Ygs Türkçe PDF

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

01

İLETİŞİM, DİL VE KÜLTÜR

hhİLETİŞİM

4. Şifre (Kod)

hh İletişim; duygu, düşünce veya bilgilerin türlü yollarla karşılıklı aktarılmasıdır.

hh İletinin gönderilme biçimidir. (söz, yazı, resim, hareket, renk...)

hh Temel iletişim aracı sözdür. hh Sözün dışında; yazı, işaret, sembol, hareket vs. yollarıyla da iletişim sağlanır.

İletişimde Bulunması Gereken Unsurlar 1. Gönderici:

5. Kanal hh İletinin, göndericiden alıcıya ulaştığı yol veya araçtır. (cd, telefon, bilgisayar, hava, yazı tahtası…)

6. Dönüt

hh İletişimi başlatan, iletiyi gönderen kaynaktır.

hh Alıcının, göndericiye verdiği cevaptır.

2. İleti: hh Gönderici tarafından alıcıya yollanan ve özel bir anlamı olan mesajdır.

3. Alıcı:

7. Bağlam: hh İletişimin gerçekleşmesini sağlayan her türlü koşul ve bunların bir arada bulunduğu ortamdır. (sınıf, kütüphane, alışveriş merkezi, oturma odası, tren, sokak…)

hh Göndericinin, iletiyi yollamak istediği varlıktır.

Şifre

BAĞLAM

Kanal

Alıcı

Gönderici

İleti

Dönüt

YGS Tükçe Planlı Ders Föyü

1


Örnek 1:

Gönderici - Alıcı İlişkisinde Göstergelerin

Beyza, bir internet kafede, www.kitapbulal.com adresine girerek Çözüm Yayınları’nın Türk Edebiyatı PDF kitabını sipariş etmiştir. Site de Beyza’ya, siparişin alındığına ve en kısa sürede kitabının kendisine ulaştırılacağına dair bir onay notu göndermiştir.

Yeri ve Önemi hh Kendisi dışında başka bir şeyi gösteren, düşündüren, onun yerine kullanılan sözcük, nesne, sembol vs.ye gösterge denir.

• Gönderici:

Beyza

İletişim esnasında gönderici iletiyi göstergeler yardımıyla aktarır.

• İleti:

Kitap siparişi

Göstergelerin ses ve anlam olmak üzere iki yönü bulunur.

• Alıcı:

www.kitapbulal.com

hh Örneğin b/a/r/d/a/k harflerinden oluşan “bardak” sözcüğü,

• Şifre:

Yazı

göstergenin ses yönü; su, çay vs. içmeye yarayan, genellikle

• Kanal:

Bilgisayar ekranı

camdan yapılan kap da onun anlam yönüdür.

• Dönüt:

Onay notu

• Bağlam:

İnternet kafe

hh Göstergelerin gerçek dünyadaki karşılığına gönderge denir.

Göstergelerin Çeşitleri:

Örnek 2: Bir yazılım firmasında tasarlanan ders programının tanıtımı için Ahmet Bey, bir okulun öğretmenler odasında öğretmenlere slayt sunumu yapar. Sunumdan sonra öğretmenler programı beğendiklerini ifade ederler. Sonunda okul, söz konusu programı kullanmaya karar verir. Bu parçadaki iletişim ögeleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) Gönderici: Ahmet Bey

1. Dil Göstergesi: hh Söz veya yazıyla gerçekleştirilen her türlü iletişimsel eylemdir. hh Dil göstergeleri nedensizdir: hh Doğadaki çiçeğin, onu meydana getiren ç/i/ç/e/k sesleriyle hiçbir ilgisi yoktur. hh Farklı dillerde aynı göndergenin farklı dil göstergeleriyle ifade edilmesi de bundandır. (Çiçek- flower – blume – lule vs.)

B) Alıcı: Öğretmenler C) İleti: Ahmet Bey’in sunumu D) Şifre: Öğretmenler odası E) Dönüt: Öğretmenlerin görüşleri A, B, C, E seçeneklerinde iletişimin unsurları doğru eşleştirilmiştir. D seçeneğinde şifre için öğretmenler odası eşleştirilmiştir. Öğretmenler odası, iletişimin gerçekleştiği ortamdır. Bu durumda doğru eşleştirme bağlam: öğretmenler odası olmalıdır.

2

YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

Uyarı Ses taklidi yoluyla oluşturulan kelimeler için nedensizlik ilkesi geçerli değildir. Şırıl şırıl, hor, hav, pat, çat, me vs.

İLETİŞİM, DİL VE KÜLTÜR hh Dil göstergeleri çizgiseldir: hh Göstergeyi meydana getiren seslerin belirli bir düzeni vardır.

hh Taşıdığı anlam bakımından toplumun bütün bireyleri arasında uzlaşma vardır. – Trafik ışıkları

hh Doğadaki çiçeği ifade eden biri, bunu aynı seslerle ama farklı bir sıralamayla veremez. Çiçek kelimesi oluşturan seslerin örneğin “çekçi” biçiminde söylenmesi göndergenin ne olduğunu bize anlatamaz.

– Mors alfabesi, – Siren, korna sesleri – Araba sinyalleri – Elektrik, su sayaçları

2. Doğal Gösterge (Belirti) hh İnsanların, hayatın doğal akışı içinde gerçekleşen kimi olay veya durumlara anlam yüklemesiyle ortaya çıkan göstergelerdir. – Trafikte seyir halindeki bir aracın motorundan sesler gelmesi (arıza belirtisi) – Leyleklerin görülmeye başlanması (ilkbaharın belirtisi) – Elektronik bir eşyanın kendisine dokunan insanı çarpması (elektrik kaçağının belirtisi)

b. İkon (Görsel gösterge) hh Benzerlik ilişkisiyle oluşturulan göstergelerdir. hh Doğrudan anlattığı varlığı düşündürür. hh Kimlik belgelerimizdeki fotoğraflar hh Portreler hh Kamera görüntüleri hh Gerçeğe dayalı heykeller

– Ateş ve sürekli öksürük (hastalığın belirtisi)

c. Simge – Sokaktaki bir su birikintisinin donması ( sıcaklığın sıfırın altına düştüğünün göstergesi)

hh Hem benzerlik hem de uzlaşmaya dayalı göstergelerdir. hh Doğrudan anlattığı varlığı düşündürmez, o varlığa yüklenen özel bir anlamı düşündürür.

3. Sosyal Gösterge hh İnsan tarafından oluşturulan –yapay- göstergelerdir.

– Şehirlerarası yolların kenarındaki çatal, kaşık resimli bir tabela (Lokantayı simgeler.) – Kanarya, aslan, kartal (Fenerbahçe, Galatasaray ve Beşiktaş’ı simgeler.)

a. Belirtke

– Zeytin dalı ve güvercin (Barışı simgeler.)

hh Bilgi verme amacı taşıyan göstergelerdir.

– Terazi (Adaleti simgeler.)

Öğretmen Sorusu

hh Gösterenle gösterilen arasındaki ilişki nedensizdir.

– Kalp (Aşkı simgeler.)

İkon ile simgeyi nasıl ayırt edebiliriz?

Her ikisinde de benzerlik ilişkisi vardır. Simgede ayrıca uzlaşma da söz konusudur. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3


Örnek 3:

Örnek 5:

Bir bekçinin, gece görev esnasında düdüğünü uzun sü-

I. Gökyüzünde siyah bulutların kümelenmeye başlaması

reli çalması iletişimde aşağıdakilerden hangisiyle ilişki-

II. Sokaktaki bir su birikintisinin donması

lendirilebilir?

III. Bir yolu başka bir yola bağlayan çıkıştaki “yol ver” işa-

A) Gönderge

B) Belirti

D) İkon

C) Belirtke E) Simge

retli tabela IV. Şampuan, deterjan gibi ürünlerdeki çarpı işaretli kurukafa resmi

Bu durum sıra dışı bir olayın varlığını haber verir. Yani bilgilendirme amaçlıdır.

Numaralanmış cümlelerden hangileri doğal gösterge değildir? A) I. ve II.

B) II. ve III. D) III. ve IV.

C) I. ve III. E) IV. ve V.

I ve II numaralı cümlelerde söylenenlerde insanın dışarıdan herhangi bir katkısı söz konusu değildir. Kendiliğinden ortaya çıkan ve insanın bir anlam yüklediği doğal olaylardır.

Örnek 4: Sinan, ikinci el bir otomobil satın almıştır. Otomobiliyle bir şehir turu atmak ister. Ailesini ve çocuklarını da yanına alan Sinan yola çıkar. Bir süre sorunsuz seyreden Sinan, yolda otomobilinden birtakım sesler geldiğini işitir. Otomobilinde bir arıza olduğunu düşünerek tamirciye giden Sinan, yanılmamıştır. Arabanın rulmanı kırılmıştır. Bu parçada otomobilden gelen “ses" onun bozulabileceğini gösteren dil dışı

Örnek 6: Dağlık bir alanda mahsur kalan bir kişi, yerini diğer insanlara belli etmek için işaret fişeği atmış, bu sayede insanların

bir göstergedir.

onu bulmasını sağlayarak hayatını kurtarmıştır.

Bu dil dışı gösterge aşağıdakilerin hangisiyle adlandı-

Yerini bu şekilde belli ederek diğer insanlarla iletişim

rılır? A) Belirti D) Simge

B) İkon

C) Belirtke E) Bağlam

Bu durum iletişimde belirti olarak kabul edilir. Çünkü arabadan gelen sesler, kendiliğinde ortaya çıkmıştır. İnsanın bir etkisi söz konusu değildir.

4


kuran biri hangi tür göstergeden yararlanmıştır? A) Belirtke D) Simge

B) İkon

C) Dil göstergesi E) Belirti

İşaret fişeği insanlar tarafından yapılmış, bilgi verme (yerini belli etme bilgisi) amaçlı kullanılan araçtır. Bu durumda iletişimde belirtke kabul edilir.


Dilin İşlevleri

– Tüh, bu durum hiç iyi olmadı!

1. Göndergesel İşlev

– Eyvah, cüzdanımı evde unutmuşum!

hh İletinin, söylendiği gibi anlaşılmasını sağlayan işlevde düzenlenmesidir.

– Yaşasın, sonunda şampiyon olduk! – Olamaz, ben şimdi ne yapacağım?

hh Sözcükler genellikle gerçek anlamıyla kullanılır. hh Öğretici metinlerde yaygın olarak kullanılır. – Şiddetli yağmurlar seracılık sektörünü olumsuz etkiledi.

Örnek 8: I. Bunlar ne kadar güzel çiçekler böyle

– Bozulan bilgisayarımı tamire gönderdim.

II. Ellerin çok kirli, sakın bir şeye dokunma

– Türk mühendisleri yerli otomotiv üretmek için hazırlıklara

III. Lütfen, şu müziği ön yargısız dinle

başladı. – Dostoyevski’nin romanlarındaki karakterler, çok canlıdır.

IV. Durumun bu kadar vahim olması çok üzücü V. Zamanımız az, karar vermek için acele edin Numaralanmış cümlelerin hangilerinde dil "heyecana bağlı işleviyle" kullanılmıştır? A) I. ve II.

Örnek 7: Aşağıdakilerin hangisinde dil göndergesel işleviyle kullanılmamıştır? A) Gittikçe yemek pişirmekte ustalaştığını görüyorum.

D) I. ve IV.

B) II. ve III.

C) II. ve V.

E) III. ve V.

Seçenekler incelendiğinde I. ve IV. cümlelerin heyecana bağlı işlevle kullanıldığı görülecektir. II., III. ve V. cümleler de duygu içeriyior ama bununla birlikte alıcı birşey yapmaya zorlanıyor. Bu cümlelerde dil "alıcıyı harekete geçirmesi işleviyle" kullanılmış.

B) Apartmanın giderleri için para topluyorum. C) Çocukların yaramazlıklarına tahammül edemiyordu. D) Bu küslüğü daha fazla uzatman doğru değil. E) Kurt gibi acıktım, sofradaki her şeyi silip süpüreceğim.

3. Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi hh İletinin, alıcının bir eylemde bulunmasını amaçlayan işlevle kullanılmasıdır.

E seçeneğinde açlık ve sofradakileri yemeyle ilgili aşırı istek sıra dışı ifadelerle dile getirilmiş. Bu cümlede mecaz anlam yüklüdür, bu yönüyle göndergesel işlevde kullanılmış olamaz.

hh Emir cümleleridir. – Ellerini başının üstüne koy ve yere yat! – Herkes kitap ve defterlerini sıranın altına koysun.

2. Heyecana Bağlı İşlev hh İletinin, göndericinin duygu ve heyecanlarını dile getirecek

– Ben benzin parasını ödeyene kadar siz de arabanın camlarını silin. – Bana sıcak simit ve bir bardak çay getirin.

işlevde düzenlenmesidir.


5


Örnek 9:

Örnek 10:

I. Senin ne kadar zorluğa katlandığını benden iyi kim bi-

I. Elimdekinin ne olduğunu kim söyleyecek?

lir?

II. Daha sonra nereye gidecekler?

II. Çekmecedeki mavi saplı bıçağı bana verebilir misin? III. Sen davet edersin de biz senin düğününe gelmez miyiz? IV. İnsanları kendine küstürmekten bıkıp usanmadın mı? V. Bu el kadar çocuğa böylesine ağır işler yaptırılır mı? Numaralanmış cümlelerin hangisinde dil, alıcıyı harekete geçirme işleviyle kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

III. Yarın kimi göreceksiniz? IV. Ankara'ya ne zaman yerleştiniz? V. İçinizde söylediklerimi anlamayan var mı? Numaralanmış cümlelerden hangisinde dil, kanalı kontrol işleviyle kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) V.

B seçeneğinde sözü söyleyen kişi, karşısındakinden "mavi saplı bıçağı" iste-

E seçeneğinde kişi, söylediklerinin anlaşılıp anlaşılmadığını yani iletişimin ger-

mekte, dolayısıyla alıcıda tepki ve davranış değişikliği oluşturmayı amaçla-

çekleşip gerçekleşmediğini anlamaya çalışmaktadır. Bu durumda dil kanalı

maktadır.

kontrol işleviyle kullanılmış olmaktadır.

4.Kanalı Kontrol İşlevi

5. Dil Ötesi İşlev

İletinin, alıcıyı denetlemeye, kanalın iletişime uygunluğunu anlamaya yönelik işlevle düzenlenmesidir.

hh İletinin, dil ile ilgili konularda bilgi vermek işleviyle düzenlen-

hh Sözde soru cümleleridir. – Söylediklerim anlaşıldı mı? – Telefonda hışırtı var, beni duyabiliyor musun? – Arka sıradakiler, tahtada ne yazdığını görebiliyor mu? – Dilimizi biliyor musunuz?

6


mesidir. hh İsim soylu sözcükler, ek-eylem alarak yüklem olur. hh Fiil kök ya da gövdelerinden belirli yapım ekleriyle türetilerek isim, sıfat ve zarf olarak kullanılan kelimelere fiilimsi denir. hh İçinde fiilimsi bulunan cümleler, “birleşik cümle” kabul edilir. hh Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez.


Örnek 12:

Örnek 11: Dilin aşağıda verilen işlevlerinin hangisinde, nesnelliğin daha baskın olduğu söylenebilir?

Dil, amacına göre farklı yazılarda farklı işlevlerde kullanılır. Örneğin ders kitaplarında dil genellikle ---- kullanılır. Boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmeli-

A) Göndergesel işlev - Şiirsel işlev

dir?

B) Kanalı kontrol işlevi - Alıcıyı harekete geçirme işlevi C) Heyecana bağlı işlev - Dil ötesi işlev

A) Sanatsal işlev B) Göndergesel işlev

D) Göndergesel işlev - Dil ötesi işlev

C) Heyecana bağlı işlev

E) Alıcıyı harekete geçirme işlevi - Heyecana bağlı işlev

D) Dil ötesi işlev E) Kanalı kontrol işlevi

Göndergesel işlevde ileti söylendiği gibi anlaşılır. Öğretici metinlerde yaygın olarak kullanılır ki bu da nesnel olmayı gerektirir. Dil ötesi işlevi de dille ilgili bilgi verdiğinden nesnel olmak zorundadır.

Ders kitaplarında ileti olduğu gibi anlaşılmak zorundadır. Sözcükler gerçek anlamıyla kullanılır. Bu durumda dil göndergesel işleviyle kullanılmalıdır.

6. Şiirsel (Poetik - Sanatsal) İşlev hh İletinin, alıcıda çağrışım uyandıracak şekilde düzenlenmesidir.

Örnek 13:

hh Sözcükler genellikle mecaz ve yan anlamlarıyla kullanılır. Toros Dağları ya da kısaca Toroslar, Türkiye'nin Akdeniz

kıyılarına paralel olarak, Teke Yarımadası'ndan Suriye'ye,

Adım Sonbahar

Nasıl iş bu

birçok sıradağı da barındıran bir dağ zinciridir. Bu zincirin

Her yanına çiçek yağmış

en yüksek noktası 3767 metrelik Kızılkaya zirvesidir.

Erik ağacının

Işık içinde yüzüyor

Neresinden baksan

Gözlerin kamaşır

A) Dil ötesi işlev

Oysa ben akşam olmuşum

B) Göndergesel işlev

Yapraklarım dökülüyor


Usul usul

D) Kanalı kontrol işlevi

hatta iç kesimlere de uzayarak Irak sınırına varan, içinde

Bu parçada dil, aşağıdaki işlevlerden hangisiyle kullanılmıştır?

Adım sonbahar

Attila İlhan

E) Sanatsal işlev Parçadaki sözcükler genellikle gerçek anlamıyla kullanılmıştır. Bu durumda parçada göndergesel işlevde kullanılmıştır.


7


hhDİL KÜLTÜR Dil - Kültür İlişkisi

Örnek 14: Türkçenin özellikleri göz önünde bulundurulduğunda aşağıdakilerden hangisinin Türkçe bir sözcük olduğu söylenebilir?

hh Dil, insanın dış dünyayla bağlantı kurmak için oluşturduğu

A) Zillet

ses, işaret, sembol ve hareketler sistemidir.

B) Nişasta

D) Fuar

C) Kreş

E) Toplum

hh Kültür, tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde oluşturulan

A seçeneğinde “zillet” kelimesi “z” ile başlamıştır, Türkçe olamaz. B Seçeneğin-

bütün maddi ve manevi değerler ile bunları oluşturmada, son-

maz. C seçeneğinde “kreş” kelimesinin başında iki ünsüz vardır, Türkçe olamaz.

raki nesillere aktarmada kullanılan araçların bütünüdür. hh Milletin dili ile ifade ettiği sözlü, yazılı her şey kültür kavramının içine girer. hh Din, dil, tarih, savaşlar, göçler, ziraat, sanat dalları, hukuk,

de “nişasta” kelimesi büyük ünlü uyumu kuralına uymamaktadır, Türkçe olaD seçeneğinde “fuar” kelimesi hem “f” ile başlamış hem de iki ünlüyü yan yana barındırmıştır, Türkçe olamaz.

Örnek 15: Dil, amacına göre farklı yazılarda farklı işlevlerde kullanılır. Örneğin ders kitaplarında dil genellikle ---- kullanılır.

coğrafya, çevre, ahlak, ticaret, ekonomi ve politika kültürü

Boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

oluşturan ögeler arasında sayılır.

A) Sanatsal işlev B) Göndergesel işlev

hh Dil,


hh Millî kültürün oluşmasını sağlar. hh Her türlü bilim, kültür ve sanat etkinlikleri dil sayesinde gerçekleştirilir. hh Dil bireysel ve toplumsal hayatımızın her anına hâkimdir. Hayat felsefemiz, edebiyatımız, müziğimiz, mimarimiz, vs. dille ilişki içindedir ve dilden ayrı düşünülemez. hh Gelenek ve göreneklerimiz, dil olmadan kuşaktan kuşağa aktarılamaz. hh Bir toplumu diğerlerinden ayıran ne varsa onu sonraki kuşak-

D) Dil ötesi işlev E) Kanalı kontrol işlevi Ders kitaplarında ileti olduğu gibi anlaşılmak zorundadır. Sözcükler gerçek anlamıyla kullanılır. Bu durumda dil göndergesel işleviyle kullanılmalıdır.

Türkçenin Özellikleri hh Dünyadaki her dilin kendine has sesleri, yapısı ve özellikleri vardır. hh Ayrıca kullanıldıkça ve geliştikçe her dilin bünyesinde bir takım ses olayları (ses düşmesi, ses türemesi, ses değişmesi, ses benzeşmesi vs.) oluşur. hh Dünyanın en köklü dillerinden olan Türk dilinin de kendine has özellikleri vardır.

Öğretmen Sorusu

lara aktarır. Dil ve kültür ilişkisini bir cümleyle nasıl ifade edersiniz?

Dil, kültürün taşıyıcısıdır.

8


İLETİŞİM, DİL VE KÜLTÜR Sondan eklemeli bir dildir.

göz lük çü lük ten

Sözcüklerde erillik dişilik yoktur.

He: O, 3. tekil kişi- erkek - İngilizce She: O, 3. tekil kişi kadın - İngilizce O: Hem erkek hem kadınlar için 3. tekil kişi - Türkçe

Ünlü ve ünsüz uyumları vardır.

Yarın piknikte, arkadaşlarımla kırlarda koşup oynayacak, çiçekler toplayacağız.

Uzun ünlü bulunmaz.

Kâr, hikâye, rüzgâr… (Bu gibi sözcükler, dilimize yerleşmiş yabancı sözcüklerdir.)

İki ünlü yan yana gelmez.

saat, aile, kaos, daire… (Bu gibi sözcükler dilimize yerleşmiş yabancı sözcüklerdir)

“c- f - ğ - h - l- m - j - n - p - r - ş – z” sesleri sözcük cinnet, fark, hilal, limon, merdiven, jilet… başında bulunmaz. (Bu gibi sözcükler dilimize yabancı dillerden girmiştir.) Sözcük başında iki ünsüz bulunamaz.

spor, granit, plan, stadyum… (Bu gibi sözcükler dilimize yabancı dillerden girmiştir.)

Sözcük köklerinde çift ünsüz bulunmaz.

şiddet, şeffaf, millet, zimmet, bakkal… (Bu gibi sözcükler dilimize yabancı dillerden girmiştir.)

Kelimelerin sonunda "b, c, d, g" ünsüzleri bulun- Ad, sac, od, öd gibi kelimeler istisnadır. maz. Alıntı kelimelerdeki bu sesler sert karşılıkları olan p, ç, t, k ünsüzlerine çevrilir: ahenk <âheng, ihraç < ihrâc, kitap < kitâb, levent < levend Kelimenin ünlüyle başlayan bir ek alması hâlinde sert ünsüzler yumuşayarak eski şekline döner: ihtiyâc > ihtiyaç > ihtiyacı mektûb > mektup > mektuba reng > renk > rengi - "F, h, j, v" sesleri bulunmaz.

Fal, film, filiz, fizik; hakikat, hamur, havlu, jeton, jüri, pijama, plâj; vicdan, vida (Bu gibi sözcükler, dilimize yabancı dillerden girmiştir.) Türkçe sözcüklerden değişim geçirenlerde bu sesler görülebilir. öfke (< öbke) yufka (< yubka) dahi (< takı) han (< kan) hatun (< katun) hani (< kanı) ev (< eb) var- (< bar-) ver- (< bir) döv- (< döğ-) vur- (< ur-)


9


Dil İçindeki Farklılıklar

– Türkmenistan Türkçesi

hh Dil, sürekli bir evrim içindedir.

– Özbekistan Türkçesi

hh Kimi sözcükler tarih sahnesinden çekilir, ihtiyaçlar yeni söz-

– Kırgızistan Türkçesi

cükler doğurur. hh Her dil içinde tarihî, toplumsal, kültürel vs. nedenlerle farklılıklar oluşur. Bu farklılıklar dili, kimi zaman birbirine yakın (şive),

– Kazakistan Türkçesi – Uygur Türkçesi

kimi zaman da birbirinden uzak (lehçe) birtakım kollara ayırır.

Ağız

Lehçe hh Bir dilin, yazılı metinlerle takip edilemeyen dönemde ayrılmış kollarıdır. hh Lehçeler ana dilden büyük farklılık gösterir. hh Türkçenin lehçeleri şunlardır:

hh Belli bir coğrafyada konuşulan şivenin sınırları içindeki yöresel söyleyiş farklılıklarıdır. hh Türkiye Türkçesi bünyesinde pek çok ağız konuşulur: İstanbul ağzı, Adana ağzı, Erzurum ağzı, Aydın ağzı, Trabzon ağzı, Rumeli ağzı vs.

hh Çuvaşça hh Yakutça

Yazı Dili hh Belli sınırlar içinde konuşulan ağızlardan birinin, ortak yazı dili olarak kullanılmasıdır.

Şive

hh Çerçevesi kurallarla belirlenmiş bir dildir. hh Bir dilin, yazılı metinlerle takip edilebilen dönemde ayrılmış kollarıdır. hh Şiveler, ana dilden ve birbirlerinden çok büyük farklılık göstermez. hh Ortak sözcük sayısı lehçeye oranla fazladır.

hh Kolay kolay değişime uğramaz. hh Ülkedeki ağızlardan da yaralanır ve onları da birbirine yaklaştırır. hh Türkiye Türkçesinin yazı dili İstanbul ağzına dayanır.

hh Sözcüklerin uğradığı değişim belli bir gayretle anlaşılabilir. hh Türkçenin başlıca şiveleri şunlardır: – Türkiye Türkçesi – Azerbaycan Türkçesi

10


Konuşma Dili hh Günlük hayatta, diğer insanlarla iletişim kurmak için konuşurken kullandığımız dildir.


Argo

hh Doğal ve akıcıdır. hh Yüz ifadeleri, el - kol hareketleri ve tonlamalarla desteklenebildiğinden, etkilidir.

hh Toplumun belirli bir kesiminin kendi aralarında anlaşmak için oluşturduğu bir tür dildir.

hh Yazı dilinde uygulanmak zorunda olan kurallar, konuşma dilinde çoğu zaman uygulanmaz.

hh Eski kelimelerden yararlanarak, dildeki kelimelere yeni anlamlar vererek ya da kimi kelimeleri değiştirerek oluşturulur.

hh Yazı diline göre daha eskidir.

– Keriz, aynasızı iplemiyor.

hh Yazı dili, dilin bütün özelliklerini yansıtmazken konuşma dili yansıtır.

Yazıda

– Bizim ordinaryüs yine nalları dikmiş. – Zaten kaç gündür yolsuzuz, bir de akbaba önümüze peçete-

Konuşmada

ağaç

aaç (ilk a uzun söylenir)

iyilik

ilik (ilk i uzun söylenir)

iğne

ine ( i uzun söylenip ğ yutulur)

gelmeyen

gelmiyen

leri uzattı.

hh Bu cümleleri dışarıdan birinin anlaması pek kolay değildir. Bu

Örnek 16:

cümlelerle kastedilen anlam yaklaşık olarak şöyledir:

I. Yazı dili konuşma diline göre daha kurallıdır.

hh Aptal, polisi önemsemiyor.

II. Yazı dili konuşma diline göre daha kalıcıdır. III. Yazı dili; şive, ağız ayrımlarına uğrarken konuşma dili daha toparlayıcıdır.

hh Bizim yıllanmış öğrenci arkadaş yine sınıfta kalmış.

IV. Konuşma dili yazı diline göre daha eskidir.

hh Zaten kaç gündür, işimiz iyi gitmiyor, bir de trafik polisi ceza

V. Konuşma dili hazırlıklı olmadığından yazı diline göre daha özensizdir.

makbuzlarını uzattı.

Numaralanmış cümlelerden hangisinde bir bilgi yanlışı yapılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Uyarı Jargon ile argo aynı şey değildir. Jargon, Aynı meslek

I, II, IV ve V numaralı cümlelerde dile getirilen yargılar doğrudur. III numaralı cümlede yazı dilinin şive ve ağız ayrımlarının yazı dili ilgili olduğu söylenmiştir. Oysa özellikle ağızlar, sadece konuşmada görülen söyleyiş farklılıklarıdır. Bu yönüyle konuşma dili daha toparlayıcı değildir. Farklı ağızlarla konuşanlar tek bir yazı dilinde birleşir.

veya topluluktaki insanların ortak dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığıdır. Tıp jargonu, askerlik jargonu vs.


11


Örnek 17:

Örnek 19:

Aynı ana dilden zaman içinde farklı kollar meydana gelir. Bir

Aşağıdakilerden hangisi yapay gösterge değildir?

ana dilden yazılı metinlerle takip edilemeyen dönemlerde

A) Uyarı levhası

ayrılan kollarına ----, ayrılış dönemi metinlerden izlenebilen

B) Bayrak

kollarına ise ---- denir.

C) Arabaların benzin göstergesi

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) argo – şive B) lehçe – ağız

D) Dil E) Otların sararması

E seçeneğindeki otların sararması doğada kendi kendine olur. Bu yönüyle belirtidir.

C) yazı dili- konuşma dili D) lehçe - şive E) ağız- lehçe Yazılı metinlerle takip edilemeyen dönemlerde ana dilden kopmuş kollara lehçe, ne zaman ayrıldığı belli olan kollara ise şive denir.

Örnek 20: I. İsimleri yerini tutan sözcüklere zamir denir. II. Doğu Karadeniz en çok yağış alan bölümdür. III. Çekim eklerini, defterinize yazarak en kısa sürede ezberleyiniz. IV. Bu konu ile ilgili söylediklerimi yeterince anlayabildiniz mi?

Örnek 18: Bir yakınımıza cep telefonuyla “Beni hemen ara.” mesajını ilettiğimizde dil hangi işleviyle kullanılmış olur? A) Göndergesel işlev

Yukarıdaki cümlelerde dilin aşağıdaki işlevlerinden hangisinin örneği yoktur? A) Kanalı kontrol işlevi B) Dil ötesi işlevi C) Göndergesel işlevi

B) Heyecana bağlı işlev

D) Alıcıyı harekete geçirme işlevi

C) Alıcıyı harekete geçirme işlevi

E) Şiirsel işlevi

D) Kanalı kontrol işlevi E) Şiirsel işlev Karşı taraftan birşey yapması istendiğinden, dil alıcıyı harekete geçirme işlevi ile kullanılmıştır.

12


I. cümlede, dil ötesi işlev II. cümlede, göndergesel işlev III. cümlede, alıcıyı harekete geçirme işlevi IV. cümlede, kanalı kontrol işlevi Numaralanmış cümlelerde dilin şiirsel işlevine örnek yoktur.


1. Aşağıdakilerden hangisi insanlar arası iletişimin zo-

Konu Testi - 1

4. Aşağıdakilerden hangisinde dil, göndergesel işlevde

runlu olma nedenlerinden biri değildir?

kullanılmamıştır?

A) Sosyal ilişkilerde iletişimin bir zorunluluk olması

A) Son günlerde erken kalkmayla ilgili bir sorun yaşamaya başladım.

B) Duygu ve düşüncelerin ancak iletişim yoluyla aktarılabilmesi

B) Atakule, Ankara’nın en önemli sembollerinden biridir.

C) İnsanların ilişki kurdukları farklı toplumlardan etkilenmesi

C) Deli çaylar gibi akmalısınız mutlu yarınlara doğru. D) Yeni televizyonumuz eskisine oranla çok daha iyi gösteriyor.

D) Günlük yaşamın olağan akışında devam edebilmesi E) İnsanın doğası gereği sosyal bir varlık olması

E) Liseden sonra yüksek öğrenim görmek için yurt dışına çıktı.

2. Cep telefonlarında şarj azaldığında bunu gösteren bir uyarı işareti bulunur.

İletişimde bu türden uyarılara aşağıdakilerden hangisiyle adlandırılır? A) Simge

5. Satış sorumlusu Oktay Bey, Menekşe Apartmanı 12 numaralı dairede oturan Melike Hanım’a pazarladığı elektrik süpürgesini uzun süre tanıttı, Melike Hanım’ın sorularına doyurucu cevaplar verdi ama satış gerçekleşmedi.

B) Kanal C) Belirtke D) İkon E) Doğal gösterge

Bu cümledeki iletişim ögeleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) Gönderici – Oktay Bey B) Alıcı- Melike Hanım C) İleti – Oktay Bey’in satış sunumu D) Bağlam- Elektrik süpürgesi E) Şifre- söz

3. Aşağıdakilerden hangisinde cümlede verilen bilgi ile parantez içindeki kavram birbiriyle uyuşmamaktadır? A) Bir futbol maçında hakemin futbolculardan birine sarı kart göstermesidir. (simge) B) Alıcının herhangi bir kanal yoluyla göndericiye verdiği cevaptır. (dönüt) C) Kendi dışında başka bir şeyi düşündüren iletişim unsurudur. ( gösterge) D) Bir göstergenin dış dünyadaki (gerçek hayattaki) karşılığıdır. (gönderge) E) Gönderici ile alıcı arasındaki belli bir anlamı olan aktarımdır. (mesaj)

6. Uykusu gelen insanların esnemesi iletişimde aşağıdaki göstergelerden hangisiyle ifade edilir? A) Belirti D) Belirtke

B) Gönderge

C) İkon

E) Simge YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

7. Aşağıdakilerden hangisi doğal göstergedir?

11. İletişimde mesajın, bilgisayar ekranı üzerinden gerçekleşmesi iletişimin unsurlarından ---- ile ilişkilidir.

A) Karadeniz Bölgesi’nin yoğun ormanlarla kaplı olması

B) Şehrin meydanına bir heykel dikilmesi C) İnsanların resmi ortamlarda kravat takması

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Şifre

D) Sinema salonlarında insanların sessiz olması

D) Belirtke

E) Öğretmenin ders anlatırken slaytlardan yararlanması

8. Ahmet Bey, gece yarısı arabasının alarmının çalışması

Arabanın alarmı, aşağıdaki gösterge türlerinden hangisidir? A) Doğal gösterge

B) Görsel gösterge

C) Belirtke

D) Simge

E) Gösterge

Bu durum gösterge türlerinden hangisiyle ilişkilendirilebilir? A) Belirti

B) Belirtke

D) İkon

E) Simge

13. İnsanlar, su altında konuşamaz.

aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilidir? B) Şifre D) Dönüt

C) Kanal

Yukarıdaki durum iletişimin hangi unsuruyla ilişkilendirilebilir? A) Alıcı

E) Bağlam

B) Bağlam

D) Belirtke

10. Güreş müsabakalarından sonra düzenlenen ödül törenleri

C) Kanal

E) Dönüt

14. Kendi dışında bir başka anlamı belirten her çeşit biçim,

esnasında bir sporcunun bayrağı diğer bayraklardan daha yukarıya çıkarılır. Bu işlem, o sporcunun şampiyon olduğunun göstergesidir.

olgu ve görünüştür.

Bu tür göstergelere dil biliminde ne ad verilir?

Yukarıdaki cümlede açıklanan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Belirti

A) İleti

D) Gönderge 5. D

6. A

7. A

8. C

9. B

10. B

11. C

12. A

13. C

14. E


4. C

E) Şifre

C) İkon E) Gösterge

3. A

14

B) Şifre

2. C

D) Simge

C) Görsel gösterge

1. C

B) Belirtke

Cevaplar

C) Şifre

E) Şifre

9. Bir mesajın, resim göstergesinin kullanılarak iletilmesi A) İleti

C) Kanal

12. Acıkan veya bir rahatsızlığı olan bebekler ağlar.

üzerine, bir olumsuzluk olabileceği düşüncesiyle hemen evinden çıkıp arabasının yanına gelmiştir.

B) Bağlam

İLETİŞİM DİL KÜLTÜR

Konu Testi - 2

1. Seçime hazırlanan bir milletvekili adayı, şehrin değişik yer-

4. Dilin --- işlevi, insana bir anlam aktarmaktan çok insanda

lerindeki reklam panolarına fotoğraflarını koydurmuştur.

Reklam panolarındaki fotoğraflar iletişimde hangi tür gösterge kabul edilir? A) Simge

çağrışım uyandırma amacıyla düzenlenir.

B) Görsel gösterge C) Belirtke

D) Belirti

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) göndergesel

E) Şifre

B) alıcıyı harekete geçirme C) şiirsel D) kanalı kontrol E) dil ötesi

2. - Bu oyunda yere düşen, yanmış kabul edilir.

- Aşırı sıcaklar tarladaki ekinlerin yanmasına yol açtı.

- Ekinlerin yanması çiftçiyi perişan etti.

Yukarıdaki cümlelerde “yanmak” kelimesinin hangi anlamda kullanıldığını, ancak cümledeki diğer sözcüklerle birlikte değerlendirerek anlayabiliriz.

5. Bir polis memurunun karşısındakine “ellerini kaldır” diye seslenmesi dilin aşağıdaki işlevlerinden hangisiyle ilgilidir? A) Alıcıyı harekete geçirme işlevi B) Kanalı kontrol işlevi C) Heyecana bağlı işlev

Bu durum iletişimde bulunması gereken unsurlardan hangisiyle açıklanabilir? A) Gösterge D) Dönüt

B) Şifre

D) Dil ötesi işlev E) Göndergesel işlev

C) Bağlam E) Kanal

3.

I. Dil, öğreticilik amacıyla kullanılıyorsa göndergesel işlevdedir.

II. Dil, iletişimin varlığını denetliyorsa kanalı kontrol işlevindedir.

6. Bir tren seferinde yolculardan Kerem ile kondüktör arasın-

III. Dil, imge ve çağrışımlarla kullanılıyorsa şiirsel işlevdedir.

- Kerem: Akhisar’a varmamıza kaç saat kaldı?

IV. Dil, alıcıda bir davranış değişikliği yapmaya yönelikse dil ötesi işlevdedir.

- Kondüktör: Yaklaşık olarak iki sat sonra Akhisar’da oluruz.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

da şu konuşma geçer:

V. Dil, çeşitli duyguları ifade etmek için kullanılıyorsa heyecana bağlı işlevdedir.

A) Gönderci: Kerem

Numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?

C) Bağlam: Tren

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

B) Alıcı: Kondüktör D) İleti: Kerem’in sorusu E) Şifre: Hava


15

İLETİŞİM DİL KÜLTÜR

Konu Testi - 2

7. Dünyanın her yerinde hilal İslamiyet’i, haçsa Hristiyanlığı

11. ----, bir ülkede dilin bölgelere, yörelere göre farklı söyleyiş

düşündürür.

özellikleri gösteren şeklidir.

Bu tür semboller dil göstergelerinden hangisinin içinde değerlendirilebilir? A) İkon

B) Simge D) Belirtke

C) Belirti

E) Gösteren

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Konuşma dili

B) Lehçe

C) Yazı dili

D) Ağız

12. “İçinizde daha önce uçağa binenler el kaldırsın.” biçimin-

8. Art arda sıralanmış ve birbirine bağlaçla bağlanmış cümle-

de soru soran bir öğretmen dili hangi işleviyle kullanmıştır?

lere “bağlı cümle” denir.

E) Şive

Bu cümlede dil hangi işleviyle kullanılmıştır?

A) Göndergesel işlev


B) Kanalı kontrol işlevi

B) Kanalı kontrol işlevi



D) Heyecana bağlı işlev

D) Sanatsal işlev

E) Sanatsal işlev

E) Dil ötesi işlev

13. Bir milletin, geçmişten bugüne kadar ortaklaşa meydana getirdiği sözlü ve yazılı her türlü unsura ---- denir.

9. Kimi toplum katmanlarının kendi aralarında anlaşmak için geliştirdikleri dil aşağıdakilerden hangisidir? A) Konuşma dili

B) Şive

C) Lehçe

D) Argo

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) kültür

B) medeniyet

D) tarih

C) birikim

E) dil

E) Ağız

14. Aynı ana dilden zaman içinde, farklı kollar meydana gelir. Bir ana dilden yazılı metinlerle takip edilmeyen dönemlerde ayrılan kollarına----, ana dilden ayrılış dönemi metinlerle izlenebilen kollarına ise---- denir.

10. Aşağıdakilerden hangisi Türkçenin şivelerinden biri

A) karanlık dönem- yazılı dönem

değildir? A) Kırgızca

B) Uygurca

C) Altayca

D) Kazakça

C) lehçe- konuşma dili D) ağız- jargon

E) Türkmence

2. C

3. D

4. C

5. A

6. E

7. B

8. E

9. D

10. C

11. D

12. C

13. A

14. E


E) lehçe- şive 1. B

16

B) şive- ağız

Cevaplar

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

02

hhDİLLERİN SINIFLANDIRILMASI

hh Dillerin akrabalıklarının saptanmasında şu ölçütler kullanılır:

A. KÖKENLERİNE GÖRE DİLLER:

Ses sistemi

Yapı sistemi

Köken bilgisi

Söz dizimi

Ortak sözcükler

hh Dil bilimciler, farklı coğrafyalarda farklı milletler tarafından konuşulan bazı dillerin kökeninin bir olduğunu kabul ederler. Böyle dil gruplarına dil ailesi denir. hh Dil bilimciler her dilin, özünü, başlangıçta diğer başka bir dillerle birlikte bir ana dilden aldığını düşünmektedirler. hh Dillerin kökenini oluşturan bu ana dillere ait elimizde metin yoktur. hh Bu dillerde görülen bazı önemli benzerlikler, zamanla birbirinden uzaklaşan dillerin, bilinmeyen bir yerde ve zamanda konuşulan ana dilden ayrılıp kendi mecralarında gelişim gösterdiğini düşündürmektedir.

Örnek 1: I. Seslerle ilgili özellikler II. Sözcüklerin yapıları ile ilgili benzerlikler III. Cümle kuruluşu ile ilgili benzerlikler IV. Coğrafi yakınlık

hh Köken yönüyle akrabalık, soy birliği şartı taşımaz. hh Bir dil ailesinde akraba milletler olabileceği gibi soy yönünden hiçbir akrabalık bağı olmayan milletler de aynı dil ailesinde olabilir.

V. Ortak sözcüklerin yoğunluğu Numaralanmış ifadelerden hangisi dillerin köken bakımından incelenmesinde kullanılan ölçütlerden biri değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

hh Örneğin İngilizce ve Farsça aynı dil ailesine mensup uzak akraba dillerdir. Bu dilleri konuşan milletler soy olarak akraba değildir.Bu iki dilin bilinmeyen bir zamanda bilinmeyen bir yerde konuşulan bir ana dilden doğdukları kabul edilmektedir.

Coğrafi yakınlık dillerin akraba olup olmadığının tespiti için kullanılan ölçütlerden biri değildir. Örneğin aynı coğrafyada bulunan Türkçe, Arapça ve Farsçanın her biri, ayrı bir dil ailesine mensuptur.


1

2


Hintçe

Peştuca

Tacikçe

İran Dilleri

Urduca Farsça

Hint Dilleri

ASYA KOLU

İspanyolca

Fransızca

Arnavutça Yunanca

Romence

Çekçe

Hırvatça Bulgarca

Lehçe

SLAV DİLLERİ

Sırpça

Rusça

LATİN (ROMAN) DİLLERİ

Felemenkçe

İtalyanca

İngilizce

Almanca

GERMEN DİLLERİ

Moğolca

Çince

Tibetçe

5. ÇİN-TİBET DİL AİLESİ

Korece

Japonca Tunguzca

Mançuca

ALTAY KOLU

Afrika Kabile Dilleri

4. BANTU DİL AİLESİ

Türkçe

3. URAL-ALTAY DİL AİLESİ

Lapça

Ugorca

Estonca

Macarca

Fince

URAL KOLU

Habeşçe Aramice

AVRUPA KOLU

İbranice

1. HİNT-AVRUPA DİL AİLESİ

Arapça

2. HAMİ-SAMİ DİL AİLESİ

DİLLER


Köken bakımından dil aileleri şöyle sınıflandırılabilir:


B. YAPILARINA GÖRE DİLLER: 1. Tek Heceli Diller

hh Yeni bir kelime türetilirken veya kelime çekimi yapılırken kökler değişikliğe uğrar. hh Bükümlü diller de denir.

hh Bu dillerde kelimeler tek hecelidir. hh Cümle içinde ek almaz, ses ve şekil değişikliklerine uğramaz. hh Bütün kelimeler isim, sıfat, fiil vs. olabilir.

Bu dil grubunun başlıca temsilcileri şunlardır: hh İngilizce

hh Bir kelimenin görevi de anlamı da o kelimenin cümle içindeki yerinden ve vurgusundan anlaşılır.

Bu dil grubunun başlıca temsilcileri şunlardır:

hh Almanca hh Arapça

hh Çince

hh Farsça

hh Tibetçe

hh Rusça

hh Vietnamca hh Himalaya dilleri

fikir

efkâr

tefekkür

mütefekkir

(düşünce)

(düşünceler)

(düşünme)

(düşünür)

hh Afrika dilleri

Arapça

hh Bask dili

3. Eklemeli Diller

hh Cava dili

hh Bu grupta bir veya daha çok heceli kelimeler ve bu kelimelere eklenen ekler bulunur.

Örneğin,

hh Kökler sabittir.

Çincede wo bu pa ta çekimsiz dört kelimeden oluşan bir cüm-

hh Bir kelimeden ekler vasıtasıyla yeni bir kelime türetilebilir veya eklerle bir kelime geçici durumlara sokulabilir.

ledir. Kelimeler tek tek ‘ben değil korkmak sen’ anlamlarını verir.

hh Eklemeli diller iki grupta incelenir:

Çincede bu kelimelerin yukarıdaki gibi dizilişiyle “ben senden

a. Ön Ekli Diller: Macarca…

b. Son Ekli Diller: Türkçe, Moğolca, Japonca…

korkmam” anlamı ortaya çıkar.

2. Çekimli Diller

Örnek:

hh Çekimli dillerdeki en belirgin özellik, köklerin sabit olmayışı-

oku, oku-t, oku-t-tur, oku-t-tur-acak-sınız (Türkçe)

dır.


3


Örnek 2: I. namert II. kızgın III. poliklinik Yukarıda numaralanmış sözcükler yapılarına göre diller ölçütüne göre dizilirse sıralama aşağıdakilerden hangisi olur? A) Çekimli- eklemeli- tek heceli B) Eklemeli- eklemeli- çekimli C) Tek heceli çekimli-eklemeli D) Eklemeli-eklemeli-eklemeli E) Çekimli-eklemeli- çekimli I numaralı cümlede, “mert” sözcüğü başına Farsça “na” olumsuzluk ekini almıştır, ön eklidir. II numaralı cümlede “kız-mak” sözcüğüne “gın” yapım eki getirilmiştir. Son eklidir. III numaralı cümlede klinik sözcüğünün başına Yunanca “poli” (çok anlamında) ekini almıştır.

hhTÜRK DİLİNİN TARİHİ GELİŞİMİ VE

TÜRKİYE TÜRKÇESİ

hh Türk dili, tarihî seyri 1300 yıldır kesintisiz olarak izlenebilen eski bir dildir. hh Bilinen en eski yazılı örnekleri 8. yüzyılda Göktürkler tarafından yazılmış Orhun Abideleri’dir. hh Dil bilimciler, Göktürklerden önceki dönemlere “Karanlık Dönem” adını vermektedirler. hh Karanlık Dönem’le ilgili tasnifler, dilbilgisi ölçütleri çerçevesinde yapılamamaktadır. hh Dolayısıyla Göktürklerden önce Türklerin konuştuğu diller ve o dillerin gelişim süreci hakkındaki bilgiler tahminîdir.

Not Örnek 3: Bu gruptaki dillerde cümleyi meydana getiren kelimeler, ek almaz ve şekil değişikliğine uğramaz. Bu dillerde kelimenin görevi cümle içindeki sırasından ve vurgusundan anlaşıldığı için çok zengin bir vurgu ve tonlama sistemi vardır. Kelime çeşitleri özel seslerle ayırt edilmediği için aynı kelime,

Tarihî bilgilerden, Göktürklerin atalarının Hunlar olduğu anlaşılmaktadır. Orhun Abideleri’nde kullanılan dilin oldukça gelişmiş bir dil olması, bu dilin tarihini daha eskilere yani Hunlara ve onların da atalarına götürmeyi teorik olarak mümkün kılar. Çünkü bir dilin gelişme süreci birkaç yüzyılda gerçekleşebilecek bir olgu değildir.

yerine göre hem isim, hem sıfat, hem fiil, hem edat vs. olabilmektedir. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

Not

A) Altay dilleri

Moğolistan’ın Doğu Gobi bölgesinde bulunan ve uzmanla-

B) Ural diller

rın 687-692 yılları arasında yazıldığını düşündüğü Çoyrın

C) Tek heceli diller

Yazıtı, 6 satırlık bir metindir. Bir Göktürk erinin İlteriş’e ka-

D) Eklemeli diller E) Çekimli diller Parçada verilen bilgilerden "tek heceli diller"e ulaşılabiliyor.

4


tıldığı anlatılan yazıt, Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. Bu metin, Göktürk alfabesinin tarihinin daha eski tarihlere götürülebileceğinin en büyük kanıtıdır.


hhTÜRKÇENİN GELİŞİM EVRELERİ

II. METİNLERLE TAKİP EDİLEBİLEN DÖNEM

I. KARANLIK DÖNEM

A. Eski Türkçe

1. Altay Dönemi:

1. Göktürk Dönemi hh Günümüze ulaşan en eski Türk alfabesi Göktürklere aittir.

hh Türkçenin, Altay dillerinden (Moğolca, Tunguzca, Mançuca, Korece, Japonca) henüz ayrılmadığı bir dönem kabul edilir.

hh G öktürkler, kendi icatları olan 38 harflik bir alfabe kullanmışlardır. hh Bu devirden kalma eserler 250 civarındadır.

2. İlk Türkçe Dönemi: hh Türkçenin Altaycadan koptuğu ve bağımsız özellikler göstermeye başladığı kabul edilmektedir.

hh Bu eserlerin önemlileri, kaplumbağa kaidelerinin üzerine oturtulan ve sonsuzluğu simgelediğine inanılan Bengü Taşlar’ın üzerine yazılmıştır. hh E n ünlüleri, Orhun Abideleri olarak anılan, Kül Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtlarıdır.

hh Hun, Avar, Hazar, Bulgar dillerinin Türkçeden henüz ayrılmadığı düşünülmektedir.

3. Ana Türkçe Dönemi: hh Bu dönemin, Türklerin tarih sahnesinde görüldüğü Büyük Hun İmparatorluğu zamanındaki Türkçe olduğu düşünülmektedir. hh Bu dönemden elimizde yalnızca Çin kaynaklarında rastlanan ve Hunlara ait olduğu kabul edilen bazı şiir örnekleri mevcuttur.

Tonyukuk Yazıtı:

hh G öktürk Kağanlığı’nın büyük devlet ve siyaset adamı Bilge Tonyukuk adına kendi sağlığında yazdırıp diktirmiş olduğu aynı boyda iki taştır. hh 7 25 yılında yazıldığı tahmin edilmektedir. Her iki taşın dört yüzü de yazıtlarla kaplıdır.

Kül Tigin Yazıtı:

hh B ilge Kağan tarafından, kardeşi Göktürk prensi ve komutanı Kül Tigin anısına dikilmiştir. hh B ilge Kağan’ın ağzından yazılan ve dört yüzünde de yazıt olan tek parça büyük bir taştır. hh Batı yüzündeki yazı Çincedir.

Not Karanlık döneme ilişkin tasniflerin mutlak doğrular olmadığını, başta Çin kaynakları olmak üzere yabancı kaynaklardan edinilebilecek tarihî bilgilerden yola çıkılarak yürütülen kuramsal (tahminî) veriler olduğunu bir kez daha hatırlatalım.

Bilge Kağan Yazıtı:

hh Ü nlü Göktürk hakanı Bilge Kağan adına, oğlu Tengri Kağan tarafından dikilmiştir. hh A nıt, Yolluğ Tigin tarafından ve Bilge Kağan’ın ağzından yazılmıştır. hh D oğu yüzünde 41 satır, kuzey ve güney yüzlerinde 15 satır Türkçe yazıt vardır.


5


Not Orhun Abideleri, Türk dilinin en eski yazılı kaynağıdır. Abideleri’ndeki sözcüklerin sadece yüzde biri yabancıdır.

a. Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın): hh Çinceden çevrilmiştir. Budizm’in inanç ve felsefesini anlatır. hh O dönem Uygurlar arasında çok önemsenmiş ve yayılmıştır.

Abidelerde Türk milleti, kültürel kimliğine sahip çıkmaya çağrılır. Tarihten örnekler verilerek, Çinlilerin Türkler üstünde oynadıkları oyunlar anlatılır. Birlik ve beraberlik çağrısı yapılır. Orhun Abideleri, Türk dilinin ilk tarih, hitabet ve anı türü örneği olarak kabul edilir.

b. Altun Yaruk (Altın Işık): hh Çinceden çevrilmiştir. hh Budizm’in mukaddes kitabıdır.

Örnek 4:

hh B urkancılığın (Budizm’in) inanç ve felsefesini ve Buda’nın menkıbelerini anlatır.

Göktürk Yazıtları ile aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir. B) Bilinen eski yazılı kaynaklarımızdır. C) İslami dönem edebiyatının ilk ürünleridir D) 38 harflik Göktürk alfabesiyle kaleme alınmıştır. E) Edebiyatımızın en eski anı ve hitabet ürünleridir. A, B, D ve E seçeneklerinden verilen bilgiler Göktürk Yazıtları ile ilgilidir. C seçeneğinde bu yazıtların ilk İslami dönem ürünleri olduğu söylenmektedir. Bu yazıtlar Türklerin İslam dinine girmesinden çok önce dikilmiştir. Türklerin O dönemlerde “Gök Tanrı” dinine inanmaktaydılar.

c. Kalyanamkara ve Papamkara (İyi Düşünceli Şehzadeyle Kötü Düşünceli Şehzade): hh Burkancılığa ait bir hikâyedir. hh İ yi düşünceli şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirini öldürmesini engellemek üzere yaptığı maceralı yolculuğu anlatır.

d. Irk Bitig (Fal Kitabı): hh Bir fal kitabıdır.

2. Uygur Dönemi hh G öktürklerden sonra 9. yüzyılda Türk dünyasına Uygurlar egemen olmuştur. hh G öktürklerin sahip olduğu mirasın üzerine kurulan bu yeni devletin dili, Göktürklerle hemen hemen aynı idi. hh A ma Uygurlar, Göktürk alfabesini kullanmadılar, 14 harflik bir alfabe geliştirip onu kullandılar. hh B u alfabe uzun bir dönem Türk dünyasının ortak alfabesi oldu.

Öğretmen Sorusu

hh U ygurlardan günümüze ulaşan önemli eserler arasında Sekiz Yükmek, Altun Yaruk, Kalyanamkara ve Papamkara ve Irg Bitig gibi eserler sayılabilir.

hh İçinde 65 fal vardır ve her fal bir paragraftır. hh B u eser, Bin Buda mağaraları civarında bulunmuştur. Kağıda yazılı ve mükemmel bir el yazısı örneğidir.

Not Uygurlar, Göktürklerin inandığı Gök Tanrı dinini bırakıp farklı dinleri benimsediler. Bu dinlerden Uygurlar arasında en fazla yayılan ve en çok eser bırakan din, Budizm’dir.

Göktürk yazıtları'ndan daha önce yazılmış hiçbir Türkçe metin yok mudur?

Elimizde 6. yüzyıla ait küçük yazılar ama onlar bir dil için ölçüt kabul edilemiyor.

6



Örnek 5:

Kutadgu Bilig’in Türkçe bakımından önemi şöyle sıralanabilir:

Aşağıdakilerden hangisi Uygur dönemine ait metinler-

hh Hakaniye lehçesiyle yazılmış ilk eser

den biri değildir?

hh İslami dönemde yazılan ilk eser

A) Irg Bitig B) Kutadgu Bilig C) Kalyanamkara ve Papamkara

hh Aruz veznin kullanıldığı ilk eser hh Mesnevi nazım biçiminin kullanıldığı ilk eser

D) Altun Yaruk

hh Beyit nazım biriminin kullanıldığı ilk eser

E) Sekiz Yükmek

hh İlk sembolik eser.

A, C, D, E seçeneklerinden verilen eserler Uygur dönemine ait metinlerdir. Bunlar, genellikle Uygurlar arasında Budizm’in yayılmasına sağlamaya yönelik dini metinlerdir. B seçeneğinde verilen Kutadgu Bilig, Türklerin İslamiyet’e geçmesinin ardından yazdığı elimizde bulunan en eski metindir. Yani İslami dönem ilk yazılı kaynağımızdır.

hh İlk siyasetname hh İlk didaktik eser

Kutadgu Bilig, dört kişinin konuşmaları üzerine kurulmuştur:

3. Karahanlı Dönemi

hh Kün Togdı:

Hükümdar - Adaleti temsil eder.

hh K arahanlı Türkçesi, Göktürk-Uygur Türkçesinin gelişmiş bir devamıdır.

hh Ay Toldı:

Vezir - Saadeti temsil eder.

hh Ögdülmiş:

Vezirin oğlu - Aklı temsil eder.

hh Odgurmuş:

Vezirin kardeşi - Kanaat ve akıbeti temsil eder.

hh U ygur dilinin geliştiği bir ortamda, ondan biraz farklılaşmış şekil ve yapılarla oluşmuş bir yazı dilidir. hh K arahanlı Türkçesi daha sonra gelişecek olan Orta Türkçe yazı dillerine esaslı bir kaynak dil olmuştur. hh K arahanlılar dönemi, aynı zamanda Türklerin İslamiyet’e girdikleri dönemdir. hh B u dönemin edebi ürünleri de Kutadgu Bilig, Divanü Lügâti’t-Türk, Atabetü’l-Hakayık ve Divan-ı Hikmet kabul edilir.

a. Kutadgu Bilig hh B alasagunlu Yusuf Has Hacip tarafından yazılıp 1069’da Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur. hh 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur.

Öğretmen Sorusu

hh Ahlaki, siyasal ve sosyal konular içerir.

hh E serde, bir hükümdara ülkenin nasıl yönetilmesi gerektiği hakkında bilgi verilir. Hükümdarın bilgili, adil, otoriter, anlayışlı vs. olması için ona nasihatler verilir.

b. Divanü Lügâti’t –Türk (Türk Dili Sözlüğü): hh K aşgarlı Mahmut tarafından 1072-1074 yılları arasında yazılıp Abbasi Halifesi Ebu’l – Kasım Abdullah’a sunulmuştur. hh E ser, yazarın kendi ifadesine göre Araplara Türk dilini öğretmek ve Türkçenin Arapçayla boy ölçüşebilecek büyük bir dil olduğunu kanıtlamak için kaleme alınmıştır. hh Kaşgarlı’nın bu eseri, 7500 Türkçe sözcük ve bu sözcüklerin geçtiği şiirler, atasözleri ve ayrıca çok önemli bilgilerle bir sözlükten çok daha fazlasıdır.

Uygurlar döneminde yazılan bütün eserler Uygur alfabesiyle mi yazılmıştır?

Hayır, Irg Bitig Uygur metni olmasına karşın Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ hh T ürk dili, edebiyatı, tarihi, folkloru, coğrafyası, mitolojisi ve yaşayış biçimi vs. konularda çok değerli bilgiler içerir. hh E serde Türk yurtlarını merkeze alan bir de harita bulunmaktadır. hh Eserin orijinali kayıptır. hh Elimizdeki kitap, Divan’dan 200 yıl sonra yazılmış kopyasıdır.

hh E dip Ahmet eserinde, insanları Türk-İslam kültürü çerçevesinde eğitmeyi amaçlamış; düşüncelerini ayet ve hadislerle desteklemiştir. hh İ nsanın; Allah’ı, insanları ve dünyayı anlamasının tek yolunun ilim öğrenmekten geçtiğini belirtmiştir. hh D indarlığın erdemine, güzel ahlak, cömertlik ve alçakgönüllülüğe dikkat çekmiştir. hh Eserin konu başlıkları Arapçadır.

Divanü Lügâti’t-Türk’ün Türkçe bakımından önemi şöyle sıralanabilir:

hh K utadgu Bilig’e göre daha fazla Arapça ve Farsça kelime bulunur.

hh Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür. hh Kelimelerin anlamları ve cümle içindeki kullanılışları hakkında bilgi verir. hh Kelimeleri karşılaştırmalı olarak inceler ve dil kuralları hakkında bilgi verir. hh Kelimelerin etimolojisi (köken bilgisi) hakkında bilgiler verir. hh D önemindeki Müslüman Türk boyları ve lehçeleri hakkında çok değerli bilgiler verir. hh K oşuk, sagu ve savların varlığını ortaya koyar ve örneklerini verir. hh Türk mitolojisi ile ilgili (Alper Tunga vs.) önemli bilgiler verir. hh Türklerin bilinen ilk şairi “Çuçu”nun varlığını haber verir. hh Türklerin yaşadığı yerleri bir haritada gösteren ilk kitaptır.

c. Atabetü’l-Hakayık (Gerçeklerin Eşiği):

d. Divan-ı Hikmet: hh 1 2. yüzyılda Ahmet Yesevi tarafından yazılmış kabul edilebilir. hh “Hikmet” Ahmet Yesevi’nin kendi şiirlerine verdiği isimdir. hh Kitap adını buradan alır.

hh Ne var ki Divan-ı Hikmet, Yesevi’nin bizzat kendisi tarafından yazılmış değildir. hh Ölümünden sonra Yesevi’nin izinden gidenler tarafından yazılmıştır. hh Bu yüzden kitaba Yesevi’ye ait olmayan şiirlerin de girmiş olma ihtimali çok kuvvetlidir. hh Ahmet Yesevi ilk Türk-İslam mutasavvıfıdır. hh K urduğu Yeseviye tarikatı bir Türk tarafından kurulmuş olan ilk tarikattır.

hh E dip Ahmet Yükneki tarafından tahminen 12. yüzyılda yazılıp kim olduğu tam tespit edilememiş bir şahsiyet olan Dad Sipahsalar Beg’e sunulmuştur.

hh Eser, Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğidir.

hh Edip Ahmet kendi ifadesine göre doğuştan kördür.

hh H ikmetler, daha sonra Anadolu sahasında ortaya çıkacak “ilahi” türünün ilk örnekleri kabul edilir.

hh 14 bölümden ve 256 beyitten oluşan manzum bir eserdir. hh Yazıldığı dönem, dili ve içeriği bakımından önemlidir.

8


hh Türk dünyasında benzeri az görülen bir etki bırakmıştır.

hh Dörtlükler halinde yazılmış manzum bir eserdir.


Örnek 6:

A. KUZEY DOĞU TÜRKÇESİ

Divanü Lügati’t-Türk’le ilgili olarak aşağıdakilerden

hh Orta Asya’yla Hazar Denizi’nin kuzeyinde konuşulan Türkçe-

hangisi yanlıştır? A) Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.

dir. hh Bu dil, 15. yüzyıla dek bu adla anılıp,15. yüzyıldan sonra Kuzey Türkçesi ve Doğu Türkçesi (Çağatayca) olarak iki farklı

B) Türkçenin üstünlüğünü göstermek amacıyla kaleme alınmıştır.

koldan gelişimini sürdürmüştür.

C) 7500 sözcük üstünde inceleme yapılmıştır. D) Türklerin hayatı hakkında geniş bilgiler verir. E) Sözlü edebiyat döneminin ipuçlarını verir. B, C, D, E seçeneklerindeki bilgiler Divanü Lügati’tiTürk’le ilgilidir. A seçeneğinde eserin Yusuf Has Hacip tarafından yazıldığı söylenmiştir. Divanü Lügati’t-Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.

1. Kuzey Türkçesi hh 15. yüzyıldan günümüze kadar gelen ve Kuzey Türklerinin kullandığı yazı dilidir. hh Kuzey Türkçesinin temeli Kıpçak şivesine dayanır. Bu nedenle “Kıpçakça” veya “Tatarca” olarak da anılmaktadır.

Örnek 7: - Kutadgu Bilig

hh Bu dönemin dil özelliklerini “Kodeks Kumanikus, Tercümanü Türkî ve Arabî, Hüsrev ile Şirin Tercümesi, Gülistan Tercümesi” gibi eserlerde görmek mümkündür.

- Divanü Lügati’t-Türk - Atabetü’l Hakayık - Divan-ı Hikmet Bu eserler aşağıdaki sanatçılarla eşleştirildiğinde hangi sanatçı boşta kalır? A) Ahmet Yesevi B) Yusuf Has Hacip C) Edip Ahmet Yükneki

2.

Doğu Türkçesi (Çağatayca)

hh 15. yüzyılda farklı bir dil özelliği kazanan, Orta Asya Türkleri tarafından kullanılan ve günümüze kadar yaşayan yazı dilidir. hh Doğu ve Batı Türkistan şivesine dayanan Doğu Türkçesi “Çağatayca” olarak da bilinir.

D) Ali Şir Nevai E) Kaşgarlı Mahmut Kutadgu Bilig Ahmet Yesevi’nin, Divanü Lügati’t-Türk Kaşgarlı Mahmut’un, Atabetü’l Hakayık Edip Ahmet Yükneki’nin, Divan-ı Hikmet Ahmet Yesevi’nin eseridir. Bu durumda öncülde Ali Şir Nevai’ye ait bir eser verilmemiştir.

hh Çağataycanın bu parlak döneminde yazılan “Şecere-i Terakime, Şecere-i Türk, Mecalisü’n Nefais, Muhakemetü’l Lügateyn, Kısasü’l-Enbiyâ, Nehcü’l-Ferâdis” gibi eserlerde dönemin dil özelliklerini görmek mümkündür. hh Ali Şir Nevai, Hüseyin Baykara, Babür Şah, Ebu’l Gazi Baha-

Eski Türkçeden sonra Türk dili farklı kollara ayrılmaya başlamıştır. Türkçenin farklı yazı dilleri ile temsil edilebilmesi, Batı Türkçesi ve Kuzeydoğu Türkçesinin şekillenmeye başlanmasıyla mümkün olabilmiştir.

dır Han gibi önemli isimler tarafından temsil edilmiştir. hh Bugünkü Uygur ve Özbeklerin dilleri bu Türkçeye dayanmaktadır.


9


B. BATI TÜRKÇESİ hh Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan ve Gagavuz Türklerinin konuştuğu Türkçedir. hh Bu dil, tarihî süreç içinde Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi ve Türkiye Türkçesi adı altında üç dönemde incelenir.

hh Eski Türkçenin etkileri kaybolmuş, dile yeni gramer şekilleri girmiştir. hh Bu dönemde kültürel etkileşimden dolayı dilimizde Arapça ve Farsça unsurlar, kelime ve terkipler bolca yer almıştır. hh Osmanlıca, Türkçeye Arapça ve Farsçadan ses, sözcük ve kural ilave edilmesiyle oluşmuş bir dildir.

1. Eski Anadolu Türkçesi: hh 13. - 15. yüzyıllar arasını kapsar.

3. Çağdaş Türkçe:

hh Batı Türkçesinin ilk devresidir.

hh Batı Türkçesinin içinde bulunduğumuz dönemidir.

hh Eski Türkçenin izlerini taşıyan bu Türkçe, 13 ve 15. asırlarda

hh Çağdaş Türkçe, şu anda Türk devletlerinde ve Türklerin ya-

Anadolu’da konuşulan Türkçedir. hh Batı Türkçesinin geçiş evresidir. hh Bu dönemde Arapça ve Farsça unsurlar henüz fazla değildir fakat yabancı terkipler kullanılmaya başlanmıştır.

şadığı bütün bölgelerde devam etmektedir. hh Bu dönem Türkçesi kendi içinde Türkiye Türkçesi, Azeri Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Gagavuz Türkçesi gibi bölümlere ayrılmıştır.

hh Eski Anadolu Türkçesi Selçuklular, Anadolu Beylikleri ve ilk Osmanlıların yazı dilidir. hh Yunus Emre’nin “Divan”ı, “Risatetü’n Nushiye’si, Süleyman Çelebi’nin Mevlit’i, Âşık Paşa’nın “Garipname”si, Hoca Dehhani’nin kaside ve gazelleri bu dönemin en güzel örnekleridir.

a. Türkiye Türkçesi: hh Bugünkü Türkiye Türkçesi ifadesinden Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi dili olan Türk yazı dili anlaşılmaktadır. hh Türkiye Türkçesi, 2. Meşrutiyet’ten sonra Osmanlıcılık, İslamcılık, Batıcılık gibi düşünce hareketlerinin içinde siyasi ve tarihi şartların da etkisiyle hızla gelişen Türkçülük akımının ürünü kabul edilir.

2. Osmanlı Türkçesi: hh Batı Türkçesinin ikinci devresidir. hh 1 5. yüzyıldan sonra Arapça ve Farsçanın etkisinde gelişen Türkçedir. hh 16. yüzyıldan 20. yüzyılın başına kadar devam eder. hh Eski Anadolu Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki dönemdir.

10


hh Temelleri Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem ve Ziya Gökalp’in 1911’de Selanik’te çıkardıkları Genç Kalemler adlı dergide atılmıştır. hh Genç Kalemler dergisinde yayımlanan “Yeni Lisan” adlı bir seri makale, aşağı yukarı bugünkü Türkiye Türkçesinin omurgasını oluşmuştur.


b. Azerbaycan Türkçesi:

Örnek 8:

hh Türkiye Türkçesiyle büyük bir yazı dili ayrılığı göstermeyen

Aşağıdakilerden hangisi Batı Türkçesinin kollarından

Azerbaycan Türkçesi, esasen 16. yüzyıla kadar Eski Anadolu

biri değildir?

Türkçesi içinde bir ağız olarak varlığını sürdürmüş, bu yüzyıl-

A) Gagavuz Türkçesi

dan sonraki gelişmelerle bir lehçe görünümü kazanmıştır.

B) Özbek Türkçesi

hh Türkiye Türkçesi batı dillerinden etkilenirken Azerbaycan Türkçesi, bir dönemdeki Sovyet hâkimiyetinin sonucu olarak Rusçadan; Güney Azerbaycan'ın İran sınırları içinde olması ve komşuluk ilişkileri sebebiyle de Farsçadan etkilenmiştir. hh Azerbaycan Türkçesi bugün bağımsız bir devlet olan Azer-

C) Türkmen Türkçesi D) Azeri Türkçesi E) Türkiye Türkçesi

A, C, D, E seçeneklerinden verilen dilleri Türkçesinin batı kolundan gelişmiş dillerdir. B seçeneğinde verilen Özbekçe ise kuzey-doğu kolunun çağdaş uzantılarından biridir.

baycan Cumhuriyetinde, İran'daki Güney Azerbaycan'da ve dağılan Sovyetlerdeki Azerbaycan Türkleri arasında bir yazı dili olarak kullanılmaktadır.

Örnek 9: I. IV. yüzyılda başlayıp XII. yüzyılın sonlarına kadar devam eder. II. Genellikle sözlü dönem ürünlerine ait eserleri barındırır.

c. Türkmenistan Türkçesi:

III. Kendi içinde Göktürk, Uygur ve Karahanlı dönemlerine ayrılır.

hh Bugünkü Türkmenistan’da konuşulmaktadır.

IV. Bu dönemde Türkler birbirinden farklı alfabeler kullanmıştır.

hh Oğuz Türkçesinin Doğu kolunu oluşturur.

V. İslami dönem ilk Türk ürünlerinin yazılması bu döneme rastlar.

hh Teke, Salır, Yomud, Gökleng, Nohur, Anav, Suhri, Kıraç, Çandır, Mukri, Hatap, Bayat ve Arabacı gibi pek çok ağıza sahiptir.

Numaralanmış cümlelerden hangisinde verilen bilgi “Eski Türkçe” dönemiyle ilgili değildir? A) I.

d. Gagavuz Türkçesi: hh Moldova, Ukrayna, Bulgaristan ve Romanya’daki Türkler ara-

Öğretmen Sorusu

sında kullanılır.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

I, III, IV, IV. numaralı cümlelerde verilen bilgiler Eski Türkçe döneminin özelliklerini yansıtır. II numaralı cümlede “genellikle sözlü döneme ait eseri barındırdığı” söylenmiştir. Oysa bu döneme Göktürk yazıtları, Uygurlara ait pek çok metin ve özellikle Karahanlı Döneminde yazılan ilk İslami eserler damgasını vurmuştur.

Bir Anadolu Türk'ünün Gagavuz Türkleriyle coğrafya olarak ona daha yakın olan Özbek Türk'ünden daha kolay anlaşabilmesini nasıl açıklarız?

Çünkü Azeri Türkmen ve Gagavuz Türkleri köken olarak Türkçenin Batı kolundan gelmektedir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11


TÜRKÇENİN GELİŞİM EVRELERİ 1. KARANLIK DÖNEM ALTAY DÖNEMİ

İLK TÜRKÇE DÖNEMİ

ANA TÜRKÇE DÖNEMİ

2. METİNLERLE TAKİP EDİLEN DÖNEM ESKİ TÜRKÇE Göktürk Dönemi Uygur Dönemi Karahanlı Dönemi BATI TÜRKÇESİ

Eski Anadolu Türkçesi Dönemi Osmanlı Türkçesi Dönemi

KUZEYDOĞU TÜRKÇESİ

Kuzey Türkçesi (Kıpçak Türkçesi) Dönemi

Doğu Türkçesi (Çağatay Türkçesi) Dönemi

Çağdaş Dönem

Çağdaş Dönem

Türkiye Türkçesi

Kazak Türkçesi

Azeri Türkçesi

Kırgız Türkçesi

Türkmen Türkçesi Gagavuz Türkçesi

Özbek Türkçesi Uygur Türkçesi Tatar Türkçesi

12



1.

I. Eski Anadolu Türkçesi

II. Göktürk Dönemi

III. Karahanlı Dönemi

IV. Osmanlı Türkçesi Dönemi

Yukarıdakilerden hangileri Eski Türkçe dönemine aittir? A) I. ve II.

5. Aşağıdaki dillerden hangileri aynı dil ailesindedir? A) Lehçe - Macarca

B) II. ve III.

D) II. ve IV.

B) Flemenkçe - Almanca C) Arapça - Farsça D) Türkçe - Hintçe E) Fince - Sırpça

C) III. ve IV.

E) I. ve III.

2. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

6. Bu dillerde kökler sabit değildir. Sözcükler çekimlenirken

veya türetilirken değişime uğrar ve sözcük dizimi Türkçeye göre oldukça farklıdır.

A) Kutadgu Bilig adlı eser Karahanlı dönemine aittir. B) Divanü Lügâti’t-Türk’te sözlü döneme ait örnekler vardır. C) Irk Bitig Uygur metni olup Uygur yazısıyla yazılmıştır. D) Atabetü’l - Hakayık Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. E) Hikmetler sonraki yıllarda ilahi nazım türünü oluşturmuştur.

3. ---- Ali Şir Nevai ve birçok sanatçı tarafından kullanılmış bir

Konu Testi - 1

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi ile ilgili bilgi verilmiştir? A) Tek Heceli Diller

B) Eklemeli Diller

C) Hami Sami Dilleri

D) Çekimli Diller

E) Altay Dilleri

7. Aşağıdakilerden hangisi Uygur metinlerinde görülen

dil olup ---- Türkçesi olarak da bilinir.

özelliklerden değildir?

Yukarıdaki boşluklara aşağıdaki ikili seçeneklerden hangisi getirilmelidir?

A) Metinler genellikle Burkan dinin etkisi altındadır.

A) Osmanlıca - Batı B) Anadolu Türkçesi - Orta

C) Göktürklerde olduğu gibi mücadeleci ve savaşçı kişiler vardır.

C) Göktürkçe - Eski

D) Metinlerde Çin kültürünün etkisi hissedilir

D) Kıpçak Türkçesi - Kuzey

E) Metinlerin büyük bir çoğunluğu Çinceden çevrilmiştir.

B) Metinlerde 14 harfli Uygur alfabesi kullanılmıştır.

E) Çağatay Türkçesi - Doğu

4. Divanü Lügâti’t-Türk’le ilgili olarak aşağıda verilen yar-

8. Göktürk Abideleri için aşağıdakilerden hangisi söyle-

gılardan hangisi yanlıştır?

nebilir?

A) Devlet yönetiminde yer alan kişileri uyaran bir siyasetnamedir.

A) İslam dini etkisinde oluşturulmuş anıtlardır.

B) Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınmıştır

B) Abidelerde hem Çincenin hem de Çin kültürünün etkisi oldukça fazladır.

C) Abbasi Halifesi Ebu’l- Kasım Abdullah’a sunulmuştur

C) Anıtlarda yabancı sözcük sayısı fazladır.

D) Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu kanıtlamak amacıyla yazılmıştır.

D) Türk tarihinin en eski yazısı olan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.

E) Sözlü kültür ile ilgili örnekler taşır.

E) Abideler Aprınçur Tigin tarafından yazdırılmıştır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


9. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi Türkçenin Batı kolunda yer alır? A) Çağatayca

B) Tatarca

D) Kıpçakça

13. Aşağıdaki seçenekler eşleştirildiğinde hangisi dışta kalır?

C) Özbekçe

A) Rusça

E) Azerice

B) Estonca

D) Hırvatça

10. Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

C) Macarca

E) İbranice

14. Türkçe ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Divan-ı Hikmet - Ahmet Yükneki

A) Sondan eklemeli bir dildir.

B) Kutadgu Bilig - Yusuf Has Hacip

B) Sözcük kökünde iki ünlü yan yana gelemez.

C) Altun Yaruk - Uygurlar

C) Sözcüklerde ünlü uyumu aranır.

D) Batı Türkçesi - Osmanlıca

D) Uzun ünlü bulunmaz.

E) Bulgarca - Slav Dilleri

E) Sözcük kökünde yan yana iki ünsüz bulunamaz.

11. 15. yy.da farklı dil özelliği kazanan Orta Asya Türkleri tara-

fından kullanan ve Doğu ve Batı Türkistan şivesine dayanan Doğu Türkçesine ---- denir.

Konu Testi - 1

15.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Azerice

B) Çağatayca

D) Kıpçakça

C) Kırgızca

Kökenlerine Göre Diller Tek Heceli

Hint - Avrupa

Ural - Altay

Çince

Farsça

Moğolca

Tibetçe

--------------

Türkçe

--------------

Hintçe

--------------

E) Özbekçe

Yukarıdaki tabloda boş bırakılan yerlere aşağıdaki seçeneklerden hangisi getirilmelidir? A) Vietnamca - Arapça - Korece B) Vietnamca-Urduca - Japonca C) Korece-Almanca - Japonca

12. Türkçe aşağıdaki dil ailelerinin hangisinde yer alır?

D) Japonca-İbranice - Moğolca

A) Bantu Dilleri

E) Korece-Urduca - Tunguzca

B) Hami- Sami Dilleri C) Hint-Avrupa Dilleri D) Ural-Altay Dilleri E) Kafkas Dilleri

1. B

2. C

3. E

4. A

5. B

6. D

7. C

8. D

9. E

10. A

11. B

12. D

13. E

14. E

15. B


Cevaplar

14


---- dünya üzerinde en çok dil barından dil ailesi olup üç kıtada konuşulan birçok dili bünyesinde barındırır. Öyle ki Amerika kıtasında dahi bu dil ailesinin uzantıları vardır.

1. Yukarıda özellikleri verilen dil ailesi aşağıdakilerden hangisidir?

Konu Testi - 2

4.

I. İyi bir şehzade ile kötü niyetli bir şehzadenin hikayesidir.

II. Uygur dönemi metinlerindendir

III. Hikayede olay zincirinden hareketle anlatılmak istenen Budizm’in temel ilkeleridir.

A) Hint - Avrupa

B) Ural - Altay

Yukarda özellikleri verilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

C) Hami-Sami

D) Kafkas

A) Sekiz Yükmek

E) Bantu

B) Tonyukuk Anıtı C) Kalyanamkara Papamkara D) Altun Yaruk E) Irk Bitig

2. Aşağıdaki dillerden hangisi Hint-Avrupa dil ailesinin Latin grubunda yer alır? A) Almanca

hangisi yanlıştır?

B) İngilizce

D) İtalyanca

5. Dillerin sınıflandırılması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

C) Rusça

E) Felemenkçe

A) Dil bilimciler çeşitli ses benzerliklerinden hareketle dil ailelerini oluşturmuşlardır. B) Cümlelerde bir araya getirilen sözcüklerin dizimi dillerin sınıflandırılmasında etkilidir. C) Milletler arası kültürel benzerlikler dil ailelerinin oluşmasında etkilidir. D) Farklı ırkların kullandığı kelime benzerliği sınıflandırmada oldukça etkilidir. E) Sözcükler arası yapısal benzerlikler de sınıflandırma için önemli birer veridir.

3. Aşağıdakilerden hangisi Türkçenin Osmanlı döneminde verilmiş bir eseridir?

6. Geçiş dönemi eserleri olarak da bilinen ilk İslami eserlerin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kutadgu Bilig

A) Aruz ölçüsü ile yazılan ilk eserler olmaları

B) Seyahatname

B) Arapça ve Farsça sözcüklerin oldukça yoğun olması

C) Orhun Abideleri

C) Dil öğretimini amaç edinmeleri

D) Divan-ı Hikmet

D) Anadolu coğrafyasında ilk ürünler olması

E) Altun Yaruk

E) Karahanlılar döneminde yazılmış olması


15


7. Türkçeye kültürel etkileşimlerden ötürü çok fazla yabancı

sözcük girmiştir. Özellikle divan edebiyatı ile birlikte Arapça, Farsça sözcük sayısı oldukça artmıştır. Bu sözcükler Türkçeden farklı olarak türetildiğinde kök değişikliğine uğrar ve eke ihtiyaç duymadan çekimlenebilen sözcüklerdir.

Yukarıdaki bilgilerden hareketle aşağıdaki sözcüklerden hangisi Türkçe bir sözcük değildir? A) Gözlük

B) Eğitim

D) Alim

11.

C) Öğrenci

Konu Testi - 2 --------------

Orhun Abideleri

Şikayetname

--------------

--------------

Çalıkuşu

Yukarıda boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Eski Türkçe-Osmanlı Türkçesi-Çağatay Türkçesi B) Çağatay Türkçesi-Osmanlı Türkçesi- Türkiye Türkçesi

E) Bilgili

C) Eski Türkçe-Osmanlı Türkçesi-Türkiye Türkçesi D) Eski Türkçe-Uygur Türkçesi-Türkiye Türkçesi E) Osmanlı Türkçesi-Uygur Türkçesi-Türkiye Türkçesi

8. Divan-Hikmet ve Ahmet Yesevi için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Eser “hikmet” denilen şiirlerden oluşturulmuştur. B) Ahmet Yesevi tarikat kuran ilk Türk olup Türk tasavvuf anlayışının kurucusu olarak da bilinir. C) Dili o dönem kullanılan Türkçenin özelliklerini yansıtır. D) Eserde sözlü kültüre dair bilgiler ve örnekler de mevcuttur. E) Eser, Ahmet Yesevi tarafından bizzat yazılmamış müridleri tarafından oluşturulmuştur.

12. Farklı kıtalarda, farklı kültürlerin etkisinde olsa da bazı dil-

leri dil bilimciler aynı kökten saymıştır. Böylelikle dil grupları oluşmuştur. Bu dil gruplarına ---- denir.

9. Aşağıdakilerden hangisi Çağatay Türkçesi ile eser vermiştir?

Yukarıda tanımı ve özellikleri verilen kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) kök diller

B) dil aileleri

C) komşu diller

D) tek heceli diller

A) Ali ŞirNevai

E) bükümlü diller

B) Fuzuli C) Ömer Hayyam D) Ahmet Paşa E) Ömer Seyfettin

13. Türkiye Türkçesi ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

10. I. Selçuklu Türkçesi

A) Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi dili olarak kullanılmaya başlanmıştır.

II. Göktürk Türkçesi

III. Karahanlı Türkçesi

IV. Osmanlı Türkçesi

V. Uygur Türkçesi

Yukarıdaki seçeneklerden hangisi ya da hangileri Türkçenin Eski Türkçe dönemini oluşturmaktadır?

4. C

5. C

6. E

7. D

8. D

9. A

10. E

11. C

12. B

13. B


3. B

16

E) Batı Türkçesi kolunda yer alır.

E) II, III ve V

2. D

D) I, III ve V

D) Ömer Seyfettin ve arkadaşları geliştirilmesi için çaba göstermişlerdir.

C) II ve IV

1. A

B) I, II ve III

C) Genç Kalemler dergisinde bugünkü hali oluşturulmaya çalışılmıştır.

Cevaplar

A) Yalnız I

B) Osmanlıcılık fikri etrafında toplanan düşünürler tarafından temelleri atılmıştır.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

03

TARAMA

1. Türkçe, yapısı bakımından ----, köken bakımından ise ---

5. Türkçenin tarihi gelişimi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden

dil grubu içerisinde değerlendirilen bir dildir.

hangisi yanlıştır?

Bu cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerin hangisinde verilenlerin getirilmesi uygundur?

A) İlk yazılı eserler VIII. yüzyılda verilmiştir.

A) tek heceli diller / Hint- Avrupa

B) İslamiyet’in kabulüyle birlikte Türkçeye yabancı sözcükler girmiştir.

B) bükümlü diller / Hami-Sami

C) Türkler, tarih boyunca birkaç farklı alfabe kullanmıştır.

C) tek heceli diller / Çin-Tibet

D) XIX. yy.dan sonra Türkçe Batılı dillerin etkisinde kalmıştır.

D) Bantu dilleri / Kafkas dilleri

E) Osmanlıca, Türkçenin Eski Türkçe döneminde kullanılan biçimdir.

E) eklemeli diller / Ural-Altay

6. (I) Eklemeli dillerde kökler değişmez, sabittir. (II) Çekimli dillerde kökler değişime uğrar, sabit değildir. (III) Tek heceli dillerde kavramlar, vurgu ve tonlama sistemlerinde farklılık yaratılarak karşılanır. (IV) Türkçe çekimli, Arapça eklemeli, Çince tek heceli dillerdendir. (V) Farsça, Hint-Avrupa dil ailesinin üyelerinden biridir.

2. İletişimin gerçeklemesini sağlayan ve bunların bulunduğu ortama ---- denir.

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki seçeneklerden hangisi getirilmelidir? A) bağlam D) belirtke

B) dönüt

C) simge

E) gösterge

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisinde bilgi yanlışı vardır? A) I.

3. Aşağıdakilerden hangisi Hint- Avrupa dil ailesinde yer almaz? A) Sırpça D) Fince

B) Rusça

D) Farsça

C) Moğolca

E) Arapça

E) V.

II. Kültür; tarihsel, toplumsal gelişim süreci içinde oluşturulan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları oluşturmada, sonraki nesillere aktarmada kullanılan araçların bütünüdür.

III. Bir milletin duygu ve düşünceleri, gelenekleri, değer yargıları, müziği, edebiyatı, hayat tarzı, diğer milletlerden farklı tüm yönleri dil sayesinde, ifade edilir, korunur.

IV. Dil, kültürün taşıyıcısıdır ama bu aktarım sadece yazılı olarak gerçekleşir.

V. Kültür, hayatın doğal akışı içinde, kendiliğinden oluşur ya da insanlar, kendi dönemlerindeki olayların, anlayışların, geleneklerin vs. izlerini eserlerine yansıtır.

Numaralanmış cümlelerden hangisi dil ve kültürün özelliklerinden biri değildir?

E) Bulgarca

B) İtalyanca

D) IV.

I. Dil, insanın dış dünyayla bağlantı kurmak için oluşturduğu ses, işaret, sembol ve hareketler sistemidir.

4. Aşağıdaki dillerden hangisi köken bakımından TürkçeA) Sırpça

C) III.

7.

C) Romence

ye en yakındır?

B) II.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


1

Tarama

8. Türkçe ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yan-

11. Bir uçağın kaptan pilotu havaalanındaki yetkililere mors al-

lıştır? A) Ural-Altay dil ailesinde yer alır. B) Akraba olduğu diller arasında Japonca ve Korece de vardır.

fabesiyle S.O.S. yani imdat iletisini göndermiş, sonra uçakla havaalanı arasındaki bağlantı kopmuştur.

Bu parçaya göre kaptan pilot aşağıdaki dil dışı göstergenlerden hangisini kullanmıştır?

C) Bilinen ilk yazılı eserleri Orhun Abideleri’dir.

A) Belirti

B) Belirtke

D) İlk alfabesi Soğd alfabesidir.

C) Simge

D) İkon

E) Kuzey-doğu-batı olmak üzere üç kolu vardır.

9. I. Fiilimsilerde kullanılan ekler aynı zamanda fiilden isim yapma ekleridir.

II. Sınava hazırlık süresi boyunca daima kendinize iyi gelecek egzersizler yapın.

III. Coğrafyada alçak yerler yeşil, yüksek yerler kahverengi renkle gösterilir.

IV. İletişim konusunu herkes anladı mı?

Yukarıdaki cümlelerde dilin hangi işlevi kullanılmamıştır?

E) Gönderge

12. İletişimde göndericinin mesajını; söz, yazı, hareket, resim, şekil, müzik vs. gibi göstergelerden yararlanarak alıcıya göndermesi aşağıdakilerden hangisiyle tanımlanabilir? A) Kanal

B) İkon

D) Şifre

C) Simge E) Dönüt

A) Göndergesel İşlev B) Şiirsel İşlev C) Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi D) Kanalı Kontrol İşlevi E) Dil Ötesi İşlev

13. Turna katarları geçiyordu gölün üstünden gölgeleri maviye düşerek. Van Gölü günün her anında bir renk cümbüşüyle yunup arınıyordu. Sanki göl bir anda som turuncuya kesmiş, bir turuncu şimşek gün döngüsünden girmiş, gün batısından çıkmış.

10. Aşağıdakilerden hangisi Çağatay Türkçesi ile yazılmamıştır? A) Mecalisü’n – Nefais

Bu parçada dil, aşağıdaki işlevlerinden hangisiyle kullanılmıştır?

B) Muhakemetü'l Lügateyn


C) Mantıku’t-Tayr

B) Heyecana bağlı işlev

D) Şecere-i Türkî


E) Babürname

D) Kanalı kontrol işlevi

E) Sanatsal işlev

2


Tarama

14. Hapishanede sayım yapan bir gardiyan mahkumlardan

18. Nesiller arasında daima bir kopukluk olmuştur. Bunun asıl

birinin hücresinde olmadığını görünce durumu diğer gardiyanlara ve yetkililere haber vermek için düdük çalmaya başlamıştır.

sebeplerinden biri tabi ki kültürel değişim ya da yozlaşma da diyebiliriz. Ancak zamana ve kötü gidişata karşı koymak da biz insanların elinde. Her geçen gün bu gidişata karşı koymayan bir nesil ve boyun eğmiş bir yetişkin grubu var. Bütün bunların sonucu olarak aynı dili konuşamayan bireyler ortaya çıkacaktır.

İletişimde yukarıdaki örnekteki bekçi düdüğü hangi tür göstergelere örnek gösterilebilir? A) Belirtke

B) Simge

D) Belirti

C) Sosyal gösterge

E) Görsel gösterge

Yukarıda altı çizili ifade ile dilin hangi görevi belirtilmek istenmiştir? A) Uygarlık

B) Kültürlenme

D) Bilgilendirme

15. Aşağıdakilerden hangisi köken bakımından farklı bir B) Farsça

D) İtalyanca

E) Süreklilik

19. Sizi bilmem ama ben İstanbul’u sevmeyenlerdenim. Yahya Kemal bunu duymuş olsa beni kınardı. Ama olsun benim şehrim Ankara. Kızılay’da yürümek, kalabalığı seyretmek hatta onlarla yürümek, Ulus’ta eski Ankara'yı hatırlamak, Hacı Bayram’da şükretmek, Altınpark’ta dostlarla çay yudumlamak… Kısacası Ankara bende hayatın vücut bulmuş halidir.

dil ailesine mensuptur? A) Hintçe

C) Anlaşma

C) Arapça

E) Almanca

Yukarıdaki parçada dilin hangi işlevi kullanılmıştır? A) Göndergesel işlev B) Alıcıyı harekete geçirme işlevi

16. I. Türkçenin 13-15. yüzyıl evresini kapsar

II. Batı Türkçesinin geçiş evresidir.

III. Bu döneme orta Türkçe de denir.

IV. Çok fazla olmasa da yer yer Arapça, Farsça terkipler görülür.

Yukarıda özellikleri verilen Türkçe dönemi aşağıdakilerden hangisidir?

C) Şiirsel işlev D) Dil ötesi işlev E) Kanalı kontrol işlevi

A) Osmanlı Türkçesi B) Azeri Türkçesi C) Eski Türkçe

20. “Kutadgu Bilig”, ”Divanü Lügati’t-Türk”, ”Atabetü’l-Hakayık”

D) Karahanlı Türkçesi

---- ait eserlerdir.

E) Eski Anadolu Türkçesi

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygundur? A) Göktürk Dönemine B) Uygur Dönemine

17. Verimli bir iletişimin sağlanabilmesini ve taraflar arasındaki etkileşimin tam olarak gerçekleşmesini sağlayacak olan iletişim ögesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Alıcı D) Kanal

B) Gönderici

C) Karahanlı Dönemine D) Selçuklu Dönemine E) Osmanlı Dönemine

C) Dönüt

E) İleti YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

21. Aşağıdakilerden hangisi tek heceli dillerdendir? A) Tibetçe

B) Macarca

D) Urduca

24. Aşağıda verilen kelimelerin yapısal özellikleri dikkate alındığında hangisinin farklı bir dil grubuna ait olduğu söylenebilir?

C) Japonca

E) Fince

A) Mert- namert

B) Çare- biçare

D) Kitap-katip

22. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Türkçesi dönemi

C) Dal-dalga

E) Hüküm-mahkum

25. Heyecana bağlı işlev aşağıdaki metin türlerinden han-

eserlerinden birisidir?

gisinde kullanılmaz?

A) Kutadgu Bilig

A) Roman

B) Makale

D) Hikaye

B) Fuzuli Divanı

C) Masal

E) Tiyatro

C) Divanü Lügatit-Türk D) Atabetü'l-Hakayık E) Divan-ı Hikmet

26. I. Risaletü’n-Nushiyye

23. Türkçenin ilk yazılı örnekleri hangi döneme aittir? A) Ana Türkçe

B) İlk Türkçe

D) Orta Türkçe

4


C) Eski Türkçe

E) Karanlık Dönem

II. Makalat

III. Hüsn ü Aşk

IV. Rebabname

V. Sergüzeştname

Yukarıdaki eserlerden hangileri Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılmıştır? A) I, II ve IV D) III ve IV

B) I, III ve V

C) II ve V

E) III, IV ve V

Tarama

27. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Göktürk Abideleri, Türk edebiyatının ilk nutuk örneğidir. B) Divan-ı Hikmet bir yönüyle mutasavvıf şairlerin el kitabıdır. C) Kaşgarlı Mahmut Türkçenin ilk sözlüğünü yazmıştır. D) Yusuf Has Hacib ilk siyasetnameyi alegorik tarzda yazmıştır. E) Atabetül Hakayık’ta dönemin diğer eserlerine göre yabancı sözcük sayısı daha azdır.

28. Anayasa metinlerinde, yönergelerde, yönetmeliklerde, dini metinlerde hep dilin bu işlevi kullanır. Bazen rica, bazen emir bazen de öneri anlamı içerir. Ama her ne olursa olsun söyleyen, dinleyene bir şeyler yaptırmak veya yaptırmamak için kullanır. Günlük hayatımızda öğretmenimizden, ailemizden, arkadaşımızdan duymamız oldukça olasıdır.

30. ‘’Göktürklerin dünya sahnesine çıkmasıyla, Türk dilinde ---- başlar.’’

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerin hangisinin getirilmesi uygundur? A) İlk Türkçe Dönemi B) Ana Türkçe Dönemi C) Eski Türkçe Dönemi D) Orta Türkçe Dönemi E) Batı Türkçesi

31. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Türkçesi Dönemi’ne ait bir eser değildir? A) Şikâyetname

B) Siham-ı Kaza

C) Hüsn ü Aşk

D) Seyahatname

E) Muhakemetü'l - Lugateyn

Yukarıdaki metinde dilin hangi işlevinden bahsedilmiştir? A) Şiirsel İşlev B) Heyecana Bağlı İşlev C) Göndergesel İşlev D) Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi E) Kanalı Kontrol İşlevi

29. Türkçe ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

32. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Yapı bakımından Ural-Altay dil ailesindendir.

A) Tek heceli dillerde güçlü bir vurgu sistemi bulunur.

B) Bilinen en eski yazılı metinler Eski Türkçe Dönemi’ne aittir.

B) Türkçe yapı bakımından sondan eklemeli diller grubuna girer.

C) Türkler sırasıyla Göktürk, Uygur, Arap ve Latin alfabesini kullanmıştır.

C) Eklemeli dillerde sözcükler ekler yardımıyla tüketilir.

D) Yazılı metinlerden önceki döneme Karanlık Dönem denir.

D) Türkçe, Japonca ve Korece aynı dil ailesi grubuna dâhildir.

E) Türkiye Türkçesinde, İstanbul ağzı yazı dili olarak belirlenmiştir.

E) Çekimli dillerin en önemli özelliği köklerin sabit oluşudur. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

33. Aşağıdakilerin hangisi Karahanlı Dönemine ait eserler-

36. Suriye, Irak, Kıbrıs, Rumeli, Azerbaycan ve Türkiye’de ko-

den biri değildir?

nuşulan Türkçeye ---- denir.

A) Kutatgu Bilig B) Risaletü’n - Nushiyye

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

C) Divanü Lügati’t -Türk

A) Anadolu Türkçesi

D) Atabetü’l - Hakayık

B) Yeni Türkçe

E) Divan-ı Hikmet

C) Doğu Türkçesi D) Batı Türkçesi E) Osmanlı Türkçesi

34. Almanca, Rusça, İngilizce ve Yunanca gibi diller aşağıdaki dil ailelelerinden hangisine aittir?

37. Aşağıdaki dillerden hangisi eklemeli dillerden değildir? A) Macarca

A) Hint-Avrupa dil ailesi

B) Arapça

D) Moğolca

B) Hami-Sami dil ailesi

C) Türkçe

E) Japonca

C) Ural-Altay dil ailesi D) Çin-Tibet dil ailesi E) Bantu dil ailesi

35. Aşağıdakilerden hangisi çekimli dillerden değildir? A) İngilizce

B) Fransızca

D) Arapça

38. Bazı diller ana gövdeden koparak farklı birer dil haline gelebilir. Ama bu dillerden bazılarının ayrılması yazılı metinler tarafından takip edilebilir. İşte dilin bu değişken yönüyle oluşmuş dillere ---- denir.

C) Macarca

E) İbranice

Yukarıda boş bırakılan yere hangisi getirilmelidir? A) ağız

B) jargon D) lehçe

6


E) şive

C) argo

Tarama

39. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi Türkçe ses ve ek kurallarına aykırı bir durumu karşılar? A) Yemeğe

B) Görünür

D) Bilgiler

hangisi dışta kalır? C) İstikbalde

E) Eğitimci

40. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi Ural-Altay dil ailesinin özelliklerini yansıtmaz? A) Bahçe

B) Öğrenci

D) Demirci

42. Aşağıdaki diller kökenlerine göre eşleştirildiğinde

C) Duvar

E) Bardak

A) Almanca

B) Arnavutça

D) Felemenkçe

C) Fransızca

E) Japonca

43. Aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Dış dünyadaki göndergeyi bire bir yansıtan resimlere ikon denir. B) Kendiliğinden oluşan göstergeler doğal göstergedir. C) İnsanların ortak bir yargıya sahip olduğu göstergelere kod denir. D) Dil göstergeleri nedensizdir. E) İletişim çok farklı şekillerde yapılabilir.

41. Aşağıdakilerden hangisi doğal gösterge değildir? A) Mahkeme kapılarında terazi simgesinin olması

44. Aşağıdakilerden hangisi Uygur Türkçesi dönemine ait eserlerden biri değildir?

B) Bir kişinin yüzünün sararıp solması

A) Sekiz Yükmek

C) Dağlardaki otların sararması

B) Kısasü'l-Enbiya

D) Fırtınalı bir günde toprak ve ot kokusunun gelmesi

C) Irk Bitig

E) Kırlangıçların görülmeye başlanması

D) Altun Yarug E) Kalyanamkara ve Papamkara


7

Tarama

45. Aşağıda verilenlerden hangisi, tümüyle Ural – Altay

48. Eldeki bilgilere göre en eski Türk alfabesi 38 harflik ---- al-

dillerinden oluşmaktadır? A) Moğolca – Japonca – Korece – Farsça B) Tunguzca – Mançuca – Macarca – Hırvatça

fabesidir. Sonradan bu alfabenin yerini 14 harflik ---- alfabesi almıştır.

C) Türkçe – Japonca – Korece – Fince

Bu cümlelerde boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? A) Eski Türkçe – Osmanlı

D) Türkçe – Moğolca – Tunguzca – Urduca

B) Göktürk – Arap

E) Korece – Lehçe – Sırpça – Hırvatça

C) Karahanlı – Uygur D) Göktürk – Uygur E) Arap – Latin

46. Edip Ahmet Yükneki tarafından kaleme alınan Atabe-

49. Aşağıdakilerden hangisi Karahanlı Dönemi’ne ait eserlerden biri değildir?

tü’l-Hakayık adlı eser Türkçenin hangi dönemine aittir?

A) Nehcü'l-Ferâdis

A) Eski Anadolu Türkçesi

B) Divânü Lügati’t-Türk

B) Osmanlı Türkçesi

C) Kutatgu Bilig

C) İlk Türkçe

D) Atabetü’l-Hakayık

D) Eski Türkçe

E) Divân-ı Hikmet

E) Altay Dönemi

50. Bu dönemde Osmanlı ve Azeri Türkçeleri henüz ayrılmamıştır. 13 – 15. yüzyılları içine alan, yabancı dillerden gelen kelimelerin az olduğu, anlaşılır ve açık bir Türkçe dönemidir.

47. Aşağıdaki eserlerden hangisi diğerlerinden farklı bir dönemde yazılmıştır? A) Fuzuli – Şikâyetname

Bu cümlelerde Türkçenin hangi dönemine ilişkin bilgi verilmiştir?

B) Yusuf Has Hacip – Kutadgu Bilig

A) Yeni Türkçe

C) Nef’i – Sihâm-ı Kaza

B) Ana Türkçe

D) Nabi – Hayriyye

C) Eski Türkçe

E) Baki – Kanuni Mersiyesi

D) Eski Anadolu Türkçesi

E) İlk Türkçe 26. A 27. E 28. D 29. A 30. C 31. E 32. E 33. B 34. A 35. C 36. D 37. B 38. E 39. C 40. A 41. A 42. E 43. C 44. B 45. C 46. D 47. B 48. D 49. A 50. D 1. E

2. A

3. D

4. C

5. E

6. D

7. D

8. D

9. B 10. C 11. B 12. D 13. E 14. A 15. C 16. E 17. A 18. C 19. B 20. C 21. A 22. B 23. C 24. C 25. B YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

04

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I

hhSÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE

hh Sözcüğün temel anlamıyla kullanılması, tek başına iken taşıdığı anlam ile cümle içinde (bağlamda) kazandığı anlamın

ANLAM Sözcük

hh Sözcük, dilin anlamlı en küçük birimidir.

örtüşmesidir. hh Temel anlam, bir sözcüğün yansıttığı ilk kavramdır. hh Sözcük, tek başına iken temel anlamıyla düşünülür.

hh Duygu ve düşünceler, sözcükler aracılığıyla ifade edilir. hh B u bakımından sözcükler, duygu ve düşünceleri gösteren simgeler/göstergelerdir.

{ “Ağız” sözcüğünün yansıttığı ilk kavram, onun vücudun bir

hh Sözcükler kavramların sese bürünmüş biçimidir.

bölgesi oluşudur. ‒ Ağızda kolaylıkla eriyen bu ilacın yan etkisi yoktur.

hh Bir kısmı tek başına anlamlıdır; duygu, düşünce, varlık, durum bildirir. hh Mutluluk, bilgi, ağaç, uyumak… hh Bir kısmı tek başına anlamsızdır; cümle içinde görevdeş unsurları bağlar ya da anlam ilgileri kurar. hh - ve, ama, hatta, göre, kadar, gibi…

{ “Açık” sözcüğünün bağlamdan bağımsız akla ilk gelen anlamı açılmış, kapalı olmayan’dır. Aşağıdaki örnekte “açık” kelimesi temel anlamda kullanılmıştır. ‒ Ve açık pencerelerden

Mavi gökle giren rüzgâr { “Çiğnemek” sözcüğünün yansıttığı ilk kavram, onun ağza alı-

nan bir şeyi dişlerle ezmek, öğütmek oluşudur. ‒ Lokmaları uzun süre çiğnemek sağlığa yararlıdır.

Anlam Çeşitleri 1. Temel (Gerçek) Anlam

hh Aşağıdaki cümlelerde koyu renkle yazılmış sözcükler gerçek

hh Sözcükler genellikle birden çok kavramı yansıtır. Bu anlam-

hh Köyün meydanında çocuklar çelik çomak oynuyor.

lar, sözcüklerin kullanıldıkları bağlama göre belirlenir. hh Temel anlam, bir sözcüğün bağlamdan bağımsız akla ilk gelen anlamdır.

anlamda kullanılmıştır.

hh Merdivenden düşen çocuğun ayağı incinmiş. hh Patlama, dağın yamacında derin bir çukur açmıştı.


1

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I hh Yanan ağaçların yerine, yenilerinin dikilmesine çalışılıyor.

– Bir suyun denize, göle döküldüğü yer (derenin ağzı…)

hh Bu yaz tatilinde köyümüzde çok eğlendim.

– Bir dilin sınırları içinde bölgelere göre değişen söyleyiş özel liği (Rumeli ağzı…)

hh Camın kırılmasıyla çocuklar oradan uzaklaştı. hh Üzüntü ve sevinçle karışık bir duygu yaşıyordu. hh Çocuklar babalarının güçlü olmasından gurur duyarlar. hh Merdivenlerden sessizce çıkıp kimselere görünmeden odasına gitti.

Örnek 1:

{ “Boyun” sözcüğü zaman içerisinde farklı anlamlar kazanarak çok anlamlı olmuştur. – B el ve boyun ağrılarından şikâyet ediyordu. (vücudun bir bölümü) – Şişenin boyun kısmı çatlamış. (nesnelerin bir bölümü) – Dağların boyun kısımlarında karlar duruyordu. (dağların ge-

Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamda kullanılmıştır? A) Ben görevimin sorumluluğunu taşımaya çalışıyorum.

çilebilir bölümü) – Onun geçimini sağlamak boynumun borcudur. (sorumluluk)

B) Gazeteler, bu olay karşısında doğru bir tavır sergiledi. C) Askerlerimiz bu sarp geçitlerde nasıl yol alacak? D) Bu tür buluşların hepsi insanlık için birer ışıktır. E) Sözümü kesmeye devam ederseniz toplantıyı terk edeceğim.

Sözcükleri ilk anlamlarıyla inceleyelim: A seçeneğinde geçen sorumluluk gerçekte taşınmaz, B seçeneğindeki tavır gerçekte sergilenmez. D seçeneğindeki buluşların hepsi gerçekte birer ışık değildir, E seçeneğindeki söz gerçekte kesilmez. Bunlar mecaz anlamda kullanılmış sözcüklerdir. C seçeneğindeki geçit gerçekte sarp (dik) olur. Sözcük gerçek anlamda kullanılmıştır.

2. Yan Anlam hh S özcüğün temel anlamıyla ilgili olarak zamanla yeni anlamlar kazanmasıdır. hh T emel anlama bağlı bu ilgi, genellikle ilk anlamla yan anlamlar arasında görev veya şekil yönünden benzerliktir. { Mağaranın “ağzında” fotoğraf çektirdik.

(Mağaranın giriş kısmı, şekil yönüyle ağzı düşündürür.)

Çok Anlamlılık hh Ç oğu sözcük kullanıldıkça, tarihsel, toplumsal gelişmelerin ve bireysel özelliklerin etkisiyle anlam çerçevesini genişletmiş, çok anlamlı duruma gelmiştir. hh A nlam çerçevesinin genişleyerek çok anlamlılığın oluşmasında; kavramlar arasında benzerlik, yakınlık vb. ilgilere dayalı aktarmalar etkili olmuştur. { “Ağız” sözcüğü zaman içerisinde farklı anlamlar kazanarak çok anlamlı olmuştur. – Kapların açık yanı (bardağın ağzı…)

2


{ İpliği iğnenin “gözünden” geçiremiyorum. (Sözcüğün kazandığı anlam şekil yönünden temel anlamını düşündürür.)

{ Kuzeydeki buz dağları ağır ağır güneye “yürüyor.” (Sözcüğün kazandığı anlam görev yönünden temel anlamını düşündürür.)

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I hh Aşağıdaki cümlelerde koyu renkle yazılmış sözcükler yan anlamda kullanılmıştır. – Reklamlara girmek için filmi en güzel yerinde kestiler. – Bu küçük odayı çocuklara ayırmayı düşünüyorum. – Masanın üstündeki kâğıtlar rüzgârın etkisiyle uçtu. – Duvarın sıvası için ince kum getirtmek gerekiyor. – G ecekondular şehrin en güzel manzarasına sahip sırtlara yapılmıştı. – Masanın oynayan ayağını tamir etmek gerekiyor. – Yokuşun başına kadar yarışmaya var mısınız? – B acağındaki sargıdan sızan kan yorganın yüzünü kırmızıya boyamıştı. – K ar nedeniyle kapanan yolları açmak için durmaksızın çalışıyoruz. – O limpiyatlarda beş dalda altın madalya getiren sporcularımız bizi gururlandırdı.

3. Mecaz Anlam hh B ir sözcüğün zaman içerisinde yeni bir varlık ya da kavramı karşılamasıdır. hh S özcüğün mecaz anlamı, soyut olarak (hayali bir ilgiyle) temel anlamını düşündürür. hh G enelde somut anlamlı bir sözcüğün soyut anlam kazanmasıyla ortaya çıkar.

{ Ev sahibinin bizi “soğuk” karşılamasına bir anlam verememiştim. (Soğuk kelimesi temel anlamıyla, ısısı düşük olan demektir. Bu cümlede, duygudan sevgiden yoksun olan, yakın ve içten olmayan anlamında kullanılmıştır. Kelimenin temel anlamıyla bu cümlede kullanılan anlamı arasında soyut ve hayalî bir ilgi sezilmektedir. Soğuk kelimesinin insanda uyandırdığı olumsuzluk, ev sahibinin tavırlarıyla ilişkilendirilmiştir. )

Örnek 2:

{ Bu işte onun “parmağı” var.

I. Yanan ormanların yerine yeni orman yetiştirilir.

(Bu cümlede, ortada somut olarak parmak yoktur. Ancak insanlar

II. Birkaç batarya top, kızgın güneş altında pırıl pırıl yanıyor.

parmaklarını kullanarak iş yaparlar. Bu durum ile insanın bir işe

III. Akşam ezanıyla birlikte köyde gaz lambaları yanmaya başlardı.

dede belirtildiği gibi somut bir sözcük (parmak), soyut bir anlam

IV. Tarihi konağın yanması bütün mahalleliyi çok üzmüştü.

karışması arasında hayali bir ilgi sezilmektedir. Ayrıca son mad(müdahale, karışma) kazanmıştır.)

V. Yaz tatili planımızın iptal edilmesine yanıyorum. Numaralanmış cümlelerin hangilerinde “yanmak” sözcüğü yan anlamda kullanılmıştır? A) I. ve II.

B) II. ve III. D) I. ve IV.

C) I. ve III. E) II. ve IV.

I.ve IV. cümlelerde yanmak sözcüğü temel anlamıyla kullanılmıştır. V. cümlede kullanılan “yanmak” sözcüğü mecaz anlamlıdır. Yan anlam, sözcüğün temel anlamıyla şekil ve görev yönüyle benzerlik taşır. II. cümlede bataryaların ışıl ışıl yanması ve III. cümlede gaz lambalarının yanması, ışık saçması yönüyle yanmak sözcüğüyle benzeşir. Bu durumda II ve III numaralı cümlelerde sözcük yan anlamıyla kullanılmıştır.

{ Uyarılarınızla trafik konusunda bizi “aydınlattınız.” (Bu cümlede somut olarak bir yerin ışıkla aydınlatılması söz konusu değildir. Ancak bir yerin aydınlanması, her şeyin rahatça görülebilmesini ve bir olumsuzluğa karşı önlem almanın kolaylaşmasını sağlar. Bu durum ile insanın bilgilenerek aydınlanması arasında hayali bir ilgi sezilmektedir. Ayrıca son maddede belirtildiği gibi somut anlamlı bir sözcük [aydınlatmak], soyut bir anlam

Öğretmen Sorusu

[bilgilendirmek] kazanmıştır.) Yan anlamla mecaz anlamı birbirinden nasıl ayırt edebiliriz?

Yan anlamlı sözcükler somut, mecaz anlamlı sözcükler soyut anlam kazanır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I hh Aşağıdaki cümlelerde koyu renkle yazılmış sözcükler mecaz anlamda kullanılmıştır.

4. Terim Anlam

Bu eve ısınmamız sandığımızdan daha kolay olacak.

hh B ir sözcüğün özel bir alanda (bilim, sanat, spor, meslek vb.) taşıdığı ya da kazandığı anlamdır.

Yeni muhasebecimiz işini çok temiz yapıyor.

hh Terimler, ilgili olduğu alanda, sadece bir anlamı karşılar.

Yakınındaki herkesi kırarsan hiç dostun kalmaz.

Bu kadar pişkin davranabileceğine hiç ihtimal vermezdim.

hh B aşka bir deyişle terim olarak tüm cümlelerde aynı anlamı taşır.

İspanya’ya giden futbolcu orada kısa zamanda parladı.

Darıldığımı anlayınca tatlı sözlerle gönlümü aldı.

Kaptanın, takım arkadaşlarının üstünde bir ağırlığı vardı.

Bu işte senin parmağının olduğunu öğrenirsem, iyi olmaz.

Sululuk yapmayı bırak, dedim diye bana kırılmış.

Geçmişini unutan bir milletin batması kaçınılmazdır.

Uyarı Sözcüklerin yan ve mecaz anlamları, cümle içinde ortaya çıkar. Cümleden ayrı bir sözcük, yan veya mecaz anlam taşımaz.

{ “Özne” cümlenin bir ögesidir. (dil bilgisi) { Hakem “taç” atışının tekrarlanmasını istedi. (spor) { Şiirde kullanılan “uyakları” bulunuz. (edebiyat) { “Sahne”, “kostümler”, “dekor”, her şey mükemmeldi. (tiyatro) { Mahkeme, “sanıkların” “tahliyesine” karar verdi. (hukuk) { İç bükey aynaların kullanıldığı yerlerden biri de arabalardır. (fizik) hh Özel bir alanda terim olan bir sözcük, günlük yaşamla ilgili kullanıldığında terim niteliğini yitirir. { Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü yirmi dört saatte tamamlar. (terim) { Bu düşünce ekseninde dünya yeni bir savaşı istememekte-

Örnek 3:

dir. (terim değil)

Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangisi mecaz anlamda kullanılmıştır?

hh Terimlerin oluşma nedeni bilim, sanat ve meslek kollarıyla ilgilenenler arasında kısa yoldan anlaşmayı sağlamaktır.

A) Eniştemin devreye girmesiyle aile içindeki sorunlar çözüldü.

Örnek 4:

B) Kazada yaralanan yolcular, hastanede tedavi altına alındı.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı bir söz-

C) Kış gelince göçmen kuşlar buraya akın etmeye başlar.

A) Hastanın tansiyonu sonunda normale dönmüştü.

D) İki ülke arasındaki anlaşmazlık bir türlü giderilemiyor.

B) Küçücük atölyeler bile tıkır tıkır işliyordu.

E) Ne zaman okulu asmaya karar versek pişman oluyorduk.

C) Gezdiğimiz yerlerin içinde en çok Kapalıçarşı’yı beğendim.

A seçeneğindeki “sorun”, B seçeneğindeki “yaralanan”, C seçeneğindeki “göçmen”, ve D seçeneğindeki “anlaşmazlık” sözcükleri gerçek anlamda kullanılmıştır. E seçeneğinde kullanılan “asmak” sözcüğünün okulun asılması gerçekte mümkün olmadığından “geçerli bir neden olmadan okula gitmeme” anlamında kullanılmıştır. Asmak sözcüğü bu cümlede mecaz anlamlıdır.

4


cük kullanılmıştır?

D) İçimin yangını bir bardak demli çay söndürmüştü. E) Çam ağacının yaprakları yaz kış dökülmeden durur. A seçeneğinde kullanılan “tansiyon” sözcüğü kan basıncı anlamında kullanılan bir tıp terimidir.


Anlam İlişkilerine Göre Kelimeler

Örnek 5:

1. Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler

I. Bizim âdetlerimizde misafir kapıda karşılanır.

hh Aynı kavramları karşılayan sözcüklerdir.

III. Devlet, herkese konut edinme yardımı yapacakmış.

hh Anlamdaşlığı sağlayan sözcüklerden biri genellikle alıntıdır. hh Milletler arasında yaşanan kültür alışverişinde doğal olarak kelime geçişleri olur. hh Türkçede; Arapça, Farsça, İngilizce gibi dillerden dilimize geçen ve eş anlamlılığı sağlayan çok sözcük bulunmaktadır. hh Eldeki bütün kanıtlar suçlunun A.L. olduğunu gösteriyor. (delil) hh İlerleyen yıllarda hatıralarımı kitaplaştırmayı düşünüyorum.

II. Doğum gününe beni davet etmemesine çok üzüldüm. IV. Sınav sonuçları önümüzdeki hafta duyurulacakmış. Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisinin eş anlamlısı kullanılmamıştır? A) Sayı

B) İlan

D) Çağırmak

C) Ev E) Görenek

B, seçeneğindeki “ilan” sözcüğü ile IV. cümledeki “duyuru”, C seçeneğindeki “ev” sözcüğü ile III. cümledeki “konut”, D seçeneğindeki “çağırmak” sözcüğü ile II. cümledeki “davet” sözcüğü, E seçeneğindeki “görenek” sözcüğü ile I. cümledeki “âdet” sözcüğü eş anlamlıdır. A seçeneğindeki “sayı” sözcüğünün numaralanmış cümlelerde eş anlamlısı yoktur.

(anı) hh İmtihana iyi çalışamadım. (sınav) hh Onu itham etmeden önce iyi düşünün. (suçlamak)

2. Yakın Anlamlı Sözcükler hh Benzer kavramları karşılayan farklı sözcüklerdir. hh Böyle sözcüklerde hem anlam ortaklığı hem de anlam ayrılığı söz konusudur. { Sorunlarımızı muhatabıyla konuşmaktan çekinmemeliyiz.

hh Kimi zaman farklı anlam alanlarına sahip sözcükler, anlam alanları çakıştığında (kullanıldığı bağlamda) eş anlamlılık kazanır. hh Çok büyük bir başarıydı bu. (önemli) hh Geçen yıl eşimden boşandım. (ayrılmak)

hh Eş anlamlılık, sözcük boyutunda değil anlam boyutunda (bağlam) düşünülmelidir. hh Edebiyat yapmaktan vazgeçmelisiniz. (Yazın sözcüğü kullanılamaz.) hh Yürekli biriymiş doğrusu! (Kalpli sözcüğü kullanılamaz.)

{ Sorunlarımızı muhatabımızla konuşmaktan kaçınmamalıyız. Birinci cümlede kullanılan çekinmek kelimesi temel anlamıyla "saygı, korku, utanma vb. duygularla bir şeyi yapmak istememek" anlamına gelir. İkinci cümlede kullanılan kaçınmak kelimesi ise "herhangi bir işi yapmaktan veya özverili davranmaktan geri durmak" anlamındadır. Görüldüğü gibi yakın anlamlı bu iki kelimenin anlamlarında hem çakışma hem de ayrılık vardır. hh Y akın anlamlı sözcükler çoğu zaman birbiri yerine kullanılamaz. “Çıkar, fayda, hayır, istifade, kâr, kazanç, menfaat, yarar” gibi yakın anlamlı sözcükleri inceleyelim: – Çocuklarına bir hayrı yoktu. (“Çıkar” sözcüğü kullanılamaz.) – B öyle yapmanın hiçbir yararı yok. (“Menfaat” sözcüğü kullanılamaz.)


5

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I - Çıkar dostluklarından uzak durmalısın. kullanılamaz.)

(“Hayır” sözcüğü

hh Sözcüklerin yakın anlamlı olması, aynı bağlamda kullanılmalarına bağlıdır.

3. Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler hh Farklı sözcüklerin karşıt kavramlar anlatmasıdır. { İnce çizgili kumaşları tercih ediyorum. (kalın)

{ Bu elbise bana çok sıkı geldi. ( yakın anlamlısı dar)

{ Ahmet geldiğine göre telaşlanmamıza gerek yok. (gittiğine)

{ Az bir bütçeyle ay sonunu getirmeye çalışıyor. (yakın anlamlısı dar)

{ Bu kadar erken gelebilmeyi nasıl başarıyorsun? (geç)

{ Sıkıntılı günlerimde bana ekonomik destek vermişti. (yakın anlamlısı dar) hh Yukarıdaki cümlelerde koyu yazılmış sözcüklerin yerine dar sözcüğü kullanılabiliyor. hh Dar sözcüğünü, koyu yazılmış cümlelerin “bu bağlamlarıyla” yakın anlamlı saymak yerinde olur.

Uyarı

{ Bu küçük ve tenha otel inanılamayacak kadar temizdi. (pisti) hh S özcüklerin karşıtlık doğurabilmesi, anlam alanlarının çakışmasına (bağlama) bağlıdır. { Dışarıya çıkarken üzerine kalın bir şeyler al. (inerken değil girerken) { Sizden küçük bir ricam olacak. ( büyük değil önemli) hh Sözcüğün olumsuz biçimi, karşıtı değildir.

Yakın anlamlılık bir dilin işlekliğini gösterir. Önceleri farklı kavramları karşılayan bu sözcükler, kullanım alanlarının genişlemesiyle anlam çakışması yaşamıştır. Dilimizde eş anlama kıyasla yakın anlamlı sözcük daha çoktur. Yakın anlamlı sözcüklerin anlam ayrıntılarına dikkat etmek ve bu sözcükleri buna göre kullanmak gerekir.

{ Orhan, dün İstanbul’a gitmiş. (Olumsuzu gitmemiş, karşıtı gelmiş.) { Acılı yemeklerden uzak durmalısın. (Acılı sözcüğünün karşıtı tatlıdır.) hh Her sözcüğün karşıt anlamlısı yoktur. { Kararlı adımlarla kürsüye doğru yürüdü.

Örnek 6:

{ Kısa zamanda tahmin ettiğinden büyük bir şöhrete kavuşmuştu.

Önüne gelene kızmaktan vazgeçmezsen, hiç dostun kalmayacak.

Örnek 7:

Aşağıdakilerden hangisi bu cümledeki altı çizili söz-

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt kavramlar bir

cükle yakın anlamlı olamaz?

arada kullanılmamıştır?

A) Paylamak

B) Çıkışmak

C) Aşağılamak

D) Azarlamak

A) Dondurucu soğukların ardından gelen sıcaklar herkesi mutlu etmişti.

E) Sinirlenmek

Yakın anlamlı sözcükler, - kimi durumlarda cümlede küçük değişiklikler yapmak şartıyla- aynı bağlamda birbirinin yerine kullanılabilen sözcüklerdir. Anlam bakımından birbirinin yerine tam olarak tutmasa da sözü söyleyenin maksadı anlaşılır. Öncülde verilen cümledeki altı çizili “kızmak” sözcüğü yerine A, B, D, E seçeneğinde verilen sözcüklerin hangisi kullanılırsa kullanılsın, cümlenin anlamı büyük ölçüde korunmuş olur. C seçeneğindeki “aşağılamak” kelimesi ise cümlenin anlamını değiştirmektedir.

6


B) Merdivenleri inip çıkmakta zorlanmaya başlamıştım. C) Bizim evin geleni gideni her zaman çok olur. D) Davete katılma veya katılmama kararını ben veremem. E) Temiz kirli demeyip bütün tabakları makineye attı. A’da soğuk-sıcak, B’de inip-çıkmak, C’de gelen-giden, E’de temiz-kirli sözcükler zıt anlamlı sözcüklerdir. D seçeneğinde kullanılan katılma-katılmama sözcükleri zıt anlamlı değildir. Katılmama sözcüğü, katılma sözcüğünün olumsuzudur.


4. Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler

Uyarı

hh Farklı (aralarında anlam ilişkisi olmayan) sözcüklerin aynı

Ortak köklü sözcükleri, eş sesli sözcüklerle karıştırmamaya dikkat etmeliyiz. Ortak köklülük, aynı sözcüğün

sesi vermesidir. hh Sesteş sözcükler, ses ortaklığı olan sözcüklerdir. Karşıladıkları anlamlar arasında uzak-yakın hiçbir bağ yoktur.

hem isim hem de fiil olarak kullanılabilmesidir. Bu sözcükler, başlangıçta sadece isim biçiminde kullanılıyorken zamanla her iki şekilde de kullanılır olmuştur.

{ Sol yanında bir yara izi vardı. (yön bildiren sözcük, sol taraf) { Gül, susuz kalınca solmuş. (solmak fiili)

hh İki kutu boya bu odaya yeter. (boya, isim) hh Yarın akşam bu odayı boya. (boya-mak, fiil)

{ Aranan kan sonunda bulundu. (damarlarımızdaki sıvı) { Sana nasıl kandım, bilmiyorum. (inanmak fiili)

Örnek 8: Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerden

{ Akşamki yemeğe kaç kişi gelecek?

(soru sıfatı)

{ Yemek buldun ye, dayak buldun kaç. (kaçmak fiili)

hangisinin sesteşi yoktur? A) Bu küçücük kara parçasına biz vatan diyoruz. B) Biraz sonra elinde kocaman bir yufka ekmeğiyle göründü. C) Kasabadaki herkesin büyük şehirle ilgili planı vardı.

hh Tür yönünden aynılık/farklılık söz konusu olabilir.

D) İç hastalıkları uzmanımız görevine başlamıştır. E) Elinde avcunda ne varsa gece hayatında tüketmiş.

{ Kara kaşlı, kara gözlüydü. (isim) { Kara görününce hepimiz coştuk. (isim)

Kara sözcüğü renk ve toprak parçası anlamlarında, el sözcüğü insandaki bir organ ve yabancı anlamında, var sözcüğü ulaşmak ve var olmak anlamında, iç sözcüğü içmek ve iç taraf anlamında sesteş sözcüklerdir. Bu durumda A, B, C ve D seçeneklerinde altı çizili sözcükler sesteştir. E seçeneğinde altı çizilen

{ Gömleğindeki leke, kir değil kandı. (isim)

“tüketmek” sözcüğünün sesteşi yoktur.

{ Onun yalanlarına kardeşim de kandı. (fiil)

hh Sesteş olmayan sözcükler arasında ekli görünüm sesteşlik

Öğretmen Sorusu

sağlayabilir.

5. Somut Anlamlı Sözcükler hh Duyularla algılanabilen kavramları karşılayan sözcüklerdir.

{ Gelsin artık göklerden beklenen yardım!

{ İşitme

{ Bahçedeki odunları yardım.

Dışarıdan gelen çığlıklar üzerine hepimiz pencereye koştuk.

Eş seslilik özelliği en fazla iki sözcük arasında mı olur? Hayır, ikiden fazla sözcük arasında da görülebilir. sayı Yüz

yüzmek insan yüzü


7

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I { Dokunma

hh Soyut anlamlı sözcüklerin çoğu duygu bildirir.

Sert yatakta uyumanın bel ağrılarına iyi geldiği söyleniyor.

{ sevgi

Kızına duyduğu sevgiyi tarif etmenin imkânı yoktu.

{ Tatma Henüz tam olgunlaşmayan elmaların tadı ekşiydi.

{ Görme

{ korku

Korkudan ne yapacağını şaşıran İhsan ümitsizce bağırmaya

başladı.

Elinde bir demet çiçekle sokağın başında saatlerdir bekliyor. { telaş { Koklama

Bu saate kadar eve gelmeyince hepimizi bir telaş aldı.

Mutfaktan gelen yanık kokusu, akşam yemeğinden olduğumuzun habercisiydi.

{ kıskanç

Bu kadar kıskanç biri olabileceğin hiç aklıma gelmezdi.

hh Kimi somut sözcükler cümle içinde soyut anlam kazanabilir. { İki gündür evde sıkıntıdan patladım. “Patlamak” sözcüğü, nesnelerin büyük bir ses çıkararak dağıl-

{ güzellik

Güzelliğin insanın başına bela olduğu az değildir.

ması anlamına gelir. Görme ve işitme duyularına hitap ettiğinden somut anlamlı bir sözcüktür. Yukarıdaki cümlede çok sıkılmak anlamında kullanılmıştır.

{ amaç

Meğer amacı kendisini bakanlıklarda rahat bir göreve aldırmakmış.

{ Soruyu bir de bu yoldan çözmeyi dene.

(yöntem anlamında kullanılmış)

{ Kuralları çiğnemek kimseye bir şey kazandırmaz.

(ihlal etmek anlamında kullanılmış)

6. Soyut Anlamlı Sözcükler hh Duyularla algılanamayıp akıl yoluyla kavranan kavramları karşılayan sözcüklerdir.

8


hh Kimi soyut sözcükler, cümle içinde somut anlam kazanabilir. hh Bu durum, somut sözcüklerin soyut anlam kazanmasına kıyasla daha az görülür.

{ Coşku evlerden taşmış, sokaklara caddelere yayılmıştı. “Coşku” sözcüğü, sevince bağlı heyecan anlamına gelir. Duyularla algılanamadığından soyut bir sözcüktür. Yukarıdaki cümlede “insanlar” anlamında kullanılmıştır.

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I Kıta → ülke → bölge → şehir → mahalle

{ Bugün ben bir güzel gördüm

Bakar cennet sarayından

Yukarıdaki sözcükler genel anlamdan özel anlama doğru sıra-

Kamaştı gözümün nuru

lanmıştır.

Onun hüsn-i cemalinden

“Güzel” sözcüğü insanda hoşa giden duygular uyandıran, estetik zevke hitap eden bir özelliktir. Duyularla algılanamayıp kişiden kişiye değişen bir kavramdır. Bu cümlede şair bu kelimeyi “kız, sevgili” anlamında kullanmıştır.

8. Özel Anlamlı Sözcükler hh Aynı türden kavramları tek tek düşündüren sözcüklerdir. hh “Gül” sözcüğü; “çiçek”, “bitki”, “canlı”, “varlık” kavramlarına göre daha dar kapsamlı ve özel anlamlıdır.

Örnek 9: horoz → kümes hayvanı → hayvan → canlı

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somut anlamlı bir

sözcük soyut anlama gelecek şekilde kullanılmıştır?

Yukarıdaki sözcükler özel anlamdan genel anlama doğru sıra-

A) Sapasağlam adamsın, niçin tembel tembel oturuyor-

lanmıştır.

sun? B) Böyle sert tavırlarla saygın bir yönetici olunamaz.

Uyarı

C) Korkarım sen de benim niye gittiğimi anlamayacaksın. D) Bana bu konuyu iyice araştıracağını söylemişti. E) Benim burada olduğumu öğrenmesi iyi olmaz.

Sözcüklerin genel veya özel anlamlı oluşları kullanıldıkları cümleye (bağlama) bağlıdır.

B seçeneğinde kullanılan sert sözcüğü normalde somut anlamlıdır. Dokunma duyusu ile algılanabilen bir sözcüktür. Oysa bu cümledeki kullanımında bir yö-

ağaç

çam

sarıçam

neticinin sertliği dokunma duyusuyla algılanamaz. Sözcük, bu cümlede “hoş

Çam sözcüğü, ağaç sözcüğüne göre özel, sarıçam söz-

görüsü olmayan, gönül kırıcı” anlamında kullanılmıştır.

cüğüne göre genel anlamlıdır.

7. Genel Anlamlı Sözcükler hh Aynı türden kavramları topluca düşündüren sözcüklerdir. hh “Ağaç” sözcüğü; “çam”, “kayın”, “söğüt”, “kavak”, “ardıç” vs. kavramları topluca belirtir. “Ağaç” sözcüğü, bu varlıklara göre

Uyarı Bir sözcük, karşıladığı bütün varlık ya da kavramları içerecek biçimde kullanıldığında “genel anlam”, o türden sadece bir varlığı karşıladığında ise “özel anlamlı” olur.

daha kapsamlı ve genel anlamlıdır.


9

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I Kitap, insanın önünde yol aydınlatıcı bir dosttur. (Genel anlamda kullanılmış.) Kitabı iki gün içinde inceledim. (Özel anlamda kullanılmış.)

Elindeki ince bir dal parçasıyla toprağı karıştırıyordu. (nicel anlam) Yeni muhasebe müdürü iyi bir insana benziyordu. (nitel anlam)

9. Nicel Anlamlı Sözcükler

Ekonomik krizden önce iyi para kazanıyordum.

hh Sayılabilir veya ölçülebilir özellikteki kavramları karşılayan

(nicel anlam)

sözcüklerdir. { Hayırsever iş adamı eğitim için büyük paralar harcadı. { Uzun ama etkili bir konuşma yaptı. { Çocuklardan biri ince bir dalı kendisine at yapmış, oynuyordu.

Sözcükte Anlam Konusuyla İlgili YGS/LYS’de Soru Gelen Diğer Konular

10. Nitel Anlamlı Sözcükler hh Sayılamayan veya ölçülemeyen özellikteki kavramları göste-

1. Benzetme hh Aralarında ortak nitelik bulunan kavramların birlikte kullanılmasıdır.

ren sözcüklerdir. { Güzel konuşuyorsun ama boş konuşuyorsun.

{ Bizde asker uğurlamaları, düğün gibi eğlenceli olur.

{ Doğru bildiğim yoldan şaşmayacağım.

(Asker uğurlamaları, eğlenceli olma yönüyle düğüne

{ Ben hayatımda senin kadar kötü bir insana rastlamadım.

benzetilmiş.)

Uyarı Kimi sözcükler kullanıldıkları cümleye göre nitel/nicel anlam kazanır.

{ Düştüm ardına Mecnun misali ey yâr

(Şair, kendisini sevgilinin ardına düşmesi yönüyle

Mecnun’a benzetmiş.)

Bu ince davranışınız karşısında mahcup oldum.

{ Güzelim park şimdi bir çöplüğü andırıyor.

(nitel anlam)

10


(Park, çöplüğe benzetilmiş, benzetme yönü söylenmemiş.)


2. Anlam Aktarması

{ Kanatları altına almak

hh Bir kavramın, biçimi veya görevi yönüyle başka kavram yeri-

{ Aç tavuk kendini buğday ambarında sanır.

ne kullanılmasıdır.

{ Aslan yatağından belli olur.

Dört başlık altında incelenir:

c. Duyudan duyuya aktarım:

a. İnsandan doğaya aktarım:

hh Bir duyuya özgü kavramın, başka bir duyuya aktarılmasıdır.

hh Organ adlarının ya da insana özgü kavramların doğadaki

{ Bir kuş, keskin çığlıklar atarak tepemizde uçuyordu.

başka varlıklara aktarılmasıdır.

{ Araba tatlı bir rampayı ağır ağır çıkıyordu.

{ İki kardeş evlerini sırt sırta yaptırmıştı.

{ Kapıyı orta yaşlı, ekşi suratlı bir hizmetçi açtı.

{ Şehrin göbeğinde çok güzel bir daire satın almış.

{ Kuru kuru öksürmesinden üşüttüğü belliydi.

{ Rüzgâr söylüyor şimdi o yerlerde bizim eski şarkımızı { Daha nem olacaktın bir tanem

Gülen ayvam, ağlayan narımsın

d. Doğadan doğaya aktarım: hh Doğadaki bir varlığa özgü bir kavramın, doğadaki başka bir varlığa aktarılmasıdır.

b. Doğadan insana aktarım:

hh Genellikle şiirlerde ve sanatlı söyleyişlerde görülür.

hh Doğaya - veya doğadaki diğer varlıklara - özgü kavramların

{ Deniz yırtılır kimi zaman, ben dikerim.

insana aktarılmasıdır. { Bu sığ düşüncelerle bir yere varamazsın.

{ Ay, ağaçların arasından yere damlıyordu.

{ Kardeşim eve geç gelince babam kızıp köpürdü. { Haberi aldığında sevinçten havalara uçtu.

(Kumaşa, kâğıda özgü bir kavram, denize aktarılmış.)

(Suya özgü bir kavram, aya aktarılmış.)

{ Gece, siyah perdesini yavaş yavaş toplamaya başlamıştı.

{ Düşman saflarına sızıp bilgi toplayacaklardı.

(kumaşa özgü bir kavram, geceye aktarılmış.)

{ Ve karlar uçuşmaya başlayınca pencerende hh Deyim ve atasözlerinde bu aktarıma sık rastlanır. { Kurtlarını dökmek

Beni hatırla ey yâr, kalbinin en derininde

(Kuşlara özgü kavram, karlara aktarılmış)


11


3. Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel / Düz Değişmece) hh Benzetme amacı olmaksızın, bir sözün kendisiyle ilgili bir başka söz yerine kullanılmasıdır. hh Ad aktarmasında kullanılan sözcükle kastedilen sözcük arasında çeşitli yönlerden ilişki bulunur:

Örnek 10: Filistin ağlıyor kara gözyaşlarıyla, Gözleri kan revan içinde, yüreğindeki sancıyla Bu dizelerde Filistin ağlıyor derken Filistin halkı kastedilmiştir. Aşağıdaki dizelerin hangisinden böyle bir kullanım söz konusudur? A) Uğruna koymuşum başı bedeni

{ Ağaçların sararması sonbaharın geldiğini haber veriyor.

(Ağaç söylenip yaprak kastedilmiş, parça - bütün ilişkisi)

{ Üç tabak yedim, hâlâ doymuş değilim.

Doldur tüfengini hedef et beni

B) Ölürsem yazıktır sana kanmadan

Kollarım boynuna halkalanmadan

C) Sevgilim bu elden gittin gideli

Ilgıt ılgıt eser sevdanın yeli

D) Tuna boylarında sıra serviler

(Tabak söylenip yemek kastedilmiş, iç - dış ilişkisi)

Tan yeli estikçe sessiz ağlarmış

E) Köprüden geçerken köprü yıkıldı { Radyoda Barış Manço çalıyordu.

Barış Manço söylenip onun eserleri kastedilmiş,

sanatçı - eser ilişkisi)

Üç yüz atlı birden suya döküldü

Soru kökünde verilen dizelerde ad aktarması vardır. Seçenekler incelendiğinde E seçeneğinde “Üç yüz atlı” ifadesi görülecektir. Üç yüz atlı denerek üç yüz atlı insan kastedilmiştir. Parça - bütün ilişkisine dayalı ad aktarması yapılmıştır.

{ Ankara’dan konuyla ilgili bir açıklama yapılmadı.

(Ankara söylenip, hükümet kastedilmiş, yönetim - insan ilişkisi)

4. Dolaylama hh Bir sözün yerine kalıplaşmış bir söz öbeğinin kullanılmasıdır.

{ Bütün mahalle sokağa dökülmüştü.

(Mahalle söylenip, insanlar kastedilmiş, yer - insan ilişkisi)

{ Buraya geldiğinde yüzünden düşen bin parçaydı.

Yüzünden düşen bin parça söylenip

üzgün olduğu kastedilmiş, neden - sonuç ilişkisi)

12


hh D olaylamaların benzetme ilgisine dayalı mecaz yönleri çok baskındır. { Kara elmas (Kömür kastedilir.) { Bacasız sanayi (Turizm kastedilir.)

{ File bekçisi (Kaleci kastedilir.) { Derya kuzusu (Balık kastedilir.)


1. “Tutmak” kelimesi aşağıdaki dizelerin hangisinde “ele geçirmek, yakalamak” anlamında kullanılmıştır?

A) Öğüttür verdiğim tut benim sözüm

Severim demeye tutmadı yüzüm

B) Olmak istiyorsan dünyada mesut

Hakk’a halka yarayacak bir iş tut

C) Kırmızı gül ark boyunca bitersin

Neden böyle boyun eğri tutarsın

Konu Testi - 1

5. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerden hangisi gerçek anlamının dışında kullanılmıştır? A) Fikirlerinden yararlanmayı gerçekten çok isterim. B) Sabahları kızarmış ekmek yemeyi çok özlemişim. C) Oldum olası böyle sulu insanlardan nefret ettim. D) Çınar ağacının dalları doğal bir gölgelik oluşturmuştu. E) Köprücük kemiği iki ayrı yerden kırılmıştı.

D) Sevdiğim üstünde uçan kuşların

Tutup kanatların kırmağa geldim

E) Ben bir kuş idim geldim ötmeye

Yârin bahçesinde mesken tutmaya

2. Aşağıdaki altı çizili kelimelerin hangisi mecaz anlamda

6. “Eğlenmek” kelimesi aşağıdaki dizelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir anlamda kullanılmıştır? A) Eğlenme gurbette yayla zamanı

Mevla’yı seversen ağlatma beni

kullanılmıştır?

B) Ala gözlerini sevdiğim dilber

A) Yapışkan sıcağın yerini hafif rahatlatıcı bir serinlik almaya başladı.

C) Eğlen hocam eğlen bir sualim var

B) Gün batımıyla birlikte bakıra çalan bir ışık yayıldı kente.

C) Hafif meyilli yokuşta bekleyen kalabalıkta bir hareketlenme oldu.

D) Sabahın ilk saatleri olduğundan sıra çok da kalabalık sayılmazdı. E) Kalabalığın çoğu Akif Bey gibi yaşlı insanlardan oluşuyordu.

3. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin han-

Eğlenir de bizim ilde kalır mı? Edep nedir, erkân nedir, yol nedir

D) Yıldırımdan, tipiden, kasırgadan yılmayan Ölümlerle eğlenen tunç yürekli Türkleriz

E) Iraktır yolların dolandım geldim

Tatlıdır dillerin eğlendim kaldım

7. Aşağıdaki altı çizili kelimelerin hangisi yan anlamda kullanılmıştır?

gisinin anlamdaşı yoktur?

A) Soruyu bir de bu yoldan çözmeyi deneyelim.

A) Bugün önemsemediğiniz şeye yarın ihtiyaç duyabilirsiniz.

B) Hafif davranışlarıyla herkesin gözünden düştü.

B) İyi bir çırak olamayandan, gerçek bir usta meydan gelmez.

C) Sonunda bütün suç yine benim üstüme kaldı.

C) Fikirlerine değer verdiğim ender insanlardan biridir. D) Sırtındaki koca çuvalı rahatça taşıyacak kadar güçlüydü. E) Yalan yere şahitlik yaptığı anlaşılınca çok utandı.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt sözcükler bir arada kullanılmamıştır?

A) İyi ve kötünün dengesini her zaman koruduğuna inanırım.

D) Bu sözlerden bu kadar alınacağını bilemezdim. E) Olayların buraya varacağını çok önceden kestirmiştim.

8. “Bulmak” sözcüğü aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı bir anlamda kullanılmıştır? A) Nisanda çiçek, yazda petek, kışta karız

B) Yeşilde ne arar da bulamaz insanoğlu

B) Sorunlarımı değerlendirirken karamsar bir tablo çizmemeye çalışırım.

C) Önceleri hep ben birinci olurdum, sonradan Erkut da kazanmaya başladı.

D) Düşmanlarımın üzülmesi benim sevinmem anlamına gelmiyor.

E) Geniş evden sonra taşındığımız bu daracık gecekonduyu çok sevmiştim.

Arayan gönüllerde bulur bizi Yeşil bu… Varlık dolu, gök dolu, umman dolu

C) Öğleüstü atım kasabayı bulunca Baktım ki halk uzanmış bütün yayla boyunca

D) Dolandım gezdim ben bağı bahçayı O dosta yiyecek nar bulamadım

E) İndim dereye taş bulamadım

Şu gönlüme göre eş bulamadım YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı bir söz-

13. Ekmek kelimesi, sabah kahvaltısını hazırlayan bir anne

cük kullanılmıştır?

için sofraya konması gereken bir besin maddesini düşündürürken, onu almak için bakkala giden bir çocuğa, sabah

A) Ankara’da dayısı olmayanların iş yaptırması mümkün değil.

yapılması gereken bir iş anlamına gelir.

B) Suflör olmasaydı oyuncu çok zor duruma düşecekti.

Bu cümlede somutlaştırılarak anlatılan şey aşağıdaki-

C) Mirastan payına düşenle kendisine bir ev almış.

lerden hangisiyle ilgilidir?

D) Hemen hemen senin çağlarında bir genç kızdı.

A) Anlam değişmesi

B) Genel çağrışım

E) Piknikte fena yorulmuşum, her tarafım dökülüyor.

C) Duygu değeri

D) Özel çağrışım

10. Bu küçük kasaba, bazı olumsuzlukları ---- insanların yaşa-

14. I. Gazetedeki köşe yazılarını vakit buldukça okumaya çalışırım.

maktan vazgeçemeyeceği bir büyüye de sahipti.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? A) bir kenara bırakırsak

B) yanında

C) sayılmazsa

D) dışında

E) yüzünden

E) Anlam genişlemesi

II. Kolejde okuduğundan İngilizcesi iyiydi.

III. Aklımdan geçenleri okumuş gibi konuşuyordu.

IV. Osmanlıca okumayı dedesinden öğrenmişti.

V. Jüridekiler yarışmacının okuduğu şarkıyı çok beğenmişti.

Numaralanmış cümlelerde “okumak” kelimesi kaç farklı anlamda kullanılmıştır? A) 1

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük an-

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

lamca ötekilerden farklıdır? A) Ne de olsa çok acemi, onun bu kusurunu bağışlayın! B) Otobüse yetişmek için koşuyordum ne var ki tökezleyip düştüm.

15. Soygunlarında maske kullandığı için bir türlü yakalanamı-

C) Aralık ayı da bitmek üzere fakat Ankara hâlâ kar yüzü görmedi.

D) Bina oldukça güzele benziyor yalnız zamanında tamamlanabilecek mi? E) Bu konuda çok kitap karıştırdım ancak doyurucu bir bilgi bulamadım.

12. “Bırakmak” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde

yor ama ---- yakayı ele verecek. Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? A) kuşkusuz

B) kolaylıkla

C) eninde sonunda

D) nasıl olsa

E) er geç

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim kullanılmamış-

“ertelemek” anlamında kullanılmıştır?

tır?

A) Sıkı bir pazarlıktan sonra arabayı istediğim fiyata bıraktı.

A) Yeni yılla birlikte tiyatrolar perdelerini açtı.

B) Dedenlere gitme işini önümüzdeki haftaya bıraktık.

C) Hamit Altıntop’un sert şutu auta gitti.

C) Çok zorlandı ama sonunda sigarayı bıraktı.

D) Ahmet Haşim’de yer yer sembolizm akımının etkisi görülür.

3. D

4. B

5. C

6. D

7. A

8. C

9. B

10. E

11. A

12. B

13. D

14. E

15. B


2. B

16. E

14

E) Davetliler salona birer ikişer girmeye başladılar.

1. D

E) Onun gitmeyeceğimi anladıktan sonra ısrar etmeyi bıraktı.

Cevaplar

D) Yemeğin yarısını yiyip yarısını da kardeşine bıraktı.

B) Okulda bu hafta yapım eklerini işleyeceğiz.

SÖZCÜKTE ve SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük me-

Konu Testi - 2

4. “Almak” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde “sa-

caz anlamıyla kullanılmıştır?

hip olmak, elde etmek” anlamında kullanılmıştır?

A) Gelecek hafta bugün yine buluşalım, dedi.

A) Kırılan oyuncağının yerine yarın yenisini alırım.

B) Az sonra beyaz bir at üstünde gelin göründü.

B) Uzanıp ağaçtan sarkan elmalardan birini aldı.

C) Çocuğu uyutmak için odaya götürdü. D) Akrabalarını görmek, onlarla konuşmak istiyordu.

C) Fabrikamız, paketleme bölümü için yirmi eleman alacak.

E) Bu ışıltılı günleri çok uzun sürmeyecekti.

D) Futbolcular, kupayı almak için birbirlerine söz verdiler. E) Küçücük kamyonet, bu kadar eşyayı nasıl almıştı, şaşırdım.

5. Fatih Sultan Mehmet, sıradan bir padişah değildi. Bu cümlede altı çizili sözcüğün cümleye kattığı anlam

2. “Kaçmak” sözcüğü aşağıdaki dizelerin hangisinde “kaybolmak, yok olmak” anlamında kullanılmıştır?

aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Bir bakar gönlüm açarsın

A) Başvuranlarla öylesine bir görüşüp hepsini hoşnut etti.

B) Önemli kararlar almadan önce mutlaka birilerine danışırdı.

Ben severim sen kaçarsın

B) Kendine güvenen girer meydana

C) Elinden çıkarmak istemediğim şeyi sımsıkı tutmalısın.

Er olan meydandan kaçmaz demişler

D) Sana basit bir hediye alacağımı sanmıyordun değil mi?

C) O kadar korkarım ki uykum kaçtığı gece

E) Çözümün bu kadar kolay olacağını nereden bilebilirdim?

Sanırım ki bir çöldeyim, gözlerimde bir susuzluk

D) Avcıdan kaçmış ceylan misali

Gitmiş dağdan dağa yoktur durağı

E) Yelken, vapur ne varsa kaçmış limanlara

Yalnız onundu koskoca meydan ve manzara

6.

I. Doğum günün ona hediye aldın mı?

II. Tutsak da olsalar insanların hakları vardır.

III. Bu eserinde sokak çocuklarını anlatmış.

IV. Bütün şüpheler bahçıvanın üzerindeydi.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisinin eş anlamlısı kullanılmamıştır?

3. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcükler sesteş

A) Kuşku

değildir?

D) Esir

A) Hâlâ ayakkabılarının bağını yapmayı beceremiyordu.

Bağ bahçe işlerinden anlıyor, çalıştıkça da zevk alıyordu.

B) Elindekini, avucundakini sorumsuzca etrafına saçmış.

Katili ele veren, olay yârinde bulunan bir tutam saçmış.

C) El içine çıkacak yüzü yok ortalarda görünmüyor.

El üstünde tutulacak biri olduğunu çok sonra anladım.

D) Öyle güzel bir düş görüyordum ki uyanmak istemedim.

Hele bir kez düş de gör, etrafında bir Allah’ın kulunu bulamazsın.

E) Bu düzenbazlar, ağlarına düşürdükleri insanları yoluyordu.

Sinir krizi geçiriyor gibi davranıyor, saçlarını yoluyordu.

B) Kaçak

C) Armağan

E) Yapıt

7.

I. Dededen kalma eski bir konakta oturuyorlar.

II. Sahildeki banklardan birinde yan yana oturduk.

III. O akşam söylediklerin içime öyle bir oturdu ki…

IV. Göktürk II uydusu büyük bir başarıyla yörüngeye oturdu.

V. Kılavuz kaptan almayan gemi Kilyos’ta karaya oturdu.

“Oturmak” kelimesi yukarıdaki cümlelerde kaç farklı anlamda kullanılmıştır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5


15

SÖZCÜKTE ve SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – I

Konu Testi - 2

8. “Aile” sözcüğünün aşağıdaki açıklamalarından hangisi

12. “düşmek” kelimesi aşağıdaki dizelerin hangisinde “denge-

birlikte verilen örnek cümleye uygun değildir?

sini kaybederek yere serilmek” anlamında kullanılmıştır?

A) İnsanların birinci derecede yakınları: Ev tutunca ailemi de getireceğim.

A) Bana düşmez can vermek yumuşak bir kucakta

B) Birlikte çalışan kimselerin tümü: Milli Eğitim ailesinin çalışkan bir üyesidir.

B) Yediklerin şeker, şerbet, bal mıydı

C) Anne, baba ve çocuklardan oluşan topluluk: Ailesi ölünce bir daha evlenmedi.

C) Sevdiğim bendene düşerse hizmet

D) Aynı soydan gelen kimseler zinciri: Damadımız, İzmirli eski bir ailenin çocuğudur.

Ben bu kaldırımların emzirdiği çocuğum Onun için ince düşmüş beliniz Kapında kul olmak canıma minnet

D) Hüma kuşu yere düştü ölmedi

E) Kişinin ana babası: Ailem kampa gitmeme izin vermiyor.

Dünya Sultan Süleyman’a kalmadı

E) Yüzüstü düşerken kırmızıydı kar

Anladım, vuruldum, işte o kadar

9. Bazı sözcükler, temel anlamlarının yanı sıra zamanla yeni kavramları da karşılar hale gelmiştir. Buna, sözcüklerde ---- denir.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kendini hissettirmek” anlamında bir sözcük kullanılmıştır?

Boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Kimselere sezdirmeden içeri girmenin bir yolunu bulmalıydım.

A) anlam değişmesi

B) Yaz sıcakları da iyiden iyiye bastırmaya başlamıştı.

B) anlam genişlemesi

C) Rüyalarımın bir gün gerçekleşeceğini biliyordum.

C) çok anlamlılık

D) Arabanın farlarından birinin yanmadığını nasıl fark edemedin?

D) anlam iyileşmesi

E) O güzel günlerin bir gün biteceğini nereden bilebilirdim?

E) anlam kötüleşmesi

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma (veya yansımadan türemiş) bir sözcük kullanılmıştır?

14. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerden hangisinin sesteşi yoktur?

A) Mışıl mışıl uyuyordu, kaldırmak istemedim.

A) Bu küçücük kara parçasına biz vatan diyoruz.

B) Bahçe kapısı gıcırdayarak açıldı.

B) Biraz sonra elinde kocaman bir yufka ekmeğiyle göründü.

C) Kırbacın çıkardığı ses, atları ürküyordu. D) Ece’nin kanaryası birkaç gündür ötmüyordu.

C) Kasabadaki herkesin büyük şehirle ilgili planı vardı.

E) Caddedeki arabanın alarmı birden çalmaya başladı.

D) İç hastalıkları uzmanımız görevine başlamıştır. E) Elinde avcunda ne varsa gece hayatında tüketmiş.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim anlamlı bir sözcük kullanılmıştır?

15. Hemen araba bulsa akşama kalmaz köyde olurdu.

A) Tansiyonu sonunda normale dönmüştü.

B) Küçücük atölyeler bile tıkır tıkır işliyordu.

Bu cümlede altı çizili sözcük yerine aşağıdakilerden

C) Gezdiğimiz yerlerin içinde en çok Kapalıçarşı’yı beğendim.

hangisi getirilebilir?

D) İçimin yangınını bir bardak demli çay söndürmüştü.

A) demeden

B) olmadan

C) varmadan

D) geçmeden

2. C

3. E

4. D

5. D

6. B

7. E

8. C

9. C

10. B

11. A

12. E

13. B

14. E

15. C


E) bulmadan 1. E

16

Cevaplar

E) Çam ağacının yaprakları yaz kış dökülmeden durur.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – II

hhSÖZ ÖBEKLERİ

05

hh Kuruluşlarına göre mastarlı, mastarsız, kafiyeli, cümle ve öykü biçimindedir.

1. Deyimler hh Anlatımı güçlendirmek için, bir anlamı karşılamak üzere bir araya gelen kalıplaşmış sözlerdir. hh Sözcüklerin yerine eş anlamlısı kullanılamaz, yeri değiştirilemez.

Mastarlılar – El açmak – Yüz bulmak

– Baltayı taşa vurmak yerine, baltayı kayaya vurmak;

– Başa kakmak

– Korku saçmak yerine, korku dağıtmak;

– Gözleri yaşarmak

– Akla karayı seçmek yerine, karayla akı seçmek;

– Yüreği ağzına gelmek

– Sözü ağzında gevelemek yerine, ağzında sözü gevelemek, denemez. – Acemi çaylak, sen bunu yapamazsın, yerine, tecrübesiz

– Tepesi atmak – Açlıktan nefesi kokmak – Etliye sütlüye karışmamak vs.

çaylak denemez. – Burnu havada, yerine burnu göklerde vs. denemez.

Mastarsızlar – Ateş pahası

hh Anlatımı güzelleştirmeye, güçlendirmeye yarar. – Söz dinlememek, baskı altına alınamamak sözleriyle anlatı-

– Balık kavağa çıkınca – Ağzı kalabalık

labilecek bir durum, ele avuca sığmamak deyimiyle,

– Bardaktan boşanırcasına

– Bir şeyi yapmak için kendiliğinden bir istek duymak sözleriyle

– Hanım evladı

anlatılabilecek bir durum, içinden gelmek deyimiyle, – Çok iyi, çok güzel sözleriyle anlatılabilecek bir durumu gül gibi deyimiyle anlatmak, anlatımı çok daha etkili kılar.

– Kırk yılda bir – Çenesi düşük – Yükte hafif, pahada ağır…


1


Kafiyeliler – Saldım çayıra, Mevla’m kayıra. – Ya devlet başa ya kuzgun leşe.

– Tilkiye: “Tavuk kebabı yer misin?” demişler. “Adamın güleceğini getiriyorsunuz.” demiş. hh Anlamlarına göre gerçek, mecaz veya kinayelidir.

– Tencere tava, herkeste bir hava. – Herkes gider Mersin'e, biz gideriz tersine. – Ele verir talkını, kendi yutar salkımı. – Babamın adı Hıdır, elimden gelen budur. – İki şilte, bir yastık, onu da terkiye astık. – Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli.

Cümle Biçiminde Olanlar – Ağzı var, dili yok. – İyi saatte olsunlar. – Atı alan Üsküdar’ı geçti. – Battı balık yan gider.

Gerçek Anlamlılar – Ağzına bir şey koymamak – Parayla değil sıra ile – İyi gün dostu – Alan razı satan razı – Adet yerini bulsun – Allah bana, ben de sana – Kimi kimsesi yok – Özrü kabahatinden büyük – Hem suçlu hem güçlü – Yeri yurdu belirsiz

– İğne atsan yere düşmez. – Dostlar alışverişte görsün. – Ayıkla pirincin taşını. – Delik büyük ama yama küçük. – Şeytan diyor ki. – Talihim olsaydı annemden kız doğardım.

Mecaz Anlamlılar – Sinekten yağ çıkarmak – Ağzı bozuk – Kafası şişmek – Ağzıyla kuş tutmak

Öykü Biçiminde Olanlar – Deveye: “Boynun eğri.” demişler.”Nerem doğru ki?” demiş. – Kurda: “Neden boynun kalın?” diye sormuşlar.”Kendi işimi kendim görürüm de ondan.” demiş.

2


– Çantada keklik – Etekleri zil çalmak – Ödü kopmak – İğne ile kuyu kazmak


Örnek 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamlı bir deyim vardır? A) Çoğu gitti azı kaldı B) Yükte hafif pahada ağır C) Canı sağ olsun D) Ağzıyla kuş tutmak E) Dosta düşmana karşı D seçeneğindeki "ağzıyla kuş tutmak" deyimi mecaz anlamlıdır. İnsan gerçekte ağzıyla kuş tutamayacağından bu deyimi oluşturan mecaz anlamda kullanılmıştır.

Kinayeli Olanlar – Yüzü kızarmak – Dudak bükmek

– Deyim: et tırnak olmak (çok yakın ilgi kurmak) – Atasözü: Et tırnaktan ayrılmaz. (Akraba arasındaki tartışmalar kalıcı olmayacağından müdahale etmemek gerekir.) hh Deyimlerin kimi somutlaştırmaya, kimi söylentiye, kimi de ünlü kişilerle ilgili fıkralara ve anılara dayanır. – “Ağız yapmak” deyimi, meyve satıcılarının meyveleri cezbedici olmaları için diziş biçiminden gelir. – “Ağzından baklayı çıkarmak” deyimi, bir şeyh efendiyle ilgili fıkraya dayalıdır. – “Buyurun cenaze namazına” deyimi, bir tarihi olaya dayanmaktadır.

hh Kimi zaman deyimler, açıklamasıyla birlikte kullanılır. – Kimsenin anlamasına meydan vermeden, kaşla göz arasında eti kapıp kaçtı.

– El etek öpmek

– Söylenenleri gıkı çıkmadan sessizce kabullendi.

– El açmak

– Her şeyi kendim yapmak zorundayım bundan böyle, iş başa

– Ortada kalmak – Ağzı açık kalma – El sürmemek

Tamlama Biçiminde Olanlar – Aslan payı – Dingonun ahırı – Göz hakkı – Eşref saati – Püsküllü bela – Çarşamba pazarı

düştü. – Dizginleri eline aldı, artık şirketin bütün kontrolü onda.

Örnek 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "yüz" sözcüğü deyim içinde kullanılmamıştır? A) Ben içeri girdiğimde yüzünün asıldığını fark ettim. B) Yemeği beğenmediği yüzünden okunuyordu. C) Yüzünde anlaşılamayan bir ifade ile içeri girdi. D) Neyin var, yüzünden düşen bin parça. E) Bence onunla yüz göz olmaya hiç gerek yok.

– Ömür törpüsü

Öğretmen Sorusu

A seçeneğinde "yüzü asılmak", B seçeneğinde "yüzünden okunmak", C seçeneğinde yüzünden düşen bin parça", E seçeneğinde "yüz göz olmak" deyimleri kullanılmıştır. C seçeneğinde yüz kelimesi deyim içinde kullanılmamıştır.

Deyimlerle atasözlerini nasıl ayırt edebiliriz?

Deyimler, atasözleri gibi kalıplaşmış olsa da genel bir doğruyu bildirmeyip, bir durum anlatmasıyla atasözlerinden ayrılır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3


Örnek 3:

Örnek 5:

Aşağıdakilerin hangisinde deyim açıklaması ile birlikte kullanılmamıştır?

Kafa sözcüğü, Arapça kökenli bir sözcük olmasına rağmen,

A) Askerlik dediğin kısacık bir dönem, göz açıp kapayıncaya kadar geçer.

sahası bulmuştur. Örneğin karşı gelmek, başkaldırmak an-

deyimleşerek dilimizde kendine oldukça geniş bir kullanım lamında kafasını kaldırmak, bir şey yapmaya kesin karar

B) Hiç kimseye danışmadan kendine başına iş yapıyorsun.

I

C) Olayın üstünden saatler geçmiş hâlâ sinirleri yatışmamıştı.

II

D) Anlama yeteneği kıt, dar kafalının biri olduğumu söyledi. E) Herkese yardım eden, eli bol, cömert bir insandı.

vererek zamanını beklemek anlamında kafasına koymak, birini kandırmak anlamında kafasını işletmek, bir konu III üstünde çok düşünmek anlamında kafa patlatmak ve ikaz

A seçeneğinde “göz açıp kapayıncaya kadar geçmek” deyimi, kısacık dönem

IV

ifadesiyle,

etmek için başını iki yana veya öne arkaya hafifçe eğmek

B seçeneğinde “kendi başına iş yapmak” deyimi, hiç kimseye danışmadan

anlamında kafa sallamak deyimlerini kullanırız.

ifadesiyle, D seçeneğinde “ dar kafalı” deyimi, anlama yeteneği kıt ifadesiyle, E seçeneğinde “ eli bol” deyimi, herkese yardım eden, cömert ifadeleriyle açıklanmıştır. C seçeneğinde kullanılan “sinirleri yatışmak” deyiminin açıklaması yoktur.

