Prikaz knjige
K.S.
VELIKA ŠAHOVSKA TABLA Zbignjev Bžežinski
O AUTORU Zbignjev Bžežinski, rođen 28. Marta 1928. godine, istaknuti je američki politikolog i državni funkcioner poljskog porijekla. Autor je globalne strategije antikomunizma, teorije tehnotrone ere i koncepcije američke hegemonije novog tipa. Od 1977. do 1981. godine bio je u timu američkog predsjednika Džimija Kartera i služio kao Savjetnik za nacinalnu bezbijednost Sjedinjenih Država. Glavni politički događaji u vrijeme njegovog službovanja bili su: normalizacija odnosa sa Kinom, potpisivanje sporazuma START 2, gubitak Irana, početak demokratskih reformi u Istočnoj Evropi, akcentovanje na ljudska prava u spoljnoj politici SAD-a i vojna podrška avganistanskim mudžahedinima.Danas je Bžežinski konsultant u Centru za strateška istraživanja i profesor američke spoljne politike u Školi za savremena međunarodna istraživanja pri Univerzitetu Džon Hopkins u Vašingtonu. Takođe je član savjeta direktora nacionalne podrške demokratiji i član organizacije Freedom House. Pojavljuje se često u medijima kao ekspert za spoljnopolitička pitanja.Jedno od njegovih značajnijih djela je “Druga šansa Amerike” gdje Bžežinski analizira politike tri predsjednika SAD-a: starijeg i mlađeg Buša i Bila Klintona. Bžežinski Sjedinjene Države posmatra kao svjetsku političku supersilu koja tokom poslednjih godina diktira međunarodne ukupne odnose.Svakako najznačajnije djelo Zbignjeva Bžežinskog je “Velika šahovska tabla”koja je tema ovog prikaza. POLITIKA VELIKIH SILA Evroazija je postala centar svijetske moći od kad su kontinenti počeli politički da djeluju jedni na druge. Evroaziju su pretežno naseljavali oni narodi iz zapadnoevropskog područja i oni su dominirali na ostalim dijelovima svijeta, zaposjedajući njihove teritorije i eksploatišući njihove resurse.Na taj način one su zadobijale poseban status i iskorištavale status vodećih svijetskih sila. U poslednjim decenijama XX vijeka došlo je do promjene u konstelaciji snaga i prelaska svijetske moći u ruke jedne ne-evroazijske države, SAD-a, koja se brzo uzdigla do ranga jedine prave svijetske sile. Međutim, Evroazija je i dalje ostala “prva tabla” na kojoj se vode geostrateške šahovske partije u kojima pobjeda kao nagradu donosi svijetski primat.
Djelo Zbignjeva Bžežinskog “Velika šahovka tabla” oslikava nam dinamiku svijetskih međunarodnih odnosa i autorovu viziju koje poteze SAD, kao prva globalna svijetska sila, treba da vuče na međunarodnom planu u budućnosti. Ali ipak je evroazija zadržala svoj geopolitički značaj; prvenstveno zbog svoje ekonomske i političke moći, ali i istočna regija –Azija je postala vitalni centar ekonomskog rasta i sve većeg političkog uticaja. Outda je pitanje kako se Amerika suočava sa tim pitanjima i da li je u stanju da spriječi nastanak dominantne evroazijske sile i da učvrsti svoj uticaj na Evroaziju na način da održava stabilnu kontinentalnu ravnotežu gdje su SAD politički arbitar. Evroazija predstavlja šahovsku tablu na kojoj se nastavlja da vodi bitka za svijetski primat, a ta bitka pretpostavlja geostrategiju – strategijski menadžment geopolitičkih interesa. Ne tako davne 1940 godine dva aspiranta Hitler i Staljin su se složili, da bi valjalo istisnuti SAD iz evroazije kako bi mogli da dominiraju svijetom. Bili su uvjereni da ko kontroliše Evroaziju kontroliše cijeli svijet. Ostaje pitanje da li će Američki primat u Evroaziji i dalje trajati i u koje će svrhe biti upotrebljen? Autor smatra da je krajnji cilj američke politike treba da bude u oblikovanju kooperativne svijetske zajednice, držanje koraka sa dugoročnim trendovima i sa fundamentalnim interesima čovječanstva. Imperativ je da se ne pojavi ni jedan evroazijski rival koji bi u stanju da dominira Evroazijom i da tako konkuriše