. Ansi uspokoiła się się. Jej atak był częś częściowo ciowo seksualny; lecz gdy chodzi o siłę siłę, ja reprezentowałem prawo i porzą  porzą dek. dek. Byłem dyrektorem. Ansi stwierdziła, że życie jest pogmatwane. Znalazłszy się się w Summerhill zauważ zauważyła, że nie ma tu żadnych praw do łamania i czuła się się jak ryba wyję wyjęta z wody. Próbowała siać siać niezgodę niezgodę wśród innych, ale udało jej się się tylko z najmłodszymi. Spróbowała raz jeszcze odnaleźć odnaleźć znaną  znaną  sobie siłę siłę stają  stają c na czele gangu przeciw autorytetowi. W gruncie rzeczy była zwolenniczką  zwolenniczką prawa prawa i porzą  porzą dku. dku. Ale w krainie prawa i porzą  porzą dku, dku, w której rzą  rzą dzili dzili doroś dorośli, nie miała moż możliwoś liwości wyraż wyrażenia swojej siły. Niejako zastę zastępczo wybrała bunt. W tydzień tydzień po przybyciu Ansi mieliś mieliśmy Ogólne Spotkanie Szkoły. Wstała i kpiła ze wszystkiego. – Będę głosować głosować za prawami – powiedziała – ale wyłą  wyłą cznie cznie po to, by mieć mieć przyjemność przyjemność ich łamania. Wstała jedna z opiekunek. – Ansi pokazuje, że nie chce praw, których przestrzegaliby wszyscy – powiedziała. – Proponuję Proponuję, żebyś ebyśmy nie mieli żadnych w ogóle praw. Proponuję Proponuję chaos. Ansi zawołała „Hura!” i na czele reszty uczniów wybiegła z sali. Zrobiła to bez kłopotu, ponieważ ponieważ były to młodsze dzieci i nie osią  osią gnę gnęły jeszcze wieku, w którym rozwija się się świadomość wiadomość społeczna. Poprowadziła je do warsztatu, gdzie wszyscy uzbroili się się w piły. Oznajmili, że zamierzają  zamierzają śściąć ciąć wszystkie drzewa owocowe. Ja, jak zwykle, poszedłem kopać kopać do ogrodu. Dziesięć Dziesięć minut póź później Ansi przyszła do mnie. – Co musimy zrobić zrobić, żeby skoń skończyć czyć ten chaos i znowu mieć mieć prawa? – spytała spokojnym tonem. – Nie umiem ci nic doradzić doradzić – odpowiedziałem. – Czy moż możemy zwołać zwołać drugie Ogólne Spotkanie Szkoły? – Oczywiś Oczywiście, że moż możecie, tylko że ja nie przyjdę przyjdę. Zdecydowaliś Zdecydowaliśmy się się na chaos. Odeszła, a ja kopałem dalej. Po niedługim czasie wróciła. – Mieliś Mieliśmy spotkanie dzieci – powiedziała – i głosowaliś głosowaliśmy za odbyciem pełnego spotkania szkoły. Czy przyjdziesz? – Pełne spotkanie? – powiedziałem. – Tak, przyjdę przyjdę. 142

W czasie spotkania Ansi była poważ poważna i w spokoju uchwalaliś uchwalaliśmy nasze prawa. Całkowite szkody wyrzą  wyrzą dzone dzone w okresie chaosu – jeden słupek do bielizny przepiłowany na pół. Ansi latami znajdowała przyjemność przyjemność w przewodzeniu swojemu szkolnemu gangowi przeciw autorytetowi. Wywołują  Wywołują c bunt robiła coś coś, czego nienawidziła. Nienawidziła chaosu. Wewnę Wewnętrznie była szanują  szanują cym cym prawo obywatelem. Lecz Ansi miała duż duże pragnienie siły. Była szczęś szczęśliwa liwa tylko wtedy, gdy kierowała innymi. Buntują  Buntują c się si ę przeciwko nauczycielowi usiłowała stać stać się się waż ważniejsza niż niż on. Nienawidziła praw, ponieważ ponieważ nienawidziła siły, która je ustanawiała. Identyfikowała się się ze swoją  swoją karz karzą  Możemy jedynie zgadywać zgadywać, że jej ą cą matk ą  matką  ą , a jej stosunek do innych był sadystyczny. Moż wrogość wrogość wobec autorytetu była obiektywnie nienawiś nienawiścią  cią  wobec autorytetu matki; a subiektywnie nienawiś nienawiścią  cią do do matki rzą  rzą dzą  dzą cej cej w niej samej. Stwierdzam, że przypadki zwią  zwią zane zane z siłą  siłą ssą znacznie ą  znacznie trudniejsze do wyleczenia niż niż przypadki seksualne. Stosunkowo łatwo moż można wytropić wytropić zdarzenia i pouczenia, które wywołują  wywołują uu dziecka poczucie winy w zwią  zwią zku zku z seksem, ale wytropienie tysię tysięcy zdarzeń zdarzeń i pouczeń pouczeń, które zrobiły z dziecka osobę osobę sadystyczną  sadystyczną ii żą dną  dną siły, siły, jest naprawdę naprawdę trudne. Przychodzi mi na myś myśl jedno z moich niepowodzeń niepowodzeń. Gdy uczyłem w Niemczech, przysłano do mnie Maroslavę Maroslavę, trzynastoletnią  trzynastoletnią Słowiank Słowiankęę. Silnie nienawidziła ojca. Przez sześć sześć miesię miesięcy robiła z mojej szkoły małe piekło. Atakowała mnie na spotkaniach szkoły; a pewnego razu doprowadziła do przyję przyjęcia wniosku, że należ należy usunąć usunąć mnie ze szkoły z racji tego, że jestem bezuż bezużyteczny. Miałem trzy wolne dni i zaczą  zaczą łem łem znajdować znajdować przyjemność przyjemność w pisaniu książ książki ki gdy, niestety, odbyło się się nastę następne spotkanie szkoły, na którym przegłosowano (oczywiś (oczywiście – przy jednym głosie sprzeciwu), poprosić mnie, żebym wrócił. Maroslava mawiała stale: „Nie zniosę zniosę żadnego szefa w że trzeba poprosić szkole”. Była ona osobą  osobą  o silnej woli mocy i potęż potężnym nym ego. Gdy opuszczała szkołę szkołę (musiałem powiedzieć powiedzieć jej matce, że nie potrafię potrafię jej wyleczyć wyleczyć) podaliś podaliśmy sobie rę ręce. – Cóż Cóż – powiedziałem miło – niewiele ci pomogłem, prawda? – Wiesz, dlaczego? – odparła z zimnym uś uśmiechem. – Powiem ci. Pierwszego dnia, gdy przyszłam do tej szkoły, robiłam pudełko, a ty powiedziałeś powiedziałeś, że wbijam za duż dużo gwoź gwoździ. Od tej chwili wiedziałam, że jesteś jesteś taki sam, jak każ każdy inny dyrektor szkoły na świecie – jesteś jesteś szefem. Od tego momentu w żaden sposób nie mogłeś mogłeś mi pomóc. – Masz rację rację – powiedziałem. – Do widzenia. Nienawiść Nienawiść częś częściej ciej bywa siłą  siłą , która doznała niepowodzeń niepowodzeń niż niż zawiedzioną  zawiedzioną miło miłośścią  cią . Czuło się się nienawiść nienawiść,, którą  którą promieniowała promieniowała Maroslava. Dąż Dążenie enie do siły jest w równym stopniu cechą  cechą kobiec kobiecą  ą   jak męską  ską . Zwykle kobieta pragnie władzy nad ludź ludźmi, podczas gdy męż mężczyzna czyzna nad materią  materią ; i Maroslava i Ansi z całą  całą pewno pewnośścią  cią pragn pragnęęły władzy nad ludź ludźmi. poniżej ósmego roku życia nie jest samolubne; ono jest tylko egoistą  egoistą . Żadne dziecko poniż W przypadku sześ sześcioletniego chłopca, którego ojciec uczy, żeby nie był samolubny i bije go, gdy mały zachowuje się się w ten sposób, jego sumienie jest począ  począ tkowo tkowo obiektywne:  Muszę dzielić się słodyczami, gdy ojciec patrzy . Ale zaczyna się się proces identyfikacji. Chłopiec chce być być tak duż duży jak ojciec – motyw siły. Chce mieć mieć tak samo duż dużo matki jak ojciec. Identyfikuje się się z nim. A w czasie tego procesu przyjmuje filozofię filozofię ojca. Staje się się małym konserwatystą  konserwatystą czy czy małym liberałem. Dodaje on, że tak powiem, ojca do własnej duszy. Sumienie, przedtem głos ojca z zewną  zewną trz, trz, staje się się teraz głosem ojca z wewną  wewną trz. trz. Właś Właśnie dzię dzięki temu procesowi niektórzy ludzie stają  stają  się się baptystami, kalwinistami czy komunistami. Dziewczyny, które dostawały klapsa od swoich matek, same też też wyrastają  wyrastają  na osoby biją  biją ce ce dzieci. Wspaniałą  Wspaniałą tego tego ilustracją  ilustracją jest jest zabawa dzieci w szkołę szkołę. Nauczyciel grzmoci bez przerwy. Pragnienie dziecka, by być być dorosłym, jest pragnieniem siły. Już Już same rozmiary dorosłych wywołują  wywołują  u dziecka poczucie niż niższoś szości. Dlaczego dorosłym wolno siedzieć siedzieć póź późno wieczorem? Dlaczego mają  mają oni oni najlepsze rzeczy – maszyny do pisania, samochody, dobre narzę narzędzia, zegarki? Moi uczniowie bardzo lubią  lubią  namydlać namydlać sobie twarz, gdy ja się się gol golęę. Takż Także chęć chęć palenia papierosów jest głównie pragnieniem dorosłoś dorosłości. Na ogół chęć chęć manifestowania siły przez dziecko napotyka na najwię największe przeszkody w przypadku jedynaków; dlatego też też z jedynakami najtrudniej poradzić poradzić sobie w szkole. Popełniłem kiedyś kiedyś błą  błą d polegają  polegają cy cy na tym, że przywiozłem do szkoły małego chłopca na dziesięć dziesięć dni przed przyjazdem innych dzieci. Był on bardzo zadowolony spę spędzają  dzają c czas z 143

nauczycielami, przesiadują  przesiadują c w ich pokoju, mają  mają c sypialnię sypialnię tylko dla siebie. Ale gdy przyjechały inne dzieci, stał się się bardzo aspołeczny. Przedtem pomagał w robieniu i naprawianiu wielu przedmiotów; gdy przyjechali inni, zaczą  zaczą ł je niszczyć niszczyć. Jego duma została zraniona. Musiał nagle przestać przestać być być dorosłym; musiał spać spać w pokoju z czterema innymi chłopcami; musiał wcześ wcześnie chodzić chodzić do łóż łóżka. Jego gwałtowny protest spowodował, że postanowiłem nigdy wię więcej nie dawać dawać dziecku okazji identyfikowania się się z dorosłymi. Tylko wypaczona siła dąż dążyy do zła. Ludzie są  są  dobrzy; chcą  chcą  być być dobrzy; chcą  chcą  kochać kochać i być być kochani. Nienawiść Nienawiść i bunt są  są tylko tylko miłoś miłością  cią ii siłą  siłą , które udaremniono.

ZAZDROŚĆ Zazdrość Zazdrość bierze się się z poczucia własnoś własności. Gdyby miłość miłość seksualna była prawdziwą  prawdziwą  transcendencją  transcendencją  własnego ja, męż mężczyzna czyzna cieszyłby się się widzą  widzą c, c, jak jego dziewczyna całuje innego mężczyzn ponieważ radowałby się się widzą  widzą c ją  szczęś szczęśliw liwą  miłość seksualna jest zaborcza. ężczyznęę, ponieważ ą . Lecz miłość To właś właśnie męż mężczyzna czyzna o silnym poczuciu własnoś własności popełnia zbrodnię zbrodnię z zazdroś zazdrości. Brak jakiejkolwiek widocznej zazdroś zazdrości seksualnej u Triobriań Triobriańczyków sugeruje, że zazdrość zazdrość możże być mo być produktem ubocznym naszej bardziej skomplikowanej cywilizacji. Zazdrość Zazdrość bierze się się z połą  połą czenia czenia miłoś miłości i zaborczoś zaborczości w stosunku do obiektu miłoś miłości. Już Już nieraz powiedziano, że zazdrosny męż mężczyzna czyzna strzela zazwyczaj nie do rywala, który uciekł z jego żoną  oną  – a do żony. Prawdopodobnie zabija on kobietę kobietę, żeby jego własność własność znalazła się się poza zasię zasięgiem dotyku, tak jak zaję zajęcza matka zjada swoje młode, gdy ludzie zbytnio ich dotykają  dotykają . Dziecinne ego musi mieć mieć wszystko albo nic: nie potrafi się się dzielić dzielić. Zazdrość Zazdrość ma wię większy zwią  zwią zek zek z siłą  siłą ni niżż z seksem. Jest reakcją  reakcją nast nastęępuj pują  ą cą po ą  po zranieniu ego. „Nie jestem pierwszy. Nie jestem wyróż wyróżniany. Jestem umieszczany na gorszej pozycji”. Właś Właśnie z psychologią  psychologią  zazdroś zazdrości spotykamy się się wśród zawodowych piosenkarzy i komików. W moich czasach studenckich zwykłem nawią  nawią zywać zywać znajomość znajomość z komikami estradowymi za pomocą  pomocą prostej prostej metody polegają  polegają cej cej na tym, że jednemu mówiłem, że ten drugi w obsadzie był do niczego. Zazdrość Zazdrość zawsze zawiera w sobie wyraź wyraźny lęk przed stratą  stratą . Śpiewaczka operowa nienawidzi innej primadonny, boją  boją c się się, że aplauz dla niej samej bę będzie mniejszy. Doprawdy moż możliwe, że lęk przed utratą  utratą szacunku szacunku powoduje wię więcej zazdroś zazdrości niż niż wszyscy rywale na świecie razem wzię wzięci. Dlatego też też w rodzinie wiele zależ zależy od tego, na ile starsze dziecko czuje się się doceniane. Jeż Jeżeli samoregulacja dostarczyła mu na tyle niezależ niezależnoś ności, że nie musi ono stale szukać szukać aprobaty ze strony rodziców, wtedy jego zazdrość zazdrość o nowego członka rodziny bę będzie mniejsza, niż niż gdyby było ono dzieckiem zahamowanym, wiecznie uczepionym maminego fartucha i dlatego nigdy zupełnie niezależ niezależnym. Nie znaczy to, że rodzice mają  mają  stać stać z boku i tylko obserwować obserwować, jak starsze dziecko reaguje na młodsze. Od począ  począ tku tku należ należy unikać unikać wszelkich zachowań zachowań, które mogłyby pogłę pogłębić bić zazdrość zazdrość,, jak na przykład zbyt oczywiste chwalenie się się niemowlę niemowlęciem przed gość gośćmi. mi. Dzieci w każ każdym wieku mają  mają ogromne ogromne poczucie sprawiedliwoś sprawiedliwości – czy raczej niesprawiedliwoś niesprawiedliwości – i mą  mą drzy drzy rodzice bę będą starali się dbać dbać o to, by młodsze dziecko nie było w żaden sposób faworyzowane czy ą  starali się wyróż wyróżniane nad starsze dziecko, mimo że niemal nie udaje się się tego do pewnego stopnia uniknąć uniknąć.. Starszemu dziecku moż może wydawać wydawać się się niesprawiedliwe to, że niemowlę niemowlę ssie pierś pierś matki. Ale moż może też też tak nie być być, jeż jeżeli to starsze czuje, że ono samo w pełni zaspokoiło swoją  swoją ch chęć ęć ssania w okresie karmienia piersią  piersią . Potrzebujemy znacznie wię więcej dowodów, aby wycią  wycią gnąć gnąć jakieś jakieś bardziej zdecydowane wnioski w tej kwestii. Ja nie obserwowałem reakcji wewną  wewną trzsterownego trzsterownego dziecka na urodziny brata czy siostry. Nie wiem, czy zazdrość zazdrość jest trwałą  trwałą cech cechą  natury ludzkiej. ą natury W długiej pracy z dzieć dziećmi nieraz spotykałem się się z tym, że wiele osób ze złoś złością  cią  wspomina coś coś, co uznało za niesprawiedliwość niesprawiedliwość doznaną  doznaną w w dzieciń dzieciństwie. Odnosi się się to szczególnie do zdarzeń zdarzeń, kiedy to starsze dziecko zostało ukarane za coś coś, co zrobiło młodsze. Niejedno starsze dziecko mówi: „Obwiniano zawsze mnie”. W każ każdej sprzeczce, gdy małe dziecko płacze, automatyczną  automatyczną  reakcją  reakcją matki matki jest skrzyczenie starszego dziecka. 144

Ośmioletni Jim miał zwyczaj całowania każ każdego, kogo spotkał. Jego pocałunki były bardziej ssaniem niż niż całowaniem. Doszedłem do wniosku, że Jim nie zaspokoił w pełni swojego dziecię dziecięcego zainteresowania ssaniem. Kupiłem mu butelkę butelkę do karmienia niemowlą  niemowlą t.t. Jim dostawał butelkę butelkę co wieczór, gdy szedł spać spać. Inni chłopcy, którzy począ  począ tkowo tkowo pokładali się się ze śmiechu (ukrywają  (ukrywają c w ten sposób swoje zainteresowanie butelką  butelką ), ), wkrótce zaczę zaczęli zazdroś zazdrościć cić Jimowi. Dwóch z nich zażą  zażą dało dało butelek. Jim stał się się nagle młodszym bratem, który dawno temu miał monopol na pierś pierś matki. Kupiłem butelki dla nich wszystkich. Fakt, że chcieli tych butelek, dowodził, że nadal zainteresowani byli ssaniem. Zazdrość Zazdrość jest tym, czego należ należy szczególnie się się wystrzegać wystrzegać w jadalni. Nawet niektórzy nauczyciele są  są  zazdroś zazdrośni, gdy goś goście dostają  dostają  jakieś jakieś specjalne danie; a gdy kucharka daje szparagi  jednemu starszemu uczniowi, uczn iowi, inni elokwentnie rozprawiaj roz prawiają  ulubieńcach kuchni. ą oo ulubień Kilka lat temu wprowadzenie prywatnych narzę narzędzi wywołało nieco kłopotu w szkole. Dzieci, których ojcowie nie mogli sobie pozwolić pozwolić na kupienie im dobrych narzę narzędzi, stały się się zazdrosne i przez trzy tygodnie zachowywały się się w sposób aspołeczny. Jeden chłopiec, który wiedział wszystko na temat posługiwania się się narzę narzędziami, poż pożyczył hebel. Wyją  Wyją ł ostrze uderzają  uderzają c młotkiem w krawę krawędź tną  tną cą narz oczywiście, zepsuł je. Powiedział mi, że po prostu zapomniał, jak wyjąć wyjąć ą  narzęędzia i, oczywiś ostrze. Świadomy czy nieś nieświadomy, ten niszczycielski czyn był aktem zazdroś zazdrości. Nie zawsze jest moż możliwe, by dziecko miało własny pokój, ale każ każde powinno mieć mieć ką t,t, w którym moż może robić robić, co chce. W Summerhill każ każdy uczeń uczeń ma swój stół i własną  własną przestrze przestrzeńń, którą  którą  dekoruje z radoś radością  cią . Zdarzało się się, że P.L. były powodem zazdroś zazdrości. „Dlaczego Mary ma P.L., a ja nie?” Czasami  jakaś  jakaś dziewczynka rozmyś rozmyślnie i świadomie zachowywała się się jak trudne dziecko jedynie po to, żeby umieś umieścić cić ją  na liś liście osób mają  mają cych cych Prywatne Lekcje. Kiedyś Kiedyś jedna rozbiła parę parę okien; gdy spytałem, o co jej chodzi, odpowiedziała: „Chcę „Chcę, żeby Neill dawał mi P.L.” Dziewczynka zachowują  zachowują ca ca się się w ten sposób uważ uważa zwykle, że ojciec, według jej oceny nie zwracał na nią  nią  wystarczają  wystarczają co co duż dużo uwagi. Ponieważ Ponieważ dzieci przynoszą  przynoszą  do szkoły własne problemy rodzinne i zazdrość zazdrość,, najbardziej w mojej pracy z nimi obawiam się się listów, jakie rodzice piszą  piszą  do swoich dzieci. Kiedyś Kiedyś musiałem napisać napisać do pewnego ojca: „Proszę „Proszę, niech Pan nie pisze do syna. Za każ każdym razem, gdy dostaje list od Pana, staje się się zły”. Ten ojciec nie odpowiedział na mój list, ale przestał pisać pisać do syna. Jakieś Jakieś dwa miesią  miesią ce ce póź później widziałem, że chłopiec dostał list od ojca. Zirytowało mnie to, ale nic nie powiedziałem. Tej nocy, około dwunastej, usłyszałem okropne krzyki w pokoju chłopca. Wpadłem tam i dosłownie w ostatniej chwili udało mi się się uratować uratować naszego kotka przed uduszeniem. Nastę Następnego dnia wróciłem z zamiarem poszukania listu. Znalazłem go. „Ucieszysz się się na wieść wieść”, ”, brzmiało jedno ze zdań zdań, „że Tom (młodszy brat) miał urodziny w zeszłym tygodniu i ciocia Liza dała mu kotka”. Fantazje wynikają  wynikają ce ce z zazdroś zazdrości nie znają  znają granic. granic. Zazdrosne dziecko zabija swoich rywali w wyobraź wyobraźni. Dwóch braci miało jechać jechać do domu na wakacje. Starszy z nich popadł w stan lękowy. „Boję „Boję się się, że zgubię zgubię Freda po drodze”, powtarzał nieustannie. Bał się się, że jego fantazja możże się mo się spełnić spełnić. „Nie – powiedział mi pewien jedenastoletni chłopiec mówią  mówią c o swoim młodszym bracie – nie chciałbym, żeby umarł; ale gdyby tak wyjechał w długą  długą , długą  długą podró podróżż do Indii albo gdzieś gdzieś i wrócił  jako dorosły męż mężczyzna, czyzna, to by było dobrze”. Każ Każdy nowy uczeń uczeń w Summerhill musi znosić znosić przez trzy miesią  miesią ce ce nieś nieświadomą  wiadomą nienawi nienawiść ść ze strony innych uczniów. Bowiem pierwszą  pierwszą reakcj reakcją  dziecka na nowego członka rodziny jest reakcja ą dziecka nienawiś nienawiści. Starsze dziecko uważ uważa zwykle, że matka zajmuje się się wyłą  wyłą cznie cznie niemowlę niemowlęciem, ponieważ ponieważ śpi ono z matką  matką ii całkowicie zaprzą  zaprzą ta ta jej uwagę uwagę. Stłumiona nienawiść nienawiść dziecka do matki znajduje czę często kompensatę kompensatę przez wzrost czułoś czułości w stosunku do niej. To najstarsze dziecko w rodzinie najbardziej nienawidzi. Młodsze nie zaznało nigdy tego, co znaczy być być królem w domu. Gdy się się nad tym zastanawiam, to okazuje się się, że najpoważ najpoważniejsze przypadki nerwicy w mojej praktyce dotyczyły albo jedynaków albo najstarszych synów czy córek. Rodzice niechcą  niechcą cy cy podsycają  podsycają nienawi nienawiść „Cóż to, Tom, twój młodszy brat ść starszego dziecka. „Cóż nie robiłby tyle hałasu z powodu przecię przeciętego palca”. 145