V Numaralanmış yerlerdeki deyimlerden hangisi, kendisinden önce verilen açıklamayla ilgili değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

A, B, D, E seçeneklerindeki deyimler, kendilerinden önce verilen açıklamalarla uyumludur. C seçeneğindeki “kafasını işletmek” deyimi, “doğru ve iyi düşünmek” anlamındadır. Bu parçada verilen açıklamayla ilişkisi yoktur.

Örnek 4: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim yanlış anlamda kullanılmıştır? A) Dün bizimkilerle oturup kulağını çınlattık. B) Yıllık kârdan aslan payını almak için çok uğraştı. C) Bu söylediklerim kulağınıza küpe olsun. D) Göz açtırmayan güzelliği ile hepimizi etkilemişti. E) Bilirim onu, o da senin gibi eski kulağı kesiklerdendir.

D seçeneğinde kullanılan "göz açtırmamak" deyimi, "başka birinin yapmasına fırsat veya imkân vermemek" anlamındadır. Bu bağlamda kullanılması yanlıştır.

4


2. Atasözleri hh Atalardan kaldığı kabul edilen (ilk söyleyeni unutulmuş, anonim), genel kural niteliğindeki kısa, özlü, kalıplaşmış sözlerdir. – Armudu soy ye, elmayı say ye. – Dost, dostun eyerlenmiş atıdır. – Bal, bal demekle ağız tatlanmaz.

SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – II – Paça ıslanmadan balık tutulmaz. hh Atasözleri gerçek anlamlı, mecaz anlamlı ya da kinayeli olabilir.

Gerçek Anlamlılar – Bugünün işini yarına bırakma. – Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır. – Açma sırrını dostuna, o da söyler dostuna. – Az söyle, çok dinle. – Sebepsiz ölüm olmaz. – Her çok, azdan olur. – Güvenme varlığa, düşersin darlığa.

– Damlaya damlaya göl olur. – Gülü seven dikenine katlanır. – Alçak yerin tepeceği dağ görünür.

hh Kimi atasözleri birbiriyle çelişir. – İyilik eden iyilik bulur. – İyiliğe iyilik olsaydı koca öküze bıçak olmazdı. – Fazla mal göz çıkarmaz. – Azıcık aşım, kaygısız başım. – Eğri oturup doğru konuşalım. – Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar. – Zararın neresinden dönülse kârdır. – Battı balık yan gider.

Mecaz Anlamlılar – Körle yatan şaşı kalkar. – Aç tavuk düşünde darı görür. – Altın eşik, gümüş eşiğe muhtaç olur. – Çivi çiviyi söker. – Minareyi çalan kılıfını hazırlar. – Rüzgâr eken fırtına biçer. – Lafla peynir gemisi yürümez.

Kinayeli Olanlar – Yuvarlanan taş yosun tutmaz. – Ağaç yaşken eğilir. – Ayağını yorganına göre uzat.

– Yalancının mumu yatsıya kadar yanar. – Doğru söyleyenin tepesi delik olur.

Örnek 6: I. Üvey evlat gibi tutuluyorum bu evde. II. Ona güvenmeyin yağmur olsa bile kimsenin tarlasına düşmez. III. Ama böyle olmaz ki tencere tava herkeste bir hava. IV. Ben istemem, ne Şam'ın şekeri ne Arap'ın yüzü. V. Öyle herkese güvenme, ağzı bal yapan arının kuyruğunda iğnesi de olur. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde atasözü kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E seçeneğinde “İnsanoğlu ne kadar iyi olursa olsun, yine de yaradılışından kaynaklanan bir bencillikle kötülük yapma potansiyeline sahiptir.” anlamına gelen “Ağzı bal yapan arının kuyruğunda iğnesi olur.” atasözü kullanılmıştır.


5


Örnek 7: Aşağıdakilerden hangisi atasözlerinin özelliklerinden değildir?

– Balkonda serin serin oturmanın keyfi başkadır. – Mevsim gelmiş, iri iri karpuzlar tarlanın her yerini kaplamıştı.

Anlamdaş sözcüklerle

A) Evrensel kurallar içeren sözlerdir. B) Kişiye ve zamana göre çekimlenemeyen sözlerdir. C) Sözcüklerinin yeri değiştirilemez, kalıplaşmış ifadelerdir. D) Anlam itibarıyla yerel ve milli özelliklerle sınırlıdır.

– Yalvarmak yakarmak nafile bugün

Gözünün yaşına bakmadan gider.

E) Kinayeli, mecazlı veya gerçek anlamlı olabilir. D seçeneğinde atasözlerinin yerel ve milli özelliklerle sınırlı olduğu söylenmiştir. Bu durum A seçeneğiyle çelişki arz etmektedir. Bu durum, iki şıktan birinin

– Yorgun argın geleceksin eve

Mütevazı soframıza oturacaksın

yanlışlığını ortaya koymaktadır. Atasözleri evrensel değer taşır. Örneğin “Bugünün işini yarına bırakma” atasözü dünyanın her yerinde doğruluğu tartışılmaz bir öğüt vermektedir. Şu halde atasözleri yerel ve millilikle sınırlı değildir.

– Ali Rıza’dan da birkaç ay hiç ses seda çıkmadı – Türkçe, bozkırın arı duru pınarıdır.

3. İkilemeler hh Aynı tür ve görevli iki sözcüğün, bir anlamı karşılamak üzere

– Meydana önce güçlü kuvvetli iki yiğit çıktı. – Mal mülk bakımından bizim yörenin en güçlü insanıdır.

yan yana kullanılmasıyla oluşan söz grubudur. hh İkilemeler hem anlam yönüyle hem de ses güzelliği yönüyle

Yakın anlamlı sözcüklerle

anlatıma ayrı bir güzellik katar. hh Türlü yollarla yapılır:

Yinelenen sözcüklerle – Varsın bahçelerde rüzgâr gezinsin

Yağmur ince ince toprağa sinsin

– Gurbetten gelmişim yorgunum hancı

Şuraya bir yatak ser yavaş yavaş

– Damlaya damlaya göl olur. – Bir kenara çekilmiş, gizli gizli bir şeyler konuşuyorlardı. – Esintiye kapılan müzik dalga dalga gelirdi. – Allah Allah seslerinin uzayıp gittiği yollar...

6


– Garip kalır yerim yurdum

Dostlar beni hatırlasın

– Aklımda fikrimde hep sen varsın

Rüyamda hülyamda gözlerin var

– Nihayet, uçsuz bucaksız bahçelere girdik. – Eş dost ne der diye düşünmekten hiçbir şey yapamaz olduk. – Askerliğini sağ salim yapıp gelmene çok sevindim. – Uğraşıp didinip kendine gönlünce bir evceğiz satın almıştı. – Esirlerin sorgu sual faslını iri kıyım bir gardiyan yapıyordu.

(R. Nuri Güntekin, Gökyüzü)


Karşıt anlamlı sözcüklerle

– Böyle ıvır zıvır işlerle vaktini boşa harcamamalısın.

– İyi kötü bir iş tutmuşum

– Dağınıklığa bakılırsa evden apar topar ayrılmışlar.

– Acısı tatlısı hepsi bir

– Sen o zamanlar, küçük, zayıf, çıtı pıtı bir kızdın.

– Er geç anlar gönül

Hasret aşktan hediye

– Mırın kırın ettiğine göre bana yardım etmeyeceksin. – İki eski dost, bu saçma sapan olay yüzünden dargındı.

– İki kapılı bir handa

Bir anlamlı bir anlamsız sözcükle

Gidiyorum gündüz gece

– On yaşında, boynu bükük, bağrı yanık bir çocuk – Her İstanbullu az çok şair sayılır. – Çocuğun buraya geliş gidiş saatleri belli mi? – Ucuz pahalı demeden her gördüğünü almanın sonu bu olur. – Bir mücevher dizisine benzeyen irili ufaklı binalar…

Üstü başı eski püskü, yalınayak yavrucuk.

– Tünelin öbür ucunda tekrar ufak tefek ışıklar belirmişti. – Eğri büğrü yollarda bu arabayla ilerlemek çok zordu. – Yarım yamalak bir kahvaltı edip hızla evden çıktı.

Yansıma sözcüklerle – Havuzda su şırıl şırıldır

– Buradaki insanların elbiseleri daha bir yırtık pırtıktı. – yalan malan, çocuk mocuk, kitap mitap…

Uçurtmam bulutlardan yüce

– Sokaktan gelen pat pat ayak sesleri hepimizi korkutmuştu. – Milli takım, yeni kadrosuyla gümbür gümbür geliyor. – İçeriden gelen takır tukur sesleri çocukları korkutmuştu. – Vızır vızır giden arabaların arasından nasıl geçecektim?

Anlamsız sözcüklerle – Yediği abur cuburdan dolayı midesinde şişkinlik hissetti. – Aman Yarabbi, bir insan bir anda nasıl böylesine allak bullak olur!

hh Cümle içinde, ad, sıfat, zarf görevlerinde (tür) kullanılır ve her öge olabilir. – Evi barkı kalmamıştı. (ad-özne) – O an gözü seni beni görmüyordu. (ad-nesne) – Kitabındaki yazıları şuradan buradan almış. (zamir-dolaylı tümleç) – Rüzgar ılık ılık esiyor. (zarf-zarf tümleci) – Yarin yanakları al aldır. (ad-yüklem)


7


Örnek 8:

4. Kalıplaşmamış Söz Öbekleri

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme farklı bir türde

hh Buraya kadar kalıplaşmış söz öbeklerini öğrendiniz. Deyim-

kullanılmıştır? A) Mışıl mışıl uyuyan bebekler bir anda uyanıverdi. B) Yavaş yavaş yeni yuvasına alışmaya başladı. C) Abur cubur almak için köşedeki markete kadar gitti. D) Belediye tarafından yapılan şelalede sular şırıl şırıl akıyordu. E) Doğru dürüst konuşmak istediğini söyleyince içeriye davet edildi.

ler, atasözleri ve ikilemeler, kuralları önceden belirlenmiş ve herkes tarafından bilinen kelime gruplarıdır. ÖSYM son yıllarda farklı bir uygulamaya gitmiş ve kalıplaşmamış söz öbeklerine de yönelmiştir. Bu konudan her yıl en az iki soru gelmektedir. Şu halde kalıplaşmamış söz öbeklerini inceleyelim: hh Söz öbeği, en az iki sözcüğün bir araya gelmesi ve yeni bir kavramı/durumu karşılamasıyla oluşur. hh Kalıplaşmamış söz öbekleri, yazarın bizzat kendisinin bir ifa-

İkilimeler, ad, sıfat, zarf olarak kullanılabilir. A, B, D, E seçeneklerinde zarf olarak kullanılmıştır. C seçeneğinde isim görevindedir.

deyi daha etkili kılmak için tasarladığı kelime gruplarıdır. hh Önceden başka biri tarafından kullanılmamış, yaygınlaşmamıştır. hh Bu tarz soruları çözmek için aşağıdaki hususlara dikkat etme-

Örnek 9:

liyiz:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme farklı bir yolla oluşturulmuştur? A) Eski püskü elbiseler içinde bile çok hoş görünüyordu. B) Adam olanları gördüğü halde sessiz sedasız oradan uzaklaştı. C) Doğru dürüst bir bilgi vermezseniz buradan ayrılmayacağız. D) Yaşlı bir adam utancından ezile büzüle içeri girdi. E) Yalan yanlış sözlerle beni kandırmaya çalışman boşuna.

hh Özelde her cümle, genelde ise her paragraf belli bir bağlamı ifade eder. Bağlam, bir kelimenin, cümle içindeki konumudur. Yani biz Türkçede bir sözcüğe anlam vereceğimiz zaman, o sözcükten önce ve sonra kullanılan sözcüklere bakarız. Aşağıdaki cümlelerde “kötü” sözcüğünün anlamının nasıl da farklılaştığına dikkat ediniz: – Bugün hava çok kötü olacağa benziyor. – Ömrümde senin kadar kötü bir insan görmedim.

B seçeneğinde “sessiz sedasız” , C seçeneğinde “ doğru dürüst”, D seçeneğinde “ezile büzüle” E seçeneğinde “yalan yanlış” ikilemeleri aynı/yakın anlamlı sözcüklerle yapılmıştır. A seçeneğinde kullanılan ikileme bir anlamlı bir anlamsız sözcükten oluşmuştur.

– Filmin sonu bu kadar kötü olmamalıydı. – Hastanın durumu gittikçe kötüye gidiyor. – Sen tam anlamıyla bir kötü gün dostusun. – Tatil planları iptal olunca bir kötü oldu ki sormayın.

8


SÖZCÜKTE VE SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM – II hh Her seferinde kötü sözcüğünün anlamı cümleye göre değişmektedir. Kalıplaşmamış söz öbeklerinin hangi anlamda kullanıldığı da aynı yöntemle tespit edilir. Yalnız burada böyle ifadelerin mecaz anlamlı sözcüklerden oluştuğunu unutmamalıyız.

Örnek 10: Ahmet Hamdi Tanpınar, yaşarken de yazarken de duyguyla düşüncenin, düşle gerçeğin tam ortasında bir yerde, zamanın hem içinde hem dışında yaşıyordu. Bir şeyin bitip bir başka şeyin başlar gibi olduğu ince sınırın üstünde, dünle bugün arası alaca karanlıkta duruyordu çok zaman. Eşikte

Örneğin, Başarılı insan, çalgılarını iyi akort edip güzel bir ses çıkaran değil; işleri ve sözleri arasında akort yaparak hayatında düzgün ve güzel bir uyum sağlayabilendir. hh Bu cümlede yazar,” işleri ve sözleri arasında akort yapmak” söz öbeğini kullanmıştır. Burada “akort yapmak” ifadesi anahtar konumundadır. Akort yapmak bir tür “uyum, eşitlik, denklik” sağlamaktır. İfadenin öncesi ve sonrasında kullanılan sözcükler de dikkate alındığında yazarın bunu, söylediklerini hayatında da uygulayan anlamında kullanıldığı anlaşılacaktır.

durmak genel bir davranış olmuştu onun için. Altı çizili sözün parçaya kattığı anlam aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Tanzimat sanatçıları, hem eski şiiri eleştiriyor, hem de eski nazım şekilleriyle şiir yazıyorlardı. B) Yahya Kemal, şiirleriyle eski ve yeni arasında bir geçiş unsuru, bir köprü görevini yerine getirmiştir. C) Cumhuriyet dönemi sanatçıları, edebiyatı hem biçim hem de içerik olarak farklı bir noktaya taşımıştır. D) Bir sanatçı tek bir türe bağlı kalmayıp değişik türlerde eser verebilmelidir. E) Sanat eserlerinde duygu ve düşünce arasındaki denge korunursa eserin başarılı olma olasılığı artar.

Örneğin,

"Eşikte durmak" içeri ile dışarının ortasında durmaktır. İçeri ile dışarı eşikle birbirine bağlanır. Seçenekler incelendiğinde B'de böyle bir geçiş halinin (eski

Ülkemizdeki sanatçıların çok önemli vazifeleri var bence. Onlar

şiirle yeni şiir arasında) olduğu görülecektir.

halkı gözlemlemeli, halkın sorunlarını tespit etmelidir. Gerçeklerle iç içe olmalılar. Gerçeklerden kaçmamalılar. Çünkü onlar “halktan ileri, halka yol açıcı” insanlardır. hh Bu parçada yazar, sanatçılara bir “halktan ileri olmak ve halka yol açmak” misyonunu yüklemiştir. Burada “halka yol açmak” ifadesi anahtar konumundadır. Sanatçının örneğin karla kaplı bir yol açması söz konusu olamayacağından fikirleri, düşünceleri ile halkın bilinç seviyesini yükseltmesi, onlara ışık ol-

Öğretmen Sorusu

ması kast edilmiş olmalıdır.

Kalıplaşmamış söz öbeklerinin anlamı nasıl bulunur?

Kalıplaşmamış söz öbeğinin geçtiği bağlama bakmak gerekir. Böyle sözcüklerin mecaz anlamda kullanıldıklarını unutmamalıyız. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

9


Örnek 11:

Örnek 13:

Türkiye’de eleştiri, temelde araştırmaya dayanmıyor. Bir ikisi ayrı tutulursa eleştirmenlerin geriye doğru atılmış sağlam köprüleri yok. Eleştirmenler bizim eski edebiyatımızı bütünüyle bilmiyor hatta çoğu en klasik eserleri bile okumuş değil.

Kendi topraklarından hangi sebeple olursa olsun ayrılmak

Altı çizili sözün cümleye kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir? A) Kendinden önceki sanatçıları iyi tanımak B) Eski edebiyat geleneğini bilmek C) Edebi türlerin tarihi gelişimini bilmek D) Kişisel geçmişini iyi bilmek E) Çağın edebiyat dünyasını yakından tanımak Edebiyatımızın bir zaman doğrusu üzerinde ilerlediği farz edilirse, “geriye doğru atılmış köprüden” eski edebiyatımızın kastedildiği anlaşılacaktır. Böyle bir köprü atılamadığına (kurmak) göre o edebiyat bilinmiyor demektir. Bu anlamı en doğru veren cümle B seçeneğinde yer almaktadır.

zorunda olan sanatçı, gittiği yerde sesini, sanatını duyurmak için yine kendi toprağının özsuyuyla beslenmek zorundadır. Bu cümlede geçen “kendi toprağının öz suyuyla beslenmek” sözünün anlamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Eserlerinde tüm insanlığın ortak sorunlarını işlemek B) Eserlerini bulunduğu yerdeki toplumun bakış açısıyla biçimlendirmek C) Eserlerini ulusal değerleriyle yoğurup, zenginleştirmek D) Eserlerinde insanlığın değer yargılarını yeniden yorumlamak E) Eserlerini evrensel değerleri göz önünde bulundurarak oluşturmak Bir sanatçının “kendi toprağının öz suyuyla beslenmesi”, kelimelerin gerçek anlamlarıyla anlaşılamaz. Burada yazar, sanatçının yerel, milli yönünü bir kenara bırakarak eser üretemeyeceğini; ilhamını, konusunu kendi değerlerinden alabileceğini anlatmaktadır. Seçenekler incelendiğinde bu anlamın C’de verildiği görülecektir.

Örnek 12: Alışkanlık yüzünden pusulayı şaşıran insanın yapmayacağı yanlışlık, yapamayacağı kötülük yoktur. Alışkanlıklarla gözü dönen insanları, vurup kırmaya, öldürmeye götürür alışkanlıklar. Tek düze duygularda, düşüncelerde, eylemlerde gide gele laçkalaşan benliğimiz tepeden tırnağa batağa gömer bizi. Altı çizili sözün parçaya kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir? A) Amaçlarından uzaklaşmış insan B) Neye inanacağına bilmeyen insan C) Değerlerini ve ölçütlerini yitirmiş insan D) Toplumun dışında kalmış insan E) Ruhsal bunalımlar yaşayan insan Parçada pusulası şaşan insan ifadesinin altı çizilmiştir. Bu ifadenin kullanıldığı bağlama bakıldığında şöyle bir çıkarımda bulunulabilir. Pusula, gerçekte insana fiziki anlamda yön tayininde yardımcı olur. Gideceği yönü gösterir. Manevi anlamda da insanın bir yolculuk halinde olduğunu düşünürsek o yolculukta insana pusula olacak şeylerin de değer yargıları ve buna bağlı ölçütler olduğu sonucuna varırız.

10


Örnek 14: Sözlük hazırlamanın en güç yanı sözcükleri anlam kayganlığından kurtarma, onları belli bir yerde tutmadır. Bu da ancak sözcüklerin belirsiz yanlarını söz duvarıyla kuşatmakla gerçekleşir. Bu cümledeki altı çizili sözle, sözcüklere yönelik olarak ne yapıldığı anlatılmıştır? A) Sözcüğün çok anlamlılığından yararlanıldığı B) Çağrışımsal değerlerinin belirtildiği C) Zenginleştirme yollarının açıklandığı D) Kullanım sıklığının yansıtıldığı E) Tanımıyla ilgili sınırlar konulduğu Duvarla kuşatmaktan bahsedildiğine göre sözün belirli bir çerçeve içine alınıp değerlendirilmesi,sınırlandırılması söylenmektedir.


Örnek 15:

Örnek 17:

Geçen gün Üsküdar'da bir yazar arkadaşımla karşılaştım. "Ne o beyim, romancılığa mı başladın?" dedi. Şaka etmediğini sesinden, bakışından anlamıştım. Demek benim takma adla yazmama bir şey demiyordu da kendi adımı kullanarak yazmamı ---- sayıyordu. Roman, romancıların alanıydı. Bir ozan buraya burnunu sokamazdı.

Şiir şiiri doğurur ve her şair bir diğerinden etkilenir. Nereye kadar etkilenme, nereye kadar esinlenme olur ve taklit nerede başlar, şiir hırsızlığı nedir, bunlar tartışılır ama sonuçta sanatta ve edebiyatta etkilenme doğaldır. Çünkü sanatçının en önemli özelliği, sürekli arayış içinde olması, kendini yeterli görmemesidir. nitekim yazar Andre Gide, kendine yettiğini söyleyen sanatçıyı "zekasına diyet yaptıran insan"a benzetir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdaki deyimlerden hangisi getirilmelidir? A) burnu büyümek B) başına dert açmak C) iş çıkarmak D) çizmeden yukarı çıkmak E) kendi göbeğini kendi kesmek A seçeneğindeki burnu büyümek deyimi kibirli olmak anlamındadır. B seçeneğindeki başına dert açmak deyimi durduk yerde sıkıntılı bir işe bulaşmak anlamındadır. C seçeneğindeki iş çıkarmak deyimi hesapta olmayan bir işin ortaya çıkması anlamındadır. D seçeneğindeki çizmeden yukarı çıkmak haddi aşmak anlamındadır. E seçeneğindeki kendi göbeğini kendi kesmek, bir işi başkasının yardımı olmadan yapmak anlamındadır. Boş bırakılan yere haddi aşmak anlamındaki "çizmeden yukarı çıkmak" deyimi gelmelidir.

Bu parçada geçen "zekasına diyet yaptırmak" sözüyle sanatçılara özgü hangi özellik belirtilmek istenmiştir? A) Düşünce ve duygu dünyasını besleyerek geliştirmeme B) Öz eleştiri yapma alışkanlığı olmama C) Görüşlerini başkalarıyla paylaşmak istememe D) Başkalarını taklitten kaçınma E) Eserleri üzerinde gerektiği ölçüde çalışmama Diyet fazla, gereksiz ve hatta istenmeyen kilolardan kurtulmak için yapılır. Yani kişi kendini beslemez aksine beslenmesini azaltır. Seçenekler incelendiğinde bu durumun A seçeneğinde verildiği görülecektir.

Örnek 16:

Örnek 18:

Edebiyat dergileri, yazın dünyasına kazandırdıkları yeni isimlerle kendi geleceklerini belirleyen yayınlardır. Bir sanatçımız şöyle diyor: "Dergiler, edebiyatın yeraltı haritasıdır." Nitekim bu dergilerde ilk ürünleri yayımlanan genç şairlerin çoğu, bir süre sonra çalışmalarını kitaplaştırarak şairliklerinin ilk kilometre taşlarını koyarlar.

Depremde evde değildik. Eve gelince gördük ki dolaplar, kitaplıklar devrilmiş; binlerce kitap yerlerde. Şimdi o kitaplar ne olacak? "Canını kurtarmışsın, yetmez mi?" demeyin. Kitaplar da insanın canı gibi. Birine bile zarar gelse içimden bir şeyler kopar.

Bu parçada geçen "edebiyatın yeraltı haritası olma" sözüyle, dergilerin hangi özelliği belirtilmek istenmiştir?

Bu parçada geçen "içinden bir şeyler kopmak" sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Korkudan bir şey yapamamak

A) Sanatçıları, farklı algılama kalıpları içinde düşündürme

B) Bedensel bir acı duymak

B) Gizli yeteneklerin gün ışığına çıkmasına olanak sağlama

C) Yapabileceği bir şeyi yapamaz hale gelmek

C) Yazarları, yeni yazınsal türlere yönlendirme

D) Paniklediği için eli ayağı dolaşmak

D) Şiiri öteki türlerin önüne geçirme

E) Bir olay karşısında derin üzüntü duymak

E) Sanatçıların birbirlerinden yararlanmasına ortam hazırlama Yeraltında olma hâli bir saklılık halidir. Önemli şeylerin haritası çıkarılır. Şiirin hem haritası çıkarılmıştır hem de yeraltındadır. Bu durumda henüz keşfedilmemiş, sesini duyuramamış yeteneklerin ortaya çıkması anlamını veren seçenek doğrudur.

Seçenekler incelendiğinde insanın içinden bir şeyler kopma ifadesinin bu bağlamda üzüntüyle ilgili kullanıldığı görülecektir. Bu anlam da E seçeneğinde verilmiştir.


11


1. Köpeğin biri ağzında av, eğilip kendini görür suda

Konu Testi - 1

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyim kullanıl-

Başka av sanar, atar ağzındakini hemen

mıştır?

Sudaki ava saldırır, su karışır birden

A) Patronları, çalışkanlığını bir maaşla ödüllendirdiler.

Güç varır zavallı köpek karşı kıyıya

B) Sabah erkenden valizlerimi toplayıp oteli terk ettim.

Ne av kalır tabi geriye ne de gölgesi

C) Ne kadar yaramazlık yaparsak yapalım kızmazdı.

Bu manzumede anlatılan durumda aşağıdaki deyimlerden hangisi kullanılabilir?

D) Mahalledeki hırsızlık olayına onun da adı karışmıştı. E) Şehrin gürültüsünden bunaldığı için köye kaçmıştı.

A) Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmak B) Pireye kızıp yorgan yakmak C) İş işten geçmek D) Kan tükürüp kızılcık şerbeti içtim, demek E) Gözü dönmek

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim kullanılmıştır? A) Yağmurdan hemen sonra ortalığı sis kaplamıştı. B) İnsanlar yükseldikçe alçakgönüllü de olabilmelidirler. C) Penceredeki çocuk büyük bir dikkatle bize bakıyordu. D) Bu işin üstesinden gelmek her babayiğidin harcı değil. E) Derdini bana anlatınca ferahladığını hissettim.

2. "Okumak" kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyim içinde kullanılmıştır? A) Okumaya olan hevesim ilkokul çağlarımda başladı. B) İyi bir üniversitede okumak için çaba sarf ediyor. C) Yaramazlık yaptığını yüzünden okumak zor değildi. D) Okuyup adam olmamı en çok annem istemişti. E) Şiiri o kadar hızlı okumuştu ki kimse bir şey anlamamıştı.

6.

I. Eğri büğrü bir patikadan yukarı çıkmaya başladık.

II. Yalan yanlış bilgilerle benim hakkımda karar verme.

III. O günden sonra benden köşe bucak kaçıyor.

IV. Sorularıma doğru dürüst bir cevap alamadım.

V. Eş dost bir araya gelir, bütün işi çabucak bitirirdik.

Numaralanmış cümlelerdeki ikilemelerden hangisi kuruluşu yönüyle diğerlerinden farklıdır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme farklı bir görevde kullanılmıştır? A) Gurbetten gelmişim yorgunum hancı

7.

I. Ağız eğmek

Şuraya bir yatak ser yavaş yavaş

II. Ağız yoklamak

B) İnci, mercan gibi ufak dişinde

III. Ağza almamak

IV. Ağız aramak

Numaralanmış deyimlerden hangi ikisi anlamca aynı doğrultudadır?

Tatlı tatlı söyler dili Zeynep’in

C) Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya

Ulukışla yolundan Orta Anadolu’ya

D) Kalktı göç eyledi Avşar illeri

Ağır ağır giden eller bizimdir

E) Erenlerin sancağını götürdük

12

Katar katar kervanların getirdik YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) II. ve IV.

C) I. ve III.

E) I. ve IV.


8. Aşağıdakilerden hangisinde deyimlerle ilgili bir bilgi

Konu Testi - 1

11. I. Az çok İngilizce de bilirim.

yanlışı vardır?

II. Hemen hemen yolu yarıladık sayılır.

A) Sözcüklerin yerleri bellidir.

III. Tam olmasa da şöyle böyle tanırım o adamı.

B) En az iki sözcükten oluşur.

IV. Gitti gideli bir kez olsun aramadı bizi.

C) Öğüt verir, yargı bildirir.

D) Bazıları cümle biçimindedir.

Numaralanmış cümlelerin hangilerindeki altı çizili söz öbekleri anlamca birbirine en yakındır?

E) Kısa ve özlü ifade içerir.

A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) I. ve III.

C) III. ve IV.

E) II. ve IV.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme yakın anlamlı sözcüklerle oluşturulmuştur? A) Aşağı yukarı iki saattir bekliyorum. B) Bata çıka ilerliyorduk. C) Dost düşman demeden çalışalım. D) Doğru dürüst çalışamadı. E) Abur cubur yemek hoşuna gidiyor.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kuruluşu yönüyle diğerlerinden farklı bir ikileme vardır? A) Ocaktaki tencere fokur fokur kaynıyordu. B) Araba onunla aramız yavaş yavaş düzeldi. C) Sakin sakin konuşurken birden sinirlendi. D) Pencerenin önünde derin derin düşünüyordu. E) Ağız ağıza vermiş gizli gizli bir şeyler konuşuyorlardı.

10. Günümüz roman yazarlarında gördüğümüz postmodern eğilimler aslında geçmişten gelen bir birikimin yansıması. Öyle olmasa edebiyatımızda önemli bir yere sahip olan usta sanatçılardan biri roman yazmak birikim ve güncelden kopmayan sanatçıların işidir, der miydi?

Yukarıdaki cümlede altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Her kaynaktan beslenip bunu yaşanan zamanla sentezleyen kişiler gün gelince yazındaki yerlerini alır. B) Deneyimler beslendiği kaynağa ne kadar bağlı kalırsa o derece daha işlevsel olur.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyimin açıklaması yanlış verilmiştir?

C) Roman yazmak usta sanatçıları örnek alarak yapılan bir iştir.

A) Aklını şaşırmak: Ne yapacağını bilemez olmak

D) Genç sanatçılar roman yazmadan önce kendilerine hayali birer gerçeklik oluşturup bunu güncele yaymak zorundadır.

C) Aklını oynatmak: Çok korkmak

E) Tecrübe geçmişi bir araya getiren kimlikler edebiyattaki yerlerini daha sağlama alacaklardır.

B) Aklını yitirmek: Sevinçten ne yapacağını bilemez olmak

D) Aklını çalmak: İlgisini aşırı derecede çekmek E) Aklını çelmek: Niyetinden vazgeçirmek


13


Konu Testi - 1

17. Araya gitti diye içlenme baharına

14. Bana göre her şiir bir karşılaştırmanın olup bittiği ortamdır. Bu yüzden bu karşılaştırma her şiirde başka başkadır. Şiirler, yaşamı ve duyguları kendince dile getirir. Her şiirin yaşam ve duyguları anlatışı farklıdır. İşte bu yüzden yaşam ve duygular, her şiire o şiirce yansır.

Huduttan götürdüğün şan yetişir yârına

Altı çizili sözün dizelere kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parçadaki “yaşamı ve duyguları kendince dile getirmek” sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Güzel geçmek B) Sıkıntılı geçmek C) Ziyan olmak

A) Yaşamı ve duyguları kendi anladığı kadarıyla anlatmak

D) Tecrübe kazanamamak

B) Yaşamı, duyguları anlatırken yeterli olmak

E) Kimseyi sevindirememek

C) Yaşamı ve duyguları basit bir şekilde anlatmak D) Yaşamı, duyguları tüm çıplaklığı ile dile getirmek

18. Şimdiye kadar eleştirmenlere fazla bel bağlandı. Sanat-

E) Yaşamı ve duyguları anlaşılmayacak şekilde ele almak

çılarımız görücüye çıkmış kızlar gibi davrandılar. Bir de aksini denesek diyorum ve gerçek bu şekilde ışığa çıkar sanıyorum. Yani, şu üslup denemesi eleştirilere karşı, taktiklere karşı bir savaş açsa yazarlarımız, nasıl olur acaba? Asıl öveni sorguya çekmeli bence.

15. Bu adamın her şeyi annesiydi. Annesiyle o kadar ilgileni

Altı çizili sözün parçaya kattığı anlam aşağıdakilerden

yordu ki adeta gözü başka hiçbir şey görmüyordu.

hangisinde vardır?

Bu cümleye altı çizili deyimin kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir?

A) Eleştirinin, her şeyden önce bir ahlak işi olduğu inkâr edilemez bir gerçektir.

A) Her şeyden daha önemli görmek

B) Eleştirmenler, çoğunlukla kendi üsluplarını ortaya koymak için eleştiri yazarlar.

B) Başka hiçbir şey ile ilgili bir şey düşünememek

C) Bir eleştirmen için çoğu zaman en önemli hatta tek önemli şey kendisidir.

C) Bütün dikkatini vermek D) Tüm hayatını ayırabilecek kadar sevmek

D) Her eleştirmen, eleştirdiği eserin ve sanatçının bir başka tarafını ağırlık noktası yapabilir.

E) Etrafındakilerin görüşlerine kulak asmamak

E) Yazarın kendilerini eleştirmenlere beğendirmek için çalışması sanata zarar veriyor.

19. Tiyatro sokakla arasını açtı mı, kolay kolay kendine gelemiyor artık. Salonları, kibar ve elit çevreleri kazanmak isteyen tiyatro ister istemez incelikte aşırılığa kaçıyor, geniş

16. "Gece gündüz bu zorlu sınava hazırlanıyordu."

Altı çizili sözün cümleye kattığı anlam aşağıdakilerden

Bu parçada “tiyatronun sokakla arasını açması” sözüyle

hangisinde vardır?

anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hiçbir şeye aldırmadan işini yapıyordu.

A) Anlaşılmaz bir dil kullanmak

B) Gözünü budaktan sakınmayıp kavgaya daldı.

B) Eğitici olmaktan kaçınmak

C) Gün olur herkese kapatırım pencerelerimi.

C) Toplumdaki aksaklıkları sergilemek

D) Sık sık beni arayarak rahatsız ediyordu.

D) Çok kuralcı ve idealist davranmak

E) Ekmek parası, deyip hiç durmadan çalışıyordu.

E) Toplumdan uzaklaşmak 2. C

3. E

4. D

5. D

6. A

7. D

8. C

9. D

10. E

11. D

12. A

13. B

14. A

19. E

18. E


1. A

14

Cevaplar

15. A

16. E

17. C

kitlelerce anlaşılmaz hale geliyor.


Konu Testi - 2

1. Dostoyevski’yi pek çok eleştirmen ve okur dünyanın en bü-

5. “İnsan, ancak ailesi, yakınları, dostları ile hayatını anlamlı

yük romancısı sayar. Sanatçı Çarlık Rusya’sında yoksulluk içindeki insanların dramını anlatarak evrenselliği yakalamıştır. Bizde evrenselliği yakalamamış olsa da Orhan Kemal, yoksul insanların hayatlarını yazarlığın büyüteci altına almayı bildi.

kılabilir.” anlamındaki atasözü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur. B) Ağacı kurt, insanı dert yer.

Bu parçadaki “yazarlığın büyüteci altına olmak” sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

C) Ağaç yaprağı ile gürler.

A) Olayları abartarak anlatmak

E) Ağaç ne kadar uzasa da göğe eremez.

D) Ağaç kökünden yıkılır.

B) Başka eserlerden esinlenmek C) Gerçekleri olduğu gibi anlatmak D) Anlatanları sanatsal bir kaygıyla aktarmak E) Okuyucu belli konuda bilgilendirmek

6. İnsan bir işe başlamışsa o işin olası riskli yanlarını da göze almalıdır. Tehlikeleri gözünde büyüterek işe girişmekte çekingen davranan kimse, amacına ulaşamaz. Her işin kendine göre zor bir yanı vardır. Amacına kavuşmak isteyen de bunları göze almalıdır. Unutulmamalıdır ki ----

kullanılmıştır?

Bu parça aşağıdaki atasözlerinden hangisiyle tamamlanmalıdır?

A) Senelerdir doğru düzgün bir işte çalışamadı.

A) sen işten korkma, iş senden korksun.

B) Güvenlik görevlileri bütün yolcuları bir bir aradı.

B) sen işlersen mal işler, insan öyle genişler.

C) Hakkımda ileri geri konuşup duruyorsunuz.

C) serçeden korkan darı ekmez.

D) İki de bir tartışacağınıza kardeş kardeş oynayın.

D) son pişmanlık fayda vermez.

E) Kaç gündür kimseyle konuşmadan kara kara düşünüyor.

E) ne ekersen onu biçersin.

2. Aşağıdakilerden hangisinde ikileme farklı bir görevde

3. Aşağıdakilerin hangisinde “kusur, bahane bulmak” anlamında bir deyim kullanılmıştır?

7. Aşağıdakilerden hangisi “Akşamın hayrından sabahın şerri iyidir.” atasözüyle çelişir?

A) Kulaktan dolma bilgileriyle bilmişlik taslar.

A) Bugünün işini yarına bırakma!

B) Her toplantıda mutlaka bana laf atar.

B) Zararın neresinden dönülse kardır.

C) Kendisi bir iş yapmaz, ama herkese bir kulp takar.

C) Zorla güzellik olmaz.

D) Kusurlarını gizlemek için başkalarına çamur atar.

D) Taşıma su ile değirmen dönmez.

E) Anne ve babasının sözlerine aldırış etmez.

E) Ak akçe kara gün içindir.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yol” kelimesi bir deyim içinde kullanılmamıştır?

8. Aşağıda aynı anlama gelen deyimler eşleştirilmiştir.

A) Uzun çabalardan sonra işleri yoluna koyduk.

B) Arabamız asfalt yoldan ayrılmış, ormana sapmıştı. C) Annesi akşamdan beri pencerede yolunu gözlüyor. D) Olaydan sonra mahalleli yollara dökülmüştü. E) Bir yolunu bulup oradan uzaklaştım.

Bu eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) Gözleri kapanmak- uyku bastırmak B) Belasını aramak- canına susamak C) Elden çıkarmak- gözden düşmek D) Kalbi yumuşamak- öfkesi yatışmak E) Göz koymak- göz dikmek YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

9. Aşağıdaki deyimlerden hangisi “yoksulluk içinde, evsiz barksız kalmak” anlamındadır?

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kullanılan deyimin açıklaması yanlış verilmiştir?

A) Aç açık kalmak

B) Aç doyurmak

A) Yine ipe un sermiş, harika bir iş çıkarmıştı.

C) Aç kurt gibi

D) Aç susuz kalmak

B) Meydan çok kalabalıktı, iğne atsan yere düşmezdi.

E) Acından ölmek

C) Sağlığı düzelmeye başlamış, yüzüne kan gelmişti. D) Kaşla göz arasında, kısa sürede yemeği hazırlamış. E) Evlenip baş göz olma zamanımın geldiğini fark ettim.

10. "Gelmek” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim içinde kullanılmamıştır?

14. “Ağılda oğlak doğsa merada otu biter” atasözü, aşağıda-

A) Bir an dükkân sahibiyle göz göze geldik. B) Başına bir hal gelmesinden çok endişe etmiştik.

kilerin hangisiyle anlamca özdeştir?

C) Her istediğinde buraya gelmesinden rahatsız oluyorum.

A) Allah bir kapıyı kapatırsa başka bir kapıyı açar.

D) Göze gelmesin diye bebeği kimseye göstermiyor.

B) Allah dağına göre kar verir.

E) Gel zaman git zaman ben de bu şehre alışmaya başladım.

C) Allah kulunu kısmetiyle birlikte yaratır. D) Allah sağ eli sol ele muhtaç etmesin. E) Allah dostu insanlar olmalı etrafımızda.

11. I. Göz açtırmamak

II. Göze alamamak

III. Gözü görmemek

mını düşündürür?

IV. Göz doldurmak

A) Altın yere düşmeyle değer kaybetmez.

V. Göz dikmek

B) Çobansız sürüye kurt dalar.

Numaralandırılmış deyimlerden hangisi “çok öfkelenip kötü bir şey yapacak duruma gelmek” anlamındadır?

C) Garip kuşun yuvasını Allah yapar.

A) I.

E) Minareyi çalan kılıfını hazırlar.

B) II.

15. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi sadece gerçek anla-

C) III.

D) IV.

E) V.

D) Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır.

12. I. Göstericilerin başını çekenler gözaltına alınmış. 16. Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde mecazlı bir söy-

II. Başına iş açmasın diye gördüklerini kimseye söylemedi.

III. Babam, bu cılız çocukla mı başa çıkamadın, diye kızdı.

leyiş yoktur?

IV. Başınızı ağrıttığım için sizden çok özür dilerim.

A) Leyleğin ömrü lak lak ile geçer.

V. Sonunda hepimizin korkuyla beklediği gün gelip çattı.

B) Isıracak it dişini göstermez.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde” tedirgin etmek, bıkkınlık vermek” anlamında kullanılan bir deyim vardır?

C) Dost ile ye, iç; alışveriş etme.

A) I.

E) Canı yanan eşek, atı geçer. 3. C

4. B

5. C

6. C

7. A

E) V.

2. A

8. C

9. A

10. C

11. C

12. D

13. A

14. C

15. D


D) IV.

1. C

C) III.

Cevaplar

16. C

16

B) II.

D) Serçeden korkan darı ekmez.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

06

CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ Anlamlarına Göre Cümleler

hhANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

1. Aynı ya da Yakın Anlamlı (Özdeş) Cümleler hh Bildirdikleri anlam bakımından aynı ya da yakın olan cümle-

hh D uygu, düşünce, durum ya da olayın yargıya bağlanmasıyla oluşan anlam birimine cümle denir. – Onun bu hali beni çok üzüyor. (duygu) – Kısıtlı olduğu için paramızı dikkatli harcamalıyız. (düşünce)

lerdir. hh Bu cümlelerde bir konu ortaklığı vardır. hh Belirli bir konu, aynı/benzer bakış açılarıyla değerlendirilir ve aynı/benzer mesajlar verir.

– Şirketimizin yaptığı binalar depreme dayanıklıdır. (durum) – B alıkçıların ağına denizlerimizde nadir görülen bir köpekbalığı takıldı. (olay) hh Fiil, çekimlendiğinde tamamlanmış yargı bildirir.

– Mutluluk, insanın ihtiyaç duyduğu şeyi elde etmesiyle yakalanır. – Gereksinimleri karşılanan insan kendini iyi hisseder.

– Yoruldum. – Bütün gün çok çalıştığım için yoruldum.

hh Yukarıdaki cümlelerde insanın mutlu olmasıyla ihtiyaçlarının karşılanması arasındaki bağ anlatılmaktadır.

hh İ simler ve isim soylu sözcükler/sözcük öbekleri, ek fiille çekimlendiğinde tamamlanmış yargı bildirir. – Yorgunum. – İhtişam ve sadelik, ruh dünyasında güzel bir armonidir.

hh Mutluluk, ortak konudur. hh Bakış açısı, insanın mutluluğa ihtiyaç duymasıdır. hh Mesaj, ihtiyaçlar giderildiğinde mutlu olunacağıdır.

Anlamlarına Göre Cümleler

– K itapları, sanki hiç dokunulmamış gibi, tertemiz okuyup bitirenlerden değilim.

hh P aragraflarda olduğu gibi cümlelerde de konunun ana maddesi, bakış açısı ve mesaj bulunur.

– Kitap senden geçtiyse senin de o kitaptan geçtiğin belli ol-

hh Konunun ana maddesi, hakkında söz söylenendir. hh B akış açısı, konunun ana maddesine hangi yönden, hangi özelliğine göre bakılacağıdır. Bir başka deyişle anlatımın kapsadığı alandır. hh Mesaj, anlatılmak istenendir.

malı. – Bence sanatçı anlatımıyla özgün olmalı, yolunun farklı olmasına çalışmalıdır. – Sanatçı için önemli olanın, kendi üslubunu oluşturması olduğuna inanıyorum.


1

CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ / Anlamlarına Göre Cümleler – Ben şiirde modaya değil, kalıcılığa bakarım. – Benim şiirde aradığım şey güncelliğini yitirmemesidir.

hh Cümlelerde özdeşliğin anlamdaş/yakın anlamlı sözcüklerden yararlanılarak kurulduğuna dikkat edilmelidir.

– Bu roman, aradan geçen bunca yıla karşın konusuyla, anla-

Örnek 2: I. Geçmişte yaşanan olayların çoğu kendinden önce yaşananların tekerrürüdür. II. Hatalarımız karşısındaki hoşgörümüzü, başkalarına da göstermeliyiz. III. Bir işte karşımıza çıkan güçlükler, işin sonunda kazandıklarımızın değerini arttırır. IV. Kolaylıkla elde edilen başarılardan elde edilen övünç fazla olmaz.

tımıyla hâlâ genç.

V. Bazı iş kollarında üstesinden gelmemiz gereken zorluklarla karşılaşabiliriz.

– Roman, hem anlatılanlar hem de bunların anlatılışı bakımın-

Numaralanmış cümlelerin hangi ikisi anlamca birbirine en yakındır?

dan güncelliğini koruyor.

A) I. ve II.

B) II. ve III. D) IV. ve V.

C) III. ve IV. E) I. ve IV.

III numaralı cümlede bir iş yapılırken karşılaşılan güçlüklerin, o iş bittiğinde elde edilen doyumu yükselttiği vurgulanmıştır.

Örnek 1: Dilden söylenen kulağa, kalpten söylenen kalbe ulaşır.

IV numaralı cümlede zorlukla karşılaşılmadan elde edilen başarıların çok da değerli olmadığı belirtilmiştir. Her iki cümle de zorlukların o işe verdiğimiz değeri de sonunda aldığımız hazzı da artırdığını anlatmaktadır.

Aşağıdakilerden hangisi anlamca bu cümleye yakındır?

Örnek 3:

A) Başkasını etkilemek isteyen insan onu dikkatle dinlemelidir.

(I) Orhan Veli Kanık, bireysel mutluluklarını veya kederlerini yansıtmak için bir araç olarak görmez şiiri.

B) Konuşmanın gereğinden fazla uzatılması karşımızdakini sıkar.

(II) Kendi acılarına da sevinçlerine de yer vermez şiirlerinde. (III) O daha çok, içinde yaşadığı toplumun acılarını, sevinçlerini yansıtmanın peşindedir. (IV) İmgeleri ve çağrışımları yalın, mecazları basittir. (V) Söyleyişinde inişler, çıkışlar yoktur. (VI) Bütün şiirlerinde okuru saran bir sıcaklık vardır.

C) Karşınızdakinin gönlünü alırsanız sizin söylediklerinizden etkilenir. D) İnsanları etkilemek istiyorsanız konuşmanızda içten olmalısınız. E) Konuşma esnasında seyircilerle göz teması kurmalısınız. Öncülde iki tür konuşmanın varlığından söz edilmektedir. Birincisi samimi olmayan bir konuşmadır. Bu konuşmanın sadece duyulacağı ifade edilmektedir. İkincisi samimi olan konuşmadır. Böyle konuşmaların ise sadece duyulmakla kalmayıp, karşıdakini etkileyeceği belirtilmiştir. Seçenekler incelendiğinde bu ifadelere en yakın cümlenin D seçeneğinde verildiği görülecektir. Seçenekte kısaca “içten konuşan etkiler” denmektedir ki bu da öncül cümleyle hemen hemen aynı anlamı karşılar.

2


Bu parçada, numaralanmış cümlelerden hangisi çıkarılırsa anlamda önemli bir daralma olmaz? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

Cümle atıldığında daralma olmayacaksa, anlamca onun yerini tutabilecek bir başka cümlenin bulunması gerekir. I. cümlede Orhan Veli’nin, “bireysel mutluluklarını veya kederlerini yansıtmak için bir araç olarak görmediği” belirtilmiş. Böyle bir şair, şiirlerinde bireysel acılarına ve sevinçlerine yer vermez. O halde I. cümle, II. cümlenin yerini tutabilmektedir.

CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ / Anlamlarına Göre Cümleler

2. Karşıt (Çelişen) Cümleler

Örnek 4:

hh Konunun ana maddesi ve bakış açıları aynı olduğu halde, mesajları (yargıları) çelişen cümlelerdir.

I. Anlam öz, biçimse kabuktur; önemli olan kabuğun içinde ne olduğudur.

– Ş airlerin amacı, her türlü yanlışın su yüzüne çıkmasını sağlamaktır. – Gece gibidir şair, çirkinlikleri örtüp insana sadece ışıkları gösterir. hh Her iki cümlede de şairin işlevinden söz edilmektedir. İlk cümlede şairlerin olumsuzlukları (yanlışları) ortaya koymayı amaçladıkları anlatılırken; ikinci cümlede, şairlerin olumsuzlukları (çirkinlikleri) perdeleyip güzellikleri yansıttıkları ifade edilmektedir.

II. Başarılı olmanın yolu içerikte değil onu okuyucuya aktaracak biçimde gizlidir. III. Söyledikleriniz, ancak söyleme yeteneğimize bağlı olarak önem kazanır. IV. Konunun değer kazanabilmesi onu ortaya konulma kabiliyetiyle ilgilidir. V. Ne söylediğinden çok nasıl söylediğin önemlidir. Numaralanmış cümlelerin hangisinde anlamca diğerlerine zıt bir görüş dile getirilmiştir? A) I.

– Yazmada ustalaşmak için yetenekli olmak gerekir. – Yazma, yazdıkça öğrenilen bir sanattır. hh Cümlelerin ilkinde yazmada ustalaşmanın yeteneğe (doğuştan gelen özelliğe), ikincisinde ise sürekli yazmaya (deneyime) bağlı olduğu anlatılmaktadır.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) IV.

Seçeneklerde sözün etkisini belirlemede, artırmada söylenen şeyin kendisinin mi yoksa onun ifade ediliş biçiminin mi önemli olduğuna dair düşünce içeren cümleler vardır. II, III, IV, V numaralı cümleler, asıl olanın söyleme biçimi olduğu savını ileri sürmektedir. I numaralı cümle ise söylenen şeyin kendisinin değerli olduğunu iddia etmektedir. Bu durumda A seçeneği diğer seçeneklerin tam tersini ifade etmiş olmaktadır.

Örnek 5: – Gelişme, eskiyle yeninin harmanlanmasıyla olanaklıdır. – G elişmenin biricik yolu, kültürel mirasın olduğu gibi yaşatılmasından geçer. hh Cümlelerin ilkinde gelişmenin, eskiyle yeninin harmanlanmasına, ikincisinde ise kültürel mirasın (eskinin) olduğu gibi yaşatılmasına bağlı olduğu anlatılmaktadır.

– Tarihsel olayların kaleme alınması objektif karakterlidir. – Tarihi olayları tarafsız bir anlayışla aktarmak mümkün değildir.

hh K işinin iki düşünceyi de savunması, kendisiyle çeliştiğini, tutarsız olduğunu gösterir. – Sanat eseri, hayatı olduğu gibi yansıtmalı; yorumlarla, gerçek tahrif edilmemelidir. – Sanat ürünü bir fotoğraf olmamalı, sanatçının sezgi ve hayal gücüyle yoğrulmalıdır.

Her ressam, aynı doğa parçasını tuvaline farklı biçimlerde yansıtır. Bu cümleden sonra, düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygun olmaz? A) Ele alınan nesne aynı olunca ortaya çıkan eserler de birbirine benzer. B) Çünkü olaylara, durumlara bakış açısı sanatçıdan sanatçıya değişir. C) Bu, aynı zamanda biçemle ilgili bir durumdur. D) Bunda sanatçının doğayı algılama biçiminin etkisi vardır. E) Bunu, yaratıcılığın bir gereği sayabiliriz. Bir cümleden sonra getirilemeyecek cümle ya farklı bir konudan söz etmeli ya da çelişen bir yargıya sahip olmalıdır. Her ressam aynı doğa parçasını farklı biçimlerde resmediyorsa bu; bakış açısının, algılama biçiminin, biçemin (üslubun) ve yaratıcılığın farklı olmasıyla açıklanabilir. Ancak A seçeneğinde bunun tam tersi söylenmiştir.


3


3. Nesnel Cümle

Örnek 6:

hh Kişiselliğin (duygu, yorum) olmadığı, bir başka deyişle kanıtlanabilen ifadeye sahip cümledir.

Aşağıdaki cümlelerden hangisi kanıtlanabilirlik açısından diğerlerinden farklıdır?

– İ lk yazdığım şiirlerden derlenen bu kitap, dört bölümden oluşuyor.

A) Eğitim, öğretmenin fedakârlık yapmasıdır.

– Nurullah Ataç, yazılarında "ve" bağlacını hiç kullanmamıştır.

C) Edebiyatın en çetin işi şiir alanında kalem oynatmaktır.

– Ü lkemizdeki tiyatro izleyicisi sayısında geçen yıla göre artış oldu.

D) Mutluluk, insanın elindekiyle yetinmeyi bilmesidir.

– Yakup Kadri'nin şiir türünde eseri yoktur. – Testteki son soruyu sınıftan kimse çözemedi. – Haliç kıyılarının yan sokakları, yaz kış çamurludur. – Toplumlarda bazen herkesi ilgilendiren olaylar baş gösterir.

B) Esmer tenlilerin içinde hep bir beyazlık özlemi vardır.

E) Teknolojik bağımlılık her geçen gün artıyor. Soruda “kanıtlanabilirlik açısından farklı” olan seçeneği bulmamız isteniyor. Bu durumda ya dört seçenek nesnel, bir seçenek özneldir veya dört seçenek öznel, bir seçenek nesneldir. Seçeneklere bakıldığında A, B, C, D seçeneklerinden verilen yargıların kişisel, yoruma açık yani öznel olduğu, E seçeneğindeki yargının ise ispatlanabilen, kişisel yorum içermeyen olduğu görülecektir.

– Romanda, uzun süre yurdundan ayrı kalmış iki kişinin geri dönüşü anlatılır. – Son yıllarda üniversitelerimizde bilimsel birçok metin, dilimize çevrildi.

4. Öznel Cümle hh K işiselliğin (duygu, yorum) olduğu, bir başka deyişle kanıtlanamayan ifadeye sahip cümledir.

5. Neden-Sonuç Cümlesi hh Yargıyı nedeniyle (gerekçesiyle) birlikte veren cümledir. hh Bazen biri, bazen diğeri önce söylenir. hh “Hangi nedenle” sorusunu düşündürür.

– O güzelim memleketimiz her geçen gün çirkinleşiyor. – B aşarılı olmak için her şeyden önce başarıya şartlanmak gerekir.

(neden-sonuç)

– Dostluğun olmadığı hiçbir yerde insani bir değer olamaz.

– Çarşıdaki işim uzun sürdüğü için gelemedim.

– Şairin, toplumla daha içli dışlı olması gerekiyor.

– Yüzme bilmediğinden denize giremiyordu.

– Sesinde ağlamaklı bir hâl vardı.

– Okulların açılmasıyla masraflarımız da artmıştı.

– Şiir yazmaya belli bir yaştan önce başlanmaz.

– Dün akşam tedirgin yattığından uykusunu alamamıştı.

– Gençliğe ve güzelliğe affedilmeyecek kusur yoktur.

– Üzülürsün diye anlatmadım.

– Doğa bahar gelince bin bir özenle süslenir.

– Eve dönüş yolumuzu uzatmak için değişik sokaklara daldık.

– Çeviri, kültürler arası etkileşimde önemli rol oynar.

– Geceleri kuru ayaz olduğundan, bahçedeki çeşme donmuştu.

4



(yargı-gerekçe)

Uyarı

– Kapıyı aç, misafirlerimiz geldi.

Neden - Sonuç ilişkili cümlelerde bu anlam aşağıdaki ek

– Çiçekleri gece sula, daha çabuk büyür.

ve sözcüklerle sağlanır.

– Bir daha böyle konuşma, beni üzüyorsun.

– için

– Onunla konuşmalısınız, buranın en saygın kişisidir.

– dolayı

– Sizinle sinemaya gelemem, akşama evde misafirlerim olacak.

– yüzünden

– B urada kendini huzurlu hissedersin, biz insanlara hak ettiği değeri veririz.

– ötürü

– Arpa buğday çeç olur, güzeller güleç olur

– --- "-den"

– Meyil verme güzele, ayrılması güç olur

– --- "-dığından"

(gerekçe-yargı) – Uykusuzluktan olacak, gözleri kıpkırmızıydı. – Bu iş aceleye geldi, istediğimiz nitelikte olmadı. – Şiirin iç yüzü yoktur çünkü şiir gizli kapaklı bir eylem değildir.

Örnek 8:

– İ lçede eğitime bir gün ara verildi, kar yüzünden bütün yollar kapanmıştı.

Aşağıdaki sorulardan hangisinin yanıtı bir “gerekçe” içermektedir?

– Yemeği çok beğendim, bir tabak daha yiyebilirim.

A) – Şiir yazarken en çok neye dikkat edersiniz.

– Bu sıcakta bütün gün kiralık ev aradım, çok yorgunum.

B) – Ayrıntıya önem verir misiniz?

Örnek 7:

(I) Üniversite son sınıftayken çok izlenen televizyon kanalarından biri bana bir kültür-sanat programı yapma teklifinde bulundu. (II) Tabi büyük bir kurum tarafından tercih edilmek gurur vericiydi. (III) Öyle ağır çalışma şartları öne sürdüler ki bütün ümitlerim bir anda bitiverdi. (IV) Daha sonra küçük ve de yerel bir kanal yayına girdi. (V) Oraya gidip program yapma isteğimi ifade ederek hayatımın ilk programını orada yaptım. Bu parçada numaralandırılmış cümlelerin hangisinde yargı gerekçesiyle birlikte verilmiştir? A) I.

– Kelime seçimi benim için birinci plandadır.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Numaralanmış cümleler incelendiğinde III numaralı cümlede yazarın, “bütün ümitlerinin bir anda bittiği” yargısını “ağır çalışma şartlarının olmasıyla” gerekçelendirdiği görülecektir.

– Evet, özgünlüğe ulaşmak için ayrıntıları önemsiyorum.

C) – Şiir yazarken nasıl bir yol izlersiniz?

– Önce dikkatimi ele alacağım konu üzerinde yoğunlaştırırım, onunla yaşamaya başlarım; sonra onu yazmaya koyulurum.

D) – Türk şiirinin günümüzdeki durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

– Klasik şiirimize göre bir kademe aşağıda buluyorum.

E) – Şiire yeni başlayanlara neler öneriyorsunuz?

– Önce bir ustanın izinden gitmelerini, sonra da yavaş yavaş kendi rotalarını takip etmelerini tavsiye ederim.

B seçeneğinde yanıt cümlesi “Ayrıntıları önemsemenizin gerekçesi nedir, hangi nedenle ayrıntıya önem veriyorsunuz?” sorusunu düşündürdüğünden gerekçe bildirmektedir.


5


6. Amaç-Sonuç Cümlesi

Örnek 9:

hh Yargıyı amacıyla (gerekçesiyle) birlikte veren cümledir.

I. Elektrikler kesildiği için fabrikadaki bütün üretim durdu.

hh Bazen biri, bazen diğeri önce söylenir.

II. Yoklama kaçağı olduğu için gözaltına alınmış.

hh “Hangi amaçla” sorusunu düşündürür. – İki yıllık maaşını bu otomobili almak için biriktirmiş.

(amaç-sonuç)

– İnce desenleri boyayabilmek için büyüteç kullanıyorlardı.

(amaç-sonuç)

– Baş ağrısından kurtulsun diye iki hapı birden yutmuş.

(amaç-sonuç)

– Açılış konuşmasını yapmak üzere sahneye yürüdü.

(amaç- sonuç)

– Konservatuvara yazıldı, iyi bir müzisyen olmak istiyor.

(sonuç-amaç)

– Akşamları spora gidiyorum, bir an önce zayıflamam gerek.

(sonuç-amaç)

– K endimden emin görünmeye çalışıyordum, bu işi ancak böyle alabilirdim.

(sonuç-amaç)

– M emleketine gitti çünkü bu kalabalıktan bir süreliğine uzaklaşmaya ihtiyacı vardı.

III. Zaman bulabilirsem sizi de ziyaret etmeyi düşünüyorum. IV. Sabah ince bir elbiseyle çıktığımdan şimdi üşüyorum. V. Çay içmek üzere bir dinlenme tesisinde mola verdik Numaralanmış cümlelerden hangisi amaç- sonuç cümlesidir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

I, II. ve IV. cümleler neden-sonuç cümlesidir. III. cümle şart cümlesidir. V. cümleye hangi amaçla sorusunu soralım: Hangi amaçla dinlenme tesisinde mola verdik? Bir cevap alabiliyoruz: Çay içmek amacıyla. Şu halde V numaralı cümle amaç-sonuç cümledir.

Örnek 10: “Olayları yatıştırmak için…" cümlesi aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa bir “amaç-sonuç” ilişkisini oluşturan bir cümle meydana gelmez? A) … televizyondan açıklama yapılacak. B) … güvenlik güçleri devreye girdi. C) … göstericilerle konuşmaya gitti. D) … var güçleriyle çalışıyorlar. E) … insanların taleplerinin bilinmesi gerekiyor.

(sonuç-amaç) Sorunun doğru cevabı “E” seçeneğidir. Çünkü “A,B,C,D” seçeneğindeki ifadelerle cümle tamamlanınca ortaya bir amaç-sonuç cümlesi çıkarken “E” seçeneğindeki ifadeyle tamamlandığında bir amaç-sonuç cümlesinden ziyade koşul (şart) cümlesi ortaya çıkmaktadır.

Uyarı Amaç içerikli cümlelerde bu anlam, aşağıdaki edatlarla sağlanır: – için – üzere – diye

7. Şart (Koşul) Cümlesi hh Yargının gerçekleşmesini şarta bağlayan cümledir. hh “Hangi şartla” sorusunu düşündürür. hh Cümlelerde koşul anlamı "se - sa" ile sağlanır. Ancak bu ekin dışında aşağıdakilerle de koşul cümleleri kurulabilir. – mı / mi soru eki

Öğretmen Sorusu

– dıkça / dikçe eki Amaç - sonuç cümlelerini neden - sonuç cümlelerinden nasıl ayırabiliriz?

Amaç - sonuç cümlelerinde bir neden - sonuç anlamı sezilir. Cümlenin yargısının "hangi amaçla" sorusuna cevap vermesine dikkat etmeliyiz.

6



8. Karşılaştırma Cümleleri

– ama bağlacı – yeter ki bağlacı – üzere edatı

hh V arlık, kavram ya da durumlar arasında eşitlik, üstünlük ya da farklılık ilgisi kuran cümledir.

– "-ınca / -ince" eki

– Tiyatro sinemaya göre daha eğlendiricidir.

– Akşamki toplantı uzarsa yemeğe yetişemeyebilirim.

– Davranışlarını düzeltmezse onunla arkadaşlık etmeyeceğim.

– Yanında oturan çocuk da tıpkı onun gibi kısa boyluydu.

– Dikkatle bakarsan sen de öğrenebilirsin.

– Biraz daha geç kalırsak yağmura yakalanacağız.

– Seni böyle gördükçe benim de çalışasım geliyor. hh Bazı şart cümlelerinde anlatımın güçlendirilmesi için “eğer, şayet” gibi sözcüklerin kullanıldığı da olur.

Örnek 11: I. Sen hiçbir sorun olmadığını söylesen de ben inanmam. II. Gençlerin anlamsız sözlerle dolu şarkıları dinlemesini, onaylamıyorum. III. Elinden bir tutanı olmasaydı okuyup adam olamayacaktı. IV. Hiç kimse misafirler için hazırlanan sofraya oturmak istemedi. V. Buradaki ağaçları kesip yerine beton yapılar diktiklerini bir düşün. Numaralanmış cümlelerden hangisinde şart (koşul) anlamı vardır? B) II.

C) III.

D) IV.

(farklılık)

– Bu başarıda diğerleri kadar benim de payım var. – Roman, makaleye göre daha sanatsal bir dil gerektirir. – Aralarında en deneyimlisi Okan’dı. – Bu büyüklükte bir evim olmamıştı.

– Eğer ufacık bir ümit bile varsa yaşamaya değer.

A) I.

(eşitlik)

– Boşnakların yemek kültürü bizimkine benzemiyordu.

– Başarı, öz güven ve kararlılıkla elde edilir.

(üstünlük)

– Resimlerdeki özgünlüğü, fotoğraflarda göremezsiniz.

Örnek 12: Aşağıdakilerden hangisinde “karşılaştırma” yapılmıştır? A) Evin önündeki kalabalıktan içeride bir şeyler olduğu belliydi. B) Duyarlı insanların sayısı ne yazık ki duyarsızlara göre çok az. C) Ülkemizde yayımlanan şiir dergilerinin sayısı yirmiyi bulmaktadır. D) İnsanlar kitap okuma alışkanlığını küçük yaşta edinmelidir. E) Maçı ön sıralardan izlemekte ısrar etmesen olmaz mıydı?

E) V.

Şart cümlelerinde iki yargı bulunur. Yargılardan birinin gerçekleşebilmesi için diğer yargının da gerçekleşmesi gerekir. III. cümlede “adam olabilmesinin” şartı, “elinden bir tutanın” olmasına bağlanmıştır.

Karşılaştırma, herhangi iki unsurun benzerlik, farklılık ve üstünlük yönlerinin birbiriyle kıyaslanmasıdır. B seçeneğinde insanlar duyarlılık yönleriyle karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma sonucu duyarsızların daha fazla olduğu sonucuna varılmıştır.


7


Örnek 13: (I) Hikâye yazarken diyaloglara yer vermek çoğunlukla kaçınılmazdır. (II) Hatta kimi hikâyelerin neredeyse tamamı bu tür karşılıklı konuşmalardan oluşmuştur. (III) Bu hikâyelerde herhalde amaç, tip yaratmaktır. (IV) Çünkü birkaç satırlık bir konuşma, bazen bir karakteri onlarca sayfalık bir betimlemeden daha başarılı bir biçimde ortaya koyabilir. (V) Bunun başarılı örneklerine Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Yaban” adlı yapıtında rastlıyoruz. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde "karşılaştırma" yapılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

IV. cümlede “bir karakteri çizebilmedeki başarısı” açısından, “birkaç satırlık bir konuşma ile onlarca sayfalık bir betimleme” karşılaştırılmış. "Daha" üstünlük ilgisi kurulmuştur.

– S abah günlük güneşlik olan hava, öğleden sonra aniden bozdu. – Gençliğindeki sinirli tavırları gitmiş sakin bir insan olmuştu. – K aradeniz ne kadar hırçınsa Akdeniz de o kadar dingin gelmişti bana. – A damın yüzündeki yumuşak ifade bizimle konuşurken birdenbire sertleşmişti.

hh Bazı cümlelerde karşıtlık söz düzeyinden söz öbeği düzeyine taşınabilir. – Birinin öve öve bitiremediği bir yazarı, diğer bir eleştirmen yerin dibine batırabilir. – Dışarısı günlük güneşlik ama içeride paltolarımız bile ısıtmaya yetmiyor.

9. Karşıt Durumları Bir Arada Veren Cümleler hh Kavramların (varlık, durum, olay) karşıt durumlarını bir arada veren cümlelerdir. hh Bir kavramın karşıt özellikleri olabileceği gibi, birden çok varlığın karşıt özellikleri de söz konusu olabilir.

Örnek 14: Aşağıdakilerin hangisinde aynı varlığa ait karşıt durumlar birlikte verilmemiştir? A) Koyu çam ormanlarından sonra kel tepeler karşıladı bizi. B) Şehirdeki kalabalık baş döndürücü, köydeki tenhalık ise bıktırıcıydı.

– K apıcımız sakin tavırlı bir insandı, böyle parlamasına bir anlam veremedim.

(aynı varlık)

– M eslek hayatımın başındaki heyecan, bir süre sonra yerini yılgınlığa bıraktı.

(aynı varlık)

– Komşular kanlı bıçaklıysa bile, saksılar sevgi iletir pencereden pencereye.

(farklı varlıklar)

8


C) O eski yaşlı ustalar ölünce yerine yenileri yetişmedi. D) Hafta içleri sinek avlayan sinemalarda, hafta sonları yer bulunmazdı. E) İnsanlar otobüs durağında yağmurun dinmesini bekliyor. A seçeneğinde “çam ormanları ve kel tepeler”, B seçeneğinde “şehirdeki kalabalık ve köydeki tenhalık”, C seçeneğinde “eski ustalar ve yeniler (yeni ustalar)” ifadeleriyle farklı varlıkların karşıt özellikleri dile getirilmiştir. E seçeneğinde karşıtlık durumu yoktur. D seçeneğinde hafta içleri sinek avlayan (boş kalan) da hafta sonları yer bulunamayan (kalabalık olan) da sinemadır.


Örnek 15:

Örnek 16:

“Dille ilgili söz söyleyecek olan kişilerin dili başka milletlerle olan ilişkilerden ve milli tarihten ayrı düşünmelerini nasıl kabul edebilirim.”

(I) Tarih kitaplarından bahsetmişken elime geçen ve yeni okuyup bitirdiğim bir kitaptan bahsetmeden edemedim. (II) "Ana Hatlarıyla Hollanda Tarihi" (De Canon), aslında yetişkinler için bir ders kitabı. (III) Kitap her milli tarih yazımında olduğu gibi ataların ve kahramanların övülmesini içeriyor. (IV) Kitabın içinde hiç savaş başlığı yok, Hollanda'nın yüzyıllarını sadece ticaretle değil Fransız, İspanyol ve İngilizlerle savaşarak geçirdiğini anlatan bölümler var. (V) Pek çok yerde Hollandalıların ne kadar barışçıl, demokratik ve hoşgörülü olduğu vurgulanıyor. (VI) Kölelikten, ve Hollanda'nın köleliği en son terk eden ülke olduğundan ise adeta mecburen bahsedilmiş.

Böyle diyen bir kişinin aşağıdakilerden hangisini söylemesi beklenemez? A) Dil, yaşam gücünü tarihten alan bir sistemdir. B) Gelenek ve göreneklerimiz dilimizi ayakta tutan direklerden ikisidir. C) Dili sadece gündelik hayatla değerlendirip güncel tutmalıyız. D) Dilde bize kültür tarihini veren ögeler bulunmaktadır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde öznel bir değerlendirme yapılmıştır?

E) Dil büyük bir kültür hazinesidir. Öncülde dilin milli tarihten ayrı düşünülemeyeceği söylenmişken C seçeneğinde dilin sadece günlük hayatla değerlendirilmesi gerektiği söylenmiştir. Bu iki cümlede karşıt düşünceler işlenmiştir.

A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

E seçeneğinde söz konusu kitap olan De Canon’da Hollanda’nın kölelikle ilgili geçmişinden zoraki bahsettiği değerlendirmesini yapan yazar bu değerlendirmesini herhangi bir kanıta dayandırmamıştır. Bu durumda E seçeneğinde öznel değerlendirme yapılmıştır.

10. Değerlendirme (Eleştiri) Cümleleri hh Bir sanatçı ya da yapıtla ilgili hüküm veren cümledir. hh Nesnel ya da öznel olabilir:

– B u yapıtında konu mitolojiden alınmış, kişilere doğa üstü nitelikler verilmiştir.

(nesnel)

– Gerçeğe aşırı bağlı kalması okuyucuyu sıkıyor.

(öznel)

– Şairin son kitabındaki şiirlerini daha çok heceyle kaleme almış.

(nesnel)

hh Olumlu ya da olumsuz olabilir: – Bu capcanlı ve sağlam öykü hepimizi etkiledi.

(olumlu)

– Yaşananları, dikkatli bir gözlemcilikle önümüze seriyor.

(olumlu)

– Özel yaşamı konusunda fazla titizlik gösterir.

(olumsuz)

– K imi romanları roman olmaktan çok, bir propaganda aracını andırır.

(Olumsuz)

– Kitapta az sayıdaki serbest şiirler etkileyici bir üslupla yazılmış.

Öğretmen Sorusu

(öznel)

"O olayda sana haksızlık yaptığımı kabul ediyorum." cümlesinde kişi kendisiyle ilgili bir değerlendirme yapmıştır. Böyle cümleler de eleştiri cümlesi olur mu?

Böyle cümlelere özeleştiri cümlesi demek daha doğru olacaktır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

9


Örnek 17:

Örnek 18:

(I) Mine Engin Tekay'ın kısa öykülerinden oluşan bu kitap bir iki istisna dışında kadınların ezilmişlik hikâyelerini anlatıyor. (II) Sadece fiziksel şiddeti değil hor görülmenin, önemsenmemenin, emeğin sömürülmesinin, fakirliğe mahkûm edilmenin psikolojik şiddetini konu ediniyor. (III) Kitapta hem herkese karşı tek başına ayakta kalan kadınları hem de dayanamayıp kendini boşluğa bırakanları buluyorsunuz. (IV) Bu açıdan yazar geniş bir yelpaze sunuyor. (V) Yalnız öykülerin kapsayıcılığını örseleyen bir şey var: Öykülerdeki kadınların profili genelde birbirine benziyor. (VI) Yine de yazarı bu açıdan fazla yeremiyorum çünkü bazı öykülerden açıkça anlaşılabildiği gibi bunlar, yazarın kendisinin yaşadığı veya etrafında gözlemlediği şeyler.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem olumlu hem de olumsuz değerlendirme söz konusudur?

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde Mine Engin Tekay’la ilgili olumsuz bir değerlendirme yapılmıştır? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

A) Okulumuzda yaşanan disiplin sorunlarından başımızı kaldırıp başka bir şeyle ilgilenemez olduk. B) Her ne kadar, eğitimde öğrenci merkezli anlayış oturmamış olsa da bireysel farklılıkların önemsenmeye başladığını söyleyebilirim. C) Talim Terbiye Kurulu tarafından hazırlanan ders kitapları öğretmenlerin ihtiyaçlarına cevap vermiyor. D) Yeni eğitim sistemi ile birlikte eğitimin içinde yer alan her birey özgüven anlamında kendini iyi hissedecektir. E) Gölün kenarında doğa ile iç içe kamp yapmak isteyen izciler bazı güvenlik sorunundan dolayı istediklerine kavuşamadı. B seçeneğindeki cümlede eğitim sistemi ile ilgili bir değerlendirme vardır. “Bu cümlede “öğrenci merkezli anlayışın oturmamış olması” olumsuz , “bireysel farklılıkların önemsenmeye başlanması” olumlu bir değerlendirmedir.

D seçeneğinde öykülerdeki kadın profillerinin birbirine benzemesi, açıklama cümlesinin öncesinde “öykülerin kapsayıcılığını örseleyen” bir olumsuz durum olarak dile getirilmiştir.

hh Kimi zaman bir cümlede hem olumlu hem olumsuz değerlendirme bulunabilir. – Öykülerindeki kılçıklı dil, zamanla yerini akıcı bir anlatıma bırakıyor. – Bir başyapıt olacak düzeyde değilse de izleyicilerin beğenisini kazanacak bir film bu.

hh B azı cümlelerdeki değerlendirmenin olumlu mu yoksa olumsuz mu yapıldığı net anlaşılamaz. – E serlerinde, yaşananları tamamen yöre insanının ağzından anlatıyor. – Ş airin serbest tarzı bırakıp yavaş yavaş heceye geçtiğini gözlemliyoruz. – G ünümüz şairleri ölçü ve kafiye gibi ahenk unsurlarını olmazsa olmaz saymıyor.

10


Örnek 19: Aşağıdakilerden hangisi bir değerlendirme cümlesidir? A) Dört perdeden oluşan bu oyunda yazar, aile bireyleri arasındaki sorunları anlatır. B) Anlatımındaki canlılık sözü ustalıkla kullanmasından kaynaklanıyor. C) Yoğun kar yağışı yüzünden pek çok araç yollarda mahsur kaldı. D) Özgürlük sanatçılar için her eserde ardına düştükleri bir sevgilidir. E) Ülkemizde yayımlanan şiir dergilerinin sayısı yirmiyi bulmaktadır. B seçeneğinde parçanın yazarı, sözünü ettiği sanatçının anlatımını canlı bulmakta ve bunu da sözü ustalıkla kullanmasına bağlamaktadır. Bu bir değerlendirme cümlesidir.


1. Gerçek dost, düştüğünde seni kaldıran değil, düşmeni engellemek için çabalayandır.

Konu Testi - 1

4. (I) Yaşar Kemal, eserlerinde sağlam bir roman tekniği kul-

lanır. (II) Bu sağlam tekniğinin yanında konu dağınıklığı da göze çarpar. (III) Eserlerinde bireysel konulardan çok insanların daha çok ilgi göstereceği toplumsal konulara yönelmiştir. (IV) Toplumsal konulardan bahsettiği için de dili çok hassas kullanmıştır.

Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi anlatılmak istenmiştir? A) İyi dost, yardımını hiçbir zaman esirgemez. B) Başarısızlığa uğradığımızda dostlarımızı yanımızda görmek isteriz.

C) Yaşamında bir sorunun oluşmasını önlemeye çalışan gerçek dosttur.

Yukarıda numaralandırılmış cümlelerin hangilerinde yazarla ilgili olumlu düşünceler verilmiştir? A) I. ve II.

B) I. ve III. C) I. ve IV.

D) II. ve III.

D) İyi dost, yardım istenmeden yardıma hazır olandır.

E) II. ve IV.

E) Gerçek dost bulmak bu zamanda pek kolay değildir.

5. (I) Orhan Veli ve arkadaşları, Türk şiirinde o güne kadar kabul edilmiş kalıp ve anlayışlardan kurtulmak gerektiğini düşünür ve biçimciliğe, duygusallığa karşı koyup söyleyiş güzelliğini esas olarak kabul ettiler. (II) Şiirde tüm kurallara ve önceden belirlenmiş kalıplara karşı koyarak kuralsızlığı kural olarak gördüler. (III) Şiirin ölçü, uyak ve dörtlükle alakası olmadığını, özgür bir şekilde yazılması gerektiğini ileri sürdüler ve şiirin konularını oldukça genişlettiler. (IV) O zamana kadar “seçkin” bir tür sayılan şiirin hemen her konuda yazılabileceğini ileri sürerek şiirin belli bir seviyede olması gerektiğini önemsemediler. (V) Onlar, günlük konuşma dilini şiire eklediler; “nasır” gibi şiire elverişli olmayan birçok kelimeyi de şiirlerinde çekinmeden kullandılar.

2. (I) Abdülhak Hamit, şiire başladığı ilk yıllarda Namık Ke-

mal’in etkisi altındaydı. (II) Şiirleri özgün olmaktan çok biçim ve içerik yönünden Namık Kemal’i hatırlatıyordu. (III) Gün geçtikçe kendi şiir damarından akmaya başladı. (IV) Döneminin en ses getiren şairlerden biri oldu. (V) Yazdığı şiirler bir yerde yayımlandıktan sonra tüm İstanbul’a hatta Anadolu’ya yayıldı.

Yukarıdaki parçada yazar, numaralanmış cümlelerin hangisinden itibaren Abdülhak Hamit’e yönelik olumlu eleştirilerde bulunmuştur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden başlayarak Orhan Veli ve arkadaşları ile ilgili olumsuz eleştiri yapılmıştır? A) I.

3. “İnsansız sanat olamayacağı gibi sanatsız insan da düşünülemez.”

B) Sanatı ortaya koyan insandır ancak insanı yücelten de sanattır.

E) İnsan sadece sanatla uğraşmalıdır.

D) IV.

E) V.

yor. (II) Sonradan bunları ya unutuyor ya da alışkanlığa dönüştürüyor. (III) Benim için okumak böyle bir şey olmuş ve vazgeçilmez bir alışkanlığa dönüşmüştür. (IV) Vakit geçirmek, oyalanmak için okuduğum gibi amaçsız da okuyorum. (V) Okumazsam içimde inanılmaz bir boşluk hissi oluşuyor. (VI) “Kitap sevgisinden, okuma sevgisinden dolayı okuyorum.” diyenlere de saygı duyuyorum.

A) Sanat insanı konu aldıkça güzelleşir.

D) İnsanın olmadığı sanat ölmeye mahkûmdur.

C) III.

6. (I) İnsan gençken bazı şeyleri gösteriş olsun diye yapı-

Aşağıdaki cümlelerden hangisi bu cümleye anlamca en yakındır?

C) Hayatından sanatı çıkarmış kimse, ulvi güzelliklere erişemez.

B) II.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi kendisinden önceki cümlelerin gerekçesini içermektedir? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.


11


Konu Testi - 1

7. Ortaya koyduğum her yapıtta benim imzam kadar, başka yapıtların da gölgesini hissediyorum.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde amaç anlamı vardır? A) Telefonun 4.5 G’ye uygun olmadığını öğrenince üzüldü.

Sanatçı bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini anlatmak istemiştir?

B) Dağcılar zirveye varmak için yola çıktı. C) Akşamüzeri bir yamaçta mola vermeye karar verdik.

A) Her sanatçının, yapıtlarında gerçekleri az çok dile getirdiğini

D) Sabahın altısında sokakta kimseler yoktu. E) Bu kenar semtinin oteli sandığımızdan çok daha lükstü.

B) Sanat yapıtlarının diğer yapıtlardan az ya da çok etkilendiğini C) İyi bir sanat yapıtının başka sanat yapıtlarından farklılık gösterdiğini D) Her yapıtın, yazarının karakterinden ipuçları taşıdığı

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden sonuç ilişkisi vardır?

E) Başka sanatçıların, kendi eseri ile ilgili görüşlerini önemsediğini

A) Otomobil, bembeyaz bir düzlükte yol alıyordu. B) Odama çıktığımda derin bir nefes aldım. C) Güneş tüllerin arasından sızarak, içeri süzüldü. D) Arabamız bozulduğundan buraya kadar yürüdük. E) Çocukken yaş incir toplardık haziran başlarında.

8. (I) Sanatçı, her öyküsünü yüreğinin derinliğinden gelen

duygularla yazmıştır. (II) Örneğin, içinde bulunduğu toplumla nasıl bütünleştiğini hissedebilirsiniz. (III) Kahramanları sanki biraz önce sokakta yanınızdan geçen insanlar kadar kanlı canlıdır. (IV) Kullandığı her kelime, bütün bir öykü içinde birbiriyle ahenkli melodiler gibidir. (V) Yalnızca bazı öykülerinde kendini tekrara düştüğünü de bir parantez içi bilgisi olarak düşmek gerekir.

12. Aşağıdaki cümlelerden hangisi nesnel bir nitelik taşımaktadır?

A) Şair, geçmişin şiir değerlerine duyduğu hayranlıktan güç almalıdır.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde söz konusu sanatçıya ilişkin olumsuz bir değerlendirme yapılmıştır?

B) İyilik ve kötülük kavramları kişiden kişiye değişir.

A) I.

D) Eserlerinde sıra dışı konuları işleyen yazar, başarılı olur.

B) II.

C) III.

D) IV.

C) Tanınmak isteyen sanatçılar çok ürün vermelidir.

E) V.

E) Bazı romancıların eserlerinde kendilerini saklaması yanlış bir tutumdur.

9. (I) Hasan Kurt, “Seksen Kuşağı”na mensup bir şair. (II) Şi-

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir karşılaştırma vardır?

Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisi kanıtlanabilirlik açısından diğerlerinden farklıdır?

C) “Güne Bakış” programını seyrettikten sonra evden ayrıldı. E) Bazı programlarda milletin değerleriyle alay edilmesi üzücü. 5. D

E) V.

4. C

6. D

7. B

8. E

9. C

10. B

11. D

12. B

13. A


D) IV.

3. B

C) III.

D) Ağzından çıkan buharın havadaki dansını görebiliyordu.

2. C

12

B) II.

B) Kahvedekiler kahkahalar atarak bir dizi filmi seyrediyordu.

1. C

A) I.

A) Matematikten anlamazdım ama Türkçeye kafam çalışırdı.

Cevaplar

irlerini Dergâh dergisinde yayımladı ve başka hiçbir dergide görünmedi. (III) Dergâh’ın Türk şiirine armağan ettiği has şairlerdendir. (IV) Kurt, “Masumiyete Susamış Kelimeler”de yer yer hece veznini kullansa da genelde serbest şiir yazdığını görüyoruz. (V) “Güz Kapıda”da ise kitabın bütün şiirlerinde 14′lü hece ölçüsünü kullandığını görmekteyiz.


1. Eğitim, öğrencilere belli konularda bilgi aktarımı yapmak değil onları hayata karşı donanımlı kılmaktır.

Konu Testi - 2

4. (I) Ne çok şiir, öykü, roman, röportaj okuduk; oyun izledik

Anadolu üzerine. (II) Onu olduğu gibi değil, bizim baktığımız açıdan, olmasını istediğimiz gibi gördük, gösterdik. (III) İnsan, Anadolu insanı etsiz, kansız girdi yapıtlarımıza; beyni, yüreği bizden, kalemimizden beslenen. (IV) Anadolu sözcüğü renkli turistik, tarihsel görüntüler anımsatır kimimize. (V) Kimimize ağıtlar, çoban, kuzu, kaval, yeşil yamaçlar olarak görünür Anadolu.

Bu cümlede anlatılmak istenen şey aşağıdakilerden hangisidir? A) Eğitimin, asıl işlevi öğrencileri hayata hazırlamaktır. B) Eğitimciler, bilgi ve becerisi sağlam kuşakların yetişmesinde belirleyicidir. C) Eğitim kavramı sadece öğretilenlerle sınırlı bir şey değildir. D) Eğitimciler, öğrencilere yalnızca hayatta gerekli bilgileri vermelidir.

Numaralanmış cümlelerden hangileri anlamca birbirine en yakındır? A) I. ile II.

B) II. ile III.

D) IV. ile V.

C) III. ile IV.

E) I. ile V.

E) Eğitimciler, bireylerin ilgi alanları ve yeteneklerini doğru tespit etmelidir.

2. Topluma beğenmediği bir düşünceyi kabul ettirmenin yolu,

düşünceye sanatın güzel ve renkli elbiselerini giydirmektir.

Aşağıdakilerden hangisi anlamca bu cümleyle aynı doğrultudadır? A) Sanat, her türlü düşünceyi etkili ve çarpıcı bir biçimde ortaya koyar.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesnel bir yargı vardır? A) Boş vaatlerle seni oyalayıp duruyor. B) İşi yapmamak için bin türlü bahane buluyor. C) Uçağımız saat sekiz otuzda kalkıyor. D) Takımımız bugün bir başka güzel oynuyor. E) Ekmek israfından hiç rahatsız olmayan insanlar var.

B) Toplum, bazı düşüncelerini sanat yoluyla ortaya koyar. C) Sanat, duygu ve düşünceleri etkili bir biçimde anlatabilir. D) Sanat yoluyla insanlara istediğiniz düşünceyi kabul ettirebilirsiniz. E) Sanat yapıtları bilinçli insanları hiçbir şekilde etkileyemez.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden - sonuç ilişkisi vardır?

A) Çok acıktığı için yemeği iştahla yiyor. B) Bu küçücük evde yaşamak zorundaydık. C) Arabasına bindiği gibi hızla oradan uzaklaştı.

3. Başarılı bir sanat yapıtı, yazarının kasdettiği anlamlardan fazla anlam üretebilecek bir zenginliğe sahip olmalıdır.

D) Memleketi gözünde buram buram tütüyordu. E) Hayat hikâyesini dinledikçe merakım daha da arttı.

Bu cümleye aşağıdakilerden hangisi anlamca en yakındır? A) Sanat eserini anlamak, öncelikle yazarını anlamaktan geçer. B) Sanat eseri, yüzyılların birikimini bünyesinde barındırırsa başarılıdır.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşılaştırma anlamı vardır?

C) Sanat eseri, yazarının yüklediği anlamdan daha fazla anlamı barındırırsa niteliklidir.

A) Duvarda yer yer yağlı boya tablolar göze çarpıyordu.

D) Sanat eseri, okuyucusuna hitap edebiliyorsa gerçek anlamda kalıcı bir eserdir.

C) O yıllarda komşuluk ilişkileri şimdiki gibi resmi değildi.

E) Sanat eserini anlamak için okuyucunun donanımlı ve sezgili olması gerekir.

B) Küçükken şehrin kenar mahallelerinden birinde otururduk. D) Herkes birbirinin evine rahatça girip çıkardı. E) O yıllardaki sıcak ilişkileri hâlâ çok özlüyorum. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 2

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden - sonuç anlamı vardır?

12. Aşağıdakilerin hangisinde neden-sonuç ilişkisi vardır?

A) Hava güzel olduğundan kahvaltıyı bahçede yapıyorlardı.

A) Çocukları severim çünkü onlar sevgilerini saklamaz.

B) Havanın soğukluğuna aldırmadan ceketini çıkardı.

C) Son günlerde beni kimsenin dinlediği yok.

C) Gün boyu, bir ışık sağanağının içinde yüzüyor Akdeniz.

D) Savaş, insanları hayvanlardan daha aşağı duruma sokar.

D) Vakit gece yarısını geçmişti, kapı hızlı hızlı vuruldu.

E) Akşamları bize uğrardı, birlikte çay içerdik.

B) Karadeniz’deki çay ekim alanları sınırlandırılacakmış.

E) Malatya’da yaşayanlar bilir ancak o kentin güzelliğini.

9. (I) İlginç kitaplar bulmak için İstanbul'da sahafları dolaştım.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir “değerlendirme” söz konusudur?

(II) Öyle de oldu, aradığım türden bir düzine kitap buldum. (III) Ciltleri eskimiş, sayfaları yırtılmış, bir kenara atılmışlardı. (IV) Kim bilir kaç senedir kendilerini keşfedecek bir meraklı bekleyip durmuşlardı. (V) Kültürümüzün bu nadide parçaları için üzüleyim mi yoksa bulduğum için sevineyim mi bilemedim.

B) Hemen araba bulsa akşam ezanına varmaz köyde olurdu. C) Bir süre, gökyüzünde bir yay çizerek ilerleyen kuş sürüsünü izledim.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde amaç-sonuç ilişkisi vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

D) Öykülerin hepsinin sonunu okuyucuya bırakarak ilgi çekmiş.

E) V.

E) Son günün akşamı belediye başkanı onları evine davet etti.

10. Aşağıdakilerden hangisinde yargı bir gerekçeye bağlanmıştır?

A) Hepimiz bu tepenin manzarasına hayran kalmıştık. B) Sokağın başında duran adamın görünüşü oldukça ürkütücüydü.

14. Zaman, insanı pişirir ama vaktini iyi kullananlar daha çabuk pişer.

Aşağıdakilerden hangisi anlamca bu cümleyle aynı doğrultudadır?

C) Sakallarını kestiğinden dolayı onu tanımakta çok zorlandım.

A) Bilgili insanlar, zamanını iyi kullanan insanlardır.

D) Davete beklenenden daha çok katılım olursa işimiz zor.

C) İnsanların olgunlaşması bilgili olmalarına bağlıdır.

E) Ben buraya senden yaptıklarının hesabını sormak için gelmedim.

E) Bilgili olmak, olgun olmak anlamına gelmez.

11. Aşağıdakilerin hangisinde “yorum” söz konusudur?

B) Zamanı iyi değerlendiren insanlar çabuk olgunlaşır. D) Kısa yaşayanlar uzun ömürlülerden daha olgun olur.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir karşılaştırma söz konusu değildir?

A) Sabah kahvaltısını simitle geçiştirirdi.

A) Belgesellerden daha ilgi çekici bir program türü yoktur.

B) Bu işin sonuçlarını enine boyuna düşünmeliyiz.

B) Tarih yazıcıları kadar tarihi kaydedenler de önemlidir.

C) Annem evi süpürmüş, yemekleri de pişirmişti.

C) Hasan’la hemen hemen aynı şeyleri düşünüyorduk.

D) Bardak kırdığım için ceza almam adil değildi.

D) Sözde bu güzelim tatil gününün tadını çıkaracaktık.

E) Yemeklerinin lezzetinden işinin ehli biri olduğunu anladım.

E) Adama söz anlatmak, deveye hendek atlatmaktan daha zordu. 2. D

3. C

4. B

5. C

6. A

7. C

8. A

9. A

10. C

11. E

12. A

13. D

14. B

15. D


1. A

14

Cevaplar

A) Bütün sabrımı son kuruşuna kadar harcadın.


1 Aşağıdaki cümlelerden hangisi, söyleyenin kişisel dü-

Konu Testi - 3

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yazarın kişisel dü-

şüncesini içermemektedir?

şüncesinden söz edilemez?

A) Kitabın sende izi kalıyorsa, senin de onda kalmalı.

A) Kitabın kapağında bağcıkları çözülmüş bir çift ayakkabı fotoğrafı var.

B) Roman, toplumsal gerçeklik temellerine dayandırılmaz-

B) Hüzne davetkâr bir öyküyle tanışıyorsunuz yazarın üçüncü öykü kitabıyla.

sa başarısız olur. C) Bir şair diğer şairlerin onayı ile ayakta kalır.

C) Kelimeleri kullanış biçimiyle şık bir giysi giydiriyor yazar öykülerine.

D) Şair, her şeyi kendine dert edinen insandır.

D) Tek satırını bile atlamanıza izin vermeyecek bir hareketliliğe sahip öyküler.

E) Romanlar, öykü kitaplarından daha çok satılmaktadır.

E) Yazarın bu hareketliliği sizi de sarıyor, onun ritmine ayak uyduruyorsunuz.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde koşul anlamı vardır? A) Havuzdan çıktığımızda hepimiz fena hâlde acıkmıştık.

6. (I) İstanbul’u en nadide ve en canlı anlatan kişi hiç kuşku-

suz Tanpınar’dır. (II) Kendisi “Huzur’’ ve “Beş Şehir’’ adlı kitaplarında kendi gördüğü pencereden İstanbul’u aktarmıştır. (III) İstanbul da bu durumdan çok memnun olacak ki o dönemlerde Tanpınar’a en iyi yüzünü göstermiştir. (IV) Tanpınar İstanbul’u öyle fevkalade anlatmıştır ki onu okurken kendinizden geçersiniz; bu büyüye kendinizi kaptırır ve böyle bir şehrin sadece hayallerde gizli olduğunu düşünürsünüz. (V) Çünkü Tanpınar İstanbul’u yazmamış, âdeta yaşamıştır.

B) Heyecanını paylaşırken gözlerinin dolduğunu gördüm. C) Dün gece, o sesi duymak için beklerken uyuyakalmışım. D) Bekleyenlerinin olduğunu görürse unutuverirdi yorgunluğu. E) Dağılan saçlarını elinin tersiyle toplayarak bana baktı.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden-sonuç anlamı

A) I.

vardır?

A) Hava güzel olduğundan kahvaltıyı bahçede yapıyorlardı.

B) II.

C) III.

E) Malatya’da yaşayanlar bilir ancak o kentin güzelliğini.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangileri arasında neden-sonuç ilişkisi vardır?

A) I. ve II.

B) I. ve III.

D) III. ve IV. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öznel bir anlatım yok-

E) V.

meye çalışıyorum. (II) Bu okumalarım sırasında yaşadığım keyifleri kendime saklamayı oldum olası beceremem. (III) Bu da ister istemez beni yazmaya yöneltti. (IV) Bir dönem sevdiğim şiirleri bir deftere yazdım. (V) Bu yazma işini daha sonra kendi şiirlerimle sürdürdüm.

C) Gün boyu, bir ışık sağanağının içinde yüzüyor Akdeniz.

4.

D) IV.

7. (I) Türk ve dünya edebiyatını olanaklarım ölçüsünde izle-

B) Havanın soğukluğuna aldırmadan ceketini çıkardı.

D) Vakit gece yarısını geçmişti, kapı hızlı hızlı vuruldu.

Yukarıdaki cümlelerin hangisi kanıtlanabilirlik açısından diğerlerinden farklıdır?

C) II. ve III.

E) IV. ve V.

8.

I. Gerçek sanatçı, inandıklarını dile getirmede engel tanımaz.

A) Yazar bir psikolog gibi kahramanın iç dünyasıyla ilgileniyor.

II. Dünya görüşünü eserlerine yansıtmayan sanatçı, tatmin olamaz.

B) Şiir öyle bir deryadır ki bütün cazibesiyle bizi derinlere çeker.

III. Sanatçı, tabulara kulak asmayarak istediğini verebilen insandır.

C) Türk öykücülüğü sağlam göstergeler üzerinden yürüyor.

IV. Yasaklara boyun eğen bir yazar, sanatçı kişiliğinden taviz verir.

D) Roman anlayışımızdaki bozulma diğer türlere göre daha azdır.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangileri anlamca birbirine en yakındır?

tur?

E) Kitapta gündelik konuşma diliyle yazılmış şiirlere rastlamak mümkün.

A) I. ve II. D) II. ve III

B) I. ve III.

C) II. ve IV.

E) III. ve IV. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 3

9. (I) Kitap satış oranlarını gösteren liste başlarında Türk ya-

zarların olması çok önemli. (II) Gerçi okunma oranları yüksek yazar sayısı tatminkâr değil. (III) Lakin bugün bir yazarı okuyan yarın başka bir yazarı da okuyacaktır, önemli olan eline bir kitap almasıdır. (IV) Benim de içinde bulunduğum kuşak, bir yazarın kitaplarıyla geçinebileceğine dair bir gerçeklik ortaya koyuyor. (V) Böylece yazar olmak isteyen gençlerin sayısı da artıyor.

13. (I) Bahattin Özkişi'nin hikâyelerine bir okuyucu olarak yüzeysel bakamıyorsunuz. (II) Yazarın üslubu ve hikâyelerin kurgusu buna fırsat vermiyor. (III) Yazar, hikâyelerine konu olan objeleri itina ile seçiyor. (IV) Sonra her objeye derin manalar yüklüyor. (V) Hikâyelerinde lüzumsuz hiçbir ayrıntı ve ifade yok. (VI) Dil ve üslupta gösterdiği bu titizliği konuların seçiminde de göstermesi onun hikâyelerini sıra-

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangileri arasında neden-sonuç ilişkisi bulunmaktadır? A) I. ve II.

B) I. ve III.

D) III. ve IV.

danlığın ötesine taşıyor.

C) II. ve III.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangi ikisi birbirine neden-sonuç ilişkisiyle bağlıdır?

E) IV. ve V.

A) I. ve II

B) II. ve III.

D) IV. ve V.

10. Günümüzde sanatçılar, eserleri hatta bizzat sanatı gölge-

C) III. ve IV.

E) V. ve VI.

de bırakmış durumda.

Aşağıdakilerden hangisi anlamca bu cümleyle özdeştir?

14. I. Sürekli intikam almayı düşünen kişinin yarası kapanacağına derinleşir.

A) Günümüz sanatçıları son derece önemli insanlardır. B) İnsanlar ne üretildiğine bakmaksızın kimin ürettiğiyle ilgileniyor. C) Nitelikli sanatçıyla niteliksizini ayırmak çok zordur. D) Sanatçılar hayat tarzlarıyla topluma örnek olmaktalar. E) Sanat eserleri günümüzde insanlardan hiçbir ilgi görmüyor.

11. (I) Bir gün genç yazarlardan biri bana bir defter getirdi.

(II) Defterde yıllardır yazdığı şiirler varmış. (III) Yine üstünkörü karalanmış saçma sapan şeylerden birini incelemek durumunda olduğumu sanmıştım. (IV) Ancak daha ilk şiirden itibaren ön yargımda ne kadar haksız olduğumun farkına vardım. (V) Çok güçlü bir damardan beslenen olağanüstü nitelikli şiirler gün yüzüne çıkmayı bekliyordu çünkü.

II. İntikam hissi asit gibidir, içinde bulunduğu kabı yakar.

III. Kendini iyi hissettiğin zaman düşmanının sıkılması, en güzel intikamdır.

IV. Erdemli olan insan, intikam almayı değil affetmeyi becerebilendir.

Numaralanmış cümlelerden hangileri anlamca birbirine en yakındır? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) II. ve IV.

C) III. ve IV.

E) I. ve IV.

15. Aşağıdakilerden hangisinde bir karşılaştırma vardır?

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangi ikisi arasında neden-sonuç ilişkisi vardır?

A) Bir ara ellerinden kurtulmayı başardığını sandı.

A) I. ve II.

C) Kocası da tam kahveye gidecek zamanı bulmuştu.

B) II. ve III.

D) IV. ve V.

C) III. ve IV.

B) Kimsesizliği gönlüm kadar hiçbir gönül duymadı. D) Onun dünyaya dair bağları uzun yıllar önce gevşemişti.

E) II. ve V.

E) Muavin, anlam veremediğim bir lakaytlık içindeydi.

12. (I) “Yüz Yıllık Türk Şiir Atlası”ında şairlerin öz geçmişlerine

yer verilmemiş. (II) Hiç kuşkusuz bu bir yöntem meselesidir. (III) Ancak hiç değilse kaba hatlarıyla tanıtıcı bir bilgilendirme yapılabilirdi. (IV) Zira hiç tanımadığı bir şairin şiiriyle karşılaşan okuyucu, şair hakkında bir şeyler bilmek isteyecektir. (V) Şiirlerin yanına konacak kısa bir biyografi bu sorunu ortadan kaldıracaktır.

A) Herkes bindikten sonra vagonun kapısını kapattılar. B) Kafanızı kaldırıp etrafa bakınca güzellikleri görebilirsiniz. C) Bir şey söyleme isteğiyle derin bir nefes alıyorum.

Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde bir önerinin gerekçesi vardır?

D) Eski dostları da annemi gördüklerine memnun olmuş-

A) I.

E) Akşamüzeri ovanın bir kızıllığa büründüğünü gördük. 4. E

5. A

6. B

7. C

E) V.

3. A

8. B

9. E

10. B

11. D

12. D

13. A

14. A

15. B


D) IV.

2. D

C) III.

1. E

16. B

16

B) II.

lardı.

Cevaplar

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde koşul anlamı vardır?

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ

Anlamlarına Göre Cümleler - Anlatımlarına Göre Cümleler

07

hh CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ

2. Dolaylı Anlatım Cümleleri

1. Doğrudan Anlatım Cümleleri

hh Bir sözü söyleyenin değil de aktaranın ifade ettiği gibi yansıtan cümlelerdir.

hh Bir sözü, söyleyenin ağzından çıktığı gibi (kelimesi kelimesine) aktaran cümlelerdir.

– Kimi aydınlar bizde eleştirinin olmadığını söylüyorlar. – Bacon, parayı iyi bir uşak, kötü bir efendi olarak nitelemiştir.

hh Genellikle tırnak içinde gösterilir. – “Şiir denenemez ve aranamaz, ancak yaşanır” diyor şair.

– Başbakan ekonominin iyiye doğru gittiğini belirtti.

– Atalarımız: “Düşmez kalkmaz bir Allah…” demişler.

– Öğrencileri için çok özveride bulunduğunu söylüyorlar.

– Ş air: “Ümit iledir cihanda her şey.” derken hayatı özetlemiş aslında.

– Anadolu tarihinin Çatalhöyük’te başladığını öne sürüyor.

– Yine yemeği yakmışsın, diye sitem etti. – Öğrencileri için çok özveride bulundu, diyorlar.

Örnek 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı anlatım söz

Örnek 1:

konusudur?

I. Devletin sinemaya el atması gerektiğini söyledi. II. Kimsenin canı konuşmak istemiyor mu, deyince söz aldım. III. Herkes bindikten sonra vagonun kapısını kapatmamızı söylediler. IV. Arkadaşım da bu romanın çok satacağını ileri sürmüştü. V. O iki büyük insan da bilimin insanlar için vazgeçilmez olduğunu vurguluyorlar. Numaralanmış cümlelerden hangisinde doğrudan anlatım söz konusudur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

II. cümlede bir başkasının sözü (Kimsenin canı konuşmak istemiyor mu) hiçbir değişikliğe uğratılmadan aktarılmıştır.

A) Hatırlayabildiğim kadarıyla dün gece bana gelebilirim, demişti. B) Bakanlar kurulu toplantısından sonra bakan, faizlerin düşeceğini açıkladı. C) Başarıyı isteyen bireyler: “ Başaracağıma inanıyorum.” diyebilmelidir. D) Gün geçmiyor ki bir kaza haberi daha duymayalım. E) Yaralılar, olay yerine hızla gelen ambulanslara alınarak hastaneye götürüldü. Bu tür cümlelerde önemli olan, bir söz aktarımı yapılıp yapılmadığıdır. Eğer aktarılan sözün anlamı değil de sadece şekli bozuluyorsa dolaylı anlatım olur. Yukarıdaki seçeneklerde sadece E ve D seçeneklerinde söz aktarımı yok. A ve C seçeneğinde ise söz olduğu gibi, hiç değiştirilmeden aktarılmış.B seçeneğinde söz sadece şekil değişikliğine uğradığı için dolaylı anlatım olmuştur.


1

CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ / Anlamlarına Göre Cümleler - Anlatımlarına Göre Cümleler

Örnek 3:

Örnek 4:

Aşağıdakilerden hangisi dolaylı anlatımlı bir cümledir?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tanım yapılmıştır?

A) Arabayı apartmanın yanındaki arsaya park ettim.

A) Dostluk, ancak eşit kurallar içinde yaşandığında bir an-

B) Uzun bir yolculuktan sonra Sarıkamış’a ulaştık.

lam taşır.

C) Bahçedeki saksılar nereye gitti, diye sordu.

B) İnsanlık tarihi, insanlığa yaraşmayacak olaylarla doludur.

D) Televizyon dizilerinden etkilenmememiz gerektiğini

C) Tarihteki en eski ve en önemli buluşlarda hep doğa ör-

söylemiş. E) Mutluluğumuzun en önemli sebebi ailece kenetlenmemizdi. D seçeneğinde birisinin: ”Televizyon dizilerinden etkilenmememiz gerekiyor.” sözü değişikliğe uğratılarak verilmiştir. Bu durumda D seçeneğinde dolaylı anlatım söz konusudur.

nek alınmıştır D) Sözcük, dilin hazinelerini toplayan en temel kitaptır. E) Öğretimi bir tarlanın sürülmesine, eğitimi de ekilmesine benzetebiliriz.

Tanım cümleleri, bir kavramın ne olduğunu anlatan cümlelerdir. “…dır veya … denir”le biter. Bu nedir sorusuna cevap verir. D seçeneğinde “sözcük nedir?” sorusunun cevabını bulabilmekteyiz.

3. Tanımlama Cümleleri

4. Açıklama Cümleleri

hh “X nedir” sorusunu düşündüren cümledir.

hh Öncesindeki yargıya “yani, şöyle ki, çünkü” gibi sözcüklerle

hh Genelde iki ögeli isim cümlesidir. hh Şiir, duygu ve düşüncelerin etkileyici biçimde anlatılmasıdır.

bağlanabilen cümledir. – Elinizdeki bir tarihi eser değil yani hiçbir değeri yok.

– Ç evirmen, bir dilde oluşturulan bir yapıta başka bir dilde varlık kazandıran kişidir.

– Akif'in dizeleri oldukça durudur yani onun şiirlerinde ne bir

– Üslup, dili kullanma becerisidir.

hh Y ine el elde baş başta, anlayacağın bu işten de kar edemedik.

– Şair, şiirin peşinde yılmadan, yorulmadan, koşan adamdır. – Dünyada insanoğlu için en büyük mutluluk kaynağı, sağlıktır.

fazla sözcük ne de eksiklik vardır.

– S ana çok kızıyorum şöyle ki derslere katılmıyor, ödevlerini yapmıyorsun.

Öğretmen Sorusu

– S anat eserlerini tarafsız bir gözle inceleyen insana eleştirmen denir.

Tanım cümleleri nesnel olmak zorunda mıdır?

Hayır, değildir. Bu cümleler öznel de olabilir.

2



Örnek 5:

5. Somutlama Cümleleri

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde biri ötekinin açıklayı-

hh Soyut ya da anlaşılması güç ifadelerin, çağrışımı somut söz-

cısı olarak birbirine bağlanan iki yargı verilmiştir? A) Her yer rengârenk, cıvıl cıvıl, kuşların ötüşü bile bir başka ahenkli bugün. B) Dünya için bu kadar hırs anlamsız, kimse öteki tarafa bir şey götürmüyor. C) Yarın sabah biyoloji sınavı var ama beyimiz kitaplara

cüklerden yararlanılarak anlatılmasıdır. – Bu konuyu temcit pilavı gibi ısıtıp ısıtıp önümüze getiriyorsun. – Konuşma arzusu, bir mum misali sönüp kaldı içinde. – Bilgi, ışık gibidir. O yokken hiçbir şeyin varlığı bilinmez. – Evlilik bir yoldur diyebiliriz; bu yolda yokuş da var, iniş de.

elini bile sürmedi. D) Bu kadar acele etmenizi bir türlü anlamıyorum, biraz sabredin. E) Ben kimseye karışmıyorum, şu halde kimse de bana karışmasın. Açıklama cümleleri iki yargılı cümlelerdir. Cümlenin birindeki yargı, bir diğer cümleyle daha anlaşılır kılınır. Seçenekleri incelediğimizde B seçeneğinde birinci cümlenin ikinci cümledeki yargıya neden olarak gösterildiği görülecektir.

6. Aşamalı Anlatım Cümleleri hh Bir durumun zamana bağlı olarak (olumlu ya da olumsuz) değişmesini anlatan cümledir. – Acısı onu günden güne eritiyordu. – Susuzluk ülkemizi her geçen gün bir çöle döndürüyor. – Havalar gittikçe soğuyor sonbahar kendini hissettiriyordu.

Örnek 6:

– Küresel ısınma giderek artıyor.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birbirinin açıklaması olan iki yargı vardır? A) Kitap okumanın eğitimdeki yeri gün geçtikçe azalıyor, buna bir çare bulmak şart.

hh Aşağıdaki cümlelerde de bir tür aşama (dereceli anlatım) söz konusudur.

B) Okumak, insanı gerçekçi kılar, hayallerinin esiri olmaktan kurtarır. C) Ansiklopedik bilgiye sahip olmak insanı gerçek hayatta başarılı kılmaz. D) Sahip olduğu bilgiyi hayatında kullanan insan yaşamdan zevk almaya başlar. E) Spordan ve futboldan zevk almak isterseniz adresiniz belli.

– S ıkıldıkça dolaşır, dolaştıkça içi açılır, içi açıldıkça da gençleşirdi.

(Bir yargıya bağlı olarak yeni bir yargının ortaya çıkması)

– İ stanbul’da, Ankara’da, İzmir’de, hemen hemen bütün büyük şehirlerde müteahhitlik yapmış.

(Önce tek tek örneklerin verilmesi, sonra da örneği olduğu kavramın –büyük şehirlerin- söylenmesi)

B seçeneğinde insanın gerçekçi olması; hayallerinin esiri olmaması, bir hayale tutkuyla bağlı olmaması ile açıklanmıştır.


3


Örnek 7:

Örnek 8:

Aşağıdakilerden hangisinde “aşamalı bir durum” söz ko-

Aşağıdakilerin hangisinde bir “tahmin” anlamı vardır?

nusudur?

A) Bu oyunda yazar insanlığın ortak acısını dile getiriyor.

A) Bütün şehri baştan sona dolaştık.

B) Belki de edebiyattan intikam almanın yolu, yazmaktır.

B) Odadan gelen sesler gittikçe yükseliyordu.

C) Çocukların yüzü gülüyor belli ki sınavları iyi geçmiş.

C) Her yeni gün bizim için bir umuttur.

D) Ülkemizde bir yılda basılan roman sayısı öyküden fazlaymış.

D) Bir oradan bir buradan konuşup durduk. E) Bardaktan boşanırcasına yağıyordu yağmur. Aşamalı durumları anlatan cümleler, bir kavramda zamana bağlı olarak gerçekleşen değişmeyi anlatan cümlelerdir. B seçeneğinde seslerin aşama aşama yükseldiği anlatılmak istenmiştir.

E) Yazılarında güncel konuları ele alıp okuyucuları kendine çekiyor. Tahmin cümleleri, Bir olay veya durumu belirli bir görüşe bağlayarak aktaran cümlelerdir. C seçeneğinde “ çocukların yüzünün gülmesi” nedeniyle sınavların iyi geçtiğine dair bir tahminde bulunulmuştur.

7. Yorumlama (Tahmin, Sezgi) Cümleleri

8. Üslup Cümleleri

hh Bir durumdan çıkarım yapma anlamı taşıyan cümledir.

hh Sanatçının anlatım tarzını (sözcükleri seçme ve kullanması-

– Sözlerinden bana kızgın olduğunu hemen anlamıştım. – Bir su kadar pürüzsüz yüzü, kendine çok iyi baktığının göster-

nı) içeren cümledir. hh “Anlatımı nasıl?” sorusunu düşündürür.

gesiydi. – Çok ikna edici konuşuyor, ileride siyasetçi olabilir. – Işıkları yanmıyor, belli ki evde değiller. – Günlerdir beni aramıyor demek ki çok işi var. – Benimle tek kelime konuşmadığına göre bir şeye kırılmış olmalı. – Öğretmen olacağı içine doğmuştu. – İçten pazarlıklı biri olduğunu konuşmalarından anlamıştım.

4


Açık, doğal, içten, özentili, abartılı, süslü, yalın vs. ifadelerle sağlanır. – Romandaki uzun ve karmaşık cümleler okuyucuyu sıkıyor. – Sıradan olaylar bile onun kaleminden olağanüstü bir anlatımla yansır. – Bütün şiirlerinde çok yalın bir dil kullanır. – Daha ilk sayfada cümleler birbirinin üzerine yığılıyor.


Örnek 9:

Örnek 10:

(I) Bu yazarın cümleleri gösterişten uzaktır. (II) Kahraman-

Aşağıdakilerin hangisinde içerikle ilgili bir yargı söz

lar sokakta her an karşınıza çıkabilecek türden insanlar.

konusudur?

(III) Anlattıkları olaylar, belki de birçoğunuza tanıdık gelecek türden şeyler. (IV) Çocukluk anıları, gençlik aşkları, olgunların hayal kırıklıkları… (V) Zaten sanatçının görevi de bu değil midir: ayna tutmak… Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi “üslupla” ilgili bir yargıdır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Üslup cümleleri “nasıl anlatmış?” sorusunu düşündürür. I. cümlede bu sorunun cevabını “gösterişten uzak bir anlatımı var” biçiminde cevaplayabiliriz.

A) Son şiirlerinde ayrılık, ıstırap, aşk, yalnızlık geniş yer tutuyor. B) Daha ilk sayfada cümleler birbirinin üzerine yığılıyor. C) Yaşananları, dikkatli bir gözlemcilikle önümüze seriyor. D) İlk yazdığım şiirlerden derlenen bu kitap, dört bölümden oluşuyor. E) Her kitabın sonuna, yazar ve yapıt adlarını gösteren bir kaynakça ekliyor. İçerik, ne anlatıldığı ile ilgilidir. A seçeneği incelendiğinde son şiirlerinde “aşk, ayrılık, yalnızlık, ıstırap” anlatıldığına ulaşılabilir.

Örnek 11:

9. İçerik Cümleleri hh Sanatçının ele aldığı konuyu, anlattıklarını içeren cümledir. hh “Anlatılanlar neler?” sorusunu düşündürür. – Reşat Nuri’nin “Acımak” ı bir öğretmenin hayatını anlatmıştır. – Yazar son öyküsünde, İstanbul’daki Anadolu’yu işlemiş. – Hep yaşamanın güzelliğini, acılara karşı koymanın gerekliliğini vurgulamaya çalıştım. – Eser İstanbul'un kenar mahallelerindeki dramı anlatıyor. – Onun bütün şiirleri, buram buram Anadolu kokar. – Yazar, insani yanımıza dokunmak için, ülkemizdeki ekmek

(I) Son dönem sanatçılarında olduğu gibi bu sanatçımızda da güncel bazı sorunlar göze çarpıyor. (II) Cazip bir konusu olan bu son romanında gördüğümüz dil yanlışları oldukça fazla. (III) Toplumdan kopuk gençleri konu edinen bu eserin dil bakımından eleştirilecek çok yönü var gibi. (IV) En başta şunu söylemeliyiz ki diyaloglar çok başarısız, bir romandan çok tiyatro konuşmalarını andırıyor. (V) Birçok kelimenin yazımı yanlış, çoğu kelime gereksiz kullanılmış, bazıları da bulunduğu cümleyle ilgisiz. (VI) Romana hareket katacağım derken onu bir devrik cümle yığını haline getirmiş olması da cabası… Numaralandırılmış cümlelerin hangisinde eserin içeriğinden bahsedilmiştir? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

israfına dikkat çekiyor. İçerik cümleleri “ne anlatıyor” sorusunun cevabıdır. III. cümlede eserin konusunun” toplumdan kopuk gençler” olduğu belirtilmiştir.


5


10. Varsayım Cümleleri

11. Öneri Cümleleri

hh “Bir an için gerçek olduğunu kabul etme” anlamı taşıyan cüm-

hh Bir konuyla ilgili ya da bir sorunu çözmeye yönelik teklifi ak-

ledir.

taran cümlelerdir.

hh “Varsayalım ki” sözcüğünü düşündürür.

hh Uyulması, yapılması istenen bir yargıyı içerir.

– Bir an için emekli olduğunu varsayalım.

hh “Öneriyorum” anlamı taşır.

– Mars'ta gerçekten hayat olduğunu düşünsenize!

– Bebeğinizin sağlıklı olması için, onu ilk altı ay sadece anne

– Şimdi, dünyadaki bütün silahların yok olduğunu düşünelim. – Tut ki şu an Emirgan sırtlarında çay içiyoruz. – Diyelim ki projen kabul edildi. – Düşün ki bu dünyaya hiç gelmedin. – Doğru söylediğini kabul edelim, ne değişecek!

sütüyle beslemelisiniz. – Ben diğer senaryoyu çekelim, diyorum. – Televizyonların sık sık eğitici programlar göstermesi çok yararlı olacaktır. – Olayları bir de bu yönden değerlendirmelisin. – Ne o ne bu, ikisinin ortasını bulmaya çalış. – Kendinize bir hedef belirleyin. – Sabır, bir erdemdir, ondan asla vazgeçmemelisiniz. – Güler yüzlü olmayan, dükkan açmasın.

Örnek 12:

– Üniversitelerde yapılan araştırmalardan da yararlanabilirsiniz.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde varsayım anlamı vardır? A) Kitaplarımı, defterlerimi toplayıp ders çalışmaya karar verdim. B) Sımsıkı kavradığım elini kurtarmaya çalışmaktan vazgeçti. C) Genç adam, bu güzel evin kendi evi olmasını o kadar çok istemişti ki! D) Şiirlerin yayınevi tarafından beğenildi ve dergide yayımlandı say, sonra? E) Şehrin tamamını iki günde gezmemiz mümkün değil. Olmamış bir şeyin –bir an için- olmuş kabul edilmesine varsayım denir. Varsayım cümleleri de böyle yargıları ifade eden cümlelerdir. Seçenekler incelendiğinde D seçeneğinde şiirlerin beğenilip yayımlandığı varsayılmıştır.

6


Örnek 13: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “öneri” anlamı vardır? A) Futbolcular sahaya çıkınca statta yer yerinde oynadı. B) Okuyup bir meslek sahibi olunca sen de değişirsin. C) Bu sıcaklarda soğuk bir ayran ne güzel giderdi. D) Yazdıklarını bir dergide yayımlatırsan iyi olur. E) Fırçanın kalın tarafını kullandığından desenler kaba olmuş. Öneri cümlesini bulmak için seçeneklerde “öneriyorum, tavsiye ediyorum vs.” içerikli bir cümle aramak gerekir. D seçeneğindeki cümle böyledir. Yazar, birine “yazdıklarını bir dergide yayımlatmasını” tavsiye etmiştir.


Örnek 14:

Örnek 15:

(I) Aylardır beklediğim 34. İstanbul Uluslararası Kitap Fua-

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “tasarı” anlamı vardır?

rı'nı ilk gününde ziyaret ettim. (II) 25 Kasım tarihine kadar

A) Arkadaşlarıyla anlaşamadığı için işten ayrılmış.

ziyaret edebileceğiniz fuar hakkında şunları söyleyebilirim. (III) Bir kere fuar çok uzak, Avrupa yakasından bile oraya

B) Bir romancı olarak başarılı olduğu söylenemez.

gitmek saatler sürüyor. (IV) Ben Bakırköy'den bindiğim ser-

C) Çok yakında yeni öykülerimi yayınlamayı düşünüyorum.

visle gittim, servisin ücretsiz olması güzel ama servislerin

D) Sevdiğimle karşı karşıya geldiğimde dilim tutulur.

gittiği noktalar ve kapasiteleri ihtiyacı karşılar nitelikte olsa

E) Bu oyunun uzun süre sahneleneceğini sanmıyorum.

daha iyi olurdu. (V) Mesela ben ayakta gittim ve şimdi gidene kadar çektiklerimi hatırlamak bile istemiyorum. (VI) So-

Tasarı cümleleri, planlama cümleleridir. Gelecekte yapılması planlanan bir işin ifadesidir. Seçeneklere bakıldığında C’de bir öykü yayımlama tasarısından bahsedildiği görülecektir.

nuç olarak yıllardır İstanbul'da yaşayıp kitap sevdiği halde neden hiç TÜYAP fuarına gitmemiş insanlar olduğunu çok iyi anladım. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir öneri yapılmıştır? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

12. Takdir (Beğeni) Cümleleri hh Bir kişi, varlık ya da durumu güzel veya faydalı bulmadır.

IV. cümlede, servislerin ihtiyacı karşılar nitelikte olması önerilmektedir. Servislerin daha çok noktaya ve daha çok sayıda konulması gerektiği anlatılmak istenmiştir.

11. Tasarı Cümleleri hh Kişinin bir şeyi yapmayı istediği, planladığı yargısını içeren cümledir.

hh “Takdir ediyorum” anlamı taşır. – Şiirlerinde seçkin ve ahenkli sözcüklere yer verir. – Yaptığı betimlemeleriyle, okura doğanın temiz havasını

soluturdu.

– Bir öykücü olma yolunda umut veriyor. – Aşk olsun delikanlıya, rakibinin sırtını bir hamlede yere getirdi.

hh “Tasarlıyorum” anlamı taşır. – Oradan bir yazlık satın almayı düşünüyorum. – Emekli olduktan sonra doğayla baş başa kalmak istiyorum. – Hafta sonunda ailece, Çanakkale Şehitliği’ni ziyaret etmeyi

planlıyoruz.

– İşlerim bittiği zaman uzun bir tatile çıkma niyetim var.

Örnek 16: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde beğeni anlamı vardır? A) Alkışlanmaya değer bir oyun bekliyorum sizden. B) Bugün sahada elinizden gelenin fazlasını yapın. C) Bulgar sporcu bu hamlesiyle iki puan daha kazandı. D) Şehir dediğin biraz dingin olmalı. E) Bir şiir, ancak bu kadar derin anlamlar içerebilir. Beğeni cümleleri herhangi bir şeyle ilgili olumlu, müspet kanaat içermelidir. E şıkkında bir şiirle ilgili böyle görüşler bildirilmiş.


7


Örnek 17:

Örnek 18:

I. Her türlü rezaletin yaşandığı bu çevrede dürüst ve ter-

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde olumlu bir peşin hükümde bulunulmuştur?

temiz bir insan olarak yetişti. II. Eserlerinde yapaylığa kaçmadan içten ve yalın bir söyleyişle dile getirir duygularını. III. Bozkırın ortasında açılmış sapsarı bir çiçektir bu şiirler. IV. Sizden de böyle bir başarı beklenirdi zaten. V. Yazar, kimi okuyucuyu yadırgatan olayların sonunu

A) Sen bir menfaatin olmadan kimseye yardım etmezsin. B) Müdür Bey’in, teklifinizi kabul edeceğine eminim. C) Onun bu olayları sağduyuyla değerlendirmesi mümkün değil.

baştan sezdirme özelliğini bu romanda tercih etmemiş.

D) Bu gidişle Türkiye kupasını almamız söz konusu değil.

Yukarıdaki cümlelerin hangisinde beğenme anlamı

E) Bu köprü trafik sıkışıklığını gidermede yetersiz kalacak.

yoktur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Seçenekler incelendiğinde A, C, D, E seçeneklerindeki önyargıların olumsuz olduğu görülecektir. B seçeneğinde ise "Müdür Bey'in, teklifi kabul edeceği" olumlu ön yargısında bulunulmuştur.

Beğeni cümleleri herhangi bir olay, kişi, durum ya da varlıkla ilgili olumlu duygular dile getirmektir. Yani bir anlamda beğeni cümleleri özneldir. A, B, C, D seçenekleri böyle cümleler içermektedir. E seçeneğinde ise yazar nesnel bir tutumla, bir durumla ilgili görüşünü dile getirmiştir.

13. Ön Yargı Cümleleri hh Gelecekle ilgili kesin bir yargı içeren cümledir. hh Bir kişi, olay ya da durum hakkında önden/önceden görüş bildirmektir. – Hiçbir yayınevi böyle bir kitabı basmaz.

(olumsuz ön yargı)

– Bak göreceksin bu film izlenme rekorları kıracak.

(olumlu ön yargı)

– Olağanüstü bir film ama dereceye gireceğini hiç sanmıyorum. – Bu saatte uyanık tek kişi bulamazsınız. – Bu sorunlar gelecek yıl da devam edecektir. – Son filminin ödül alabilmesi bir hayal. – Türkiye asla yerli otomobil yapamaz.

8


Örnek 19: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ön yargı” anlamı vardır? A) Arda Turan bir daha Türkiye’de futbol oynamaz. B) Siyah gömleğin üzerine kahverengi kravat daha iyi giderdi. C) Hiçbir kitabımda satış kaygısı taşımam. D) Pansiyondakiler yemeklerini çoktan yemiştir. E) Zarara ortak olmayacağını nerden bilebilirdim? Herhangi bir şeyle ilgili önden/önceden söz söylemeye ön yargı denir. A seçeneğindeki cümlede “Arda Turan’ın bir daha Türkiye’de futbol oynamayacağına dair” öngörüde bulunulmuştur.


14. Kinayeli Anlatım Cümleleri hh Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlama gelebilecek şekilde kullanmak ya da iğneleme, ince alay. – O, her konu hakkında söz söyleyecek kadar bilgilidir. – Yalnızca dört tabak yedin, böyle giderse bir deri bir kemik

– Güya sabahtan beri çalışıyormuş da şimdi dinlenmesi gerekiyormuş! – Sen şimdi bu izbe yere mi saray gibi diyorsun? – Bu köylü milleti nezaketten anlamaz. – Evine bir ekmek bile götüremeyen bu adamdan ne beklersin?

kalacaksın.

– Bu çalışmayla ancak yüz yıl sonra bu sınavı verebilirsin. – 4-0 yenildiniz ama çok iyi bir oyun çıkardınız.

Örnek 20:

16. Olasılık Cümleleri

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kinayeli bir anlatım

hh Gerçekleşmesi kesin olmayan bir olayın veya bir durumun

söz konusudur? A) Karnendeki birler ne kadar çalışkan olduğunu gösteriyor.

ortaya çıkmasının beklenilmesi, umut edilmesi ile ilgili cümlelerdir.

B) Önümüzdeki yaz bir bisikletçinin yanında çalışacağım.

hh Bu tür cümlelerde "belki" havası sezinlenebilir.

C) Suya dalmasıyla balığı yakalaması arasında iki saniye

hh Tahmin cümlelerine yakın durur.

vardı. D) Derdimi her kime anlattımsa bana bir çıkar yol göstermedi. E) Ormanın ağaçları gün geçtikçe azalmaya başlamıştı.

– Biraz daha sabredelim, bizi arayabilirler. – Bu yaz tatilinde ailece Karadeniz gezisine çıkabiliriz. – Bu adamlar herhalde bizi çok zengin sandılar.

Bir kanıyı imalı, tersini kastederek anlatan cümlelerdir. Bu cümlelerde ince bir alay anlamı sezilir. A seçeneğinde karnesinde düşük notlar olan birinin çalışkan olduğunun söylenmesi kinayeli anlatıma girer.

– Akşam güzel bir kovboy filmi izleyebilirim. – Herhalde orada size de bir iş verirler. – Hava bugün kar yağışlı olacak gibi.

15. Küçümseme Cümleleri hh Bir kişi ya da durumu olduğundan az ya da küçük gösterme

– Bu cami Selçuklu döneminde yapılmış olmalı. – Tahlil sonuçlarını yarın alamayabiliriz. – Gitar çalmayı kursta öğrenmiştir.

anlamı içeren cümledir – Bu mu bize nezaket dersi verecek? – Sen kendini ne zannediyorsun?


9


Örnek 21:

Örnek 22:

Aşağıdakilerin hangisinde olasılık söz konusudur?

(I) Yatılı okulda okuduğum yıllarda hafta sonu gelir gelmez yurdun ilerisindeki ormana gider, o görkemli çamların, ardıçların, meşelerin arasında bütün gün huzur doldururduk gönüllerimize. (II) Bir ağacın dibinde yatarken yahut bir kamp ateşi yakmakla meşgulken içimizden biri bağırırdı: “Sincaba bakın!” (III) Şimdi biraz da pişmanlıkla hatırladığım üzere düşerdik sincabın ardına cümbür cemaat. (IV) Şimdiki çocuklara, gençlere, burunlarının dibindeki bir ormandan veya yanı başlarında koşturan bir sincaptan bahsetmek onlara masal gibi geliyor, doğaya öylesine yabancılar ki! (V) İnsanlar, on yıllar boyu bitip tükenmez bir azimle (!) doğayı şehirleştirmek için çalıştı durdu. (VI) Çok katlı binalarımıza, alışveriş merkezlerimize, kavuştuğumuzda yitirdiğimiz şeyin doğa olduğunu anladığımızda vakit çok geçti.

A) Bir an için bütün dileklerimizin gerçekleştiğini düşünelim. B) Yazar okuma yazmaya adanmış bir hayat sürmekte. C) Yağmur şiddetli yağıyor, gelmekten vazgeçmiştir. D) Ne kadar ısrar ederse etsin onu affetmem zor. E) Bahçedeki ayva ağacı yavaş yavaş çiçek açmaya başladı.

C seçeneğinde gelmesi beklenen birinin, yağmurun şiddetli yağmasına bağlı olarak gelememe ihtimali dile getirilmiştir.

17. Yakınma Cümleleri hh Bir kişi olay veya durumla ilgili memnuniyetsizlik bildiren cümlelerdir. – Derslerine çalışmadan okula gelmeniz beni üzüyor. – Günümüzde ne yazık ki, kimse kimseyle komşuluk etmiyor.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden itibaren gelinen durumdan yakınılmaya başlanmıştır? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

Genel olarak eski ile yeni arasında bir kıyaslama yapan yazar, ilk olarak IV. cümlede şimdiki neslin doğaya yabancı olduğunu söyleyerek yakınmaya başlamıştır.

Örnek 23: Aşağıdaki dizelerden hangisinde yakınma anlamı var-

– Bir de aldığı eşyaları geri getirmeyi öğrense!

dır?

– Konudan konuya atlayan, başlığıyla içeriği birbirine uymayan

A) Sana bir uygarlığı getirdim, anlamadın

yazılar bizi çok yormaktadır. Söylesem de beni dinlemez ki! – G ücüm, servetim neyim varsa kaybettim/ Kaybettim ah, dostlarım neşemi!

Yavuz kahramanları, şiirin burçlarını

B) Sevda suya karışır, sızar kan dağlarına

Köpüren yüreğimde zıpkınlanır umutlar

– Ö ğrencilerde düzenli çalışma alışkanlığı olmadığından, onlara ödev vermede zorlanıyoruz.

C) Yüzün tunç gibi çöker ülkemin bağlarına

– S on zamanlarda genç şairlerimiz, sadece kendilerinin anlayabileceği, kapalı şiirler yazıyor.

D) Her vadi bir yanıyla senin yüzüne bakar

– Bir de konuşurken olayları abartmasa. – Ders çalış diye ne kadar söylediysem de dinletemedim ki! – K onuyu uzun ve gereksiz betimlemelerle daha da anlaşılmaz hale getirmiş.

10


E) VI.

Irmaklar bilmediğin kadar hülyalı akar Bir yanında münzevi hıçkıran Leyla kuşu

E) Kopacak sanıyorsun bu ip ince yerinden

Bu ipin her çizgisi yaralı bir dev gibi

A seçeneğinde şair, sevgilisinin kendisini anlamadığından yakınmaktadır.


18. Hayıflanma ve Pişmanlık Cümleleri

Cümle Tamamlama

hh Kişinin, geçmişe yönelik herhangi olay ya da durumla ilgili

hh Cümlenin verilen bölümünün doğru anlaşılması, boş bırakılan

üzüntüsünü dile getirdiği cümlelerdir.

yere getirilebilecek ifadenin bulunmasında biricik yöntemdir.

– Günlerin su gibi akıp gittiğini nasıl da fark etmemişiz. – Seninle ortak olmamız daha baştan büyük bir hataydı. – Buzlu yolda arabayı bu kadar hızlı sürmemeliydim.

hh O, önemli ya da ilginç bir şey konuşmak için değil salt… hh Cümlenin vermek istediği mesaja dikkat edildiğinde, gevezelik eden, boş konuşan bir insandan yakınıldığı anlaşılacaktır. Şu halde bu cümle şöyle tamamlanabilir:

– Böyle yapacağını bilseydim sana hiçbir şey anlatmazdım. – Öğretmenin anlattıklarını keşke defterime yazsaydım. – Hasta olmadan önce sağlığımın kıymetini bilseydim.

hh O, önemli ya da ilginç bir şey konuşmak için değil salt konuşmuş olmak için konuşur.

– Gençlikte bir güzel gezip eğlenmek varmış.

hh Kişiler arası ilişkilerimizde insanlarla aramızdaki mesafeyi…

– Keşke param varken o evi de alsaydım.

hh Bu cümlede, insanların başkalarıyla olan ilişkilerindeki “sınırla” ilgili bir mesaj verilmek istenmektedir. Sözün gelişine (bağlamına) göre cümle şöyle tamamlanabilir: hh Kişiler arası ilişkilerimizde insanlarla aramızdaki mesafeyi

Örnek 24:

belli bir dengeye göre ayarlamalıyız.

(I) Sahaflar Çarşısı 15. yüzyıldan günümüze uzanan bir geçmişe sahiptir. (II) Eskiden medrese öğrencilerinin ihtiyaçlarını karşılayan sahaf dükkânları, medrese çevresinde bulunurlardı. (II) 1460’da Kapalıçarşı inşaatının tamamlanmasıyla aynı çatı altında toplanan sahaf dükkânları 1894 İstanbul depremine kadar burada hizmet verdiler. (III)Dep-

Ne kadar ---- olursak olalım, ---- paylaşacak birileri yoksa

remden sonra ise o zamanlar Hakkaklar Çarşısı olarak bi-

mutlu olamayız.

linen bugünkü yerlerine yerleştiler. (IV) Beyazıt Sahaflar

Bu cümle, anlam akışına göre aşağıdakilerden hangi-

Çarşısı, 1950 yılında çıkan yangınla birlikte tamamen kül

siyle tamamlanabilir?

olmuş, binlerce yazma eser dumanların arasında kaybolup gitmişti. (V) Bu büyük yangının ardından İstanbul Belediye-

A) iyi - kalbimizi

si ahşap dükkânları betonermeye çevirerek çarşıya bugün-

B) dürüst - fikirlerimizi

kü mimari kimliğini verdi.

C) zengin - kazandıklarımızı

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde “herhangi bir olay nedeniyle duyulan üzüntü” dile getirilmiştir?

D) başarılı - ödüllerimizi

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

IV cümlede yangın sonrası yazma eserlerin kül olmasından duyulan üzüntü dile getirilmiştir.

Öğretmen Sorusu

Örnek 25:

E) yetenekli - elde ettiklerimizi Seçenekleri tek tek incelediğimizde, anlam akışına göre parçanın D seçeneğinde verilenlerle en doğru şekilde tamamlanabildiği görülecektir. Diğer seçenekler, cümleyle anlamca yakınlık gösterdiği halde, isteneni tam olarak verememektedir.

Pişmanlık cümlesiyle yakınma cümleleri arasında ne fark var?

Pişmanlık, kişinin kendi yaptığı hatayı dile getirmesidir. Yakınma başkasının hatalarından duyulan memnuniyetsizliği dile getirir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11

CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ / Anlamlarına Göre Cümleler - Anlatımlarına Göre Cümleler hh Anlam ilişkilerine göre cümlelerin belli bir sınırı yoktur. Yukarıda ÖSYM’nin zaman zaman sorduğu başlıklarla ilgili bilgi ve-

Örnek 26:

rilmiştir. Bunlardan başka, duygu ve düşünceleri ifade eden

I. İstanbul’un trafiğine de koşturmacasına da artık alıştım.

pek çok cümle çeşidiyle karşılaşabilirsiniz. Aşağıya alınan

II. İnsan, kendisine bunca emeği geçen insanı bir kere de olsa arayıp sorar.

cümlelerin nasıl anlamlar ifade ettiğini de siz bulunuz.

III. Bu roman, 2016 yılının en çok satanlar listesinde başı çekecek. – Çok geç kaldı, acaba yolda başına bir şey mi geldi.

(Kaygı/endişe anlamı seziliyor.)

– Her gün aynı saatte, otobüse yetiş, işe git…

(Bıkkınlık anlamı seziliyor)

IV. Sözde, belediye başkanı seçildiğinde beni de özel kalem müdürü yapacaktı. Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur? A) Ön yargı

D) Sitem

– Ben olmazsam bu şirket bir haftada içinde iflas eder.

(Abartma anlamı seziliyor)

– Bunları Gürkan Bey’e mi göndersem yoksa Faruk Bey’e mi?

(Çaresizlik anlamı seziliyor.)

– Beni pastanede yapayalnız bırakıp gitmesin mi?

(Şaşırma anlamı seziliyor.)

– Günümüzde pek çok insanın psikolojik sorunlar yaşadığını düşünürsek gün geçtikçe daha mutsuz bir topluma dönüştüğümüzü söylemek yanlış olmaz.

(Saptama anlamı seziliyor.)

– Bu insanların hiçbir şey olmamış gibi hayatlarına devam et

I. Cümle bir kanıksama cümlesidir, II. cümle bir sitem cümlesidir, III. cümle bir ön yargı cümlesidir, IV. cümle bir gerçekleşmemiş beklenti cümlesidir. Numaralanmış yerlerde yorum cümlesi yoktur.

Örnek 27: (I) Rumelihisarı’nın bulunduğu bölgenin tarihi, eskiye dayanıyor. (II) Kaynaklara göre, burası, Boğaz'dan geçişleri kontrol etmek amacıyla Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırılmış. (III) Yapılırken kullanılan malzemeler arasında, Bizans yapılarından alınmış taşlar da var. (IV) Bu durum, burada eski bir Zeus Tapınağı'nın bulunduğu yolundaki düşünceleri daha da güçlendiriyor. (V) Boğaz'ın en dar yerinde, Göksu Deresi kıyısında bulunan bu bölgenin, bugün olduğu gibi, Osmanlı öncesinde de yerleşim alanı olarak kullanıldığı çe-

(Yadırgamak anlamı seziliyor.)

şitli kaynaklarda belirtiliyor.

(Sabırsızlık anlamı seziliyor.)

– Yıllardır görmediğim köyüm, burnumda tütüyor.

E) Kanıksama

meleri çok garipti.

– Şu sınavın sonuçları bir an önce belli olsa…

C) Gerçekleşmemiş beklenti

(Kararsızlık anlamı seziliyor.)

– Ne Almanya’da kalabilirdi ne de memleketine dönebilirdi.

B) Yorum

(Özlem anlamı seziliyor.)

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde belirtilenler "tahmin" niteliği taşımaktadır? A) I.

B) II.

C) III.


E) V.

Bizans yapılarına ait taşların olması, o civarda daha önce bir yapının bulunduğuna işarettir. Buradan yola çıkılarak o yörede bir Zeus Tapınağı’nın bulunduğu tahmin edilebilir. Bu anlam IV. numaralı cümlede vardır.

12

D) IV.


1. Şehir hayatından bıkmış insan, bu yemyeşil doğada ---

4.

I. Resim, renkler ve şekillerin büyülü ahenginden ortaya çıkan bir sanattır.

Bu cümle anlam akışına göre aşağıdakilerin hangisiyle sürdürülebilir?

Konu Testi - 1

II. Her ressam, öykü alanında da kalem oynatır ama her öykücü resim yapamaz.

A) evinden uzakta ne kadar yaşayabilir?

B) huzur içinde yaşayabilir.

III. Sanatçının yaşı ilerledikçe doğa temalı resimlere yöneldiği görülüyor.

C) alışkanlıklarından uzak kalamaz.

D) hayatını daha stresli yaşayabilir.

IV. Duygularındaki karmaşayı resimlerine yönelttiğini söylüyor.

E) hastalıklardan korunabilir.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisine örnek yoktur? A) Yorumlama cümlesi B) Dolaylı anlatım cümlesi C) Tanım cümlesi

2.

ğim.

II. Bu virüsü hiçbir koruma programı yakalayamayacak.

III. Tut ki ünlü bir futbolcu oldun, karakterin değişir mi?

IV. Anahtarı olmadığından uzun süre kapıda beklemek

E) Karşılaştırma cümlesi

5.

zorunda kaldı.

D) Olasılık cümlesi

I. Ne zaman sizi, ben kalkmadan önce uyanmış görece-

I. İzleyicilerin bazıları ağlıyordu, demek ki oyun beğenildi.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerin hangisinin örneği yoktur?

II. Genç yazarların içinden üstatların çıkacağını sanmıyorum.

A) Değerlendirme cümlesi B) Neden-sonuç cümlesi C) Ön yargı cümlesi D) Varsayım cümlesi

III. Davete katılan çok olursa siparişi iki katına çıkarın.

IV. İnsanı iğneleyen bir tarzda yazması dikkat çekiyor.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisine örnek yoktur?

E) Yakınma cümlesi

A) Yorum cümlesi

B) Üslup cümlesi

C) Ön yargı cümlesi

D) Koşul cümlesi

E) Tasarı cümlesi

3.

I. Bu hafta sonu sergi açacakmış.

II. Ben böyle lezzetli bir yemek yediğimi hatırlamıyorum.

III. Halı sahaya beni de çağırırsın sanmıştım.

ramla uyuşmamaktadır?

IV. Onunla aramızdaki anlaşmazlıkta tarafsız olacağını

A) Benim gibi hayal kırıklığına uğrayacaksın. (ön yargı)

düşünüyorum.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisi parantez içindeki kav-

B) Gelecekte önemli yerlerde olacağını hissediyorum. (önsezi)

V. Son otobüsü de senin gevezeliğin yüzünden kaçırdık.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde “gerçekleşmemiş

C) Yarın bütün günü uyuyarak geçireceğim. (tahmin)

bir beklenti” anlamı vardır?

D) Size bir hediye almayı düşünüyorum. (tasarı)

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Bana vefasızlık ettiğine inanamıyorum. (sitem) YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

7.

I. Anlaşılan benden pek hoşlanmadı.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kinayeli anlatım söz

II. Üç tabağı birden taşıyamazsın.

konusudur?

III. Yorgunluktan bayılacak gibiydim.

A) Bu hızla yemek yeme işini akşama doğru bitirirsin.

IV. Ben bunu nasıl düşünemedim?

B) Dışarıdaki adamların hakkından da ancak sen gelirsin.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisine

C) Ben şimdi gidiyorum sen işini bitirince eve gelirsin.

örnek yoktur?

D) Yarın öğleye kadar işe gelmeyeceğimi patrona söylersin.

A) Hayıflanma

B) Yorum

C) Neden-sonuç

D) Ön yargı

E) Bu hafta sonuna kadar elindeki işleri bitirsin.

E) Amaç-sonuç

12. (I) Yahya Kemal, kendisine nasıl şiir yazdığını soran birine "İlk dize ilham, sonrası emek" diye cevap vermiş. (II) Bu,

8. Aşağıdakilerden hangisinde dolaylı bir anlatım söz

benim de çok katıldığım bir tespit. (III) Başlangıç her şeyde

konusudur?

olduğu gibi şiirde de çok önemlidir. (IV) Şiirde doğru başlangıç da Allah vergisi bir esintiyle mümkün. (V) Sanatçı

A) Bu filmin çok beğenileceğini söyledi.

içinden nasıl geliyorsa öyle yazmalıdır. (VI) Ondan sonrası

B) Bana niye haber vermediniz, diye kızdı.

artık şiirin üstünde çalışmaya bağlıdır.

C) Bu kadar kırıcı olmanıza gerek yok, deyip dışarı çıktı.

D) Ağlamak, arınmaktır, sözüne katılmamak mümkün mü?

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

E) Çok teşekkür ederim, derken yüzüme bakamıyordu.

A) II.

9. Bana yardım etmesini sağlamak için ---- ifadesi aşağıda-

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

13. Aşağıdakilerden hangisi bir tanım cümlesidir?

kilerden hangisiyle tamamlanırsa cümle “karşısındakini ikna etmeye çalışmak” anlamı kazanmış olur?

A) En çabuk okuduğum kitaplardan biri “Bin Muhteşem Güneş”tir.

A) ağzıma geleni söyledim.

B) Şaire göre hayat, pamuk ipliğinden bile incedir.

B) bin türlü bahane uydurdum.

C) Her şiir, enginlerin sonsuzluğuna gönderilen bir gemidir.

C) çok dil döktüm.

D) Romanıma yapılan eleştiriler, benim için iyi bir tecrü-

D) konuşmayı kısa kestim.

beydi.

E) hemen söze girdim.

E) Şiir ve şair üstüne yapılan tanımların hepsi eksiktir.

14. I. Bir haftadır hasta yatıyorum kimse bana nasılsın, diye 10. Çocuklarına hiçbir sorumluluk vermeyen ebeveynler ---- bi-

sormadı.

reyler yetiştirir.

II. Bütün Anadolu’yu karış karış dolaşıp sonunda Edremit’e döndü.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?

III. Kitabı şöyle bir gözden geçirmiş ama pek beğenmemiş.

A) kendine güveni eksik

IV. Aklına takılan soruların cevabını almadan gitmek bilmiyordu.

B) başarıya susamış

C) sadece kendini düşünen

V. Öğrendiklerimi kısa bir konuşmayla size aktarabilmem mümkün değil.

D) her işin altından kalkan

Numaralanmış cümlelerin hangisinde yakınma anlamı vardır?

5. E

6. C

7. E

8. A

9. C

10. A

11. A

12. D

13. C

14. A


4. D

14

B) II.

C) III. 3. C

A) I.

D) IV. 2. A

E) V. 1. B

E) başkalarıyla çatışan

Cevaplar


1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ‘’kaygı’’ anlamı

Konu Testi - 2

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “isteklendirme” anlamı

vardır?

vardır?

A) Bu işin de kötü sonuçlanmasından endişeleniyorum.

A) Bugünkü toplantıya beraber gidelim.

B) Attığın her adımı hesaplamak zorunda olduğunu bili-

B) Aradığını bulmuş olmanın rahatlığı ile oturuyordu yanı-

yorum.

mızda.

C) Yaptıklarımdan dolayı kimseye hesap vermek istemi-

C) Göreyim seni, bu işi de diğerleri gibi çabucak bitir.

yorum.

D) Hadi bunu anladık , ya dünkü söylediklerin…

D) İnsan, ancak özgür olduğu sürece üretken olabilir.

E) Yapılacak işlerim var , diye beni atlatmaya kalkışma.

E) Göz ucuyla bakmasından, çalışmalarımla ilgilenmediğini anladım.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ‘’tasarı (plan)’’ söz

6. “Şiir konusunda ---- bilgisi olmayan kişiler kendi ölçütleriyle birtakım yanlış yargılara ulaşmaktadır.’’

konusudur? A) Ne kadar uğraşsak da gereken parayı biriktiremeyeceğiz.

Bu cümlede boş bırakılan yer aşağıdakilerden hangisi ile tamamlanabilir?

B) Çalışmalarımı düzenleyerek kitap halinde yayımlama-

B) yüzeysel

A) az

yı düşünüyorum.

E) eksik

D) öylesine

C) Bütün zorluklara göğüs gererek okulunu başarıyla

C) fazla

bitirecektir. D) Zamanımın çoğunu öykü ve roman okuyarak geçiriyorum. E) Bu ay, maaşımız taksitlerimizi ödemeye yetecek mi?

7. Bir kimse iyi bir yazarsa ve iyi sözler söylüyorsa, evini ormanlar içinde kursa bile ---

3.

I. Dili güzel kullanınca yapıtları da güzelleşti.

II. Dili de düşüncesi de disiplinli bir çalışmayla değişti.

III. Yaşamı boyunca dürüstlüğü ilke edindi.

IV. Dili güzel kullanmazsan yapıtların okunmaz hale

siyle tamamlanabilir? A) insanlar onu arayıp bulur. B) kimse kapısını bile çalmaz. C) insanlardan ayrı yaşayamaz.

gelecektir.

V. Geçmişin bakış açısıyla da dili eleştirebilirsin.

Numaralanmış cümlelerden hangisinde bir "uyarı’’ söz

Bu cümle anlam akışına göre aşağıdakilerden hangi-

D) her konuyu rahatlıkla işleyebilir. E) huzurlu bir yaşam süremez.

konusudur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

8. “Kabiliyet çalışmayla gelişebilir fakat deha asla!”

4. (I) ‘’Güneş Kavgası‘’ Tahsin Saraç’ın ikinci şiir kitabı. (II) Tahsin Saraç iyi bir şair. (III) Sanırım, son yılların gürültüsü içinde

Aşağıdakilerden hangisi anlamca bu cümleyle çelişir? A) Dehasız çalışanlar çoktur fakat çalışmayan bir deha asla yoktur.

sanat çevresinde gerekli ilgiyi göremedi. (IV) Oysa hakkıydı

B) Deha, sonsuz güçlüklere katlanabilme yeteneğidir.

onun böyle bir ilgi. (V) Şiiri, çok sağlam bir yerden konuşuyor.

C) Deha, gerçekleri alışılmamış şekilde görmekten başka

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerde hangisi kanıtlanabilirlik açısından diğerlerinden farklıdır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

bir şey değildir. D) Deha, doğuştan gelir, sonradan kazanılmaz yetenekse çalışmayla geliştirilebilir. E) Deha yüzde bir ilham ve yüzde doksan dokuz terdir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


9. (I) Eleştirmenlerin katkısıyla bir şairin sevilmesi, şairin de-

13. "Her başarısızlık, başarının zirvesine giden yolda yeni bir

ğerini azaltmaz, ama okurunu azaltır. (II) Tahammüllü okur gittikçe azalmaktadır. (III) Attila İlhan, hiçbir zaman sınama

adımdır."

yoluna gitmedi. (IV) Yorgun argın eve dönene şiirin lezzeti-

Cümlesini aşağıdaki yargılardan hangisi desteklemez? A) Başarısızlığı kabullenmedikçe yeni keşifler yapamaz-

ni sundu, aşk kırgınının yarasına merhem oldu. (V) Ancak

sınız.

soyut gerçeklilik uğruna zaman zaman okurundan uzak-

B) Başarı, güçlü olana gülümser; başarısızlık, zayıflara

laştığı da oldu.

çullanır.

Numaralanmış cümlelerin hangi ikisinde bir beğenme,

C) Ders alınmış başarısızlık, aslında başarı demektedir.

takdir etme anlamı vardır? A) I. ve II.

B) III. ve IV.

D) II. ve IV.

D) Her başarısızlıkta görebilen için bir zafer fırsatı yatar.

C) IV. ve V.

E) Büyük başarılar, küçük başarısızlıklardan alınan ders-

E) III. ve V.

le elde edilir.

10. (I) Az yazıyorum, her kitabımın yayım tarihi arasında yedi

14. Aşağıdakilerden hangisi bir "üslup" cümlesidir?

buçuk yıl ara var. (II) Hemen her saat şiir düşündüğüm, şiirle

A) Bu son kitabında Kurtuluş Savaşı yıllarını anlatıyor.

iç içe yaşadığım halde herkesten az yazıyorum. (III) Demek

B) Halka, halkın yaşamından kesitler sunmaya çalışır.

ki zor geliyor bu iş bana. (IV) Zaman zaman şair miyim, değil

Konu Testi - 2

miyim diye düşündüğüm de olur. (V) Sonra bunun bir ölçü

C) Ele aldığı konuları yalın ve anlaşılır bir dille anlatır.

olmayacağını da düşündüm.

D) Onun eserleri, sıkıntılı bir yaşatma sürecinin sonucudur.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde yazar, kendisiy-

E) Yapıtlarında, çocukluk acıları alttan alta kendini belli

le ilgili bir çıkarımda bulunmuştur? A) I.

B) II.

C) III.

eder.

D) IV.

E) V.

15. I. Derslerinize günü gününe çalışmanız yararlı olacaktır.

II. Kadıköy vapuru, şu saatlerde kalkmak üzeredir.

III. Bu havada üzerine kalın bir şeyler giymeden dışarı çıkma.

11. Aşağıdakilerin hangisinde bir "uyarı (ikaz)" anlamı vardır?

IV. Bu beş yüz sayfalık kitabı, iki saatte okuduğunu düşünelim.

A) Bir işin en önemli noktası, başlangıcıdır. B) İnsanların, birbirlerine hiç saygısı kalmamış.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki cümle çeşitlerin-

C) Lütfen burada gürültü yapmayınız.

den hangisi yoktur?

D) İyi insan toplum kurallarına uyum sağlayandır.

A) Yakınma

B) Uyarı

D) Varsayım

E) Sabah erkenden kalkmak için şimdi uyumalıyım.

C) Tahmin E) Öneri

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir tasarıdan söz edilmiştir?

12. Aşağıdakilerin hangisinde bir "tasarı" söz konusudur?

A) İşlediğin o büyük suçun cezasını mutlaka çekmeliydi.

A) Seni ne kadar uyarsam da boş.

B) Burada bulamadığınız kitabı, hiçbir yerde bulamazsınız.

B) Düşüncelerimi bir araya getirerek okurlarıma sunacağım.

C) Önümüzdeki hafta sınav sonuçlarını açıklamayı planlı-

C) Az çalıştığın için bütün bunlar oluyor.

D) Kimse onun bu denli başarılı olabileceğini düşünme-

yoruz.

D) Onlar da gelecekse ben gelmeyeyim.

mişti.

2. B

3. D

4. A

5. C

6. C

7. A

8. E

9. B

10. C

11. C

12. B

13. B

14. C

15. A


ifade ediyor. 1. A

16. C

16

E) Bu eser basit bir romandan çok daha fazla bir anlam Cevaplar

E) Beklenenden fazla talep olursa kitap yeniden basılacak.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

08

TARAMA

1.

I. İçimizden yanarız, dışımızdan yanarız II. Sesler, kokular renk olarak estiği günde

B) Kendi yemeğine dokunmuyor, benimkinden yiyorsun.

III. Uçun kuşlar uçun, burada vefa yok

C) Kızgın demire dokununca eli feci şekilde yandı.

Öyle akarsular, öyle hava yok

D) O konulara dokunmamaya özen gösteriyordu.

IV. Hasretiz bir kanat şakırtısına

V. Gökyüzünde uçan allı turnalar

E) O ne söylerse söylesin bana dokunmaz.

Yok mu gayretiniz dert aldı beni Yukarıdaki dizelerin hangi ikisinde “uçmak” sözcüğü mecaz anlamda kullanılmıştır? A) I. ve II. D) I. ve IV.

B) II. ve III.

C)III. ve IV.

4. “Ayak” sözcüğü birçok deyim gerçek ve mecaz anlamlarıyla kullanılmıştır. Örneğin ayağı yere basmamak, çok I

E) II. ve V.

2. (I) İyi bir tiyatrocu olduğumu biliyorum ama hiçbir zaman iyi bir öğrenici olamadım. (II) Okuldan kaçıp bir tiyatro izlemeye ya da tiyatro gruplarıyla çalışmaya gidiyorum. (III) Bu durum işime gelmiyor çünkü okuldan çok tiyatro sevgisi daha fazlaydı. (IV) Bu tutkum derslerimi etkilediği için engellemeye çalıştı. (V) Bense tiyatrodan vazgeçemedim beni engellemeye çalışanlara karşı tepkili oldum.

A) Şekerli yiyecekler bana dokunuyor.

Uçsun dağılan saçların omzunda, yüzünde

Mavi gökte kuşlar yine uçar mı

na dokununca kapak açılıyor” cümlesindeki anlamıyla kullanılmıştır?

Neredeyse varlığımız duman olup uçacak

3. “Dokunmak” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde “Buto-

Bir tiyatrocunun kendini anlattığı bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

sevinmek; ayağı suya ermek, bir işin önemini sonradan II

anlayıp aklı başına gelmek; ayak diremek, inat etmek, di III

renmek; ayak sürümek, bahane uydurarak işten kaçmak, IV

ağırdan almak anlamlarında kullanılır. Ayağa düşmek,

deyimi ise yalvarmak, yakarmak anlamını içerir.

Numaralandırılmış deyimlerden hangisinin açıklaması yanlış verilmiştir? A) I.

C) III.

D) IV.

E) V.

5. Kimi sözcükler zaman içinde karşıladıkları kavramların bir kısmını karşılamaz hâline gelirler. Örneğin “yemiş” kelimesi önceden karşıladığı besin maddelerinden sadece “inciri “ karşılar duruma gelmiştir.

A) I. cümlede, tiyatroculuğu ile öğrenciliği hakkında bilgi veriyor. B) II. cümlede, kendisinde ortaya çıkan bir duruma değiniyor.

B) II.

V

Bu duruma dil biliminde ne ad verilir?

C) III. cümlede, tiyatro aşkının okula üstün geldiğini vurguluyor.

A) Mecaz anlam

D) IV. cümlede, yeteneklerinin gelişimine ortam hazırladığına değiniyor.

C) Yan anlam

E) V. cümlede, tiyatro aşkına karşı çıkanlara tepkisini dile getiriyor.

E) Terim anlam

B) Anlam kötüleşmesi D) Anlam daralması


1

Tarama

6. Polisler hırsızlık olayı yaşanan binanın kapısına çapraz

9. Aşağıdaki cümlelerdeki yargılardan hangisi parantez

olarak ve boydan boya şerit çekmişlerdir.

içindeki kavramla ilişkili değildir?

Binanın kapısına çekilen şerit iletişimde hangi tür göstergelerden kabul edilir?

A) Yazar bu eserinde düşüncesini çok karmaşık cümlelerle ifade etmeye çalışmış. (Biçem)

A) Dil göstergesi

B) Bu eğitim yılında öğrencileri kitap okumaya daha çok teşvik edeceğiz. (Tasarı)

B) İkon

C) Simge

D) Belirtke

E) Doğal gösterge

C) Yazarın son şiiri daha önceki şiirleri gibi tutulmayacaktır. (Değerlendirme) D) Ailesini görmek için Almanya’ya gitmiş. (Amaç-Sonuç) E) Şair eserinde bir toplumun derin yaralarından bahsetmiş. (İçerik)

7. Aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dilden ayrı

10. Aynı işle uğraşan kişiler arasında başarı yönünden farklı-

olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığıdır. Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi verilmiştir?

A) Lehçe

B) Şive

D) Ağız

lıklar bulunabilir. Bizden daha iyi iş yapan kişilerin varlığını göz ardı ederek övünmek veya atıp tutmak iyi değildir.

C) Jargon

Yukarıdaki açıklama, aşağıdaki atasözlerinden hangisiyle ilgilidir? A) Elde bulunan beyde bulunmaz.

E) Argo

B) El elin eşeğini türkü söyleyerek arar. C) El elden üstündür. D) Elden gelen öğün olmaz, o da vaktinde bulunmaz. E) Az el aş kotarır, çok el iş kotarır.

8. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi anlamca birbirinin karşıtı olamaz? A) Bu olayda senden bana arka çıkmanı beklemiyorum.

Ön bahçedeki küçük kameriyede bir akşam çayı içtik.

11. (I) Bu kitap makaleler halinde yazılmış beş bölümden oluşuyor. (II) Beş bölümde de ayrı ayrı temaları işliyor.

B) Ülkemizi aydınlık yarınlara taşımak hepimizin görevidir.

(III) Bu temalar: Osmanlı-Türk müziğinin öğretimi, icra

Birtakım karanlık güçler, bizi birbirimize düşürmek istiyor.

üslûbu, icracılar, makamları ve bunları kuşaktan kuşağa

C) Bu yaramaz çocuk bütün mahalleyi canından bezdirmişti.

aktarma yöntemleri... (IV) Yani Türk müziğinin belirleyici

Uslu davranırsan söz verdiğim telefonu sana alacağım.

özellikleri... (V) Bütün bunlarla, geleneksel Osmanlı-Türk

müziğinin çeşitli yönlerine ışık tutuluyor ve onun belirgin

D) Pencereye uzanıp perdeyi yavaşça araladı.

Çabucak giyinerek kahvaltı salonuna indi.

E) Az önce para verdiğimiz dilenci yine karşımıza dikilmesin mi?

2

Bana aldığın gömleği özel günlerde giymek için saklıyorum. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

nitelikleri ortaya konuyor.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisi sözü edilen kitabın içeriğiyle ilgili değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Tarama

12. (I) Yazar, Anadolu insanının yaşamını anlatırken söz-

15. (I) Günümüz gençliğinin deyimlerin anlamını bilmediğini,

cüklerin üzerinde titizlikle durmuş. (II) Anlatımda yöresel söyleyişlerle, konuşma dili esere ustalıkla yansıtılmış. (III) Eserde, Anadolu’da yaşanan gelenekler tek yanlı olarak ele alınmış. (IV) Sanatçı, bölge insanını çok güzel tahlil etmiş ve bunu başarılı biçimde yansıtmayı bilmiş. (V) Kahramanları konuştururken yöresel sözcüklere fazlaca yer vermesi nedeniyle okur kitlesini zaman zaman sıkmıştır.

deyimleri yerinde kullanamadıklarını biliyorum. (II) Deyimin anlamını bilmedikleri için gençler bir kısır döngü içinde kalıyorlar. (III) Bazı deyimleri tesadüfen duydukları için nerede, nasıl kullanacaklarını bilmiyorlar. (IV) Kitapçılarda deyimlerle ilgili pek çok kaynak yer almakta. (V) Hazır bilgiyi almaya alışmış, pek araştırma yapmayan gençlerden de pek bir şey bekleyemiyorum doğrusu.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi hem içerik hem de üslup cümlesidir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) I. cümlede yazar kanısını bildirmektedir. B) II. cümlede, amaç-sonuç ilişkisi vardır. C) III. cümlede deyimi kullanamamanın gerekçesi verilmiştir. D) IV. cümlede, deyimlerle ilgili kaynakları nasıl elde edecekleri söylenmiştir. E) V. cümlede, gençlere yönelik umutsuzluk dile getirilmiştir.

13. Balzac, “Sanatın vazifesi, tabiatı kopya etmek değil, tabiatı ifade etmektir.” demiştir.

Sanatçı, bu sözüyle aşağıdakilerden hangisini vurgulamıştır? A) Sanat somut olanı ifade etmek zorundadır. B) Sanat tabiatın gerçek bir yansıması olmalıdır. C) Sanatın görevi, tabiatın yorumlanmasıdır. D) Sanat evrensel olandan bahsetmelidir. E) Sanatın en önemli ögesi gözlemdir.