Americi. HEGEMONIJA NOVOG TIPA Hegemonija je poznata koliko i čovječanstvo. Razlika je što se supermacija Amerike razlikuje po brzini nastanaka, globalnosti i po načinu na koji se sprovodi. Ona se uspjela od jedne relativno izolovane zemlje na zapanoj hemisferi transformisati u silu koja nema suparnika u istoriji po globalnom uticaju. Put SAD-a od izolacionizma do novog hegemona počeo je 1898. Godine, sa njenim prvim prekomorskim osvajačkim ratom, koji je vođen protiv Španije. Rat je Americi omogućio da vlast proširi na veliki dio Pacifika, a kasnije i da umjesto Britanije “vlada talasima”.Apetiti u geopolitičkim ambicijama su porasli sa brzom industrijalizacijom privrede. Pred Prvi svijetski rat Sjedinjene Države su postale vodeća svijetska ekonomija sa 33% učešća u svijetskom Bruto nacionalnom dohotku, smijenivši na vrhu, kao i u slučaju dominacije na moru, Veliku Britaniju. Kombinacija lako prihvatljive kulture za druge narode, privrednog buma, političkog sistema i američke vojne sile, koju je ostatak svijeta upoznao u Prvom svijetskom ratu, bili su jasni pokazatelji da je Evropa dobila u prekookeanskom džinu ozbiljnog učesnika za rješavanje budućih svijetskih poslova.
Ogromna razaranja u Velikom ratu na tlu Evrope, otvorila su prostor za američku diplomatsku arbitražu koja je bila oličena u 14. tačaka tadašnjeg predsjednika Vilsona. Odlukom da se Amerika ponovo povuče u izolacionizam, uloga vodećeg u međunarodnom odnosima opet je dodijeljena Evropi, ali samo za kratko. Drugi Svijetski rat i njegov epilog vratili su SAD na svijetsku scenu, ali ovoga puta trajno. Evropa se, od tada, od glavnog igrača na svijetskoj političkoj sceni, pretvarala, sve više, u objekat političke globalne sile.Tokom razrješavanja ratom poremećenih međudržavnih odnosa na tlu Evrope, američki prekookeanski gigant dolazi u sukob sa još jednim pobjednikom iz rata, Sovjetskom gigantom. Suprostavljeni interesi prerasli su u još jedan rat, koji je na sreću po čovječanstvo bio hladan. Rat je vođen bez globalnih oružanih sukoba, sa razvijenim obavještajnim mrežama po Evropi koje su stvorile dva velika ideološka, kulturna i vojna bloka. U tom bipolarnom sukobu Amerika je odnijela pobjedu i od tada na velikoj evroazijskoj šahovskoj tabli igra sa bijelim figurama. EVROAZIJSKA ŠAHOVSKA TABLA Glavna geopolitička nagrada za Ameriku je Evroazija. Poslije jednog milenijuma jedna neevroazijska sila dominira Evroazijom – i američki globalni primat neposredno zavisi od toga koliko dugo će se efikasno njena dominacija na evroazijskom kontinentu održati. Svi potencijalni politički i ekonomski protivnici koji bi mogli da dovedu u pitanje američki primat nalaze se u ovom regionu svijeta. Njihova ukupna moć uveliko prevazilazi američku, ali je previše velika da bila
jedinstvena. Za razliku od pravog šaha, koji se simbolično može uporediti sa
geostrategijom, evroazijska tabla je ovalnog oblika i uključuje više od dva igrača od kojih svaki posjeduje različitu količinu moći. Glavni igrači su raspoređeni na zapadu, istoku, u centru i na jugu šahovske table. Zapadni i istočna područja šahovske table su gusto naseljena i organizovane u nekoliko moćnih država koje se nalaze na malom prostoru.Američka moć neposredno utiče na male zapadne periferije Evroazije. Dalekoistočno kopno je središte moćnih država koje kontrolišu ogroman broj stanovnika, dok teriitorija njegovih energetskih rivala u svom sastavu ima nekoliko obližnjih ostrva i polovinu malog dalekoistočnog poluostrva koja predstavlja pogodno tlo za američku moć. Između istočne i zapadne periferije nalazi se rijetko naseljeni politički fluidan a organizaciono iscjepkan ogromni prostor koji je ranije zauzimao moćni američki suparnik koji je ranije bio posvećen cilju da izbaci Ameriku iz Evroazije.