Pamię Pamiętam, że gdy byłem chłopcem, stawiano mi stale za przykład innego chłopca. Uczył się się doskonale, był zawsze najlepszy w klasie, zbierał wszystkie nagrody, jakie tylko były do zdobycia. Umarł. Pamię Pamiętam jego pogrzeb jako raczej przyjemne wydarzenie. Nauczyciele czę często spotykają  spotykają  się się z zazdroś zazdrością  cią  ze strony rodziców. Nieraz zdarzyło mi się się tracić tracić ucznia dlatego, że rodzice byli zazdroś zazdrośni o jego uczucia w stosunku do Summerhill i do mnie. Jest to zrozumiałe. W wolnej szkole dzieciom wolno robić robić to, co im się się podoba, dopóki nie łamią  łamią  reguł społecznych ustanawianych przez personel i uczniów na Ogólnych Spotkaniach Szkoły. Czę Często dziecko nawet nie chce jechać jechać do domu na wakacje, ponieważ ponieważ pobyt w domu oznacza podleganie jego ograniczają  ograniczają cym cym prawom. Rodzice, którzy nie stają  stają  się się zazdroś zazdrośni o szkołę szkołę czy nauczycieli to ci, którzy traktują  traktują  swoje dzieci w domu w taki sam sposób, w jaki my traktujemy  je w Summerhill. Wierzą  Wierzą  oni w swoje dzieci i dają  dają  im wolność wolność bycia sobą  sobą . Te dzieci uwielbiają  uwielbiają   jechać  jechać do domu. Nie musi być być żadnej rywalizacji mię między rodzicami a nauczycielem. Jeż Jeżeli rodzic zmienia miłość miło nienawiść przez arbitralne rozkazy i zasady, musi spodziewać spodziewać się się tego, że dziecko ść dziecka w nienawiść będzie szukało miłoś miłości gdzie indziej. Nauczyciel jest jedynie surogatem matki czy ojca. Nauczyciel obdarzany jest miłoś miłością  cią tylko tylko dlatego, że nauczyciela łatwiej jest kochać kochać niż niż ojca. Nie zliczyłbym znanych mi ojców, którzy nienawidzili swoich synów z zazdroś zazdrości. Byli to ojcowie typu Piotrusia Pana, którzy oczekiwali matczynej miłoś miłości od swoich żon, nienawidzili młodego rywala i czę często okrutnie go bili. Ty, Panie Ojcze, stwierdzisz, że twoja sytuacja skomplikowała się się przez ten rodzinny trójką  trójką t.t. Gdy już już urodzi się się twoje dziecko, jesteś jesteś ponieką  ponieką d zbę zbędny. Niektóre kobiety po urodzeniu dziecka tracą  tracą  wszelką  wszelką  chęć chęć do kontynuowania życia seksualnego. W każ każdym bą  bą dź razie podzielona miłość miłość stanie się się teraz charakterystyczną  charakterystyczną  cechą  cechą  domu. Powinieneś Powinieneś być być świadom tego, co się się dzieje; w przeciwnym bowiem razie stwierdzisz, że  jesteś  jesteś zazdrosny o własne dziecko. W Summerhill mieliś mieliśmy mnóstwo dzieci, które cierpiały z powodu matczynej czy ojcowskiej zazdroś zazdrości; były to głównie przypadki, gdy zazdrość zazdrość ze strony ojca uczyniła go surowym czy nawet brutalnym w stosunku do syna. Jeż Jeżeli ojciec rywalizuje ze swoimi dzieć dziećmi o miłość miłość matki, bę będą one ą one mniej lub bardziej neurotyczne. Widziałem niejedną  niejedną matk matkęę, która z nienawiś nienawiścią  cią patrzyła, patrzyła, jak jej córka przejawia całą  całą śśwież wieżość i urodę urodę, którą  którą ona, ona, matka, utraciła. Zazwyczaj były to matki, które nie miały co robić robić w życiu, które przeszłością  cią  i wspominały podboje, których dokonywały na potań potańcówkach dawno, dawno żyły przeszłoś temu. Dawniej zauważ zauważyłem u siebie to, że irytowało mnie, gdy dwoje młodych ludzi zakochiwało się się w sobie. Zwykłem racjonalizować racjonalizować własne emocje myś myślą c, c, że moja irytacja była w gruncie rzeczy lę lękiem przed kłopotliwymi konsekwencjami. Kiedy uś uświadomiłem sobie, że była to wyłą  wyłą cznie cznie zaborcza zazdrość zazdrość,, całe moje poirytowanie zniknę zniknęło. Zazdrość Zazdrość o młodość młodość istnieje naprawdę naprawdę. Pewna szesnastoletnia dziewczyna opowiadała mi, uczęszczała przedtem, nauczycielka uważ uważała piersi za rzecz że w prywatnej szkole, do której uczę wstydliwą  wstydliwą , którą  którą  należ należy ukrywać ukrywać przy pomocy mocnego wią  wią zania. zania. Przypadek bez wą  wą tpienia tpienia ekstremalny, niemniej jednak zawierają  zawierają cy cy w przesadzonej formie prawdę prawdę, o której próbujemy zapomnieć zapomnieć: starość starość – rozczarowana i zahamowana – nienawidzi młodoś młodości, ponieważ ponieważ starość starość jest zazdrosna o młodość młodość..

ROZWÓD Co sprawia, że dziecko staje się się neurotyczne? W niejednym przypadku jest to fakt, że rodzice się się nie kochają  kochają . Neurotyczne dziecko łaknie miłoś miłości, a nie ma jej w domu. Słyszy, jak rodzice wzajemnie warczą  warczą  na siebie. Mogą  Mogą  oni bardzo się się starać starać, by ukryć ukryć przed dzieckiem swój sekret, lecz ono wyczuwa atmosferę atmosferę. Są  Są dzi dzi po pozorach bardziej niż niż na podstawie tego, co słyszy. Żadnego dziecka nie da się się oszukać oszukać słowami takimi jak najdro ższa czy kochanie. Miałem mię między innymi nastę następuj pują  ce przypadki: ą ce Pię Piętnastoletnia dziewczyna, złodziejka. Matka niewierna ojcu. Dziewczyna o tym wiedziała. 146

Czternastoletnia dziewczyna, nieszczęś nieszczęśliwa liwa marzycielka. Nerwica datują  datują ca ca się się od dnia, gdy zobaczyła ojca z kochanką  kochanką . Dwunastoletnia dziewczyna, nienawidziła wszystkich. Ojciec impotent; zgorzkniała matka. Ośmioletni chłopiec, złodziej. Ojciec i matka otwarcie się się kłócili. Dziewię Dziewięcioletni chłopiec; żył w świecie fantazji (głównie analno-erotycznych). Rodzice skrycie wrodzy wobec siebie. Czternastoletnia dziewczyna, moczyła łóż łóżko. Rodzice mieszkają  mieszkają cy cy oddzielnie. Dziewię Dziewięcioletni chłopiec; nie do wytrzymania w domu z powodu złego humoru; żył w świecie fantazji. Matka nieszczęś nieszczęśliwa liwa w małż małżeństwie. Wiem, jak trudno jest wyleczyć wyleczyć dziecko, gdy dom jest miejscem pozbawionym miłoś miłości. Czę Często na pytanie matki: „Co mam zrobić zrobić z moim dzieckiem?” zdarzało mi się się odpowiadać odpowiadać: „Poddaj się się psychoanalizie”. Ojcowie i matki czę często mi mówili, że rozstaliby się się, gdyby nie dzieci. Czę Często byłoby lepiej dla dzieci, gdyby niekochają  niekochają cy cy się się rodzice  faktycznie się się rozeszli. Tysią  Tysią ckroć ckroć lepiej. Nieszczęś Nieszczęśliwe liwe małżeńskie oznacza nieszczęś nieszczęśliwy liwy dom; a nieszczęś nieszczęśliwa liwa atmosfera jest zawsze psychiczną  psychiczną  życie małż miercią dla dla dziecka. śmiercią  Czasami stwierdzałem, że mały syn nieszczęś nieszczęśliwej liwej w małż małżeństwie matki reaguje na nią  nią  nienawiś nienawiścią  cią . Torturuje ją  ją  w sadystyczny sposób. Pewien chłopiec zwykł gryźć gryźć i drapać drapać. Mniej skrajne przypadki torturują  torturują  matkę matkę przez nieustanne domaganie się się uwagi z jej strony. Zgodnie z teorią  teorią kompleksu kompleksu Edypa powinno być być odwrotnie. Mały chłopiec postrzega ojca jako rywala, gdy chodzi o miłość miłość matki. Moż Można by w naturalny sposób przypuszczać przypuszczać, że w przypadku, gdy ojciec ma złą  złą  passę passę, syn, jako zwycię zwycięski zalotnik, okazywałby matce wię więcej czułoś czułości. A jednak czę często stwierdzam, że zamiast tego wykazuje on w stosunku do niej nadzwyczajne okrucień okrucieństwo. Nieszczęś Nieszczęśliwa liwa w małż małżeństwie matka zawsze bę będzie faworyzowała któreś któreś z dzieci. W sytuacji, gdy małż małżeńskie ujś ujście dla miłoś miłości zostaje zamknię zamknięte, skoncentruje ona swoją  swoją  miło miłość ść na jednym z dzieci. Najważ Najważniejszą  niejszą rzecz rzeczą  w życiu dziecka jest miłość miłość,, ale nieszczęś nieszczęśliwy liwy w małż małżeństwie rodzic ą w nie umie dawać dawać miło miłośści we właś właściwej proporcji. Daje jej albo za mało albo zbyt duż dużo. Trudno powiedzieć powiedzieć, co jest wię większym złem. Dziecko wygłodzone brakiem miłoś miłości staje się się pełną  pełną  nienawiś nienawiści, aspołeczną  aspołeczną  i krytyczną  krytyczną  osobą  osobą . Dziecko obdarzane nadmiarem miłoś miłości staje się się ukochaniem mamusi, nieś nieśmiałą  miałą , kobiecą  kobiecą  duszą  duszą zawsze zawsze szukają  szukają cą bezpiecze matkę mo możże symbolizować symbolizować dom (jak w ą  bezpieczeńństwa u matki. Przy czym matkę agorafobii), Matka Koś Kościół czy Matka Ojczyzna. Nie zajmuję zajmuję się się prawem rozwodowym. Nie jest moim zaję zajęciem doradzanie dorosłym. Zajmuję Zajmuję się się jednakż jednakże badaniem dzieci; i waż ważne jest, by zasugerować zasugerować rodzicom, że dom musi się się zmienić zmienić,  jeż  jeżeli neurotyczne dziecko ma mieć mieć jakieś jakieś szanse na wyzdrowienie. Rodzice muszą  muszą  mieć mieć dość dość odwagi, jeż jeżeli to konieczne, żeby uś uświadomić wiadomić sobie, że ich wpływ na dzieci jest zły. Pewna matka powiedziała mi, „Ale jeż jeżeli nie bę będę widywała swojego dziecka przez dwa lata, to je stracę stracę”. „Już „Już je straciłaś straciłaś”, odpowiedziałem; ona  ju ż  je straciła, ponieważ ponieważ jej syn był w domu nieszczęś nieszczęśliwy. liwy.

RODZICIELSKI NIEPOKÓJ Moż Można by powiedzieć powiedzieć, że niespokojny rodzic to taki, który nie umie obdarzać obdarzać miło miłośścią  cią , honorem, szacunkiem, zaufaniem. Niedawno matka pewnego ucznia przyjechała odwiedzić odwiedzić Summerhill. Przez cały weekend zatruwała chłopcu życie. Mimo że nie był głodny, stała nad nim i zmusiła go do zjedzenia lunchu. Był brudny, bo robił domek na drzewie, a ona zagoniła go z podwórka do domu, żeby go wyszorować wyszorować. Wydał swoje kieszonkowe na lody, a ona wygłosiła mu kazanie na temat tego, jak szkodliwe dla żołą  ołą dka dka są  są  lody. Poprawiała go, gdy zwracał się się do mnie per Neill i żą dała, dała, żeby mówił panie Neill. 147

Powiedziałem do niej: „Dlaczego, do diabła, zapisałaś zapisałaś syna do tej szkoły, skoro masz taki drobiazgowy, niespokojny stosunek do niego?” Odpowiedziała niewinnie: „Dlaczego? Ponieważ Ponieważ chcę chcę, żeby był wolny i szczęś szczęśliwy. liwy. Chcę Chcę, się niezależ niezależnym człowiekiem, nie zepsutym przez wpływy z zewną  zewną trz”. trz”. żeby stał się Powiedziałem: „Och” i zapaliłem papierosa. Ta kobieta nawet nie podejrzewała, że traktowała swojego syna okrutnie i głupio, że przenosiła na niego cały niepokój, którego dostarczało jej własne, sfrustrowane życie. Pytam: Co moż można na to poradzić poradzić? Nic! Moż Można jedynie przedstawić przedstawić parę parę przykładów szkód wyrzą  wyrzą dzonych dzonych przez rodzicielski niepokój i mieć mieć nadzieję nadzieję na przyszłość przyszłość;; nadzieję nadzieję, że być być mo możże  jeden rodzic na milion powie: „Nigdy nie przyszło mi to do głowy! Są dziłem, dziłem, że postę postępuj pujęę właś właściwie. Być Być mo możże się się myliłem”. W pewnym przypadku oszalała ze zdenerwowania matka pisze: „Już „Już od zmysłów odchodzę odchodzę, nie wiem co zrobić zrobić z moim dwunastoletnim synem, który nagle zaczą  zaczą ł kraść kraść u Woolworth’a. Proszę Proszę, powiedz mi, co robić robić”. To tak, jakby jakiś jakiś mężczyzna ężczyzna po dwudziestu latach konsumowania butelki whisky dziennie skarż skarżył się się, że ma marskość marskość wą troby. troby. Prawdopodobnie na nic by się się nie zdało tłumaczenie mu, by przestał pić pić. Tak wię więc radzę radzę zwykle takiej matce, która ma poważ poważny problem z zachowaniem się się dziecka, żeby skonsultowała się się z psychologiem albo poszukała adresu najbliż najbliższej poradni dziecię dziecięcej. Mógłbym, oczywiś oczywiście, odpowiedzieć odpowiedzieć tej oszalałej z niepokoju matce: „Droga kobieto, twój syn zaczą  zaczą ł kraść kraść,, ponieważ ponieważ dom jest dla niego niezadowalają  niezadowalają cy cy i nieszczęś nieszczęśliwy. liwy. Dlaczego nie spróbujesz stworzyć stworzyć lepszego domu?” Gdybym tak napisał, mógłbym wywołać wywołać u niej wyrzuty sumienia. Nawet gdyby miała najlepszą  najlepszą na na świecie wolę wolę, nie potrafiłaby zmienić zmienić otoczenia swojego syna, ponieważ ponieważ zwyczajnie nie wie, jak to zrobić zrobić. Co wię więcej, nawet gdyby wiedziała, nie miałaby emocjonalnych moż możliwoś liwości, by przeprowadzić przeprowadzić taki program. Oczywiś Oczywiście pod kierunkiem psychologa dziecię dziecięcego chę chętna kobieta mogłaby doprowadzić doprowadzić do znacznych zmian. Moż Możliwe, że psycholog zaleciłby separację separację z nie kochanym czy nie kochają  kochają cym cym mężem też wyprowadzenie teś teściowej z domu. Natomiast mało prawdopodobne, by psycholog ężem czy też mógł zmienić zmienić wnę wnętrze tej kobiety – moralizatorki, niespokojnej, przestraszonej matki, przeciwniczki seksu, zrzę zrzędy. Zmiana jedynie warunków zewnę zewnętrznych nazbyt czę często nie wystarcza. Wspomniałem o wystraszonej matce. Przypominam sobie rozmowę rozmowę z innego rodzaju rodzicem. Była to matka potencjalnej uczennicy, siedmioletniej dziewczynki. Każ Każde zadane przez nią  nią  pytanie było pełne niepokoju: „Czy ktoś ktoś pilnuje, żeby dzieci myły zę zęby dwa razy dziennie? Czy ktoś ktoś będzie jej pilnował, żeby nie chodziła po głównej drodze? Czy codziennie bę będzie miała lekcje? Czy ktoś ktoś da jej lekarstwo co wieczór?” Niespokojne matki nieś nieświadomie robią  robią  z dzieci część część własnych, nie rozwią  rozwią zanych zanych problemów. Inna matka bez przerwy bała się się o zdrowie swojej córki. Nieustannie pisała do mnie długie listy z instrukcjami dotyczą  dotyczą cymi cymi tego, co dziewczynka powinna jeść jeść a czego nie, jak powinna być być ubrana i tak dalej. Miałem w szkole wiele dzieci znerwicowanych rodziców. W każ każdym wypadku dziecko nabywa rodzicielskiego niepokoju; hipochondria jest czę częstym tego skutkiem. Martha ma małego brata. Oboje rodzice są  są  lud ludźźmi pełnymi niepokoju. Słyszę Słyszę, jak Martha w ogrodzie krzyczy do brata: „Nie wchodź wchodź do kałuż kałuży – zmoczysz sobie nogi”. Albo: „Nie baw się się w tym piasku – ubrudzisz nowe spodnie”. Mówię Mówię, że słyszę słyszę Marthę Marthę, a powinienem powiedzieć powiedzieć, że słyszałem Marthę Marthę – gdy przyszła do szkoły. Teraz nie zwraca uwagi, nawet gdy jej brat wyglą  wyglą da da jak kominiarz. Jej niepokój odzywa się się jedynie w ostatnim tygodniu semestru, ponieważ ponieważ wtedy uświadamia sobie, że wraca do domu, do atmosfery wiecznego niepokoju. Czasami mam wraż wrażenie, że surowe szkoły częś częściowo ciowo zawdzię zawdzięczają  czają swoj swoją  popularność ą popularno ść temu, uwielbiają  jechać jechać do domu na wakacje. Rodzice widzą  widzą  w szczęś szczęśliwych liwych twarzach że uczniowie uwielbiają  swoich dzieci miłość miłość do domu, podczas gdy równie czę często jest to nienawiść nienawiść do szkoły. Nienawiść Nienawiść dziecka została skierowana na surowych nauczycieli; miłoś miłością  cią  hojnie obdarza ono rodziców. Ten sam psychologiczny mechanizm stosuje matka, gdy kieruje nienawiść nienawiść dziecka na ojca mówią  mówią c: c: „Poczekaj, niech no tylko tata wróci z pracy. Już Już on ci pokaż pokaże!” 148