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde olumsuz bir eleştiri söz konusudur? A) Sanatçı hayatın bütün yönlerini yansıtan bir ayna gibi görev yapmalıdır. B) Eleştirmenin temel amacı okuyucuyu bilgilendirip sanatçıya da yol göstermektir. C) Biçimle içerik onun şiirlerinde bir kağıdın iki yüzü gibi iç içe geçmiştir. D) Bütün yaptığı kendi edebiyat anlayışına uyan eserleri göklere çıkarmaktır.

14. I. Geçmişte yaşanan olayların çoğu kendinden önce

E) Yazılarını içinden geldiği gibi, özgürce yapmasıyla ön plana çıktı.

yaşananların tekerrürüdür.

II. Hatalarımız karşısındaki hoşgörümüzü, başkalarına da göstermeliyiz.

III. Bir işte karşımıza çıkan güçlükler, işin sonunda kazandıklarımızın değerini arttırır.

IV. Bir işte zorluklar olmasaydı bizi çalışmaya iten başarılarımızdan aldığımız tadı yitirirdik.

V. Bazı iş kollarında üstesinden gelmemiz gereken zorluklarla karşılaşabiliriz.

A) Bugün hava piknik yapmaya uygun.

Numaralanmış cümlelerin hangi ikisi anlamca birbirine en yakındır?

C) Evin oldukça eskimiş, duvarların sıvası yer yer dökülmüştü.

A) I. ile II.

D) Elindeki ağır valizi rahatça taşıyacak kadar güçlüydü.

B) II. ve III.

D) IV. ile V.

C) III. ile IV.

E) I. ile V.

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt durumlar bir arada verilmiştir?

B) Her kitap bize mutlaka bir şeyler verir.

E) O dev gibi adam adeta erimiş, küçücük kalmıştı.


3

Tarama

18. Başarılı bir sanat yapıtı, yazarının kastettiği anlamlardan

21. I. Her zaman güvensizlik göstermek, her zaman güven-

fazla anlam üretebilecek bir zenginliğe sahip olmalıdır.

Bu cümleye aşağıdakilerden hangisi anlamca en yakındır?

mek kadar yanlıştır.

II. Kendine güvenen bir insanı avlamak çok kolaydır.

A) Sanat eserini anlamak, öncelikle yazarını anlamaktan geçer.

III. Çok güvenirseniz çok aldatılırsınız, hiç güvenmezseniz hayatınız azapla geçer.

B) Sanat eseri, yüzyılların birikimini bünyesinde barındırırsa başarılıdır.

IV. Dostlar arasında güvensizlik başlayınca dostluk kaybolur.

Numaralanmış cümlelerden hangileri anlamca birbirine en yakındır?

C) Sanat eseri, yazarının yüklediği anlamdan daha fazla anlamı barındırırsa niteliklidir.

A) I. ve II.

D) Sanat eseri, okuyucusuna hitap edebiliyorsa gerçek anlamda kalıcı bir eserdir.

B) I.ve III.

D) III. ve IV

C) II.ve III.

E) II.ve IV.

E) Sanat eserini anlamak için okuyucunun donanımlı ve sezgili olması gerekir.

19. (I) O eserlerinde sağlam bir roman tekniği kullanır. (II) Bu

sağlam tekniğinin yanında konu dağınıklığı da göze çarpar. (III) Eserlerinde bireysel konulardan çok insanların daha çok ilgi göstereceği toplumsal konulara yönelmiştir. (IV) Toplumsal konulardan bahsettiği için de dili çok hassas kullanmıştır.

II. Düşmanı olmayanın arkadaşı da yoktur.

III. En büyük düşman benliğimizin dışında değil içindedir.

IV. Düşmanın açık yürekle konuşanı, dostun içten pazarlıklısından iyidir.

Yukarıda numaralandırılmış cümlelerin hangisinde yazarla ilgili olumlu düşünceler verilmiştir?

Numaralanmış cümlelerden hangisi anlamca birbirine en yakındır?

A) I. ve II.

B) I. ve III.

D) II. ve III.

B) II. ve III.

D) I. ve IV

E) II. ve IV.

C) III. ve IV.

E) I. ve III.

toplumsal olaylar, toplumsal kaygılardır. (III) Bugünkü ekonomik düzeni; kuralların bükülmez, iş gücünün paysız olduğu bir ortamı yazmak için yazıyor. (IV) Kısaca, ekonomik sınıflar ayrılığı sorunu ve bunun ayrıntıları, uzantıları olarak başka sorunlar… (V) Şiirlerinin kuruluşunda halk biçimlerinden de geniş ölçüde yararlanıyor.

23. (I) Şiirimiz, bir kuşakla bütün olarak düşünürsek çok zen-

Numaralanmış cümlelerin hangisinde “amaç” anlamı vardır?

A) I.

4

A) I. ve II.

C) I. ve IV.

20. (I) Mehmet Akif bir fikir şairidir. (II) Onun için asıl olan

22. I. Mert bir düşman, ikiyüzlü bir dosttan yeğdir.

B) II.

C) III.


D) IV.

E) V.

gin bir dönem yaşıyor. (II) Kaç kuşak birden yaşıyor baksanıza! (III) 1940 kuşağı, garip kuşağı, acılı kuşak bizler, bizden sonra gelenler, yeni çıkanlar… (IV) Hem de aşağı yukarı aynı yayın organlarında oluyor bunların buluşması. (V) Türk şiirinde hiçbir zaman böyle olmamış. Numaralanmış cümlelerin hangisinde "koşul" anlamı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Tarama

24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üslupla ilgili bir özelliğe değinilmemiştir?

28. İnsan emeği, üretimin temel ilkesidir, bütün üretim türleri emeğe dayanır. Üretimin bir emek tüketimi gerektirdiği besbellidir. Emek tüketimi, insanın durmaksızın eylemde bulunmasını, çalışmasını gerekli kılar. Çalışan, işleyen bir üye, bir gövdede gelişir, güçlenir, sağlıklı olur. Çalışmayan kişide ne kadar büyük bir yetenek olursa olsun, o gelişemez, körelir.

A) Şair, kitabına aldığı şiirlerin her kelimesi üstünde çalışmış, her mısrasını büyük özenle kurmuş. B) Sanatçı bu romanında unutulmuş sözcükleri gün yüzüne çıkarmış, onları işleyip zenginleştirmiş. C) Kitapta farklı kültürlerden gelen insanların aynı olaya değişik tepkiler verdikleri vurgulanmak istenmiş.

Bu parçadaki düşünceyi en iyi destekleyen atasözü aşağıdakilerden hangisidir?

D) Kelimelerin kabuklarını büyük bir ustalıkla kıran şair, onların özünde taşıdığı anlamı ustalıkla yansıtmış.

A) Adamın iyisi iş başında belli olur.

E) Onun şiirlerindeki sözcükler, tıpkı bir kelebeğin çiçekler üstünde dans etmesi kadar göz alıcı duruyor.

C) İşten artmaz, dişten artar.

B) Alet işler, el övünür. D) İşine hor bakan, boynuna torba takar. E) İşleyen demir ışıldar.

25. (I) ”Çocuk ve Allah “edebiyatımızın başyapıtlarından bi-

ridir. (II) Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın bu eseri 1940 yılında yayımlandı. (III) ”Havaya Çizilen Dünya “nın tersine bu kitapta Fazıl Hüsnü’nün büyük bir yapı kurma çabası içinde olduğu görülüyor. (IV) Ortaklaşa dilin dışında, şiirinin özüne uygun yeni bir yazın diliyle okurlarının karşına çıkıyor. (V) Bu biçimde onu çağdaşları arasında unutulmaz bir yere oturtuyor.

29. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir üslup cümlesidir?

Numaralanmış cümlelerin hangisinde yazar kişisel düşüncelerini dile getirmemiştir?

A) Yazar romanında bazen argo kelimeler konuşabilen tiplere yer vermiş.

A) I.

B) Bu romanda yazar okur tarafından kabul edip edilememe gibi bir kaygı taşıyor.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

C) Anlatımdaki bu akıcılığı yerinde kullanılan sözcükler sağlıyor.

26. I. Bugünün işini yarına bırakma.

D) Romanda mekân olarak İstanbul’un karanlık sokakları seçilmiş.

II. İtle dolaşmaktan çalıyı dolaş.

III. Ne karanlıkta yat, ne kara düş gör.

IV. Mum dibine ışık vermez.

V. Dost ile ye iç alışveriş etme.

Numaralanmış atasözlerinden hangisi öğüt anlamı içermemektedir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) Yazar romanlarında hep farklı konuları anlatıyor.

E) V.

30. I. Reşat Nuri’nin “Yaprak Dökümü” bir ailenin parçalanışını anlatır.

27. (I) Bizim kuşağın derdi iyi bir şiir yazmak olmadı, yaşamın karmaşasını şiire de taşımaktı bizim kuşağın derdi. (II) Bu, şiire önem verilmedi anlamında değil tabii ki. (III) Faize, muska döktürmeye özenmedik. (IV) Biz durumu en iyi anlatmak nasıl mümkünse onu denedik. (V) Bunu kimi zaman şiirden vazgeçmek pahasına yaptık.

II. Romanda yerel söyleyişler büyük başarıyla kullanılmış.

III. Ağzı kulaklarına varıyor, iyi bir haber almış olmalı.

IV. Hiçbir işini zamanında yapmaman herkesi çıldırtıyor.


Numaralanmış cümlelerin hangisinde ‘‘amaç’’ anlamı vardır?

A) Yorum cümlesi

B) Amaç-sonuç cümlesi

C) İçerik cümlesi

D) Değerlendirme cümlesi

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Yakınma cümlesi YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

31. Salvador Dali’nin resimlerinde, kompozisyonlar son dere-

34. Herkes öykü yazamaz. Yani yazar da yazdıkları biz eleştirmelerin ölçütlerine uymaz. Konusu ilginç olmalı, kurgusu sağlam olmalı, karakterleri kanlı canlı olmalı ve daha bir sürü şey olmalı...

ce ölçülüdür, renkler tam bir barış halindedir.

Bu cümledeki “barış” kelimesi hangi anlamda kullanılmıştır? A) düzen

B) benzerlik

D) uyum

C) tekdüzelik

E) yakınlık

Bu parçada “karakterlerin kanlı canlı olmalı” ifadesiyle aşağıdakilerden hangisi anlatılmak istenmiştir? A) etkileyici B) sürükleyici C) gerçekçi D) ürkütücü

32. Üstte mavi gök, altta yağız yer yaratıldıkta, ikisi arasında kişi oğlu yaratılmış. Kişi oğlu üzerine de atalarım Bumin Kağan, İstemi Kağan tahta oturmuş; tahta oturarak Türk budununun ilimi, töresini kurmuşlar, düzenlemişler. Dört bucak hep düşmanmış, asker yollayıp dört bucaktaki budunları hep almış, hep itaatli kılmışlar. Başlılara baş eğdirmiş, dizlilere diz çöktürmüşler. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demirkapı’ya kadar yerleştirmişler. Bilgili kağanlarmış, yiğit kağanlarmış. Buyrukları (yüksek memurları) yine bilgili imişler, yiğit imişler. Beyleri de, budunu da doğru imişler. Onun için yurdu öylece tutmuşlar, yurdu tutup töre yapmışlar.

E) acındırıcı

35. “Konuyu genel hatlarıyla ele alacağız.”

Bu parça aşağıdakilerin hangisinden alınmış olabilir?

Cümlesinin anlamca yerini tutabilecek cümle aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bilge Kağan Yazıtı

A) Konuyu farklı yönleriyle işleyeceğiz.

B) Bilge Tonyukuk Yazıtı

B) Konuyu ayrıntılarına inmeden anlatacağız.

C) Yenisey Yazıtları

C) Konunun önemli noktalarına değineceğiz.

D) Taryat Yazıtı

D) Konuyu bir bütünlük içinde inceleyeceğiz.

E) Çoyrın Yazıtı

E) Konuya farklı bir bakış açısıyla yaklaşacağız.

33. (I) Eski medeniyetler, güzel eserlerin binlerce defa tekrarına dayanır. (II) Eski Türk şehirlerinde en güzel camii, çeşme, mezar taşı, şadırvan vb. eserler malzeme ve hacim değiştirilerek binlerce defa tekrarlanmıştır. (III) Kültürün bir anlamı da çoğaltmak demektir. (IV) En güzel sanat eserlerinin modellerinin çoğaltılması da bir kültür çalışmasıdır. (V) Aynı model kopya edilirken karakterler ve yetenekler arası farklarda belirir. (VI) Çünkü el, gözden daha iyi bir anlama ve öğrenme aracıdır. Numaralandırılmış cümlelerin hangisinde kendinden önceki düşünce örneklendirilmiştir?

A) II.

6

B) III.

C) IV.


D) V.

E) VI.

36. Aşağıdakilerden hangisi bir tanım cümlesidir? A) Niteliksiz sanat ürünleri yazın dünyasında tutunamaz. B) Deneme edebiyatımızda yeni sayılabilecek türler arasındadır. C) Edebiyat hepimize coşku veren bir nitelikte olmalıdır. D) Antoloji, belli şairlerin metinlerinin seçilip bir araya toplanmasıdır. E) Kendini tekrara düşmek, sanatçı için sonun başlangıcıdır.

Tarama

37. I. Toplumdaki herhangi bir sınıfın, kullanılan ortak dil-

40. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kuruluşu yönüyle diğerlerinden farklı bir ikileme vardır?

den farklı olarak geliştirdiği dildir.

II. Bir dilin yazılı metinlerle takip edilebilen dönemde kendisinden ayrılan kollarıdır.

A) Yağmur, şıp şıp diye camlara vuruyordu.

III. Belirli sınırlar içinde konuşulan ağızlardan birinin ortak dil olmasıdır.

C) Böyle içli içli ağlamasına dayanamıyorum.

IV. İletinin alıcıyı denetlemeye yönelik işlevde kullanılmasıdır.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerin hangisi hakkında bilgi verilmemiştir?

B) Korka korka sesin geldiği tarafa gitti. D) Arada bir kesik kesik öksürüyordu. E) Önümden telaşlı telaşlı geçip gitti.

A) Dilin alıcıyı denetleme işlevi B) Konuşma dili

41. I. Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi

C) Şive D) Yazı dili E) Argo

II. Kısasü’l- Enbiya

III. Atabetü’l-Hakayık

Numaralanmış eserler sırasıyla Türkçenin hangi dönemlerine aittir? A) Eski Türkçe - Eski Anadolu Türkçesi - Ana Türkçe B) İlk Türkçe - Eski Türkçe - Eski Anadolu Türkçesi

38. (I) ''Yaban'', yayımlanmasının üzerinden onlarca yıl geçmiş olsa da hâlâ zevkle okunan bir romandır. (II) Aradan geçen onca zamana rağmen günümüzün beğenisine de hitap etmekle, canlılığını korumaktadır. (III) Günümüz Türkçesine göre dili biraz eskimiş de olsa bir dönemin toplumsal gerçeklerini ortaya koymaktadır. (IV) Yazar, roman kahramanlarıyla birlikte okuyucuya Anadolu'yu ve Anadolu insanının durumunu gösterir. (V) Yazarın ortaya koyduğu yaşam kalitesi çok büyük değişmelere uğrasa da romandan her dönem insanının kendisinden bir şeyler bulması mümkündür.


B) III. ile IV.

D) I. ile III.

C) IV. ile V.

E) II. ile V.

C) Eski Türkçe - Eski Anadolu Türkçesi - Eski Türkçe D) Ana Türkçe - Eski Anadolu Türkçesi - Eski Türkçe E) Ana Türkçe- Eski Türkçe-İlk Türkçe

42. Aşağıdakilerden hangisinde bir karşılaştırma vardır? A) Bir ara ellerinden kurtulmayı başardığını sandı. B) Kimsesizliği gönlüm kadar hiçbir gönül duymadı. C) Kocası da tam kahveye gidecek zamanı bulmuştu. D) Onun dünyaya dair bağları uzun yıllar önce gevşemişti. E) Muavin, anlam veremediğim bir lakaytlık içindeydi.

43. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, önerinin gerekçesi de açıklanmıştır?

39. Aşağıdaki deyimlerden hangisi gerçek anlamlıdır? A) Ayıkla pirincin taşını B) Ele vermek C) Özrü kabahatinden büyük D) Pişmiş aşa su katmak E) Bel bağlamak

A) Daha az konuşup daha çok iş yapın. B) Başarının bir parçası olun, eleştirmeni değil. C) Sabır bir erdemdir, sakın ondan vazgeçmeyin. D) Çabalarla amaçları birbirine karıştırmayın. E) Başkalarını eleştirdiğiniz kadar kendinizi de eleştirin. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

Tarama

44. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili kelime gerçek an-

48. Bulamazsınız bulamazsınız artık

lamıyla kullanılmıştır?

A) Yollarına gül döktüm gelirde geçer diye.

Boynuna sarıldığınız söğüdü

B) Bir zaman sonra derinden duyulur yalnızlık.

“Sarılmak” kelimesi aşağıdakilerden hangisinde bu dizelerdeki anlamı ile kullanılmıştır?

C) Alaca bir karanlık sarıyor her köşeyi.

A) İster ağa ol ister paşa

D) Okulun ismini bir türlü bulamadım dersem inanır mısınız?

E) Burada bir şeyler dönüyor ama anlayamıyorum.

B) Dost dost diye nicesine sarıldım

Yakasız gömleğe sarılacaksın Benim sadık yârim kara topraktır

C) Tepeden yol bularak geçmek için Marmara ‘ya

Kaç donanmayla sarılmış ufacık bir karaya

D) Dizlerine sarıldım dur gitme diye

45. “Hazırlamak” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisin-

de sebep olmak anlamında kullanılmıştır?

Kırık kalbim bana ondan hediye

E) Sarılıp öpmüştü son kez oğluna

A) Yarın sen ağları gün doğmadan hazırlarsın.

Bir muska takmıştı üzgün oğluna

B) Kazaları hazırlayan en önemli unsur aşırı hızdır. C) Çocukları geleceğe hazırlamak ailenin görevidir. D) Raporu hazırlayacak kurula beni de çağırdılar. E) Kendimi en kötüsüne hazırlayarak içeri girdim.

49. Sanatın önemini kavrayamayan insanlar, onun boş bir uğraş olduğunu iddia ederler. Kimiler ise sorunu toplum açısından ele alarak böyle düşünmezler.

Bu parçada geçen “boş” kelimesi için aşağıdakilerden hangisi en uygun karşılıktır?

46. (I) Yakup Kadri Karaosmanoğlu yazıldıktan otuz yıl son-

A) zararlı

ra bu romanı yeniden gözden geçirmiş. (II) İlk baskısını çok aradım. (III) En sonunda bulabildim. (IV) Bunu ikinci

B) yararsız

D) saçma

C) verimsiz

E) basit

baskıyla karşılaştırdım. (V) Yakup Kadri, bazı düzeltmeler yapmak, bazı fazlalıkları çıkarıp atmakla çok iyi etmiş.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde yorum söz konusudur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

50. Bir öykücünün çocukluğu, onun banka hesabıdır.

Bu cümlede öne sürülen görüş aşağıdakilerden hangisidir?

lanmıştır? A) Üşüdüğünden kalın giyinmişti. B) Bir şey yemeye hâli yoktu. C) Sabah erkenden kalkması gerekiyordu. D) Sesini duyuramasa da bağıracaktı. E) Kimseye minnet etmeye gerek yok.

B) Öykücülerin çocukluktaki birikimleri, yaşlılık döneminde anlam kazanır. C) Mutlu bir çocukluk dönemi geçirenler sonraki yıllarda yazar olabilir. D) Her öykücü çocukluğunda, farkında olmadan, yazarlığa hazırlık dönemi yaşamıştır. E) Bir kimsenin öykücü olmasında ilk adım, çocukluğunu anlatmasıdır.

26. D 27. A 28. E 29. C 30. B 31. D 32. A 33. A 34. C 35. B 36. D 37. B 38. A 39. C 40. A 41. C 42. B 43. C 44. A 45. B 46. E 47. A 48. E 49. B 50. A 2. D

3. C

4. E

5. D

6. D

7. C

8. A

9. C 10. C 11. A 12. A 13. C 14. C 15. B 16. D 17. E 18. C 19. C 20. C 21. B 22. D 23. A 24. C 25. B YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1. A

8

Cevaplar

47. Aşağıdakilerden hangisinde yargı bir gerekçeye bağ-

A) Öykücülerin sanatsal yaratıları, çocukluk anıları ile ilgili çocuklukta yaşadıklarıyla beslenir.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

09

PARAGRAF BİLGİSİ

Anlatım Türleri – Düşünceyi Geliştirme Yöntemleri

hh ANLATIM TÜRLERİ - DÜŞÜNCEYİ

GELİŞTİRME YÖNTEMLERİ

A. Bir Anlatım Birimi Olarak Paragraf hh Bir düşüncenin çeşitli şekillerde (tanımlama, karşılaştırma, örnekleme…) desteklenerek iletildiği cümle ya da cümleler topluluğuna paragraf denir.

Bir paragrafta kullanılacak anlatım türünün belirlenmesinde şu etkenler önemli rol oynar: hh İletişime katılan ögeler hh Anlatımın amacı hh Anlatıcının alıcıda uyandırmak istediği etki hh Anlatıcının anlatılan husus veya obje karşısındaki tavrı

hh Bir düşünce bir cümleyle anlatılabileceği gibi, birden fazla cümleyle de anlatılabilir. hh Paragraf bir yazıda düşünce birimidir. Sözcükte sesler, cümlede sözcükler, paragrafta cümleler ve metinde de paragraflar, dil birliği birimidir. hh Metinde sözcükler belli kurallara göre birleşerek cümleleri, cümleler de paragrafları oluşturur. hh Paragrafı oluşturan cümleler birbirleriyle bağlantılıdır ve bu bağlantı paragrafta anlam bütünlüğünü oluşturur. hh Paragraf tek bir cümleden oluşabileceği gibi birden fazla cümleden de oluşabilir.

hh Bir anlatım birimi olan paragrafta yazarın ne anlattığı kadar nasıl anlattığı da önemlidir. hh Bu sebeple yazar, anlatmak istediği şeye göre bir anlatım türü belirler. Anlatmak istediklerini okuyucuya anlatım türlerini kullanarak sunar. hh Özellikle edebi metinlerin içinde her biri ayrı bir işleve sahip olan anlatım türleri, anlatıcının amacına uygun olarak seçilir.

hh Anlatım türleri aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

1. Öyküleyici anlatım

2. Betimleyici anlatım

3. Öğretici anlatım

4. Açıklayıcı anlatım

5. Kanıtlayıcı anlatım

6. Tartışmacı anlatım

7. Coşku ve heyecana bağlı anlatım

8. Destansı anlatım

9. Düşsel anlatım

10. Mizahi anlatım

11. Emredici anlatım

12. Söyleşmeye bağlı anlatım

13. Gelecekten söz eden anlatım


1

PARAGRAF BİLGİSİ – Anlatım Türleri ve Düşünceyi Geliştirme Yöntemleri

B. Anlatım Türleri

Örnek; Çatı katındaki eski sandığı açtığımda gözlerime inanamadım.

1. Öyküleyici Anlatım hh Herhangi bir olayı zaman sürecinde iletmeyi amaçlayan anlatımdır. hh Olay içinde yaşatma ön plandadır. hh “Sonra ne oldu?” sorusunu düşündürür. (Film şeridi gibi)

Öyle bir çığlık attım ki Selma hemen eliyle ağzımı kapadı. Yumuşacık ama buz gibi elleri beni kendime getirdi. Sandıktaki her şey dedelerimizden kalma eşyalardı. Işıl ışıl hançerler, gümüş işlemeli aynalar, hâlâ mis gibi kokan ipekli giysiler, filmlerde gördüğüm türden eski ve gösterişli bir tabanca… Selma kumaşların altından bir şeyi çekip çıkardı. Hızla beline taktı. Kenara çekilip olduğu yerde etrafında döndü. Kemer muhteşem görünüyordu.

hh Olaylar anlatılırken betimlemeye de yer verilebilir. (Öyküleme-betimleme) hh Öyküleme paragraflarında, geçmişte gerçekleşmiş bir olayın sonradan nakledilmesi söz konusudur. Bu yüzden genellikle geçmiş zaman kipleriyle yapılan bir anlatım ağırlıktadır.

hh Bir hikâye veya anıdan alındığı izlenimini veren bu paragraf da öyküleyici anlatımla yazılmıştır. Anlatıcı, I. tekil şahıstır. Bu durumda kahraman bakış açısı kullanılmıştır.

hh Bu anlatım türünde olay yaşanmış veya yaşanabilecek şekilde tasarlanmış bir içeriğe sahiptir. hh Genellikle roman, öykü, anı vs. gibi metin türlerinden kullanı-

2. Betimleyici Anlatım hh Bir olayın, bir kişinin, ya da bir yerin insan zihninde canlandırılacak biçimde aktarıldığı anlatım türüdür.

lır. hh Anlatıcının öyküdeki konumuna göre üç farklı yöntemle (hâ-

hh İzlenim kazandırma (sözle resim yapma) ön plandadır.

kim bakış açısı, gözlemci bakış açısı, kahraman bakış açısı)

hh Aktarılanların somutlaştırılması esastır.

kaleme alınabilir.

hh Betimlenen şeyin okur tarafından bir resim gibi algılanması amaçlanır. hh Böylece anlatılan nesne veya görünüşün bir mekâna yerleşti-

Örnek;

rilmesine çalışılır.

Hafız Nuri Efendi, buna kızar gibi oldu. "Benim sana ne ziyanım var", diyecekti, demedi. Kalktı, kahve kapısına gitti, durdu. "Eve dönsem" diye düşündü. Artık ikindi vakti. Akşam oluyor. Köşeden geçerken bakkaldan ekmeğini aldı, eve gitti. Annesi kapının ipini çekti. Mangalda pişen yemeğin kokusu bütün evi bürümüştü. Odasına çıktı, gecelik entarisini, Şam hırkasını giydi, pencerenin önünde oturdu. Akşam satıcıları geçiyor. Mahalleye akşam rengi

hh Roman, öykü, anı, gezi vb. yerlerde başvurulur. hh Gözlem (izlenimsel öğeler), çeşitli duyular, mecazlı ve sanatlı söyleyiş (benzetme, kişileştirme…) gibi yollara başvurulabilir. hh “Nasıldır?” sorusunu düşündürür.

çöküyordu.

hh Öyküleyici anlatımla yazılmış bu parça bir hikâyeden alınmıştır. Anlatıcı, kahramanın içinden geçirdiklerini bile aktardığından hâkim bakış açısı kullanılmıştır.

2


hh Betimlemeler amacına ve konusuna, işlevine, diline vs. göre farklı özellikler gösterir:


Kişi betimlemesi

Mekân betimlemesi:

Rüstem Usta, sabaha karşı evinden çıktı. Kapının önünde du-

Nahçivan'daki Mümine Hatun Türbesi, çok köşeli Selçuklu türbe

rarak bir an gökyüzüne baktı. Biraz kilolu, çarpık bacaklı, uçları

tipinin ve tuğla işçiliğinin en güzel örneklerindendir. Dıştan on

aşağı doğru sarkık bıyıklı, avuçlarının içleri nasır bağlamış, dört

köşeli, içten silindir biçimli bir yapısı vardır. Saçak kısmında üç

köşe elleri olan bir adamdı. Bal rengi gözlerinde düşünceli bir ifade bulunurdu. Şapkasının altından çıkan saçları dimdik ve dağınıktı. Bir yandan kapının önünde duruyor bir yandan da gömleğinin eteğini pantolonunun içine sokmak için uğraşıyordu.

Hareketlerin betimlemesi Divanın kenarına oturdu. Dizlerini birbirine değdirerek bacakları-

mukarnas sırası ve kufi yazı şeridi gövdeyi sarar. Bu çini harfli şeridin altından on kenar, silmelerle birbirlerinden ayrılır. Tuğla mozaik yazıların süslediği silmeler, her biri değişik kompozisyonlar taşıyan panolar biçimindeki yüzeyleri sınırlandırır. Sivri kemerli kapının üstüne, eseri yapan Nahçivanlı Usta Acem-i ibn Ebu Bekr’in imza kitabesi konmuştur. Daha yukarıdaki bir kitabeden de yapının 1187’de tamamlandığı, okunur.

nı açmıştı. Ayakları da, uçları içeriye doğru dönük ve çarpık duruyordu. Uzanıp pencereyi açtı, başını camdan uzatıp dışarıya, gökyüzüne baktı. Yüzünü buruşturup, kafasını sağa sola salladı.

hh Amacına Göre Betimlemeler:

Yağmur geliyordu. Sert bir hareketle pencereyi kapayıp arkasına

İzlenimsel betimleme:

yaslandı.

Manzara betimlemesi "Bulunduğumuz yer denizden bin beş yüz metre kadar yüksekte idi. Akcedil; ay iskelesinin önünde duran kayıklar, ağaçların arasındaki seyrek binalar iğne topuzu kadar ufaktı. Karşıda Burhaniye'nin arkasında yatan Madra Dağları şekilsiz bir yığından ibaretti. Güneşin altında göz kamaştırıcı pırıltılarla yanan deniz, ta uzaklarda açıklı koyulu gölgelere bürünen Midilli Adası'na kadar uzanıyor, bunun sağ yanından geçerek, ufukta sisler içinde gökle birleşiyordu. Kazdağı'nın körfeze kadar yaklaşan eteklerini sayılamayacak kadar çok, her biri başka renk ve biçimde, irili

hh Bu türden betimlemelerde genellikle sanat ve estetik kaygısı baskındır. hh Varlıkların ayırt edici özellikleri duyu organlarının yardımıyla ön plana çıkarılır. hh A nlatıcı yorum yapabilir bu yönüyle izlenimsel betimlemelerde öznellik hâkimdir. hh A nlatıcı, kendi zihnindeki izlenimi okuyucuda da uyandırmaya çalışır. hh Hikâye ve roman türlerinde sıklıkla kullanılır.

ufaklı dağlar ve tepeler çeviriyordu. Arkamızda Sarıkız, bu dağların en yüksek tepesi, ağaçsız başını beyaz bulutlara uzatıyordu."

Örneğin, Karakter betimlemesi:

Her yanı gıcırdayıp tangur tungur sallanan ve art borusundan

Çocukluk yıllarında çok yokluk çektiğinden olacak, bu yaşlı adam

bir lokomotif bacası gibi dumanlar çıkaran bu köhne bu derme

paraya hastalık derecesinde düşkündü. Emekli aylığını çekme

çatma taşıt müstehasesi, herhangi bir arızaya uğrayıp ikide bir,

zamanı geldiğinde, tuhaf bir şekilde huysuzlanırdı. Sanırsınız ki etrafındaki herkesin gözü onun parasındadır. Bu zaafı nedeniyle yalan söylediği de olurdu. Çünkü neredeyse hiç para harcamaz ama sorulduğunda da her zaman “param yok, olsa vermez mi-

yol ortasında hareketsiz kalıyor, makinesi söyleniyor, homurdanıyor ve uzun müddet hep bulunduğu noktada hırçın hırçın tepiniyordu.

yim” derdi.


3


Açıklayıcı betimleme: hh Bu türden betimlemelerde öğretici anlayış baskındır.

hh Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır.

hh Estetik kaygı çok ön planda değildir. Öğretici metinler şu şekilde gruplandırılmaktadır: hh Betimlenen varlık nesnel bir anlatımla okuyucuya aktarılır. hh Anlatıcı, betimlediği şeyle ilgili kişisel kanılarını dile getirmez. Bu betimlemede belirli bir sıra takip edilerek betimlenen varlık hakkında bilgi verilir. hh Coğrafya bilgisinde açıklayıcı betimlemeden sıklıkla yararla-

Tarihî metinler: Tarih olaylarının ele alındığı, anlatıldığı metinlerdir. Felsefî metinler: Felsefî konuları ve felsefenin varlık, bilgi, değer gibi konularını ele alan metinlerdir.

nılır. Bilimsel metinler: Bilimsel araştırmaları açık ve kesin bir dille, delillere dayanarak

Örneğin,

anlatan metinlerdir.

Büyük Ağrı Dağı’nın tepesi yaz kış karlarla kaplıdır. Yamacında cılız bir bitki örtüsü, seyrek huş ağaçları ve çalılıklar bulunur. Tepesi bütün bir yıl boyunca karla kaplı olmasına karşın Ağrı Dağı’nda bir iki kaynaktan başka su bulunmaz.

Örneğin, Yahya Kemal Beyatlı, 2 Aralık 1884’te Üsküp’te doğdu. 1 Kasım

3. Öğretici Anlatım

1958’de İstanbul’da yaşamını yitirdi. Çocukluk yılları Üsküp’teki şiirlerine de yansıyan Rakofça çiftliğinde geçti. İlköğrenimini özel

hh Bir metnin, bilgi ve haber vermek, ikna etmek, kanıları değiş-

Mekteb-i Edep’te tamamladı. 1892’de Üsküp İdadisi’ne girdi. Bir

tirmek, uyarmak, düşündürmek, yönlendirmek, tanıtmak gibi

yandan da İshak Bey Camii Medresesi’nde Arapça ve Farsça

amaçlarla yazılan anlatım türüdür. hh Öğretici metinler ele aldığı konuya göre çeşitli türlere ayrılır. Bu türlerin hepsinin konuyu ele alış biçimi ve üslubu farklılık gösterir. hh Verilen bilgiler; örnekleme, tanımlama, alıntı yapma, tanık gösterme gibi düşünceyi geliştirme yollarıyla pekiştirilir. hh Yoruma yer verilmez, daha çok nesnel cümleler kullanılır. hh Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür. Anlatıcı estetik ve sanat kaygısında değildir. hh Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir.

4


dersleri aldı. 1897’de ailesi Selanik’e taşındı. 1902’de İstanbul’a geldi. Vefa İdadisi’ne (lise) devam etti. Jön Türk olma hevesiyle 1903’te Paris’e kaçtı. 1913’te yurda döndükten sonra Darüşşafaka’da edebiyat ve tarih öğretmenliği yaptı. Mütarekeden sonra Âti, İleri, Tevhid-i Efkâr, Hâkimiyet-i Milliye dergilerinde yazılar yazdı. Arkadaşlarıyla “Dergâh” dergisini kurdu. Yazılarıyla Milli Mücadele’yi destekledi. 1922’de barış anlaşması için Lozan’a giden kurulda danışman olarak yer aldı. 1923’te Urfa milletvekili oldu. Cumhuriyet’in kurulmasından sonra Varşova ve Madrid’de orta elçisi olarak görevlendirildi. Daha sonra sırasıyla Yozgat, Tekirdağ, 1943-1946’da da İstanbul milletvekili oldu.


Örneğin, Ekvatordan kuzey-güney yönünde birer derece açıyla geçerek bir kutuptan ötekine uzanan daire yaylandır. Ekvatorun çevresi 360 derece olduğundan 360 meridyen bulunur. Meridyenler arasındaki uzaklık ekvator üzerinde yaklaşık 111 km’dir. Bu uzaklık, ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe daralır. Meridyenlerin birleştiği kutuplarda bir nokta hâlini alır. Meridyenlerin yerini belirt-

otobüs şoförününkinden azdır. Kişi tek başına aklına estiği gibi avlanırsa daha çok zevk alır; çünkü böyle bir avcı kendine göre bir plân yapar; şuna buna hesap vermek ya da nedenini niçinini söylemek zorunda kalmadan ister bu planı uygular, isterse değiştirir. Sürek avcılarının yanında hayvanı öldürmek çok daha az zevkli bir iştir. Böylece insanoğlunun güçlükten kaçtığını, sadece zevki aradığını söyleyenler onu yanlış tanımlamış olurlar.

mek için Londra’daki Greenwich (Grinviç) gözlemevinden geçen meridyen esas alınmıştır. “0” derece olarak kabul edilen bu me-

Örneğin,

ridyen başlangıç meridyenidir. Bunun doğusunda bulunan 180

Çini sanatı, mimariye bağlı olarak gelişmiş bir sanattır. Yapının

meridyene doğu meridyeni, batısında bulunan 180 meridyene

plan ve strüktür özellikleri çinilerle vurgulanmaktadır. Bu vurguda

batı meridyeni denir. Ayrıca başlangıç meridyeninin doğusunda-

yapının mimarının önemi büyüktür. Mimar Sinan’ın farkı bura-

kine Doğu Yarım Küre, batısındakine Batı Yarım Küre denir.

da ortaya çıkmaktadır. Kendisi, hem mimaride, hem de sanatçı olarak çini kullanımında bütün ustalığını göstermiştir. 17. ve 18. yüzyıllarda tüm sanat dallarında olduğu gibi çini sanatında da

4. Açıklayıcı Anlatım hh Herhangi bir konu hakkında bilgiler vermek, bir şeyler öğretmek, okuyucunun görüşünü yönlendirmek amacına yönelik anlatım türüdür. hh Anlatım açık, anlaşılır ve kesin ifadelerle kurgulanır. hh Açıklayıcı anlatımda konunun iyi kavranması ve yazının ana düşüncesinin iyi tespit edilmesi çok önemlidir. hh Edinilen bilgilerin doğru ve düzenli olarak verilmesi gerekir.

gerileme görülmektedir. Bu yüzyıllarda batı etkisi kendini hissettirmeye başlamıştır. 16. yüzyılının ikinci yarısı özellikleri bu devirde de görülmeye devam etmiştir. Kompozisyonlarda kullanılan çiçeklerin boyutları büyümüş, daha sade ve daha gerçekçi tarzda motifler oluşturulmuştur.

5. Kanıtlayıcı Anlatım hh Herhangi bir konu, düşünce, görüş veya yargının karşıdakine ispatlama yolu ile anlatılması için kullanılan anlatım türüdür. hh Kanıtlayıcı anlatımda, ortaya atılmış ve kanıtlanması gereken

hh Gerektiğinde istatistik, levha, grafik, resim gibi gereçlerden yararlanılır. hh Konuyu ayrıntılarıyla açıklarken örneklerden ve karşılaştırmalara başvurulur.

bir konu bulunmalıdır. hh Bu konu bütün yönleriyle tanıtılır ve sonra konunun kanıtlanmasına geçilir. hh Bu aşamada elde bulunan her türlü belge, başkalarının konu ile ilgili görüşleri, eğer yapıldıysa deney ve gözlem sonuçları

Örneğin, Kişi yönettiği ölçüde her meslekten hoşlanır ve itaat ettiği ölçüde de her mesleğe lânet okur. Tramvay vatmanının mutluluğu,

birer kanıt olarak ortaya sürülür. hh Anlatıcı üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için sıklıkla örnekleme ve karşılaştırmaya başvurur.


5

PARAGRAF BİLGİSİ – Anlatım Türleri ve Düşünceyi Geliştirme Yöntemleri hh Kavramları tanımlamaya ve açıklamaya başvurulur. hh Bir görüşü kabul ettirme, aydınlatma, inandırma amaçlanır. hh Dil göndergesel işlevde kullanılır.

hh Örnekleme, karşılaştırma, sayısal verilerden yararlanma, tanık gösterme ve alıntı yapma düşünceyi geliştirme yollarından yararlanılır. hh Eleştiri, açık oturum, panel vb. yerlerde başvurulur. hh Anlatıma konuşma dili hâkimdir (Birden fazla kişi izlenimi

Örneğin, “Neden klasik şiirimiz unutulmaya yüz tuttu? Bir milleti var eden

[yazar-okuyucu] ). hh “Ne doğrudur, ne yanlıştır?” sorularını düşündürür.

onun tarihi değil midir? Bir İngiliz genci kendisinden yüzyıllar önce yaşamış ecdadının aynı dille yazılmış bir eserini rahat rahat okuyabiliyor. Shakespeare’nin dili bugünkü İngilizlerin diliyle birebir aynı değil. Ama onlar, “Hamlet’i”, “Kral Lear’i”, Othello’yu”, Macbeth'i” çocuklarına kutsal bir metin gibi okutuyor, öğretiyorlar. Biz neden bir Nedim’in ya da Şeyh Galip’in eserlerini oku-

hh Tanık gösterme, karşılaştırma, tanımlama gibi düşünceyi geliştirme yollarına başvurulabilir. hh “üstelik, çünkü, gerçekten de, ama, o halde” gibi mantıksal bağlaçlar, sık kullanılır.

yamıyoruz. Okuyamamayı bırakın okumak gibi derdimiz yok ki! Ne demişti Oktay Sinanoğlu: “ Dil giderse Türkiye gider.” Hâlbuki bizi var eden geçmişimizdir. Eski edebiyatımız tükenmez bir ha-

Örneğin,

zinedir. Gayret edip üç beş kelime öğrensek eski edebiyatımızın

İnce Memed’in dört cildinin belli bir plana göre oluşturulduğunu,

tadına varacağız, köklerimiz yerine oturacak, benliğimize bizi biz

bir bütünselliğinin bulunduğunu söylüyorlar. Bu düşünceye katıl-

yapan değerlerimize döneceğiz. Eski dilimiz ile yeni dilimizi har-

mam olanaksız. Çünkü birinci cilt 1955’te, dördüncü cilt 1987’de

manlar isek zengin ve eşsiz bir edebiyat oluşturabiliriz. ”

basılmış. Aradan geçen otuz iki yıllık zaman dilimi yazarın anlatımını, kahramanına ve onu kuşatan çevreye, sorunlara bakışını

6. Tartışmacı Anlatım hh Herhangi bir konuda bilgi vermeyi, düşünce iletmeyi, amaçlayan anlatımdır.

da değiştirmiş, geliştirmiş Memed’in önümüze açılan dört ciltlik serüveninin bir defada tasarlanmadığı, başlangıç yazılırken şimdiki sonun düşünülmediği, her yeni ciltte daha önce yazılanları değiştirme düzeltme olanağının kalmadığı iyice bellidir.

hh Kanıları değiştirme ön plandadır. hh Bir görüşe karşı çıkılırken başka bir görüş savunulur. hh Karşı görüş sahibine veya okura seslenen, sorular soran bir üslup kullanılır. hh Bu üslup genel de eleştirel mahiyettedir. Tartışılan konuya göre sohbet tarzına da yaklaşabilir.

7. Coşku ve Heyecana Bağlı Anlatım hh Bir duygunun; imge, çağrışım, mecaz anlam yoğunluğu, alışılmamış bağdaştırmalar, söz sanatları vs. gibi unsurlarla yoğun biçimde desteklenerek verildiği anlatım türüdür. hh Bireysel duyguların içten geldiği gibi, coşkulu, etkili bir dille

Öğretmen Sorusu

anlatılmasına da lirizm denir. Öğretici anlatımla açıklayıcı anlatımı birbirinden nasıl ayırabilirsiniz?

Öğretici anlatımda, bilgi aktarımı; açıklayıcı anlatımda, bilginin açıklanması daha önceliklidir.

6


PARAGRAF BİLGİSİ – Anlatım Türleri ve Düşünceyi Geliştirme Yöntemleri hh Sıfat olarak esin dolu, coşkun, içli bir dili bulunan anlamlarında kullanılan lirik sözü, bu niteliği taşıyan şiir ve düzyazı ürünlerini niteler.

8. Destansı (Epik) Anlatım hh Epik sözcüğünün dilimizdeki karşılığı destandır. Epik anlatımın kökeni de destanlara dayanır.

hh Coşku ve heyecana bağlı (lirik) anlatımda, düz yazıdan farklı olarak çok katmanlı bir anlam ve anlatım sistemi hâkimdir. hh İfadeler düzyazıdaki gibi sözlük anlamlarıyla algılanmaz. Derinlikli bir anlatım vardır ve bu, anlaşılmak için çoğu zaman

hh Kahramanlık hikâyelerinin veya tarihî olayların anlatıldığı epik anlatım, içerdiği olağanüstülüklerden dolayı öyküleyici anlatımdan, toplumsal yönüyle de masallardan ayrılır. hh Mesnevi, tarih, masal, biyografi, şiir, roman, hikâye, tiyatro gibi türlerde destansı anlatımın kullanıldığı görülür.

okuyucunun özel gayretini gerektirir. hh Coşku ve heyecana bağlı anlatımda estetik ön plandadır. Bu estetiği yakalamak da bir kuyumcu titizliğiyle bütün metni tane tane işlemekle mümkündür.

hh Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılabilir. hh Eylemler ön plandadır. hh Anlatımda abartıya yer verilebilir.

hh Yazarın metni kaleme alış amacına uygun sözcükler, hem ses hem de anlam uygunluğuna dikkat edilerek seçilir.

hh Sanatlı bir dil kullanılır.

Örneğin,

Ölüm indirmede gökler, ölü püskürtmede yer

ADIM SONBAHAR

nasıl iş bu

O ne müthiş tipidir: Savrulur enkâz-ı beşer...

her yanına çiçek yağmış

Kafa, göz, gövde, bacak, kol, çene, parmak, el, ayak,

erik ağacının

ışık içinde yüzüyor

neresinden baksan

gözlerin kamaşır

Gönüllüler tepelere çekildiler. Aslan yürekli Şahin Bey, tek başına

oysa ben akşam olmuşum

direniyordu. O, şimdi tek başına bir orduydu. Elindeki tüfeğiyle

yapraklarım dökülüyor

Elmalı Köprüsü’nü tutmaya çalışıyor, köprünün taş korkuluklarını

usul usul

siper alarak, düşmana ateş etmeyi sürdürüyordu. Tepelerdeki ar-

adım sonbahar

kadaşları onun bu kahramanca savunmasını, çaresizlik ve göz-

Boşanır sırtlara, vadilere, sağnak sağnak

Örneğin,

Attila İLHAN

yaşları içinde seyrediyorlardı. Son kurşununu da attıktan sonra

hh Bu metinde mesaj, sanatsal bir ifadeyle aktarılmıştır. Dil bu

tüfeğini yere vurarak parçaladı. Şimdi eline kamasını almıştı.

işleviyle (sanatsal/şiirsel işlev) kullanıldığında sözcükler düz

Köprü üzerinde, göğsünü düşman mermilerine siper ederek ağır

yazıdaki anlamlarıyla düşünülmemelidir. Şair, sözcüklerle

ağır ilerliyor, sesinin bütün gücüyle: “Geçemezsiniz!” diye ba-

başka şeyler arasında imgesel bir bağ kurmuştur. Dış dünyadan aldığı ögeleri, zihninde başka bir resme dönüştürmüştür.

ğırıyordu. Orduları sanki yumruklarıyla durdurmak ister gibiydi. Fransız subayları, Elmalı Köprüsü üzerinden kendilerine doğru


7

PARAGRAF BİLGİSİ – Anlatım Türleri ve Düşünceyi Geliştirme Yöntemleri tek başına yürüyen bu çılgın kahraman karşısında suskundular, ne yapacaklarını kestiremiyorlardı. Şahin Bey yeniden kükredi: “Alçak düşman, haydi gel, süngüle!” Şahin Bey’in vücuduna bir anda onlarca mermi boşaldı. Bu kahraman beden toprağa düşmüştü, ama Antep’te binlerce Şahin doğuyordu.

Örneğin, Bütün ağaçlar birbirleriyle fısıldaşıyor, anlaşılmaz bir lisanda haberleri ve planları birbirlerine aktarıyor gibiydiler; rüzgâr yokken bile dallar sallanıp etrafı yokluyordu. Ağaçların gerçekten hareket ettiklerini, yabancıları kuşattıklarını ve içlerine hapsettiklerini de anlatırlar. Nitekim yıllar önce Çalıçit’e saldırmışlar: Gelip

9. Düşsel (Fantastik) Anlatım

çitin hemen kıyısına dikilmiş, çite abanmaya başlamışlar. Fakat

hh Fantastik anlatım, konusunu hayal gücünden alan anlatımlar-

üste yığıp büyük bir ateş yakmış ve Çalıçit’in doğusundaki bütün

hobbitler gelip yüzlerce ağacı kesmiş, kestiklerini orman da üst araziyi uzun bir şerit halinde tutuşturup kül etmiş. Bundan sonra

dır. hh Zaman unsuru hayalidir. Anlatılanlar belirsiz bir zamanda ge-

ağaçlar saldırıyı kesmiş fakat bize düşman olmuşlar.

çebileceği gibi belirli bir zamanda ama olağanüstülülüklerle örülmüş olabilir. hh Mekân unsuru hayalidir. Anlatılanların geçtiği yer masala özgü bütünüyle düşsel bir ülkedir.

Örneğin, “Bir sabah tedirgin düşlerden uyanan Gregor Samsa devcileyin bir böceğe dönüşmüş buldu kendini. Bir zırh gibi sertleşmiş sırtının üzerinde yatıyor, başını biraz kaldırınca yay biçiminde katı

hh Kişiler hayalidir. Gerçeğe uygun kişiler olabilir ama onların da

bölmelere ayrılıp bir kümbet yapmış kahverengi karnını görüyor;

insanüstü nitelikleri vardır. İnsan dışı varlıklar da (hayvanlar,

bu karnının teperinde yorgan, her an kayıp tümüyle yere düş-

cinler, periler, insan dışındaki başka varlıklar vs.) kişileştiril-

meye hazır, ancak zar zor tutunabilmekteydi. Vücudunun kalan

miş olarak karşımıza çıkabilir.

bölümüne oranla acınacak kadar cılız bir sürü bacakçık ne yapa-

hh Olay, baştan sona kurmacadır. Sanatçının düş gücüyle yoğ-

caklarını şaşırmış, gözlerinin önünde aralıksız çakıp sönüyordu.”

rulmuş, gerçekte asla yaşanamayacak denli sıra dışı hadiselerdir. hh Fiil kiplerinden geçmiş zaman (-miş,-di) sıklıkla kullanılır. hh Hayal, abartma, varsayım ve olağanüstülükler fantastik sıklıkla kullanılır. hh Hayal gücüne dayalı olması nedeniyle bu anlatım türünde dil, daha çok sanatsal işleviyle kullanılır.

10. Mizahi Anlatım hh İnsanların gülmesini sağlamaya yönelik kurgulanmış anlatım türüdür. hh Küçük düşürme amacı olmaması sadece eğlendirmeye yönelik olması özellikleriyle hicivden ayrılır. hh Ses, taklit, hareket ve konuşma önemlidir. hh Mizahi unsurlarda “gerçekten sapma” vardır. hh M izahi unsurları oluşturmada karşılaştırmalar, durumlar, hareketler, kelime ve kelime gruplarından yararlanılabilir.

8


PARAGRAF BİLGİSİ – Anlatım Türleri ve Düşünceyi Geliştirme Yöntemleri hh Amaç okuyucuyu düşündürmek ve eğlendirmektir.

Ey oğul!

hh Roman, hikâye, tiyatro, şiir, deneme gibi türlerde kullanılır.

Allah'a ortak koşma!

hh Dil sanatsal, edebi işlevlerinde kullanılır.

Allah'a ortak koşma. Muhakkak ki şirk pek büyük bir zulümdür. Kasılarak yürüme, yavaş konuş! Yeryüzünde kasılarak yürüme. Çünkü Allah büyüklük taslayan ve

Örneğin,

övünenleri sevmez.

İncili Çavuş, padişahın isteği üzerine vezirlerinden birinin taklidi-

Horozdan geri kalma!

ni yaparak padişahı eğlendirmiş. Bunu duyan vezir haliyle çok kızmış: – İncili'yi astırayım da aleme ibret olsun, demiş.

Horozdan daha geri kalma. Çünkü sen uykunun derinliklerinde iken, o dünyayı sese vererek insanları uykudan uyandırmaya çalışır. Cahille dost olma!

Can derdine düşen İncili, padişaha koşup durumu anlatmış. – Hele öldürsün de göreyim. Kısasa kısas, ben de onu asarım! deyince İncili: – Aman hünkârım, demiş. Beni öldürmeden önce onu assanız olmaz mı?

(İncili Çavuş Fıkralarından)

Cahil kimselerle dostluk kurma. Çünkü onunla dost olursan, kendi yaptıklarını senin hoş karşıladığını sanır. İlim meclislerine katıl! Âlimlerin meclisinde bulun. Hikmet ehlinin sohbetlerini dinle. Çünkü Allah kuru toprağı yağmurla nasıl canlandırırsa, ölmüş kalpleri de hikmetli sözlerle öyle diriltir. Lokman Hekim’den Oğluna Öğütler

11. Emredici Anlatım hh Okuyucunun bir işi yapması, bir eylemde bulunması, bir davranışı gerçekleştirmesine yönelik düzenlenmiş anlatım türüdür. hh Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır. hh Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadelere yer verilir. hh Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır. hh Cümlelerde fiiller hâkimdir. hh Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır. hh Söylev, kitabeler, trafik kuralları, reçeteler ve kullanma kılavuzlarında emredici anlatım kullanılır.

12. Söyleşmeye Bağlı Anlatım hh İ ki ya da daha fazla kişinin karşılıklı konuşmalarından meydana gelen anlatım türüdür. hh Jest ve mimikler anlatımın gücünü arttırır. hh S ohbet, mülakat ve diyalog, monolog metinleri söyleşmeye bağlıdır. hh K arşılıklı konuşmalar, bağlama ve konuşulan kişiye göre değişebilir. hh Görme ve işitmeyle kurulan iletişim önemlidir. hh Vurgu ve tonlama önemlidir. hh T ekrarlar söyleşmeye bağlı anlatımlarda ifadeyi kuvvetlendirir.


9


Örneğin,

Örneğin,

İKİNCİ SAHNE: Ulviye - Mansur - Selma - Evvelkiler

“Ama iyi şeylerin hiçbiri zararlı olmaz değil mi?”

ULVİYE

“Öyle sanırım.”

- (Hüsrev'e) Sizi rahatsız ettik galiba?

“Tabii bir şey zararlı olmazsa zarar vermez, değil mi?” “Vermez.”

HUSREV - Beyefendi gazetecidir. Kendisiyle piyesime dair konuşuyorduk.

“Zarar vermeyen, kötülük eder mi?”

(Turgut'a Ulviye'yi göstererek) Annem!

“Hayır, etmez.”

(Turgut ayağa kalkar, Ulviye'yi hürmetle selâmlar. Ulviye kapıdan

“Kötülük etmeyen, kötülüğe sebep olmaz değil mi?”

mukabele eder.)

“Tabii olmaz.”

ULVİYE

“Peki, iyi şey faydalıdır değil mi?”

- (Yine Hüsrev'e) Uzun mu sürecek konuşmanız? Canımız çay

“Evet.”

içmek istiyordu.

“Öyleyse refaha sebep olur.”

HUSREV

“Evet.”

- Bir iki dakikalık işimiz kaldı. Biraz daha dolaşın bahçede...

“Demek ki iyi, her şeyin sebebi değil, ancak iyi olanın sebebidir,

(Deminkiler geldikleri tarafa doğru yürüyüp kaybolurlar.)

kötü olan şeylerle ilgili değildir.”

HUSREV

“Evet, tam öyledir.”

- (Turgut'u iyice süzdükten sonra) Bana hulâsa edin bakalım yaz-

Eflatun /Gençlik Terbiyesi

dığım piyesi. TURGUT - Piyes, “Babam kendisini bir incir dalına asmıştı” diye başlıyor. Piyesin kahramanı, babası intihar etmiş bir tip. İhtiyar annesiyle beraber bir yalıda yaşıyor, yalının bahçesinde büyük bir incir ağacı. Babasının asıldığı ağaç… Efendim...

hh Varsayımlar ve hayallerden hareketle gelecekte gerçekleşebilmesi düşünülen olayların anlatıldığı anlatım türüdür. hh Gelecekten söz eden metinler varsayım ile oluşmuştur.

HUSREV

hh Verilerden yola çıkılarak geleceğe ait tahmin yapılabilir.

- Devam edin!

hh Olandan çok olması istenilen anlatılır.

… Necip Fazıl Kısakürek / Bir Adam Yaratmak

Öğretmen Sorusu

13. Gelecekten Söz Eden Anlatım

hh Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanılır.

Bir metinde birden fazla anlatım türü olabilir mi?

Evet, olabilir. Bir metinde kullanılan anlatım türü yazarın tercihine bağlıdır.

10



Örneğin,

hh Bir varlık ya da kavramın ne olduğunu belirtmeye denir.

Yeni Dünya

hh “bu nedir” sorusunu düşündürür.

Bu dünyada ülkelerin sınırları olmayacak. Hangi ülkenin vatandaşı olursa olsun herkesin bileğinde bir bileklik takılı olacak. Bu bileklikte o kişinin topluma zararlı olup olmadığı geçiş kapılarında belli olacak. Öyle insanlar istedikleri yere rahatça gidemeyecek, belli bölgeler dışında bir yerde yaşayamayacak. Paranın eskisi kadar önemi kalmayacak. Herkes topluma yararlılığı oranında rahat bir hayat yaşayacak. Başkasına zarar veren insanların geliri, o kişi kendisini düzeltene kadar düşürülecek. Çevreye zararlı bütün sanayi tesisleri uzayda bir yerlere inşa edilecek. Orada da

Örneğin, Açık oturum, önceden belirlenen ve kamuoyunda tartışılan bir konunun çeşitli yönleriyle o konudaki farklı görüşlere sahip olan uzman kişilerce topluluk önünde tartışılmasıdır. Açık oturumda bir başkan ve en az üç konuşmacı bulunur. Açık oturum, başkanın konuyu ana hatlarıyla dinleyicilere açması ve konuşmacıları tanıtmasıyla açılır.

dünya gezegenin dışında yaşayan varlıklar çalıştırılacak. Ama onlara köle muamelesi yapılmayacak. Hak ettikleri karşılığı alacaklar. Her şey sağlığa uygun olarak üretilecek. Yeni Dünya, eskisinden kat be kat yaşanılır olacak.

Örnekleme: hh Paragrafta değinilen konuyu anlaşılır kılmak, somutlaştırmak için anlatılanlarla ilgili örnek vermeye denir.

C. Düşünceyi Geliştirme Yolları hh Paragraflar konuları gereği insanın duygu ya da düşünce dünyasında yankı bulur. Düşünce dünyasına hitap etmek için

hh “örnek verecek olursak” anlamını düşündürür.

Örneğin,

yazılan anlatım türlerinde (açıklayıcı, tartışmacı, kanıtlayıcı

Türkçe, yabancı kökenli sözcükleri kendi kurallarına uydurarak

vs. ) yazar söylediklerini desteklemek için birtakım yöntem-

benimsemiştir. Arapça kökenli mumkin “mümkün”e, Farsça kö-

lere başvurur. Bunlara düşünceyi geliştirme yolları denir.

kenli haste “hasta”ya, İtalyancadan gelme brillante “pırlanta”ya dönüşmüştür.

Tanımlama: hh Bir varlığı, bir kavramı temel nitelikleriyle belirlemedir. hh Yazılarda genellikle soyut olan kavramlar tanımlanmaya çalışılır. hh Okuyucunun kafasında tam olarak belirlenemeyen kavramlar tanımlanarak dinleyenin ya da okuyanın kavraması kolaylaştırılmaya çalışılır.

Tanık Gösterme: hh Anlatılanların okuyucuda kabul görmesi için, bilgisine ve düşüncesine değer verilen birinin görüşlerine paragrafta yer vermeye denir. hh Birinin sözü alıntı yapıldığından alıntılama ile iç içedir.


11


Örneğin, Kimi sözde aydınlarımız hele bir de isimlerinin önünde bir unvan da varsa kendilerini dünyanın merkezinde görüyorlar. Sadece kendi dedikleri doğrudur, en iyi onlar bilirler, onlara muhalif söyle-

hh Dolayısıyla karşılaştırma, yalnızca iki kavram arasındaki karşıtlıkları gösterme değildir.

hh Benzerlikleri gösterirken de karşılaştırmalardan yararlanılabilir.

nen her şey yanlıştır. Oysa insan, bilgi denizinde açıldıkça kendi küçüklüğünü fark etmelidir. Bir insan ömrü bilgi denen hazinenin ne kadarını keşfetmeye yeter ki? İmam- ı Âzam: “Bilmediklerimi

hh Bunlardan başka düşüncenin geliştirilmesinde aşağıdakilerden de yararlanılır:

ayaklarımın altına alsaydım, başım göklere değerdi.” derken de insanın bildiklerinin deryada bir zerre olduğu gerçeğini ortaya koymuştur.

Benzetme – Ova sanki zümrütten bir denizi andırıyordu.

Sayısal Verilerden Yararlanma:

– Doğanın da insanlar gibi elbise değiştirdiğini görürsünüz.

hh Düşüncelerin kanıtlanması, inandırıcı olması için çeşitli araştırma, inceleme ve anketlerden yararlanmasıdır. hh İstatistik sonuçlarından yararlanılır. hh Özellikle güvenilir kaynakların sunduğu verilerin kullanılması dile getirilenlerin inandırıcılığını attırır.

Kişileştirme – Toroslarda su, yeryüzüne çıkar çıkmaz telaşla denizi aramaya başlar. – Gece, yorgunluktan ve yalnızlıktan şikâyet ediyordu. – Güzelim gül bahçeleriyle çevrelenmiş evler…

Örneğin, Ülkemizde son yıllarda hızlı bir büyüme gerçekleşiyor. Son on yıldaki büyüme, daha önceki elli yıllık büyümeye eşit. Geçen yıl

İşitme – Onları görenler, sevinç çığlıkları atıyor.

kişi başına düşen yıllık gelir 10000 dolar iken bugün bu rakam 12000 dolar civarında. Gelecek yıl için ise bunun 15000 doları

Dokunma

aşacağı öngörülmekte.

– Havada taze bir esinti…

Karşılaştırma:

Tatma – İnsanın ağzında acımsı bir his bırakıyor.

hh İki varlık veya iki kavram arasındaki benzerliklerden ya da karşıtlıklardan yararlanmaya karşılaştırma denir. hh Nesneler, kavramlar, olay ya da durumlar arasındaki benzerlik veya farklılıkların dile getirilmesidir.

12


Koklama - Yoğun reçine kokuları arasında ilerliyoruz.


Konu Testi - 1

1. Boş bırakılmış topraklar, gübreli ve bereketli ise yüz bin çe-

4. Kitaba, okumaya küsenleri arkadaşlarını yarı yolda bıra-

şit otla dolar. Yararlı olabilmeleri için onlara kazma vuruyor,

kanlara benzetmek yanlış olmasa gerektir. Aslında arkada-

işe yarar tohumlar ekiyoruz. Ruhlar da böyledir. Onları bir

şını yarı yolda bırakan kendini yarı yolda bırakmış demek-

fikirle uğraştırıp dizginlerini tutmazsanız, uçsuz bucaksız

tir. Bu zamana kadar birlikte yaptığı yol arkadaşlığından gereken istifadeyi elde edememiş, bu arkadaşlığı ömrünün

bir hayal dünyasında başıboş, öteye beriye dolaşıp durur-

sonuna kadar sürdürememiş insanın uğradığı ziyan ken-

lar. Bir amaca bağlanmayan ruh, yolunu yitirir.”

dine dönük bir ziyandır. Kitapla kurduğu dostluğu süre-

Bu parçanın anlatımında düşünceyi geliştirme yolla-

since kitabın kendisine kazandırdıklarını hiçe sayarak bir

rından hangisine başvurulmuştur? A) Tanımlama

B) Örnekleme

D) Benzetme

terk ediş yaşadığı için de nankör olarak kınanabilir ayrıca. Kitaba karşı nankör olmakla ekmeğe karşı nankör olmak

C) Karşılaştırma

E) Tanık gösterme

arasında bir fark yoktur. İkisinde de kıymet bilmezlik vardır.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi ağır basmaktadır?

2. Toprağı nasıl süreceğini merak ediyorduk. Üç kocaman pul-

A) Örnekleme

lukla toprağı aktarmaya başladığı zaman sevinçle bağırmıştık, ardında bıraktığı derin izde koşmaya başladık. Geride

B) Tartışma

D) Tanımlama

C) Karşılaştırma

E) Açıklama

kalan atlılar ha bire atlarını kamçılıyorlardı. Ne oldu, neden geriledim bilmiyorum, birdenbire yapayalnız kaldığımı gördüm. Yürümeye takatim yoktu. Traktör durmadan uzaklaşı-

5. Aşağıdakilerden hangisi mizahi anlatımın özelliklerinden biri değildir?

yor ben güçsüz, arkasından bakıyordum. Bu koca dünyada

A) Okuyucuda uyandırılmak istenen etkiye göre düzenlenir.

benden daha mutlu insan yoktu gene. Neye sevindiğimi de bilmiyordum. Suvankul’un köye ilk traktörü getirmiş olması

B) Ses, taklit, hareket ve diyaloglar önemlidir.

mı, yoksa çocuklarımın bu kadar büyümüş, babalarına bu

C) Yalnızca okuyucuyu güldürmek, eğlendirmek amaçlanır.

kadar benzemeleri mi sevindirmişti beni? Arkalarından ba-

D) Roman, hikâye, tiyatro, şiir, deneme gibi türlerde kullanılır.

kıyor, ağlıyordum. Oğullarım benim! Hep böyle babanızla

E) Dil sanatsal, edebi işlevlerinde kullanılır.

omuz omuza olun. İnsan olun bir de. Başka bir şey istemem.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi ağır

6. Şiir, kendine özgü ve bir ses ve söz yapısı olan özel bir

basmaktadır?

sanat dalıdır. Roman ve hikâye gibi edebi türlere daha

A) Öğretici anlatım

B) Betimleyici anlatım

C) Söyleşmeye bağlı anlatım

D) Öyküleyici anlatım

kıyasla bireyselliği daha öndedir. Bu sebeple öteden beri şiirin başka bir dile çevrilip çeviremeyeceği tartışılagelmiştir. Anlamlamanın okur merkezli olması, bir dildeki ses ve

E) Düşsel anlatım

biçemin diğer dilde yakalanmasının çok zor olması, dillerin sözcüklerinin her zaman birbirini karşılayamıyor olması şiir

3. Bir sanatçı sokaktaki sıradan bir sahtekârla aynı çizgide

olabilir mi? Neden olmasın ki? Nihayetinde sanatçı da insandır. Sanatın bahşettiği “incelme”nin farkında olmayan ve bunu anlama/özümseme azmini taşımayan insan, görünürde sanatçı da olsa, alması gerekeni alamamış demektir. Yani, hâlâ “kalın”dır. O halde herhangi bir sanatla ilgilenmeyen insandan ne farkı vardır? Kısacası, hiç farkı yoktur. İşte bu fark olmadığından, herhangi bir insanın heves edeceği sahtekârlık, sanatçı için de geçerli olabilmekte. Hatta fazlasıyla…

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi ağır basmaktadır? A) Betimleme

B) Tartışma

D) Öyküleme

C) Örnekleme

E) Açıklama

çevirisini zorlaştıran etkenlerdir. “Necip Fazıl Kısakürek’in “Hayattan canlı ölüm, günahtan baskın rahmet / Beyoğlu tepinirken ağlar Karacaahmet” dizelerini İngilizceye nasıl çevireceksiniz? Hadi çevirdiniz diyelim, bu dizeleri İngilizceden okuyan biri, şiirin bizde uyandırdığı mananın ne kadarını anlayacak? Jean Cocteau, “Şiir öyle ayrı bir dildir ki başka hiçbir dile çevrilemez hatta yazılmış göründüğü dile bile.” sözüyle bu gerçeği ortaya koyuyor.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinden yararlanılmamıştır? A) Karşılaştırma B) Tanımlama D) Örnekleme

C) Alıntı yapma

E) Benzetme


13


7. Aşağıdakilerden hangisi söyleşmeye bağlı anlatımın

Konu Testi - 1

10. Genç Kalemler hareketi, edebiyatımıza özellikle dil konu-

özelliklerinden biri değildir?

sunda yepyeni bir anlayışı getirmiştir. Türkçe kendi benliğine yavaş yavaş dönmeye başlamış; halk, aydınların

A) Jest ve mimiklerin aktarılması anlatımın etkisini arttırır.

yazdıklarını anlar duruma gelmiştir. 1911’li yıllarda yazan

B) Bilimsel metinlerde, ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır.

Ömer Seyfettin’i, Ziya Gökalp’i açıp okuyun, severek, anlayarak okursunuz yazdıklarını. Sözcükler, tamlamalar vs.

C) Karşılıklı konuşmalar, bağlama ve konuşulan kişiye göre değişebilir. D) Görme ve işitmeyle kurulan iletişim ön plandadır

hep anlayacağınız biçimdedir.

Bu parçada yazar, anlattıklarını desteklemek için aşağıdaki düşünceyi geliştirme yollarından hangisini kul-

E) Vurgu ve tonlamalara dikkat edilir.

lanmıştır? A) Karşılaştırma

B) Tanımlama

C) Örnekleme

D) Alıntı yapma

8. Aşağıdakilerden hangisi gelecekten söz eden anlatı-

E) Sayısal verilerden yararlanma

mın özelliklerden biri değildir? A) Varsayım ile oluşturulmuş metinlerdir. B) Verilerden yola çıkılarak geleceğe ait tahmin yapılabilir.

11.

• Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır.

C) Olandan çok olması istenilen anlatılır.

• Cümlelerde fiiller hâkimdir.

D) Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanılır.

• Zorlama anlamlı bir üslubu vardır.

E) Olağanüstü ve fantastik özelliklere sahiptir, tamamen hayal ürünüdür.

• Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır.

Numaralanmış cümlelerde verilen özellikler aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilendirilebilir?

9. Bilimkurgu eserleri geçmişe yönelik değildir. Yazar insanın

A) Öyküleyici anlatımla

B) Betimleyici anlatımla

C) Mizahi anlatımla

D) Emredici anlatımla

akıl gücünü kullanarak her problemi çözebileceğine inanır.

E) Düşsel anlatımla

Nitekim bu türün yaygınlaşıp gelişmesinde büyük katkısı olan Amerikalı bilim gazetecisi Hugo Grensback bu inançla oluşturduğu Ralph 124 adlı romanında fiziksel yasalara

12. Elma, içinde birçok vitamin ve mineral barındıran çok ya-

dan “radar, uzak uçuşu, floresanla aydınlatma, radyodifüz-

rarlı bir meyvedir. Özellikle C vitamini açısından oldukça

yon ve televizyonla uykuda öğretim” gibi konular üzerinde

zengindir. Vücudun savunma sistemini güçlendirir, vücudu

durur.

soğuk algınlığına karşı korur. Düzenli olarak yemeklerden sonra yenirse, dişler üstünde koruyucu ve temizleyici et-

Bu parçada anlatılanlar aşağıdakilerden hangisiyle

kisiyle diş fırçasının yerini tutar. Ayrıca elmadaki “pektin”

ilişkilendirilebilir?

maddesi, zararlı kolesterolü düşürür.

A) Söyleşmeye bağlı anlatımla

B) Gelecekten söz eden anlatımla

Bu parçada, aşağıdaki anlatım türlerinden hangisi kullanılmıştır? D) Öyküleyici

4. C

5. C

6. E

7. B

8. E

9. C

10. C

11. D

12. A


3. B

E) Epik anlatımla

14

B) Kanıtlayıcı

C) Betimleyici

E) Tartışmacı

2. D

A) Açıklayıcı

D) Öyküleyici anlatımla

1. D

C) Düşsel (fantastik) anlatımla

Cevaplar

uyarak insanın her şeyi başarabileceğini söyler. Öte yan-


Konu Testi - 2

1. İlk öykü kitabı Küller ve Uçurumlar’da öykülerini anlattığı

4. Dışarıda bardaktan boşalırcasına yağmur yağıyordu. Per-

insanlar için “Modern hayatın bahtsız çocukları, kül oldular.” diyor Necip Tosun. Şunları da ekliyor. “Çünkü ateşleri kavuruyordu ve hızla ateşi yaşadılar, kül oldular… Uçurumlara savurdu küllerini. İzlerini sildi.”

delerin üzerinde, arada bir şimşek parıltıları vuruyordu. Yatmaya hazırlanıyordu artık. Eşi, bir haftalığına annesine gittiği için evde yalnızdı. Yatmadan önce yaptığı gibi yine kitap okuyacaktı. Gece lambasının ışığını kıstı ve bir gün önce başladığı Suç ve Ceza’yı okumaya devam etti. Raskonlikov’un Sibirya’ya sürgüne gönderildiği bölüme gelmişti. Yavaş yavaş uykusu gelmeye başlamıştı ki kapıya şiddetle vuruldu.

Yukarıdaki paragrafta düşünceyi geliştirme yollarından hangisine başvurulmuştur? A) Benzetme

B) Örnekleme

D) Karşılaştırma

C) Alıntı yapma

E) Açıklama

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisine başvurulmuştur? A) Kanıtlayıcı anlatım

B) Öyküleyici anlatım

C) Betimleyici anlatım

D) Öğretici anlatım

E) Düşsel anlatım

5. “Oyun okunmaz” diye bir ön yargı yerleşmiş ya da yerleştirilmiş bizde. Böyle bir önyargıya uydunuz mu, örneğin bütün bir antik dönemi bilmenize, tanımanıza imkân yok. Denecektir ki o dönemin oyunları oynanır, seyirci de izlerse tanımış olur. Hayır! Bir defa yalnızca ulaşabildiğimiz tiyatro çevirisi ile sınırlı kalırsınız ve o çevrenin sahneye getirmediği eserler, yazarlar yok olur, sizin için ya da adlarını duyar, ama ne olduklarını bilemezsiniz.”

2. Odasına bir göz attı. Karmakarışık. Gardırobun kapısı açık… Yerde bir teki görünmeyen ve ilk bakışta beyaz bir kedi yavrusuna benzeyen soketi… Divanın üstünde şapka kutusu, kapağı açılmış boş bir konserve kutusu, yanında, gündüz Samim’in randevusuna geç kalmamak için üstünden acele çıkarıp attığı ev elbisesi, divanın baş tarafında ve yerde, her birinde beşer onar sayfa okunmuş sayfalarının hepsi açılmamış romanlar. Yatağının üstünde de bir yığın şey…

Bu metinde ağır basan anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Öğretici anlatım B) Öyküleyici anlatım C) Söyleşmeye bağlı anlatım

Bu parçanın anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?

D) Tartışmacı anlatım

A) Mizahi

E) Emredici anlatım

B) Açıklayıcı

D) Öyküleyici

C) Kanıtlayıcı

E) Betimleyici

6. 16. yy. ortalarından başlayarak çini sanatında (mimaride kullanılan) bir takım değişiklikler görülür. Özellikle yapı içerisinde bezeme elamanı olan çinilerin başta İznik olmak üzere, Kütahya’daki atölyelerde de yapıldığı bilinmektedir. İznik’teki çini üretimi 17. yy sonunda bitmesine karşılık Kütahya çini üretim ile olan ününü günümüze kadar sürdürmüştür. Bu dönemde en kaliteli örnekler 1550 – 1580 yılları arasında yapılmıştır. Erken Osmanlı Mimarisi’nin ve Mimar Sinan’ın anıtsal eserleri çinilerle bezenmiştir.

3. Öyküleme anlatım türüyle yazılan bir metinde aşağıdaki kiplerden hangisi sıklıkla kullanılır? A) Belirsiz geçmiş zaman B) Belirli geçmiş zaman

Bu parçanın anlatım biçim aşağıdakilerden hangisidir?

C) Şimdiki zaman

A) Çözümleyici anlatım

B) Öyküleyici anlatım

D) Gelecek zaman

C) Betimleyici anlatım

D) Açıklayıcı anlatım

E) Geniş zaman

E) Tartışmacı anlatım YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


7. Batı’nın en iyi kullandığı dildir sinema. Etkisi keşfedildiğinden bu yana hem siyasi-politik hem de kültürel sömürge aracı olarak sık sık kendisine başvuruldu. Sinemanın dili, bugüne kadar hep mesaj içerikli olageldi. Çünkü gücü, verdiği mesajla birlikte, o mesajın kitleler üzerinde ne kadar etkili olduğuyla ilgiliydi. Topun, tüfeğin, gemilerin yapamadığını beyazperde pekâlâ yapabiliyordu. Sözgelimi Rambo filmlerinin, James Bond serilerinin verdiği mesaj, güçlü olanın her zaman kazandığı üzerineydi.

Bu parçanın anlatımında düşünceyi geliştirme yöntemlerinden hangisine başvurulmuştur?

10. “Ne istiyorsunuz?” diye sorudu Mrs. Ttt. “Siz bir Marslısınız!”

Adam gülümsedi. “Bu kelime kesinlikle size bildik değil. Bu bir dünya deyimi...” Başıyla adamlarını işaret etti. “Biz Dünya’danız. Ben kaptan Williams… Mars’a ineli henüz bir saat olmadı. İşte buradayız. İkinci Mars Seferi! Bir ilk Mars Seferi yapılmıştı ama başına ne geldi bilmiyoruz. Her neyse işte buradayız. Ve siz de karşılaştığımız ilk Marslısınız!” “Marslı mı?” Kadın, kaşlarını kaldırdı. “Demek istediğim şu, güneşten bu tarafa dördüncü gezegende yaşıyorsunuz, değil mi?” Bu parçanın anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Benzetme

B) Tanık Gösterme

A) Mizahi anlatım

B) Kanıtlayıcı anlatım

C) Örnekleme

D) Tanımlama

C) Tartışmacı anlatım

D) Düşsel anlatım

E) Karşılaştırma

8. Her zaman memleket ve gurbet kelimelerine fazlaca anlam

Konu Testi - 2

yüklenmiştir. Ne memleket abartıldığı kadar değerli ne de gurbet o kadar ıstırap vericidir. Bu iki kavram üzerine bütün anlatılanlar, bütün yazılan hikâyeler insanoğlunun abartma arzusunun bir sonucudur. Yıllardan beri yaşadığı memleketinde değer vereceği hiçbir şey bulamayan yok mudur? Hatta artık çılgınlık boyutuna varan göç olgusunu nasıl izah edeceğiz? Yaşadığı şehirden ayrılıp üniversiteye giden bazı öğrencilerin, memleketlerinin ismini söylemekten utandıklarını bilmiyor muyuz? Bence memleket mecburiyettir, başka şehirse hayallerimizin kapısı… Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

E) Öyküleyici anlatım

11. Bundan elli yıl sonra, dünyanın yüzde 80’inde ulaşım so-

runu olmayacak. Her ülke, metro sistemini mükemmel bir hâle getirecek. Şimdiki yollar ise insanların çok daha iyi bir hayat sürmesi için kullanılacak. Hava trafiği biraz yoğunlaşacak ancak, şimdiki trafiğe göre çok rahat olacak. 10 kişiden 7’sinin uçan arabası olacak. Ancak özel bir sistem sayesinde, hava trafiği diye bir sorun söz konusu bile olmayacak. Şehirlerarası yolculukların hepsi, özel uçaklarla yapılacak. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisi ağır basmaktadır? A) Destansı anlatım

B) Düşsel anlatım D) Betimleyici anlatım

A) Tartışmacı anlatım

B) Açıklayıcı anlatım

C) Tartışmacı anlatım

C) Öğretici anlatım

D) Öyküleyici anlatım

E) Gelecekten söz eden anlatım

E) Kanıtlayıcı anlatım

12. “MÜŞTAK BEY: Dostum! Bak, gideceğin yere geç kalıyorsun. 9. Mutluluk, aslında herkesin çok yakınında, isteyen herkes,

HİKMET EFENDİ: Sen ve eşin birbirinizi her yönden tanıdığınız halde, evlenirken başınıza neler geldi? MÜŞTAK BEY: Evlenmeden önce istihareye yatmak istiyordum, unutmuşum. Aklıma gelmişken gidip yatayım. Göreceğim rüyaları sabahleyin sana tabir ettiririm. HİKMET EFENDİ: Ya görücü usulü evlenenlerin hali nasıl olur? Ötesini var sen düşün.” Bu metinde hangi anlatım biçiminden yararlanılmıştır? A) Söyleşmeye bağlı anlatımdan B) Kanıtlayıcı anlatımdan

A) Alıntı yapma

B) Benzetme

C) Gelecekten söz eden anlatımdan

C) Tanımlama

D) Örnekleme

D) Destansı anlatımdan

3. B

4. B

5. D

6. D

7. C

8. A

9. A

10. D

11. E

12. A


2. E

16

E) Düşsel anlatımdan


1. C

Cevaplar

her an mutlu olabilir. Sokrates: “Bir kitap, bir çiçek, bir kuş… Ne büyük saadet!” derken bunu anlatmıyor mu?” Ben çocukken ne büyük bir şansmış ki internet, cep telefonu, elektronik oyuncaklar hatta televizyonun gündüz yayını bile yoktu. Bol bol kitap okuma şansımız vardı. Aynı şeyleri düşünürdüm ben de “Okuyacak bir kitabım olsun, bir tabak da meyve daha ne isterim ki” şimdiki çocuklara bakıyorum da bizim mutlu olduğumuz şeylerle mutlu olmaları imkânsız. Bu parçanın anlatımında düşünceyi geliştirme yöntemlerinden hangisine başvurulmuştur?

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

10

PARAGRAFTA YAPI

hhPARAGRAFTA YAPI hh Her paragraf kendi içinde bir bütünlük gösterir.

hh Aşağıdaki cümleler bir paragrafın giriş cümlesi olmaya uygundur:

hh P aragrafın alt birimi olan her bir cümle, bir başka cümleyle dil ve düşünce bakımından bağlantılıdır.

– Edebiyat sanatı, toplumdaki sayısız iletişim yollarından biridir.

hh Başka bir ifadeyle her cümle bir başka cümlenin uzantısıdır.

– İlkbaharın tatlı serinliği gitmiş, yerini yaz sıcaklarına bırakmıştı.

hh İyi bir paragrafta her cümlenin yeri bellidir, eksik veya fazla bir cümle bulunmaz, cümleler kip bakımından uyum içindedir.

hh H er paragraf küçük bir metindir. Metinlerde olduğu gibi paragraflarda da “giriş, gelişme ve sonuç” bölümleri vardır.

1. Giriş Cümlesi hh Paragrafın ilk cümlesidir.

hh B ağımsızdır, kendisinden önce bir konudan bahsedildiği izlenimini uyandırmaz.

hh Genel bir yargı niteliğindedir.

hh Açıklanmaya elverişlidir.

hh Genelden özele (tümden gelim) yöntemiyle yazılmış paragaflarda ana düşüncenin belirtildiği bölümdür.

Öğretmen Sorusu

hh Çoğunlukla konunun verildiği cümledir.

– Şiirin başka şeyle karşılaştırılmaması gereken özel bir yapısı vardır. – Edebiyatçı olmaya heveslenen gençlerin sayısı her geçen gün artıyor. – Gerçek sanat eserleri kafa ve yüreğin candan kucaklaşmasıyla yaratılır. hh Aşağıdaki cümleler bir paragrafın giriş cümlesi olmaya uygun değildir. – Çünkü evrensele giden yol ulusalın bağrında geçer. (Bağlantı ögesi var. Cümle “çünkü” bağlacı ile başlıyor. Bu bağlaç, önce sonucun ardından sebebin söylendiği neden sonuç cümlelerinde kullanılır. Dolayısıyla bu cümle bir paragrafın giriş cümlesi olamaz. Cümle sonuç cümlesi olmaya daha uygundur.)

– Kimi şairlerse başkalarından etkilenmeden kendi tarzlarını oluşturmuştur. (Bağlantı ögesi var. Cümle, “kimi şairlerse” ifadesiyle başlıyor. Bu durumda bu cümleden önce başka bir grup şairden bahsetmiş olması gerekiyor. Örneğin: “Kimi şairler sanat hayatlarının ilk yıllarında kendilerine usta bir sanatçıyı örnek alır. Kimi şairlerse başkalarından etkilenmeden kendi tarzlarını oluşturmuştur.”

Giriş bölümü bağlantı ögesi içerir mi?

Genellikle bağlantı ögesi (çünkü, oysa, ne var ki, bu, şu, o, nitekim…) içermez.


1

PARAGRAFTA YAPI – Başlangıçta bir zorlama tür olarak çıkmıştır ortaya. (Belirsizlik var, “başlangıçta bir zorlama tür olarak ortaya çıkan” ne? Bu cümle de yaklaşık olarak şöyle bir bağlamda ara cümle olarak kullanılabilir: Deneme türünün Türk edebiyatındaki geçmişi, Servetifünun Dönemi'ne dayanır. Başlangıçta zorlama bir tür olarak çıkmıştır ortaya. İlerleyen zamanlarda…)

Örnek 1: ---- Birincisi onlar gibi etten kemikten değildirler. Kulaklarımızla seslerini duyamayız, gözlerimizle hareketlerini izleyemeyiz. Ama yine de sesleri ve hareketlerini biliriz. Onlar rolden role koşmazlar; her kahraman tek bir rol için seçilmiştir yalnızca. Ama yine de çoğu oyucundan daha uzun ömürlüdürler. Buna karşın bir roman kahramanının, bir sinema kahramanının binde biri kadar bile bir önemi yoktur dünya için. Erdemsizdir. Güçsüzdür. Ya da akıl almaz bir biçimde temiz yüreklidir. Bir filmde görsek bize itici ya da gerçek dışı gelecek ölçüde saf ve temizdir. Ama gerçek dünyanın 'budala'sı romanda pekâlâ 'kahramanımız' olarak karşımıza çıkabilir. Ondan etkilenebiliriz. Hepimiz kendimizden bir şey buluruz onda. Bu parçanın başına düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? A) Roman kahramanının sıradan ve çelişkilerle dolu olması gerekir. B) Sinema kahramanlarını ortaya çıkaran erdemler, roman kahramanlarında bize sıkıcı gelir. C) Roman kahramanları beyaz perdedeki meslektaşlarından çok farklı olurlar. D) Sinema oyuncularının en dikkat çekici yanı, arkalarından bütün bir insan ruhunun sırlarını gizliyor olmalarıdır. E) Bir roman kahramanının ne olduğuna, ne olmadığına da yaratıcısından çok biz karar veririz. Parça roman kahramanlarının özellikleriyle ilgilidir. Dolayısıyla parçanın giriş bölümünü oluşturan cümlelerin bu özelliklere atıfta bulunması gerekir. Seçenekler incelendiğinde C seçeneğinde "roman kahramanlarının sinemadaki kahramanlardan farklı" olduklarının söylediği görülecektir. Dolayısıyla parçada bu farklar üstünde durulmuştur.

2


Örnek 2: I. İnsan kendini varlık âlemindeki bir zerreden farksız görmeye başlar. II. Hayat denen şey; burada gür, kalabalık, pırıl pırıl yukarıdadır gece vakti. III. Geceler, ıssız, çıplak Anadolu yaylasını daha bir garipleştirir. IV. Yeryüzündeki medeni ülkelerin milyonluk şehirlerden biri tersine dönmüş de tepeden size bakıyor sanırsınız. V. Bu ıssız topraklar, gökyüzünün altın mozaikli muhteşem kubbesi altında ezilir, erir, yok olur. Numaralanmış cümlelerle bir paragraf oluşturmak istense ilk cümle aşağıdakilerden hangisi olur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Seçenekleri inceleyelim: I.cümlede, bağlantı ögesi yok ama belirsizlik var. İnsan, niçin ya da nerede veya ne zaman kendisini “varlık âlemindeki bir zerreden farksız görmeye başlar” bu, belirsiz. II.cümlede, “burada” bağlantı ögesi var. Burada derken nereyi kastediyor ediyor, belli değil. IV. cümlede, belirsizlik var. Cümlenin hangi bağlamda kullanıldığı belli değil. V.cümlede, bağlantı ögesi var. “bu ıssız topraklar” ifadesinden neresi kastediliyorsa daha önceki bir cümlede söylenmiş olmalı. III. cümle bağlantı ögesi içermiyor. Kendisinden konuyla ilgili başka cümlelerin olabileceği izlenimini uyandıracak sözcükler yok. Cevap C’dir. Bu cümlelerden anlamlı bir metin oluşturulduğunda ortaya şöyle bir paragraf çıkacaktır: “(I)Geceler, ıssız, çıplak bozkır yaylasını daha bir garipleştirir. (II) Hayat denen şey; burada gür, kalabalık, pırıl pırıl yukarıdadır gece vakti. (III) İnsan kendini varlık âlemindeki bir zerreden farksız görmeye başlar. (IV) Yeryüzündeki medeni ülkelerin milyonluk şehirlerden biri tersine dönmüş de tepeden size bakıyor sanırsınız. (V) Bu ıssız topraklar, gökyüzünün altın mozaikli muhteşem kubbesi altında ezilir, erir, yok olur.”

PARAGRAFTA YAPI

Örnek 3:

Örnek 5:

---- Japonlar, bu mega kenti hem yaşamaya hem de turizme uygun bir yapıya dönüştürmeyi başarmış. Hükûmet, şehrin bir bölümünü tarihi görüntüsüne kavuşturmuş; eski mahalleleri yeniden hareketlendirmiş. Şehir plancıları da hızla artan nüfusun daha iyi yaşayabileceği bir Tokyo inşa etmek için uğraşıyor. Şehrin, hızla bir iş ve turizm merkezine dönüşmesi için Tokyolular, hız kesmeden çalışmaya devam etmeliler.

(I) Teknolojik gelişmeler, iletişim kanallarının çeşitlenmesini ve iletişimin daha önce hiç olmadığı kadar kolaylaşmasını sağladı. (II) Buna bağlı olarak farklı kültürlerin birbirleriyle etkileşimi ve diğer nedenlerle ortaya çıkan küreselleşme, toplumları çeşitli şekillerde etkilemeye, değiştirmeye ve dönüştürmeye devam ediyor. (III) Toplumun hemen her bireyini etkileyen bu dönüşüm tabii olarak öğrencileri, öğrenci velilerini ve öğretmenleri de etkiliyor. (IV) Bireylerin eğitime verdiği önem, gün geçtikçe artmaktadır. (V) Ancak eğitimin üç ayağını oluşturan aile, öğrenci ve öğretmenin rollerinin tam olarak anlaşılmadığı, taşların henüz yerine oturmadığı düşüncesine çok da uzak değiliz. (VI) Dolayısıyla eğitime verilen önem henüz yaygın bir şekilde öğretmeni daha önemli ve saygın yapmıyor.

Anlam akışına göre bu parçanın başına aşağıdaki cümlelerden hangisi getirilebilir? A) Japonya’da düzenlenen uluslararası bir konferansta mega kentler ve nüfus artışı konuları ele alındı. B) On yıl içinde 40 milyonluk bir nüfusa sahip olması beklenen kentte yaşayanların yarıdan çoğu yoksullardan oluşuyor. C) Japonya’nın doğu kıyılarındaki bu kent sadece ülkenin değil aynı zamanda dünyanın da en önemli ekonomi ve ticaret merkezlerinden. D) Tokyo, çok renkli ve fırsatlarla dolu bir şehir olarak ziyaretçilerine göz kırpıyor.

Bu parça ikiye bölünmek istense ikinci paragraf numaralanmış cümlelerin hangisinden başlar? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

ÖYSM tarafından sıkça sorulan bu tür sorular da yine giriş cümlelerinin özelliklerini kavramayla çözülebilir. Bağımsız olduğu, bağlantı ögesi içermediği için: İkinci paragraf IV. cümleden başlatılabilir.

E) Kent, kapılarını ekonomiye açtığından bu yana akıl almaz bir hızla genişliyor. İkinci cümlede “bu mega kent” biçiminde ifade edilen bağlantı ögesi var. Bu bağlantı ögesinden şunu çıkarmalıyız: “Bu cümleden önce bir kentten söz edilmiş” Seçenekleri incelediğimizde parçanın bağlamına uygun gelecek şekilde bir kent adının geçtiği tek seçenek D’de (Tokyo) geçmektedir.

Örnek 4:

Örnek 6:

Aşağıdakilerden hangisi bir paragrafın giriş cümlesi olamaz?

Aşağıdaki cümlelerle bir paragraf oluşturmak istenirse ilk cümle hangisi olur?

A) Zoru göze alamayıp hazır yollardan birine koyuluveren için özgürlük yoktur.

A) İçeriği iyi kurgulanmış eserlerin tek başına başarılı olma ihtimali yoktur.

B) Özgürlük, ancak varlığını özgüveniyle hisseden bir insanın fark ediş ve yaşayış biçimi olabilir.

B) Biçim içeriğin, birbirini dengeleyecek özelliklerle kurgulanması gerekir.

C) İnsan şiirle hemhal oldukça hem özgüven duygusu hem de özgürlük tavrı pekişir ve giderek davranış biçimi halini alır.

C) Böyle eserlerin de okuyucu tarafından beğenilmesi çok zor.

D) Yanlış anlaşılmasın; bütün bu söylediklerimin öznesi şiirdir, gibi bir iddianın peşinde değilim kesinlikle.

E) En güzeli bu ikisinin ahenkli birleşimi olacaktır.

E) Herkesin, kendine göre bir hayat algısı, birbirinden farklı da olsa bir özgürlük anlayışı var. D seçeneğinde bağlantılı ögesi (... bu söylediklerimin var. giriş cümlesi olamaz.)

D) Yalnızca yapıya önem vermek de yeterli değildir.

E ve C seçeneklerinde bağlantı ögesi var, giriş cümlesi olamaz. A ve D seçenekleri de B seçeneğine göre daha dar kapsamlıdır. Bağlantı ögesi içermediği ve en geniş kapsamlı olduğu için cevap B'dir.


3

PARAGRAFTA YAPI Örneğin;

Örnek 7: (I) Harper Lee'nin Bülbülü Öldürmek adlı kitabı yazarın tek yapıtı. (II) Bu ufak ve oldukça 'yerel' Amerikan romanının bugüne kadar dünyada kaç yüz milyon tane sattığını kimse bilmiyor. (III) Romanda dünyayı iki çocuğun keskin ve temiz bakış açılarından gözleriz. (IV) Yer ve zaman belirsizdir, daha doğrusu Maycomb adında hayali bir Amerikan kasabasıdır ve dönem de büyük bir olasılıkla 1930'ların "tozlu" Amerika'sıdır. (V) Scout ve Jem'in avukat olan babaları Atticus bir zencinin haksız yere yargılanmaması için kolları sıvadığında bir anda hepsi için yaşam tatsızlaşır. (VI) Yapıt tiyatro ve filme de uyarlanmıştır ve 1960'larda TRT'nin Radyo Tiyatrolarında oynadığında özellikle Baba Atticus dinleyen tüm çocukların yüreklerinde derin bir iz bırakmıştı. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra “Yine de roman sonuna kadar eğlenceli, sık sık güldürücü, bir o kadar da dokunaklı ve düşündürücüdür.” cümlesi getirilebilir? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

Öncülün ilk sözcüğü olan "yine de" sözcüğü kendisinden önceki cümle olumluysa sonrakinde olumsuz; kendisinden önceki cümle olumsuzsa, sonrakinde olumlu bir yargı gelecekse kullanılır. V. cümlede "yaşanımın tatsızlaşması" olumsuzluktur. "yine de" ifadesi bundan sonra kullanılmalıdır.

2. Gelişme Cümleleri hh Giriş cümlesinin (konunun) açıklandığı, ana düşüncenin desteklendiği cümlelerdir. hh Bu bölümde, paragrafın türüne ve ana düşüncesine göre ör-

(I) Her yazarın eserinde, içinde yaşadığı toplumun ve üzerinde yaşadığı coğrafyanın izleri görülür. (II) "Söz gelimi Sait Faik, Burgaz’da yaşadı; Burgaz’ı yazdı. Yaşar Kemal Çukurova’da yaşadı, Çukurova’yı yazdı. (III) Halikarnas Balıkçısı Bodrum’da yaşadı; Bodrum’u, denizi, dalgayı sahili yazdı. (IV) Bunun aksini düşünmek de mümkün değil; yazarın yaşadıkları tabi ki yazdıklarına yansıyacak, yaşadığı kent de yansıyacak. (V) Bakış açıları, konuyu işleme biçimleri farklı olabilir ama her yazarın yazdığında, yaşadığı kenti görebilirsiniz." (VI) İnsan, yaşadığı yöreyle var olur, onun etkisiyle biçimlenir ve eserlerinde de onu yansıtır. Parçayı inceleyelim. I numaralı cümle paragrafın giriş cümlesidir. Bu cümle ile konuya giriş yapılmıştır. Burada, yazarların eserlerinde onların hayatından izler olduğundan söz edilmiştir. II numaralı cümleden VI numaralı cümleye kadar olan bölüm, paragrafın gelişme bölümüdür. Burada giriş cümlesinde verilen konu örnekleme yöntemiyle açıklanmış, daha anlaşılır hâle getirilmiştir. VI numaralı cümle, sonuç cümlesidir.

Örneğin; Öykülerimde derinlerde bir yerlere sevinçler, mutluluklar gizlerim. Bunu biraz da okuyanın irdeleyip bulması gerekiyor. Tıpkı hayatta olduğu gibi mutluluğu yakalamak için herkesin kendi çapına göre bir gayreti gerekiyor. Bazen bizi günlerce yakıp kavuran bir olay ardında beklenmedik güzellikleri gizleyebiliyor. Bu yönüyle bakarsak hayat tam bir denge üzerine kurulu değil mi? Ne hep hüzün ne de hep mutluluk... Benim öykülerimde de böyle... Baştan ayağa hüzne bulanmış bir öyküye biraz daha geniş açıdan baktığımızda aslında sürpriz sevinçlerin kapısının açıldığı görülüyor.

nekleme, karşılaştırma, alıntı yapma vs. düşünceyi geliştirme

Parçayı inceleyelim.

yollarına başvurulur.

İlk cümle, giriş cümlesidir. Yazar, öykülerinin arasına sevinçler,

hh Giriş cümlesiyle dil ve düşünce bakımından uyumludur. hh B u uyum, bağlantı ögeleriyle (örneğin, ancak, bunun için, şöyle ki, bundan dolayı, ne var ki, nitekim, oysa…) kurulur. hh A na düşünceyi destekleyen yan düşünceler bu cümlelerle ortaya konur.

4


mutluluklar gizlediğini söylemiştir. İkinci cümleden itibaren gelişme bölümü başlamaktadır. Yazar giriş bölümünde iddia ettiği düşünceyi karşılaştırma yöntemiyle desteklemiştir. Öykülerinde var olduğunu söylediği durumun, hayatta böyle olduğunu ifade etmiştir. Son cümle sonuç cümlesidir.

PARAGRAFTA YAPI

Örnek 8:

Örnek 9:

Günümüz edebiyatçısının önemli bir sorun yaşadığını dü-

(I) “Kemal Tahir neredeyse hayatının tamamını yazmaya vermiş, üretken bir isim. (II) Yazarlık kariyerinin omurgasını oluşturan, kendi ismiyle yayımladığı yapıtlarının yanı sıra, oldukça büyük bir hacme sahip notları, takma isimle yazdığı romanları ve çevirileri, hatırı sayılır bir yekûn oluşturuyor. (III) Dolayısıyla zaten ‘bütün yapıtları’nı yayımlama projesinin içine bu saydıklarımızın hepsinin girmesi gerekiyor. (IV) Ama bunun dışında daha önemli bir sebep olduğunu düşünüyorum. (V) Kemal Tahir’in müstear isimle yazdığı romanlar yahut yaptığı çeviriler, ‘asıl yazarlığı’na dair bazı noktaları açıklığa kavuşturmak için kullanılabilir. (VI) Mayk Hammer çevirilerinden tutun da Halk Plajı’na kadar, Kemal Tahir’in bu kitaplarındaki dil ve üslup tuhaf bir biçimde asıl yapıtlarındaki dil ve üslupla birçok noktada örtüşüyor.

şünüyorum. ---- Peki, edebiyatın bu sorununa kim çözüm üretecek? Bu çözümü başka bir meslek grubundan bekleyemeyeceğimize göre bunu yine edebiyatçı yapacak. Elbette bu konulara da değinecek ama bugün adına yarına da birikim oluşturacak konuları da ihmal etmeyecek. Satılsın da içeriği ne olursa olsun diye çalakalem yazılmış intibaı uyandıracak eserler kaleme almayacak. Edebiyatı, kitleleri uyuşturmak için kullanmayacak. İşte o zaman bu sorunun üstesinden gelebilir, bir edebiyatçı olarak üstüne düşen sorumluluğu yerine getirmiş olacaktır. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? A) “ilahi aşk” etiketi altında tasavvufun simge dünyasının içinin boşaltıyor. B) Roman ve öykü konusu olarak tarihten medet umup bugünün edebi malzemelerine sırt çeviriyor. C) Çağının tanığı olmak yerine bireyin öteden beri süregelen kişisel problemlerini dile getirmeyi yeğliyor. D) İyi okuyucunun beklentilerini göz ardı edip sıradan okuyucular için adeta atıştırmalıklar yazıyor. E) Edebiyatın, okuyucuyu dinginliğin sakin koylarına götüren tarafına olumsuz bakanlarla hiç çekinmeden yüzleşiyor. Soruda Parçanın giriş cümlesinde “günümüz edebiyatçısının bir sorun yaşadığı” savı ileri sürülmüştür. Dolayısıyla boş bırakılan yerde yani gelişme bölümünde bu sorunun ne olduğunu açıklanması gereklidir. A, B, C, D seçeneklerinde olabilecek sorunlarla ilgili örnekler vardır. Oysa E seçeneğinde dile getirilen düşünce olumludur. Bu olumlu durum, bir sorun olarak değerlendirilemez.

Bu iki paragrafa bölünmek istense ikinci paragraf numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

Paragrafın ikiye bölünmesinin istendiği sorularda iki paragraf var gibi düşünülmelidir. Bu tür sorularda ikinci paragrafın başladığı cümle giriş cümlesidir ve onun özelliklerini taşır. İkinci paragraf "konuya bakış açısının değişmesi" demektir. Yani aynı konunun bir başka yönü ele alınır. Kemal Tahir ile ilgili bu paragrafta bağlantı ögelerinin bitip başka bir bakış açısının başladığı V. cümle, ikinci paragrafın başlangıç cümlesidir.

Örnek 10: (I) Başı ve sonu meçhul bir tarih sahnesi ortasında sanatçıların kendine, vatanına, ülkesine bir anlam verebilmesi başlı başına bir mücadeledir. (II) Yahya Kemâl hayatı boyunca kitap neşretmeye fırsat bulamamış bir münevver. (III) Bu, onun geriye bırakmak istediği fikir inşâsına ne kadar titizlikle çalıştığının bir göstergesidir. (IV) Ne ki, onu herkes kendi bilgisi, görgüsü, meşrebi ve kemiyeti nispetince anlayıp idrak edecektir. (V) Hâl böyleyken, hâlâ bunu görmeyip onun birtakım insanlık durumlarını, gönül işlerini gündeme taşımaya çalışmak, bir yerde Yahya Kemâl’i itibarsızlaşmaya çalışmak kadar, onun nezdinde bütün bir Türk Düşünce tarihini ve geleneğini de gölgeleme alçaklığından başka bir şey değildir. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra “Bir tek kelime için dahi yıllarca beklemeyi göze almış bir mütefekkir hakkında yazarken, kelime ve cümle katliamına girişmek elbette ki bir kıymet bilmezliktir.” cümlesi getirilebilir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Yahya Kemal'den bahseden bu paragrafta, sanatçıya birtakım eleştirmenlerinin haksızlık yaptığı ifade edilmektedir. IV. cümlede herkesin kendi bilgi ve görgü birikimiyle onu değerlendirdiği belirtilmiş. Soru kökünde verilen cümle anlamca bu cümleyi tamamladığından, bundan sonra gelmelidir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5

PARAGRAFTA YAPI

Örnek 11:

3. Sonuç Cümlesi

Yalnızlık teması, son dönem şairlerin kaderidir. 80 kuşağı şairlerinden hatta biraz daha eskiye gidersek II. Yenicilerden itibaren Türk şiiri, şairlerin yalnızlık ağıtı olarak sürgün vermiştir. Peki, özü itibarıyla yazdıklarını kitlelerin beğenisine sunan bir insan, niye ağırlıklı olarak yalnızlığı işler? Aslında bu ruh hâlinin oldukça anlaşılır bir sebebi var: Çünkü ---- . Hâl böyle olunca modern şiir de yalnızlık temini merkeze alan ürünler vermiştir. Neticede şair toplumun aynasıdır.

hh Anlatılanların bir yargıya bağlandığı cümledir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?

hh G iriş ve gelişme cümleleriyle açıklanan, desteklenen görüş bu cümleyle bir amaca bağlanır. hh B u cümlede, paragrafın gelişme bölümüyle bağlantı ögeleri sayesinde ilgi kurulabilir. hh Genellikle paragrafın kısa bir özeti görünümündedir. hh Yeni bir konu, bakış açısı, yargı vermez. hh Kendinden sonra bir söz söyleneceği izlenimi uyandırmaz.

A) günümüz toplumunu yalnızlık ve vefasızlık buhranıyla savrulan bireyler oluşturuyor. B) divan şiirinden bugüne dek bütün şairler, şiirlerine yalnızlık temasını işlemiştir.

Örneğin;

C) modern edebiyatın toplumu önceleyen baskın tavrına muhalif olmalıdır şair.

(I) Kuşaklar, edindikleri bilgi ve görgüleri birbirlerine aktarırlar.

D) toplumun beğenisinin tek ölçüt olduğu bir alanda ona hitap eden temaları işlemelidir.

yazboz tahtası olmamasını sağlayan en önemli unsur gelenek-

E) aslında şair, gerçek hayattan sıyrılıp var olanın ötesini görebilen insandır.

(V) Çünkü kitaplar bir yandan yaşayan kuşakların oluş halindeki

Parçada son dönem şairlerinin genellikle yalnızlığı işlediği anlatılıyor. Bu durumun sebebi ise boş bırakılmış. Şu halde boş bırakılan yerde, şairlerin bu tutumlarının gerekçesi söylenmelidir. Seçenekler incelendiğinde A seçeneğinde “toplumun kendini yalnız hisseden bireylerden oluşması” gerekçesi, diğeri içinde en mantıklı seçenek olarak öne çıkmaktadır.

Uyarı

(II) “Gelenek” dediğimiz de budur. (III) Kültürün sürekliliğini, bir tir. (IV) Kitapların da gelenekle doğrudan sıkı bir ilişkisi vardır. düşünce, görüş ve duygularını yayarken diğer yandan geçmiş kuşakların bütün birikimini de yaşayan kuşaklara aktarır. (VI) Şu halde kitaplar kültürün sürekliliği bakımından olmazsa olmazlarımızdandır. hh Paragraf incelendiğinde yukarıda sonuç cümlesi ile ilgili olarak verilen bilgiler netlik kazanacaktır. Yazar, kültür konusundan bahsederken sözü kitapla kültürün ilişkisine getirmiş ve

Boş Bırakılan Yerler:

metni “kitapların kültür taşıyıcılığı” işlevine dayandırarak bi-

• Boş bırakılan yerlere getirilecek cümlenin içindeki bağlantı ögelerine bakılarak hangi cümleden önce ve/ veya sonra gelmesi gerektiği bulunur. • Boş bırakılan yere getirilemeyecek cümle ya farklı bir konu/bakış açısına ya da parçanın geneliyle çelişen bir yargıya sahiptir.

tirmiştir.

“Şu halde” ifadesi gelişme bölümünü sonuç bölümüne bağlama fonksiyonu üstlenerek sonuç bölümünün yerini de belirginleştirmiştir.

Öğretmen Sorusu

• Son durumda, seçeneklere bakıldığında dört seçenek arasında anlamca bir paralellik olduğu, bir seçeneğin anlamca diğer seçeneklerle çeliştiği görülebilir.

Paragrafın sonuç bölümünü bulmanın kolay bir yöntemi var mı?

Demek ki, sonuç olarak, öyleyse, özetle vs.” gibi ifadeyi bağlayıcı sözcükleri düşündürür.

6


PARAGRAFTA YAPI

Örnek 12:

Örnek 14:

Bir roman türü olarak tarihi roman, şüphesiz kurgu/kurmaca olmadan düşünülemez. Onu “tarihten ayıran da söz konusu bu kurgusallıktır. Bununla birlikte böyle romanlarda, kaynak alınan gerçekten sapılmamaya çalışılmalıdır. Yani tarihi romanlarda kurgu, tarihi gerçeklikleri bulunan karakterlere “yapmadıkları şeyleri” yaptırarak bir nevi onlara iftira atmak ve onları yanlış anlatmak değildir. Tarihin gizlerini edebi malzeme haline getirmek, çözülememiş sırları çözmek ya da daha da esrarlı hale getirmek için kullanılmalıdır. Sonuç olarak tarihi romanlar, yaşananları bütün çıplaklığıyla anlatmak zorunda değildir ama ----

Ben kelimelerin de tıpkı insanlar gibi bir ömürleri olduğuna

Anlam akışına göre parçanın sonuna aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygun olur? A) yazar, eserini kurgusunu belirlerken esinlendiği olaydan tamamıyla bağımsız davranmak zorundadır. B) tarihi gerçeklikle çelişmek gibi bir yanlışa düşmesi de kabul edilemez. C) romancının yeni nesillere tarih bilinci de aşılaması gerekir. D) bu türden eserlerde sanatçı, tarihin prangasından kendini kurtarmak durumundadır.

inanıyorum. Kelimeler, ecelleriyle ölmeli. Yani “ihtimal” kelimesi yaşamaya devam ediyorsa, miadını doldurmamışsa, bırakalım yaşasın. Kafasına vura vura bir kelimeyi ortadan kaldırmak, dilin akışkanlığını bozar. En kötüsü kuşaklar arası süreklilik kalmaz. İnsanlar birbirlerinin dilini anlamaz. Ama öte yandan “olasılık” kelimesi de yaşıyorsa o da yaşasın. Duruma göre bazen bu kelimelerden biri uygun düşer, bazen öbürü. Tabii, bir de şu var: Eğer bir kelime ölmüşse, artık yaşamıyorsa, onu zorla diriltmeye çalışmak da doğru değil. O yüzden ---Bu parça anlam akışına göre aşağıdakilerden hangisiyle sürdürülebilir? A) asırlık bir çınarı kesip yerine tutup tutmayacağı belli olmayan bir fidan dikmemeliyiz.

E) sanatçı, tarihsel gerçekliği belgelerle kanıtlama yoluna da gitmemelidir.

B) bir kelimenin ne kadar eskiyse o kadar anlam yüklü ol-

Parçada özetle romanların tarihi konuları işleyebileceğini ama bunu yaparken gerçeklerden de sapmaması gerektiği anlatılıyor. Sonuç cümlesi de bu anlamı verecek şekilde kurgulanmış. Parçanın; “tarihi roman, gerçeklere birebir bağlı kalmasın ama onunla da çelişmesin mesajıyla” bitmesi uygun olacaktır.

C) abartıya kaçmadıkça böyle kelimeleri de kullanmaya

Örnek 13: Çocukken Kemalettin Tuğcu okumak benim için bir tutkuydu. “Çifte Kumrular”, “Karakaçan”, “Üç Arkadaş” vs. romanlar bugünkü karakterimi ilmek ilmek örmüştür. Çünkü bunlar çocuğun düş gücünü geliştiren, çocuklara şekil veren kitaplardır. Örneğin küçükken Jules Verne’in romanlarını okumuş bir bilgisayar mühendisiyle okumamış olan, birbirinden ayrılır çünkü okuyan daha yaratıcıdır. Ayrıca, edebiyat öğretmenlerinin karşı çıkmasına karşın, çocukken bizi gözyaşlarına boğan pek çok yazarımızın kitaplarından da tat aldığımı söylemek isterim. Çünkü biz fark etmesek de o kitaplar, aslında duygusal eğitimimizin bir parçasıydı. Bize acımayı, ağlamayı öğretmişti onlar.---- Bu, kötü bir şey... Bu parçada boş bırakılan yere, düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

duğunu unutmamalıyız. özen göstermeliyiz. D) İnatla Osmanlıca kelime kullanmanın da yanlış olduğunun farkına varmalıyız. E) kelimeyi de sözlüklerin tozlu sayfalarında unutulmaya bırakmamalıyız. Parçada yazar dilin kendi doğal hâline bırakılması gerektiğini savunmaktadır. Yaşayan Osmanlıca kelimelerin de onların yerine geçmesi için türetilmiş ve sevilmiş yenilerin de kullanılmasını savunmaktadır. Yazar tutmayan yeni sözcüğe de unutulmuş eski sözcüklerin kullanılmasına karşıdır. Parçanın sonunda kullanımdan düşmüş sözcüklerin kullanılmasında ısrar edilmemesi gerektiğini söylenip cümle eksik bırakılmış. D seçeneğinde cümle, bu düşünceyi “Osmanlıca sözcükler” biçiminde somutlaştırmıştır.

A) Şimdiki çocuklar bunları tatmadan, yaşamadan yetişiyor B) İnsanı tecrübelendiren olaylarla karşılaşacağımızı düşünüyorduk C Böylece duygularımızı yansıtmayı öğreniyorduk D) O zaman öğretmenlerimizin yanılmadığını anlamıştık E Çocukların duygularına aşırı ölçüde yüklenmiştir bu kitaplar Soruda eskiden okunan kitapların insana acımayı, ağlamayı öğrettiği söylendikten sonra boşluk bırakılmış ve sonra bunun kötü bir şey olduğu söylenmiştir. Şu halde boş bırakılan yere olumsuz anlamda bir cümle gelmelidir. O da A seçeneğinde verilmiştir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

PARAGRAFTA YAPI

PARAGRAFTA YAPI SORU TİPLERİ

hh Anlatılanlardan bir sonuç çıkarılır ya da bir olayın bitişini gösterir.

Paragrafın yapısı değişik soru biçimleriyle karşımıza çıkar: hh Bazı sorular paragraf oluşturmayla ilgilidir.

hh Son yıllarda sorulan paragraf oluşturmayla ilgili diğer bir soru tipi, paragrafın içine cümleye yerleştirme şeklindedir.

hh Bir paragraf oluşturabilecek cümleler dağınık olarak verilir ve öğrencinin bunlardan bir paragraf oluşturması istenebilir.

hh Bu tip sorular cümlelerin hem anlam hem yapı bakımından tam uygun olduğu yer aranmalıdır.

hh Bu tip sorularda cümlelerin anlamca ve yapıca birbirine bağlanabilmesi aranmalıdır.

hh Bazı sorularda cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde sıralanması halinde ikinci, üçüncü vs. cümlelerin bulunması istenmektedir.

hh Bağlaçların nerede ve nasıl kullanıldığına ilişkin yukarıda yaptığımız uyarılara dikkat edilmelidir.

Örnek 15: hh Bir paragraf kendi içinde bir bütünlük oluşturur.

hh Paragrafın ilk cümlesi onu kendinden önceki cümlelere bağlayan herhangi bir anlam veya bağlayıcı ögeler taşımamalıdır.

I. Nitekim "tavananna" büyük yetkilerle donatıldığından kral eşiyle neredeyse eşit haklara sahipti. II. Hititler, MÖ 2000'li yıllarda Hattuşaş (Boğazkale) merkez olmak üzere, Labarna tarafından kurulmuş bir uygarlıktır. III. Hükümdarın eşi olan "tavananna" denilen prensesler de yönetimde aktif olarak rol alırlardı.

hh Bir başlangıç ifade etmelidir.

hh Aynı zamanda kendinden sonraki cümlelere de anlamca bağlılık göstermelidir.

IV. Devlet, prensler (kral) tarafından yönetilmekteydi. V. Bu devleti kuran insanların Karadeniz'in kuzeyinden (Kafkaslar) Anadolu'ya geldikleri tahmin edilmektedir. Yukarıdaki numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde sıralındığında hangisi baştan üçüncü olur? A) I.

hh Paragraf tamamlamanın sorulduğu bir diğer soru tipinde de son cümle sorulur.

B) II.

8


D) IV.

E) V.

Numaralanmış cümleler belli bir bağlam içinde incelendiğinde sıralamanın şöyle olduğu görülecektir. II – V – IV – III – I

hh Parçanın son cümlesi bir bitiş bildirir.

C) III.

PARAGRAFTA YAPI

Örnek 16: On Dört Yayınları'nın olağanüstü başarısız çevirmenleri içinde barındırması ve daha sonra bu çevirmenlerin sanırım biraz aceleyle, biraz da dil bilgisizliğiyle yaptığı çevirileri tek bir editörün elinden geçirmeden, çaresiz okurların önüne atmasında hoş görülecek bir yan yok. Bu ülkede tüm yayıncılar ve yazarlar ve çevirmenler Türkiye'de kitap okunmadığından yakınır. Bunun suçunu da okurlarda, ülkenin eğitim sisteminde, gerektiğinde Amerikan emperyalizminde bile bulurlar. Ama nedense hiçbir zaman da kendilerine dönüp bakmazlar. Bugün Cağaloğlu'ndaki yayıncıların büyük bir kısmı politize olmuş durumda. Kimsenin eserlere saygı filan duyduğu yok. Elimize aldığımız en evrensel dünya klasiğinin bile arkasını çevirip kapak yazısını okuduğumuzda, zaman zaman siyasi bir manifestoya indirgendiğini görürüz. Oysa dışarıdaki genç okur kitlesinin politikayla pek ilgilenmediğini düşünecek olursak ---Bu parça düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanamaz? A) yayıncılarla okurlar arasında ciddi bir iletişim eksikliği yaşandığını fark ederiz. B) yayıncıların okurlarının beklentisinden uzak düştüğünü söyleyebiliriz. C) okurlara hitap etmeyen bu tutumun ne denli yanlış olduğunu daha iyi anlayacağız. D) yayınevlerinin niçin başarısız çevirilere imza attığını anlayabiliriz. E) bu tür kitapların onlar tarafından tercih edilmeyeceğini de tahmin edebiliriz. Sonuç cümlelerinin paragrafı tamamlayan cümleler olduğunu öğrenmiştiniz. Bu cümleler, dil ve anlam yönünden bir önceki cümleyle bağlantı sağlamak zorundadır. Paragrafın son iki cümlesinde gençlerin politikayla işlerinin pek olmadığı dolayısıyla politik yanı ön planda eserlerin onlar için bir değer arz etmediği söylenmiş. Dolayısıyla parça bu ifadeleri tamamlayan bir cümleyle bitmeli. A, B, C, E seçeneklerinden verilen cümleler, bu parçayı anlattığımız yönden tamamlayabiliyor. Oysa D seçeneğinde "gençlerin politikayla ilgilenmeyip, kitapların kalitesiyle ilgilenmesi, yayınevlerinin başarısız çevirilere imza atmasına neden olarak gösterilmiştir.

Örnek 17: Köklü bir şiir geleneğine sahip Türk şiiri, çağımızda nereye doğru gittiğini bilmiyor. İnsanlar dokunaklı bir müziğe malzeme olabilecek şeyler yazıyorlar şiir diye çünkü buna talep var. Geçmişte şiir ciddiye alınırdı, şiiri de ciddi insanlar yazardı. Bugün ne şaire hürmet var ne de şiirin insanların gözünde bir değeri kaldı. Burada şiire ilginin azlığından bahsetmiyorum. Gerçek şiiri bilen insanların azlığından, kalitenin düşüşünden yakınıyorum.----Bu parça, anlatımın akışına göre aşağıdakilerin hangisiyle sürdürülemez? A) Yoksa şiir yazanlar da yayımlayanlar da tahminlerden daha çok. B) Şiirin ticari bir meta olarak kullanılmasını eleştiriyorum. C) Gerçek şairlerin köşelerine çekilmelerinin yanlış buluyorum. D) Şiirin belli kriterler üzerine oturtulması gerektiğini düşünüyorum. E) Bu durumun şiirimize kan kaybettirdiğini vurgulamak istiyorum. Parçada şiir yazanların da şiirin de çoğaldığı ama bununla birlikte şiirin kalitesinin düştüğü savunulmuştur. A, B, D, E seçeneklerinde verilen cümleler tam da bu bağlamla ilgili cümlelerdir. Parça, bu cümlelerin herhangi biriyle tamamlanabilir. C seçeneğinde konuya olan bakış açısı değişmiş ve "gerçek sanatçıların köşelerine çekildiği bununda yanlış olduğu" belirtilmiştir. Bu cümle konuya bakış açısını değiştirmektedir.

Örnek 18: Tanzimat yıllarında Türk edebiyatında günlük türü için ruzname ifadesi kullanılıyordu. “Jurnal” ya da “hatıra defteri diyenler de oldu. Sonra Salah Birsel’in “Günlük”ü kitap olarak basıldı. Arkasından Ataç’ın “Günce”leri gazetelerde dergilerde yayınlanmaya başladı. Oktay Akbal’da başta “günce” sözcüğünü yeğlemişti Ataç gibi. Ancak “günce” , gazete karşılığı olarak da kullanılıyordu. ---Düşüncenin akışına göre bu parçanın sonuna aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygun olur? A) Günlük türü büyük bir ilgi görmeye başladı. B) Günlük türünün konu ve kullanım alanı genişledi. C) Giderek “günlük” tuttu, yaygınlaştı. D) Günlük, insanoğlunun içini dökme araçlarından biri oldu. E) Gazete ve dergilerde günlüklere özel köşeler ayrıldı. Parçada günlük ismi üzerinde durulmaktadır. İsimle ilgili çıkarımda bulunan tek şık C şıkkıdır. Başka isimlerin tutmadığı ve günlük isminin tuttuğu ve yaygınlaştığı bağlamında C şıkkı parçanın sonuna gelebilir.


9

PARAGRAFTA YAPI

Örnek 19:

Örnek 21:

Hayatta sıra dışı olaylar yaşayan, çok şey görüp geçiren insanlardan sık sık şu sözü duyarsınız: “Hayatım roman olur.” Onlardan özür dileyerek hemen söyleyelim “Yaşanmışgerçeği” öykülemek bir yazın yapıtı oluşturmaya yetmez. Yaşanmış bir olay, bir romanın, bir şiirin çıkış noktasını oluşturabilir ama bir yapıtta, “yaşanmış gerçeklere”yer verme, yazınsal türlerin gerekli niteliklerinden değildir. Çünkü insanlar sanat yapıtlarında ----

Edebi eserlerin bize bizi anlatmasını beklemek en doğal hakkımız. Çünkü bizim yaşamımızı yansıtmayan yapıtlar, zevksiz geliyor; üzerimizde yeterince etkili olmuyor. Bir yapıttaki yaşantıları paylaşabilmemiz anlatılan olayların da bize tanıdık gelmesini gerektiriyor. İşte bu nedenle öykülerde ve romanlarda ---- isterim.

Buparçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisigetirilebilir? A) yaşanmış, yaşanmakta olan gerçekleri yazmanın daha kolay olduğunu düşünürler. B) anlatılanların ne kadar etkileyici olduğunun farkındadırlar. C) düşsel öğelere ağırlık verilmesinin, okurların ilgisini çekmediğini bilirler. D) kendi yaşam gerçekleriyle anlatılanların örtüşmesini isterler. E) başarıyla kurgulanmış gerçeği çıplak gerçekten üstün tutarlar.

Düşüncenin akışına göre bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez? A) gelenek ve göreneklerimizden yola çıkılmasını B) evlerimizden ve eşyalarımızdan silinmez izler bulunmasını C) bize yeni ve değişik insan tiplerinin tanıtılmasını D) duygu ve düşüncelerimize ayna tutulmasını E) kolaylıkla benimseyebileceğimiz karakterlerin çizilmesini Parçada edebi eserlerin bize ait olmayan şeyleri anlatması durumunda insana haz vermesi veya onu etkilemesinin mümkün olmadığı anlatılmış. Seçenekler incelendiğinde C seçeneğinin bunun tam tersini söylediği, yeni ve farklı tipleri öne çıkardığı görülecektir.

Parçada sanatsal yapıtların asıl değerinin gerçeğin kendisi değil onun dönüştürülmüş biçimi olduğu anlatılmaktadır. Bu anlamı en iyi tamamlayan seçenek de E’de verilmiştir.

Örnek 20:

Örnek 22:

Edebiyatın anası şiirdir, dersek çok abartmış olmayız. Hiçbir edebi tür yokken o vardı çünkü. Şiirin anası da ağıttır. Nitekim Ağıt türünün, İlk Çağ'dan beri edebiyatta var olduğu, en içli en duygulu şiirlerin bu konuda düzenlendiği görülür. Günümüz Anadolu halk şiirinde, türkülerde en güzel bölümler de ağıt türündedir. Bütün içini, inceliğini, acısını, özlemini, ağıtla dile getirir Anadolu insanı.---- Bu, insan düşüncesinin belli bir konuda birleştiğinin kimi konuların ortak bir çizgi üzerinde geliştiğinin kanıtıdır.

Bu türler içinde en çok romanlarımı severim. Daha sonra öykülerim, oyunlarım gelir. Bunlardan başka aruzla yazdığım rubailerim de vardır. Yapıtlarımın değerine gelince, yapılan eleştirilerin büyük bir bölümü olumlu. Bu da onların belirli bir düzeyde olduğunu gösteriyor.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Bu şiirlerin en güzel yanı duygu yüklü olmalıdır. B) Ağıt, başka ulusların edebiyatlarında da vardır. C) Ağıt yalnız insanlar için değil hayvanlar için de söylenir. D) Anadolu türküsünün Anadolu dışında anlama ve açıklama olanağı yoktur. E) Anadolu halk şiirinin Türk edebiyatında önemli bir yeri vardır. Parçanın sonunda “kimi konuların ortak bir çizgide geliştiği” ifadesine dikkat edelim. Bu ifade Anadolu insanıyla başka bir coğrafyanın insanının ortak noktasına işaret etmektedir ki bu ortak nokta da ağıttır.

10


Düşüncenin akışına göre bu parçanın ilk cümlesi aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Yazdığım hiçbir eseri beğenilmek endişesi duyarak kaleme almadım.. B) Yaptığımın kolay olmadığı, kolaydan hoşlanmadığım herkesçe bilinir. C) Bu konuda arayış içinde olduğum ve amaçlı davrandığım söylenir. D) Edebiyat vadisinde, farklı türlerde ürün verdiğim doğrudur. E) Yazdıklarımın değişik konuları içerdiğini ve eleştirildiğini biliyorum.

Parçanın ilk cümlesinde “bu türler” bağlantı ögesi var. Bu da demektir ki bu cümleden önce edebi türlerle ilgili bir başka cümle olmalı. Böyle bir cümleyi de D seçeneğinde görüyoruz.

PARAGRAFTA YAPI

Konu Testi - 1

1. ---- Hiçbir dekor malzemesi sahneye süs olsun diye kon-

3. İnsanlarla anlaşabilmenin iki şartı vardır: Önce, konuşmayı

maz. Çünkü dekor, sergilenen oyunda oyuncuların içinde bulunduğu psikolojik durumu yansıtan en önemli malzemedir. Hayattan hiçbir beklentisi kalmamış bir insanı anlatan bir oyunda, ilkbahar dekoru, ağaçlar, kuşlar, kelebekler vs. düşünebiliyor musunuz? Sadece bu mu, tabi ki hayır! Eşyalar, oynanan karakterin yaşam tarzını da göz önüne serer. Örneğin karakterin zengin ya da fakir olması, köylü ya da kentli olması, geçmişte, günümüzde veya gelecekte yaşıyor olması dekordan başka neyle okuyucuya anlatılabilir ki! Sahnelenen oyunun başarılı olması, o oyuna şekil veren çevrenin başarılı bir şekilde yansıtılmasıyla mümkündür.

bilmeli insan. Öyle insanlar vardır ki sözünün sonunu getirsin diye dualar etmeye başlarsınız. Dereden girip tepeden çıkar, sözü suya getirip onu da köprüden geçirir, devam ederler. Karşısındakine ne anlatmak istiyorsa onu en kısa, en anlaşılır biçimde anlatmalıdır. Sonra çok iyi bir dinleyici olmalıdır. Karşıdakinin sözü kesilmemeli, onun konuşmasının serencamının bozulmasına meydan verecek hareketlerden de uzak durulmalıdır. Anlaşabilmeyi sağlamak için çoğu zaman dinlemek. ----

A) konuşmaktan daha yararlıdır.

Düşüncenin akışına göre bu parçanın başına aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?

B) pek çok insanın başaramadığı bir eylemdir. C) insanın bir şey bilmediği anlamına gelir.

A) Bir tiyatro eserinin ruhunu dekor yansıtır.

D) karşı tarafa saygısızlık etmektir.

B) Tiyatro oyunlarına dekor yapmak çok zordur.

E) düşüncelerini diğer insanlardan saklamaktır.

C) Sahnelerde kullanılan bazı dekorları hiç beğenmem. D) Sahne dekorlarını çok gereksiz bulurum. E) Dekor seçimi tiyatronun en zor işlerinden biridir.

4. (I) ‘’Kızını dövmeyen, dizini döver’’ dermiş eskiler; hâlâ da öyle diyenler var. (II) Bunu tersi doğru geliyor bana. (III) İnsan belki dövüle dövüle uslanır ama en değerli şeyini, kendine ve başkalarına güvenini kaybeder. (IV) Bunun sayısının da hiçbir önemi yok, bir kez bile şiddet gören insanda bir şeyler hep yaralı kalır. (V) Kimi insan, çocuğunu çaresiz kaldığı için, başka türlü bir disiplin yöntemi bilmediği için döver. (VI) Kimi de onu kendi anlayışına göre adam etmek, kendinden başka türlü düşünmesine, yaşamasına engel olmak yani bir çeşit köle yetiştirmek için döver.

B) Pek çok şey, insanın farkında olmadan ana dilini sevmesini sağlar. C) İnsanlar ana dilini okullarda sevmeye başlarlar. D) Bir dilin sevilmesi için o dile yazılmış kurmaca eserleri tanımak gerekir. E) İnsan, ana diline gereken önemi vermezse dil zevkinde gelişme olmaz.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

5. İnsan, hayatı boyunca bir şeyler yapmak zorundadır. Bu

Bu paragrafın giriş cümlesi aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Ana dilin gelişmesinde ana-babanın çok büyük önemi vardır.

Bu parça iki paragrafa bölünmek istense, ikinci paragraf, numaralanmış cümlelerden hangisiyle başlar? A) II.

2. ---- Belki ninesinden dinlediği bir masal, belki utangaç cümlelerle nişanlısından gelen bir mektup, belki yıllardır içini döktüğü arkadaşı, sırdaşı, dert ortağı günlük... İnsanın ana diliyle ilk söz-yazı denemeleri, ilk yakınlaşma hissidir. Bu araçlar vasıtasıyla ana diliyle yakınlaşır ve onu sevmeye başlar.

Anlam akışına göre parçanın sonuna aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

yüzden mutlaka yapmaktan keyif aldığı işlerle uğraşmalıdır. Çünkü çalışmanın ve bir işle uğraşmanın temelinde insanın hayattan zevk alması ve mutlu olması yatar. Tadına varılmadan yapılan bir iş, kısa vadede kârlı gözükse bile uzun vadede insanı yıpratır ve yorar. Şu halde insan kalbinin sesini dinlemeli ve ---Bu parça anlam akışına göre aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanabilir?

A) hangi işi yaparsa yapsın onu sevmelidir. B) işini ona göre seçmelidir. C) iyi kazanç sağlayacağı bir işi yapmalıdır D) işini seçerken insanların da görüşünü almalıdır. E) mantığıyla hareket etmemelidir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11

PARAGRAFTA YAPI

Konu Testi - 1

6. Öykü ile roman edebiyatın temelini oluşturmaktadır ancak

8. (I) Hata dediğimiz davranış biçimi insana tecrübe kazan-

aralarındaki farklar karıştırılmamalıdır. Öyküyü bir romandan farklı kılan nedir? Kanımca aralarındaki en önemli fark öykünün yoğunluğudur. Yani öykü yazarı sınırlı bir alanda hareket etmek zorundadır. Ne karakterlerini romandaki gibi uzun uzun anlatabilir ne de konuyu derinlemesine işleyebilir. Birkaç sayfaya kocaman bir dünyayı sığdırmak zorundadır. Bu yüzden öykü yazarı…

dırır çünkü hatalar aynı zamanda öğreticidir. (II) Ancak bu öğreticilik herkes için aynı derecede değildir. (III) Üstün zekâlılar hem kolay kolay hata yapmaz hem de bütün hatalardan ders çıkarır. (IV) Normal zekâ düzeyine sahip olanlar için ancak kendi hataları öğreticidir. (V) Belirli bir sınırın altındaki zekâya sahip olanlarsa zaten hata yaptıklarını bile anlamaktan uzaktır.

Bu parça anlam akışına göre aşağıdakilerden hangisiyle sürdürülebilir?

A) kahramanlarını çok yönlü olarak anlatmaktan kaçınmalıdır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra “Zeki insanlar, hata yapar; bununla birlikte hem kendi hem de başkalarının hatasından ders çıkarır.” cümlesi getirilebilir? A) I.

B) romancıya göre daha şanslı bir konumdadır.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

C) kişilerini uzun uzun anlatabilir. D) daha yoğun bir anlatıma sahip olmak zorundadır. E) öyküsünü kısa zamanda tamamlayabilir.

7. Düşüncesinin, eyleminin yanlış olduğunu ifade edip onda ısrar eden birini gördünüz mü? Mümkün değil. Herkes kendisini doğrunun merkezine oturtur ve yapıp ettiklerini bu anlayışla meşru kılar. Oysa bu kadar çok doğru olamaz. Mesele bizim doğru ile gerçeği birbirine karıştırmamızda… Gerçekten korkuyoruz hatta gerçeği sevmiyoruz. Gerçeği sevmek, değerlendirmek için bilge olmak gerekli değildir. Sağduyusu iyi çalışan, doğru düşünmeyi bilen bir kişi olmak yeter de artar bile. Gerçek, bizden uzaklarda, Hint’te, Çin’de değil önümüzde, yanımızda, içimizdedir. ---

Bu parçanın sonuna aşağıdaki cümlelerden hangisi getirilebilir? A) Doğru, insan sayısıncadır ama gerçek tektir.

9. ---- Kişi, onsuz yapamayacağını sandığı birçok kişiyle ilişkilerinin gevşemiş, yüzeyselleşmiş olduğunu fark ediyor günün birinde. Yine de dostluğun, bireyin onuru olarak düşünmek bana güzel gelir. Çıkarın üstüne yükselmiş, karşılıklı bir onaylama ancak sıralamalardan sonra gerçekleşir. Belli yaştan sonra yeni dost bulmak zorlaştığı için eski dostlarla ilişkiyi sıklaştırmak, birilerin yerini yeni kazanımlarla doldurmak gerekiyor.

Bu parçanın başına, anlam ve anlatımın akışına göre aşağıdakilerin hangisi getirilmelidir? A) Kişi, bozulmuş bir dostluğun üzerine bile gidebilmelidir bence.

B) Her insanın kabul etmesi gereken gerçekler de vardır.

B) Ne yazık ki bozulmuş bir dostluğun, bitmiş bir aşk gibi düşmanlığa dönüşüyor.

C) Gerçekçi olmak, insan hayatını daha yaşanabilir bir hale getirir.

C) Zaman ve koşullar her şeyi olduğu gibi dostluğu da eskitiyor, ufalıyor.

D) Yeter ki onu aramayı bilelim, onun bir değer olduğuna inanalım.

D) Yaşandıktan sonra bozulan dostluklar her zaman şaşırtmıştır beni.

E) Ben doğruyum, demekten vazgeçmezsek, gerçeğe hiçbir zaman ulaşamayacağız.

E) Yaşlılar arasındaki dostluklar diğerlerine göre daha güçlü geçiyor.

12


PARAGRAFTA YAPI

Konu Testi - 1

10. Değişmekten, yenileşmekten başka bir şey düşünmeyen,

12. Tutku, önüne çekilen bütün setleri ezip geçen büyük bir

gece gündüz bu iş üzerine kafa yoran sanatçılar vardır. Yenilik de yenilik diye, olmayacak işlere girişir, düz yollardan çok, çıkmaz sokaklarda dolaşırlar. Birbiri ardına sayısız yenilikler sürerler sanat alanına, gürültüler koparırlar. Oysa bu yeni; eskinin, ihtiyaçlara cevap vermemesi, beğenileri karşılamaması, eksik, yarım, arızalı vs. olması durumunda aranmalıdır. Bu durumlar dışında, illa yenilikçi olma adına ortaya konan şeyler kalıcı da olmaz.----

kuvvettir. Doğru amaca yönelik kullanıldığında başarısızlık söz konusu değildir. Düşüncesinin doğru olduğuna inanan bir insanı ele alalım. Düşüncesinin doğru olduğuna inanan insan, ona tutku gücü verebilmeyi başarmış kişidir. Böyleleri, düşüncelerini bir engelle karşılaşmadan söyleyebilmeyi ister. Onu durduramazsınız; sus dersiniz, korkutmaya kalkarsınız; her şeye katlanır, kellesini verir gene de sonunda doğru bildiğini söyler. Çünkü tutkunun engel tanımadığı gibi ----

Bu parçanın sonuna aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygundur?

A) Dolayısıyla yenilik peşinde olan sanatçı önce eskiyi ortadan kaldırmalıdır.

Düşüncenin akışına göre bu parçanın sonuna aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygundur? A) düşüncelerin de engellenmesi mümkün değildir.

B) Sonuçta sanat da bir değişim fırsatını kaçırarak eskiye mahkûm olur.

B) tutku gücüyle donanmış düşünce de engel tanımaz.

C) Herkesin bu yenilikleri kabul etmesini istemek ancak bir dayatma olur.

D) o da düşüncelerini açıklayamamanın sıkıntısını yaşar.

C) her tutku insanı yıkıma doğru götürür. E) tutkusuz, hiçbir başarıya ulaşılamayacağı bellidir.

D) Sanatta yenilik yapmak güçlü ve sağlam bir birikim ister. E) Yerine getirilmek istendiği eskinin gölgesinde yitip gider.

13. ---- Aklınıza alternatif bir sürü başlık gelir fakat hiçbiri gönlünüze yatmaz. Ya içeriği tam ifade etmediğini düşünürsünüz ya da yeterince etkili olmadığını. Ben de böyle bir süreçten geçtim. Sonuçta uzun emekler neticesinde ortaya bir kitap çıkıyor ve bir ad koyma hakkınız var. O nedenle güzel bir isim olsun istiyorsunuz. Öyküleri dosyalaştırdığımda isim arayışının ne denli güç olduğunu da gördüm. Aklıma gelen isimler içime sinmedi. Yaptığım istişareler neticesinde “Minareden Düşen Ezan”ın kitap ismi olmasına karar verdim. Güzel bir isimdi. Bende çağrışımları olan bir başlıktı. Kitap yayınlandıktan sonra gördüm ki, isabetli bir seçim olmuş. Okuyan, gören herkes ismi beğendiğini söyledi.

11. ---- Çünkü bilgiyi onu, kendi başına var olan, bağımsız bir sorun kılığına soktular. Kimse tarafından anlaşılamayan, anlamlandırılamayan çetrefilli bir öcü gibi tanıttılar. Bu tutum, bilginin kaynağından uzaklaşmasına, insanın, küçük bilgilerde uzmanlaşmış belli sınıflara ayrılmasına yol açtı. Eskiden kendi başına yaşayabilen, kendi işini kendi gören, kendi söküğünü diken, yarasını saran, toprağını ekip, ekmeğini pişiren insan tipi yok oldu. Düşüncenin akışına göre bu parçanın başına aşağıdaki cümlelerden hangisi getirilebilir?

B) Günümüz dünyasında bilimin gücünün yetmediği hiçbir şey yok.

Anlam akışına göre bu parçanın başına aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? A) Kitaplara isim koymak oldukça kolay. B) Kitaplarıma isim seçerken oldukça zorlanırım.

C) Günlük hayatta kullanılmayan bilginin insanın yararına olduğu söylenemez.

C) Bir yazar olarak kitaplarıma isim koymakta özgür davranırım.

D) Bilgi, yalnızca eğitimle değil insanın deneyimleriyle de oluşan bir birikimdir.

D) Kitaplarıma koyduğum isimlerin güzel olmasını isterim. E) Bir romanı bitirdikten sonra sıra ona bir isim vermeye gelir. 2. B

3. A

4. D

5. B

E) Sanılanın aksine modern zamanların insanı eskiler kadar bilgili değil.

1. A

A) Bilgiye ulaşmak, eskisi kadar zor bir iş değil artık.

Cevaplar

6. D

7. D

8. C

9. C

10. E

11. E

12. B

13. B


13

PARAGRAFTA YAPI

Konu Testi - 2

1. İnsanın kişiliğini şekillendiren en önemli etken yetiştiği çev-

4. Bir akbabanın Niyagara şelalesine giden ırmak üzerinde

redir. Çocukluk ve ilk gençlik yılları, kişiliğin oluşmasındaki temel evredir. Örneğin ben, türkülerin, özellikle de abdal türkülerinin dinlendiği tipik bir İç Anadolu kasabasında büyüdüm. Geçtiğim her sokakta, girdiğim her dükkânda zaman zaman hüzünlü, içli; bazense kıpır kıpır, capcanlı türküler duyardım. Şimdi büyük şehirde yaşamama rağmen hiç kopamadım o türkülerden. Her duyduğumda burnumun direği sızlar. Oysa çocuklarım şimdi pop müziği dinliyor. Onlara türküleri sevdirme çabam, çevrenin etkisinin yanında çok sönük kalıyor. Dinlediğim müzikler onlara çok eski çağlardan kalma ilkel şeyler gibi geliyor hatta bunu bizzat kendileri söylüyor.

bir cesedi yiyerek yüzdüğü görüldü. Kuş tehlike noktasına geldiği zaman kanatlarını açarak havalanabileceğini sanıyordu. Fakat o noktaya gelince her ne kadar kanatlarını açtıysa da cesedin vahşi bir hırsla donmuş olan tırnaklarını çıkaramayarak girdaba gitti. İnsanın buna benzer aldanışı var. Fena alışkanlıkların kurbanı kimse de aynı şekilde ‘’Benim için endişelenmeyin. Ben onu istediğim zaman, derhal bırakabilirim!’’ der. Fakat -----

Bu parçanın sonuna düşüncenin akışına göre aşağıdaki cümlelerden hangisi getirilebilir? A) bunu gerçekleştirmek için ayağa kalkmak isteyince irade gücü kalmaz.

Bu parçanın başlığı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

B) bütün kuvvetinin kendisini terk ettiğini görmek zorundadır.

A) Modern Hayatta Müzik B) Çevrenin Müzik Seçimindeki Etkisi C) Türkülerin Güzelliği

C) iş işten geçmeden iradesini kemiren bu saplantılarından kurtulmalıdır.

D) Büyük Şehirde Müzik

D) aslında bırakamayacağını en iyi kendisi biliyordur.

E) Türkülerin Dünü ve Bugünü

E) Çoğu zaman bu niyetini hayata geçirmeye cesaret bile edemez.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bir paragrafın giriş cümlesi olabilir?

A) Bu okuduklarımızı günlük hayatımıza tatbik etmeliyiz. B) Böylelikle sorunların ortadan kalktığını görmek mümkün. C) Araştırma ve incelemenin önemini her geçen gün daha iyi anlıyoruz. D) Geçenki toplantıda da ünlü şair bunu belirtmişti.

5. Bilgi, bütün insanlara ulaşması gereken en değerli hazinedir. Bazıları buna ulaşmada diğer insanlardan daha istekli olur ---- Bu tip insanların bir kısmı ise bildiklerini başkalarıyla paylaşmada pek istekli görünmez. Onların gözden kaçırdığı başkalarına aktarılmayan bilginin, ıslak toprağa yağan kardan daha farksız olduğudur.

E) Faruk Bey'in söyledikleri de son söylenenlerle paralellik gösteriyordu.

3. (I) Büyük bildiğimiz insanların tarihleri hep birbirlerine benzemez. (II) Bazıları daha hayatlarında her türlü şan ve şerefe erişir. (III) Hayatında baş üstünde gezdirilen insanlardan bazıları ölümlerinden sonra unutulur. (IV) Aksine sağ iken bir kenarda kalan kıymetler öldükten sonra değerlenir. (V) Sanatçının ölümünden sonra panellere, törenlere konu olur, heykelleri yapılır ve eşyaları müzelerde sergilenir.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra ‘’Bazıları yaşarken değerleri hakkıyla anlaşılmaz ya da anlaşıldığı halde türlü nedenlerden dolayı açığa vurulmaz.’’ cümlesi getirilebilir? A) I.

14

B) II.

C) III.


D) IV.

E) V

Bu parçada boş bırakılan yere düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Bu kişiler bilgiye ulaşmak ve bilgilerini artırmak için her türlü çalışmayı yaparlar. B) Çoğu insan, bilginin kendisine nasıl bir fayda sağlayacağının sorgusunu yapar. C) İnsan bilgiyi paylaştığı sürece kolektif bir yaşama imkânına da kavuşur. D) Bilgiyi sahiplenen insanlar, kutsal bir hazineyi seyreden hazine avcısına benzerler. E) Topluma karşı sorumlu olan bilginler, kendilerini her türlü bilgiyle donatır.

PARAGRAFTA YAPI

6. Hikâyedeki kişileri, iyi ya da kötü, olumlu ya da olumsuz

Konu Testi - 2

9. (I) Semer, bir zamanlar çekim ve binek hayvanlarının vaz-

kalıplar içinde vermeyi hem hayatın gerçeklerine hem de sanat anlayışıma uygun bulmuyorum. Hikâyede de hayatta olduğu gibi kişilerin içine düştüğü olumsuz durumları- ki çoğu zaman bu insanın kendi elinde değildir- sevecenlikle eleştirmeyi daha doğru, daha insani buluyorum. Yani ben kahramanlarımı değerlendirirken ----

geçilmez donanımıydı. (II) Ne var ki binlerce yıl arabalarla özdeşleşen at ve benzeri çekim ve binek hayvanları, motorlu taşıtların icadıyla birlikte işsiz kaldılar. (III) Buna bağlı olarak da koşumculuk, palancılık ve semercilik de birer meslek olarak hayatımızdan çıkmaya başladı. (IV) Eskiden göçebe toplumlar, kervanlar, yolcular ve seyyar satıcılar yüklerini semerli hayvanlarla taşırlardı.(V) Semer sayesinde hayvanların vücudu hem soğuktan korunuyor hem de taşıdıkları yük omuzlarına zarar vermiyordu. (VI) Ayrıca semer atlarda kullanılan eyerlerin işlevini de üstlendiğinden insanların taşınmasına da imkân sağlıyordu.

Anlam akışına göre bu parça aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanabilir? A) onların karşısında değil yanında yer alırım. B) kişileri sınırlandırarak veririm. C) onların tek yönlü olarak ele alırım. D) dünya görüşlerini de göz önünde bulundururum.

E) hatalarının bedelini ödemelerini isterim.

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense, ikinci paragrafın kaçıncı cümleyle başlaması uygun olur? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

7. Aşağıdakilerden hangisi bir paragrafın giriş cümlesi olamaz? A) Söylemek istediklerime ortam sağlayan bir araç olarak görüyorum öyküyü. B) Akif Hasan Kaya, dergilerde yayımladığı öykü birikimini kitaplaştırdı. C) İyi bir öykü ancak onun bütün bileşenlerini yerinde ve dozunda kullanarak yazılır. D) Nitelikli eser verenler çoğaldıkça öykü daha iyi yerlere gelecek diye düşünüyorum. E) Yazarken bütün bu imkânları sonuna kadar zorlamaya çalışıyorum.

8. İnternet, yaşantımızı elektrik, matbaa, telefon kadar de-

ğiştirdi. Yalnızca bir iletişim aracı değil, birçoğumuz için günlük hayatın bir parçası haline geldi. Bu teknoloji yardımıyla pek çok konuyla ilgili bilgiye kolay, hızlı ve güvenli bir şekilde erişilebilmektedir. İnternet kullanımı yaygınlaştıkça onunla ilgili farklı sorunlar da ortaya çıkmaya başladı. İnsanları birbirinden uzaklaştıran, yüz yüze iletişimi ortadan kaldıran ve bağımlılık yapan bir yönü de var internetin. Ayrıca çoğu insanda alışkanlık haline gelen internet kullanıcılığının özellikle iş yerlerinde üretkenliğin düşmesine sebep olduğu da bir gerçek. Bu yüzden ---Anlam akışına göre bu parça aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanması daha uygundur?

10. (I) Geleneksel Türk el sanatlarının tarihi çok eski devirlere, Orta Asya'ya kadar uzanır. (II) Eskiden pabuççular, yemeniciler, çizmeciler, çarıkçılar, semerciler, kendirciler, cezveciler, bakırcılar, demirciler, oymacılar, bıçakçılar, hasırcılar, nalbantlar, keçeciler vb. gibi sanat kollarının olduğu bilinmektedir. (III) Ancak bu sanatların çoğu kaybolmuş, günümüzde azalarak devam eden son temsilcilerinin elinde yürütülmektedir. (IV) Bugün devam etmekte olan marangozluğa rağmen eski ahşap süsleme sanatları, oyma ve nakışçılık da kaybolan diğer sanat kollarıdır. (V) El sanatlarından çuval, heybe, aba, çadır, kilim ve çulha gibi dokumalarsa zamanın gelişen ihtiyaçlarına ayak uyduramayarak ortadan çekilmeye başlamışlardır.

A) internetin belli bir yaşın altındakilere kısıtlı olarak sunulması gerekir. B) iş yerlerinde kullanımının yasaklanması gerekir. C) özel işler için kullanılmamasına müsaade edilmemesi gerekir. D) internet kullanımında dikkatli olunması gerekir. E) sadece ihtiyaç olduğunda internet kullanılması gerekir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra “Bu sanat kollarını devam ettirecek çırakların olmayışı da kaybolmayı hızlandıran ayrı bir faktördür.” cümlesi getirilebilir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


15

PARAGRAFTA YAPI

Konu Testi - 2

11. (I) Sahaflar günümüzde sadece “eski kitaplar satılan”

13. I. Katmanlı anlatımıyla insanı merkeze alıp, “Önce in-

mekânlar olarak bilinir. (II) Oysa bu meslek bizim tarihimizde çok eski ve önemli bir gelenektir. (III) Bu sebepten günümüzde sahaflar için yapılan tanım, sığ bir tarif olur; sahaflar çok ayrı ve bambaşka bir âlemdir, ayrı bir kültürdür. (IV) Sahaflar Şeyhi rahmetli Hacı Muzaffer Özak, biraz da latifeli bir şekilde “Sahaf, ölenlerin kitaplarını ölecek olanlara satan kimsedir.” derdi. (V) Bunun nedeni de eskiden paşaların, vezirlerin, kitap meraklıların değerli kütüphaneleri olurdu. (VI) Bunlar vefat ettiği zaman hanımı veya çocukları hemen bu kitapları sahaflara satarlardı.

san” diyen Atay, postmodern akımın Türkiye’deki ilk temsilcilerindendir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisinden sonra “Sahaf, sıradan kitap satan insan demek değil, kıymetli kitabı kıymetli insana satan kimse demektir.” cümlesi getirilirse anlam akışına uygun olur? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

II. Ruh tahlilleri, ruh-madde savaşı ve hayatın anlamsızlığıyla varoluşçuluğa da değinmiştir.

III. Eserlerinde bilinçli olarak aydın yalnızlığı, umutsuzluk, anlaşılamama, korku, çaresizlik, dışlanma ve toplum baskısını işlemiştir.

IV. Oğuz Atay edebiyat dünyası içerisinde anlatımı ve kurgusuyla yer edinmiş yalnız bir aydındır.

V. Yapıtlarında nesne-insan, kalabalık-yalnızlık, atalet-çalışkanlık, ait olma-dışlanma gibi kavramlar üzerinden insanoğlunun tinsel çıkmazlarını anlatır.

Numaralanmış cümlelerden bir paragraf oluşturulmak istense ilk cümle aşağıdakilerden hangisi olur?

E) VI.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

14. Dil, anlaşma ve anlatmanın en gelişmiş aracı olduğu gibi aynı zamanda insanın özünü açığa çıkardığı, kendisini seslendirdiği bir imkândır. Bu özelliğinden dolayı dil ile gönül arasında ayrı düşünülmesi kabil olmayan bir bağ vardır. Dilin konuşma ve yazma imkânları, doğallık ve edebilik yönleriyle kullanılır. ---- Günlük hayatta kullandığımız kelimeler ve söz kalıpları günlük ihtiyaçlarımızı gidermek için birer araçtır. Edebi dil ise, doğal dilden hareketle gerçekleştirilen yeni bir dildir. Bu yeni dil üzerinde şiir türü bakımından kullanım niteliği ve inceliği bağlamında durmak gerekir. Çünkü gündelik dilin içinde kelimeler, tek başlarına bir kavramı karşılar, onlara mecaz ve yan anlamlı bağlamlar verir. Şiir metni bağlamında ise, günlük hayatta kullanılan dile, kelimelere ve söz kalıplarına yeni anlam ve değerler yüklenir.

12. Öğretmenlik ve yöneticilik yapıp eğitime uygulayıcı olarak hizmet etmek büyük önem taşır. Meslek hayatının tümünü ya da uzun yıllarını bu uğurda geçiren birçok şair ve yazar vardır. Üstelik onların, bu alandaki gözlem ve deneyimlerini büyük ölçüde eserlerine yansıttıklarını da görürüz. ---Aşağıdakilerden hangisi bu parçanın son cümlesi olabilir?

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi en uygun olur?

A) Onların eğitimimize yaptıkları hizmetler, getirdikleri yenilikler saymakla bitmez.

A) Doğal dil, her gün herkesin evde, sokakta, çarşıda, pazarda kullandığı iletişim dilidir.

B) Bu bakımdan onların eserlerini iyi incelesek o dönemin eğitim değerlerine de ulaşabiliriz.

B) Günlük dilden hareketle şiir dilinin kelimeleri şairin içinden beslenir, içinde mayalanır.

C) Böylece her edebiyatçının aynı zamanda iyi bir eğitimci olduğunu da gözleyebiliriz.

C) Şiir dilinin gücü kelimeleri değiştirir, dönüştürür, güzelleştirir ve onlara büyüleyici bir nitelik kazandırır.

D) Bunlar, edebi eserleri eğitimde öğrenciye davranış kazandırmak için araç olarak kullanmışlardır.

D) Şiir dilinde kullanılan kelimeler, bu kelimelerin anlam katmanları, gittikçe çoğalan, genişleyen, dönüştürülen, yorumlanabilen yeni anlam değerleri sunar.

E) Ne var ki bu insanların öğretmenlik yönü hep sanatçı kişiliklerinin gölgesinde kalmış, gün yüzüne çıkmamıştır.

2. C

3. B

4. A

5. A

6. A

7. E

8. D

9. C

10. D

11. A

12. B

13. D

14. A


1. B

16

E) Şiir dilinin gücü aynı zamanda, düşünceleri ve duyuşları kelimelere yükleme, farklı bir imkânı çoğaltma çabasından başka bir şey değildir. Cevaplar

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

11

PARAGRAFTA ANLAM

hhPARAGRAFTA ANLAM

2. Paragrafta Konu

1. Paragrafta Tema

hh Türü ve yazılış amacı ne olursa olsun her yazı/paragraf, bir konu üzerine kurulur. Bu da demektir ki her paragrafın bir konusu vardır.

hh En genel anlamda bir parçanın bütününe hâkim olan temel duygu ya da düşünceye tema denir.

hh Konu, parçanın bütününde kendisinden söz edilen şeydir. hh Yazılış amacı ne olursa olsun her yazı bir tema üzerine kurulur. hh Teması olmayan bir yazı düşünülemez. hh Her yazı; hayat, sabır, sevgi, cesaret, kıskançlık, öfke, adalet, korkaklık, cimrilik vs. bir temayı işlemek zorundadır.

hh Paragrafın konusu bir cümleyle ifade edilebileceği gibi bir söz ve söz öbeği şeklinde de ifade edilebilir.

hh Yukarıdaki örneklere dikkat edilecek olursa tema için verilen örneklerin -genelde- duyu organlarıyla algılanamayacağı görülecektir. Çünkü tema genelde soyuttur ve ancak his yoluyla kavranabilir.

Örneğin “çizgi filmlerin çocuklar üstündeki etkisi”, “erozyonla mücadele etmenin yolları”, “eleştirinin gelişmeye katkısı” gibi kavramlar bir paragrafın konusunu belirleyen ifadeler olabilir.

hh Bir temanın konuya dönüştürülmesi, o temanın daha somut hâle getirilmesine yani belli bir bağlamda kişi, yer, durum ve zaman bildiren sözcüklerle sınırlandırılmasına bağlıdır. hh Bir tema ne kadar sınırlandırılırsa metinde ele alınmaya o kadar uygun bir konuya dönüşmüş olur.

Uyarı - Olay çevresinde gelişen edebî metinlerde tema, olay örgüsüne hâkim olan çatışmanın en kısa ifadesidir. - Öğretici metinlerde tema, metinde üzerinde durulan düşünce, bilgi, gözlem ya da haberin en genel, en soyut ifadesidir.

Öğretmen Sorusu

hh Genellikle giriş cümlesinde belirir.

hh Bir paragrafı çözümlerken yapılacak ilk iş konuyu doğru olarak saptamaktır. Konusu anlaşılamayan bir paragrafla ilgili soruyu çözmek mümkün olmaz. hh Konunun belirlenmesi ana düşüncenin belirlenmesi için ilk aşamadır. hh Yazar, herhangi bir konuyu bir yönüyle ele alıp bir ana düşünceye bağlar. hh Konu ile tema birbirine karıştırılmamalıdır. Tema genel, konu özeldir. Temanın, belli bir bağlamda kişi, yer, zaman, durum bildirecek şekilde sınırlandırılmasına konu denir. Örneğin;

– Aşkın önemi, tema; Türk insanının aşka verdiği önem, konudur.

Paragrafın konusunun tespit edilmesiyle bir püf noktası var mıdır?

Paragrafta sık kullanılan kavramlar hangi konunun işlendiğini gösteren ipuçlarıdır. YGS Tükçe Planlı Ders Föyü

1

PARAGRAFTA ANLAM hh Dostluk tema; dostluğu geliştirmek için yapılması gerekenler konudur.

Örneğin; Küçük büyük ailelerin bir baba yurdu vardı. Dar, kaldırımı bozuk bir sokağa bakan yağmurlar ve fırtınalarla dış manzarası karar-

hh Kiralık Konak romanında, Seniha ve Cemil’in aile büyükleriyle sorunlar yaşaması, konu; bu somut olay içinde işlenen soyut ve genel bir kavram olan “kuşak çatışması” ise temadır. hh Bereketli Topraklar Üzerinde romanında, üç arkadaşın çalışmak üzere köylerinden kalkıp Adana’ya gelmeleri, konu; “köyden kente göç” olgusu ise temadır.

mış bir evde gözlerimizi dünyaya açardık. Bu evin küçük büyük herhâlde bir bahçesi olabilir. Bu bahçenin her tarafı kendi ellerimizle işlenirdi. Annemiz, babamız bize bazı ihtiyar kayısı ağaçlarını göstererek bunları büyükbabamızın, aşısını bilmem nereden alarak yetiştirdiğini; çocukların da onun altında oynadıklarını anlatırlardı. Evimizin içindeki odaların her birinin, sevinçli yahut acıklı tarihleri vardır: İşte bu sofada büyükbabamız ölmüştü, şu odada annemizin gelinliğinde başından para serpilmişti… Evimiz, ailemiz ve biz, hep bir vücut idik. Bu ev sevgisi maddi bir

hh Kurtuluş Savaşı yıllarında bir subayın cephede yaşadıkları, konudur; “vatanseverlik” duygusu ise temadır.

avuç toprak, bir yığın tahta ve sıva sevgisi değildi. Biz, evimiz içinde, ailemizi, muhitimizi, ecdadımızı severdik. Bu sevgi, ruhumuz için bir sükûnet ve ferahlık, bir inanç ve irade kaynağı teşkil ederdi.

hh Orhan Kemal‘in Murtaza adlı romanında, “Bekçi Murtaza’nın geçim zorluğu içindeki yaşamı” konu; “göreve bağlılık” düşüncesi ise temadır.

Bu parçanın teması evdir. Ev tema’sı, ev sevgisi şeklinde sınırlandırılmıştır. İnsanların evleriyle eskiden beri süregelen hayat bağlantısı sonucu doğan sevgi üzerinde durulmuştur.

Örneğin; Akdeniz, Anadolu dağlarını siper almış olan milletin öz malı idi ve öyle kalacaktır. Bu dağların önünde yerleşmeye özenen her istilacı, bir gün sökülüp atılmıştır. Anadolu millî olmaya mahkûm bir memlekettir; onun ne toprak ne de halk birliği bozulabilir. Bu

Uyarı

kıyıların saadeti, iç toprağın, sarp ve yalçın dağların zahmetini

… hangi yönü üzerinde durulmaktadır? sorusunun ce-

çeken insanlara ait olmalıdır. İç toprak, bu kıyılarda teneffüs eder

vabı konuyu verecektir.

ve buradan baskı gördüğü zaman, boğazına basılan bir dev gibi tarihinin görmediği kahramanlık destanlarını yaratır. Şu dağların üstünde Türk hürriyetinin sesi asla dinmemiştir. Türk Akdeniz’de, bizim olan ve olmayan bütün medeniyet hatıralarının hepsini geçecek olan cumhuriyet medeniyetini kuracağız. Bu parçada Akdeniz teması sınırlandırılarak, Akdeniz’in Anadolu toprağı ve halkıyla olan sıkı bağlantısı üzerinde durulmuştur.

2


Yukarıda birinci parçada, Tema Akdeniz’dir. Akdeniz’in hangi yönü üzerinde durulmuştur? sorusuna verilecek cevap, Akdeniz’in Anadolu toprağı ve halkıyla olan sıkı bağlantısıdır ki bu da metnin konusudur. İkinci parçada tema evdir. Evin hangi yönü üzerinde durulmuştur? sorusuna verilecek cevap, ev sevgisi de konudur.

PARAGRAFTA ANLAM

Örnek 1:

Örnek 2:

Haliç'i mehtapta izleyenler bilir. Haliç, mehtapta sihirli bir doğa parçasıdır. Suları, altın akan bir nehre benzer. Bir bakarsın kıyının birinde yangına dönüşür. Bir bakarsın, gümüş bir hançer olmuş. Köprüde balık tutanlar, bu gümüş hançeri ele geçirmeye çalışan masal yaratıklarıdır. Gözlerinize olan inancınız zayıflar, gönül gözüyle gördüğünüzü sanırsınız; çünkü gözlerinizi kapayınca bu görkemli manzara kaybolup gitmez. Renk ve şekil değiştirerek sürüp gider." Haliç tarih boyunca coğrafi konumu ile birlikte doğal liman olması ile de önemini korumuştur. Verimli toprakları ve tatlı su kaynakları ile geçmişten günümüze bereketin sembolü Altın Boynuz ismi ile de anılan Haliç, bundan böyle mehtap sefası ile anılsa yeridir.

“Bir dili, ancak o dile bütünüyle vakıf olanlar zenginleştirir ve geliştirir. Dilin estetiğinden, ruhundan, inceliklerinden haberdar olmak gerekir bir dili zenginleştirmek için. Geçmişini, geçirdiği dönüşümlerini, ayrıntılarını, saklı hazinelerini bilmek gerekir. Bunu da en iyi, o dili ana dili olarak öğrenip konuşanlar bilir. Dili geliştirmek, zenginleştirmek isteyen birinin söz konusu dili, ana dili değilse o kişi o dile yabancıdır. Bir insan, yabancısı olduğu bir dilin olanaklarını bilemez ki o dile bir şeyler kazandırsın, dilin söz varlığını zenginleştirsin, o dile yeni bir ufuk açsın. O dili, ana dili olarak konuşan kişinin işidir bu.”