Na jugu nalazi se politički anarhičan ali energetski bogat region koji je od velikog značaja za zapadne i istočne regione evroazijske zemlje, uključujući ovdje i najjužnije oblasti koje su gusto naseljene i koje su pretendenti na regionalnu hegemoniju. Zbignjen zanimljivo iznosi Američke izglede u ovoj šahovskoj igri: “Ova ogromna čudno oblikovana šahovska tabla – koja se proteže od Lisabona do Vladivistoka – predstavlja prostor za “igru”. Ukoliko bi se srednji prostor mogao više približiti razvojnoj orbiti Zapada (gde preteže Amerika), ukoliko južni region ne bi potpao pod dominaciju samo jedne sile i ukoliko se Istok ne bi ujedinio na način koji bi zahtijevao izbacivanje Amerike iz njihovih pomorskih baza onda bi se moglo reći da će Amerika dominirati. Ali ukoliko bi srednji region odbacio Zapad i postao jedinstveni entitet ili uspjeo da podvede pod kontrolu Jug ili uspjeo da formira savez sa velikim istočnim igračem, onda bi bio dramatično ugrožen američki primat u Evroaziji. Isto bi se desilo i ukoliko bi se na neki način ujedinila dva istočna igrača. Bilo kakvo izbacivanje Amerike od strane zapadnih partnera iz njenog sjedišta na zapadnoj teritoriji značilo bi automatski kraj američkog učešća u igri na evroazijskoj šahovskoj tabli, iako bi to vjerovatno značilo i eventualno potčinjavanje zapadne periferije oživljenom igraču sa srednjeg prostora.” Geopolitika i geostrategija Svijetski primat Amerike se mora uzeti veoma pažljivo u razmatranje zbog činjenice da je politička gografija ostala kritična tačka u međunarodnim poslovima. Poznavanje geografije može da pomogne razumijevanju spoljne politike neke zemlje, ali nije dovoljno jer današnje okolnosti gledaju prvenstveno moć sile neke države i njenu mogućnost da utiče na globalnom nivou. Nadmetanje država nikad nije prestajalo samo su se mijenjali oblici u kojima su se oni izražavali, današnji oblik nadmetanja sve više teži da bude civilni. U tom nadmetanju geografski položaj je još uvijek ključna tačka za utvrđivanje spoljih prioriteta nacionalne države, a veličina nacionalne teritorije i dalje važi kao jedan od glavnih kriterujuma za status i moć.Međutim vladajuće elite tvrde da postoje i drugi izvori moći koji su značajni za određivanje međunarodnog položaja. Prvenstveno se misli na razvoj tehnologije i predstavljenosti na svijetskom tržištu. Vodeći geopolitičari su raspravljali da li je kopnena sila važnija od pomorske i koji je dio Evroazije presudan za zadobijanje kontrole nad čitavim kontinentom.
U skladu sa tim Harold Mekinder je iznio svoj pojam središnje zemlje čuvenom izrekom: Mekinderova formula: -
Ko vlada istokom Evrope, upravlja srcem svijeta,
-
Ko vlada srcem svijeta, upravlja svijetskim ostrvom
-
Ko vlada svjetskim ostrvom, upravlja svijetom
Geopolitičari su prešli sa regionalne na globalnu dimenziju, sa prevagom uvjerenja da cijeli evroazijski prostor služi kao osnova za svijetski primat Sjedinjenih američkih država, neevroazijska sile, koja danas posjeduje međunarodni primat, tako što je njihova moć razdjeljena na tri periferije evroazijskog kontinenta, odakle se njihov uticaj širi na države koje zauzimaju evroazijsko zaleđe. Na tom području u Evroaziji može pojaviti mogući protivnik američkoj moći. Usmjerenost na ključne igrače i dobra procjena terena moraju biti najvažniji pri formulisanju američke geostrategije u dugoročnom ostvarivanju američkih evroazijskih geopolitičkih interesa. Da bi u tome bili uspješni moraju da obezbjede dva osnovna koraka: -
Prvo, trebaju pronaći geostrateški dinamične evroazijske države koje bi imale snagu da izazovu potencijalno značajan pomak u međunarodnoj distribuciji moći i otkriti ključne spoljne ciljeve njihovih respektivnih političkih elita i moguće posljedice njihovog pokušaja da ih postignu, i treba tačno utvrditi koje su to geopolitički kritične evroazijske države čiji položaj ili postojanje ima posljedice na aktivnije geostrateške igrače ili na reginalne uslove.