Czę Często zdarza mi się się słyszeć słyszeć, jak lekarze i inni ludzie wolnych zawodów mówią  mówią : „Posyłam moich synów do dobrej prywatnej szkoły, żeby nabrali dobrego akcentu i poznali ludzi, którzy przydadzą  przydadzą  im się się w póź późniejszym życiu”. Przyjmują  Przyjmują  za pewnik, że nasze wartoś wartości społeczne bę będą  trwały nadal, tak jak działo się się to przez pokolenia. Lę Lęk przed przyszłoś przyszłością  cią  rzeczywiś rzeczywiście czę często wystę występuje u rodziców. Rodzice chcą  chcą  rygorystycznych szkół, gdy dom jest centrum surowego rodzicielskiego autorytetu. Surowa szkoła kontynuuje tradycję tradycję trzymania dziecka w ryzach. Przy tym ma być być ono spokojne, pełne szacunku, wykastrowane psychicznie. Co wię więcej, szkole wspaniale udaje się się zajmować zajmować jedynie głową  głową  dziecka. Ogranicza ona jego życie emocjonalne, jego pę pęd twórczy. Uczy  je posłuszeń posłuszeństwa wobec wszystkich dyktatorów i szefów w życiu. Sztywni nauczyciele, stosują  stosują c surową  surową dyscyplin dyscyplinęę, która wynika z ich własnego dąż dążenia enia do mocy, powię powiększają  kszają llęk, który zaczą  zaczą ł się się we wczesnym dzieciń dzieciństwie. Przecię Przeciętny rodzic, dostrzegają  dostrzegają c tylko zewnę zewnętrze dziecka w szkolnym mundurku, z powierzchownymi manierami i uwielbieniem dla gry w piłkę piłkę noż nożną , jest zadowolony, d  anie się się temu, jak że jego drogi syn otrzymuje tak dobre wykształcenie. Tragiczne jest przyglą  ądanie poś poświę więca się się młode życie na tym przedpotopowym ołtarzu tak zwanej edukacji. Surowa szkoła nie da niczego oprócz siły – a bojaź bojaźliwy rodzic jest zadowolony. żą da Tak jak każ każda siła napę napędzana przez ego, takż także ego nauczyciela bę będzie starało się się przycią  przycią gnąć gnąć dzieci do siebie. Zauważ Zauważmy, jakim to boż bożkiem jest w gruncie rzeczy nauczyciel. Znajduje się się w centrum uwagi; rozkazuje i słuchają  słuchają go; go; wymierza sprawiedliwość sprawiedliwość;; mówi niemal przez cały czas. W wolnej szkole element władzy zostaje wyeliminowany. W Summerhill żaden nauczyciel nie ma szans na popisywanie się się swoim ego. Nie jest w stanie konkurować konkurować z głoś głośniejszym egoizmem dzieci. Tak wię więc zamiast mnie poważ poważać, dzieci czę często nazywają  nazywają  mnie głupcem czy osłem. Są  Są  to zwykle czułe słówka. W wolnej szkole miłość miłość staje się się waż ważna. Słowa, których się się używa, mają  mają  drugorzę drugorzędne znaczenie. Przychodzi do Summerhill chłopiec z mniej czy bardziej surowego, pełnego niepokoju domu. W szkole ma swobodę swobodę robienia tego, co mu się się podoba. Nikt go nie krytykuje. Nikt nie każ każe mu zwracać zwracać uwagi na maniery. Nikt nie każ każe mu siedzieć siedzieć cicho jak mysz pod miotłą  miotłą . Szkoła jest wię więc rajem dla chłopca. Bowiem rajem dla niego jest takie miejsce, w którym moż może on wyrazić wyrazić całe swoje ego. Zachwyt tym, że moż mo że bez przeszkód wyraż wyrażać samego siebie, szybko zostaje zwią  zwią zany zany ze mną  mną . Ja jestem człowiekiem, który pozwala mu być być wolnym. Jestem takim ojcem, jakim ojciec powinien był być być. Ten chłopiec naprawdę naprawdę mnie nie kocha. Dziecko nie kocha – po prostu chce być być kochane. Jego nie wypowiedziane myś myśli są nast pują  ce:  Jestem tu szczęś liwy. ą  nastęępuj ą ce: liwy. Neill to całkiem w porządku facet. Nigdy si ę nie wtr ąca i w ogóle. Musi mnie chyba bardzo lubi ć , bo inaczej rozkazywałby mi.

Nadchodzą  Nadchodzą wakacje. wakacje. Chłopiec jedzie do domu. Poż Pożycza latarkę latarkę ojca i, oczywiś oczywiście, zostawia ją  ją  na pianinie. Ojciec protestuje. Chłopiec uś uświadamia sobie, że dom nie jest wolnym miejscem. Pewien chłopiec czę często mówił do mnie tak: „Wiesz, moja rodzina nie jest nowoczesna. Nie mam w domu tyle swobody co tutaj. Gdy pojadę pojadę do domu, nauczę nauczę mamę mamę i ojca”. Przypuszczam, że zrealizował swoją  swoją gro groźźbę, ponieważ ponieważ posłano go do innej szkoły. Wielu z moich uczniów cierpi poważ poważnie z powodu „krewniactwa”. W tej chwili odczuwam silne pragnienie zjadliwej rozmowy z nastę następuj pują  cymi krewnymi moich uczniów: dwoma dziadkami ą cymi (religijni), czterema ciotkami (religijne i pruderyjne), dwoma wujkami (niereligijni i moralizują  moralizują cy). cy). Surowo zabroniłem rodzicom jednego z moich uczniów jego wizyt u lubują  lubują cego cego się się w ogniu piekielnym dziadka, lecz oni odparli, że podję podjęcie tak drastycznych kroków nie bę będzie moż możliwe. Biada temu chłopcu! W wolnej szkole dziecko jest bezpieczne przed krewnymi. Obecnie staram się się ich odstraszać odstraszać. Dwa lata temu przyjechał wujek pewnego dziewię dziewięcioletniego chłopca i zabrał go na przechadzkę przechadzkę. Chłopiec wrócił i zaczą  zaczą ł rozrzucać rozrzucać chleb po jadalni. – Zdaje mi się się, że ten spacer cię cię zdenerwował – powiedziałem. – O czym mówił twój wujek? – Och – powiedział lekceważą  lekceważą co co – cały czas mówił o Bogu. O Bogu i o Biblii. – Czy nie cytował przypadkiem tekstu o rzucaniu chleba na wodę wodę (spełnienie dobrego uczynku bez liczenia na wdzię wdzięczność czność)? )? – zapytałem, a on roześ roześmiał się się. 149

Nawiasem mówią  mówią c przestał rzucać rzucać chlebem. Jeż Jeżeli ten wujek przyjedzie tutaj jeszcze kiedyś kiedyś,  jego bratanek bę będzie „chwilowo nieobecny”. Jednak ogólnie rzecz biorą  biorą c nie mogę mogę narzekać narzekać na wię większość kszość rodziców moich uczniów. Współpracuje się się nam wspaniale. Na ogół całkowicie się się ze mną  mną  zgadzają  zgadzają . Nieliczni nieś nieśmiało wą tpią  tpią , lecz nadal mi ufają  ufają . Zawsze zupełnie szczerze mówię mówię rodzicom, jakie są  są  moje zasady. Zawsze mówię mówię im, że muszą  muszą albo albo je zaakceptować zaakceptować, albo zrezygnować zrezygnować. Ci, którzy w pełni zgadzają  zgadzają  się się ze mną  mną , nie mają  mają powodów powodów do zazdroś zazdrości. Ich dzieci wszę wszędzie czują  czują si sięę tak samo wolne i lubią  lubią  wracać wracać do domu. Uczniowie, których rodzice niezupełnie wierzą  wierzą  w Summerhill, nie chcą  chcą  jechać jechać do domu na wakacje. Rodzice zbyt duż dużo od nich wymagają  wymagają . Nie rozumieją  rozumieją , że oś ośmioletnie dziecko interesuje się się przede wszystkim sobą  sobą . Nie ma uczuć uczuć społecznych, nie ma poczucia obowią  obowią zku. zku. W Summerhill odreagowuje ono swój egoizm i pozbę pozbędzie się się go po prostu go wyraż wyrażają  ają c. c. Któregoś Któregoś dnia stanie się się  jednostką   jednostką społecznie społecznie zorientowaną  zorientowaną , ponieważ ponieważ szacunek dla praw i opinii innych ludzi zmodyfikuje  jego samolubstwo. Z punktu widzenia dziecka brak zgodnoś zgodności mię między szkołą  szkołą  a domem jest katastrofalny. Zaczyna się się w nim konflikt: kto ma rację rację, szkoła czy dom? Zasadnicze znaczenie dla rozwoju i szczęś szczęścia cia dziecka ma to, żeby dom i szkoła miały jednakowy cel, wspólny punkt widzenia. Jednym z głównych powodów braku zgody mię między rodzicem a nauczycielem jest, moim zdaniem, zazdrość zazdrość.. Pię Piętnastoletnia uczennica powiedziała do mnie: „Jeż „Jeżeli chcę chcę doprowadzić doprowadzić ojca do białej gorą  gorą czki, czki, to mówię mówię: Pan Neill mówi to-a-to!”. Niespokojni rodzice czę często są  są  zazdroś zazdrośni o jakiegokolwiek lubianego przez dziecko nauczyciela. To naturalne. Dzieci są  są , mimo wszystko, mają  mają tkiem tkiem osobistym; są  są własno własnośścią  cią ; są  są cz częś cią  rodzicielskiego ego. ęści ą rodzicielskiego Nauczyciel jest tak samo jedynie człowiekiem. Wielu nauczycieli nie ma własnych dzieci; tak wię więc podś podświadomie adoptują  adoptują swoich swoich uczniów. Starają  Starają si sięę, nie zdają  zdają c sobie sprawy z tego, co robią  robią , ukraść ukraść dzieci rodzicom. Naprawdę Naprawdę konieczne jest, żeby nauczyciel poddał się się psychoanalizie. Nie  jest ona on a bynajmniej panaceum na wszystko; wsz ystko; ma ograniczony ograniczon y zakres, ale oczyszcza ocz yszcza teren. Myślę, że główną  główną warto wartośścią  cią psychoanalizy psychoanalizy jest to, że pozwala ona łatwiej zrozumieć zrozumieć innych, czyni człowieka Już z tego tylko powodu mocno polecam ją  ją nauczycielom; nauczycielom; bowiem mimo wszystko życzliwszym. Już ich praca polega na rozumieniu innych. Nauczyciel, który poddał się się psychoanalizie, pogodnie stwierdzi, jakie jest jego podejś podejście do dzieci, a konstatują  konstatują c fakty, bę będzie w stanie je poprawić poprawić. Jeż Jeżeli dom rodzi lę lęki i konflikty, jest złym domem. Bardzo moż możliwe, że dziecko, które było zbyt dopingowane przez rodziców, stanie się się zawzię zawzięte. Podś Podświadomie jest ono zdecydowane, mogą  wygrać wygrać. Dziecko, które nie było wychowywane w atmosferze niepokoju że rodzice nie mogą  i konfliktów, wkroczy w życie jak w przygodę przygodę.

RODZICIELSKA ŚWIADOMOŚĆ I ZROZUMIENIE Być Być świadomym czegoś czegoś znaczy być być wolnym od uprzedzeń uprzedzeń, od dziecinnych postaw – a raczej  jak najbardziej wolnym, któ któżż bowiem moż może się się całkowicie oswobodzić oswobodzić z wczesnych uwarunkowań uwarunkowań? Zrozumienie zakłada dotarcie pod powierzchnię powierzchnię zjawisk, niezwracanie uwagi na rzeczy nieistotne. Nie jest to łatwe dla rodziców ze wzglę względu na ich zaangaż zaangażowanie emocjonalne.  Ale ż pogmatwałem  ż ycie moich dzieci! – wołają  wołają rodzice rodzice w dziesią  dziesią tkach tkach napisanych do mnie listów. Nauczyciel, nie obciąż obciążony ony silnym emocjonalnym przywią  przywią zaniem zaniem do swoich uczniów, ma duż dużo wię większe niż niż rodzic szanse na to, by zachować zachować nieustanną  nieustanną  świadomość wiadomość w prowadzeniu dziecka ku wolnoś wolności. Wielokrotnie musiałem pisać pisać do jakiegoś jakiegoś ojca, że jego trudny syn nie ma żadnych szans, o ile pan, jego ojciec, nie zmieni niektórych swoich metod. Musiałem, na przykład, wskazywać wskazywać na niedopuszczalność niedopuszczalność takiej sytuacji, gdy Tom moż może palić palić w Summerhill, podczas gdy w domu dostaje niechodzenie na lekcje, przeklinanie, za to samo lanie. Za palenie podstaw sobie k ą piel, mycie się , niechodzenie i tak dalej. 150

Nigdy nie nastawiałem dziecka wrogo wobec domu. Robiła to swoboda, a nierozumieją  nierozumieją cy cy dom, rzecz jasna, nie był w stanie podjąć podjąć wyzwania, nie potrafił zrozumieć zrozumieć działania wolnoś wolności. Chciałbym kilkoma przykładami zilustrować zilustrować zły rodzaj stosunku rodzic-dziecko. Dzieci, o których napiszę napiszę, nie są  są  pod żadnym wzglę względem nienormalne. Są  Są  jedynie ofiarami środowiska, w którym brakuje zrozumienia dla rzeczywistych potrzeb dziecka. A wię więc Mildred. Gdy wraca po wakacjach do szkoły, jest złoś złośliwa, kłótliwa, nieuczciwa; trzaska drzwiami, narzeka na swój pokój, narzeka na łóż łóżko, i tak dalej. Potrzeba wię więcej niż niż połowy semestru, zanim znowu stanie się się łatwa we współż współżyciu. Spę Spędziła całe wakacje na zrzę zrzędzeniu i wysłuchiwaniu zrzę zrzędzenia swojej matki – kobiety, która poś poślubiła niewłaś niewłaściwego męż mężczyzn czyznęę. Cała swoboda na świecie nie jest w stanie dostarczyć dostarczyć temu dziecku trwałego zadowolenia. Prawdę Prawdę powiedziawszy wyją  wyją tkowo tkowo złe wakacje w domu pocią  pocią gają  gają  za sobą  sobą  drobne kradzież kradzieże w szkole. Uświadomienie jej tej sytuacji nie zmienia pełnego nienawiś nienawiści, nierozumieją  nierozumieją cego cego środowiska, które stale ingeruje w jej życie. Nawet w Summerhill dziecko czasami nie moż może uwolnić uwolnić się się od wpływu bezwartościowy, bo nie wie, co dziecko myś myśli i czuje. środowiska – złego wpływu domu, który jest bezwartoś Niestety! Nie da się się łatwo nauczyć nauczyć ludzi wartoś wartości. Ośmioletni Johnny wraca do szkoły ze złym spojrzeniem. Draż Drażni młodsze dzieci i znę znęca się się nad nimi. Jego matka wierzy w Summerhill, lecz ojciec jest zwolennikiem dyscypliny. Chłopiec musi wykonywać wykonywać polecenia ojca i mówił mi, że czasami dostaje klapsa. Co moż można z nim zrobić zrobić? Nie wiem. Piszę Piszę do ojca: „Absolutnie nie powinieneś powinieneś krytykować krytykować syna w żaden sposób. Nie wś wściekaj się się na niego. A przede wszystkim, nigdy go nie karz”. Gdy chłopiec jedzie do domu na wakacje, ojciec wychodzi po niego na stację stację. I pierwsze, co mówi do chłopca to: „Głowa do góry, człowieku. Nie garb się się”. Matka Petera obiecała mu, że dostanie pensa za każ każdym razem, gdy jego łóż łóżko będzie rano suche. Ja zareagowałem tak, że obiecałem mu trzy pensy za każ każde zmoczenie łóż łóżka. Ale żeby uniknąć uniknąć w umyś umyśle dziecka konfliktu mię między mną  mną aa matką  matką , namówiłem ją  ją do do wycofania jej nagrody, zanim ja zacznę zacznę dawać dawać moj moją  częściej ciej moczy łóż łóżko w domu niż niż w szkole. Jednym ą . Teraz Peter częś z elementów jego nerwicy jest to, że chce on pozostać pozostać małym dzieckiem; jest zazdrosny o swojego małego brata. Wyczuwa niejasno, że matka próbuje go wyleczyć wyleczyć. Natomiast ja staram się się pokazać pokazać mu, że moczenie łóż łóżka nie ma w ogóle znaczenia. Krótko mówią  mówią c, c, moja trzypensowa nagroda jest dla niego zachę zachętą , żeby zostać zostać malutkim dzieckiem, dopóki tego nie odreaguje i nie bę będzie gotowy coś nie zostało w pełni wyjść z tego okresu w naturalny sposób . Nawyk komunikuje, że coś zaspokojone. Starania, by się się go pozbyć pozbyć przy pomocy dyscypliny czy przekupstwa powodują  powodują , się u dziecka poczucie winy oraz wygłasza się się pełne nienawiś nienawiści kazania. Lepiej że wywołuje się doprawdy sikać sikać do łóż łóżka niż niż stać stać się się moralnym kołtunem. Mały Jimmy wraca z wakacji i oznajmia: „Nie opuszczę opuszczę ani jednej lekcji w tym semestrze”. Rodzice nalegali, żeby zdał odpowiednie egzaminy. Mały chodzi na lekcje przez tydzień tydzień, po czym nie pokazuje się się na nich przez miesią  miesią c. c. Jeszcze jeden dowód na to, że samo mówienie jest zawsze bezuż bezużyteczne. A nawet gorzej, mówienie moż może przeszkadzać przeszkadzać. Jak powiedziałem, te dzieci wcale nie są  są  trudne. W racjonalnym środowisku i przy zrozumieniu ze strony rodziców byłyby normalnymi dzieć dziećmi. Miałem kiedyś kiedyś w szkole trudnego chłopca, który cierpiał z powodu złych metod wychowawczych i powiedziałem jego matce, że musi naprawić naprawić wyrzą  wyrzą dzoną  dzoną  szkodę szkodę. Przyrzekła, że to zrobi. Gdy przywiozła syna do szkoły po wakacjach spytałem: – Wię Więc jak, czy odwołałaś odwołałaś zakaz? – Tak – odpowiedziała – zrobiłam to. – Świetnie! Co mu powiedziałaś powiedziałaś? – Powiedziałam: Bawienie się się penisem nie jest złe, ale jest głupie. Cofnę Cofnęła wię więc jeden zakaz, i zamieniła go na drugi. No i oczywiś oczywiście, biedak był dalej aspołeczny, nieuczciwy, pełen nienawiś nienawiści i pełen niepokoju. Mam rodzicom do zarzucenia to, że się się nie uczą  uczą . Moja praca polega w wię większoś kszości na naprawianiu błę błędów popełnionych przez rodziców. Odczuwam zarówno sympatię sympatię jak i podziw dla 151