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi üzerinde durulmaktadır? A) Tarihi yönüyle Haliç

Parçayı inceleyelim: Parçada üzerinde durulan kavram dildir. Şu halde parçanın teması dildir. Dilin hangi yönü üzerinde durulmuştur, sorusuna verilecek cevap “bir dili zenginleştirme, geliştirmenin yolları” olacaktır ki bu da parçanın konusudur. Peki yazar, okuyucuya hangi mesajı vermek için parçayı kaleme almıştır, diye soracak olsak, işte bu soruya verilecek cevap ana düşünce olacaktır ki o da parçanın ilk cümlesidir.

B) Mehtapta Haliç’in görünüşü C) Haliç’in İstanbul için önemi D) Haliç’in coğrafi özellikleri E) Haliç’in güzellikleri Parçanın geneline bakıldığında Haliç’ten bahsedildiği görülecektir. Haliç’in hangi yönü üzerinde durulmuştur? diye sorulduğunda “Mehtapta Haliç’in görünüşü” cevabı alınacaktır.

3. Paragrafta Ana Düşünce hh Her yazının/parçanın/paragrafın bir amacı vardır. hh Yazarın amacını belirleyen cümleye “ana düşünce cümlesi” denir. Söylenenlere genellikle bu cümle yön verir. Yazının düşünce yapısı onun üzerine kurulur.

Örnek 3: Şiir yazmaya hevesli bir genç, Yahya Kemal Beyatlı’ya yazdıklarını göstererek: “Yazmaya devam edeyim mi, etmeyeyim mi?” diye sorar. Yahya Kemal de: “Yazmamak elindeyse, yazma.” der. Çünkü hiçbir gerçek şair için yazmama ihtimali yoktur.

hh Asıl anlatılmak istenen, vurgulanan düşüncedir, parçanın yazılış amacıdır.

Yahya Kemal’in bu sözleriyle anlatmak istediği aşağıdakilerden hangisidir?

hh Açıklanmaya, desteklenmeye, ispatlanmaya elverişli bir görüş veya tezdir.

A) Şiire yeni başlayan gençlere yol göstermek gerekir.

hh Açık ve özlü olmalıdır. hh Paragraftaki bütün cümleleri kapsayabilmeli, en genel yargıya sahip olmalıdır. hh “Demek ki, kısaca, özetle, sonuç olarak, öyleyse” vs. sözcükleri düşündürür. hh Ana düşünce cümlesinin yazıda belli bir yeri yoktur. Yazının başında, ortasında ya da sonunda verilebileceği gibi, yazının tümüne sindirilmiş de olabilir. Bu, yazarın tutumuna bağlıdır.

B) Henüz ustalaşmamış bir şair, deneyimlilerin izlediği yoldan gitmelidir. C) Genç şair, olgunlaşmamış da olsa yapıtlarını ortaya çıkarırlar. D) Başarılı, usta bir şair için yazmak, güçlü bir tutkuya dönüşmüştür. E) Usta şairler, deneyimsiz yazarlara yol göstermekten kaçınmazlar. Parçada Yahya Kemal, insanın özellikle de şair adaylarının, yazma dürtülerinin önüne geçemeyeceğini anlatmak istemiştir. Bu anlam D seçeneğinde “yazma isteğinin güçlü bir tutkuya dönüşmesi” ifadesiyle açıklanmıştır.

hh Tümdengelim paragraflarında baştadır: YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

PARAGRAFTA ANLAM hh Tümevarım paragraflarında sonda olabilir:

Bugünlerde, romanlardan uyarlanan diziler çok tutuluyor. Ne yazık ki bu türden filmler; cilalanmış, makyajlanmış, her yönüyle sahte duran bir görünüm arz ediyor. Reşat Nuri’nin 1922’de kaleme aldığı “Çalıkuşu”nu bugünün Türkiye’sine nasıl uyarlayacaksınız? O eser, o dönemin koşulları göz önüne alınarak yazılmıştı. O hâliyle çok değerli bir eser. Onu roman haliyle okursanız doyumsuz bir tat alırsınız. Ama dizilerde yaptıkları gibi Feride’nin eline bir cep telefonu verdiniz mi hikâyenin bütün büyüsü bozuluyor. Edebiyat klasiklerini popüler kültüre transfer ederken o eserlerin değerini yitirecek sorumsuzluklardan özenle kaçınmak gerek.

Uyarı YGS/LYS sorularında karşımıza çıkan ana düşünce, genel olarak şu tarzdadır. - Bu parçanın ana düşüncesi aşağıdakilerden hangisidir? - Bu parçada asıl anlatılmak/söylenmek istenen aşağıdakilerden hangisidir? - Bu parçadan çıkarılabilecek en kapsamlı yargı aşağıdakilerin hangisidir? - Bu parçada vurgulanmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

Parçayı inceleyelim:

- Bu parçada aşağıdakilerin hangisi vurgulanmaktadır?

Parçada üzerinde durulan kavram televizyon dizileridir. Şu halde parçanın teması televizyon dizileridir.

- Yazarın bu sözüyle belirtmek istediği aşağıdakilerden hangisidir?

Televizyon dizilerinin hangi yönü üzerinde durulmuştur, sorusuna verilecek cevap “edebiyat klasiklerinden televizyona aktarılan diziler” olacaktır ki bu da parçanın konusudur. Peki yazar, bu parçayı hangi amaçla, hangi mesajı vermek için kaleme almıştır, diye soracak olsak, işte bu soruya verilecek cevap ana düşünce olacaktır ki o da parçanın son cümlesidir.

hh Kimi zaman da parçanın tümüne yayılmıştır:

Nasıl becerdi bilmem, denize diklemesine inen bu çalılığın bir kısmını ne pahasına ayıkladı biliyor musunuz? Tırnakları pahasına. O, çalı çırpının sere serpe geliştiği bu denize diklemesine inen toprak, öyle taşlıktı ki... Bazen onu ziyarete gider, o insanüstü çabasını şaşkınlıkla izlerdik… Gel zaman git zaman; bu taşlıklardan küçük çam ağaçlarının, körpe dikenli yapraklarıyla üç beş koca yemişleriyle yer yer esmer, pembe kül rengi toprağa kök salmış olduğunu ağzımız açık şahit olduk. O ise gözlerinden taşan bir gurur ve mutlulukla bize gülümsüyordu.

Öğretmen Sorusu

(Bu parçayı okuduğumuzda ana düşünceyi içeren bir cümleyle karşılaşmıyoruz. Bu durumda ana düşünceyi parçanın genelinden çıkarmamız gerekir. Parçanın bütününde “Sabır ve emekle her güçlüğün üstesinden gelinebilir.” düşüncesi anlatılmak istenmiştir.)

4. Paragrafta Yan Düşünceler hh Ana düşüncenin çeşitli şekillerde (örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme …) desteklendiği cümlelerdir.

hh Genelde gelişme cümlelerinde görülür.

hh Genellikle bir paragrafta her cümle bir yardımcı düşünce içerir veya her cümleden bir yardımcı düşünce çıkarılabilir. hh Yardımcı düşünceyle ilgili sorular genellikle olumsuz soru kökü biçimindedir. hh Bu sorularda altı çizili bölüme dikkat edilmelidir. hh Yardımcı düşünce sorularında parçanın cümleleriyle seçenekleri eşleştirilmelidir. Anlamca aynı doğrultuda olanlar elendikten sonra kalan seçenek sorunun cevabıdır.

Bir paragrafta birden fazla ana düşünce olur mu?

Bir paragrafta ana düşünce bir tanedir ama yardımcı düşünce birden fazla olabilir.

4


PARAGRAFTA ANLAM

Örnek 4: İki dostun arasına girecek en kötü duygu şüphe olsa gerektir. Olmadık yerde olmadık olaylar sonucu içinize bir

Uyarı YGS/LYS sorularında karşımıza çıkan ana düşünce, genel olarak şu tarzdadır.

duygular gibi ona da gem vurmazsanız bir kurt gibi beyni-

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir/ ulaşılamaz/yer verilmemiştir?

nizi kemirir durur. Artık ne dostluğunuzun yıllanmışlığı kâr

Bu parçada aşağıdakilerin hangisinden söz edilmemiştir?

şüphe düştü mü yandınız demektir. Eğer bütün olumsuz

eder ne atlattığınız badireler. Nice evlilikleri bozmuş, nice sultanlara en yakınlarını öldürtmüş, nice can dostlukları yol ayrımına getirmiştir. Kim bilir kaç ortaklık şüphe yüzünden bozulup gitmiştir. İnsanın aklına bir kere girdi mi işlerini alt üst eder; iyileri kötü, bilginleri cahil, adilleri zalim yapar. En kara düşünceleri bile beraberinde sürükleyen şüphe insan gönlünün değil aklının, mantığının yetersizliğinin bir göstergesidir.

Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisi çıkarılamaz? Aşağıdakilerden hangisi bu sözleri söyleyen yazarın düşüncesiyle bağdaşmaz? Aşağıdakilerin hangisi böyle diyen bir yazarın özelliği değildir? Böyle diyen birisinin aşağıdakilerin hangisini söylemesi beklenemez?

Bu parçada aşağıdakilerin hangisine değinilmemiştir? A) İnsanla şüphelerini kontrol altında tutması gerektiğine B) Aşkların, arkadaşlıkların vs. şüphe yüzünden bozulabileceğine C) Mantıklı insanların şüphenin rüzgârına kapılmayacağına D) Karşılıklı güven duygusunun şüpheyi yenebileceğine

5. Paragrafın Başlığı hh Üzerinde durulan kavram ve bakış açısının bir iki sözcükle ifadesidir.

E) Kuşkunun insan tavır ve davranışlarında farklılıklar yaptığına

A seçeneğini, “Eğer bütün olumsuz duygular gibi ona da gem vurmazsanız bir kurt gibi beyninizi kemirir durur.” cümlesinden, B seçeneğini, “Artık ne dostluğunuzun yıllanmışlığı kâr eder ne atlattığınız badireler. Nice evlilikleri bozmuş, nice sultanlara en yakınlarını öldürtmüş, nice can dostlukları yol ayrımına getirmiştir.” cümlelerinden, C seçeneğini, “En kara düşünceleri bile beraberinde sürükleyen şüphe insan gönlünün değil aklının, mantığının yetersizliğinin bir göstergesidir.” cümlesinden, E seçeneğini, . “İnsanın aklına bir kere girdi mi işlerini alt üst eder; iyileri kötü, bilginleri cahil, adilleri zalim yapar.” cümlesinden çıkarabiliriz.

hh Örneğin, bir parçada üzerinde durulan kavram sanat ve ona bakış açısı da onun işleviyse bu parçanın başlığı Sanatın İşlevi olabilir.

hh Paragrafta anlatılanları en iyi özetleyen kelime ya da kelime öbeğidir.

hh Yazıda anlatılanlara ve yazının amacına uygun olmalıdır.

hh Başlıkta şu özellikler bulunmalıdır: hh Başlık paragrafın tamamını kapsamalı. hh Ana fikirden izler taşımalı, ana fikirle uyum içinde olmalı. hh Birden çok başlık, seçeneklerde doğru gibi görünebilir. İçlerinden en uygun olanı seçilmelidir.


5

PARAGRAFTA ANLAM Örneğin; “Sanatın amacı, kişinin düşüncesini, duyarlığını geliştirmek; ona, dünyaya ve insanlara insanca bakma, sezme, kavrama gücü kazandırmaktır. Sanat ürünlerine ilgi duymayan, hayali işlemeyen, başkalarının acılarına, dertlerine ortak olmayan bir bilim adamı, bir yargıç, bir yönetici düşünelim; ne yararı olur bunların toplumlarına, insanlığa? İnsanın, insan sevgisiyle yoğrulmadığı toplumlarda bütün yönleriyle ilkellik egemen olmaz mı?” Başlık, okuyucuya yazıda ne anlatıldığını ve yazının amacını sezdiren bir ön uyarıcıdır. Parçaya bu gözle bakıldığında “sanat ve insan” odaklı bir yazı olduğu anlaşılacaktır. Bu parçanın başlığı “Sanat ve İnsan” olabilir.

Örnek 5: Şairlerin doğup büyüdükleri, görev yaptıkları, bir ömür vurgun yaşadıkları, kalpten bağlı oldukları gözde şehirler vardır. Bu şehirler, o şairlerin adlarıyla özdeşleşerek anılagelmişlerdir. Örneğin İstanbul, şairler için gizemlerle dolu bir masal şehridir. Şairlere ilham verir… Bu güzel şehri görüp de ondan etkilenmeyen yoktur. Her şair bu şehrin büyüsüne kapılmıştır. Bu şairlerden özellikle Necip Fazıl Kısakürek ve Yahya Kemal Beyatlı, İstanbul’un etkilediği iki büyük şairimizdir. Bu parçaya konacak en uygun başlık aşağıdakilerden hangisidir? A) Şairler ve Şehirler

B) İstanbul’un Güzelliği

C) Şairlerin Dünyası

D) Rüya Şehir

Örneğin;

E) İstanbul Şairleri

Başlık, bir yazının neyi anlattığını ya da bu yazının yazılma gerekçesini sezdirecek bir özellik gösterir. Konuyu tanıtan, ana düşünceyi birkaç sözcükle yansıtan sözdür. Başka bir deyişle başlık, konu, ana düşünce uyumunu yansıtan en özlü ifadedir. Bu açıklamalar ışığında parça değerlendirildiğinde A seçeneğinde verilen “Şairler ve Şehirler” ifadesinin parçaya en uygun başlık olduğu görülecektir.

Sanat sınır tanımaz ifadesini hepiniz duymuşsunuzdur. Ben bu sözü çok doğru buluyorum. Bugün Mevlana’yı anma törenlerinde yerli turistten çok yabancı turist Konya’ya akın ediyorsa, bütün dünya Yunus’un “Yaratılanı hoş gör yaratandan ötürü” mesajını

6. Soruya Karşılık Olan Paragraf hh Soruya, bir paragrafla yanıt verilmiştir.

alıyorsa ben de Hugo’yu yahut Tolstoy’u zevkle okuyorsam; sanatı bir ülkeye, bir millete hapsetmek elbette ona haksızlık olacaktır. Acı, dünyanın bütün yüreklerini burkar çünkü umut herke-

hh Soru cümlesi giriş cümlesi (parçanın konu ya da ana düşüncesi) olarak düşünülebilmelidir.

si heyecanlandırır. Sanat diye bir dil var bütün dilleri kapsayan, kucaklayan. Yukarıdaki paragrafta sanattan bahsedilmektedir. Yazarın düşündürmek istediği şeyse sanatın sınırlar ötesi bir etkisinin olduğudur. Şu halde bu paragrafa "Sanatın Evrenselliği" başlığı uygun düşecektir.

hh Çoğu zaman ilk cümle, bağlantı ögesiyle soru cümlesini düşündürür. hh Paragrafın ilk cümlesi sorudan sonra okunduğunda soru ve ilk cümle arasında bir uyum olması gerekir. Bu bakımdan genellikle konuyla ilgili bu tür sorular sorulduğu paragraftaki ilk cümleden anlaşılır. hh Paragrafın ana düşüncesinin de sorulan soruyla uyum içinde olması, parçanın sorunun cevabı niteliğinde olması gerekir.

6


PARAGRAFTA ANLAM

Örnek 6:

7. Cümlelerin Yer Değiştirmesi

Yazdığım şiirleri sesli olarak okurum ilk önce, kulağıma hoş geliyorsa değişiklik yapmam. Ama fazla ya da kulağı tırmalayan sözcükler varsa onları atarım, değiştiririm. Çünkü şiir gereksiz sözcüğü kaldırmaz. Ayrıca, yıllar sonra yeniden okuduğumda, beni ilk günkü gibi etkileyebilecek mi, diye düşünürüm. Öyle şiirler vardır ki her gün okusanız bıkmazsınız. Yazdığım şiirlerin de böyle olması için gayret ederim.

hh Böyle durumlarda paragraftaki akışın iki yerde kesilmesi söz konusudur.

Bu parça aşağıdaki sorulardan hangisine karşılık söylenmiş olabilir?

hh Parçanın bağlamına dikkat edilmeli, her bir cümlenin kendisinden önceki ve sonraki cümlelerle bağlamsal uyumuna bakılmalıdır.

A) Şiirlerinizi yoğunlaştırmak, kalıcı kılmak için nelere dikkat edersiniz? B) Eleştirmenlerin şiirlerinizi yeterince değerlendirmemesini neye bağlıyorsunuz?

hh Öncelikle cümleler arasındaki kip ve anlam örtüşmesine bakılmalıdır.

hh Bağlantı ögeleri de göz önünde bulundurularak değişiklik gerçekleştirilmelidir.

C) Şiirlerinizi yazarken okurların beklentisini göz önünde bulundurur musunuz? D) Başka şiirlere, şairlere öykünmemek için nasıl bir yol izliyorsunuz? E) Şiirlerinizdeki duygusal zenginliği nasıl sağlıyorsunuz? Parça incelendiğinde, iki temel hususun üzerinde durulduğu görülecektir. Birincisi soruya muhatap olan kişi, “şiirlerini biçim ve içerik açısından mükemmel hâle getirmek için belli şeyler yaptığını” söylüyor. İkincisi ise şiirlerinin kalıcı olmasını önemsediğini ve şiir yazarken onların uzun soluklu olmasına da dikkat ettiğini belirtiyor. Şu halde parça, bu iki duruma uygun bir soruya cevaben verilmiş olmalıdır.

Örnek 8: (I) Turan Oflazoğlu’nun “Allah’ın Dediği Olur” adlı oyunu bir gün içinde hatta birkaç saatte geçen olaylar üzerine kurulmuş. (II) Oyun, üç birlik kuralına uygun yazılmış ancak izleyicinin merakını kamçılama yönünden çok başarılı ol-

Örnek 7: Yazar olmanın yolu öncelikle okumayı ve kitabı sevmekten geçiyor. Kitabı ve okumayı sevmeyen birinin yazmaya hevesleneceğini düşünemiyorum. Çocukluğumda okumaya duyduğum ilgi ve kitap sevgisi yazar olmamdaki itici güç, okumanın yanında okumayı destekleyen bir ailenin olması benim buralara gelmemdeki en önemli etkilerden biridir. Bu parça aşağıdaki sorulardan hangisine karşılık söylenmiş olabilir? A) Herkes yazar olabilir mi?

duğu söylenemez. (III) Bölümler arasında süre farkı var, ilk bölüm ikinciye göre daha kısa ve bu da izleyenleri rahatsız ediyor. (IV) Kişiler kendi toplumsal, psikolojik, ekonomik ve kültürel yapılarına uygun olarak olaylar içinde verilmiş. (V) Sanatçı, bu eksiklerine karşın, Batı standartlarını yakalama yolunda emin adımlarla ilerleme adına umut veriyor. Bu parçanın anlam akışındaki bozukluğu gidermek için aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılmalıdır? A) I. cümleyle II. yer değiştirmeli

B) Yazar olmanızdaki etkenler nelerdir?

B) II. cümleyle III. yer değiştirmeli

C) Yazarlıkta yetenek önemli mi?

C) III. cümleyle IV. yer değiştirmeli

D) Gençlere önerileriniz nelerdir?

D) IV. cümle I. den sonra gelmeli

E) Yazar olmaya ne zaman karar verdiniz?

E) V. cümle II. den sonra gelmeli

Paragrafın ana düşüncesi sorunun ne olduğuna, nasıl bir içerik taşıdığına yönelik en önemli ipucudur. Paragrafın giriş bölümü, sorunun içeriğine ve yapısına uygun olarak düzenlendiği için sorunun ne olduğunu belirlemede dikkate alınması gereken bir cümledir. Soru bu bilgiler ışığında incelendiğinde, soruya muhatap olan kişinin, kendisini yazarlığa iten faktörleri sıraladığı görülecektir. Şu halde soru bununla ilgili olmalıdır ki bu da B seçeneğiyle örtüşmektedir.

Parçada, cümleler arasında değişiklik yapılacaksa akış iki yerde bozulmuş demektir. Bağlantı ögeleri dikkatle incelendiğinde çözüm kolaylaşır. Parçada bir yapıtla ilgili olumlu ve olumsuz değerlendirmeler yapılmış. Öyleyse olumlu ifadelerle olumsuz ifadeleri ayrı ayrı toplamak gerekmektedir. Ayrıca “miş”li geçmiş zaman ve şimdiki zaman (–yor) kipleri iç içe girmiş. Onları da bir araya getirdiğimizde yanıt netleşir. IV. cümle I. cümleden sonra gelirse hem olumlu ve olumsuz değerlendirmeler hem de kipler yerli yerine oturur. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

PARAGRAFTA ANLAM Örneğin;

Örnek 9: (I) Herhangi bir eser yazmaya niyetlenen bir sanatçı önce kullanacağı malzemeyi seçer. (II) Sonra da bu malzemedeki estetik dışı ögeleri ayıklayıp malzemesini rafine eder. (III) O da tasarladıklarını dil aracılığıyla kısa ve öz olarak anlatır. (IV) Şairin malzemesi de dildir. (V) Örneğin, bir heykeltraş mermeri fazlalıklarından arındırarak eserini ortaya çıkarır.

Sözcükler birtakım işaretlerdir. İnsan bu işaretlerle düşünür. Düşünürken nesnelerin yerine işaretleri yani sözcükleri koyar. Bir insanın söz dağarcığının zenginliği, ancak başkalarının söz dağarcığıyla karşılaştırıldığında ortaya çıkar. Bu, zihin işlemesini kolaylaştırır ve çabuklaştırır. Sözcükler ne kadar kullanışlı ve açık olursa zihin o kadar iyi işler.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerle anlamlı bir bütün oluşturabilmek için cümlelerden hangisi yer değiştirmelidir?

Yukarıdaki paragrafa dikkat edildiğinde koyu yazılmış olan cüm-

A) I. ve II.

anlamca ilgilidir. Sonrasındaki cümle, içerdiği bağlantı ögesiyle

B) II. ve III.

D) III. ve V.

C) III. ve IV.

E) IV. ve V.

Parça incelendiğinde, III. cümlede “o da” bağlantı ögesinin olduğu görülecektir. Birinin yaptığı herhangi bir eylemden sonra, bir başkasından da bahsedilecekse “o da” ifadesini kullanmak gerekir. III. ve V. cümleler yer değiştirildiğinde amaca ulaşılacaktır.

8. Akışı Bozan Cümle hh Akışı bozan cümle, genellikle paragrafın ortasında ender olarak da sonunda bulunur.

hh Konuya farklı bir bakış açısından bakan bir ifade olabileceği gibi, konuyla çelişen bir ifade de olabilir.

– Böyle durumlarda parça içindeki bağlantı ögelerine dikkat etmek gerekmektedir. Çünkü bağlantı ögelerinin önceki cümleyi sonraki cümleye bağlama işlevi akışı bozan cümleyi ele verecektir.

8


lenin, konuya farklı bir bakış açısıyla yaklaştığı görülecektir. Kendisinden sonra gelen bağlantı ögesi de bir önceki cümleyle kendine değil, kendisinden önceki cümleye bağlıdır.

Örnek 10: (I) Öyle romanlar vardır ki daha ilk sayfasında olay örgüsünün çekim alanı içine alır okurunu. (II) Kan basıncını yücelten heyecanlar meydana getirir okurda. (III) Kimi romanlar da vardır, üslubuyla okurun aklına olduğu kadar yüreğine de seslenme yolunu seçer. (IV) Romanda özgünlük, derinlik, çok yönlülük aranır. (V) Daha doğrusu, okurun, okuma eylemine aklı, kalbi yani tüm varlığıyla katılımını sağlar. (VI) En yüksek coşkuları, estetik tutkulara dönüştürür. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

Bir cümlenin, parçanın akışını bozabilmesi için dört durumdan birinin gerçekleşmesi gerekir. Konu değişir. Bakış açısı değişir. Düşünceyle çelişir. Parçadaki yerine uygun değildir. Ayrıca akışı bozan cümle, çoğu zaman yeni bir giriş cümlesi niteliği taşır. Son olarak da akışı bozan cümlenin üstündeki ve altındaki cümleler, anlamca ve bağlantı ögeleriyle birbirine bağlıdır. Parçada kimi romanların, olay örgüsüyle insanları etkilemediğinden, kimi romanlarınsa dilsel örüntüsüyle insanların aklına ve yüreğine daha doğrusu tüm varlığına seslendiğinden söz edilmiştir. IV. cümlede konu değişerek romanların karşılaştırılması değil, genel olarak roman olmuştur. Ayrıca bu cümle giriş cümlesi niteliğindedir. Son olarak da altındaki cümle kendisine değil III. cümleye bağlıdır.

PARAGRAFTA ANLAM

1. Şu masal çocukların ağzındadır: Besus adında biri, bir serçe yuvasını yüreği hiç sızlamadan bozmuş, yavrularını öldürmüş. Bu nedenle kendisine çatanlara: Haklıydım demiş çünkü bu serçe yavruları durmadan beni babamı öldürmekle suçluyorlardı haksız yere. Bu baba katili o güne kadar bilinmeden, şüphe uyandırmadan yaşamıştı.

Konu Testi - 1

4. (I) Roman, çağımızın önde gelen sanatlarından biri olmuş-

tur günümüzde. (II) Sınırlar arasındaki çatışmalar arttıkça, toplumların dengesi bozuldukça daha bir önem kazanmıştır roman sanatı. (III) Son zamanlarda o kadar çok roman yayımlanmaya başlandı ki yayımlanan her romanı okuyabilme imkânı da kalmadı. (IV) Fakat önemli bir roman yayımlanınca şu ya da bu nedenlerle, şu ya da bu yollarla okuyucuların ilgisini çekiyor binlerce roman arasında yitip gitmiyor. (V) Gerek teknik, gerek anlatım bakımından oldukça farklılıklar gösteriyor şimdilerde yayımlanan romanlar.

Yukarıdaki paragrafta sözü edilen kişinin içine düştüğü ruh hali aşağıdakilerden hangisidir? A) Vicdan azabı duymaktadır. B) Hayvanlara karşı acımasızdır. C) Suçu açığa çıkınca rahattır.

D) Suçunu başkalarına yıkmaktadır. E) Benliğine güvenini yitirmiştir.

2. Bir okuyucu sevdiği şairi tanımadan önce başka, tanıdıktan sonra başka insandır. Çok sevdiğiniz, sizi sarhoşa çeviren şiirlerle ilk karşılaşmalarınızı hatırlayın. Gece ise uykunuz açılmıştır. Yaşama isteğiniz artmıştır. Sokaklarda dolaşmak, tanıdıklarınızı arayıp bulmak istersiniz. Bu coşku, bir katkıdır yaşamınıza. Bunun nedeni şiirin duyarlılığınızı dile getirmesi, kendinizde var sandığınız duyguları çözümlemesidir. İnsan şiiri okudukça naişeşir, bütün fazlalıklarından, dal ve budaklarından arınır. Yunus’un Taptuk Emre dergâhına tek bir eğri odun bile götürmekten imtina etmesinin sırrı da bu olsa gerektir. Şairini de inceltir şiir okuyucusunu da…

Numaralanmış cümlelerin hangisinde "günümüzde roman sanatının önem kazanmasının gerekçeleri" dile getirilmiştir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

5. Şair, şiir yazan kimse demek değil; onun ötesinde bir var-

lıktır. Şair, bir tavır alır ve şiirinin de üstünde bir yerdedir. Rimbaud’un dediği gibi başkalarıdır da o. Hem en çok kendi, hem başkalarıdır. Bunun için her şiirde, en bireysel şiirde bile şiir düşüncesi ve toplum düşüncesi yan yana, kimi zamanda iç içe bulunur.

Bu sözler aşağıdaki soruların hangisine verilmiş bir cevap olabilir? A) Ülkemizde şair deyince akla ne gelmektedir? B) Şairin takınması gereken tavır sizce nasıl olmalıdır?

Bu parçada asıl anlatılmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

C) Şiir toplumsal mı, bireysel midir ? D) Şairlerin toplumsal şiirler yapmalarını doğru buluyor musunuz?

A) Şairler, insanın derinlerdeki duygularını dile getirir. B) Etkileyici bir şiir insan yaşamına coşku katar.

E) Şairin toplumla kaynaşması için nasıl davranması gerekir?

C) İnsan, sevdiği şiirleri dostlarıyla paylaşmak ister. D) Şiir, insanı olumlu yönde değiştirir. E) Duyarlı insanlar, şiir sayesinde kendi varlıklarının sırrını çözer.

6. Son zamanlarda, romanlardan uyarlanan diziler çok konu-

şuluyor. Konuşuluyordan kastım dizilerin güzel kadınları, yakışıklı erkekleri, onların birbirleriyle ilişkileri ve en çok da toplumun ahlak anlayışını derinden sarsan uygunsuz sahneleridir. Sanatçılardan, onların eserlerinden, o eserlerde ortaya konan toplumsal meselelerden, o eserlerin edebi değerinden söz eden pek yok. Edebiyat klasikleri popüler kültüre transfer edilirken geriye anlatılan hikâyelerden başka bir şey kalmıyor.

3. Yazma hevesini bitirmiş, üretkenliği bitmiş, kendini güncel-

lememiş bazı yazarlar, meşhur ilham perisinin gelmesini beklerler, kendi kendilerine “ne yazayım?” diye kara kara düşünürler. Böyle sanatçıların yazdıklarında konu nedenli güzel olursa olsun yazdıkları insanları kucaklamayan boş sözlerden ibarettir. Bu sanatçıların ne yazayımla birlikte “nasıl anlatayım” diye de düşünmesi gerekir. Bence yazıyı da yazarı da hayata döndüren budur.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine varılamaz? A) Konu, yazı için tek başına yeterli olmaz. B) Yazarı, seçtiği konudan çok anlatımdaki ustalığı ilgilendirmeli. C) Özgün bir yazı yazarının anlatımındaki niteliği ve özgünlüğüne bağlıdır. D) Bir yazının konusu, en az yazarın yazma konusundaki özgünlüğü kadar önemlidir. E) Her yazarın kendini yenilemesi, yazarlığının devamı için zorunludur.

Bu parçada asıl vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Dizilerin, yapıtların edebi yönünü göz ardı ederek onların değerini gölgelediği B) Dizilerdeki karakterlerin günümüz insanını yansıtamadığı C) Dizilerin, klasik eserleri ve sanatçısını topluma yanlış tanıttığı D) Dizilerdeki kahramanların topluma özellikle de gençlere yanlış örnek olduğu E) Televizyona uyarlanan eserlerin toplumun kültürel dokusunu değiştirdiği YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

9

PARAGRAFTA ANLAM

Konu Testi - 1

7. Bir sanatçı toplumsal meselelerden, ülkesindeki değişme

ve gelişmelerden eserlerinde bahsedebilir. Bu, onun tercihidir ve kimse bir şey diyemez. Çünkü biz eleştirmenler, onun eserine bakarız. Eser, estetik bir değer taşıyorsa takdirimizi hak eder. Eğer eser güzel olmasının yanında aynı zamanda faydalıysa o zaman sanatçıyı iki kez tebrik ederiz. Ama güzellik olmayınca eserin okunmayacağını, dolayısıyla faydanın da ortadan kalkacağını belirtmeliyiz. Oysa hiçbir toplumsal fayda sağlamadığı öne sürülen bir eser; estetik bir değer taşıyorsa bu bile yalnız başına toplum için bir faydadır. Biz de böyle eserlere hak ettiği övgüyü vermeliyiz.

Bu görüşleri ileri süren bir eleştirmenin, aşağıdakilerden hangisini söylemesi beklenemez?

10. Sanat dünyasında kendini tamamıyla Batı’ya ve Batılılaş-

maya adamış bir kesim var. Ne kadar yanlış! Bunlar geçmişini bilmiyor, bilme gereği de duymuyor. Öte yandan bir de bu anlayışa tepki duyarak gelişen bir kesim var. Bunlar da geçmişi yüceltiyor ve her şeyini savunmaya kalkıyor. Bu zıt gibi görünen kesimler aslında birbirinden hiç de farklı değil. Çünkü "Batıcılar" da "gelenekçiler" de geçmişi tek bir renge, tek bir özelliğe indirgiyor. Her iki taraf da geçmişin ne denli çok yönlü, çok sıfatlı olabileceğini görmek istemiyor. Aslında aynı şeyi yapıyorlar. İki kesim de eleştirel bir gözden yoksun. Bence bunların dışında üçüncü bir yol olmalı. İnsan içinden geldiği geleneği bilmeli ve onunla yetinmeyip, onu dönüştürmeli.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir? A) Bazı sanatçıların eleştirel gözle bakmayı beceremediğine

A) Sanatçılar eserlerinde istedikleri konuyu işleyebilir.

B) Geçmişi değerlendirirken tarafsız bir tavır sergilenemediğine

B) Toplum yararını içermeyen eserlerin güzelliği önemsenmez.

C) Geçmişiyle barışık olmamanın yanlışlığına

C) Her faydalı eser güzel değildir ama her güzel eser faydalıdır.

D) Sanatçıların geçmiş algılarının objektif olmadığına E) Batı’nın da geçmişin de eleştirilecek bir yönünün bulunmadığına

D) Güzellik bir eser için tek başına toplumsal bir faydadır. E) Eserleri güzel olan sanatçılar övgü ve takdiri hak eder.

8. Fotoğraf sanatçılığı, film yönetmenliği, senaryo yazarlığı, reklamcılık gibi farklı mesleklerle ilgilenen bu arkadaşımla; o, radyoda bir program sunarken tanıştık. Çekingen, ürkek tavırları ilgilendiği mesleklerle öyle bir çelişki sergiliyordu ki... Sonradan kendisini tanımaya başladıkça dışarıya kapalı, kendini kolay ele vermeyen biri olduğunu anladım. Bir gün biriyle Dostoyevski tartıştığını gördüğümde dostumun birikimi konusunda hayretlere düşmüştüm. O gün, bu aysbergin altında daha çok şey saklı olduğunu anladım.

11. Pek çok sanatçının, yapıtlarında aynı konuları işlemeyi sa-

nat eserinde konunun esas değil, bir araç olduğunu gösterir. Leyla ile Mecnun hikâyesini pek çok divan sanatçısı işlemiştir. Ancak bunlardan sadece Fuzuli’nin ki hayattadır. Namık Kemal şiirlerinin konusunu hamasi şiirler yazan sanatçılardan etkilenmiş ve kaleme almıştır. Bugün Namık Kemal’i her nesil hatırlamaktayken hamasi şairlerin kaçını hatırlamakta okuyucu…

Bu parçada sözü edilen kişi ile ilgili aşağıdakilerden hangisinden söz edilemez?

A) Sanat yapıtının kalıcılığı işlediği konunun önemine bağlıdır.

A) Değişik alanlarda ilgi ve yeteneğinin olduğuna

B) Sanat yapıtında konu, verilmek istenilen düşüncenin amacıdır.

B) İnsanlarla çabuk kaynaşmayan bir yapısı olduğuna

C) Yazınsal yapıtlarda kalıcılığı sağlayan içerik değil, üsluptur.

C) Sahip olduğu donanımları ilk başta belli etmediğine D) İnsanın karşısına her an farklı bir özellikle çıkabildiğine

D) Benzer konuları işleyen eserler geleceğe kalamaz.

E) Yaptığı her işi severek ve başarıyla yaptığına

9. (I) Basit, yalın ama aynı zamanda derin şiirler yazan sa-

Bu parçada vurgulanmak istenilen düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

E) Hikâyeleri konu edinen her yapıt niteliklidir.

natçılar, şiirin kitlelerce sevilmesini sağlar. (II) Örneğin bir Ahmet Arif, geniş tuttuğu şiir yelpazesi sayesinde birçok kişiye şiiri sevdirmiştir. (III) Şiiri günlük hayatımızda kolay ulaşabileceğimiz bir merkeze oturtmuştur. (IV) Herkes tarafından rahatlıkla anlaşılan şiirler yazmıştır hem de şiirin çıtasını bir an olsun düşürmeden. (V) Çok kişinin şiirden zevk almasını sağlamak için zor yakalanabilen bir ortak payda bulmayı başarmıştır.

12. (I) Bazı romancılar alabildiğine dille oynuyor. (II) Kendi kül-

Numaralanmış cümlelerden hangisi diğerlerine göre daha geniş kapsamlıdır?

A) I.

10

B) II.

C) III.


D) IV.

E) V

türünü daha değişik anlatabilmek için, yeni bir şeyler yakalayabilmek için daha çok kelimeyle düşünmeye çalışıyor. (III) Dilin bilinen yapısını altüst ederek değişik zamanlar yapma çabasına girişiyor. (IV) Sonunda öyle durumlar ortaya çıkıyor ki biz romancının en önemli romanını başka bir kültüre aktarma imkânı bulamıyoruz. (V) Bu durumun en güzel örneği Tomes Joyce’un "Ulysses" romanıdır. Romancıların dille oynamalarının sonucu, numaralanmış cümlelerin hangisinde söylenmektedir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

PARAGRAFTA ANLAM

Konu Testi - 1

13. Kelimelerin gücü kendi içlerinde değil, kullanılışlarındadır. Bir kelime tek başınayken kulağımıza hoş gelebilir, ya da anlamı çok güçlü olabilir ama bakarsınız aynı kelime, cümle içinde yersiz ve anlamsız düşmüştür. Çünkü bu bir gösteriş, süs konusu değildir. Anlatımın düşünceye uydurulma konusudur ki yazarın demek istediğini anlatır. Kullanılan araçların parlaklığı ya da büyüklüğü ile değil, onların kullanıldıkları yere uygunluğuyla ilgilidir bu, yapının sağlamlığı buradan gelir.

16. Şair, dünyayı tersine çevirerek, kelimelerin anlamını eğip

bükerek, tek bir mısranın tılsımlı gücüyle bildiğinizi sandığınız her şeyi parçalayarak siz daha ne olduğunu anlamadan bilinç dışınıza sızıverir. Onun kelimeleri çekince uzayan cinsten değildir. Tam aksine insan ruhunun atlasındaki bütün girinti ve çıkıntıları, dağları, tepeleri, ovaları birkaç kelimeyle süzüp rafine bir hâlde koyuverir önünüze. Bence şair, insanoğlunun duyduğu, tasarladığı, hayal edebileceği fakat bir türlü ifade edemediği davranışları, hareketleri ve bazen bütün ömrüyle anlatmaya çalıştığı şeyi büyük bir açıklıkla birkaç kelimenin çatısına sığdırabilen adamdır. Masallara, hikâyelere, makalelere, romanlara değil, çırılçıplak dört beş kelimeye sığdırabilen adamdır.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir? A) Bazı kelimeler tek başlarına duyulduğunda kulağa hoş gelebilir. B) Kelimelerin değeri tek başlarınayken değil, cümle içindeyken belli olur.

A) Şair, hayal gücü geniş olan insandır.

C) Sağlam bir cümle ahenkli kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşur.

B) Şair, insanların dile getiremediği duygu ve düşünceleri birkaç kelimeyle anlatır.

D) Bazı kelimeler tek başlarınayken derin ve geniş anlamlar taşır.

C) Şairlerin sözcük dağarcığı, diğer sanat dallarıyla ilgilenen insanlardan fazladır.

E) Bazı sözcüklerin anlamı kullanıldığı bağlama göre değişir.

D) Şairlerin düşünce dünyaları başka insanlara kıyasla çok daha zengindir. E) Şair toplumun duygu ve düşüncelerini kendisininmiş gibi anlatır.

14. Bir insanı şekillendiren çevreyi tanımadan, bilmeden onun

hakkında karar veremezsiniz. İnsan, yaşama ortamının çevrelediği bir varlıktır. Onun kimliğini biçimlendiren, kişiliğini belirleyen, bu yaşadığı ortamdır. İnsanın anlaşılması da bu ortamın bilinmesine, tanınmasına bağlıdır. Ortamından ayrı düşünülen bir insan boşluktadır, özünü oluşturan özlerden soyulmuştur, yerinden yurdundan edilmiş bir yabancıdır ancak. Bundan dolayı “insan ortamıyla vardır” demek, onu en kesin çizgileriyle açıklamaktır.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

Bu paragrafta asıl vurgulanmak istenen düşünce, aşağıdakilerden hangisidir. A) İnsanın yaşadığı çevre, onun karakterine şekil verir. B) Özellikle gelişme çağındaki insanlar çevre koşullarının etkisi altındadır.

17. Yazı günümüzdeki her çeşit iletişim aracı karşısında kendi

varlığını koruyor. Ancak kendisine başvurulması halinde kendini okunmaya açık tutuyor. Başka araçların diline çevrilmesi halinde içerdiği anlamın tümünü ortaya çıkarmıyor, dolayısıyla dön dolaş kendine başvurmayı zorunlu kılıyor. Diyelim ki bir roman sinema filmi yapılıyor veya bir şiir düzyazıya çevriliyor; bu durumda yazı aslını tam olarak ortaya koymuyor. Bu da onun ölmeyeceğine, öldürülemeyeceğine kanıt sayılmalıdır. Görsel araçlar karşısında şimdilik ona rağbet azalmış gibi görünse de yazı, varlığını korumayı ve ayakta kalmayı başarıyor.

C) İnsan, ancak yetiştiği, karakterinin oluştuğu çevrede rahat olabilir. D) Bir insanın anlaşılması için içinde bulunduğu çevrenin bilinmesi gerekir. E) Yetiştiği ortamdan ayrı kalan insan, kendine ve çevresine yabancılaşır.

15. (I) Yazarlık serüvenim, edebiyat türleri alanında ucu sonu

belirsiz arayışlarla geçti. (II) Önünde sonunda her yeni adımımı bir öncekini yeterli bulmadığım için atmış bir yazarım. (III) Romanlarımda, romandan hikâyeye geçişlerimde, yıllar sonra bir de sahne oyunu yazışımda aynı yetmezlik duygum baskın olmuştur. (IV) Aradıklarımı bulabildim mi, yapmak istediklerimi yapabildim mi derseniz evet buldum, yaptım. (V) Zaten bir sanatçıyı diri tutan, yaşı yetmişlere dayansa da genç kılan şey de bu değil midir?

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Bu parçanın ana düşüncesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Yazılı ifade, öteki ifade türlerinden daha geniş kapsamlıdır. B) Bazı yazılı eserler görsel yolla da başarıyla izleyiciye iletilebilir. C) Şiirin düz yazıya çevrilmesi oldukça zor bir iştir. D) Yazılı eserler ancak yazıldıkları biçimler içinde tam olarak anlaşılabilir. E) Sinemaya aktarılan romanlar daha çok insana ulaşılabilmektedir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11

PARAGRAFTA ANLAM

Konu Testi - 1

18. Sessizliği özlüyoruz artık. Öteki şairleri bilmem ama ben,

20. Afet İnan Tarih Araştırmaları Ödülü 1990 yılında, Prof. Dr.

kendi payıma, şiirimi sessizlikte yazabilmişimdir. Sessizlik-

Afet İnan'ın anısını yaşatmak, onu genç kuşaklara tanıtmak

te şiiri besleyen bir balözü bulmuşumdur. Şiir yazarken hep

ve tarih araştırmalarını teşvik etmek amacıyla ailesinin giri-

olabildiğince sessiz odalar aramışımdır. Çünkü gürültüde

şimiyle verilmeye başlandı. Seçici kurula çağrılmama rağ-

yazarsanız gürültülü bir metin üretmiş olursunuz. Sessiz-

men özürlerimi ileterek reddettim. Uzun süredir edebiyat

likte yazarsanız neredeyse müziğe yakın bir metin üretme

alanında ödül verilen yarışmaların seçici kurullarında gö-

olasılığınız vardır. Gürültü ve müzik karşıtlığı bir yazınsal

rev almıyorum. Bunun en önemli nedeni, yarışmaya katılan

metni bu derece etkileyebilir. İyi bir metin üretebilmek için

yapıtların düzeyindeki düşüklüktür. Sayıları bazen iki yüze

bir tür duyumsal perhize uymak gerekir. Sessizlik kulağın

ulaşan yarışmacıların ürünlerini tek tek okumam, yapıtlar-

günlük besinidir.

la ilgili notlar düşmem akıl işi mi? Ortalama düzeyi aşan

bir yapıta rastlasam elbette değer bu zahmete. Ne yazık

Bu parçada vurgulanmak istenen düşünce aşağıdaki-

ki yarışmaya gelen yapıtların çoğu edebi değer taşımıyor.

lerden hangisidir?

Anlatımı düzgün, Türkçesi aksamayan her iyi niyetli yurtta-

A) İyi şiir yazabilmek için iyi bir müzik kulağına sahip olmak gerekir. B) Hiçbir şair gürültülü ortamlarda şiir yazmamalıdır.

şı yazar saysam mesleğime duyduğum saygı ne olacak?

Yazar bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini vurgulamaktadır?

C) İyi şiir, müziğe en yakın yazılmış şiirdir. D) Müzik diye ortaya çıkarılanların çoğu gürültüden başka bir şey değildir.

A) Kendini öteki yazarlardan üstün gördüğünü

E) Ancak sessiz ortamda yazılan şiirler müziği yakalamış iyi şiirlerdir.

C) Yarışmaya katılan yapıtların çoğunu yetersiz bulduğunu

B) Edebiyat ödüllerinin yararına inanmadığını D) Sanat değeri düşük yapıtlara ödül verilmesini eleştirdiğini E) Seçici kurulların çalışma biçiminden yakındığını

19. Şimdi saysam bir sürü sudan sebep sıralarım. Ama sanırım en önemlisi can sıkıntısı. Başka bir şey değil. Edebiyatla ilgili bir şeye canım fena halde sıkılmış olsa gerek. Mesela lise yıllarında elindeki romana bakabilir miyim, dediğim bir arkadaşım sen ne anlarsın, demişti. Kendimi kötü hissetmiştim. Sahne hâlâ gözümün önündedir. Belki bu yüzden… Bir de şunu hatırlıyorum. Bir gün bir kitap görmüştüm. Kitabı elime aldım, biraz karıştırdım. Demek ki içimde öykü yazma isteği varmış. Yahu dedim, ben bunları

21. (I) O, hayatı mutluluk ve kederleriyle yaşayarak öğrenmiş

bir yazar. (II) Deneyimlerini ve gözlemlerini herkesle paylaşmış. (III) Herhangi bir destek almadan öğrendiği Arapça ve İngilizceyi de iyi derece konuşabilecek düzeye erişmiş. (IV) Öğretmenlik, çevirmenlik yapmış, siyasetle uğraşmış, yurt içinde ve yurt dışında birçok yeri görmüş. (V) Kimi roman ve öyküleri ancak ölümünden sonra yayımlanabilmiş. (VI) Gezdiği gördüğü yerlerin yöresel renklerini büyük bir ustalıkla yapıtlarına yansıtmış.

bir haftada oturup yazarım. Yanımdaki adam, “Lafla peynir gemisi yürümez, yaz da görelim.” diye burun kıvırdı. Yazayım da gör dedim, oturup bir şeyler yazdım. Bu sözler aşağıdaki sorulardan hangisine karşılık söylenmiş olabilir? A) Niçin yazıyorsunuz? C) İnsanlar niçin edebiyata merak sarmalıdır?

Bu parçada numaralandırılmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?

D) Öykücü yanınızın size ne tür katkıları oldu?

A) II.

B) Sizi diğer sanatçılardan ayıran yönleriniz neler?

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

E) Yazmanın bir gereklilik olduğuna inanıyor musunuz? 1. A 2. D 3. D 4. B 5. C 6. A 7. B 8. E 9. A 10. E 11. C 12. D 13. B 14. D 15. D 16. B 17. D 18. E 19. A 20. C 21. D

12


Cevaplar

PARAGRAFTA ANLAM

Konu Testi - 2

1. Yalın bir tanımla okuma, bir sayfayla iletişime girme etkin-

liğidir. Anlam yitimine uğratmadan söylenenleri algılama işidir. Bu etkinliğin gerçekleşmesi hem yazara hem de okura bağlıdır. Okura bağlıdır, çünkü metni algılayacak çabayı göstermek zorundadır okur; yazarla iş birliği yapacak, onun söylediklerini açmaya, bütünlemeye çalışacaktır. Öte yandan yazara bağlı bir olgudur çünkü söylemek istediklerini en iyi biçimde iletebilecek dilsel bir düzenleme yapacaktır yazar. Sözcükleri seçerken, cümleleri kurup metni örerken öte uçtaki okuru unutmayacaktır. İletişim olayını temellendiren öteki sorularla birlikte “kimin için?” sorusunu da göz önünde bulunduracaktır.

4. (I) Yazı, yalnızca sözcüklere dökülmüş olan ögelerin tek tek parçaları olarak değil, yazıya geçirilmemiş olan ögeleriyle birlikte bir bütün olarak algılanıp kavranır. (II) Örneğin, okuyucu ne denli zengin bir bilgi ve deneyim birikimine sahipse onun okuduğu yazıyı kavrama gücü de o oranda genişlemiş, zenginleşmiş olur. (III) Bu durumun en basit örneği tamamlanmamış bir cümlenin sonundaki üç nokta olabilir. (IV) Bu anlamda yazının tümünde görünmeyen biçimde uç noktalara yer verilebilir. (V) İşte oraların nasıl doldurulacağı okuyucunun kavrama yeteneğiyle belirlenebilir.

Bu parçada vurgulanmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir? A) Okumak aynı zamanda bir iletişim kurma eylemidir. B) Okur, okuduklarını eksiksiz algılayıp anladığında okuma eylemi gerçekleşmiş olur.

A) I.

E) Kendini yormayan okur, okuduğu metni tam olarak algılayamaz.

2. Divan şiirinden başka şiir olmaz, ondaki güzelliklerden

D) Ülkemizde nitelikli tiyatro eserleri yazılamamaktadır. E) İnsanımızın gelişmiş bir tiyatro zevkinin olduğu söylenemez.

6. O, tepeden baktığı topluma zaman zaman yüzü dönük bir

görünüm sergiler. Bu tutum, onun toplumcu sanat anlayışına sahip olduğu anlamına gelmemelidir. Çünkü onun toplumla kesişmesi, kendi hayat algısı üstündendir. Toplumun yaşadığı sorunları, kendi karşılaştığı problemlerle örtüştüğü zaman ele alır. Ona göre şiir, içindeki birikimin dışa vurumudur. Bu durum, toplumun yaralarından birine denk düşüyorsa evet bu bir sorundur ve dile getirilmelidir. Kendisini ilgilendirmiyorsa hemen “sanatçı herhangi bir nedenden kısıtlanamaz” silahı ateşlenmeye hazırdır. Zaten dile getirdiği şeyi de bir avuç insandan başka kimse anlamaz.

D) Ulusal şiirimizi anlayıp sevmeden Batı şiirini sevip anlamamız mümkün değildir. E) Divan şiiri, Türk şiirinin en nitelikli örneklerini içerir.


B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Bu parçada asıl vurgulanmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

C) Toplum, kendini yansıtmayan sanat dallarına değer vermez.

C) Dünyanın her yerinde şairler hep aynı konuları işlemişlerdir.

almak ister. (II) Ödül, sanatçının başarısının simgesi, farklı olduğunun göstergesidir. (III) Ancak, ödül almak sanatçının ilk amacı olursa sanatçı sanattan sanatın gerçek var olma amacından uzaklaşır. (IV) Dünyanın her yerinde yazarların değerleri ödüllerle belirlenir. (V) Çünkü bir sanatçının ilk amacı eser yazmak, sanata katkıda bulunmak olmalıdır.

E) V.

B) Sinema tiyatrodan daha üstün bir sanat dalıdır.

B) Divan şiirini bilmeden modern şiir yazılamaz.

3. (I) Bir sanatçı, bin bir emek vererek yazdığı eserleriyle ödül

D) IV.

A) Toplumumuz henüz bazı sanat dallarını kabul etmeye hazır değildir.

başka güzellik olmaz diyenlerden değilim. Anladığım kadar Avrupa şiirini de severim; bugünkü şiiri de severim. Ama bana öyle geliyor ki divan şiirini sevmeyen, ondaki sesi duymayan bir Türk, Avrupa şiirini de, yeni şiiri de gerçekten sevemez. Şiir ne kalıba girerse girsin, hangi dille, hangi çağda yazılırsa yazılsın bütün farklılıklar, bütün değişmeler arasında aynı kalan bir özü vardır şiirin. O özü divan şiirinde duyamayan başka şiirde de duyamaz.

A) Herkes divan şiirini tanıyıp sevmelidir.

C) III.

sanat dalı topluma, sokağa ayna tutmazsa o sanat dalının hatta o sanatın yaygınlaşma ve halk tarafından benimsenme ihtimali yoktur. Örneğin tiyatro ülkemize sinemadan yaklaşık yüz sene önce girdi. Sinemadan daha eski bir maziye sahip olmasına rağmen tiyatronun sinemadan daha yaygın olduğunu kim iddia edebilir? Bu durum, tiyatronun uzunca bir süre yüzünü sadece aydınlara çevirmesinden kaynaklanmaktadır. Oysa sinemada kendini bulan toplum, onu bugün neredeyse bir numaralı sanat dalı seviyesine yükseltmiştir.

D) Bir yazının iyi anlaşılmasında en önemli etken yazarın anlatım biçimidir.

Bu parçada vurgulanan düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

B) II.

5. Bütün sanat dalları, temelde insanı ifade etmelidir. Eğer bir

C) Metnin iyi anlaşılması için okurun anlama çabası içinde olması yazarın da mesajını en iyi şekilde düzenlemesi gerekir.

Bu parçanın ana düşüncesi numaralanmış cümlelerden hangisinde verilmiştir?

Bu parçada, sözü edilen sanatçıyla ilgili olarak asıl yakınılan şey aşağıdakilerden hangisidir? A) Halk tarafından kolay anlaşılmayan, kapalı şiir yazması B) Toplumsal meselelere karşı her zaman duyarsız olması C) İçinde yaşadıkları toplumu küçümsemesi D) Toplumsal meseleleri, bireysel sorunları üzerinden önemsemesi E) Sanatın hiçbir baskıya maruz kalmaması gerektiğini düşünmesi YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13

PARAGRAFTA ANLAM

Konu Testi - 2

7. Her gün onlarca trafik kazası haberi duyuyoruz. Onlarca

can kaybı, yüzlerce sakat kalma… Bu acı olayların temelinde insanımızın “kişi saygısı”na sahip olmaması yatıyor. Bir toplumu oluşturan bireyler birbirine ne kadar saygı duyuyorlarsa o toplumda kavgalar, kazalar o derece ortadan kalkar. Bir kişiye saygı duymak için onu tanımak ya da onun büyük bir kişi olması gerekmez. Buradaki saygı birbirinin hakkını çiğnememek anlamındadır. Trafik kurallarına uymayan kişi aslında başkalarının yaşama hakkına saygısızlık edip onu hiçe sayıyor demektir. Buradan hareketle toplumdaki diğer aksaklıkların da bu saygısızlık, değer vermeme ve bencillik gibi kötü huylardan kaynaklandığını rahatlıkla söyleyebiliriz.

10. İskender Ulus, bugüne kadar yüzlerce sanatçı ve dört bin

civarında eseri müzik severlerle buluşturmuş tecrübeli bir isim. Müzik piyasasına yıllarını vermiş bir yapımcı. Müzik dünyasının iki-üç mısralık melodilerle, sadece popüler müziğe indirgenerek şov dünyası haline getirildiğini hatırlatıyor. Hem şarkı sözlerinde hem kliplerde sahte bir dünyayı yansıttığını anlatıyor. İşin en vahim yanının bir süre sonra insanların bunları normal karşılar hale gelmesi olduğunu söylüyor. Ulus, müzik kanallarının da reyting kaygısıyla duruma destek vermesinin diğer sanatçıları toplumdan uzaklaştırdığını düşünüyor. Müzik endüstrisinin para kazanma düşüncesiyle popüler müzik dışında bir alana yatırım yapmadığından yakınıyor. Popüler müzik üzerinden oluşturulan tek çeşitliliğin kültür yozluğuna sebep olduğunu ifade ediyor.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Ülkemizde her gün birçok trafik kazası meydana gelmektedir.

Bu parçada aşağıdakilerin hangisinden yakınılmamıştır? A) İskender Ulus’un müzik piyasasında deneyimli bir yapımcı olmadığından

B) Sadece tanıdığımız kişilere saygı göstermek doğru değildir.

B) Müzik dünyasının ucuz popülarite peşinde koştuğundan

C) Toplumsal sorunların nedeni bireylerin birbirine saygı göstermemekte ve bencil davranmaktadır.

C) Televizyon kanallarının izlenme kaygısıyla kalitesiz müziğe destek vermesinden

D) Bencillik bir toplumun en büyük hastalığıdır.

D) Müzik piyasasının yatırım alanının daraldığından

E) Ancak saygıyı hak eden büyük kişilere saygı gösterilmelidir.

E) Kalitesiz müziğin kültür yozlaşmasına neden olduğundan

11. Bir eleştirmen olarak bazı sanatçıları olumlu sürekli olumlu

eleştirmemi yadırgayanlar var. Oysa bu konuda çok haklı ve ısrarlı bir gerekçem var: En beğendiğim öykücülerinden biri olan Erhan Bulut mesela… Gençliğinde şiir yazdığını biliyor muydunuz? Şiirlerini gönderdiği derginin editörü, nazik bir dille şiirlerinin başarılı olmadığını söyleyince bütün şiirlerini yırtıp atmış. Ardından sanat aşkının onu götürdüğü öykücülükte geldiği nokta belli. Bulut, şiirde ısrar etmeyerek döndüğü öykücülükle hepimize şapka çıkarıyor. Öyleyse günümüzde ısrarla şair geçinen zevatın şiirdeki bu ısrarına ne demeli?

8. Bir romanda her şeyden önce olayların sıra dışı olması

gerekir. Eğer, konu ve olaylar insanların dikkatini çekecek bir sıra dışılıkta olmazsa eserin okunma şansı azalır hatta ortadan kalkar. Oysa genellikle bir yazarın en büyük dileği eserini, elden geldiğince çok kişiye okutabilmektir. Bu isteğinin gerçekleşmesi için eserini okuyucuya beğendirmek, yani onda merak duygusu uyandırmak zorundadır.

Bu parçaya göre bir romanın beğenilmesi için gerekli olan özellik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Başka romanlara benzemesi B) Konusunun ilginç olması

A) Erhan Bulut’un büyük bir öykücü olduğu

C) Yalın bir dille yazılması

B) Şiir yazamayan insanların öyküye yönelmesi gerektiği

D) Yazarından izler taşıması

C) Şiirden başka sanat dallarının da var olduğu

E) Karakterlerinin iyi seçilmesi

D) Herkesin yeteneklerinin elverdiği şeylerle uğraşması gerektiği E) Kimi sanatçılara olumlu bakmasının sebeplerinin olduğu

9. Kuşlara duyduğumuz ilgi ve sevgi, çok eski zamanlara dayanmaktadır. Şöyle ki Oğuz destanlarına göre, her boyun bir kuş sembolü vardı. Boyların bu hayvanlardan türediğine inanılır, bu hayvanlar avlanamaz ve yenemezdi. Her birinin tasvirinden armalar yapılır ve bunlara “Ongun” denirdi. Şaman inancına göre iyilik yapan insanlar kuşlaşır ve uçabilirdi. Bu yüzden Türklere ait mitolojik resimlerde, şamanlar, kuş şeklinde veya kuş maskesiyle tasvir edilmiştir.

12. (I) Metin, okurun bireysel yaşamının bir parçasıdır. (II) Okur, kendi bireysel yaşantı yapısına göre bir anlam geçerliliği üretecek ve kendince tüketecektir. (III) Bu metinden okurun sonunda ulaşacağı gerçek de bir nokta da bildik bir yaşantı olacak. (IV) Daha önce hiç tanımadığı bir dünyaya adını alacaktır okur. (V) Çünkü bu gerçeği kendi okuma deneyimi ile adım adım kurmuştur.

Bu parçaya en uygun başlık aşağıdakilerden hangisidir? A) Türkler ve Kuşlar

B) Kuşların Önemi

C) Hayvanlar Âlemi

D) Kuşların Geçmişi

14

E) Kutsal Kuşlar YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

Bu parçada yazarın asıl söylemek istediği şey aşağıdakilerden hangisidir?

Numaralanmış cümlelerden hangisi düşünce akışını bozmaktadır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

PARAGRAFTA ANLAM

13. Zaman zaman öykücü müyüm, değil miyim diye düşün-

düğüm oldu. Az yazdığım için böyle düşündüm belki. Yirmi yıllık öykü serüvenimde hâlâ çift basamaklardan kurtulamadım çünkü. Biraz da okuyucularımın beklentisini düşünerek çok istedim üretken bir sanatçı olmayı. Fakat istemenin yetmediğini anladım. Sonra bunun bir ölçü olmaması gerektiğine karar verdim. Demek ki az yazmak benim yazgımdı. Yazgımdan kaçamazdım. Bu yüzden hiçbir zaman bugün bir öykü yazayım diye oturmadım çalışma masama. Bazen o yokladı beni, kaçtım; bazen de yazmayı çok istedim ama o benden kaçtı.

Konu Testi - 2

16. Çoğu şair veya yazar, yazmaya nasıl başladığını hatırlamaz bile. O, kendini yazmaya başlamış olduğu bir zamandan sonra hatırlamaya başlar. Kimi, kendini duygulandıran bir olayı defterine geçirmek isterken yazıya başlamış olur; kimi, kendine orijinal görünen bir düşüncesini unutmamak için eline kağıdı, kalemi almış bulunur; kimi günlük yazmaya heveslenir ve olay böylece başlamış olur. Şurası belli ki yazmak üzere masanın başına geçen birinin kendine veya başkalarına söyleyebileceği bir şeyi vardır. Demek istiyorum ki henüz kendinin yazar olduğunu ya da olacağını bilmeyen birisi sırf acaba kaleminden ne çıkacak diye merak ederek yazmaya başlamaz; o, önce ne yazacağını bilir, sonra da oturup onu yazmaya koyulur.

Kendini böyle anlatan bir sanatçı için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Az öykü yazdığı için okuyucuları tarafından eleştirilmektedir.

A) Birçok şair ve yazar yazmaya ne zaman, nasıl başladıklarını hatırlayamaz.

B) Olanla yetinmeyip hep daha fazlasını istemektedir. C) Sanat hayatını sorgulayabilmekten çekinmemektedir.

B) Her şair ya da yazar değişik nedenlerle yazmaya başlamıştır.

D) Kendisini başarılı bir öykücü olarak görmektedir. E) Öykülerini yazmak için uygun koşullar beklemektedir.

C) Yazarlık büyük bir yetenek gerektiren bir iştir. D) Yazar ve şairlerin birçoğu ne yazacağını merak ederek yazı masasına oturmuşlar, yazmaya böyle başlamışlardır.

14. Bir dil nasıl öğrenilir? Elbette önce ana kucağında ve di-

zinde. Ninnilerle, şarkılarla, masallarla... Sonra da okuyup yazarak; kaynak eserleri, köklü kültür verimlerini tanıyarak eğitimin en önemli çabası da bu olmalı. Kısacası dil anlam zenginlikleri, ahengi ve şiirleriyle öğretilmeli, öğrenilmelidir.

Bu parçada vurgulanan düşünce aşağıdakilerden hangisidir?

E) Hiçbir yazar ne yazacağını merak ederek yazmaya başlamaz, yazacağı şeyi önceden bilir ve onu yazar.

17. Dil, dile hâkim olanın elinde yerine göre bir dere gibi şırıldayarak ya da bir şelale gibi çağıldayarak akar gider ama hiçbir zaman taşmaz, yığılmaz, kurumaz. Bu da düşüncelerine hâkim olmakla mümkündür. Unutmayalım ki dil ile düşünce bir kâğıdın iki yüzü gibi birbirinden ayrılmaz. Düşünce dünyası karışık ya da donuk olan kişi neyi anlatabilir ki? Oysa düzenli ve canlı bir düşünce yapısına sahip olan neyi, nasıl anlatacağını gayet iyi bilir. Bu yüzden dil anlayışı aslında düşünce anlayışıdır.

A) Dil öğretimi çok emek isteyen bir iştir. B) Bir dilin zenginliği sözlü ve yazılı ürünlerinde gizlidir. C) Dil ile kültür arasındaki bağ bu iki kavramın nesilden nesile aktarılmasını sağlar. D) Çocuklar dili şiirler ve ninniler yoluyla daha kolay öğrenir. E) Dil öğretilirken yazılı ve sözlü ürünlerdeki anlam zenginliği müzikalite ve şiir gücünden hareket edilmelidir.

B) Ancak sağlıklı düşünebilen kişiler iyi bir anlatıma sahip olabilir. C) Dili iyi bilen kişi sağlıklı düşünceler üretebilir. D) Dili iyi kullanamamak sağlıklı düşünce üretmeye engel olur. E) Dil düşüncelerimizi anlatmanın tek yoludur.

18. (I) O garip akşam vakti senin yanına gelip köy okulundan

yarınlara açılmış uygarlık penceresinden yurduma bakıyorum. (II) Topraklarımızda tüten o insan türküsünün kavramlarını değerlendirememişiz. (III) Umutlar, özlemler, sevgiler içindeyim ben de. (IV) Çocuklarımıza güzellikler, iyilikler, kardeşlikler ve gerçekler sunuyorum oradan. (V) O pencereden yeni bir Anadolu uygarlığının yeşerdiğini görüyorum.

Bu parçada üzerinde durulan asıl konu aşağıdakilerden hangisidir? A) Toplumun sanatla olan ilişkisi B) Gençlerin edebiyata olan ilgisizliği C) Sanatın insanı eğitme gücü D) İlerlememiş toplumlarda sanat anlayışı E) Sanatın yaşamın her alanındaki etkisi

Bu parçada asıl anlatılmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir? A) İyi bir anlatıma sahip olmak için dilin bütün kurallarını iyi bilmek gerekir.

15. Bir toplumun her anlamda ilerlemesini mi istiyorsunuz. O zaman bütün gücünüzü yollar, fabrikalar, barajlar için kullanmaktan vazgeçmelisiniz. Topluma sanat zevki aşılayın, sanata yatırım yapın. Çocuklara, gençlere şiir öğretin, roman okutun. Sanatın zarif hamuruyla şekil alıp estetik bir varlığa dönüşmelerini sağlayın. Sanatla yoğrulan insanların büyük düşünüp güzel yaşadıklarını göreceksiniz. Ustası sanat olan çırakların, yarın içinde yaşadığı toplumu adım adım iyiye, güzele ve güçlüye doğru dönüştürdüğüne tanık olacaksınız.

Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?


B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


15

PARAGRAFTA ANLAM

19. Bu yaşıma geldim, bunca eser verdim, hâlâ yeniden bes-

lenmek için dönüp dönüp Tolstoy’un Savaş ve Barış’ını, Stendhal’in Kırmızı ve Siyah’ını, Günter Grass’ın Teneke Trampet’ini okuyorum. Bu herhalde yaşadıkları dönemi, günübirlik olup bitenleri estetik boyutlarla ruhuma ve beynime nakşettikleri için oluyor. O klasikleri, bugünkü gözlüğümle, daha geniş biçimde anlamlandırabiliyorum, değerlerini ancak şimdi anlayabildiğimi hissediyorum. Onlar sayesinde içinde yaşadığım zamanın zihniyetini daha derinliğine kavrayabiliyorum. Hatta “Aa, Stendhal bizim çıkarcı-dönek Şefik beyi tanımış mıydı ki Julien Sorel’i böyle yazabildi!” gibi bir şeyler dediğim de oluyor. Hatta durup dururken Tarık Buğra’nın romanlarından ‘Firavun İman’ındaki ruhunu şeytana satmış Yusuf ‘Bey’ aklıma düşüvermekte…

Konu Testi - 2

21. Neredeyse tamamen iskeletlerden ve aletlerden oluşan

arkeolojik kayıtlar insanın davranış kalıplarını anlamamız için yetersiz kalmaktadır. Ancak eldeki bilgiler, insanın uzun yüzyıllar boyu avcılık ve toplayıcılıkla uğraştığını göstermektedir. Peki, hâl böyleyse insan, çağlar boyunca avcılık ve toplayıcılıkla hayatta kaldıktan sonra nasıl oldu da yerleşik hayata geçti ve çiftçiliğe başladı? Bu sorunun cevabının, iklim ve nüfus değişikliğiyle ilişkili olduğu düşünülüyordu. Bugüne kadarki tezler, on bin yıl önce başlayan tarımsal etkinliklerin, Neolitik devrimi tetiklediğini ve insanların avcılık ve toplayıcılıktan yerleşik düzene geçtiğini ileri sürüyordu. Bu anlayışa göre din de yerleşik hayatın ve çok sayıda insanın bir arada yaşamasının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştı. Ancak Şanlıurfa yakınlarındaki Göbeklitepe kazıları bu teoriyi geçersiz kılıyor. Kazı sonuçları gösteriyor ki insanlar; yerleşmeden, tarıma başlamadan ve hayvanları evcilleştirmeden önce kapsamlı ve organize bir dine inanıyorlarmış.

Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz? A) Bir eserin günceli anlatması mutlaka yok olup gitmesine yol açmaz.

B) Klasik eserler her zaman ve her çağda sanatçıların yolunu aydınlatır.

Bu parçadan, aşağıdakilerin hangisi çıkartılabilir? A) Bilimsel de olsa eldeki her türlü bilginin zamanla değişebileceği

C) Bazı eserler için zaman aşımından söz edilemez.

B) Günümüze dek yapılan araştırmaların gerçeklikten uzak olduğu

D) Usta sanatçılar bile zaman zaman klasiklerden ilham alabilmektedir.

C) Bir dayanağı olmayan araştırma sonuçlarının inandırıcı olmadığı

E) Klasik eserler, güncelin batağına saplanmaktan kurtulmuş olanlardır.

D) Kimi konuların, bilimsel tartışmaların dışında kaldığı E) İnsanlık tarihinde, bilinmeyenlerin bilenenlerden daha fazla olduğu

20. Kitapların okuyucu tarafından fark edilmesinin en kolay

yolu kapakları ve özellikle isimleridir. Günümüz yayın hayatında yayıncı da yazar da hem çarpıcı hem de özgün isimler peşinde. Çünkü okur hiç tanımadığı bir yazarın kitabını isminden dolayı alabiliyor. Bunun her okura göre farklı gerekçeleri vardır. Kimine isim sıcak gelmiştir, kimi kapaktaki bir kelimeden etkilenmiştir, kimi de kendinde karşılığı olan bir ifadeyi kapakta görmüştür. Hatta okur, sevdiği bir yazarın kitapları arasındaki tercihini bile isimler üzerinden yapıyor. Mina Urgan’ın kitabının adı “Bir Dinozor’un Anıları” adlı kitabı 74 baskı yaptı. Kitabın adı öyle değil de “Hatıralarım” gibi bir isim olsaydı asla bu kadar satmazdı.

kapı açar, adeta insanı çoğaltır. Dünyaya yalnızca kendi gözümüzle baktığımızda göreceğimiz şeyle; sanatla, sanatçının gözüyle baktığımız göz arasında tek bir yıldızla bütün bir samanyolu kadar fark vardır. Hayatımızda ne kadar sanatçı varsa o tek dünyamızın da o kadar çoğaldığını görürüz. Bırakalım her sanatçı, kendi dünyasını bize yaşatsın. Çünkü o insanlar, her birimize ayrı bir pencereden hayat algısı sunuyorlar .

Bu parçaya göre sanatçının vurgulanmak istenen özelliği, aşağıdakilerden hangisidir?

Aşağıdakilerden hangisi bu parça için en uygun başlık olabilir?

A) Değişmezliği

A) Çok Satmanın Yöntemleri

C) Duyguları

B) Kitaplar ve İsimleri C) Yayıncılığın Püf Noktaları

B) Yaratıcılığı D) Tutarlılığı E) Evrenselliği

D) Kitap ve Okur E) İlginç İsimler

1. C 2. D 3. D 4. A 5. C 6. D 7. C 8. B 9. A 10. A 11. D 12. D 13. C 14. E 15. E 16. E 17. B 18. B 19. A 20. B 21. A 22. B

16


Cevaplar

22. Sanatçı, insanın ufkunu genişletir, bambaşka dünyalara

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

12

TARAMA

1. Aşağıdakilerden hangisi “Doğu Türkçesi”nin çağdaş kol-

4. Yazarlığa tiyatro eleştirisi ve şiir yazarak başladım. Sonra

larından biri değildir?

oyun yazarlığına yöneldim. Oyunlarımda toplumun sorunlarını, güncel gelişmeleri ve bireyin dramını toplumsal bağlam yapıyla ilişkilendirerek işledim. Özellikle bazı oyunlarım izleyicilerden tam not aldı. Radyo oyunlarımdan bazıları yabancı radyolarda seslendirildi. Daha sonra yine bana yurt içi ve dışında ödül getirecek romanlar ve öyküler yazdım. Çalışmalarım üzerine birçok yazı ve kitap ve değerlendirme yazıldı. Bugün geriye baktığımda "Yapmak istediklerimi yapabildim, tatmin oldum." diyemiyorum.

A) Türkmen Türkçesi B) Kırgız Türkçesi C) Kazak Türkçesi D) Özbek Türkçesi E) Uygur Türkçesi

Kendisi hakkında böyle bilgi veren bir sanatçı için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Evrensel bir sanatçı olduğu B) Eleştirmenler tarafından önemsendiği

2. Sanatın gerçeği ile yaşamın gerçeği birbirinden oldukça farklıdır. Yaşanılan gerçekler bir gün mutlaka unutulup gider. Çevremizdekiler ya da bizler bu gerçeği istesek de geri getiremeyiz, unutulmasına engel olamayız, ancak yaşanılan gerçeğe sanat el attı mı bu gerçek ölümsüzleşir.

C) Kendisini yetersiz bulduğu D) Sanatta doyuma ulaşamadığı E) Toplumsal sorunlara duyarlı olduğu

Bu parçada vurgulanmak istenilen düşünce aşağıdakilerden hangisidir? A) Sanatçılar yaşadıklarını yazıya aktarmalıdır. B) Yaşanılan gerçekler belli bir zaman sonra unutulur. C) Gerçekler sanat yoluyla geleceğe aktarılır. D) Yaşadıklarını ölümsüzleştirmek her sanatçıya göre değişir. E) Unutulan şeyleri çevremizdekiler sayesinde hatırlayabiliriz.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim kullanıldığı cümlenin anlamına uygun değildir?

5. Aşağıdakilerden hangisi Türkçeyle aynı dil ailesine mensup bir dil değildir? A) Mançuca

B) Farsça

D) Japonca

C) Tunguzca

E) Moğolca

6. Aşağıdaki cümlelerde geçen ikilemelerden hangisini oluşturan sözcükler tek başına kullanılmaz?

A) Bu toplantıda küçüklere hiç söz düşmüyor.

A) Büyük bir istekle başladığımız işler ağır aksak ilerliyor.

B) Oğlunun düğünü için su gibi para harcıyordu.

B) Yarım yamalak İngilizcesiyle çevresine caka satıyor.

C) Adam tilki uykusuna yatmış, top atsan uyanmaz.

C) Bu çalışmayı niçin yarıda kestiğimizi açık açık anlattım.

D) Tuttuğunu koparan, becerikli bir gençtir o.

D) Hakkımda ileri geri konuştuğunu duydum.

E) Beğendiği bir şeyi üçe beşe bakmaz, mutlaka alır.

E) Abuk sabuk konuşmalarıyla herkesi bunaltıyordu. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. ---- Hatta bazen aile ile gerçekleşen iletişimin önüne geçe-

10. 1940 kuşağının önemli şairlerinden biridir. Yaşamıyla şiiri

biliyor. Genç insan, arkadaşlarına ve onlarla olan sosyal ilişkilerine gereğinden fazla değer veriyor. Hayata dair düşüncelerinin şekillendiği, erişkinliğe adım attığı bu dönemde ailenin desteği olmazsa sorunlar artar. Bu sebeple ailelerin gençlerin arkadaş çevresi konusunda dikkatli olması gerekir. Aile çocuğu ile yaşayabileceği muhtemel sorunlara karşı uyanık olmalıdır.

arasındaki paralellik, onun övülme nedenlerinden biri sayılmalıdır. Bu paralellik onu inandırıcı kılmaktadır okurlarına karşı. Şiirlerinin etkileyiciliğinin nedeni söz sanatlarından uzak kalmasında aranmalıdır. Halk şiirinin kalıplarını kendi özgün şiir yapısı içinde kullanışı da şiirlerini etkileyici kılmıştır. Onun şiiri “ben” in şiiri değil, “biz” in şiiridir. Onun şiirinde söyleyişten çok söylenen öz önemlidir.

Bu parçanın başına düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Aileler gençlere karşı sabırlı olmalıdır.

A) Yaşamıyla uyumlu yapıtlar vermesi

B) Gençler ilerisi için planlarını şimdiden yapmalıdır.

B) Süslü, sanatlı anlatımdan uzak durması

C) Gençlikte arkadaşlık ilişkileri ayrı bir önem taşır.

C) Halk şiirinden yaralanması

D) Arkadaş ortamı gençleri her zaman olumsuz etkiler.

D) Kişisel sorunlarını anlatması

E) Genç insanın, ailesiyle olan ilişkisi geleceğini şekillendirir.

E) Biçimi değil, içeriği öne çıkarması

8. (I) Yaylanın buğdayı, dayanıklı, sağlam ve serttir; insanı

11. “Yangından kaçar gibi merdivenleri üçer üçer atlayarak indim. Ben köşkün kapısından çıkarken eli çantalı bir adam içeri giriyordu. Esin’i’ tanımakta güçlük çekmeme rağmen kocasını ilk görüşte tanıdım. Gözünde yine o altın gözlüğü, burnunun altında yine o kırpık bıyıkları... Yalnız şakakları biraz ağarmış. Durdum, karşıdan uzun uzun baktım. Bir vakitler öldürmeyi kurduğum bu adama karşı şimdi içimde büyük bir minnet duyuyordum. Utanmasam, arkasından koşacak, bu manasız kadını hayatımın üstünden çekip aldığı için yüzünü gözünü öpecektim. O ise dudaklarında hafif bir gülümseme ile bana bakıyordu.

da öyledir. (II) Yayla adamı, toprağı gibi dışından sönük, içinden uyanık ve derindir. (III) Yayla, Orta Anadolu dağlıklarının düzü demektir. (IV) Yayla nasıl sessiz görünürse insanı da durgun, vurdumduymaz görünür. (V) Yayla adamı, yayla fırtınası gibi birden boşanır, taş uçurur, çatı koparır, baca yıkar. Bu parçanın anlam bütünlüğünü bozan cümle hangisidir?

Böyle anlatılan bir sanatçıdan aşağıdakilerden hangisi beklenemez?

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi ağır basmaktadır? A) Öğretici anlatım

9. İnsan düşünen bir varlık olarak kendini aşmak, yarına kalmak, genişlemek ister. Kendini aşmadan yaşamaya çalışan insan yalnızca bir canlı olmaktan öteye geçemez. İnsan elinden çıkan ne varsa yarın içindir. İnsan, yarınını bugünden yaşamaya başlar, sever, özler. Bu paragraftan aşağıdaki yargıların hangisi çıkarılamaz?

A) Bütün uygarlıklar, insanın yarına kalma çabasının ürünüdür. B) Yarını için çaba sarf etmek insanın doğasında vardır. C) Her insan geleceğe kalmak, genişlemek için çalışır. D) Kendini aşmaya uğraşmayan insan sadece bir canlı olarak kalır. E) İnsan geleceğinin özlemini çeker, geleceğini sever.

2


B) Betimleyici anlatım C) Söyleşmeye bağlı anlatım D) Öyküleyici anlatım E) Düşsel anlatım

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde amaç-sonuç ilişkisi yoktur? A) Geç saatlere kadar çalıştığı için uyanamamış. B) Avlulara gölgelik yapması için asmalar dikilmiş. C) Takımımız bu sene ilk üçe girmek için yarışıyor. D) Ailesini görmek için memlekete gidecekmiş. E) Kafasını dağıtmak için balığa çıkmış.

Tarama

13. Büyük sanatçıların, gerçek şairlerin başkalarında olmayan

16. Bir şair olarak, şiirlerimi yazarken hissettiğim duyguları,

bir özellikleri oluyor. Toplumlarında, giderek bütün dünyada çok değişik kesimlerce sevilip kabul ediliyorlar. Çok değişik beğeni ve anlayıştan okurlara kolayca sesleniyorlar. Bu, bir yandan onların şiirin asıl kaynağını bulmuş olmasından geliyorsa bir yandan da sanatlarını yerine getirirken insani hiçbir şeyi göz ardı etmemelerinden, insana çağının bilinci içinde el atmalarından, denemelerinden geliyor.

okuyucularımın hissetmesini beklemem. Elbette bazı ortak duyguları paylaşabiliriz. Fakat herkesin şiirle bağı başkadır. Herkes bir şiirde farklı bir dizeyi daha çok beğenir. Birinin çok beğendiği şiiri bir başkası hiç beğenmeyebilir. Oysa hepsi benim çocuklarım gibi. Nasıl ki insan çocuklarından birini diğerinden az ya da fazla sevmez. Ben de şiirlerimi aynı değerde severim.

Bu paragrafta büyük yazarların özellikle hangi yönleri üzerinde durulmaktadır? A) Tutarlılıkları

B) Özgürlükleri

C) Doğallıkları

D) İnandırıcılıkları

A) Her okur bir şiirden farklı etkilenir. B) Şairler bütün şiirlerini eşit derecede sever. C) Bir şiirin değeri okuyana göre değişir.

E) Evrensellikleri

D) Şiirlerinin beğenilmemesi bir şairi üzer. E) Herkesin şiirle olan ilişkisi farklıdır.

14. I. Bu oyun şimdiye kadar sergilediğimiz oyunlar içinde

en beğenileni olacak. II. Diyelim ki bugün elinde avucunda ne varsa hiçbiri senin değil. III. İçimden bir ses bugün çok iyi bir haber alacağımı söylüyor. IV. Toplandığın domateslerin bir kısmını salça yapmak üzere ayırabilirsin.

17. I. namert

II. topluca

III. antipatik

Yukarıda numaralanmış sözcükler yapılarına ve diller ölçütüne göre dizilirse sıralama aşağıdakilerden hangisi olur?

Numaralanmış cümleler aşağıdakilerden hangisine örnek olamaz? A) Yakınma cümlesi

B) Öneri cümlesi

C) Sanı/sezgi cümlesi

D) Varsayım cümlesi

Bu parçadan aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?

A) Çekimli- eklemeli- tek heceli B) Eklemeli- eklemeli- çekimli C) Tek heceli çekimli-eklemeli D) Eklemeli-eklemeli-eklemeli

E) Ön yargı cümlesi

E) Çekimli-eklemeli- çekimli

15. Her fırsatta çok zengin bir müzik kültürümüz olduğundan bahsederiz. Ama ülkemizde dünya çapında müzik yapan sanatçılar yetişmiyor. Ben bu durumu büyük ölçüde medyaya bağlıyorum. Çünkü ülkemizde insanlara ne sunulursa onlar da onu dinliyor. Bugün piyasada şarkıcı diye geçinenlerin hemen hepsi, aslında bir sanatçı olma alt yapısını taşımayan insanlar. Kimi manken, kimi artist, kimi parasını harcayacak yer arayan insanlar. Bir televizyon kanalına parayı bastırdınız mı klipleriniz aylarca yayınlanır durur. Gerçekten bir sanatçı kimliği taşıyan insanlarda bu ortamda kendini gösterecek fırsatı yakalayamıyor.

Bu parçada yazarın asıl yakındığı aşağıdakilerden hangisidir? A) Gerçek sanatçıların müzik yapmaktan vazgeçtiği B) Mankenlerin, artistlerin şarkı söyleyemeyeceği C) Şarkıcılarımızın yurt dışında dinlenmediği D) Medyanın müzik sektörünü olumsuz yönlendirdiği E) Sanat camiasında işinin ehli olmayan insanların boy gösterdiği

18. Refik Halit Karay, eskilerin değişiyle “nev’i şahsına münhasır” bir yazardır. Cumhuriyeti kuran kadroya muhalif olduğu için ülkeden kaçmak zorunda kalmış olmasına rağmen, aradan uzun zaman geçtikten sonra hikâyelerinin ilk ve ortaokul ders kitaplarına alındığını belirtmek, onun kendine özgülüğünü göstermek açısından yeterlidir. Eserleri kadar hikâyesi de ilgi çekici olan yazarın yeni basılan anı kitaplarında yakın tarihimiz için önemli bir belge olduğu kadar onun kaleminin gücünü ve üslubundaki tadı hissedebiliyoruz.

Bu parçada Refik Halit ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir? A) Cumhuriyet kadrosuna muhalif olduğuna B) İktidar ile anlaşamadığı için sürüldüğüne C) Hikâyelerinin ders kitaplarında yer aldığına D) Farklı bir tarzının olduğuna E) Yaşam hikâyesinin sıra dışı olduğuna YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

19. Çocukluk güzeldi, ışıltılıydı, şendi. O vakitler mutluyduk.

22. Gün geçmiyor ki tabiattan bir parça daha çalmayalım.

Çünkü sorumsuzduk. Hayallerimiz vardı. Çabucak memnun oluyor, dünyanın keyfini sürüyorduk. Sonra büyüdük. Her şeyin yalan sahte olduğunu anladık. Bir kargaşa, bir curcuna içinde sipsivri ve yapayalnız kaldık.

Âdeta yağmalıyoruz çevremizi. Ormanları kesiyor, suları kirletiyor, yeşil alanları büyük bir iştahla kentlere dönüştürüyoruz. Şehirlerimiz büyüdükçe tabiatımız küçülüyor. Kendi ayağına kurşun sıkan şaşkın gibiyiz. Denizler, göller, nehirler, dağların yerinde hep beton olursa nasıl bir hayat yaşayabiliriz ki! Hepimiz, işe çevremizdekileri doğayı korumak üzere bilinçlendirmeyle başlamalıyız. Kıvançla "Ülkemiz cennet gibi." derken acaba kaçımız denizlerimizde (büyük sanayi atıklarını bir yana bırakın) yalnızca insan eliyle doğrudan kirletmenin ne kadar kolayca yapıldığını hatırlıyoruz. Sadece piknik yerlerine bırakılan çöpler toplansa inanılmaz büyüklükte dağ yığınları oluşabilir.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinden yararlanılmıştır?

A)Karşılaştırma

B) Örnekleme

C)Tanık gösterme

D) Benzetme


Bu parçaya göre doğaya karşı sorumlu davranmanın ilk koşulu nedir?

20. I. Utana sıkıla isteklerini müdüre bildirdi.

A) Piknik yerlerine atılan çöpleri toplamak

II. İyi haberi alınca güle oynaya eve gitti.

B) Denizlerimizi kirletmemeye dikkat etmek

III. Çevresine bakına bakına yol boyu yürüyordu.

C) Yakınlarımızı doğayı korumayla ilgili bilinçlendirmek

IV. Yanına gelip çekine çekine yardım istedi.

D) Bilinçsiz yapılaşmaya, betonlaşmaya karşı çıkmak

Numaralanmış cümlelerin hangi ikisindeki ikileme cümleye aynı anlamı katmıştır?

A) I. ile II.

B) II. ile III.

D) I. ile IV.

E) Kesilen ağaçların yerine yeni fidanlar dikmek

C) III. ile IV.

E) I. ile III.

21. Sahip olduğu sanat ve edebiyat anlayışını estetik bir bütünlük içinde inşa eden Erdem Beyazıt, yerli ve millî bir sanat zevkini eserlerinde ışıklı çizgiler halinde sergileyen güçlü bir şairdir. Çeşitli cereyanların tesiriyle mühim aşamalar kaydetmiş olan modern Türk şiirinin önemli bir temsilcisi olan Beyazıt, kendi özgün ve köklü sanat anlayışını şiirlerinde başarıyla yansıtır. Bunu yaparken içinde yaşadığı çağı da göz ardı etmez. Nedenler ve nasıllar üzerinden durmaktan kaçınmaz. Günümüz şairleri içinde Anadolu insanını en güzel anlatanların başında gelir. Şiirlerinde adeta Anadolu’nun bir kentinden köyünden canlı kanlı tipler çıkar karşınıza. Bir şairin Anadolu’yu bu kadar güzel anlatması ancak onun yüreğinin Anadolu için çarpmasıyla mümkündür. O hem Anadolu’nun güçlü bir gözlemcisi hem de bir Anadolu insanıdır.

sanılmasın.

Aşağıdakilerden hangisi anlam bakımından bu cümleye en yakındır?

Bu parçaya göre aşağıdakilerden hangisi Erdem Beyazıt’ın özelliklerinden biri değildir?

A) Burada sözünü ettiğim kötü filmlerin iyi yanları da vardır.

A) Şiirlerinde Anadolu insanını anlatması

B) Burada sözünü ettiklerimin dışında da iyi filmler vardır.

B) Şiirlerini samimi duygularla yazması

C) İyi olmayan filmlerden de burada söz edebilirim.

C) Anadolu’yu ve Anadolu insanını yakından tanıması

D) Burada sözünü ettiğim filmler, iyi filmler diye seçilebilir.

D) Yaşadığı çağa tanıklık edip onu sorgulaması

E) Burada sözünü ettiğim filmler arasında kötü filmler de yer alıyor.

E) Şiirlerinde Anadolu insanının anlayacağı bir dil kullanması

4

23. Burada sözünü etmediğim filmlerin yeterince iyi olmadığı


Tarama

24. ---- Konuşma dilinin çevresinde dönmeli, alacağı şeyleri

27. Sosyal hayatta zıt kavramlar birbirinin vazgeçilmezidir.

oradan almalıdır. Dikkat edilirse görülür ki, özdeşleşmede de dilimize girmiş sözcükler beliriyor zaten. Yani yazı dilinde kalanlar değil de daha çok kullanılanlar, daha esnek olanlar çağrışım değeri taşıyanlar.

Sağlığın kıymetini bilmek için hastalığın ne olduğunu bilmek gerek. Doğrunun ne olduğunu anlamak için yanlışı ve onun yol açtığı durumları yaşamalı insan. Yine iyinin değerini anlamak için mutlaka kötü de bilinmeli. Mesleğinde belli bir yere gelmiş insanlara bir sorun! Kim bilir size kaç başarısızlık öyküsünün içinden çıkıp bu günlere geldiklerini anlatacaklardır. Her şey Allah tarafından bir dengeyle yaratılmıştır. Karşıt durumlar birbirini yok etmez, aksine birbirini dengeler.

Anlam ve anlatım akışına göre bu parçanın başına aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? A) Sanatçı, eserlerini halkın anlayabileceği bir dille yazmalıdır. B) Şiir konuşma dilinden çok uzaklaşmamalıdır. C) Halk kültürü şair için tükenmez bir kaynaktır.

Bu parçanın ana düşüncesi aşağıdakilerden hangisidir?

D) Sanat eseri topluma, toplumu anlatabilmektedir.

A) Hayatta her şey karşıtı ile bir anlam kazanır.

E) Konuşma dilini yazı diliyle birleştirmemiz gerekir.

B) İnsan yaşamı boyunca pek çok faklı şeyle karşılaşır. C) İnsanlar kendilerine ters gelen şeylerden bir ders çıkarmalıdır. D) Kötü gibi görünen şeylerin arkasında iyi şeyler olabilir. E) Başarısızlık yaşanmadan başarının değeri bilinmez.

25. Yetenek elbette çok önemlidir ama tek başına yetersizdir. Yetenek ancak deneyimle birleştiğinde bir anlam ifade eder. Özellikle iş hayatında karşılaşılan sorunlarda, işin üstesinden gelmenin tek yolu deneyimdir. Daha önce benzer sorunlarla karşılaşan insanların izledikleri çözüm yöntemleri, inanılmaz işe yarar. Bir sınama yanılma süreci yaşatmadan insanı doğrudan çözüme kavuşturur. Deneyim, parayla sahip olunamayacak çok değerli bir hazinedir.

Bu parçada vurgulanmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir? A) Her insanda farklı özelliklere olduğu B) Yetenekli kişilerin mutlaka başarılı olacağı C) Yeteneğin deneyimle desteklenmesi gerektiği D) Deneyimi olanların yeteneğe ihtiyacının olmadığı

28. Yaşadığımız toplumda, yeni doğan bir bebeğe isim koymak evlere şenlik bir durumdur. Daha bebek doğmadan birçok isim dolaşır ortalıkta. Anne ayrı bir isim düşünür, baba ayrı. Dedeler, nineler darılır istedikleri isim beğenilmeyince. Hele bir de amcalar, teyzeler vs. karışınca işin içinden çıkılmaz. Kimi ailenin büyüklerinden birinin ismini uygun görür, kimi tarihteki bir büyüğün ismini. Kimi anlamsız ama estetik isimlerde ısrarcı olur, kimi moda isimlerin. Sonuçta bir isim konur bebeğe ama birçok insan da kırgın olur birbirine.

E) Deneyimin tek başına bir değer ifade etmediği

26. Sokrates’e biri sorar: Herkese konuşma sanatı öğretiyorsun ama sen niçin iyi bir konuşmacı değilsin?” Sokrates, şöyle cevap verir: “ Önemli değil, biley taşları kendi kendilerini kesmez ama kaba demirleri keskin yapar.”

Bu öykücükteki ana düşünceyi en iyi karşılayan atasözü aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parçada yazarın beğenmediği, şikâyet ettiği durum aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mum, dibine ışık vermez.

A) Çocuklara isim koymanın zorluğu

B) Her koyun, kendi bacağından asılır.

B) Ailelerin kalabalık olmasının zararları

C) Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış.

C) Aile büyüklerinin yanlış düşünceleri

D) Emanet ata binen tez iner.

D) Çocuklara isim koyarken herkesin buna karışması

E) Demir tavında dövülür.

E) Çocuklara konan isimlerin çoğu zaman anlamsız olması YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

29. Kapıdan girince sağ tarafta bir yüklük, onun biraz ötesinde

32. Şiir, onu ortaya çıkaran için bir incelme halidir. Şair de ken-

yüksek bir konsol vardı. Konsolun üzerinde bir cam fanusun altına konulmuş eski usûl bir saat, kırmızı gaz bezleriyle örtülü, abajurlu iki petrol lambası, sarı yaldız t çerçeveli büyükçe bir ayna ve aynanın üst tarafında, duvarda, kılıflarıyla asılmış bir çift çakmaklı tabanca duruyordu. Karşıda, perdeleri tamamen inik olan pencerelerin önünde, bütün duvar boyunca uzanan, üzerine halı döşeli alçak bir sedir ve sedirin köşelerinde pazen yüzlü minderlerle yastıklar, yastıkların üzerinde ise fiyango yapılmış sırma işlemeli yağlıklar vardı. Sedirle kapı arasında, ayakucu kapıya doğru bir yatak duruyor; yatağın üzeri tamamen örten ve uçları biraz da yere uzanan yorganı hareketsiz iki insan vücudu kabartıyordu. Yatağın kenarında başlayıp odanın ortasına kadar yayılan ve orada ufak bir gölcük meydana getiren pıhtılaşmış kanlar bu odada birtakım hadiseler olduğunu söylüyordu.

dini yontan kişi. Bir bakıma şairin yongasıdır şiir. Kendini yonttukça şiir ortaya çıkar ondan. Yontuldukça bir şekle şemâle bürünür şair. Onca şiir yazacaksın, hâlâ şekilsiz şemâlsiz kalacaksın; kaba saba, yalancı, saygısız olacaksın mümkün mü bu?

Bu parçanın yazarı aşağıdakilerden hangisini iddia etmektedir? A) Şiirin, sanatsal amaçla yazılmasının yanlış olduğunu B) Şiirin, insanı şekillendiren bir araç olduğunu C) Şiirin, insan hayatına istikamet veren bir işlevinin olduğunu D) Şiirin, başarısının şairin yeteneğine bağlı olduğunu E) Şiirin, ancak kibar insanlar tarafından yazılabileceğini

Bu parçada aşağıdaki anlatım türlerinden hangisi kullanılmıştır?

A) Açıklayıcı anlatım


C) Öyküleyici anlatım

D) Fantastik anlatım

E) Öğretici anlatım

33. I. Çocuklar önceden gidip bize yer tuttu.

II. Tuttuğumuz balığı tekrar denize atıyoruz.

30. Şiirlerinizi bir solukta okudum. Çok değişik bir söyleyiş tar-

III. Her tartışmada kardeşimi tutmandan bıktım.

zınız var. Alışılmışın dışında, düşündüren, duygulandıran, ürperten dizeler birbirini takip ediyor. Kelimeler birbiriyle dans ediyor, bazen geçmişin gizemli havasını, bugünün özlü anlatımıyla alçak sesle söylüyor kulağımıza.

IV. Sen benim öğütlerimi hiç tutmadın ki...

Bu cümlelerde geçen “tutmak” kelimeleri, aşağıdaki kelimelerden hangisiyle eş anlamlı değildir? A) Avlamak

Aşağıdakilerden hangisi sözü edilen şairin şiirlerinin bir özelliği değildir?

B) Ayırmak

D) Desteklemek

C) Uymak

E) Korumak

A) Özgün bir üslubunun olması B) Coşkulu bir anlatımın olması C) Sözcüklerin ahenkli bir biçimde yerleşmiş olması D) Ölçülü bir şiir olması E) İnsanı etkileyen bir havasının olması

34. Hayatın gerçek anlamının, kendimizi tanımak olduğuna inanıyorum. Bunu gerçekleştiren en kestirme yol ise sanattır. Sanatımız vasıtası ile kendi öz benliğimize giden bir köprü kurar ve edindiğimiz tecrübelerle şahsiyetimizi geliştiririz. Eğer sanat en yüksek şekilde yaşanıyorsa, o zaman, hayatımızın nasıl dopdolu olduğunun ve boşluk diye bir şeyin olmadığının bilincini yaşarız içimizde.

31. Bilmem bu deyimi artık kullanıyorlar mı? Yeni nesiller belki annelerinden, ninelerinden işitmişlerdir. Komşumuz veya bir yakınımız kısa bir süre için evimize uğrayıp sonra gitmeye yeltendiği zaman bu türlü sitem edilirdi: ---Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere aşağıdaki deyimlerden hangisinin getirilmesi uygun olur?

A) Gözümüz yollarda kaldı. B) Hangi dağda kurt öldü? C) Ateş almaya mı geldin? D) Eski çamlar bardak mı oldu? E) Ye kürküm ye.

6


Bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisidir? A) Sanatın hayatımızdaki yeri ve önemi B) Sanatın nasıl algılanması gerektiği C) Sanat ve toplum ilişkisi D) Hayatı doludizgin yaşamanın yolu E) Sanatın insana estetik katma özelliği

Tarama

35. I. Irk Bitig

38. Yaşadığımız çevreyi doğal kılan unsurları bir bir kaybe-

II. Altun Yaruk

III. Sekiz Yükmek

IV. Kutadgu Bilig

V. Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi

Yukarıdaki numaralanmış eserlerden hangisi “Uygur Dönemi'nde” kaleme alınmamıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

diyoruz. Oysa benim bütün öykülerimde bir çevre bilinci, çevreyi korumaya yönelik bir tutum vardır hep. Doğanın kirlenmesi, doğal kaynakların, derelerin, nehirlerin kirlenmesi, yok olmaya yüz tutmuş hayvan nesilleri ve bitki türleri… Üzerinde yaşadığımız doğaya karşı sorumluluklarımızın olduğuna inanıyorum. Ben, sevimsiz bir hayvanı bile, doğayı güzelleştiren bir unsur olarak görüyorum. Bu duyarlık, her meslek erbabı tarafından gösterilse dünya bugünkünden daha yaşanılır olacaktır.

E) V.

Bu parçada yazarın doğayla ilgili olarak sunduğu öneri nedir? A) Doğanın dengesini bozacak eylemlerden kaçınılması

36. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim açıklamasıyla

B) Doğal kaynaklarımızın kullanımına özen gösterilmesi

verilmiştir?

C) Nesli tükenen hayvanların koruma altına alınması

A) Kardeşim bana benzemez, tuttuğunu koparır.

D) İnsanların kendi mesleklerinin imkânlarıyla çevre bilincine katkı sağlaması

B) O işi bitirene kadar anamdan emdiğim süt burnumdan geldi.

E) Derelerin, nehirlerin kirlenmemesi için önlem alınması

C) Birden babasını görünce telaştan etekleri tutuştu. D) Eve giren hırsız yükte hafif, pahada ağır ne varsa alıp gitmiş. E) Onca yoldan gelip de bizi evde bulamazsa kıyameti koparır.

37. Şiir, edebiyatın doruğunda kırılgan, naif bir fanusta saltanatını sürmekte binlerce yıldır. Düzyazı ürünleri gibi kendini savunacak kalın duvarları, devasa silahları yoktur çünkü buna ihtiyacı da yoktur. İnsanlığın başlangıcından beri kendine ait olan her şeyi onun üzerinden diğer çağlara aktarmıştır şiir. Buna rağmen insana en mesafeli duran edebiyat ürünü de yine o olmuştur. Şiirin bünyesinde taşıdığı her şey insanıdır ancak insan şiire ait her şeyi kendisinde taşımaz. Çok klasik bir söylemdir ama bence çok geçerlidir, nerede insan varsa orda öykü vardır ama insanın her olduğu yerde şiir yoktur. Bir roman yazıp ortalığı birbirine katma heveslisi romancılar vardır da bir şiir yazıp ortalığı birbirine katmak isteyen şaire rastlanmamıştır şimdiye dek. Sözün özü, insanla bu kadar iç içe geçmişken, diğer edebiyat ürünlerinin giremediği kadar içlerine girmişken, bir o kadar da mesafeli durur şiir.

Aşağıdakilerden hangisi şiirin bu parçada değinilen özelliklerinden biri değildir? A) Ortaya çıkışının insanlık tarihiyle eş zamanlı olması B) İnsana ait her şeyi bünyesinde barındırması C) Diğer edebiyat ürünlerine oranla daha az sevilmesi D) Edebiyat ürünlerinin en yücesi kabul edilmesi E) İnsanla arasında hep belli bir sınır bulunması

39. Cumhuriyet'in ilanı ile birlikte hemen her alanda yaşanan değişimler edebiyatımızda da kendini göstermiştir. Şiirde aruz tamamen bırakılmış ve heceye ardından da serbest tarza yönelimler yaşanmıştır. Roman ve öyküde konular İstanbul dışına kaymıştır. Özellikle dilde sadeleşme çalışmaları hız kazanmış, belli bir noktaya ulaşmıştır. Yeni edebi türlerin hepsi Batı’dan alındığı için özellikle Fransız edebiyatının etkileri de uzun bir süre devam etmiştir.

Bu parçadan aşağıdaki bilgilerden hangisine ulaşılamaz? A) Cumhuriyet'le birlikte şiirimizin içeriğinde değişimler yaşanmıştır. B) Roman ve öykü yazarları Anadolu’ya yönelmeye başlamışlardır. C) Batı edebiyatı, edebiyatımız üstünde etkili olmaya devam etmiştir. D) Edebiyatçılar Cumhuriyet'le birlikte daha anlaşılır bir dil kullanmışlardır. E) Serbest tarzda şiir yazma geleneği Cumhuriyet’ten sonra başlamıştır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

Tarama

40. Dergiler yayın hayatında uzun soluklu olamıyor ne yazık

42. En önemli etken inanmak... İnancın olmadığı yerde hiçbir

ki. Yıllardır devam eden birkaç dergi de özveriyle ayakta duruyor. Bu durum okurun ilgisizliğinden kaynaklanıyor elbette. Bizim okuyucular bırakın dergiyi, usta yazarların eserlerine bile el sürmüyorlar. Ayrıca dergiler belli bir fikrin savunuculuğunu yapmak için yayın hayatına giriyor, bu sebeple de sadece o fikri benimseyen dar bir grupça okunuyor. Dergiler bir anlamda acemilerin yapboz tahtası olunca okur da bunlara para vermek istemiyor.

şey olmaz, üretkenlik çıkmaz. “Kaldırım Delikanlıları” filmini çekerken ‘bu film tutmaz’ demişlerdi. İnandık ve yaşadığımız onlarca aksiliğe de aldırış etmeyerek filmi çektik. Film, bütün beklentilerin üstünde bir başarı elde etti. Vizyona gireli altı ay olmuş, hâlâ kapalı gişe oynuyor. Sabır da çok önemlidir. Ben yönetmen yardımcısı olarak 14 yıl görev yaptım. İnsanların yaptıkları işlerde biraz olgunlaşmaları gerek.

Bu parçada dergilerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?

Bu parça aşağıdaki sorulardan hangisine karşılık olarak söylenmiş olabilir?

A) Belli bir fikrin savunuculuğunu yaptıklarına

A) Türk sinemasını nasıl değerlendiriyorsunuz?

B) Yeni yazarların deneyim alanları olmasına

B) Size göre başarının sırrı ne?

C) Okuyucuların dergilere soğuk bakmasına

C) Son filminiz niçin bu kadar izlendi?

D) Yazar kadrolarının deneyimli kişilerden oluşmasına

D) Ünlü olmanızı neye borçlusunuz?

E) Uzun süre çıkan dergilerin az olduğuna

E) Kendinizi başarılı buluyor musunuz?

43. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “eleştiri” söz konusu değildir?

II. Yapı bakımından bu diller eklemeli dillerdir. III. Bu dillerde cinsiyet ayrımı yoktur. IV. Bu ailede yer alan dillerde ön ek yoktur. V. Kelime çekiminde ve türetmede sona gelen ekler kullanılır.

Yukarıdaki özellikleri verilen dil ailesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Hint – Avrupa dilleri / Hint kolu B) Çin – Tibet dilleri / Tibet kolu C) Hami – Sami dilleri / Sami kolu D) Ural – Altay dilleri / Altay kolu E) Ural – Altay dilleri / Ural kolu

A) Kitap okunduğunda, yazarının, ne yazacağını uzun uzadıya ölçüp biçen, bunları bir tartımdan geçiren, düzene koyan sanatçılardan olmadığı anlaşılıyor. B) Konusunu günlük yaşamdan almasına karşın, kullandığı dil ve anlatımındaki pürüzler yüzünden, söyledikleri gereği gibi anlaşılmıyor. C) Gençlik yıllarında çeşitli dergi ve gazetelerde yazdığı yazıları derleyip bunları yazılış tarihine göre sıralayarak kitap haline getiriyor. D) Yüzeysel bilgilere dayanarak yaptığı ruhbilimsel çözümlemeler, yapıtın dokusu içinde belirli bir işlev taşımıyor. E) Çizmeye çalıştığı tarihsel ortamı ayrıntılarıyla yansıtmayışı yapıtının inandırıcılığını büyük ölçüde etkilemiş.

23. B 24. B 25. C 26. A 27. A 28. D 29. B 30. D 31. C 32. B 33. E 34. A 35. D 36. C 37. C 38. D 39. A 40. D 41. D 42. B 43. C 2. C

3. C

4. C

5. B

6. E

7. C

8. C

9. A

10. D 11. D 12. A 13. E 14. A 15. D 16. D 17. D 18. B 19. A 20. D 21. E 22. C YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1. A

8

Cevaplar

41. I. Bu dillerin tamamında ünlü uyumu vardır.

YGS // TÜRKÇE TARAMA

FÖY NO

13

1. Ben sanatı ve edebiyatı insan varlığının en kutsal uğraşıla-

3. İyi bir okurun çeşitli eleştirileri ve eleştirmenleri okuduktan

rından biri sayarım. Gerçek sanat eserlerini de yarına kalmaya çalışan yazarların yazacağına inanmıyorum. Geleceği bir masal olarak görenler, günü gününe yaşamakla yetinenler diledikleri gibi yazarlar. Bu onların bileceği bir iştir.

sonra o metin hakkında bir yargıya varmasını tercih ederim. Aynı beslenme gibi eleştiri de tek kişiye, tek görüşe dayalı bir okurun edebiyata ve yazara şaire ihanet eden bir fanatik olduğu inancındayım. İyi bir okur, kendisi değişik eleştirileri okuyarak yargıya varmak isteyen bir okur, değişik eleştiri yöntemlerinin izini sürerek çoğulcu bir metin yaklaşımı sağlar.

Bu parçadaki gibi düşünen bir yazar aşağıdaki yargılardan hangisini söylerse kendisiyle çelişir? A) Sanat eserinin amacı okuyucularını mutlu etmek ve güncel olaylara ışık tutmak olmalıdır. B) Sadece günü kurtaran edebi eserleri gerçek sanat eseri saymıyorum. C) Yıllara meydan okumuş sanat eserleri günümüze olduğu gibi geleceğe de seslenir. D) Günümüzde de zamana ve koşullara meydan okuyan eserler yaratılmıştır. E) Toplumun gelişmişlik düzeyini, toplumun geçmişinden getirdiği eserlerin çokluğu gösterir.

Bu parçada asıl anlatılmak istenilen aşağıdakilerden hangisidir? A) Okur, bir eser hakkında yazılan farklı eleştirileri okuyarak o eseri değerlendirmelidir. B) Eleştiri yazılarını okumayan okurun o eseri anlayıp tat alabilmesi mümkün değildir. C) Okur, bir esere değişik eleştiri yöntemleriyle yaklaşmalıdır. D) Her eleştirmenin kendine uygun olarak geliştirdiği değişik bir eleştiri yöntemi olmalıdır. E) Çoğulcu bir eleştiri, içinde değişik yöntemleri barındırabilen eleştiridir.

4. Türkçenin gelişim dönemleriyle ilgili aşağıdaki bilgiler2. “Kitaplığın tozlu raflarında unutulan kitaplar, yanmayan de

den hangisi yanlıştır?

niz fenerlerine benzer.”

A) İlk yazılı kaynaklarımız, 8. yüzyıla ait Orhun Abideleri’dir.

Yukarıdaki cümleyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

B) Türkler, sırasıyla Göktürk-Uygur-Arap ve Latin alfabelerini kullanmıştır.

A) Kitapların insanın geliştirmeye yaradığı

C) İslamiyet etkisi altındaki ilk ürünler Karahanlılar döneminde verilmiştir.

B) Kitapların fener gibi ışık saçtığı C) Okunmayan kitabın insana fayda sağlayamadığı D) Kitaplarla fenerlerin birbirine benzediği E) Kitapların kütüphanelerde unutulmasının üzücü olduğu

D) Türkiye Türkçesi Batı Türkçesinin çağdaş kollarından biridir. E) Metinlerle takip edilemeyen dönemlerine “Eski Türkçe” adı verilir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

5. Hakkında en çok yazılan konuların başında aşk gelir,

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyim açıklamasıyla verilmiştir?

bunun nedeni belki de en çok âşıkların yazmaya ihtiyaç duymasıdır. Çoğu insan ilk şiirlerini âşık olduğu zamanda yazar, yine bu dönemde aşkın ne kadar zor ifade edildiğini anlar. Yüzlerce yıldır yazar ve şairler aşkı anlattıkları halde hala bu konu bilinmezlerle dolu hissi verir. Elbette her aşk başkadır, her aşk farklı aşamalardan geçer ve her şey gibi aşk da değişir; değişmeyen bir şey varsa, aşkın her zaman sevilen bir konu olmasıdır.

A) Hakkındaki dedikodular yüzünden insan içine çıkamaz hale geldi. B) Babasının ölümünden sonra insanlarla ilişkisini kesip içine çekildi. C) Müdür bütün o karmaşa sırasında olanlara seyirci kaldı.

Bu parçada aşk ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?

D) Hasan Ağa, biricik oğlunun düğünü için kesenin ağzını açtı.

A) Aşkın her zaman yazar ve şairlerin gündeminde olduğuna

E) Üstü kapatılmayan dere yüzünden kasabada hastalıklar kol geziyordu.

B) Aşkı, sıradan insanların da çok rahat ifade edebildiğine C) Aşkın her insanda farklı yansımalarının olduğuna D) Her şey gibi aşkın da durağan olmadığına E) Aşkın keşfinin bugün bile gerçekleştirilemediğine

9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bir değerlendirme yapılmıştır?

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme anlamsal kuruluşu bakımından farklıdır?

A) Edebiyatla ilgilenen gençler her gün burada toplanıyordu.

A) Yalan yanlış haberlerle yorum yapılmaz.

B) Her toplantıda değişik bir sanatçı üzerine değerlendirmeler yapılıyordu.

B) Onunla dereden tepeden konuştuk. C) Birden sınıfta ses seda kesildi.

C) O gün Peyami Safaʼnın Doğu-Batı ikilemini işlediği Fatih Harbiye’sini incelemiştik .

D) İçeriye kılık kıyafeti düzgün biri girdi. E) Eski püskü bir halının antika olduğunu söylüyordu.

D) Herkes düşüncesini söyledikten sonra bunları yazılı hale getirmeye karar verdik.

7. Dünyanın uzak bir ülkesinden dili, dini, hayat felsefesi, başka başka sanatçıların söylediği şarkılar, yaptığı müzikler gelip bizi buluyor; hatıralarımızı canlandırıyor, önümüzde hayaller açıyor ve hayatımıza renkler katıyor. Oysa ortada yalnız sesler var. Bu biraz da bizim iç zenginliğimiz, o seslere hazır oluşumuzla ilgili. Hayat tecrübelerimiz ne kadar zenginse bir sanat eserinden alacağımız tat da o kadar artıyor. Bu müzikte de böyle bir edebiyat eserinde de. Biz layık değilsek ne şarkılar bir şeyler söyler, ne şiirler ne de romanlar...

E) O toplantılarda ortaya çıkan değerli, edebi yapıtları edebiyat dergisinde yayımlatmayı düşünüyorduk.

10. İnsanın içini dökemeden edemediği dakikalar vardır. Bir dost, bu dakikalarda erişilmez bir değer kazanır. Ama her şey bir dosta söylenmez ki… Onun için hele bu insan yazarsa, masalın başına geçip kalemi eline almadan edemez. İşte, günlük yazarın kendi kendisiyle konuşmasından başka bir şey olmayan yazılar, bu iç dökme ihtiyacından doğmuştur.

Bu parçada asıl anlatılmak istenilen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Müziğin dili evrensel olduğu için her yerde ve her zaman dinlenir ve tat alınır.

Bu parça aşağıdaki sorulardan hangisine karşılık olarak söylenmiş olabilir?

B) Müzikten şevk alan her insan edebi eserlerden de zevk alır.

A) Yazarı günlük yazmaya iten sebepler nelerdir?

C) İnsan sanat eserleriyle içli dışlı oldukça deneyimlerini artırır.

B) Okunan günlüklerde neden kendimizden bir şeyler ararız.

D) Müziğin ve edebiyatın malzemeleri farklı olsa da her ikisi de insanı anlatır. E) İnsan belirli bir alt yapı düzeyine sahip değilse herhangi bir sanat eserinden tat alamaz.

2


C) Yazarlar, niçin yazı yazmadan duramazlar? D) Yazarlar neden içini dökme ihtiyacı duyarlar? E) İnsanlar, başkalarının düşüncelerini niçin merak eder?

Tarama

11. Bir ülkede demokrasinin sağlıklı yerleşmesi; basına sağla-

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde aşamalı bir durum anlatılmaktadır?

nan özgürlükler yanında, medyanın bu özgürlükleri kullanmada taşıyacağı sorumluluk bilincine bağlıdır. Bu sorumluluk bilinci öylesine önemlidir ki sadece ülkelerin iç barışı değil, ülkeler arası ilişkiler bile giderek medyanın yayın politikalarından doğrudan etkilenmektedir.

A) Güneşte çok kalmaktan yüzü kıpkırmızı kesilmiş. B) Çocuğun durumu her gün biraz daha düzeliyordu. C) Günlerdir yalnız kaldığı için epeyce sıkılmıştı. D) Bu çiçekler odayı eskisinden güzel yapmış.

Bu parçada medyayla ilgili aşağıdakilerden hangisi vurgulanmıştır?

E) Yaşıyla birlikte huyu da değişmiş bu çocuğun.

A) Basın özgürlüğü demokrasinin işlerliği ve geleceği açısından çok önemlidir. B) Medya, toplumun haber alma ve öğrenme hakkının görevlisidir. C) Medya özgür ama bir o kadar da sorumluluk sahibi olmalıdır. D) Sorumluluğunu bilen bir medya toplumda bir saygınlık kazanır. E) Toplumlar, insana saygı duyan bir medyaya ihtiyaç duymaktadır.

15. İyi düşünceler ve iyi hareketlerden, birtakım alışkanlıklar nedeni ile kötü sonuçlar alınabilir fakat kötü düşüncelerden---

A) zarar gelmez.

12. Gittikçe doğaya yabancılaşıyoruz. Gün geçmiyor ki etra-

B) her zaman sonuç alınamaz.

fımızdaki bir müstakil ev daha yıkılmasın, çocukların oynadığı küçük bir arsa tel örgülerle çevrilmesin. İş makineleri çıkıveriyor ortaya birden. Aylar süren insanı canından bezdiren gürültü, toz duman sonrasında bir ev irisi daha çıkıyor ortaya. Biz biraz daha uzaklaşıyoruz ağaçtan, yeşilden çocuklar biraz daha mahzunlaşıyor, balkonlara hapsoluyor.

Anlam akışına göre bu cümle aşağıdakilerden hangisi ile tanımlanabilir?

C) kimse sorumlu değildir. D) iyi sonuç alınamaz. E) kötü sonuç alınabilir.

Bu parçada yazar aşağıdakilerin hangisinden şikâyet etmemiştir? A) Çocukların oyun alanlarını kaybetmesinden B) Komşuluk ilişkilerinin yok olmasından C) Apartmanlar yüzünden ağaç ve yeşilin azalmasından

16. Talip Apaydın içinden çıkıp geldiği köylünün sözcüsü, onun ağzı oldu bir bakıma. Ancak öykülerinde olsun, romanlarında olsun yerel dil, köylü ağzı kullanmaya pek yanaşmadı. Nedenini şöyle açıklıyor: “Ben şahsen yerel dil kullanmıyorum, kullanmak istemiyorum. Köylü birçok sözcüğü yanlış söyler. Gerçi anlattığımız insanın havasını vermek için bazı arkadaşlar yerel dili ustalıkla kullandılar. Ama her sözcüğün yanlış söyletilmesini gereksiz buluyorum.” Fakat yazar bozkırda dolaşırken bir yandan da Türkçenin özgür kırlarının havasını solumaktan geri durmaz.

D) Apartmanlar yapılırken insanların rahatsız olmasından. E) İnsanlarla tabiat arasındaki sıcak ilişkinin kaybolmasından

13. Büyük yoksulluk gibi büyük zenginlik de güzel duyguların gelişmesine engeldir.

Aşağıdakilerden hangisi bu cümle ile anlamca gelişir? A) Yoksulluk, güzel duyguların gelişmesini engeller. B) Fazla zenginlik, insanı güzel duygulardan uzaklaştırır.

Bu parçanın yazarı savını inandırıcı kılmak için aşağıdakilerden hangisine başvurulmuştur?

C) İnsan sıkıntı içindeyken duygularına önem vermez.

A) Tanık göstermeye (alıntı yapmaya)

D) Maddi problemler, insanları güzelliklerle uğraşmaktan alı koyar.

B) Örneklemeye

E) İnsan maddi sorunlarını çözdükçe güzel olana karşı ilgisi daha da artar.

D) Karşılaştırmaya

C) Sayısal verilerden yararlanmaya E) Tanımlamaya YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

17. Kitaba küsen insanın hoyratlığına rağmen kitap sevimli ve

19. (I) Kanun Namına, Türk sineması tarihi kitaplarına büyük

güvenli kucağını hiçbir zaman kapatmaz. Pişman olup eski dostuna kavuşmak için adım atan herkese tüm samimiyetiyle kucağını açar. Bağrında sakladığı tüm güzellikleri sakınmadan paylaşır. İnsanın tüm hasisliğine karşın kitap cömerttir. Dostluğuna mukabil istediği tek bir şey vardır: samimi yöneliş. Kitaba samimi yönelen kişi, onun dostluğundan azami derecede istifade eder.

harflerle adını yazdırmış bir filmdir. (II) Türk sinemasında yeni bir dönemin, yeni bir sinema anlayışının habercisi olan film, kamera hareketleri ve sinemasal anlatımıyla dikkati çekmektedir. (III) 1952 yılında çevrilmiş olan filmin, konusu İstanbul’da geçer. (IV) Filmde başarılı kamera hareketleriyle İstanbul’un gündelik yaşamına ve (şimdikiyle kıyaslanamayacak olsa da) kalabalığına tanık oluruz. (V) Konusunun kentte geçmesi ve kentte yaşayan insanların hayatını sinema diline ustaca aktarmasıyla önemli bir yere sahip olan film, Ayhan Işık’ın henüz ikinci filmidir.

Bu parçada yazar kitabın hangi yönü üzerinde durmuştur?

A) İnsanı cehaletin karanlığından kurtarması B) İnsana farklı dünyaların kapılarını açması

C) İnsanın ondan karşılıksız yararlanabilmesi

Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi kanıtlanabilirlik açısından diğerlerinden farklıdır? A) I.

D) İnsanı kötü arkadaşlardan uzak tutması

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) İnsanda olumlu duyguları harekete geçirmesi

20. Aras Nehri, Bingöl Dağları’nın Erzurum il sınırları içinde kalan kuzey yamaçlarından doğar. Horasan’ın çevresinde dolaşıp yalçın kayaların ortasından geçip sınıra doğru nazlı bir kuğu gibi salınır. Ovaların ortasında akarken bir yılan gibi kıvrılan nehir, yalçın kayalardan geçerken adeta bir ceylan gibi seker. Geçtiği ovaları bir gelincik tarlasına döndürür, kayalara çarpa çarpa onları aşındırır. Aras, binlerce yıldır tabiat anayla kâh küserek, kâh barışarak yolculuğuna devam ediyor.

18. Uzun yıllar kullandığım daktiloma veda etmek benim içim çok kolay olmadı. Dile kolay yirmi yıla yakın nerdeyse hemen her gece saatlerce birlikte olmuştuk onunla. Yazarlık basamaklarını birer birer çıkarken hep o vardı yanımda. En yakın çalışma arkadaşımdı. Çalışma masama daktilom olmadan oturduğum ilk gece ürkek, hüzünlü ve biraz da düşman gibi baktım bilgisayara. Hiçbir şey yazamadım o gece. Sonra yavaş yavaş alıştım. Ne var ki yirmi yıllık dostumun tahtına kurulmuş bu aleti kullanırken hala suçluluk hissettiğim olur. Böyle söyleyen biri için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Teknolojik gelişmelere kapalı olduğu B) Alışkanlıklarından kolay vazgeçemediği C) Yazarlık alanında deneyimli biri olduğu D) Geceleri çalışma alışkanlığının bulunduğu E) Eşyalarla arasında zaman içinde bir bağ oluşturduğu

4


Bu parçada Aras Nehri aşağıdakilerin hangisine benzetilmemiştir? A) Kuğuya

B) Yılana

C) Gelincik tarlasına

D) Ceylana

E) İnsana

21. Dillerin sınıflandırılmasıyla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Çekimli dillerdeki en belirgin özellik köklerin sabit oluşudur. B) Tek heceli dillerde sözcükler cümle içinde ses ve şekil değişikliklerine uğramaz. C) Türkçe yapı bakımından sondan eklemeli dil grubuna girer. D) Eklemeli dillerde ekler sayesinde bir sözcükten başka bir sözcük yapılabilir. E) Bir ana dilden zaman içinde ayrılarak bağımsız bir kol olan dillere akraba diller denir.

Tarama

22. Küçük Ağa, kesesinden birkaç altın çıkarıp hancıya verdi.

25. Edebiyat dünyasının yolları dikenli, merdivenleri diktir. Sa-

Bu gece handa kalacağını söyleyerek atını avlunun sundurmasına bağladı. Soğuk iliklerine kadar işlediğinden sonbahar ayazı yemiş yaprak gibi titriyordu. Gece yarısı geçmiş, kar da iyiden iyiye bastırmaya başlamıştı. İçeriden kara kuru bir kız çıkıp kendisine buyur etti. Önde kız, arkada Küçük Ağa, küçük bir bahçe kapısından içeri geçtiler. Yıllardır kaçak hayatı yaşıyordu. Gayri ihtiyari bir hareketle silahlarını yokladı, hepsi yerindeydi. Kendisini biraz daha güvende hissetti. Kendisine gösterilen yere oturup yemeğin gelmesini bekledi.

natçıyı her zaman yeni arayışlar, çabalar peşinden koşturur durur, kişisel hayatında ne fırtınalar yaşarsa yaşasın okurlarının yüreğinde bir umut, kafasında bir ışık olmak zorundadır. Üstelik ürettiği her eserin hak ettiği ilgiyi görme garantisi de yoktur. Bütün umutlarınızı gömdüğünüz bir roman, kitapçıların raflarında yıllarca alıcısını bekleyebilir. Hele bir de edebiyat dünyasının kutsal (!) insanları eleştirmenlere çatmaya görün. Sabah tersinden kalkmış olmanın verdiği sıkıntıyla kitabınıza öyle bir yüklenirler ki yazmakla, çok ayıp etmişim diye düşünmeye başlarsınız.

Bu parçayla ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) Okurların, zaman zaman yazarların beklentisini karşıladığına

A) Olaylar oluş sırasına göre anlatılmıştır. B) Karşılaştırma yapılmıştır.

B) Sanatçıların okuyucuya her zaman iyi ve güzeli vermek zorunda olduğuna

C) Öyküleyici anlatım türüyle yazılmıştır.

C) Eleştirmenlerin nesnel ölçütleri göz ardı ederek eser değerlendirebildiğine

D) Kişisel yoruma yer verilmiştir. E) Benzetmeler vardır.

D) Sanatçının, içinde bulunduğu koşullardan yakınmaması gerektiğine

23. Olgun insan, güzel söz söyleyen değil; söylediğini yapan

E) Sanatçının oldukça zor ve zahmetli bir işi olduğuna

ve yapabileceğini söyleyendir.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?

Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz? A) İyi insan, sözünün eri olan insandır. B) İyi insan, yapamayacağı şeyleri söylemeyen insandır. C) İnsan, sözü güzel söylemekle olgun olamaz. D) Güzel konuşan, güzel söyleyen herkes iyi insandır. E) İyi insan sözünden dönmeyen, sözünü yerine getiren insandır.

24. I. Ancak çeviri olan bu eserlerde çoğu kez genişletme ve eklemelere gidilmiştir.

II. Bununla birlikte bu çeviri eserlerin yanında az sayıda özgün (telif) eser de vardır.

III. Böylelikle metnin daha iyi anlaşılır duruma getirilmesine çalışılmıştır.

IV. Bu nedenle bugün Türkologlar arasında, Uygur yazılı ürünlerinin özgün nitelikli olmadığını düşünenler de vardır.

V. Budist Uygur yazılı belgelerinin büyük bölümü Çince, Tibetçe, Toharca, Soğdca ve Sanskritçeden yapılmış çevirilerdir.

Yukarıdaki numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde sıralandığında hangisi baştan ikinci olur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

26. Yazar olmaya heves etmiş gençlerin önünde çok büyük zorluklar vardır. Bir kere mutlaka yazmayı düşündükleri alanda usta olmuş insanların eserleri başta olmak üzere çok uzun bir okuma, öğrenme dönemi yaşamalıdırlar. Zamanı gelmeden kaleme sarılan çok insan hayal kırıklığı yaşamıştır. Bir şeyler karalamaya başladıktan sonra bunları insanlara hemen göstermemeli, bir süre demlenmeye bırakmalıdırlar. Yazdıklarını bir okur gözüyle okumalı ve nesnel olarak değerlendirmelidirler. Hepsinden önemlisi yazmaya kabiliyetlerinin olup olmadığını sorgulamalıdırlar.

Bu parçaya göre aşağıdakilerden hangisi yazarlığa merak sarmış kişilerin sahip olması gereken özelliklerden biri değildir? A) Kültürlü olmaları

B) Yetenekli olmaları

C) Açık sözlü olmaları

D) Sabırlı olmaları

E) Çalışkan olmaları YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

27. Kimi yazarlar herhangi bir arka planları olmadan köy ro-

30. Şiiri çoğu zaman dilin çeşitli imgelerle yeniden üretimi ola-

manı yazmaya heves ediyor. Oysa köy romanı yazmak isteyen bir yazarın genel kültürünün güçlü olması, eserine konu olan yöreyi iyi tanıması gereklidir. O yörenin geleneklerini, göreneklerini inançlarını bilmelidir. Sonra o yörenin insanlarını iyi tahlil etmek çok önemlidir. Nelere önem verir, nelerden hoşlanır, nelerden hazzetmezler? Geçimlerini nereden temin ederler, nasıl kavga eder, nasıl eğlenirler? Düğünleri, bayramları nasıl geçer, ya da hasta veya ölüleri olduğunda nasıl davranırlar, bunların hepsini bellemek gerekir. Son olarak yöre insanlarının konuştuğu ağza da hâkim olmak yazarın başarısını çok etkileyecektir. Ancak bütün bunlara dikkat eden bir romancı köy romanı yazabilir.

rak ele alırsak dil açısından da bir tutarlılık gerekli değil zorunludur. Şiirde geçen her kelime diğer kelimelere anlam kazandıracak şekilde yerini bulmuştur. Kelimeler hak ettiklerinden ne daha az ne de daha çok yer işgal ederler. Yeni ve eski kelimeler hiçbir zorlama olmaksızın birbirleri ile anlam alışverişi içindedir. Gündelik kelimeler kabalaşmadan, resmi kelimeler ise ukalalaşmadan eksiksiz bir şekilde anlamlarını bulurlar ve tam bir ahenk içinde musikinin temposuna ayak uydururlar.

Bu parçaya göre aşağıdakilerden hangisi köy romanı yazmak için gerekli şartlardan biri değildir?

A) Romanına konu olan yeri iyi tanıması gerektiği B) Daha önce o yöreyle ilgili yazılmış eserleri okuması

Aşağıdakilerden hangisi bu parçada söylenenleri desteklemektedir? A) Şiirde biçimle içerik birbiriyle kusursuz bir ahenk oluşturmalıdır. B) Şiir ancak kendisine emek verildiğinde güzelleşir. C) Şiir insana ait her şeyi bünyesinde barındırır.

C) Yöre insanının konuşma şeklini romanına aktarabilmesi

D) Şiiri oluşturan kelimelerin tam bir uyum içinde olması gerekir.

D) Yöredeki insanların hayata bakışı hakkında bilgisinin olması

E) Şiir, ancak kelimelerin görünen anlamlarının dışında bir dille oluşturulabilir.

E) Yörenin sosyal hayatı hakkında etraflıca bilgi sahibi olunması gerektiği

28. Aşağıdakilerin hangisinde bir ‘’yorum’’ söz konusudur? A) Rakibi yenemedik, demek ki o kadar da güçlü değilmişiz. B) Sosyal medyada insanlar çok kolay kandırılabiliyor. C) Haftada en fazla iki dizi film izliyorum. D) Yaşlandıkça kendimi daha rahat hissediyorum. E) Kıvrıla kıvrıla akan bu nehrin sonu hangi denize çıkıyordu?

29. (I) Tarih de dil ve edebiyat gibi bir ulusun bütün bireylerinin bilmesi, benimsemesi ve koruması gereken kültür hazinelerinden biridir. (II) Tarih, ulusun geçmişteki varlığı, onun mirası, bugüne kalan hatırasıdır. (III) Dil ve edebiyat ve genellikle kültür kavramının içine giren her şey tarih boyunca gelişmiş, bize tarihten miras kalmıştır. (IV) Çevremize bakınca atalarımızdan, yani tarihten kalma göz kamaştırıcı bin bir şey görürüz. (V) O, ufukları süsleyen mimari eserler; müzeleri dolduran eşyalar; kitaplıkları dolduran kitaplar her tarihten kalmıştır. Anlatımın akışına göre numaralandırılmış cümlelerin hangisinden sonra “Çünkü” tarih, bir ulusun bütün varlığına eşittir.” cümlesi getirilebilir?

A) I.

6

B) II.

C)III


D) IV.

E) V.

31. Aşağıdakilerden hangisi “Batı Türkçesi’nin çağdaş kollarından" biri değildir? A) Gagavuz Türkçesi B) Tatar Türkçesi C) Türkmen Türkçesi D) Azeri Türkçesi E) Türkiye Türkçesi

Tarama

32. Ütopyalılar; savaştan da vuruşmadan da pek hayvanca bir

34. Cahit Zarifoğlu’nun hikâyeleri, özellikle insanı anlatmadaki

şey diye tiksinir, iğrenirler. Kaldı ki bu işi insanların yaptığı kadar hiçbir hayvan yapmaz. Bütün öteki ulusların tersine savaşta kazanılan şerefi şerefsizliğin ta kendisi sayarlar. Gerçi her gün savaş talimleri yaparlar hem de yalnız erkekler değil, kimi günler kadınlar da bu talime katılırlar ama bunu gerekince elleri silah tutabilsin diye yaparlar; savaşa yalnız yurtlarını savunmak, dostlarının topraklarını düşmanlardan ya da zorbaların boyunduruğu altında ezilen bir ulusu kölelikten kurtarmak, kendi güçleriyle kurtarmak için girerler. Bunu da sadece acıma duygusuyla yaparlar. Dostlarının yardımına sadece onları savunmak için koşmazlar, zaman zaman da onlara daha önce yapılmış kötülüklerin öcünü almaya giderler. Ama bunu, daha iş tazeyken kendilerine danışıldığı, öğüt istendiği zaman yaparlar. Davayı haklı görürlerse ve karşı taraf istenen hakları yerine getirmezse onu suçlu ve savaşın başlıca sorumlusu sayarlar.

başarısı, kendine has, özgün bir çizgidir. Edebiyatımızda sanatsal olgunluğun öykü türünde bu denli yoğun öne çıktığı çok nadirdir. Bu tatla okunabilen eser sayısı da sınırlıdır. Şiir ve romanlarındaki kapalı üslup, yüksek seviyeli anlatım öykülerinde de kendini gösterir. Okundukça okuru içine çeken ve zamanla anlaşılan bir tarzı vardır. Tüm yapıtları içinde en kolay anlaşılan günlüklerini topladığı “Yaşamak” adlı eseridir.

Bu parçada Cahit Zarifoğlu’nun hangi özelliği üzerinde durulmamıştır? A) Çok yönlü olması B) Kendine özgü tarzının olması C) Güç anlaşılır olması D) Sorumluluk sahibi olması E) Başarılı olması

Bu parçanın anlatımında aşağıdaki anlatım türlerinin hangisinden yararlanılmıştır? A) Düşsel anlatım B) Gelecekten söz eden anlatım C) Öğretici anlatım

35. “Sisle kapalı dağ, tepe değildir; yağmur altındaki meşe de salkım söğüt. “

D) Betimleyici anlatım E) Öyküleyici anlatım

Aşağıdaki cümlelerden hangisi anlamca bu cümleye en yakındır? A) Dağ ne kadar yüce olsa da bir kenarı yol olur. B) Görünüşüne aldanma, aslında çok cana yakın biridir. C) Güngörmüş bir adam olduğu her halinden anlaşılıyordu. D) Görünen köy kılavuz istemez.

33. Çocukluğum; Battal Gazi, Köroğlu, Tahir ile Zühre, Hz. Ali ve Hz. Hamza’nın kahramanlıkları gibi halk destanlarını dinleyerek geçti. Uzun kış gecelerinde çoğu zaman o kahramanlardan birinin maceralarını dinlerken uyuyakalırdım. Edebiyata merak sarıp bu işin yazar tarafında olmaya niyetlendiğimde, o hikâyelerin çok yararını gördüm. Dünya klasiklerini defalarca okudum, hepsi de olağanüstü yapıtlar. Ama beni bir yazar olarak besleyen ana kaynak, bu topraklardan eskiden beri akan bu pınarlar olmuştur.

Bunları söyleyen bir yazar için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Halk destanları sayesinde yazar olduğu B) Yabancı yazarların eserlerini beğenmediği C) Küçükken dinlediği destanlarının yazarlığına katkı sağladığı D) Eserlerinde Battal Gazi, Köroğlu gibi kahramanları anlattığı E) Halk destanlarını bilmeyen insanların yazar olamayacağını düşündüğü

E) Daha görülecek, gezilecek çok yer var.

36. “Yirmi yıllık sanat hayatımda, ortaya koyduğum her eserde, çalışma masamda pek çok sanatçının kandilinden yansıyan ışık da bana eşlik etmiştir.”

Böyle söyleyen bir sanatçı aşağıdakilerden hangisini anlatmak istemiştir? A) Her sanatçının yapıtlarında gerçekleri az çok dile getirdiğini B) Sanat yapıtlarının diğer yapıtlardan az ya da çok etkilendiğini C) İyi bir sanat yapıtının başka sanat yapıtlarına benzemediğini D) Her yapıtın yazarının hayatından ipuçları taşıdığını E) Genç sanatçıların gelenekten çok etkilendiğini YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

Tarama

37. İyi bir şiirin nasıl olması gerektiği konusunda çok görüş var.

39. (I) Yahya Kemal sanatıyla toplum görüşünü yansıtmaz.

Bence iyi şiir söylenmek istenen şeyi en kısa ve en duru şekilde ifade eden şiirdir. Kitaplar dolusu sözcüğün anlattığını bir mısrada anlatabiliyorsanız ve bunu da herkes anlayabiliyorsa işte o iyi şiirdir. Yoksa büyük şair olmuşsun, şiirlerin yüzbinlerce insanın dilinde söylenir olmuş yahut taşrada bir amatör edebiyat dergisinde filizlenme aşamasındasın hiç fark etmez. Bu bir ölçü değildir. Katmanlı yazabiliyor musun, her okuyan başka tatlar alabiliyor mu, her okunuşta başka dünyalara pencere açılabiliyor mu ve bunu da okuyucuyu yormadan, yapabiliyor musun, işte iyi şiir budur.

(II) Sadece kendi duygu ve hayallerini olağanüstü bir sanatlı söyleyişle dile getirir. (III) Kendisi için, “sanatın toplum için yapıldığı” ilkesine inanan bir sanatçıdır da denemez. (IV) Sanatçı, yetişme tarzı, kültürü ve her hali ile “Türk” olan milli şahsiyetlerimizden biridir. (V) Yetişmesinde, Rumeli topraklarının ve zengin bir tarih mirasıyla iç içe yaşayan Üsküp’ün etkisi büyüktür. (VI) Sonradan şiirlerinin de asıl temasına konu olacak İstanbul’sa sanatçı için başlı başına bir “aşk”tır.

Bu parçaya göre iyi şiirin özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf numaralanmış cümlelerin hangisiyle başlar? A) II.

B) III.

C) IV.

D) V.

E) VI.

A) Okurken insana zevk vermesi B) Kişisel duygu ve düşünceleri aktarması C) Az sözcükle çok yoğun bir anlam iletmesi D) Okuyucunun kendinden bir şey bulması E) Daha önce değinilmemiş konuları dile getirmesi

40. Hasan Kurt’un ilk şiir kitabı “Katedraldeki Minare” 2012’de yayımladı. Genç kuşak sanatçılarının çoğunun kendilerini Cumhuriyet Dönemi şiirine göre konumlandırmasına karşılık Kurt’un, Türk şiir geleneğinin büyük görkemine yaslanarak hiçbir şairden memba almadan, doğrudan ‘havza’yı seçmesi; dikkatimizi kendisine yöneltmemize sebep olmuştur. Genç kuşak şairleri içinde hece veznini ilk kullanan şair hiç kuşkusuz Dilaver Cebeci’dir. Fakat bu, Kurt’un Cebeci ile aynı kulvarda olduğunu düşündürmemeli. Biçimsel benzerlik olsa da iki şiirin ayrı dünyaları olduğu gerçeği inkâr edilemez. Çünkü bir şiirin karakterini ‘görselliği’ vermez; temsil ettiği dünyanın ayrıntıları ve elbette söyleyiş biçimi (üslup) belirler. Bütün bunlar da şairin kişisel macerasını bilmeyle mümkün olur.

38. Aşağıdakilerden hangisi bir paragrafın giriş cümlesi

olabilir? A) Bu tatla okunabilen eser sayısı sınırlıdır.

A) Genç kuşak şairleri için Cumhuriyet Dönemi şiirinin belirleyici bir konumda olduğuna

B) Sağlık alanındaki gelişmeler bunun önemli bir göstergesidir.

B) Hasan Kurt’un şiirlerinin şekil yönüyle Dilaver Cebeci’ninkilerle ile benzerlikler gösterdiğine

C) Onlar sokağa bakarken, denizi seyrederken farklı şeyler düşünürler.

C) Hasan Kurt’un günümüz şairlerinden hiçbirini kendisine örnek almadığına

D) Eleştirmenler pek çok kişi tarafından cellât gibi değerlendirilir.

D) Hasan Kurt’un hece veznine çağdaş ve apayrı bir düzenleme getirdiğine

E) Kitabı elime alır almaz büyük bir mutlulukla sayfalarını çevirmeye başladım.

E) Bir şiiri tanımlamak için önce şairin iç dünyasının izinin sürülmesi gerektiğine 22. B

21. A

2. C

1. A

23. D 3. A

24. D 4. E

25. D 5. B

26. C 6. E

27. B 7. E

28. A 8. B

29. B 9. E

30. D 10. A

31. B 11. C

32. A 12. B

33. C 13. E

34. D 14. B

35. B 15. D

36. B 16. A

37. C 17. C

38. D 18. A

40. D

39. C

20. C

19. C


Cevaplar

8

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

14

SES BİLGİSİ

hh SES BİLGİSİ

{ Türkçe sözcükler bu kurala uyar:

A. Ünlüler ve Özellikleri

‒ Mutluluğu yakaladığını gözlerinden okumak zor değildi. { Bu kurala uymayan sözcükler Türkçe değildir:

hh Dilimizde sekiz ünlü bulunur: a, e, ı, i, o, ö, u, ü.

‒ Kolideki kıyafetler, ihtiyaç sahiplerine aittir.

Ünlüler, söyleniş biçimlerine göre üçe ayrılır:

{ Bazı Türkçe sözcükler değişim geçirdiği için bu kurala uymaz:

DÜZ

YUVARLAK

ÜNLÜLER geniş

dar

geniş

dar

Kalın

a

ı

o

u

İnce

e

i

ö

ü

‒ Anne / ana ‒ Kardeş / kardaş, ‒ Hani / kanı ‒ Dahi / takı, ‒ Hangi / kangı...

1. Ünlü Uyumları

{ Bazı ekler bu kurala uymaz:

hh Türkçe sözcüklerde bulunan uyumdur.

‒ yor

hh Ünlülerin, sözcüklerde belli bir düzenle bulunmasıdır.

‒ ken

bakarken

hh Bir sözcükteki ünlülerin kalınlık-incelik ve düzlük- yuvarlaklık bakımından birbirleriyle uyumlu olmasıdır.

‒ ki

sabahki

‒ leyin

akşamleyin

a. Büyük Ünlü Uyumu

‒ gil

dayımgil

hh Türkçe bir sözcükte hem kalın hem de ince sesler birlikte bulunmaz.

‒ mtrak

ekşimtrak

hh Kalın ünlülerden sonra yine kalın, ince ünlülerden sonra yine ince ünlüler gelir.

‒ daş

meslektaş

kalın

a – ı – o – u

a–ı–o–u

{ Birleşik sözcüklerde bu kural aranmaz:

ince

e – i – ö – ü

e – i – ö- ü

‒ Akdeniz, gülkurusu, hanımeli, pisboğaz…

içiyor


1

SES BİLGİSİ

Örnek 1:

Örnek 2:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bütün sözcükler büyük ünlü uyumu kuralına uymaktadır?

Küçük ünlü uyumuna göre,

A) Günler sonra elinde kocaman bir valizle çıkıp geldi.

b. Yuvarlak ünlülerden (o, ö, u, ü) sonra “düz-geniş” veya “dar-yuvarlak” ünlüler gelir.

B) Bu küçük kasabada pek hareketli bir hayatımız yok. C) Dişlerimin ağrısı adeta beynimi kemiriyordu. D) İstanbul’a dönmelerine üç gün kalmıştı. E) Mutfağın pencereleri ardına kadar açık bırakılmış.

a. Düz ünlülerden (a,e,ı,i) yine “düz ünlüler” gelir.

Buna göre aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi küçük ünlü uyumuna uymamaktadır? A) Yüreğinin seni çekip götürdüğü bir yere gideceksin. B) Yükselen dumanların içinden geçip şehre girdiler.

A seçeneğinde “valizle sözcüğü, B seçeneğinde “hareketli” sözcüğü, C seçeneğinde “adeta” sözcüğü, D seçeneğinde “İstanbul’a” sözcüğü büyük ünlü uyumu kuralına uymamaktadır. E seçeneğinde cümledeki bütün sözcükler büyük ünlü uyumu kuralına uymaktadır.

C) Ters laleler bahar müjdecisi olarak sembolik önem taşır. D) Etraflarında onları mutlu edecek hiçbir şey yoktu. E) Çoğu kimsenin adını bile bilmediği bir yerdi burası.

b. Küçük Ünlü Uyumu hh Türkçe bir sözcükte, düz ünlülerden sonra, yine düz ünlüler; yuvarlak ünlülerden sonra ya düz-geniş ya dar-yuvarlak ünlüler gelir.

Düz ünlüden sonra yine düz ünlü gelir:

a – e – ı – i

Yuvarlak ünlüden sonra düz–geniş veya dar-yuvarlak ünlü

a–e–ı–i

gelir: a–e

o – ö – u – ü u–ü

hh Türkçe sözcükler bu kurala uyar:

‒

kararsız, eğilmiş, kınalı, ılıman…

‒

ormanlık, kovuldu, üzümlerin, görüştüler...

hh Bazı sözcükler değişim geçirdiği için kurala uymaz:

‒

2

yağmur, pamuk, kavuş, yamuk...


A seçeneğinde “götürdüğü” sözcüğünde yuvarlak ünlülerden sonra dar- yuvarlak ünlüler gelmiş. B seçeneğinde “dumanların” sözcüğünde düz ünlülerden sonra yine düz ünlüler gelmiş. D seçeneğinde “ etrafında” sözcüğünde düz ünlülülerden sonra yine düz ünlüler gelmiş. E seçeneğinde” burası” sözcüğünde yuvarlak ünlüden sonra düz geniş ünlü gelmiş. C seçeneğinde ise düz ünlüyle başlayan “sembolik” sözcüğü yine düz ünlüyle devam etmeliyken -sözcük yabancı olduğundan- yuvarlak ünlüyle devam etmiştir. Sembolik sözcüğü küçük ünlü uyumu kuralına uymamaktadır.

Örnek 3: Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi diğerlerinden farklı bir nedenle büyük ünlü uyumu kuralına uymamaktadır? A) Bayramlarda büyüklerimizi ziyaret etmeyi unutmamalıyız. B) Elinde kalan son cephane de bitmek üzereydi. C) Gerçek dost, biz yanlış adım atarken bizi durdurandır. D) İnsanlar yüksek bir kayalıktan denize bakıyordu. E) Vaktini iyi değerlerdirmeyen insan sonunda pişman olur. A, B, D, E seçeneklerindeki altı çizili kelimeler, dilimize yerleşmiş yabancı sözcüklerdir. C seçeneğinde ise sözcük "-ken" ekinden dolayı uymamaktadır.

SES BİLGİSİ

2. Ünlü Düşmesi

{ Bazı sözcüklerin birleşmesi esnasında: (buna aşınma da

hh İki heceli kimi sözcükler, ünlüyle karşılaştığında, son hecedeki dar ünlü (ı, i, u, ü) düşer.

{ Çekim eki almış bazı sözcüklerde:

denir.) sözcük

sözcük

ünlü düşmesi

ne

asıl

nasıl

ne

için

niçin

sütlü

aş

sütlaç

güllü

aş

güllaç

sözcük

çekim eki

ünlü düşmesi

burun

um-dan

burnumdan (getirdi.)

karın

ım

karnımın (ağrısı)

kahve

altı

kahvaltı

oğul

u

oğlu (gelmiş)

kayın

ana

kaynana

alın

ımız

alnımızın (yazısı)

bu

ara

bura

şehir

in

şehrin (gezilecek yerleri)

zehir

(yılanın) zehri

biri

biri

birbiri

i

fikir

e

fikre (değer vermek)

keşif

i-n-i

keşfini (gizli tutuyor.)

sabır

ım-ın

sabrımın (sonuna geldim.)

hh Sütlü aş ve güllü aş sözcüklerinde birleşme esnasında ünlü düşmesinin yanı sıra ş > ç değişimi de olmuştur.

Uyarı Ünlüyle başlayan ek aldıklarında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşüren kelimelerle "ikileme" yapıldığında bu düşme gerçekleşmez:

{ İkinci hecesi “v, y, ğ” ünsüzleriyle başlayan ve “r”

– ağız ağıza

ünsüzüyle biten bazı sözcükler ünlü ile başlayan bir

– nesilden nesile

yapım eki (-e, -im, -ik, -il, -inti) aldığında sözcüğün ikinci

– omuz omuza

hecesindeki ünlü düşer.

– şehirden şehire

sözcük

yapım eki

ünlü düşmesi

{ Ünlüyle biten bazı sözcüklere “-la / -le” eki (addan

Kavuş

ak

kavşak

eylem türeten yapım eki) getirildiğinde:

Çevir

e

çevre

Oyun

a

oyna

Kıvır

ıl

kıvrıl

sözcük

yapım eki

ünlü düşmesi

ileri

le

(arkaya) ilerleyin.

sızı

la

(parmağımdaki yara) sızladı.

Devir

im

devrim

yumurta

la

(Tavuk) yumurtladı.

Sıyır

ık

sıyrık

koku

la

Koklamaya (bile kıyamam).

Ayır

ıntı

ayrıntı


3

SES BİLGİSİ

Örnek 4:

Örnek 6:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesine uğramış bir sözcük kullanılmıştır?

Yollar nasıl da mağrur, kıvrım kıvrım mutluluk

A) Önümüzdeki yaz bir bisikletçinin yanında çalışacağım.

Bir bekleyen var beni uzakta ve çaresiz

B) Bir defasında pazarda görmüştü onu.

Dağlara bakıyorum, duman duman ayrılık

C) Eski bir şarkı kulaklarında çınladı hemen. D) Kendini daha önce bu nehre gelmiş gibi hissetti.

Bu dörtlükte ünlü düşmesine uğramış kaç farklı sözcük vardır?

E) Kimselere bir şey sezdirmemeye çalışıyordum.

A) 1

Seçenekler incelendiğinde, D seçeneğinde kullanılan “nehir” sözcüğünün, yönelme hâl ekini aldığında ikinci hecesindeki “i” sesini düşürdüğü görülecektir.

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

İlk dizede nasıl (ne asıl) ve kıvrım (kıvır- ım), dördüncü dizede ayrılık (ayır- ılık) sözcüklerinde ünlü düşmesi görülmektedir. B durumda dizelerde ünlü düşmesine uğramış sözcük sayısı üçtür.

Örnek 5:

3. Ünlü Daralması

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisi, diğerlerinden farklı bir sebeple ünlü düşmesine uğramıştır?

hh Sözcüklerin sonundaki geniş ünlüler (a, e), “-yor” ekiyle karşılaşırsa daralıp “ı, i, u, ü” seslerinden birine dönüşür.

A) Büyük oğlu her geçen gün büyüyor, koca adama dönüşüyordu.

{ başla-yor

başlıyor

{ oyna-yor

oynuyor

C) Şehrin en yüksek yerindeki bu çay bahçesinin manzarası müthişti.

konuşma-yor

konuşmuyor

D) Fikrini söylemen güzel ama bunda ısrarcı olmaman gerekir.

boya-yor

boyuyor

B) O feci kazadan nasıl kurtulduğumu hâlâ aklım almaz.

E) Parmağı öyle kötü sızlıyordu ki kocaman bir kesik zannederdiniz. A seçeneğinde “oğlu” sözcüğü, B seçeneğinde “aklım” sözcüğü”, C seçeneğinde “şehrin” sözcüğü ve D seçeneğinde “fikrini” sözcüğü, ikinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcüklerin ünlüyle başlayan bir çekim eki aldığında dar ünlünün düşmesine örnektir. E seçeneğinde “sızı” kelimesi “la” fiil yapım eki aldığında ünlüsünü düşürmüştür.

Öğretmen Sorusu

Her şey kayıp gidiyor altından ellerimin

{ ye/de/ne sözcükleri "-yor" olmadan da daralabilir: ‒ ye-y- ecek

yiyecek

‒ de-y-en

diyen

‒ ne-y-e

niye

"de-mek" sözcüğündeki "e" ünlüsünün korunduğu, daralmadığı durumlar var mıdır?

Evet, vardır. "deyince" ve "deyip" sözcüklerinde "e" daralmaz.

4


SES BİLGİSİ

Örnek 7:

Örnek 8:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralmasına uğramış bir sözcük vardır?

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisinden farklı bir ses olayı vardır?

A) Burası, her zamankinden daha kalabalık görünüyordu.

A) Yüzünde sahte bir gülücükle evdeki konukları bir bir selamladı.

B) Yıllardır, bir iş sahibi olacaksın diye umdum.

B) Başkalarının omuzlarına basarak yükselen insan, düşmeye mahkûmdur.

C) Yedisinden yetmişine herkes meydana toplanmıştı. D) Tekrar yola koyulduklarında hava kararmak üzereydi. E) Bütün bu yolu, yürümek bana çok zor geliyordu.

C) Gencecik bedenlerin toprağa düşmesinin tek tesellisi şehadetti.

B seçeneğinde kullanılan "diye" sözcüğünde ünlü daralması vardır.

D) Sabahları babaannesinin yanağına bir öpücük kondurup evden öyle çıkardı. E) Uçağımız yükseldikçe o kocaman gökdelenler ufalmaya başladı. A seçeneğinde “gül-üş-çük” sözcüğü “gülücük” olmuş. Ünsüz düşmesi B seçeneğinde “yüksek” sözcüğü “l” fiil yapım ekini aldığında “k” sesini düşürmüş. Ünsüz düşmesi C seçeneğinde “genç” sözcüğü “cik” ekiyle birleşince araya “e” ünlüsü girmiş, "-ç," ünsüzü de yumuşamıştır. Ünlü türemesi

4. Ünlü Türemesi hh “-cık/-cik” ekini alan kimi isim soylu sözcüklerde, kökle ekin arasına bir ünlü girer.

D seçeneğinde “öp-üş-çük” sözcüğü “öpücük” olmuş. Ünsüz düşmesi E seçeneğinde “ufak” sözcüğü “l” fiil yapım ekini aldığında “ k” sesini düşürmüş. Ünsüz düşmesi

‒ az-cık

azıcık

‒ bir-cik

biricik

5. Ünlü Değişimi

‒ dar-cık

daracık

‒ genç-cik

gencecik

hh Birinci ve ikinci tekil kişi zamirleri (ben, sen) ismin yönelme hâl ekini (-e/-a) aldıklarında köklerindeki ünlü değişir.

hh “m, p, r, s” ünsüzleriyle yapılan bazı ön sesli pekiştirmelerdesözcükte ünlünün türediği görülür.

ben-e > bana

sen-e > sana

B. Ünsüzler ve Özellikleri Dilimizde yirmi bir ünsüz bulunur: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n,

sözcük

ünlü türemesi

yalnız

yapayalnız

gündüz

güpegündüz

sağlam çevre

p, r, s, ş, t, v, y, z. ÜNSÜZLER

SERT

YUMUŞAK

sapasağlam

Sürekli

f- h- s- ş

ğ- j- l- m- n- r- v- y- z

çepeçevre

Süreksiz

p- ç- t- k

b- c- d- g


5

SES BİLGİSİ

1. Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi)

hh "-cağız" ekinde sertleşme olmaz:

hh Sert ünsüzle biten sözcükler “g,c,d” seslerinden biriyle başlayan ek alırsa, bu ekler “k,ç,t” seslerine dönüşür.

– cocukcağız, köpekceğiz

hh Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi kuralı aranmaz:

sözcük

ek

ünsüz benzeşmesi

bit

gi

bitki

seç

gin

seçkin

yapış

gan

yapışkan

ilet

gen

iletken

iş

ci

işçi

sevdik

ce

sevdikçe

ot

cul

otçul

Mehmet

cik

Mehmetçik

kork

du

korktu

yurt

dan

yurttan

kitap

da

kitapta

meslek

daş

meslektaş

– Akdeniz, Kurtboğazı, kırkbayır g→k

Uyarı c→ç

Üçgen, dörtgen gibi sözcüklerdeki "g" sesi sertleşmez. Çünkü "gen" (kenar) ek değil, sözcüktür.

d→t

Örnek 9: Aşağıdaki dizelerin hangisinde ünsüz benzeşmesine uğramış bir sözcük vardır?

hh Rakamlara gelen ekler de kural gereği sertleşir:

rakam

ek

ünsüz benzeşmesi

1953

den

1953'ten

14.45

de

14.45'te

A) Mehtabım, gülümse de kalbimde gül büyüsün Sen ki güzel gözlerin belki de en büyüğüsün B) Gidince gülün rengi sarardı gözlerinde Mutluluk dolu dünyam karardı gözlerinde C) Gülen gözlerinin manası derin Gönlümün tahtıdır güzelim, yerin D) Geldim bugün güzellerin gözlerinde seyahate Bu yolculuk bilmem nasıl erecekti nihayete

hh Kısaltmalarla gelen ekler de ünsüz benzeşmesi gereği sertleşir:

kısaltma

ek

ünsüz benzeşmesi

BOTAŞ

da

BOTAŞ'ta

dan

TÜBİTAK'tan

TÜBİTAK

6


E) Kapkaranlık dünyama bir ışık yakan gözler Bana, benimmiş gibi ümitle bakan gözler Seçenekler incelendiğinde D seçeneğinde “erecekti” sözcüğü görülecektir. “erecek” sözcüğü “di” belirli geçmiş zaman ekini aldığında sözcüğün sonundaki “k” sert sessizinin etkisiyle “di” eki “ti” biçimine dönüşmüştür. “erecek-di → erecek-ti”

SES BİLGİSİ

Örnek 10:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük, birden fazla ünsüz sertleşmesine uğramıştır?

bilek

i

bileği

yüzük

üm

yüzüğüm

toprak

a

toprağa

çelenk

imiz

çelengimiz

k → g,ğ

A) Gecenin bu saatinde ortalıkta kimsecikler yoktu. B) İşletmeyi bu katı anlayışla yönettikçe insanlar ondan uzaklaşacak. C) Dersini bitirdikten sonra ortalığı toplamaya başladı. D) Bizim sanatçılarımızın yanında yabancıları da okurum.

hh Yabancı kökenli sözcüklerde bu kural aranmaz:

E) Bu konuyu daha önce de konuştuğumuzu hatırlatmakta yarar var.

– Devletimize güveniyoruz.

A seçeneğinde “ortalıkta” ve “yoktu”, sözcükleri, C seçeneğinde”bitirdikten” sözcüğü, D seçeneğinde “sanatçılarımızın” sözcüğü, E seçeneğinde “konuştuğumuzu” ve “hatırlatmakta” sözcüğü ünsüz sertleşmesine uğramıştır. B seçeneğinde “yönettikçe” sözcüğünde iki kez ünsüz sertleşmesi olmuştur. Yönetdik- ce → yönet-tik- çe

– Tabiatın dengesi her geçen gün bozuluyor. ‒ İnsanların hukuka saygı göstermesi gerekir. ‒ Sanatının zirvesindeki ressamla tanıştık.

‒ Hakikatin ışığını kim söndürebilir.

2. Ünsüz Değişmesi (Yumuşaması) hh “p, ç, t, k” ünsüzlerinden biriyle biten sözcükler, ünlüyle baş-

‒ Tiyatro biletimi kaybettiğimden oyuna gidemedim.

layan bir ek aldığında, “p, ç, t, k” ünsüzleri yumuşayarak “b, c, d, g/ğ” ünsüzlerine dönüşür.

Öğretmen Sorusu

sözcük

ek

ünsüz değişmesi

dolap

ı

dolabı

çorap

ım

çorabım

kitap

a

kitaba

mezhep

imiz

mezhebimiz

ağaç

a

ağaca

topaç

ım

topacım

pirinç

i

pirinci

inanç

ımız

inancımız

inat

ı

inadı

umut

umuz

umudumuz

senet

in

senedin

yoğurt

a

yoğurda

hh Bu kurala uymayan Türkçe sözcükler de vardır: ‒ Sizinle bir sanat yapıtının üretilme sürecini konuşmak p→b

istiyorum.

‒ Konutun kredisinin bitmesini beklemek zorundayız.

ç→c ‒ Trafikte bir yayanın taşıta göre üstünlüğü vardır. ‒ Bu soruya verdiğiniz yanıtın doğruluğuna emin misiniz? t→d

Ünsüz yumuşaması kuralına uyan yabancı sözcük var mıdır?

Evet vardır. Kızım meleğim, niçin uyumadın? Yoksullara yardım etmenin sevabı büyüktür. İlacını almayı unutmuşsun. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

SES BİLGİSİ hh Tek heceli sözcüklerin bir kısmı bu kurala uymaz: ‒ Örtün üstüme, örtün, serin karanlıkları. – Açık kapıdan içeri yemek kokuları yayılıyordu. – Terasa çıkınca manzara büyüleyici bir hâl aldı. – İpin ucunu kaçırınca iflasın eşiğine geldi. hh Bir kısmı bu kuralara uyar: – Dibe kadar indik – Cebinde hiç para yoktu. hh Özel isimlerdeki yumuşama söyleyişle sınırlı kalır, yazıya geçirilmez: ‒ Karabük’e (okunuşu Karabüğe), Şırnak’ın (okunuşu Şırnağın)

Örnek 11: Sonunda “p,ç,t,k” ünsüzlerinden biri bulunan bir sözcük, ünlüyle başlayan bir ek alırsa sözcüğün sonundaki bu ünsüzler yumuşayarak “b, c, d, g ve ğ”ye dönüşür. Aşağıdakilerden hangisinde böyle bir ses olayına uğramış bir sözcük kullanılmıştır?

Örnek 12: Aşağıdaki dizelerin hangisinde ünsüz değişmesi kuralına uymayan bir sözcük kullanılmıştır? A) Akşamı getiren sesleri dinle Dinle de gönlümü alıver gitsin B) Güneşle köye in, beni bırak da Küçüle küçüle kaybol ırakta C) Ümidim yılların seline düştü Saçının en titrek teline düştü D) Bursa’da eski bir cami avlusu Küçük şadırvanda şakırdayan su E) Onunla bir yaşta ihtiyar çınar Eliyor dört yana sakin bir günü Tek heceli bazı sözcükler ünsüz yumuşaması kuralına uymaz. C seçeneğinde kullanılan saç sözcüğü de bunlardandır. Saç sözcüğü “ın” II. tekil şahıs iyelik ekini almıştır. Ek ünlüyle başladığı halde saç sözcüğünün son sesi olan “ç” yumuşamamıştır.