-
Drugo,
SAD treba da forumuliše posebnu politiku koja bi stvarala protitežu,
kontrolisala sada pomenute države i tako sačuvala i unapređivala svoje vitalne intrese, kao i da postave daleko obuhvatnije geostrategiju koja na globalnom nivou uspostavlja međusobnu povezanost specifičnijih američkih politika. Da to izrazimo terminologijom antičkih imperija: spriječiti zavjere, sačuvati bezbjedonosnu zavisnost među vazalima,održavati zavisne teritorije pokornim i zaštićenim i paziti da se varvari ne udruže. Geostrateški igrači i geopolitički stožeri Geostrateškim igračima označene su one zemlje koje imaju sposobnost da svoju moć prošire van granica i promijene geopolitičko stanje stvari na način koji bi ugrozio američke interese. Stoga Amerika mora posvetiti dodatnu pažnju na ove države. To se odnosi na ovih pet dražava: Francuska, Njemačka, Rusija, Kina i Indija koji su glavni i aktivni igrači.
Velika Britanija, Japan i Indonezija iako su nesumnjivo značajne zemlje ipak ne mogu spadati u ovu grupu. Geopolitički stožeri su one države čiji je geografski položaj osjetljiv i ako postane ranjiv može izazvati posljedice na ponašanje geostrateških igrača. Specifičan položaj određen im je ili pristupom važnim oblastima, ili što su prepreka velikim igračima da pristupe važnim resursima. Kritično značajni geopolitički stožeri su Ukrajina, Azerbejdžan, Južna Koreja, Turska i Iran. Od ovih pet država posljednje dvije su, u okviru svojih ograničenih sposobnosti, takođe i geostrateški aktivni. Na krajnjem zapadu Evroazije imamo dva važna i dinamična geostrateška igrača. To su Njemačka i Francuska čij je cilj isti – Evropska Unija – ali su različiti u ideji u kojoj mjeri i na koji način ta nova Evropa treba da ostane u vezi sa Amerikom. Geostrateški plan Francuske o EU se bitno razlikuje od od plana Sjedinjenih država i zbog toga je ova zemlja sklona da pravi neke taktičke manevre kako bi okrenula Rusiju protiv Amerike, a Veliku Britaniju protiv Njemačke. Međutim, zbog relativne slabosti koju ispoljava, ova država je u biti oslonjena na francusko–njemački savez. Njemački pogledi na ujedinjenu Evropu se u mnogome poklapaju sa američkim ineresima, tako da je ova zemlja veoma jak saveznik Sjedinjenih Država na zapadnoj strani Evroazije. Velika Britanije je, kao i u prošlosti, izolovona iz evropskih pitanja, ali zbog nekih istorijskih činilaca zasigurno i dalje veoma bitna za Ameriku. Rusija je ostala geostrateški igrač uprkos svojoj oslabljenoj državi i ekonomski i teritorijalno. Ukoliko se oporavi imaće velikog uticaja na svoje zapadne i istočne komšije i SAD-u postati ponovo veliki protivnik na globalnom planu. Dinamika njenog oporavka
će zavisiti od njene unutrašnje politike i
posebno od činjenice da li će željeti da postane istinska evropska demokratija, ili ponovo evroazijska imperija. Za Kinu se može reći da je velika regionalna sila sa pretenzijama da kao lider u region bude i veliki igrač na globalnom planu. Zbog svoje istorijske snage i stanovišta da je centar svijeta, aspiracije Kine će zasigurno rasti. Raspad Sovjetskog Saveza je izazvao stvaranje novih država na zapadnim granicama Kine, a galopirajući ekonomski rast je omogućio Kini da prema njima ne ostane indifirentna. Ovaj razvoj situacije će dosta pogoditi i Rusiju na njenim istočnim granicama. Japan kao geopolitički stožer je ključni saveznik SAD-a na istočnoj periferiji. Međutim, iako ima potencijala za pokazivanje prvoklasne političke sile on izbjegava svaku težnju ka regionalnoj dominaciji i djeluje ispod američkog zaštitničkog kišobrana. Ovo samoograničenje Japana u neku ruku i odgovara Americi i ona u budućnosti treba da njeguje američko-japanske odnose.