tych, którzy rzeczywiś rzeczywiście dostrzegają  dostrzegają  błę błędy, jakie popełnili w przeszłoś przeszłości i próbują  próbują  się się nauczyć nauczyć  jak najlepiej traktować traktować swoje dziecko. Lecz inni rodzice, co dziwne, bę będą  raczej trzymać trzymać się się bezuż bezużytecznego i niebezpiecznego kodeksu, ale nie spróbują  spróbują  przystosować przystosować się się do dziecka. Co  jeszcze dziwniejsze, dziwniejsz e, wydają  wydają si sięę być być zazdroś zazdrośni o miłość miłość dziecka do mnie. Dzieci kochają  kochają nie nie tyle mnie, ile to, że nie wtrą  wtrą cam cam się się w ich sprawy. Jestem ojcem, o jakim marzyli, gdy ich prawdziwy ojciec krzyczał: „Przestań „Przestańcie hałasować hałasować!” Ja nigdy nie wymagam dobrych manier ani uprzejmych słów. Nigdy nie pytam, czy umyli buzie. Nie domagam się się posłuszeń posłuszeństwa, ani szacunku, ani poważ poważania. Krótko mówią  mówią c, c, traktuję traktuję dzieci z godnoś godnością  cią , z jaką  jaką  doroś dorośli chcą  chcą  być być traktowani. Zdaję Zdaję sobie sprawę sprawę z tego, że mię między prawdziwym ojcem a mną  mną  nie możże by mo b yć prawdziwego współzawodnictwa. Jego praca polega na zarobieniu pienię pieniędzy na rodzinę rodzinę. Moja praca to studiowanie dzieci i poś poświę więcanie im całego mojego czasu i zainteresowania. Jeż Jeżeli rodzice nie chcą  chcą  dowiedzieć dowiedzieć się się czegoś czegoś o psychologii dziecka po to, żeby stać stać się się bardziej muszą liczy liczyćć się się z tym, że pozostaną  pozostaną w w tyle. świadomymi tego, na czym polega rozwój ich dzieci, muszą  I rodzice pozostają w tyle. Zdarzyło się się kiedyś kiedyś, że rodzic napisał: „Jeż „Jeżeli nie umiesz uniknąć uniknąć błę błędów, to wolę wolę, żebyś ebyś raczej do mnie nie pisała”. Zostało to skierowane do dziewczynki, co do której nie byliś byliśmy zupełnie pewni, czy nie jest umysłowo upoś upośledzona. Nieraz musiałem wrzeszczeć wrzeszczeć na narzekają  narzekają cego cego rodzica: „Twój syn jest złodziejem, moczy łóż łóżko. Jest aspołeczny, nieszczęś nieszczęśliwy, liwy, czuje się się gorszy. A ty przychodzisz do mnie i zrzę zrzędzisz, bo wyszedł po ciebie na stację stację z brudną  brudną twarz twarzą  rękami!” Nie jestem człowiekiem skorym ą ii brudnymi rę do gniewu, ale gdy spotykam ojca czy matkę matkę, którzy nie chcą  chcą  czy nie potrafią  potrafią  przyswoić przyswoić sobie poczucia wartoś wartości w kwestii tego, co jest waż ważne, a co nieistotne w zachowaniu dziecka, wtedy się się złoszczę złoszczę. Być Być mo możże dlatego uważ uważany jestem za osobę osobę wrogo nastawioną  nastawioną  do rodziców. Z drugiej  jednak strony, jakaż jakaż to radość radość,, gdy przyjeż przyjeżdża z wizytą  wizytą  matka, spotyka swoje ubłocone, obdarte dziecko w ogrodzie, rozpromienia się się i mówi do mnie: „Czyż „Czyż on nie wyglą  wyglą da da dobrze i radoś radośnie?” Pomimo to wiem, jakie to trudne. Wszyscy mamy swoje własne systemy wartoś wartości i mierzymy innych własną  własną  miarą  miarą . Być Być mo możże powinienem przeprosić przeprosić za to, że jestem fanatykiem na punkcie dzieci, niecierpliwym w stosunku do rodziców, którzy nie patrzą  patrzą na na nie moimi oczami. Ale gdybym przepraszał, byłbym hipokrytą  hipokrytą . Prawda bowiem jest taka, że wiem, iż iż mam rację rację w kwestii wartoś wartości – o ile chodzi o dzieci. Rodzic, który autentycznie chce zmienić zmienić swoje złe stosunki z dzieckiem, moż może zacząć zacząć od zadania sobie kilku praktycznych a stosownych pytań pytań, jak na przykład: Czy jestem zła (zły) na moje dziecko dlatego,  że pokłóciłam si ę rano z mężem ( żoną)? Czy mo że dlatego,  że stosunek seksualny ostatniej nocy nie dostarczył mi do ść przyjemnoś ci? ci? Czy te ż dlatego,  że sąsiadka z przeciwka mówi,  że rozpieszczam małego? Czy mo że dlatego,  że moje mał  żeństwo jest nieudane? Albo dlatego,  że szef nagadał mi w biurze? Udzielenie sobie samemu odpowiedzi na takie pytania moż może bardzo pomóc. Rzeczywiś Rzeczywiście głę głębokie pytania, te zależ zależne od całego życia pozostają  pozostają , niestety, poza wiadomością  cią . Bardzo to nieprawdopodobne, że rozgniewany ojciec zatrzyma się się i zada sobie takie świadomoś oto skomplikowane pytanie: Czy wś ciekam ciekam si ę na syna za to,  że klnie, poniewa ż ja sam zostałem wychowany surowo, za pomoc ą chłosty i poucze ń moralnych, w l ęku przed Bogiem, w szacunku dla Odpowiedź na nie wymagałaby nic nie znacz ących form towarzyskich, w silnej represji seksualnej? Odpowiedź takiego stopnia autoanalizy, który przekracza moż możliwoś liwości wię większoś kszości z nas. Wielka to szkoda, bowiem odpowiedź odpowiedź uchroniłaby niejedno dziecko od nerwicy i nieszczęś nieszczęścia. cia. Biblijny zwrot o karaniu dzieci za grzechy ojców w swym fizycznym kontekś kontekście rozumiany  jest od pokoleń pokoleń. I nawet niewykształceni pojąć pojąć mogą  mogą  morał Ibsenowskich  Duchów, gdzie syfilis ojca niszczy syna. To, czego się się nie rozumie, to fakt, że jeszcze częś częściej ciej dzieci niszczone są  są przez przez psychologiczne grzechy ojców. Dla dziecka jest tylko jedno wyjś wyjście z tego destrukcyjnego cyklu wypaczania charakteru – wczesne prowadzenie w kierunku samoregulacji ze strony świadomego sytuacji rodzica. Trzeba mocno podkreś podkreślilićć to, że samoregulacja wymaga od rodziców wię większej gotowoś gotowości do dawania niż niż ma to miejsce w przypadku ustalonego systemu zasad. Rodzice bę będą musieli poświę więcić cić ą  musieli poś 152

wię więcej czasu i własnej korzyś korzyści przez przynajmniej dwa lata. Nie wolno im uprawiać uprawiać gry po to, zdobyć miło miłość wdzięczność czność dziecka. Nie wolno im traktować traktować dziecka jak czegoś czegoś, czym żeby zdobyć ść czy wdzię możżna się mo się popisać popisać, co się się obcałowuje i bawi, gdy krewni przychodzą  przychodzą  z wizytą  wizytą . Samoregulacja wymaga od rodziców ogromnej bezinteresownoś bezinteresowności. Kładę Kładę nacisk na tę tę sprawę sprawę, ponieważ ponieważ widywałem młode małż małżeństwa, które są  są dziły, dziły, że stosują  stosują  samoregulację samoregulację, gdy nakłaniały swoje dziecko do przystosowania się się do nich i próbowały zmusić zmusić je do przyję przyjęcia takiej pory chodzenia do łóż łóżka, która nie przeszkadzałaby im w wieczornym chodzeniu do kina. Czy też też póź później, starszemu  już  już dziecku, dawali mię miękkie, nie powodują  powodują ce ce hałasu zabawki, żeby nie przeszkadzało tatusiowi, gdy ten utnie sobie drzemkę drzemkę. „Ależ „Ależ przestań przestań – wołają  wołają  rodzice – nie moż możesz nam tego zrobić zrobić! My też też mamy jakieś jakieś prawa w życiu!” Nie, nie macie; nie w czasie pierwszych dwóch – czy moż może nawet czterech lat życia dziecka. Pierwsze lata muszą  muszą by byćć okresem jak najwię największej czujnoś czujności, ponieważ ponieważ całe otoczenie jest przeciwko samoregulacji, i jest się się zmuszonym do świadomej i intensywnej walki w zastę zastępstwie dziecka. Mam jeszcze kilka rad dla rodziców, którzy na serio chcą  chcą  zapewnić zapewnić swoim dzieciom start w kierunku samoregulacji i wolnoś wolności. Stawianie wózka z dzieckiem w ogrodzie, nieraz na całe godziny, jest niebezpieczne. Nikt nie wie, jakich rozdzierają  rozdzierają cych cych uczuć uczuć strachu i osamotnienia moż może ono doś doświadczać wiadczać, gdy obudzi się się nagle i stwierdzi, że jest samo w obcym miejscu. Ci, którzy słyszeli płacz dziecka w takiej sytuacji, mają  mają jakie jakieśś poj pojęęcie o tym, jak okrutny jest ten głupi zwyczaj.  –  nie wa ż się – Jeż Jeżeli chcesz, żeby twoje dziecko rosło bez popadania w nerwicę nerwicę, nie wolno ci – nie trzymać trzymać się się od niego z daleka. Musisz bawić bawić się się z nim, nie tylko w jego zabawy, ale bawić bawić się się z nim w tym znaczeniu, że potrafisz takż także być być dzieckiem, zdolnym do wejś wejścia w jego życie i przyję przyjęcia  jego zainteresowań zainteresowań. Jeż Jeżeli jesteś jesteś jedynie głupio poważ poważny, nie bę będziesz w stanie tego zrobić zrobić. Zawsze lepiej, jeż jeżeli to tylko moż możliwe, żeby dziadkowie mieszkali osobno. Bowiem zwykle dzieje się się tak, że usiłują  usiłują oni oni narzucić narzucić zasady wychowywania dzieci albo też też psują  psują je, je, widzą  widzą c tylko ich wady czy zalety. W złych domach dzieci mają  mają  czterech szefów zamiast dwóch. Nawet w dobrych domach wystę występuje napię napięcie, ponieważ ponieważ dziadkowie przeważ przeważnie stale próbują  próbują  wprowadzić wprowadzić w życie swoje przestarzałe poglą  poglą dy dy na wychowanie. Dziadkowie mają  mają  czę często tendencję tendencję do psucia dzieci przez swoją  swoją  zbyt zaborczą  zaborczą  miło miłość się tak zazwyczaj wtedy, gdy babcia nie ma ść.. Dzieje się zainteresowań w życiu po tym, jak jej rodzina dorosła. Trzecie pokolenie żadnych prawdziwych zainteresowań daje jej szansę szansę zaczę zaczęcia swojej pracy od począ  począ tku. tku. Tak wię więc utrzymują  utrzymują c, c, że jej córka czy synowa  jest niekompetentna niekompet entna jako matka, babcia przejmuje jej zaję zajęcia, a dziecko jest cią  cią gnię gnięte w obie strony – i ma skłonnoś skłonności do odwrócenia się się od obydwu. Sprzeczki oznaczają  oznaczają  dom pozbawiony miłoś miłości, niezależ niezależnie od tego, czy mają  mają one one miejsce mię między matką  matką aa babką  babką , czy mię między męż mężem em i żoną  oną . Nawet wtedy, gdy ukrywa się się je przed dzieckiem, nigdy się się go nie oszuka. Ono czuje, chociaż chociaż nie uświadamia sobie tego, że w domu nie ma miłoś miłości. Sprawa szkoły takż także mo możże być być trudna. Twoja żona moż może chcieć chcieć posłać posłać dziecko do szkoły koedukacyjnej, podczas gdy ty być być mo możże chcesz posłać posłać je do szkoły prywatnej. Moż Może powstać powstać konflikt. Chyba najgorszy efekt wystą  wystą pić pić mo możże wtedy, gdy ty albo twoja żona jesteś jesteście wyznania rzymskokatolickiego. W tym wypadku nie potrafię potrafię nic doradzić doradzić. Przepaść Przepaść ideologiczna czy religijna nazbyt czę często jest nie do przekroczenia. Mogę Mogę jedynie powiedzieć powiedzieć, że niektórzy z moich najbardziej trudnych uczniów byli dzieć dziećmi rodziców mają  mają cych cych róż różne zdania na temat szkoły. Chłopiec, którego ojciec był przeciwnikiem Summerhill, ale zgodził się się nań nań dla świę więtego spokoju, nigdy nie zrobił tutaj znaczą  znaczą cych cych postę postępów, ponieważ ponieważ wiedział, że jego ojciec w gruncie rzeczy nie akceptował tej szkoły. Taka sytuacja jest tragiczna dla każ każdego dziecka, które się się w niej znajduje. Jego poczucie bezpieczeń bezpieczeństwa jest stale zagroż zagrożone, ponieważ ponieważ boi się się ono, że ojciec któregoś któregoś dnia zdecyduje, by przenieść przenieść je do szkoły stosują  stosują cej cej dyscyplinę dyscyplinę. Niemniej jednak należ należy się się spodziewać spodziewać pewnego antagonizmu mię między rodzicem a nauczycielem. Nauczyciele mają  mają  tego świadomość wiadomość,, a niektórzy z nich bardzo się się starają  starają  doprowadzić doprowadzić do bliż bliższych kontaktów z rodzicami przez spotkania w szkole. Nauczyciele powinni uświadomić wiadomić sobie to, że ich wpływ na dzieci nigdy nie bę będzie tak waż ważny jak wpływ rodziców. 153

Z tego też też powodu beznadziejne są  są  usiłowania wyleczenia trudnego dziecka, jeż jeżeli w domu nadal panuje atmosfera, która spowodowała, że to dziecko zaczę zaczęło przysparzać przysparzać problemów. Rodzice muszą  muszą liczy liczyćć się się z faktem że, prę prędzej czy póź później, dzieci muszą  muszą wyzwoli wyzwolićć się się od nich. Oczywiś Oczywiście, nie mam na myś myśli tego, że dzieci powinny opuś opuścić cić swoich rodziców i nigdy wię więcej ich nie widywać widywać. Chodzi mi o wyzwolenie  psychiczne; pozbycie się się dziecinnej zależ zależnoś ności od domu. Naturalne są  są  starania ze strony matki zmierzają  zmierzają ce ce do utrzymania dzieci w zależ zależnoś ności od siebie. Znam wiele takich domów, gdzie córka nie wyszła za mąż mąż,, by opiekować opiekować się się rodzicami na starość starość.. Uprzytamniam sobie, że w wię większoś kszości przypadków były to nieszczęś nieszczęśliwe liwe domy. Jedna część część psychiki córki pcha ją  ją  do pójś pójścia w świat i rozpoczę rozpoczęcia własnego życia. Druga część część,, ta obowią  obowią zkowa, zkowa, zmusza ją  ją  do pozostania z rodzicami. Przeż Przeżywa ona stały wewnę wewnętrzny cie, kocham matk ę , ale ona jest  konflikt, który przejawia się się zwykle w formie irytacji: Oczywi ś cie, czasami tak m ęcząca! Obecnie tysią  tysią ce ce kobiet na świecie ma najnudniejszą  najnudniejszą  pracę pracę pod słoń słońcem – przygotowywanie posiłków, zmywanie naczyń naczyń, pranie, prasowanie, sprzą  sprzą tanie. tanie. Są  Są  one nie opłacanymi gosposiami, a ich życie jest monotonne. Gdy rodzina opuszcza gniazdo, praca matki jest skoń skończona. Gniazdo, z którego odleciały śwież wieżo opierzone pisklę pisklęta, jest opustoszałe, a matce należ należy raczej współczuć współczuć niż niż  ją   ją  pot potęępiać piać. Macierzyń Macierzyńskie skłonnoś skłonności powodują  powodują , że chce ona utrzymać utrzymać swoje zaję zajęcie przez jak najdłuż najdłuższy czas – nawet jeś jeśli niechcą  niechcą cy cy powoduje w ten sposób cierpienie własnego dziecka. Wszystko to wskazuje na fakt oczywisty, a mianowicie, że każ każda zamęż zamężna na kobieta powinna mieć mieć  jakiś  jakiś zawód, do którego mogłaby wrócić wrócić, gdy wypełni już już swoje macierzyń macierzyńskie obowią  obowią zki. zki. Rodzic jest bogiem, do tego zazdrosnym. Rodzic moż może, zgodnie z prawem, powiedzieć powiedzieć: mogą bi bićć swoje dziecko, terroryzować terroryzować je, czynić czynić jego Ukształtuję moje dziecko tak! Matka i ojciec mogą  nieszczęśliwym. liwym. Prawo moż może się się wtrą  wtrą cić cić tylko wtedy, gdy wyrzą  wyrzą dzona dzona zostaje zbyt duż duża życie nieszczęś krzywda fizyczna. Jednakż Jednakże nie moż może ono w ogóle ingerować ingerować, choć choćby nie wiadomo jaką  jaką  wyrzą  wyrzą dzano dzano dziecku krzywdę krzywdę psychiczną  psychiczną . Tragedia polega na tym, iż iż rodzic wierzy, że zawsze robi to, co najsłuszniejsze. Wielka nadzieja ludzkoś ludzkości leż leży w tym, że rodzice bę będą  działać działać w najsłuszniejszy sposób,  jeż  jeżeli świadomie są  są  po stronie dziecka w jego rozwoju do wolnoś wolności w pracy, wiedzy i miłoś miłości. Jeż Jeżeli ta książ książka ka pomogła chociaż chociaż jednemu rodzicowi w uś uświadomieniu sobie olbrzymiego, dobrego albo złego wpływu, jaki wywiera on na dziecko, to nie została napisana na próż próżno.

154

CZĘŚĆ VII PYTANIA I ODPOWIEDZI

NA TEMATY OGÓLNE  Mówisz o całej ludzko l udzkoś ci, ci,  że jest wrogo nastawiona do  ż ycia. Co przez to rozumiesz? Ani ja, ani moi przyjaciele, nie jeste ś my my wrogo nastawieni do  ż ycia.