3. n>m Benzeşmesi hh “n” ünsüzü, “b” ünsüzünden önce geldiğinde varlığını koruyamayıp “m” ünsüzüne dönüşür. ‒ Zanbak

zambak

‒ Sünbül

sümbül

‒ Penbe

pembe

‒ Çenber

çember

A) Aramızdaki büyük görüş ayrılığı kapanacak gibi değil. B) Sözün burasında Gizem, hıçkırıklarını tutamadı. C) Daha önce bu kadar güzel bir şarkı dinlemedim. D) Bir görevli birazdan sizi mülakat odasına alacak. E) Genç adam, bu etkileyici salonu incelemeye başladı.

A seçeneğinde “ayrılık” sözcüğü “i” iyelik (tamlanan) ekini aldığında yumuşamıştır. Ayrı-lık-ı → ayrılığı

8


hh Birleşik sözcüklerde bu kural aranmaz: ‒ sonbahar, binbaşı, onbaşı… hh Yer adlarında bu kural aranmaz: ‒ İstanbul, Safranbolu, Gelenbe…

SES BİLGİSİ

Örnek 13:

Kaynaştırma Sesleri

Türkçe sözcüklerde “b” ünsüzünden önce gelen “n” ünsüzü, “m” ünsüzüne dönüşür.

hh Türkçede iki ünlü yan yana gelmez.

Aşağıdakilerden hangisinde bu kurala uygun bir sözcük kullanılmıştır?

hh Bu durum gerektiğinde ünlülerin arasına “y, ş, s, n” seslerinden biri girer. Masaya doğru yürüdü.

A) Askerde binbaşılığa yükseldikten sonra emekli olmuş. B) İstanbul’un en güzel semtlerinde doğup büyüyenler anlayamaz bizi. C) İçerideki tambur sesi, bütün mahalleye dalga dalga hüzün yayıyordu.

Bugün kaleye çıkacağız.

y

Ben ailemin eli ilk kalem tutanıyım.

D) Temmuz güneşinin altında denizdeki balıkçılar av peşindeydi.

Her aileye ikişer koli yiyecek dağıttı.

E) Kesici bir aletle bütün parçaları birbirinden ayırabilirsin.

Öğrencileri yedişerli gruplara ayırın.

A seçeneğinde “binbaşı” sözcüğü, birleşik sözcük olduğundan,B seçeneğindeki “İstanbul” sözcüğü yer adı olduğundan, kurala uymamaktadır. D ve E seçeneklerinden bu kuralı örnekleyebilecek herhangi bir sözcük yoktur. C seçeneğindeki “tanbur” sözcüğü, “b” ünsüzünün” etkisiyle “tambur” biçimine dönüşmüştür.

ş

Yirmişer lira haftalık alıyorduk.

Sokak satıcısı avaz avaz bağırıyordu. Parasını kimselere yedirmez.

s

Percerenin perdesini araladı.

Kasanın şifresini çözemeyince kaçmışlar. Ülkenin çıkarları bunu gerektiriyor.

4. Ünsüz Türemesi

n

Yüksek mahkemenin kararını bekliyoruz.

hh Kimi yabancı kökenli sözcüklerin, ek alırken veya başka bir sözcükle birleşirken son sesleri ikizleşir. ‒ Sır

sırrımı

‒ Hak

hakkında

‒ Şık

şıkkı

‒ His

hissetmek

‒ Şer

şerrinden

hh Kaynaştırma sesleri kimi zaman bir ünlüyle bir ünsüzün arasına da girer: ‒ Masanın üstünde açık bırakılmış bir kitap vardı. ‒ Onda, kimsede olmayan esrarengiz bir hava seziyorum.


9

SES BİLGİSİ

Örnek 14:

5. Ünsüz Düşmesi

“Bu büyük sırrımı biricik arkadaşım Erkut ve benden başka kimse bilmiyordu.”

hh Sonunda “k” ünsüzü bulunan kimi sözcükler, “-cik, -cek, ” ek-

Bu cümlede altı çizili sözcüklerde görülen ses olayı aşağıdakilerden hangisidir?

‒ Minik - çik

minicik

‒ Çabuk - çak

çabucak

‒ Sağlık - çak

sağlıcak

‒ Sıcak - çık

sıcacık

A) Ünlü daralması ‒ ünsüz düşmesi B) Ünsüz benzeşmesi ‒ ünlü türemesi C) Ünlü daralması ‒ ünsüz değişmesi D) Ünsüz türemesi ‒ ünlü düşmesi

lerini aldığında sondaki “k” sesi düşer.

E) Ünsüz türemesi ‒ ünlü türemesi Soru öncülü incelendiğinde altı çizili ilk sözcüğün ünsüz ikizleşmesine (türeme) uğramış “sır” sözcüğü olduğu görülecektir. İkinci sözcükse “-cik” ekini alırken ünlü türemesine uğramış “bir” sözcüğüdür.

hh Bazı isimler fiil yapım eki “-l” sesini alırken sondaki “-k” sesi düşer: ‒ Küçük - l

küçül

‒ Alçak- l

alçal

hh Aşağıdaki sözcüklerde de ünsüz düşmesi vardır:

Örnek 15: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma ünsüzü kullanılmamıştır? A) Bir dil, en ince zevklerini şiir için ayırır. B) Hayatının en isabetli kararını vermişti. C) Bu tür toplantılara katılmak beni sıkıyordu. D) Açılış töreninin ardından İstiklal Marşı okunacak. E) Şehrin tamamını iki günde gezmeniz mümkün değil. A seçeneğinde “zevklerini”, B seçeneğinde “hayatının”, D seçeneğinde “töreninin” ve “ardından”, E seçeneğinde “tamamını” sözcüğünde kaynaştırma ünsüzü kullanılmıştır. C seçeneğindeki sözcüklerin hiçbirinde kaynaştırma ünsüzü kullanılmamıştır.

10


ast(t)eğmen, ad(d)aş…

Örnek 16: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz düşmesine uğramış bir sözcük kullanılmamıştır? A) İnsanları küçümsemek bir karakter bozukluğudur. B) Ödül töreninde bayrağımız göklere yükselince gurur duydum. C) Minicik gözleri kalabalıklar içinde annesini aradı. D) Sıpsıcak bir köy odasında köylülerle sohbete daldık. E) Evimi, odamı, en çok da yumuşacık yatağımı özlemiştim. A seçeneğinde “küçümsemek sözcüğü, B seçeneğinde, “yükselince” sözcüğü, C seçeneğinde “minicik” sözcüğü, E seçeneğinde “yumuşacık” sözcüklerinde ünsüz düşmesi vardır. D seçeneğinde ünsüz düşmesi yoktur.

SES BİLGİSİ

6. Ulama

Örnek 17:

hh Ünsüzle biten bir sözcüğün, ünlüyle başlayan bir başka söz-

Aşağıdaki dizelerin hangisinde ulama yoktur?

cüğe bağlanarak okunmasına ulama denir.

A) Görürsün hasretiyle sabah ezgilerinin Bir akşam gözlerin ufka dalar pek derin

‒ Yüzünüzü pencerenin ardında görür gibi oldum.

B) Kuşlar öter, uçuşur yeşil dallara konar Umutlar yaprak yaprak alevlenir de yanar

‒ Özgür olmak, her şeyden önce cesaret ister. ‒ Bu yörenin insanları, bol ürün aldığında mutlu olur.

C) Son mutluluk sesleri dökülür dudaklardan İnsanlar gölge gibi çekilir sokaklardan

‒ Yazın ortasında kar yağdığı nerede görülmüş?

D) Rüzgâr okşamaktayken anne gibi tenini Gecenin kolları sessizce yakalar seni

Aşağıdaki durumlarda ulama yapılmaz:

E) Anlarsın gözlerimin içine baktığında Anlarsın yalnızlığı ve yalnız kaldığımı

{ Ünsüzle biten kelimeyle ünlüyle başlayan kelime ara- sında noktalama işareti varsa: – Ah yavrum, Ahmet’im! Anneni, babanı bırakıp da nereye gidiyorsun.

A seçeneğinde "görürsün hasretiyle", B seçeneğinde "kuşlar öter", D seçeneğinde "rüzgâr okşamaktayken" ve E seçeneğinde "gözlerimin içi" ifadelerinde ulama vardır. C seçeneğinde ulama yoktur.

‒ Gel, oyunbozanlık etme! { Ulama, anlam karışıklığına yol açacaksa: ‒ Tam otların sarardığı zamanlar

Yere yüzükoyun uzanıyorum

Türkçenin Temel Ses Özellikleri

(Bu dizelerde şair altı çizili sözcüklerin arasında virgül kul-

hh Türkçede uzun ünlü bulunmaz.

lanmamıştır. Ulama yapılarak okunduğunda ortaya "tam

otlar" tamlaması çıkacaktır. Bu da anlam karışıklığına yol

açar.)

– Adâlet, berâber, ifâde, kâide, numûne, sâde, şâir vs.

(Böyle sözcükler, Arapça veya Farsça kökenlidir.)

hh Anlaşılması için yukarıda (^) işareti ile belirttiğimiz bu uzun ünlüler yazıda herhangi bir işaretle gösterilmez. hh Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur:

adem (yokluk) / âdem (insan),

adet (sayı) / âdet (gelenek görenek),

“Tam otların “ sözü, ulama yapılarak okunursa “eksiksiz

alem (bayrak) / âlem (dünya, evren),

otlar” anlamı ortaya çıkar. Tam sözcüğünden sonra durak-

aşık (eklem kemiği) / âşık (vurgun, tutkun),

hala (babanın kız kardeşi) / hâlâ (henüz),

şura (şu yer) / şûra (danışma kurulu) vs.

Not

lama yapıp öyle okumak gerekir.


11

SES BİLGİSİ hh Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur:

hh Ünlemler istisna kabul edilir: – Hey, ah, of vs.

– dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr, dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım vs. hh Bazı sözcükler ses değişmesi yaşamıştır: – Hani (kanı), ufak (uvak), yufka (yuvka) vs. hh Türkçede kelime içinde iki ünlü yan yana bulunmaz: – kauçuk, kuaför, kooperatif, aile, maarif, fuaye vs. hh Türkçe sözcükler "c, f, ğ, h, j, m, l, n, p, r, ş, v, z" ünsüzleri ile başlamaz: hh Kelime içinde aynı cinsten iki ünsüz yan yana bulunmaz: – İzzet, zillet, iffet, şiddet, millet, mürekkep vs.

hh Kelime başında iki ünsüz bulunmaz: – trafik, stadyum, klas, stopaj, prova, program, kristal vs.

– Cinayet, fark, hayat, jilet, müdür, lale, naylon,psikolo

jik, rüzgâr, şiir, vatan, ziyafet vs.

hh Yansıma sözcükler ve zamanla ses değişimine uğramış sözcükler istisna kabul edilir: – Patırtı, vınlama, hapşuruk, fısıltı vs.

Örnek 18: hh Kelime sonunda iki ünsüz bulunmaz: – Lüks, feminizm, form, faks, lens, prens vs.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde herhangi bir ses olayı yoktur? A) Beş yıldır, eve gitmemiş. B) Spor yapmaktan zevk alıyorum.

hh Türkçe sözcüklerde "f, h, j, v" sesleri bulunmaz: – Jandarma, veda, sabah, muzaffer, kahve vs.

hh Yansıma sözcükleri istisna kabul edilir: – Hav, hor, fıs vs.

12


C) Karanlığa kalmadan yola çıkalım. D) Benden bir şeyler saklıyor. E) Küçücük bir evde yaşıyordu. B seçeneğinde yapmaktan sözcüğünde ünsüz benzeşmesi, C seçeneğinde karanlığa sözcüğünde ünsüz değişmesi, D seçeneğinde saklıyor sözcüğünde ünlü daralması, E seçeneğinde küçücük sözcüğünde ünsüz düşmesi vardır. A seçeneğinde herhangi bir ses olayı yoktur.

SES BİLGİSİ

Konu Testi - 1

1. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden

5. Türkçede birkaç istisna dışında kökte ünlü değişimi ger-

hangisinde ünlü düşmesinin nedeni farklıdır? A) Yılın bu vaktinde, köylüler minibüslere doluşup yaylalara akın eder.

çekleşmez.

Aşağıdakilerden hangisinde kökünde ünlü değişimine uğrayan bir sözcük kullanılmıştır?

B) Akşamlara dek pencerenin önünde yalnızlığımı büyütüyorum.

A) Karşılama komitesinde benim de olmam gurur vericiydi.

C) Her şehir kendine benzetiyor sonunda içinde yaşayanları.

B) Sokaklardaki başıboş köpekler insanları korkutuyor.

D) Çiftçiler, sıcaktan kavrulan ekinleri biçme telaşındaydılar.

D) Burada karşılaştığım şeyle bana anlatılanlar aynı değildi.

E) Ben yatağa uzandığımda şehir, uykusundan çoktan uyanmıştı.

E) İş yerine yakın bir semtte ev tutmaya karar vermişler.

C) Odanın kapısı gıcırdayarak ardına kadar açıldı.

6.

I. Amansızca etrafına bakarken gözüne ilişiverdi.

II. Annemin bütün uyarılarına kulaklarımı tıkayıp evi terk etmiştim.

III. Kalabalığın arasından cılız iki kardeş çıkıp askerlere doğru ilerledi.

C) Benzemez kimse sana, tavrına kurban olayım.

IV. Her zamanki gibi bisikletime binmiş okula gidiyordum.

D) Neler savrulmadı bilsen yapraklardan evvel.

Numaralanmış cümlelerin hangilerinde aldığı ekten dolayı büyük ünlü uyumu kuralına uymayan sözcükler kullanılmıştır?

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü düşmesine örnek bir sözcük kullanılmamıştır? A) Ekinler boy vermeden vakitsiz sararıyor. B) Gönül hatırladıkça sızlar eski günleri.

E) Bu geçit sanki ayırıyordu yazdan kışı.

A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) III. ve IV.

C) II. ve III.

E) I. ve IV.

3. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisine yapım eki getirilince ünlü türemesi olmuştur? A) Biricik evladını askere göndermenin gururunu yaşıyordu. B) Beğendiğim araba için satıcıyla kıran kırana pazarlık ettim.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ünsüz yumuşumasına hem de ünlü düşmesine uğramış bir sözcük kullanılmıştır?

C) Düşmanı gözetleyen bir asker gibi uyanık olmam gerekiyor.

A) Dışarıya çıkarken kalın giyinmeyi unutma!

D) Kitapta başına işaret koyduğum bütün şiirleri ezberle.

C) Takımı maçı kaybedince bir süre ortalıkta görünmezdi.

E) Motor uzaklaşınca ortalık eski sessizliğine büründü.

D) Ben, onun hiç kimseden çekindiğine şahit olmadım.

B) İnsan, her önüne gelenle arkadaşlık kurmamalıdır.

E) Akşam yemeklerinden sonra kahve içmekten keyif alırdı.

4. Sabah erkenden kalkıp şehre gidecekti. Gencecik oğlu, bu yaşta hapse düşmüş, mahpus damlarında ömrünü tüketiyordu. Hüznünü ifade edecek bir sözcük aradı, bulamayınca “ya sabır” diyip yatağına girdi.

Bu parçada ünlü düşmesine uğramış kaç sözcük vardır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ulama vardır? A) Anladım ki her şey boşmuş B) Gidersen bir daha ardına bakma C) Yine mektup geldi gül yüzlü yardan D) Sen yoksan, aklım firari olur E) Gözlerim sonsuz denizlere yelken açıyor YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13

SES BİLGİSİ

Konu Testi - 1

9. Aşağıdakilerden hangisinde ünsüz yumuşamasına uymayan bir sözcük kullanılmamıştır? A) Kıymetinin tam olarak bilindiğini söyleyemem. B) Kitaplarımı toparlayıp ders çalışmaya karar verdim.

13. Neden sustun gönül sazım El olduk biz birdenbire Üşüyorum çok yalnızım Kar yağıyor bu şehire

C) Perdeleri de takınca ev kendine geldi. D) Etrafına ölçüsüzce para saçarak sevilemezsin.

Bu dörtlükteki altı çizili kelimede görülen ses olayı aşağıdakilerden hangisidir? A) Büyük ünlü uyumuna aykırılık

E) Bir süre sahilde yalnız başıma dolaştım.

B) Ünlü türemesi C) Ulama D) Ünlü düşmesi

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükte kaynaştırma ünsüzü vardır?

E) Ünlü daralması

A) Dayanamam senin şehla gözlerinin verdiği acıya. B) Okuldaki bu telaş şampiyonluk sevincimizi yansıtıyordu.

14. Türkçenin ses özellikleri dikkate alındığında aşağıdaki

C) Maaşımdan kalan bütün parayı anneme vereceğim.

sözcüklerden hangisinin Türkçe olduğu söylenebilir?

D) Dayanılmaz bir yangın sarıyor yüzümün her yanını.

A) Klas

E) Yeni taşındıkları evin büyükçe bir salonu varmış.

B) Ziraat

D) Halı

C) Elek E) İhtiyaç

11. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde herhangi 15. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ulama yoktur?

bir ses olayı yoktur? A) Ankara’da Hatay yemekleri çok bilinmez.

A) Bir rüzgâr vurgunuydu deniz olan saçların

B) Tekrar dönüp dikkatlice bakıyor geriye.

B) Bir gönül bir gönülde yitmiş, unutulmuştu

C) Konaktaki bu gece, tüm yorgunluğumuzu alıveriyor.

C) Tutup kor bir ateşe bastılar gözlerini

D) Böyle itici insanlarla nasıl çalışırsın, anlamıyorum.

D) Aklımın almadığı bir sihirdi gözlerin

E) Harçlığımı çıkarmak için hafta sonları boyacılık yapıyorum.

E) Gözlerimin önünde aldılar yüreğini

12. Gurbette ömrüm geçecek Bir daracık yerim de yok Oturup derdim dökecek Bir vefalı yarim de yok

uymayan bir sözcük kullanılmıştır?

Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?

A) Bu sıcaklarda beni rahatlatan tek yiyecek dondurmadır. B) Vitrindeki yiyecekler özenle raflara dizilmişti.

A) Ünlü düşmesi

B) Ünsüz benzeşmesi

C) Olayların bu kadar büyüyeceğini düşünmemiştim.

C) Kaynaştırma

D) Ünlü türemesi

D) Gürültü kesilinceye kadar dışarıda bekledik.

3. A

4. E

5. D

6. E

7. C

8. E

9. E

10. C

11. A

12. C

13. D

14. C

15. B


2. E

16. E

14

E) Sinema salonundan dumanlar yükselmeye başlamıştı.

E) Ünsüz değişmesi

1. A

Cevaplar

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna

SES BİLGİSİ

1. “- a” veya ”-e” ile biten fiiller “-yor” ekiyle birleşince ünlü

Konu Testi - 2

5. Dokunma denizime açıkta gemiler var

daralmasına uğrar.

Hüzündür adımşimdi sor denizler söylesin

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralmasına uğramış bir sözcük kullanılmamıştır?

Sus, konuşma, öyle dur ortasında gecemin

Gül kırılır içimde ne zaman ufka baksam

A) O yıllarda fazla mesai yaptığından eve geç geliyordu.

Ay yaralı bu akşam

B) Sanırım son günlerde benden bir şeyler saklıyor.

Bu dizelerde ünlü düşmesine uğramış kaç sözcük kullanılmıştır?

C) Bu kadar sorumsuz olabileceğini aklım almıyor. D) Bir yandan önündekilere bakıyor diğer yandan arkasını kolluyordu.

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

E) Çocuklar her şeyden habersiz bahçede sessizce oynuyordu.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birden çok ses olayı (ünlülerle ilgili) görülmektedir? A) Boynundaki atkıyı çıkarınca azıcık rahatlamıştı. B) Durağa yanaşan otobüse kimse binmek istememişti. C) Bu sene ağaçların yaprakları erken sarardı. D) Onun çocukça davranışları beni bunaltıyor. E) Yarı finale ülkemizden iki takımın çıkması sevindiriciydi.

6.

Şimdi gül, ey korkular şehrinin yelpazesi

Bu dörtlükte aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?

Hasretin o en uzun, acının en tazesi Neden artık tütmüyor burnumda karanlığın Ruhum neden yıllardır kahrının pervanesi

A) Birden fazla sözcükte ünlü düşmesi B) Ünsüz yumuşaması C) Ünlü daralması D) Ünsüz yumuşamasına aykırı sözcük E) Ünsüz benzeşmesi

3. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin hangisi ünlü düşmesine örnek olabilir? A) O daracık mahzen az daha mezar oluyordu bize. B) Uyku, gözkapaklarımın üstüne bir yılan gibi çöreklenmişti. C) Apartmanların arasında kalmış tek gecekondu son günlerini yaşıyordu. D) Erken gelen ilerideki yol ayrımında diğerini beklesin. E) Kıvırcık saçları, tombul yanakları ile çok sevimliydi.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesine (sertleşme) uğramış bir sözcük vardır? A) Akşama kadar on bir çift ayakkabı boyadım. B) Benim için seçkin bir masa donatmışlardı. C) Şevval, tanınmış bir iş adamının kızıydı. D) Birkaç yıldan beri bu mahalleye uğramaz oldu. E) Dışarıda buz kesen ayazı unutmuşa benziyorlardı.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü türemesi vardır? A) Sıcacık çorbasından birkaç kaşık içip anlatmaya devam etti. B) Mardin, daracık sokakları, eski evleriyle bizi büyülemişti.

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir sözcükte hem ünsüz değişmesi hem de ünsüz benzeşmesine örnek vardır? A) Ne zaman geleceksin, yıllar yorduğunda mı?

C) Bahçedeki küçük kulübeden minicik bir köpek çıkıverdi.

B) Göklerden emeller gibi yağıyor kar.

D) Karşılaştığımız manzara karşısında hepimizi bir durgunluk kaplamıştı.

C) Suskunluğum kimseyi yanıltmasın!

E) İnsanca bir hayat sürmenin yolu, insanlığın ne olduğunu bilmekten geçer.

E) Ben senin neyinim ey kalbim?

D) Ey bahar bir daha çağın başlar mı?


15

SES BİLGİSİ

Konu Testi - 2

9. Aşağıdaki dizelerden hangisinde hiçbir ses olayı yok-

13. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde diğerlerin-

tur?

den farklı bir ses olayı vardır?

A) Başaklar çekirgeleri kuşandı

A) Sıcaktan çok bunalıyoruz.

B) Yürüdüler Dicle’den Fırat’tan

B) Söylediklerinin hepsi boş çıktı.

C) Firavunumsu bir tarihte

C) Geçmişimi kimseye anlatmamıştım.

D) Nil’den geçtiler, her biri Musa

D) Mavi çizgili gömleğini giymiş.

E) Değerken toprağa yüreğimiz

E) Coşkulu bir anlatımı vardı.

10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü daralmasına uğ-

veya değişmesi yoktur?

ramış bir kelime vardır?

A) Ağacın nerdeyse bütün dalları kurumuştu.

A) Yıllardır okulun bitecek diye bekliyorum.

B) Sessizliğin ürküttüğü tabiatı izliyordum.

B) Tekrar yola koyulduklarında hava kararıyordu.

C) Yurdun uzak yerlerindeki çocukları düşünüyorum.

C) Yedisinden yetmişine, bütün halk oraya gidiyor.

D) İnsan melek olsaydı, cihan cennet olurdu.

D) Burası her zamankinden kalabalık görünüyordu.

E) Sizi anlıyorum diye nazikçe cevap verdi.

E) Burası uzun yıllardır kimsenin dikkatini çekmemişti.

yoktur? A) Küçücük aklıyla herkese cevap yetiştiriyordu. B) En üst katta minicik bir dairesi vardı.

15. Hicran rüzgarıyım, alevden tahtım Benliğim, hasretinle yanıp bitecek Kerem'im, Aslı'nın ahını yaktım Kanatlarım ateş saçan kelebek

C) Salondaki çiçeğin yapracığı kurumuştu. D) Biricik kardeşi sonunda iyileşmişti.

Bu dizelerde ünsüz yumuşamasına aykırı kaç sözcük vardır? A) 1

E) Sıcacık çorba beni kendime getirmişti.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ulamaya örnek yok-

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

16. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisin-

tur?

de farklı bir ses olayı vardır?

A) Çocuğu bu okula kaydettirmek için çok uğraştık.

A) Biricik oğlu nihayet askerden dönmüştü.

B) Gemiler bugün sahile çok yakın seyrediyordu.

B) Sapasağlam adamların çalışmaması üzücü.

C) Kutup Yıldızı gecenin en parlak yıldızıdır.

C) Elindekinden azıcık da bana versene, dedi.

D) Satranç oyunu büyük dikkat gerektirir.

D) Bu daracık odada kaç kişi kalıyorsunuz?

E) Gün doğmadan önce hazırlıkları tamamladık.

E) Sıcacık sobanın başında sohbet ediyorduk.

2. A

3. B

4. B

5. B

6. E

7. B

8. C

9. A

10. D

11. D

12. B

13. D

14. A

15. D


1. A

16. E

16

Cevaplar

11. Aşağıdakilerin hangisinde ünsüz düşmesine örnek

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

15

YAZIM KURALLARI

hhYAZIM KURALLARI hh Bir dilin sözcüklerinin doğru olarak yazıya geçirilmesini sağlayan kurallara yazım kuralları (imlâ kuralları) diyoruz. Yazım kurallarının ortaya konmasındaki amaç, dilin ortak yazılış biçimini belirlemek, yazımda birlik sağlamaktır. Başlıca yazım kurallarını birlikte görelim.

b. Türkçede p, ç, t, k ünsüzleri, iki ünlü arasında kaldığı zaman, yumuşayarak b, c, d, ğ ünsüzlerine dönüşür:

kıvanç > kıvancı

kap > kabı

kapak > kapağı

yurt > yurdu

renk > rengi

dert > derdi

denk > dengi

gelecek > geleceği

1. Ses Olayları ile İlgili Kurallar: a. Türkçede sözcük sonunda b, c, d, g yumuşak ünsüzleri bulunmaz. Bunların sert ünsüzleri olan p, ç, t, k sesleri bulunur:

hh Tek heceli kelimelerin çoğu bu kurala uymaz:

ak > akı

top > topu

yat > yatıyor

tek > teki

farkı belirtmek için, bunların sonundaki yumuşak ünsüzler ko-

üç > üçü

fark > farkı

runur:

saç > saçı

at > ata

– dip, sap, geçit, yakıt, çok, kayak süzgeç, ilginç vs. hh Ancak, yazılışı aynı, anlamı farklı olan kimi sözcüklerde bu

ad (isim)

at (hayvan)

hac (bir ibadet türü)

ot (bitki)

sac (bir tür maden)

saç (baş kılı)

hh Yabancı sözcükler de çoğunlukla kurala uymakla birlikte, kimilerinde değişme olmaz:

sanat > sanata

devlet > devletimiz

pilot > pilotu

sürat > sürati

hh Dilimize girmiş yabancı sözcükler de bu kurala uyar:

kaset > kaseti

internet > internete

– çorap (çorab), ilaç (ilac), metot (metod), ahenk (aheng) vs.

adalet > adalete

blok > bloku


1

YAZIM KURALLARI

c. Sert ünsüzlerden biriyle biten sözcüğe c, d, g ün-

Örnek 1:

süzlerinden biriyle başlayan bir ek geldiğinde, bu

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinin yazımı

ekin ünsüzü de sert ünsüz biçimine dönüşür:

doğrudur? A) Oğlu günden güne büyüyor serpiliyordu.

çiçek + ci > çiçekçi

kap + da > kapta

oyuncak + dan > oyuncaktan

çalış + gan > çalışkan

ağaç + dır > ağaçtır

otobüs + den > otobüsten

bit + gi > bitki

değiş + gen > değişken

et + gi > etki

gelecek + de > gelecekte

B) Ağaçlar rüzgârdan sağa sola savuruluyordu. C) Kocaman nehirin üstünde tahta bir köprü vardı. D) Asılında ben senin iyiliğin için çabalıyorum. E) Kayıbımızı telafi etmek için bu ihaleyi almak zorundayız.

B seçeneğinde savuruluyordu, C seçeneğinde nehirin, D seçeneğinde asılında, E seçeneğinde kayıbımızı sözcüklerinde koyu yazılmış sesler düşmeliydi. A seçeneğinde ünlüyle karşılaşan oğul kelimesi ikinci ünlüsünü düşürmüştür.

hh Rakamlara gelen eklerde de bu kurala uyulur. – Saat 15.45’ de buluşalım (yanlış)

Saat 15.45’te buluşalım. (doğru)

1973'ten bu yana hizmet veriliyor.

Örnek 2: Aşağıdaki dizelerin hangisinde ses olaylarına uyulmamaktan kaynaklanan bir yazım yanlışı vardır? A) Bitmeyen arzular yolumu kapar

– 2003’den bu yana SGK’li olarak çalışıyorum. (doğru)

2003’ten beri SGK’li olarak çalışıyorum. (doğru)

Çılgın bir sel gibi yıkar giderim

B) Anlarım eşitten farkını farkın

Yıllar süren ömrü biter merakın

C) Çile denizinin görünür dibi

d. Ünlü düşmesinin gerçekleştiği durumlara aykırılık yazım yanlışına yol açar. Göğüs + ü > göğsü

akıl +ım > aklım

Devir + ik > devrik

ileri + le > ilerle

hh İkilemelerde düşme görülmez. gögüs göğüse

ağız ağıza

2


burun buruna

Alır beni yüreğimin sahibi

D) Kapandı bak izlerimiz

Kar yağıyor bu şehire

E) Dalmak için hülya bahçelerine

Dostların ıslanmış çehrelerine

Akıl, fikir, resim, zehir vs. sözcükler ünlüyle karşılaştığında ikinci hecelerindeki dar ünlüyü düşürür. D seçeneğinde kullanılan “şehir” sözcüğü “i” ekini aldığı halde ikinci hecedeki “i” dar ünlüsünü düşürmemiştir.

YAZIM KURALLARI

2. Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

b. Dize başları:

a. Cümle başları:

– Tarife sığmıyor aşkın anlamı

– Önce, bir yağmur damlası düştü avuç içine. – Bazı günler bu odaya kapanıp saatlerce kitapları karıştırırım.

Ancak çeken bilir, bu derdi, gamı

Bir kördüğüm baştan sonra tamamı

Çözemedim, çözülmüyor Mihriban

hh Serbest anlayışla yazılan şiirlerde, bu kuralın gözetilmediğine sık rastlanır: hh Cümle içinde yer alan alıntılar, tam bir cümle ise büyük harfle başlar. Aksi takdirde ilk sözcüğün başındaki harf küçük yazılır: – Bu nedenle atalarımız “Söz var, iş bitirir; söz var, baş yitirir.” demişlerdir. – Müdür Bey konuşmasına:” Bu, sizlerle yaptığım son toplantıdır.” sözleriyle başladı. – Birden “küreselleşme” deyiverdi.

hh Bir rakamla başlayan cümlelerde, rakamdan sonra gelen sözcük (özel ad değilse) küçük harfle başlar: – 1930 yılında olduğu gibi değil hiçbir şey.

– ben şimdi

elleri zamana bulanmış bir ölümlüyüm

yaslıyım

hüzünlere yaslı

sıcak annelere göçün çocuklar

bende mevsim

şefkat dökümü

Özel İsimler: Başlıca Özel İsimler Şunlardır: hh Kişi adları ve soyadları: – Cahit Zarifoğlu, Necip Fazıl Kısakürek, Yahya Kemal Beyatlı hh Kişilere verilen unvanlar, takma adlar, yakıştırmalar:

hh Cümlenin bittiğini gösteren noktalamaların (. / ? / ! / : / …) hepsinden sonraki ifadelerin ilk harfi büyük yazılır. – Ah! Parmağımı kestim.

– Bekçi Sami, Albay Hasan, Öğretmen Hakan – Hacı Bekir, Filinta Mustafa, İnce Memed, Kara Davut – Ahmet Bey, Fatma Hanım, Hüseyin Efendi

– Sıfat: Adı niteleyen ya da belirten sözcük türüdür. – Açlık, çaresizlik… İşte ben böyle bir köyde doğdum. – Burada ne duruyorsunuz? Alın eşyalarınızı ve gidin.


3

YAZIM KURALLARI

Örnek 3: Aşağıdakilerin hangisinde büyük harflerin kullanımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Mahalleye Muhtar olarak seçilen Mehmet, seçmenlere teşekkür etti.

hh Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar: – Sevgili Kardeşim, – Aziz Dostum, – Değerli Dinleyiciler,

B) Bir terör saldırısında şehit olan Albay Eşref Bitlis, dualarla anıldı. C) Erzurum’da Nene Hatun’un kahramanlıkları dilden dile dolaşır. D) Küçük Ağa filminde, Çolak Salih karakterini Fikret Hakan canlandırmıştı. E) Bakkal Serhat Efendi, her sabah dükkânını erkenden

hh Hayvanlara verilen isimler: – Tekir, Maviş, Minnoş, Sarman (kedi isimleri) – Azman, Benekli, Karakız (inek isimleri) – Acarbey, Huysuz, Kasırga (at isimleri)

açar. A seçeneğinde kullanılan “Muhtar” kelimesi, bu cümlede bir isme bağlı unvan sözcüğü olarak değil cins isim olarak kullanılmış, isme doğrudan bağlanmamıştır. Bu nedenle kelime “muhtar” biçiminde yazılmalıydı.

hh Din, mezhep, inanç ve felsefi ekol isimleri: – İslamiyet, Yahudilik, Budizm – Nusayri, Yezidi, Alevi

hh Akrabalık bildiren kelimeler iyelik eki alırsa küçük harfle baş-

– Pozitivizm, Evangelizm, Şafii

lar: – Ahmet Amca geldi. (İyelik eki almamış) – Tülay ablama gittim. – Ayşe teyzemin keki çok güzel.

hh Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar: – Uzak Doğu’dan gelen heyeti Vali dün kabul etti.

hh Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar: – Sayın Bakan, – Sayın Başkan, – Sayın Rektör, – Sayın Vali,

4


Örnek 4: Aşağıdakilerden hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Son yıllarda İslamiyet’in adının terörle birlikte anılması çok üzücü. B) Avrupa’da Katolik ve Protestan mezheplerinin çatışması var. C) Anadolu’daki Türklerin büyük bir bölümü Hanefi mezhebine bağlıdır. D) Mardin’den göç eden süryanilerin yavaş yavaş geri döndüğü görülüyor. E) Hristiyanların dinî liderinin yapacağı konuşma merak konusu oldu.

D Seçeneğinde kullanılan “süryani” kelimesi, Samilerin, Arami kolunun doğu bölümünde olan bir Hristiyan topluluğu ifade eder. Kelime büyük harfle başlamalıydı.

YAZIM KURALLARI hh Millet ve dil ve ülke isimleri:

hh Bulvar, cadde, sokak, park, apartman vs. isimleri:

– Türk, Arnavut, İngiliz

– Muhsin Yazıcıoğlu Bulvarı

– Arapça, Farsça, Rusça

– Taşkent Caddesi

– Azerbaycan, Norveç, Almanya… • Bölge, şehir, kasaba, köy vs. isimleri: – Doğu Anadolu, Batı Trakya, Güney Kafkasya – Ankara, Kalecik, Cumalıkızık

– Menekşe Sokağı – Huzur Apartmanı – Âşık Veysel Parkı

hh Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar: – Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Taflan köyü

Uyarı

hh Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimleri:

Cins isim niteliği taşıdığında küçük, özel isim niteliği taşıdığında büyük yazılanlara dikkat edilmelidir:

– Ağrı Dağı, Erciyes Dağı, Tendürek Dağı

– Sevgi, sevgi

– Aral Gölü, Van Gölü, Beyşehir Gölü

– Pamuk, pamuk

– Çanakkale Boğazı, Ege Denizi, Marmara Denizi

– Güneş, güneş

– Tuna Nehri, Dicle Irmağı, Sakarya Nehri – Zigana Geçidi, Asya Yakası, Süveyş Kanalı,

Örnek 5: Aşağıdaki altı çizili bölümlerden hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Üsküdar’dan sonra Avcılar’a alışmak bir hayli zor gelmişti. B) Doğu Anadolu’da kışlar sert ve uzun geçer. C) Yarın Ankara’da kar yağışı bekleniyor. D) Keçiören yakınlarındaki Bağlum Köyü, mahalle oldu. E) Yolda Polatlı’ya uğrayıp Leyla halamlara selam verdik.

hh Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün kelimeleri: – Dolmabahçe Sarayı, İshakpaşa Sarayı, Topkapı Sarayı – Çankaya Köşkü, Horozlu Han – Ankara Kalesi, Alanya Kalesi – Galata Köprüsü, Mostar Köprüsü, Beyazıt Kulesi

D seçeneğinde geçen “köyü” kelimesi özel ada dâhil olmayıp tamlama kurmuştur. Bu gibi durumlarda sözcük küçük harfle başlar.

– Zafer Abidesi, Bilge Kağan Anıtı


5

YAZIM KURALLARI hh Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır: – Dün Hisar’dan dönerken fırtınaya yakalandık. – O yıllarda Boğaz’dan geçmek çok kolay değildi.

hh Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her kelimesi: – Kendi Gök Kubbemiz, Anadolu Notları, Sinekli Bakkal – Türk Dili, Türk Kültürü, Yedi İklim, Resmî Gazete – Hürriyet, Milliyet, Türkiye, Yeni Şafak – Kaplumbağa Terbiyecisi, Yorgun Herkül, Saraydan Kız Kaçırma

Örnek 6: Aşağıdakilerden hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Hamidiye Mahallesi, Bursa’nın eski yerleşim yerlerinden biridir. B) Eskişehir’deki Porsuk Çayı’nda artık gondolla gezilebiliyor. C) Konuk devlet başkanı yarın Köşk’te bir yemeğe katılacakmış. D) Kız Kulesi’nde fotoğraf çektirmek için izin almak gerekiyor. E) Çarşamba ovasında yetişen kirazların hasat mevsimi geldi. Nehir, dağ, göl, ova gibi özel ada bağlı sözcükler büyük yazılır. E seçeneğindeki “Çarşamba ovası” tamlaması “Çarşamba Ovası” biçiminde yazılmalıydı.

Örnek 7: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Balkanlardaki boşnakların en büyük dostu Türkiye’dir. B) Son günlerde Almanca öğrenmeyi kafasına taktı. C) Körfez ülkelerindeki Arapların ekonomik durumu oldukça iyi. D) Orta Doğu’da yaşayan Berberilerin tuhaf bir ibadet anlayışları var. E) Tanzimat yıllarında Fransız edebiyatı örnek alınmıştır. A seçeneğinde Boşnak kelimesi küçük harfle başlamıştır. Kelime bir millet adı olduğundan Boşnak biçiminde yazılmalıydı.

hh Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer hh Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi:

alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında buralarda geçen edat ve bağlaçlar küçük yazılır.

– Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Türk Dili Dergisi Yayın Danışma Kurulu – Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Çankaya Lisesi, Atatürk Ortaokulu – Devlet Malzeme Ofisi, Millî Kütüphane

– Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun, Turfanda mı, Turfa mı?, Diyorlar ki, Ya Devlet Başa ya Kuzgun Leşe, Ben de Yazdım, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu vb.

– Çocuk Esirgeme Kurumu, Atatürk Orman Çiftliği – Anadolu Kulübü, Türk Ocağı, Yeşilay Derneği, Muharip Gaziler Derneği, – Emek İnşaat, Mavi Köşe Bakkaliyesi

6


– Özel adın tamamı büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki de büyük harfle yazılır: DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ vb.

YAZIM KURALLARI hh Gezegen ve yıldız adları: – Merkür, Mars, Neptün, Satürn; Halley vb.

3. Tarihlerin Yazımı hh Ay ve gün isimleri rakamlarla birlikte yazıldığında özel konum kazandığından büyük, diğer durumlarda küçük yazılır:

hh Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar:

– 19 Nisan 2016 Salı günü İstanbul’a doğru yola çıktık. – 18 Haziran Cuma günü okullar tatile girdi.

– Biz dünyadan ayrı yaşarken dünya epey değişmiş.

– Haftaya pazar bizim evde toplanacağız.

– Gece, ay ışığında kimselere görünmeden yol alıyorduk.

– Geçen sene temmuz ayında kısa bir görüşmemiz olmuştu.

– Bu oda öğleden sonra güneş almaya başlar.

Örnek 8: Aşağıdakilerin hangisinde gezegen adlarının yazımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Ay, Dünya’nın Dünya da Güneş’in etrafında döner. B) Senin okuyup bu yerlere geleceğini dünyada tahmin edemezdim. C) Dünya’nın servetini ayağımın altına serseler, davam-

hh Tarihlerin sayıyla yazılması aşağıdaki gibidir: – 12 Mayıs 1998 – 12.5.1998 – 12-5-1998 – 12/5/1998 – 12.V.1998

dan dönmem. D) Bilim adamlarının Mars’taki görevi iki hafta sürecekmiş. E) Milyonlarca yıl önce Güneş’te meydana gelen patlamalar devam ediyor.

4. Sayıların Yazımı hh Sayılar çoğunlukla rakamla yazılmasına karşın, kimi durumlarda da yazıyla yazılır.

C Seçeneğinde kullanılan “dünya” kelimesi terim anlamda kullanılmamıştır. Kelime, Cümle başında olduğu için büyük harfle başlamıştır, kesme işaretiyle ayrılmaz.

hh Sayıların yazıyla yazılması aşağıdaki gibidir: – Küçük sayılar, yüz ile bin sayıları, edebî özellikteki metinlerde geçen sayılar yazıyla yazılır: –

hh Dinî ve millî bayramlar ve böyle kimlik kazanmış özel günler: – Ramazan Bayramı – 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı – Anneler Günü – Nevruz Bayramı

otuz beş hafta

– yetmiş iki yaşında – iki günde bir – üç kardeş – yüz yıllık yapı


7

YAZIM KURALLARI hh Kesinlik olan konularda büyük sayılarda rakam kullanılır:

Örnek 10:

– Yüz ölçümümüz 780.576 kilometre karedir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “büyük harflerin yazımı” ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?

hh Büyük sayılarda ana sayıdan sonra gelen basamaklar yazı ile belirtilebilir: – 15 milyon, 8 milyar, 3 trilyon

A) Yurt dışında yaşayan Türklerin sorunlarıyla ilgileniyor. B) Çevre sorunu, bir dünya sorunu haline geldi. C) Ortaokuldayken Almanca öğrenmeye merak sarmıştı. D) Konya Lisesi’nden mezun olduktan sonra buraya gelmiş.

hh İki ya da daha çok sözcükten oluşan sayı adlarında her sözcük ayrı ayrı yazılır: – iki yüz on, beş milyon üç yüz on iki.

E) Anayasa Mahkemesi’nin kararı heyecanla bekleniyor. E seçeneğinde kullanılan “Anayasa Mahkemesi” tamlaması kesme işaretiyle ayrılmıştır. Kurum ve kuruluş adlarına gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.

hh Para ile ilgili işlemlerde, belgelerde sayılar bitişik yazılır: – yüzotuzaltımilyon – ikiyüzyetmişdokuzmilyon

5. Kısaltmaların Yazımı hh Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır: – cm’yi, kg’dan, mm’den, kr'un.

Örnek 9: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde herhangi bir yazım yanlışı yapılmamıştır? A) Otuzaltı yaşından sonra üniversite okumaya karar verdim.

hh Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır: – BDT’ye, TDK’den, THY’de, DSİ’nin, TL’nin vs.

B) 19 Eylül 2016 Pazartesi Günü okullar eğitime başlayacak. C) Bu sene sağlıkla ilgili etkinlikleri 14 Mart Tıp bayramına denk getireceğiz. D) Osmanlının en ilginç dönemlerinden biri Lale devri olmuştur. E) Kaplumbağa Terbiyecisi tablosu bana büyük bir servete patladı. A seçeneğinde “otuzaltı” sözcüğü ayrı, B seçeneğinde “Günü” sözcüğü küçük harflerle, C seçeneğinde “bayramına” sözcüğünün ilk harfi büyük, D seçeneğinde “devri” sözcüğü büyük harfle başlayacak şekilde yazılmalıydı. E seçeneğinde herhangi bir yazım yanlışı yapılmamıştır.

8


hh Kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır: – TOKİ’de, BOTAŞ’ın, NATO’dan, TÖMER’e vs.

hh Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduğundan getirilecek olan ek okunuşa göre getirilir: – No.lu, No.suz

YAZIM KURALLARI

Örnek 11: Aşağıdakilerden hangisinde kısaltmalarla ilgili herhangi bir yazım yanlışı yapılmıştır?

hh Sıfat yapan “–ki” de sıfat tamlaması kurar. Sıfat yapan “–ki” her zaman bitişik yazılır. Pratik olarak önündeki isme “hangi” sorusunu yönelterek bulur ve diğer “–ki”lerden ayırt ederiz.

A) Fırtına dolayısıyla THY’nin bütün uçak seferleri iptal edilmiş. B) TRT’nin Türk sanat müziği dalında açtığı yarışmaya katıldım. C) Bu son olaylarda ABD’inde Rusya’ya karşı sesler yükselmeye başladı. D) UNESCO’nun Afrika’daki susuzlukla ilgili çalışmaları yeterli değil. E) TL’nin dolar karşısında değer kazandığı günleri görmek sevindirici.

b. İlgi zamiri olan “-ki” hh İlgi eklerinden (-in, -im) sonra gelir. – Benim saçım düz, seninki kıvırcık. – Bugün bizimkilerin sesi soluğu çıkmıyor. – Makasın ağzı kesmiyor, bıçağınki daha keskin. – Kalemlerimi evde unutunca arkadaşımınkileri kullandım.

C seçeneğinde kullanılan “ABD” kısaltmasına getirilen ek, kısaltmanın okunuşuna göre değil, açılımına (Amerika Birleşik Devletleri) göre getirilmiştir. Kısaltmanın doğru yazımı “ABD’de” biçiminde olmalıydı.

hh Cümle içerisinde “–ki”den sonra `–ler` çokluk ekini getirebiliyorsanız o “–ki” zamir olan “–ki”dir. Ayrıca zamir olan “–ki”nin bir ismin yerini tuttuğunu ve genellikle zamirlerin üzerine gel-

6. Ek Olan “-ki” ve Bağlaç Olan

diğini de unutmamalıyız.

“ki”nin Yazımı hh Türkçede biri sıfat işlevinde biri de ilgi zamiri olan iki “-ki” eki vardır. hh Bu ekler sözcüğe bitişik yazılır. hh Cümleden çıkarıldıklarında cümlenin anlamı bozulur.

c. Bağlaç olan "-ki" hh Ayrı bir sözcüktür, ayrı yazılır. hh Genellikle fiillerden ve vurgulanmak istenen sözcüklerden sonra gelir. hh Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bir daralma

a. Sıfat işlevindeki “-ki” hh Genellikle yer ve zaman bildirir: Öncesinde bulunma hali eki olur. – Karşıdaki ev – Elindeki kitap – Yarınki program

olsa da anlam bozulmaz. – Gençken çalış ki yaşlılıkta rahat edesin. – Bana öylesine yakındı ki kardeşimden ayıramazdım. – Öyle güzel anlatıyor ki sözünü kesemedim. – Bu ezanlar ki şehadetleri dinin temeli – Ben ki seni bu kadar sevmiş bir insandım.

Öğretmen Sorusu

– Geçen yılki sınav sorusu "ki" bağlacının bitişik yazıldığı durumlar hangileridir?

"sanki, oysaki, mademki, belki, halbuki çünkü, meğerki" sözcüklerinde "ki" bağlaç olmasına rağmen ayrı yazılmaz.


9

YAZIM KURALLARI

Örnek 12: Aşağıdaki dizelerin hangisinde “ki” nin kullanımıyla ilgili bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) Bu bendeki çölün suya çağrısı

Fecir vakti yıldızların ağrısı

B) Akşam ki yavaş yavaş çökünce

İçimde bir sızı derin ve ince

C) Bil ki kıyamet kopsa bu ateş sönmeyecek

Heyhat! Şair mehtaba bir daha dönmeyecek

D) Senki bir kilimin nakışlarında

Devlerin şimşekli bakışlarında

E) Güzelliğin on par’etmez

Bu bendeki aşk olmasa

7. Ek Olan “-de” ve Bağlaç Olan “de”nin Yazımı a. Ek olan “-de” hh Sözcüğe bitişik yazılır. hh Ünsüz benzeşmesi kuralına uyar. hh Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma meydana gelir. – Bugünkü toplantıda Ahmet Bey, bir konuşma yapacakmış. – Aradığın konuyu bu kitapta bulabilirsin. – Evde bulamadıysan muhakkak işte olmalı. – Bu şiirde beni etkileyen bir şeyler var.

D seçeneğinde geçen “senki” sözcüğünde bağlaç olan “ki” vurgulama göreviyle kullanılmıştır. Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır.

b. Bağlaç olan “de”

Örnek 13:

hh Ayrı bir sözcüktür.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki” nin yazımıyla ilgi-

hh Kendinden önceki sözcükle birleşmez.

li bir yanlışlık yapılmıştır? A) Yeter ki sen iste, ben sana yardım ederim. B) Bilmem ki bunu sana nasıl anlatabilirim. C) Balkondaki çiçeklerin hepsini içeri aldı. D) Bugünkü çalışmalarımız yarınlar içindir. E) Madem ki gelmedin, sonuçlarına da katlanırsın.

E seçeneğinde madem sözcüğünden sonra gelen “ki” bağlaçtır. Bununla beraber bazı durumlarda kalıplaşma olduğundan “ki” bağlacı bitişik yazılır. Madem sözcüğü de “ki” bağlacı ile kalıplaşan sözcüklerdendir.

10


hh Ünsüz benzeşmesine uymaz. hh Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında daralma meydana gelir. – Başarı, ötekiler pes ettikten sonra da ipe asılıyor olmaktır. – Kar yalnız üstümüze değil, içimize de yağıyor. – Senin de durumunun sıkışık olduğunu biliyorum ama… – Bu kış da yine bütün yolları kar kapladı.

YAZIM KURALLARI

Örnek 14: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “de”nin yazımı ile ilgili bir yanlışlık yoktur?

– Geldiniz mi? – Konuştun mu? – Görür müyüz?

A) Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var. B) Gidipte gelmemek var, gelip te görmemek var. C) Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var.

hh Kendinden önceki sözcükten ayrı yazılmasına karşın, mi soru ekine başka ekler getirilebilir:

D) Gidipde gelmemek var, gelipde görmemek var. E) Gidip de gelmemek var, gelipde görmemek var. Cümlede kullanılan de’ler bağlaçtır. Sözcüğe bitişik yazılmaz ve sertleşmez. Se-

– Öğretmen misiniz? – Konuşur musunuz?

çenekler incelendiğinde C seçeneğinde, de’lerin ayrı yazıldığı ve sertleşmediği görülecektir.

hh Bu ek kimi zaman soru anlamı vermeyebilir. Bu durumda, olumlu olan anlamı pekiştirir:

Örnek 15: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “de” nin yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Bu yemeklerde garip bir tat var. B) Soruyu cevaplasa da cevaplamasa da fark etmez.

– Hava sıcak mı sıcak! – Gitmez olur muyum! – hh Olumsuzluk ekinin daralmaya uğrama hali korunur.

C) Eğlenceye seninde katılacağını bilmiyordum.

– Benimle gelmiyor musun

D) Bu köyde her şey doğanın takvimine uygun yapılır.

olumsuzluk eki

E) Gelsen de gelmesen de seni hep bekleyeceğim. Bağlaç olan “de” cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında belli bir daralma olmasına karşın bozulma olmaz. Cümlede ifade edilen yargı büyük oranda kendini korur. C seçeneğinde kullanılan “seninde” sözcüğüne bitişik yazılan “de” aslında bağlaçtır çünkü cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmuyor.

9. "İle" Sözcüğünün Yazımı hh Bağlaç ve ilgeç olarak kullanılan “ile”, cümledeki öteki sözcüklerden ayrı yazılır. hh Ancak istenirse ek olarak kullanılıp kendinden önceki sözcüğe bitiştirilebilir.

8. "mi" Soru Ekinin Yazımı hh Kendinden önce gelen sözcükten -her durumda- ayrı yazılır. hh Bununla birlikte ünlü uyumlarına uyar: – Aldı mı?

hh Bu durumda ile’nin başındaki "i" ünlüsü düşer ve ek ünlü uyumuna uyar: – kitap ile

kitapla

– kalem ile

kalemle


11

YAZIM KURALLARI hh Ünlü ile biten sözcüklere eklendiğinde ise araya "y" ünsüzü girer:

c. Türkçe sözcüklerin sonunda g ünsüzü bulunmaz. Buna karşılık, yabancı sözcüklerin sonunda bulu-

– pencere ile

pencereyle

nan bu ünsüz korunur:

– saksı ile

saksıyla

– arkeolog, biyolog, katalog

hh Sonuna 3. kişi iyelik eki gelmiş sözcüklere eklendiğinde de araya "y" ünsüzü girer:

d. iç sesteki g ünsüzü de korunur: – biyografi, diyagram, program, telgraf

– annesi ile

annesiyle

– babası ile

babasıyla

hh Coğrafya, fotoğraf, topoğraf sözcükleri kuraldışı olarak eskiden beri ğ’li yazılır.

10. Yabancı Sözcüklerin Yazımı hh Dilimize girmiş yabancı sözcükler çoğunlukla Türkçedeki söyleyişe uygun biçimde yazılır. hh Ancak kimi örneklerde sözcüğün aslındaki yazılış korunmuştur.

e. Yabancı sözcüklerde yan yana gelmiş olan ünlüler olduğu gibi korunur: – arkeolog, ideal, kuaför

puan, realizm, repertuar, şampuan, trotuar vs.

hh Bu nedenle yabancı sözcükleri yazarken şu noktalara dikkat etmek gerekir:

f. Ancak, kimi sözcükler geleneksel olarak v ünsüzü eklenmiş biçimde yazılır ve söylenir:

a. Başında ya da sonunda iki ünsüz bulunan batı kökenli sözcüklerde bu ünsüzler arasına ünlü

– konservatuvar, kruvazör tuvalet, laboratuvar vs.

konmaz:

– blok, film, kreş, lüks, grup, program,

g. Yabancı kökenli yaygın bilimsel terimler çoğun-

sadizm, trafik, teyp, vinç

lukla Türkçe söyleyişe göre yazılır: – enjeksiyon, kriz

b. İçinde, yan yana iki ya da daha çok ünsüz bulunan sözcükler de araya ünlü konmadan yazılır: – alafranga, daktilograf, gangster, kardiyografi, telgraf vs.

12


operasyon, gastrit

hh Ancak böyle sözcüklerin bazıları asıllarına göre yazılır: – center, check-up, fuel oil, pizza

YAZIM KURALLARI

Örnek 16:

b. Birleşik fiiller

Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden

hh Ses düşmesi varsa bitişik yazılır:

hangisinin yazımı yanlıştır?

– kaybolmak, hapsolmak, kahrolmak, zehrolmak…

A) Antremanlarına böyle geç kalacaksan takımdan atılacaksın.

– devretmek, nakletmek, emretmek, sabretmek… hh Ses türemesi varsa bitişik yazılır:

B) O talihsiz trafik kazasından sonra bir daha yürüyemedi.

– hissetmek, zannetmek, hallolmak, affetmek…

C) Okulumuzdaki stratejik plan ekibi çalışmalarına başladı.

– bakakalmak, gelivermek, çözebilmek, düşeyazmak…

D) Konservatuvar sınavlarından sonra iyi bir tatil yapmaya karar verdim. E) Bingöl’de açılan yeni restorana büyük bir rağbet varmış. A seçeneğinde kullanılan “antreman” sözcüğünün yazımı yanlıştır. Sözcüğün doğru yazımı “antrenman” biçimindedir.

hh Anlam kayması veya kalıplaşma varsa bitişik yazılır: – Vazgeçmek, öngörmek, başvurmak… – elevermek, aşermek, alıkoymak… hh Kurallı birleşik fiiller bitişik yazılır: – gelivermek, düşeyazmak, kaçabilmek vs. hh Ses düşmesi, türemesi veya anlam kayması yoksa ayrı ya-

11. Birleşik Sözcüklerin Yazımı hh Sözcükler - bazı durumlar hariç- ayrı yazılır.

zılır: – dost olmak, arz etmek, fark etmek… – göz dikmek, dudak bükmek, burun kıvırmak…

a. Birleşik İsimler

Örnek 17:

hh Tür değişmesi yoluyla

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sözcüklerin

– albeni, ateşkes, uyurgezer, kapkaç

yazımı ile ilgili bir bilgi yanlışı yapılmıştır?

varyemez, biçerdöver

hh Anlam değişmesi yoluyla – keçiboynuzu, adamotu, rüzgârgülü, balıksırtı

ayşekadın, karafatma vs.

hh Ses düşmesi yoluyla – kahvaltı, cumartesi, nasıl

kaynana, niçin, birbiri vs.

hh Belirsizlik bildiren sıfat ve adıllar da bitişik yazılır – biraz, birazı, birkaç, birkaçı, birçok, birçoğu,

Öğretmen Sorusu

birtakım, hiçbir, hiçbiri, herhangi vs.

A) Bugün, akşamüzeri kahveden dönerken gördüm onu. B) Aralarında öteden beri süre gelen kan davasını sonlandırmışlar. C) Aramızda herhangi bir sorun yaşanmadan ortaklığımızı bitirelim. D) Bu gece kuzeybatıdan esecek olan poyraz yer yer etkili olacak. E) Üstündeki limon sarısı bir gömlekle herkesin dikkatini çekiyordu. Kurallı birleşik sıfatlar (bakakalmak, gelivermek, düşeyazmak vs.) bitişik yazılır. B seçeneğinde kullanılan “süre gelen” sözcüğünün yazımı yanlıştır. Sözcük “süregelen” biçiminde bitişik yazılmalıydı.

Alt, üst, ön, arka, yan, iç, dış gibi, sözcükler birleşik kelimenin ilkini oluşturuyorsa, o birleşik sözcük nasıl yazılır?

Ayrı yazılır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13

YAZIM KURALLARI

12. Pekiştirmelerin Yazımı

Örnek 19:

hh “m, p, r, s” harfleriyle oluşturulan pekiştirilmiş sözcükler bitişik yazılır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır?

– bembeyaz, sapsarı, tertemiz, mosmor… – yapayalnız, sapasağlam, çepeçevre, güpegündüz – sırılsıklam, çırılçıplak, paramparça

A) Art arda aynı yanlışı yaptı. B) Annem her zaman “Kalp kalbe karşıdır.” der. C) Davranışlarına içten içe sinirleniyordu. D) Olayı duyunca renkden renge girdi. E) Bu iş aşağı yukarı bir hafta sonra biter.

13. İkilemelerin Yazımı hh Ayrı yazılır ve ikilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına herhan-

Sözcüklerin ünsüz sertleşmesi kuralına uyulmadan yazılması yazım yanlışı meydana getirir. D seçeneğinde “renkden renge” ikilemesi kullanılmış. İlk sözcükte son ses sert ünsüz olduğu (k) ve ek de sertleştirilmelidir. Doğru yazım “renkten renge” olmalıdır.

gi bir noktalama işareti konmaz. – Bu evde kırık dökük eşyalar var.

Örnek 20:

– İrili ufaklı evlerin arasından geçip köy meydanına indik.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bitişik yazılması ge-

– Etraftaki çer çöpü kaldırmazsanız misafirlere ayıp olacak. – Otobüsümüz yoğun karda bata çıka yol almaya çalışıyordu.

reken “de” ayrı yazılmıştır? A) Size bu mektupla birlikte bir öykü de gönderiyorum. B) Eksik olmasın; beni de düşünüp bir tane göndermiş. C) Uzun cümlelerin de bir tadı, bir güzelliği vardır. D) Su, hava, ışık, bitki bir de insanlarının yumuşak huyu…

Örnek 18: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde rakamdan sonra ge-

E) Sıkıntılı günlerim de arkadaşlarıma giderim. E seçeneğinde “günlerimde” sözcüğünün aldığı hâl eki ayrı yazılmıştır.

len ekin yazımı yanlıştır? A) Atapark Mahallesi’nde 122’nci Sokakta oturuyoruz. B) Geçen yıl Cumhuriyet’in 70’nci yılını kutladık. C) Babam 18’inci yaş günümde ehliyetimi almıştı. D) Bu romanın yakında 6’ncı baskısı yapılacak. E) Bu sene 10’uncu sınıfa geçtim.

Örnek 21: Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altılı çizili sözün yazımı yanlıştır? A) Toplantının peşi sıra yemeğe geçildi. B) Bu konu üzerinde biraz daha durmanız gerekiyordu.

B seçeneğinde “70’nci” ifadesindeki rakamı yazıyla yazarsak “yetmiş” sözcüğüne ulaşırız. Ekin “-inci” (70’inci) olarak yazılması gerekiyor ki “yetmişinci” anlamı ortaya çıksın.

C) Nedense birtakım insanlar bu gerçeği kabul etmiyor. D) O gün, kentte heryer bayraklarla donanmıştı. E) Akşama doğru hava birdenbire değişmişti. D seçeneğinde “heryer” tamlaması birleşik yazılmıştır. Tamlama ayrı yazılmalıydı.

14


YAZIM KURALLARI

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı ya-

Konu Testi - 1

5. Aşağıdakilerden hangisinde büyük harflerin kullanımı

pılmıştır?

ile ilgili bir yazım yanlışı yapılmıştır?

A) 21 Kasım Çarşamba günü toplantı yapma kararı aldık. B) Geçen yıl mart ayında Ankara’ya taşındık.

A) Yıllardır bana arkadaşlık eden muhabbet kuşum Kosta, bir gün ölüverdi.

C) Yoğun kar yağışı nedeniyle salı günü okullar tatil edildi.

B) Bu günlerde bizim Karabaş’ın üstünde bir huysuzluk var.

D) Yaz aylarında, Güneş çarpmalarına dikkat etmek gerekir.

C) Bir haftadır Sarıkız da süt vermez olmuştu.

E) Gece yolculuğumuz ay ışığının da yardımıyla rahat geçiyordu.

D) Tavladaki atlardan kahverengi Tay beni kendine çekmişti.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) O kadar dalmış ki içeriye girdiğini fark etmedi bile. B) Bana karşı neden böyle davrandığını anlamıyorsun. C) Aceleyle çıkınca yanına kalın bir giyecek te almamış.

E) Günlerdir kayıp olan kedimiz Pamuk bir gün çıkıp geliverdi.

6.

I. Doğu Anadolu’da organik tarım yapılabilir.

II. Yarın, Karadeniz’in kuzeybatısı, yağışlı geçecek.

III. Medeniyetin, doğudan batıya geçtiği kuşku götürmez.

IV. Sivas, Ankara’nın doğusunda yer alan şehirlerimizdendir.

V. Yukarı Fırat Bölümü’nde sulu tarım çalışmaları başladı.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

D) Bütün olanlardan ailesini sorumlu tutması beni şaşırttı. E) Patron toplantıya kadar bütün dosyaları incelemesini söyledi.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

3. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcüğün yazımı doğrudur? A) Yılmadan çalıştı ve rakibini altetmeyi bildi. B) Bandrolsüz kitapları satın almaktan kaçınınız. C) Arkadaşımın yeni aldığı ev Bilecik’deymiş. D) Çocuğun ıztırabı gözlerinden belli oluyordu. E) Çankaya Köşk’ündeki resepsiyona ben de davet edilmişim.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır? A) Lütfen bakar mısınız? B) Bayramda Karabüğe gitmek istiyoruz. C) Kitabın sende olduğuna ben de inandım. D) Yarın öğleyin Köprübaşı'nda buluşuyoruz. E) Türkiye, Avrupa Birliği üyeliği konusunda ısrarlı.

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? 4. Aşağıdakilerden hangisinde “ki”nin yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Takımlar arasındaki kalite farkı kendini gösteriyor. B) Her şeyi anlayabilecek kapasitedesin, yeterki bunun gerçekliğine inan.

A) O esrarlı yangına bu can nasıl dayandı?

Sahile vurdu kalbim, su yandı, kum da yandı. B) Bir damla su ver bana ey çöl! Bari sen küsme.

Kalmadı hiçbirşeyim bak, günahım da yandı.

C) Çorum’daki tarihi eserler daha çok Hititlerden kalmadır.

C) Kül oldu bir yiğidin figanıyla her umut.

D) Gece ki bütün vakitlerin en hoşudur, hele bir de seninle daha da hoş olur.

D) Köleleri her akşam duman kıldı gözlerin,

E) Babam der ki bir işe başlamadan önce ona inanman gerekir.

Bülbülün küllerine konan puhum da yandı. Başıma taç ettiğim padişahım da yandı.

E) İlk defa böylesine tutuştu gökkuşağı.

Renklerim siyah oldu ve siyahım da yandı. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15

YAZIM KURALLARI

Konu Testi - 1

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “de” nin yazımıyla il-

9. İlk Öykü Kitabı ‘Gergin Bir Yay’ ile öykü dünyasına iyi bir I

gili bir yanlışlık vardır?

giriş yapan İsmail Isparta, ikinci kitabı ‘Sonrası’nda ile

A) Savaşın da kendine göre bazı kuralları var.

B) Yemeğin yanında salata da olsaydı iyi olurdu.

kendinden emin yürüyüşünü sürdürüyor. İsmail Isparta ile Aralık 2015’te İz Yayıncılıktan çıkan kitabı, “Sonrası” IV

II III

C) Bu havalar da pikniğe gitmek akıl kârı değil. D) Sıkıntılı günlerimde senin sıcaklığını ararım.

V

E) Konuşmanın sonunda dinleyicilerin sorularını cevapladı.

üzerine konuştuk.

Bu parçada altı çizili ifadelerden hangisinin yazımı yanlıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV

E) V

14. Aşağıdakilerden hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Sokaktaki kalabalığın homurtusu gittikçe artıyordu. B) Sevginin gücünü yanlızca iyi kalpliler anlayabilir. C) Ülkemizin yeryüzü şekilleri her bölgede aynı değildir. D) Güneydoğu Anadolu Bölgesi pamuk üretiminde birinci sıradadır.

10. Aşağıdakilerden hangisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) Bu konuda bir takım endişelerimizin olması doğal değil mi?

E) Batı Karadeniz maden yatakları bakımından zengindir.

B) Onun gözünde su getiren de testiyi kıran da birdir. C) Kapı önünde bekleyenler sıraya girsin. D) Ne söylesem etkili olmayacağını hissediyorum. E) Konuşmacının ne söylediğini anlayamadım.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır? A) Bu konuda Ayşe hanıma da fikirleri soruldu. B) Orta Doğu Teknik Üniversitesinin eğitim dili İngilizcedir. A) Malzeme alımı için DMO’ya kaynak aktarıldı.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yapıl-

C) Kardeşim 23 Şubat’ta on sekiz yaşına girecek.

mıştır?

D) Seninkini çantana koymuştun, bu benim kalemim.

A) Hiçbir vahşi hayvan doğaya insan kadar zarar vermiyor. B) Türk Kültürü dergisinin sadık bir okuyucusuydum. C) Akhisar'lılar üzüm festivaline ev sahipliği yapacak. D) Çiçeklerin kokusu beni başka bir âleme götürdü.

16. Yön bildiren sözcükler, özel ada bağlı olarak özel addan

E) Bu yıl Kurban Bayramı’nda köyümüze gideceğiz.

önce kullanıldığında büyük harfle, bunun dışındaki kullanımlarda küçük harfle başlar.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yanlış yazılan bir sözcük vardır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmadığı için bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) Baharla birlikte kuzeyden gelen leylekler güze kadar burada kalır.

A) Çarşamba günü bir toplantıya katılacağım.

B) Güneydoğu Anadolu’daki petrol kuyuları aktif hale getirilecek.

B) Tamburun sesi salondakileri büyülüyordu.

C) Türkiye’nin Doğusu ulaşımı en zor bölgelerdendir.

C) Ambarlarını buğdayla doldurma hayalleri kuruyordu.

D) Batı Karadeniz’de kış ayları baya yağmurlu geçer.

D) Sanki benim mor sümbüllü bağım var!

E) Ankara’nın güneyinden geçen çevre yolu Eskişehir’e ulaşır. 2. C

3. B

4. B

5. D

6. C

7. B

8. B

9. A

10. A

11. C

12. E

13. C

14. B

15. A


1. D

16. C

16

Cevaplar

E) Bu günlerde tenbellik ettiğini görmüyorum sanma.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

16

NOKTALAMA İŞARETLERİ

hhNOKTA (.) (Bitirir) 1. Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur:

‒ TÜBİTAK, ASELSAN, TOKİ, MEB.. ‒ kg, lt, km, cm …

‒ Öğretmen atamaları şubat ayında belli olacakmış. ‒ Hayatta kimin başına neyin geleceği hiç belli olmaz. ‒ Bu, benim sana tanıdığım son şanstır. – Bu iş yerindeki şartlar, daha önce çalıştıklarına kıyasla çok daha ağırdı.

3. Sıra gösteren sayıların sonuna konur: ‒ 1. Bölüm ‒ II. Mahmut ‒ 1000. Abone ‒ Şimdi de 2. maddeyi inceleyelim.

hh Alıntı cümlelerin noktası tırnak içine konur:

‒ 1437. Caddenin sonundaki apartmanda oturuyoruz.

Küçük kız coşku içinde: “Irmağın kenarında çok güzel çay

bahçemiz var.” diyordu.

hh Sıra sayıları birden fazlaysa en son rakamdan sonra konur: ‒ 2,3 ve 8. saatlerde dersim yok.

2. Bazı kısaltmalardan sonra nokta konur:

‒ Şairin, XV-XVI. yüzyıllar arasında yaşadığı sanılıyor.

‒ Dr. (doktor) ‒ Alb. (albay) ‒ Cad. (cadde) ‒ Fr.(Fransızca) ‒ vb. (ve benzeri) ‒ s. (sayfa)

4. Tarihleri gösteren rakamların arasına konur: ‒ 13.02.2000 tarihinde Aksaray’da doğdum. ‒ Cumhuriyet, 29.X.1923’te ilan edildi. ‒ 15.5.1995’te anlaşma imzalandı.

‒ “Seni bir de Dr. Ali Bey’e götürelim.” ‒ “Askerlere Yzb. Ahmet emir vermiş.

5. Saatle dakikayı gösteren rakamların arasına konur: ‒ Gösteri, saat 18.45’te başlayacak.

hh Kurum ve kuruluşların, ağırlık ve uzunluk birimlerinin kısaltmalarında nokta kullanılmaz.

‒ Saat 14.00’ten beri burada seni bekliyorum. ‒ Bugün 8.45′te toplantı var.


1


6. Beş ve daha fazla rakamlı sayılarda, sondan başlamak

– Firmamıza güvenlik görevlisi, satış müdürü ve nitelikli pazarlamacılar alınacak.

şartıyla her üç rakamın arasına konur: ‒ 326.197

‒ Sessiz dereler, solgun ağaçlar, sarı güller

‒ 49.750.812

Dillenmiş ağızlarda tutuk dilli gönüller

‒ 28.434.250.310

7. Matematikte çarpma işareti yerine konur:

Örnek 2:

‒ 15.45=675

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül eş görevli sözcük veya söz öbeklerini bağlamamıştır?

Örnek 1:

A) Sert yapılı, geniş omuzlu bir adamdı. B) Kemikli yüzünün ortasında, sivri, uzun ve asil bir burnu vardı.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nokta (.) yanlış kullanılmıştır?

C) Şimdi, efendiler, size memleketimizin hâlini anlatayım.

A) Balkondaki manolyalar insanın içini alıyordu.

D) Eşinden, çocuklarından, hiç kimseden bir vefa görmemişti.

B) Konuşmacılardan biri “Sizleri gördükçe yarına daha bir ümitle bakıyorum.” dedi.

E) Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve yalnızlıktan korkar olmuştum.

C) Kurban Bayramı 12. Eylül 2016 tarihinde başlayacak. D) II. Abdülhamit’in 19. yüzyılın en zeki devlet başkanı olduğunu düşünüyorum. E) Önceleri hiç kaçırmıyordum ama 12. bölümden sonra diziyi izlemedim.

A seçeneğinde cümle sonu olduğu için, B seçeneklerinden iç cümlenin ve ana cümlenin sonu olduğu için, D ve E seçeneğinde “-nci” yerine konduğu için kullanımlar doğrudur. C seçeneğinde 12 Eylül tarihi belirtilirken rakamdan sonra noktalama işaretine gerek yoktur.

C seçeneğinde ilkinde vurgulanan sözcükten sonra, ikincisinde seslenmelerden sonra kullanılmıştır.

2. Sıralı cümlelerin arasına konur: ‒ Elimde kalem öylece kalakaldım, yazamıyordum. – Dikçe bir yokuştan çıktık, iki tarafımızda muntazam evler sı-

hhVİRGÜL (,) (Ayırır) 1. Görevdeş kelime ve kelime öbeklerinin arasına konur: ‒ Evi, arabası, bir miktar da birikmiş parası vardı. ‒ Nedir o elmaslar, yakutlar, akikler, zümrütler, şunlar bunlar? ‒ Ailesinden, dostlarından, tanıdığı herkesten uzak düşmüştü. ‒ Adlarınızı, adreslerinizi şu forma yazınız.

2


ralanmıştı. ‒ Bahar geldi, gül açtı, bülbül yuvadan uçtu.

Şu benim deli gönlüm başıma neler açtı.

‒ Rüzgâr gittikçe hızlandı, kar yağışı tipiye döndü. ‒ Çok yorulmuş, biraz uzanmıştım. ‒ Düşündüm, bekledim ama umudumu hiç kesmedim.


3. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş ögelerden

– Balkanlarda yaşayan insanlara, atalarımızın bize bıraktığı emanete, sahip çıkmak boynumuzun borcudur.

sonra konur: – Şair, bir bakırcı ustasının dümdüz bir bakır saçı, sürahiye dö-

– Sibirya’yı vatan tutan Türkler, Yakutlar ve Tuvalar, eksi kırk derecede yaşamaya uyum sağlamış.

nüştürdüğü gibi, sözcüklerden yepyeni söyleyiş biçemi oluşturabilmelidir. – Yahya Kemal, bazı şiirlerindeki tek bir sözcük için bile senelerce düşünüp doğru sözcüğü bulduğuna emin olana dek

hh Ara söz ve cümlelerde kısa çizgi (-) de kullanılabilir.

beklermiş. – Çocuklar, büyük bir panik içinde, uyarılara aldırmadan kapı-

Örnek 3:

lara hücum ettiler.

Aşağıdakilerden hangisinde virgül, diğerlerinden farklı

– Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini

bir görevde kullanılmıştır?

duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın

A) Yüzünü yıkadı, giysilerini değiştirdi, kahvaltı etti, soka-

gibi, koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya

ğa çıktı.

gelmişti.

B) Bir kuş uçtu, bir söğüt dalı sallandı, uzaktan bir kaval sesi duyuldu.

C) Arabamız asfalt yoldan ayrılmış, ormana sapmıştı. D) Pazarda onu gördüm, beni fark edince yolunu değiştirdi.

4. Özel olarak vurgulanması gereken ögelerden sonra konur:

E) Tanıdık tanımadık herkese yardım eden, eli bol, cömert

‒ Bu sıkıntıdan bizi ancak ve ancak o, kurtarabilir. – Lise kitaplarımın arkasına ilk dizelerimi yazdığım günlerde, birkaç yıl içinde herkesin tanıdığı bir şair olacağımı düşünü-

bir insandı. A, B, C, D seçeneklerinden virgül sıralı cümleleri birbirinden ayırmıştır. E seçeneğinde ise eş görevli sözcük ve söz öbeklerini ayırmada kullanılmıştır.

yordum. ‒ Yarın, buraya gelecek ve bu işi çabucak bitireceksin.

6. Yinelenen sözcükler arasına konur: 5. Ara söz ya da ara cümlelerin başına ve sonuna konur:

‒ Sevgili, ey sevgili, en sevgili

– Büyük kızım doğduğunda, 16 Ekim 2000, dünyalar benim ol-

muştu. – Ülkemizin genç nüfusu,15–30 yaş arasını kastediyorum, Batı’yı endişelendiriyor. – Babanız Rahmi Bey, nasıl söylesem bilmem ki, ufak bir kaza

Öğretmen Sorusu

atlatmış.

Uzatma dünya sürgünümü benim

‒ Kopar sonbahar tellerinden

Derinden, derinden, derinden

‒ Bir adım, bir adım, bir adım

Üç adımda biter bu oda

"gelirken, bakarak" gibi zarf-fiillerden sonra virgül konur mu?

Sözcükler art arda gelmişse konur yoksa konmaz. - Elindekileri bir kenara bırakıp, arkadaşlarına dönerek konuşmaya başladı. Bana kızıp gitti. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3


7. Alıntı cümlelerin sonuna konur:

11. Sayılarda ondalıkları göstermek için konur:

– Az sonra gelirim, dedi.

‒ 3,5

– Yerimden kalkmaya üşeniyorum, deyince herkes kahkahayı bastı.

‒ 115,45

‒ Yarın muayene olacağım, diye sen kendin söylemiştin.

Örnek 4:

hh Alıntı cümleler tırnak içinde de verilebilir.

Aşağıdaki cümlelerde kullanılan virgül, kullanım yerlerine göre ikişerli gruplandırılırsa hangisi dışarıda kalır?

8. Anlam karışıklığını önlemek amacıyla kimi sözcüklerden sonra konur:

A) Akşam yavaş yavaş çöküyordu köye, kasabaya gitmek için geç kalmıştım.

‒ Hele o akşam, yemeklerin çok güzeldi.

B) Evim, ailem, mahallem, en çok da çocuklarım gözümde tütüyordu.

Virgül konmazsa cümle iki türlü anlaşılır:

C) Herkes neye uğradığını şaşırmıştı, kimse böyle bir olayı beklemiyordu.

‒ O akşam yemeklerin çok güzeldi.

D) Odada bir kanepe, bir yemek masası iki de sandalye vardı.

‒ O akşam, yemeklerin çok güzeldi.

E) Bursa, İstanbul’dan önceki başkentimiz, Osmanlının bütün ihtişamını yansıtıyor.

‒ Bu, dünyanın kaç bucak olduğunu gösterir. ‒ Hırsız, kadının yüzüne anlamsız anlamsız bakıyordu.

A ve C seçeneklerinden virgül sıralı cümleleri ayırmada kullanılmıştır. B ve D seçeneklerinde ise eş görevli sözcük ve söz öbeklerini ayırma görevini üstlenmiştir. E seçeneğinde virgülün kullanım amacı ara sözleri belirginleştirmektir.

‒ Yaralı, arkadaşlarına dönerek helallik istedi.

9. Kabul, ret ve teşvik bildiren sözcüklerin sonuna konur: ‒ Tamam, senin dediğin gibi olsun. ‒ Yoo, bu söylediklerine katılmam mümkün değil.

hhNOKTALI VİRGÜL (;) (Gruplandırır)

‒ Haydi, geç kalmadan yola çıkalım.

1. Ögeleri arasında virgül kullanılmış sıralı cümlelerin

‒ Elbette, töreni izlemeye biz de geleceğiz.

arasına konur:

‒ Misafir on kısmetle gelir; birini yer, dokuzunu bırakır.

10. Hitap ve ünlem bildiren sözcüklerin sonuna konur:

‒ Doluya koydum, almadı; boşa koydum, dolmadı.

‒ Sevgili Öğrenciler,

– Dayım, mangalı yakmaya çalışıyor; annem, teyzem ve ablam

‒ Değerli Konuklar, ‒ Ah, keşke sözümü dinleseydin! ‒ Eyvah, yemek yandı!

4


da diğer işlerle ilgileniyordu. – Üzüntüden, sinirden ne yapacağını bilmiyor; bir sağa, bir sola koşuyordu.


2. Anlam karışıklığı oluşturabilecek sözcüklerden

‒ Çok çalıştı; lakin siparişleri zamanında yetiştiremedi.

sonra konur:

YANLIŞ

‒ Aslan; kaplan, leopar, pars ve pumaya oranla daha güçlüdür.

‒ Tahtayı net göremiyorum; çünkü gözlerim bozuk.

– Ahmet Mithat; Namık Kemal, Şinasi ve Ziya Paşa’dan daha

öğretici bir çizgidedir.

YANLIŞ

‒ Koşarak limana indi, gemi çoktan gitmişti.

– Türkiye; Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın da içinde bulunduğu konseye katıldı. – Günümüz gençlerinde, telefon; televizyon ve bilgisayardan

‒ Koşarak limana indi ama gemi çoktan gitmişti.

daha öncelikli hale geldi.

3. Virgülle ayrılmış öbeklerin arasına konur: – Doğu Anadolu’da arpa, buğday, mısır; Ege’de pamuk, tütün ve zeytin üretimi yapılır.

DOĞRU

DOĞRU

hhİKİ NOKTA (:) (Açıklar - Örnekler) 1. Açıklanacak bir söz veya cümlenin sonuna konur: – Başlıca söz sanatları şöyle sıralanabilir: ad aktarması, benzetme, eğretileme, dokundurma, kişileştirme…

– Anadolu’da kızlara Ayşe, Fatma, Elif; erkeklere Ali, Ahmet,

‒ Deneyimlerim bana şunu öğretti: Ne olursa olsun pes etme!

Hasan isimleri verilir. – Yazın çay, kahve ve meyve suyu; kışın salep, boza ve sıcak

– Sizden şu soruma cevap bekliyorum: Trafik sorununu nasıl çözeceksiniz?

çikolata içerim.

‒ Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim.

Örnek 5: Zenginler ( ) şefkatini ve yardımını ( ) fakirler ( ) sevgisini ve duasını göndersin ( ) Bu cümlede parantezle belirtilen yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) (,) (;) (,) (…)

B) (;) (,) (,) (.)

C) (:) (,) (;) (…)

D) (,) (;) (,) (.)

E) (,) (,) (,) (.)

Soruda öznesi ortak sıralı cümle verilmiştir. Sıralı cümlelerin arasına virgül konur. Lakin bu sıralı cümlenin kendi içinde de eş görevli sözcükler vardır ve eş görevli sözcüklerin arasına virgül konur. Ögeleri arasına virgül konmuş sıralı cümleler, birbirinden noktalı virgülle ayrılır. Tamamlanmış cümlelerin sonuna da özne konur. Bu durumda cümlenin noktalama işareti D seçeneğindeki gibi olacaktır.

2. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konur: Bilge Kağan: Türklerim, işitin!

Üstten gök çökmedikçe

Alttan yer delinmedikçe

Ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?

Koro: Göğe erer başımız başınla senin!


5


3. Örneklerden önce konur: ‒ “Ağaçlar: zeytin, çınar, incir, okaliptüs

Duvarlar: ak badanalı bahçe duvarı

Sesler: saban, çıngırak, keçi melemesi

Başka şeyler: kireç taşları, mavi ve yeşil.”

hhÜÇ NOKTA (…) (Sürdürür ) 1. Bitmemiş cümlelerin sonuna konur: – Köhne çatılarda birbirinin üstüne abanır gibi duran eski zaman saçakları… – Bütün bunların arkasında tiyatro dekorunu andıran beyaz, uzun, ince minare...

– Doğadaki hemen her şey çocuklarımıza isim olmuştur: Gül, Kaya, Yağmur, Rüzgâr, Demir…

– Divanın baş tarafında ve yerde, her birinde beşer onar sayfa okunmuş sayfalarının hepsi açılmamış romanlar.

– Bazı eylemlerde oluş anlamı vardır: yeşermek, büyümek, solmak… – Almanya’ya çalışmaya giden ilk Türkleri çok şey bekliyordu:

– Tepeyi aşıyorsunuz, sonra karşınızda küçük bir çam ormanı… ‒ Öyle şeyler biliyorum ki…

yabancılık, dışlanma, aşağılanma…

4. Matematikte bölme işareti yerine konur:

2. Bitmemiş örneklerin sonuna konur: – Bu gazete sayesinde neler almadım ki: ansiklopedi, sözlük,

‒ 20 : 2 = 10

kasetçalar… – Sivas’ın tarihî mekânları saymakla bitmez: Gök Medrese, Divriği Ulu Cami, Şifahiye Medresesi, Çifte Minareli Medre-

Örnek 6: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayraçla ( ) belirtilmiş yere iki nokta ( : ) getirilmelidir? A) Ne etkileyici söylemiş şair ( ) doğrusu çok duygulandım B) Bugün işe geciktim ( ) uyuyakalmışım.

se… – Üstünden bazı özel eşyaları çıktı: cüzdanı, kol saati, cep telefonu… – Bazı Türkçe sözcükler ünsüz yumuşaması kuralına uymaz: taşıt, yapıt, aygıt…

C) Bu havada dışarı çıkamam ( ) çok sıcak. D) Bir huyumu dostlarım çok eleştirir ( ) savurganlık. E) Yarın yazılı olmayacakmışız ( ) öğretmen hastalanmış.

3. Söylenmek istenmeyen bir sözün yerine konur: ‒ Olayın zanlılarından S… İstanbul’da yakalandı.

Öğretmen Sorusu

A, B, C, E seçenekleri sıralı cümledir. Sıralı cümlelerin arasına virgül konur. D seçeneğinde yazar, dostlarının kendisindeki bir huyu çok eleştirdiğini söyleyip ardından o huyun ne olduğunu açıklamıştır. Açıklamalardan önce noktalı virgül konur.

‒ Bu … denen adam bir zamanlar benim yanımda çalışırdı. ‒ Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz.

Sıralı cümlelerde “ama, fakat, lakin ancak vs.” bağlaçlarından önce veya onların yerine noktalı virgül kullanılır mı?

Hayır kullanılmaz, bu uygulama son imla kılavuzunda kaldırılmıştır.

6



4. Alıntılarda atlanan kısımları belirtmek için konur:

2. Bir bilginin kesin olmadığını, bilgiden şüphe duyulduğunu

‒ Bu esrarlı yangına bu can nasıl dayandı

Sahile vurdu kalbim, su yandı, kum da yandı

– Yunus Emre (1241?- 1321?) doğum ve ölüm tarihleri kesin

...

ya da bir konuda bilgi olmadığını göstermek için konur: değil.

‒ Fuzuli (?-1556) doğum tarihi bilinmiyor.

Örnek 7:

‒ Bu yazılıdan hiç çalışmadan (?) yüksek not almış.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üç noktanın ( … ) kullanımı yanlıştır?

‒ Günde yaklaşık 1500 soru (?) çözüyormuş.

A) Bir daha sana güvenip bir işe girersem… B) Bahçede leylaklar, nergisler, menekşeler… C) Zaman zaman parlayıp sönen yıldızlar… D) Bir daha buraya gelirse ona şunu de… E) Başımı döndürüyordu her şey: insan, araba, bina…

Örnek 8: Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna soru işareti konmaz?

A ve C seçeneklerinde bitmemiş cümleler, B ve E seçeneklerinde bitmemiş örnekli cümleler vardır. Bu cümlelerde üç nokta kullanılır. D seçeneğinde açıklama yapılmak üzere cümleye ara verilmiştir. Açıklama cümlelerinden önce iki nokta ( : ) kullanılır.

A) Tadına doyum olmaz bu kırların bahar geldi mi B) Senden önce de aynı iş için başvuran olmuş mu C) Eski mahalledeki evlerini görünce hüzünlendi mi D) Tezgâhtaki bulaşıklar yıkanmayı mı bekliyor E) Yapılacak işlerin çokluğu senin de gözünü korkuttu mu

hhSORU İŞARETİ (?)

(Sorar)

“mi” soru edatının/ekinin soru anlamı vermediği iki durum vardır: Birincisi

1. Soru anlamı bildiren cümlelerinin sonuna konur:

“güzel mi güzel” örneğinde olduğu gibi pekiştirmelerdir. İkincisi ise A seçene-

‒ Veznedar başını kaldırıp sordu:

“bahar geldi mi”, bahar geldiği zaman” anlamındadır. Bu durumda A seçene-

‒ Adınız?

ğindeki kullanım gibi “zaman” anlamı verdiği yerlerdir. Bu cümlede kullanılan ğinde soru anlamı olmadığında cümlenin sonuna da soru işareti getirilemez.

‒ Hanginiz benimle birlikte alışverişe gelmek ister? ‒ Akhisar otobüsü ne zaman gelecek? – Ş air olmak istediğinizi söylediğinizde ailenizin olumlu ya da olumsuz bir tepkisiyle karşılaştınız mı?

hh Sözde soru cümlelerinin sonuna da soru işareti konur. ‒ Sana geç kalma demedim mi?

Uyarı Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur: Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı? Üsküdar’dan mı, Hisar’dan mı, Kavaklardan mı?

‒ Bunu bana nasıl yaparsın?


7


hhÜNLEM İŞARETİ (!) (Duygulandırır)

Örnek 9:

1. Sıra dışı duyguları bildiren sözcük ya da cümlenin

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna ünlem işareti konamaz?

sonuna konur:

‒ Ah, boşa geçti o güzelim gençlik yılları! ‒ Uf, çok bunaltıcı bir hava var! ‒ Eyvah! Gol yedik. ‒ Allah’ım, ne kadar mutluyum!

A) Aman Allah’ım, ne güzel manzara B) Zavallı adama çok yazık oldu C) Çiviler ağzına batmaz mı senin D) Eee, siz de fazla oldunuz ama E) Ne kadar da sorumsuz bir çocuksun

C seçeneğinde devrik bir cümle kullanılmıştır. Cümle kurallı hale getirildiğinde sözcükler şu şekilde dizilecektir: “Çiviler senin ağzına batmaz mı” Görüleceği üzere cümlede açık bir soru anlamı vardır, dolayısıyla cümlenin sonuna soru işareti getirilmelidir.

2. Hitap ve seslenme sözcüklerinden sonra konur: ‒ Ey Türk Gençliği!

hhKESME İŞARETİ ( ’ ) (Keser)

‒ Bölük, dur!

1. Özel adlara gelen çekim eklerinden önce konur:

‒ Sevgili vatandaşlarım, bayramınız kutlu olsun!

‒ Sultan Ahmet’in, Sinan’ın hayatında çok özel bir yeri vardı.

‒ Gençler! Size güvenimiz tamdır.

‒ Gezimiz, İstanbul’dan başlayıp Kars’ta sona erecek. – Mehmet’in Halide Edip’in zannettiği romanın yazarı Yakup Kadri’dir.

3. Alay, güvensizlik, küçümseme gibi duyguları ima eden

sözcüğün sonuna konur:

‒ Tam bir başyapıt (!) olacak bu eseri de ancak sen yazabilirdin. – Bunu, yüzyılımızın en önemli buluşu (!) olarak kabul etmeliymişiz.

– Teleskopla Samanyolu’nu incelerken Allah’ın kudretine hayran oldum.

hh Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır: ‒ Hisar’dan bu kadar kısa zamanda gelemezler. ‒ Boğaz’ın güzelliği misafirlerimizi büyülemişti.

‒ Sorun çıkarma becerisinde (!) senin üstüne yok. – Sarf ettiğiniz sözlerden ne kadar nazik (!) olduğunuz anlaşılı-

harfle başlar ve çekim eklerinden kesme işaretiyle ayrılır: ‒ Batı’dan esen rüzgâr töremi baltalıyor.

yor.

8

hh Yön bildiren sözcükler bir özel adın yerini tuttuğunda büyük



Uyarı

5. Kimi sözcüklerde anlam karışıklığını önlemek için konur:

Yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.

‒ Bilgin’in değeri parayla ölçülmez.

‒ İzmirli olduğumu öğrenince çok şaşırdı.

‒ Her soru’nun bir çözümü vardır.

Yapım ekinden sonra gelen çekim eki kesme işaretiyle ayrılmaz.

‒ Kadı’nın ne söyleyeceğini merakla bekliyorduk.

‒ Rizelinin biri İstanbul’a gitmiş… Kurum, kuruluş, kurul, oturum, iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. ‒ Atatürk Lisesinin

6. Dil bilgisinde harflere ve eklere gelen eklerden önce konur: – p’den sonra gelen –da eki, ünsüz benzeşmesinin etkisiyle –ta’ya dönüşür.

‒ Türk Dil Kurumuna Özel isimlere gelen çoğul ekler kesmeyle ayrılmaz: ‒ Ahmetler, Fatihler, Yavuzlar vs.

7. Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur:

2. Kısaltmalara getirilen eklerden önce konur: ‒ Televizyon seyretmede ABD’nin ardından dünya ikincisiyiz.

‒ Emre Bey'e ‒ Ayşe Hanım'ın

‒ BOTAŞ’ın genel müdürü görevinden istifa etti. ‒ İSKİ’den yapılacak açıklamayı bekleyin.

3. Sayılara getirilen eklerden önce konur:

8. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için kullanılır:

‒ 12’nci

‒ 25 Ağustos'ta görüşelim

‒ 1985’ten

‒ Başvurular 15 Temmuz'da başlıyor.

‒ 1994’te 2’nci (3’üncü) sınıfta okuyordum. – Barış Manço’nun sunduğu 7’den 77’ye programının tekrarı veriliyor.

4. Genellikle şiirlerde sözcükten düşmüş bir harfin yerine

konur:

‒ Acep şu yerde var’mola (var mı ola)

Şöyle garip bencileyin.

‒ Güzelliğin on par’etmez (para etmez)

Şu bendeki aşk olmasa

‒ Bir ok attım karlı dağın ardına

Örnek 10: Aşağıdakilerden hangisi kesme işaretinin kullanıldığı yerlerden biri değildir? A) Kısaltmalara gelen eklerde B) Alıntı cümleleri göstermede C) Özel isimlere gelen ekleri ayırmada D) Rakamlara gelen eklerde E) Anlam karışıklığı yaşanabilecek kelimelerde A, C, D ve E seçenekleri kesme işaretinin kullanıldığı yerlerdendir. B seçeneğindeki yargı tırnak işaretiyle ilgilidir.

Düştü m’ola sevdiğimin yurduna (düştü mü ola)


9


hhTIRNAK İŞARETİ (“ ”) (Alıntılar)

Örnek 11:

1. Başkasından aktarılan yazıların, sözlerin başına ve

Batılı bir turizm uzmanı ( ) Yeryüzünde pek az memleket turist çekme bakımından Türkiye ile boy ölçüşebilir ( ) ( ) diyor.

sonuna konur:

– Sanatçı “ Bestelediğim şarkılar artık benim değil, halkın.” de-

Bu parçada yay ayraçla boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

yince salondan alkış tufanı koptu. – Atatürk diyor ki “Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak öğret-

A) (“) (.) (”)

menlerdir.”

B) (“) (.) (”) C) (-) (.) (-)

– Gazeteden biri arayıp “Sizinle mülakat yapmak istiyoruz”

D) (“) (:) (”)

dedi.

E) (“) (,) (!) Alıntılardan önce tırnak açılır. Tırnak içindeki cümlenin sonuna nokta konur. Alıntı bittiğinde tırnak kapatılır.

2. Önemi belirtilmek istenen sözün başına ve sonuna konur: – Dergi, bu sayısında, Yunus ve Mevlana’daki “aşk” temasını kapak konusu etmiş. – Firmamız sürekli olarak “müşteri memnuniyeti” üzerine vurgu yapmaktadır.

hhKISA ÇİZGİ (-) (İlintiler) 1. Satır sonuna sığmayan sözcüğü bölmek için satır

sonuna konur:

‒ Eylül… İşte yine geldi. Bütün hüzünleri beraberinde sürükle– İstisnasız bütün askerler “şehadet şerbetini içmek için” can atıyordu. ‒ Bütün sevgileri atıp içimden,

yerek çaldı yine kapılarımızı.

‒ …………………………….Hanıme-

Varlığımı yalnız ona verdim ben.

li yetiştiriyormuş.

Elverir ki bir gün bana derinden,

‒ …………………………….Atatürk’

Ta derinden bir gün bana ''Gel'' desin.

ün yüce anısına armağandır. ‒ ….……………………………2006’

3. Eser adı ve yazı başlıklarının başına ve sonuna konur:

nın sonlarında açılacak.

– Reşat Nuri’nin “Yaprak Dökümü” adlı romanı televizyona

‒ …………………………………..u-

uyarlanmış.

cuzlarını almasaydınız.

– Gazetede “ Edebiyatımızın Dünü ve Bugünü” adlı bir yazı okudum.

10


(Satır sonunda ya da başında tek ses bırakılmaz.)


2. Ara söz ve ara cümlelerin başına ve sonuna konur:

Örnek 12:

‒ Ben de - herkes gibi - ümitleri, hayalleri olan bir insanım.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kısa çizgi yanlış kullanılmıştır?

– Eleştirmen -demin de belirttiğim gibi- mutlaka tarafsız olmalı-

A) I. Dünya savaşı (1914 - 1918) yaşlı dünyamızın yaşadığı il büyük felaketti.

dır. ‒ Nihayet köyüne -doğup büyüdüğü yere- kavuşmuştu.

B) Muhtar:- Yarın daha büyük bir ekiple arama yaparız, dedi.

‒ Kimse gelmezse -emin olun- tek başıma da giderim.

C) Kimi zaman yapım eki “-gıl, -gil” yerine çokluk eki “-ler/lar” kullanılır. D) Yeni açılan köprü İzmir - Kocaeli arasını üç saat kısaltacakmış. E) Bu olay - eski konağın yanması - bölgedeki rant kavgasıyla ilgili olabilir.

3. “ve, ile, …-den …-e” işlevleriyle iki sözcük, saat, tarih vs.

arasına konur:

‒ Meriç Irmağı Türk-Yunan sınırı boyunca akar. ‒ Sınav 9.30-11.30 arasında yapılacak. ‒ 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı… ‒ Adana-İstanbul uçağı geç kalmış.

4. Hecelerin arasına, eklerden önce, kök ve gövdelerden

sonra konur:

A seçeneğinde tarihlerin arasına, C seçeneğinde eklerden önce, D seçeneğinde “ve” bağlacının işlevinde ve E seçeneğinde ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonuna konma işleviyle kullanılmıştır. B seçeneğinde konuşmanın başına konmuştur. Bu cümlede uzun çizgi kullanılır.

hhYAY AYRAÇ İŞARETİ ( ( ) )

(Anlamını-okunuşunu-açıklamasını gösterir) 1. Açıklanacak sözlerde kullanılır: ‒ Deli Petro ( I. Pyotr Aleksiyeviç) elli üç yaşında öldü.

‒ Kork-mu-yo-rum ‒ -di, -miş-, -se

2. Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında

‒ Gel-, an-, sakla-

kalan ek bilgiler için kullanılır.

hh Yay ayraç içinde bulunan ve yargı bildiren anlatımların sonuna uygun noktalama işareti konur : – Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazı-

5. Matematikte çıkarma işareti yerine konur:

yorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek

‒ 2-1=1

için geziyoruz.


11


3. Anlamdaş sözcüklerden ikincisinde kullanılır: ‒ Sanatçıdaki mübalağa (abartı) hastalığı eserin her yerinde kendini gösteriyor. ‒ Şiirlerini özgün bir biçemle (üslup) kaleme almış şair.

Örnek 14: Bugün kırk sekiz yaşına bastım (I) Yaptığım pek çok şeyden pişmanlık duyuyorum (II) Öyle çok, öyle çok yanlışlık yaptım ki (III) Her şeyden önce en değerli varlığım olan zamanımı istediğimce ve iyi bir biçimde kullanamadım (IV) Hâl-

4. Alıntı kelimelerin okunuşunda kullanılır: ‒ William Shakespeare (Vilyım Şekspir)

buki şimdikinden en az iki kat daha verimli olabilirdim (V) Bu parçadaki numaralı yerlerden hangisine üç nokta (…) konulması uygun olur? A) I.

5. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini,

durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır:

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

Numaralanmış yerler incelendiğinde II numaralı cümlenin eksiltili olduğu görülecektir. Eksiltili cümlelerin sonuna üç nokta konur.

– İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakam'a yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın... – Canan – ( gözlerindeki yaşı elinin tersiyle silerek) Bitti öyle mi?

Örnek 13: Noktalama işaretleriyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur? A) Bir sözcüğün başka bir dilden karşılığını göstermek için “kısa çizgi” kullanılır. B) Bazı seslerin yerel konuşmalarda ve şiirde ölçü gereği düştüğünü göstermek amacıyla “tırnak işareti” kullanılır. C) Konuşmayı belirten cümlelerin başında “uzun çizgi” kullanılır.

Örnek 15: Laleli’de, antika avizelerin tamir edildiği bir dükkan ( ) Dükkanın her tarafında çeşit çeşit avizeler ( ) altın kaplamalar, kristalden yapılma olanlar, saraylardan çıkmış gibi duranlar ( ) Yukarıdaki parçada parantezlerle belirtilen yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir? A) (.) (.) (…) D) (.) (…) (.)

D) Alay, yergi gibi anlamların çağrıştırılmasında “parantez içinde soru işareti” kullanılır. E) Sıralanan örneklerin benzerlerinin olduğunu göstermek amacıyla iki nokta kullanılır. A seçeneğinde belirtilen yere parantez işareti, B seçeneğinde belirtilen yere kesme işareti, D seçeneğinde belirtilen yere, ünlem işareti, E seçeneğinde belirtilen yere üç nokta konur. C seçeneğinde belirtildiği gibi konuşmaları belirtmek amacıyla cümleden önce uzun çizgi konur.

12


B) (…) (:) (…)

C) (…) (.) (.)

E) (:) (:) (.)

İlk ve son cümle yapıca ve anlamca tamamlanmamış. Buralara üç nokta konmalı. Seçeneklere baktığımızda bunun sadece B seçeneğinde olduğunu görüyoruz.


Konu Testi - 1

1. Bu tutumun şöyle bir ilkesi olabilir ( ) Devlet sanatçıyı değil

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna üç nokta konması uygun olur?

( ) sanatı korur ( ) Sanatçının zararına gibi görünen bu ilke aslında onun yararınadır ( ) Sanat korundu mu gerçek sanatlar kendiliğinden korunmuş olur.

A) Bir plan yapmıştı hafta sonu tatili için B) Onun gelmeyeceğini nereden bildiğini sordum

Boşluklarla belirtilen yerlere aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmedir? A) (; ) (,) (.) (;)

D) Bildiklerimi anlatmaya bir başlasam

B) (.) (,) (.) (: )

C) (: ) (,) (.) (.)

C) Sıcak yaz günlerinde herkes eğleniyor, o çalışıyordu

E) Günü geldiğinde biz de yapacağımızı biliriz

D) (: ) (-) (-) (,)

E) (.) (,) (!) (,)

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti (‘) yanlış kullanılmıştır?

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül (,) farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) Mehmet Akif’in şiirlerini hep hayranlıkla okumuşumdur.

A) Her yıl buraya gelir, aylarca burada kalırdı.

B) Lisedeyken Ankara’lı arkadaşımla çok iyi geçinirdim.

B) Şiddetli kar yağışı, ulaşımı olumsuz etkiliyor.

C) Geçen yıl yarışmayı kazanan şair Alman’mış.

C) Trafik kazaları, binlerce kişinin ölümüne neden oluyor.

D) Şemseddin Sami’nin Kamus-î Türkî adlı bir sözlüğü vardır.

D) Küçük oyuncu, izleyenleri kendine hayran bırakmıştı. E) Apartman yöneticisi, aidatları düzenli olarak topluyor.

E) Yahya Kemal’in “Aziz İstanbul”unu mutlaka okuyunuz.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgülün (,) kaldırılması anlam belirsizliğine yol açmaz?

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir noktalama işareti yanlış kullanılmıştır?

A) Yaralı, doktordan yardım istiyordu.

A) Her gün aynı öğüdü dinliyordu: “Düzenli çalış!”

B) İhtiyar, yanındakilere anılarını anlatıyordu.

B) Birçok malzeme istediler: kağıt, makas, tutkal ...

C) Bayan, memura kızmaya başladı.

C) Acaba o da bizi çok beklemiş midir?

D) Yabancı, adamlara göz ucuyla bakıyordu.

D) Aşk-ı Memnu (Yasak Aşk) H. Ziya’nın meşhur romanıdır.

E) Küçük, ağacın arkasından bizi gözlüyordu.

4.

I. Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme eklerini ayırır.

II. Kişi adlarından sonra gelen unvan sözlerine getirilen ekleri ayırır.

III. Tarihleri ve birbiriyle ilgili sözcükleri ayırır.

IV. Sayılara getirilen ekleri ayırır.

V. Seslerin ölçü gereği düştüğünü gösterir.

Numaralanmış cümlelerden hangisi kesme işaretinin özelliklerinden biri değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) Söyleyecek çok şey var; ama gücüm kalmadı.

8. ( ) Hikâyeci olmasaydınız ne olmayı isterdiniz ( ) ( ) diye kendisine yöneltilen soruya şu cevabı verir ( ) “Kahveci olmak isterdim.”

Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir? A) ( ) (?) ( ( ) ) ( . )

E) V.

B) ( - ) ( ! ) ( - ) ( ; ) C) ( “ ) ( ? ) ( “ ) ( : ) D) ( “ ) ( . ) ( “ ) ( . ) E) ( - ) ( ? ) ( - ) ( ; ) YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

9. Aşağıdakilerin hangisi üç noktanın kullanım yerlerinden biri değildir?

13. Çocuk ayakkabılarını kendi isteğiyle ona vermişti.

A) Tamamlanmamış cümlelerin sonu

Cümlesinde hangi sözcükten sonra virgül (,) getirilirse anlam değişir?

B) Benzer örneklerin sürdürülebileceği durumlar

A) çocuk

B) ayakkabılarını C) kendi

D) İsteğiyle

C) Söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine

E) ona

D) Alıntılarda atlanan kısımların yerine E) Seslenme, duygulanma bildiren cümlelerin sonu

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayraçın (parantez) ın

14. Şairlerden Yahya Kemal ( ) Faruk Nafiz ( ) romancılardan A. Hamdi Tanpınar ( ) Oğuz Atay beğendiğim sanatçılardır ( )

kullanımı doğru değildir?

A) Türk halıları (kilimleri) birer sanat eseridir. B) Bedri Rahmi (1913-1975) ünlü ressamlarımızdandır. C) Kansızlık (anemi) daha çok çocuklarda görülmektedir. D) Betimleme (tasvir) hikâyenin vazgeçilmez unsurudur. E) Rimbaud (Rembo) “Kötülük Çiçekleri” adlı eseriyle tanınır.

11. Virgül, tırnak içine alınmamış alıntı sözlerin sonunda da kullanılır.

Yukarıdaki cümlelerde parantezle boş bırakılan yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir? A) (-) (,) (-) (!)

B) (,) (,) (,) (.)

C) (,) (-) (,) (.)

D) (,) (:) (,) (.)

E) (,) (;) (,) (.)

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna soru işareti konması uygun değildir?

Aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamayı örnekleyen bir kullanım vardır?

A) Bunlardan hangisini okuyorsun

A) Benim burada işim bitti, deyip hızla uzaklaştı.

C) Nerede oturduğunu söylemedi

B) Çocukluğundan beri yıldızlara, gökyüzüne ilgi duyardı.

D) Bu, oraya kaçıncı gidişin

C) Muhtar, mahallenin sorunlarını çözmeye çalışıyor.

E) Önce hanginiz geleceksiniz

B) Sen de bizimle gelecek misin

D) Köyünü, arkadaşlarını, topraklarını terk ediyordu. E) Valizini yere bıraktı, heyecanla boynuna sarıldı.

12. Aşağıdakilerden hangisinin sonuna ünlem (!) işareti konmaz?

16. Aşağıdakilerden hangisinde virgül (,) kullanılmaz? A) Tırnak içine alınmamış alıntıların sonunda

A) Vah vah, nasıl da zayıflamış

B) Eş görevli sözcüklerin arasında

B) Senin de böyle sorunların var mı

C) Gün, ay, yıl bildiren rakamların arasında

C) Hey, kırmızı şapkalı arkadaş

D) Ara sözlerin başında ve sonunda

D) Tüh, keşke sana söylemeseydim

E) Sıralı cümlelerin arasında

E) Arkadaşlar, lütfen sessiz olalım 1. C

2. B

3. B

4. D

5. D

6. A

7. E

8. C

9. E

10. A

11. A

12. B

13. A

14. E

15. C


Cevaplar

16. C

14


Konu Testi - 2

1. Dışarıda küçük bir çocuk feryadı ( ) Niçin feryat ettiği anlaşılmıyor ( ) Her şey yerli yerinde görünüyor ( ) hayatın her anında olduğu gibi ( )

5. Kuvvet ve zulüm ( ) baş eğdirebilir ( ) diz çöktürebilir fakat gönülleri fethedemez ( )

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?

Yukarıdaki cümlede ayraçla belirtilen yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?

A) (.) (.) (,) (…)

A) (,) (:) (.)

B) (…) (.) (,) (.)

C) (.) (;) (…) (.)

B) (,) (.) (.)

D) (,) (;) (.)

D) (…) (:) (,) (.)

C) (-) (,) (!)

E) (;) (,) (!)

E) (…) (;) (,) (…)

2. Bir filmi; kim çekerse çeksin, üst üste kaç kere izleyebilirsiniz? I II III Filmden sıkıldığınızı anladığınız an artık izlemeyeceksiniz. IV Bu gerçekten de böyle değil midir?

Bu parçadaki numaralanmış noktalama işaretlerinden hangisi yanlış kullanılmıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

II. Konya-Afyon yolu trafiğe açılmış.

III. Bize gelince -mutlaka gelecektir- onunla konuşurum.

IV. “-de” hem yapım hem çekim eki olabilir.

V. Eleştirmen -daha önce söylediğim gibi- sorumluluğunu bilmelidir.

Kısa çizgi (-) yukarıdaki cümlelerde kaç değişik görevde kullanılmıştır? C) 3

D) 4

Numaralandırılmış yerlerden hangisine iki nokta (:) işareti getirilebilir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E)V

I. Türkçe-İngilizce sözlüğü bana ver.

B) 2

(III) tıpkı sanatçı gibi (IV) öğüt dinlemeyi pek sevmez (V)

V

3.

A) 1

6. Sevgili yazar dostumuz (I) şunu iyi bellesin (II) Eleştirmen de

7. Annem ( ) sinirden ne yapacağını bilmez bir halde ( ) Ne ( ) Sürahiyi kedi mi kırdı? ( ) diye bağırdı.

Yukarıdaki cümlede parantezle boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilebilir? A) (;) (-) (-) (?)

B) (,) (“) (?) (”)

C) (,) (“) (?) (”)

D) (:) (-) (!) (!)

E) (;) (,) (:) (?)

E) 5

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti (ʼ) yan-

8. İki değer vardır ki insanların çoğu onların kıymetini bilemezler ( ) Biri sağlık, biri de boş zaman.

lış kullanılmıştır? A) 1995’te büyük bir kaza geçirdik. B) Çalıkuşu’nu bu yıl yeniden okudum. C) TRT’nin yayınlarını çok beğeniyorum. D) Bir grup dağcı Ağrı Dağı’na tırmanıyor. E) Üniversite’de Manisalı bir arkadaşım vardı.

Yukarıdaki cümlede ayraçla boş bırakılan yere aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangisi getirilmelidir? A) Noktalı virgül

B) Virgül

C) İki nokta

E) Nokta

D) Ünlem


15


Konu Testi - 2

9.

I. Arasöz ve ara cümlelerin başında, sonunda kullanılır.

13. De ki Rüzgâr değil, odur haykıran

II. Küçümseme, alay bildirmek için sözcük sonunda parantez içinde kullanılır.

III. Alıntı sözlerden önce ve sonra kullanılır.

IV. Doğruluğundan şüphe edilen durumları belirtmek için parantez içinde kullanılır.

Numaralanmış cümlelerde, aşağıdakilerin hangisiyle ilgili bilgi verilmemiştir? A) Virgül

B) Ünlem

D) Soru işareti

Bu cümlede aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangisi kullanılabilir? A) İki nokta – Ünlem B) Virgül – nokta C) Noktalı virgül – ünlem D) İki nokta – soru işareti E) Noktalı virgül – ayraç

C) Tırnak işareti

E) Üç nokta

14. Duruşun, bakışın yaman be Ali 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti (ʼ) yan-

lış kullanılmıştır?

Bu cümlenin sonuna aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Soru işareti

A) Doğu Anadolu’da kışlar çetin geçer. B) Ahmet ’de sınava girecekmiş. C) Isparta’nın gülleri dünyaca meşhurdur.

B) Nokta

C) Üç nokta

D) Ünlem

E) Noktalı virgül

D) A’dan Z’ye her şeyi düşünmüşler. E) Sizin 9’uncu sokakta oturduğunuzu biliyorum.

15. Aşağıdakilerden hangisinin sonuna üç nokta getirilemez? A) Issız dereler, çıplak tepeler B) Tarlayı taşlı yerden, kızı kardaşlı yerden

11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna soru işareti

C) Siz onu bir de iş başında görün

(?) konulmaz?

D) Evde çocuklar, dışarıda çocuklar

A) Beni gördü mü birden heyecanlanır

E) Onu bu halde gördükten sonra

B) Köye bu yoldan gidebilir miyim C) Hangi sokakta oturuyorsunuz D) Ders, saat kaçta başlıyor E) Bu şaşkın adamı tanıyor musunuz

16. I. Tamamlanmamış cümlelerin sonuna getirilir.

Bu cümlede aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangisi kullanılmaz? B) Nokta

A) Üç nokta

D) Virgül

C) Ünlem

E) İki nokta

7. B

E) Noktalı virgül 8. C

9. E

10. B

11. A

12. C

13. A

14. D

15. C


Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisiyle ilgili bilgi verilmemiştir?

6. B

16. E

16

5. D

IV. Sayılan örneklerin sürdürüleceğini belirtmek için kullanılır.

B) Noktalı virgül

4. E

C) Tırnak işareti

D) Nokta

3. C

A) İki nokta

III. Cümle içinde virgülle ayrılmış tür ve takımları ayırmak için konur.

2. A

1. B

için tek bir şey söyleyeceğim cennet

II. Seslenme ve duygulanma bildiren cümlelerin sonunda kullanılır.

Cevaplar

12. Bu topraklar çorak ve bakımsız arazilerdi şimdiyse burası

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

17

TARAMA

1. Bahçede kimler yok ki ( ) Feyza’nın arkadaşları, komşular,

5.

I. Sunulan her öneriye dudak büküyordu.

küçük kızlar ( )

II. Yalanı ortaya çıktığı halde yüzü kızarmadı.

Bu cümlede parantezle boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?

III. Hatasını yüzüne vurmadım, onu utandırmak istemedim.

A) (?) (!)

B) (.) (.)

D) (?) (.)

C) (:) (…)

IV. Şimdi burun kıvırdığın elbiseleri biz eskiden bulamıyorduk.

E) (;) (!)

Numaralanmış cümlelerdeki altı çizili deyimlerden hangileri anlamca birbirine en yakındır? A) I. ile II.

B) II. ile III.

D) I. ile III

C) III. ile IV.

E) I. ile IV.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecazlı bir anlatım söz konusudur? A) Birkaç adım yürümüştü ki bir bataklığa düştü.

6. (I) Bugün hece şiirinden kala kala iki önemli ad kaldı. (II) Biri Necip Fazıl, öteki Ahmet Hamdi Tanpınar. (III) Dar bir

B) Sakarya hırçın ve alabildiğine özgür akıyor yüzyıllardır.

evren Tanpınar’ın evreni ancak şiir beğenisi öyle yüksek ki

C) Bir ara ellerinden kurtulmayı başardığını sandı.

bu dar evren içinde, dili en iyi imkânlarla yoğurmuş. (IV)

D) Ortalığı kurumuş ekinlerin kokusu kapladı.

Orhan Veli’ den önceki Türkçenin en yüksek beğeni ölçüsü

E) Akşamüstleri balkondan, geleni gideni seyrederdi.

Tanpınar’ın şiirindedir. (V) Ahmet Hamdi Tanpınar o Türkçeyi yakalayabilmekle kalmamış, onu yer yer etkilemiştir de.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir sanatçıya yönelik hem olumsuz hem olumlu eleştiri dile getirilmiştir?

3. Yetmiş yıllık ömründe , şu üç hususu öne çıkarmıştır :

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

I II Çalışmak , dürüstlük , sabır … III IV V

Bu cümlede numaralanmış noktalama işaretlerinden hangisi yanlış kullanılmıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

7. (I) El falına bakan bir adam hatırlıyorum. (II) Asıl işi odunculuktu; bu vahşi yaşam, ona türlü belirtileri yorumlama özelliğini aşılamıştı. (III) Herhalde başka üfürükçülere bakarak el falını da öğrenmiş olacaktı. (IV) Biz, düşünceyi nasıl gözler-

4. “Sana hak vermiyor değilim fakat ----” cümlesi aşağıdaki-

den ya da yüzün çizgilerinden okursak o da elden okurdu.

lerden hangisiyle sürdürülemez?

(V) Karakterler hakkında çoğu kez yerinde ve ölçülü şeyler

A) sen de beni anlamalısın.

söyler, bazen herkesin yakın ve uzak geleceğini de haber verirdi.

B) fikirlerine katılmıyorum. C) o da haksız sayılmaz.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde “tahmin, olasılık”

D) bize biraz zaman vermelisin.

anlamı vardır?

E) şimdi zamanı değil.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


1

Tarama

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iki nokta (:) doğru

11. Namık Kemal, tiyatro hakkındaki düşüncelerini: “Tiyatro en

yerde kullanılmıştır?

yararlı eğlencedir. Edebiyatın en zor ve en önemli türü olan tiyatro kitap, gazete ve benzeri basın organlarından daha tesirlidir. Halkın eğitilmesinde bir araç olarak kullanılabilir.” gibi sözlerle ifade etmiştir. Gerçekten de tiyatronun, okul gibi insanı eğiten bir işlevi vardır. Üstelik çok yönlü bir güzel sanat olan tiyatro, okuldan daha güçlü, daha etkilidir. Ayrıca okul belli yaşlardaki insanları, tiyatro ise her yaştaki insanı kabul eder. Bu nedenle tiyatro etkinliklerinin okullara girmesi çok yerinde olur.

A) Sürekli onu düşünüyordu: Fakat elinden bir şey gelmiyordu. B) Topluca karar verdiler: Hemen işe koyuldular. C) Yapacakları tek şey şuydu: Zaman kaybetmeden ona engel olmalıydılar. D) Size gelecektim: Ama yorgunluğum buna izin vermedi. E) Bu şartlar altında yaşayamam: çünkü rahatsız oluyorum.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinden yararlanılmamıştır? A) Tanımlama

B) Örnekleme

C) Alıntı yapma

9. Ünlü bir düşünür ( ) Demiri eritmek ( ) işlemek değil ( ) topraktan çıkarmak şaşılacak bir iştir ( ) ( ) diyor.


E) Benzetme

12. Onunla bankaya ne zaman gittik , elindeki liraları dövize

Bu parçada ayraçla belirtilen yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir?

A) (“) (;) (,) (.) (”)

B) (“) (,) (;) (.) (”)

C) (ʼ) (;) (,) (.) (ʼ) D) (:) (,) (;) (,) (.)

I

nasıl çevirdik , hatırlamıyorum ; kompartımana kimler girdi II III çıktı , neler sorup neler istediler? Bilmiyorum. IV V Yukarıdaki cümlede numaralandırılmış noktalama işaretlerinden hangisi yanlış kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) (:) (;) (,) (,) (.)

13. Sakarya Caddesi’nde neşeyle yürüdüğüm yıllar çok geride 10. Aşağıdakilerden hangisi Karahanlı dönemine ait eserlerden değildir? A) Divanü Lügati’t-Türk B) Muhakemetü’l-Lügateyn C) Atabetü’l-Hakayık D) Divan-ı Hikmet E) Kutadgu Bilig

2


kaldı, artık orası da tüm Kızılay gibi---

Bu cümle, anlam akışına göre aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanamaz? A) benim için herhangi bir anlam ifade etmiyor. B) bir karmaşa ve keşmekeş içinde. C) eski capcanlı günlerine yeniden kavuştu. D) bir daha asla göremeyeceğim kadar uzak bana. E) anılarımın başköşesini süslüyor sadece.

Tarama

14. I. Aynı sorunları bir kez daha yaşamak istemiyorum.

17. Tüh ( ) kör olası adam ( ) Böyle ıvır zıvırla mektup doldurulur mu ( ) İnsandan bahset ( ) bana insan lazım.

II. Konserde bir kargaşa çıkacağından eminim.

III. Belki onun da bu konuda söyleyecekleri vardır.

IV. Üzüntülerini ve sevinçlerini kimseyle paylaşmak istemiyor.

Yukarıdaki parantezle boş bırakılmış yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?

V. Kimseye kolay kolay güvenmemeyi bana hayat öğretti.

A) (!) (:) (?) (,)

Yukarıdaki cümlelerin hangisinde "ön yargı" söz konusudur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

okuyucuya, işlemeyen kafalarıyla duymalarına imkân olmayan okumanın zevklerinin yabancısı birtakım kişilerin bilemedikleri değerleri küçümseyerek “hayatı tanımayan kitapçıl adam” damgasını vurmaları ne kadar yersizdir! Bu gibiler için ancak akılla kavranan, elle tutulur, gözle görülür şeylerin değeri vardır. Ya da maddi fayda sağlayanların ...

D) (;) (!) (.) (,)

C) (,) (.) (?) (;)

E) (,) (!) (?) (,)

18. Altmış iki yıldır seni ararım

Tükendi sabrım, yoktur kararım

Dağa taşa, kurda kuşa sorarım

Kimse bilmez hikmetini, işini

Bu dörtlükte aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünsüz benzeşmesi (sertleşme)

Bu parçada aşağıdaki anlatım türlerinden hangisi ağır basmaktadır? A) Açıklayıcı anlatım

B) Tartışmacı anlatım

C) Öyküleyici anlatım

D) Düşsel anlatım

B) (,) (!) (!) (,)

E) V.

15. Okuduğunu sindiren, ondan tam anlamıyla faydalanan

B) Ünsüz değişmesi (yumuşama) C) Ünlü daralması D) Ünlü düşmesi E) Ünsüz yumuşamasına aykırılık

E) Kanıtlayıcı anlatım

19. 1864’te İstanbul’da doğar sanatçı. Darüşşafaka Lisesini I II birincilikle bitirir. Ahmet Mithat Efendi’yle tanışarak Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’nde yazarlığa başlar. III

16. I. İyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmazdı.

II. İyilik et denize at, balık bilmezse Hâlik bilir.

III. İyilik, iki baştan olur.

İstanbul’u canlı, sade, açık bir Türkçeyle anlatır. “Boşboğaz

IV. İyiliğe “Nereye gidiyorsun?” demişler, “kötülüğe” demiş.

IV

Yukarıdaki atasözlerinden hangileri anlamca birbirine en yakındır?

ile Güllabi” adlı bir karikatür dergisi çıkarır.

V

Bu parçadaki altı çizili sözlerden hangisinin yazımı yanlıştır?

A) I. ve II. D) I. ve IV.

B) I. ve III.

C) II. ve III.

E) II. ve IV.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


3

Tarama

20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır?

23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül (,) yerine kısa çizgi (-) de kullanılabilir?

A) İstanbul’a gitmek için önce İzmit’den geçmelisin.

A) Hiçbir sanatçı, ne kadar büyük olursa olsun, yeni bir tür icat etmemiştir.

B) Sen de mi bu konuda hatalı olduğumu düşünüyorsun? C) Yenilince değil, pes ettiğinde kaybedersin.

B) Birey, bir sanatın geleneksel sınırlarını zorlayabilir.

D) Bu karanlıkta ırmaktan geçmek doğru olmaz.

C) Şiir, bazen resimle komşuluğunu artırır, işi doğa tasvirine döker.

E) Sıcaklıklar salı günü daha da artacakmış.

D) Notalarla doğa tasvirleri yapılıyor, duygular ve düşünceler dile getiriliyor. E) Resim, fotoğraftan uzaklaşırken mimarisiyle, müziğe yaklaştı.

21. I. Biraz daha her şeyle haşir neşir

24. Dünyanın pek sırrı kalmadı ( ) kapalı kutuydu ( ) açıldı ( )

II. Biraz daha kendimizle bilişmemiz

III. Biraz daha seninle başbaşa nehir

IV. Biraz daha gök, biraz daha deniz

V. Biraz daha aşk, biraz daha güzellik

Yukarıdaki dizelerin hangisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

Hem de ( ) Pandora’nın Kutusu ( ) gibi açıldı.

E) V.

Yukarıdaki parçada parantezle boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangi noktalama işaretleri getirilmelidir? A) (;) (,) (:) (-) (-)

B) (:) (,) (.) (“) (“)

C) (,) (;) (.) (() ())

D) (,) (:) (.) (-) (-)

E) (;) (,) (.) (“) (“)

22. Deneme yazarı, kendi kendisi ile konuşur gibi yazar; karşısında bir okur olduğunu hiç hesaba katmaz. Montaigne’in sürekli kendisinden söz etmesi de bu yüzdendir. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisinden yararlanılmıştır?

25. Hayır ( ) bu yazıyı ben yazmadım ( ) Bu kadar özensiz ( ) acemice karalanmış bir yazıyı benim yazdığımı nasıl düşünebilirsiniz ( )

A) Örnekleme

B) Tanımlama

Bu cümlede ayraçla belirtilen yere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangisi getirilmelidir?

C) Tanık gösterme


A) (;) (,) (.) (;)

B) (.) (,) (.) (:)

C) (,) (.) (,) (?)

D) (:) (-) (-) (,)

E) İlişki kurma

4


E) (.) (,) (!) (,)

Tarama

26. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur?

29. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isimlerin yazımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmamıştır?

A) Bu haberi sana söyleyen kim, merak ediyorum.

A) Mustafa Kutlunun “Menekşeli Mektup” isimli öyküsünü okudum.

B) Her sene yazlıkda bir aya yakın kalırız. C) Bu yıl sınıfca Çanakkale gezisi yapacağız.

B) Yarın, Karadeniz’in Kuzeyi’nde yer yer fırtına çıkacak.

D) Öyle sanıyorumki günlerdir uyumuyorsun.

C) 30 Ağustos 1922’de Başkomutanlık Meydan Savaşı oldu.

A) Ankara’lılar Kızılırmak’tan gelen suyu bekliyor.

D) Bu yıl Eylül aynın da çok sıcak geçmesi bekleniyor. E) Konya ovasında üretilen buğdayın kalitesi oldukça yüksekmiş.

27. Aşağıdakilerden hangisinde “sızmak” sözünün kullanımı yapılan açıklamaya uygun değildir? A) Suyun belli belirsiz akması: Pencereden içeriye su sızıyordu.

30. Aşağıdakilerden hangisinde “kusur, bahane bulmak” anlamında bir deyim kullanılmıştır?

B) Küçük deliklerden ışığın girmesi: İçeriye sızan ışıktan sabah olduğunu anlamıştık.

A) Kulaktan dolma bilgileriyle bilgiçlik taslar. B) Her toplantıda mutlaka bana laf atar.

C) Çok samimi olmak: Filiz'le aramızda su sızmıyordu.

C) Kendisi bir iş yapmaz ama herkese bir kulp takar.

D) Sarhoşluğun etkisiyle uyumak: Bir kenarda sızıp kalmış.

D) Kusurlarını gizlemek için başkalarına çamur atar. E) Öyle alıngan ki her sözümden bir anlam çıkarır.

E) Bir haberin istenmeyen kişilerce duyulması: Uçaklarımız Irak'ın kuzeyine sızmış.

31. Ses düşmesine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazılır. 28. Aşağıdakilerin hangisinde virgül (,) kullanılmaz? A) İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasında B) Eş görevli sözcüklerin arasında C) Sıralı cümlelerin arasında D) Yüklemden uzak kalmış öznenin sonunda E) Ara sözlerin başında ve sonunda

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmamaktan kaynaklanan bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) Çektiği onca sıkıntıya sabretmiş, ses çıkarmamıştı. B) Evin anahtarını kaybettiğimden dışarıda kaldık. C) Toplantıyı aniden terk etmesine çok şaşırdık. D) İnsanlar genellikle durumlarına şükür etmezler. E) Çocuklarını semtteki bir okula kaydettirmeye çalışıyor.


5

Tarama

32. 16.yy. ortalarından başlayarak çini sanatında (mimaride kullanılan) bir takım değişiklikler görülür. Özellikle yapı içerisinde bezeme elamanı olan çinilerin başta İznik olmak üzere, Kütahya’daki atölyelerde de yapıldığı bilinmektedir. İznik’teki çini üretimi 17.yy. sonunda bitmesine karşılık Kütahya çini üretimi ile olan ününü günümüze kadar sürdürmüştür. Bu dönemde en kaliteli örnekler 1550 – 1580 yılları arasında yapılmıştır. Erken Osmanlı mimarisinin ve Mimar Sinan’ın anıtsal eserleri çinilerle bezenmiştir.

35. Bize bir gün bile ( ) Yerlere kâğıt atmayın ( ) ( ) demedi.

Bu cümlede parantezle boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir? A) (,) (.) (-)

B) (-) (.) (-)

D) (() (.) ())

C) (:) (!) (;)

E) (“) (.) (“)

Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çözümleyici anlatım

36. Nizipli Deli Mehmet bundan yedi sekiz sene evvel Nizip’ten


kalkıp İstanbul’a gelmiş. Nizip’te iken çobanlıkla geçinen Mehmetʼin bir ağabeyisi varmış. Niziplinin İstanbul’da kahvelerde ve tiyatrolarda şarkı söylediğini duyar duymaz aklı başından gitmiş ve kardeşini aldığı gibi Nizip’e götürmüş. Nizip’e yolu düşenler, onun hâlâ orada bulunduğunu ve ara sıra sırf kendi keyfi için türkü söylediğini anlattılar.

C) Öyküleyici anlatım D) Açıklayıcı anlatım E) Tartışmacı anlatım

33. ”Resimde sıra ile süsleme sanatlarının ( ) mimarinin ve şiirin yeri vardır.” Bu cümlede boş bırakılan yere hangi noktalama işareti getirilmelidir?

A) Virgül

B) Noktalı virgül

C) Kısa çizgi

D) İki nokta

Bu parçada aşağıdaki anlatım türlerinden hangisi kullanılmıştır? A) Açıklayıcı

B) Tartışmacı

C) Betimleyici

D) Öyküleyici

E) Söyleşmeye bağlı

E) Tırnak işareti

37. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yazım yanlışı vardır? A) Şu lokantada bir şeyler yemek ister misin? B) Eskiden her yıl bir kaç kez ava giderdim. C) Ürünlerimizin bir kısmında hata çıktı.

34. …Kızıl kanım tükendi, kara terim boşandı, işimi gücümü

verdim. (…) Bu Türk budununa silâhlı düşmanı getirmedim, dizginli atı yürütmedim. İlteriş (Kutluk) Kağan çalışmasa, ona uyup ben çalışmasam, il de, budun da yok olacaktı. Çalıştığı için, ona uyup ben çalıştığım için, il yine il oldu, budun yine budun oldu. Kendim (artık) kocadım, ihtiyarladım. (…) Türk Bilge Kağan’ın iline (bu yazıtı) yazdırdım.

E) Size öykülerimin yanında bir de şiir gönderiyorum.

Bu parça aşağıdakilerin hangisinden alınmış olabilir?

38. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna

A) Kül Tigin Yazıtı B) Yenisey Yazıtları C) Tonyukuk Yazıtı D) Bilge Kağan Yazıtı E) Çoyren Yazıtı

6

D) Hiçbir şey söylemeden çekip gitti.


uymayan sözcük kullanılmıştır? A) Radyo sanatçıları şarkıları güzel yorumluyor. B) Küçük bir çocuk yolun kenarında oturuyordu. C) Bitkiler üzerinde uzun zamandır deney yapıyor. D) Okula geç kaldığım zamanlar öğretmenim kızıyor. E) Gece yarısı bir bozkırın ortasında kalakalmıştım.

Tarama

39. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kaynaştırma sesi

42. Bu grupta yer alan dillerde kullanım sırasında hiç değişme-

yoktur?

yen (sabit kalan) tek veya çok heceli kelime kökleri vardır. Dil bilgisel ilişkiler ise bu köklerin önüne veya sonuna getirilen ögelerle yapılır. Bu grupta yer alan dillerde çoğunlukla kelimelere getirilen ögelerle onlara yeni anlamlar kazandırılır. Kelimelerin diğer kelimelerle olan ilişkisi ise anlamı değiştirmeyen, görevli ögelerle sağlanır. Bu ögeler kelimenin başına getirildiği gibi, sonuna da getirilebilir. Bu dillerin en tipik örneği Türkçedir. Türkçenin yanı sıra bu grupta Fince, Macarca, Samoyetçe, Moğolca, Mançuca ve Tunguz dilleri yer alır.

A) Koyunların sesi bu uçsuz bucaksız vadiyi doldurmuştu. B) Olaydan sonra birçoğu bu davranışımı takdir etti. C) Televizyonun sesini biraz kısmanı rica ediyorum. D) Artık sıcak yaz günlerini geride bırakmıştık. E) Yeterince dinlendikten sonra tekrar yürümeye koyuldum.

Bu parçada sözü edilen dil grubu aşağıdakilerden hangisidir? A) Çekimli diller

B) Hint – Avrupa dilleri

C) Eklemeli diller

D) Tek heceli diller

E) Hami – Sami dilleri

40. Küçük sincap yavrusu ağaçtan ağaca büyük bir ustalıkla I II atlıyor, seyredenleri hayretler içinde bırakıyordu.

III Bu cümlede numaralanmış sözcüklerdeki ses olayı hangi seçenekte doğru verilmiştir? I A) Ünlü değişmesi

II

III

Ünlü benzeşmesi Ünlü düşmesi

B) Ünsüz benzeşmesi Ünlü değişmesi

Ünlü daralması

C) Ünsüz türemesi

Ünlü düşmesi

Ünlü türemesi

D) Ünsüz türemesi

Ünlü daralması

Ünlü türemesi

E) Ünlü türemesi

Ünlü daralması

Ünsüz benzeşmesi

43. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Hiçkimse olan biten hakkında kafa yormuyor. B) Evdeki her şeyi güzelce silip temizlemiş. C) Yanına birkaç özel eşyasını alıp gitti. D) Onunla birçok konuda anlaşamayız. E) Sonunda herkesi kendisinden soğutmayı başardı.

41. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili ifadenin yazımı yanlıştır? A) Burada yanlız başına ne yapıyorsun? B) İnsan hayatta her zaman yanlış yapabilir. C) Kibrit ve çakmak gibi eşyalarla oynamamalıyız. D) Bakkaldan herhangi bir şey isteyen var mı? E) Tembelliğimizden elimizdeki fırsatlar da kaçtı.

44. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur? A) Bir kaç kişi şikâyet dilekçesi vermiş. B) Bu konuları 7’inci sınıfta da görmüştük. C) Her şey hayalimde canlandırdığım gibiydi. D) Soğukmu soğuk ve lezzetli bir suyu var bu pınarın. E) Sorunlarımızın pekçoğunu halletmiştik zaten.


7

Tarama

45. Şiir vadisinde bir süre dolaşan sanatçımız, ardından res-

48. Her zaman memleket ve gurbet kelimelerine fazlaca anlam

me yöneliyor ve tuvallerden, boyalardan hevesini aldıktan sonra roman denizine uğruyor, burada kalıcı olacağını hiç bilmeden.

yüklenmiştir. Ne memleket abartıldığı kadar değerli ne de

Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?

arzusunun bir sonucudur. Yıllardan beri yaşadığı memle-

anlatılanlar, bütün yazılan hikâyeler insanoğlunun abartma ketinde değer vereceği hiçbir şey bulamayan yok mudur?

A) Ünsüz benzeşmesi

Hatta artık çılgınlık boyutuna varan göç olgusunu nasıl

B) Ünlü düşmesi

izah edeceğiz? Yaşadığı şehirden ayrılıp üniversiteye gi-

C) Ünsüz yumuşaması

den bazı öğrencilerin, memleketlerinin ismini söylemekten

D) Ünlü daralması

utandıklarını bilmiyor muyuz? Bence memleket mecburi-

E) Ünsüz düşmesi

yettir, başka şehirse hayallerimizin kapısı…

A) Tartışmacı anlatım

46. Handere köyünde güneş batarken geniş yapraklı incir ağaçlarının dallarını koyu bir kızıllık kaplar. Yeşille kırmızının birleşmesinden doğan bu renk cümbüşü gözleri kamaştırır. Sazların arasından şırıl şırıl süzülerek akan dere, köyün dört saat uzağındaki ırmağa bir an önce ulaşmak için dümdüz ova içinde mavi bir şerit gibi uzanır. Renkler birbirine karışarak koyulaştığı, ortalık lacivert bir tülle gizlendiği zaman, hazin bir ezan sesi, köyün beyaz minaresinden dalga dalga yayılmaya başlar. Kırmızı fesli saka kuşları yuvalarına kavuşmak için aceleyle kanat çırparlar. Heybeleri sırtlarında, orakları omuzlarında köylüler yorgun argın evlerine dönerler.

B) Açıklayıcı anlatım C) Öğretici anlatım D) Öyküleyici anlatım E) Çözümleyici anlatım

49. “Çok güzel fikirlerim var ama bunları insanlara anlatmayı beceremiyorum.”

B) Başkalarının görüşlerini beğenmediği C) Görüşlerini anlatmakta kendini yetersiz bulduğu

A) Benzetmeye başvurulmuştur.

D) İnsanların görüşlerine değer vermediği

B) Farklı duyu organlarına hitap edilmiştir.

E) Kendisini diğer insanlardan daha değersiz gördüğü

C) Betimleme yapılmıştır. D) Kişileştirme sanatına başvurulmuştur.

50. I. Babadan kalma ev eskidiğinden kimse burada otur-

E) Karşıtlıklardan yararlanılmıştır.

47. Aşağıdakilerden hangisinde cümlede verilen bilgiyle parantez içindeki kavram uyuşmamaktadır? A) Bilgi verme amacıyla insanlar tarafından düzenlenen göstergelerdir. (simge) B) İletinin nasıl anlaşılması gerektiğini sağlayan ortamdır. (bağlam) C) Duygu, düşünce ve bilgilerin karşılıklı aktarımıdır. (iletişim)

Böyle söyleyen bir kişi için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) İnsanlarla iyi geçinmekte zorluk çektiği

Bu parçanın anlatımı için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

mak istemiyordu.

II. Evin önündeki kalabalıktan içeride bir şeyler olduğu belliydi.

III. Buradaki ağaçları kesip yerine beton yapılar diktiklerini bir düşün.

IV. Duvardaki saat durmuş, sanırım onun pili bitti.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisine örnek yoktur? A) Tahmin cümlesi B) Neden-sonuç cümlesi

D) Dilin imge ve çağrışıma dayalı olarak kullanılmasıdır. (sanatsal işlev)

C) Varsayım cümlesi

E) Bir gerçekliği doğrudan anlatan göstergelerdir. (ikon)

E) Eleştiri cümlesi

D) Olasılık cümlesi

26. A 27. E 28. A 29. C 30. C 31. D 32. D 33. A 34. C 35. E 36. D 37. B 38. B 39. B 40. B 41. A 42. C 43. A 44. C 45. E 46. E 47. A 48. A 49. C 50. E 2. B

3. E

4. B

5. E

6. C

7. C

8. C

9. B 10. B 11. B 12. D 13. C 14. B 15. B 16. D 17. E 18. C 19. C 20. A 21. C 22. A 23. A 24. E 25. C YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1. C

8

Cevaplar

gurbet o kadar ıstırap vericidir. Bu iki kavram üzerine bütün

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

18

SÖZCÜKTE YAPI

hhSÖZCÜKTE YAPI

Örnek 1:

A. KELİMEDE YAPI ELEMANLARI

Aşağıdaki altı çizili kelimelerden hangisinin kökü tür ba-

1. KÖK hh Bütünle anlam ilişkisini koruyan en kısa sözcüktür. Sözcüğün hiç ek almamış biçimidir. – Süt-çü-lük-ten bugünkü noktaya gelmeyi başarmış. – Söz-len-me-miz-in üstünden iki ay geçmeden nişanlandık. – Özellikle hasat zamanı köylüler yor-ul-u-yor-du. – Kır-gın-lık-lar-ımız-ı bir kenara bırakmalıyız.

a. İsim (Ad) Kökü

kımından diğerlerinden farklıdır? A) Sokağın ortasında soluklanıp kahkahalarla gülmüşlerdi. B) Sınıftaki arkadaşlarının kendisini dışlamasına anlam verememişti. C) Yazmak yaşanmayan hayattan bir çeşit intikam almaktır. D) Şairlerin en mutlu oldukları dönem şiire başladıkları yıllardır. E) Parmaklarındaki mahareti dilim tutulmuş vaziyette izliyordum. A’da “solu-mak” fiil kökü, B’de “dış” isim kökü, C’de “yaş” isim kökü, D’de “baş” isim kökü, E’de “iz” isim kökü.

hh Varlık ve kavramların kendilerini karşılar. – yolladım, evlerimiz, işsizlikten… – sula, okuyor, azaldı...

İsim soylu sözcükler de isim kökü kabul edilir: – bencil  zamir – yenilen  sıfat

Bazı köklerde hem isim hem de fiil anlamı vardır. Bu durumda kök türü, eklerden ya da cümledeki kullanımdan anlaşılır. – tat, savaş, güven, acı (ortak kök) – yüz, kaç, at, in, kır… (sesteş kök)

– birleşmek  zarf

Yansımalar isim kökü kabul edilir: – hıçkırık, meliyor, horultu, havlama...

b. Fiil (Eylem) Kökü hh Varlık ve kavramların hareketlerini karşılar. – kırıldı, gelmiş, okusana, sevin... – verimli, solgun, yatak, silgi...

ORTAK KÖK: hh Aynı anlamlı sözcüğün hem isim hem fiil olarak kullanılabilmesidir. – Kullanmadığımız eşyaları eskiciye verdim. (isim kökü) – Geçen yaz aldığım ayakkabılar, bir yılda eskidi. (fiil kökü) – Ayakkabılarını bir tek gün boyasız görmedim. (isim kökü) – Küçücük bir fırçayla bahçenin bütün çitlerini boyadı. (fiil kökü)


1

SÖZCÜKTE YAPI

SESTEŞ KÖK:

EK

hh Aynı sesli sözcüklerin farklı anlamları vermesidir.

hh Anlamsız olduğu halde sözcüklere eklenerek görev üstlenen, anlam katan unsurlardır.

– Bu, hayatımda aldığım en güzel güldü. (isim kökü) – Anlattığım fıkraya uzun süre güldü. (fiil kökü)

İki tür ek vardır:

– Yaz gelince bütün köy Toroslara yaylaya çıkardı. (isim kökü) – Şirketimizin durumu ile ilgili bir rapor yazıyormuş. (fiil kökü)

a. Çekim Ekleri b. Yapım ekleri

Örnek 2:

Örnek 3:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ortak köklü (kökteş) bir sözcük kullanılmamıştır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün kökü diğerlerinden farklıdır?

A) Yaz onun en sevdiği mevsimdi.

A) Nane kokulu tarhana çorbası içiyorlardı.

B) Barış, tüm dünyanın özlediği bir olguydu.

B) Zor günlerimde beni ayakta tutan bu duyguydu.

C) Ekşi elmaların hepsini başka bir sepete koydu.

C) Domateslerin büyümesini engelleyen zararlı otları yoldu.

D) Boya almak için çarşıya çıkmıştım.

D) Sen yeter ki gülümse hayatın zorluklarına

E) Yıllar, ona mutluluk yerine acıyı taşımıştı hep.

E) Bu ülkede evlerin önüne çöp atmak suçtu.

B’de barış, C’de ekşi, D’de boya, E’de acı sözcükleri kökteştir. A seçeneğinde yaz sözcüğü kullanılmıştır. Bu sözcük sesteştir.

İsim Çekim Ekleri

A, B, C, D seçeneklerindeki altı çizili sözcükler fiil köklüdür. E seçeneğinde kullanılan kelimenin kökü "suç" ismidir.

ÇEKİM EKLERİ Fiil Çekim Ekleri Kip Ekleri

Çokluk evler

Gereklilik

Belirsiz Geçmiş Zaman

İyelik

meli / malı

-miş

Evim - evin - evi Evimiz - eviniz - evleri Hal (Durum)

Şart se / sa

-di Şimdiki Zaman

Evi - eve - evde - evden

İstek

Tamlama

e/a

Evin gelini

Belirli Geçmiş Zaman

-yor Gelecek Zaman -ecek Geniş Zaman -r

2


Şahıs Ekleri I. Tekil Şahıs geldim II. Tekil Şahıs geldin III. Tekil Şahıs geldi___ I. Çoğul Şahıs geldik II. Çoğul Şahıs geldiniz III. Çoğul Şahıs geldiler

SÖZCÜKTE YAPI

ÇEKİM EKLERİ

hh Ancak bu ekler tamlama kurma işleviyle özel bir görevde kullanıldıklarından bu başlık altında incelenir.

hh Sözcüğü, cümledeki diğer sözcüklere çeken (kullanıma girmesini sağlayan) eklerdir. hh Adeta sözcüğün dışarıya uzanan kollarıdır. – Y üz yıl büyü bir hizmet gör ol bu değirmen, rüzgâr dön kanat kop, yalın kare biç kale kapı kal. – Y üz yıldır büyük bir hizmet görmüş olan bu değirmenlerin, rüzgârın döndüreceği kanatları kopmuş, yalnızca kare biçimindeki kale kapıları kalmış.

İlk örnekte sözcükler kullanıma girmediğinden anlamlı bir cümle oluşmamıştır.

I. İSİM ÇEKİM EKLERİ 1. Çokluk Eki (-ler)

a. Tamlayan (İlgi) Eki: ın / in / un / ün Sözcüğün, kendisinden sonraki sözcükle ilgi kurmasını sağlar. Sözcüğü; tamlanana, edata ya da eylemsiye bağlar. – S onunda aklının sesini dinlemeye karar verdi. (tamlanana bağlamış) – Sizin için otelde bir oda ayırttık. (edata bağlamış) – T oplantıya müdürün katılması pek normal değildi. (fiilimsiye bağlamış)

– Yazın bu yöreler, tatilcilerin akınına uğrar. Son örnekte ek, kendisinden sonrakine ilgi kurmadığından ilgi eki değildir.

hh Eklendiği ismin birden çok olduğunu bildirir. hh İsmi diğer sözcüklere bağlamaz. – Sonuçları değil, başlangıçları değiştirmek gerekir.

b. Tamlanan (İyelik - Aitlik) Eki - ı / i / u / ü

– Kapılar kapandı, sokaklar ıssız, insanlar evlerine çekilmiş.

hh Sözcüğün, kendisinden önceki sözcüğe aitlik bildirmesine yarar.

hh Eklendiği sözcüğe değişik anlamlar da katabilir:

hh Sözcüğün kişiye ya da nesneye ait, kişi ya da nesneyle ilgili olduğunu bildirir.

– Türkler, yardımlaşmayı seven bir millettir. (topluluk) – Hasta, bütün gece ateşler içinde kıvrandı. (abartma) – Yazları yaylaya çıkar, orada yaşardık. (zaman)

– Zenginin parasında yoksulun hakkı vardır. – Salonun perdeleri, halının desenleriyle uyum içindeydi.

– Bakan Beyler, henüz makamına gelmediler. (saygı) – B ayramda dayımları, halamları ve teyzemleri de gördüm. (aile)

Sesteş eklerin ayrımına dikkat edilmelidir.

2. Tamlama Ekleri

– K azı çalışmalarına yoğun kar yağışı nedeniyle ara verildi. (yapım eki)

hh İsim tamlaması kuran eklerdir.

– Lafa daldık da yemekleri soğuttuk! (durum eki)

hh Aslında tamlayan “eki ilgi” eki, tamlanan eki de” iyelik eki”dir.

– Telefonu masanın üstündeydi ama kendisi yoktu. (iyelik eki)


3

SÖZCÜKTE YAPI

3. Hâl (Durum) Ekleri

– Bu süre çok yeterli değil.

hh Sözcük ya da öbeği yükleme, edata bağlar.

Son örnekte ek, DT ve ZT yapmadığından yönelme hal eki değildir.

hh S özcüğün ya da öbeğin cümle içinde hangi öge olduğunu bildirir.


a. Yalın hâl:

– Siparişlerinizi en erken yarına yetiştirebilirim.(zaman)

hh Sözcüğün hâl eklerinden hiçbirini almamış halidir.

– Daireyi size en son, dört yüz liraya kiraya veririm. (fiyat)

hh Özne ve belirtisiz nesne bu haldedir.

– Kitapları masaya bıraktım. (üzerine)

– Şehir, günün bu saatlerinde çok tenha olur. (özne) – Yağmurun şiddeti giderek artmaya başlamıştı.(özne) – Sayende iyi bir dost, kazandım.(belirtisiz nesne) – B abam, pazar günleri kahvaltıdan sonra gazete okur. (özne - belirtisiz nesne)

– Hırsız çaldıklarını bir çuvala dolduruyordu. (içine)

d. Bulunma (Kalma) hali (-de): hh Dolaylı tümleç ve zarf tümleci bu haldedir. – Sıcaktan dışarıda kimsecikler yoktu. – Bu hafta bizim sokakta iki düğün vardı. – Çocuklar, evin bahçesinde mutluluk içinde oynuyordu.

b. Belirtme (yükleme) hali (-i): hh Sözcüğü fiilin etkisinde bırakır. hh Belirtili nesne bu haldedir. – Yarın büroyu boyatıyoruz. – Buradan giderseniz yolu çok uzatırsınız. – Anahtarı paspasın altına koydum. – Son öyküsünde, hayatı hızlı tüketen gençleri konu edinmiş.

hh Yerinde kullanılmamış söz, hedefi sapmış ok gibidir. Son örnekte ek DT ve ZT yapmadığından bulunma hal eki değildir.

hh Eklendiği sözcüğe değişik anlamlar da katabilir: – Tatilde bütün klasikleri okumayı düşünüyorum. (zaman) – Koca bir sürahi suyu bir dikişte içti. (oluş biçimi)

c. Yönelme (Yaklaşma) hali (-e): hh Dolaylı tümleç ve zarf tümleci bu haldedir. – Heyecandan, önümdeki notlara hiç bakamadım.

e. Ayrılma (Çıkma-Uzaklaşma) hali (-den): hh Dolaylı tümleç ve zarf tümleci bu haldedir. – Bizimkiler, memleketten bazen öteberi gönderir.

– Çocuk evin bahçesinde mutluluk içinde oynuyordu.

– Sıcaktan bunalmıştık.

Öğretmen Sorusu

– Apartmanın bahçesine gül dikmişler.

Bir sözcükte hem iyelik eki hem de hâl eki varsa bu ikisi nasıl ayırt edilir? Her zaman önce iyelik eki, sonra hal eki gelir. Yarışmada kardeşimin sesini çok beğenmişler.

4


SÖZCÜKTE YAPI – Sıradan bir günü daha geride bıraktık.

– Gezi planımızı Ayşe Hanım düzenledi.

– Katılımcılardan biri söz aldı.

Son iki örnekte ek, kendisinden öncekine aitlik bildirmediğinden iyelik eki değildir.

Son iki örnekte ek, DT ve ZT yapmadığından ayrılma hal eki değildir.

Uyarı Ek eylem ekleri hem isimlere hemde fiilere gelen çekim ekleridir.

hh Eklendiği sözcüğe değişik anlamlar da katabilir: – Karadenizliler ekmeği mısırdan yapar.(kaynak) – Yorgunluktan akşamları çocuklarıyla ilgilenemiyordu.(sebep) – Yolculuk hazırlığına akşamdan başlamıştı. (zaman)

var - dı yok - tur zor - muş

bitmiş - tir geliyor - muş

İsimlere

okur - sa

gelmiş

Fiillere gelmiş

iyi - y - se

– Onu uzaktan tanırım. (durum)

II. FİİL ÇEKİM EKLERİ 1. Kişi (Şahıs) Ekleri 4. İyelik Ekleri hh B ir varlık ya da nesnenin kime ya da neye ait olduğunu bildiren eklerdir. hh Tekil ve çoğul olmak üzere iki gruba ayrılır.

Tekil

hh E ylemin kim (kaçıncı kişi) tarafından yapıldığını bildiren eklerdir. hh Tekil ve çoğul şekilleri vardır. hh Kiplere göre değişiklik gösterir.

Çoğul

1. Kişi

(Benim) köpeğim var.

(Bizim) köpeğimiz var.

2. Kişi

(Senin) köpeğin var.

(Sizin) köpeğiniz var.

3. Kişi

(Onun) köpeği var.

(Onların) köpekleri var

hh Fiil kök veya gövdesinin ünlüyle veya ünsüzle bitişine göre iki çeşit şahıs eki vardır:

a. Şimdiki, gelecek, geniş ve -miş'li geçmiş zamanlarla gereklilik ve dilek kiplerinde kullanılan kişi ekleri: Geliyorum Geliyorsun

– Belediye otobüsü

Geliyor------

– Emeklilik sigortası

Geliyoruz

– Dizi çok hafif sıyrılmış.

-im, -sin, ---, -iz, -siniz, -ler

Geliyorsunuz Geliyorlar

– Köyü geride bırakmıştık.


5

SÖZCÜKTE YAPI

b. -di'li geçmiş zamanla dilek-şart kipinde kullanılan kişi ekleri:

Emir kipinin eki yoktur; emir kipi, kişi ekinin üzerinde!!!

geldim geldin geldi geldik

-m, -n, ---, -k, -niz, -ler

geldiniz geldiler

Emir çekimi de ayrı eklerle yapılır: git-sin, gid-in(iz), git-sinler

2. Kip Ekleri Eylemi zamana ya da dileğe (isteğe) bağlayan eklerdir.

a. Haber (Bildirme) Kipleri hh Eylemi zamana bağlayan kiplerdir. – Dün yönetim kurulu seçimleri yapılmış. (duyulan geçmiş zaman)

YAPIM EKLERİ Sözcüğün anlamını veya hem anlamını hem türünü değiştiren eklerdir. hh öz (isim kökü) – öz-gün (isimden isim) – öz-gün-leş (isimden fiil) – öz-gün-leş-tir (fiilden fiil) – öz-gün-leş-tir-ici (fiilden isim)

hh dal fiil kökü – dalga (fiilden isim) – dalga- lan (isimden fiil) – dal-ga-lan-dır (fiilden fiil) – dal-ga-lan-dır-t (fiilden fiil)

– İş yerine yarım saat geç gitti. (görülen geçmiş zaman) – Müdür Bey şu an telefonla görüşüyor. (şimdiki zaman) – Kuşlar yakında sıcak ülkelere gidecek. (gelecek zaman) – Her sabah bu parka spor yapmaya gelir. (geniş zaman)

a. İsimden İsim Yapma Ekleri –ci:

simitçi, gazozcu, kahveci... (meslek)

ilerici, Türkçü , halkçı... (bir görüşü benimsemiş)

beleşçi, alaycı, kavgacı... (huy edinme)

b. Dilek (İsteme) Kipleri

çıkarcı, uykucu, akşamcı... (düşkünlük)

– Sıkıntılarını dostlarınla paylaşırsan rahatlarsın. (se/sa dilek-şart kipi)

–cik:

odacık, bahçecik, teknecik... (küçültme, isim)

daracık, incecik, küçücük... (küçültme, sıfat)

– Bu akşam yemeği dışarıda yiyelim. (e/a istek kipi)

dedecik, kuzucuk, bebecik... (sevgi, şefkat, acıma, isim)

– Bayramlarda yakınlarımızı ziyaret etmeliyiz. (meli/malı gereklilik kipi)

biricik, sıcacık... (sevgi, şefkat, acıma, sıfat)

gelincik (çiçeği), elmacık (kemiği), bademcik...

– Ayakkabılarınızı kapının önünde çıkarınız. (emir kipi)

(somut varlık adı, isim)

hh Eylemi zamana değil de bir dileğe (isteğe) bağlayan kiplerdir.

6


SÖZCÜKTE YAPI

– daş: vatandaş, meslektaş, sırdaş... (isim)

– Yaşlılar tecrübece gençlerden öndendir.

görevdeş, işteş, anlamdaş… (sıfat)

–li:

kibirli, ünlü, bilinçli... (sahiplik)

– Karar cumhurbaşkanınca veto edildi.

paslı, sisli, tuzlu... (bulundurma)

Ankaralı, güneyli, Asyalı... (bildirilen yere ait olma)

boyca, yaşça... (yönünden, bakımından anlamı katmış, zarf)

dernekçe, kurumca... (tarafından anlamı katmış, zarf)

– Eskiden yazları köyce yaylaya çıkardık.

-lik:

Müslümanlık, insanlık, çocukluk... (özellik, nitelik, isim)

büyüklük, saflık, uzunluk... (özellik, nitelik, isim)

dolmalık, elbiselik, kışlık... (ayırma, tahsis, sıfat)

tuzluk, başlık, gözlük... (araç, gereç)

dağlık, odunluk, zeytinlik... (yer, isim)

eczacılık, mimarlık, yazarlık... (meslek)

okulca, mahallece… (bütünlük, topluluk anlamı katmış, zarf)

– Türkçe yakın bir gelecekte dünya dili olacak.

Almanca, Farsça… (dil anlamı katmış, isim)

– Kışın gelmesiyle dağlar alaca bir görüntüye bürünmüştü.

Karaca, yeşilce… (bir renge yakınlık anlamı katmış, sıfat)

insancıl, duygusuz, yavrucak, hayvancağız, çocuksu, birinci, tatlımsı…

–ce:

Örnek 4:

Bazı durumlarda çekim eki olduğu görüşü olsa da kattığı anlamlar bilinmelidir.

“Mahkûmlar dâhice bir planla hapishaneden kaçmayı başarmış.” cümlesinde “-ce” ekinin altı çizili kelimeye kattığı anlam aşağıdakilerin hangisinde vardır?

– Bahçede irice bir köpek duruyordu.

genişçe, kamburca... (küçültme anlamı katmış, sıfat)

– Beni karşısına alıp güzelce uyardı.

sinsice, yavaşça... (bir şekilde anlamını katmış, zarf)

– Bu çocukça tavırlarından bıkmıştım.

kardeşçe, düşmanca... (gibi anlamı katmış, sıfat, zarf)

– Kendimce bazı gerekçelerim vardı.

A) Önümüzdeki haftadan itibaren havaların iyice ısınmasını bekliyoruz. B) İşçiler, bu zamla, insanca yaşamanın mümkün olmadığını söylüyor. C) Konuklar, otelimizin açık büfesinde dilediğince yemek yiyebilir. D) Akıllıca bir hamleyle karşısındakine “şah” dedi. E) Yemek yemeyip aklınca üzgün olduğunu göstermek istiyor. Soru kökünde ce/ca eki “…yaraşır” anlamında (dâhice=dâhilere yaraşır) kullanılmıştır. Aynı anlam D seçeneğinde akıllıca sözcüğünde vardır.

sizce... (-e göre anlamı katmış, zarf)


7

SÖZCÜKTE YAPI

b. İsimden Fiil Yapma Ekleri -a:

türe-, kana-, yumuşa-...

-al:

azal-, daral-, körel-...

-ar:

yaşar-, göğer-, ağar-...

-da:

fıkırda-, gümbürde-, fısılda-...

-l:

diril-, eğril-, sivril-...

-la:

yolla-, başla-, hatırla-...

-lan:

canlan-, hızlan-, güçlen-...

-laş:

birleş-, yakınlaş-, zorlaş-...

-msa: azımsa-, benimse-,küçümse-... -sa:

d. Fiilden Fiil Yapma Ekleri sevdir-, tuttur-, kaptır- ... (ettirgenlik)

-dir:

söndür-, durdur-, biriktir-... (oldurganlık) duyur-, içir-, savur-... (ettirgenlik)

-r:

artır-, kaçır-, kopar-... (oldurganlık) anlat-,getirt-, kavrat-... (ettirgenlik)

-t:

soğut-, kanat-, çoğalt-... (oldurganlık) -l:

sevil-, yazıl-, beğenil-... (edilgenlik) kasıl-, yorul-, üzül- … (dönüşlülük)

-n:

denen-, öden-, oynan-... (edilgenlik)

umursa-, garipse-, susa-...

bakın-, övün-, sevin-... (dönüşlülük)

gözük-, fışkır-, yadsı-,…

-ş:

c. Fiilden İsim Yapma Ekleri

yutkun-, aktar-, gülümse-…

-a:

doğa, süre, yara...

-ak:

durak, yatak, kaçak... (isim)

atış-, buluş-, yazış-... (işteşlik)

Uyarı Çatı ekleri her zaman fiilden fiil yapar.

atak, ürkek, korkak… (sıfat)

-ga:

bölge, sömürge, dalga...

-gan: saldırgan, alıngan, yapışkan... -gı:

silgi, sevgi, askı...

-gın:

dalgın, uygun, seçkin...

-ı:

tartı, gezi, ölçü...

-ıcı:

satıcı,sevindirici, tüketici...

-m:

kavram, bağlam,eylem ... üretim, yudum, geçim…

-men: göçmen, sayman, öğretmen…

Örnek 5: Akıllı insan zamanı nasıl değerlendireceğini bilir, ahmaksa I

III

nasıl öldüreceğini. IV

V

Numaralanmış sözcüklerden hangisi hem yapım hem çekim eki almıştır? A) I.

yüzgeç, tütsü, tutsak, düşünce, bilmece…

II

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

A’da akıl-lı sözcüğü yapım eki almıştır. B’de zaman-ı sözcüğü çekim eki almıştır. C’de bil-ir sözcüğü çekim eki almıştır. D’de nasıl sözcüğü (ne asıl) birleşiktir. E

Öğretmen Sorusu

seçeneğinde “öl” sözcüğü “-dür” yapım ekini almıştır. Diğer ekler çekim ekidir.

Fiilimsi ekleri yapım eki midir yoksa çekim eki mi?

Fiilimsi ekleri fiilden isim yapan yapım eklerindendir.

8


SÖZCÜKTE YAPI

Örnek 6: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük diğer-

Kaynaştırma Ünlüsü: (Yardımcı Ünlü / Ses) hh Ünsüzle biten bir sözcüğe, ünsüzle başlayan bir ek getirildiğinde araya giren (-i) sesidir.

lerinden farklı türde bir ek almıştır? A) Bayram dolayısıyla mahkumlara açık görüş hakkı verildi. B) Testi kırıldıktan sonra boş yere dövünüyorsun. C) Tatil sırasında kaldığı pansiyonda parasını çaldırmış. D) Sen bebeği uyut, ben de yiyecek bir şeyler hazırlayayım. E) Bahsettiğin şahısla ben de bir toplantıda tanıştım.

– al-ı-yor, gül-ü-ş-mek, sev-i-n-mek

Kaynaştırma Ünsüzü: hh Ünlüyle biten bir sözcüğe, ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde araya giren (-y, -ş, -s, -n) sesleridir. – Su-y-u dökmek, yedi-ş-er milyar, çanta-s-ı, o-n-u almak

B seçeneğinde "döv-ün" fiilden fiil yapım eki almış. C seçeneğinde "çal-dır" fiilden fiil yapım eki almış. D seçeneğinde "uyu-t" fiilden fiil yapım eki almış. E seçeneğinde "tanı-ş" fiilden fiil yapım eki almış. A seçeneğinde kullanılan "-ş" sesteş bir ektir. Fiilden fiil yapım eki de olabilir (görüşüyoruz) ama bu cümlede dikkat edilecek olursa tamlama kurmuştur. "Görüş hakkı" belirtili isim tamlamasıdır. Şu halde "gör-üş" fiilden isim yapan ek almıştır.