Iako najznačajnija zemlja na jugoistoku Azije, Indonezija nije u mogućnosit da izrazi svoj značajniji uticaj. Ima više faktora koji utiču na ovo: indonežanska ekonomija je nerazvijena, međunarodna politika joj je nesigurna, arhipelag na kojem se nalazi je razuđen i u stalnom je strahu zbog mogućnosti izbijanja etničkih sukoba unutar zemlje. Samo u
izvjesnoj mjeri,
Indonezija bi mogla biti značajna prepreka kineskim aspiracijama na jugu. Nasuprot Indoneziji, Indija je u procesu vlastitog promovisanja u veliku regionalnu silu i za sebe smatra da je potencijalni veliki igrač. Osim ovoga veliki je suparnik Kini. Treba napomenuti da je i polutajna nuklearna sila koja predstavlja protivtežu kineskom posjedovanju nuklearnog arsenala. Ukrajina samim svojim postojanjem kao nove države u susjedstvu Rusije predstavlja geopolitički stožer. Bez Ukrajine Rusija više nije evropska imperija. Samo postojanje Ukrajine kao nezavisne zemlje moglo bi da posluži preobražaju Rusije. Iako mu je ograničen prostor, a broj stanovnika mali, Azerbejdžan je sa svojim energetskim izvorima takođe geopolitički bitan. Poslije raspada bivšeg Sovjetskog Saveza, Azerbejdžan slikovito predstavlja zapušač na boci koja sadrži bogatstva bazena Kaspijskog mora i srednje Azije. Turska i Iran su takođe stožeri i angažovani su u uspostavljanju uticaja u regionu Kaspijskog jezera i srednje Azije, koristeći pri tome slabljenje ruske moći. Takođe obe zemlje imaju velikih unutrašnjih problema, međusobno su suparnici i teže da jedna drugoj smanje moć. DEMOKRATSKI MOSTOBRAN Evropa je prirodni američki saveznik iz više razloga: imaju zajedničko religijsko nasljeđe, istu demokratsku politiku i to je kraj odakle dolazi najveći broj Amerikanaca. Da bi prevazišla eru nacionalnih sukoba Evropa je pokrenula napore za stvaranje zajedničke nadnacionalne političke unije. Ovim putem bi se stvorio jedan veliki entitet sa oko 400 miliona ljudi koji žive u demokratskim uslovima i posjeduju standard sličan onome u SAD-u. Ovako ostvarena Evropa bi bila nesumnjivo globalna sila. Evropska Unija bi mogla da širi na istok svoje demokratske principe, da izgrađuje čvršće veze sa Ukrajinom, Bjelorusijom i Rusijom i dobije iskrenog partnera u tako demokratizovanim zemljama. Takva evropa je Američki najbitniji geopolitički mostobran na evroazijskom kontinentu. Međutim problem Evrope je što nije istinski još uvijek postala ujedinjena. Interesi dva najveća evropska igrača, Njemačke i Francuske, nisu uvijek usklađeni a često se i razilaze takođe tu postoji i istorijsko nasleđe koje nam govori da su ove zemlje nekada bile neprijatelji.
Postavlja se pitanje kako Amerika treba da napravi da Evropa bude zasnovana na francuskonjemačkoj povezanosti, da bude samostalno sposobna za život, kako da ostane u vezi sa SAD i kako da obezbjedi dalje proširivanje demokratije kao osnovnog američkog cilja. Autor je ponudi način na koji način Amerika treba da se odnosi prema svom evropskom partneru: -
prvo, neophodan je angažman Amerike u procesu ujedinjenja Evrope da bi se utvrdili zajednički evropski ciljevi i da bi se prevazišla raširena sumnja po Evropi da SAD ne žele istinsko evropsko ujedinjenje. Potrebno je ubrizgati dozu demokratske strasti u ovom poduhvatu. Amerika mora biti apsolutno opredijeljena na buduće prihvatanje Evrope za američkog globalnog partnera.
-
drugo, na kratke staze se treba suprostaviti francuskoj politici i dati podršku njemačkom vođstvu, a dugoročno evropsko ujedninjene moraće da obuhvati daleko više vlastiti evropski politički i vojni identitet. Ovako će se potpomoći francusko stanovište o ujednačenijoj distribuciji moći unutar transatlanskih institucija.