W cią  cią gu gu mojego życia przeż przeżyłem już już dwie straszne wojny, a być być mo możże doż dożyję yję trzeciej, duż dużo straszniejszej. Miliony młodych ludzi w nich poległy. Gdy byłem chłopcem, męż mężczy czyźźni ginę ginęli za interesy Imperium w południowej Afryce. Od 1914 do 1918 tracili życie w „wojnie o zakoń zakończenie wszystkich wojen”. Od 1939 do 1945 umierali, żeby pokonać pokonać faszyzm. Jutro wielu moż może zginąć zginąć,, pokonać czy popierać popierać komunizm. Znaczy to, że ogromne masy ludzi są  są  gotowe, na rozkaz żeby pokonać władz centralnych, poś poświę więcić cić życie swoje i swoich dzieci dla spraw, które nie dotyczą  dotyczą  ich  jednostkowego życia. Jesteś Jesteśmy przeciwko życiu i za śmiercią  miercią , jeż jeżeli jesteś jesteśmy pionkami w rę rękach polityków, kupców czy wyzyskiwaczy. Jesteś Jesteśmy pionkami, ponieważ ponieważ uczy się się nas postrzegać postrzegać życie negatywnie, pokornie dostosowywać dostosowywać się się do apodyktycznego społeczeń społeczeństwa i być być gotowym na mierć za ideały naszych panów. Tylko w romantycznych powieś powieściach ludzie umierają  umierają  za miłość miłość;; śmierć w rzeczywistoś rzeczywistości umierają  umierają przez przez nienawiść nienawiść.. To aspekt tłumu. Natomiast jednostka jest na co dzień dzień wrogo nastawiona do życia. Jej życie uczuciowe jest w wię większoś kszości niezadowalają  niezadowalają ce; ce; jej przyjemnoś przyjemności są  s ą przewa przeważżnie tandetne, byle jakie, eskapistyczne. Człowiek jest moralizatorem, to znaczy kimś kimś, kto uważ uważa naturalne życie za złe, czy w najlepszym wypadku nieodpowiednie i zgodnie z tym przekonaniem kształci swoje dzieci. W żadnym przyjaź przyjaźnie do życia nastawionym dziecku nie wywoływano by poczucia winy w zwią  zwią zku zku z seksem, nauką  nauką  szkolną  szkolną , Bogiem, manierami, czy dobrym zachowaniem. Żaden przychylny życiu rodzic czy nauczyciel nigdy nie uderzyłby dziecka. Żaden tak nastawiony obywatel nie tolerowałby naszego kodeksu karnego, wieszania, karania homoseksualistów, naszego stosunku do nieś nieślubnych dzieci. Żaden sprzyjają  sprzyjają cy cy życiu człowiek nie siedziałby w koś kościele i nie twierdził, że jest nę nędznym grzesznikiem. Chciałbym, żeby było jasne: że nie jestem zwolennikiem libertynizmu. Test zawsze wyglą  wyglą da da nastę następuj pują  co: Czy to, co robi pan X, jest naprawd ę krzywdzące dla kogokolwiek innego? Jeż Jeżeli ą co: odpowiedź odpowiedź jest negatywna, wtedy przeciwnicy pana X postę postępuj pują  w sposób wrogi wobec życia. ą w Moż Można argumentować argumentować w inny sposób wskazują  wskazują c na przyjazne nastawienie do życia młodych ludzi, którzy tań tańczą  czą , chodzą  chodzą  na wędrówki, grają  grają , ganiają  ganiają  do kina, na koncerty, do teatru. Niewą  Niewą tpliwie tpliwie jest w tym coś coś, ponieważ ponieważ młodzież młodzież jest tak niesamowicie żywa i optymistyczna, przyjemności nawet wtedy, gdy są  są  one zakazywane przez autorytet. Pragnienie że znajduje sobie przyjemnoś to utrzymuje się się w póź późniejszym życiu, tak wię więc człowiek jest ambiwalentny, szuka przyjemnoś przyjemności i jednocześ jednocześnie jej się się boi. mierci. Gdy uż używam okreś określenia wrogo nastawiony do  ż ycia, nie mam na myś myśli szukaj ącego ś mierci Ma to znaczyć znaczyć: taki, który lę lęka się się życia bardziej niż niż śmierci. To, że jest się się wrogo nastawionym do się śmierci. Być Być wrogo nastawionym do życia to być być zwolennikiem życia, nie oznacza, że sprzyja się autorytetu, zwolennikiem zinstytucjonalizowanej religii, zwolennikiem represji i ucisku albo przynajmniej niewolniczo ich przestrzegać przestrzegać. Spróbuję Spróbuję podsumować podsumować. Przyjazne nastawienie do życia to przyjemność przyjemność,, zabawa, miłość miłość,, interesują  interesują ca ca praca, hobby, śmiech, muzyka, taniec; to poszanowanie dla innych i wiara w ludzi. Wrogie nastawienie do życia to obowią  obowią zek, zek, posłuszeń posłuszeństwo, korzyść korzyść i władza. W historii jak dotą  dotą d

155

zwycięż zwyciężała ała wroga postawa wobec życia i to się się nie zmieni, dopóki młodzież młodzież będzie się się kształcić kształcić w taki sposób, żeby pasowała do dzisiejszych wyobraż wyobrażeń dorosłych. Czy nie s ądzisz,  że większość nieszczęść ludzkoś ci ci zniknęłaby, gdyby problemy ekonomiczne milionów ludzi na ś wiecie wiecie zostały rozwi ą zane?

Uświadomienie sobie tego, że nasz trening w domu i szkole prowadzi do szarego, monotonnego życia wię większoś kszości ludzi, nie przynosi satysfakcji. Och, tak, nudne zaję zajęcia w sklepach czy biurach są  są  konieczne; natomiast tym, co nie jest konieczne, jest martwota ludzi, którzy nienawidzą  nienawidzą  swoich biurek czy lad sklepowych, którzy muszą  muszą  szukać szukać ukojenia dla wygłodzonych uczuć uczuć w tandetnych filmach, na wyś wyścigach psów, w czasopismach i gazetowych opisach sensacji czy zbrodni. Milionerzy ze swoimi cadillacami nie są  są  wewnę wewnętrznie bardziej szczęś szczęśliwi liwi niż niż tragarze na kolei. Rzecz w tym, że żaden człowiek nie potrafi cieszyć cieszyć się się komfortem czy bezpieczeń bezpieczeństwem ekonomicznym, jeż jeżeli jego dusza jest wroga wobec życia i miłoś miłości. Biednych i bogatych łą  łą czy czy to, miłości, boi się się miło miłośści że jedni i drudzy zostali wychowani w świecie, który jest nieprzychylny miłoś i robi z niej nieprzyzwoity żart. Wielu z tych, którzy zgadzają  zgadzają  się się, że wię większość kszość ludzi jest nieszczęś nieszczęśliwa, liwa, powie, że rozwią  rozwią zanie zanie wszystkich problemów ekonomicznych zapewni życie pełne, zadowalają  zadowalają ce ce i wolne. Jeś Jeśli o mnie chodzi, nie potrafię potrafię w to uwierzyć uwierzyć. Ta odrobina wolnoś wolności ekonomicznej, którą  którą  widzieliś widzieliśmy, nie była nazbyt zachę zachęcają  cają ca. ca. To, że stać stać nas na elektryczne kuchnie, nie prowadzi bynajmniej do wię większego szczęś szczęścia cia czy mą  mą droś drości; pozwala jedynie na wię większą  kszą  wygodę wygodę, która szybko zostaje automatycznie akceptowana i traci wartość wartość emocjonalną  emocjonalną . Nasze metody kształtowania charakteru uczyniły z Anglii kraj, któremu się się powiodło, gdy chodzi o sferę sferę materialną  materialną ; zapewniły nam wysoki standard życia. I to wszystko, co moż można uznać uznać za sukces. Ludzie, ogólnie biorą  biorą c, c, są  nadal nieszczęś nieszczęśliwi. liwi. Nie, wyłą  wyłą cznie cznie ekonomiczne rozwią  rozwią zanie, zanie, samo w sobie, nigdy nie uwolni świata od nienawiś nienawiści i nieszczęść nieszczęść,, zbrodni i skandalu, nerwicy i chorób.  żeństwa? Co mo żna zrobić w przypadku nieszcz ęś liwego liwego mał  Niektórzy rodzice z klasy średniej szukają  szukają pomocy pomocy w psychoanalizie, co bardzo czę często koń kończy się się rozpadem małż małżeństwa. Lecz gdyby nawet była ona bardziej skuteczna, nie moż można przecież przecież poddać poddać świata psychoanalizie. Praca terapeutyczna z poszczególnymi ludź ludźmi jest sprawą  sprawą  błahą  błahą , która nie jest w stanie wystarczają  wystarczają co co wpłynąć wpłynąć na masy. Rozwią  Rozwią zanie zanie korzystne dla całej ludzkoś ludzkości leż leży we właś właściwym wychowywaniu młodych; nie w leczeniu neurotyków. Muszę Muszę wyznać wyznać, że nie mam nic do powiedzenia w sprawie rozwią  rozwią zania zania problemu dzisiejszego małż małżeństwa. To brutalne, ale jeż jeżeli pan i pani Brown są  są  ze sobą  sobą  nieszczęś nieszczęśliwi liwi dlatego, że zostali wychowani we wrogiej wobec życia atmosferze, to nic nie moż można na to poradzić poradzić. Brzmi to jak przesadny pesymizm. Moż Można być być optymistą  optymistą  tylko wtedy, gdy dokłada się się wszelkich starań starań, by traktować traktować dzieci w taki sposób, żeby nie nienawidziły one seksu i życia. Za każ każdym razem, gdy widzę widzę dziecko, które dostaje klapsa, dziecko, które jest okłamywane, dziecko zawstydzane z powodu jego nagoś nagości, dostrzegam z żalem i to, że wyroś wyrośnie ono na pełnego nienawiś nienawiści męż mężaa czy żonę onę.

156

Czy uwa żasz za wa żne to, by obydwie osoby w mał  żeństwie były na takim samym poziomie intelektualnym?

Intelektualna strona małż małżeństwa jest drugorzę drugorzędna. Małż Małżeństwo mózgów jest nudne i zimne; podczas gdy małż małżeństwo serc jest ciepłe i obdarzają  obdarzają ce. ce. Natura nie powoduje, że mężczyzna ężczyzna czy kobieta zakochuje się się z powodu intelektualnej sprawnoś sprawności partnera. Jednakż Jednakże póź później, gdy pocią  pocią g seksualny słabnie, wspólne zainteresowania intelektualne przyczyniają si szczęścia cia partnerów. ą  sięę do szczęś Takie samo poczucie humoru być być mo możże najlepiej rokuje, jeś jeśli chodzi o długie i szczęś szczęśliwe liwe małż małżeństwo. Co jest powodem nadmiernego martwienia si ę pracą oraz dlaczego tak wielu młodych ludzi  popełnia samobójstwo? samobójstwo?

Wą tpię tpię, czy jakiekolwiek dziecko kiedykolwiek martwiło się się pracą  pracą . To czę częste zmartwienie ma głę głębsze źródło; prawie za każ każdym razem wypływa ono z poczucia grzechu w zwią  zwią zku zku z masturbacją  masturbacją . Dzieci wolne od poczucia winy w zwią  zwią zku zku z masturbacją  masturbacją  są  zwykle bystre i pełne zapału w pracy. Stekel powiedział: „Samobójstwo jest ostatnim aktem seksualnym”. Zakaz masturbacji powoduje, że dziecko nienawidzi swojego ciała i duszy, a samobójstwo jest logiczną  logiczną  reakcją  reakcją . Jeż Jeżeli ciało jest tak nę nędzne, to im szybciej się się go pozbę pozbędzie, tym lepiej.  Jakie jest twoje zdanie zdanie na temat słu żb socjalnych?

Mam duż dużo szacunku dla pracowników socjalnych, którzy docierają  docierają do do domów trudnych dzieci w slumsach. Wykonują  Wykonują dobr dobrą  pracęę. Ale czy ich praca dociera dostatecznie głę głęboko? ą prac Nikt nie moż może oczekiwać oczekiwać od nich psychoanalizowania matek i ojców. Wszyscy wiedzą  wiedzą , że ich praca jest żmudna. Nie są  są jednak jednak w stanie zlikwidować zlikwidować slumsów, które powodują  powodują , że dzieci stają  stają si sięę aspołeczne. Ani też też nie mogą  mogą zlikwidowa zlikwidowaćć ignorancji rodziców, którzy upoś upośledzają  ledzają rozwój rozwój dziecka przez złe odż odżywianie czy traktowanie seksu jako plugawej przygody w ciemnym klozecie. Pracownicy socjalni są  są  bohaterami. Usiłują  Usiłują  pomóc młodzież młodzieży w pokonaniu zła biednego domu. Nawet gdyby pracownik socjalny całkowicie wierzył w swobodę swobodę dla dzieci, jak mógłby zastosować zastosować takie zasady w slumsach? Czy mógłby powiedzieć powiedzieć do jakiejś jakiejś matki: „Pani Green, pani syn kradnie dlatego, że jego pijany ojciec go bije; że gdy miał dwa lata, dała mu pani klapsa za to, się swoim penisem; dlatego że nigdy nie okazywaliś okazywaliście mu miłoś miłości”? Czy pani Green że bawił się zrozumiałaby? Nie twierdzę twierdzę, że tej kobiety nie moż można by reedukować reedukować. Natomiast twierdzę twierdzę, że nie moż można jej reedukować reedukować za pomocą  pomocą słów słów pracownika socjalnego, czy też też kogokolwiek innego. W tym wypadku problem jest częś częściowo ciowo ekonomiczny. Od zlikwidowania slumsów należ należałoby przynajmniej zacząć zacząć..

NA TEMAT SUMMERHILL  Jak rozwija się siła woli dziecka w systemie Summerhill? Je żeli dziecku wolno robi ć , co mu się podoba, jak mo że ono rozwin ąć samokontrolę?

W Summerhill dziecko nie mo możże robić robić wszystkiego, co mu się się podoba. Jego własne prawa otaczają  otaczają je je ze wszystkich stron. Wolno mu robić robić to, co chce, jedynie i wyłą  wyłą cznie cznie w sprawach, które  jego samego dotyczą  dotyczą . Moż Może bawić bawić się się przez cały dzień dzień, jeś jeśli chce, ponieważ ponieważ praca i nauka są  są  sprawami jedynie jego. Natomiast nie wolno mu grać grać na trą  trą bce bce w klasie, gdyż gdyż to przeszkadzałoby przeszkadzałoby innym. 157

Ostatecznie, co to jest siła woli? Mógłbym zmusić zmusić się się siłą  siłą woli woli do tego, żeby rzucić rzucić palenie, lecz nie mogę mogę siłą  siłą woli woli zmusić zmusić się się do miłoś miłości czy też też do tego, żebym polubił botanikę botanikę. Nikt nie jest w stanie zmusić zmusić siebie do tego, by być być dobrym czy też też, jeś jeśli już już o to chodzi, złym. Nie moż można nauczyć nauczyć kogoś kogoś, by miał silną  silną  wolę wolę. Jeż Jeżeli kształci się się dzieci w atmosferze wolnoś wolności, bę będą  one bardziej świadome samych siebie, ponieważ ponieważ wolność wolność pozwala na to, by coraz wię więcej podś podświadomego stało się się świadome. Dlatego też też wię większość kszość dzieci w Summerhill ma nieliczne wą  wą tpliwoś tpliwości na temat życia. One wiedzą  wiedzą , czego chcą  chcą . I przypuszczam takż także, że to zdobę zdobędą . Pamię Pamiętajmy, że to, co nazywane bywa słabą  słabą  wolą  wolą , jest zazwyczaj oznaką  oznaką  braku zainteresowania. Słaba osoba, którą  którą łatwo łatwo nakłonić nakłonić do gry w tenisa, gdy nie ma na to ochoty, jest kimśś, kto nie ma poję kim pojęcia o tym, co go naprawdę naprawdę interesuje. System niewolniczej dyscypliny sprzyja temu, że taki ktoś ktoś pozostaje człowiekiem płytkim, o słabej woli.  Je żeli jakieś  dziecko w Summerhill robi co ś niebezpiecznego, niebezpiecznego, czy pozwalacie mu na to?

Oczywiś Oczywiście, że nie. Ludzie tak czę często nie są  są  w stanie zrozumieć zrozumieć, że swoboda dla dzieci nie oznacza bycia idiotą  idiotą . Nie pozwalamy naszym maluchom decydować decydować, kiedy powinny iść iść spać spać. Strzeż Strzeżemy je przed niebezpieczeń niebezpieczeństwami ze strony urzą  urzą dzeń dzeń, samochodów, potłuczonego szkła czy głę głębokiej wody. Nigdy nie należ należy obarczać obarczać dziecka odpowiedzialnoś odpowiedzialnością  cią , do której nie jest jeszcze przygotowane. Lecz pamię pamiętajmy, że połowa grożą  grożą cych cych dzieciom niebezpieczeń niebezpieczeństw jest wynikiem złej edukacji. Dziecko, które niebezpiecznie bawi się się ogniem to dziecko, któremu nie pozwolono poznać poznać prawdy na temat ognia. Czy dzieci z Summerhill cierpi ą z powodu t ęsknoty za domem?

Zauważ Zauważyłem, że gdy nieszczęś nieszczęśliwa liwa matka przywozi nowe dziecko do szkoły, ono trzyma się się  jej kurczowo całe we łzach i krzyczy, żeby je zabrać zabrać do domu. Zauważ Zauważyłem takż także, że jeś jeśli takie dziecko nie wrzeszczy wystarczają  wystarczają co co głoś głośno, matka jest zirytowana. Ona chce, żeby jej dziecko tęskniło za domem; im bardziej dziecko tę tęskni, tym bardziej ją  ją  kocha. Nieraz takie „biedactwo” w pięć pięć minut po odjeź odjeździe matki bawi się się zadowolone. Trudno powiedzieć powiedzieć, dlaczego dziecko z nieszczęś nieszczęśliwego liwego domu tę tęskni za nim, gdy zaczyna szkołę szkołę. Moż Możliwe, że nieszczęś nieszczęśliwy liwy dom wywołuje w nim ostry niepokój. Dziecko zastanawia się się, co też też się się tam teraz dzieje. Najbardziej prawdopodobne wyjaś wyjaśnienie jest takie, że nieszczęś nieszczęśliwa liwa matka, której miłość miłość do małż małżonka doznaje niepowodzeń niepowodzeń, przenosi zbyt wiele swojej miłoś miłości i nienawiś nienawiści na dzieci. Tęsknota za domem jest zwykle oznaką  oznaką  złego domu; domu w którym jest zbyt duż dużo nienawiś nienawiści. Tę Tęsknią  sknią ce ce za domem dziecko tę tęskni nie za miłoś miłością  cią tego tego domu, lecz za jego konfliktami i ochroną  ochroną . Choć Choć brzmi to paradoksalnie, bynajmniej tak nie jest, gdy uzmysłowimy sobie fakt,ż fakt, że im bardziej nieszczęś nieszczęśliwy liwy dom, tym bardziej dziecko szuka ochrony. Nie ma ono życiowej kotwicy, wię więc wyolbrzymia to zakotwiczenie, które nazywa domem. Gdy jest z dala od niego, idealizuje go. Tęskni nie za domem, jaki zna, lecz za domem, jaki chciałoby mieć mieć. Czy przyjmujecie do Summerhill dzieci spó źnione w rozwoju?

Oczywiś Oczywiście. Wszystko zależ zależy od tego, co rozumiesz przez „spóź „spóźnione”. Nie przyjmujemy dzieci upoś upośledzonych umysłowo, ale dziecko, które jest spóź spóźnione w nauce, to zupełnie inna historia. W szkole wiele jest dzieci opóź opóźnionych, ponieważ ponieważ jest ona dla nich zbyt nudna. 158

W Summerhill kryterium opóź opóźnienia nie ma nic wspólnego z testami, sumami i stopniami. W wielu wypadkach opóź opóźnienie znaczy po prostu, że dziecko przeż przeżywa podś podświadomy konflikt i ma nieczyste sumienie. Jak wię więc mo możże się się interesować interesować arytmetyką  arytmetyką  czy historią  historią , jeż jeżeli jego nieś nieświadomy konflikt to: „Czy jestem zły, czy nie?” Mam do tej sprawy silny emocjonalny stosunek, ponieważ ponieważ jako dziecko po prostu nie byłem w stanie się się uczyć uczyć. Miałem kieszenie pełne rozmaitych kawałków żelaza i mosią  mosią dzu; dzu; gdy oczy patrzyły w książ książkkę, myś myśli wę wędrowały do moich skarbów. Rzadko trafiałem na spóź spóźnionego chłopca czy dziewczynę dziewczynę, którzy nie mieliby potencjalnych twórczych moż możliwoś liwości; a ocenianie jakiegokolwiek dziecka na podstawie jego postę postępów szkolnych  jest bezuż bezużyteczne i zgubne. Przypu śćmy, Spotkanie Szkoły?

 że jakieś  dziecko odmówi zapłacenia kary nało żonej na nie przez Ogólne

Dzieci nigdy tak nie robią  robią . Ale przypuszczam, że odmówiłyby w przypadku gdyby czuły się się niesprawiedliwie potraktowane. Jednak nasz system odwoławczy usuwa wszelkie poczucie niesprawiedliwoś niesprawiedliwości.  Mówisz, że dzieci w Summerhill maj ą czyste umysły. Co to znaczy?

Czysty umysł to taki, którego nie moż można zaszokować zaszokować. Fakt, że jest się się zaszokowanym pokazuje, że masz jakieś jakieś zahamowanie, które powoduje, że interesujesz się się tym, co cię cię szokuje. Wiktoriań Wiktoriańskie kobiety szokowało słowo noga, ponieważ ponieważ były one niemoralnie zainteresowane długimi rzeczami. Były to rzeczy seksualne, rzeczy represjonowane. W atmosferze takiej jak w Summerhill, gdzie nie ma tabu seksualnego i gdzie nie łą  łą czy czy się się seksu z grzechem, dzieci nie mają  mają  potrzeby robienia z płci, przez szepty i pożą  pożą dliwe dliwe spojrzenia, sprawy nieczystej. Są  Są  szczere w sprawach seksu, tak jak są  są szczere szczere we wszystkich innych sprawach. Gdy siedmioletni Willie wrócił do domu po pierwszym semestrze w Summerhill, u ż ywał tak  mocnych słów,  że sąsiedzi nie pozwalali mu bawi ć się z ich dziećmi. Co powinnam zrobi ć w tej sprawie?

Nieszczęś Nieszczęśliwe liwe to, smutne i bolesne dla Williego, ale jaka jest alternatywa? Jeż Jeżeli twoich są siadów siadów szokuje kilka choler , to są  są  oni zahamowanymi ludź ludźmi, którzy nie powinni stykać stykać się się z twoim synem. Co dzieci z Summerhill my ś lą na temat kina?