2. SÖZCÜKTE YAPI ÖZELLIKLERİ a. Basit Sözcükler Kök halinde ya da yalnızca çekim eki almış durumda bulunan sözcüklerdir. – Pencerenin önünde tahta bir sedir duruyordu.

Uyarı Eylemleri isim, sıfat, zarf olarak kullandırıp onların fiilimsi olmalarını sağlayan ekler de yapım eki kabul edilir. – Aşkın kalbindeki toprak kaymasından kimin haberi var? (isim)

– gel-, otur-, iyi, zaman…

Örnek 7:

– Biriken karlar yolda yürümeye imkân vermiyordu. (sıfat)

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bütün kelimeler basit yapılıdır?

– Kaymaktan sıkılınca kardan adam yaptılar. (zarf)

A) İçimde, zamana karşı bir gücenme beliriyor. B) Sol yanımdaki kuşu sana uçuruyorum her sabah. C) Bu bölgede çiftçiler arpa, buğday ve mısır ekerler. D) Hemen araba bulsa akşam ezanında köyde olurdu.

Kaynaştırma Harfleri hh Kök ve eklerin, birleşme sırasında arasına giren seslerdir. hh Kaynaştırma sesleri söylenişi kolaylaştırmaya yarayan “ses-

E) İnsanlar, uzaktaki bir kayadan denize bakıyorlardı. Seçenekler incelendiğinde A’da gücenme, B’de uçuruyorum, C’de bölgede, E’de uzaktaki sözcüklerinin türemiş olduğu görülecektir. D seçeneğindeki bütün sözcükler basittir.

Öğretmen Sorusu

lerdir”, bunların ek olmadığı unutulmamalıdır.

Kaynaştırma sesleri her zaman iki ünlü arasına mı girer? Kimi zaman bir ünsüzle bir ünlü arasına girdiği de olur.

– Masanın üstünde açık bırakılmış bir kitap vardı.

–Onda kimsede olmayan esrarengiz bir hava seziyorum. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

9

SÖZCÜKTE YAPI

b. Türemiş Sözcükler

hh Kimileri yansımalardan oluşur:

Yapım eki almış sözcüklerdir. Bu sözcükler yapım ekinden sonra çekim eki alabilir. İmkân-sız, yal-(ı)n-ız-ca tembellerin söz-lüğünde bulun-an bir söz-cüktür.

günlük, kiracı…

başla, durul…

batak, verim…

pişir, güldür…

cızbız, çatpat, fırfır… hh Kimileri bir ses olayıyla oluşur: kahvaltı, niçin, pazartesi… (ses düşmesi/ aşınması ile oluşmuş)

Birleşik fiillerin; hh Kimileri anlamca kaynaşmıştır. Bunlar genellikle sonu eylemle biten deyim grubudur.

Birleşik Sözcükler

elver-, değer biç-, başvur-…

Yeni bir anlamı karşılamak üzere birden fazla sözcüğün birleşmesiyle oluşan sözcüklerdir.

hh Kimileri yardımcı eylemle yapılmıştır: telefon et-, memnun ol-, yolcu et-…

Birleşik İsimlerin; hh Kimileri anlam değişmesi ile oluşur: mirasyedi, gökyüzü, denizaltı… (İkinci sözcük anlamını yitirmiş.) soğukkanlı, boşboğaz, akbaba… (Her iki sözcükte anlamını yitirmiş.) hh Kimilerinde anlam değişmesi olmaz:

hisset-, reddet-, zannet-… (yardımcı eylem + ses türemesi) kahrol-, kaybol-, sabret- … (yardımcı eylem + ses düşmesi) hh Kimileri kurallı olarak birleşmiştir (kurallı birleşik fiildir): sorabil-, gidedur-, alıver-, donakal-, öleyaz-…

uyurgezer, ayakkabı, okuryazar…

Örnek 8:

hh Kimileri iki terim anlamlı sözcükten oluşur

Aşağıdaki dizelerden hangisinde diğerlerinden farklı bir yolla oluşturulmuş birleşik kelime vardır?

alyuvar, içgüdü, dikdörtgen…

A) Gözyaşlarım bir nehir ki taşırır ummanları B) İste gökkuşağını sereyim ayaklarına

hh Kimileri ad tamlaması biçiminde oluşur:

C) Suçüstü yakalanan hırsız emniyete götürüldü.

tahtakurusu, buzdolabı, pamukkale…

D) Akdeniz gözlerinin damlasıydı bu akşam

Göztepe(si), Kadıköy(ü), Beşiktaş(ı)…

E) Güldüğünde yeryüzü sarsılır heyecandan

hh Kimileri sıfat tamlaması biçiminde oluşur: sivrisinek, Kızılırmak, Eskişehir… hh Kimileri tür değişmesiyle oluşur: biçerdöver, akarsu, gecekondu…

10


A’da gözyaşı, B’de gökkuşağı, C’de suçüstü, E’de yeryüzü isim tamlaması yoluyla oluşturulmuştur. D’de Akdeniz sözcüğü, sıfat tamlaması yoluyla oluşturulmuş birleşik sözcüktür.

SÖZCÜKTE YAPI

Örnek 9:

3. YAPI İLE İLGİLİ BAZI DURUMLAR:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde basit - türemiş ve birleşik sözcükler birlikte kullanılmamıştır?

1. Bir sözcük hem yapım hem çekim eki alabilir:

A) O görkemli sesiyle harfleri yutmadan konuşuyordu.

– simit-çi-den, yeni-liğ-in, koş-tur-muş-lar-dı...

B) Akşamüstü kardeşimle çardakta oturup tatlı tatlı konuştuk. C) Ülkemizde sanatsever insanlar giderek çoğalıyor.

hh Yapım eki önce , çekim eki sonra gelir.

2. Bir sözcük sadece yapım veya çekim eki alabilir:

D) Gökdelenler insanların ruh sağlığını olumsuz etkiliyor.

– kış-lık, kitap-çı-lık, gör-ül-ecek (hesap)... (yapım)

E) Aslanpençesi hem bir bitki, hem de bir hastalık adıdır.

– masa-nız-ı, kitap-lar-dan, gel-eceğ-iz... (çekim)

B seçeneğinde "konuştuk - tatlı - akşamüstü"

3. Bir sözcük birden fazla yapım eki alabilir:

C seçeneğinde "insanlar - çoğalarak - sanatsever"

– vefa-sız-lık, orman-cı-lık, kap-ış-ıl-...

D seçeneğinde "ruh - olumsuz - gökdelenler" E seçeneğinde "adıdır - hastalık - aslanpençesi" A seçeneğinde birleşik sözcük kullanılmamıştır.

4. Bir sözcük farklı iki yapım eki alabilir. – vur-gu-lu, gör-ün-tü, aç-ık-la-...

5. Yapım eki sözcüğün temel, yan ve mecaz anlamlarına gelebilir:

Örnek 10:

– kitap-çı, baş-la-, ağır-la-...

I. Hüzünden yana nasibimizi bölüştük II. İşte geldik gidiyoruz sevinsin

6. Bir ekin farklı görevleri (işlevleri) olabilir:

III. Biz, onun sevgili kurbanları

-i:

IV. Gideriz gözümüz arkada kalır V. Elbet bir tutam ot biter üstümüzde

– Yazı göremeden kış geldi. (hal e.)

Numaralanmış dizelerin hangisinde yapım eki alan bir sözcük kullanılmamıştır?

– Buraların yazı eğlenceli geçer. (iyelik e.)

A) I.

– Yazı hiç okunmuyordu. (y.e.)

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

-e: A seçeneğinde "böl-üş-mek" B seçeneğinde "sev-in-sin" C seçeneğinde "sev-gi-li"

– Okula çabuk alıştı. (hal e. yönelme) – Yarına yeni siparişlerimiz var. (hal e. zaman)

E seçeneğinde "tut-am" sözcükleri yapım eki almıştır. D seçeneğinde yapım eki kullanılmamıştır.

– Size on liraya bırakırım? (hal e. için-fiyat) – Dizin kanamış. (i.f.y.e.) – Aradan epey süre geçti. (f.i.y.e.)


11

SÖZCÜKTE YAPI

-de:

-miş:

– Dayımlarda oturduk, biraz.(hal e. bulunma)

– Ona bir söz verilmiş. (miş’li g.z.)

– Bayramda sizi evde bulamadık. (hal e. zaman) – İlk bakışta anlayamazsınız. (oluş biçimi) – Sözde kahramanları kastetmiyorum. (y.e. sıfat) – Payda (y.e. isim)

– Verilmiş bir söz var ortada. (y.e. sıfat) – Yemiş ihracatı her yıl düşüyor. (y.e. isim)

-ecek: – Sandalyeler dışarı çıkarılacak. (gelecek z.)

-den: – İşten ne zaman döner? (hal e. ayrılma)

– Çıkarılacak sandalyeleri temizleyin. (y.e. sıfat)

– Giyeceklerini akşamdan hazırla. (hal e. zaman)

– Silecekler çalışmıyor. (y.e. isim)

– Sisten önümüzü göremedik. (hal e. sebep)

-r:

– Yalanını bakışlarından anladım. (hal e. durum)

– Otobüs buradan geçer mi? (geniş z.)

– İçinizden biri benimle gelsin? (ilgi e. yerine) – Onunla uzaktan akraba sayılırız. (y.e.)

-im: – Benim sözümü kesmeyin. (ilgi e.) – Evim gözümde tütüyor. (iyelik e.) – Siz gidin, ben sonra gelirim. (kişi e.) – Durum kritik görünüyor. (y.e.)

-in:

– Güler yüzü vardır onun. (y.e. sıfat) – Okur sanatçıdan yaratıcılık ister. (y.e. isim)

-mez: – Bana hiç yalan söylemez. (geniş z. olumsuz e.) – Görünmez kaza diye buna derler. (y.e. sıfat)

-dik: – Hepimiz seni sesinden tanıdık. (di’lig.z. 1.ç.k.) – Tanıdık birine benziyorsun. (y.e. sıfat)

– Sizin dikkatinizden kaçmamış bu. (ilgi e.)

-meli:

– Evin misafirsiz kalmıyor maşallah. (iyelik e.)

– Bu gidişe bir dur demeli. (gereklilik k.)

– Yarın dükkana gelin. (emir kipi, 2.ç.k.)

– Sürmeli gözleri ona ayrı güzellik katıyor. (yapım eki + yapım eki)

– O gün tüm fırınlara akın oldu. (y.e.)

-me:

-di:

– Vaktini boşa geçirme. (olumsuz e.)

– Çalışmalarıyla göze girdi. (di’li g.z.)

– Yazlığa gömme bir balkon da yaptık. (y.e. sıfat)

– Şirket girdilerini kaydedin. (y.e)

– Babam yine çalışma odasına kapandı. (y.e. isim)

12


SÖZCÜKTE YAPI

Konu Testi - 1

1. Yapım eki almamış kelimeler “basit” haldedir.

5.

I. Garibim her taraf bana yabancı

Altı çizili sözcüklerden hangisi bu duruma örnek gösterilebilir?

II. Dertliyim çekinme doldur be hancı

III. İlk önce kımıldar hafif bir sancı

A) Şu an baharatlı bir pizzaya hayır demem doğrusu.

IV. Ayrılık sonradan kor yavaş yavaş

B) Sanatçının onlarca bestesi insanların dilindedir.

V. Otur başucuma sor yavaş yavaş

C) Tribünlerden sahaya inen taraftar futbolculara sarıldı.

Numaralanmış dizelerin hangisinde türemiş sözcük

D) Ağaca takılan uçurtmayı bir türlü kurtaramadık.


E) Annem işteyken onu telefonla arayan kimmiş?

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

2. Kalp yorgun, göz yaşlı umutlar bıktı

Sevda ektim, vuslat biçemiyorum

Gönlümün tahtına çok talip çıktı

Sevgili, senden vazgeçemiyorum

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

6. Bireysel kazanımlardan beslenen sanat toplumda yaygın

B) Tamlama ekleri kullanılmıştır.

III

IV

V

Bu cümlede numaralanmış cümlelerden hangisinde yalnızca bir yapım eki vardır? A) I.

C) İsim soylu türemiş kelime kullanılmamıştır.

II

laşınca bir adım sonrasında evrenselliği getiriyor.

A) Birden fazla birleşik kelime vardır.

I

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

D) Hâl eki alan sözcük birden fazladır. E) Bir dizede basit, türemiş ve birleşik sözcük vardır.

7. “-mış / -miş” eki aşağıdakilerin hangisinde diğerlerinden farklı bir görevde kullanılmıştır?

3. Atak bir yaşam biçiminin ve her zaman meydan okumaya I

II

hazır mücadeleci kişiliğin bütün özelliklerini fazlasıyla ser-

giliyordu.

Yukarıdaki cümlede numaralanmış kelimelerden hangisi kökünün türü bakımından diğerlerinden farklıdır? A) I.

B) II.

A) Kullanım süresi geçmiş ürünleri satanlar cezalandırılacak.

III

IV

C) III.

D) IV.

B) Bana küsmüş çünkü onu davet etmeyeceğimi sanıyor.

V

C) Yüksek kesimlere ceviz büyüklüğünde dolu yağmış. D) Bu arsaya büyük bir alışveriş merkezi yapılacakmış. E) Kim demiş benim ıspanak yemeğini sevmediğimi.

E) V.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla yapım

8. “Türemiş sözcüklerde yapım eki, çekim ekinden önce gelir.”

eki almış bir kelime kullanılmamıştır? A) Etrafımızdaki çamların sessizliği içimizi ürpertti.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uymayan bir sözcük kullanılmıştır?

B) Bu verimli topraklar üzerinde yaşamak ne büyük mutluluk!

A) Dedemler toptancılık işleriyle uğraşıyor.

C) Doğal zenginliği olan ülkeler hep başkalarının ilgisini çeker.

B) Aklımdaki bütün soruların cevabını bulmalıydım. C) Usta sanatçılar, topluma bir ışık olabilenlerdir.

D) Onu başkan seçecektim ama bana pek istekli gelmedi.

D) Yorucu bir yolculuktan sonra Sarıkamış’a varmıştık.

E) Bugünlerde “Uçurtma Avcısı” adlı romanı okuyorum.

E) Uzaktan şehrin ışıkları görününce hepimiz sevindik. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13

SÖZCÜKTE YAPI

Konu Testi - 1

9. Aşağıdakilerden hangisi yapı bakımından diğerlerin-

13. “-ler / -lar” eki aşağıdakilerden hangisinde çokluk anlamının dışında kullanılmıştır?

den farklıdır? A) Konuşacaklar

B) Koku

A) Yazar eserlerinde akıcı bir dil kullanmış.

C) Oyun

D) Geliyor

B) Seminerin sonunda konuşmacı, soruları cevapladı.

C) Gazetelerde yayımlanmış yüzlerce makalesi var.

E) Bardağım

D) Yamacı aşınca köylerini gören Efe ve Ece çok sevinmişti. E) Bazı arkadaşlar kamp yerinde kalmak istemişlerdi.

10. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökünün türü farklıdır?

A) Sonbaharda içimi anlaşılmaz bir sıkıntı sarıyor.

14. Karapınar’dan geçerek tepelere tırmandık. Yıllar önce

B) Kendine güvenmeyen insanlar başarılı olamaz.

başkumandan tam da bizim durduğumuz yerden izlemiş savaşı. Savaş alanından çıkan en güvenilir koridor burasıymış. Yaralıları buradan hastahanelere taşımışlar. Biraz sonra buradan Duatepe’ye geçeceğiz. Orada da çok çetin çarpışmalar olmuş.

C) Memlekete gidip büyükleri ziyaret edeceğim. D) Eskici dükkânından kendime bir palto satın aldım. E) Bu söylediklerimde kırılacak bir şey yok!

A) 1

11. Mevsimler dönüyor yıllar geçiyor

Gençlik bedenimden gün gün kaçıyor

Bak, kırlarda son çiçekler açıyor

Saçlarına mor menekşe tak da gel

Bu dörtlükle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

C) 3

D) 4

E) 5

15. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangisi farklı işlevde bir ek almıştır?

A) Konya’ya düzenlenen gezi, iptal edilmiş.

B) Türemiş kelime kullanılmamıştır.

B) Masanın üzerine yeni bir örtü almışlar.

C) Çekim eki almamış basit sözcükler kullanılmıştır.

C) Kazada ölü ya da yaralı olmamasına sevinmiştik.

D) Birleşik kelime kullanılmamıştır.

D) Yanlış yapan insanların üzerine çarpı atmak kolaydır.

E) Hâl eki almış birden fazla kelime kullanılmıştır.

E) Baltanın sapı kırılınca ateş yakma planımız suya düştü.

16. Aşağıda hangi sözcüğün yapısı yanlış verilmiştir? Sözcük

Yapı

A)

Yağış

Türemiş

B)

Başarı

Basit

C)

Yanına

Basit

D)

Ayrım

Türemiş

E)

Özenti

Türemiş

Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangileri yapı bakımından diğerlerinden farklıdır? A) I. ve II.

B) II. ve III.

C) I. ve III.

D) II. ve IV.

10. D 10. D

11. B 11. B

12. C 12. C

13. D 13. D

14. E 14. E

15. E 15. E


9. B 9. B

16. B 16. B

14

E) I. ve V. 8. A 8. A

7. A 7. A

V

6. C 6. C

IV

5. E 5. E

III

4. C 4. C

3. D 3. D

Işığından, gözleri kamaşıyor gündüzün

2. C 2. C

II

1. B 1. B

I

Cevaplar Cevaplar

B) 2

A) Hem isim hem fiil çekim eki alan sözcükler vardır.

12. Ay karardı semada, varsa yoksa nur yüzün

Bu parçada kaç birleşik kelime kullanılmıştır?

SÖZCÜKTE YAPI

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türemiş sözcük yok-

Konu Testi - 2

5. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi diğerlerinden farklı

tur?

bir işlevde ek almıştır?

A) Salondaki eşyalar düzensiz bir şekilde ortaya yığılmıştı.

A) Gezici

B) Satıcı

C) Boyacı

D) Görücü

B) Şehrin gün geçtikçe kötüleşen havası bunaltıyordu.

E) İtici

C) Durgun sularda ilerleyen gemi birden durdu. D) Bu bencillik kimseye bir şey kazandırmaz. E) Kitaplardan birinin içinde eski bir fotoğraf buldum.

6. Bugünlerde birtakım gazetelerde büyükbaş hayvanlarda

2. Aşağıdaki dizelerde geçen altı çizili sözcüklerden han-

I

II

III

bulaşıcı hastalık çıktığına dair uydurma haberler neşredil-

gisi fiil kökünden türememiştir?

A) Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller.

mektedir.

B) İçim sana tutsaktı uzaktan uzaktan.

C) Kanadı kırık kuş merhamet ister.

Bu cümlede altı çizili sözcüklerden hangisi yapı bakımından farklıdır?

D) Yollarda hep umutsuzca yürüyor ayaklarım.

A) I.

IV

B) II.

C) III.

D) IV.

V

E) V.

E) Kıvılcım süzülüyor yaslı kirpiklerinden.

3. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi yapım eki alınca bir ünlü kaybına uğramıştır? A) Ben bu yol ayrımında sensiz olsam ne çıkar? B) Yoksa yanılgıya mı düşüyorum yeniden? C) Ağlama ki çiçekler kızıla boyanmasın! D) Gözlerin bir sevda çölünde parlayan ay ışığı. E) Bir bekleyen var beni karanlığın kalbinde.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla yapım eki almış bir sözcük kullanılmamıştır? A) Nedense bildiklerini anlatmaktan kaçınıyordu. B) Mektubunda Ankara’ya gelmekten söz ediyordu. C) Görünüşe göre işin yarına yetişme ihtimali yok. D) Bu ayrıcalığın sadece sana uygulanması çok yanlış. E) Göldeki canlılığın devamı için çalışmalar başlatıldı.

4. “Elden düşme bir arabayla sokaklarda meyve satıyordu.” cümlesindeki “-den” eki aşağıdakilerin hangisinde bu cümledeki işleviyle kullanılmıştır? A) Televizyon dizilerinden rahatsız olmaya başladım.

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde türemiş kelime yoktur?

B) Dilden söylenen kulağa, kalpten söylenen kalbe ulaşır.

A) O esrarlı yangına bu can nasıl dayandı?

C) Kimseden bir destek görmeden bu seviyeye dek gelebilmiş.

B) Sahile vurdu kalbim, su yandı kum da yandı. C) Bir mum gibi eriyip aktı uykusuzluğum.

D) Kulaktan dolma bilgilerle insanlara hava atıyordu.

D) Ölüme başkaldıran dertli uykum da yandı.

E) Çocuk, bakımsızlıktan bir deri bir kemiğe dönmüştü.

E) Kirpiğine dokunan kanlı ahım da yandı. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15

SÖZCÜKTE YAPI

Konu Testi - 2

9. “Herkesin konuştuğunu olduğu gibi yazan bir romancıyı kimse okumaz.” cümlesindeki sözcüklerden hangisi yapım eki almamıştır?

13. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde hâl eki almış bir sözcük yoktur?

A) Serin bir yayla havası çarptı aniden yüzümüze.

A) konuştuğunu

B) olduğu

B) Elbiseleri göz kamaştıracak kadar güzeldi.

C) yazan

D) romancıyı

C) Gelip geçenlerin sözlerine kulak vererek yürüyordu.

E) okumaz

D) Davette misafirlere çok güzel yemekler ikram edildi. E) Ağzıyla kuş tutsa yine bana yaranamaz.

10. Bakmayın çevremi kuşatanlara

Hüznün yalnızlığın şairiyim ben

Kapattım kalbimin son kapısını

Ölümü yaşadım ölmeden önce

14. I. kömürlük- batak- sulu

II. geliyor- uyandı- ayağın

Bana sonsuzluğu beklemek düştü

III. aslanağzı- hanımeli- Sivrihisar

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Numaralanmış sözcüklerin yapı bakımından doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?

A) İki dizede yapım eki alırken ünlü düşmesine uğramış sözcük vardır.

A) birleşik – türemiş - basit

B) Tamlama ekleri kullanılmıştır.

C) basit- birleşik - türemiş

C) Kökü eylem olan türemiş sözcük yoktur.

D) türemiş – basit – birleşik

D) Birden fazla sözcükte eylem çekim eki vardır.

E) birleşik- basit- türemiş

B) basit - türemiş - birleşik

E) Farklı hal eki alan sözcükler kullanılmıştır.

11. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi birden fazla

15. Aşağıdaki dizelerin hangisinde iyelik eki vardır?

çekim eki almamıştır?

A) Bu yemeği ilk defa Adıyaman’da yemiştim

A) Bardak bir anda masadan düşüp kırıldı.

B) Serinlemek için gölge bir yer aradılar.

B) Kapıya gelen satıcılardan bir şey almam.

C) Kısa süren bir sağanaktan sonra güneş açtı.

C) Bütün gün evde televizyon seyrettik.

D) Öğleye kadar uyumaktan vazgeçip erken kalkmalısın

D) Gezide çektirdiğimiz fotoğraflara bakıyoruz.

E) Bütün sorularımıza tek tek doyurucu cevaplar verdi.

E) İşi yapacak gücü kendimde bulamıyordum.

12. Gecenin bir vakti bu ıssız yolda arabamız bozulunca kor

II

III

kudan ne yapacağımızı bilmez bir hâlde beklemeye başladık.

A) Bu şehirde yaşamak istemediğimi yeni yeni anladım. B) Uzun kış gecelerinde birbirimize öyküler anlatırdık.

V Bu cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisi yapı bakımından diğerlerinden farklıdır?

C) Sözde benim dostumdun, neden bana arka çıkmadın?

A) I.

E) Saat yedide başlayacak olan düğüne yetişmeliydim. 5. C

6. D

7. B

E) V.

4. D

8. B

9. E

10. C

11. A

12. A

13. B

14. D

15. E


D) IV.

3. A

C) III.

2. A

16. C

16

B) II.

D) Yokuşun başındaki evde üç sene oturmuştuk.

1. E

levde kullanılmıştır?

IV

Cevaplar

I

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-de” eki farklı bir iş-

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

19

SÖZCÜK TÜRLERİ İsimler (Adlar)

hhİSİMLER (ADLAR) hh Varlıkları ya da kavramları karşılayan, tanıtan sözcüklere isim denir. – Anne, araba, dağ, dere, ev, çiçek… (varlık)

– Yaraları iyileşen Kömür, yavaş yavaş eski günlerine dönüyordu. (Kömür sözcüğü, ilk örnekte aynı türden varlıkların tümünü karşıladığından cins adı, ikinci örnekte ise varlığı kendi türü içinde tek ve belirli kıldığından özel ad olarak kullanılmıştır.)

– Hüzün, coşku, ağlamak, zaman, yolculuk, istek… (kavram) İsimler, özelliklerine göre farklı başlık altında incelenir:

hh Özel isimlerin birçoğu -diğer dillerde olduğu gibi- cins adından gelmedir. Söyleniş ya da anlam güzelliği bunda etkili

1. VARLIKLARA VERİLİŞİNE GÖRE İSİMLER

olmuştur. Çiçek, Rüzgâr, Tayfun, Bora, Çiğdem, Nisan, Cihan…

a. Cins (Tür) İsimleri hh Genel özellikleri ortak olan varlık ya da kavramları karşılayan isimdir.

2. OLUŞUNA GÖRE İSİMLER

hh Genel veya özel anlamıyla kullanılabilir.

a. Somut İsimler:

bebek,çocuk, serçe, para, hayal, televizyon, bina, ümit…Kuş,

hh Beş duyudan en az biri ile algılanabilen varlıkları karşılayan

ağaç, yemiş, yaprak, insan, hayvan, baş, ruh, zeka, serçe, kartal, pençe,kanat... – Orman, bir ülkenin en büyük doğal servetlerinin başında gelir. (genel anlam) – 1998 yılındaki o büyük yangından orman da nasibini almıştı. (özel anlam)

isimdir. – Orman, kaya, ev, ağaç, yol, kalem, bilgisayar… (görme) – Gürültü, çığlık, fısıltı, ses, haykırış, öksürme… (işitme) – Yanık, esans, sirke, gül… (koklama) – Ekşi, acı, mayhoş, tatlı… (tatma) – Islak, kuru, sert, yumuşak (dokunma)

b. Özel İsimler Bir tek varlığa, bir tek kavrama verilmiş olan addır. İnsan adları ve unvanlar ile yer adları özel adları oluşturur. Göztepe, Asya, Çalıkuşu, Türkiye, Hünkâr Suyu, Büyük Millet Meclisi vb. – Kömür, madencilerin hem ekmek kapısı hem de kâbusuydu.

b. Soyut İsimler: hh Beş duyudan hiçbiri ile algılanamayan varlıkları, kavramları karşılayan isimdir. hh Genelde duygu ya da düşünce bildiren sözcükler, bu türdendir.


1

SÖZCÜK TÜRLERİ / İsimler (Adlar) – Ruh, akıl, cin, melek… (varlık)

hh Aynı ismi taşıyanları belirtir:

– Sevgi, saygı, anlayış, üzüntü, karamsarlık, hüzün, coşku…

– Sınıftaki Alilerden birisi yazılıdan 100 aldı.

(duygu)

– Hüseyinlerin hepsi buraya gelsin.

– Adalet, inanç, eşitlik, özgürlük, … (düşünce) hh Topluluk veya millet kavramı bildirir:

3. SAYISINA GÖRE İSİMLER a. Tekil İsimler: Tek ya da yalın varlık ve kavramları karşılayan isimdir. – Kedi, çiçek, insan… (tek varlık) – Toprak, su, duman… (yalın varlık) – Sevinç, sevinç duygu… (yalın kavram)

b. Çoğul İsimler hh Birden fazla varlık ya da kavramları karşılayan isimdir. hh -ler çokluk ekiyle yapılır. – Kediler, çiçekler,insanlar, sevinçler, üzüntüler, duygular, topraklar...

Uyarı "-ler / - lar" çokluk eki her zaman tekil isimleri çoğul yapma göreviyle kullanılmaz.

hh Aile anlamı katar. hh -gil ekinin yerine kullanılır, yapım eki görevinde olduğu için ayrılmadan yazılır. – Yarın Ahmetler bize gelecekmiş. – Yaz tatilinde köye dedemlerin yanına gideceğiz. hh Benzerleri anlamı katar. – Bu millet nice Fatihler, Yavuzlar yetiştirecektir. – Bu topraklarda ne Çaldıranlar, ne Ridaniyeler yaşandı.

2


– Türkler, Yunanlar, Adanalılar, Konyalılar... – Türkler, dünyanın en savaşçı milletlerindendir. – Son zamanlarda Yunanlılar ekonomik kriz içinde – Kayserililerin kafası ticarete çalışıyor. hh İkileme yapar: – Yıllar yılı bekledik. – Yiğitler yiğidi bir asker daha şehit düştü. hh A bartma anlamı katar, bazen “bir” kelimesiyle birlikte bu anlamı verir: – Ateşler içinde kıvranıyordu. – O gün dünyalar benim olmuştu. – Valizler dolusu kitapları ne zaman almıştı. – Çalışmak için Almanyalara gitmiş. – Bir kumaşlar almış, görmelisiniz. – Bir zamanlar ne kadar şendik. hh Saygı veya alay anlamı katar: – Dostumuz nedense bizi çağırmamışlar. – Müdür Beyler döndü mü? hh “Her” anlamı katar: – Pazarları kovboy filmi izleme alışkanlığım yirmi yıldır devam ediyor. – Burası yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı olur. hh “Yaş” kelimesine getirilerek yaşça yaklaşıklık bildirir: – Ben o yıllarda yirmili yaşlarda bir delikanlıydım.

SÖZCÜK TÜRLERİ / İsimler (Adlar) hh İyelik üçüncü çoğul eki ve şahıs eki ile karıştırılmamalıdır. – Çocuklar (çoğul eki) annelerini (iyelik eki) bekliyorlar (şahıs eki).

Örnek 1:

Örnek 2: Yamaçta gördüğü kurtlar, küçük Hasan’ın aklına başından almış, rüzgâr gibi uçarak köylülere haber vermeye gitmişti. Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Tekil isim

B) Çoğul isim

Aşağıdakilerden hangisinde isim çoğul eki almış söz-

C) Soyut isim

D) Topluluk ismi

cük kullanılmamıştır?

E) Cins isim

A) Tamir işini zor da olsa dün akşam bitirmişler.

A seçeneğini “ ,yamaç, akıl, baş, rüzgâr, gibi” sözcükler,

B) Onların yeni düşüncelere pek de açık olmadığını gör-

B seçeneğini“, kurtlar, köylüler” sözcükleri

düm. C) Eleştirilerim hiçbir zaman yıkıcı değildir. D) Kimi yazarları sadece bana benzemedikleri için okuyo-

C seçeneğini Soyut ismi “akıl” sözcükleri E seçeneğini“ Hasan sözcüğü dışındaki tüm isimler” karşılamaktadır. D seçeneğinde verilen “topluluk isminin” cümlede örneği yoktur.

rum. E) Bazı öyküler insanın yaşamı algılayışını bile değiştiriyor. B’ de “onların”, C’de “eleştirilerim”, D’de “yazarları”, E’de “öyküler” sözcükleri, çokluk eki almış isimlerdir. A’da kullanılan “-ler” eki III. çoğul şahıs ekidir.

c. Topluluk İsimleri hh Varlıkların “birlik” oluşturarak aldıkları addır. – Heyet, orman, bölük, sürü, katar, meclis, kurul… hh Topluluk isimleri çoğullanabilir: – Heyetler, hatıra fotoğrafı çektirdikten sonra görüşmeler ba-

4. YAPISINA GÖRE İSİMLER İsimler, yapılarına göre basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır.

A. Basit İsimler hh Yapım eki almamış isimlerdir. hh Böyle isimler, hiç ek almamış veya yalnızca çekim eki almış durumda olurlar. – Kuş, taş, göz, ağaç, gölge, çiçek, kelebek... (kök durumunda) – Eller, fırından, havaya, okulda, köpeğim… (çekim eki almış)

sına kapatıldı. – Akşam vakitleri dağdan inen sürülerin çıngırak sesleri duyulurdu. – Milletlerin de korkağı ve cesuru olur. hh Bir sözcüğe ad aktarması yoluyla topluluk anlamı kazandırılabilir. – Öğretmenin derse gelemeyeceğini duyan sınıf coştu.

B. Türemiş İsimler hh Çeşitli türde sözcük kök ya da gövdelerinden yapım ekleriyle meydana getirilmiş isimlerdir.

İsimlerden türetilebilir: kitap-lık, göz-lük, insan-lık, meslek-taş, adam-cağız, ölüm-cül, yağ-lı …

Fiillerden türetilebilir: ek-mek, dondur-ma, çevre, yağ-ış, as-kı, bil-mece, kaz-ı, sat-ıcı…


3

SÖZCÜK TÜRLERİ / İsimler (Adlar)

Yansımalardan türetilebilir: pat-ır-tı, gür-ül-tü, vız-ıl-tı, şır-ıl-tı, çat-ır-tı…

C. Birleşik Sözcükler İki ya da daha fazla sözcüğün, yeni bir anlamı karşılamak üzere birleşip kaynaşmasıyla oluşan isimlerdir.

Özel ya da cins isimlerden oluşabilir: Suşehri, hanımeli, Doğubayazıt, Gaziantep, …

Örnek 4: Denize âşıktı. Mavi rengi kutsal bellemiş, uğurlu saymıştı. Rüzgârları tanırdı. Dalganın nereye kadar yükseleceğine dair bahse bile girerdi. Karayelin kar getireceğini, poyrazın fırtına oluşturacağını, lodosun azının yarar çoğunun zarar olduğunu yaşadığı onca tecrübeden sonra öğrenmişti. Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Çoğul eki almış isim vardır. B) Soyut isim kullanılmıştır. C) Yalın halde kullanılmış isimler vardır.

Eksiz isimlerden oluşabilir: Tahtakale, Etibank, Taşköprü, demirbaş…

İsim tamlaması biçiminde oluşabilir: Tahtakurusu, suçiçeği, buzdolabı, balkabağı…

D) Türemiş isim kullanılmıştır. E) Topluluk ismi kullanılmıştır. A seçeneğine “rüzgârlar”, B seçeneğine “tecrübe”, C seçeneğine “kar, fırtına”, D seçeneğine “dalga” sözcükleri örnek gösterilebilir. Topluluk ismi kullanılmamıştır.

Sıfat tamlaması biçiminde oluşabilir: Uzunköprü, sivrisinek, karatavuk, Sarıyer…

5. İSMİN HÂLLERİ

Bir isimle bir fiilden oluşabilir:

hh Sözcük ya da öbeği yükleme, edata bağlar.

Uçaksavar, kuşkonmaz, cankurtaran, dalgakıran…

hh Sözcük ya da öbeğin cümle içinde hangi öge olduğunu bildirir.

İki fiilden oluşabilir: Kapkaç, çekyat, biçerdöver, uyurgezer…

a. Yalın hâl: hh Sözcüğün hal eklerinden hiçbirini almamış halidir.

Örnek 3:

hh Özne ve belirtisiz nesne bu haldedir.

Aşağıdaki birleşik isimlerden hangisi farklı bir yöntemle oluşturulmuştur?

– Takımımız bugün bir başka güzel oynuyor. (özne)

A) Albeni

B) Gecekondu

C) Ateşkes

D) Biçerdöver

– Tarladaki işçiler hiç durmadan çalışıyordu. (özne) – Avlulara gölgelik yapması için üzüm asması dikmişler. (belirtisiz nesne)

E) İmambayıldı – Sayende iyi bir dost, kazandım.(belirtisiz nesne)

A, B, C, E seçeneklerindeki birleşik isimler, bir isimle bir fiilin kaynaşması (isim+fiil) sonucu ortaya çıkmıştır. D seçeneğindeki birleşik isimse, iki fiilin kaynaşması (fiil+fiil) sonucu elde edilmiştir.

4


– Ünlü sanatçı kendisine koruma ordusu tutmuş. (özne- belirtisiz nesne)


b. Belirtme (yükleme) hâli (-i): hh Sözcüğü fiilin etkisinde bırakır. hh Belirtili nesne bu haldedir. – Bu çeklerin karşılığını yarın mutlaka yatır.

– Babadan kalma tarlayı üç kuruşa sattı. (fiyat) – Anteni çatıya yerleştirip sıkıca bağladı. (üzerine) – Temiz çorapları çekmeceye yerleştirdin mi? (içine)

– Kollarını arkadaşının boynuna sardı.

d. Bulunma (Kalma) hâli (-de):

– O kadar çok yıkıyor ki elleri bembeyaz olmuştu.

hh Dolaylı tümleç ve zarf tümleci bu haldedir.

– Kazı çalışmaları sonunda çok değerli eserler gün yüzüne çıktı.

– Çoluk çocuk hep beraber tarlada çalışıyorlardı. (dolaylı tüm-

Son iki örnekte ek, nesne yapmadığından belirtme hal eki değildir.

Örnek 5: Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili sözcük belirtme (-i) hâl eki almamıştır? A) Yangını gören bütün mahalleli korkuya kapıldı. B) Bir anda kendimi telaşlı kalabalığın içinde buldum. C) Geçmişini bu eskimiş sandıkların içinde arıyordu. D) Kopardıkları gülleri evin değişik yerlerine özenle yerleştirmişlerdi. E) Sonu bu kadar hüzünlü bitmek zorunda mıydı filmin. E seçeneğinde geçen “sonu” sözcüğünü inceleyelim. Sözcük filmin sonu tamlamasının tamlananıdır. Dolayısıyla aldığı ek de tamlanan (iyelik) ekidir.

leç) – Uçağımız saat sekiz otuzda kalkıyor. (zarf tümleci) – Otomobilimiz, bembeyaz bir düzlükte yol alıyordu. (dolaylı tümleç) – Akşam saatlerinde hava birden bozuverdi. (Zarf tümleci) – O yıllarda ben bir araba tamirhanesinde çalışıyordum. (dolaylı tümleç- zarf tümleci) – Sözde mahkemenizin hiçbir kararını kabul etmiyorum. Son örnekte ek DT ve ZT yapmadığından bulunma hal eki değildir. hh Eklendiği sözcüğe değişik anlamlar da katabilir:

c. Yönelme (Yaklaşma) hâli (-e): hh Dolaylı tümleç ve zarf tümleci bu haldedir. – Uzun zamandır evlere temizliğe gidiyordu. (dolaylı tümleç zarf tümleci) – Bölgedeki ayılar ekinlere zarar veriyor. (dolaylı tümleç) – Başını kaldırıp, yağmur yüklü bulutlara baktı. (dolaylı tümleç) – Bu süre çok yeterli değil. Son örnekte ek, DT ve ZT yapmadığından yönelme hal eki değildir.

– İ ş saatlerinde çalışmaktan başka bir şeyle ilgilenmemelisin. (zaman) – Dedem bir oturuşta koca bir kuzuyu yermiş. (oluş biçimi) – Bu gidişle denizlerimizde balık kalmayacak. (yer)

e. Ayrılma (Çıkma-Uzaklaşma) hâli (-den): hh Dolaylı tümleç ve zarf tümleci bu haldedir. – Bilgisayardan fazla anlamam. – Zavallı çocuk çaresizlikten ne yapacağını bilemedi.


– Sıradan bir günü daha geride bıraktık.

– Haftaya bomba gibi haberle burada olacağız. (zaman)

– Sorulardan biri hatalıymış.


5

SÖZCÜK TÜRLERİ / İsimler (Adlar) Son iki örnekte ek, DT ve ZT yapmadığından ayrılma hal eki değildir. hh Eklendiği sözcüğe değişik anlamlar da katabilir: – Benim bildiğim Ahmet, ekmeğini taştan çıkarır. (kaynak)

– Köyün elektriği bir türlü bağlanamamış. (Belirli bir köyden söz ediliyor.) – Arabanın benzini bittiği için yolda kaldık. (Belirli bir arabadan söz ediliyor.)

– Telaştan ne yapacağını bilemiyordu. (sebep) – Yolculuk hazırlığına akşamdan başlamıştı. (zaman) – Onu uzaktan tanırım. (durum)

b. Belirtisiz İsim Tamlaması hh Tamlayanın genel, belirsiz bir varlık olduğunu bildirir. hh İkinci unsur ek (tamlanan - iyelik eki) alır.

Örnek 6:

– Kitap sevgisi, yıllar sonra ona bir kitapçı dükkânı açtıracaktı.

Beklesen de olur, beklemesen de

Ben bir gök kuruşum sırmalı kesende

(Belirsiz bir kitaptan söz ediliyor.)

Gecesi uzun süren karlar-buzlar ülkesinde

– Ressam bu tabloda kumaş boyası kullanmış.

Hangi ses yürekten çağırır beni sana

Geleceğim diyorum, takvim sorma bana

– İsmail’le ev aletleri satan bir dükkânda karşılaştık.

Ihlamur çiçek açtığı zaman Bu dizelerde hâl eki almış kaç sözcük kullanılmıştır? A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

(Belirsiz bir kumaştan söz ediliyor.)

(Belirsiz bir evden söz ediliyor.)

Örnek 7:

E) 6

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “belirtisiz isim tamlaması” kullanılmıştır?

“kesende, ülkesinde, yürekten, beni, sana, bana” sözcüklerinde hâl eki vardır.

A) Eğitimini yarıda bırakıp İstanbul’a dönmüş.

6. İSİM TAMLAMALARI

B) Evin odaları küçük bir salonun büyüklüğündeydi.

hh Birden fazla ismin birbirini tamamlayarak öbek oluşturma-

D) Annemin çiçekleri ailemizin bir parçası gibidir.

C) İş hayatında böyle şeyler olur, deyip konuyu geçiştirdi.

sıdır. hh Bu tamlamalar iyelik eki gerektirir. hh Birinci unsur tamlayan, ikinci unsur tamlanan adını alır.

a. Belirtili İsim Tamlaması hh Tamlayanın belirli bir varlık olduğunu bildirir.

E) Emekli olduğunda büyük bir sevinç yaşamıştı. A’da isim tamlaması yoktur. B’deki “evin odaları” ve “salonun büyüklüğü” belirtili isim tamlamasıdır. D’deki “annemin çiçekleri” ve “ ailemizin bir parçası” belirtili isim tamlamasıdır. E’deki “büyük bir sevinç” sıfat tamlamasıdır. C’de kullanılan “iş hayatı” belirtisiz isim tamlamasıdır.

c. Zincirleme İsim Tamlaması

hh Tamlayan -ilgi eki, tamlanan -iyelik eki alır.

hh B ir isim tamlamasında tamlayan ya da tamlananın veya her ikisinin isim tamlaması olmasıdır.

– Masanın örtüsüne leke bulaşmış. (Belirli bir masadan söz

– Yayınevimiz çocuk kitapları dizisi çıkarmaya karar verdi.

Öğretmen Sorusu

ediliyor.)

(tamlayan, isim tamlaması)

Çocuğun bakışı, Ömer'in yürümesi gibi fiilimsilerle yapılan söz öbekleri, isim tamlaması kabul edilir mi?

Bunlar, dil bilgisi yönüyle isim tamlaması gibi görünse de ikinci sözcükler isim olmadığından tamlama sayılmaz.

6



7. İSİMLERDE KÜÇÜLTME

– Çocuğun sırt çantası okulda kaybolmuş.

(tamlanan, isim tamlaması)

hh İsmin “boyut bakımından daha küçük” anlamı kazanması-

– Cep telefonunun garanti belgesini saklıyorum.

dır.

(tamlayan da tamlanan da isim tamlaması)

hh -cik ve –ceğiz ekleriyle yapılır.

Örnek 8:

– Aradığınız köy hemen şu tepeciğin ardında…

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “zincirleme isim tamla-

– Tarlada kendisine bir kulübecik yapmış.

ması” kullanılmıştır?

– Sular çekildiğinde buralarda bir sürü adacık ortaya çıkar.

A) Bakır rengi bir ışık sızıyordu eve dışarıdan. B) Kasabanın doktoruna muayene oldu.

hh Bu eklerin, isimlere farklı anlamlar kattığı da olur:

C) Şehrin daracık sokaklarından araba geçemezdi.

– Mehmetçik, şimdi de kasaba halkına sağlık hizmeti veriyor.

D) Göğüs kafesinde yüreği pır pır ediyordu yine. E) Bana “Sen şirketimizin bel kemiğisin.” derdi.

(sevgi) – Hayvancağızın ağzı var dili yok. (acıma, şefkat) – Baksana, adamcağız zorlukla yürüyor. (acıma, şefkat)

A seçeneğinde bakır rengi- belirtisiz isim tamlaması

– Bir yazar değil olsa olsa yazarcık olabilir. (küçümseme,

B seçeneğinde kasabanın doktoru- belirtili isim tamlaması C seçeneğinde şehrin daracık sokakları- belirtili isim tamlaması

alay)

D seçeneğinde göğüs kafesi- belirtisiz isim tamlaması E seçeneğinde şirketimizin bel kemiği- zincirleme isim tamlaması

hh Küçültmeli isim, küçültme anlamından uzaklaşarak somut varlık adı olabilir. – arpacık, Gölcük, gelincik, bademcik, dipçik, Köyceğiz…

Örnek 9: Ne kadar güzelsin Elif, dağın kızı!

8. İSİM TAMLAMALARININ ÖZELLİKLERİ

Derin ıssızlığın kokusuz çiçeği!

a. Tamlamayı oluşturan unsurlar isim soylu sözcüklerden biri olabilir:

Ve sevinciyle bir büyük geleceğin

– Onların evini görmeye gittik. (zamir)

Habercisi güzel, bin yılın kızı! Yukarıdaki dörtlükte kaç tane ad tamlaması vardır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

– Adamın iyisi iş başında belli olur. (sıfat adlaşmış) – Bugünün gençleri daha iyi düşünebiliyor. (zarf adlaşmış) – İyi bir tatil için deniz gibisi yok. (edat adlaşmış)

Dizeler incelendiğinde “dağın kızı”, “ıssızlığın korkusuz çiçeği”, “geleceğin habercisi” “bin yılın kızı” tamlamalarının kullanıldığı görülecektir.

– Alma mazlumun ahını, çıkar aheste aheste. (ünlem adlaşmış)


7


Örnek 10:

– Hayal âleminin derinliklerinde yüzüyorum. (dolaylı tümleç)

Aşağıdakilerden hangisinde tamlananı adıl (zamir) olan

– Bütün kardeşler pazar günleri bir araya gelirdi. (zarf tümleci)

bir ad tamlaması vardır?

– Babam o yıllarda gece bekçisiydi. (yüklem)

A) Düşündüklerim senin de aklına geliyordur. B) Bunların, kimin kitabı olduğunu bilmiyorum. C) Kimsenin yüzüne bakacak hali kalmadı.

c. Tamlayan, tamlanana değişik anlam ilgileriyle bağlıdır.

D) Arkadaşın böylesini herkes sever.

– Çöp sepeti, bulaşık deterjanı, evrak çantası

E) Onun kaprislerini kimse çekemez.

(Tamlayan, tamlananın neye yaradığını bildirmiş.)

– Sel felaketi, yükseklik korkusu, mezuniyet töreni A’da “senin aklın”, B’de “kimin kitabı”, C’de “kimsenin yüzü” E’de “onun kaprislerini” tamlamalarında zamir, tamlayan görevindedir. D seçeneğinde “arkadaşın böylesi” tamlamasında zamir tamlanan durumundadır.

– Yoğurt çorbası, pirinç pilavı, ayva reçeli

Örnek 11:

(Tamlayan, tamlananın nedenini bildirmiş.)

(Tamlayan tamlananın ham maddesini bildirmiş.)

d. Belirtili isim tamlamalarında, tamlayanla tamlanan –şiir ve

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı ve tamlananı zamir olan bir isim tamlaması vardır?

konuşma dilinde- yer değiştirebilir:

A) Bunların hepsini almak zorunda değiliz.

– H er köşesi cennetten bir parçadır memleketimin. (memleketimin köşesi)

B) Çocuklardan birkaçı bahçede oynuyor. C) Herkesin kendine özgü bir konuşma tarzı vardır. D) Kimsenin kimseye yardım edemeyeceği bir gündü. E) Hangi yollardan geçtiğimi şimdi hatırlamıyorum. A seçeneğinde kullanılan “bunların hepsini” tamlamasında hem tamlayan hem tamlanan zamirdir.

– Sırtına Sakarya’nınTürk tarihi vurulur.(Sakarya’nın sırtı)

– Doruklarında geziniyorduk en yüce dağların. (dağların dorukları)

Örnek 12: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “tamlayanı ve tamlananı yer değiştirmiş bir isim tamlaması” vardır?

b. Cümle içinde her türlü öge olarak kullanılabilir:

A) İçinde nergis saklı şiirleri vardı dağların.

– Kahvenin şekeri mümkünse orta olsun. (özne)

B) Büyük şehrin insanları genelde yalnızdır.

– B u dükkânda çocuk gereçleri bulamazsınız. (belirtisiz nesne)

D) Halıların, kilimlerin desenleri bir harikaydı.

– Ç ocuklar gizlilik kavramını zamanla öğrenirler. (belirtili nesne)

8


C) Çayın kenarından gidip eski taş köprüden geçtik. E) Esmer tenli ince oğlanın elinde bir parça ekmek vardı. A seçeneğindeki “İçinde nergis saklı şiirleri vardı dağların” cümlesinde “dağların içinde” tamlamasının unsurları yer değiştirilerek kullanılmıştır.


e. Tamlayan ya da tamlanan birden fazla olabilir. Başka bir deyişle tamlayan ya da tamlanan ortak olabilir.

Örnek 14: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması bir sıfat tarafından nitelenmiştir?

– Firmamızın çalışanları da müşterileri de uygulamadan memnun kaldı.

A) Evin en küçük odasını kiler yaptılar.

(Tamlayan ortak kullanılmış.)

B) Tereyağlı pirinç pilavı bana pek ağır geldi.

– Bizim evde yaşlıların ve çocukların fikirlerine değer verilir.

C) Çamurlu ayaklarıyla içeriye daldı.

(Tamlanan ortak kullanılmış.)

D) Büyük kentin sorunları da büyük oluyor.

– Çocukların ve yetişkinlerin istekleri birbirinden farklıdır.

(Tamlanan ortak kullanılmış.)

– Köyümün yolları, evleri, camisi hiç değişmemiş.

E) İnsan, kendi eyleminin kölesidir.

(tamlayan ortak kullanılmış.)

Belirtisiz isim tamlamalarından önce gelen sıfat, tamlamanın sıfatı olur. B seçeneğinde "tereyağlı" sözcüğü, "pirinç pilavı" tamlamasının sıfatıdır.

f. Tamlama ya da onu oluşturan unsurlar sıfat alabilir: – Yorgun günlerin akşamında kendimi bağ evine atardım.

g. Tamlayan –zamirse- düşebilir:

– İşimiz kısa sürede bitmezdi. (bizim)

(Tamlayan sıfat almış.)

– Haftanın her gününe ayrı bir çiçek ismi verdim.

(Tamlanan sıfat almış.)

– Her insanın bir öyküsü vardır.

hh Anlam belirsizleşecekse zamir düşürülmemelidir. – İ steklerini her zaman yerine getirdik. (senin mi onun mu, belirsiz)

(Hem tamlayan hem tamlanan sıfat almış.)

– Küçük insanların büyük umutları olabilir.

(Hem tamlayan hem tamlanan sıfat almış.)

h. Tamlayan –zamirse- tamlanan eki düşebilir:

Örnek 13:

— Senin kız tiyatro kursuna yazılmış. (kız-ın) — Benim araba yine arıza yaptı. (araba-m)

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad tamlamasının hem tamlayanı hem tamlananı bir sıfatla nitelenmiştir? A) Yarışmacıların heyecanlı halleri konukların gözünden kaçmıyordu. B) Panelde eski düşüncelerin farklı yorumlarını dinledik. C) Yaşlı adamın çocukları, bayramda babalarını ziyarete gitti. D) İnsan topluluklarının gelişmesi edebiyatın ilerlemesine bağlıdır.

i. Tamlanan düşebilir. – Dörtnala gelip Uzak Asya'dan

Akdeniz'e bir kısrak başı gibi uzanan

Bu memleket, bizim.

(bizim memleketimiz)

E) Penceresinden kavak ağaçları görünen bir sağlık ocağında çalışıyordum. B seçeneğindeki cümlede “yeni düşüncelerin farklı yorumlarını” tamlamasında koyu renkle belirtilen sözcükler sıfattır. İlki tamlayanı, ikincisi tamlananı nitelemiştir.


9


Örnek 15:

İsimlerin Farklı Kelime Türüne Geçmesi

Aşağıdakilerin hangisinde tamlananı düşmüş bir isim

hh İsim, bir varlığı, kavramı ya da durumu karşılamadığında başka bir sözcük türüne geçmiş sayılır.

tamlaması vardır? A) Yolculardan biri otobüsten inmek istediğini söyleyince ortalık karıştı. B) Kadıncağız büyük kızını uğurlarken gözyaşlarına hâkim olamadı. C) Yetkililer sınav sonuçlarının bu ay içinde açıklanacağını söylüyor. D) Kitaplıkta bir rastlantı sonucu bulduğum eski kitap dede-

– Melek insan Fatma Doğru’yu saygıyla anıyoruz. (“Melek” sözcüğü adı nitelediğinden sıfat olmuş.)

– O, bu dünyaya çocuk geldi, bu dünyadan çocuk ayrıldı.

(“Çocuk” sözcüğü eylemi nitelediğinden zarf olmuş.)

– Işıktan gözlerim kamaştı.

(“Işık” sözcüğü “neden” bildirdiğinden zarf olmuş.)

minmiş. E) Onun geleceği günü önceden öğrenirsem onu karşılamaya giderim. D seçeneğinde geçen “…eski kitap dedeminmiş” ifadesinde tamlanan düşmüştür. Tamlamanın bütün hali “dedemin kitabıymış” biçimindedir.

Örnek 16: j. Tamlanan sayı, belgisizlik ya da soru bildirdiğinde “-den” eki, tamlayan (ilgi) eki yerine kullanılabilir: – Şiirlerinizden birkaçını okudum. (belgisizlik) – Adaylardan ikisi yarışmadan çekildi. (sayı) – Sence bu gömleklerden hangisini almalıyım? (soru)

Benim hiçbir öykümde önceden belirlenmiş bir iskelet olmadı. Roman üzerinde istediğim zaman çalışabilmeme karşın, öykünün eşref saatini beklemem gerekirdi hep. Masanın başına oturup "Biraz öykü çalışayım." diyemedim hiç. Buna kalkıştığımda ise altını imzalamayacağım çok kötü metinler yazdığımı gördüm. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Zincirleme isim tamlaması B) Tamlayanıyla tamlananının arasına sözcük girmiş isim tamlaması C) Yönelme hâl eki almış isim

k. Belirtisiz isim tamlaması şeklinde oluşan kimi birleşik isimlerin tamlanan (iyelik) eki aşınmıştır: – Topkapı(sı), Beşiktaş(ı), Saraybahçe(si)…

D) Tamlayanı ortak kullanılmış isim tamlaması E) Yalın halde isim A seçeneğine, “öykünün eşref saati” ifadesinden, B seçeneğine, “benim hiçbir öykümde” ifadesinden, C seçeneğine, “üzerinde” ifadesinden,

Öğretmen Sorusu

E seçeneğine, “roman ve öykü” sözcüklerinden ulaşılabilir.

İsim tamlamaları başka bir sözcük türü olarak kullanılabilir mi? Sıfat ve zarf olarak kullanılabilir:

10


– Gömleğimin cebine koymuş olmalıyım. (isim)

– Sözünün eri bir insan, ata mirası geleneklere sahip çıkar. (sıfat)

– Bayram ertesi yeniden görüşeceğiz. (zarf)


Konu Testi - 1

5. Aşağıdakilerin hangisinde tamlayanı sıfat tamlaması

1. Sesin nerde kaldı, her günkü sesin,

olan bir ad tamlaması vardır?

I

Unutulmuş güzel şarkılar için

II

C) Oğlunun bezginliği, yorgunluğu o günlerde başladı.

III

D) Şimdiden ortalığa baharın kokusu yayılmaya başladı.

Rüzgâr gibi tâ eski Anadolu'dan

E) Saksıdaki karanfillerin incecik yaprakları vardı.

IV Sesin nerde kaldı? Kar içindesin!

B) Ahmet Bey, başının üstünde bir dünya parçalanmış gibiydi.

Bu kar gecesinde uzaktan, yoldan,

A) Yukarı katın pencerelerinden biri açıldı.

V Şiirde numaralanmış sözcüklerden hangisi isim değildir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

2. Aşağıdakilerden hangisinde tamlayanı ile tamlananı yer değiştirmiş isim tamlaması vardır?

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması yoktur? A) Bu balkondan Ankara’nın manzarasını seyredebilirsiniz. B) İhtiyar annesi ve babası onun yolunu gözlüyordu. C) Her sabah en az yarım saat spor yapmaya çalışırım.

A) Titrek bir mum ışığı kadar mahzun.

D) Evin önüne geldiğimizde içerden sesler geldiğini fark ettik.

B) Akşamın yorgunluğu kapladı içimi.

E) Dışarıdan gelen serçe sesleri, içinde yaşama sevinci uyandırdı.

C) Gün olur gün ışığı üstümüzden. D) Yüreğimde yenilginin acısıyla yaşıyorum. E) Hâlâ dilimdedir tuzu denizlerin.

7. Aşağıdaki cümlelerde geçen isim tamlamalarından

3. Yeşil türbesini gezdik dün akşam

hangisi, diğerlerinden farklıdır?

Duyduk bir musiki gibi zamandan

Çinilere sinmiş Kur'an sesini

A) Kilimlerimizin desenleri, kültürümüzü yansıtır.

Fetih günlerinin saf neşesini

B) Muhtarların yetkileri artırılacakmış.

Yukarıdaki dörtlükte kaç tane ad tamlaması vardır?

C) Hafta sonunda bu koru çok kalabalık olur.

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-dan, -den” çıkma

D) Kimsenin malında gözüm yok, derdi her zaman. E) Derginin sayfalarını çevirdikçe şaşkınlığım artıyordu.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi yoktur?

(ayrılma) hal eki farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) Bugün toplanan meclis yeni kararlar aldı.

A) Bunları kırtasiyeden almıştık.

B) O da ailemizin yakın dostlarından biridir.

B) Öğrencilerden birkaçı ödevini yapmamış.

C) Orman yangınları tüm insanları üzüyor.

C) Zil çalınca sınıftan çıkmayın lütfen!

D) Futbolcular maçtan sonra galibiyet turu attılar.

D) Tüm bunları babamdan öğrendim ben.

E) Elinde bir buketle birden karşıma çıkıvermesin mi?

E) Kitaptan birkaç soru daha çözdüm. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11


Konu Testi - 1

9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tamlayanıyla tamlananı

13. Aşağıdakilerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması

yer değiştirmiş bir isim tamlaması vardır?

başka bir ismin sıfatı olarak kullanılmıştır?

A) Uykusunu kaçırmışsın gündüzün

A) Bebeğin deniz mavisi gözleri vardı.

B) Denizin azgın dalgaları korkutmuştu beni.

Oysa ne yerdesin, ne gökyüzünde

B) Mağrur bir kıvılcım görünce seni

C) Dağ köylerinin yollarında atlarla ilerliyorduk.

D) Okulun ilk günü herkeste bir heyecan vardı.

Başın alıp gitmiş karanlıklara

E) Adam, ekmeğini ayakkabıcılıkta kazanıyormuş.

C) Mehtabı beklemiş seneler boyu

Yüreğinde duymuş hep o korkuyu

D) Ardına bakınca gamlı bir akşam

14. Ya büyük şehirlerin birinde

Duymuş tenhalarında çalan şarkıyı

E) Ey yıllardır içimde beslediğim kanarya

Senin o sulu sepken yeşil gözlerin var ya

Geziniyor kalabalık duraklarda

Ya yurdun uzak bir yerinde

Kahve, otel köşesinde

Nereye gitse bu akşam vakti

Ellerini ceplerine sokuyor

Yukarıdaki dizelerde hal eki almış kaç sözcük kullanılmıştır?

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut isim vardır? A) Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…

A) 3

B) Yemeğin kokusu bütün evi, bahçeyi sarmıştı.

B) 4

C) 5

D) 6

E) 7

C) Kardeşim şimşek sesinden korkuya kapılmıştı. D) Çocuklar top oynarken mutfağın camını kırmışlar. E) Kitabın kapağına ağaca tırmanan bir çocuk koymuşlar.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, tamlayanı ile tamlananı yer değiştirmiş bir isim tamlaması vardır? A) Boyası dökülmüştü köydeki eski evimizin. B) Kasabadaki üzüm şenliklerine gidiyoruz. C) Gecenin koyu karanlığı örtmüştü her şeyi.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamla-

D) Türkçe öğretmeninin sözlerini hatırladı birden.

ması yoktur?

E) Kalbinin sesini dinlemekten bir an olsun vazgeçme!

A) Bu güzel mahallenin insanları, huzur doluydu. B) Yaz sıcakları da yavaş yavaş kayboluyordu. C) Geçmişin izlerini hayatından silmeye kararlıydı.

16. Boşlukta dönen yıldız

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı ile tamlananı arasına sıfat girmiş bir isim tamlaması vardır?

Işık ışık bölündü.

Renkli maytaplar gibi

Çocuğun üstüne döküldü.

Çocuk hemen uyudu

Uykusunda güldü.

Yukarıdaki dizeler için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Hayatımın en mutlu gününü bana yaşattınız.

A) Belirtili isim tamlaması vardır.

B) Yaz mevsiminin kurak geçmesi çiftçiyi üzdü.

B) Hal eki almış isimler vardır.

C) Televizyon kumandasının pillerini değiştirdim.

C) Somut sözcük kullanılmamıştır.

D) Kırmızı gömleğimin lekesi çıkmamış.

D) Çoğul eki alan sözcük kullanılmıştır.

E) Dağların arasından sizin köyünüze doğru yürüyorduk.

E) Sıfat tamlaması vardır. 3. B

4. B

5. E

6. C

7. C

8. D

9. A

10. C

11. B

12. A

13. A

14. E

15. A


2. E

16. C

12

1. B

E) Şairin hikâyelerini de büyük bir beğeniyle okudum.

Cevaplar

D) Ankara sokakları, mevsimin ilk karı ile örtülmüştü.


1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde diğerlerinden farklı

Konu Testi - 2

5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tamlayanı ile tamlananı

bir isim tamlaması kullanılmıştır?


A) Ömrümüzün yarısı uykuda geçiyor.

A) Bilirsin bir yüreğin nasıl tutuştuğunu

B) Mahalle bakkalının alarmı gecenin sessizliğini bölmüştü.

C) Askerden gelir gelmez fabrikanın başına geçmiştim.

D) Elindekinin kıymetini bilmezsen mutlu olamazsın.

C) Bulduğun köşelerde istersen diz kurşuna

E) Adamın bıyıkları sigaradan dolayı sararmıştı.

Yıldırımın bir kuşla nerde buluştuğunu

B) O benim yüreğimdir, bir garip hakandır o Her hücresi binlerce çiçek akan kandır o Açtığın her kapıdan çıkacağım karşına

D) Geçince, ayakları titriyor köprülerin

Sokaklar, geçsin diye saklıyor gündüzünü

E) Duyunca bir yaprağın bir dalı seçtiğini

2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tamlayanı ile tamlananı yer değiştirmiş isim tamlaması vardır?

Bahçemdeki ağaçlar ateşe dönüşüyor

A) Yüreğim cehennemi taşıyan uslu hamal

Gidince akrep oldu beynimde her ihtimal

B) Azrail tabağıma bırakmadan ölümü

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “-cık, -cik” eki eklendiği sözcüğe ötekilerden farklı bir anlam katmıştır?

Gülümün dedeleri, verin bana gülümü

A) İşe gittiğinde kimsecikler gelmemiş olurdu.

C) Ayağımda nalınlar, saçımda aklar ateş

B) Sınava hazırlanırken o kitapçığı elinden hiç düşürmedi.

Elbiselerim ateş, evler, sokaklar ateş

D) Karanlık bir odada gösterin bana onu

C) Eline bir kutucuk almış, ne bulsa içine koyuyordu.

Görmesin gözlerimin kıpkızıl olduğunu

D) Ayaklarını dereciğin buz gibi suyunda serinletiyordu.

E) En berrak denizini verdim sana ömrümün

E) Yağmur sonrası evin önünde bir gölcük oluşmuştu.

Dilediğince yıkan sularında gönlümün

7. Ağaçtaki bütün çiçekler, doludan dökülmüş. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut bir ad, aldığı ekle yine soyut bir anlam kazanmıştır? A) Savaşta da işlense bu suç, kabul edilemez. B) Çocuğun kafasından geçen şeytanlıklar, yüzünden okunuyor. C) Ormanlık bir alanda yol alıyorduk. D) Eskiden, yolculuklar daha zor olurdu. E) Bebeğin yüzündeki sarılık hemen fark ediliyordu.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı ile tamlananı arasına sıfat girmiş bir isim tamlaması kullanılmıştır? A) Size aklımdaki en güzel masalları anlatacağım.

Aşağıdakilerin hangisinde “-den, -dan” eki altı sözcükteki işleviyle kullanılmıştır?

çizili

A) Bu filmi daha önce izlemişti ama bizimle yeniden izledi. B) Bu mahallede yıllardan beri su sıkıntısı çekiliyormuş. C) Maddi durumlarının günden güne düzeldiği fark ediliyordu. D) Bu şehirde insanın canı sıkıntıdan patlar. E) Hafiften bir rüzgâr başladı biz de evlerimize döndük.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “isim tamlaması” vardır? A) Geldiklerini görünce saygıyla ayağa kalkıp gülümsedi.

B) Bu kibriti odaya kimin koyduğunu bulmalıydım.

B) Görevli bir eliyle dışarıyı göstererek söylemişti bu sözü.

C) Ömrümün geçtiği sahilden gittikçe uzaklaşıyordum.

C) Güneş tüllerin arasından sızarak içeri süzüldü.

D) Kış kapıya dayanırsa soğuklarda halimiz ne olur?

D) İnsan evde boş oturdukça daha da bunalıyor.

E) Dedemin küçük sürprizleri de olmasa köy sıkıcı olurdu.

E) Dehşete kapılmıştım, hızla yerimden kalktım. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 2

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “isim tamlaması” yok-

13. Aşağıdakilerden hangisinde “isim tamlaması” kullanıl-

tur?

mamıştır?

A) İlk romanlarımız bu geleneğin izlerini taşımaktadır.

A) Alçak bir set üzerinde bahçeye açılan iki eskimiş kapı vardı.

B) Zamanının çoğunu arkadaşlarıyla beraber geçiriyor.

B) Akşamları, arka sokaklardaki miskin kedileri okşardık seninle.

C) Artık, geçici ışıltıların peşinde koşmaktan yorulmuştu. D) Ben, kolaylıkla başarabildiğim şeyleri yapmak istedim.

C) Bir ikindi vakti ansızın kara bulutlar kapladı masmavi gökyüzünü.

E) Güneşin altında gözlerimi bir süre kısmak zorunda kaldım.

D) Gençlerden biri öfkeli kalabalığı yararak öne çıkmaya çalışıyordu. E) Eski semtler, zarif sahiplerinin hatıralarıyla mesut yaşıyordu.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir isim tamlaması kullanılmıştır? A) Haliç kıyılarının sokakları birbirine benzer.

14. Hepsi güzeldi; kar, tipi, fırtına

B) Onun fikri benim için her zaman değerlidir. C) Annemin arkadaşları olup biteni merak etmişti. D) Kitaplarımın çoğunu öğrenciyken almıştım. E) Zamanın çoğunu eski eserleri okumaya ayırmış.

Günlerin geçişi ardı ardına

Hasretim bir kanat şakırtısına


Bu dörtlükte aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Sıfat tamlaması

11. Benim şiirde denemek istediğim yol, diğer şairlerinkinden

B) Yansıma kelime

C) Mecaz anlamlı kelime

I

II

çok farklı. Benim amacım, halk şairinin dayandığı halk kül-

D) İsim tamlaması

III

E) İkileme

türüne eğilmek, onun bu kaynaktan faydalandığı gibi fay-

IV

V

15. Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcüğün aldığı

dalanmak.

"-i" takısı işlevi bakımından farklıdır?

Yukarıda numaralandırılmış sözcüklerden hangi ikisi isimdir?

A) Yağmur bulutları sarmıştı ufku.

A) I. ve II.

B) I. ve V.

B) Dilinde eski bir şarkının sözleri.

C) II. ve III.

C) Kuş cıvıltıları sardı her yeri.

D) II. ve IV. E) III. ve V.

D) Artık hayatın tadı kalmamıştı. E) Filmin sonu çok farklı bitiyor.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “tamlayanıyla tamlananı arasına sıfat girmiş bir isim tamlaması” kullanılmıştır?

16. Tür adları aynı türden birçok varlık için kullanılabileceği

A) Odanın aralık kapısından kolumu uzatıp ışığı açtım.

E) Zavallı kedinin kuyruğu kapıya sıkışmış. 5. D

6. A

7. D

8. C

9. D

10. A

11. A

12. A

13. B

14. C

15. A


D) Köpek sahibini tanıdı ve yanına koştu.

4. E

16. C

14

C) Çiçek uygun ortamını bulursa büyür gider.

3. B

E) Burada kimsenin kapısını kilitli bulmak mümkün değil.

B) Vazodaki kurumuş gülleri çöpe attı.

2. E

D) Yağmurun şiddeti artınca kendimize bir korunak bulduk.

A) Bu kazağı sıcak suda yıkamamalısın.

1. B

C) Babam, en güzel hediyeleri hep en küçüğümüze getirirdi.

Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili tür adı, o türün tamamını kapsayacak şekilde kullanılmıştır?

Cevaplar

B) Hafta sonunda çocuklarla gönlümce eğlenmeyi düşünüyorum.

gibi bir tek varlık için de kullanılabilir.

İSİMLER (ADLAR)

1. Aşağıdakilerden hangisinde bulunma hâl eki almış

Konu Testi - 3

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-den (-dan)” eki, öte-

sözcük diğerlerinden farklı bir görevde kullanılmıştır?

kilerden farklı bir anlamda kullanılmıştır?

A) Bu mahallede eski komşuluk ilişkisi aynen devam ettiriliyor.

A) Karşıdaki pastaneden iki simit alıver.

B) Babil’in asma bahçelerinde iki kız yürüyordu.

C) Sokaktan geçen bir satıcı olayı görmüş.

C) Soğuk bir aralık gecesinde rastlamıştım ona.

D) Bugün okuldan seni ablan alacak.

D) Şehrin dışında kendisine küçük bir arsa satın aldı.

E) Kirazlar ağacın dallarından yere sarkıyordu.

B) Eskiden insanlar kızamıktan ölüyormuş.

E) Sen, daima kalbimin en müstesna köşesinde olacaksın.

2. “Erzurum yöresinin türkülerini derlemiş kitabında.”

Aşağıdakilerin hangisinde bu cümledekiyle benzer bir tamlama vardır?

6.

I. Uzaktan köyün minaresi gözüktü.

II. Manganın komutanı, esire su verilmesini istedi.

III. Çocukların bakımını anneanneleri üstlenmişti.

Numaralanmış cümlelerde isim tamlamaları cümlenin hangi ögesi olarak kullanılmıştır? I.

II.

III.

A) İpekli kumaşların hışırtısı kulaklarını tırmalıyordu.

A)

Özne

Özne

Nesne

B) Yaşadığımız çevrenin kirlenmesine izin veremeyiz.

B)

Nesne

Dolaylı

Özne

Tümleç

C) Macera romanlarını diğerlerinden çok severim. D) Otobüs durağının yanındaki yeşil ev bizimdir.

C)

E) Hangi yollardan geçtiğimizi şimdi hatırlamıyorum.

Dolaylı

Nesne

Nesne

Tümleç D)

Özne

Nesne

Özne

E)

Nesne

Özne

Özne

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması vardır? A) Kahvaltı için sıcak pide yaptırmıştı. B) Kısa sürsün istiyor bu sürgün.

7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde hâl eklerinden herhangi birine yer verilmemiştir?

C) Sabah zil sesiyle uyandılar.

A) Sende sevgidir zaman ve Leyla'dır

D) Mutlu eden bir bekleyişi yaşamak, güzeldi.

B) Kulak ver, tükenmeyen feryadıma

E) Temiz hava insana ferahlık veriyordu.

C) Ey, dikenli yolları gökyüzüne bağlayan D) Bir hayali dilberin çehresinde parlayan E) Sen ki güzel gözlerin belki en büyüğüsün

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük türe-

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem topluluk adı

miş değildir?

hem de soyut ad kullanılmıştır?

A) Boğaz’dan geçen dev gemi az daha faciaya sebep oluyordu.

A) Hasan Çavuş, taburun gözlerindeki cesareti görebiliyordu.

B) Şu bizim aşk dediğimiz, içimizde göstermelik çeşme.

B) Bilinçsiz kesim ormanlarımızı yok ediyor.

C) Bütün dünyayı sevgiyle kucaklayacak bir gönül vardı.

C) Yönetim değiştikten sonra gazetenin satışı arttı.

D) Uykum nasıl olsa bir kelebeğin ömrüne denktir.

D) Kaldırıma oturmuş bir genç kız geleni gideni seyrediyordu.

E) Alkışlara tutunarak yürüdü gençliğim.

E) Elindeki buketi bahçe duvarına bırakıp, uzaklaştı. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15

İSİMLER (ADLAR)

Konu Testi - 3

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme (tekrar gru-

13. İçimden bir parçayı koparıp götürüyor

bu) ad olarak kullanılmıştır?

Ve hicrân sis misali, her yanımı bürüyor

A) Akşama doğru kalabalık yavaş yavaş dağıldı.

Mehtabım, yıldız gibi süsle kâküllerini

B) Malda mülkte gözü olacak birine benzemiyordu.

Koklayayım kalbimde yeşeren güllerini

C) İrili ufaklı hayvanlar, pazarda görücüye çıkmıştı.

Islanmış sinesine çekiver bir baharın

D) Onları parkta sarmaş dolaş yürürken gördüm.

Uyandır şarkısıyla beni, kanaryaların

E) Doğru dürüst bir işe girmeden sana kız yok, dediler.

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Tamlayanı ile tamlananı yer değiştirmiş isim tamlamaları vardır.

10. Aşağıdakilerden hangisinde tamlayanı tamlananından önce söylenmiş bir isim tamlaması vardır?

B) İsmin bütün durumlarına örnek olacak sözcükler kullanılmıştır.

A) Ülkemizde oldum olası macera romanlarının okuyucusu çoktur.

C) Somut isim vardır. D) Tamlananı sıfatla nitelenmiş isim tamlaması vardır.

B) Okul müdürlerine başarılarından dolayı ödül verildi.

E) Küçültme eki almış isim kullanılmıştır.

C) Sarıyer’in en güzel caddelerinden birinde dükkân açmış. D) Sıcaklığı ortalığı yakmaya başlamıştı temmuz güneşinin.

14. Zamirler de isim tamlamasında tamlayan ve tamlanan ola-

E) Kafasına esince sahile iner saatlerce deniz kıyısında dolaşırdı.

11. Aşağıdakilerin hangisinde bir isim tamlaması bir sıfatla nitelenmiştir?

rak görev alabilir. Aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamayı örnekleyen bir tamlama kullanılmıştır? A) Onun kardeşi yıllar önce bu köyde öğretmenlik yapmış. B) Olay yerinde büyük bir kalabalık toplanmıştı. C) Arabada unutulan bavulu ne yapacaklarını bilemediler.

A) Sarhoş gemiler geçiyordu açıktan gece vakitleri. B) Herkesin bir hikâyesi yok mudur aslında yürek parçalayan. C) Serin bir sonbahar akşamında gidişinle kavrulmuştum. D) Yaşlı adamın vefasız çocukları sonunda bunu da yapmıştı.

D) Kapının önünde yaşlı bir adam duruyordu. E) Otobüs durağında bizden başka kimse yoktu.

15. Aşağıdakilerden hangisinde “-den/-dan” hal eki, çekim eki görevinden sıyrılarak yapım eki olmuştur? A) İçinizden birinde benim bir emanetim olacaktı.

E) Kuş kafesini andıran garip bir yapının önünde durduk.

B) Korkudan ne diyeceğini bilmez haldeydi. C) İçten bir gülümseme bile kalp kazanmak için yeterlidir.

12. Aşağıdaki cümlelerde geçen birleşik adlardan hangisi, iki adın birleşmesiyle oluşmuştur?

D) Sıkıntıdan patlamak üzereyken imdadıma yetiştin. E) Radyodan yapılan anonsla hayatı değişmişti.

B) Oğlu, akşam eve gelirken kendisine bir yapboz almasını istemiş.

16. Aşağıdakilerin hangisinde farklı türde bir ad tamlaması vardır?

C) Gençliğimde mahalle takımında sağ bek mevkisinde oynuyordum.

A) Mercimek çorbasını çok beğenmiştim.

D) Bu yörede kırmızı pullu alabalıkların olduğu doğru mu?

C) Kan davası yüzünden buralara gelmişler.

E) Daha önce birçok operasyonu bizzat kendisinin yönettiğini biliyorum.

D) İsteklerinin sonu gelmek bilmiyordu.

2. D 2. D

3. C 3. B

4. B 4. B

5. B 5. B

6. A 6. A

7. E 7. E

8. A 8. A

9. B 9. B

10. D 10. D

11. C 11. C

12. A 12. A

13. E 13. E

14. A 14. A

15. C 15. C


E) Gönül yarası başka şeye benzemez. 1. B 1. B

16. D 16. D

16

B) Şehir hayatından uzaklaşmak istiyorum.

Cevaplar Cevaplar

A) Karanlıkta ateş böceklerinin gösterisi tarif edilemeyecek kadar güzeldi.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

20

SÖZCÜK TÜRLERİ Zamirler (Adıllar)

hhZAMİRLER (ADILLAR) Zayıf, kuru, genç adam titrek sesle anlatmaya başladı:

hh Tamlayan ekini alabilirler ama iyelik ekini alamazlar. – Ben şirkete ilk geldiğim zamanlar hiçbir şey bilmiyordum.

“Ben bir daha Almanya’ya gitmek istemiyorum. Orada kimse

– Sana iyi bir gelecek sağlamak için elimden geleni yapacağım.

beni anlamıyor. Herkes benden kaçıyor. Kiminle dost olmaya

– Onun bugünlerde kimselere söyleyemediği bir derdi var.

çalışsam benden uzaklaşıyor. Oysa ben kimseye kötülük etmedim ki! Emin olun siz şu an burada beni dinliyorsunuz ya dün-

– Bu civar da bizim küçük de bir arsamız olacaktı.

yalar benim oldu. Burada her şeye rağmen sıcaklık var. İnsan kendini yalnız hissetmiyor.” Onu dikkatle dinleyen bayan, gülümseyerek:

– Bu kurumda sizden daha yetkili biri var mı? – Elimizdeki bütün deliller onların haksız olduğunu gösteriyor.

“Hangimiz yalnız değil ki! Kimi bunu saklıyor, kimiyse söylüyor tek fark bu.”

hh Cümle içinde gerektikçe adların yerini tutan onlara elçilik eden sözcüklere zamir denir. hh Adlar varlıkları tanımlayan sözcüklerdir, zamirler ise varlıkların adı değil o adlara geçici olarak elçilik eden, onların yerini tutan sözcüklerdir. hh Zamirlerin kendi başlarına anlamları yoktur, tümcelerin dışında hiçbir kavramı doğrudan doğruya vermezler. hh Zamir hangi ismin yerini tutuyorsa anlamı o adla ilgisi sırasın-

– Kendimi hep yalnız hissettim.

hh “Kendi”

zamiri aslında dönüşlülük bildiren kişi zamiridir.

Yalnız başına da kullanılabilir, özneyle birlikte de. Özneyle birlikte kullanıldığında pekiştirme görevi üstlenir. – Kendine geldikten sonra şaşkın şaşkın etrafına bakındı.(Yalnız başına kullanılmış.) – Bunu pekâlâ siz kendiniz de sorabilirsiniz. (Özneyi pekiştirme göreviyle kullanılmış.)

da belirir, kavranır. hh Fiilin özneye dönüşünü anlatır. Yani işi yapan kişi aynı za-

Öğretmen Sorusu

A. SÖZCÜK BİÇİMİNDEKİ ZAMİRLER

manda işten etkilenendir. Bir işin yalnız başına, yardım almadan yapıldığı anlamı çıkar.

a. Kişi Zamirleri

– Bugünlerde kendini iyice bıraktın.

hh Kişi isimlerinin yerini tutan sözcüklerdir.

– Kendini olan biten her şeyden sorumlu hissediyor.

"kendi" zamiri şahıs ekleriyle birlikte kullanıldığında anlatım bozukluğu olur mu?

Pekiştirme görevi üstlendiği için anlatım bozukluğu olmaz. YGS Tükçe Planlı Ders Föyü

1

SÖZCÜK TÜRLERİ / Zamirler (Adıllar) hh Dönüşlülük zamiri kendi şahıslara göre şu şekilde çekimlenir.

b. İşaret Zamirleri hh Kişi isimleri dışındaki bütün nesne ve kavram isimlerinin yerini işaret anlamıyla tutan kelimelere “işaret zamiri” denir.

Kendim

Kendin

Kendi / kendisi

hh H em ismi işaret etmek hem de isimin yerini tutmak işlevini üstlenirler.

Kendimiz

– Önceden çorak, kara kuru, değersiz bir toprak parçasıydı.

Kendiniz

Kendileri

İyelik eki almadan tamlayan olabilir. Bu durumda belirtili isim tamlaması sayılır:

– Şuradan iki kilo çilek al da eve götürelim. – Beriki sende kalsın. – Bura bana pek yabancı gelmedi. – Şura nasıl?

– Kendi elimle getireceğime söz veriyorum.

– Ora daha iyi.

– Sana bu kötülüğü yapan ben değilim ki kendi arkadaşın!

– Şurası yakın sayılır.

– Kendi babası bile onu evden atmaya kalkmış. – Bir gün kendi evimizde oturma hayalleri kuruyorduk. – Bu sene stajlarınızı kendi okulunuzda yapacaksınız.

– Orası çok uzak. – Şöylesi de doğru olmaz ki. – Öylelerinden her zaman kaçarım.

– Kendi planları olan insanların başkalarına ihtiyacı yoktur.

Örnek 1:

hh “bu, şu, o” işaret zamirleriyle yapılan “böyle, şöyle, öyle” sözcükleri de işaret zamiri olarak kullanılabilir:

“Kimi zamirler, özneyi pekiştirerek belirtilir. Bunlar tek başlarına asıl şahıs zamirlerinin yerini tutabildikleri gibi onlarla birlikte kullanılabilir.”

– Böylesini görmedi senden önce gözlerim.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir zamir vardır?

– Öylelerinden uzak dur!

A) Anlatılanlara pek inanasım gelmedi. B) Yaptığı her şeyi kendi ağzıyla itiraf etti. C) Ece, tatile bizimle geleceğini söyledi. D) Sen, bu olayda benim bir suçumu görüyor musun? E) Bu şehir, sizinkinden daha temiz. A seçeneğinde sözcük düzeyinde zamir yoktur. C seçeneğinde “bizimle” sözcüğü şahıs zamiridir. D seçeneğinde “sen ve benim” sözcükleri şahıs zamiridir. E seçeneğinde “sizinkinden” sözcüğü şahıs zamiridir. B seçeneğinde kullanılan “kendi sözcüğü”, “o” şahıs zamirinin yerini tutmuştur.

2


– Şöyle oturmaz mısınız?

Uyarı “o” ve “onlar” sözcükleri kişi adının yerini tuttuklarında “kişi”, kişi dışında herhangi bir varlık ya da nesne adının yerini tuttuklarında “işaret” zamiri olurlar. – O, sahnede kendinden geçebilecek kadar müziğe âşıktı. (Kişi Zamiri) – O, sahnede olması gereken en önemli malzemeydi. (İşaret Zamiri)

SÖZCÜK TÜRLERİ / Zamirler (Adıllar)

Uyarı

Örnek 3: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret adılı kullanılmış-

İşaret sözcüklerinin yalın ve tekil şekilleri (bu, şu, o) işaret

tır?

zamiri olup da cümlede bir adın önünde kullanılırsa araya mutlaka virgül (,) işareti konur. Aksi halde anlam karışıklığı

A) Bu yol şu sokağa çıkar.

ortaya çıkar.

B) Öteki okullarda bu sistem var. C) Buna cesaret derler işte.

– O ağaçları bugün budayacak. (İşaret sıfatı)

D) Bu güzellik kimsede yoktur.

– O, ağaçları bugün budayacak. (Şahıs zamiri)

E) Öteki evleri de ziyaret ettik

A seçeneğinde “şu sokak”, B seçeneğinde “bu sistem”, D seçeneğinde “bu güzellik”, E seçeneğinde “öteki evler” ifadelerinden koyu yazılmış sözcükler sıfattır. C seçeneğinde kullanılan “buna” kelimesi işaret zamiridir.

Örnek 2: “O” sözcüğü, aşağıdakilerin hangisinde kişi zamiri olarak kullanılmıştır? A) Onu yıllar önce depoya kaldırdık.

hh Aşağıdaki kelimeler de hem işaret zamiri hem de sıfat olarak kullanılabilir.

B) O adamın söyledikleri inandırıcı değildi.

– Öteki

Ötekini bana ver.

C) Onu da çağırmıştık, ama gelmedi.

– Beriki

Beriki sende kalsın.

D) O an şaşkınlıktan küçük dilimi yuttum.

– Böylesi

Böylesi, insanı rahatsız eder.

E) Onu tamir edersen birkaç yıl daha kullanırsın.

– Şöylesi

Şöylesi de doğru olmaz ki.

– Öylesi

Öylesinden her zaman kaçarım.

– Öteki

Öteki kitabı ver.

– Beriki

Beriki kaset sende kalsın.

– Böylesi

Böylesi davranışlar.

– Şöylesi

Şöylesi bir tarzla yapmak.

– Öylesi

Öylesi insanlardan.

A seçeneğinde kullanılan zamir insanı kastetmiyor. İşaret zamiridir. B seçeneğinde kullanılan sözcük işaret sıfatıdır.

zamir

C seçeneğinde çağrılan ama gelmeyen bir insan olmalı. Kişi zamiridir. D seçeneğinde kullanılan sözcük işaret sıfatıdır. E seçeneğinde tamir edilebilen bir nesneden bahsediliyor, insan olmaz. İşaret zamiridir.

sıfat


3


Örnek 4:

– Hepsini tekrar çağırdılar.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül kullanılmadığı için

– Kimi de gelmeyi hiç düşünmedi.

anlam belirsizliğine yol açan bir sözcük kullanılmıştır? A) Ne zamandır şöyle doyasıya gülmemişti. B) Bu şehir iyi gelmemişti büyükbabama.

– Tamamından sen sorumlusun. – Herkes böyle düşünmez.

C) Anahtarı şu elime verebilir misin? D) O günü değil, bütün bir hayatını kurtarmanın derdindeydi. E) Hangi aile çocuğunun kötü olmasını ister ki?

D seçeneğinde “o” sözcüğünden sonra virgül konursa, bu sözcük eylemi yapan

– Çarşıdan ne kadar öteberi aldın? – Birkaçı dün de gelmişti. – Bazıları bu sabah gelmeyi düşündüler.

(özne) olur. Bu durumda o sözcüğü zamir olur. Virgül konmadan kullanıldığı için “o gün” biçiminde işaret sıfatı olarak da anlaşılabilir.

– Biri yer biri bakar; kıyamet ondan kopar. – İnsanların pek çoğu bu konuda bilinçsizdir.

c. Belgisiz Zamirler hh İsimlerin yerini belgisizlik yoluyla tutar.

– Çalışanların pek azı hak ettiğini alır.

– Elindekilerin tümünü yere bırak.

hh Belgisizlik, ismin ya da niceliğin belli olmama durumudur. – İzlediklerimin hepsi birbirinden sürükleyiciydi.

– Şu dünyada her birimiz alnımızın teriyle ekmeğimizi çıkarmak zorundayız.

– Anadolu’da yaşayan oymaklardan bazısı geleneklerini hâlâ

– Bütününü görmeden bir şey diyemem.

– Bir kısmını görmekle karar verilmez.

– Her biri ayrı özellikler taşır.

– Başkasının yerine konuşamam.

devam ettiriyor. – Kimse bu sorumluluğu üstlenmek istememişti. – Kimi türkü dinler, kimi de şarkı.

4


– Hiçbiri bunu uygun görmez.

– Falanın filânın ne dediği önemli değil.

SÖZCÜK TÜRLERİ / Zamirler (Adıllar) – Okurların-ın çoğ-u kalın kitaplardan hoşlanmıyor.

Örnek 5:

T.yan

I. Kimi benim gibi sever gönülden II. Bazı duygular kelimelere sığmaz

– Taraftar-ın bir-i, birden sahaya fırladı.

III. Hanginiz sevebilir benim kadar IV. Kaç bahar güz oldu yorgun gönlümde

T.yan

V. Her gelen bir yara açtı da gitti Numaralanmış cümlelerin hangisinde belgisiz zamir kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

T.nan

T.nan

– Kimi-n-in para-s-ı, Kim-i-n-in dua-s-ı gerekir.

T.yan

T.nan

T.yan

T.nan

E) V.

B seçeneğindeki “bazı” sözcüğü işaret sıfatı, C seçeneğindeki “hanginiz” sözcüğü soru zamiri, D seçeneğindeki “kaç” sözcüğü soru sıfatı E seçeneğindeki “her” sözcüğü belgisiz sıfat olarak kullanılmıştır. A seçeneğindeki “kimi” sözcüğü bir adın yerini belli belirsiz tuttuğundan belgisiz zamirdir.

Örnek 6: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz zamir kullanılmıştır? A) Sana oraya gitmemeni söylemiştim. B) Bunlardan hangisini alacağımı şaşırdım.

hh Belgisiz zamirler ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olabilirler.

D) Herkes, günlerdir bunu konuşuyor.

– Sorunlar-ın bir kısm-ı, derslerde gördüklerimizin aynısıydı. T.yan

T.nan

– Hiçbir-i-n-in el-i, hayır oyu için havaya kalkmadı. T.yan

C) Onunla bir daha burada görüşmek istemiyorum.

T.nan

E) Kimin onda gözü varsa bundan vazgeçsin.

A seçeneğinde kullanılan “sana ve oraya” sözcükleri, şahıs ve işaret zamiridir. B seçeneğinde kullanılan “ bunlardan ve hangisini” sözcükleri, işaret ve soru zamiridir. C seçeneğinde kullanılan “onunla ve burada” sözcükleri, şahıs ve işaret zami-

– Kimse-n-in katkı-s-ı, olmadan bu işin üstesinden gelebilmeliyiz.

ridir.

D seçeneğinde kullanılan “herkes ve bunu” sözcükleri, belgisiz ve işaret zami-

T.yan

T.nan

ridir.

– Birçoğ-u-n-un haber-i, yokmuş ki katılım bu kadar az oldu. T.yan

T.nan

E seçeneğinde kullanılan “kimin, onda, bundan” sözcükleri soru ve işaret zamiridir.


5


d. Soru Zamirleri

Örnek 8:

hh İsimlerin yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir. – İnsanoğlu nereden gelip nereye gittiğini asla unutmamalıdır.

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde soru anlamı bir zamirle sağlanmıştır?

hh kim ( kimi, kime, kimde, kimden)

A) Ankara’dan ne zaman döneceğini biliyor musun?

hh ne (neyi, neye, neyden, nereye, nerede, nereden)

B) Hangi ürünlerde indirim yapmayı düşünüyorsunuz? C) Siz sabahtan beri bu sokakta ne dolaşıyorsunuz?

hh hangimiz, hanginiz, hangileri,

D) Bugün şirkette öğle yemeğinde ne çıkacakmış?

hh kaçı, kaçını, kaçına, kaçında, kaçından…

E) Akşamki toplantının hazırlıkları neden tamamlanmadı?

– Ecel tuzağından kim kaçıp kurtulmuş ki!

A seçeneğinde soru anlamı “mi” soru edatıyla sağlanmıştır. B seçeneğinde soru anlamı “hangi” soru sıfatı ile sağlanmıştır.

– Büyüdüğün zaman ne olmak istiyorsun? – Bu belgeyi nereye göndermem gerektiğini bilmiyorum. – Hangimiz bu işten kazançlı çıkacak çok kestiremiyorum.

C seçeneğinde soru anlamı “ne” (niçin anlamında) soru zarfıyla sağlanmıştır. D seçeneğinde “ne” soru zamiri ile sağlanmıştır. E seçeneğinde “neden” soru zarfıyla sağlanmıştır.

Örnek 7: I. Neydi bizi bir arada tutan? II. Hangisinin şarkıları bizi etkiledi? III. Yanınızda neler getirdiniz?

Örnek 9:

IV. Sınav sonucunu ne gün öğrendin? V. Bu konuda kime başvuracağız? Numaralanmış cümlelerin hangisinde soru anlamı bir

A) Bizim eşyalarımız pek yeni değil.

zamirle sağlanmamıştır? A) I.

B) II.

C) III.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir kullanılmamıştır?

D) IV.

E) V.

B) O küçük koru şimdi koca bir orman olmuş. C) Ali’yle daha önce de burada buluşmuştuk. D) Her insanın başkasından alacağı bazı dersler vardır.

Soru zamirleri, ismin yerini tutar. Zamir yalın haldeyse yerini tuttuğu isim de yalın haldedir. Zamir hâl eki almışsa yerini tuttuğu isim de aynı hâl ekini alır.

E) Bazı günler sebepsiz yere hiç kimseyle konuşmak gelmez içimden.

I. "neydi" sözcüğünün yerine -örneğin- "dostluk" II. cümlede "hangisinin" sözcüğünün yerine -örneğin- "Barış Manço’nun"

A seçeneğindeki “bizim” sözcüğü şahıs zamiridir.

III. cümlede "neler" sözcüğünün yerine -örneğin- "peynir, zeytin"

C seçeneğindeki “burada” sözcüğü işaret zamiridir.

IV. cümlede "ne gün" yerine -örneğin- "çarşamba gün" denemez. Bu durum-

D seçeneğindeki “başkasından” sözcüğü belgisiz zamirdir.

da "ne" sözücüğü zamir olamaz. V. Cümlede "kime" sözcüğünün yerine "Ali’ye" sözcüğü getirilebilir.

6


E seçeneğindeki “hiç kimseyle” sözcüğü belgisiz zamirdir. B seçeneğinde zamir kullanılmamıştır.


Zamirin İsimler Gibi Kullanılması

Örnek 10:

hh Zamirler, isimler gibi cümlenin ögelerinden türlü görevler üst-

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, zamirden türemiş bir sözcüktür?

lenir.

A) Akşam seyrettiğimiz film çok güzeldi.

– İnsanlar balkonlarda sessiz bir edayla onları seyrediyordu.

B) Benim aradığım kitap oradaydı.

(nesne)

C) Kendisine çok şey biliyormuş süsü veriyordu. D) En sevmediğim şey bencilliktir.

– Olayın iç yüzünün ne olduğunu kimse bilmiyor. (özne)

E) Dün gece buzdolabından bir şeyler aşıran sendin. – Bu söylediklerini başkasına anlatma! (dolaylı tümleç)

– Yaşça en büyüğümüz odur. (yüklem)

A seçeneğinde yüklem olan sözcük (güzeldi) sıfattır. B seçeneğinde yüklem olan sözcük (oradaydı) zamirdir ama türemiş değildir.

– Sen bu konuda senden beklenen duyarlılığı göstermedin. (özne- dolaylı tümleç)

C seçeneğinde yüklem olan sözcük ( veriyordu) eylemdir. D seçeneğinde yüklem olan sözcük (bencilliktir) “ben” zamirinden –“cil” isimden isim yapan ekle türetilmiş bir zamirdir.

– Hiçbirinizi diğerinizden ayıramam. (belirtili nesne - dolaylı

E seçeneğinde yüklem olarak kullanılan sözcük (sendin) zamirdir ama türemiş değildir.

tümleç)

hh Zamirler, isim tamlamalarının tamlayanı, tamlananı veya her ikisi de olabilir:

Evlendikten sonra herkesin sorumluluğu artar. Başkalarının derdini dinlemek zorunda değiliz.

Zamir tamlayan göreviyle kullanılmış.

Buranın dönerinin çok güzel olduğunu söylemiştim.

Söylediklerinin hiçbiri benim duygularımı anlatmıyor. Odalardan hangisinde kaldığımı unutmuşum.

Zamir tamlanan görevinde kullanılmış.

Öğrencilerin kaçı piknik için ismini yazdırdı?


7

SÖZCÜK TÜRLERİ / Zamirler (Adıllar) hh Zamirler sıfat tamlamasında tamlanan olarak görev alabilir. – Yaşlı biri kapıyı çalarak bir şeyler istedi.

– Bencil insanın kendinden başka kimseye yararı dokunmaz. – Resmi kurumlarda senli benli konuşmak görgüsüzlüktür. – Burayı benimseyip sevmem oldukça uzun bir zamanımı aldı.

hh Zamirler de isimler gibi edat öbeği, bağlama öbeği vs. oluşturur. – Benim için yeni bir şeyler getirdiniz mi? (edat öbeği) – Ben veya sen hiç fark etmez, yeter ki birimiz seçilelim. (bağlama öbeği)

Örnek 11: Aşağıdakilerin hangisinde soru anlamı zamirle sağlanmıştır? A) Nereye gidecekmişsiniz?

hh Zamirler de isimler gibi ilgi, iyelik, çokluk, hâl vb. eklerini alabilir. – Bu güne kadar senden en küçük bir şey istedim mi? (hâl eki) – Benim bu konuyla özel olarak ilgilenmem gerekiyor. (iyelik eki)

B) Kim olduğunu söyledi mi? C) Hangi elbiseyi beğendin? D) Niye sessiz kalıyorsun? E) Nasıl bu kadar düşüncesiz davranırsın? B seçeneğinde soru zamiri var ama soru anlamı edatla sağlanmış.

– Bunlardan birkaç demet de bizim dükkâna gönderiver. (çoğul

C seçeneğinde soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmış. D ve E seçeneklerinde soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış

eki)

A seçeneğinde nerede soru zamiri kullanılmıştır.

hh İsimler ikileme oluşturur, zamirler de oluşturur. – Seni beni dinlediği yok ki! – Şunun bunun sözleriyle hareket etmen doğru olmaz.

B. EK BİÇİMİNDEKİ ZAMİRLER a. İlgi Zamiri (-ki)

hh Bazı sözcükler zamirden türemiştir.

hh İsimlerin yerini ek olarak tutar.

– Kimlik bilgilerinizi yazıp masanın üstüne bırakınız.

– Onunki olmayacak duaya âmin demekti. (duası)

– Senlik benlik kavgası bize hiçbir şey kazandırmaz.

– Bizim sularımız akmıyor, sizinkiler akıyor mu? (sular)

8


SÖZCÜK TÜRLERİ / Zamirler (Adıllar) – Bu telefonun bataryası çabuk bitiyor diğerininki daha iyiydi. (batarya) – Elindekini avucundakini har vurup harman savurunca beş parasız kaldı. (para)

b. İyelik Zamiri hh İsimlere “bir kişi ya da nesneye ait olma ” anlamı verir. hh İyelik ekleridir. – Geleceğim buna bağlı. (benim) – Okuduklarınızı çok önemsiyorum. (sizin)

hh İlgi zamiri olan “-ki” ile sıfat yapan “-ki” ve bağlaç olan “ki” birbirine karıştırılmamalıdır. – Evdeki hesap çarşıya uymaz. (İsmin yerini tutmuyor, sıfat yapan “-ki”) – Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır. (İsmin yerini tutmuyor, sıfat yapan “-ki”) – Hava o kadar güzel ki içimden hiçbir şey yapmak gelmiyor. (İsmin yerini tutmuyor, ayrı yazılmış, bağlaç olan “ki”)

– Eşyalarını toparlamış mı? (onun) – Ülkemize sahip çıkmalıyız. (bizim) – Sözleriniz insanın içine bir ok gibi saplanıyor. (sizin) – Evlerini ilk kez göreceğim için çok heyecanlıydım. (onların)

YAPILARINA GÖRE ZAMİRLER: a. Basit (Yalın) Zamirler: Hiç yapım eki almamış, kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eki alan zamirlerdir. – O, içimizdeki en yetenekli öğrenciydi. – Bana bir masal anlat baba! – Senden başka hiç kimseye güvenmediğimi bilmeni isterim.

Örnek 12: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ilgi zamiri kullanılmıştır?

– Onun bu aralar çok garip davrandığının ben de farkındayım. – Bizler, bin yıldır bu toprakları yurt tutmuş insanlarız.

A) Bugünkü işlerimi önceden planlamıştım. B) Arkadaşının sesi seninkinden gür çıkıyor.

b. Bileşik Zamirler:

C) Sahadaki sevince taraftarlar da ortak oldu.

İki sözcüğün birleşmesinden oluşan zamirlerdir.

D) Yarınki maçı herkes dört gözle bekliyor.

– Birçoğu, memleketinden ilk kez ayrılan ana kuzusu genç-

E) Öyle içli ağlıyordu ki duyanın içi parçalanırdı. İlgi zamiri –ek biçiminde de olsa- bir ismin yerine kullanılan “-ki” ekidir. Seçenekler incelendiğinde B’de “arkadaşının sesi seninkinden” (senin sesinden) ifa-

lerdi. – Sözlü sınava kalanlardan birkaçı bana epeyce ümit verdi. – Sizin yaptığınız işi herhangi biri yapamaz.

desine rastlanacaktır. Bu cümlede “-ki” eki ilgi zamiri görevindedir.

– Yakalanan zanlılardan hiçbiri suçu üstlenmek istemiyordu.


9

SÖZCÜK TÜRLERİ / Zamirler (Adıllar) ZAMİRLER SÖZCÜK BİÇİMİNDEKİ ZAMİRLER Kişi Zamirleri

İşaret Zamirleri

Soru Zamirleri

EK BİÇİMİNDEKİ ZAMİRLER Belgisiz Zamirler

ben

bu

kim, kimi, kime,

biri, birazı, birçoğu,

sen

şu

kimde, kimden

birkaçı, bazısı

o

o ne, neyi, neye,

her biri, hiçbiri,

neyden, nereye,

herhangi biri, hepsi

nerede, nereden

kimse, kimi

hangimiz, hanginiz,

falan, filan

bunlar

biz

şunlar

siz onlar

onlar

kendi

burası şurası

İlgi Zamiri -ki

İyelik Zamiri ev-im ev-in ev-i ev-imiz ev-iniz ev-leri

hangileri,

orası kaçı, kaçıncı, kaçına,

diğeri

kaçında, kaçından BASİT ZAMİRLER

BİLEŞİK ZAMİRLER

herkes, hepsi

birkaçı, birçoğu, birtakımı

kimse, kimi, kimileri, kaçı

herhangi biri, her biri, hiçbiri

biri, bazısı, bazıları, başkası, bunlar, şunlar, onlar ben, sen, o, biz, siz, onlar

Öğretmen Sorusu

falan, filan, çoğu...

Türemiş zamir olur mu? Hayır, olmaz. Zamirler yapım eki aldığında başka bir sözcük türüne dönüşür. Ben : Zamir Ben-cil (adam) : Sıfat

10



Konu Testi - 1

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir za-

5. Ne istersin benden akşam saatinde

mirle sağlanmıştır?

Hatıraların bu uyanma vaktinde

A) Hangi kazağı daha çok beğendin?

Sensin hep, esen dallar arasından

B) Nasıl bir gelecek planlıyorsun?

Yukarıdaki dizelerde kaç zamir vardır?

C) Yarışmayı kimin kazandığını biliyor musun?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

D) Bunlardan hangisini götüreceksin? E) Arkadaşının ailesi kaçıncı katta oturuyor?

2. Ben hep sizin gibi olmak istedim

Burada herkes bunu istiyor

Kendi dünyasında mutlu yaşamak

Ve kimsenin hayatına karışmamak

İşte bizim aradığımız bu.

Bu dizelerde kaç zamir kullanılmıştır? A) 5

B) 6

C) 7

D) 8

6.

I. Bitti, gücüne güvendiğim zaman

II. Gökler yakın bir ayrılıkla dolu

III. Aynasından yüzüm dalgalanan su

IV. Nağmesinde uygun olduğumu umarım

V. Aynaların ardından gülen sen misin gülüm

Numaralanmış dizelerin hangisinde ek halinde bir zamir kullanılmamıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) 9

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iyelik zamiri kullanılmamıştır?

3. “O” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde zamir olarak

A) Meyveleri iyice yıkamadan yememeliyiz.

kullanılmıştır?

B) Patronu son işinden dolayı onu ödüllendirmiş.

A) O ağacın altını şimdi anıyor musun?

C) Bilgisayarı bozulduğu için morali bozuktu.

B) O benim sevgimi hiç hak etmedi ki!

D) Kitapları hayattaki en yakın arkadaşlarıydı.

C) O şarkıyı hala dinler, ağlarım.

E) Oğlu askerden gelince yüzü gülmeye başladı.

D) O resim cebimde duruyor, üzgün. E) O günlerde ben, henüz bir lise öğrencisiydim.

8. Kendi dönüşlülük zamiri, kişi zamirleriyle birlikte kullanıla4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla zamir kullanılmıştır? A) Dışarıda adamın biri seninle görüşmek istiyor. B) Şurada birazcık dinlensek iyi olur. C) Hangisine cevap vereceğimi şaşırdım. D) İstediğiniz her şeyi bu dükkânda bulabilirsiniz. E) Bu güzelliklerin yok olmasına izin vermemeliyiz.

rak onların anlamını pekiştirebilir.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir kullanım vardır? A) Bu sorunu kendi başına halledebilecek misin? B) Kendimi senin yanında değerli hissediyorum. C) Bir gün mutlaka kendi iş yerimi açacağım. D) Sizin asistanınız olmayı ben kendim seçtim. E) Kendi isteğiyle başka birimde çalışmaya başlamış. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11


Konu Testi - 1

9. Aşağıdakilerin hangisinde soru zamiri kullanılmamış-

13. Bazen saygı bildirmek için sen yerine siz kelimesini kulla-

tır?

nırız.

A) Bu zavallı nereye gidip kime derdini anlatsın?

Aşağıdakilerin hangisinde böyle bir kullanım vardır?

B) Karne hediyesi olarak benden ne isterdin?

A) Siz benim en başarılı bulduğum öğrencilerimsiniz.

C) Gösterdiklerimin hangisini beğendin?

B) Siz bekleyin, ben birkaç dakika sonra döneceğim.

D) Kaçımız onun lehinde oy kullanmıştık, şimdi hatırlamıyorum.

C) Sizi ömrüm boyunca unutmayacağım, öğretmenim.

E) Hangi dağ daha yüksek bizim özlemimizden?

E) Hırsız saatlerce evde oyalanıyorken siz ne yapıyordunuz?

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı da tamlananı da zamir olan bir isim tamlaması vardır? A) Kimsesizlerin kimsesi olmuştu. B) Onların kaprislerini çekecek değilim.

D) Siz çaylarınızı içerken ben bulaşıkları yıkayayım.

14. Nerede kaldın gözümün nuru

Ben yollara baka baka eskidim

Bu dizelerde kullanılan zamirlerin türü nedir?

C) Ben senin iyiliğin için uğraşıyorum.

A) Kişi - işaret

D) Bunların benimle ne ilgisi var?

B) Belgisiz - soru

E) Hangimizin günahı taşıyabilecek gibi ki!

C) İşaret -belgisiz D) Soru - kişi E) İşaret - soru

11. Aşağıdakilerin hangisinde kimi sözcüğü zamir olarak kullanılmamıştır?

15. İyelik zamirleri isimlere eklenerek onların kaçıncı kişiye ait

A) Kimi tatilini deniz kenarında geçirmek ister.

olduğunu bildirir.

B) Kimi gün alıp başımı buradan gidesim gelir.

C) Dışarıdaki adam kimi aradığını söylemedi. D) Yine kimin kuyusunu kazıyorsunuz bakalım?

Bu açıklamaya göre aşağıdakilerden hangisinde iyelik zamiri kullanılmamıştır? A) Soruyu sınıftan kimse çözemedi.

E) Kimi de benim gibi karşılıksız sevmeyi seçer.

B) Evleri gerçekten çok güzelmiş. C) Bugün neden yüzün gülmüyor? D) Kimseye bir kuruş borcumuz yok.

12. I. Bunları çok seveceğini biliyordum.

E) Arabasının bakımı için sanayiye gidecekmiş.

II. Bu sorunu siz kendi aranızda çözmelisiniz.

III. Doğum günümde bana ne almayı planlıyorsun?

IV. Kimilerinin iddia ettiği gibi tembel biri değilim.

Numaralanmış cümlelerde altı çizili zamirlerin türü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

16. Aşağıdakilerin hangisinde belgisiz zamir kullanılmamıştır?

A) İşaret - kişi - belgisiz - soru

A) Senin anlattıklarından bazıları hiçbir şey anlamamış.

B) Belgisiz - kişi - soru - işaret

B) Çoğu, korkusundan sesini bile çıkaramadı.

C) Soru - belgisiz - soru - işaret

C) Herkes bir düzen tutturmuş gidiyor işte.

D) Kişi - işaret - soru - belgisiz

D) Nedense kimse, olanlar karşısında ses çıkarmadı.

E) İşaret - kişi - soru - belgisiz

E) Her zaman sınıftan dışarı ilk çıkan ben olurdum. 1. D

2. E

3. B

4. A

5. C

6. B

7. A

8. D

9. E

10. A

11. B

12. E

13. C

14. D

15. A


Cevaplar

16. E

12


Konu Testi - 2

5. Aşağıdakilerin hangisinde tamlananı zamir olan bir ad

1.

I. Bunları yöneticilere mutlaka anlatmalısın.

II. İnsanların birçoğu geleceğe ümitle bakıyor.

tamlaması kullanılmıştır?

III. Mevsimlerden en çok hangisini seviyorsun?

A) Sorunun böylesine can kurban, dedi.

IV. Tatilde gördüklerini bana anlatır mısın?

Numaralanmış cümlelerde kullanılan zamirlerin türleri aşağıdakilerin hangisinde doğru sırayla verilmiştir?

B) Türk dili, dillerin en zenginlerindendir yeter ki şuurla işlensin.

A) İşaret - işaret - soru - kişi B) Soru - belgisiz - işaret - kişi C) Belgisiz - işaret - işaret - soru

C) Dil, edebiyat eserinin yalnızca bir yönünü oluşturur. D) Yazar, alışılmışın dışında bir anlatımla ustalığını kanıtlıyor. E) Yapıtın değeri, etkilediği okuyucularla belirlenir.

D) İşaret - belgisiz - soru - kişi E) Belgisiz - soru - işaret - soru

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir, yüklem görevindedir?

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne” sözcüğü zamir

A) Ürettiklerimiz yalnız ağanın değil hepimizindi.

olarak kullanılmıştır?

B) Onu anlamaya çok çalıştım, ama olmadı.

A) Ne tarafa gittiğini gören, duyan olmamış mı?

C) Bu çizelgedekiler sadece şirketin kayıplarıdır.

B) Onu sevmediğini söyleyince sana ne dedi?

D) Sen, her zaman bizi düşünürdün.

C) Ne dönüp duruyor havada kuşlar?

E) Bu konuda onlar haklıydı galiba.

D) Ne gün geleceğini söylemeden gitti. E) İstanbul’dan ne zaman döneceğini kimse bilmiyor.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “–ki” eki eklendiği kelimeyi farklı bir sözcük türü haline getirmiştir?

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili zamirin türü diğerlerinden farklıdır? A) Baktık ki çadırlar da kimi körük sallar kimi tencere kalaylar. B) Başkasının dediklerine aldırış etmem. C) Hepimiz gürültünün geldiği çalılığa doğru pür dikkat bakıyorduk. D) Çocukların hiçbiri evde durmak istemiyor. E) Ben şimdi derdimi kime anlatayım?

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük soru

A) Dairedeki toplantıya katılamayacağını üzülerek söyledi. B) Odadaki sessizlik bir müddet sonra yerini kahkahalara bıraktı. C) Elindeki paketi masanın üzerine yavaşça bıraktı ve gitti. D) Bütün kilitler yenilenmiş fakat dolabınki yenilenmemişti. E) Etrafımızdaki insanlara karşı anlayışlı olmaya çalışmalıyız.


zamiri olarak kullanılmıştır?

mirle sağlanmıştır?

A) Buraya kaç kişi geldi?

A) Bu olayı neden bana sordun?

B) Bu iş için kaç gününü harcadı?

B) Yemekleri hanginiz yapacak?

C) Bu, taşındığımız kaçıncı ev oldu?

C) Ne diye ağlayıp duruyorsun?

D) Bu kalemlerin kaçı senin?

D) Bu havada nasıl oldu da geldin?

E) Sinema için kaç bilet aldın?

E) Basamakları kaçar kaçar çıkabilirsin? YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 2

9. “O” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük ilgi adılın-


dan sonra belirtme durum eki almıştır?

A) Kaza yapan o araba sigortalı değilmiş.

A) Sizinkini biraz önce plajda gördüğünü söyledi.

B) O çocuk geçen yıl okula gelmişti.

B) Yoldaki lastik izleri bizim eve kadar gidiyor.

C) Dışarıda bekleyen o adamı tanıyorum.

C) Side’nin denizi güzel, ama buranınkine benzemiyor.

D) Hep o ağacın altında piknik yaparız.

D) Salonun kapısı kapalı, mutfağınki ise açıktı.

E) O az önce sizi soran yabancıydı.

E) Aklındakine şaşırmamak mümkün değil.

10. “Zamirlerden bazıları yapım ekleri alıp görev yönünden başka bir kelime olabilir.”

Aşağıdakilerden hangisinde buna uygun bir kullanım vardır? A) Sana verdiğim emeklerin hiçbirine acımıyorum.

14. Hiçbiri bu sınavda bana yardım etmedi çünkü hepsi bir oraya bir buraya gidip gelen öğretmenin kendilerini uyaracağını sanıyordu.

B) Kendine gelince kalkıp evine doğru yürüdü.

Yukarıdaki cümlede kaç zamir (adıl) kullanılmıştır? A) 2

C) Sensiz saadet bir şeye benzemiyor.

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

D) Ben duygularıma güvenirdim her zaman. E) Bu olayı size anlatmak için bekliyordum.

11. Bunu hanginiz söylemişse herkes ona ne yapacağımı gö


recek.

mirle sağlanmamıştır?

Bu cümlede altı çizili zamirlerin türü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) Kim anlattı okulda çıkan olayı sana?

A) belgisiz - işaret - soru - kişi

C) Bu ilginç elbiseyi de nereden aldınız?

B) Kişi - belgisiz - işaret - soru

D) Bu öğretmen öğrencilere daha çok ne sorar?

C) İşaret - soru - belgisiz - soru

E) Bu kitaplardan son olarak hangisini okudun?

B) Kimi gördüğünü sana da söyledi mi?

D) Belgisiz - soru - işaret - soru E) İşaret - kişi - soru - belgisiz

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki “ne”nin türü diğer-

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, farklı türde iki zamir

lerinden farklıdır?

bir arada kullanılmıştır?

A) Ona ne alacağımıza karar veremedik.

A) Okula artık kendisi gidiyormuş.

B) Ne aradığını bana da söyler misin?

B) Sözün doğrusunu öğrenince ben de şaşırdım.

C) Ne insanlar var şu memlekette!

C) Onun bu sözlerine kimse inanmadı.

D) Ne istiyorsun bu çocuktan!

D) Senin bu konuda hatalı olduğunu ben söyledim.

E) Bugün bize ne anlatacaktın?

E) Buradaki evlerin çoğu o adama aittir. 1. D

2. B

3. E

4. D

5. A

6. A

7. D

8. B

9. E

10. C

11. C

12. C

13. A

14. E

15. B


Cevaplar

16. C

14


Konu Testi - 3

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir kullanılmamış-

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, tamlayanı da tamla-

tır?

nanı da zamir olan bir isim tamlaması vardır?

A) Sesimiz çok gür çıkmalı bugünlerde.

A) Çocuklardan hiçbiri evde durmak istemiyor.

B) Bütün şairlerin sesi o gül kokulu damardan sızmalı.

B) Çoğu zaman onu otobüs durağında görüyorum.

C) Sinemalardaki hiçbir filmi kaçırmazmış.

C) Kimi arkadaşlar çayı sever; ama ben kahveyi yeğlerim.

D) Adamlardan biri dikkatle etrafına bakıyordu.

D) Bana, bir gün uğrasın, diye haber bırakmış.

E) Bugün yine birkaç kitap aldım.

E) Bunların hepsini geçen gün ben aldım.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, zamirden türemiş bir sözcüktür? A) Bu sınav sandığımdan çok daha zordu. B) Bu, gördüğüm en güzel manzaralardan biriydi. C) Yarışmacı, tahmin ettiğimden daha zekiymiş. D) İnsan huylarının en çirkini bencilliktir. E) Hava mı ağırdı yoksa gece mi karanlık burada.

6. “Bu” sözcüğü, aşağıdaki dizelerin hangisinde tür bakımından ötekilerden farklıdır? A) Ben bu işten fena halde sıkıldım. B) Bu günlerde sinirden yanına kimse yaklaşamıyor. C) Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan? D) Gönlüm bu sevincin heyecanıyla kanatlı... E) Bu, kitabın en başına eklenecek.

3. Herkes, bir an önce buradan kurtulup sıcacık evlerine kavuşmak için sabırsızlanıyordu.

Bu cümlede altı çizili sözcüğün türü aşağıdakilerden hangisidir?

7. Aşağıdakilerden hangisinde, anlam belirsizliğini gi-

A) Şahıs zamiri

dermek için cümlenin başına bir şahıs zamiri getirmek gerekir?

B) Belgisiz sıfat C) Belgisiz zamir

A) Ankara’ya taşındıklarını duydum.

D) İşaret zamiri

B) Gösterdiğin çabayı taktirle karşılıyorum.

E) İşaret sıfatı

C) Önerdiğin romanı henüz okuyamadım. D) Yarışmada birinci olduğuna sevindim. E) İleride doktor olmak istiyormuş.

4.

I. Onu nasıl ikna edeceğimi bilmiyorum.

II. Bu, en çok sevdiğim parçalardan biri.

III. Başkasının dediklerine aldırış etmem.

Numaralanmış cümlelerde altı çizili sözcüklerin türleri, aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir? I

II

III

A)

İşaret sıfatı

niteleme sıfatı

işaret zamiri

B)

İşaret sıfatı

belgisiz sıfat

kişi zamiri

C)

İşaret zamiri

niteleme sıfatı

kişi zamiri

D)

Kişi zamiri

işaret zamiri

belgisiz zamir

E)

İşaret sıfatı

sayı sıfatı

kişi zamiri

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde zamir ek eylem alarak yüklem olmuştur? A) Beni herkes severdi çocukluğumda. B) Sendin bütün korkuların çaresi. C) Hepimiz gürültünün geldiği çalılığa doğru pür dikkat bakıyorduk. D) Çocukların hiçbiri evde durmak istemiyor. E) Onu benden, beni ondan ayıran deniz. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 3

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir kullanılmıştır?

13. I. Senden bunları istediğine emin misin?

A) Seni burada bir daha görmek istemiyorum, demedim mi?

II. Bu konu herkesin fikrini duymak isterim?

III. Meyvelerden hangisini çok seversin?

B) Hangi çiçek bahçeye yakışır, dersiniz?

IV. İçeriden gelen müzik sesi beni çok eskilere götürdü.

C) İstediğiniz her şeyi bu çarşıda bulabilirsiniz.

D) Bu sorunların üstesinden geleceğimizi düşünüyorum.


E) Cebindeki parayı arkadaşlarıyla bölüşmedi.

A) İşaret - işaret - soru - kişi B) Belgisiz - işaret - işaret - soru C) İşaret - belgisiz - soru - kişi D) Belgisiz - soru - işaret - soru E) Kişi - belgisiz - soru - işaret

10. Ne istedin ki benden, yetiyordum ben bana

Sen ümit vermeseydin tutulur muydum sana

Gel, ben ne yaptım, sendin âşık olan, de

Hem aşk da neymiş, bir kocaman yalan, de.

Yukarıdaki dörtlükte kaç zamir kullanılmıştır? A) 5

B) 6

C) 7

D) 8

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne” sözcüğü zamir olarak kullanılmıştır? A) Sen ne hakla benimle böyle konuşursun?

E) 9

B) Derse geç kalınca öğretmen ne dedi? C) Hırsızın ne tarafa gittiğini gördün mü? D) Buraya gelmeden önce ne iş yapardın? E) Bu, ne kadar lezzetli bir yemek olmuş.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir nesne görevindedir? A) İnsanlar balkonlarda sessiz bir edayla onları seyrediyordu. B) Hepimiz bu güzel karşılama karşısında şaşırmıştık. C) Öğrencilerin çoğu o romanın çıkmasını bekliyordu.

15. Bunları, size, kim söylemişse hepsinin yalan olduğunu bilmenizi isterim.

Bu cümlede altı çizili zamirlerin türü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

D) Nerede o eski güzel günlerimiz?

A) Belgisiz - işaret - soru - kişi

E) Bu paketi size aşağıdan bırakmışlar.

B) Kişi - belgisiz - işaret - soru C) İşaret - belgisiz - kişi - soru D) Belgisiz - soru - işaret - soru E) İşaret - kişi - soru - belgisiz

12. Aşağıdakilerden hangisinde soru zamiri isim tamlamasında tamlanan görevindedir?

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret zamiri kullanılmıştır?

A) Dedikodu kısa sürede herkesin diline yayılmıştı. B) Seninle daha önce nerede karşılaştığımızı hatırlamadım.

A) Hepimizin hayatından bazı hayaller yürüyüp geçti.

C) Odalardan hangisinde kaldığımı unutmuşum.

C) Hayatı, bir oyun gibi yaşayacak gücümüz yok.

D) Herkesin derdini dinlemek zorunda değiliz.

D) Kısacık bir ömre böyle bir mutluluk sığar mı?

E) Buranın dönerinin çok güzel olduğunu söylemiştim.

E) Senin en kötü huyun başkalarını hafife almandır. 1. D

2. D

3. C

4. D

5. E

6. E

7. D

8. B

9. A

10. E

11. A

12. C

13. C

14. B

15. E


Cevaplar

16. B

16

B) Burada bir saat mola vereceğiz.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

21

TARAMA

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "-ki" farklı bir görevde

4. Batı’nın özen gösterdiği bir sektördür sinema. Etkisi keş-

kullanılmıştır?

fedildiğinden bu yana hem siyasi-politik hem de kültürel sömürge aracı olarak sık sık kendisine başvuruldu. Sinemanın dili, bugüne kadar hep mesaj içerikli olageldi. Çünkü gücü, verdiği mesajla birlikte, o mesajın kitleler üzerinde ne kadar etkili olduğuyla ilgiliydi. Topun tüfeğin gemilerin yapamadığını beyaz perde pekala yapabiliyordu. Söz gelimi Rambo filmlerinin, James Bond serilerinin verdiği mesaj, güçlü olanın her zaman kazandığı üzerineydi.

A) Buradaki güzellikleri görmemek için, estetik hazdan yoksun olmak gerekir. B) Seninkini her gördüğümde, sana selam yolluyorum. C) Valizini dünkü takside unutmuş. D) Üst komşu, kapıdaki adamı bana da sormuştu. E) Elindeki valizi bana verecek misin, Ahmet?

Bu parçanın anlatımında düşünceyi geliştirme yöntemlerinden hangisine başvurulmuştur? A) Benzetme

B) Tanık Gösterme

C) Örnekleme

D) Tanımlama

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı farklı bir sözcükle sağlanmıştır?

A) Bunun bir örneğini nerede bulabilirim? B) Öğretmen, Türkçe dersinde neler anlattı? C) Anlamadığım bu konuyu kim bana anlatacak?

E) Karşılaştırma

5. Ben dünyaya doğru yürümekle meşhurum

Kökten dallara yürüyen sular gibi

Yürürüm kömür ocaklarına, çapalanan tütüne

Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?

D) Camın neden yapıldığını aranızda bilen var mı?

A) Kişi zamiri

E) Dün okula geç kalanları hanginiz çağıracak?

B) İlgeç (Edat) C) Çekimli fiil D) İsim tamlaması E) Topluluk ismi

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz değişme3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

sine veya ünsüz benzeşmesine uğramış bir sözcük kullanılmamıştır?

A) Liseyi 1989’da,Üniversiteyi 1993’te bitirmiş.

A) Sabahları arka sokaktaki lokantada çorba içerdik.

B) Sizin de bir konuşma yapmanızı istiyoruz.

B) Mahalledeki son bakkal da geçen sene kapanmıştı.

C) Sıcak mı sıcak bir yaz akşamı yola çıktık.

C) Pencerenin yüksekliği bir metre bile değildi.

D) Van kedisini dünyaya yeterince tanıtamıyoruz.

D) Odun, kömür taşıma işinden de kurtulmuşuz.

E) Bugünkü durumuna ulaşmak için çok çalıştım.

E) Zavallı kuşun kanadında derin bir yara vardı. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Bu grupta yer alan dillerde tek veya çok heceli sözcük

10. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi topluluk ismi değildir?

kökleri ile belli sözcük türetme kalıpları vardır. Yeni kelime türetilirken, kelime köklerinde yer alan ünsüzler sabit kalır, ama kelimedeki ünlüler değişir. Bu gruptaki dillerin en tipik örneği Arapçadır. Bu dilde kelimenin çekirdeğini meydana getiren ünsüzler değişmezken, bu ünsüzlerin oluşturduğu köklerden belli kalıplara göre yeni kelimeler türetilir: şekil, teşkil, müteşekkil, fikir, tefekkür, mütefekkir, efkâr…

A) Kuş sesi, insana huzur veren bir müzik gibidir. B) Elinde bir demet çiçekle sokağın başında duruyor. C) Orman bir ülkenin sahip olduğu en önemli değerdir. D) Akşam oluca çobanlar sürüyü köye doğru yönelttiler. E) Ordunun başındaki komutan atıyla meydana doğru ilerledi.

Bu parçada sözü edilen dil grubu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Eklemeli diller

B) Çekimli diller

C) Tek heceli diller

D) Ural – Altay dilleri

E) Bantu dilleri

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, tamlayanı ile tamla-

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük harflerin kul-

nanı arasına sözcükler girmiş bir ad tamlaması vardır?

lanımıyla ilgili bir yazım yanlışı yapılmıştır?

A) Her genç yazarın amacı biçimde mükemmelliğe ulaşmaktır.

A) Bir grup arkadaş Ağrı Dağı’nda kazı yapacakmış.

B) Bugünkü şiirimizin en büyük dertleri bunlardır.

C) Ankara Kalesi'nin Altındağ’a bakan bölümü restore edildi.

B) Demirci Hasan usta oğluna da bir dükkan açmış.

C) Eleştirmenler, edebiyat hareketinin tanınmasına yardımcı olur. D) Yazarlar her zaman her şeyin iyisini isterler.

D) Dünkü Sabah gazetesinde eğitimle ilgili bir makale okudum.

E) Türk köyünün yolu Ahmet Kutsi’nin yolu olmuştur.

E) Amerika'ya İngilizcesini geliştirmek için gitmiş.

12. Bulunduğu konumdan rahatsız olan hemen her insandan aynı mazereti duyarsınız: kader. İş sahibi olamamıştır, belli bir işte tutunamamıştır, elindeki işi kaybetmiştir, işini büyütememiştir, iş yerinde mutlu değildir, ailesiyle sorunları vardır, çocukları hayırsızdır, babasından miras kalmamıştır… Mutlu olmayı beceremeyen insanların başvurduğu en klasik söylemlerdir bunlar. Oysa gerçeğin aynasında kendi hatalarıyla yüzleşseler, sorunun kendilerinden kaynaklandığını pekala anlayacaklar.

9. Eylül mü sen misin büken boynumu,

Uçuşan yapraklar, göçen kuşlar mı?

Sildirmez gözümden ömür sonumu,

Ey bahar bir daha çağın başlar mı?

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

2

Bu parçaya göre insanın olumsuzlukları kadere bağlamasının en temel gerekçesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Birden fazla türemiş kelime kullanılmıştır.

A) Elindekilerin değerini yeterince bilememek

B) Bütün türemiş kelimelerin kökü fiildir.

B) Mutlu olmak için çaba göstermemek

C) Hem yapım hem çekim eki alan kelime vardır.

C) Elde edebileceklerinden fazlasını istemek

D) Birleşik kelime kullanılmamıştır.

D) Sorunların gerçek sebebini görmek istememek

E) Birden fazla kelimede hâl eki vardır.

E) Kazanmak için gereken hırsa sahip olmamak


Tarama

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kısa çizgi (-) yanlış

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “tekrar grubu” vardır?

kullanılmıştır?

A) Köşe başlarındaki nergis satıcıları neşe içindeydi.

A) O -şurada oturan hariç- okulun en akıllı öğrencisidir.

B) Taşradaki insanların kaba saba olacağını düşünmüştüm.

B) 14.00 - 17.15 arasında sınav gözetmenliğim var.

C) Evimizdeki panoların çoğu el emeği, göz nuruydu.

C) O savaş 1914 - 1918 yılları arasında olmuştur.

D) Gecenin bu saatinde sokaklarda kimsecikler kalmamıştı.

D) Annem -Evi temizlemeden evden çıkmayın- dedi.

E) Evde, kırmızı kamyondan bahsetmek yasaklanmıştı.

E) Türkçe, Ural - Altay dil ailesindendir.

17. I. Hafta sonları bir araya gelir havadan sudan konuşuruz.

14. Birçok insandan, “Hayat bir tiyatro sahnesidir” diyerek başlayan ve yaşamın ne denli acımasız olduğu ve kimi zaman bir kukla, kimi zaman oyuncu gibi her insana farklı roller yüklediği sözlerini duyarız. Oysa insan, bu konumlardan ne kadar sıyrılır ve özüne dönerse o denli güzeldir.

Bu parçanın yazarının aşağıdakilerden hangisini söylemesi beklenemez? A) Hayatı bir oyun olarak algılayan insanların davranışları yapmacıktır.

II. Sınıfın arkasında laklak eden bir grup dikkatimi çekti.

III. Her gördüğünü lafa tutar, insanı canından bezdirirdi.

IV. Düğün lafı açılınca neşelenir kendisini gelinlikle hayal ederdi.

Bu cümlede kullanılan deyimlerden hangileri anlamca birbirine en yakındır? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) II. ve IV.

C) III. ve IV

E) I. ve III.

B) İnsan rol yapmaktan ne kadar uzaklaşırsa kendine o kadar yaklaşır. C) Bazı insanlar oldukları gibi değil de beğenilere uygun davranmaktadır. D) Her insan, kendi asli karakteri ile saygıdeğerliğe ulaşabilir. E) Bazen yanlış da olsa beklentilere uygun davranmak gerekebilir.

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem yapım hem de çekim eki almış bir kelime vardır? A) Duvarları resimlerle donatılmış bir salondaydık. B) Karşı konulmaz bir kararlılık vardı yüzünde. C) Belimize kadar karlara gömülerek yürüyoruz. D) Küçük çocuk herkes gibi karlarla oynamaya dalmıştır. E) Yıldızlar, gökyüzünden inip gözlerine oturuveriyorlar.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üç nokta (…) diğerlerinden farklı bir görevde kullanılmıştır?

19. Aşağıdakilerden hangisinde yüklem yapıca diğerlerinden farklıdır?

A) Sözcük türleri deyince aklımıza şunlar gelir: isim, sıfat, zarf...

A) O yıllarda önemli bir hastalık geçirdim.

B) Onun buradan birdenbire ayrılışını düşünüyorum da...

B) Eskiden insanlar kendilerine daha iyi bakarmış.

C) Masada ne yok ki: kitap, defter, silgi...

C) Misafirhanede her birimize ayrı bir oda verildi.

D) Onlarda neler var neler: katlar, yatlar, arabalar...

D) Kafamdaki bir yığın soruyla yanlarından ayrıldım.

E) Onun öğütleri hiç bitmez: Çalış, düzenli ol, yalan söyleme...

E) Oturacak yer bulamayınca bir duvara dayandı. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

20. “Yüz” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyim içinde kullanılmamıştır?

23. Dağlara, denizlere, ovalara coşkuyla inseydik iplik iplik

A) Sana verilen her işi yüzüne gözüne bulaştırdın. B) Onu görünce personel müdürünün yüzü asıldı. C) İnsanın yüzüne güler, ardından iş çevirirdi. D) Suyun yüzünü ağaç dalları kaplamıştı. E) Bu yaramaz, kimden yüz buluyor, bilmiyorum.

I II Tohumları susamış tarlalara Bahar, gölge ve yağmur III IV götürseydik. V Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü türce diğerlerinden farklıdır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi yapıca farklıdır? A) Mektup yazmak için kâğıdı, kalemi eline aldı. B) Gürültü artınca çocukları dışarı çıkardı.

24. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi yapıca diğerlerinden farklıdır?

C) Eski eşyalarının hepsini çöpe atacakmış.

A) Koskoca kitabı birkaç günde okuyuverdi.

D) Küçük kardeşiyle birlikte yolda gördüm.

B) Hiç beklemediğim bir anda karşısına dikildi.

E) Bütün hayatım boyunca beni korudu.

C) Yazarın son romanı, birçok dile çevrildi. D) Dedem, bana tarihi hikâyeler dinletirdi. E) İğneyi ipliğe büyük bir ustalıkla geçirdi.

22. Bir sözcüğü anlamca bölünemeyen en küçük parçasına “kök” denir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük kök halindedir?

A) Zor soruların ardı arkası kesilmiyordu. B) Sokağın başında bir simitçi duruyordu. C) Okuduklarını anlamak için not almalısın. D) Bir anda şiddetli bir yağmur başladı. E) Bazı balıkların karada da yaşadığı anlaşıldı.

4


25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret adılı kullanılmıştır? A) Artık bu kentle bizi anımsayan da kalmadı. B) O, 1546 yılında düzenlenen bir yarışmada birinci olmuştu. C) Bunları yeni bir görüş, biçim ve yöntemle yaptım. D) O gün onunla İstanbul sokaklarında ne fotoğraflar çektirdik. E) Bu zamanda kimsenin sözüne güvenmeyeceksin.

Tarama

26. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz adıl yoktur?

29. Aşağıdaki ikilemelerden hangisi, kuruluşu yönünden diğerlerinden farklıdır?

A) Her yazar, yapıtlarının konularını yaşamdan alır.

A) Dolmuşta benden başka bir de ufak tefek bir çocuk kalmıştı.

B) Hepsi bilinçli olarak yaptığım çalışmalarımın ürünüydü. C) Birçoğu haksız yere, toplumu değer bilmezlikle suçluyor.

B) Eski aktörün bu derme çatma kulübede yaşaması üzücüydü.

D) Toplantıda hiçbir şey söylemeden beni dinledi.

C) Kılığına kıyafetine her zaman aşırı özen gösteren biriydi.

E) Herkes, romanının ne zaman yayımlanacağını soruyordu.

D) Bu yaşıma kadar hep doğru dürüst insanlarla arkadaşlık ettim. E) Son zamanlarda bütün tanıdıklarından köşe bucak kaçıyordu.

30. Bütün gücünle bekle

Soluk sıkıntılarla ağırlaşan

tüm sözcükler zamir köklüdür?

Yağmurlar içinde bekle beni

A) Burada hepimiz senin bencilliğinden bahsediyoruz.

Karlar tozarken bekle

B) Ben seni hiçbir zaman yalnız bırakmak istemem.

Ortalık ağırken bekle

C) Sensiz kaldığım ilk günden beri mutsuzum.

Kimseler beklemezken bekle beni.

D) O, bunları bize daha önceden anlatmıştı.

Tutacağım sözümü ve koşup geleceğim sana

E) Sizi onunla kim, niçin tanıştırdı, anlayamadım.

Yukarıdaki dizelerde hâl eki almış kaç sözcük vardır ?

27. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem dışındaki

A) 2

28. Aşağıdaki dizelerin hangisinde birden fazla yapım eki

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

31. “O” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir

almış bir sözcük vardır?


A)Gelmedi gün daha, çalmadı saat

A) Kaza yapan o araba sigortalı değilmiş.

B) Daha uçurmuyor beni bu kanat

B) O çocuk geçen yıl okula gelmişti.

C) Sabırsızlanma, ey kapımdaki at!

C) Dışarıda bekleyen o adamı tanıyorum.

D) Güneş daha gözlerimi yakıyor.

D) Hep o ağacın altında piknik yaparız.

E) Kollarını açarak bana doğru yöneldi.

E) O az önce sizi soran yabancıydı. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

32. Bazı zamirler yapım eki aldığında zamir görevinde değil,

35. Bir okuyucumdan mektup aldım. Yazılarımı dikkatle takip

isim olarak kullanılabilir.

ettiğini söylüyor. Sevindim buna. Ancak beni üzen hatta sinirlendiren bir şey vardı mektupta. Okuyucum saygıdeğer, muhterem; sağlık sıhhat gibi eş anlamlı sözcükleri aynı cümle içinde birlikte kullanıyordu. Kendince ifadesini güçlendirmek istemiş herhalde. Oysaki böyle bir tutum anlatımın sırtına yük bindirir, gereksizdir o sözcüklerden birisi.

Aşağıdakilerin hangisinde buna benzer bir kullanım vardır?

A) Kimlik kartını almadığı için eve tekrar geldi. B) Neyi, nerede yapacağını bilmediği için sana soruyor. C) Seninle geçen zamanları unutmak ne mümkün!

D) Benim de geleceğimi söyleyerek iyi etmiş.

A) Özgünlük

E) Buralarda niçin dolandığını bilemeyecek kadar çaresizdi.

33. “Kimi zamirler, özneyi pekiştirerek belirtilir. Bunlar tek başlarına asıl şahıs zamirlerinin yerini tutabildikleri gibi onlarla birlikte kullanılabilir.” Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir zamir vardır?

Bu parçada yazarın, mektupta eksik bulduğu anlatım özelliği aşağıdakilerden hangisidir? B) Duruluk

D) Akıcılık

C) Yalınlık

E) Açıklık

36. Ah, yazık ki bütün insanlık güneşsiz

I

Ey ateş nasıl da seni yitirmişiz!

II

III

Bu yalnız inilti esen maveradan

A) Anlatılanlara pek inanasım gelmedi.

IV

B) Bu filme gelmeyi sen kendin istedin.

Bir kötümser bir aydır göz kırpan semadan.

C) Ece, tatile bizimle geleceğini söyledi.

D) Sence, bu olayda suçum var mı?

Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcüklerden hangisinin aldığı yapım ekinin işlevi farklıdır?

E) Bu şehir, sizinkinden daha temiz.

V

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

34. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyim, açıklamasıyla birlikte kullanılmamıştır? A) Köşkün, güzelliğiyle dikkati çeken, göz alıcı bir manzarası vardı. B) Müdür Bey, kırıcı olmayan ama yumuşak da olmayan, tatlı sert bir üslupla bizi uyardı.

yoktur?

C) Hafta sonu işler açılmış, çarşı esnafı eski kötü günleri unutmuştu.

A) Ali, bu konuşmasıyla herkesi şaşırttı.

D) İlişkilerinde resmiyeti korur, herkesle arasına bir mesafe koyardı.

C) Birtakım insanlar yükselmek için her yola başvurur.

E) Ağzına her geleni söylememeli, dilini biraz tutmalısın.

6

37. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz zamir (adıl)


B) Biri ne yaparsa diğeri de onu yapıyor. D) Kimse karışmasın diyorsa karışmayın. E) Bazıları bu filmi daha önce seyretmişti.

Tarama

38. Yalnızca insan adları yerine geçen zamirlere “kişi zamiri”

41. Böyle konuşmakla amacı nedir (I) Öğüt mü veriyor (II) belli bir konuda birtakım gerçekler mi açıklıyor (III) Bunu yaparken heyecanlı mıdır (IV) Fikirleri, düşünceleri değiştirip olduğundan fazla göstermiyor mu (V)

denir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük insan adı yerine geçtiği halde kişi zamiri değildir?

A) O, akşam hepimizi uzun süre güldürdü. B) Onlar da bu görüşe katıldıklarını söylediler. C) Edebiyatımızın en güçlü şairlerinden biridir o.

Bu parçada numaralı yerlerin hangisine soru işareti getirilmez? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

D) Şunlar, daha çalışkan öğrencilerdir. E) Güneş batarken siz de bize katılırsınız.

42. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde iyelik ve hâl eki aynı sözcükte bir arada kullanılmıştır? A) Annemi hep o telaşlı halleriyle hatırlarım. B) O yıllarda her şey çok daha zordu. C) Onun bu işten ayrılması çok olaylı oldu. D) Bu çocuk sürekli rahatsızlık çıkarıyor.

39. I. Birkaçının şiiri incelenmeye uygun görüldü.

II. Onun düşünceleri benim için çok önemlidir.

III. Yüreğindeki sevgi denizi, herkesi kuşatıyordu.

IV. O kitap, insanın düşünce yapısını değiştiriyor.

V. Herkesin sözüne inanırsan ne yapacağını bilmez bir hale gelirsin.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde zamir yoktur? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Eğri büğrü yollarda ilerlemek kolay olmuyordu.

43. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme diğerlerinden farklı görevde kullanılmıştır? A) Pazarda ne kadar incik boncuk varsa hepsini almak istiyor. B) Güzel güzel anlaştığımız günler ne yazık ki geçmişte kaldı. C) Polisler yakaladıkları suçluyu palas pandıras götürdüler. D) Günlerdir babasına öfkeleniyordu için için. E) Aldığı maaş masraflarını aşağı yukarı karşılıyordu.

40. Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcüğün yazımı yanlıştır? A) Sabretmekten başka bir çaremiz yok. B) İşleri her zaman oldubittiye getirirdi. C) Çevre yolu bizim araziden geçecekmiş. D) Kullandığı traş köpüğünden memnun kalmamış. E) Çatıda eski bir gramofon buldum.

44. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi cins ismi değildir? A) Yasemin, hoş kokulu bir çiçektir. B) Sanatçı, yeni bir albüm hazırlığındaymış. C) Gece, şehrin çirkinliklerini gizliyor. D) Gümüş, çocukken beslediğim kuşun ismiydi. E) Çimenler, yağmurun etkisiyle ıslanmıştı.


7

Tarama

45. Aşağıdakilerin

hangisinde

soru

anlamı

adılla

48. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizgili sözcüklerin

sağlanmıştır?

hangisinde, “-ki” eki, ilgi adılı değildir?

A) Neler sorduğu belli değil mi?

A) Sizinki yine eve gelmedi.

B) Bana söylemek istediğin neydi?

B) Bizimki bu evi de beğenmedi.

C) Onlara bu soruyu sormalı mıyız sence?

C) Ne güzel ev değil mi şunlarınki?

D) Bunu söylemekte nasıl bir sakınca var?

D) Onunki şehrin en iyi eviydi.

E) Bunu kimin için yazdığını söyler misin?

E) Oradaki çiçekleri buraya taşıyın!

46. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, cümleyi oluşturan

49. I. Ne zaman perdelese içlerini bir buğu

sözcüklerden biri iyelik adılı almıştır?

II. Ölümün güzelliği, özlemin yorgunluğu

A) Onu tanımayı ben de çok istiyorum.

III. Bir bahar sabahının karanlığında ıssız

B) O günden sonra kimse ders çalışmadı.

IV. Gökte diz çökmüş iki titrek ışıklı yıldız

C) Daha önce bu konuyu anlamıyor muydun?

V. Adımından kalan izler, lekedir toprakta

D) Seni bu durumda görünce içim yanıyor.

Numaralanmış dizelerin hangisinde sözcüklerin tümü türemiştir? A) I.

47. “O” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde ötekilerden farklı görevde kullanılmıştır?

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

50. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük diğerlerinden farklı bir ek almıştır?

A) Benim o konuşmadan hiç haberim yok.

A) Bütün gün gönlünce eğlenebilirsin.

B) O her yere zamanında gider.

B) İşlerim bitince ben de gelebilirim.

C) O yazarı on yedi yaşımdayken görmüştüm.

C) Beni karşısında görünce çok şaşırdı.

D) Sınav sonucunu o gün öğrendim.

D) Lambayı sönünce içeriye ay ışığı doldu.

E) O iki kişinin, bu binaya girdiğini gördüm.

E) Gülünce gözlerinin içi gülüyordu.

26. A 27. A 28. C 29. A 30. D 31. E 32. A 33. B 34. C 35. B 36. C 37. C 38. D 39. D 40. D 41. B 42. A 43. A 44. D 45. B 46. D 47. B 48. E 49. B 50. A 2. D

3. A

4. C

5. E

6. D

7. B

8. B

9. B 10. A 11. B 12. D 13. D 14. E 15. B 16. B 17. A 18. D 19. B 20. D 21. B 22. A 23. C 24. A 25. C YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1. B

8

Cevaplar

E) Bu kitabı daha önce iki defa okumuştum.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

22

SÖZCÜK TÜRLERİ Sıfatlar

hhSIFATLAR

Sıfatların Sınıflandırılması

Yüksek dağların etekleri beyaz bir zırha benzeyen bir çizgiyle ovadan ayrıldı. Sonra düştüğü yerde sanki külçelenen bir aydınlık, bendi yıkılmış bir su gibi bütün ovayı kapladı, toprağın, ekinin rengini sildi. Gözümüzün önünde sadece ışıklı bir göl meydana gelmişti. Bütün ova billur döşenmiş gibi parlıyordu. Güneş batacağı yere iyice yaklaşınca ovanın şurasından burasından kalkan tozlar bu harikulade gölün üstünde yüce bir amaçları varmış gibi sallanmaya başladılar. Tek bir rengin türlü perdelerden süzülerek büyüleyici bir masal musikisine dönüşmesini izlemeye başladık.

A. Niteleme Sıfatları “Nasıl” sorusunu düşündürür. Yeşil elma

Tombul çocuk

Yorgun işçi

İnsafsız adam

Hamarat insanlar

Yersiz söz

Bayat ekmek

Tuzlu ayran

Kırık kalp

Derin çukur

Kalabalık ortam

Sürükleyici roman

Tasasız gözler

Kısık göz

Susuz yaz

Sıcak çikolata

Kaçak işçi

Marazlı kız

hh Varlık ve kavramların ayırıcı yönleriyle belirlenmesini sağlar.

Parlak gelecek

Tarafsız bölge

Issız topraklar

hh Kendinden sonra gelen sözcükle öbek oluşturarak tamlama (sıfat tamlaması) kurar.

Zorlu maraton

Lezzetli yemek

Mutlu insan

Paslı çivi

Sevimli kedi

Kıskanç koca

hh Türkçede hiç bir kelime tek başına sıfat olarak kullanılamaz. Tek başına kullanıldıkları zaman bütün sıfatlar bir isim sayılır.

Nankör evlat

Asılsız haber

Sarışın kız

İnce dal

Karanlık adam

Kayıp çocuk

hh Sıfatlar daima çekimsiz olarak kullanılır. Çekim eki almaz.

Seyrek sakal

Yalan haber

Doğru seçenek

hh Bir kelimenin sıfat sayılabilmesi için bir ismin başına gelip onu renk, durum biçim yönünden nitelemesi ya da sayı, işaret vb. şekillerde belirtmesi gerekir.

Duygusal film

Korkunç gerçek

Tehlikeli olay

hh Adları niteleyen veya belirten sözcüklerdir. hh Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için adın önüne gelerek onu nitelemesi veya belirtmesi gerekir.

LARI E SIFAT

NİTELEM

k

Ren

m

Duru

Biçim

Öğretmen Sorusu

İsimleri niteliklerini bildirerek (renk, durum, biçim yoluyla) etkiler.

LARI E SIFAT

BELİRTM

ları

ıfat oru S

S

t İşare

ları

Sıfat

lar

Belg

ıfat isiz S

Sayı Sıfatları • Asıl Sayı Sıfatları • Kesir Sayı Sıfatları • Sıra Sayı Sıfatları • Üleştirme Sayı Sıfatları

Sarı gül

hh Yemyeşil bir doğanın ortasında cennette gibiydik. Bu ay pazardaki zam şampiyonu kırmızı pancar oldu

Renk

Uzmanlar siyah çayın sağlık için daha yararlı olduğunu söylüyor. hh Uzun, ince bir yoldayım /Gidiyorum gündüz gece Küçük bir atölyede tekstil işiyle uğraşıyordu.

Biçim

Bakü, geniş yolları, yüksek binaları ile beni çok etkilemişti.

Sıfatlar tek başına kullanılabilir mi?

Bir sözcüğe sıfat denebilmesi için kendisinden sonra mutlaka bir isim gelmesi gerekir. YGS Tükçe Planlı Ders Föyü

1

SÖZCÜK TÜRLERİ / Sıfatlar hh Vefakâr insanların her geçen gün azaldığı bir dünyada yaşıyoruz.

Örnek 3:

Şüpheci tavırlarla etrafımda dolaşıyor, bir açığımı arıyordu. Bitkin bir halde kendisini yatağının üzerine bıraktı. Durum

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması vardır? A) Ellerine, yüzüne can geldi, renk geldi. B) İşimi sen mi öğreteceksin bana?

– Kocaman bir yüz, al al yanaklar, sevecen bakışlarla karşımda duruyordu. (biçim, renk, durum)

C) Mutfağa giderken, odaya kulak kabarttı. D) Şen kahkahalar çınlatırdı evlerini. E) Memleketi gözünde buram buram tütüyordu.

Örnek 1:

A, B, C, E seçeneklerinde sıfat kullanılmamıştır. D seçeneğinde kullanılan “şen” sözcüğü “kahkahalar” ismini niteleyerek sıfat tamlaması oluşturmuştur.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ismi niteleyen sözcük kullanılmamıştır? A) Gökyüzündeki gri bulutlar birden siyaha döndü.

hh Fiilimsiler de niteleme sıfatı olarak kullanılabilir:

B) Yaralı ceylan gibi ürkek ürkek bakıyorsun

– Beklenen haber bir türlü gelmiyordu.

C) Aniden eski bir şarkının sözleri takıldı diline.

– Kahrolası teröristler masum insanları acımadan katlediyor.

D) Yorgunluktan olsa gerek, yolculuk uzun gelmişti bana.

– Sunucu, canlı yayında görünmez kaza kurbanı oldu.

E) Bu havada şimdi sıcak şöminenin önünde olmak vardı.

A seçeneğinde “gri bulutlar”, B seçeneğinde “yaralı ceylan”, C seçeneğinde “eski bir şarkı”, E seçeneğinde “sıcak şömine” ifadelerinde koyu renkle gösterilmiş sözcükler, kendilerinden sonra gelen ismi niteleme görevini üstlenmiştir. D seçeneğinde niteleme göreviyle kullanılabilecek sözcük “uzun” sözcüğüdür, O sözcük de bir ismi değil fiili nitelemiştir.

– Bir yangın ormanından püskürmüş genç fidanlardı. – Bu olayın büyütülecek bir yanı yok. – Parasız kaldığı günlerde tanıdık bir esnaftan borç almıştı. – Gece gündüz çalışmaktan başka çıkar yol görünmüyor.

Örnek 4: Örnek 2:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün türü farklıdır?

“zor” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat olarak kullanılmamıştır?

A) Sanatçının hiç yayınlanmamış şiirleri ortaya çıktı.

A) Zor işleri yapmaya hep beni gönderiyorsunuz!

C) Yeni kaymakam gitmedik köy bırakmadı.

B) Matematik yazılı soruları bana zor geldi.

D) Keçiören otobüsü kalkmış, biraz bekleyeceğiz.

C) Şimdi yarışmacıları zor bir yokuş bekliyor.

E) Uyuşmuş bir hâlde bütün gün evde oturuyorsun.

D) Bazı sürücüler, polislere zor anlar yaşattı. E) Zor durumlarda hemen pes edersen asla başaramazsın. B seçeneğinde “zor” kelimesi fiili nitelemiştir. Bu durumda sözcük zarftır. Diğer seçeneklerde “zor” kelimesi ismi nitelediğinden sıfat göreviyle kullanılmıştır.

2


B) Yapılacak yol, bizim tarlaları ortadan ikiye bölüyordu.

A seçeneğinde yayımlanmamış şiir, B seçeneğinde yapılacak yol, C seçeneğinde gitmedik köy, E seçeneğinde uyuşmuş bir hâlde ifadelerinde altı çizili sözcükler sıfat görevindedir. D seçeneğinde altı çizili sözcük fiildir.

SÖZCÜK TÜRLERİ / Sıfatlar

Örnek 5: Fiil kök veya gövdelerine getirilen kimi eklerle yapılan fiilimsiler de sıfat görevi üstlenebilir.

– Sen miydin bu bahçelerde dolaşan bir zamanlar? – Şu dünyanın sefasını sürmedim. – O aralar ben, bir tanıdığın dükkânında getir götür işlerine bakıyordum.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu görevle kullanılmış bir sözcük yoktur? A) Evinden sonsuzluğa uzasa pencereler

Ümidimi okşasa bahçesinde geceler

hh “öteki, beriki, öbür, beri, yukarıki …” gibi işaret anlamı veren sözcükler de işaret sıfatı kabul edilir:

B) Bitimli bir rüyada küflenen bir yareyim

– Seninle olan hesabımı öbür dünyaya bıraktım.

C) Ey yıllardır içimde beslediğim kanarya

– Az öte tarafta beni görmezden gelen Esra Hanım bağdaş kurmuş oturuyordu.

– Burası bataklık, öbür yandan dolaşıp gelmelisin.

Hüznün şahikasında kıvranan avareyim Senin o sulusepken, yeşil gözlerin var ya

D) Bekliyorsun, baktığın her noktada küllenen ateşi

– Beriki adam huysuzluğunu belli etmemeye çalışarak…

– Öteki elbisenin kolu kısaydı, bence bunu almalısın.

Bekliyorsun, batıdan doğacak son güneşi

E) Hayalin, tükenmeyen ekmeğimdi, suyumdu

Sensizlik, yılanların kıvrandığı kuyumdu

B seçeneğinde “küflenen bir yâre, kıvranan avare”, D seçeneğinde “beslediğim kanarya”, D seçeneğinde “küllenen ateş, doğacak (son) güneş”, E seçeneğinde “tükenmeyen ekmeğimdi, kıvrandığı kuyumdu” ifadelerinde fiilimsilerin sıfat görevi üstlendiği görülmektedir. A seçeneğinde sıfat göreviyle kullanılmış fiilimsi yoktur.

Uyarı İşaret sıfatlarını bulmak için isme “hangi” sorusu sorulur. Soruya karşılık gelen cevap, işaret sıfatıdır. • Akhisar’a hangi otobüs gidiyor? • Akhisar’a şu otobüs gidiyor.

B. Belirtme Sıfatları

Örnek 6:

hh İsimleri nitelik bildirmeden etkileyen sıfatlardır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük işaret sıfatı olarak kullanılmıştır?

hh Belirtme sıfatları; hh İsimleri sayı yönünden tamlar. hh İsimlerin yerlerini işaret eder. hh İsimlerin özelliklerini belli belirsiz bildirir. hh İsimlerin özelliklerini sorar.

A) Hırsızlardan biri kapıyı açmaya çalışırken öbürü etrafı gözetliyordu. B) Şu dağın hemen ötesinde benim çocukluğumu geçirdiğim köy var. C) Cüzdanımı çalan bu değil, onun yanındaki diğer adam olabilir. D) Kaybettiğiniz köpeğin bu olduğuna emin misiniz?

1. İşaret Sıfatları hh İsimlerden önce gelerek onları işaret yoluyla belirten sözcüklerdir.

E) Aşağıda mahallenin çocuklarıyla futbol maçı yapacağız. A ve D seçeneğindeki sözcükler zamır, B ve E seçeneğindekiler isimdir.


3


2. Sayı Sıfatları

d. Üleştirme Sayı Sıfatları

hh İsimlerini, sayılarını, sıralarını, bölümlerini ve parçalarını kesin olarak belirten sıfatlardır.

hh Varlıkların eşit bölümlere ayrıldığını bildiren sıfatlardır. hh İsme sorulan kaçar sorusunu düşündürür. hh Üleştirme sayı sıfatları, sayı isimlerine getirilen, “-er,-ar,-şer, -şar” ekleri ile oluşturulur.

a. Asıl Sayı Sıfatları

– Beşer kişilik gruplara ayrıldık.

hh Hiçbir ek almamış sıfatlardır.

– Tiyatroda her sınıftan dörder öğrenci rol alacakmış.

hh İsme sorulan kaç sorusunu düşündürür.

– Yarımşar kiloluk üç paket çay aldım.

– Sürüye saldıran üç kurdu, iki kangal köpeği dağıttı.

– Provalar ikişer gün arayla yapılacak.

– Bu fabrika sayesinde dört yüz insan evine ekmek götürüyor.

– Üç biner lira aylık alıyorduk.

– Aradan geçen on dört yıl Osman Nuri’yi çok değiştirmişti.

(Üçer bin lira aylık alıyorduk, biçiminde de söylenebilir)

– Gelirken bakkaldan beş ekmek alıver.

Uyarı Bazı kaynaklarda; ikiz, üçüz, dördüz gibi sözcüklerin bir isimden önce kullanılması halinde de topluluk sayı sıfatı olduğu kabul edilmektedir.

b. Kesir Sayı Sıfatları hh Varlık veya kavramların bir kesitini, bir bölümünü bildiren sıfatlardır.

• Bu ikiz çocukları, anne babaları dışında kimse birbirinden ayıramıyordu.

hh Kaçta kaç ve ne kadar sorularını düşündürür. – Yarım kilo da şeftali tart. – Her gün iki buçuk litre su içebilirsiniz. – Okulumuz, LYS’de yüzde seksen başarı oranı yakaladı. – Dörtte bir hisseyi de köydeki yoksullara dağıtın.

Örnek 7: I. Göçük altında kalan yirmi bir işçinin kurtarılması için çalışılıyor. II. Kızım, ikinci sınıfa geçti. III. Ürünlerimizde yüzde elli indirim başladı. IV . Yarım ekmek arası döner yemeyle insanın karnı doyar mı?

c. Sıra Sayı Sıfatları

V. Üçüz bebekleri ilgiyle izledik.

hh Varlık veya kavramların sırasını derecesini gösteren sıfatlardır.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?

hh İsme sorulan kaçıncı sorusunu düşündürür. – Birinci dönem sonunda kaydını başka okula aldılar.

A) Kesir sayı sıfatı

B) Asıl sayı sıfatı

C) Topluluk sayı sıfatı

D) Sıra sayı sıfatı

– Üçüncü caddeden sağa dönün.

– Beşinci sınıflar tiyatro oyunu için hazırlanıyor. – Sekizinci katta oturuyoruz.

4


E) Üleştirme sayı sıfatı

cümledeki “yirmi bir” asıl sayı sıfatı, II. cümledeki “ikinci” sıra sayı sıfatı, III. cümledeki “ yüzde elli” kesir sayı sıfatı, IV. cümlede kullanılan “yarım” kesir sayı sıfatıdır. Cümlelerde üleştirme sayı sıfatı kullanılmamıştır?


3. Belgisiz Sıfatlar

4. Soru Sıfatları

hh Bir adı, kesinlik kazandırmaksızın belirten sıfatlardır.

hh Varlıkları soru yoluyla belirten sıfatlardır.

hh Belgisiz sıfatlarda niceliğin (sayı, miktar) belli olmaması söz konusudur.

hh Başka bir ifadeyle soru anlamlı sözcüklerin sıfat göreviyle kullanılmasıdır.

– Bütün sevgileri atıp içimden / Varlığımı yalnız ona verdim ben

– Bu hafta sonu hangi filme gitmemi önerirsiniz?

– Etrafındaki birkaç adamla karanlık işler yapmaya başlamış.

– Kaç insan hayatı boyunca böyle bir fırsat yakalayabilir?

– Kimi anılar, insan ruhunda çok derin izler bırakır.

– İtfaiye teşkilatının kuruluşunun kaçıncı yılı kutlanacakmış?

– Tüm sorumluluğu benim sırtıma yüklemen adil değil. – Bazı televizyon programları ne yazık ki olumsuz tipleri ön plana çıkarıyor. – Her çocuk, hata yaparak öğrenir.

– 2017 yılında devlet kadrolarına ne kadar memur alınacağı açıklandı. – Neredeki okulların tatil edildiğini öğrenmek için tıklayınız.

– Tavsiyelerime hiçbir zaman kulak asmadın ki! – Aramızdaki birtakım sorunlar çözüldü. – Kimi öğrencilerimle hâlâ görüşürüm.

Örnek 9: Nice akşamlar bilirim ki Karanlığını

Örnek 8: Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili bir sözcüğü belgisiz sıfat olarak kullanılmamıştır? A) Boğaz gümüş bir mangal kaynatır serinliği

Çamlıca’da yerdedir göklerin derinliği

B) İçimde kaynayan bir mahşer var Bu mahşer bir de annelerinin kalbinde kaynar

Bir millet hastanesinde Dokuz kişilik kadınlar koğuşu koridorunda Başını kalorifer borularına gömmüş Beyaz giysilerinden uykular dökülen tabiplerden Haber sormaya korkan Genç kızların yüreğinden almıştır. Bu dizelerde aşağıdakilerin hangisi yoktur?

C) Bir de gencecik âşıkların yüreklerini bilirim Bir dolmuşta yorgun şoförler için bestelenmiş

A) Niteleme sıfatı almış birden fazla sözcük

D) Hüznümün dudağıdır gökte açan karanfil Talih, bir cellat gibi vurdu yüreğimizi

C) Asıl sayı sıfatı almış birden fazla sözcük

E) Bir gün kaldı sevgilim yarın akşam seninle Boğaz’da olacağız göz göze ve el ele “bir” sözcüğü, “herhangi bir” anlamında kullanıldığında belgisiz sıfat, “kaç” sorusunun cevabı olarak kullanıldığında asıl sayı sıfatı olur. Seçenekler incelendiğinde bu anlamın E seçeneğindeki dizelerde olduğu görülecektir. Diğer seçeneklerde “bir” sözcüğü belgisiz sıfattır.

B) Belgisiz sıfat almış birden fazla sözcük D) Fiilimsiyle nitelenmiş isimler E) İsim tamlamasını belirten sıfat "genç kızlar, beyaz giysiler” A seçeneğini, “nice akşam, bir millet hastanesi” B seçeneğini, “beyaz giysilerinden uykular dökülen tabipler, haber sormaya korkan -genç- kızlar” D seçeneğini, “bir millet hastanesi” E seçeneğini doğru kılmaktadır. Asıl sayı sıfatı olarak yalnızca “dokuz kişi-lik” tamlamasındaki sıfat gösterilebilir.