-
treće, pošto Njemačka i Francuska nisu dovoljno snažne da se suprodstave Rusiji oko pitanja geografskog opsega Evrope, što se prije svega odnosi na baltičke zemlje i Ukrajinu, potrebno je energično, usmjereno i odlučno uključivanje Amerike u taj proces.
Gledano iz ugla politike istinski ujedinjena Evropa se teško može zamisliti bez zajedničkog bezbijednosnog angažmana sa Amerikom, tako da bi sve države koje otpočnu razgovore sa EU oko prijema, automatski trebale i da postanu predmet zaštite NATO. Rusija bi, takođe, trebala da bude neprestano uvjeravana da su joj vrata Evrope otvorena, kao i da je dobrodošla u proširenom transatlanskom sistemu bezbijednosti, a u budućnosti, možda i u transevroazijskom. Naravno, sve ovo bi bilo pod sponzorstvom Sjedinjenih Američkih Država. Evropa je, za sada, najbitniji geopolitički mostobran na evroazijskom kontinentu. CRNA RUPA Raspadom teritorijalno najveće države na svijetu 1991. godine u samom središtu Evroazije nastala je “ crna rupa”. Geopolitički “središnja zemlja” je iznenada nestala sa karte svijeta. Amerika je u toj situaciji morala da spriječi pojavu političke diktature u zemlji koja je imala jak nuklearni arsenal.
Dok je dugoročni zadatak bila preobražaj Rusije u demokratiju i ekonomski oporavak a da se spriječi obnavljanje evroazijske imperije koja bi mogla da spriječi ostvarenje američkog geostrateškog cilja. Novi geopolitički položaj Rusije Tokom dve kratke nedelje u decembru 1991, prvo je izazovno objavljeno da su Ruska, Ukrajinska i Bjeloruska republika razbile Sovjetski savez kojeg je formalno zamjenio jedan širi entitet – Zajednica nezavisnih država (ZND) koji je obuhvatao sve sovjetske republike osim baltičkih. Poslije toga je sovjetski predsjednik je podnijeo ostavku i sovjetska zastava je posljednji put spuštena sa kremlja i konačno pojavila se Ruska federacija, sada nacionalna država sa 150 miliona Rusa, de facto nasljednik Sovjetskog saveza, dok su druge republike uzele različite oblike suvereniteta. Rusija se suočila sa gubitkom Kavkaza i bojazni od turskog uticaja, gubitak srednje azije predstavljao je pretnju od uticaja islama, takođe predstavlja gubitak ogromnih rudnih bogatstava dok je nezavisnost Ukrajine lišila Rusiju njene dominantne pozicije na Crnom moru, gdje je Odesa služila kao vitalna kapija Rusije za trgovinu sa Mediteranom i drugim okolnim zemljama takođe i kraj mišljenja da je ona čuvar panslovenskog identiteta.Pored toga Kina je jedna od država koja preteduje da postane najnaprednija, dinamičnija i uspješnija od Rusije što bi Ruse moglo dovesti u nepovoljan položaj. Možemo konstatovati da se Rusija suočila sa ogromnim gubitcima kako na unutrašnjom planu tako ina spoljnom gdje je izgubila utiacaj u međunarodnim odnosima. Ostalo je nerazjašnjeo kako će Rusija dalje da djeluje u okviru postojećeg poredka i koju strategiju će izabrati za dalji razvoj i fukncionisanje zemlje. Bžežinski to objašnjava pod temom “Dilema jedne alternative”. Ruska jedina geostrateška opcija – opcija koja joj obezbjeđuje realističnu ulogu na međunarodnom planu i koja joj takođe pruža mogućnost da maksimalizuje pogodnost za vlastiti preobražaj i modernizaciju jeste – Evropa. Transatlanska evropa proširena sa EU i NATO savezom.Takva Evropa već nastaje i ona će vjerovatno ostati tjesno povezana sa Amerikom. Ona je ta koja sa kojom Rusija treba da se povezuje ukoliko hoće da izbjegne opasnu geopolitičku izolaciju. Druga opcija ne postoji koja bi mogla da Rusiji ponudi koristi koje joj može ponuiditi orjentacija vezivanja za bogatu, modernu i demokratsku Evropu povezanu sa Amerikom. Evropa i Amerika nisu prijetnja Rusiji ukoliko ona bude neekspenanzionistička i demokratska država.