Oglą  Oglą dają  dają wszelkiego wszelkiego rodzaju filmy. Nie mamy cenzury. W efekcie do czasu zanim opuszczą  opuszczą  szkołę szkołę, mają  mają  dobrze wyrobiony osą  osą d w tej kwestii. Nierzadko jakieś jakieś starsze dziecko nie idzie do kina z racji tego, że film – jego zdaniem – nie zapowiada się się interesują  interesują co. co. Starsi uczniowie, którzy obejrzeli wielkie filmy francuskie, włoskie i niemieckie są  są  bardzo krytyczni, gdy chodzi o przecię przeciętną  tną hollywoodzk hollywoodzką  produkcjęę. Chłopców przed okresem dojrzewania nudzą  nudzą filmy filmy o miłoś miłości. ą produkcj

159

Co robisz z dzieckiem, które niegrzecznie odpowiada?

Żadne dziecko w Summerhill nigdy nie odpowiada niegrzecznie. Dziecko robi tak tylko wtedy, gdy traktowane jest jak ktoś ktoś gorszy przez kogoś kogoś, kto jest pełen godnoś godności. My w Summerhill mówimy ję językiem dzieci. Gdyby jakiś jakiś nauczyciel uskarż uskarżał się się na to, że dzieci niegrzecznie mu odpowiadają  odpowiadają , wiedziałbym, że z niego niewypał. Co robisz z dzieckiem, które nie chce wzi ąć lekarstwa?

Nie wiem. W Summerhill nigdy nie mieliś mieliśmy dziecka, które odmówiłoby przyję przyjęcia lekarstwa. Nasza dieta jest tak zrównoważ zrównoważona, że chorowanie nie jest szkolnym problemem. Czy starsze dzieci w Summerhill opiekuj ą się młodszymi?

Nie, młodszymi dzieć dziećmi nie trzeba się się opiekować opiekować. Są  S ą zbyt zbyt zaję zajęte swoimi własnymi, waż ważnymi sprawami. Czy miałeś kiedyś  w szkole kolorowych uczniów?

Tak, mieliś mieliśmy w Summerhill dwóch kolorowych uczniów; i o ile widziałem, inne dzieci nie były świadome koloru ich skóry. Jeden z tych kolorowych chłopców znę znęcał się się nad słabszymi i był nie lubiany; drugi był bardzo sympatyczny i niezwykle popularny. Czy macie w Summerhill jakich ś  skautów?

Nie, nie są  są dzę dzę, żeby nasi chłopcy strawili jeden dobry uczynek dziennie. Robienie jednego dobrego uczynku na dzień dzień pachnie kołtuń kołtuństwem. Jest wiele dobrych rzeczy w ruchu skautowskim, ale jak dla mnie jest on zepsuty przez próby podź podźwignię wignięcia poziomu moralnego oraz burż burżuazyjne pojmowanie dobra, zła i czystoś czystości. W mojej szkole nigdy nie wyraż wyrażałem żadnej opinii na temat skautów. Z drugiej strony, nigdy nie słyszałem, by jakikolwiek chłopiec z naszej szkoły wykazywał jakieś jakieś zainteresowanie tym ruchem.  Jak post ę pujesz z dzieckiem wychowanym w szczerze religijnym domu? Czy pozwalasz takiemu dziecku na praktyki religijne w Summerhill?

Tak, dziecko moż może praktykować praktykować religię religię bez strachu przed jakimiś jakimiś nieprzychylnymi komentarzami ze strony nauczycieli czy uczniów. Lecz stwierdzam, że żadne dziecko nie chce uprawiać uprawiać praktyk religijnych, gdy jest wolne. Niektórzy nowi uczniowie chodzą  chodzą  do koś kościoła przez kilka niedziel, po czym przestają  przestają . Koś Kościół jest nudny. Nie znajduję znajduję żadnej oznaki, która wskazywałaby na to, że praktyki religijne są  są  naturalne u dzieci. Gdy zmyje się się poczucie grzechu, modlitwa nie znajduje zastosowania. Ogólnie rzecz biorą  biorą c, c, dzieci z religijnych domów są  są  nieszczere i zahamowane. Jest to nieuniknione w systemie religijnym, który utracił swoje pierwotne umiłowanie życia i koncentruje się się na lęku przed śmiercią  miercią . Moż Można wpoić wpoić dziecku strach przed Bogiem, ale nie miłość miłość do Boga. Wolne dzieci nie potrzebują  potrzebują religii, religii, ponieważ ponieważ ich życie jest duchowo twórcze. 160

Czy dzieci w Summerhill interesuj i nteresują się polityk ą?

Nie. Być Być mo możże jest tak dlatego, że są  są to to dzieci z klasy średniej, które nigdy nie zaznały biedy. W szkole obowią  obowią zuje zuje zasada, że nauczycielom nie wolno podejmować podejmować prób wpływania na dzieci w sprawach polityki. Polityka, podobnie jak religia, jest sprawą  sprawą  osobistego wyboru, którego dziecko powinno dokonywać dokonywać w życiu póź później, gdy dorasta. Gdyby mój były uczeń uczeń został premierem, obawiałbym się się, że Summerhill nie spełniła swojego zadania. Czy jacyś  uczniowie Summerhill wst ę pują pó źniej do wojska?

Jak do tej pory tylko jeden uczeń uczeń wstą  wstą pił pił do wojska – do RAF-u. Moż Możliwe, że wojsko jest za mało twórcze na to, by przycią  przycią gać gać wolne dzieci. Walka, ostatecznie, jest destrukcją  destrukcją . Dzieci z Summerhill walczyłyby za swój kraj z równą  równą gotowo gotowośścią  cią jak jak inne, ale prawdopodobnie chciałyby dokładnie wiedzieć wiedzieć, o co walczą  walczą . Nasi starsi uczniowie walczyli w czasie drugiej wojny światowej i kilku z nich zginę zginęło.  Dlaczego twoi chłopcy chłopcy i dziewczyny dziewczyny ś   pią w osobnych pokojach?

Cóż Cóż, Summerhill jest szkołą  szkołą  w Anglii i musimy pamię pamiętać tać o obyczajach i prawach tutaj obowią  obowią zują  zują cych. cych.

NA TEMAT WYCHOWANIA Czy sądzisz,  że matka, która czyta twoje ksi ążki lub słucha twoich wykładów, b ędzie traktowa ć swoje dziecko inaczej i lepiej – gdy ju ż wie? Czy lekarstwo dla skrzywdzonych dzieci le ż y w dostarczeniu wiedzy rodzicom?

Zaborcza matka, czytają  czytają c tę książ książkkę, mo możże mieć mieć bardzo nieczyste sumienie i zawoła: „Nie potrafię potrafię się się powstrzymać powstrzymać od takiego postę postępowania. Nie chcę chcę zniszczyć zniszczyć mojego dziecka. Łatwo ci stawiać stawiać diagnozę diagnozę, ale co jest lekarstwem?” Ma rację rację. Co jest lekarstwem? Czy w ogóle jest lekarstwo? To pytanie jest zbyt szerokie. Jakie jest lekarstwo dla kobiety, której życie jest nudne i pełne lę lęków? Jakie jest lekarstwo dla mężczyzny, ężczyzny, który ma niezwykle wysokie mniemanie o swoim impertynenckim synu? I najgorsze ze wszystkiego, jakie jest lekarstwo, gdy rodzice są  są  ignorantami w tym, co robią  robią  i oburzają  oburzają  się się na najmniejszą  najmniejszą nawet nawet sugestię sugestię, że postę postępuj pują  niewłaśściwie? ą niewła Nie, wiedza jako taka nie pomoż pomoże, jeż jeżeli rodzic nie jest emocjonalnie gotowy do jej przyję przyjęcia i nie ma wewnę wewnętrznych imperatywów działania zgodnie z tą  tą now nową  wiedzą  ą wiedz ą , która do niego dociera.  Dlaczego tak wiele mówisz o tym,  że dziecko powinno by ć szcz ęś liwe? liwe? Czy ktokolwiek jest  szczęś liwy? liwy?

Niełatwo odpowiedzieć odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ ponieważ słowa wprowadzają  wprowadzają  zamę zamęt. Oczywiś Oczywiście, że nikt z nas nie jest szczęś szczęśliwy liwy przez cały czas; bolą  bolą nas nas zę zęby, mamy nieudane romanse, nudną  nudną prac pracęę. Jeż Jeżeli słowo „szczęś „szczęście” cie” w ogóle coś coś znaczy, to oznacza ono wewnę wewnętrzne dobre samopoczucie, poczucie równowagi, uczucie zadowolenia z życia. Moż Może istnieć istnieć tylko wtedy, gdy człowiek czuje się się wolny. 161

Wolne dzieci mają  mają  twarze otwarte, bez lę lęku; dzieci poddawane dyscyplinie wyglą  wyglą dają  dają  na zastraszone, przygnę przygnębione, pełne lę lęku. Szczęś Szczęście cie moż można by zdefiniować zdefiniować jako stan posiadania minimalnych zahamowań zahamowań. Szczęś Szczęśliwa liwa rodzina mieszka w domu pełnym miłoś miłości; nieszczęś nieszczęśliwa liwa – w domu pełnym napię napięcia. Stawiam szczęś szczęście cie na pierwszym miejscu, ponieważ ponieważ rozwój uważ uważam za najważ najważniejszy. Lepiej  jest być być wolnym i zadowolonym i nie wiedzieć wiedzieć, co to jest ułamek dziesię dziesiętny niż niż zdać zdać egzaminy szkolne i mieć mieć twarz pokrytą  pokrytą  trą  trą dzikiem. dzikiem. Nigdy nie widziałem trą  trą dziku dziku na twarzy szczęś szczęśliwego liwego i wolnego nastolatka.  Je żeli dziecku zostawia si ę całkowit ą swobod ę , to po jakim czasie u ś wiadamia wiadamia ono sobie,  że samodyscyplina samodyscyplina jest podstawow ą sprawą w ż yciu; czy ono ono w ogóle kiedykolwiek kiedykolwiek to zrozumie? zrozumie?

Nie istnieje nic takiego jak całkowita swoboda. Każ Każdy, kto na wszystko dziecku pozwala, kroczy po niebezpiecznej drodze. Nikt nie jest całkowicie wolny społecznie, ponieważ ponieważ prawa innych muszą  muszą by byćć szanowane. Ale każ każdy powinien mieć mieć wolność wolność osobistą  osobistą . Podam konkretny przykład: nikt nie ma prawa zmuszać zmuszać chłopca, by uczył się się łaciny, ponieważ ponieważ nauka jest sprawą  sprawą  osobistego wyboru; ale gdy na lekcji łaciny chłopiec przez cały czas wygłupia się się, klasa powinna go wyrzucić wyrzucić, ponieważ ponieważ narusza on wolność wolność innych. Natomiast jeś jeśli chodzi o samodyscyplinę samodyscyplinę, jest to rzecz nieokreś nieokreślona. Zbyt czę często chodzi o dyscyplinowanie własnego  ja narzuconego przez moralne poglą  poglą dy dy dorosłych. Prawdziwa samodyscyplina nie zawiera represji czy przyzwolenia. Bierze ona pod uwagę uwagę prawa i szczęś szczęście cie innych. Skłania jednostkę jednostkę do przemyś przemyślanego szukania sposobów pokojowego współż współżycia z innymi ludźźmi przez uznawanie elementów ich punktu widzenia. lud Czy ty rzeczywi ś cie cie uwa żasz za właś ciwe ciwe pozwalanie chłopcu, który jest z natury leniwy, na wybranie łatwej drogi robienia tego, co chce i marnowanie czasu? Jak nakłaniasz go do pracy,  je żeli on czuje do niej wstr ęt?

Lenistwo nie istnieje. Leniwy chłopiec jest albo fizycznie chory albo też też nie interesuje się się rzeczami, którymi zdaniem dorosłych powinien się się zajmować zajmować. Nigdy nie widziałem, żeby jakieś jakieś dziecko, które przyszło do Summerhill, zanim ukoń ukończyło dwanaś dwanaście lat, było leniwe. Niejeden „leniwy” chłopiec przyszedł do Summerhill z surowej szkoły. Taki chłopiec pozostaje „leniwy” jeszcze przez całkiem długi czas; do chwili, aż aż wyzdrowieje ze swojej edukacji. Nie nakłaniam go do wykonywania przykrej dla niego pracy, ponieważ ponieważ nie jest do tego gotowy. Tak jak ty czy ja, bę będzie musiał póź później w życiu wykonać wykonać niejedną  niejedną rzecz, rzecz, której nie znosi; ale jeż jeżeli pozwoli mu się się w pełni zaspokoić zaspokoić potrzebę potrzebę zabawy teraz, bę będzie potrafił póź później stawić stawić czoło wszelkim trudnoś trudnościom. O ile mi wiadomo, żaden były uczeń uczeń Summerhill nie został nigdy oskarż oskarżony o lenistwo. Czy sądzisz, że pieszczenie dzieci jest dobre?

Kiedyś Kiedyś, gdy moja córka Zoe była mała, przestraszyła się się i rozpłakała, gdy trzasnę trzasnęły drzwi. Moja żona wzię wzięła ją  ją na na rę r ęce, przytuliła, a potem trzymała w taki sposób, że mała mogła swobodnie kopać kopać nogami. Zauważ Zauważają  ają c jakieś jakieś oznaki sztywnienia, rodzice powinni bawić bawić się się z dzieckiem w taki sposób, się ono swobodnie poruszać poruszać. Udawana walka jest skuteczna w przypadku cztero-, żeby mogło się pię pięcioletnich dzieci; walka, którą  którą  ja zawsze muszę muszę przegrać przegrać. Śmiech doskonale uwalnia emocje i napię napięcie ciała, a zdrowe dziecko duż dużo się się śmieje. Łaskotanie w żebra czę często wywołuje atak radosnego śmiechu. W tym miejscu powinienem wspomnieć wspomnieć o szkole psychologii dziecka, która nie 162

pochwala dotykania dziecka z racji tego, że mo możżna w nim wytworzyć wytworzyć fiksację fiksację na ojca czy matkę matkę. Jestem pewien, że to nonsens. Nie ma w ogóle żadnego powodu, dla którego rodzice nie mieliby pieś pieścić cić swoich dzieci, łaskotać łaskotać ich, głaskać głaskać czy poklepać poklepać po ramieniu. Należ Należy zignorować zignorować tych onieś onieśmielonych życiem psychologów, którzy mówią  mówią ci, ci, żebyś ebyś nigdy nie brał dziecka do swojego łóż łóżka, nigdy go nie łaskotał. Nieś Nieświadoma myś myśl, która kryje się się za tym zakazem to ta, że kontakt cielesny mógłby wywołać wywołać emocje seksualne u dziecka. Mogłoby być być takie niebezpieczeń niebezpieczeństwo, lecz tylko wtedy, gdyby rodzic był na tyle neurotyczny, by znajdować znajdować egocentryczną  egocentryczną  przyjemność przyjemność w fizycznym kontakcie z dzieckiem; jednak ja piszę piszę dla mniej wię więcej normalnych ludzi – nie dla rodziców, którzy sami są  są jeszcze jeszcze niemowlę niemowlętami. Co mo że zrobić post ę powy rodzic w sprawie agresywno agresywno ś ci ci innych dzieci?

Jeż Jeżeli rodzice poś poślą  Williego do prywatnej szkoły, w której musi on spotkać spotkać się się z okrucień okrucieństwem, agresją  agresją ii złoś złośliwoś liwością  cią innych innych dzieci, to czy mają  mają pozwoli pozwolićć Williemu samodzielnie odkryć odkryć fakt, że moż może zostać zostać zraniony przez nienawiść nienawiść i przemoc? Gdy Peter miał trzy lata, jego ojciec powiedział mi, że nauczy go boksować boksować się się, żeby mógł walczyć walczyć z nienawiś nienawiścią  cią  innych. Żyją  yją c w tak zwanym chrześ chrześcijań cijańskim świecie, w którym nadstawienie drugiego policzka jest oznaką  oznaką  nie miłoś miłości i życzliwoś yczliwości, lecz tchórzostwa, ten ojciec miał rację rację. Jeż Jeżeli nie zrobimy czegoś czegoś pozytywnego, stawiamy nasze samokontrolują  samokontrolują ce ce się się dzieci w duż dużo gorszej niż niż inne sytuacji.  Jakie jest twoje zdanie zdanie na temat kary cielesnej?

Kara cielesna jest zła, ponieważ ponieważ jest okrutna i pełna nienawiś nienawiści. Wywołuje nienawiść nienawiść zarówno u tego, kto ją  ją  wymierza jak i tego, kto ją  ją  dostaje. Jest podś podświadomą  wiadomą  perwersją  perwersją  seksualną  seksualną . W społecznoś społecznościach, w których represjonuje się się masturbację masturbację, kara wymierzona jest w rę ręce – środek masturbacji. W szkołach, gdzie represjonowany jest homoseksualizm, chłoszcze się się tyłek – obiekt pożą  pożą dania. dania. Religijna nienawiść nienawiść do nędznego ciała powoduje, że kara cielesna jest popularna w religijnych regionach kraju. Kara cielesna jest zawsze aktem przeniesienia. Wymierzają  Wymierzają cy cy karę karę nienawidzi samego siebie i przenosi tę tę nienawiść nienawiść na dziecko. Matka, która daje klapsa swojemu dziecku, nienawidzi samej siebie; a w konsekwencji nienawidzi dziecka. W przypadku nauczyciela i licznej klasy, uż używanie pasa jest nie tyle kwestią  kwestią  nienawiś nienawiści, co wygody. Jest to łatwy sposób. Najlepszym sposobem zlikwidowania go byłaby likwidacja licznych klas. Gdyby szkoła była miejscem zabawy, ze swobodą  swobodą wyboru wyboru w kwestii uczę uczęszczania na lekcje, bicie dzieci automatycznie by zniknę zniknęło. W szkołach, w których nauczyciele znają  znają  swój zawód, nigdy nie stosuje się się kar cielesnych. Czy ty naprawd ę uwa żasz,  że sposobem na przełamanie złego nawyku jest pozwalanie dzieciom na to, by tkwiły w złych nałogach?

Nałogi? Kto uważ uważa je za nałogi? Złe nawyki? Chodzi ci chyba o masturbację masturbację? Łamią  Łamią c jakiś jakiś nawyk siłą  siłą , nie leczysz go. Jedynym lekarstwem jest pozwolenie dziecku na całkowite zaspokojenie danego zainteresowania. Dzieci, którym wolno się się masturbować masturbować, robią  robią  to znacznie rzadziej niż niż dzieci, którym się się tego zabrania. Bicie zawsze przedłuż przedłuża gmeranie w spodniach. Wią  Wią zanie zanie rą  rą k niemowlę niemowlętom powoduje, że stają  stają  się się one onanistami na całe życie. Tak zwane złe nawyki wcale nie są  są  złe; są  są  one naturalnymi skłonnoś skłonnościami. Okreś Określenie „złe nawyki” jest wynikiem rodzicielskiej ignorancji i nienawiś nienawiści. 163

Czy prawidłowe wychowanie w domu przeciwdziała złemu nauczaniu w szkole?

Przeważ Przeważnie tak. Głos domu jest silniejszy niż niż głos szkoły. Jeż Jeżeli dom jest wolny od strachu i kary, dziecko nie uwierzy, że szkoła ma rację rację. Rodzice powinni powiedzieć powiedzieć dzieciom, co myś myślą  o złej szkole. Zbyt czę często rodzice mają  mają   jakieś  jakieś absurdalne poczucie lojalnoś lojalności w stosunku do najgłupszego nawet nauczyciela.  Jaki jest twój stosunek stosunek do bajek i ś w. w. Mikołaja?

Dzieci bardzo lubią  lubią bajki, bajki, a to już już wystarcza, żeby je aprobować aprobować. Jeż Jeżeli natomiast chodzi o św. Mikołaja, to nie wydaje mi się się, że trzeba się się nim przejmować przejmować, ponieważ ponieważ dzieci szybko uczą  uczą  się się prawdy na ten temat. Ale jest jakiś jakiś dziwny zwią  zwią zek zek mię między nim a historią  historią  o bocianie. Rodzice, którzy chcą  chcą , żeby ich dzieci wierzyły w Mikołaja, czę często okłamują  okłamują  swoje dzieci w sprawach dotyczą  dotyczą cych cych narodzin. Ja sam nigdy nie mówię mówię dzieciom o Mikołaju. Gdybym to robił, to nasze czterolatki chyba by mnie wyś wyśmiały.  Mówisz,  że tworzenie jest lepsze ni ż posiadanie; a jednak gdy pozwalasz dziecku tworzy ć , wtedy rzecz, któr ą wykona, stanie si ę jego przecenian ą własnoś ci cią. Co wtedy?