5


Örnek 10:

m, p, r, s ile Yapılan Pekiştirmeler beyaz

bembeyaz

yeşil

yemyeşil

sıcak

sımsıcak

C) Bu ayakkabılar için bana indirim yapabilir misiniz?

acı

apacı

D) Bu sorunun cevabını aranızdan kim söyleyecek?

dar

dapdar

ıslak

ıpıslak

temiz

tertemiz

sefil

sersefil

çabuk

çarçabuk

mavi

masmavi

mor

mosmor

koca

koskoca

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir sıfatla sağlanmıştır? A) Nasıl bir araba alacağını bana da söyleyebilir misin?

“m” ile yapılanlar

B) Hangi masal kahramanının yerinde olmak istersiniz?

E) Niçin her zaman benim kalbimi kırıyorsun? A ve C seçeneğinde “mi” edatıyla, D seçeneğinde zamirle, E seçeneğinde zarfla soru anlamı sağlanmıştır. B seçeneğinde soru anlamını veren sözcük “hangi” soru sıfatıdır.

Örnek 11: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim hem niteleme hem belirtme sıfatı almıştır? A) Köprüden geçinceye kadar her şeye razı ol. B) Çarpık düşüncelerin ürünüydü bütün bu romanlar.

“p” ile yapılanlar

“r” ile yapılanlar

“s” ile yapılanlar

C) Bunların bazısı daha önce görülmüştü. D) Sessizliğin kapladığı bu ortamdan kurtuldum. E) En zor günlerimde hep yanımdaydı. A seçeneğinde “her şeye”, belirtme sıfatıdır. B seçeneğinde “bütün bu romanlar ” belirtme sıfatlarıdır. C seçeneğinde sıfat kullanılmamıştır. D seçeneğinde “sessizliğin kapladığı bu ortam” ifadesinde hem niteleme hem belirtme sıfatı kullanılmıştır. E seçeneğinde “zor günlerimde” niteleme sıfatıdır, “en” sözcüğü zarftır.

Uyarı Bazı sıfatlarda pekiştirme esnasında bir hece türemesi görülür. • düpedüz, sapasağlam, yapayalnız, çırılçıplak, güpegündüz…

İkileme ile Yapılan pekiştirmeler

Sıfatlarda Pekiştirme (Pekiştirme Sıfatları)

hh Elma elma yanaklar

hh Bir adın derecelendirilmesinde en üst düzeyi vurgulamak için kullanılan sıfat türüdür.

hh minik minik eller

hh İki yöntemle yapılır:

6


hh şirin mi şirin insanlar hh büyük mü büyük binalar


Örnek 12:

Örnek 14:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirilmiş sözcük, niteleme sıfatı olarak kullanılmıştır?

Aşağıdakilerden hangisinde pekiştirilmiş bir sıfat yoktur?

A) Otobüsü kaçırmamak için yemekleri çarçabuk yedi.

B) Arabalar, daracık yoldan geçemiyordu.

B) İftar için yaptığı sütlaç kaskatı olmuştu.

C) Arazide gökyüzü masmavi görünüyordu.

C) Sımsıcak tavırlarıyla çocukları kendine bağlamıştı.

D) Dümdüz bir çizgi çizerek, buradan yürü, dedi.

D) Tedavi edilen adam sapasağlam ayağa kalktı.

E) Şöyle yemyeşil çimenlerin üzerine uzansam!

A) Bomboş arazide yapayalnız ilerliyorduk.

E) Bu pantolon onu upuzun göstermişti.

A seçeneğinde “çarçabuk yedi”, B seçeneğinde “ kaskatı oldu”, D seçeneğinde “sapasağlam (ayağa) kalktı” , E seçeneğinde “upuzun göstermişti” ifadelerinde pekiştirilmiş sözcükler fiili nitelediğinden zarf göreviyle kullanılmıştır. C seçeneğinde kullanılan “sımsıcak bakış” ifadesinde pekiştirilmiş sözcük ismi nitelemiştir, sıfattır.

A seçeneğinde “bomboş arazi”, B seçeneğinde “daracık yol”, D seçeneğinde “dümdüz çizgi”, E seçeneğinde “yemyeşil çimenler” ifadelerinde koyu gösterilmiş sözcükler pekiştirilmiş sıfatlardır. C seçeneğinde kullanılmış “masmavi” sözcüğü fiili nitelendiğinden niteleme zarfıdır.

Sıfatlarda Küçültme

Örnek 13: Akşam olur, bir kuş konar dallara Susamış yıldızlar iner göllere Güzeller dizilir ince yollara Durduğun ellere varamıyorum Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Sıfat göreviyle kullanılmış fiilimsiler vardır.

hh Niteliğin gücünün anlamca zayıflatılmasıdır. hh -ce, -cik, -msi, -mtırak, -si ekleriyle yapılır. Küçükçe salon

Acımtırak biber Ekşimsi erik

Küçücük çocuk Kabaca davranış Sarımtırak surat Grimsi gömlek

Ufacık köpek

Yaşlıca adam

Mavimtırak deniz Tatlımsı çörek

Minicik serçe

Güzelce kız

Sıcağımsı süt

Azıcık eşya

Yeşilimtırak elbise

B) Adlaşmış sıfat kullanılmıştır. C) Niteleme sıfatı kullanılmıştır. D) Belirtme sıfatı kullanılmıştır. E) Pekiştirilmiş sıfat kullanılmıştır. “susamış gönüller”, “durduğun eller” ifadelerinde sıfat fiil vardır. “güzeller” sözcüğü adlaşmış sıfattır. “ince yollara” tamlamasında niteleme sıfatı vardır. “bir kuş” tamlamasındaki “bir” sözcüğü belirtme sıfatıdır. Dizelerde pekiştirilmiş sıfat kullanılmamıştır.

Sıfatların Farklı Kelime Türüne Geçmesi hh Niteleme ve sayı sıfatı varlığı - kavramı karşıladığında “ad (adlaşmış sıfat)” olur. hh Belgisiz sıfat, işaret ve soru sıfatı varlık, kavram karşıladığında “zamir” olur.

Öğretmen Sorusu

hh İhtiyar, doksan yaşına merdiven dayadı.

Çekim eki aldığı halde sıfat özelliğini koruyan sözcükler var mıdır?

Çok nadir de olsa böyle sözcüklere rastlanır: Güzelim sahil çöplerle kaplıydı. İnceden bir yağmur yağmaya başladı. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

SÖZCÜK TÜRLERİ / Sıfatlar hh Alma mazlumun ahını, çıkar aheste aheste. hh Yalancının mumu yatsıya kadar yanar

hh Varlığı/kavramı karşılamış-ad (adlaşmış sıfat) hh Tembelin bir işi yapmamak için kırk bahanesi olur. hh Dedem seksenine merdiven dayadı. hh O, bunu kime anlatmış?

Yapılarına Göre Sıfatlar Basit sıfatlar Ek almamış sıfatlardır: Kolay soru

İnce davranış

Sert kış

Kara tahta

Dar yol

Ekşi elma

Acı biber

İyi insan

Kötü arkadaş

bol yemek

dost ülke

hh Böylelerine güven olmaz.

son istasyon

Beyaz sayfa

düz çizgi

hh Varlık yerine geçerek “zamir” olmuş?

Dar elbise

Boş oda

hh Derdim çoktur, hangisine yanayım hh Biraz da şundan istiyorum.

Türemiş Sıfatlar: hh Nitelik, sayı, soru bildiren sözcük kendinden sonraki fiil ya da fiilimsiyi etkiliyorsa “zarf” olur. hh Babanız ihtiyar görünüyor. (Fiili etkileyerek “zarf” olmuş.) hh Onunla nasıl anlaşabildiğini anlayamıyorum. (Fiilimsiyi etkileyerek “zarf” olmuş.)

Ad veya eylem kök ve gövdelerine yapım ekleri ulanarak yapılan sıfatlardır. hh -lı, -li, -lu, -lü, eli ile: aynalı dolap

yünlü kumaş

sulu elma

tatlı dil

İzmirli sanatçı

kültürlü çocuk

liseli kız

aynalı kemer

hh -lık -lik -luk -lük eki ile:

Örnek 15: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat kullanılmıştır?

yıllık izin

kiralık dükkan

elbiselik kumaş

kışlık ev

satılık araba

onluk deste

yirmilik diş

ormanlık alan

A) Kasımla birlikte soğuklar da kapıya dayandı. B) Onlar buraya yarın mı gelmeyi düşünüyorlar? C) Akşama doğru şirin çay ocağına denk geldik. D) Merdivenlerin gıcırdadığını duyunca telâşla irkildi. E) Sendeledi, güçlükle yerinden kalktı. A seçeneğinde “soğuklar kapıya dayandı” ifadesinde soğuk kelimesi, “soğuk havalar” biçiminde sıfat tamlamasıyken isim düşmüştür. İsmin çekim eki olan “-ler” çokluk eki de sıfata getirilmiştir. Soğuklar kelimesi adlaşmış sıfattır.

8


hh -cı–ci –cu –cü eki ile: Sütçü Berfin

davacı adam

inatçı keçi

azıcık huzur

Biricik dostum

Kısacık hayat

minicik çocuk

yumaşacık yastık

SÖZCÜK TÜRLERİ / Sıfatlar hh sız –siz –suz –süz eki ile:

b) Kurallı Birleşik Sıfatlar

hatasız iş

işşiz adam

hh Bir tamlamanın sıfat olmasıyla oluşur.

tuzsuz salata,

ışıksız sokak

kusursuz plan

neşesiz hayat

hh Sıfat tamlamasının sıfat görevini üstlenir.

sabırsız insan

karşılıksız iyilik

hh Eğri minareli camiyi ziyaret ettik. hh Kırmızı şapkalı kız hikâyesini bilmeyeniniz yoktur.

hh -ca –ce eki ile: dostça ilişki

kibarca davranış

asilce veda

irice köpek

hh Sınıfımıza kıvırcık saçlı bir öğrenci geldi. hh Bu ada büyük yapraklı ağaçlarla doluydu. (sıfat tamlamasına –li getirilerek)

hh -gın –gin –gun –gün eki ile: yorgun çiftçi,

küskün teyze

kırgın anne

durgun göl

Birleşik Sıfat Grubu

hh O günlerde beş parasız bir insandım. (sıfat tamlamasına –sız getirilerek)

hh Kanadı kırık kuş merhamet ister.

Değişik yollarla oluşur:

a) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar: hh Bir anlama gelecek şekilde sözcüklerin birleşmesiyle oluşur: Boşboğaz kadın

cingöz çırak

birtakım insanlar

birçok iş

pisboğaz çocuk Canciğer dost

mirasyedi insan hiçbir zaman

hh Rengi soluk kumaşları bana satmaya kalkıyorsun. hh Çenesi düşük bir adam olup çıktım. hh Öğretmen, boyu uzun çocukları arkaya oturttu. (sıfat-isim yer değiştirilip isme iyelik eki getirilerek)

hh Üç günlük yoldan gelmiştik.

Örnek 16: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca kaynaşmış birleşik sıfat kullanılmamıştır? A) Osmanlıyı yıkan unsurlardan biri de başıbozuk askerlerdir. B) Bizim Sarman birkaç gün sonra saklandığı yerden ortaya çıktı. C) Üç aylık maaşını aldıktan sonra gaspçılar yolunu kesmiş. D) Birtakım gazeteciler kendilerini hukukun üstünde sanıyor. E) Mahallenin cingöz çocukları zillere basıp kaçıyor.

hh Beni beş paralık adamlarla muhatap ediyorsun! hh Bir sıkımlık canı var. hh Kırk yıllık dostunu böyle mi karşılıyorsun? (sıfat tamlamasına –lik getirilerek)

hh Zümrüt yeşili gözleriyle herkesin dikkatini çekiyordu. hh O, sözünün eri bir insan olarak bilinir. hh El yazması eserler üzerinde çalışıyorum. hh Gökyüzünü kül renkli bulutlar kapladı.

(İsim tamlamasının sıfat olması)

A seçeneğindeki “başıbozuk”, B seçeneğindeki “birkaç”, D seçeneğindeki “birtakım” , E seçeneğindeki “cingöz” sözcükleri anlamca kaynaşmış birleşik sıfattır. C seçeneğindeki “üç aylık” ifadesi kurallı birleşik sıfattır.


9


Örnek 17:

Örnek 19:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sıfat kullanılmıştır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtme sıfatı kullanılmamıştır?

A) Daha önlerinde uzun ve yorucu bir gece vardı.

A) Hangi dağda kurt öldü?

B) Eski bir asker telsizinden uydu alıcısı yapmaya çalışıyor.

B) Beş gün sonra Mardin’e gideceğim.

C) Annemin babamın benimle gurur duymasını istiyorum.

C) Kim üstlenecek bu işin sorumluluğunu?

D) Umut ve neşe bu topraklarda ekmeğimize katık oluyor.

D) Eski dostlar yine buluştu.

E) Bu duvarı, sivri uçlu bir matkapla delmelisiniz.

E) Sekizinci katta oturmak istemiyorum.

E seçeneğinde kullanılan “sivri uçlu matkap” tamlaması kurallı birleşik sıfattır. Sıfat tamlamasının sonuna “-lı/-li” eki getirilip bir başka sıfata tamlayan yapılmıştır.

A seçeneğinde "hangi dağda" B seçeneğinde "beş gün", C seçeneğinde "bu iş", E seçeneğinde “sekizinci kat” ifadelerinden koyu renkle gösterilmiş sözcükler belirtme sıfatıdır. D seçeneğinde belirtme sıfatı türünde sözcük kullanılmamıştır?

Örnek 18:

Örnek 20:

Şehrin kıyısında, ufacık bir derenin kenarında, dalları suya sarkan ihtiyar bir ağaç vardır. İlkbaharın başlangıçlarında bu söğüdün dallarına bir dişi kırlangıç gelip kondu; derenin bir başından bir başına yıldırım gibi uçan, beyaz göğüslerini suya dokundurarak şeffaf kanatlı böcekleri yakalayan diğer kırlangıçlara bakmaya başladı. Başını hafif hafif sallıyordu.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sıfat grubu, diğerlerinden farklı bir yolla oluşturulmuştur?

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isimler kullanılmıştır.

A) Ben ömrümde senin kadar eli açık bir insan daha tanımadım. B) İlginç bir söz duydu mu hemen kırmızı kaplı defterine onu yazardı. C) Geniş kaldırımlı yollardan geçip şehrin kenar mahallelerine saptık. D) Demir kapılı deponun önünde birkaç karanlık tip vardı. E) Sonunda içimizden cesur yürekli biri çıktı ya...

B) Niteleme göreviyle kullanılmış fiilimsiler vardır. C) Küçültme eki sıfat kullanılmıştır. D) Kurallı birleşik sıfat kullanılmıştır. E) Pekiştirilmiş sıfat olan sözcükler kullanılmıştır.

“Ufacık bir dere, ihtiyar bir ağaç” A seçeneğini, “uçan ve yakalayan” sözcükleri B seçeneğini, “ufacık” sözcüğü C seçeneğini, “şeffaf kanatlı böcekler" D seçeneğini doğru kılmaktadır. Parçada pekiştirme eki almış sıfatlar kullanılmamıştır.

10


A'da, eli açık insan anlamca kaynaşmış birleşik sıfattır. B'de, kırmızı kaplı defter C'de, geniş kaldırımlı yollar D'de, demir kapılı depo E'de, cesur yürekli biri; kurallı birleşik sıfattır.


Konu Testi - 1

1. Sıcak bir mayıs günüydü. Küçük bahçeyi gölge içinde bıra-

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme sıfatı kullanılmamıştır?

kan kocaman tek dut ağacının altında eski, temiz bir hasırın üstüne serdiği kırmızı şiltesinde Şefika Hanım oturmuş, sarı, zayıf eliyle, nazlı kedisi Mercan’ı okşuyordu. Siyah kediyi, okşayan elini kaldırdı. Yemenisinin altında hâlâ güzelliğini koruyan, gür kınalı saçlarına götürdü. Hafifçe kaşıdı.”

A) Adamın uzunca bir paltosu vardı. B) Genişçe omuzlarıyla daha heybetli duruyordu. C) Onların evi uzaktan küçücük görünüyordu.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?

D) Bahçelerinde sarımtırak çiçekler vardı.

A) Kurallı birleşik sıfat

E) Minicik elleriyle çiçekleri suluyordu.

B) Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isimler C) Anlamca kaynaşmış birleşik sıfat D) Sıfat göreviyle kullanılmış fiilimsi

6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde sıfat kullanılmamıştır?

E) Birden fazla sıfatla nitelenmiş isimler

A) Narin parmaklarıyla dokunsaydı yarama

Bir damla su koyardı çatlayan matarama

B) Ey baharı beklerken sararıp solan kapı

2. “Bu” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde sıfat olarak

Yemyeşil bir bahçede ihtiyar olan kapı

kullanılmıştır?

C) Bu sevda dayanılmaz bir ağıttır zülfünde

A) Gitmeyelim diyorum ama bu beni dinlemiyor ki!

Rüzgârın her bûsesi içimde kurşun olur

D) Yıldız kayar, ay susar geceye güldüğünde

B) Bu sana yaptığım son uyarıydı.

C) Ben buna layık olduğumu düşünmüyorum.

Dağda çiğdem solarken çölde ceylan vurulur

E) Her saniye ismini andığım sen miydin ah

D) Bu teklifini toplantıda oylayacağız.

E) Onurlu yaşayalım, bu çok önemlidir.

Bu hazin kayboluşta, bu gönül sahrasında

3.

I. Bütün gün, benim hakkımda söylediklerini düşündüm.

II. Haftalar sonra, bekledikleri güzel haberi almışlardı.

III. Beyefendi zahmet edip gelse de işimize baksak!

IV. Komşunun köpeğinin havlamasından geceyi uykusuz geçirdim.

V. Duyduğuma göre işleri yoluna koymaya başlamışsın.

Numaralanmış cümlelerin hangi ikisinde sıfat tamlaması kullanılmıştır?

A) Türemiş sıfat

A) I. ve II.

C) Belgisiz sıfat

B) II. ve III.

D) II. ve IV.

4.

C) I. ve III.

E) I. ve V.

7. Ne zaman düşünsem sizi titrerim

Yaslı dağlar, yüzü gülmeyen dağlar

Bu dağlar içinde bir yer var, derim

Orada kaybolan bir ses var, ağlar


B) Niteleme sıfatı D) İşaret sıfatı E) Sayı sıfatı

I. Sevenin yüreği bir renkli mevsim II. Yağmur gider, rüzgâr gider, kar gider

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem isim hem de sı-

III. Üfledim, ötmedi aşkın düdüğü

fat tamlaması kullanılmıştır?

IV. Aşamadım bir arpa boyu

A) Hafta sonu, fotoğraf sergimizin açılışı var.

Yukarıdaki numaralı dizelerin hangi ikisinde sıfat kullanılmamıştır?

B) Can korkusuyla kendini soğuk sulara bıraktı.

A) I. ve II.

D) Günlerdir aradıkları fırsat, ayaklarına gelmişti.

B) I. ve III.

D) II. ve III.

C) I. ve IV.

E) III. ve IV.

C) Bilinçsiz avlanma, doğal hayatı tehdit ediyor. E) Hastanemizin eksiklerini gidermeye çalışıyoruz.


11


Konu Testi - 1

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması kullanılmıştır?

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sıfat diğerlerinden farklı bir yolla oluşmuştur?

A) Gözünü açtığında, gün ışığının odayı kucakladığını fark etti.

A) Masanın üstünde üç kollu bir şamdan vardı.

B) Zaman içinde parasızlığa, açlığa, yoksulluğa alışmıştı.

C) Çerçevesi süslü bir tabloyu duvara astım.

C) Otomobil bize yaklaşınca ne yapacağımızı şaşırdık.

D) Dar fikirli insanlarla bir arada duramam.

D) Karşı apartmanın pencerelerinden ikindi güneşi yansıyor.

E) Pencerelerden dost bakışlı insanlar bizi izliyordu.

E) Yolculuk ilerlemeye başladıkça benim heyecanım da artmıştı.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir sıfat-

B) Kırmızı benekli elbise sana çok yakışmış.

la sağlanmıştır?

A) Hangi otobüsle gideceğini biliyor musun?

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayı sıfatı kullanılma-

B) Mağazanın açılışına kaç kişi katılacakmış?

mıştır?

C) Ne iş yaptığını öğrenebildiniz mi?

A) Bir insan her şeyden önce onuru için yaşar.

D) Toplantıya kim başkanlık yapacakmış?

B) Yirminci yüzyıl Türk edebiyatından örnekler verildi.

E) Sana haksızlık ettiğimi nasıl düşünürsün?

C) Bu öğrenci bir yıl içinde herkesin gözüne girdi.

16. Karşı yoldan gelen aracın uzunları, otobüsün içine bir bı-

D) İki yazarın da anlatmak istediği aynıydı.

çak gibi dalıyor.

E) Beşer kişilik gruplar halinde sınıfa girdik.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı ile tamla-

Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

nanının arasına sıfat girmiş bir isim tamlaması kullanılmıştır?

A) Niteleme sıfatı kullanılmıştır.

A) Yıkıntının ortasında ince bir duman yükselmeye başladı.

C) Belirtme sıfatı kullanılmıştır.

B) Perdelerin üzerinde arada bir şimşek parıltıları oynaşıyordu.

D) Adlaşmış sıfat kullanılmıştır.

B) Sıfat görevini üstlenmiş fiilimsi grubu vardır.

E) İsim tamlaması sıfat göreviyle kullanılmıştır.

C) Dallardaki kuşlar günbatımını izliyor gibiydiler. D) Geçen gün onlarla tatsız bir tartışma yaşadık.

17. I. Kooperatif, fındık taban fiyatlarına yüzde on zam yapmış.

E) Savurganlığının acı bedelini ödemeye başlaması çok yakındı.

II. Esma Hoca’nın üçüz çocukları bütün okulun ilgisini çekmişti.

III. Ailemizden üniversite okuyan ilk insan abim oldu.

IV. Saydım, elektrik direğinde tam on sekiz kuş vardı.

A) Bu gruptakilerden üçü geç kaldı.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?

B) Sınava dokuz ay kaldı, çalışmaya başla.

A) Asıl sayı sıfatı

B) Sıra sayı sıfatı

C) Bu işi yapmanın yolu bir bilene sormaktır.

C) Kesir sayı sıfatı

D) Üleştirme sayı sıfatı

D) Her zaman güzel sözler söylerdi.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde asıl sayı sıfatı kullanılmıştır?

E) Okuldaki geziye ikinci sınıf da katıldı.

18. Bir sıfat tamlaması, sonuna “-li” eki alarak başka bir adı

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayı bildiren sözcük diğerlerinden farklı türdedir?

niteliyorsa buna “ kurallı birleşik sıfat” denir.

A) İki gün sonra biz de oraya gideceğiz.

B) Her zaman kararlı bir insan olarak tanınırdı.

C) Kalemlerin üçünü de kardeşine vereceksin.

C) Doktor tuzlu yemekler yememesini söylemişti.

D) Bu iş için en az on kişi çalışmak zorunda.

D) Arabamız tozlu yolda güçlükle ilerliyordu.

E) Otuz beş yaşında profesör olmayı başarmış.

E) İnsanların senli benli konuşmalarını sevmem. Cevaplar

1. C

2. D

3. A

4. D

5. C

6. D

7. E

8. B

9. D

10. A

11. E

12. B

13. C

14. C

15. B

16. E

17. D


Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamayı örnekleyen kurallı birleşik sıfat vardır? A) Rüyamda ak sakallı bir dede bana elma verdi.

B) Bayramın ikinci günü akraba ziyaretine gideceğiz.

18. A

12

E) Topluluk sayı sıfatı


1. Ayva sarı nar kırmızı sonbahar!

Konu Testi - 2

5.

I. Ne benim dilimde küçük bir sitem

Her yıl biraz daha benimsediğim.

Ne onun yüzünde kederden bir iz

Ne dönüp duruyor havada kuşlar?

Nerden çıktı bu cenaze? Ölen kim?

Artık konuşamıyoruz

Bu kaçıncı bahçe gördüm tarumar?


Çalar saatler gibidir içimiz

A) Sıra sayı sıfatı

II. Serin rüzgârlar esiyor yüreğimizde III. Susuyor susmasına dudaklarımız ama IV. Bir tomurcuk gibi her sabah usul usul

B) Belgisiz sıfat

Gittikçe büyüyor sessizliğimiz

C) İşaret sıfatı

D) Soru sıfatı

A) I. ve II.

E) Adlaşmış sıfat

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat olan sözcük yapısı yönünden diğerlerinden farklıdır?

Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangisinde belirtme sıfatı kullanılmıştır? B) I. ve III.

D) I. ve IV.

6.

C) II. ve III.

E) II ve IV.

I. Alıp götürmüş, yıllar beraberinde

Yağmur taneleri gibi duru bakışlarını

II. Tırnakların böyle uzun, böyle boyalı değildi

A) O her zaman düşkün insanlara yardım ederdi.

Ellerin bembeyazdı, incecik, narin

B) Yemekten sonra şekerli bir kahve içtik.

C) Yerinde kararlar vermeye dikkat eden biriydi.

Rüzgârlarla beraber, ırmaklarla beraber

D) Bugüne kadar tanıdığım en açıkgöz insan oydu.

E) Hayatını gözde insanlara imrenerek geçirdi.

Silmiş bir bilinmez el güzel nakışlarını

III. Bir gün düşerim ben de uzak, isimsiz yollara IV. Yok şimdi o hallerin artık eski yerinde V. Kalbinden bir karanfil koparıyor sonsuzun

Savaşta yenik düşen gemiler kadar üzgün

3. Aşağıdakilerin hangisinde bir ad birden fazla sıfatla nitelenmemiştir? A) Sabırlı, özverili, kararlı ve sevecen bir annesi vardı arkadaşımın. B) İyi yemek yapardı, lezzetli ve değişik tarifler bulurdu. C) Kısa, dalgalı saçlarını geriye doğru taramayı severdi. D) Elinde kırmızı, parlak bir gül ile bana doğru geliyordu. E) Masaya bıraktığım çizgili defterimi bir türlü bulamadım.

Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangisinde bir ad “hem belirtme hem de niteleme sıfatı” almıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

7. Aşağıdaki ifadelerden hangisinde pekiştirme sıfatı vardır? A) Minik kedi etrafına sımsıcak bakıyor. B) Büyük bir evde oturuyor. C) Kapkara gözleriyle etrafı süzüyor. D) Ekşimsi armutları iştahla yiyor. E) Sarımtırak otların arasında oynuyor.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, tamlayanı ad tamlaması alan bir sıfat tamlaması kullanılmıştır? A) Musiki, bir milletin kültürel değerlerinin başında gelir. B) Türk tarihine duyduğu özlemi, bu şiirinde dile getirmektedir. C) Geçmiş bizim için ibret alınacak bir yaşanmış olaylar zinciridir.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı sıfatla sağlanmıştır? A) Sizce şiir nasıl yazılmalıdır? B) Siz bu romanın neyini beğenmiyorsunuz? C) Bu nasıl bir şiir olacak sence?

D) Aruz ölçüsüyle yazılan şiirler daha dikkat çekicidir.

D) Bugün ders niçin bu sınıfta yapılıyor?

E) El yazması kitaplar günümüzde çok değerlidir.

E) Bugün ders nasıl geçti?


13


Konu Testi - 2

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret sıfatı kullanılmıştır?

14. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi, ad tamlamasının sıfatıdır?

A) Gördüğümüz zaman onları tanırız.

A) Yeni Türkçe öğretmeninin çok güzel bir arabası var.

B) Böyle bakıp bizi üzme.

B) Bu yılın modasında yumuşak çizgiler hâkim.

C) Bu zor bir görevdi.

C) Haliç’in keskin kokusu etrafa yayılıyordu.

D) Onun doğruluğu her zaman tartışılır.

D) Üç katlı bir evin en üst katında oturuyoruz.

E) Şu iki kişiyi tanıdım hemen.

E) Zavallı adamın torunları da hayırsız çıkmıştı.

10. “Yalnız” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat olarak kullanılmıştır?

15. “O” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret

A) Yalnız adam, kendine yeni eğlenceler arıyordu.

sıfatı olarak kullanılmıştır?

B) Koskoca evde yalnız yaşamaktan sıkılmıştı.

A) O tüm güçlüklere göğüs geren biridir.

C) Uzun süredir kaldığı bu şehirde artık yalnızdı.

B) O bize onları işaret ediyordu.

D) Bu güzel kasabada yalnız on beş gün kalabilecekti.

C) O iyi huylu hoş bir insandı.

E) Cebini yokladı, yalnızca bir simit parası kalmıştı.

D) O paketlenmesin; öylece dursun. E) O günden sonra benden kaçıyordu.

11. Yediyordu Elif kağnısını

Kara geceden geceden

Sanki elif elif uzuyordu, inceliyordu

Uzak cephelerin acısıydı gıcırtılar

İnliyordu dağın ardı, yasla

A) Tatilinizi nasıl değerlendirmeyi düşünüyorsunuz?

Her bir heceden, heceden

B) Onun hangi davranışından rahatsız oldun?

Yukarıdaki dizelerde sıfat türünde kaç sözcük kullanılmıştır?

C) Böyle bir durumda düşüncelerini nasıl gizliyorsun?

A) 2

E) Bize kaç kişinin geleceğini biliyor musun?

B) 3

C) 4

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı sıfatla sağlanmıştır?

D) 5

D) Hangisinin düşünceleri senin için önemli?

E) 6

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat yoktur? A) Yeniden doğmak eskisiyle ilgiyi kesmekle olur.

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat yoktur? A) Türk geleneği, konuşulan, yaşayan dile dayandığı ölçüde ortaya çıkıyor.

B) Güzeli hatta en güzeli arıyorum bu yaşamda. C) Tembeldi, yaşamaktan bıkmıştı.

B) Türk geleneği tarih içinde değişikliğe uğrayarak bugünlere gelmiştir.

D) Güzel konuşuyordu öyle ki sözleri bir hançerdi. E) Çok iyiydi ama bu bir şeyi değiştirmiyordu.

C) Dil, edebiyat eserinin yalnızca bir yönünü oluşturur. D) İnsanın insanla iletişim kurmasının tek yolu dil değildir.

13. Yenilikçi bir yazardır. Şiirde şekil ve öz değişikliği yapmıştır. I

II

Edebiyatın, her dönemde farklı formlarda hayat bulduğunu, IV

yeni içerik ve görünümlerle okuyucunun karşısına çıkması

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru sıfatı kullanılmamıştır?

V

gerektiğini savunmuştur.

Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangisi sıfat değildir?

5. D

6. D

7. C

8. C

9. E

10. A

11. C

12. D

13. B

14. A

15. E

16. B

17. B


E) Kendinize ne tür bir ev arıyorsunuz? 4. E

18. A

14

D) Onunla hangi konuda konuşacaksınız?

E) III. ve V.

3. E

D) III. ve IV.

C) Bu böreği ne kadar sürede yapabilirsiniz?

C) II. ve V.

2. D

B) II. ve III.

B) Bize ne gün geleceksiniz?

1. A

A) I. ve II.

A) Bu havada nereye gidiyorsunuz?

Cevaplar

E) Bu konuda özgün arayışlar içinde olduklarını bize anlattılar.

III


Konu Testi - 3

1. Niteleme sıfatları çekim eki aldığında adlaşmış sıfat olur ve


adlaşmış sıfatlar da ad gibi tamlama kurabilir.

la sağlanmıştır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat, bir ad tamlamasında tamlayan görevinde kullanılmıştır?

A) Testi çözmeye hangi sorudan başlayalım?

A) Belki de bu zamana, araştırıcının ömrü yetmez.

C) Hediyelerin hangisini alacağına karar verdin mi?

B) Geldiğin kapının büyük hayalinden çık, git.

D) Benimde onlarla birlik olduğumdan nasıl şüphelenirsin?

B) Olayların bu kadar büyüyeceğini kim bilebilirdi?

C) Gelenin keyfi için gidenin arkasından konuşamam. D) Kumaşların bir kısmını içeride saklıyorlardı.

E) Bu kadar kötülükten sonra eline pişmanlıktan başka ne geçti?

E) Arabanın bagajında iki kilo uyuşturucu bulundu.

2.

I. Kalbimin sahibini bulamadım gitti.

II. İçli bir şarkının unutulmuş bestesi oldun.

III. Boşuna arama kalbimde eski yerini.

IV. Sen gözümden akan sele karıştın.

V. Dün akşam yine benim yollarıma bakmışsın.

Numaralanmış dizelerin hangilerinde sıfat tamlaması kullanılmıştır? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) IV. ve V.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut bir sıfat soyut bir adı nitelemiştir? A) Engin bir gönülle çevresindeki herkesi yola getirdi. B) Yeni evimizin duvarlarını kendimiz boyadık. C) Sokaklardaki kaldırım taşları yine değişmiş. D) Satıcı çürük elmaları da poşetin altına sokuşturuvermiş.

C) III. ve IV.

E) I. ve V.

E) Sazımın kırık parçasını yapıştırmam epey zor olmuştu.

3. Bir sıfat takımının sonuna -lı (-li, -lu, -lü) takısı getirilerek kurallı birleşik sıfat yapılır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu yolla oluşmuş bir kurallı birleşik sıfat kullanılmıştır? A) Bir dostuyla oturup ona içini dökmeyeli ne kadar yıl oldu? B) Kapalı kapılar ardında konuşulanlar basına sızmıştı. C) Çığ, gürültülü bir şekilde yamaçtan aşağı doğru iniyordu.

7. Kimi sıfat tamlamalarının sonuna -lı eki eklenir ve meydana gelen birlik bir adın sıfatı yapılır. Buna "kurallı birleşik sıfat" denir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu kurala göre oluşmuş bir kurallı birleşik sıfat vardır? A) Kederli günleri artık çok geride bıraktık. B) Ben böyle şüpheli işlerde çalışmaktan hazzetmem.

D) Akıllı ebeveyn, çocuklarını başkalarının yanında azarlamaz.

C) Kısa pantolonlu bir çocuk salıncağı işgal etmişti.

E) Kırmızı benekli bir kuş balkondaki eski dolaba yuva yapmıştı.

E) Çardaklı evlerde ninni söylerdi yaşlı kadınlar.

4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcük, bir “tamlamanın sıfatı” görevinde kullanılmıştır? A) Şirketimizin tecrübeli elemanlara ihtiyacı var. B) Öfkeli kalabalığın arasından sıyrılıp, bağırdı. C) Eski duvar halısının tarihi değeri varmış. D) Yaşlı adamın çocukları da haberi duymuştu. E) Dindirilmez kuşlar gibi tiz, haykırır yeniden.

D) Annem çizgili gömleğimi ütülemeyi unutmuş.

8. Aşağıdakilerden hangisinde bir ad birden fazla sıfatla nitelenmiştir? A) Ahşap görünümlü bir balkon masası alınacaktı. B) Eylüle doğru göçmen kuşlar görünmeye başladı. C) Gelecek yılki tatil planını şimdiden yapıyorum. D) Öyle sözleri bugüne kadar çok duyduk biz. E) Eski, bakımsız bir evin önünde arabayı durdurdu.


15


Konu Testi - 3

9. Sıfatlar çekim eki alırsa adlaşmış sıfat olur.

13. Aşağıdaki cümlelerde renk bildiren sözcüklerden han-

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamanın bir örneği vardır? A) Dayak yemektense korkak insan olarak anılırım, daha iyi. B) Evdeki gergin ortam hepimizi sinir küpü haline getirmişti. C) Önümdeki küçük sarı vazoda kırmızı güller vardı.

gisi sıfat değildir? A) O mavi otobüs, çocukluğumda bana uçak gibi gelirdi. B) Duvarlar fena değil ama tavan fazla sarı olmuş. C) Dost kara günde değil, her zaman yanında olandır. D) Pembe panjurları olan bir evi hayal etmeyenimiz var mı? E) Temmuzun ortasında sapsarı bir ovada karpuz topluyorduk.

D) Stadyumdaki gerginlik bir süre bütün şehre yayıldı. E) Bu soğuklarda sıcacık bir çorbaya kim hayır diyebilir?

10. Aşağıdakilerin hangisinde bir sözcük hem niteleme hem de belirtme sıfatı almıştır?

mıştır?

A) Bir süre sonra içeriye yaşlı bir adam girdi.

A) Aşkın kanununu yazsam yeniden

B) Eski güzel günlerin özlemini çekiyordu.

B) Kimi ümitleri yel alır gider

C) İnsana tepeden bakan, itici biriydi.

C) Kimi benim gibi sever gönülden

D) O yıllarda bol paçalı pantolon modaydı.

D) Kimi senin gibi el olur gider

E) Her gün aynı işleri yapmaktan bıkıp usanmıştı.

E) Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun

11. Hepimizin kalbini yerinden oynatacak kadar büyük bir hızla üstümüze gelen kamyon, son anda şoförün bizi fark etme

14. Aşağıdaki dizelerin hangisinde belgisiz sıfat kullanıl-

15. Aşağıdakilerden hangisinde bir varlığı işaret yoluyla

siyle okulun yanındaki boş araziye saptı.

belirten bir sözcük kullanılmıştır?

Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Şu çocukların yaramazlığını görüyor musun?

A) Sıfat – fiil

B) İşlerin buraya gelmesinde onun da etkisi vardı.

B) Belgisiz zamir

C) Bunlardan hangisi sana daha güzel geliyor?

C) Niteleme sıfatı

D) Bunları sana söyleyen başka kimse olmadı mı?

D) İsim tamlaması

E) Kimin haklı olduğunu zaman gösterecek.

E) Sayı sıfatı

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir "soru sıfatıyla" sağlanmıştır?

16. Aşağıdakilerden hangisinde “yanlış” sözcüğü sıfat ola-

A) Şarkılarınızın bu kadar sevilmesinin sırrı nedir?

rak kullanılmamıştır?

B) Hangi hastanede yattığını bilmiyor musun?

A) Yanlış hesap Bağdat’tan döner.

C Bu bana yaptığınız kaçıncı vefasızlık oldu?

B) Son günlerde yanlış arkadaşlar edinmiş.

D) Kim bize yol gösterebilir böyle bir zamanda?

C) Yanlış seçeneği işaretlemişsiniz.

E) Çocukların hangisi camı kırmış?

D) Sana yanlış yapmam mümkün değil! E) Yanlış otobüse bindiğimi fark etmemiştim. 1. C

2. B

3. E

4. C

5. A

6. A

7. C

8. E

9. E

10. A

11. E

12. C

13. B

14. B

15. A


Cevaplar

16. D

16

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

23

SÖZCÜK TÜRLERİ Zarflar

hhZARFLAR

1. Durum - Hâl Zarfları

Üç dört gemici hafif bir tekneye atlayıp köpekbalığı aramaya

hh Fiili, fiilimsiyi, sıfatı ya da zarfı durum yönünden etkileyen zarflardır.

koyulurlar. Köpekbalığı sürüsüne rastladılar mı, tekneyi sürünün ortasına korkusuzca sevk ederler. Sandalın içindeki en usta

hh Hâl ve tavır ifade ederler.

avcı küpeşteden eğilip aşağı atlar. En uygun zamanda elindeki

hh Görevlerine veya cümleye kattıkları anlama göre çeşitli alt başlıklar altında incelenir.

kargıyı bir canavarın sırtına hızla saplar. Ne tuhaftır, yaralanmış olan hayvan, sanki acısını duyduğu yaranın nereden geldiğini anlamak, düşmanını yakından tanımak ister gibi birkaç dakika

Niteleme Göreviyle Kullanılanlar

sonra yaralandığı noktadan dışarı çıkar. Avcı, düşünmeden ken-

hh Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da zarfları niteleyen sözcüklerdir.

dini denize atar ve elindeki üç çatallı bir aleti hayvanın ağzına

hh Nasıl sorusunu düşündürür.

ustaca yerleştirir. Kapatamadığı ağzından karnına sular hücum eden köpekbalığı biraz sonra ölür.

– İstanbul Boğaz’ını yüzerek geçti. – Bu gece yıldızlar pırıl pırıl yanıyordu.

hh Çeşitli yollarla (durum, zaman vs.) kendinden sonraki fiili, fiilimsiyi etkileyen; sıfatı, zarfı derecelendiren sözcüklerdir.

– Öfkeyle kalkan, zararla oturur. – Rabia, yavaş yavaş yürümeye başlamıştı. – Benimle çok güzel konuşuyor.

Fiilleri nitelemiş

– Kasabaya ulaşmak için durmaksızın yürüdüm. Olay yerinden hızla uzaklaştı.

Zarf

Fiil

Fiilimsi Erken kalkmak insanı zinde yapar.

Sıfat

Daha güzel bir eve taşınacağız.

Zarf

İstiklal Marşı’nı çok duygulu okudun.

– Odalarınızı temiz tutunuz. – Eve gizlice girmiş. – Dikkatli dikkatli onları izledi. – Güzel giyinmek Mustafa'nın en dikkat ettiği husustu. – Yeterince çalıştığına kanaat ettikten sonra dinlen

A. ZARFLARIN SINIFLANDIRILMASI

meye karar verdi.

– Şairin bu tür abartılı söyleyişlerden kaçınması gerekir. – Bana böyle davranmanı sana kim öğütledi.

LAR

hh Etkileyici konuşmasıyla herkesi kendine hayran bıraktı.

ZARF

Zaman Zarfları

Yer-yön Zarfları

Durum (hâl) Zarfları

Miktar Zarfları

Soru Zarfları

hh Oturduğu koltuktan birden kalkıp pencereye doğru koştu. hh Üzerinde açık kahverengi bir takım elbise vardı. →

Fiilimsileri nitelemiş Sıfatı nitelemiş


1

SÖZCÜK TÜRLERİ / Zarflar hh Fiilimsiler de durum zarfı olabilir. – Sorularımı gülerek yanıtlamasına üzüldüm.

Örnek 1: Aşağıdakilerden hangisinde ikileme zarf göreviyle kullanılmıştır? A) İrili ufaklı oğlanlar meydana toplaşmış, düğün alayını bekliyordu. B) Mal mülk hırsından çocuklarıyla ilgilenmeyi de unutmuştu. C) Çamurlara bata çıka ilerlemeye çalışmak oldukça zahmetliydi. D) Büyüklü küçüklü çok sayıda top aynı sepetin içinde duruyordu. E) Işıl ışıl gözleriyle dünyayı izliyordu pembe bulutların arasından. A seçeneğinde “irili ufaklı oğlanlar”, D seçeneğinde “küçüklü büyüklü top”, E seçeneğinde “ışıl ışıl gözler” ikilemeleri, ismi niteledikleri için sıfattır. B’de “mal mülk hırsı” isimdir. C seçeneğinde kullanılan “bata çıka ilerlemeye çalışmak” fiilimsiyi nitelediği için zarftır.

Örnek 3: "öyle" sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf göreviyle kullanılmıştır? A) Öyle ev sahibini bir daha bulmazsın. B) Öyle soğukkanlı davrandı ki inanamadım. C) Öyle insanların maskesi er geç düşer. D) Öyle kararların altına imza atmamı beklemeyin! E) Öyle meyveler var ki sadece bu yörede yetişir. Zarflar; fiileri-fiilimsileri-sıfatları ve kendi türünden sözcükleri türlü yönlerden etkiler. B seçeneğinde "öyle" kelimesi "soğukkanlı" kelimesinden önce gelerek bu kelimeyi etkilemiştir. "Soğukkanlı" kelimesi de "davrandı" fiilini etkilemiştir. dolayısıyla bu cümlede zarf, zarfı etkileme görevindedir.

Kesinlik Anlamı Verenler hh Yüklemi kesinlik anlamıyla pekiştiren zarflardır. – Elbet bir gün buluşacağız / Bu böyle yarım kalmayacak. – Onunla ortak bir işe girmemiz bu şartlarda asla mümkün değil. – Şartlarınızdan hiç taviz vermiyorsunuz. – Geleceğim dediyse mutlaka gelir. – Göreceksin bak, bu sefer kesin kazanacağız. – Bu sıkışık günlerimiz er geç sona erecek. – Mahkemede kimin haklı olduğu şüphesiz ortaya çıkacak.

Örnek 2:

Örnek 4:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf, kendi türünden bir sözcüğü etkilemiştir?

Aşağıdakilerden hangisinde "kesinlik anlamı veren" bir zarf kullanılmıştır?

A) Bütün işlerini kılı kırk yararcasına yapıyordu.

A) Yazılı kâğıdını bir daha okuyacağıma söz veriyorum.

B) Toplantıda son konuşmayı sen yaptın.

B) Burada kesin, çekimlere başka bir gün devam edeceğiz.

C) Bu yılki tatilimizin her günü pek renkli geçiyor.

C) Eğer çok yorulduysan bir kaç gün okula gitme.

D) Elbette bu yaptıklarınızı çok takdir ediyoruz.

D) Eninde sonunda benim kıymetimi bilen birileri çıkacak.

E) Kafesten kaçan aslan görevlileri hayli yordu.

E) Takriben yirmi gün önce bir tuhafiye dükkanında görüşmüştük.

C seçeneğinde “renkli” sözcüğü "geçiyor" sözcüğünü durum yönüyle etkileyerek zarf olmuştur. “pek” sözcüğü de “renkli” sözcüğünü nicelik yönüyle etkileyerek zarf olmuştur.

2


D seçeneğinde kullanılan "eninde sonunda" ikilemesi cümleye kesinlik anlamı kazandırmıştır. Bu ikilemeyi kaldırıp yerine "mutlaka" sözcüğü getirildiğinde anlamın bozulmadığını göreceksiniz.

SÖZCÜK TÜRLERİ / Zarflar

Örnek 5:

Olasılık Anlamı Verenler

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesinlik zarfı kullanılmamıştır?

hh Cümlenin bildirdiği yargıya ihtimal anlamı katan sözcüklerdir.

A) Üzerimdeki parayla bu koca şehirde en fazla bir hafta idare edebilirdim.

– Ola ki yolda acıkırsın diye sana bir şeyler hazırladım.

B) Kalıcı olan, iyi niyetli insanların yaşadığı sevgi dolu dünyasıdır eninde sonunda. C) Üniversite eğitiminde bizden uzak olmana gönlüm hiç mi hiç razı değil. D) Ne olursa olsun insan, yaşama ümidini kaybetmemeli. E) Bu zorlu tez yazma aşamasında sevgili eşim hep yanımda olmuştur. B seçeneğinde “eninde sonunda”, C seçeneğinde “hiç mi hiç” D seçeneğinde “ne olursa olsun” E seçeneğinde “hep” ifadeleri kesinlik zarfıdır. A seçeneğinde kesinlik zarfı kullanılmamıştır.

– Belki bu kahvede aradığımız adresi bilen biri vardır.

– Bazıları emekliliğini köyde geçiriyor, bakarsın ben de öyle yaparım. – Galiba o da babası gibi büyük bir bağlama ustası olacak. – Trafik çok sıkışık, herhalde uçağa yetişemeyeceğim.

Yaklaşıklık Anlamı Verenler hh Cümlenin anlamını “tam olarak değil de ona yakın” anlamıyla sınırlayan zarflardır. – Zamanla her türlü tamir işinden az çok anlamaya başladım. – Aşağı yukarı yarım saattir bekliyorum. – Takriben saat birde Safranbolu’ya ulaşırız. – Ben o sene hemen hemen askerlik çağındaydım. – Yaklaşık üç aydır uğramıyor.

Örnek 7: Örnek 6: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümleye kesinlik anlamı katan bir zarf kullanılmıştır? A) Aradan geçen yıllar seni oldukça değiştirmiş. B) Bundan sonra seninle daha sık görüşelim. C) Yıllardır bu şehirdeyim ama burayı pek sevmedim. D) Belki birazcık abarttım ama asla yalan söylemedim. E) Şirketin geleceği ile ilgili onunla çok kavga ettik.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümleye “tam değil, ona yakın” anlamı katan bir sözcük kullanılmıştır? A) Son zamanlarda yağmurlar da artık eskisi gibi yağmıyor. B) Daha on yedisine yeni basmıştı ama nerdeyse benim boyumdaydı. C) İstediğiniz bitkileri bu çarşıda yalnızca Aktar Ahmet Bey’de bulabilirsiniz. D) Yazdıklarınızı özenmeden, çalakalem kaleme almış gibisiniz. E) Az daha çalışsaydım daha iyi not alabilirdim gibi geliyor.

D seçeneğinde kullanılan "asla" kelimesi, kesinlik zarfıdır.

Soru kökünde yaklaşıklık zarfını bulmamız istenmektedir. Seçenekler incelendiğinde bu anlamı veren sözcüğün B seçeneğindeki “neredeyse” olduğu görülecektir.


3


Yineleme Anlamı Verenler

Örnek 8:

hh Daha önce yapılan bir eylemin tekrarlandığını gösteren zarf-

Aşağıdakilerin hangisinde cümlede bildirilen yargının anlamını sınırlandıran bir sözcük kullanılmıştır?

lardır. – Bir bahane bulup iki de bir işten izin alıyormuş. – Bu hafta gene fazla mesaiye kalacakmışız.

A) Askerin, tayını çok çok bir hafta yeterdi; ondan sonra açlık da bir düşmandı.

– Bir ay sonra eski kitapçıda Aysel’le yine karşılaştık.

B) Güldüğü zaman, ışıltıyla parlayan güzel dişleri ortaya çıkıyordu.

– Ara sıra dedesinin yanına uğrar, hayır duasını alırdı. – Sık sık ortadan kaybolur, bir süre sonra çıkıp gelirdi. – Aynı konuyu bir sonraki toplantıda tekrar gündeme getirmiş.

C) Deprem olduğunu anlayan mahalleli kendini güç bela dışarı attı. D) Proje çalışmalarını çalınır korkusuyla büyük bir gizlilikle yürütüyordu. E) Aradan uzun yıllar geçmesine rağmen kendisinden bir haber alınamadı.

Sınırlama Anlamı Verenler

A seçeneğinde askerin tayının (erzak-yiyecek) “çok çok bir hafta yeteceğini söylenerek miktar yönünden bir sınırlama yapılmıştır. Bu seçenekte geçen “çok çok” ifadesi sınırlama zarfıdır.

hh Cümlenin anlamını bedel ve süre yönünden sınırlayan zarflardır. – Depodaki benzinle en fazla on kilometre daha yol alabiliriz. – Bu seçimlerden olsa olsa yüzde kırk oy alabiliriz. – Ailesinin hasretine ancak üç ay dayanabilmişti. – En geç saat on birde evde olurum, deyip çıktı.

Örnek 9: I. O, bu dünyada hiç gün görmedi. II. Konuyu bir daha anlatmamı ister misin? III. Ola ki karnın acıkır, dolapta yemek var. IV. Gelinlik provası hemen hemen bitmişti. Numaralandırılmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?

Şart Anlamı Verenler hh Cümledeki şart anlamını güçlendiren zarflardır. – Eğer benim ile gitmek dilersen Eğlen güzel yaz olsun da gidelim – Şayet beni kırarsan seni hiçbir zaman affetmem!

4


A) Yaklaşıklık zarfı

B) Sınırlama zarfı

C) Kesinlik zarfı

D) Olasılık zarfı

E) Yineleme zarfı

I. cümledeki "hiç" sözcüğü kesinlik zarfıdır. II. cümledeki "bir daha" ifadesi yineleme zarfıdır. III. cümledeki "ola ki" ifadesi olasılık zarfıdır. IV. cümledeki "hemen hemen" ikilemesi yaklaşıklık zarfıdır. cümlelerde sınırlama zarfı yoktur.


2. Zaman Zarfları

Örnek 10:

hh Fiillerin, filimsilerin ya da yüklem durumundaki isim soylu söz-

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemi zaman bakımından belirtilen bir sözcük kullanılmamıştır?

cüklerin anlamını zaman yönünden sınırlayan sözcüklerdir. hh Ne zaman sorusunu düşündürür.

A) Demin ablasıyla birlikte markette gördüm onu.

– Öğleden sonra elinde bir sürü poşetle kapıda belirdi.

B) Akşam, ona dertlerini unutturuyordu. C) Gönderdiği mektup iki gün sonra yerine ulaşmış.

– Bugün çalışan, yarın rahat eder.

D) Birkaç saat önce onunla beraberdik.

– Az önce buradaydı.

E) Yarın sabah erkenden yola çıkacağız.

– İstersen hemen gelirim. – Emircan bu yaz köyde sünnet olacakmış. – Doğalgaz faturasını ödemek için işten erken çıkmış.

B seçeneğinde kullanılan “akşam” sözcüğünün özne olduğu virgülle belirginleştirilmiştir. Bu durumda yükleme sorulan “ne zaman” sorusuyla değil, insan dışındaki özneleri bulmaya yarayan “ne” sorusuna cevap verecektir.

– Bu hafta sonu, aile arasında yapılan bir törenle evlenmişler. – Akşamları garip hüzün çöker içime.

hh Tamlamalar, zaman zarfı olarak görev alabilir. hh Zaman anlamı veren sözcükler, yükleme sorulan “ne zaman” sorusuna cevap vermiyorsa zaman zarfı değildir. – Yarın hep birlikte dışarıda kahvaltı edelim. – Akşam, teyzenlere oturmaya gidelim.

– Son olarak hafta sonu karşılaşmıştık. (İsim tamlaması zaman zarfı olarak kullanılmış.) – Kışın ortasında evsiz barksız kalmıştık. (İsim tamlaması zaman zarfı olarak kullanılmış.)

– Geceleri, sahilde uzun yürüyüşler yapardık.

– Yaz boyu hiçbir iş yapmadan oturdu. (İsim tamlaması zaman zarfı olarak kullanılmış.)

– (Koyu yazılmış sözcükler, “ne zaman” sorusuna cevap veri-

– Bir hafta sonra eve döneriz.

yor, zarf)

– (Sıfat tamlaması zaman zarfı olarak kullanılmış.)

– Gelecek hafta deneme sınavı yapılacakmış. – Yarın, bugünden daha güzel bir gün olsun!

– (Sıfat tamlaması zaman zarfı olarak kullanılmış.)

– Akşam, bence günün en romantik vaktidir. – Sen yanımda yoksun, o yüzden geceleri sevmiyorum. (Koyu yazılmış sözcükler “ne zaman” sorusuna cevap vermiyor, zarf değil, isim)

– Geçen gün başbakan bir açıklama yapmış.

(Sıfat tamlaması zaman zarfı olarak kullanılmış.)

hh Edat öbekleri zaman zarfı olarak kullanılabilir. – Ay sonuna kadar burada konaklarız.


5

SÖZCÜK TÜRLERİ / Zarflar hh Fiilimsi öbekleri, zaman zarfı olarak kullanılabilir. – Canım sıkılınca hemen kitapların rahatlatıcı dünyasına koşarım.

3. Miktar (Azlık/Çokluk) Zarfları hh Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da zarfları miktar anlamıyla belirten sözcüklerdir. hh Ne kadar sorusunu düşündürür.

Örnek 11: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zaman zarfı kullanılmamıştır? A) Sabaha karşı apartmanda bir hengâme koptu. B) Siz oturun, ben şimdi alıp gelirim. C) Derhal hazırlanın!

hh Görevlerine veya cümleye kattıkları anlama göre farklı adlar altında incelenir.

Aşırılık Anlamı Verenler hh Fiil, fiilimsi, sıfat ya da zarfların anlamlarına “aşırılık” anlamı katan zarflardır.

D) Gece, bütün çirkinlikleri örter. E) Demin, deprem oluyor, sandım.

Zaman anlamlı sözcüklerin zarf olabilmesi için “ne zaman" sorusuna cevap vermesi gerekiyor. D Seçeneğindeki “gece” sözcüğü bu soruya cevap vermiyor. Bu cümlede zarf değil isim göreviyle kullanılmıştır.

– Önerdiğiniz maaş bana az geldi. (Fiili etkilemiş.) – Çok gülmek kalbi karartır. (fiilimsiyi etkilemiş.) – Pek şirin bir dükkân açmışlar. (sıfatı etkilemiş.) – Bu gün oldukça bereketli geçti. (zarfı etkilemiş.) gayet, alabildiğine, epeyce, oldukça, pek, çok, fazla, olağanüstü…

Örnek 12: Sıfat tamlamaları cümlede zaman zarfı olarak kullanılabilir. Aşağıdakilerden hangisinde böyle bir kullanım vardır?

Örnek 13: Kimi sözcükler cümleyi azlık çokluk yönüyle etkiler. Böyle sözcüklere aşırılık zarfı da denir.

B) Feneri taşıyan küçük dallara dadandı pervaneler.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir sözcük kullanılmıştır?

C) İhtiyar gemiler salınır mavi sularında denizin.

A) Bu konuda oldukça kararlı gördüm.

D) Bu tek cümleyle kuşun kırık kanatları değer size.

B) Olayları elinden geldiği kadar sakince dinledi.

E) Gece, rutubetli toprak kokuyor bağ evinde.

C) Sırtının ortasına kuvvetlice bir yumruk vurdum.

A) Her sabah mutlaka bir bardak süt içmelisiniz.

A seçeneğinde geçen “her sabah” sıfat tamlaması, yükleme sorulan “ne zaman” sorusuna cevap verebilmektedir. Bu durumda zaman zarfı olarak kullanılmıştır.

D) Teröristler kalleşçe pusu kurmuş askerimize. E) Bu haince planlar amacına ulaşamayacaktır. A seçeneğinde kullanılan "oldukça" sözcüğü, kararlı zarfını nicelik yönüyle etkilemiştir. “oldukça” sözcüğü bu cümlede azlık-çokluk zarfı olarak kullanılmıştır.

6



Eşitlik Anlamı Verenler

Örnek 14:

hh Fiil, fiilimsi, sıfat ya da zarfların anlamlarına “eşitlik” anlamı katan zarflardır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde miktar (nicelik) zarfı kullanılmamıştır?

– Sular kadar ömrün olsun.

A) Her gece aynı konuları tartışıyoruz.

– Uzun zamandır bu kadar yorulmadım.

B) Getirdiğin meyveleri hiç beğenmedim.

– Bu denli yorgun düşeceğimi tahmin edemedim.

C) Son günlerde epeyce yoğun çalışıyor.

– Buz gibi soğuk havaya aldırmadan kendimizi dışarı atardık.

D) Gece yarısı duyulan gürültüden pek korkmuş. E) Ne yaparsan yap ben hep yanındayım.

Uyarı

B seçeneğindeki “hiç” sözcüğü, C seçenğindeki “epeyce” sözcüğü D seçeneğindeki “pek” sözcüğü, E seçeneğindeki “hep” sözcüğü bu cümlelerde miktar zarfı olarak kullanılmıştır. A seçeneğinde zaman zarfı vardır.

Eşitlik zarfları olarak “gibi, kadar, denli” vs. gibi sözcüklerin, başka sözcüklerle öbekleşerek kullanıldığına dikkat edelim.

Örnek 15: Üstünlük Anlamı Verenler

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde miktar zarfı yoktur?

hh Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ve zarfları niteleyen “daha” kelimesidir.

A) Kendimi seninle alabildiğine özgür hissediyorum.

hh Rakiplerimden, daha yüksek bir başarı elde etmeliyim. ( Sıfata üstünlük anlamı vermiş.)

C) Arabayı çok hızlı sürmemeye dikkat et!

hh Tartışmayı daha da uzatıp herkesin ağzının tadını kaçırma! (Fiilimsiye üstünlük anlamı vermiş.)

E) Uzun zamandır mutlu olduğumu hatırlamıyorum.

hh Tatilimizi beş gün daha uzattık. (Eyleme üstünlük anlamı vermiş.)

B) En güzel yıllarımı onun için harcadım. D) 23 Nisan töreni bu sene olağanüstü coşkulu geçti.

A seçeneğinde “alabildiğine”, B seçeneğinde “en”, C seçeneğinde “çok”, D se-. çeneğinde “olağanüstü” sözcükleri miktar zarfıdır. E seçeneğinde miktar zarfı kullanılmamıştır.

hh Seni arkadaşlarından daha hırslı görüyorum. (Zarfa üstünlük anlamı vermiş.)

4. Yer / Yön Zarfları En Üstünlük Anlamı Veren hh Sıfatları ve zarfları niteleyen “en” kelimesidir. hh En sevdiğim çiçek güldür. ( sıfatı etkilemiş)

Öğretmen Sorusu

hh İçinizde en çok çalışan en yüksek ücreti alır. (ilkinde zarfı, ikincisinde sıfatı etkilemiş)

Yalın durumda olan aşağı, içeri, geri gibi sözcükler her zaman zarf kabul edilir mi?

hh Fiilleri ve fiilimsileri yer/yön anlamıyla etkileyen sözcüklerdir. hh Yalın durumdadır. hh Nereye sorusunu düşündürür. hh Genellikle ileri-geri, aşağı-yukarı, içeri-dışarı, öte-beri vs. gibi sözcüklerdir. – Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık…

Hayır edilmez. Bu sözcükler, yalın durumda olsa da “nereye” sorusuna cevap vermelidir. Eğer bu soruya cevap vermiyorsa zaman zarfı değil isimdir. İçeri, dumandan görünmüyordu. Yukarı, buz gibi olmuş. Bu cümlelerde koyu renkle belirtilen sözcükler sözcük türü yönünden isimdir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7


5. Soru Zarfları

hh Sonra ayağının ucuyla kapıyı iterek içeri girdi. hh Adımını ilk önce o ileri attı.

hh Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları ya da zarfları soru anlamıyla belir-

hh Yaşlı adam birden geri döndü.

ten sözcüklerdir.

hh Dışarı çık, biraz hava al. hh Askerlerimiz ani bir hücumla ileri atıldılar.

hh Ne yapıyorsunuz?

hh Evde kimseyi bulamayınca geri döndük.

hh Ne zaman balık tutmaya gideceğiz?

hh Asansör yukarı çıktı.

hh Yolun bitmesine ne kadar kaldı? hh Sana bunu nasıl yaparlar? hh Niçin bunları çantana koymadın?

Uyarı Yer- yön zarfları çekim alırsa isimleşir.

hh Yarışa ne diye benden izinsiz katıldın? hh Kitapları masanın üstüne ne biçim dizmişler?

Kapı açılınca kedi içeri girdi. (Zarf) Kapı açılınca kedi içeriye girdi. (İsim)

hh Hani konuşmak istemiyordun?

Biraz bekleyip içeri girdik. (zarf) Biraz bekleyip içeriye girdik. (isim)

Örnek 16:

Örnek 17:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yer-yön bildiren sözcük diğerlerinden farklı bir türde kullanılmıştır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı zarfla sağlanmıştır?

A) Konuşmalarında biraz ileriye gittiğini söyledim.

A) İlk kitabınızı nasıl bir ortamda yazdınız?

B) İçeri yoğun bir dumanla kaplanmıştı.

B) Gazeteci olmaya nasıl karar verdin hatırlıyor musun?

C) İzin isteyerek kısa bir süre dışarı çıktı.

C) İlk ödülünüzü ne zaman aldınız?

D) Yükseklik korkusu olduğu için aşağı bakamıyordu.

D) Edebiyata başlarken nasıl bir beklenti içindeydiniz?

E) Arabanı az daha geri alabilir misin?

E) Kimler bu güzel gecenin ev sahipliğini yapıyor?

B seçeneğinde kullanılan “içeri” sözcüğü, C seçeneğinde kullanılan “dışarı” sözcüğü, D seçeneğinde kullanılan “aşağı” sözcüğü ve E seçeneğinde kullanılan “geri” sözcüğü yalın halde olup “nereye” sorusuna cevap vermektedir. A seçeneğinde kullanılan “ileri” sözcüğü çekim eki aldığından isimleşmiştir.

A seçeneğinde kullanılan “nasıl” “nasıl bir ortam” ifadesi içinde bir ismi etkileyecek şekilde kullanılmıştır. Bu cümlede “nasıl” sözcüğü sıfattır. B seçeneğinde, soru anlamı "mi" edatıyla sağlanmıştır. C seçeneğinde "nasıl" sözcüğü ismi etkilediği için sıfattır. E seçeneğinde kullanılan "kimler" sözcüğü zamirdir.

8



Örnek 18:

B. Zarfların Farklı Kelime Türüne Geçmesi

I. Onu herkesten çok ben tanırım.

hh Niteleme (durum) bildiren sözcük kendinden sonraki ismi et-

II. Sesimi duyunca oldukça heyecanlandı. III. Asansör büyük bir gürültüyle aşağı düştü. IV. Yağmur bugün şiddetli yağıyor. Bu cümlelerde aşağıdaki zarf türlerinden hangisi yoktur? A) Durum

B) Miktar

C) Soru

D) Yer yön

I.

E) Zaman cümlede geçen “çok” sözcüğü miktar zarfıdır.

kilerse sıfat olur. – Güzel bir kilim üzerine oturduk. – İyi bir arkadaş bulmuşa benziyorsun.

hh Zaman bildiren sözcük bir zaman dilimini karşılarsa isim olur. – Bugün, kıymeti pek bilinmeyen bir gündür. – Yarınlarınızı tehlikeye atmayın.

II. cümlede geçen “oldukça” sözcüğü miktar zarfıdır.

hh Yer-yön bildiren sözcük kendinden sonraki ismi etkilerse sıfat olur.

III. cümlede geçen “aşağı” sözcüğü yer-yön zarfıdır.

– Yukarı köyden biri geldi, götürdü.

IV. cümlede geçen “bugün” sözcüğü zaman, “şiddetli” sözcüğü durum zarfıdır.

– Arabayı yanlışlıkla geri vitese takınca olan oldu.

Numaralanmış cümlelerde soru zarfı kullanılmamıştır.

hh Y er-yön bildiren sözcük isim çekim eklerini (ilgi, iyelik, çokluk, durum) alırsa isim olur. – Yukarısı çok soğuk oluyor.

Örnek 19: “İri” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf göreviyle kullanılmıştır?

– İçeride bir gürültü koptu.

A) Adam, alacakaranlıkta olduğundan iri görünüyordu.

hh Azlık-çokluk bildiren sözcük kendinden sonraki ismi etkilerse sıfat olur.

B) Sepetindeki iri ayvalardan herkese birer tane ikram etti.

– Çok soru çözersen başarırsın.

C) Kaldırdığı son kaya parçası diğerlerinden daha iriydi.

– Az parayla yola çıkman doğru değil.

D) İri elleriyle kolumdan tutup beni kendine doğru çekti. E) İri taneli buğday çuvallarını ayrı bir yere istiflediler. Bir sözcüğün zarf olabilmesi için fiili, fiilimsiyi, sıfatı veya zarfı etkilemesi gerekir.

Öğretmen Sorusu

A seçeneğinde kullanılan “iri” sözcüğü “görünüyordu” fiilini durum yönüyle etkilemiştir.

hh Soru bildiren sözcük ismi etkilerse sıfat olur. – Nasıl bir roman yazmayı planlıyorsunuz? – Ne kadar maaş istiyorsunuz?

Sıfatlarda olduğu gibi Zarflar etkilediği sözcükten hemen önce mi gelmelidir?

Hayır zarfla etkilediği sözcük arasına başka sözcük girebilir. Elbette ben de seninle geleceğim (elbette geleceğim.) YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

9


Örnek 20:

Örnek 22:

İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı

Bir gün acı bir rüzgâr esiverecek birden

Önce hafiften bir rüzgâr esiyor

Dökülecek nice yaş dostların gözlerinden

Yavaş yavaş sallanıyor

Kim bilir sen peşimden nasıl ağlayacaksın

Yapraklar ağaçlarda

Belki de sandığımdan daha çok yanacaksın

Yukarıdaki dizelerde zarf türünden kaç sözcük kullanılmıştır?

Bu dizelerde zarf türünde kaç sözcük kullanılmıştır?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

E) 5

Dizelerde “önce, hafiften, yavaş yavaş (ikileme olarak), gözlerim kapalı” sözcükleri zarf göreviyle kullanılmıştır.

"Bir gün, birden, nasıl , belki , daha , çok" sözcükleri zarftır.

Örnek 21:

Örnek 23:

I. Biraz ileride kamp kuralım.

Aşağıdakilerden hangisinde “Pek güzel anlatıyor.” cümlesinde “pek” sözcüğünün görevdeşi vardır?

II. Çok veren maldan az veren candan... III. Akşama doğru yağmur fena bastırdı.

A) Bu konularla ilgili çok makale yazdım.

IV. Bu çocuk ne ağlıyor.

B) İftarda ağır yemekleri çok fazla yememelisiniz.

V. Hangisine güveneceğimi bilemedim. Numaralanmış cümlelerin hangilerinde belirteç kullanılmamıştır? A) I. ve II. D) II. ve IV.

B) II. ve III.

C) I. ve III.

Sonradan el attığı bu işte de kendisine çok kâr sağla sağladı.

D) Çok zaman sonra mektubuna cevap geldi. E) Dün gece çok yağmur yağdı.

E) I. ve V.

II. cümlede "çok ve az" sözcükleri, III. cümlede "akşama doğru ve fena" sözcükleri, IV. cümlede "ne" sözcüğü belirteçtir. I. ve V. cümlelerde belirteç (zarf) yoktur.

10

C)


Soru kökündeki kullanılan “pek” sözcüğü zarftır. Bu cümlede “güzel” zarfını pekiştirme göreviyle kullanılmıştır. B seçeneğindeki “çok” sözcüğü de “fazla” zarfını pekiştirme göreviyle kullanılmış zarftır.


Konu Testi - 1

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birden fazla zarf

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde zaman zarfı kulla-


nılmamıştır?

A) Çocuk, odasında tek başına, sessizce oturuyordu. B) Duyduğu bu çok ağır sözler onu fena sarsmıştı.

A) Yazar, kitabının son düzeltmeleri için sabaha kadar çalıştı.

C) Uzun zamandır ailesiyle ahşap bir evde yaşıyordu.

B) Çalışmalarını, her zaman büyük titizlikle yapardı.

D) Günlerdir ilk defa sokağa çıkacaktı.

C) Son kitabı olan “Yağmur" geçen ay, raflardaki yerini aldı.

E) Bütün işlerini bir günde kolayca halletti.

D) Her yaz, kitap yazmak için yeniden kolları sıvardı. E) En son beş yıl önce, bir şeyler yazmak için araştırma yapmıştı.

2.

I. Bu sınavdan olsa olsa iki yanlışım çıkar.

II. Utandığından yanakları al al olmuştu.

III. Bu daire etse etse yüz yirmi bin lira eder.

IV. Uçak, ancak akşam yedide buraya iner.

A) Verilen her ödevi kılı kırk yararcasına inceliyordu.

V. Ben de az çok bir şeyler vermeye çalışırım.

B) Yeni gelen müdür yardımcısı kimseye göz açtırmıyordu.

Numaralanmış cümlelerde sınırlandırma anlamı olmayanlar seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?

C) Üzerinde durulmaya değer bir iş yapmamıştı senelerdir.

A) I. ve II.

E) Bütün eleştirilerin üzerinde titizlikle duruyordu.

B) II. ve IV.

D) III. ve V.

C) I. ve III.

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde deyim zarf göreviyle kullanılmıştır?

D) Gözüne kestirdiği her işin üstesinden gelirdi.

E) II. ve V.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı soru zar-

7. Aşağıdakilerin hangisinde ikileme, zarf göreviyle kul-

fıyla sağlanmıştır?

lanılmıştır?

A) Bugünlerde neden bu kadar sinirli görünüyorsun?

A) Koca koca adamlar kavga ediyorsunuz.

B) Sınava hangi okulda gireceksin?

B) Bu işle ilgili planlarını bana uzun uzun anlattı.

C) Yeni okulunda ilk kimle tanıştın?

C) Kısa kısa iplikleri birbirine bağlıyordu.

D) Ne zaman geleceğini söyledi mi?

D) İçli içli türküleri dinleyip dertlenirdi.

E) Tatilin ne çabuk geçtiğini fark ettin mi?

E) Tası tarağı toplayıp memlekete gitmiş.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili sözcük

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “akşam” sözcüğü

ötekilerden farklı görevde kullanılmıştır?

farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) Deprem olduğunu fark eden herkes kendini dışarı attı. B) Küçük bir kuş açık pencereden içeri girmişti.

A) Alışverişi hemen bitirmeliyiz, neredeyse akşam olacak.

C) Aşağı kata yeni taşınan komşularımızla henüz tanışamadık.

B) Bu akşam, uzun zamandır beklediğim misafirlerim gelecek.

D) Senelerce Almanya’da yaşayan dayım Türkiye’ye geri döndü.

C) Nihayet bu akşam bütün aile bir arada olacağız.

E) Biraz ileri gidersen manzarayı daha iyi görürsün.

D) Akşamları bir araya gelen komşular birbirlerine masal anlatırmış. E) Her akşam bir saatini mutlaka kitap okumaya ayırırdı.


11


Konu Testi - 1

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, türce ötekilerden farklıdır?

13. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde hâl eki alan sözcük yüklemi durum yönüyle nitelemiştir?

A) Duyarlı bir insan olduğunu hayvanlarla ilgilenişinden anlamıştım.

A) Sanki adamın içinden geçenleri birden anlamıştı.

B) Neşeli tavırlarıyla orada bulunan herkesin ilgisini çekmişti.

C) Adamın yüzünde gizlemeyi başaramadığı bir iz vardı.

C) Yaşamının olumsuz yanlarına takılıp kaldığını kabul ediyordu. D) Çocuklara bile saygılı olduğu için çevresindekilerin takdirini kazanmıştı.

B) Karşısında duran adamın kafasını kaldırmak istedi. D) Yüzünü göstermemek için başını eğmesi bizi şüphelendirmişti. E) Yüzünü başkalarının görmesinden rahatsızlık duyuyordu.

E) Bu kadar karmaşık bir konuyu anlamış olamazsınız.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfatı derecelendiren bir zarf kullanılmıştır?

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sözcük zarf görevinde kullanılmıştır?

A) Yarın dayım Şanlıurfa’ya gidecek.

A) Romanın ilk bölümü üzerinde çok durmak istemiyorum. B) Düşüncelerini okura iletirken gözünü yaşamdan hiç ayırmıyor. C) Yazar çok ilginç olabilecek bir romanı, başarısız bir roman haline getirmiş.

B) Bizim buralarda en güzel mevsim ilkbahardır. C) Küçük kardeşi her zamanki gibi uğurböceği arıyordu. D) Hacettepe’de ciddi bir ameliyat geçirecekmiş. E) Çocuklar bahçede yalın ayak oynuyorlardı.

D) İkinci bölümden sonra roman çok sürükleyici bir hal alıyor. E) Romancı bireyleri anlatırken tarihe de tanıklık etmiş oluyor.

11. “Daha” sözcüğü doğrudan fiile bağlandığında zaman zarfı, sıfat ya da zarfa bağlandığında ise ölçü zarfı olur.

15. “Büyük” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde ötekilerden farklı kullanılmıştır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “daha” sözcüğü bu yönüyle ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) Büyük kardeşiyle oldu olası hiç anlaşamazlardı.

A) Son tablosu diğerlerinden daha güzelmiş.

C) Büyük bir ihale kazandıkları için kutlama yapıyorlar.

B) Bu yol çok tehlikeli daha yavaş gitmeliyiz.

D) Daha büyük olayların çıkmasını soğukkanlılıkla engelledi.

C) Başlıklarda daha renkli kalemler kullanmalısın.

B) Ne zaman büyük konuşsam zor durumda kalıyorum.

E) Büyük bir vurgunla zengin oldukları söyleniyor.

D) Bundan daha kötü bir gün düşünemiyorum. E) Günlerdir uğraştığım halde işlerim daha bitmedi.

mıştır?

16. Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük zarf göreviyle kullanılmıştır?

A) Bu işin bir oluru var mı soruyorum sana?

A) Polisin sert tavrı bizi üzüyor.

B) Kim kimi bu kadar zaman beklemiş?

B) Şiddetli yağışlar hayatı olumsuz etkiledi.

C) Elinden gelenin hepsi bu kadar mı?

C) Pazardan aldığın karpuz çok güzelmiş.

D) Aradığın kitabı daha bulamadın mı?

D) Zor seneler artık çok geride kalmıştı.

E) Ne diye beni burada iki saat bekletti biliyor musun?

E) Ihlamur ağaçları mis gibi kokuyordu.

2. E

3. A

4. C

5. A

6. A

7. B

8. A

9. D

10. D

11. E

12. E

13. A

14. E

15. B


1. C

16. E

12

Cevaplar

12. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde soru zarfı kullanıl-


Konu Testi - 2

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük öte-

5. Bu sabah çok geç uyanmıştı. Saat de neredeyse ona geli-

kilerden farklı türde kullanılmıştır?

yordu. Bu akşam artık İstanbul’a dönebileceğini düşündü.

A) Bize böyle sıcak davranması hoşumuza gitmişti.

B) Zavallı kadın nemli gözlerini gizlemeye çalıştı.

Yukarıdaki parçada zarf görevli kaç sözcük kullanılmıştır? A) 6

C) Böyle sözler söylediğini daha önce hiç duymamıştım.

B) 5

C) 4

D) 3

E) 2

D) O güzel sesiyle bize yanık türküler söylüyordu. E) Sabah akşam içmekten yüzünün rengi sararmıştı.

6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde isim tamlaması zarf göreviyle kullanılmıştır? A) Yıldızlar nereye saklanıyor sabah vakti

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde zarf vurgulanmak-

B) Bir bestenin diliyle renk renk dolandı zaman

tadır?

C) Solan bahçeler yeniden çiçeklendi yaprak yaprak

A) Yağmurdan ıslanan hırkasını çıkarmamakta ısrar ediyordu.

D) Zaman gülecek senin hüznün ve neş’en E) Nasıl kayboldu yırtılan resimdeki dünya

B) Bütün gün sıkılmadan televizyonda at yarışlarını izliyor. C) Hilal, annesinin sesini duyunca merdivenleri hızlıca çıktı. D) Üniversitede okuduğumuz yıllarda arkadaşlarla bir ev tutmuştuk.

7. “Öyle” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf göreviyle kullanılmıştır?

E) Senden aldığım kitapları bırakmak için bir ara size uğrarım.

A) Öyle bir dostu mumla arasan bulamazsın. B) Öyle bir ailesi var ki dostlar başına. C) Öyle işleri hep bana yüklerlerdi. D) Öyle davranmasına hiçbir anlam veremedim.

3. Yağmur, duysam içimin göklerinden sesini

E) Öyle adamlarla ne işin olur senin, anlamadım gitti.

Yağarsın; taşlar bile yemyeşil filizlenir

Yıldırımlar parçalar çirkefin gövdesini

Sel gider ve zulmetin çöplüğü temizlenir

8.

Yağmur, bir gün kurtulup çağın kundaklarından

II. Artık eskisinden daha güzel konuşuyor.

Alsam, ölümsüzlüğü billur dudaklarından

III. Sıkıntısı olduğunu bize niçin söylememiş?

Bu dizelerde zarf görevli kaç sözcük kullanılmıştır?

IV. Kitapları aşağıya indirirsen sevinirim.

A) 1

Numaralandırılmış cümlelerde aşağıdaki zarf türlerinden hangisi yoktur?

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

I. Ayrılırken beni içtenlikle davet etti.

A) Durum zarfı

B) Miktar zarfı

D) Zaman zarfı

C) Yer-yön zarfı

E)Soru zarfı

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde iki farklı zarf kullanılmıştır? A) İşlerini zamanında bitirseydin sen de bizimle gelebilirdin.

9. Bir ince sızı aldı önce yüreğimizi

B) Yıllarca, kendisini terk eden oğlunun yolunu gözledi durdu.

Sonra değişti bakışlarımız

Ben on sekizinde bir delikanlı

C) İnsan senin yanında zamanın nasıl geçtiğini anlamıyor.

O, minyatürler gibi bir kız

D) Salı günü, heyecanla yeni eşyalarının getirilmesini bekledi.

Yukarıdaki dizelerde zarf göreviyle kullanılmış kaç sözcük vardır?

E) Kapıdaki görevli, tepeden tırnağa garip bir görünüm içindeydi.

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5


13


Konu Testi - 2

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir zarfla

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir zarfla

sağlanmıştır?

sağlanmıştır?

A) Neden hazırlanmadığını söyler misin?

A) Bu kadar soruyu bir gecede nasıl çözdün?

B) Bu kadar kalabalık bir aileyi nasıl geçindiriyorsun?

B) Neden beni aradığını sormadınız mı?

C) Bu kadar çok yiyeceğini nereden bilebilirdim?

C) Sevgili komşumuz yine ne istiyormuş?

D) Ne zaman ayrılacağımı söyledi mi?

D) Ne zaman geleceğinizi haber verdiniz mi?

E) Bu iyiliğin karşısında ne yapmalıyım?

E) Benimle bakkala gelmek için kim istekli?

11. I. Bir bayrak dalgalanır Antep kalesi üstünde

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması zarf

II. Al kanımdaki al, ak alnımdaki ak

III. Bayraklar içinde en güzel bayrak

IV. Düşüncem senden yanadır

V. Bak ne diyor ceddin, şehidin, işit

Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangisinde bir zarf kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

olarak kullanılmıştır? A) Üzerinde deniz mavisi bir gömlek vardı. B) İnsanların yardımlaşması toplum yapısını güçlendirir.

D) IV.

C) Bir akşam vakti, yıllar önce ayrıldığı evine döndü. D) Sokak lambasının ışığında saatlerce konuşmuştuk. E) Hafta sonu tatilini Karadeniz turu yaparak değerlendirdim.

E) V.

12. (I) Bir gün, bunca yıldır hazırlanmış olduğum mesleğimi bir yana bırakmaya karar verdim. (II) Geçmişle bütün bağlantılarımı kopararak eskisiyle ilgili ne varsa hepsini güzelce çöpe atmak istiyordum. (III) Aklımdan geçenleri uygulamaya koyma noktasında bir tereddütüm yoktu. (IV) Sabah, sanki her şey biraz sonra başlayacakmış gibi, erkenden yatağımdan fırladım. (V) O gün, yaşantımı kökünden değiştirecek bir olayın yüzde yüz başıma geleceğine inanıyordum.

cük zarf göreviyle kullanılmamıştır? A) Yarın, bu söylediklerine pişman olacaksın. B) Sabahleyin, bütün olanları unutmuş olacaksın. C) Bugün, kendimi daha zinde hissediyorum. D) Gece, bir başka güzeldi Ankara sokaklarında. E) Sonra, ben de bizimkilerle televizyon izlemeye başladım.

Bu parçada numaralandırılmış cümlelerin hangisinde zarf (belirteç) kullanılmamıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümleye kesinlik anlamı katan bir zarf kullanılmıştır?

17. “Canlı” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf göreviyle kullanılmıştır?

A) Belki ben de sizinle çalışırım.

A) Dün olan çiçekler bugün daha canlı görünüyor.

B) Gelecek yıl yine burada buluşalım.

B) Canlı bir müzik eşliğinde epeyce eğlendik.

C) Hastalığım esnasında tabak tabak yoğurt yedim

C) Futbolcularımız bu matça öncekine göre daha canlıydı.

D) Seni bir daha asla yanımda götürmeyeceğim.

D) Ülkemizde canlı hayvan ithalatı gün geçtikçe artıyor.

E) Şöyle böyle yirmi yıl olmuş buraya geleli.

E) Tabelada: “Canlı balık kilo ile satılır.” yazıyordu. 2. C

3. C

4. D

5. A

6. A

7. D

8. C

9. B

10. B

11. C

12. C

13. D

14. A

15. C

16. D


1. A

17. A

14

Cevaplar

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zaman bildiren söz-


Konu Testi - 3

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme zarf göreviyle kullanılmıştır?

5. “Ağır ağır batan bir büyük gemi gibiydi güneş.”

A) Ufak tefek birikimleriyle ev almaya çalışıyorlardı.

Bu cümledeki ikilemenin görevce özdeşi aşağıdakilerin hangisinde vardır?

B) Adaylar teker teker sınav salonuna alındı.

A) Durdular yığın yığın, göğü yumruklayarak.

C) Saçma sapan sözleriyle herkesin kafasını karıştırdı.

B) Kirli kirli patiskalar asılıydı pencerelerde.

D) Dışarıda çisil çisil bir yağmur yağmaya başladı.

C) Beş on karış ancak yükselmişti yerden.

E) Küçük küçük adımlar büyük atılımların habercisidir.

D) Her yüzde pırıl pırıl aydınlık bir kâinat...

E) Çakmak çakmak gözlerini kocaman açmıştı.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemi durum yö-

nüyle diğerlerinden farklıdır?

A) Yaşadığı sıkıntıları çok abartıyor.

A) Zor soruları hep bana soruyorsun.

B) Güzel yazan yazar her yerde kendini belli eder.

B) İstemeden seni zor durumda bıraktım.

C) Birkaç gün sonra yaptıklarına pişman olacaktır.

C) O kadar çok yorulmuştu ki zor yürüyordu.

D) Kendine acındırmak için ağlayarak konuşuyor.

D) Böyle zor bir mesleği niçin seçtin?

E) Ne zaman başım sıkışsa hep yardıma koşar.

E) En zor günlerimde beni yalnız bıraktı.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin durumunu

mından belirten bir sözcük kullanılmıştır?

A) Bu görülmemiş sıcaklar herkesi bunaltmıştı.

A) Gecenin koyu karanlığında hiçbir şeyi göremiyorduk.

B) Günlerdir şehrin suları akmıyor ama yine de alışamadık. C) Önümüzdeki araba çok yavaş gidiyor, onu geçebiliriz.

B) Gece yarısı apar topar çıktığımız yolda zorlukla yürüyorduk.

D) Son ayların en ilgi çeken kitabının bu kitap olduğu söyleniyor.

C) Konuşmalarından anladığım kadarıyla büyük bir sıkıntısı vardı.

E) Ovanın ortasında tek başına duran ev dikkatimizi çekmişti.

D) Kendimi Ege’nin mavi, serin sularına teslim ettim.

I

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemi durum bakı-

belirten bir sözcük kullanılmıştır?

4. Zaman, sanki yenilerine yüreğimiz dayansın diye acıları,

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "zor" sözcüğü tür yö-

nünden belirten bir sözcük kullanılmıştır?

II

III

IV

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-r ” ekiyle türetilen sözcük farklı bir türde kullanılmıştır? A) Şirketin giderleri bu ay epeyce artmış.

sevinçleri tez unutturuyor bize.

E) Çok bitkindi, kendisini parktaki bankların birine bıraktı.

B) Düşünüyorum ama bir çıkar yol bulamıyorum.

V

Yukarıdaki cümlede numaralandırılmış sözcüklerden hangisi zarf göreviyle kullanılmıştır?

C) Bu, başıma gelenler çekilir dert değil.

A) I.

E) Çalar saatim bozuk olduğundan uyanamadım.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

D) Görünür yerlerde bulamadım onu.


15


Konu Testi - 3

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf kullanılmamış-

13. Aşağıdakilerden hangisinde soru anlamı zarfla sağlan-

tır?

mıştır?

A) Kızım, yavaş yavaş yürümeye başlamıştı.

A) Üstüne sinen hangi çiçeğin kokusudur sevgilim?

B) Çocuğun ağlaya ağlaya gözleri şişmişti.

B) Neden peki şimdi bu küsmeler kadere?

C) Yaşlı adam ansızın yere yığıldı.

C) Teselli eder mi sanıyorsun albümdeki fotoğraflar?

D) Atlet dediğin işte böyle hızlı koşar.

D) Nerede çınlıyor o berrak sesin şimdi ey yâr?

E) Özgürlüğün tadını dev dalgalar arasında arıyor.

E) Nasıl bir işe bulaştın sen?

10. Aşağıdakilerden hangisinde durum zarfı kullanılmamıştır? A) Kalbi, heyecandan küt küt atıyordu.

14. (I) Ninemin şallarına heveslendiğimde on dört, on beş yaş-

B) Sınavı kazanmasını sevinçle karşıladım.

larındaydım. (II) Bir gün çoğu rengi içinde barındıran ebruli ip yumağı ile şal örmeye başladı. (III) Küçük motifleri örümcek biçiminde, ilginç bir şal çıkardı ortaya. (IV) Çok beğendiğim şalı başkasına hediye edeceğini sanırken aniden omuzlarıma örttü. (V) İlk şalımın şaşkınlığı aylarca sürdü.

C) Toplantıdan sessizce ayrıldığını sonra fark ettik. D) Gemi su aldığı için yan yattı. E) Odanın içinde bir sağa bir sola dolaşıyordum.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde eylemin nasıl yapıldığını bildiren bir sözcük kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde durum zarfı kullanılmamıştır? A) Bütün gece mışıl mışıl uyudu. B) Adamın yüzüne korkuyla bakıyordu. C) Uçağın arıza yapmasından ötürü uçuş ertelendi. D) Nedense bugünlerde bana soğuk davranıyor. E) Bu sıralarda arkadaşlarla sık sık görüşüyoruz.

15. Aşağıdaki dizelerde kullanılan ikilemelerden hangisi diğerlerinden farklı türde kullanılmıştır? A) Yenilgi, ilmek ilmek düğümlendi tarihe Her sayfaya talihsiz binlerce kurban düştü B) Hasretin alev alev içime bir an düştü

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemi durum yönünden belirten bir sözcük kullanılmıştır?

A) Karşı tarafa dostça bir teklif sunduk.

C) Zaman, ayaklarımda tükendi adım adım Yağmur, gülşenimize sensiz, baldıran düştü

B) Bulaşıcı hastalıklara karşı önlem alındı.

D) Güvenilen dağlara kar yağdı birer birer Sensizlik diyarından püsküllü yalan düştü

C) Yağmura baktığında o güzelim renkleri görebilirsin. D) Buradaki hava, çöldeki havadan çok daha kuruydu.

E) İçli içli feryatlar geliyor doğudan ve batıdan Sensizlikten bozulan dengeye ziyan düştü

1. B

2. D

3. C

4. D

5. A

6. C

7. B

8. A

9. E

10. D

11. C

12. E

13. B

14. D

15. E


Cevaplar

E) Kendine acındırmak için ağlayarak konuşuyor.

16

Değişti hayal köşküm, gözümde viran düştü

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

24

SÖZCÜK TÜRLERİ

Edat - Bağlaç - Ünlem

hhEDAT-BAĞLAÇ-ÜNLEM

hh dair, nazaran, önce, evveli sonra, kere, kez, başka, karşın, aşkın, diye, rağmen, karşılık…

EDATLAR Hava almak için dışarı çıktı. Çok uzun bir ayrılıştan sonra görüyormuş gibi seyretti. Evin karşısındaki camiin kapısında bir çocuk, gözleri alçak duvardan sarkan incir dallarında, elindeki sicim parçasıyla oynuyordu. Belki de biraz sonra bu incirin vaat edilmiş lezzetlerine doğru yapacağı hücumu düşünüyordu. Ve tıpkı yirmi sene evvel benim oturduğum ve düşündüğüm gibi... Fakat o zaman cami bu kadar güzel değildi...

hh “Sadece” ve bu anlamı veren sözcükler (yalnız, ancak, tek, bir, bir tek, sırf…) kendinden öncekiyle öbekleşmez. – Sırlarımı sadece sana açıyorum. –

Projeyi ancak sen tamamlayabilirsin.

– Bir seni sevdim. – Bu mesleği ancak sabırlı insanlar yapabilir. – Sürprizi yalnız Esra biliyor, başka da kimsenin haberi yok.

hh Tek başlarına anlamları olmayan, başka kelimelerle öbekleşerek değişik ve yeni anlam ilgileri kuran, birlikte kullanıldıkları kelimelere, cümlede anlam ve görev kazandıran kelimelere edat (ilgeç) denir. hh “Genel olarak” basit sözcüklerdir; türemiş, bileşik olanları yoktur. hh Edatlar cümleden atıldığında cümle anlamsızlaşır.

– Kazanmak üzere yola çıkanın başarmaktan başka ihtimali (eksiz) yoktur. – Eşi ve çocukları için müthiş bir sürpriz hazırlamıştı. (eksiz) – Bu gidişle gönlüme göre bir ev bulamayacağım.

– Allah adıyla olur her iş tamâm

– Okula geç geldiği için dersi kaçırdı.

– Yağmurlardan sonra havada buram buram bir toprak kokusu... (-den ayrılma ekli)

– Uçağın arıza yapmasından ötürü uçuş ertelendi. – İki kardeş liseye doğru yavaş adımlarla ilerliyorlardı. – Burada size göre bir iş yok. – Siz gittiğinizden beri bir şey yemedi. – Sabaha dek ateşler içinde kıvrandı durdu. – Buraya kadar gelmenize gerek yoktu.

(-e yönelme ekli)

hh Edatın kurduğu öbek, cümlede sıfat, zarf ya da isim göreviyle kullanılabilir.

– Avuç içi kadar yere onca insan alınmış. (sıfat) – Kahvenin önünde dev gibi bir adam dikiliyordu. (sıfat)

– İnkâr edemem, bana karşı hassastı.

– Öğleye doğru birkaç kamyon yanaştı inşaatın önüne. (zarf)

– Bu, ölmek üzere olan birinin son arzusuydu.

– Bu sektörde onun gibisine kolay rastlayamazsınız. (isim)

– Senin gibi dostum varken düşmana ne hacet!

Öğretmen Sorusu

hh Edatın öbekleştiği sözcük, hâl ekli ya da eksiz olabilir.

– Bu kadarını hiç kimse beklemiyordu. (isim)

Edatlar, yapıca basit, türemiş, birleşik gibi çeşitlere ayrılır mı?

"Genel olarak" basit sözcüklerdir; türemiş, bileşik olanları yoktur. YGS Tükçe Planlı Ders Föyü

1

SÖZCÜK TÜRLERİ / Edat - Bağlaç - Ünlem

Örnek 1:

Örnek 2:

Aşağıdakilerden hangisinde edat, öbekleştiği sözcükle birlikte zarf göreviyle kullanılmıştır?

I. Kasabada beni beklemediğim kadar büyük bir ilgiyle karşıladılar.

A) Sabaha karşı meydanda büyük bir hareketlilik yaşandı.

II. Boş yere, yalancının mumu yatsıya kadar yanar, dememişler.

B) Bu sanatçı kadar beni etkileyen başka biri yok.

III. Bir yazar için yazdıklarının değerinin bilinmemesi kadar kötüsü yoktur.

C) Arkadaşınız için herkes aynı şeyleri söylüyor. D) Fındık kadar beyniyle beni aldatmaya çalışıyor.

IV. Akşam oluncaya kadar gizlendiği yerden bir yere kıpırdamadı.

E) Bin bir emekle yaptığım çorba biraz ekşi gibi olmuş.

V. Bu duruma senin kadar benim de üzüldüğümü bilmeni isterim.

A seçeneğinde kullanılan “sabaha karşı” edat öbeği yükleme sorulan “ne zaman” sorusuna cevap vererek zarf olmuştur.

Numaralanmış cümlelerin hangilerinde “kadar” edatı fiilimsiyle öbekleşmemiştir? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) I. ve IV. hh Edatın kurduğu öbek, sıfatı ve zarfı derecelendiren zarf ola-

E) II. ve V.

cümlede “beklemediğim kadar” biçiminde fiilimsiyle öbekleşmiş,

II. cümlede “yatsıya kadar” biçiminde isimle öbekleşmiş,

rak da kullanılabilir. – Her tarafta kar gibi beyaz örtüler, perdeler, tenteler (sıfatı de-

III. cümlede “yazdıklarının bilinmemesi kadar” biçiminde fiilimsiyle öbekleşmiş, IV. cümlede “akşam oluncaya kadar” biçiminde fiilimsiyle öbekleşmiş,

recelendiren zarf) – Herkese elinden geldiği kadar iyi davranıyordu. recelendiren zarf)

I.

C) III. ve IV.

(zarfı de-

hh Edatlar, değişik türde sözcüklerle öbekleşebilir.

V. cümlede “senin kadar” biçiminde zamirle öbekleşmiştir. Bu durumda II. ve V. cümlede “kadar” edatı fiilimsiyle öbekleşmemiştir.

hh Edat öbeği, cümlede zarf tümleci veya yüklem olarak görev alabilir.

– Okuldan sonra bir süre parkta arkadaşlarıyla oynadı. (isimle öbekleşmesi)

– Askerlerine kararlı bir ses tonuyla seslendi.

– Bu hayat kimse için kendini üzmeye değmez.

(zamirle öbekleşmesi)

– Gençlere göre etkinliklerimiz de var.

(adlaşmış sıfatla öbekleşmesi)

(zarf tümleci olmuş)

– Gemi limana yanaşmak üzeredir.

(ek-fiil alarak yüklem olmuş)

– Su kesintisi iki hafta kadar sürmüştü.

– Kangal, bir tehlike sezmiş gibi kulaklarını havaya dikti.

– Dulayşe Bacı evimizden biri gibidir.

(sıfat fiille öbekleşmiş)

– Bahçe kapısına varıncaya kadar koştu.

(zarf fiille öbekleşmiş)

2


(zarf tümleci olmuş) (ek-fiil alarak yüklem olmuş)

SÖZCÜK TÜRLERİ / Edat - Bağlaç - Ünlem hh Edatlar cümleden çıkarıldığında genelde cümlenin yapısı / anlamı bozulur.

– Bugün, akşama kadar çalıştım. (zaman) – Dünya kadar sorunla baş etmeye çalışıyorum. (abartma)

– Senin (için) saçımı süpürge ettim.

– O arsada senin kadar benim de hakkım var. (eşitlik)

– Diğer futbolculara (göre) Semih’i başarılı buldum.

}

kadar

– Çocuk tazı (gibi) koşuyordu.

– Meydana yirmi otuz kadar insan toplanmış. (yaklaşıklık)

– O da senin (kadar) çalışkandır.

hh “…e kadar” öbeği yüklemdeki sürenin sonunu belirtir. – Sarıkamış’a kadar gittik.

}

Örnek 3:

– Sabaha kadar çalıştık.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat kullanılmamıştır?

– O adam için deli diyorlar.

A) Her programında sadece bir uzun hava okurdu.

– Konuşma yapmak için kürsüye yöneldi.

B) Kurutulmuş meyvelerle yapılan bu tatlı çok hoşuma gitmişti.

– Senden korktuğu için gözüne gözükmeyecekmiş.

(hakkında)

(amaç)

C) Bir gülen çehre gibi dönüp baktın yüzüme.

D) Erzurum halkı Aziziye Tabyaları'nı savunmak üzere savaşa katıldı.

– Bu vatan için kanımız da canımı da helal olsun.

E) Korkuyla ümit arasında bir hayat yaşamaya çalışıyorum.

– Bunları kızım için bir kenara koy. (ayırma) – Bu kadar çalışma için bu para az. (karşılığında)

A seçeneğinde “sadece”, B seçeneğinde “ile(meyvelerle)”, C seçeneğinde “gibi”, D seçeneğinde “üzere” sözcükleri edattır. E seçeneğinde edat kullanılmamıştır.

(neden)

(uğruna)

– Arkadaşlarına göre daha başarılıdır. hh Edatlar, eklendiği cümleye farklı anlamlar katar. – Otomobili büyük bir dikkatle kullanır.

(birliktelik)

– Arabamızı bir çekici ile getirebildik.

(araç)

– Yanımızdan hızla uzaklaştı.

(durum)

– Yağışların durması ile trafik düzeldi.

(neden)

}

hh “ile”, eşit sözcükler arasında bulunduğunda bağlaç olur. – Oklarıyla yayını atının terkisine yerleştirdi. – Törene annesiyle babası da katılacakmış.

(karşılaştırma)

– Bana göre bu maç böyle bitmez. (tahmin) ile

– Burası bize göre değil.

(uygunluk)

– Okula gitmek üzere evden çıktı.

}

için

göre

(amaç)

– Yarın ödemek üzere sana yüz lira veririm. (şartıyla) – Yasalarda belirtildiği üzere bu bir suçtur. (gibi) – Paramız bitmek üzere.

(yaklaşık)

}


üzere

3

SÖZCÜK TÜRLERİ / Edat - Bağlaç - Ünlem hh Bazı sözcüklerin türü, kullanıldığı cümleye göre değişir.

hh Sebep edatları: – diye, dolayı, için, ötürü, üzere vb…

– Derdime ancak sen çare bulabilirsin. (edat) – Akşamki maça gelirim ancak beni yine kaleci yapmayın! (bağlaç)

hh Vasıta ve beraberlik edatları: – ile

– Babam tepedeki yalnız evde doğmuş. (sıfat)

hh Başkalık edatları:

– Şimdi ninem o evde yalnız yaşıyor. (zarf)

– başka, gayri, özge…

– Ölürüm yalnız gene de bu evden ayrılamam, dedi.

(bağlaç- ama anlamında)

– Şimdi yalnız ara sıra bizi görmek için orada ayrılır.

hh Miktar edatı: – kadar

(edat) hh Diğer hâl edatları:

– Allah, doğrunun yanındadır. (sıfat-adlaşmış)

– ait, dair, göre, nazaran, rağmen…

– Doğru insanlarla arkadaşlık ediniz. (sıfat) – Eğri oturup doğru konuşalım. (zarf) – Ömrünün sonuna doğru her şeyden elini eteğini çekti. (edat)

BAĞLAÇLAR hh Anlamca ilgili cümleleri, kavramları veya görevdeş ögeleri bağlamaya yarayan sözcüklere bağlaç denir.

Edatları işlevlerine göre şöyle gruplandırılabilir: hh Yer, yön edatları: – değin, dek, doğru, içeri, kadar, karşı, öte, taraf, üzere…

hh Zaman edatları: – beri, böyle, evvel, geri, önce, sonra…

hh Benzerlik edatı: – gibi

4

ve, ile, de, veya, ya da, ama, fakat, lakin, , meğer, yani, nitekim, yoksa, üstelik, hatta, bununla birlikte, ayrıca, çünkü, halbuki mademki, demek ki… hem ---- hem ne ---- ne ister ---- ister olsun ---- olsun bir ---- bir kâh ---- kâh ya ---- ya(da) ne ---- ne(de)


SÖZCÜK TÜRLERİ / Edat - Bağlaç - Ünlem hh Cümledeki her ögeyi bağlayabilir.

hh Anne ve babası da yemin törenine gelecekmiş.

Örnek 4: Aşağıdakilerden hangisinde bağlaç dolaylı tümleçleri bağlama göreviyle kullanılmıştır?

(özneleri

bağlamış) – Evini ve arabasını satmış.

A) Ne köyüne ne de insanına bağlı kalmak istiyordu. (nesneleri bağlamış)

B) Son maçları zevkli ama çetin geçti. C) Eşi ile çocukları artık yanında değildi.

– Hem sana hem bana yanlış yaptı.

D) Yanına dosyalarını ve özel eşyalarını aldı.

(dolaylı tümleçleri bağlamış)

E) Okulda arkadaşları onu sever ve sayardı.

– Göçmenler sınırda sabır ve umutla bekliyor. (zarf tümleçlerini bağlamış)

A seçeneğinde dolaylı tümleçleri, B seçeneğinde zarf tümleçlerini, C seçeneğinde özneleri, D seçeneğinde nesneleri, E seçeneğinde yüklemleri bağlamıştır.

– Anlattıklarımı dinliyor ve not alıyordu.

(yüklemleri bağlamış)

hh Cümle içinde her türlü sözcük türünü ya da öbeğini bağlayabilir.

Biçim Bakımından Bağlaçlar – Ne çaydan ne de kahveden hazzederdi. (isimleri bağlamış) – Küçük ama önemli bir ayrıntıyı gözden kaçırmışsınız. (sıfatları bağlamış)

Basit Bağlaçlar: hh ve, de, ama, ile, bile, eğer, lakin, yani, hem...

– Gerek ben gerek o üstümüze düşeni yapmaktan kaçınmayız.

(zamirleri bağlamış)

– Yarın veya öbür gün mutlaka bana uğra! (zarfları bağlamış) – Buraya gelmek ve sizinle görüşmek istedim.

hh üstelik, ancak, açıkçası, kısacası, anlaşılan...

(eylemsi öbeklerini bağlamış)

– Bu adam ne ana bilir ne baba bilir.

Türemiş Bağlaçlar:

(cümleleri bağlamış)

Birleşik Bağlaçlar: hh oysa, öyleyse, yoksa, neyse, kim bilir, halbuki, veyahut...

Öbekleşmiş Bağlaçlar: hh şöyle ki, demek ki, tut ki, zorla değil ya, ne de olsa, ne bileyim, gel gelelim...


5


En çok kullanılan bağlaçlara örnekler:

hh Okumuş da adam olmuş.

“ve”:

hh Gelsen de bir gelmesen de.

hh Çok sık kullanılan bir bağlaçtır. Cümle içinde oldukça değişik görevleri vardır.

hh Sen de mi bir gül gibi sararıp solacaksın?

– Duygu ve düşünce bir olmalıdır. – Köyünü, yaşlı dedesini ve ninesini özlemişti. – Şiir ve roman okuma alışkanlığı edinin. – Bana baktı ve güldü.

“bile”

– Anlatılanları dinliyor ve çocuğa hak veriyordu.

hh – Beklenmedik duygu ve olayları anlatan cümle ve cümlecikleri bağlar.

“ne----ne”: hh Eş görevli, karşıt anlamlı sözcükleri ve cümleleri bağlar. hh Genellikle cümleye olumsuz bir anlam kazandırır. – Sallanmaz o kalkışta ne bir mendil ne bir kol. – Adam kızını ne arıyor ne soruyor.

– Bu aklığın üstünde en küçük bir leke bile yoktu. Bir kuş, bir sinek lekesi bile. – Yolsuzluğunun hesabı alınmamış değil, sorulmamıştır bile! – Çok kez beni bile yanıltmıştır. – Yanımızda olsa bile ben bu işte yokum.

– Bu konu ne seni ne beni ilgilendirir.

hh İki karşıt sıfatı birbirine bağlarsa “ikisinin arası, ortası” anlamı verir. – Kız ne zayıf ne şişman biriydi. – Konuşan adam ne uzun ne kısaydı.

“ki” hh Genellikle cümleleri bağlar ve cümleler arasında neden-sonuç ilişkileri kurar. – “Dediler ki ıssız kalan türbende

“de”:

– Vahşi güller açmış, görmeye geldim.”

hh Türkçede en sık kullanılan bağlaçtır. hh Cümleye sayısız anlam ilgileri katar. – Kafa dengidir, şakayı da kaldırır.

Öğretmen Sorusu

hh Önceleri ben de sana inanmamıştım.

– Günü kötü geçmiş ki çok kızgın görünüyor. – Sana değer veriyorum ki seninle konuşuyorum. – Öyle mutlu oldum ki söyleyecek söz bulamıyorum.

Bağlaçlardan önce veya sonra virgül konulabilir mi?

Hayır bağlaçlardan önce veya sonra virgül konulmaz.

6



“çünkü”

ÜNLEMLER

hh Cümleleri bir neden belirtme, açıklama anlamı katarak bağlar.

hh Duygu (sevinme, kızma, korkma, acıma, şaşma vb. ani ve/

hh Genellikle birinci cümledeki yargılara, çünkü bağlacı ile baş-

veya yoğun), seslenme bildiren sözcüklerdir.

layan ikinci cümleler açıklık getirir. – İnsan yaşadığı yeri sever çünkü başka çaresi yoktur.

hh Kimi zaman tek başına kimi zaman da öbekleşerek kullanılır.

– Eve gittim, çünkü babam çağırmıştı. – Otobüse yetişemedik; zira evden geç çıkmıştık. – Kendinden emindi çünkü çok iyi hazırlanmıştı.

hh Cümle dışı unsur olarak kullanılır, doğrudan doğruya bir öge değildir.

– Sokakta kimsecikler yoktu çünkü hava buz gibiydi. hh Cümlenin herhangi bir yerinde bulunabilir. hh “Zira” bağlacı, çünkü bağlacı ile aynı ve yakın anlamlarda kullanılır.

Asıl Ünlemler – Ha, bak onu bilmiyordum!

“ancak, ama, fakat, lakin” hh Bu bağlaçlar genellikle aynı anlamda ya da birbirine yakın anlamlarda kullanılır. hh Karşıt anlamlı cümle ve cümlecikleri bağlar, cümleler arasında neden-sonuç ilişkileri kurar. – Çok korkmuştu ama belli etmedi.

– Eee, ne yaptınız bakalım? – Ey oğul, sözümü işit! – Hah, tam da aradığımı getirdiniz! – Birden: “Küüüt!” diye bir ses geldi. – Eh, hayırlısı neyse o, olsun! – Üf, ne sıkıcı yer!

– Hızlı yürüdü ancak yetişemedi.

– Aman, bırak gitsin ya!

– Bazı şeylere anlayış göstermek gerek lakin bu, onlardan biri değil.

– Yapma be, demek öyle oldu!

– Yaşlı fakat oldukça bakımlı bir hanımdı.

hh “yalnız” sözcüğü de bu anlamlarda kullanıldığında bağlaç olur.

– Ah, bu kalp kimler içim çarpmadı ki! – Vah vah, çok üzüldüm. – Aa, sen burada ne arıyorsun? – Pöh, buna mı villa diyorsun?


7


Ünlem Değeri Kazananlar

hh Cümleye değişik anlamlar katabilir.

hh Söyleyişe göre (tonlama) farklı sözcük türleri, hatta cümleler ünlem değeri kazanabilir.

– Arkadaşlar! Hepiniz beni dinleyin.

(özlem)

– Ha, şunu da söyleyeyim!

(hatırlama)

– Tüh, sana yazıklar olsun!

(ayıplama)

(isim, ünlem değeri kazanmış)

– Allah’ım, Bu ne kadar güzel manzara!

– Ah ah! Nerede o günler?

(İsim, ünlem değeri kazanmış)

– Ha gardaşlar! Dayanın, az kaldı.

(yüreklendirme)

– Alçaklar! Siz kim oluyorsunuz?

(Adlaşmış sıfat ünlem değeri kazanmış.)

– Oh be, dünya varmış!

– Ne olur, yardım et!

(Cümle ünlem değeri kazanmış.)

(rahatlama)

– İşinizi düzgün yapın, sonra karışmam ha!

(uyarma, korkutma)

– Hiçbir yere kaçamazsın, hain!

– Sizler de bu sözlere kandınız ha!

(Sıfat ünlem değeri kazanmış olmuş)

– Dur! Parolayı söylemeden geçemezsin.

(Fiil, ünlem değeri kazanmış.)

(beklenmezlik)

– Aha, işte Hasan da geldi!

(gösterme)

– Bırak Allah’ını seversen!

(Cümle, ünlem değeri kazanmış.)

Ünlemlerin Farklı Kelime Türüne Geçmesi hh – İsim çekim eklerini aldığında ünlemler, isimleşir.

– Muhteşem! Gerçekten çok güzel!

(Sıfat, ünlem değeri kazanmış.)

– Alma mazlumun ahını, çıkar aheste aheste. – Benim ahım tuttu onu.

– Ali Bey!

(Unvan öbeği, ünlem değeri kazanmış.)

8


– Eyvahlar, tühler, vahlar bu noktada işe yaramıyor. – Sabahtan beri oflayıp geziyorsun..


Konu Testi - 1

1. “Yalnız” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat olarak kullanılmıştır?

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ve” bağlacı ad tamlamasının tamlananlarını bağlamıştır?

A) Bu sene yalnız bir kez geç kaldım.

A) Korku ve heyecan içinde kapıya doğru yaklaştık.

B) Yalnız kalmaktan korkar olmuştu.

B) İçinin ve dışının güzelliği birbirine yansımış.

C) İyi bir asistansın yalnız fazla ısrarcısın.

C) Bu yörenin kışı ve karı bol olur.

D) Yalnız dolaşan insanların gözlerine bir bakın.

D) Mesleklerin ve unvanların benim için önemi yok.

E) Yalnız yaşamaya öyle alışmış ki insanlardan kaçıyor.

E) Şarkıların ve şiirlerin tadı kalmamıştı artık.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “ile” edatı ötekilerden farklı bir anlam ilgisi kurmuştur?

A) Çocuk çevresindekilere korkuyla bakıyordu. B) Buraya kadar bisikletle gelmiş.

7. “üzere” edatı aşağıdakilerden hangisinde cümleye zaman anlamı katmıştır?

A) Son kuvvetini tüketmek üzereyken canlanıverdi. B) Mektubu göndermek üzere dışarı çıkmıştı.

C) Sabahtan beri bilgisayarla uğraşıyorsun.

C) Daha önce anlattığım üzere ben öyle düşünüyorum.

D) Elindeki tebeşirle tahtaya iki kez vurdu.

D) İki saat sonra buluşmak üzere ayrıldık.

E) Masanın üstündeki kutuyla uğraşıyordu.

E) Bir daha ayrılmamak üzere hayatlarını birleştirdiler.

3. Aşağıdaki hangisinde “-a” eki “için” edatı yerine kullanılmıştır?

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat (ilgeç) türünde

A) Üstüme lapa lapa kar yağıyor yeniden.

bir sözcük kullanılmamıştır?

B) Gelmezdi bu sevda akla, hayale.

A) Sabahlara dek seni düşündüğümü bilmiyorsun.

C) Bu muhabbet kuşumuz sana şakıyor.

B) Kuşlar değil başımın üstünden hızla uçan.

D) Cıvıl cıvıl kuşlar konar avuçlarıma.

C) Ben de geleceğim ancak fazla kalamam.

E) Evime gelmekle beni onurlandırdınız.

D) Senin hatırın için onunla konuşurum. E) Öğrendiğime göre tutumlu bir adammış.

4. “gibi” edatı aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf öbeği oluşturmamıştır?

9. “Kadar” edatı aşağıdakilerin hangisinde “yaklaşık ola-

A) Bin atlı, o gün dev gibi bir orduyu yendik.

rak” anlamını katmıştır?

B) Yüzün bir kır çiçeği gibi usulca söner.

A) Dün geceye kadar durumu pek iyi değildi.

C) Dolu bir kadeh gibi kırılıyorum avuçlarında.

B) Her zaman bu kadar anlayışlı olmayabilirim.

D) Sen de onun gibi düşünüyorsun

C) Dışarıda bin kadar insan toplanmıştı.

E) Yataktan kalktığı gibi dışarı fırladı.

D) Sahura kadar oturmayı alışkanlık etmişti. E) Bu sanatçı kadar beni etkileyen başka biri yok.

5.

I. Böyle durumlarda çok titiz davranıyorsun

II. Siz gelinceye dek işleri bitireceğim.

III. Biraz dinlen yarın erken kalkacaksın


IV. Eminim ki onunla sen de iyi anlaşırdın.

A) Bilgisayar ile televizyonu hayatımdan çıkaracağım.

IV. Bir gece ansızın gelebilirim.

B) Onlarla gitmeyi hiç istemiyordu.

Numaralandırılmış cümlelerin hangisinde edat türünde bir sözcük kullanılmıştır?

C) Bu sinirle oraya gitmen çok doğru olmaz.

A) 1

E) Geceleri üç yastıkla yatmaya başlamıştı.

B) 2

C) 3

D) 4

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-le,-la” ötekilerden

E) 5

D) Çocuklara her zaman sevgiyle yaklaşacaksınız.


9


Konu Testi - 1

11. “Doğru” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde edat gö-

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç, cümleye “ko-

revinde kullanılmıştır?

şul” anlamı katmıştır?

A) Doğru bildiğin yolda gerekirse yalnız yürüyeceksin.

A) Sabaha kadar kar yağsın ki okullar tatil olsun.

B) Bu haberin doğru olmadığını biliyorduk.

B) Soruları yapamamış da ben den yardım istiyor.

C) Doğru söylemek bazen zarar verir.

C) İster bugün ister yarın bu işi bitireceksin.

D) Sana, doğru gelen şey bana yanlış gelebilir.

D) Seninle ilgilenmek istedim yalnız işlerim çok.

E) Ağlayarak yüzünü bana doğru çevirdi.

E) Gerek kendisi gerek ailesi çok kayıtsız davranıyordu.

16. “de” bağlacı aşağıdakilerden hangisinde cümleye “neden- sonuç” anlamı katmıştır?

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde seslenme bildiren bir ünlem kullanılmıştır?

A) Bu günü de atlatırsak işimiz kolay.

A) Tüh, yine yemeği ocakta unuttum

B) İlaçlarını düzenli kullandı da iyileşti.

B) Yaa, etraf ne kadar güzel değil mi?

C) Aklından geçenleri söyle de bileyim.

C) Aman, nasıl bir insanmış bu!

D) Şu telefonu da elinden bırak artık.

D) Ah, canım soğuktan tir tir titriyorsun!

E) Kışın da kendine göre bir güzelliği var.

E) Hey koca adam, sana söylüyorum!

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat kullanılmamıştır?

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem, cümleye be-

A) Yersiz yurtsuz, gölge gibi yaşayan bir yığın insanız.

ğenme anlamı katmıştır?

B) Hem karnım aç diyorsun hem de yemek yemiyorsun.

A) Aman, bu ne kadar tatlı bir bebek!

C) Bana göre, bu davranışın bütün insanlara örnek olmalı.

B) Ah, bir de söz dinlese!

D) Sabaha kadar içim içimi yedi, sıkıntıdan uyuyamadım.

C) Vay, sevgili dostum, geldin demek?

E) Bu güne dek köyde böyle bir yağmuru gören olmamıştı.

D) Sakın ha, dediklerimi unutma! E) Yazık, bu insanlara kimse yardım etmiyor!

18. Bir resim yap gönder bana. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “doğru” sözcüğü edat göreviyle kullanılmıştır?

İncecik bir dere kıvrılarak aksın

Uzun boylu yeşil ağaçların arasından

Unutma bir de ördek olsun mutlaka

A) Topluluk içinde doğru konuşmayı öğrenemedi.

Üzerinde yüzen

B) Akşama doğru tüm öfkesi geçmişti.

Yeşilbaşlı ve mutluluk bakışlı.

C) Doğru planlama ile bu işi dört günde bitirebiliriz.

Yukarıdaki dizelerde hangi kelime türü yoktur? E) İsim 3. C

4. A

5. B

6. C

7. D

8. C

9. C

10. A

11. E

12. E

13. C

14. B

15. A

16. B

17. B


D) Edat

C) Bağlaç

2. A

18. D

10

B) Zamir

1. A

A) Sıfat

E) Doğrunun kıymetini yalandan usanmış olanlar bilir.

Cevaplar

D) Yönettiği eleştirilerin hepsi doğruydu.


Konu Testi - 2

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kullanılan bağlacın yerine “de” bağlacı getirilebilir?

de bu görevde kullanılmış bir sözcük vardır?

A) Evde ne ekmek ne peynir kalmış

A) Eyvah, yine otobüsü kaçıracağız!

B) Sinsi ve hain bir planla beni oyuna getirdi.

B) Vah vah, çocuk ne kadar da zayıflamış!

C) Böyle sıradan bir romanı çocuklar bile yazabilir.

C) Allah Allah, hiç bu kadar gecikmezdi!

D) Düz fakat sıkıcı olmayan bir anlamı vardı.

D) Ah, benim talihsiz başım, yine yenildim!

E) Kitap bitmek üzereydi fakat o da çok yorulmuştu.

E) Vay, araba aldığını benden sakladın öyle mi?

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat öbeği zarf görevinde kullanılmıştır?

A) Yeni bir oyuncak alınmış çocuk gibi seviniyordu. B) Bu kadar eşyayı daracık eve sığdıramayız. C) İnkâr edemem, bana karşı hassastı. D) Koca dünyada kafama göre bir dost bulamadım. E) Tüm yaşadıklarımız bir rüya gibiydi.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç görevdeş sözcükleri bağlamıştır?

7. “Ve” bağlacı aşağıdakilerden hangisinde nesneleri bağlama göreviyle kullanılmıştır?

A) Evde ve okulda hep hırçın davranıyor. B) Gömleğini ve pantolonumu özenle ütülüyordu. C) Annesi ve kardeşi onu yolcu etmişti. D) Bir gün içinde işlerini bitirdi ve eve döndü. E) Yerinden kalktı ve emin adımlarla kürsüyle doğru yürüdü.

8. “Ancak” sözcüğü aşağıdakilerden edat olarak kullanılmıştır?

A) Dolabında elbise, çamaşır, hatta çorap kalmamıştı. B) Git ama akşam yemeğine sakın gecikme. C) Ben çalışırım yeter ki sen problem çıkarma. D) Seninle gelmek isterim ama bu mümkün değil. E) Bana doğruyu söylemiyor üstelik

A) Akşama doğru yaylaya ancak varabilmiştik. B) Bu elbise ancak haftaya yetişir. C) Kazanın etkisini ancak on günde atlatabildi. D) Hep doğruyu söyle ancak her yerde söyleme. E) Onun dilinden ancak ben anlarım.

4. Ailesi son derece fakirdi ve evde ondan başka dört çocuk daha vardı. Buna rağmen ilk hastalandığı zaman onu ihmal etmemişler; aylarca devlet hastanelerine, dispanserlere, eczanelere bedava ya da ucuz; hasta bakılan tüm yerlere taşımışlardı.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem olmadığı hal-

9. “Seni yalnız bırakırım ama başka bir yere gitmeyeceksin.” Cümlesindeki “ama” bağlacının kullanımı aşağıdakilerden hangisiyle aynıdır?

A) Çok istedim gitmeyi ama fırsat bulamadım.

Bu parçada edat (ilgeç) türünde kullanılmış kaç sözcük vardır?

B) Konuşmayı denedim ama çok öfkeliydi.

A) 1

D) Seni dinleyeceğim ama bana yalan söyleme.

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

C) Yardımcı olmak isterdim ama zamanım yok. E) Yemeğe yetişirim sanmıştım ama yanılmışım.

5. “ Karşı” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde edat göreviyle kullanılmıştır?

A) Küçüklüğünden beri resme karşı bir ilgisi vardı. B) Karşı takımdan bir oyuncunun burnu kanadı. C) Karşı kıyıda oldukça eski ve büyük bir konak vardı. D) Yolun karşısına geçebilmek için çok uğraştık. E) Birden karşı kaldırımda sınıf arkadaşını gördü.

10. “de, da” bağlacı aşağıdakilerin hangisinde “alay, küçümseme” anlamı katmıştır?

A) Beyimiz adam olmuş da bizi beğenmiyor. B) Çok ısrar ettik de öyle geldi buraya. C) Müzik dinlemeden de çalışabilirsiniz. D) Şunu bir daha anlat da iyice anlayalım. E) Sen de geldiğine göre yemeğe başlayabiliriz. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11


Konu Testi - 2

11. “Yalnız” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde bağlaç

15. “Gibi” edatı aşağıdakilerin hangisinde diğerlerinden


farklı bir anlam katmıştır?

A) Yalnız kalmaktan korktuğu için kardeşini çağırdı.

A) Cennet gibi bir bahçesi vardı evinin.

B) Her akşam bu sokaklarda yalnız dolaşır.

B) Telefonu duyduğu gibi yerinden fırladı.

C) Sıkıntılarını yalnız bana anlatırdı.

C) Sen de annen gibi merhametli birisin.

D) Gönlünce gez toz yalnız bizi eve geç kalma.

D) Kuşlar gibi özgür hissetmiştim kendimi.

E) Yalnız insanlar yalnız düşünür.

E) Ninesinin elleri pamuk gibi yumuşacıktı.

12. "göre" edatı aşağıdakilerden hangisinde “uygun” anla-

16. “İçin” edatı aşağıdakilerden hangisinde ötekilerden farklı bir anlam ilgisi kurmuştur?

mında kullanılmıştır?

A) Senden korktuğu için eve gelmiyormuş

A) Anneme göre benden adam olmazmış.

B) Hava karardığı için sokağa çıkamıyordu.

B) Duyduğuma göre buraya fabrika açılacakmış.

C) Evi uzak olduğu için erkenden çıktı.

C) İşlerimizi bitirdiğimize göre dinlenebiliriz.

D) Otobüsü yetişebilmek için acele ediyordu.

D) Bana göre bu işten bir sonuç çıkmaz.

E) Düzenli beslenmediği için çabucak hastalanıyor.

E) Mahallede bize göre bir ev bulamadık.

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat grubu kullanıl-

13. Benim olsan seni vermem feleğe

mamıştır?

Başın için beni salma dileğe

Aslı bir huridir ki benzer meleğe

Hey ağalar giden yavru benimdir.

Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcüklerin türü sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

A) Tren İstanbul’a gitmek üzere hareket etti. B) Daha ne kadar sabahlara kadar çalışmaya dayanabilecekti. C) Sinemaya gitmeyi çok seviyorum ama gidecek zamanım yok.

A) sıfat-bağlaç-edat

D) Çoluk çocuğunun nafakası için kızgın güneşin altında çalışıyor.

B) ünlem-bağlaç-ünlem C) edat-bağlaç-ünlem

E) Tam istediğim gibi bir ev bulmuştum ki tayinim çıkmasın mı?

D) zamir-edat-zarf E) bağlaç- ünlem- bağlaç

18. I. Ah yavrucak, ellerim kırılsaydı da vurmasaydım!

II. İstanbul gibi burası da bir gün yaşanmaz bir kent olacak.

o anda” anlamlarını karşılayacak biçimde kullanılmıştır?

III. Yazsısı pek okunaklı değil ama konuşması oldukça akıcıymış.

A) Haberi aldığı gibi yola çıktı.

IV. Bir subay beni Kazım Karabekir Paşa’nın karargâhına götürdü.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur? A) Edat

E) Tam da tahmin ettiğim gibi bir hediye almışsın.

C) sıfatı

E) Ünlem 5. A

6. C

7. B

8. E

9. D

10. A

11. C

12. E

13. C

14. A

15. B

16. D

17. C


D) Fiil 4. B

18. A

12

B) bağlaç

3. A

D) Saat üç gibi yanına gelirim.

2. A

C) Birbirinizle adam gibi konuşun.

1. C

B) Ben ona insan gibi davranmaya çalıştım.

Cevaplar

14. “gibi” edatı aşağıdaki cümlelerin hangisinde “hemen,


1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlama grubu yok-

Konu Testi - 3

5. “için” edatı aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümleye

tur?

diğerlerinden farklı bir anlam katmıştır?

A) Başını kaldırıp uzun uzun baktı ama hiçbir şey söylemedi.

A) Yağmur yağdığı için pikniğe gidemedik.

B) Bu sinirli haliyle çok daha heybetli ve ürkütücü görünüyordu.

C) Şoför olarak işe girmek için ehliyet almış.

C) Ne evi ne o çok sevdiği arabası ne arkadaşları umurundaydı.

E) Yabancı dil öğrenmediği için hayıflanıyordu.

B) Hasta olduğum için dersi dinleyemedim. D) Katılımcıların yazması için kalem, kâğıt dağıttılar.

D) Çekmecelerden birinin içinde özenle katlanmış bir kâğıt vardı. E) Çocuk öyle içli konuşuyordu ki salondaki herkes gözyaşlarına boğuldu.

6. “ile” edatı aşağıdaki cümlelerin hangisinde “Kaza yaparım korkusuyla kalabalık yerlerde trafiğe çıkmıyor.” cümlesindeki anlamıyla kullanılmıştır? A) Konsere arkadaşımla gittim.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “gibi” edatı cümleye “Bir ara yağmur yağacak gibi oldu.” cümlesindeki anlamıyla kullanılmıştır?

B) Çocuk, yolda babasıyla yürüyordu.

A) Bugün yağmur yağacak gibi.

D) Gökyüzü, hasretle kucaklasın doğayı.

B) Galatasaray bu maçı alacak gibi.

E) Sınav heyecanıyla kalemimi unuttum.

C) Öfkeyle kalkan zararla oturur.

C) Bir an balkondan düşecek gibi oldum. D) Dev gibi dalgalar sahile vuruyordu. E) Final maçı saat sekiz gibi başlayacakmış.

3. “İle” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde edat göreviyle kullanılmamıştır? A) Eviyle arabasını kredi çekerek almış. B) Kurmaylarıyla uzun bir görüşme yaptı. C) Bu aralar işlerini yoluna sokmayla meşgul. D) Sabah ezanı ile birlikte yola koyulduk. E) Arkadaşları ile çok güzel eğleniyordu.

4.

I. Vay canına, sen doğru mu söylüyorsun?

II. Of of, sanırım canın çok yanıyor!

III. Eh, artık bizi tanımazsın!

IV. Ah, bir de bana kızmayın diyorsun!

Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki duygu ve anlamlardan hangisi yoktur? A) Pişmanlık

B) Şaşkınlık

C) Alay

D) Yakınma

E) Acıma

7.

I. Her şey planlandığı üzere yapılacak.

II. Bilim adamlarına göre dünya yok oluyor.

III. Karşıya geçmeden önce etrafına iyice bak.

IV. Salon hatta bazı konuklar ayakta kalmıştı.

V. Bu sözüne karşı ben şimdi sana ne söyleyeyim.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde bağlaç kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

8. “ne ---- ne” bağlacı aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesneleri bağlamıştır? A) Ne kızını verir, ne dünürü küstürür. B) Bu dünya ne ağaya ne paşaya kalır. C) Ne senden geçerim ne mesleğimden D) Ne şiş yansın ne kebap E) Ne yemeği ne çayı düşünüyorum şimdi. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 3

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem vardır?

13. (I) Şiirlerinizi bir solukta okudum. (II) Çok değişik bir söyleyiş tarzınız var. (III) Alışılmışın dışında, düşündüren, duygulandıran, ürperten dizeler birbirini takip ediyor. (IV) Kelimeler bazen birbiriyle dans ediyor. (V) Bazen de geçmişin gizemli havasını, bugünün özlü anlatımıyla alçak sesle söylüyor kulağımıza.

A) Gelirken iki ekmek de alıverseydin ya B) Biraz sonra gülerek içeri girdi C) Bu kadar heyecanlanmana gerek yok D) Aklımdaki bazı sorulara cevap bulmam gerekiyor

E) İlerleyen saatlerde o konuyu da ele alacağız

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde hem edat hem de bağlaç kullanılmıştır? A) I.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ile” sözcüğü diğerlerinden farklı bir görevde kullanılmıştır?

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

14. Aşağıdakilerden hangisinde gerçekte ünlem olmadığı halde ünlem değeri kazanmış bir sözcük vardır?

A) En zor figürleri büyük bir ustalıkla yapabiliyordu.

A) Yaşasın, sonunda benim de patenlerim oldu.

B) Elindeki sermayeyle ne iş yapabilirsin ki?

B) Vay, kardeşini görünce beni umuttun öyle mi?

C) Rahmetle zahmet arasında bir harf farklı.

C) Of, bu koku da burnumun direğini kırdı.

D) Postacı Süleyman’la ortak zeytinlik alacaklarmış.

D) Güzel, sen bu işte bayağı yeteneklisin!

E) Kızgınlıkla söylediği sözlerin pişmanlığıyla kıvranıyordu.

E) Tüh, ben şimdi oraya kadar yürüyemem ki!

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem, cümleye “beklenmezlik” anlamı katmıştır?

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ve” bağlacı sıfatları

A) Ha, şunu da söyleyeyim!

bağlamıştır?

B) Haydi aslanlarım! Dayanın, az kaldı.

A) Rengini ve kokusunu kaybetmeyen gül yetiştirmişler.

C) İşinizi düzgün yapın, sonra karışmam ha!

B) Salatayı ve çorbayı ben yapmak istiyorum.

D) Sizler de bu sözlere kandınız ha!

C) Duvarlarına renk olarak kırmızıyı ve siyahı neden seçtin?

E) Aman, onun çenesini çekemem şimdi!

D) Sevecen ve merhametli bireyler yetiştirmeliyiz. E) Altınlarını ve diğer ziynet eşyalarını bankada saklıyor.

16. Sular gene o sular, kıyı gene o kıyı,

12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde edat, bağlaç ya da ünlem kullanılmamıştır? A) Tozlu sokaklar gibi tutuşup alevlerden

Ah artık görmüyorum eridi mi ne oldu?

Benim için çarpan kalbin...

Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcüklerin türü sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

B) Ünlem - bağlaç - ünlem

C) Heyhat, sana gelmez bu ufuklar

C) Edat - bağlaç - ünlem

D) Sen de başını alıp gitme ne olur

D) Bağlaç - ünlem - edat

E) Susuzluktan bunalmış, yarı baygın serçeler

E) Bağlaç - bağlaç - ünlem Cevaplar

1. D

2. C

3. A

4. A

5. C

6. E

7. D

8. E

9. A

10. C

11. D

12. E

13. E

14. A

15. D


Mehtap bile dinliyor söylediğim şarkıyı,

A) Sıfat - bağlaç - edat

B) Bodur ağaçlar ile bomboş kalmış bahçeler

16. D

14


1. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde ‘’ile’’ edat olarak

Konu Testi - 4

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bağlaç ötekilerden


farklı bir ögeyi bağlamıştır?

A) Çay ile, kahve ile misafir ağırlanmaz.

A) Gözleri ne annesine ne de babasına benziyor.

B) Oturmayla hiçbir şey elde edemezsin.

B) Hem kardeşini hem de yeğenini yanına aldı.

C) O elindekiyle oynamayı bırak da buraya gel.

C) Defterlerini ve kitabını arkadaşının evinde unutmuş.

D) Yarın karla karışık yağmur yağması gerekiyor.

D) Ya futbolu ya da masa tenisini tercih etmeliymişim

E) Mermilerle tabancası sakladığı yerde duruyordu.

E) Şiirleri de öyküleri de bir ustanın kaleminden çıkmış gibiydi.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem edat hem de bağlaç kullanılmamıştır? A) Bu okulda kafama göre bir arkadaş bulamadım.

6. Aşağıda cümlelerden hangisinin sonuna ünlem (!) işareti getirilmez?

B) Onunla evlenmeyi çok istiyordu, ne var ki henüz öğrenciydi.

A) Vay, kolum kırıldı galiba

C) Vatanı için can vermekten de gazi olmaktan daşeref duyarız.

C) Aman dileyene kılıç kalkmaz

D) Sen gelene kadar ne yemek yedik ne çay içtik.

E) Ah, elim kırılsaydı da vurmasaydım

B) Hey, sesimi duyan kimse yok mu D) Arkadaşlar, biraz yardımcı olun bize

E) Ancak savcı gelirse konuşurum, başka da kimseyle konuşmam.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem kullanılmamıştır? A) Aferin, şimdi benim gözüme girdin. B) Aman, benim küçüğüme çok iyi bakın. C) O da varsın ailesiyle mutlu mesut yaşasın. D) Sakın ha, ben gelinceye kadar yaramazlık yapmayın. E) Eyvah, yine yağmura yakalandık.

4. Aşağıdakilerin hangisinde ‘’de’’ bağlacıyla aynı anlama gelen bir bağlaç kullanılmıştır? A) Bu saatten sonra özür bile dilese onunla barışmam. B) Aklıma gelmedi ki sana da pazar alışverişi yapayım. C) Almanya’dan buraya kadar direksiyon salladım. D) Yeni bir oyuncak almış çocuk gibi seviniyordu. E) Bilgisayar ile televizyonu hayatımdan çıkaracağım.

7. Aşağıdakilerden hangisinde bağlaç diğerlerinden farklı bir işlevle kullanılmıştır? A) Çok uğraştım ama ikisini barıştıramadım. B) Kimse itiraz etmedi şu halde herkes söylediklerimi kabul ediyor. C) Kitabı severek aldım lakin okumaya fırsatım olmadı. D) Her yeri aradım fakat hiçbiri ortalıkta yoktu. E) Geldiğimde yoktu hâlbuki geleceğini söylemişti.

8. Aşağıdakilerin hangisinde edat başka bir sözcükle öbekleşmemiştir? A) Geri vermek üzere bisikletimi alabilirsin. B) Arkadaşları için yapmayacağı şey yok. C) Burada tam bana göre çalışma ortamı var. D) Derdimi anlatabileceğim tek sen varsın. E) On beş günden beri ne arıyor ne soruyor. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 4

9. Molanın bitmesine yakın otobüslerin olduğu yere gittiğinde

13. I. O, eskiden melek gibi bir çocuktu.

şaşkınlıkla olduğu yerde kaldı. Az önce sadece üç otobü-

II. Anlatıldığı kadar sevimli bir köymüş.

sün olduğu yerde on civarında otobüs duruyordu üstelik

III. Sana karşı bir kırgınlığım olmadığını bil.

birbirinin aynısı. Hepsi de aynı firmaya aitti.

IV. Sen de onun sözlerine inandın ha!

Bu parçada aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur?

V. Kim bilir ne düşündü de geri döndü.

A) Edat

Yukarıda numaralanmış dizelerin hangilerinde edat yoktur?

B) Zamir

D) Zarf

C) Bağlaç E) Ünlem

A) I. ve II.

B) I. ve V.

D) III. ve V.

C) II. ve III.

E) IV. ve V.

10. Aşağıdakilerden hangisinde bağlaç cümleye diğerlerinden farklı bir anlam katmıştır? A) Kaçmaya karar verdim ama yapamadım. B) Televizyon hepten atacağım da çocuklar izin vermiyor.

14. I. Sinemaya kocası ile gider.

C) Evden ayrılayım deme bakarsın misafirler erken gelir.

II. Arabamızı bir çekici ile getirebildik.

D) Bu arabayı almayı çok istiyorum ne var ki ekonomik durumum müsait değil.

III. Yanımızdan hızla uzaklaştı.

IV. Yağışların durması ile trafik düzeldi.

E) Daha fazla kalmayı planlıyordum fakat işim çıktı.

V. Annesinin boynuna sevinçle sarıldı.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde edat kullanılmamıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

11. Edatın kurduğu öbek, cümlede sıfat ya da zarf göreviyle kullanılabilir.

Aşağıdakilerin hangisinde yukarıdaki açıklamaya örnek yoktur?

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem cümleye

A) Fındık kadar beyniyle beni aldatmaya çalışıyor.

"üzülme, acıma" anlamı katmıştır?

B) Tilki gibi kurnaz herifin tekidir.

A) Hay aksi, yine çamura battım!

C) Aranızda beklemediğim kadar ilgi gördüm. D) Akşama doğru şehir sinemasının cayır cayır yandığını gördük. E) Biz burada senin gibileri çok gördük.

B) Of, bu koku da burnumun direğini kırdı. C) Vay Koca Ali vay, ne hale gelmiş adamcağız! D) Tüh, ben şimdi oraya kadar yürüyemem ki! E) Vay, demek ünlü olunca bizi tanımayacaksın!

12. Aşağıdakilerin hangisinde edat ve bağlaç birlikte kullanılmıştır?

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük edat

A) Sıcak çayı içince ısınır gibi oldu.

değildir?

B) Onun da buradan ayrılacağını duydum.

A) Durumu hiç iyi değil üstelik dükkâna da gitmiyor.

C) Seninle birlikte Ahmet de gelsin.

B) O, eskiden melek gibi bir çocuktu.

D) İlk ışık korkuyla giderken camdan...

B) Beraberce köşke doğru yola çıktık.

E) Burada ne meyve yetişir ne de sebze.

D) Bu işi sadece senin başarabileceğine inanıyorum. E) Çevresindekilere karşı hırçın davranıyor.. 1. E

2. A

3. C

4. A

5. A

6. C

7. B

8. D

9. E

10. C

11. E

12. C

13. E

14. D

15. C


Cevaplar

16. A

16

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

TARAMA

25

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat öbeği sıfat

4. Türk öykücülüğü yüzyılı bile doldurmayan geçmişine karşın

görevindedir?

I çağdaş Batı öykücülüğüyle at başı gidiyor denilecek kadar

II III başarılı ama kamuoyu oluşturan organlar, gazeteleri ve IV dergileri yönetenler bu olgunun farkına varamamışlardır.

A) Çiçek gibi bir yüzü vardı çocuğun. B) Dallar ilkbaharın tatlı rüzgârıyla sallanıyordu. C) İşleri yetiştirmek için uğraşıyoruz. D) Öğrenimine iki yıl kadar ara vermiş. E) Duyduğuma göre işleri epeyce büyütmüş.

Bu parçadaki altı çizili sözlerden hangisinin yazımı yanlıştır? A) I.

2. “ancak” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağ-

B) Müdür Bey’i ancak sen ikna edebilirsin.

C) Polatlı’ya ancak iki saatte ulaşabiliriz. D) Onu tanıdığımda ancak yirmi yaşında olabilirdi.

3. Akşam saat onda, yorgun ve bitkin bir halde yatıp, dört saat I II uyuyor ve gece yarısı kalkıyordu. Gecelerin uğultusu, III sokakların uğultusunu bastırdığı zaman onun dünyası başlıyor, öteki dünyanın içinde, kendi dünyasını kurmaya IV çalışıyordu.

V

Bu parçada numaralanmış virgüllerden (,) hangisi yanlış kullanılmıştır? D) IV.

E)V.

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinden yararlanılmıştır? B) Örnekleme

C) Benzetme


E) Alıntı yapma

6. Nasıl ki kuyumcu ustası biçimsiz bir altın madenini gece gündüz çalışarak, alın terini ortaya koyarak çok güzel bir takıya dönüştürürse söz ustası da binlerce sözcük içinden seçtiklerini yan yana, arka arkaya getirerek şiir denen mücevheri ortaya çıkarır.

Bu cümlede aşağıda verilenlerden hangisi yoktur? A) Ek fiil almış sözcük

C) III.

D) IV.

A) Tanık gösterme

E) Büyük hedeflere ancak büyük insanlar ulaşabilir.

B) II.

C) III.

kuş gibidir. Dışa karşı o kadar örtülü, o kadar saklı durursun ve yaşam adına yalnız kalbinin vuruşlarını dinlersin. Biraz açılsan, biraz kımıldasan, biraz uçsan…

A) Çok direndim, ancak gücüm tükendi.

A) I.

B) II.

5. Ben bilirim, senin ruhun başını kanadının altına sokmuş bir

laç olarak kullanılmıştır?

V

E) V.

B) Anlamca kaynaşmış birleşik fiil C) İşaret sıfatı D) Belirtisiz ad tamlaması E) Türemiş sözcükler YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eklendiği sözcüğü sıfat yapan “-lı” eki kullanılmıştır?

10. “Sıfatlar bir isimden önce gelerek onu ya niteler ya da belirtir.”

A) Bütün yollar kalın bir kar tabakasıyla kaplıydı.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sıfat isimden sonra kullanılmıştır?

B) Kuzguncuk’ta sarı boyalı bir konakta oturuyorduk.

A) Sıcak geçen bir yazın son günlerini yaşıyoruz.

C) Yüzüme oldukça sinirli bakıyordu.

B) Çalıştığı her yerden problemli ayrılırdı.

D) Yapmamız gerekenlerin bu kâğıtta yazılı olduğunu söyledi.

C) Küçük el çantasını yanından hiç ayırmazdı.

E) Bu işin sonunun böyle olacağı en başından söylenmeliydi.

E) Düşmanı olan insanın gözüne uyku girmezmiş.

8. Gökyüzünün başka rengi de varmış!

D) İhsan Bey’in tek derdi çocuklarının eğitimiydi.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir varlığı işaret

Geç fark ettim taşın sert olduğunu.

yoluyla belirten bir sözcük kullanılmıştır?

Su insanı boğar, ateş yakarmış!

A) Onun ne zaman, ne yapacağı belli olmaz.

Her doğan günün bir dert olduğunu,

B) Bunları her zaman yanımda taşıyamam.

İnsan bu yaşa gelince anlarmış.

C) Şu binaların çirkinliğini görüyor musun?


D) Aldıklarımızı, eminim, o da beğenecektir.

A) Birden fazla belgisiz sıfat

E) Ötekini almadığıma nasıl pişman oldum, bilemezsin!

B) Tamlayanı ile tamlananının arasına sıfat girmiş isim tamlaması C) Yalın halde kullanılmış isimler D) Hâl eki almış isimler E) Durum zarfı

9. “-den -dan” eki aşağıdakilerden hangisinde eklendiği sözcüğü sıfat yapmıştır?

2

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı bir türde bir sözcük ünlem olarak kullanılmıştır?

A) Okuldan çıkınca doğru eve git.

A) Hey, sesimi duyan kimse yok mu?

B) Bu haberi arkadaşlarımdan duydum.

B) Haydi, sıra sende oynasana!

C) Gönülden bir gülümsemeyle karşıladı bizi.

C) Arkadaşlar, biraz yardımcı olun bize!

D) Yazdan kalma birkaç sıcak gün yaşadık.

D) Ah, elim kırılsaydı da vurmasaydım!

E) Kimseden tek bir kuruş almaya tenezzül etmezdi.

E) Aman, benim küçüğüme çok iyi bakın!


Tarama

13. “de (da)” bağlacı ile bağlanan aşağıdaki cümlelerin

16. I. Senin işini yaparım yalnız para isterim.

hangisinde neden-sonuç ilişkisi vardır?

II. İyi insandır yalnız parayı çok sever.

A) Eve kadar gideyim de geleyim.

III. Dayım yalnız bir insandır.

B) Baktı da selam vermedi.

IV. Bu kitapları yalnız sana veririm.

C) Gelsin de ne zaman gelirse gelsin.

V. İki numaradaki yalnız kadına yardımcı olalım.

D) Çalışmış da kazanmış.

Yukarıdaki cümlelerde kullanılan “yalnız” sözcüğü tür yönünden ikişerli eşleştirilirse hangisi dışta kalır?

E) Ölür de söylemez.

A) I.

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ama” bağlacı, koşul anlamında kullanılmıştır? A) Bir şeyler söyledi ama anlayamadım. B) Okula gideceksin ama otobüsle. C) Biraz pahalı ama çok güzel. D) Eşyaları eski ama tertemiz. E) Belki doğru söylüyorsun ama inanmıyorum.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

17. Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcükler tür bakımından aynıdır? A) Beni yalnız sen anlarsın, demişti bir sohbette.

Bu sorunların çözüm adresi yalnız odur.

B) Bu bizim anlayışımıza pek uymadı doğrusu.

Bu insanları her nedense çok seviyorduk.

C) İnsanlara nasıl davranacağını bilen birine benziyordu. Siz nasıl kitaplardan hoşlandığınızı söylemediniz. D) Bir çiçek ile arkadaşının gönlünü almaya çalıştı.

Elindeki kalem ile defteri masaya yavaşça bıraktı.

E) Konferans sana erdiğinde bir o kalmıştı salonda.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “için” sözcüğü ne-

Hiç şüphem yok, beni bir gün anlayacaksın.

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük edat

den-sonuç ilişkisi kurmaktadır?

(ilgeç) değildir?

A) Senin için yaptıklarımı unutmamalısın.

A) Seni görebilmek için çok uğraştım.

B) İngilizceyi öğrenmek için iki yıl Amerika’da kalmış.

B) Bana karşı çok acımasızca davrandı.

C) Çocuklarının başı için bana doğruyu söyle.

C) Kendini tanıtmak üzere ayağa kalktı.

D) Sigara içtiğim için sürekli öksürüyorum.

D) O gün sen de çelik gibi bir irade gördüm.

E) İki yıl için Türkiye’ye gelmiş.

E) Geçen hafta gelmiştim hatta uzun süre beklemiştim.


3

Tarama

19. “ne…ne” bağlacı aşağıdaki cümlelerin hangisinde nes-

22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı farklı

neleri birbirine bağlamıştır?

türde bir sözcükle sağlanmıştır?

A) Bu olaydan ne arkadaşlarına ne eşine bahsetmiş.

A) Olanları niçin doğru dürüst anlatmadın?

B) Ne arkadaşlarım ne ben bir söz söyleyebildik.

B) Yaptıklarını duyunca seni nasıl karşıladı?

C) Ne sokakta ne evde huzur bulamıyorum.

C) Okulunuz ne zaman öğretime başlayacak?

D) Ne sana ne de bir başkasına güvenirim.

D) Bu paketleri nereye koyacaksınız?

E) Ne kendisini ne de çocuklarını düşünüyor.

E) Hani geleceğim diye söz vermiştin?

20. Nesillerin ruhunu oluşturmada sanatçıların katkısı inkâr I II edilemez. Öncekilerden, sonrakilere aktarılan hayat felsefesi,

III sanatçıların eserlerinde yer alır. Onlara göstereceğimiz vefayla IV V hem gururu yaşar hem de borcumuzu öderiz. Bu parçadaki altı çizili tamlamalardan hangisi tür bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

23. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinin türü diğerlerinden farklıdır? A) Boyu kadar çocukları var. B) Zil çalmış da duymamışız. C) Çocuklarım için canımı veririm. D) Fırtına sabaha değin dinmek bilmedi. E) Gazeteciye doğru koşuyordu.

21. I. Yazarın anlatımındaki canlılık sözü ustalıkla kullanmasından kaynaklanıyor.

II. Doğru zamanı gösteren ama kimsenin bakmadığı bir saat gibiydi.

III. Dil sevgisi, o dili nitelikli bir yazıda görüp tanımakla başlar.

IV. Sanatçı, günübirlik söylemlerin sanata katkı sağlamayacağını bilmelidir.

V. Bazı hataları erken yapmanın hayata çok büyük yararı dokunur.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerindeki altı çizili sözcükler tür bakımından aynıdır? A) I. ve III.

B) I. ve V.

D) II. ve V.

4


C) II. ve III.

E) IV. ve V.

24. “Ya bu deveyi güdersin ya da bu diyardan gidersin.” cümlesine “ya…ya da” bağlacının kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir? A) yineleme

B) birliktelik

D) olumsuzluk

C) karşıtlık

E) seçenek

Tarama

25. Aşağıdakilerin hangisinde, ünlem söze duygusal bir anlam katmamıştır?

28. “Gençliğimizin coşkulu günlerini hasretle anıyoruz.”

A) Oh! Ne rahat bir ev.

“Coşkulu” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde bu cümledeki göreviyle kullanılmıştır?

B) Yazık! Bu sonucu hak etmemişti.

A) Coşkulu bayram kutlamaları geçmişte kaldı.

C) Vah, vah! Acıdım doğrusu!

B) Kalabalık karşısında konuşurken coşkuluydu.

D) Öf be! Bu ne hava böyle!

C) Fabrikanın kuruluşunda coşkulu görünüyordu.

E) Hey! Buraya bakın, asansör arızalı.

D) Takdir edilince herkesten coşkulu çalışırdı.

E) Öyle coşkulu konuştu ki bütün salon ayakta alkışladı.

26. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “doğru” sözcüğü edat olarak kullanılmıştır? A) Doğru yoldan şaşmamalısınız. B) İşin doğrusunu geç öğrendim. C) Doğru söze ne denir?

29. Mutluluklar şehri bir İstanbul’du

D) Ormana doğru bir yürüyüş yaptık.

Şiirler, buluşmalar, aşklar… Şimdi

E) Çok doğru söyledin.

Akşam olan bir gün gibi son buldu

Ne şiir kaldı ne aşk ne beklenti

Bu dizilerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? B) Sıfat

A) Zarf D) Edat

C) Zamir E) İsim

27. Güneşin tüm cüretkârlığıyla perdeleri aşarak odasına dolduğu bir ilkbahar sabahı göz kapaklarını araladı. Duvarlar beyaz olmasına rağmen odaya loş bir kırmızı hâkimdi. Yatağında biraz gerinerek gözlerini iyice açtı. Bakışlarını sol tarafa, komodinin üstündeki saate çevirdi. Yediyi beş geçiyordu. Yataktan ağır hareketlerle doğruldu, bacaklarını karyolasından aşağı sarkıttı. Ayaklarını tam da olması gereken yere, terliklerin hizasına indirmişti. Yılların alışkanlığıyla pörsümüş, rengi iyice kaçmış, kahverengi deri terliklerini giydi ve ayağa kalktı.

30. I. Hangi ferman dokundu bakışlarına senin?

II. Ruhum niçin yıllardır kahrının pervanesi.

Bu parçanın anlatımı için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

III. Tadı yok sensiz geçen ne baharın ne yazın.

IV. Işıldıyorsun her sabah güneş gibi, odamda.

A) Gözlemlere yer verilmiştir.

C) Kişileştirme sanatına başvurulmuştur

Numaralanmış cümlelerde geçen tamlayanı ile tamlananı yer değiştirmiş isim tamlamaları seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

D) Sanat yapma amacı güdülmüştür.

A) I. ve II.

B) Öyküleyici anlatımla yazılmıştır.

E) Farklı duyu organlarından yararlanılmıştır.

B) II. ve III.

D) II. ve IV.

C) I. ve III.

E) III. ve IV. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

31. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “açık” sözcüğünün

34. “ gibi” kelimesi aşağıdakilerden hangisinde cümleye

türü ötekilerden farklıdır?

“hemen hemen, neredeyse” anlamı katmıştır?

A) Açık denizlere yelken açmaya alışmıştım.

A) Benim gibi arkadaşı zor bulursun.

B) Eskiden açık oy gizli sayım yapılırmış.

B) Yerinden kalktığı gibi mutfağa koştu.

C) Konuyu saptırma, ne demek istediğini açık söyle.

C) Mangalın üstündeki köfteler pişti gibi.

D) Pazar günü çok aradık ama açık eczane bulamadık.

D) Benimle dalga geçer gibi konuşuyorsun.

E) Her türlü görüşe açık insanlara pek rastlanmıyor.

E) Yanımdan rüzgâr gibi koşup gitti.

32. Aşağıdakilerden hangisinde pekiştirilmiş bir sıfat kullanılmamıştır?

35. Bütün kuşları sıraya dizseler biz herhalde sonuncu gelmeyiz. Kılığımız, kıyafetimiz düzgündür. Aklımız, şu sabahtan akşama kadar avaz avaz bağıran bülbülden herhalde üstündür. Kanadımızı bir vursak en hızlı güvercinden daha çok yol alırız. Hâlbuki bütün kuşların en zavallısı bizmişiz gibi hiç durmadan didiniyoruz.

A) Kendimi hep bembeyaz gelinlikle hayal ederim. B) Upuzun bir filmdi izlediğim. C) Yaylamızın tertemiz suyundan siz de için. D) Salonun ortasında kaskatı yatıyordu. E) Bahçenin ortasına koskocaman bir kaya düştü.

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Belgisiz sıfat vardır. B) Olasılık zarfı vardır. C) Adlaşmış sıfat kullanılmıştır. D) Belirtili isim tamlaması vardır. E) İşaret zamiri vardır.

33. “-le, -la” aşağıdakilerin hangisinde farklı bir görevde

36. “Hiçbir şey insan düşüncesi kadar uçsuz bucaksız gözük-

kullanılmıştır?

mez” cümlesindeki “uçsuz bucaksız” söz öbeğinin çeşidi, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Annesiyle babasını hep bir arada görmek istiyor.

A) Zarf

B) Yazılı sınavıyla ablasının düğünü aynı günmüş.

B) Edat D) Sıfat

C) Zamir E) Fiilimsi

C) Kitaplarıyla mutlu olduğunu söylemişti. D) Ceketiyle paltosunu çıkarıp askıya astı. E) Bu akşam teyzemlerle dayımlar misafirliğe gelecek.

37. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük zarf değildir? A) Horozu çok olan köyün sabahı geç olur. B) Akşamları yürüyüşe çıkmak iyi geliyor. C) Körle yatan şaşı kalkar. D) Yağmur bastırınca içeri girdik. E) Yeni nesil bizim sevdiğimiz müzikleri dinleniyor.

6


Tarama

38. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isimlerin yazımı

42. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret zamiri bir cüm-

ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?

lenin yerini tutacak biçimde kullanılmıştır?

A) Konya Ovası’nda bir damla su kalmamış.

A) Yarın size geleceğim, bunu babana söyle.

B) Doğu Anadolu Bölgesi'nde kuraklık yaşıyor.

B) Şunu hemen yanımdan kaldırın.

C) Sıcaklılar salı günü daha da artacakmış.

C) Ona su vermeyi sakın unutmayın.

D) Ankara’lılar Kızılırmak’tan gelen suyu bekliyor.

D) Tadı çok kötüymüş, bir daha ondan almam.

E) Eylül ayında enflasyon rakamları dahada aşağı düştü.

E) Şuradakinin yaprakları daha canlı duruyor.

39. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı ve tamlananı birer sıfat tarafından nitelenmiş ad tamlaması vardır? A) Yandaki eski evin çatısını tamir ediyorlar. B) Sınıfın en çalışkan öğrencisi yarışmaya katıldı.

43. Göklerle kucaklaşan dallarında çınarın

C) Büyük duvar saatini salondan kaldırmışlar.

D) Yaşlı kadının küçük torunu pek haylaz çıktı.

Yeşil bir sonsuzluk ve sevinçleri kuşların

E) İnce dalların kabuklarından ip yapmayı öğrenmiştim.

Nedir bu yaşlı özlem, durup dururken sende?

Gel vatan tutalım bu çınarın gölgesinde.

I

40. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz zamir, ad tamlamasının tamlananı görevindedir?

II

IV

III

V

Yukarıdaki dizelerde numaralanmış sözcüklerden hangisi soyut addır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

A) Kendi işinizle ilgilenmeyi öğrenemediniz. B) Çuvalların hepsi içeriye taşındı. C) Herkesin kendine göre bir sorunu vardır. D) Bazılarının vurdumduymazlığı bizi çok üzüyor. E) Kimin ahının tutacağı hiç belli olmaz.

44. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “o” sözcüğü işaret 41. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat yoktur?

zamiri olarak kullanılmıştır?

A) Tek gitmek için her şeyden vazgeçtim.

A) O ülkelere gitmeyi çok isterdim.

B) Hareketlerinizi üzüntü ile karşılıyorum.

B) Onun benden alacağı hiçbir şey yok.

C) Kitapla seyahat kadar beni mutlu eden hiçbir şey yoktur.

C) Bu sözlerimi ona da söylemeyi unutma.

D) Hele gel şöyle, ne güzel olmuşsun!

D) Onu, cüzdanının gizli bir yerine saklamalısın.

E) Bu akşam eve erken gelecek misin?

E) O bir efsaneydi, bir daha öyle lider zor gelir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

Tarama

45. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük tür

48. I. E! Daha neler anlattı?

bakımından diğerlerinden farklıdır?

II. Öf! Bu ne sıkıcı bir gün.

A) Eziklik duygusunu içinden söküp atamıyordu.

III. Ay! Bu yemeği sen mi yaptın?

B) Kendine elbiselik kumaş almak istiyormuş.

IV. Ha gayret! Biraz daha çalışırsan başarırsın!

C) Aylık dergilerden birine abone olacakmış.

V. Tüh! Ben onlara niye gitmedim?

D) Hoşaflık elmaları ayrı bir kaba doldurdu.

Aşağıdakilerden hangisi, altı çizili ünlemlerin cümlelere kattığı anlamlardan biri değildir?

E) Kışlık sebzeleri kilerdeki bir bölmede saklıyorlardı.

A) Merak

B) Özlem

D) Şaşırma

C) Pişmanlık E) İsteklendirme

46. “-ca (-ce)” eki aşağıdaki cümlelerin hangisinde "gibi"

49. Aşağıdakilerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması sı-

edatının yerini tutmaktadır?

fat görevinde kullanılmıştır?

A) Geçen hafta sonu evce pikniğe gittik.

A) Hayat denen kuyunun derin sessizliğine hapsoldum.

B) Bence bu konuyu bir daha açmayalım.

B) Bana söylediğin hiçbir sözü unutmuş değilim.

C) Günlerce yol yürümüş nihayet köye varmıştı.

C) İnsanların bu olaya bakış açısı farklı olabilir.

D) Çocukça davranışları yüzünden hep dışlanıyor.

D) Altın sarısı saçlarıyla herkesin dikkatini çekiyordu.

E) Bu soruna kendince çözüm bulmuş.

E) Bugün bizim köyün mezarlığının bekçisiyle tanıştım.

50. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi

47. I. Evin karşısı park olmalıydı.

isim tamlamasının sıfatı olarak kullanılmıştır?

II. Karşıdakiler, yorum yapmaktan kaçınıyor.

III. Denize karşı oturmuş çay içiyordu.

A) Memleketimden insan manzaraları işte bunlar.

III. Karşı otel daha güzel görünüyor.

B) Üzgünüm, bu gece yemeğe sizinle gelemeyeceğim.

IV. Karşı düşüncede olan varsa söylesin.

C) Bu akşam harika bir yemek hazırladım sizler için.

Numaralanmış cümlelerde kullanılan “karşı” sözcüğü, tür yönünden eşleştirilirse, hangisi dışta kalır?

D) Sayısal bölüm soruları geçen yıla göre daha zordu.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

26. D 27. E 28. A 29. C 30. C 31. C 32. D 33. C 34. C 35. E 36. A 37. E 38. D 39. D 40. B 41. D 42. A 43. B 44. D 45. A 46. D 47. C 48. B 49. D 50. D 2. A

3. B

4. A

5. C

6. C

7. B

8. E

9. C 10. D 11. C 12. C 13. D 14. B 15. D 16. D 17. A 18. E 19. E 20. E 21. B 22. D 23. B 24. E 25. E YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1. A

8

Cevaplar

A) I.

E) Bayramdan önce uzun kuyruklar oluşur.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

26

FİİLLER (EYLEMLER)

hhFİİLLER (EYLEMLER)

b. Oluş Fiilleri:

Pazarları amcamlar, halamlar ve biz aşağı katlardaki daireler-

hh V arlığın zaman içinde bir durumdan başka bir duruma geçtiğini anlatan eylemlerdir.

den yukarıya, babaannemin katına çıkar, öğle yemeklerini hep birlikte yerdik. Annemler, yengemler, amcamlar, herkes mutlaka

hh Oluş fiilleri nesne alamaz.

gelmeliydi bu yemeklere. Kalabalığın içinde olmaktan mutlu

– bayatlamak, körelmek, pişmek, soğumak, zayıflamak…

olurdum. Gözümün önünde, uzun yemek sofrasının üzerindeki

– uzamak, sararmak, büyümek, paslanmak, olgunlaşmak…

kristal avizenin soluk lambaları canlanırdı. Babaannemin salonu bütün öteki katlar gibi yarı karanlık olurdu, ama bana bizim

katlardan daha da karanlıkmış gibi gelirdi. Belki hiç açılmayan

c. Durum Fiilleri:

balkon kapılarının kenarlarından korkutucu gölgelerle sarkan tüller ve perdeler yüzünden biz öyle zannederdik. Belki de üzeri

hh Varlığın içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir.

çerçeveli fotoğraflarla dolu kuyruklu bir koca piyano ve diğer eş-

hh Durum fiilleri nesne alamaz.

yalarla tıkış tıkış doldurulmuş havasız odalar sürekli toz koktuğu için öyle gelirdi bana.

hh V arlıkların yaptığı işleri, hareketleri zamana ve kişiye bağlayarak anlatan sözcüklerdir. hh Aşağıdaki başlıklar altında incelenir.

– bakmak, yüzmek, korkmak, susmak, oturmak… – oturmak, gülmek, dinlenmek, uyuyabilmek…

Örnek 1: O gün bugündür size özendim Her yerde; hava, toprak, deniz Bir serüvendi; gökteyseniz

1. HAREKETİN NİTELİĞİNE GÖRE FİİLLER

Çıktım, yok, yerdeyseniz indim Size geceyi de öğrettim

a. Kılış (İş) Fiilleri:

Onda düşlerle çoğaldınız

hh Varlığın başka bir varlığı etkilediğini anlatan fiillerdir.

Bu dizelerde kaç oluş fiili kullanılmıştır?

hh K ılış fiilleri nesne (neyi, kimi sorularına cevap verebilen unsur) alabilir.

A) 1

– t aşımak, yazmak, açmak, anlatmak, görmek, bilmek, silmek...