Suprotno mogli bi da imaju problem sa Kinom sa kojom dijele nesigurnu granicu na kojoj bi moglo doći do nasilja. U svakom slučaju što se Rusija bude brže kretala prema Evropi, to će brže crna rupa Evroazije biti ispunjena društvom koj je u velikoj mjeri moderno i demokratsko. Zaista za Rusiju dilema jedne jedine alternative nije više stvar pravljenja geopolitičkog izbora, već stvar suočavanja sa imperativom opstanka. EVROAZIJSKI BALKAN Za razliku od svog evropskog parnjaka, evroazijski Balkan je mnogo prostraniji, naseljeniji i religiozno i etnički homogeniji. Balkan obuhvata djelove jugoistočne Evrope, centralne i južne Azije, područje Persijskog zaliva i Srednjeg Istoka. Evroazijski Balkan nalazi se u sredini ovog velikog pravougaonika i od spoljašnje zone razlikuje po jednoj ključnoj karakteristici: u njemu postoju vakum moći. Politički entiteti su nestabilni i prizivaju posredovanje moćnih komšija, a ovi su okrenuti ka tome da od drugih preuzmu dominaciju nad regionom. Bitna karakteristika ovog regiona je da predstavlja potencijalnu ekonomsku nagradu jer je tu skoncentrisana ogromna količina prirodnog gasa i nafnih rezervi kao i važnih mineral, uključujući zlato. Svaka od zemalja regiona opterećena je ozbiljnim unutrašnjim teškoćama, sve njhove granice su ili predmet spora ili predstavljaju zone međusobne etničke mržnje, a neke od njih su već uvučene u oružane sukobe izazvane teritorijalnim, etničkim i vjerskim razlozima. U ovom svojevrsnom etničkom kazanu nalazi se osam bivših sovjetskih republika: Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Azerbejdžan, Jermenija i Gruzja. Njima se pridružuje i Avganistan. Na listi potencijalnih kandidata za ulazak u ovu grupu su Turska i Iran. Iz ove liste posebno treba izdvojiti Azerbejdžan. Lokacija ove zemlje čini je političkim stožerom i njena ranjivost imala bi šire regionalne posledice. Nezavisni Azerbejdžan prirodna je brana pristupu Kaspijskom moru i svjetskim prirodnim resursima. Naftovodom koji vodi ka Turskoj, sa kojom je Azerbejdžan etnički blizak, moguće je spriječiti Rusiju da stekne monopol u pristupu prirodnim resursima. Ipak Azerbejdžan je ranjiv na pritiske Rusije na sjeveru i Irana na jugu. Veliki problem u ovom region bi nastao i ukoliko bi Iran i Turska, koje su ranjive iznuta, bile destabilizovane. Po ovom scenariju, sasvim sigurno, čitav region bi dospio u haotično stanje koje bi bilo obilježeno etničkim i teritorijalnim konfliktima i koji bi, sve više, izmicalo kontroli. Na ovaj način ravnoteža moći na ovom dijelu svijeta bi bila ozbiljno poremećena.