Rzecz w tym, że nie bę będzie. Dziecko ceni sobie to, co zrobi przez dzień dzień czy tydzień tydzień. Naturalny instynkt posiadania u dziecka jest słaby; zostawia nowy rower na deszczu, zostawia byle gdzie ubranie. Radość Radość leż leży w tworzeniu. Prawdziwy artysta nie interesuje się się swoją  swoją  pracą  pracą , gdy ją  ją   już  już ukoń ukończy. Żadne dzieło sztuki nie zadowala twórcy, ponieważ ponieważ jego celem jest doskonałość doskonałość.. Co zrobiłbyś  z dzieckiem, które niczym si ę dłu żej nie zajmie? Interesuje si ę przez jaki ś  krótki czas muzyk ą , potem przerzuca przerzuca si ę na taniec, i tak dalej?

Nic bym nie robił. Takie jest życie. Ja sam zmieniałem zainteresowania: z fotografii na oprawianie książ książek, ek, potem na prace w drewnie, potem na prace w mosią  mosią dzu. dzu. Życie pełne jest róż różnych zainteresowań zainteresowań. Przez wiele lat szkicowałem tuszem; gdy zrozumiałem, że jestem trzeciorzę trzeciorzędnym artystą  artystą , dałem sobie spokój. Dziecko jest zawsze eklektyczne w swoich upodobaniach. Próbuje wszystkiego; tak właś właśnie się się uczy. Nasi chłopcy spę spędzają  dzają  całe dnie robią  robią c łódki; ale gdy zdarzy się się tak, że jakiś jakiś lotnik odwiedzi szkołę szkołę, wówczas ci sami chłopcy porzucają  porzucają  na wpół gotowe łódki i zaczynają  zaczynają  robić robić samoloty. Nigdy nie sugerujemy dzieciom, że powinny skoń skończyć czyć to, co zaczę zaczęły; jeż jeżeli zainteresowanie przeminę przeminęło, niewłaś niewłaściwym jest zmuszanie ich do ukoń ukończenia pracy. Czy powinno si ę być sarkastycznym sarkastycznym w stosunku do dziecka? Czy uwa żasz,  że to pomogłoby mu w rozwijaniu poczucia humoru?

Nie. Sarkazm i humor nie wiążą  wiążą  się się ze sobą  sobą . Humor jest sprawą  sprawą  miło miłośści, sarkazm – nienawiś nienawiści. Być Być sarkastycznym w stosunku do dziecka, to sprawiać sprawiać, że czuje się się ono gorsze i poniż poniżone. Tylko złoś złośliwy nauczyciel czy rodzic bywa sarkastyczny.

164

 Moje dziecko stale pyta mnie, co robi ć i w co si ę bawić. Co powinnam odpowiedzie ć? Czy niewłaś ciwe ciwe jest podsuwanie dziecku pomysłów do zabawy?

Dobrze jest, gdy dziecko ma kogoś kogoś, kto podsunie mu jakieś jakieś interesują  interesują ce ce zaję zajęcie, ale nie jest to konieczne. Zaję Zajęcia, które dziecko samo sobie wynajduje, są  są  dla niego najlepsze. Tak wię więc, w Summerhill nauczyciel nigdy nie doradza dziecku, czym ma się się ono zająć zająć.. Pomaga dziecku tylko wtedy, gdy prosi ono o techniczne informacje na temat tego, jak coś coś się się robi. Czy pochwalasz dawanie dziecku prezentów po to,  żeby okazać mu miłość?

Nie. Miłość Miłość nie potrzebuje zewnę zewnętrznych dowodów. Ale dzieci powinny dostawać dostawać prezenty w zwyczajowych sytuacjach – urodziny, ur odziny, Boż Boże Narodzenie, i tak dalej. Z tym, że nie należ należy spodziewać spodziewać się się ani wymagać wymagać wdzię wdzięcznoś czności.  Mój syn chodzi chodzi na wagary. Co mog mog ę z tym zrobi ć?

Domyś Domyślam się się, że szkoła jest nudna, a twój syn aktywny. Ogólnie rzecz biorą  biorą c, c, wagarowanie oznacza, że szkoła nie jest dość dość dobra. Jeż Jeżeli to moż możliwe, spróbuj posłać posłać go do szkoły, w której jest wię więcej swobody, wię więcej twórczoś twórczości i wię więcej miłoś miłości. Czy powinnam da ć mojemu dziecku skarbonk ę i uczyć je w ten sposób oszcz ędzania?

Nie. Dla dziecka liczy się się tylko dzień dzień dzisiejszy. Póź Później, gdy naprawdę naprawdę będzie chciało kupić kupić coś coś bardzo drogiego, zacznie oszczę oszczędzać dzać, mimo że nikt go tego nie uczył. Chciałbym podkreś podkreślilićć raz jeszcze, że dziecku należ należy pozwolić pozwolić dorastać dorastać we własnym tempie. Wielu rodziców popełnia okropne błę błędy próbują  próbują c to przyś przyśpieszyć pieszyć. Nie pomagajcie nigdy dziecku w tym, co umie zrobić zrobić samo. Gdy dziecko próbuje wspiąć wspiąć się się na krzesło, zaś zaślepieni rodzice podsadzają  podsadzają je, je, psują  psują c w ten sposób najwię największą  kszą rado radość dzieciństwa – ść dzieciń pokonanie trudnoś trudności. Co powinnam zrobi ć , gdy mój dziewi dziewięcioletni syn wbija gwo ździe w meble?

Odbierz mu młotek i powiedz, że są to niszczyć tego, co do ą  to twoje meble i nie pozwolisz mu niszczyć niego nie należ należy. A jeż jeżeli on nie przestanie wtedy, dobra kobieto, sprzedaj swoje meble, a z uzyskanymi pienię pieniędzmi idź idź do jakiegoś jakiegoś psychologa, który pomoż pomoże ci zrozumieć zrozumieć, jak zrobiłaś zrobiłaś ze swojego syna trudne dziecko. Żadne zadowolone z życia, cieszą  cieszą ce ce się się swobodą  swobodą  dziecko nie bę będzie przejawiało chę chęci niszczenia mebli o ile, rzecz jasna, nie jest to jedyna rzecz w domu, w którą  którą  mo możżna wbijać wbijać gwoź gwoździe. Pierwszym krokiem, który należ należy podjąć podjąć,, aby zakoń zakończyć czyć tę destrukcję destrukcję, jest dostarczenie dziecku drewna i gwoź gwoździ, niekoniecznie w salonie. Jeż Jeżeli synek nie zechce drewna i upiera się się przy wbijaniu gwoź gwoździ w meble, oznacza to, że cię cię nienawidzi i próbuje cię cię rozzłoś rozzłościć cić.

165

Co robisz z dzieckiem, które jest uparte i d ąsa się?

Nie wiem. Prawie nie widuję widuję takich dzieci w Summerhill. Gdy dziecku nie ogranicza się się swobody, nie ma ono okazji do tego, by być być upartym. Nieposłuszeń Nieposłuszeństwo jest zawsze zawinione przez dorosłych. Jeż Jeżeli twoja postawa wobec dziecka jest postawą  postawą  miło miłośści, bę będziesz uważ uważał, żeby nie wywoływać wywoływać jego uporu. Uparte dziecko ma jakiś jakiś żal. Ja spróbowałbym dotrzeć dotrzeć do źródeł tego Domyślam się się, że czuje się się chyba niesprawiedliwie potraktowane. żalu. Domyś Co powinnam zrobi ć z moim sześ cioletnim cioletnim dzieckiem, które rysuje nieprzyzwoite obrazki?

Zachę Zachęcać cać je, oczywiś oczywiście; lecz jednocześ jednocześnie oczyś oczyścić cić swój dom, bowiem nieprzyzwoitość nieprzyzwoitość musi pochodzić pochodzić od ciebie. Sześ Sześcioletnie dziecko nie jest z natury obsceniczne. Widzisz sproś sprośność ność w jego rysunkach, ponieważ ponieważ sama masz obsceniczny stosunek do życia. Mogę Mogę sobie jedynie wyobraż wyobrażać, że te jego rysunki dotyczą  dotyczą toalety toalety i narzą  narzą dów dów płciowych. Traktuj te sprawy naturalnie, bez stosowania do nich pojęć pojęć dobra i zła, a chwilowe, dziecię dziecięce zainteresowanie sprawą  sprawą uu syna przeminie, podobnie jak mijają  mijają inne inne zainteresowania w tym wieku.  Dlaczego mój synek synek tak du żo kłamie?

Moż Możliwe, że naś naśladuje swoich rodziców.  Je żeli dwoje dzieci, brat i siostra w wieku pi ęć i siedem lat stale si ę kłócą , jak ą metod ę  powinnam przyj przyj ąć ,  żeby z tym sko ńczyć? Oni bardzo si ę lubią.

Czyż Czyżby? Czy jedno z nich otrzymuje wię więcej miłoś miłości od matki niż niż drugie? Czy moż może naś naśladują  ladują  mamę mamę i tatę tatę? Czy wywoływano w nich poczucie winy w zwią  zwią zku zku z ciałem? Czy się się ich karze? Jeż Jeżeli odpowiedź odpowiedź na wszystkie te pytania jest przeczą  przeczą ca, ca, wówczas sprzeczki są  są  normalnym pragnieniem okazania swojej siły. Niemniej jednak brat i siostra powinni przebywać przebywać z innymi dzieć dziećmi, które nie są  są  z nimi emocjonalnie zwią  zwią zane. zane. Dziecko musi zmierzyć zmierzyć się się z innymi dzieć dziećmi. Nie potrafi tego zrobić zrobić z bratem czy siostrą  siostrą , ponieważ ponieważ ich relacja obejmuje takż także wszelkiego rodzaju czynniki emocjonalne – zazdroś zazdrości, faworyzowanie, itd.  Jak mogę oduczyć moje dziecko ssania kciuka?

Nie próbuj. Jeż Jeżeli ci się się uda, prawdopodobnie spowodujesz, że dziecko powróci do swoich zainteresowań zainteresowań sprzed okresu ssania. Jakie to ma znaczenie? Mnóstwo zdolnych ludzi ssało kciuk. Ssanie kciuka dowodzi, że zainteresowanie piersią  piersią  matki nie przeminę przeminęło. Ponieważ Ponieważ nie możżesz dać mo dać piersi oś ośmioletniemu dziecku, moż możesz jedynie zadbać zadbać o to, by dziecko miało jak najwię najwięcej okazji do twórczego zainteresowania. Lecz to nie zawsze leczy. Miałem twórczych uczniów, którzy ssali kciuk aż aż do okresu dojrzewania. Zostaw dziecko w spokoju.

166

 Dlaczego moje dwuletnie dziecko stale stale niszczy zabawki? zabawki?

Najprawdopodobniej dlatego, że jest mą  mą drym drym dzieckiem. Zabawki są  są  zazwyczaj zupełnie nietwórcze. Psucie ich ma na celu zbadanie, co jest w środku. Ale z drugiej strony, nie znam okolicznoś okoliczności tej sprawy. Jeż Jeżeli w dziecku wywołuje się się nienawiść nienawiść do samego siebie biją  biją c je i pouczają  pouczają c, c, wówczas bę będzie ono niszczyło wszystko, co mu wpadnie w rę ręce. Co mo żna zrobić , gdy dziecko dziecko jest nieporządne?

Dlaczego chcesz je z tego leczyć leczyć? Twórczy ludzie są  są na na ogół nieporzą  nieporzą dni. dni. To pokoje i biurka nieciekawych ludzi są  są zazwyczaj zazwyczaj wzorowo porzą  porzą dne. dne. Zauważ Zauważyłem, że dzieci do dziewią  dziewią tego tego roku są na na ogół porzą  porzą dne; dne; mię między dziewią  dziewią tym tym a pię piętnastym rokiem życia te same dzieci mogą  mogą by byćć życia są  nieporzą  nieporzą dne. dne. Chłopcy i dziewczyny po prostu nie widzą  widzą  bałaganu. Póź Później stają  stają  się się porzą  porzą dni, dni, jak potrzeba.  Nasz dwunastoletni syn syn nie chce si ę umyć , zanim usiądzie do stołu. Co powinni ś my my zrobić?

Dlaczego przywią  przywią zujesz zujesz tak dużą  dużą  wagę wagę do mycia? Czy zastanowiłaś zastanowiłaś się się nad tym, że mycie możże być mo być dla ciebie symbolem? Czy jesteś jesteś pewna, że troska o jego czystość czystość nie kryje twojego lę lęku, że jest on moralnie nieczysty? Nie zrzę zrzędź chłopcu. Uwierz mi na słowo, że twój kompleks brudu jest subiektywnym, osobistym zainteresowaniem. Jeż Jeżeli czujesz się się nieczysta, bę będziesz przywią  przywią zywać zywać nadmierną  nadmierną wag wagęę do czystoś czystości. Jeż Jeżeli jednak koniecznie chcesz, żeby usiadł do stołu czysty – mam na myś myśli taką  taką sytuacj sytuacjęę, że ciotka Maryś Maryśka siada z wami, a jest nadzieja na to, że zostawi swojemu umytemu bratankowi fortunę fortunę – cóż cóż, wtedy najlepiej jest zabronić zabronić mu się się my myćć.  Jak trzymać piętnastomiesięczne dziecko z dala od pieca?

Załóż Załóż kratę kratę ochronną  ochronną . Ale pozwól dziecku nauczyć nauczyć się się prawdy o piecach pozwalają  pozwalają c, c, by leciutko sparzyło sobie palce.  Je żeli krytykuj ę moją córeczk ę z powodu drobiazgów, mo żesz powiedzieć ,  że jej nienawidzę , ale tak naprawd ę nie jest.

Ale musisz nienawidzić nienawidzić siebie. Drobiazgi są  są symbolami symbolami duż dużych rzeczy. Jeż Jeżeli krytykujesz za drobiazgi, jesteś jesteś nieszczęś nieszczęśliw liwą  kobietą  ą kobiet ą . W jakim wieku rodzic powinien pozwoli ć dziecku na picie alkoholu?

Czuję Czuję się się niepewnie w tej sprawie, ponieważ ponieważ mam kompleks w zwią  zwią zku zku z alkoholem. Osobiś Osobiście lubię lubię wypić wypić piwo czy szklaneczkę szklaneczkę whisky; lubię lubię wino i likiery. Z pewnoś pewnością  cią nie nie jestem zacietrzewionym abstynentem. A mimo to boję boję się się alkoholu, ponieważ ponieważ widziałem w młodoś młodości, jak wiele szkody moż może on wyrzą  wyrzą dzić dzić. Dlatego też też nie jestem skłonny do dawania dzieciom alkoholu. 167

Gdy moja mała córka chciała spróbować spróbować mojego piwa czy whisky, pozwalałem jej na to. Przy piwie skrzywiła się się i powiedziała: „Wstrę „Wstrętne!” O whisky powiedziała: „Ś „Świetne!”, ale nie prosiła o wię więcej. Widziałem w Danii wewną  wewną trzsterowne trzsterowne dzieci, które chciały likier curacao; każ każde z nich dostało po kieliszku, które opróż opróżniły do dna, ale nie poprosiły o wię więcej. Pamię Pamiętam pewnego farmera, który zwykł przyjeż przyjeżdżać dwukółką  dwukółką  po swoje dzieci do szkoły w deszczowe, zimne dni. Zawsze przynosił butelkę butelkę whisky, z której dawał się się napić napić każ każdemu dziecku. Mój ojciec potrzą  potrzą sał sał głową  głową  ze smutkiem. „Wspomnisz moje słowa – powiedział oni wszyscy bę będą  póź później pijakami”. Gdy te dzieci podrosły, wszystkie były abstynentami. Prę Prędzej czy póź później każ każde dziecko zetknie się się z problemem alkoholu, a tylko ci, którzy nie potrafią  potrafią poradzi poradzićć sobie z życiem bę będą , być być mo możże, pić pić za duż dużo. Gdy moi byli uczniowie przyjeż przyjeżdżają  ają  do Summerhill, idą  idą  do miejscowego baru, gdzie oblewają  oblewają swoje swoje spotkanie, a jednak nigdy nie słyszałem, żeby któryś któryś z nich wypił za duż dużo. Zupełnie nielogicznie zabraniam alkoholu w szkole, chociaż chociaż mo możżna by są  są dzić dzić, że należ należy pozwolić pozwolić dzieciom na samodzielne odkrycie prawdy o piciu alkoholu. Co robić z dzieckiem, które nie chce je ść?

Nie wiem. Nigdy nie mieliś mieliśmy takiego dziecka w Summerhill. Gdyby tak było, natychmiast podejrzewałbym je o okazywanie buntowniczej postawy w stosunku do rodziców. Mieliś Mieliśmy jedno czy dwoje dzieci, które przysłano do Summerhill, ponieważ ponieważ nie chciały jeść jeść;; ale one nigdy nie głodowały w szkole. W trudnym przypadku zastanowiłbym się się nad tym, czy dziecko nie pozostało przypadkiem emocjonalnie na etapie karmienia piersią  piersią ii spróbowałbym karmić karmić je butelką  butelką . Podejrzewałbym takż także, że rodzice robili wiele zamieszania wokół jedzenia i dawali dziecku to, czego ono nie lubiło.

NA TEMAT SEKSU Co dokładnie znaczy pornografia?

Niełatwo odpowiedzieć odpowiedzieć na to pytanie. Zdefiniowałbym pornografię pornografię jako obsceniczny stosunek do seksu i innych naturalnych funkcji, stosunek pełen poczucia winy podobny do tego, jaki obserwować obserwować mo możżna u zahamowanych uczniów, którzy rzucają  rzucają  pożą  pożą dliwe dliwe spojrzenia i chichoczą  chichoczą  po ką  ką tach, tach, i wypisują  wypisują śświń wiństwa na ścianach. Wię Większość kszość opowieś opowieści seksualnych jest pornograficzna; a opowiadają  opowiadają cy cy racjonalizuje mówią  mówią c, c, sprośnoś ności powodują  powodują , że jest ona dobra, lecz dowcipny humor. Jak wię większość kszość ludzi, że to nie sproś opowiadałem i wysłuchałem tysią  tysią ca ca opowieś opowieści seksualnych; ale gdy teraz o tym myś myślę, to znajduję znajduję zaledwie jedną  jedną czy czy dwie, które warto byłoby opowiedzieć opowiedzieć powtórnie. Zazwyczaj okazuje się się, że zapalony opowiadacz takich historii sam ma niezadowalają  niezadowalają ce ce życie seksualne. Stwierdzenie, że każ każda opowieść opowieść seksualna jest wynikiem zahamowania, byłoby nadmierną  nadmierną generalizacj generalizacją  gdyż sugerowałoby to, że wszelki humor jest taki. Ryczałem ze śmiechu, ą , gdyż gdy Charlie Chaplin w kostiumie ką  ką pielowym pielowym skakał do wody o głę głębokoś bokości dwóch cali, jednak nie mam kompleksu w zwią  zwią zku zku z nurkowaniem. Humor wystę występuje w każ każdej śmiesznej sytuacji, czy to seksualnej czy innej. We współczesnym społeczeń społeczeństwie nikt nie jest w stanie zdecydowanie oddzielić oddzielić tego, co jest pornograficzne, od reszty. Wiele z tak zwanych opowieś opowieści komiwojaż komiwojażera podobało mi się się, gdy byłem studentem, podczas gdy teraz uważ uważam, że dziewięć dziewięćdziesi dziesią  dziewięć procent z nich jest po ą t dziewięć prostu brutalnie obscenicznych. Ogólnie rzecz biorą  biorą c, c, pornografia to po prostu seks plus poczucie winy. Widownia rechoczą  rechoczą ca ca na wystę występach komików, którzy wygłaszają  wygłaszają  dwuznaczne dowcipy, składa się się z ludzi, u których 168

wytworzono niezdrowy stosunek do spraw płci. Gdy doroś dorośli opowiadają  opowiadają  historie seksualne dzieciom, sami są  są na na sproś sprośnym etapie rozwoju. Gdyby wszystkie dzieci były wolne i zorientowane w sprawach seksualnych, obsceniczność obsceniczność dorosłych nie wywierałaby żadnego wraż wrażenia; ale ponieważ ponieważ miliony dzieci są  są  ignorantami mają  mają cymi cymi poczucie winy w sprawach zwią  zwią zanych zanych z seksem, pornograficzne skłonnoś skłonności dorosłych  jedynie powię powiększają  kszają ich ich niewiedzę niewiedzę i poczucie winy. Czy pewne formy zachowa ń seksualnych s ą niewłaś ciwe? ciwe?

Każ Każde zachowanie seksualne jest właś właściwe, jeż jeżeli odpowiada obydwu osobom. Seks jest nienormalny i zboczony tylko wtedy, gdy uż używany jest w sposób, który nie pozwala na uzyskanie maksymalnego zadowolenia przez oboje partnerów. Małż Małżeństwo kojarzy się się z przyzwoitym seksem to znaczy umiarkowanym. Nawet młodzież młodzież obu płci, która akceptuje życie seksualne rodziców, byłaby najprawdopodobniej zaszokowana, gdyby wyobraziła sobie, że matka i ojciec znajdują  znajdują  przyjemność przyjemność w najrozmaitszych rodzajach technik seksualnych. Autorytarne filary społeczeń społeczeństwa wyrzuciły zabawę zabawę seksualną  seksualną  do królestwa pornografii i sproś sprośnoś ności, podobnie jak czynią  czynią  to ich zwolennicy, którzy boją  boją  się się oddać oddać zabawie seksualnej. Gdyby ulegli, doznaliby najprawdopodobniej silnego uczucia agresji i pławiliby się w zmysłowym podnieceniu wywołanym przede wszystkim faktem robienia rzeczy zakazanej. Jeż Jeżeli seks jest czuły i pełen miłoś miłości, wszystko jest w nim dopuszczalne.  Dlaczego dzieci dzieci masturbuj ą się i jak powinni ś my my je tego oduczy ć?

Należ Należy rozróż rozróżniać niać mię między dziecię dziecięcą  masturbacją  masturbacją , a masturbacją  masturbacją  dorosłych. Dziecię Dziecięca masturbacja w istocie nie jest w ogóle żadną  adną  masturbacją  masturbacją . Zaczyna się się z ciekawoś ciekawości. Niemowlę Niemowlę odkrywa swoje rę ręce, nos i palce u nóg, a matka pieje z zachwytu. Lecz gdy odkrywa ono swoje narzą  narzą dy dy płciowe, matka szybko odsuwa mu rę rękę. W rezultacie narzą  narzą dy dy płciowe stają  stają  się się najciekawszą  najciekawszą cz częś cią  ciała. ęści ą ciała. Stref ą  erogenną  niemowlę niemowlęcia są  są  usta i jeś jeśli małym dzieciom nie wydaje się się moralnych ą  erogenną  zakazów dotyczą  dotyczą cych cych masturbacji, przejawiają  przejawiają  one bardzo niewielkie zainteresowanie swoimi narzą  narzą dami dami płciowymi. Jeż Jeżeli małe dziecko się się masturbuje, leczenie polega na zaakceptowaniu tego nawyku, bowiem wówczas dziecko nie odczuwa niezdrowego przymusu, by sobie pofolgować pofolgować. W przypadku starszych dzieci, które osią  osią gnę gnęły wiek dojrzewania, akceptacja osłabi nawyk. Ale pamię pamiętajmy, że seks musi znaleźć znaleźć jakieś jakieś ujś ujście, a ponieważ ponieważ małż małżeństwo zawiera się się zawsze póź później, ze wzglę względu na fakt, że młodzi nie mogą  mogą si sięę pobrać pobrać, dopóki nie stać stać ich na założ założenie domu, dojrzali seksualnie mają  mają  nastę następuj pują  cy wybór – masturbację masturbację albo potajemne stosunki seksualne. ą cy Moraliś Moraliści potę potępiają  piają  obydwa te wyjś wyjścia, lecz nie proponują  proponują  nic w zamian. A tak, oczywiś oczywiście, propagują  propagują  oni cnotliwość cnotliwość,, która oznacza umartwienie ciała. Ponieważ Ponieważ jednak wydaje się się, że tylko nieliczni zakonnicy potrafią  potrafią  praktykować praktykować ascezę ascezę bez koń końca, reszta z nas nie moż może się się obejść obejść bez znalezienia jakiegoś jakiegoś ujś ujścia dla seksu. Dopóki małż małżeństwo bę będzie zależ zależne od czynnika finansowego, masturbacja nie przestanie być być duż dużym problemem. Nasze filmy i powieś powieści budzą  budzą  świadomość wiadomość płci u młodzież młodzieży i prowadzą  prowadzą  do masturbacji, ponieważ ponieważ młodym odmawia się się prawa do właś właściwego życia seksualnego. To, że każ każdy kiedyś kiedyś się się masturbował nie jest wielką  wielką  pociechą  pociechą . Wolny zwią  zwią zek zek dwojga ludzi wydaje się się być być  jedynym wyjś wyjściem. Lecz dopóki seks jest zwią  zwią zany zany z grzechem, nie jest to rozwią  rozwią zanie zanie prawdopodobne na poziomie społecznym.

169

Wracają  Wracają c do pytania: Powiedz dziecku, że w masturbacji nie ma nic grzesznego. Jeż Jeżeli już już naopowiadałeś naopowiadałeś mu kłamstw na temat jej rzekomych skutków – chorób, obłę obłędu itp. – bą  bą dź dość dość odważ odważny, by powiedzieć powiedzieć mu, że skłamałeś skłamałeś. Wtedy i tylko wtedy masturbacja stanie się się dla niego mniej waż ważna.  Moja dwunastoletnia córka córka lubi czytać spro ś ne ne ksi ążki. Co powinienem z tym zrobi ć?

Ja dostarczyłbym jej tylu sproś sprośnych książ książek, ek, ile tylko mógłbym kupić kupić. W ten sposób zaspokoiłaby ona zainteresowanie nimi. Ale dlaczego ona tak bardzo interesuje się się sproś sprośnoś nością  cią ? Czy szuka prawdy na temat seksu, której nigdy jej nie powiedzieliś powiedzieliście? Czy strofowałbyś czternastoletniego czternastoletniego chłopca za opowiadanie historyjek seksualnych? seksualnych?

Oczywiś Oczywiście, że nie. Opowiedziałbym mu lepsze od tych, które zna. Wię Większość kszość dorosłych opowiada historie seksualne. Jako student usłyszałem kilka najlepszych tego typu opowiadań opowiadań od księ księdza. Potę Potępianie zainteresowania sprawami seksualnymi jest czystą  czystą hipokryzj hipokryzją  ą . Opowieść Opowieść jest bezpoś bezpośrednim wynikiem zahamowania seksualnego. Pozwala wypuś wypuścić cić parę parę uwię uwięzioną  zioną  przez doktrynę doktrynę grzechu. W warunkach wolnoś wolności opowieść opowieść seksualna prawie umarłaby naturalną  naturalną śśmiercią  miercią . Prawie – nie całkowicie – ponieważ ponieważ seks jest podstawowym zainteresowaniem w życiu. Kto powinien uś wiadamia wiadamiać seksualnie – nauczyciele czy rodzice?

Oczywiś Oczywiście, że rodzice.

NA TEMAT RELIGII  Dlaczego jesteś  przeciwny nauczaniu religii?

Cóż Cóż, wśród innych przyczyn jest i ta, że przez lata pracy z dzieć dziećmi stwierdziłem, że najbardziej neurotyczne dzieci to te, które otrzymały surowe wychowanie religijne. Takie właś właśnie wychowanie nadaje sprawom zwią  zwią zanym zanym z seksem przesadne znaczenie. Nauczanie religii niszczy delikatną  delikatną psychik psychikęę dziecka, ponieważ ponieważ jej zwolennicy w wię większoś kszości akceptują  akceptują  ideę ideę grzechu pierworodnego. Zarówno judaizm jak i chrześ chrześcijań cijaństwo nienawidzą  nienawidzą  ciała. Konwencjonalne chrześ chrześcijań cijaństwo nazbyt czę często wywołuje u dziecka uczucie niezadowolenia z siebie. Jako chłopca uczono mnie w Szkocji od najmłodszych lat, że grozi mi ogień ogień piekielny. Kiedyś Kiedyś przyszedł do Summerhill dziewię dziewięcioletni chłopiec z dobrej angielskiej rodziny klasy wyglą dała dała z nim rozmowa: średniej. Tak wyglą  – Kim jest Bóg? – Nie wiem, ale jeż jeżeli jest się się dobrym, idzie się się do nieba, a jeś jeśli złym – to do piekła. – Jakim miejscem jest piekło? – Zupełnie tam ciemno. Diabeł jest zły. – Aha, rozumiem. A jacy ludzie idą  idą do do piekła? – Źli ludzie: ci, którzy klną  klną ii mordują  mordują innych. innych. Kiedyż Kiedyż uświadomimy sobie absurdalność absurdalność uczenia dzieci czegoś czegoś takiego; absurdalność absurdalność stawiania na równi przeklinania i morderstwa oraz twierdzenia, że jedno i drugie zasługuje na nieustają  nieustają cą kar ą karęę? 170

Gdy poprosiłem tego chłopca, żeby opisał mi Boga, odpowiedział, że nie ma poję pojęcia, jak Bóg wyglą  wyglą da. da. Ale, zapewnił mnie, kocha Boga. Gdy powiedział, że kocha Boga, którego nie potrafi opisać opisać i którego nigdy nie widział, uż użył po prostu nic nie znaczą  znaczą cego, cego, stereotypowego frazesu. Prawda jest taka, że on się się Boga boi. Czy wierzysz w Chrystusa?

Kilka lat temu mieliś mieliśmy w Summerhill dziecko świeckiego kaznodziei. Któregoś Któregoś niedzielnego wieczoru, gdy wszyscy tań tańczyliś czyliśmy, kaznodzieja potrzą  potrzą sną  sną ł głową  głową : – Neill – powiedział – to jest wspaniałe miejsce, ale dlaczego, och dlaczego, jesteś jesteście takimi poganami? – Brown – odparłem – spę spędzasz życie stoją  stoją c na skrzynkach po mydle i mówią  mówią c ludziom, co mają  mają robi robićć, by uzyskać uzyskać zbawienie. Ty mówisz o zbawieniu. My ż My ż yjemy nim. Nie, my świadomie nie wyznajemy religii chrześ chrześcijań cijańskiej, niemniej jednak, z szerszego punktu widzenia, Summerhill jest chyba jedyną  jedyną  szkołą  szkołą  w Anglii, w której traktuje się się dzieci w sposób, który Chrystus pochwaliłby. Księż Księża-kalwini a-kalwini biją  biją  dzieci w południowej Afryce dokładnie tak samo, jak księż księżaa katoliccy biją  biją swoje. swoje. My w Summerhill dajemy dzieciom miłość miłość i akceptację akceptację.  Jak powinny dzieci dzieci zdobywać pierwsze wyobra żenia na temat Boga?

Kto to jest Bóg? Ja nie wiem. Dla mnie Bóg to dobro, w każ ka żdym z nas. Jeż Jeżeli próbujesz uczyć uczyć dziecko o istocie, na temat której sam masz mgliste poję pojęcie, wyrzą  wyrzą dzisz dzisz wię więcej zła niż niż dobra. Czy nie s ądzisz,  że przeklinanie jest u ż ywaniem imienia Boga Boga nadaremno? nadaremno?

Przekleń Przekleństwa dzieci wiążą  wiążą si sięę z seksem i funkcjami fizjologicznymi – nie z Bogiem. Trudno  jest dyskutować dyskutować z osobą  osobą religijn religijną  więtoś tością  cią ii która dosłownie przyjmuje Biblię Biblię. ą , dla której Bóg jest świę Gdyby przedstawiano Boga jako wcielenie miłoś miłości, a nie lę lęku, nikt nie mówiłby o uż używaniu imienia Jego nadaremno. Lekarstwo na bluź bluźnierstwo to uczynienie naszych bogów kochają  kochają cymi cymi i ludzkimi.

NA TEMAT PSYCHOLOGII Czy ż nie jest nieuniknione to,  że ka żdy człowiek wyro ś nie nie na neurotyka?

Samoregulacja jest odpowiedzią  odpowiedzią  na frapują  frapują ce ce pytania wynikają  wynikają ce ce z odkryć odkryć Freuda. Każ Każdy psychoanalityk musi przeczuwać przeczuwać, choć choćby tylko mgliś mgliście, że nigdy nie powstałaby konieczność konieczność spę spędzania tylu godzin na analizowaniu pacjenta, gdyby tenż tenże pacjent miał szanse samoregulacji w dzieciń dzieciństwie. Mówię Mówię mgli mgliśście, ponieważ ponieważ tak naprawdę naprawdę niczego nie moż można być być pewnym. Moja córka, wychowana w wolnoś wolności, bę będzie być być mo możże musiała pójść pójść do analityka i powie: „Doktorze, potrzebne mi leczenie. Cierpię Cierpię na kompleks ojca. Mam po dziurki w nosie tego, że przedstawiają  przedstawiają mnie mnie jako córkę córkę A. S. Neilla. Ludzie zbyt wiele ode mnie oczekują  oczekują ; wydaje im się się, że powinnam być być doskonała. Ojciec już już nie żyje, lecz ja nie potrafię potrafię mu wybaczyć wybaczyć tego afiszowania się się mn mną  w książ książkach. kach. Wię Więc jak, czy mam się się położ położyć na tej leż leżance?...” Nigdy nic nie wiadomo. ą w

171

 Jak przejawia si si ę nienawiść do samego siebie?

W przypadku dziecka nienawiść nienawiść do samego siebie przejawia się się w aspołecznym zachowaniu, kłótliwoś kłótliwości, złoś złośliwoś liwości, złym humorze, niszczycielstwie. Wszelka nienawiść nienawiść do samego siebie ma skłonnoś skłonności do projekcji, to znaczy do przenoszenia jej na innych. Matka nieś nieślubnego dziecka bę będzie potę potępiać piać swobodę swobodę seksualną  seksualną  u innych. Nauczyciel, który latami próbuje poradzić poradzić sobie z problemem masturbacji, bę będzie chłostał dzieci. Stara panna, która wysublimowała seks, to znaczy stłumiła go w sobie, bę będzie okazywać okazywać nienawiść nienawiść do samej siebie przez plotkowanie i zgorzkniałość zgorzkniałość.. prześladowani są  są  przez ludzi, którzy nienawidzą  nienawidzą  samych siebie. Moż Można to takż także Żydzi prześ zaobserwować zaobserwować w społecznoś społecznościach kolorowych. Kolorowy z przylą  przylą dka, dka, podobnie jak Europejczyk czy Azjata, jest znacznie bardziej nietolerancyjny w stosunku do prawdziwego tubylca niż biali. Gdy jesteś  po stronie dziecka, czy nie jest to twój sposób na zawładni ęcie nim?

A jeś jeśli nawet, to co? Jeż Jeżeli pomaga to dziecku, to jakie znaczenie mają  mają moje moje motywy?  Znam dziewczynę , która jąka się w obecnoś ci ci matki. Dlaczego?

Ją kanie kanie jest bardzo czę często próbą  próbą  zyskania na czasie po to, aby nie zdradzić zdradzić się się mówią  mówią c. c. Gdy na wykładzie ktoś ktoś zada mi trudne pytanie, staram się się ukryć ukryć swoją  swoją  niewiedzę niewiedzę i zmieszanie zaczynają  zaczynają c odpowiedź odpowiedź od „Wię „Więc..ee...hm...” Wydaje się się, że dziecko, o którym mowa, boi się się swojej matki. Przypuszczam, że ta matka moralizuje. Kiedyś Kiedyś odkryłem, że ją kanie kanie pewnego małego chłopca spowodowane było chę chęcią  cią  ukrycia przez niego faktu, że się się masturbuje i ma w zwią  zwią zku zku z tym poczucie winy. Wyleczenie polegało w tym przypadku na przekonaniu go, że masturbacja nie jest grzechem. Tym niemniej psychologia  ją   ją kania kania się się jest niemal niezbadanym terytorium. Czy mąż mo że analizować swoj ą  żonę , albo te ż czy mo że żona analizować męża?

Nigdy i pod żadnym pozorem krewni nie powinni próbować próbować zajmować zajmować się się swoją  swoją psychologi psychologią  ą . Znam przypadki, gdy mąż mąż analizował swoją  swoją żżonę onę oraz takie, gdy żona analizowała męż męża. a. Koń Kończyło się się to zawsze fiaskiem, a czasami było zdecydowanie szkodliwe. traktować swojego dziecka psychoanalizą  psychoanalizą  niezależ niezależnie od Żaden rodzic nie powinien nigdy traktować szkoły leczenia.  Dlaczego tak wielu dorosłych wyra ża wdzięczno ść surowemu nauczycielowi nauczycielowi z okresu swojego dzieci ństwa?

W wię większoś kszości z zarozumialstwa. Człowiek, który wstaje na spotkaniu i mówi: „Bito mnie, gdy byłem dzieckiem i cholernie dobrze mi to zrobiło”, mówi w gruncie rzeczy tak: „Popatrzcie na mnie. Powiodło mi się się mimo – a nawet dzię dzięki temu, że bito mnie, gdy byłem mały”. Tak naprawdę naprawdę, niewolnik nie pragnie wolnoś wolności. Jest niezdolny do tego, by ją  ją  docenić docenić. Narzucana z zewną  zewną trz trz dyscyplina zniewala ludzi, robi z nich masochistów z poczuciem niż niższej wartoś wartości. Trzymają  Trzymają si sięę oni kurczowo swoich łań łańcuchów. 172

Czy zwykły nauczyciel mo że przeprowadza ć psychoanalizę?

Obawiam się się, że nie. Przede wszystkim powinien najpierw sam poddać poddać się się psychoanalizie; bowiem gdy własna podś podświadomość wiadomość pozostaje dla niego nieznanym terytorium, nie zajdzie daleko w badaniu nieznanego lą  lą du du duszy dziecka.

NA TEMAT UCZENIA  Nie aprobujesz łaciny czy matematyki; jak wi ęc, twoim zdaniem, nale żałoby rozwijać umysł  dziecka?

Ja nie wiem, co to jest umysł. Jeż Jeżeli eksperci od matematyki i łaciny mają  mają  wielkie umysły, to ja nic o tym nie wiem. Czy twoja niechęć do matematyki wy ższej nie wpływa na dzieci w Summerhill w ten sposób,  że jej się nie uczą?

Nigdy nie rozmawiam z dzieć dziećmi na temat matematyki. Osobiś Osobiście lubię lubię matematykę matematykę tak bardzo, że czę często po prostu dla przyjemnoś przyjemności rozwią  rozwią zuję zuję zadania z geometrii czy algebry. Matematyce mam do zarzucenia to, że studiowanie jej jest zbyt abstrakcyjne dla dzieci. Niemal każ każde dziecko nie cierpi matematyki. Chociaż Chociaż każ każdy chłopiec rozumie co to dwa  jabłka, nieliczni potrafią  potrafią zrozumie zrozumiećć x jabłek. Ponadto, stawiam to samo pytanie w kwestii matematyki, jakie stawiam w przypadku łaciny czy greki: Jaki jest sens uczenia równań równań kwadratowych chłopców, którzy zamierzają  zamierzają  naprawiać naprawiać samochody czy sprzedawać sprzedawać poń pończochy? To szaleń szaleństwo. Czy wierzysz w po ż yteczność zada ń domowych?

Ja nie wierzę wierzę nawet w lekcje szkolne, jeż jeżeli nie są  są  one dobrowolnie przez dziecko wybrane. Zwyczaj zadawania do domu jest haniebny. Dzieci nie znoszą  znoszą  zadań zadań domowych i to wystarcza, potępić pić. żeby je potę  Dlaczego niektórzy niektórzy chłopcy ucz ą się tylko wtedy, gdy zadaje si ę im ból fizyczny?

Przypuszczam, że nauczyłbym się się na pamięć pamięć Koranu, gdybym wiedział, że zostanę zostanę wychłostany, jeś jeśli tego nie zrobię zrobię. W wyniku czego, rzecz jasna, znienawidziłbym na zawsze Koran, i karzą  karzą cego cego mnie, i samego siebie. Co powinna zrobi ć nauczycielka, nauczycielka, gdy chłopiec bawi si ę ołówkiem, w czasie gdy ona usiłuje go czegoś  nauczy ć?

Ołówek równa się się penis. Chłopcu zabroniono bawić bawić się się penisem. Leczenie: spowoduj, żeby rodzice odwołali zakaz masturbacji.

173