U današnje rivalstvo unutar evroazijskog Balkana uključene su tri sljedeće sile Rusija, Turska i Iran, a takođe i Kina može postati aktivan igrač. Pitanje naftovoda je ključna stvar za budućnost basena Kaspijskog jezera i Centralne Azije. Ukoliko glavni naftovodi regiona budu i dalje prolazili kroz rusku teritoriju, političke posledice same bi stvorile zamršeno klupko, čak i bez ruske otvorene prezentacije moći. Ukoliko bi jedan krak glavnog naftovoda skrenuo iz Kaspijskog jezera kroz Azerbejdžan i Tursku sve do Mediterana i ukoliko bi još jedan krak vodio preko Avganistana do Arabijskog mora, nijedna pojedinačna sila ne bi imala monopol nad pristupom. Amerika je dovoljno moćna, pa je i pored geografske udaljenosti angažovana u tom dijelu Evroazije. Sve države u ovom regionu gledaju blagonaklono na taj anganžman, jer ga smatraju nužnim za njihovo preživljavanje. Primarni američki cilj je da se stvori situacija u kojoj ni jedna pojedinačna sila neće moći da kontroliše ovaj geopolitički prostor. DALEKOISTOČNO SIDRO Zdrava američka politika za Evroaziju mora imati usidrenje na Dalekom Istoku. Tijesna povezanost sa Japanom, primorskom zemljom, je od suštinskog značaja za američku globalnu politiku, ali jača kooperativnost sa mnogoljudnom kopnenom Kinom predstavlja imperativ za američku evroazijsku geostrategiju. Distribucija moći u ovom regionu je neuravnotežena. Kina, koja posjeduje nuklearni arsenal i koja ima veliku oružanu silu jeste dominantna vojna snaga. Zemlje u regionu ne skrivaju strah od kineske vojne dominacije. Otuda je npr. i stvoren proces vojne koordinacije između Australije i Indonezije, koje su oduvijek bile obazrive jedna prema drugoj. Amerika, kao jemac regionalne bezbijednosti, sebi postavlja, kao ključno, pitanje koliko će još moći da se održi mir u ovom najnaseljenijem regionu u kojem se nalazi visoka koncentracija naoružanja? Dinamičan rast kineske ekonomije otvorenog tržišta nespojiv je, na duži rok, sa relativno zatvorenom komunističkom diktaturom. U jednom momentu može doći do sukoba između ekonomskog i političkog sistema i povesti Kinu u stagnaciju ili nazadovanje. Ubrzo će kao glavno pitanje na dnevni red doći način prenošenja vlasti sa sadašnje generacije na mlađu. Demokratija će stalno kucati na vrata Kine. Problem demokratizacije Kine vezan je i za teritorije izdvojene iz kineske države, Tajvan i Hongkong. Strategija SAD u ovom regionu trebala bi da se kreće u pravcu pitanja kako japansku energiju kanalisati u internacionalnom pravcu i kako usmjeriti kinesku snagu ka regionalnom prilagođavanju.
ZAKLJUČAK Vrijeme je da SAD forumulišu i upražnjavaju integrisanu, obuhvatnu i dugoročnu geostrategiju za čitavu Evroaziju. Amerika je sada jedina globalna supersila a Evroazija glavna arena na globusu i raspodjela moći na evroazijskom kontinentu biće od odlučujućeg značaja za američki globalni primat i za američko istorijsko nasljeđe. U kojoj mjeri će uspjeti da održi dugotrajnost i stabilnost američkog globalnog primata to zavisi od njene mogućnosti da manupuliše glavnim geostrateškim igračima na evroazijskoj šahovskoj tabli i od toga u kojoj mjeri ona upravlja glavnim geopolitičkim stožerima. Trenutno nema niti jedna država koja bi mogla da ugrozi američki uticaj, zbog njezine enormne moći u ekonomiji, vojnoj moći, kulturnoj i mekoj moći. Ono što bi to mogli jeste nagla urbanizacija, kao i demokrafska ekspolozija koja proizvodi gomile mladih nezaposlenih ljudi koji su pogodni za svaki vid ekstremističkih oranizovanja. Fenomen migracija može da posluži kao uslov da dođe do etničkih i društvenih konflikata. Ovi globalni problemi koji nadilaze djelokrug nacije-države ni tradicionalna geopolitička pitanja neće moći biti riješena niti ublažena ako geopolitička struktura globalne moći počne da se raspada. Američka politika ako hoće da bude uspješna mora se usredsrediti na Evroaziju kao cjelinu i biti vođena geostrateškom vizijom. Kao i u šahu američki planeri moraju misliti nekoliko poteza unaprijed misleći pri tome na kontrapoteze. Ta geostrategija za evropu se mora sastojati iz kratkoročnog, srednjoročnog i dugoročnog plana. Na kratki rok američki interes je da učvrsti i preferira preovlađujući pluralizam na evropskoj mapi; odnsono spriječiti pojavu neprijateljske koalicije koja bi mogla dovesti američki primat u pitanje. Srednjoročno treba raditi na sklapanju partnerstva koji bi doveo do transevroazijskog bezbjedonosnog sistema ili na duži rok stvaranje globalnog sistema istinske zajedničke političke odgovornosti. Globalnoj politici je na dug rok svojstveno to da ona postaje nespojiva sa koncentracijom hegemonistične moći u jednim rukama jedne jedine države. Stoga Amerika nije samo jedina i istinska globalna supersila, već najvjerovatnije i posljednja.