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Dizelerde kullanılan fiillerden yalnızca “çoğalmak” fiili zaman içinde bir durumdan başka bir duruma geçebilme özelliğine sahiptir.

– atmak, temizlemek, çözümlemek, memnun etmek…


1


2. HAREKETİN ZAMANINA GÖRE FİİLLER

1. Geçmiş Zaman:

hh Kimi eylemlerde başlama anlamı vardır.

hh İş önce yapılır, anlatış sonra olur.

– Başlamak, uzamak, büyümek…

a. Görülen Geçmiş Zaman (-di)

– canlanmak, belirmek, açmak…

hh Anlatıcının gördüğü ya da kesin olarak bildiği bir eylemi anlatır.

hh Kimi eylemlerde süreklilik anlamı vardır. – oturmak, kaynamak, uyumak, savunmak… – beklemek, çalışmak, direnmek, izlemek…

– Yemeğe elini bile sürmedi.

(Ben biliyorum, gördüm.)

– Toplantı ancak saat beşe doğru bitti.

(Ben oradaydım.)

– Telefonu Alexander Graham Bell icat etti. hh Kimi eylemlerde sona erme anlamı vardır. – Kazanmak, kaybetmek, doğmak, geçmek… – ölmek, ödemek, bitmek, satmak…

3. FİİLLERDE OLUMSUZLUK

(Ben orada değildim, görmedim ama bu olay belgeyle sabittir.) – 01.12. 1967 tarihinde Sarıkamış’ta doğdum. (Ben olaya şahit değilim ama hastane raporları, nüfus kayıtları gibi belgeler bunu doğruluyor. hh Görülen geçmiş zamanın kişilere göre, olumlu çekimi şöyledir:

hh Olumsuzluk eki ( –ma, -me, -maz, -mez) ile sağlanır. hh Eylemlere, “değil” edatıyla de olumsuzluk anlamı katılabilir. – Kimse sesimi duymadı

(ben)

oku du m

(biz)

oku du k

(sen)

oku du n

(siz)

oku du nuz

(o)

oku du

(onlar)

oku du lar

– O, sebepsiz yere böyle bir şey söylemez. – Seni daha fazla dinleyecek değilim.

b. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (-miş) hh Anlatıcının başkasından duyduğu veya farkına vardığı bir eylemi anlatır.

4. EYLEMLERDE KİP VE ZAMAN

hh Küçümseme anlamı verebilir.

hh Kipler zaman anlamı taşıyan (haber) ve taşımayan (dilek) şeklinde iki grupta incelenir.

hh B u zamanda bu kesinlik olmadığı gibi kullanım biçimine ve vurguya göre farklı anlamlar da ortaya çıkabilir: – Filinta dizisi sezon finali yapmış.

I. Haber Bildirme Kipleri hh Yapılan veya yapılacak eylemin hangi zaman dilimi içinde gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini bir zaman kavramıyla (görülen geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman) bildiren kiplerdir.

2


(Haberim yok, başkasından öğrendim.)

– Kafama darbe alınca bayılmışım.

(Farkında değilim.)

– Aman Allah’ım, eve hırsız girmiş!

(şaşırma)

FİİLLER (EYLEMLER) – Hasan’a sorarsan, en çok o çalışmış!

– Akşam Türkiye- İspanya maçını seyredeceğiz.

– Okullar eylülün ilk haftası açılacak.

(şüphe veya alay)

– Birazdan gün doğacak.

2. Şimdiki Zaman (-yor):

– Önümden çekilirsen İstanbul görünecek

hh İş ve anlatış birlikte olur. hh Süregelme anlamı verebilir. – Güneş tüm kızıllığıyla dağların ardından kayboluyor. – Başım çok ağrıyor, ben doktora gidiyorum. – Şimdi araba kullanıyorum, sizi daha sonra arayacağım. – Yazdıklarımı bir türlü bulamıyorum.

Nerede olduğumu bileceğim

Sisler utanacak eğilecek

Ağzının ucundan öpeceğim

Saçına kalbimi takacağım

Avucunda bir şiir büyüyecek

Nerede olduğumu bileceğim Attila İlhan / Rüzgâr Gülü

– Niçin gülüyorsun? hh Şimdiki zamanın kişilere göre olumlu çekimi şöyledir:

(ben)

bil i yor um

ara makta y ım

(sen)

bil i yor sun

ara makta sın

(o)

bil i yor

ara makta (dır)

(biz)

bil i yor uz

ara makta y ız

(siz)

bil i yor sunuz

ara makta sınız

(onlar)

bil i yor lar

ara makta lar

4. Geniş Zaman (-r, -mez): hh İş bütün zamanları kapsar. hh Alışkanlıkları, genel kural niteliğindeki yargıları bildirir. hh “Her zaman” anlamı vardır. – Soru edatı ile kullanıldığında cümleye saygı anlamı katar. – Ünlüyle biten fiillere (anla, sakla, oyna, ata, koru vs.) “-r” eki getirilir. – Tek heceli fiil kökleri ve gövdelerine (al, kal, bil, öl, gör vs. sınırlı sayıda fiiller dışında) -ar, -er eki getirilir.

3. Gelecek Zaman (-ecek):

Geniş zamanın kişilere göre olumlu ve olumsuz çekimi şöyledir:

hh İş, anlatıştan sonra olur.

Öğretmen Sorusu

hh Gelecek zamanın kişilere göre olumlu çekimi şöyledir: (ben)

sev eceğ im

(biz)

sev eceğ iz

(sen)

sev ecek sin

(siz)

sev ecek siniz

(o)

sev ecek

(onlar)

sev ecekler

(ben)

oyna r ım

oynama m

(sen)

oyna r sın

oynamaz sın

(o)

oyna r

oynamaz

(biz)

oyna r ız

oynama y ız

(siz)

oyna r sınız

oynamaz sınız

(onlar)

oyna r lar

oynamaz lar

"-yor" eki dışında şimdiki zaman anlamı veren başka ekler var mıdır?

Şimdiki zaman anlamı “-makta, -mekte” ekiyle de sağlanır. Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

FİİLLER (EYLEMLER) – Gün doğar, gün batar, yâri özlerim

Ansızın gelecek, diye gözlerim

Yollara inciler döker gözlerim

Ne çare gülleri döşeyemem ben

Örnek 3: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geniş zamanla çekimlenmiş bir fiil kullanılmıştır? A) Galiba bir yerlerde bana bir seslenen var.

– Akşam belki size gelirim. (ihtimal, umma)

B) Nasıl hatırlamazsın seninle konuştuklarımızı?

– Sular, akşama doğru gelir. (tahmin)

C) Bırak artık bu yorgunluk sözlerini de işini yap.

– Dağ, dağa kavuşmaz; insan, insana kavuşur. (ihtimal)

D) Şiirin gerçek tadını halk türkülerinde buldum.

– Burada saat beş oldu mu hava kararır. (kesinlik) – Biraz daha alabilir miyim? (rica) – Sana bir dosya verecekler, alır gelirsin. (emir)

E) Hepsi birlikte otobüsten inerek bizi selamladılar.

A seçeneğinde fiil yoktur. B seçeneğinde kullanılan “hatırlamazsın” fiili “hatırlarsın” fiilinin olumsuzudur. C seçeneğinde emir kipi (yap), D ve E seçeneğinde görülen geçmiş zaman kipi (buldum, selamladılar) kullanılmıştır.

– Bir bardak çay olsun, içmez misiniz? (teklifte ısrar)

Örnek 4: Örnek 2:

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birden fazla çekimli fiil vardır?

Aşağıdaki dizelerden hangisinde haber kipiyle çekimlenmiş bir eylem vardır?

A) Gün gelir bu sıkıntılar biter, her şey düzelir.

A) Sesin nerde kaldı, her günkü sesin

C) Çıkmadık candan umut kesilmez, sözü çok doğrudur.

Unutulmuş güzel şarkılar için

B) Ne sabahtır bu mavilik, ne akşam

Uyandırmayın beni, uyanamam

C) Yeşil pencerenden bir gül at bana

Işıklarla dolsun kalbimin içi

B) Olacakları tahmin ettiğimiz halde çok üzüldük. D) İşimizi bitirince size yardıma geliriz. E) Böyle bir karar almamıza siz neden oldunuz.

A seçeneğinde sıralı cümle kullanılmıştır. Sıralı cümleler, art arda dizilmiş cümlelerdir. Bu seçenekte iki eylem cümlesi birleşerek sıralı cümleyi oluşturmuştur. Çekimli fiiller “biter” ve “düzelir” fiilleridir.

D) İnsan bir yanınca Kerem misali yanmalı

Uykudan bile mahşer gününde uyanmalı

E) Açan o ağulu çiçek delilikte,

Gir sır mezara cesetle birlikte

B seçeneğinde “uyandırmayın uyanamam, C seçeneğinde “at, dolsun”, D seçeneğinde “yanmalı, uyanmalı”, E seçeneğinde “gir” fiilleri haber kipleriyle çekimlenmemiştir. A seçeneğinde “kaldı” fiili, “kal” fiilinin görülen geçmiş zaman ekiyle çekimlenmesiyle oluşmuştur.

II. Dilek (İstek) Kipleri hh Eylemin herhangi bir zamanda değil; dilek-şart, gereklilik, istek veya emir biçiminde bir tasarlamayla gerçekleştiğini gösterir.

1. Gereklilik Kipi (-meli): hh Olması, yapılması gereken bir davranışı bildirir.

4


FİİLLER (EYLEMLER) – Kütüphanede çok sessiz olmalısınız. (gereklilik) – Araba kullanırken emniyet kemerinizi takmalısınız. (gereklilik) – Bundan sonra hiçbir hata yapmamalıyım. (gereklilik) – Bu makaleyi yazan Ahmet Taşgetiren olmalı. (tahmin/olasılık)

3. İstek Kipi (-e): hh Eyleme istek-niyet kavramı katar. hh Tasarlanan eylemin istendiğini gösteren -a, -e, ekinin fiil kökleri veya gövdelerine getirilmesiyle yapılır. hh Ünlüyle biten fiillerde araya -y- koruyucu ünsüzü girer:

– Sonunda istediğin oldu, çok sevinmiş olmalısın. (tahmin/olasılık)

(ben)

gönder – e – (y)im

(sen)

gönder – e – sin

(o)

gönder – e

hh Gereklilik eki olmadan da gereklilik anlamı verilebilir.

(biz)

gönder – e – lim

– Artık gitmem gerek. (gitmeliyim)

(siz)

gönder – e – siniz

– Bu işi senin yapman lazım. (yapmalısın)

(onlar)

gönder – e – ler

hh “Olmak” yardımcı eylemine geldiğinde ihtimal / tahmin anlamı verir.

2. Dilek-Şart Kipi (-se): hh Cümleye şart anlamı katar. – Bugün yola çıksa yarın gelir.

hh Kul olayım kalem tutan ellere,

Kâtip arzuhalim yaz yâre böyle.

Şekerler ezeyim şirin dillere,

Kâtip arzuhalim yaz yâre böyle.

– Yaz gelse de tatile gitsek. – Şu sigarayı bıraksan çok rahatlayacaksın.

– Resmini duvarımdan indireyim diyorum, yapamıyorum.

– İndirimleri takip edersen sen de hesaplı alışveriş yapabilirsin.

– Sana bir fıkra anlatayım da dinle.

hh Cümleye dilek anlamı katar.

– Çalışalım, kazanalım, yoksullara da yardım edelim.

– İkimiz iki sap buğday olsak

Sen benim olsan ben senin olsam

Bir gece vakti aklına gelsem

Uykunu tutsam bırakmasam

hh Eki yoktur; kişi ekinin üzerindedir.

Birbirimizin kalbini dinlesek

hh Birinci kişileri yoktur.

Dünyanın kalbini dinlesek

Büyük ateşler yaksalar

(ben)

bil eyim

(biz)

bil elim

İki güvercin uçursalar

(sen)

bil

(siz)

bil in / bil iniz

Nerede olduğumuzu bilsek

(o)

bil sin

(onlar)

bil sinler

4. Emir (Buyuru) Kipi:

Attila İlhan / Rüzgâr Gülü


5

FİİLLER (EYLEMLER) – Çeşmeleri açık bırakmayınız.

Örnek 7:

– Ellerini başının üzerine koy ve yere yat!

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiş bir fiil yoktur?

– Söyle, onlar da gelsinler.

A) Yarın sabah güneşi doğarken seyredelim.

– Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal.

B) Ağlamasın artık o küçücük çocuklar. hh Kimi kullanımlarda dilek - istek anlamı da verir.

C) Sağlığına kavuşması için beslenmesine dikkat etmeli.

– Her şey gönlünüzce olsun.

D) Daha çok bekleyeceksin hayalini kurduğun günleri.

– Allah'ım bizi affet!

E) Biraz da bizim için çalışsa iyi olacak.

Örnek 5: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiştir?

A seçeneğinde “seyredelim, istek kipi”, B seçeneğinde “ağlamasın-emir kipi”, C seçeneğinde “ dikkat etmeli- gereklilik kipi”, D seçeneğinde “bekleyeceksin” gelecek zaman kipi, E seçeneğinde “çalışsa” şart kipi kullanılmıştır.

A) Şimdiye kadar otobüs hareket etmiştir. B) Diriliş Ertuğrul dizisinin tekrarı yayınlanmalı. C) Yazar, çok düşündürücü saptamalar yapmış. D) Görme ve koklama duyuları kullanılmıştır. E) Bir yazar nitelikliyse anlatımı başkasınınkine uymaz.

B seçeneğinde yayınlan (mak) fiili, gereklilik kipi ile çekimlenmiştir. Diğer seçeneklerin tamamı zaman ekleriyle çekimlenmiştir.

5. FİİLLERDE KİP (ZAMAN / ANLAM) KAYMASI hh Fiilin kullanılan kipiyle kastedilen kipinin farklı olmasıdır. – Nasrettin Hoca bir gün göle gider.

Örnek 6: Aşağıdaki cümlelerden hangisindeki fiilde zaman anlamı yoktur? A) Bırak artık şu anlamsız hayallerini bir kenara. B) Bütün bir ömür bu beton yığınları arasında geçmez. C) Pazar günleri bütün aile odalarımıza çekilirdik. D) Her yenilgiden sonra yeniden başlar hayat. E) Derin bir nefes aldı ve her şeye yeniden başladı. B seçeneğinde “geçmez-geniş zaman”, C seçeneğinde “çekilirdik-geniş zaman”, D seçeneğinde “başlar- geniş zaman”, E seçeneğinde “aldı ve başladı- görülen geçmiş zaman” kullanılmıştır. A seçeneğinde “bırak-emir kipi” kullanılmıştır.

6


(Geniş zaman, geçmiş zaman anlamında kullanılmış.)

– Babam bu habere çok sevinir.

(Geniş zaman, gelecek zaman anlamında kullanılmış.)

– Önümüzdeki yıl Azerbaycan’a gidiyorum.

(Şimdiki zaman, gelecek zaman anlamında kullanılmış.)

– Bizim takım her yıl şampiyon oluyor.

(Şimdiki zaman, geniş zaman anlamında kullanılmış.)

– Biraz sonra eve gider, bulaşıkları yıkarsınız.

(Geniş zaman, emir kipi anlamında kullanılmış.)


Örnek 8:

Örnek 9:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem kipinde anlam

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlam kaymasına uğramış bir fiil vardır?

kayması yoktur? A) Göreceksin, her şey çok güzel olacak. B) Saat gece yarısını geçtiğine göre, gelen Banu olacak. C) Bir daha odanı dağıtmayacaksın. D) Annem yarın Ankara’ya gidiyor.

A) Rüzgâr insanların bütün çirkinliklerini süpürür gibi esiyordu. B) Genç adam: "Teklifimi kabul etmezseniz çok üzülürüm!" dedi. C) Yağmur saçlarımızın arasından sızıp gözyaşlarımıza karışıyordu.

E) Her sabah 5.30’da uyanıyor.

D) Arkadaşı sınavı kazanınca kendi kazanmış gibi sevinmişti.

B seçeneğinde “olacak” fiili “olmalı" anlamında, C seçeneğinde “dağıtmayacaksın” fiili “dağıtma” anlamında, D seçeneğinde “gidiyor” fiili “gidecek” anlamında, E seçeneğinde “uyanıyor” sözcüğü “uyanır” anlamında kullanılmıştır. A seçeneğinde anlam kayması yoktur.

E) Dün bizi neden aramadığını sorunca yüzü kızardı. B seçeneğinde kullanılan alıntı cümlede “üzülürüm” sözcüğü geniş zaman kipiyle çekimlenmiştir. Burada üzülme işinin her zaman yapılması söz konusu değildir. Fiil “üzüleceğim” anlamında gelecek zaman kipi kastedilerek çekimlenmiştir.

6. EYLEMDE KİŞİ İkinci Kişi: Söz söylenen kişi ya da kişilerdir. “Sen, siz” zamirle-

hh Eylemin kaçıncı kişi tarafından yapıldığını bildirir.

rini karşılar.

hh Eyleme sorulan “kim, ne” sorusuna yanıt verir.

Birinci Kişi: Sözü söyleyen kişi ya da kişilerdir. “Ben, biz” zamirlerini karşılar.

Üçüncü Kişi: Hakkında söz söylenilen kişidir. "O, onlar" zamirlerini karşılar.

Geleceğim (1. tekil kişi)

Bekliyorsun (2. tekil kişi)

Bitecek (3. tekil kişi)

Kavuşacağız (1. çoğul kişi)

İnanmadınız (2. çoğul kişi)

Görsünler (3. çoğul kişi)

7. BİRLEŞİK ÇEKİMLİ (ZAMANLI) FİİLLER

a. Hikâye Birleşik Zamanı:

hh Bir kip ekinden sonra “idi, imiş, ise” ek fiilleri getirilerek

hh Ek fiilin “idi” olarak gelmesidir.

yapılır. hh Bu eklerden hiçbirini almamış fiillere, “basit zamanlı / çekimli fiil" denir. hh Birleşik zamanlı bir eylem üç değişik şekilde kurulur:

hh ...’nin hikâyesi şeklinde söylenir. hh Bildirme kiplerinin hepsi hikâye birleşik zamanına göre çekime girer:


7

FİİLLER (EYLEMLER) Görülen geçmiş zamanın hikâyesi

bildiydim, aldıydık...

Duyulan geçmiş zamanın hikâyesi bilmiştim, almıştık...

Görülen geçmiş zamanın koşulu Duyulan geçmiş

sildiysem, güvendiysek... silmişsem, güvenmişsek...

Şimdiki zamanın hikâyesi

biliyordum, alıyorduk...

Gelecek zamanın hikâyesi

bilecektim, alacaktık...

Şimdiki zamanın koşulu

siliyorsam, güveniyorsak...

Geniş zamanın hikâyesi

bilirdim, alırdık...

Geniş zamanın koşulu

silersem, güvenirsek...

İstek kipinin hikâyesi

bilseydim, alsaydık...

Gelecek zamanın koşulu

sileceksem, güveneceksek...

Dilek-şart kipinin hikâyesi

bilseydim, alsaydık...

Gereklilik kipinin koşulu

silmeliysem, güvenmeliysek...

Gereklilik kipinin hikâyesi

bilmeliydim, almalıydık...

zamanın koşulu

Örnek 10:

b. Rivayet Birleşik Zamanı: hh Ek fiilin “imiş” olarak gelmesidir. hh …’nin rivayeti şeklinde söylenir. hh Görülen geçmiş zamanla rivayet bileşik zaman kurulmaz. Görülen geçmiş zamanın rivayeti Duyulan geçmiş zamanın rivayeti

Aşağıdaki dizelerin hangisinde birleşik zamanlı bir fiil kullanılmıştır? A) Gözlerin gözlerime değince felaketim olurdu ağlardım. B) Bilirsin sevgiler yaşamalı her gönülde. C) Sakın bir söz söyleme, yüzüme bakma sakın. D) Beklersin ada sahillerinde yağmur yağar. E) Güzel ne güzel olmuşsun görülmeyi görülmeyi.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx A seçeneğinde ol-ur-du fiili, geniş zamanın hikâyesi ile çekimlenmiştir.

gelmişmişim, kaçmışmışız...

Şimdiki zamanın rivayeti

geliyormuşum, yapıyormuşuz...

Gelecek zamanın rivayeti

gelecekmişim, kaçacakmışım...

İstek kipinin rivayeti

geleymişim, kaçaymışız...

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi istek kipinin hikâyesi ile çekimlenmiştir?

Dilek-şart kipinin rivayeti

gelseymişim, kaçsaymışız...

A) Hiç olmazsa bu sınava biraz çalışaydınız.

Gereklilik kipinin rivayeti

gelmeliymişim, kaçmalıymışız...

Örnek 11:

B) Keşke biz de sizin yanınızda olabilseydik. C) Ne olursa olsun bize verdiğin sözü tutmalıydın. D) Bütün öğrencilerin ailelerine haber verilmiş. E) Vakit henüz erken istersek yetişebiliriz.

c. Şart Birleşik Zamanı: hh Ek fiilin “ise” olarak gelmesidir. hh …’nin şartı şeklinde söylenir.

8


İstek kipi e/a’dır. Hikâye (belirli/görülen geçmiş zaman) eki “-di”dir. Bu durumda seçeneklerde bu iki eki art arda alan sözcüğün A seçeneğindeki “çalış-a-y-dınız” olduğu görülecektir.


Örnek 12:

b. Türemiş Fiiller:

Dağlarda tek tek ateşler yanıyordu.

hh Yapım eki almış fiillerdir.

Gülen bıyıklarıyla durmaktaymış uzaklarda.

İsimden Fiil Olanlar

Kocatepe’den Afyon ovasına atlayacaktı.

Fiilden Fiil Olanlar

baş-la

gez-in

oyn-a

uç-ur

az-al

sür-dür


kan-a

oku-t

hız-lan

gül-üş

A) Şimdiki zaman eki kullanılmadan bu anlam sağlanmıştır.

su-sa

kop-ar

Yazılmış şiirleri yeniden yazmaktayım. Böyle elleri bağlı kalamam ben.

B) Yeterlilik fiilinin olumsuz çekimi kullanılmıştır. C) Gelecek zamanın hikâyesiyle çekimlenmiş fiil vardır. D) Gereklilik kipinin rivayeti ile çekimlenmiş fiil vardır. E) Şimdiki zamanın hikâyesiyle çekimlenmiş fiil vardır. Şimdiki zaman eki kullanılmadan “durmakta ve yazmakta” eylemleriyle bu kipin anlamı verilmiştir. “kalamam” fiiliyle yeterlilik fiilinin olumsuzu yapılmıştır. “atlayacaktı” fiiliyle gelecek zamanın hikâyesi yapılmıştır. “yanıyordu” fiiliyle şimdiki zamanın hikâyesi yapılmıştır. Bu durumda A, B, C, E seçenekleri doğrudur. Dizelerde gereklilik kipinin rivayeti yoktur.

Örnek 13: Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi türemiş bir eylem değildir? A) Hoşuna giden her kitabı hemen alıyordu. B) Aynı yerde iki günden fazla kalınca sıkılıyordu. C) Bu göreve bundan iki yıl önce atanmıştı. D) Mahalledeki kaçak yapılar tek tek yıkıldı. E) Sonunda o çok sevdiği arabasından ayrıldı.

8. YAPILARINA GÖRE FİİLLER a. Basit (Yalın) Fiiller: hh Yapım eki almamış fiillerdir. hh Kök durumunda veya çekim eki almış hâldedirler. – gel, otur, koş, ağla, yıka, ver, kaç, uyu, ye, uç, sar, bak… – Bu, estetik bir dünya görüşü kurma düşüncesinden doğdu. – Biz bir köşede oturalım sen şiirlerini oku. – Kendisi için hiçbir zaman böyle şey yapmamıştı. – Hayat, sonunda insanı kendi rengine boyuyor. – Burayı değil, şu kayanın dibini eşmelisin.

Öğretmen Sorusu

– Ah, bir gelse!

B’de “sık-ıl”, C’de “ata-n”, D’de “yık-ıl”, E’de “ayrı-l” fiilleri türemiştir. A seçeneğinde “al” sözcüğü sadece çekim eki almıştır.

c. Birleşik Fiiller: hh Birden çok sözcüğün biçimce ya da anlamca kaynaşmasıyla oluşmuş fiillerdir. hh Yapılışına göre üç türlüdür:

Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller hh İsim soylu bir sözcük ya da sözcüklerle fiilin bir araya gelmesinden oluşur. – Üzüntüden hasta düşmüş. – Bu maceranın sonunun böyle olacağını öngörmüştüm.

Kökü yansıma olan ve yapım eki olan sözcükler türemiş fiil olur mu?

Yansımadan türeyen fiiller de isimden türemiş kabul edilir. hor-la-, şakır-da-, hıçk-ır-… YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

9

FİİLLER (EYLEMLER) – Sen de vakit geçirmeden başvurmalısın. – Evdekiler benim tıp okumam için her gün dil döküyor. – Varsayalım ki şimdi sahilde salaş bir yerde balık ekmek yiyoruz. – Bütün hafta sonu evde iş yaptım.

hh S özcüklerin cümle içinde hangi anlam ve görevde kullanıldığına dikkat ediniz. – Sen de mutlaka bu oluşumda yer almalısın. (yer almak, birleşik fiil) – Yatırım amacıyla buralardan kendine bir yer almalısın. ( almak, basit fiil)

Yardımcı eylemler, genellikle yabancı dillerden alınan sözcüklerin dilimizde “eylem göreviyle” kullanılmasına yarar. – Arz etmek, zannetmek, affetmek, seyretmek, kahretmek… – Revize etmek, izole etmek, demode olmak, diskalifiye etmek… hh Böyle olmakla birlikte her iki kelimenin de Türkçe olduğu kullanımlar da vardır: – Alt etmek, yok etmek, iyi olmak, var olmak… hh “ etmek, olmak” fiilleri bazen kendi başlarına asıl eylem olarak da kullanılabilir. – Bu ev yüz bin liradan fazla etmez. – Şimdi bizim orada kirazlar olmuştur.

Yardımcı Fiille Yapılan Birleşik Fiiller:

– Kumar alışkanlığı onu evinden barkından etmişti.

hh Tek başına kullanılmayan, kendisinden önce gelen ad soylu sözcükle birlikte kullanılan fiillerdir.

– Bütün personel yarın saat ikide konferans salonunda olsun.

hh Genellikle “etmek, eylemek, olmak, kılmak, buyurmak vs.” fiilleriyle yapılır. – Göç + eyle(mek)

Kalktı göç eyledi Avşar elleri / Ağır ağır giden eller bizimdir

– Memnun + ol(mak)

Sizinle tanıştığıma çok memnun oldum.

– Terk + et(mek)

Çocukluğunu geçirdiği bu kasabayı rızası dışında terk ediyordu.

– His + et(mek)

Olacakları önceden hissettim.

– Kabul+eyle(mek)

Dualarımızı kabul eyle.

Örnek 14: Aşağıdakilerin hangisinde “olmak” kendi başına bir eylem olarak kullanılmamıştır? A) Bana sorarsan diğer elbise sana biraz büyük oldu. B) Sevdiği biri tarafından haksızlığa uğrayınca kahroldu. C) Bu yıl meyveler erken oldu. D) Birkaç dakika sonra orada olurum. E) Evlendikten yedi yıl sonra çocukları oldu.

“olmak” sözcüğü, A seçeneğinde “uygunluk”, C seçeneğinde “olgunlaşmak” D seçeneğinde “ulaşmak”, E seçeneğinde “doğmak” anlamlarında kendi başına eylem olabilecek bağlamlarda kullanılmıştır. B seçeneğinde “kahır” sözcüğüyle birleşerek yardımcı eylem olmuştur.

– Şükür+et(mek)

Bu kadar ucuz kurtulduğuna şükretmelisin.

– Dikkat + buyur(mak)

Kurallı Birleşik Fiiller:

– Mecbur + kıl(mak)

hh Eylemin özel eylemlerle biçimce ve anlamca kaynaşmasından oluşur.

hh Bu tür fiillerin tamamı birleşik yazılır.

Lütfen, bu anlattıklarıma dikkat buyurun!

Beni istemediğim bir şeye mecbur kılıyorsunuz.

10



a. Yeterlilik Fiili (-ebil):

hh Eyleme önemsizlik anlamı katar.

hh Bir fiille (-ebil) fiilinin birleşmesinden oluşur.

– Eski eşyaları dışarı atıver.

– alıvermek, koşuvermek, görebilmek, cevaplayabilmek, söyleyebilmek…

– Aman sen de o filmi izlemeyiver!

hh Eyleme gücü yetme/yetmeme anlamı katar: – Sınıf başkanlığını ancak Sena yapabilir. – Çözemediğin soruyu ablana sor o çözebilir.

hh Eyleme rica anlamı katar. – Şu haylazı korkutuver de yaramazlık yapmasın. – Sana zahmet bakkaldan iki ekmek alıver.

– İstersen yapabilirsin. – Çok uğraştım ama sonunda kendimi affettirebildim.

c. Yaklaşma Fiili (-eyazmak): hh Bir fiille “eyaz” fiilinin birleşmesiyle oluşur.

hh Eyleme olasılık anlamı katar:

hh Eyleme “az kalsın” anlamı katar.

– Bir gece ansızın gelebilirim.

hh Kullanımı çok yaygın değildir.

– Bu yarışmada tam bir milyar lira kazanabilirsiniz.

– göreyazmak, öleyazmak, gideyazmak, düşeyazmak…

– Yarın iç bölgelerimizde kuvvetli fırtına görülebilir.

– Kalorifer yanmayınca soğuktan donayazdık.

– Siz gidin, işim erken biterse size katılabilirim.

– Sevinçten aklım başımdan gideyazdı.

hh Kurallı birleşik fiillerin olumsuzu iki türlü yapılır: – İbrahim Tatlıses bundan böyle şarkı söyleyemez. – İbrahim Tatlıses bundan böyle şarkı söyleyemeyebilir.

– Kapı açılınca rüzgârdan mum söneyazdı.

d. Sürerlilik Fiili (-edurmak, -egelmek, -ekalmak):

– Bu usta, duvarları istediğimiz gibi boyayamaz.

hh Bir fiille “-edur, -egel, -ekal” fiillerinden birinin birleşmesiyle oluşur.

– Bu usta, duvarları istediğimiz gibi boyayamayabilir.

hh Eyleme “bir süre devam etme” anlamı katar. – çözedurmak, bakadurmak, gidedurmak

b. Tezlik Fiili (-ivermek):

– olagelmek, süregelmek, anlatagelmek

hh Bir fiille “iver” fiilinin birleşmesiyle oluşur.

– uyuyakalmak, donakalmak, şaşakalmak

– alıvermek, yapıvermek, içivermek, kayboluvermek, koşuvermek…

– Gördüklerim karşısında şaşakaldım.

hh Eyleme çabukluk anlamı katar. – Güvercin uçuverdi, kanadın açıverdi.

– Bu masal yıllardır anlatılagelir. – Siz soruları çözedurun, ben geliyorum.

– Uzanıp tutuver elimi ne olur geri dön. – Akşamın derin kızıllığında kayboluverdim. – Polisler kaçan hırsızı yakalayıverdi.

hh “-ıp, -ip”zarf-fiil ekiyle sürerlilik anlamlı eylemler kurulur. – Bütün gece bizi güldürüp durdu.


11

FİİLLER (EYLEMLER) hh K almak, durmak, gelmek eylemleri çekimli fiilden sonra gelirse ayrı yazılır. – Bütün gece odanın içinde gezindi durdu.

Örnek 15: Aşağıdaki dizelerin hangisinde birleşik fiil kullanılmamıştır?

– güleceği tutmak, acıyası tutmak, kalacağı tuttu… – Misafirlerin yanında öfkeleneceği tutmasın mı? – Bizimle geleceği tuttu. – Tam da yemek yiyecektik, gideceği tuttu.

Örnek 16: Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi birleşik za-

A) Güneşle köye in, beni bırak da

manlı türemiş bir fiildir?

A) Ormanın ortasında bir yerlerde kaybolmuştuk.

Küçüle küçüle kaybol ırakta.

B) Bahsetti derinden ona halim

B) Ne pahasına olursa olsun elindeki işi bitirmeliydi.

C) Çocuk yanından koşup giden köpeğin arkasından baka-

Aşkın onulmaz yarasından

C) Her sabah güneşi seyrediyor kızlar,

Mahmur gözlerini oğmak üzredir.

D) Ana gibi yâr olmaz, İstanbul gibi diyar;

D) Biraz daha gecikirsen uçağa yetişemezsin. E) Yaşamın sonuna doğru hayatın güçlükleri artıyor.

Güleni şöyle dursun, ağlayanı bahtiyar

E) Bir öğreniversin aşkı

kaldı.

Ağacı o vakit görün siz

A seçeneğinde “kaybolmuştu” birleşik fiil, C seçeneğinde, “bakakaldı” birleşik fiil, D seçeneğinde "yetişemezsin” birleşik fiil (yetişebilirsin fiilinin olumsuzu) ve E seçeneğinde basit fiil vardır. B seçeneğinde “bit-irmeli-y-di” sözcüğü hem türemiştir hem de birleşik çekimli (gereklilik kipinin hikâyesi) bir fiildir.

A seçeneğinde "kaybol", B seçeneğinde "bahsetti", C seçeneğinde seyrediyor, E seçeneğinde "öğreniversin" sözcükleri birleşik fiildir.

e. İsteklenme Fiili (-eceği gelmek, -esi gelmek): hh Bir fiilin “-esi gelmek” kalıplaşmış ifadesiyle birleşmesinden oluşur.

Örnek 17: Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi birleşik zamanlı birleşik bir eylemdir?

– öpesi gelmek, göresi gelmek, ağlayası gelmek…

A) Bu binanın yapımı sadece beş ay sürmüştü.

– Sinirden her şeyi dağıtasım geldi.

B) Yaşlı adam bayramda torunlarının gelmesini umuyordu.

– O dürüst adamı alnından öpesim geldi.

C) Babamın pek neşesi yok, biraz hasta görünüyor.

– Anneciğimi göresim geldi.

D) Beni o kadar bunaltmıştı ki artık dayanamıyordum. E) Artık yemekleri çöpe attırmıyor, toplatıyormuş.

hh “-eceği gelmek” ifadesi de isteklenme anlamı taşır. Soruda hem birleşik yapı hem de birleşik çekim alan fiili bulmamız istenmektedir. A ve B seçeneklerinde basit sözcük, C ve E seçeneklerinde türemiş sözcük

f. Beklenmezlik Fiili (-eceği tutmak , -esi tutmak): hh Bir fiilin “-eceği tutmak, -esi tutmak” kalıplaşmış ifadeleriyle birleşmesinden oluşur.

12


kullanılmıştır. D seçeneğinde kullanılan daya-n-a-mı-yor-dum sözcüğü “dayanabilmek” kurallı birleşik fiilidir. Fiil şimdiki zamanın hikâyesi ile çekimlenmiştir.


Konu Testi - 1

1. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi yapıca birleşik bir

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kurallı (özel) birleşik

eylemdir?

eylem kullanılmamıştır?

A) Koynundan niçin attın yavrunu bütün bütün?

A) Evdeki çantayı bir koşu getiriver.

B) Utanç duyan gözlerim bir şeyde karar kıldı.

B) Başına gelenlere her zaman sabretmelisin.

C) Bembeyaz bir güvercin kapana takıldı.

C) Siz gidedurun, ben arkanızdan yetişirim.

D) Uçuyor gönlüm beyaz bir sükût sevincine.

D) Onun ne zaman çıkıp geleceğini bilemem.

E) Bu havalarda üzerine bir şeyler almazsan üşürsün.

E) Bu hikâye yüzyıllardır dilden dile aktarılagelmiş.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi oluş eylemidir? A) Bütün isteklerimizi geri çevirdi. B) Öğrenciler, sıraları bozmadan yürüyordu.

6.

I. Rüzgar, gece boyu uğuldadı.

II. Kaynaya kaynaya su fokurdadı.

III. Yorgunluktan tüm kemiklerim sızlıyor.

IV. Müdürün gür sesi koridorda çınlıyordu.

V. Birden kulağımın yanından bir kurşun vınladı.

Numaralandırılmış cümlelerin hangisinde yansımasından türemiş bir eylem yoktur?

C) Eve geldiğimizde hava çoktan kararmıştı.

A) I.

D) Şehrin tarihi güzelliklerini bize gösterdi.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Uzaktan belli belirsiz birkaç ışık seçiyordum.

7. Tiyatroculuk çocukken hayal ettiğim bir meslekti. İnsanın çocukken hayal ettiği bir işi yapabilmesinin büyük bir şans olduğunu biliyorum. Ben bu şansa sahip olabilmek için çok zorlu bir mücadele verdim. O yüzden benim bu şansa sıkı sıkı sarılmam gerektiğini düşünüyorum. Başka türlü kayıp gider işiniz ellerinizin arasından siz farkında olamadan.

3. Söğüt ağacı güzeldir.

Fakat trenimiz son istasyona vardığı zaman

Ben, dere olmayı

Bu cümleler ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

Söğüt olmaya tercih ederim.

A) Birleşik yapılı fiil kullanılmıştır.

Bu dizelerde kaç tane çekimli eylem vardır?

B) Şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş fiil kullanılmıştır.

A) 1

C) Birleşik zamanlı fiil kullanılmıştır.

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

D) Haber kipleriyle çekimlenmiş birden fazla fiil kullanılmıştır. E) Basit yapılı fiil kullanılmıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisinde eylem kipinde anlam kay-

8. “Etmek” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde yar-

ması yoktur?

dımcı eylem olarak kullanılmamıştır?

A) Her akşam bir dostu ziyaret ediyorum.

A) Bu araba satıcının istediği kadar etmez.

B) Dedem çocukken bir fabrikada çalışmaya başlamış.

B) Zor da olsa sonunda arabayı uygun bir yere park etti.

C) Önümüzdeki hafta yeni evimize taşınıyoruz.

C) Takım son galibiyetle şampiyonluğunu ilan etti.

D) Bu çocuk hiçbir işini zamanında yapmıyor.

D) Güvendiği arkadaşlarına iş ortaklığı teklif edecekmiş.

E) Babam bu habere eminim çok sevinir.

E) Telefondaki sesin kime ait olduğunu tahmin edemedi. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

9. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi farklı bir kip-

13. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi rivayet bir-

le çekimlenmiştir?

leşik zamana göre çekimlenmiştir?

A) Daha başka ne diyeyim B) Yârimi ellere verin

A) Türkiye soğuk ve yağışlı havanın etkisinde kalacakmış.

C) Kalbime benzer taşları

B) Ne zamandan beridir burada bekliyordun?

D) Bir gün kadrim bilinse

C) Onu evde bulamayınca çok merak etmiştim.

E) Yelleri bana gönderin

D) Bu davranışınla beni korkutacağını mı sanıyorsun? E) Toplantıdan önce, söyleyeceklerini not ederdi.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birleşik yapılı eylem yoktur?

14. Aşağıdakilerin hangisinde, eylem, istek kipindedir? A) Yazdığı şiirleri dergiye göndersin

A) Bu kasabaya görevli olarak gönderilmişti.

B) Başarılı olmak için daha çok çalışmalıyım.

B) Soruların bu kadar olacağını bilemezdim.

C) Ödevlerinizi zamanında yapınız.

C) Uçup giden kuşların ardından bakakaldı.

D) Yarın sabah erken kalk.

D) Bu fırsatı da değerlendiremezsen rezil olursun.

E) Bugün güzel bir film izleyelim.

E) Törende sevinçten, heyecandan havalara uçuyordu.

11. Aşağıdakilerin hangisinde birleşik zamanlı çekimlenmiş eylemde tek zaman anlamı vardır?

15. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, gelecek zaman kipi anlamında kullanılmamıştır?

A) Harman zamanı herkes birbirine yardım ederdi.

A) Akşamları bu saatte mi uyursun?

B) Kendini bu şartlara göre hazırlamalıydın.

B) Yarın erken mi kalkarsın?

C) O tepeden köyün her yeri gözükebiliyormuş.

C) Evrakları daha sonra mı ısmarlarsın?

D) Babasının her hareketini dikkatle izliyordu.

D) Arkadaşını yarın mı ararsın?

E) Dedemin neden bu kadar çalıştığını anlayamıyordum.

E) Sabaha İstanbul’da mı oluruz?

12. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birleşik zamanlı bir eylem kullanılmıştır?

B) Yürümek-çürümek-sürümek

B) Ah Yarabbi, biraz sonra sabah olacak.

C) Götürmek-eskimek-atmak

C) Pek bitkinim, bilmiyorum ne yapacağımı.

D) Oturmak-bakmak-göstermek

D) Köpekler, önümüzdeki çalılıktan bir keklik uçurdu.

E) Uyumak- ağlamak- kızarmak Cevaplar

1. B

2. C

3. A

4. B

5. B

6. C

7. C

E) Bir köşede uyusaydım, görmeden kimse. 8. A

9. C

10. A

11. B

12. E

13. A

14. E

15. A


ri sırasıyla verilmiştir? A) Görmek-bilmek-çıkmak

A) Ufuklarda pembe pembe belirdi şafak.

16. B

14

16. Aşağıdakilerin hangisinde “durum - oluş - kılış” eylemle-


Konu Testi - 2

1. Yanımda, yöremde her zaman sen ol.

5. Gün olur, çağırır beni her ufuk,

Ateş böceklerini bana sen devşir.

Sevdalar eline başlar yolculuk,

Ay çiçeği gibi içime sen dol.

Elinde bir rüzgâr gülü, bir çocuk,

Elini dokunduğun ne varsa güzelleşir.

Durmadan yüzüme bakarak üfler.

Yukarıdaki dizelerde kaç tane çekimli eylem vardır?

Bu dörtlükteki altı çizili kelimelerin hangisi çekimli bir fiil değildir?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

A) çağırır

B) başlar

D) üfler

C) bakarak E) olur

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi bir kılış eylemi değildir? A) Beni günlerdir sudan bahanelerle oyalıyor. B) Üç beş parça eşyasını da çabucak topladı. C) Yemeğini yer yemez bir köşede uyuya kalıyor. D) Paketleri tek tek açıp kontrol ediyordu.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, çekimli bir eylem kullanılmıştır? A) Sağlam ruhlu, kendi başına yaşamaktan hoşlanan biriydi. B) Yükselen dumanların içinden geçip şehre girdiler.

E) Geçenlerde Hikmet Amca seni soruyordu.

C) Tatilden görev yerine dönerken heyecanlıydı. D) Odamdaki saat, atalarımdan kalma bir duvar saatidir. E) Dededen kalma tespihi bir aile yadigârı olarak saklamak gerekti.

3.

I. Deniz bazen susup bazen homurdanıyor.

II. Üsküdar’da birkaç cılız ışık sönüp yanıyor.

III. Gece sarmış etrafı simsiyah bir şal gibi.

IV. Onları da kudurtuyor şimdi bu amansız fırtına.

V. Atlardan biri -huysuzlanmış olacak- durmadan kişniyordu.

Numaralandırılmış dizelerden hangisinde yansımadan türemiş bir eylem kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde geniş zamanlı bir eylem kullanılmıştır? A) Dostluk, eşitliğin, özgürlüğün ve saygının ülkesinde yeşerir. B) Zaman ilerledikçe caddeler de tenhalaşmaya başladı. C) Dar sokaklarda birini veya bir evi arar gibi yürüyordu. D) İstanbul -İzmit arası hiç bu kadar uzak gelmemişti bana. E) Ekmek israfından hiç rahatsızlık duymayan insanlar var.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi gereklilik kipiyle çekimlenmiştir? A) Elimizdeki siparişleri yarına yetiştirmemiz gerekiyor. B) Dostunu kaybetmek istemeyenler ağzını sıkı tutmalıdır. C) Bu akşam eve her zamankinden farklı bir yoldan geldim. D) Dersten sonra kantinde seninle biraz konuşalım. E) Başarılı olmak için her zaman kendini geliştirmek lazım.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “istek” kipiyle çekimlenmiş bir fiil vardır? A) Ben bu yemeğin hepsini tek başıma yiyebilirim. B) Dersten sonra onların odama gelmesini istiyorum. C) Toplantıdan sonra seninle birer kahve içelim. D) Sakın ödevlerini bitirmeden dersin başından kalkma! E) Keşke herkes senin kadar anlayışlı, sevecen olsa! YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2

9. Takımımız bu zorlu karşılaşmayı da kazanabildi.

13. Tarihim, şerefim, şiirim, her şeyim:

Bu cümledeki altı çizili sözcükte aşağıdaki anlamların hangisi vardır?

Yeryüzünde yer beğen!

Nereye dikilmek istersen,

A) tezlik

Söyle, seni oraya dikeyim!

Bu dizelerde kaç tasarlama (dilek) kipi kullanılmıştır?

B) yeterlik

D) yaklaşma

C) sürerlik

E) gereklilik

A) 1

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi zaman an-

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem kipinde anlam kayması vardır?

lamı taşımamaktadır?

A) Odaya girince bir de ne göreyim…

A) Okula gitmeden amcamın iş yerine uğramalıyım.

B) Dersi dinleyelim arkadaşlar!

B) Bir süreliğine buralardan uzaklaşması, gerekiyor.

C) Belli etme, kanepenin arkasında saklanıyor.

C) Galiba farkında olmadan sizi çok üzdüm.

D) Okula gitmiş ama müdürle görüşememiş.

D) Bazı insanların değeri yokluğunda anlaşılır.

E) Verdiğim işi yarına kadar bitir.

E) Sonunda hayallerimin evine kavuştum.

15. Aşağıdakilerden hangisinde diğerlerinden farklı bir yolla kurulmuş birleşik fiil vardır? A) Taşınacak eşyaların içinde büyük bir koli dikkatimi çekti. B) Kendisinden yardım isteyen hiç kimseyi geri çevirmiyordu.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözü edilen eylem henüz gerçekleşmemiştir?

C) Sonra artık akşama kadar pikniğin keyfini çıkardım.

A) Buz gibi olmuş çayından bir yudum aldı.

D) Sen Derya’ya bel bağlarsan daha çok hayal kırıklığı yaşarsın.

B) İkide bir kafasını kaldırıp yukarıya bakıyor. C) Biraz yol alırız umuduyla sabah erkenden kalkmışlar.

E) Küçücük çocuk kaşla göz arasında koca kalabalıkta kayboldu.

D) Paşa Konağı bölgede turizmin sembolü olacak. E) Hayat hikâyesini dinledikçe merakım daha da arttı.

16. Bu kadar yürekten çağırma beni

Bir gece ansızın gelebilirim

Beni bekliyorsan, uyumamışsan

Sevinçten kapında ölebilirim

kiplerinden biriyle çekimlenmiştir?


A) Azımsanmayacak derecede dolgun maaş alıyordu.

A) Şimdiki zamanın şartıyla çekimlenmiş fiil vardır.

B) Hemen yatıp uyuma numarası yapmalıydı.

B) Anlamca kaynaşmış birleşik fiil vardır.

C) O gün, ilk defa yapayalnız hissetti kendisini.

C) Emir kipiyle çekimlenmiş fiil vardır.

D) Kalbinin hızla çarptığını fark edince durakladı.

D) Kurallı birleşik fiiller vardır.

E) Almanya’da çalışan babası ülkeye kesin dönüş yapacak.

E) Öğrenilen geçmiş zamanın koşuluyla çekimlenmiş fiil vardır. 2. C

3. A

4. B

5. C

6. B

7. A

8. C

9. B

10. A

11. D

12. B

13. C

14. B

15. E


1. D

16. B

16

Cevaplar

12. Aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerden hangisi dilek

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

27

FİİLDE ÇATI

hhFİİLDE ÇATI

I. NESNESİNE GÖRE FİİLER:

hh Eylemin özne ve nesnesine göre gösterdiği özelliklere çatı

a. Geçişli Fiiller:

denir.

hh Nesne alabilen, nesneyle birlikte kullanılabilen fiillerdir.

hh Eylemin özne ve nesneye göre ifade ettiği anlamları kazandıran eklere de çatı ekleri denir. hh Bu ekler, yapım ekleridir. Bu nedenle bu ekleri alan sözcüklerin anlamı değişir.

hh Bu tür fiillerin bir varlığı etkileme kabiliyeti vardır. hh Geçişli fiiller “neyi, kimi, ne” sorularına cevap verir. hh Bir fiilin geçişli olup olmadığını anlamak için fiilin başına “onu” sözcüğü getirilir. Sözcük “onu” sözcüğüyle uyumlu

hh Yüklemi isim soylu sözcük olan cümlelerin yükleminde çatı özelliği aranmaz.

ise fiil geçişlidir. Değilse geçişli değildir. – gör, bil, duy, tanı, anla, sakla, tanı, ver, al, sez…

Eylemler çatı yönünden iki grupta incelenir:

– Başbakanın konuşmasını evinin balkonundan izleyecekmiş.

(Onu izleyecekmiş, denebilir. Fiil geçişlidir.)

– Ben bu kitabı yaz tatilinde okumuştum. Nesnesine Göre Fiiller - dır -r -t

• Geçişli Fiiller • Geçişsiz Fiiller • Oldurgan Fiiller

(Onu okumuştum, denebilir. Fiil geçişlidir.) – Çocuklarını tatile göndermiş. – (Onları göndermiş, denebilir. Fiil geçişlidir.)

• Ettirgen Fiiller – Hayatındaki boşluğu hayvan sevgisiyle doldurmuştu. Öznesine Göre Fiiller -l -n -ş

• Etken Fiiller • Edilgen Fiiller • Dönüşlü Fiiller

Öğretmen Sorusu

• İşteş Fiiller

Bir fiile "geçişli" denebilmesi için cümlede nesne olması şart mıdır?

– Tabloyu iki pencere arasındaki duvara astı. – Elbiselerini büyük özenle dolaba yerleştirdi. – Dilek, teneffüste bize güzel bir Karadeniz türküsü söyledi. – Yarışmacı bütün soruları bildi.

Geçişlilik durumu, cümlenin nesne almasını zorunlu kılmaz. Örneğin “Daha dün süpürdüm.” cümlesinde nesne kullanılmamıştır. Yazar isteseydi neyi süpürdüğünü söyleyebilirdi. Önemli olan “süpürdüm” fiilinin nesne alıp alamayacağıdır. Bu cümle aşağıdaki gibi kurgulanmış olabilirdi: – Odayı daha dün süpürdüm. – Bahçeyi daha dün süpürdüm. YGS Tükçe Planlı Ders Föyü

1

FİİLDE ÇATI

Örnek 1:

Örnek 2:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yüklemi geçişli fiil olduğu halde nesne almamıştır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi geçişli bir ey-

A) Okulun açılışını herkes heyecanla bekliyordu.

A) Bütün gün ev aramaktan çok yorulmuştu.

B) Zamanının çoğunu çalışarak geçirirsen tabi ki yorulursun. C) Yaz tatilinde herkes kendi memleketine giderdi.

lemdir?

B) Ardahan’a bu yılın ilk karı yağdı. C) Paraya ihtiyacı olduğundan arabasını satmış.

D) Konuyu ana hatları ile değerlendirdik.

D) İşlerini bitiremediğinden İstanbul’da kaldı.

E) Büyük bir merakla teker teker inceliyordu.

E) Ödevlerini bitirip erkenden yattı.

A seçeneğinde “okulun açılışını”, B seçeneğinde “zamanının çoğunu”, “D seçeneğinde “konuyu”, nesneleri kullanılmıştır. C seçeneğinde nesne kullanılmamıştır. E seçeneğinde “incelemek” fiili kullanılmıştır. Fiil geçişlidir ama nesne almamıştır.

A seçeneğinde yüklem “yorulmuştu” fiili - geçişsiz, B seçeneğinde yüklem “yağdı” fiili – geçişsiz, C seçeneğinde yüklem “satmış” fiili – geçişli (arabasını sözcüğü nesne), D seçeneğinde yüklem “kaldı” fiili – geçişsiz ve E seçeneğinde yüklem “yattı” fiili – geçişsiz

b. Geçişsiz Fiiller: hh Nesne alamayan fiillerdir. hh Bu tür fiiller “neyi, kimi” sorularına cevap olabilecek bir ögeyle aynı cümlede bulunamaz. – Dolaş, koş, utan, saklan, bayıl, ağla, yat, uyu, bak, oyalan…

c. Oldurgan Fiiller: hh Geçişsizken “ -dır (-dir, -dur, -dür) / -r (-ır, -ir, -ur, -ür, -ar, -er)

– Bütün gece aralıksız yağmur yağdı.

/ -t ” eklerini alarak geçişli olması sağlanan fiillerdir.

– Dışarıda fazla kaldığımızdan hepimiz çok üşümüştük. – Sonunda beklenen gün geldi.

“-dır” (-dir,-dur,-dür) ekiyle geçişsiz fiillerin oldurgan yapılması: Geçişsiz Fiil

– Yaz boyunca hiçbir iş görmeden tembel tembel oturmuş. – Henüz bir yaşına varmadan yürümüşüm.

Uyarı Bir sözcük, kazandığı anlamla bir cümlede geçişsiz iken başka bir cümlede geçişli olabilir. – Merdivenle yukarı çıktı. (geçişsiz) – Arabayla yokuşu çıktı. (geçişli)

2


onu

Oldurgan Fiil

gül

güldür

bez

bezdir

öl

öldür

gez

onu

gezdir

in

indir

koş

koştur

birik

biriktir

dal

daldır

FİİLDE ÇATI

Örnek 3:

Örnek 4:

(I) İçine kapanmış olan Anadolu dağları, sessizliğini, bilge dalgınlığında sürdürür zamanın akışı içinde. (II) Kendi dilince söyleyip türküsünü, kendi gönlünce devam ettirir yaşamını. (III) Dağlar vardır, yüreğinden eski uygarlıklar gülümser çağımıza. (IV) İşte bundan dolayı birçok efsaneyi bağrında yaşatır bizim Anadolu dağları. (V) Anadolu’nun en eski sahiplerinden şimdikilere değin olanları anlatır bize.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi nesne-yüklem

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi, çatısı bakımından oldurgandır?

C) Çocuklarının ikisini de büyük fedakârlıklarla büyüttü.

A) I.

E) Dedektif tutup gittiğim her yerde beni izletmiş.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

II. cümlede devam ettirmek fiili oldurgandır. “Devam et” fiiliyle kurulan cümlelerin nesnesi olmaz. Oysa “-dır” ekiyle birlikte oldurgan hale gelen “devam ettir” birleşik fiili nesne alır hale (yaşamını devam ettirir) gelmiştir.

ilişkisi bakımından farklıdır? A) Kafesin kapısını açık unutunca muhabbet kuşunu kaçırmış. B) Anlattığı fıkralarla hepimizi katıla katıla güldürdü.

D) Evdekilerin rızkını gidip at yarışlarına yatırmış.

A seçeneğinde “kaç-ırmış”, B seçeneğinde “gül-dürdü”, C seçeneğinde “büyü-ttü”, D seçeneğinde “yatırmış” eylemleri aldıkları ekle geçişli hâle gelmişlerdir. Bu fiiler oldurgandır. E seçeneğindeki eylem (izle-t) çatı ekini almadan önce

“-r” (-ır,-ir,-ur,-ür, -ar, -er) ekiyle geçişsiz fiillerin oldurgan yapılması Geçişsiz Fiil

onu

Oldurgan Fiil

yat

yatır

piş

pişir

uç

uçur

kaç şaş

kaçır

onu

şaşır

doy

doyur

kop-mak

kopar

git

gider

Geçişsiz Fiil

d. Ettirgen Fiiller: hh Geçişliyken “-dır / -r / -t” ekleriyle Geçişlilik dereceleri artırılan fiillerdir. hh Ettirgen çatılı fiillerde “işin başkasına yaptırılma” anlamı vardır.

“-dır” ekiyle ettirgen fiil yapılması

“-t” ekiyle geçişsiz fiillerin oldurgan yapılması

onu

geçişli olduğundan diğerlerinden farklıdır.

Geçişli Fiil

Oldurgan Fiil

Ettirgen Fiil

ak

akıt

sil

sildir

ağla

ağlat

say

saydır

uğra

uğrat

bil

bildir

döv

dövdür

kov

kovdur

uyu üşü

onu

uyut üşüt

onu

bağır

bağırt

karar

karart

al

aldır

kork

korkut

yaz

yazdır


3

FİİLDE ÇATI

“-r” ekiyle ettirgen fiil yapılması

Örnek 5:

Geçişli Fiil

Ettirgen Fiil

iç

içir

geç

geçir

aş

aşır

duy

duyur

Aşağıdaki cümlelerden hangisi ettirgen çatılı değildir? A) Maçtan sonra soğuk su içince midesini üşüttü. B) Gençliğinde yazdığı şiir denemelerini sadece bana okuttu. C) Evindeki bu güzel halıları Sivas'ta dokuttu. D) Yanlış yerde duran arabayı yolun kenarına çektirdiler.

“-t” ekiyle ettirgen fiil yapılması

E) Mahalledeki hırsızları çocukların ihbarı yakalattı.

Geçişli Fiil

Ettirgen Fiil

Ara

arat

kullanılan “üşümek” fiili geçişli değildir. Aldığı ekle “üşü-t” geçişli hale gelmiş

öde

ödet-t-

oldurgan bir fiildir.

beklemek

bekle-t-mek

bağırmak

çağır-t-mak

yıkamak

yıka-t-mak

tanımak

tanı-t-mak

taramak

tara-t-mak

Uyarı Ettirgenlik ekini alan her fiilde başkasına yaptırma anlamı

Ettirgenlik geçişli bir fiilin geçişlilik derecesinin artırılmasıdır. A seçeneğinde

Örnek 6:

görülmez.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi nesne yüklem

– Düğün tarihlerini eşe dosta duyurdular.

ilişkisine göre diğerlerinden farklıdır?

– Bütün paramı çaldırdım.

A) Geçen hafta sonu anneannemlere gittik. B) Nişanlısından gelen mektubu tekrar tekrar okudu. C) Atını bey çadırının önüne sürüp alpların önünde durdu.

Uyarı dır/-dir yapım eki, her zaman oldurgan ya da ettirgen yap-

D) Bu elbise bana sandığımdan daha fazla yakışmıştı. E) Kapılar, pencereler boyanınca ev adama dönmüştü.

maz. Aksine eylemin geçişliliğini bitirir. – Köpek üzerime saldırdı. – Onun dediklerine aldırmam.

4


A, C, D, E seçeneklerindeki cümlelerin fiilleri (gittik, durdu, yakışmıştı, dönmüştü) geçişsizdir. B seçeneğinin fiili “okudu” sözcüğü geçişlidir.

FİİLDE ÇATI – Dağdan yuvarlanan taşlar yolu kapatmış.

Örnek 7: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemin bildirdiği işi başkasına yaptırma anlamı vardır?

– Son on yıldır altın kemeri kimseye kaptırmıyor.

A) Bazı sebeplerden dolayı iznini iki gün uzattı.

Gizli özne = O

Yüklem

B) Kediler, yine bizim muhabbet kuşunu ürkütmüş. C) Islanan elbiselerini ateşin yanında kuruttu. D) Önlerine konan yemekle karınlarını doyurdular.

– Yaşlı kadının elleri yer yer çatlamıştı. Özne

E) Arabasının içini dışını bir güzel yıkatmış. İşi başkasına yaptırma anlamı ettirgen fiiller için söz konusudur. Soruda kullanılan tek ettirgen sözcük E seçeneğindeki “yıka-t-tı” fiilidir.

Yüklem

Örnek 8: Siteye giren hırsızı fark eden görevliler, alarm düğmesine bastı.

II. ÖZNESİNE GÖRE FİİLLER:

Bu cümlenin yüklemiyle aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi arasında çatı yönünden benzerlik vardır?

a. Etken Fiiller hh “-l, -n, -ş” çatı eklerinden birini almamış fiillerdir.

A) Kar tatili öğrenci ve veliler tarafından memnuniyetle karşılandı.

hh Böyle fiillerin öznesi gerçektir. Belirgin biçimde verilebilir ya da gizli özne biçiminde sezdirilebilir.

B) Dünkü kurul toplantısında önemli kararlar alındı.

– İstanbul istikametinden gelen araçlar uzun kuyruklar

D) Bütün hayatını derinden etkileyecek önemli kararlar aldı.

E) Törende Necip Fazıl Kısakürek’ten şiirler okundu.

Özne meydana getirdi. Yüklem

(“meydana getirdi” yüklemi çatı eki olmayan gerçek özne aldı-

C) Askerlik arkadaşını yıllar sonra karşısında görünce çok sevindi.

Öncülde verilen cümlenin fiili etken çatılıdır. Çünkü öznesi (siteye giren hırsızı fark eden görevliler) gerçektir ve çatı eki almamıştır. D seçeneğindeki cümlenin öznesi de “o” gizli öznesidir. Bu özne de çatı eki almamış gerçek öznedir.

ğından etkendir.)

– Sabahtan beri hiçbir şey yemediğimden çok acıkmıştım. Yüklem

b. Edilgen Fiiller hh İşi yapan özneyi belirtemeyen fiillerdir.

(“acıkmıştı” yüklemi gizli özne (ben) almıştır. Bu fiil öznesine

hh Eylemler “-l, -n” ekleriyle edilgen yapılır.

göre etkendir.)

hh Gerçekte özne olmayan bu sözcüğe / söz öbeğine sözde özne denir.

– "Yağmur yağıyor yine ince ince."

hh Sözde özneler gerçekte nesne olduğu için eylemi yapan değil eylemden etkilenendir.

Özne

Yüklem


5

FİİLDE ÇATI – Vildan Hoca ders programını bütün öğretmenlere dün

Özne

Uyarı

Nesne

Edilgen eylemlerin “gerçek öznesi” –ce / den ekleriyle ve

akşam göndermiş.

tarafından / nedeniyle / yüzünden / etkisiyle vs. sözcükle-

Yüklem

rin yardımı ile belirtilebilir. Böyle öznelere örtülü özne denir.

– Ders programı bütün öğretmenlere dün akşam gönderilmiş.

– Öğrenciler, kurul kararıyla geçirildi.

Öğrenciler: Sözde özne

(Birinci cümlede görüldüğü gibi işi yapan (gerçek özne) Vildan

Kurul kararıyla: Örtülü özne

Hoca’dır. Oysa ikinci cümlede Vildan Hoca söylenmemiştir. Yükleme sorulan “gönderilen ne?” sorusuna cevap olan “ders prog-

– Hafta sonu tatiliyle bayram tatili bakanlık tarafından birleştirildi.

ramı” gerçekte nesnedir, işi yapan değil yapılan işten etkilenen-

Hafta sonu tatiliyle bayram tatili: Sözde özne

dir. Dolayısıyla sözde öznedir.)

Bakanlık tarafından: Örtülü özne

Sözde özne

Yüklem

– Bu eser yüzyıllardır özenle korunmuş. – Olay herkesten gizli tutulmuş. – Ava giden balıkçılar, sabırla beklenirmiş.

Örnek 9:

– Eşyalar eve taşınmış.

Aşağıdakilerin hangisinde özne yüklemlerden birine

– Sonunda ona da yeni bir kazak örülmüştü. – Eski evin camları kırılmış.

göre gerçek; ötekine göre sözde özne göreviyle kullanılmıştır? A) Birden kar yağmıştı ve etrafı bembeyaz bir renge bürü-

– Cümlenin öğeleri konusu anlatılacak. – Yarın öğleden sonra seminer yapılacak. – Mülakata çağrılan adayların ismi tek tek okundu.

müştü. B) Çocuk on gün önce evden ayrılmış, o günden beri her yerde aranıyor. C) Bunun kararını ancak sen verebilirsin ve sen başarabilirsin.

– Bu gece Fenerbahçe’yle Galatasaray arasında dostluk maçı oynanacak. – Şehidimiz son yolculuğuna dualarla uğurlandı.

D) Sivas bazı illere göre geri kalmış ama bazı illere göre de gelişmiştir. E) Bize her zaman iyi imkânlar sunmuş ve yardımcı olmuşlardır.

B seçeneğinde sıralı cümle kullanılmıştır. Sıralı cümlenin ilkinde yüklem “ayrılmış”, özne ise “çocuk ”tur. İkinci cümlede yüklem “aranıyor” fiilidir. Arayanlar

Öğretmen Sorusu

başkası olduğu için “çocuk” bu cümlede sözde öznedir.

Geçişsiz-edilgen çatılı eylemlerin de öznesi sözde özne mi olur?

Geçişsiz - edilgen çatılı eylemlerin sözde öznesi de olmaz. Şu söğüdün gölgesinde ne de güzel uyunur. (sözde özne yok) Eskiden İstanbul’dan Ankara’ya sekiz saatte gidilirdi.

6


FİİLDE ÇATI

Örnek 10: Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi öznesine göre diğerlerinden farklıdır? A) Biz uyurken annem nefis yemekler yapmış. B) Milletimiz elbette bu sıkıntıları atlatacaktır. C) Türkler, dünya inşaat sektörünü yıldan yıla ele geçiriyor. D) O kiracılar, aradan kısa bir süre geçtikten sonra evden de atıldılar. E) Bu filmin çok tutacağını söylüyorlar. A seçeneğinde “annem-yapmış”, B seçeneğinde “milletimiz-atlatacaktır”, C seçeneğinde “Türkler- ele geçiriyor”, E seçeneğinde “ gizli özne onlar-söylüyorlar” etken çatılı fiillerdir. D seçeneğinde yüklem (at-ıl-dılar) çatı eki almıştır. Evden atan gerçekte başkasıdır. Bu durumda “o kiracılar” gerçekte işi yapan değil de yapılan işten etkilenen durumunda yani sözde öznedir.

hh Dönüşlü çatılı eylemler nesne alamaz bu yüzden geçişsizdir. – Rol aldığı filmin galasına çağrılmayan oyuncu yönetmene

kırılmış.

Özne

Yüklem (Yüklem çatı eki almış, özne gerçek, şu halde yüklem dönüşlü çatılı) – Kadın, bir süre sonra pencerenin önünden çekildi. – Kahvedekiler dünden beri uyuz gibi kaşınıyorlar. – Buz olmasın diye yollara tuz döküldü. – Annem, karnemdeki kırıklar nedeniyle çok üzüldü. – Kadınlar düğün vaktine kadar süslendiler. – Küçük hamal, koskoca çuvalı bir başına yüklendi.

Örnek 11: “Edilgen eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde gerçek özne “-ce” ekinin yardımıyla belirtilebilir.” Aşağıdakilerden hangisi bu açıklamaya örnek olabilir? A) Öğrenciler yeni sınıf arkadaşlarını düşmanca karşıladı. B) Çocuğun yatağı sürpriz için güzelce süslendi. C) Onu orada görünce yavaşça oradan uzaklaştı.

Örnek 12: Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi yönünden diğerlerinden farklıdır?

D) Yeni kurallar tüm site sakinlerince tepkiyle karşılandı.

A) Kentin su şebekesi tamamen yenilendi.

E) Bir kenara oturmuş sessizce düşünüyordu.

B) Çocukların haylazlığından yakınıyor.

Soruda aslında örtülü özne sorulmaktadır. D Seçeneğinde yüklem “karşılandı” fiilidir. Karşılanan ne? sorusuna cevap veren “yeni kurallar” tamlaması sözde öznedir. “tüm site sakinlerince” ifadesi ise örtülü öznedir.

c. Dönüşlü Fiiller hh Öznesinin hem işi yaptığını hem de işten etkilendiğini bildiren fiillerdir. hh Eylemlerde dönüşlülük “-l, -n, -ş” ekleriyle sağlanır. Bu tür eylemlerde yapılan işin etkisi başka bir ögeye (nesneye) geçmez, öznenin kendisine döner.

C) Bana karşı soğuk bir tavır takındı. D) Düşmek üzereyken bana tutundu. E) Sonunda yirmi yıllık eşinden boşandı.

A seçeneğinde “yenilendi” edilgen fiil, “şehrin su şebekesi” sözde özne B seçeneğinde “yakınıyor” dönüşlü fiil, özne gerçek/gizli O C seçeneğinde “takındı” dönüşlü fiil, özne gerçek/gizli O D seçeneğinde “tutundu” dönüşlü fiil, özne gerçek/gizli O E seçeneğinde “boşandı” dönüşlü fiil, özne gerçek/gizli O


7

FİİLDE ÇATI

Örnek 13:

d. İşteş Fiiller

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne hem eylemi ya-

hh Birden çok öznenin, işi karşılıklı ya da birlikte yaptığını bildiren fiillerdir.

pan hem de eylemden etkilenen durumundadır?

hh İşteş eylemler “-ş”, “-leş” ekleriyle türetilir.

A) Evin yıkılma tehlikesi olduğu için herkes dışarı çıkarıldı.

du.

–– Küs oldukları için soğuk bir edayla selamlaştılar. –– Gençlik yıllarında uzun uzun mektuplaştılar.

C) Yanlış basıldığı anlaşılan yayınlar piyasadan toplatıldı.

–– Saat iki de bir avukatla bu konuda görüşeceğiz.

D) Bankanın Kadıköy’de yeni açılan şubesi soyulmuş.

–– İki çocuk basit bir oyuncak yüzünden dövüşüyordu.

E) Günlerce bu konu için boşuna tartışıldığı anlaşıldı.

–– Yaşlılar bir masaya oturmuş dertleşiyordu.

Karşılıklı yapma

B) Çocuklarını kaybeden anne üzüntüsünden dövünüyor-

–– Zabıta amiriyle genç bir pazarcı çok fena tartıştı. B seçeneğinde yüklem “dövünüyordu” eylemidir. Eylem, “döv-ün” biçiminde kaybeden anne” cevabı verilmekte. Bu durumda “dövünüyordu” yüklemi dönüşlü çatılıdır. Diğer seçeneklerdeki eylemler edilgen çatılıdır.

– Susuzluktan bunalan güvercinler çeşmenin başına üşüştü. – Zilin çalmasıyla birlikte hepimiz sınıflara doluştuk. – Mahalleli kaymakamlığın önünde bekleşiyordu. – Birkaç haylaz, oturdukları yerden bana bakıp gülüşüyor.

Örnek 14: “Dönüşlü eylemler nesne almaz.”

Birlikte yapma

çatı eki almıştır. Eyleme sorulan “kim dövünüyordu?” sorusuna “çocuklarını

– Eski mezunlar pilav gününde, dördüncü kez buluşacağız. – Teneffüs olunca çocuklar sağa sola koşuşuyordu.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne almasına rağ-

B) Kadın uzaktan ağlıyormuş gibi görünüyordu. C) Elbiselerini kimsenin yardımı olmadan giyiniyordu. D) Bütün gençliğini oradan oraya gezinerek geçirdi. E) Arkadaşlarını karşısında görünce sevinçten havalandı.

Uyarı “-ş” ekini alan eylemlerin dönüşlü/işteş ayrımına dikkat ediniz! –– Bebek günden güne gelişiyor. (dönüşlü) –– Boyumdan büyük işlere giriştim. (dönüşlü) –– Apartman görevlisiyle tartışmış. (işteş)

C seçeneğinde “giy-in-mek” fiili dönüşlüdür. Bununla beraber “elbiselerini” nesnesini almıştır.

8


–– İki ülke sonunda anlaştı. (işteş)

Özne tek varlık

A) Balkona çıkıp uzun uzun etrafına bakındı.

Özne birden fazla varlık

men yüklem, dönüşlü bir eylemdir?

FİİLDE ÇATI

Örnek 15:

Örnek 17:

“-iş, -leş” eki eylemlere karşılıklı veya birlikte yapma anlamı

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde çatı özelli-

katar.

ği aranmaz?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem bu açıklamaya

A) Tasarruf olsun diye erken saatlerde lambaları söndürü-

uymamaktadır?

yorlardı.

A) Bu gençler her zaman karşıki parkta buluşurlar.

B) Karnesinde hiç zayıf olmadığını görünce çok sevindi.

B) Şehir her geçen yıl biraz daha güzelleşiyor.

C) Bürosunun bütün duvarları açık yeşile boyanmıştı.

C) Filmi izlerken herkes kendi arasında gülüşüyordu.

D) Son iki yılda semtimizde beş büyük market açıldı.

D) İki kardeş ellerine geçen her şeyi paylaşırdı.

E) Havanın kararmasına rağmen neredeyse bütün iş yerle-

E) Yeni tanıştığı insanlarla tokalaşmaktan hoşlanmazdı.

ri açıktı.

A seçeneğinde “buluşurlar”, C seçeneğinde “gülüşüyorlardı”, D seçeneğinde

A seçeneğinde “söndürüyorlardı” fiili oldurgan, B seçeneğinde “ sevindi” fiili dö-

“paylaşırlardı”, E seçeneğinde “hoşlanmazdı” eylemlerinde “söz konusu ek, söz-

nüşlü, C seçeneğinde “boyanmıştı” fiili edilgen, D seçeneğinde “açıldı” fiili edil-

cüğe birlikte veya karşılıklı yapma anlamı katmıştır. B seçeneğinde fiil olarak

gen çatılıdır. E seçeneğinde kullanılan “açıktı” sözcüğü tür bakımından isimdir.

kullanılan “güzelleşiyordu” sözcüğü, aynı ek, bir durumdan başka bir duruma

İsimlerde çatı özelliği aranmaz.

geçme anlamı katmıştır.

Örnek 16:

Örnek 18:

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde işteş fiilde “karşılıklı

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili eylemlerden hangisi, öz-

yapılma” anlamı vardır?

neye göre “etken” nesneye göre de “geçişli” çatılıdır?

A) Konuları çok yönlü işleyerek eserini zenginleştirmiş.

A) İşe gitmek için bakıcının eve gelmesini bekliyor.

B) Zamanla inandığı bütün değerler değişmiş.

B) Çok sıcak suda yıkadığı için elbiseleri çekmiş.

C) Yeni yaşamına zamanla o da alışmış.

C) Oyunun sonunda bütün oyuncular ayakta alkışlandı.

D) Söylenenleri yanlış anladığını fark edince gülüştüler.

D) Bebeğini arka odaların birinde uyuttu.

E) Uzun süren tartışmalardan sonra nihayet uzlaştılar.

E) Burada, kömür taşıyan gemilere bol bol rastlanır.

E seçeneğinde “uzlaşmak” fiili kullanılmıştır. Bu fiil karşılıklı uyuşma, mutabakat

A seçeneğinde “bekliyor” fiilinin altı çizilidir. Bu fiil “bakıcısının eve gelmesini”

anlamına gelen işteş bir fiildir.

nesnesini aldığından geçişli, “O” gizli/gerçek özne tarafından yapıldığı için de etken çatılıdır.


9

FİİLDE ÇATI

Eylem Çatısıyla İlgili Örnek Cümleler

– Oda, alçı bloklarla ortasından ikiye bölündü.

– Dışarıdan acı bir fren sesi duyuldu.

(edilgen)

(edilgen / geçişsiz)

– Böyle günlerde yanında kimseyi istemiyordu.

– Düğünde beni de zorla oynattılar.

– Mahallede son derece gizemli bir ev görmüştük.

(etken / ettirgen)

– Biri trende biri istasyonda uzun uzun bakıştılar.

(işteş / geçişsiz)

– Bu aralar kahveye pek uğrayamıyorum.

(etken / geçişsiz)

– Arka saflardan kahraman bir asker öne atıldı.

(dönüşlü)

(etken / geçişli)

(etken / geçişli)

– İşin gerçeğinin hiç de sandığımız gibi olmadığı görülüyor.

(edilgen)

– Kapının açılmasıyla herkes minibüse doluştu.


– Köpekler sabahın erken vakitlerinde havlayarak koşuşuyor-

– Memleketinin fotoğrafını defterine yapıştırmış.

(etken / geçişli)

du.


– Elindeki nadir bulunan siyah bir güldü.

– Onunla geçen yıl bir iş gezisinde tanışmıştım.

(çatı özelliği aranmaz, isim)


– Mültecilere yardım konusunda ülkemiz öne çıktı.

– Bir akşamüstü içime garip bir pişmanlık çökmüştü.



– Hastalara huzur versin diye ney sesi dinletiyorlardı.

– Sonra yine aynı canavar kimliğine bürünüyordu.

(etken / ettirgen)

(dönüşlü)

– Evlilik karşılıklı fedakârlık üstüne kurulur.

– Hayata, bir köylü çocuğu olarak başlamıştı.

(edilgen)

– Doğa baharı müjdelercesine süslenmiş.

(dönüşlü)


– Kollarını iki yana açarak uzun uzun gerindi.

(dönüşlü)

– İşte gözlerimizde bu suyun derinliği var.

– Mektupların hepsini kardeşine yazdırdı.

(çatı özelliği aranmaz, isim)

10


(etken / ettirgen)

FİİLDE ÇATI

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-tır/-tir” eki eyleme

Konu Testi - 1

5.

I. Kavgadan kaçan çocuk bakkala sığındı.

kesinlik anlamı katmıştır?

II. Sıkıcı konuşmasıyla salondaki herkesi uyuttu.

A) Bu saate kadar çoktan eve gitmiştir.

III. Eşyalar önce ablasının evine sonra buraya taşındı.

B) Bu yağmurlardan sonra bizim köyü sel basmıştır.

IV. Sabah akşam söylenerek herkesi bıktırdı.

C) Bu konu bir daha açılmamak üzere kapanmıştır.

V. Tahtadaki örnekleri defterimize yazdırdı.

D) Hastalığına bünyesinin zayıf olması yol açmıştır.

Numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi ettirgen çatılıdır?

E) Her şeyin ortaya çıkmasından sonra o da pişman olmuştur.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir eylem değildir?

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, nesne yüklem açısından diğerlerinden farklıdır?

A) Çok kızdığı için asistanını affetmedi. B) Bütün gece deliksiz uyumuşum.

A) Üst kattaki balkonlu odada yatardı.

C) Çocukluğundan beri her zaman onu korur.

B) Kitaplarını güzelce raflara dizdi.

D) Sen sormayınca ben de söylemedim.

C) Bebek annesinin kucağında uyuyordu.

E) Yaşlı adam bugün de aç kaldık, diyordu.

D) On yaşına kadar Malatya’da kalmış. E) Gün batana değin kan ter içinde çalıştı.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde çatı özelliği aranabilir?

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) Okuduğum her kitap benim için yeni bir ufuktu.

A) Sınavda başarılı olamayınca çok üzüldü.

B) Onun ölümü koca bir çınarın devrilişi gibiydi.

B) Cuma günü törende İstiklal Marşı okundu.

C) Şehrin yeni çehresiydi sanki bu sokak.

C) Başvuran adayların isimleri listeye yazıldı.

D) Bunca çırpınışım beni anlaman içindir.

D) Bütün duvarlar açık yeşile boyandı.

E) Her zaman ki gibi sen sebep oldun bu üzüntüye.

E) Şikâyet olunca başka bir ile tayin edildi.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir

8. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi geçişli bir eylem-

fiildir?

dir?

A) Çalışmalar bitinceye kadar evlerinde sular akmadı.

A) Kullanma talimatına uyduğunuz sürece makineniz bozulmaz.

B) Hâkim büyük bir dikkatle suçlamaları dinledi. C) Ufak tefek hediyeler almak için alışverişe çıkmış. D) Konuşmalarında üçüncü bir şahıstan bahsetti. E) Haftalardır beklediğimiz oyun nihayet gelmişti.

B) Sivas akşamlarında yapayalnız kaldım. C) Bilmiyorum şimdi kim duyar beni? D) Ne masal dinlemeye doydum ne oyun oynamaya. E) Penceredeki çocuk meraklı gözlerle bana bakıyordu. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11

FİİLDE ÇATI

Konu Testi - 1

9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde sözde özne vardır?

13. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisine göre diğerlerinden farklıdır?

A) Böyle küçük şeyler için sorun çıkarılmaz. B) Doğruyu söyleseydin başına bunlar gelmezdi.

A) Bu şehirde yağmur altında dolaşılır.

C) Arkadaşının yanında kala kala ona benzemişsin.

B) Şarkılar mırıldanılır geceleri.

D) Yaz tatillerinde memleketime gitmeyi özledim.

C) Binlerce insan gelir gider sokaklarında.

E) Hesabını iyi yapmazsan yarı yolda kalırsın.

D) Bütün bu yollardan tramvayla geçilir. E) Gelin arabası itinayla süslenir.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi edilgen bir eylemdir?

14. Aşağıdakilerden hangisi nesne yüklem ilişkisi bakı-

A) Birdenbire uyanmış o derin uykusundan.

mından farklıdır?

B) Sapsarı bir kokuyla bakakaldı nefessiz.

A) Şişirmişti karlar küçük ayaklarımı.

C) Orada bir gece yarısı bir hasta çocuk sayıklar.

B) Esen rüzgâr dondurmuştu kulaklarımı.

D) İçirir anası bağrı yanmış çocuğa ilacını.

C) Bir kasırga kopup birden kızı ağlattı.

E) Çalıştığı her iş yerinde hakkı yenmiş zavallının.

D) Bizi biraz olsun düşündürmeli onun bu hali. E) Bütün gün beni oraya buraya koşturdu.

11. Aşağıdakilerin hangisinde yüklem geçişsiz bir eylemdir?

15. Aşağıdakilerden hangisinde oldurgan bir eylem kulla-

A) Bütün anneleri düşündüm tek tek.

nılmıştır?

B) Rüzgârlarla savrulur, yağmurlarla yağardım.

A) Mangal yanarmış kapılarında akşamları.

C) Boy verdiğin odalarda seni hatırlıyorum.

B) Genzine doldururmuş arkadaşım dumanını.

D) Kendimi zor atıyorum sokaklara.

C) Karanlıkta hiçbir şey görünmezmiş.

E) Biliyorum senin de beni sevdiğini.

D) Huzur verirmiş çocuk ruhuna. E) Ben bu Boşnak böreğini çok sevdim.

12. I. Demedim mi bu hasret bitirir seni?

II. Ay dolanıp gider yalnız kalırsın.

III. Hergün yeni baştan dağılır, ufalırsın.

göre diğerlerinden farklıdır?

IV. Demedim mi yüreğim sevme!

A) Herkes eski zaman modası elbiseler giyinmişti.

V. Sildim kalbimden cümle vefasızları.

B) Yaşlı adam merdivenleri çıkıncaya kadar yoruldu.

Yukarıdaki dizelerden hangisinde oldurgan bir eylem vardır?

C) Lale, haberi alır almaz hazırlandı.

A) I.

E) Emeklilere bayram dolayısıyla ikramiye verildi. 3. E

4. B

5. E

6. B

7. A

E) V.

2. B

8. C

9. A

10. E

11. B

12. A

13. C

14. D

15. B


D) IV.

1. C

C) III.

D) Aynanın karşısında saatlerce tarandı.

Cevaplar

16. E

12

B) II.

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi öznesine

FİİLDE ÇATI

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne-yüklem ilişkisi

Konu Testi - 2

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi “dönüşlü”

yönünden diğerlerinden farklıdır?

fiildir?

A) Kentin su şebekesi tamamen yenilendi.

A) Çocuk bütün gün süren aramaların sonunda bulundu.

B) Çocukların haylazlığından yakınıyor.

B) Yaşamını sürdürebilmek için büyük çaba harcadı.

C) Bana karşı soğuk bir tavır takındı.

C) Önce yavaşça sokak kapısı aralandı.

D) Düşmek üzereyken bana tutundu.

D) Sabah, kimseye haber vermeden şehirden ayrıldı.

E) Mutfağa inerek anne ve babasına göründü.

E) Partide insanlar sadece oturup müzik dinledi.

2. Aşağıdaki atasözlerinden hangisinin yüklemi geçişli

6. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili fiillerden hangi-

bir eylemdir?

si, çatı bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) Dost, dostun ayıbını yüzüne söyler.

A) Sınıf arkadaşlarımdan biri beni görür diye endişeleniyordum.

B) Doğru söyleyenin bir ayağı üzengide olur.

B) Perdesi çekilmiş odadan solgun bir ışık yayılıyordu sokağa.

C) Evdeki hesap çarşıya uymaz. D) İki at, bir kazığa bağlanmaz.

C) Bu çok özel bir bilgi olduğu için sizinle paylaşamayacağım.

E) Göle su gelinceye kadar kurbağanın gözü patlar.

D) Dün gece, üzüntüden uyuyamadım. E) Arabasına bindiği gibi hızla olay yerinden uzaklaştı.

3. Aşağıdakilerden hangisinde geçişsiz fiil geçişli duruma gelirken fiil kökünde değişiklik olmuştur?

7.

I. Yanaklarından iki damla yaş süzülüyordu.

A) Bu şarkıyı hem o söyledi, hem de bize söyletti.

II. Nöbetçi öğretmen dersin başladığını haber verdi.

B) Alarmı duyunca önce kendisi çıktı, sonra öğrencilerini çıkardı.

III. Nihayet eski dostlar yeniden buluşmuşlardı.

IV. Kötü günlerin geride kalmasına seviniyorduk.

C) Söylenenlere hem kendi inandı hem de bizi inandırdı.

V. Bende artık zorluklara göğüs gerecek güç kalmamıştı.

D) Kahvaltıya geldi, yanında arkadaşlarını da getirdi.

Numaralanmış cümlelerin hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir?

E) Filme kendisi de güldü, bizi de güldürdü.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

8.

I. Herkes yapabildiği en iyi şeyi yapıyordu şu hayatta.

lik derecesini artırır, işi başkasına yaptırma anlamı katar.”

Aşağıdaki cümlelerde bu eki alan fiillerden hangisinde böyle bir anlam yoktur?

II. Annem, yine hoş ve uzun masallarından birine başlamıştı.

III. Belediye başkanı kentteki huzur evini ziyaret etti.

Numaralanmış cümlelerde altı çizili fiillerin nesnesine göre çatısı sırasıyla hangi seçenekte doğru verilmiştir?

4. “-tır, -dır” yapım eki geçişli fiillere getirildiğinde fiilin geçişli

A) Konuyu en çok parmak kaldıran öğrenciye anlattırdı. B) Siz burada yorulmayın, ben size sonuçları bildiririm. C) Misafirleri için özene özene yaptığı pastalardan bize de tattırdı.

A) geçişli - geçişsiz - geçişli

D) Öğretmen hepimize çocukluk anılarımızla ilgili birer öykü yazdırdı.

C) geçişsiz - geçişli - geçişsiz

E) Sevdiği bütün şarkıları o gece orkestraya çaldırdı.

B) oldurgan - geçişli - geçişsiz D) geçişli - geçişli - oldurgan E) ettirgen - oldurgan - geçişli YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13

FİİLDE ÇATI

Konu Testi - 2

13. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi oldurgan

9.

I. Yorgunluktan gözleri kapanıyordu.

II. Sanatçı, uzun bir zaman burada kalmış.

bir eylemdir?

III. Şüpheliyi bir gece karakolda tuttular.

A) Bu kadar yakından televizyon izlenmez.

IV. Sabah uyandığımda başımda dayanılmaz bir ağrı hissettim.

B) Kimseye aldırmadan çalışmalarını sürdürdü.

V. Yaz aylarında otellerin dolmasını bekliyoruz. Numaralanmış cümlelerde yüklemi geçişsiz olan fiiller aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

D) Hayatını çocuklarının mutluluğu için çürüttü.

A) I. ve II.

B) I. ve III.

D) II. ve IV.

C) Boğazı kuruyunca bir bardak su içirdiler. E) Bu kavgayı da birkaç sıyrıkla atlattı.

C) II. ve III.

E) IV. ve V.

14. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir eylemdir?

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi geçişli bir eylemdir?

A) Balkondan aşağıdaki çevre yolu görünüyordu. B) Karnesinde zayıf olmadığını görünce sevindi. C) Evin her odasına güzel tablolar asılmış.

A) Buradaki çeşmelerin çoğu kurumuş.

D) Sokak lambasının ampulleri değiştirildi.

B) Balkona çıkmış avaz avaz bağırıyor.

E) Bana kızgın olduğunu hemen anlamıştım.

C) O da dedesi gibi pehlivan olmayı istiyor. D) Türkiye, büyük bir ülke olma yolunda ilerliyor. E) Uykumun en güzel yerinde birden uyandım.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin yapılışı fark11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi çatısı bakı-

lıdır?

mından farklıdır?

A) Her bir reçel kavanozunu özenle doldurdu.

A) Bütün düşüncelerini onunla korkusuzca paylaşmıştı.

B) Memleketten gelen annesini otogardan aldırdı.

B) Artık her akşam eve yorgun argın geliyordu.

C) Herkes yemeğini yerken o sofrayı kaldırırdı.

C) Pencereye kadar uzanan ağacın dallarını kesti.

D) Bu iş yeriyle olan ortaklığını bir yıl daha sürdürdü.

D) Toplantıda yapılacakların listesini herkese o vermişti.

E) Sorduğum her soruya aynı öğrenci parmak kaldırdı.

E) Neler yapması gerektiğini bir bir söylemişti.

12. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “mutluluk” sözcüğü

16. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsiz

sözde özne olarak kullanılmıştır?

çatılıdır?

A) Mutluluk insanı yaşama saran bir bağdır.

A) Birkaç günlük bir tatile gitmek için hazırlanıyorlardı.

B) İnsanın yaşam kaynağıdır mutluluk.

B) Cüzdanını gizlice kolunun altına sıkıştırmıştı.

C) Mutluluk herkes için farklı tanımlı bir kavramdır.

C) Gördüğü o zavallı insanları bir türlü unutamıyordu.

D) Mutluluk uzaklarda değil insanların içinde aranmalıdır.

D) Elindekileri teker teker yitirişini seyrediyordu.

E) Mutluluk için bazı insanların yapamayacağı şey yoktur.

E) Elinden geleni mutlaka yapacağını biliyordum. 1. A

2. A

3. D

4. B

5. D

6. C

7. B

8. A

9. A

10. C

11. B

12. D

13. D

14. B

15. B


Cevaplar

16. A

14

FİİLDE ÇATI

1. Aşağıdaki yargıların hangisinde kendi kendine olma

Konu Testi - 3

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemindeki ey-

anlamı vardır?

lem, edilgen çatı değildir?

A) Âşıklar da bu program dâhilinde atıştı.

A) Eve geldiği gibi doğruca odasına çekildi.

B) Yıllar sonra ilk defa çocukluk arkadaşlarıyla buluştu.

B) Merak etmeyin siz, herkese haber verildi.

C) Ortalıktaki fareyi gören herkes bir yerlere kaçıştı.

C) Çiçek tohumları genellikle bu mevsimde ekilir.

D) Bu konuyu iki kardeş baş başa görüştü.

D) Böyle giderse başkanlığa bu yıl da o seçilir.

E) Avrupa’yı cehenneme çeviren fırtına nihayet yatıştı.

E) Onun gibi biriyle kesinlikle yola çıkılmaz.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi geçişli bir ey-

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçişsiz bir eylem,

lemdir?

aldığı bir ekle geçişli hale getirilmiştir?

A) Seradaki domateslerin çoğu olgunlaşmış.

A) Hazırlayacağı pastalar için biraz ceviz kırdırdı.

B) Çürük domatesleri poşetin altına atmış.

B) Karşısında oğlunu görünce elindekileri yere düşürdü.

C) Adam iki saattir çocuğa nasihat ediyor.

C) Gazeteler artık her şeyi insanlara duyuruyor.

D) Türkiye, büyük bir ülke olma yolunda ilerliyor.

D) Çocuklarına tatil boyunca dünya klasiklerini okuttu.

E) Uykumun en güzel yerinde birden uyanırdım.

E) Her şey zamanında düğüne yetiştirildi.

3. Bu kararlarınıza saygı duymamız beklenemez.

Bu cümledeki çatı özelliği aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Anlatımda kurulan başarılı örgü çarpıcı bir anlatım sağlıyor.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü çatılı bir fiildir?

B) Bir kuşak olma onuru onlara azınlık bir grup tarafından verildi.

A) Turnuvanın son turunda Rus rakibine yenildi.

C) Türk şiirinin büyük ustası yâd ellerde yaşlandı.

C) Anadolu'nun ücra bir kasabasına sürüldü.

B) Benim fikirlerimi sonunda onaylandı.

D) Dilin sadeleşmesinin geçmişle geleceğin bağını kopardığını söylüyor.

D) Sonuçlar geçen hafta basına duyuruldu. E) Peri bacalarına gitme kararı alındı.

E) Hoşa gitmek için yaşayan bizler, yaşamaktan da hoşlanmalıyız.

4. Geçişsiz edilgen çatılı eylemlerle kurulan cümlelerde özne bulunmaz.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya örnek verilmiştir?

8.

I. Çocukları bahçede iki tur koşturdu.

II. Kısa zamanda hatasını düzeltti.

A) Zehirlendiği anlaşılan çocuk hemen hastaneye kaldırıldı.

III. Aklına gelen her şeyi ona söyletti.

IV. Ona baktıkça gözünden yaşlar aktı.

V. Seni görsünler diye saatlerce beklettim onları.

Yukarıda numaralanmış cümleler nesne-yüklem ilişkisi bakımından ikişerli gruplanırsa hangisi dışta kalır?

B) Yeni yasa tasarısı oy birliğiyle kabul edildi. C) Kaza yapanların ailelerine hemen haber gönderildi. D) Evin temizliğine hiç düşünülmeden başlandı. E) Fiyatı çok uygun olduğu için ev hemen satıldı.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


15

FİİLDE ÇATI

Konu Testi - 3

9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde eylem, yapılışı yö-

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi dönüşlü bir

nünden diğerlerinden farklı bir özellik gösterir?

eylem değildir?

A) Çocuk yeni ailesine kısa zamanda alıştı.

A) Bir işin üstesinden gelince hemen övünüyor.

B) Son gelişmelerden sonra ortalık biraz olsun yatıştı.

B) Bazıları gibi haftada sadece bir kez yıkanmıyordu.

C) Bu kıyafetler sana beklediğimden çok yakışmış. D) Korktuğumun aksine, ekip birbiriyle çabucak kaynaştı.

C) Bir taraftan meyveleri yıkayıp bir taraftan söyleniyordu.

E) Senin düşündüğün mevkilere ben hiç erişemedim.

D) Her bayram sınıflar rengârenk süsleniyordu. E) Havuzdan çıktıktan sonra uzun uzun kurulanıyor.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili fiilimsi,

14. Aşağıdakilerden hangisinde özne, hem eylemi yapan

özne - yüklem ilişkisi yönünden ötekilerden farklıdır?

hem de eylemden etkilenendir?

A) Bütün tatili boş geçireceğine biraz da ders çalış.

A) Depremden korkan insanlar sokağa dökülmüştü.

B) Üzerine döktüğü kahveyi temizledikten sonra orayı terk etti.

B) Yangın tatbikatı için herkes dışarı çıkarıldı.

C) Bir süre dışarıda bekletilip öyle alındı içeriye.

D) Öğrencilerin yazılı sonuçları yarın açıklanacakmış.

D) Arkadaşını görünce dünyalar onun oldu.

E) Hastaneye yeni bir doktor atanmış.

C) Sınava katılacak öğrenciler geziye götürüldü.

E) Meyveleri yıkayarak yemek gibi bir alışkanlığı yoktu.

15. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne yüklem ilişkisi bakımından ötekilerden farklıdır?

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, çatı bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) Yenidünya ülkelerini görmek için adeta yanıp tutuşuyordu. B) Kısa süren küslüğün ardından barışıp el ele tutuştular.

A) Portakallar olgunlaşınca satılmak için toplandı.

C) Takıma seçileceği konusunda arkadaşlarıyla bahse tutuştu.

B) Oğlunu bahçede göremeyen anne çok meraklandı. C) Önce bebeğin ipek gibi saçları tarandı. D) Bugünlerde güzel bir haber verileceği söylendi.

D) Kimin haklı olduğu üzerine koyu bir münakaşaya tutuştular.

E) Okulun bahçe duvarına karikatürler çizilmiş.

E) İkisi de birer kahraman edasıyla güreşe tutuştu.

12. “-t” eki aşağıdakilerden hangisinde farklı bir işlevde

16. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi işteş çatılı

kullanılmıştır?

fiildir?

A) Açılışta sözü en çok sen uzattın.

A) İşleri yetiştirmek için çok sıkıştı. B) İki tarafta alışverişten memnun bir şekilde el sıkıştı.

B) Küçük çocuğu çok ağlattılar.

C) Görevlerini yetiştirebilmek için hemen kolları sıvayıp işe girişti.

C) Sabah sabah beni bağırttınız. D) Düşüncesizce söylediği sözlerle onu darılttı.

D) Bir müddet sonra bu anlamsız kavganın tarafları yatıştı.

E) İstemediğim halde bana zorla söyletti.

1. E

2. B

3. B

4. D

5. A

6. B

7. A

8. D

9. D

10. C

11. B

12. E

13. D

14. A

15. A


Cevaplar

16. B

16

E) Kız kardeşinin düğününe zor da olsa yetişti.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

28

EK FİİL-FİİLİMSİ (EYLEMSİ)

hh EK FİİL - FİİLİMSİ (EYLEMSİ) İki işlevli bir ektir. hh İsim ya da isim soylu sözcükleri fiil gibi çekimler. Başka bir deyişle onlara kip, kişi anlamı kazandırır. hh Basit çekimli fiilleri birleşik çekimli (zamanlı) yapar. İsim soylu sözcükleri fiil gibi çekimler

idi imiş ise

Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı yapar.

Sabırlıymışım

Sabırlıymışsın

Sabırlıymış

Sabırlıymışız

Sabırlıymışsınız

Sabırlıymışlar

– Burası önceden hep bataklıkmış. – Okulun en haylaz öğrencisiymişsin. – Sen de amma korkakmışsın.

Ek fiilin koşulu: hh İsim ya da isim soylu sözcüklere “ise (-se/sa)” biçiminde getirilerek yapılır:

dır

Temizsem

Temizsen

Temizse

Temizsek

Temizseniz

Temizseler

a. İsim Soylu Sözcüklere Gelen Ek Fiil Ek fiilin –di’li geçmiş zamanı (hikâyesi): hh İsim ya da isim soylu kelimelere “idi (-di)” biçiminde getirilerek yapılır: Öğrenciydim

Öğrenciydin

Öğrenciydi

Öğrenciydik

Öğrenciydiniz

Öğrenciydiler

– Hava güzelse dışarı çıkıp biraz dolaşalım. – Çok hastaysan bugün okula gitme. – Sınavımız yarınsa şimdiden hazırlanalım.

Ek fiilin geniş zamanı: hh Ek fiilin geniş zamanında özel bir ek yoktur.

– Dün izlediğimiz film çok güzeldi.

hh İsimlere doğrudan şahıs ekleri getirilerek oluşturulur:

– Bize yardım eden onun babasıydı. – Kardeşim küçükken çok yaramazdı

Ek fiilin –miş’li geçmiş zamanı (rivayeti): İsim ya da isim soylu sözcüklere “imiş (-miş)” biçiminde getirilerek yapılır:

İnsanım

İnsansın

İnsan(dır)

İnsanız

İnsansınız

İnsandırlar

– Bu işlerde oldukça iyiyim. – Sen de çok sabırlısın. – Gerçekten de bize karşı fazlasıyla cömerttirler.


1

EK FİİL - FİİLİMSİ (EYLEMSİ) hh Ek fiilin 3.tekil kişi eki “-dir” bazen yazılmayabilir.

Örnek 3:

– O kitap bende var.(dır)

Aşağıdakilerin hangisinde ek eylem almış ad soylu bir sözcük vardır?

– Bu ev daha büyük.(tür)

A) Bir ince belli, kara gözlünün

Örnek 1:

Takılıp yörüngesinde döner

Ad soylu sözcüklerin sonundaki ek eylem bazen düşer.

B) Yalnız döneriz geriye

Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu bilgiye örnek vardır?

A) Akdeniz'le Akdeniz'in insanı arasında genellikle benzerlik vardır.

C) Onlarla topladığım kır çiçekleri Sana verdim düşümde

D) Sinem saplanmış oktur gözlerin

B) Yaylalarda yaşayan insanlar genellikle sert bakışlıdır.

C) Kutuplarda yaşamak çok zordur.

Bir kez olsun bana kırgın bakınca

E) Kaldırımlarda gölge gibi dolaşır

D) Doğal çevre insanların davranışlarına yansır.

E) Çiy düşmüş çimenlere, kavaklar iki yanda yeşil. E seçeneğinde “kavaklar iki yanda yeşil” denmiştir. Yeşil kelimesi ek eylem almadan yüklem olmaz. Bu sözcükte ek-eylem ( -dir, ) düşmüştür.

Maddi varlığım ve ben

Takılıp vitrinlere

D seçeneğinde “oktur” sözcüğü kullanılmıştır. Ok sözcüğü isimdir ve “-dır” ek eylemini alarak çekimlenmiş, yüklem olmuştur.

hh Her türlü isim soylu sözcük ek fiil alabilir. – Sen çok yorgunsun

(sıfata gelen ek fiil, geniş zaman, 2. tekil kişi)

Örnek 2: Aşağıdakilerden hangisinde ek eylem, adı ya da ad soylu sözcüğü yüklem durumuna getirmiştir?

– Yenilginin sorumlusu sen-miş-sin.

(zamire gelen ek fiil, duyulan geçmiş zaman, 2, tekil kişi)

A) Benden daha iyi şiir yazan her şairi kıskanırım. B) Öğrenciler benim için her zaman önemli ve değerliydi. C) Çocuklara duyduğum sevgi nedeniyle öğretmenliği seçmiştim. D) Çocukları sevimli sevimsiz, değerli değersiz ayırmadan seviyordum. E) Keşke " öğretmenim" diyen bir ses duysaydım.

Öğretmen Sorusu

A seçeneğinde “kıskanmak”, C seçeneğinde “seçmek”; D seçeneğinde “sevmek”, E seçeneğinde “duymak” fiilleri kullanılmıştır. B seçeneğindeki “değerli” sözcüğü ad soyludur. Kullanıldığı yere göre sıfat veya zarf olur. Cümlede bu sözcük “idi” ek eylemiyle çekimlenmiştir.

– Sınavımız yarın-sa şimdiden hazırlanalım.

(zarfa gelen ek fiil, dilek-şart kipi, 3. tekil kişi)

– Gemi limana yanaşmak üzere-y-di.

(edata gelen ek fiil, görülen geçmiş zaman, 3. tekil kişi)

– Bir milletin efendisi ona hizmet eden-dir.

(eylemsiye gelen ek fiil, geniş zaman, 3. tekil kişi)

Ek fiilin olumsuzu olur mu? Evet, olur. Ek fiilin olumsuzu “değil” kelimesiyle yapılır. Öğrenci değildi. Meşgul değilim.

2


EK FİİL - FİİLİMSİ (EYLEMSİ)

Uyarı

Örnek 4: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir adıl (zamir) ek eylem alarak yüklem olmuştur?

Ek fiilin geniş zamanı, biçimce ona benzeyen eklerle karıştırılmamalıdır.

A) Yaşadığımız mağduriyetin sebebi sensin.

Geliyorum (şahıs eki)

B) Cimrilerle anlaşmak imkânsızdır.

Hastayım (ek fiilin geniş zamanı)

C) Cimrilik de savurganlık da iyi değildir.

Babam (iyelik eki)

D) Ama cimrilik gerçekten korkunç bir huydur.

Babayım (ek fiilin geniş zamanı)

E) Cimrilik arkadaşlığa düşmandır.

Ölüm (fiilden isim yapım eki)

A seçeneğinde “sen” zamiri kullanılmıştır. Bu zamir “-sin” ek eylemiyle çekimlenmiştir.

Benim kardeşim (tamlayan (ilgi) eki) Sen ne kadar güzelsin. (ek fiilin geniş zamanı) Sen yine bana döneceksin. (sahış eki)

b. Fiillere Gelen Ek Fiil hh Ek fiilin ikinci görevi basit çekimli fiillere eklenerek onları birleşik zamanlı fiil yapmaktır.

Örnek 5: I. Alıştığımız bir işti yaşamak.

hh Ek fiil birleşik zamanlı fiilleri üç şekilde oluşturur:

II. Dünya bir yana o bir yanaydı. III. Bir meşaledir, pervaneyim ona.

1. Hikâye birleşik zaman

IV. Uzaklarda gün söndü, ağaçlar uykudaydı.

2. Rivayet birleşik zaman

V. O karanlık senin gözlerinden de siyahtı. Numaralanmış cümlelerin hangisinde ek eylem alarak yüklem olan sözcük tür yönüyle diğerlerinden farklıdır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

A, B, C, D seçeneklerinde ek eylem alarak yüklem olan sözcükler isimdir. E seçeneğindeki "siyah" sözcüğü sıfattır.

3. Koşul (şart) birleşik zaman

1. Hikâye Birleşik Zaman: hh Basit çekimli fiile, “-dı,-di,-du,-dü” hikâye eklerinin getirilmesiyle yapılır. Beklediydim

(di’li geçmiş zamanın hikâyesi)

Beklemiştim

(miş’li geçmiş zamanın hikâyesi)

Bekliyordum

(şimdiki zamanın hikâyesi)

Bekleyecektim

(gelecek zamanın hikâyesi)

Beklerdim

(geniş zamanın hikâyesi)

Bekleseydim

(koşul kipinin hikâyesi)

Bekleyeydim

(istek kipinin hikâyesi)

Beklemeliydim

(gereklilik kipinin hikâyesi)


3


2. Rivayet Birleşik Zaman:

Örnek 6:

hh Basit çekimli fiile, “-mış,-miş,-muş,-müş” rivayet eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek eylem, farklı bir görevde kullanılmıştır? A) Sanatın eğitici yanını bilmeyen yoktur.

Tanımışmış

(miş’li geçmiş zamanın rivayeti)

B) Sanat, ekonomik hayatta da etkilidir.

Tanıyormuş

(şimdiki zamanın rivayeti)

C) Şiiri şiir yapan şairdir.

Tanıyacakmış

(gelecek zamanın rivayeti

D) Kendisini dinleyenleri etkilerdi.

Tanırmış

(geniş zamanın rivayeti)

E) Şairini ayakta tutan hayranlarıydı.

Tanısaymış

(şart kipinin rivayeti)

Tanıyaymış

(istek kipinin rivayeti)

Tanımalıymış

(gereklilik kipinin rivayeti)

Ek eylem, A seçeneğinde “yok” zamirini, B seçeneğinde “etkili” sıfatını, C seçeneğinde “şair” ismini, D seçeneğinde “hayranları” ismini yüklem yapmıştır. D seçeneğinde ”etkiler” fiilini “etkilerdi” biçimine sokarak birleşik çekimli fiil yapmıştır.

Örnek 7: Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ek eylem (ek fiil) yoktur?

3. Şart (Koşul) Birleşik Zaman: hh Basit çekimli fiile, “-se,-sa” şart ekinin getirilmesiyle yapılır.

A) İyiliğin de kötülüğün de kaynağı insandır. B) Bu sinirli haliniz belki de yorgunluktandır. C) O yıllarda ben öğrenciydim.

Yorulduysa

(di’li geçmiş zamanın şartı)

D) Yarın buradan ayrılacaksın.

Yorulmuşsa

(miş’li geçmiş zamanın şartı)

E) Gittiğin için çok üzgünüm.

Yoruluyorsa

(şimdiki zamanın şartı)

Yorulacaksa

(gelecek zamanın şartı)

Yorulursa

(geniş zamanın şartı)

A seçeneğinde insan-dır, B seçeneğinde “yorgunluktan-dır”, C seçeneğinde öğrenci-y-di-m, Eseçeneğinde “üzgün-üm” sözcüklerinde ek eylem kullanılmıştır. D seçeneğinde “ayrıl-“ fiili kullanılmıştır. Fiil “-acak” gelecek zaman ekini ve “-sın” II. tekil şahıs ekini almıştır. Bu cümlede ek-fiil yoktur.

Örnek 8: Aşağıdaki dizelerin hangisinde “-dir” ek eylemi diğerlerinden farklı görevde kullanılmıştır?

Uyarı Ek fiilin geniş zaman üçüncü tekil şahıs eki (-dır) cümleye kesinlik ya da olasılık anlamı katar. - Toplantı burada sona ermiştir.

(kesinlik)

- Ayşe ders çalışıyordur.

(olasılık)

A) Ali, çok güçlü bir bünyeye sahiptir. B) İstanbul’un taşı toprağı altındır. C) Bu, dededen kalma bir hatıradır. D) Bu gidişin sonu çıkmaz sokaktır. E) Kargomuz şimdiye çoktan yerine ulaşmıştır. A, B, C, D seçeneklerinde isim soylu sözcüleri yüklem yapmıştır. E seçeneğinde ise basit çekimli fiile gelerek ona olasılık anlamı katmıştır.

4



hhFİİLİMSİ (EYLEMSİ)

-ış (-iş, -uş, -üş )

hh Fiil kök ya da gövdesinden türeyen; yargı verme niteliği olduğu halde cümlelerde isim, sıfat, zarf olarak kullanılan sözcüklerdir.

Gülüş, bakış, dikiş, alış, veriş, yaşayış…

hh Fiilimsiler; isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olmak üzere üçe ayrılır:

a. İsim Fiil (Ad Eylem, Mastar) hh İsim olarak kullanılan fiilimsidir. hh -mek, -me, -iş eklerini alır. hh İsim olduklarından “ne” sorusuna cevap verir.

– Onun gelişiyle oda bir anda sessizliğe büründü. – Oturuşu ile herkesin dikkatini üzerine çekti. – Bir gülüşü ile her şeyi değiştirmeyi biliyordu. – Küçük çocuk, buradan trenlerin geçişini seyrederdi. – Camın önüne her oturuşumda aklıma sen geliyorsun. – Söz verdiği halde gelmeyişine çok içerlemiştim.

hh Çokluk eki alabilir. – Bu sık sık gelişler, gidişler boşuna değilmiş.

- mak (-mek ) Gelmek, gitmek, vermek, almak, sevmek…

– Balığın çırpınışları boşunaydı. – Görüşmeler tamamlandığında sonuçları açıklayacağız.

– Mektup yazmak onun için huzur verici bir şeydi. – Babamın ömrü hep bu tarlada çalışmakla geçti. – Bugün okula gitmemek için babasının iş yerinde çalışıyor. – Her sabah parkta biraz yürümek iyi hissettiriyor. – Sanatçı ödül törenine gelmemekle çok eleştiri alacak. – Bu maaşla yakın bir semtten ev tutmak mümkün değil.

hh Tamlama kurabilir. – Yarışmanın sonuçları internetten duyurulacakmış. – Sendeki kazanma hırsına hayret ediyorum. – Görüşme anında heyecanlanıyor.

– Yoldaki çukurlardan kaçmak mümkün değildi. hh Cümlenin ögelerinde her türlü görev yapabilir.

-ma (-me ) Dinleme, anlama, okuma, yazma, vurma, bilme… – Balkonun korkulukları yapma çiçeklerle süslenmişti. – Kahvaltıda mutlaka sıkma portakal içerdi. – Ben de sizinle tatile gelmeyi düşünüyordum.

– Gülümsemek, dostluğun kapısını açan biricik anahtardır. (özne) (nesne)

– Utanmayı bırak ve şu yemeklerden ye! – Balkona tırmanmaya çalışıyor.

(dolaylı tümleç)

– Huyların efendisi susmaktır.

(yüklem)

– Bağlama çalmayı bu kadar çok seveni hiç görmemiştim. – Bazı yazarlar yazılarını takma adla yayımlıyor.

hh Yargı vermeyenler isim fiil değildir:

– Bu evin her odasında bir gömme dolap vardı.

– Geçen yıl da yarışmanın galibi bizdik.

– Belediye başkanı, karma resim sergisinin açılışını yaptı.

– Bu tartışmadan sonuç çıkmayacağı ortadaydı.


5

EK FİİL - FİİLİMSİ (EYLEMSİ) – Gökyüzü rengârenk uçurtmalarla doluydu. – Bu şiir, yepyeni söyleyişle yazılmış. – Lokantamızda ev yemekleri yapıyoruz. – Kahvaltı için ekmek alman gerekiyor. – Misafirlere pilavla kavurma İkram ettiler. – Apartmanın çıkışına bekçi kulübesi yapıldı.

Örnek 9: Aşağıdaki dizelerin hangisinde isim fiil kullanılmıştır? A) Saçlarına can veren yıldızlar nerde gülüm

Aşağıdakilerin hangisinde bir fiilimsi, ek fiil alarak yüklem olmuştur? A) İnsanı insan yapan en büyük değer merhametli olmasıdır. B) Uzaklardan bir balıkçı motorunun sesi geliyordu. C) İnsan ödünç aldığı bir şeyi geri vermeyi bilmelidir. D) Uzaktan köydeki çatışmanın sesleri geliyordu. E) Hattatların çoğu sağ elleriyle ağır bir şey kaldırmaz. A seçeneğinde “merhametli olma” birleşik fiili kullanılmıştır. Bu sözcük “-me/ma” isim fiilini ve ek fiilin “-dır” geniş zaman ekini alarak yüklem olmuştur.

Belki sahrada değil, şimdi göklerde gülüm

B) Bu sevda dayanılmaz bir ağıttır zülfünde

Örnek 11:

Rüzgârın her busesi içimde kurşun olur

b. Sıfat-Fiil (Ortaç)

C) Seni kaybettiğim o günden beri

hh Sıfat olarak kullanılan fiilimsidir.

hh “-an, -ası, -mez, -ar,

İçimi dağlıyor hasretin, sızın

D) Bir kafdağı kalmıştı varlığından bihaber

hh Sıfat tamlaması kurar.

Seni görünce, o da tutuşup yandı gülüm

E) Ellerin ıtır dalı; duruşun yar sesin yar

-dik, -ecek, -miş” eklerini alır.

Ilıksın, uykudasın, safsın, güzidesin yar

E seçeneğinde “dur-uş-un” sözcüğü kullanılmıştır. Bu sözcük “-ış, -iş, uş, üş” isim fiili ekinin ünlü uyumu gereği “-uş” biçimini almıştır.

Örnek 10: Aşağıdaki cümlelerden hangisinde isimleşmiş bir fiilimsi kullanılmıştır? A) Bir bakışıyla söylemek istediklerini anlatırdı karşısındakilere.

Görünmez adam, tutar el, geçen sene, okunacak kitap, kırılacak eşya, tanıdık insan, gördüğüm film, pişmiş yemek, yıkılası dünya… – El için ağlayan, iki gözden olur.

– Çalışan adamı herkes sever. – Görünen köy kılavuz istemez.

-an

– Gelen, gideni aratır. (adlaşmış sıfat) – Bu yaşanan hadise hepimizi sarsmıştı. – Nedense bu gibi durumlarda kaygılanan hep ben olurdum.

B) İpi koparılmış bir uçurtma gibi sağa sola savruluyorum. C) Yaptıkları işler aynı tezgâhtan çıkmış testilere benziyor. D) Konu öylesine dallanıp budaklanmıştı ki kimse anlayamıyordu. E) Sakın kimse el sürmesin olgunlaşmamış meyvelere. B seçeneğindeki "uçurtma" sözcüğü yargı bildirmiyor, isimleşmiş.

– Kahrolası adam, yine buraya gelmiş.

– Öpülesi elleri vardı analarımızın.

- ası

– Yıkılası dağlar geçit vermez oldu. – Bu çocuğun sevilesi bir yanı kalmamış.

Öğretmen Sorusu

– Polisler, olası bir kazayı önlemek için çaba harcıyor.

Sıfat - Fiil eki almış bir sözcüğün türü nedir?

Böyle sözcükler niteleme sıfatı kabul edilir.

6


EK FİİL - FİİLİMSİ (EYLEMSİ) – Haşlandıktan sonra suyu iyice sıkılmış sebzeleri bir kaseye koyuyoruz.

– Bu hayatta bitmez çilem varmış. – Görünmez kazaya da davetiye çıkarmayalım.

-mez

– Kendilerince bazı yerleri kurtarılmış bölge ilan etmişler.

– Aşılmaz yollardan aşırdın beni. – Şiirimle ilgili anlaşılmaz yorumlar yaptılar. – Bu mesele içinden çıkılmaz bir hâle dönüştü. – Yemeklerinizi paslanmaz çelik tencerede pişirmelisiniz.

hh Sıfat-fiilin tamladığı isim düşerse sıfat-fiil adlaşır. Buna adlaşmış sıfat-fiil denir.

– Şimdi de sizin seçtiğiniz bir şarkıyı okuyayım.

– Çocuk koşar adım ilerliyordu.

– Şimdi de sizin seçtiğinizi okuyayım.

-ar

– Bana başka bir çıkar yol bırakmamıştı.

(sıfat-fiil)

(adlaşmış sıfat-fiil)

– Bende bu kitabın, yazarı tarafından imzalanmışı var.

– Döner sermayeden de belli bir gelirim var.

– Tatilde okuyacaklarımı tek tek belirledim.

– Çalar saatin sesi beni çok rahatsız etti.

– Programa katılacaklar adlarını bana yazdırsın. – Bu diyette yenmeyeceklerin bir listesini çıkardım.

– Tanıdık müşteriler gelip gidiyor. -dik

– Görülmedik bir kalabalık toplanmıştı meydana. – Kırılmadık kemiği kalmamıştı.

Örnek 12:

– Bir çare bulmak için çalmadık kapı bırakmadı.

Aşağıdakilerin hangisinde adlaşmış sıfat-fiil kullanılmamıştır?

– Salonda hep bildik yüzler vardı. – Bastığın yerleri "toprak" diyerek geçme, tanı!

A) İstediğini elde edemeyince hırsından ağladı. – Yıkanacak elbiseleri verir misin?

B) Mülakata çağrılanlardan biri arayıp gelemeyeceğini bildirmiş.

-ecek

– Gitmeliyim, daha yapılacak işlerim var.

C) Kaderi, Küçük Hasan'ı bir bilinmeze doğru sürüklüyordu. D) Utanmazın yüzüne tükürmüşler "Ya Rabbi şükür!" demiş.

– Seninki, olmayacak duaya âmin demekten farksız.

E) Korkağın bütün cesareti dilinden ibarettir.

– Sonunda korkacak bir şey olmadığına ikna oldu.

– Korkulacak bir şey yok, hastanızın durumu gayet iyi.

A da "istediğini", B de "çağrılanlardan", C de "bilinmeze" D de "utanmazın" kelimeleri adlaşmış sıfat fiildir. E de adlaşmış sıfat-fiil yoktur. Adlaşmış sıfat (korkağın) vardır.

– Kurumuş bir çiçek gibiyim defterinin arasından.

hh Adlaşmış sıfatlar cümlenin herhangi bir ögesi olabilir.

– Gelecek yıl iki şube daha açacağız

– Bir bardak ekşimiş ayran ikram ettiler.

-miş

– Söylediklerinizi şaşkınlıkla dinliyorum.

– Kaynamış suya yarım kilo şeker katın.

– Yolda bir tanıdığa rastladım.

– Okumuş insanın hâli bir başka oluyor.

– Korkan gelmesin.

(Belirtili nesne) (Dolaylı tümleç) (Özne)


7

EK FİİL - FİİLİMSİ (EYLEMSİ) hh Adlaşmış sıfatlar isimler gibi çekim eki alabilir. – Düşündüklerim bir bir gerçekleşiyor. (çokluk, iyelik ekleri) – Sevdiğime haber verin dönüşüm yakındır. (iyelik, hâl ekleri)

Örnek 14: Aşağıdaki cümlelerden hangisinde -mış (-miş) ekini almış sözcük farklı görevde kullanılmıştır? A) Bu yaşlanmış yüz bir genç kızın yüzüydü aslında. B) Bilmiş tavırlarıyla yaşından büyük gösteren bir çocuktu. C) Anlamış sonunda olanların kendisiyle bir ilgisinin olmadığını.

hh Edatlarla öbekleşebilir. – Duyduğum kadarıyla sizin hat çalışmalarınız da varmış. – Anlattığına göre eskiden çok zengin biriymiş…

hh Yargı vermeyenler sıfat- fiil değildir. – Yiyecek ekmeği bile yoktu. – Yiyecekleri getirdi.

D) Geçmiş zamanların özlemini çekerek yaşamak deliliktir. E) O kadar böreğin arasından bayatlamış böreği seçti. C seçeneğinde kullanılan “anlamış” sözcüğü fiildir ve cümlenin yüklemidir. Cümle devrik olduğu için sonda değildir. A seçeneğinde “yaşlanmış yüz”, B seçeneğinde “bilmiş tavır”, D seçeneğinde “geçmiş zaman” ve E seçeneğinde “bayatlamış olan” ifadelerinden “-miş” ekini alan sözcükler sıfat fiildir.

(sıfat-fiil) (isim)

– Arabanın silecekleri eskimiş.

Bazı sıfat fiil ekleriyle zaman ekleri biçim olarak birbirine benzer.

– Kurşunkalemle yazdığı için hep açacak taşırdı.

Bunların ayrımına dikkat etmeliyiz.

– Buradaki fakir insanlara giyecek yardımı yapılacakmış.

– Sarsılmaz bir imanla vatanımıza bağlıyız. (sıfat-fiil)

– Ünlü yazar, son romanının tanıtımını ilginç bir yolla yapıyor.

– Ne derseniz deyin, benim ona olan güvenim sarsılmaz. (fiil)

– Şirketin gelirleri artınca yeni şubeler açmaya karar verdik. – Köyün hemen ilerisinde bir çağlayan vardı.

Örnek 13: Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi sıfat eylem olamaz? A) Kış günlerinin kısalığı, ağaçların çıplaklığı bize öleceğimizi hatırlatır. B) Her durum için söyleyeceği kalıplaşmış sözleri vardır onun. C) Kimi sanatçılar dikkat çekmek için bilinmeyen sözcükleri kullanıyor.

– Çarşıya kadar gitti az sonra döner. (fiil) – Çalışma odam için bir döner koltuk alacağım. (sıfat-fiil)

– Çıkmadık candan ümit kesilmez. (sıfat-fiil) – Dün, şiddetli yağmur yağdığından evden çıkmadık. (fiil)

– Taşınacak eşyaları sigortalatmanızı öneririz. (sıfat-fiil) – Bu değerli eşyaların hepsi taşınacak. (fiil)

D) Gerçekler hayal gücüyle birleştiği zaman sanat olabilir. E) Şiir aşkı yüceltmiş, layık olmadığı yerlere yükseltmiştir. E seçeneğinde sıralı cümle kullanılmıştır. Altı çizili “yüceltmiş” sözcüğü fiilimsi değil ilk cümlenin yüklemi durumunda fiildir.

8


– Kırılmış bir kalbin ahından korkmalısınız. (sıfat-fiil) – Belli ki birine fena halde kırılmış. (fiil)


̇ (Bağ-Fii̇ l-Ulaç) ̇ c. Zarf- Fii̇ ller

-madan (-meden)

hh Zarf olarak kullanılan fiilimsidir.

– Benimle görüşmeden hiçbir yere gitme.

– “-ıp, -arak, -ınca, -madan, -meksizin, -dıkça, -alı, -ken, -dığında, -er…..-mez, -inceye dek, .-a...-a” eklerini alır.

– Hiç utanmadan bir de yalan söylüyorsun! – Unutmadan söyleyeyim, akşama misafirlerimiz var. – Akşam olmadan bütün işlerimizi bitirirdik.

-p (-ıp, -ip, -up, -üp ) – Çantasını alıp çıktı. – Amcasını görüp hemen eve gitti. – Masadan kalkıp yanımıza geldi. – Para biriktirip bilgisayar alacaktım.

-ken – Sen böyle ağlarken ben nasıl gülebilirim? – Merdivenden inerken dengesini kaybetmiş. – Eve giderken manava uğradım. – Kitap okurken rahatsız edilmekten hoşlanmaz.

- arak (-erek ) – Yaşlı kadın gülerek bana yaklaştı. – Çalışarak sınavdan seksen almayı başardı.

-dığı hâlde – Çok çalıştığı hâlde sınavı başaramadı. – Uykusu geldiği halde uyuyamamak çok dayanılmazdı.

– Gözlerimin içine bakarak konuşuyordu.

– Var gücüyle koştuğu halde vapura yetişememişti.

– Ağacın dalı çatırdayarak kırıldı.

– Beni gördüğü halde görmemiş gibi yaptı.

-a….a (e…e/ e….a)

-dığında (-dığı zaman, -dığı sırada )

– Çocuk ağlaya ağlaya doktora gitti. – Köy yolunda çamurlara bata çıka ilerliyoruz. – Çekine çekine komşunun kapısını çaldım. – Kızlar güle güle oynuyorlardı. – Yaralı adam düşe kalka yürümeye çalışıyordu.

– İçeri girdiğinde herkesi sessizce oturuyor, buldu. – Parayı aldığım zaman size borcumu ödeyeceğim. – Morali yerinde olduğunda çok sevimli bir insan olur. – Sen doğduğunda ben Almanya’da çalışıyordum. – Yağmur yağdığı sırada hiçbirimizin şemsiyesi yoktu.


9


-dıktan sonra

-maden (-meden)

– İş işten geçtikten sonra pişman olmak neye yarar!

– Bilmeden öyle büyük bir hata ettim ki…

– Trenden indikten sonra, bir gazete aldım.

– Hava kararmadan yola çıkalım.

– Bir süre Silifke’de oyalandıktan sonra yola çıktık.

– Terlemeden edinilen hiçbir başarı kalıcı olmaz.

– Bu kadar spor yaptıktan sonra spordan ayrı düşmek acı veriyordu.

– Doğruları korkmadan söyleyebilmen beni memnun etti.

-dıkça (-dikçe, -dukça, dükçe )

-ıncaya kadar

– Seni tanıdıkça daha çok sevmeye başladım.

– Sen gelinceye kadar ben yapayalnız biriydim.

– İnsanlar okudukça bilgileri artar.

– Bu iş bitinceye kadar burada kalacağız.

– Borçları arttıkça savurganlığı da çoğalmaya başlamıştı. – Gittikçe artan bu yalnızlık çekilmez hâl almıştı.

-alı (-eli ) – Köyümden, evimden ayrılalı tam yirmi yıl olmuştu. – Görmeyeli epeyce değişmişsin. – Ben kendimi bildim bileli bu ev hep böyledir. – Firma faaliyete geçeli otuz ay oldu, henüz kâr edemedik.

– Gökyüzünde hilali görünceye kadar bayram yapmazdık. – Biz olay yerine varıncaya kadar, hırsız çoktan gitmişti.

-r…maz (-r…mez) – Bağkur affı çıkar çıkmaz hemen başvurdum. – Ben ninniye başlar başlamaz bebek sustu. – Mektubu yazar yazmaz postaya verdim. – Görür görmez tanıdım seni.

-ınca (-ince, -unca, -ünce )

-dığından (-diğinden, -duğundan, -düğünden)

– Gülünce gözlerinin içi gülüyor.

– Çok uyuduğundan gözleri torba gibi olmuş.

– Bozkırda hava kararınca ortalık tekinsiz olur.

– Bunları, seni kıskandığından yaptığını anlamıyor musun?

– Yaz gelince hep birlikte tatile çıkarız.

– Çok yemek yediğinden fazla kilo alıyorsun.

– İşin doğrusunu anlayınca sinirleri yatıştı.

10


– Benzini bittiğinden otoyolun ortasında kalakalmıştı.


Örnek 15:

Örnek 17:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağ eylem yoktur?

Aşağıdakilerden hangisinde “isim-fiil, sıfat-fiil ve bağ-fiil” bir arada kullanılmıştır?

A) Geçmişi değiştirerek günümüze taşımak modernleşmenin anahtarıdır. B) Geçmişteki sanatçıların eserlerini incelemeksizin ilerleme düşünülemez.

A) Kapıda bekleyenlere kızdı, sonra da yaptığına pişman oldu. B) Gördüklerini anlatmak için sürekli fırsat kolluyordu.

C) Geçmişin değerlerini koruyarak çağdaş sanatı aramalıyız.

C) Dünyadan bıkmış gibi görünmek onu her zaman rahatsız ederdi.

D) Geçmişin sanat tutumunu tekrarlamak geriye dönüştür.

D) Gözlerini kapatıp hayaller kuran adamı gören çocuklar gülmeye başladı.

E) Hava kararınca kasabada el ayak çekilir, sokaklar bize kalırdı. A seçeneğinde “değiştirerek”, B seçeneğinde “incelemeksizin”, C seçeneğinde “koruyarak”, E seçeneğinde “kararınca” sözcükleri zarf fiildir. D seçeneğinde zarf fiil yoktur.

E) Hiç tanımadığı bir insan hakkında nasıl olur da böyle konuşabilir. D seçeneğinde “kapatıp” zarf fiil, “kuran adam” sıfat fiil, “gülmeye” isim fiildir.

Örnek 16:

Örnek 18:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde durum anlamı taşıyan bağ-fiil kullanılmıştır?

Aşağıdakilerin hangisinde diğerlerinden farklı bir fiilimsi kullanılmıştır?

A) Resim yapmayı bırakınca bütün malzemelerini atmış.

A) Yirmi yıldır hep aynı bildik hikâyeleri anlatıyor.

B) İşin iç yüzünü bilmeden aklına geldiği gibi konuşuyor.

B) Yaşından beklenmeyecek bir çeviklikle hareket ediyordu.

C) Bütün gün öylesine yorulmuş ki başını yastığa koyar koymaz uyudu.

C) Akşama doğru fena hâlde yorulmuş bir hâlde eve döndü.

D) Bu otelin inşaatı başlayalı tam on yıl oldu. E) Onları ancak Kayseri’ye gittikçe görebiliyorum. A seçeneğinde “bırakınca” , C seçeneğinde “koyar koymaz”, D seçeneğinde “başlayalı”, E seçeneğinde “gittikçe” zarf fiilleri, tek başına veya grup oluşturdukları sözcüklerle birlikte zaman anlamı vermektedir. B seçeneğinde kullanılan “işin iç yüzünü bilmeden” ifadesinde fiilimsi, “nasıl” sorusuna cevap vermekte yani durum bildirmektedir.

D) Karşıma dikilmiş, kararlarıma saygı duymak zorundasınız, diyor. E) Merdivenlari koşar adım çıktı, kapının önünde aniden durdu. A seçeneğinde "... bildik hikâye" B seçeneğinde "...beklenmeyecek çeviklik" C seçeneğinde "... yorulmuş bir hâlde" E seçeneğinde "... koşar adım" ifadelerinde sıfat fiil kullanılmıştır. D seçeneğinde "saygı duymak" ifadesinde isim-fiil kullanılmıştır.


11


Örnek 19:

Örnek 21:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi kullanılmamıştır?

Aşağıdaki parçada kaç zarf-fiil kullanılmıştır?

A) En sevdiği tabak kırılınca üzüntüden ne yapacağını bilemedi.

dar Bey’in bulunabileceği kahveleri hesaplayarak sokağa

B) Yılın bu aylarında, köyümüzün dünyayla bütün irtibatı kesilirdi.

nuyor, yüreğim atmıyor. Onlarsa sanki bana inat durmadan

C) Çevre bilinci olan birkaç arkadaşla birlikte dernek kurmuştuk.

maviliği, bol yeşili kuşlarla beraber olunca insana şiir, ede-

D) Paramızın tükendiği zamanlarda soluğu İhsan Baba'nın yanında alırdık. E) Süpermarketler, en ücra semtlere bile girip alışveriş kültürümüzü değiştirdiler.

Güzün o güzel günlerini penceremden görür görmez Hayçıkıyorum. İlerledikçe duyduğum kuş cıvıltıları ile kanım docıvıldaşıyor. Hâlbuki sonbahar; yakmayan güneşi, durgun biyat, resim, müzik dolu bir dünya düşündürür. A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

“görür görmez”, “hesaplayarak”, “ilerledikçe” , durmadan”, “olunca” zarf –fiilleri kullanılmıştır.

A seçeneğinde "kırılınca" C seçeneğinde "olan" D seçeneğinde "tükendiği" E seçeneğinde " girip" sözcükleri filimsidir. B seçeneğinde filimsi kullanılmamıştır.

Örnek 20:

Örnek 22:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil kullanılmış-

I. Konuşurken utancından yüzüme bakamıyordu.

tır?

II. Tanıdık bir yüz görürüm ümidiyle kahveye gittim.

A) Sokaklarda nadir de olsa turistlere rastlıyoruz.

III. Parayı bulunca arkadaşlarını unutmuşsun.

B) İnsanlar kendi derdine düşmüş, bizi unutmuştu.

Bu parçada kullanılan fiilimsileri türü aşağıdakilerin

C) Anlattığın yere daha önce birkaç kez gitmiştim.

hangisinde doğru verilmiştir?

D) Masadakiler bir an önce ana yemeğin gelmesini bekliyor. E) Tıklım tıklım dolu sokaklarda yapayalnız dolaşıyordum.

A, B, D, E seçeneklerinde sıfat fiil kullanılmamıştır. C seçeneğinde geçen “anlattığın yer” ifadesinde “dık/dik” sıfat fiil ekiyle türetilen bir sözcük kullanılmıştır.

I

II

III

A)

sıfat-fiil

zarf-fiil

isim-fiil

B)

zarf-fiil

sıfat- fiil

zarf-fiil

C)

isim fiil

sıfat- fiil

zarf-fiil

D)

zarf-fiil

zarf-fiil

sıfat-fiil

E)

zarf-fiil

sıfat-fiil

sıfat-fiil

I.cümlede,“konuşurken, zarf-fiil” II. cümlede, “tanıdık bir yüz, sıfat-fiil” III.cümlede, “bulunca, zarf-fiil)

12



Konu Testi - 1

1. Aşağıdakilerin hangisinde ek eylem diğerlerinden farklı bir işlevde kullanılmıştır?

5. Aşağıdakilerden hangisinde fiilimsi grubu kullanılmıştır? A) Olaylar duyulur duyulmaz herkes korkuya kapıldı.

A) Kendine önem vermenin en önemli göstergesi kıyafettir.

B) Konuyu daha sonra okulda ayrıntılarıyla görüşürüz. C) Bu iş sonunda bizim aleyhimize dönecek.

B) Bahar yağmurları dökülüyordu gözlerinden.

D) Bütün soruları kolayca çözerim, sanıyordum.

C) Gencecik yaşta çok yüksek mevkilere yükselmeyi başarmıştı. D) Eskiden arkadaşlarımızla haftada bir gün beyin fırtınası yapardık. E) Akşamki davete eşiyle birlikte katılacakmış.

2. (I) Akşama kadar on bir çift ayakkabı boyamıştım. (II) San-

dığımı sırtıma atıp ellerimi ceplerime soktum. (III) Paramı çaldırmak ya da düşürmek istemezdim. (IV) Manava uğrayacak, İsmet Amca'dan biraz meyve alacaktım. (V) Kazandığım parayı ve manavdan aldıklarımı görünce annemin yüzünün alacağı şekli çok merak ediyordum.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde ek eylem kullanılmamıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) Keçiören ‘de Meteoroloji durağında oturuyorum.

6. Bir gün çıkıp gelsen, vursan kapıma

Atılsan boynuma kollarını açarak

Otursan dizlerime yaşamaz bakışlarla

Konuşsan yine öyle yarım yamalak

Yukarıdaki dörtlükte kaç eylemsi vardır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

7. Aşağıdakilerden hangisinde ulaç (zarf-fiil) kullanılmamıştır?

A) Ferhat gibi dağları yara yara düşsem yollara B) Hasretin gün geçtikçe büyüyen bir çile. C) Sayıklayınca, sanki güller açılır sularda. D) Şükrederek kalktığım sofralarda soğan ekmek vardır. E) Seni düşünmek Tebriz’de çay içmektir benim için.

3. Aşağıdakilerden hangisinde sıfat-fiil vardır? A) Kime, ne haksızlık etmişim bugüne kadar.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf-fiil cümleye fark-

B) Arkamdan ne dolaplar çeviriyorsunuz siz?

lı bir anlam katmıştır?

C) Ne oyun oynamak ister ne su ne uyku.

A) Karanlıkta ıslık çalarak korkusunu dağıtıyordu.

D) Düşüp kaldığı yerlerde gözbebeğim var. E) Dokunsam bir martı gibi uçup gidecek sanki.

B) Hiçbir haksızlık yapılmadan işe başlamışlar. C) Tarihi evleri yaka yaka tükettiler. D) Yağmur aniden bastırınca bir saçak altına sığındık. E) Merdivenden kayıp yere kapaklanmış.

4.

I. Bütün minarelerde sustu ezan sesleri.

II. Artık yaşamak zordu.

III. Zehir zıkkım bir rüzgâr esiyordu Irak’tan.

IV. Korku kol geziyordu sokaklarda.

A) Olaylara bakışını bir türlü değiştiremiyor.

V. Düşmedi bir lahza adın dilimden.

B) Onun anladığı tek dil azarlanmaktır.

Yukarıdaki dizelerden hangisinin yüklemi ek-eylem almış isim soylu sözcüktür?

C) Haftada beş günümüzü dolaşmaya ayırdık.

A) I.

E) Cemil, aramızda yaşça en genç olandı.

B) II.

C) III.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil yüklem göre-

D) IV.

vi üstlenmiştir?

E) V.

D) Dostlarıyla sohbet etmeyi çok sever.


13


Konu Testi - 1

10. Gerilmiş bir keman teli gibiydik

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi ek eylem al-

Ankara Kalesi’nde bir eski çalar saat

mamıştır?

Bilmem kaçı vuruyordu

A) Son okuduğum roman oldukça etkileyiciydi.

Islanmış bir ceylan yavrusu gibi

B) Beni her gördüğünde ilginç sorular sorar.

Tiril tiril titriyordum

C) Dün akşam saatlerce sizi beklemiştik.

Yukarıdaki dizelerde kaç eylemsi vardır?

D) Bütün çabası çocuklarını okutabilmek içinmiş.

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) Bu sandığımdan çok daha zormuş.

E) 5

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek-eylem kullanılma-

11. Bir geceydi hakikat yalanlara baş eğdi.

I

A) Şimdi kalbim rahat başım serindir.

Kundaksız uzatıldın iğneli beşiğe

mıştır?

II

III

B) Kalbim ki en son sığınacak yerimdir.

IV

C) Artıyormuş kime benim kederim.

Ve böylece Azrail ıstırabı mıhladı küçücük benliğine.

V

D) Tekrar geleceğin günü bekliyoruz şimdiden.

Yukarıdaki dizilişte numaralandırılmış sözcüklerden hangisi ek eylem almıştır?

E) Ben ki her şeye dudak büken bir derbederim.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

16. Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde eylemsi yoktur? A) Kıratın yanında duran ya huyundan ya suyundan… B) Bal bal demekle ağız tatlanmaz.

12. I. Bir bir sönerdi yıldızlar.

C) Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış.

II. Bırakırdı usulca beni beşiğime.

III. Derken şafaklar peyda olurdu.

IV. Denize doğru birkaç adım atardım.

V. Neden sonra ben tekrar sulardayım.

Numaralandırılmış dizelerin hangisinde ek eylem farklı görevde kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) Üzüm üzüme baka baka kararır.

D) IV.

E) Çok veren maldan, az veren candan…

17. Aşağıdakilerden hangisinde isim-fiil kullanılmıştır? A) Toprağa cemre düşmeden sıcaklar gelmez.

E) V.

B) Köylerde akşam olunca çekilir el ayak ortadan. C) Nerede tasa duymadan yaşadığım o günler? D) Çocuk yüreğimi yakan türküler dinledim. E) Bu gidiş pek hayra alâmet değildi.

13. Kendinden başka kimseyi beğenmez, çok bencildir. Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?

18. I. Bir güvercin uçar akça kanatlı

A) Birinci yüklem geniş zamanın olumsuzuyla çekimlenmiştir.

II. Bir bayrak dalgalanır Ağrı Dağı’nın başında.

B) İkinci yüklem ek eylemin geniş zamanıyla çekimlenmiştir.

III. Ve duyulur sonra bir bozkurt sesi.

IV. Varlığı bizdedir bayrağın ama

V. Kafkas Dağları’na düşer gölgesi.

Yukarıdaki dizelerin hangisinde ek-eylem kullanılmıştır?

5. A

6. C

7. E

8. D

9. B

10. C

11. A

12. E

13. E

14. B

15. D

16. C

17. E


C) III.

4. B

18. D

14

B) II.

3. D

A) I.

E) Her iki yüklem de ek eylem almıştır.

D) IV.

2. B

D) İkinci yüklem türemiş zamirle oluşturulmuştur.

E) V

1. A

C) Her iki yüklem de tekil 3. kişiye göre çekimlenmiştir.

Cevaplar

EK FİİL - FİİLİMSİ

Konu Testi - 2

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “ek eylem” ötekilerden farklı görevde kullanılmıştır?

6. Aşağıdakilerden hangisinde fiilimsi yoktur? A) Yaşama arzusunu insana içindeki çocuk verir.

A) O sabah deniz, durgun, gökyüzü açıktı. B) Onun böyle olması hoşuma gidiyordu.

B) Kendimi dışarı atıp şu sıcacık güneşi kucaklamak istiyorum.

C) O gün büyük sınavın sonuçları açıklanacaktı.

C) Çatlamış kerpiç duvarlar, bel vermiş damlar vardı.

D) Bu arsaya büyük bir iş merkezi yapılacakmış.

D) Okumuş yazmışından çekiyor şimdi bu memleket.

E) Kandil gecelerinde rehberindeki herkese mesaj atıyordu.

E) Karşıya yeni taşınan komşunun evine hırsız girmiş.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi karşılıklı yap2. Siz de Kastamonu delilerini

ma anlamı vardır?

Görebilseydiniz çok severdiniz

A) Durakta yaşlısı, genci, bir sürü insan bekleşiyor.

Bir süre peşlerine takılır giderdiniz

B) Ellerimi çırpınca balkondaki kuşlar kaçıştı.

Ve: “Bunlar ne güzel delidir!” derdiniz

C) Akbabalar zebra leşinin başına üşüştü.

Bu dizelerde ek eylem almış kaç tane sözcük vardır?

D) İki arkadaş, uzun yıllar sonra buluştu.

A) 3

E) Talihsizlik kader gibi üzerime yapıştı.

B) 4

C) 5

D) 6

E) 7

3. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi ek eylem alma-

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi grubu yoktur?

mıştır?

A) Hayatında hiç uçağa binmemiş biri olarak heyecanlıydım.

A) Boşuna değildi elbet kalbimizin çarpışı.

B) Salih Ağa, köyün en zengin adamlarından biridir.

B) Ne güzeldir seni sevmek böyle uzaktan.

C) Sağlıksız koşullarda yaşayan bu insanlar hemen hastalanıyordu.

C) Demli çaylar gibiydi uzakta Emirgan. D) Bir sabah vapurla alıp getirdi beni.

D) Seninle tartışmak istemediğimi umarım anlamışsındır.

E) Annem, küçükken bize tandır ekmeği yapardı.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi birleşik za-

E) Topladığımız paralarla Afrika’da bir su kuyusu açtıracağız.

9. Demeden yakın, ırak

manlı bir birleşik fiildir?

Bulutlarla savrulup ırmaklarla akarak

A) Başına gelenleri bir türlü anlatmıyordu.

Sana “Anne” diyen dilleri kıskanarak

B) Onunla kavga ettiğim için yanına gidemiyordum.

Kapına geldiğimin farkında mısın?

C) Kuşlar her sabah bu göle su içmeye geliyorlarmış.

Bu dizelerde kaç tane zarf-fiil vardır?

D) İnsan, kendi kuyusunu kendisi kazarmış.

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

E) Eskiden bizim mahallede Ermeniler de oturuyordu.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil vardır?

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil kullanılmıştır?

A) Balkondan bakınca aşağıda bir kalabalık gördü.

A) Yılların tecrübesiydi yüzlerinden yansıyan.

B) Akacak kan damarda durmaz, demişler.

B) O günden sonra hiçbir pencereye bakamadım.

C) Bir insanın güvenini kazanmak en zor iştir.

C) Gözlerim sesin geldiği yöne çevriliyor.

D) Hiç vakit kaybetmeden seni aramaya başladı.

D) Aradığımın ne olduğunu tam bilmiyorum.

E) Bu başarıda diğerleri kadar benim de payım var.

E) Beklenen gün yavaş yavaş gelmekte. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15

EK FİİL - FİİLİMSİ

Konu Testi - 2

11. Delirecek miyim neyim

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek eylem ötekilerden

Kirpiklerimden mısra dökülüyor


Kenya'da simsiyah yalnızım

A) En sevdiği yemek yoğurtlu mantıydı.

Yoksul bir şilepte gemiciyim

B) Dün söylenenlere razı olmalıydı.

Malezya'da yük bekliyorum

C) Kardeşimle bir daha konuşacaktı.

Önümden çekilirsen İstanbul görünecek

D) Fakülteden geçen yıl mezun olmuştu.

Nerede olduğumu bileceğim

E) Çocuk annesine sürekli sorular soruyordu.

Bu dizelerde kaç ek-fiil kullanılmıştır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir edat, ek-eylem alarak yüklem olmuştur?

A) Ön sırada oturan öğrenci kimdi?

12. (I) Uzakta dağların yamaçları ateş gibiydi. (II) Tepelerden

B) Bu tip sorular diğerlerinden daha kolaydı.

aşağı öbek öbek koyun sürüleri iniyordu. (III) Koyunların boyunlarındaki çıngıraklardan gelen sesler köye kadar geliyordu. (IV) Burada herkes sanki çok uzun bir zamandan beri bilinen bir oyunu oynuyor. (V) Bizim gibi dışarıdan gelenlere de bu oyunu hayretler içinde seyretmek düşüyordu.

C) Onun anlattıkları çok farklıydı. D) Bu konuda anlatacaklarımız bu kadardı. E) Onda tek eksik olan görgüydü.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde ek-fiil kullanılmamıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

17. Aşağıdaki dizelerden hangisinde iki farklı fiilimsi kul-

E) V.

lanılmıştır?

A) Ebedi aşığın dönüşünü bekler

B) Eski yurdun hüzün içinde bakan dağları

13. Ek-eylem geniş zaman üçüncü kişi çekiminin kullanılması

Yalan yeminlerin tanığı çiçekler

düşünülen yerlerde ek-eylem kullanılmayabilir. Ancak bu, söz konusu cümlede ek-eylem kullanılmadığı anlamına gelmez, kullanılmış sayılır.

Sevindiler Türk askeri geçiyor diye

Aşağıdaki cümlelerin hangisiyle bu açıklama örneklenebilir?

D) Kalbimi acı bir şüphe bürüyor

C) Yolunu beklerken daha dün gece

Kaçıyorum bugün senden gizlice Saatler geçiyor, gelmedin hala

A) Karnım iki gündür açtı.

E) Gözlerim yolda beklerim seni

B) Elmaların en iyisi Amasya elmasıdır.

Koyu karanlıklar üzüyor beni

C) Onu benden, beni ondan ayıran denizdi. D) En sevdiğim aydır temmuz. E) Onların evi bizim buraya çok uzak.

18. Aşağıdakilerden hangisinde, yan cümlecik zarf tümleci görevinde kullanılmamıştır?

A) Bir sanatçı olayları ele alırken kişilerden bağımsız hareket edemez.

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek-eylem ötekilerden farklı türde bir sözcüğe eklenmiştir?

B) Sayfalar arasındaki yolculuğum ilerledikçe merakım da artıyor.

A) Salonda misafirlerle konuşuyordu.

C) Kişisel olaylardan yola çıkarak bir dönemin sorunlarını anlatamayız.

B) Saçlarını kızıla boyatacakmış.

D) Her bölümün değerlendirmesi kendine özgü yöntemlerle yapılır.

C) Onu tanıdım tanıyalı yalnızdı. D) Bu konuyu önceden düşünmeliydi.

E) Bir romanı okuyup bitirince birçok sorunun çözümünü bulmalı insan. 2. C

3. D

4. B

5. B

6. A

7. D

8. B

9. D

10. A

11. D

12. D

13. E

14. C

15. A

16. D

17. B


1. A

18. D

16

Cevaplar

E) Olanları ona anlatmayacaktın.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

29

TARAMA

1. “Dünya insanlar için bir cennettir fakat insanlar onu cehen-

4. Haziran fırtınaları dinmiş, bardaktan boşalırcasına yağan yağmur herkese işini bıraktırmıştır. Hiçbir şey yapılamıyordu. Su ve çamur yüzünden halk kapanmıştı evine, iş yerine. Çobanlar sürülerini köye zar zor ulaştırabilmişti. Bütün yollar küçük dereciklerle kaplanmış, her yer suya kanmıştı.

neme çevirebilir.”

Bu cümleden aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz? A) İnsanların barış ve sevgi için çalıştığı B) Dünyanın gittikçe yaşanmaz bir hal aldığı C) Dünyayı değiştirenin insanlar olduğu

Bu paragrafın anlatımıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

D) İnsanların dünyayı yok etmeye çalıştığı

A) Devrik cümlelere yer verilmiştir.

E) İnsanların dünyanın değerini yeterince anlamadığı

B) İkilemeye yer verilmiştir. C) Öyküleyici anlatım ağır basmaktadır. D) Nesnel bir anlatım tercih edilmiştir. E) Benzetmeye yer verilmiştir.

2. Ölümden de korkmam yaşlılıktan da 5. Çalışkanda özgüven, tembelde ise bahanelerin esiri olma

Süleyman gibi üç yüz yıl yaşayayım da istemem

Ey gönlümün sultanı

Güzel günler de hayal etmiyorum

Seninle olayım, öleyim…

A) Adlaşmış sıfatlar

Yeter.

B) Belirtili isim tamlaması

Bu şiirde aşağıdakilerden hangisi yoktur?

C) Fiilimsi

A) Sıfat tamlaması

D) Niteleme sıfatı

söz konusudur.

Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi yoktur?

E) Birleşik sözcük

B) Unvan grubu C) Ünlem grubu D) Fiil grubu E) İsim tamlaması

6. (I) İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özellik, aklını kullanabilme becerisidir. (II) Aklını kullanabilen insan her zaman soruların peşinde koşuyor. (III) Geçmişten beri sorulara farklı cevaplar veriyor. (IV) Sorgulama insanın doğasında vardır. (V) Doğasındaki bu özellik insanı diğer canlılardan ayırıyor.

bir söz öbeği kullanılmıştır?

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) Tartışma, sakin bir havada başladı.

A) I. cümlenin yüklemi çekimli bir fiildir.

B) Radyonun sesini biraz kısar mısın?

B) II. cümlede, yüklem etken ve geçişsiz bir fiildir.

C) Bazı arkadaşlar konuyu biliyor.

C) III. cümlede, “beri” sözcüğü edattır.

D) Yemyeşil kırlarda birlikte dolaştılar.

D) IV. cümlede, belirtili ad tamlaması vardır.

E) Öndeki boş koltuğa oturdu.

E) V. cümlede, sıfat yapan ki vardır.



1

Tarama

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öznel bir anlatım söz

10. Hepsi güzeldi; kar, tipi, fırtına

konusu değildir?

Günlerin geçişi ardı ardına

A) O güzelim şehir her geçen gün biraz daha bozuluyordu.

Hasretim bir kanat şakırtısına

B) Dünyanın en güzel, en lezzetli inciri Türkiye’de yetişir.


C) Şiirlerinde romanlarına göre daha duyarlı bir bakış görüyoruz.

Yukarıdaki dörtlükte aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Birleşik çekimli fiil

D) Son yıllarda ülkemizdeki üniversite sayısında bir artma oldu.

B) Belirtisiz isim tamlaması C) Sıfat tamlaması

E) İnsanın belirli bir yaştan sonra şiire başlaması mümkün değildir.

D) Belirtili isim tamlaması E) Ek eylem almış birden fazla sözcük

11. Bu dillerin en belirgin özelliği kelimelerin ek almaması 8.

I. Kültür insanın fazlalılarını yontan bir keskidir.

II. Elinden bir tutanı olsaydı okuyup adam olacaktı.

III. Okullar tatile girdiği için sabah trafiği de rahatladı.

IV. Büroda biraz daha kalıp çalışmayı düşünüyorum.


ve çekime girmemesidir. Yani kelimeler, kullanımda aynı biçimlerini korur. Kelimelerin hangi anlamda kullanıldığı ise, baş kısımlarına getirilen araç kelimelerle belirlenir. Bu grupta yer alan dillerde vurgu ve tonlama da oldukça önemlidir. Kelimelerin kavram ve anlam farklılıkları, yazıda da belli edilen çok zengin bir vurgu ve tonlama sistemiyle karşılanır. Birçok kavramın ifadesi de kelime birleşikleriyle yapılır. Bu dillerin en tipik örneği Çincedir. Bunun yanı sıra Endonezya dilleri, Tibetçe, Vietnam dili, Himalaya ve Afrika dillerinden bazıları da bu gruba girer.

A) Koşul cümlesi B) Karşılaştırma cümlesi

C) Tasarlama cümlesi D) Neden-sonuç cümlesi E) Tanım cümlesi

Bu parçada sözü edilen dil grubu aşağıdakilerden hangisidir? A) Eklemeli diller

B) Çekimli diller

C) Hami – Sami dilleri

D) Bantu dilleri

E) Tek heceli diller

12. Puslu havayı sever kurt 9. Sanatçı Vildan Dilek Erduran, eserlerinde gerçekleri anlat-

Kaplamakta gökyüzünü

mak yerine; görmek istediklerini, umutlarını yani ---- anlatıyor.

Kurşundan ağır bir bulut


Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

B) Cins isim

A) hayallerini

B) anılarını

C) Belirtme sıfatı

C) toplumsal sorunları

D) amaçlarını

D) Hâl eki almış isim

2

A) Topluluk ismi

E) sanatın geleceğini YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

E) Niteleme sıfatı

Tarama

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde yardımcı

13. Sana seni anlatsam anlatırım kendimi

Sende seni ararken arıyorum kendimi

eylem kullanılmamıştır?

Bu dizelerde aşağıda verilenlerden hangisi yoktur?

A) Birden, odanın güllerle dolu olduğunu fark etti.

A) Ünlü daralması

B) Bu eve ilk taşındığımda bu odada karar kıldım.

B) Dönüşlülük zamiri

C) Rüzgârın taşıdığı soğuğun içlerine sızdığını hissediyorlardı.

C) Niteleme sıfatı

D) Bakışlarından, çok heyecanlı olduğu belli oluyordu.

D) Çekimli eylem

E) Buradaki köylülerle diyalog kurmak kolay olmamıştı.

E) Türemiş sözcükler

14. Aşağıdakilerden hangisi bir “ana dil ailesi” değildir?

17. Bence bir şiir, söylenmek istenen şeyi en kısa ve en duru şekilde ifade edebiliyorsa, kitaplar dolusu sözcüğün anlattığını bir mısrada anlatabiliyorsa ve bunu da herkes anlayabiliyorsa işte o, iyi şiirdir.

A) Hami-Sami Dilleri B) Latin-Roman Dilleri C) Bantu Dilleri

D) Çin-Tibet Dilleri

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Niteleme sıfatı

E) Hint -Avrupa Dilleri

B) Edat C) Bulunma durum eki almış isim D) Zamir E) Yeterlik fiili

18. I. Beklemeyi bilenin, her şey ayağına gelir. 15. I. Her birinin saçları alnında.

II. Islaktı yanakları yangında.

III. Biri, başını bir taşa dayadı.

IV. Orada bir daha uyanmadı.

V. Bende gidemedim bir daha oraya.

Numaralanmış dizelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

II. Beklemekten vazgeçtiğimiz an, başarmak için umudumuz var demektir.

III. Beklenen, çalışılarak elde edilenden daha iyi değildir.

IV. Bekleyebilen için her şey iyi sonuç verir.

V. Beklemek aslında pes etmişlikten başka bir şey değildir.

Yukarıdaki cümlelerin hangisi anlamca birbirine en yakındır? A) I. ve II. D) I. ve V.

B) II. ve III.

C) III. ve IV.

E) II. ve V. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Mağazadan birkaç parça eşya alıp çıktık. B) Öğrencilerin herbirini ayrı ayrı izliyordum.

22. Çocukluk dönemi büyük bir ağacın çekirdeğine benzetilir; ona ne kadar iyi bakarsanız o kadar gelişir.

Bu cümlede aşağıda verilenlerden hangisi yoktur?

C) Bu kamyonda birçok vahşi hayvan yaşıyormuş.

A) Türemiş sözcükler

D) Bu konuda birtakım endişelerimiz var.

B) Ünsüz yumuşaması

E) Programın sonuna doğru herkes sıkılmıştı.

C) Dönüşlülük zamiri D) Niteleme sıfatı E) Durum zarfı

20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir tanım yapılmıştır?

A) Babam üniversitede okurken çok aktif bir öğrenciymiş.

A) Bencil insan, can sıkıntısından kurtulamaz.

B) Ölümün 5’ inci yılında sanatçı anıldı.

B) Bencillik, dostluğun zehridir.

C) Van Kalesi, Urartular zamanında yapılmıştır.

C) Bencil insan, meyvesiz bir ağaç gibi kurur gider.

D) A. Hamdi Tanpınar’ın “Huzur” u en sevdiğim romandır.

D) Bencil insan her yerde yalnız kalır.

E) Komşumuzun oğlu Ahmet Komser olmak için sınava girdi.

E) Bencillik, toplumsallaşmanın önündeki en büyük engeldir.

24. Gölgesinde mevsimler boyu oturduğumuz

21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır?

4

Hep el ele vererek hayaller kurduğumuz

Kimi üzgün, kimi gün neşeyle dolduğumuz

O ağacın altını şimdi anıyor musun?

O güzel günler için bilmem yanıyor musun?


A) Adana’lılar karpuz festivaline ilgi gösterdiler.

A) Edat

B) Her yıl, şubat ayında şiddetli soğuklar yaşanır.

B) Belirtisiz isim tamlaması

C) Dokuma fabrikasına iki yüz elli kişi alınacakmış.

C) Belgisiz sıfat

D) Tuz Gölü’nün suları her geçen gün azalıyormuş.

D) Zarf fiil

E) Belki biz de bir gün oralara gideriz.

E) İşaret zamiri


Tarama

25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin gerçekleş-

28. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tamlayanı sıfatla nite-

mesi bir koşula bağlanmıştır?

lenmiş bir isim tamlaması vardır?

A) Uzun bir tatil yaparsam ancak rahatlayabilirim.

A) Bir kuş gibi çırpınan kalbimin kafesine

B) Her söylediğini yapmak zorunda değilim.

C) Bu şartlar altıda daha fazla burada kalamaz.

B) Henüz bir tokat gibi inmedi yüzüne aşk

D) Hiç üşenmeden bütün paketleri açıp içine attı.

E) O da çok doğru konuşmuyor, bunu sen de anlayacaksın.

C) Karalar bağlamadın beni anlayamazsın

Bir avuç yem bıraksan ölür müsün, a gülüm Kalbine çivilerle gömülmedi ayrılık

O kalp sende oldukça gülüm, ağlayamazsın

D) Sen hasta bir çeşmeden doldurmuşsun tasını

Gittiği her iklime sevdanı götürürken

E) Sen hala anlamadın sevginin en hasını

Sen hala çözemedin ırmağın dünyasını

29. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tamlayanıyla tamlananı 26. “ya ---- ya” bağlacı aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamalarını birbirine bağlamıştır?

yer değiştirmiş bir isim tamlaması kullanılmıştır? A) Dökülen tüylerine tutunmadın kuşların

A) Ya mavi gömleğini ya da turuncuyu giymelisin.

B) Ya bildiklerini anlat ya da hiç konuşma.

B) Gözlerinin renginden almışsa ahengini

C) Ya cep saatini ya kol saatini alabilirsin.

D) Ya bu işi yaparsın ya da aylak aylak gezersin.

C) Uzaktan bakıyorun ona hep yeşil yeşil

E) Buraya ayda bir ya gelir ya gelmez.

Karanlık köşelerde acı acı gülmedin Ruhum nasıl unutur gözlerinin rengini Bu vehimli muamma parlıyor ışıl ışıl

D) Yanıyor nağmelerin bedevî kanatları

Şahlandı obamızın doludizgin atları

E) Akmasın yüzümüze kötürümler pınarı

Devirdik, o devrilmez zannedilen çınarı

27. (I) Hafta sonu sınav yapılacağı için ders yoktur. (II) Bu fırsatı değerlendirip piknik yapmak için Kurtboğazı Barajı’na gitmeyi planladık. (III) Gölün kenarına nasıl gideceğimizi bilmediğimiz için çobanlardan yardım istedik. (IV) Çobanlar göle giden bütün yolları çok iyi biliyorlardı. (V) Gölün kenarına indiğimizde pek çok balıkçının oltalarını göle bıraktığını gördük.

30. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangisinin yazımı yanlıştır?

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) Senin bu kadar baş belası bir çocuk olduğunu tahmin edemezdim.

A) I. cümlede sıfat fiiil vardır.

B) Marmara’da yakalanan köpekbalığına ilgi büyük oldu.

B) II. cümlede yüklem etken ve geçişlidir.

C) Ankara’daki çevre yolunda yapılan tadilat sona ermiş.

C) III. cümledeki “için” sözcüğü edattır.

D) Ayakaltında dolaşmaktan vazgeçip bir yere otur.

D) IV. cümlede belgisiz sıfat kullanılmıştır.

E) Hakkımda çıkan birtakım dedikodularla ilgili açıklama yapacağım.

E) V. cümlede kişi zamiri kullanılmıştır.


5

Tarama

31. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “güzel” sözcüğü isim

35. I. Beni hiç tanımıyormuş gibi davranıyor.


II. Buraya kadar gelmenize gerek yoktu.

A) Şiiri öyle güzel okudu ki herkes duygulandı.

III. İşe gitmek üzere evden ayrıldım.

B) Güzel bir elbise almak için kırk dükkân dolaştı.

IV. Sorularını çözerim ancak benim de isteklerim var.

C) Kitabın kapağındaki resmi öyle güzel boyamış ki?

V. Bu sınav dünküne göre daha kolaymış.

D) Defterini güzel şiirlerle doldurmaya kararlıydı.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde edat yoktur?

E) Saksıdaki her çiçek birbirinden güzeldi.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

32. Aşağıdaki cümlelerde bulunan altı çizili sözcüklerden hangisi soyut isimdir? A) Ses çıkarmayın, dedeniz uyuyor. B) Bu mağaraya girmek yürek ister. C) Gölün kenarında fotoğraf çekti.

36. Aşağıdaki dizelerin hangisinde tamlayanıyla tamlananı

D) Televizyonda güzel bir film var.


E) Sofrada sadece etler yendi.

A) Ölümü paylaştıran bir rüyada gülerken

Biliyorum, senin de gözlerin sulusepken

B) Hercai resimlere meftûn olurken asır

Bir garip uyku gibi sarsıyor kubbeyi sır

C) Baygın kalabalıklar içinde tek başına

33. İçimde işliyor derin bir yara

D) Kuşan artık sabırlı günlerin kılıcını

Aşkın öldürmeyen zehriyim ben

Bakmayın çevremi kuşatanlara

Bu dizelerde ünlü düşmesine uğramış kaç sözcük kullanılmıştır? A)1

B) 2

C) 3

Pervâsız şimşeklerin evine göm acını

E) Mağara duvarında görünür yüzü ruhun

Hüznün, yalnızlığın şairiyim ben

Giriyorsun hüzünle bu meydan savaşına

D) 4

Kafesini kıracak kuşun mavidir gözü

E) 5

37. Hangi kuvvet ayırır seni benden bilemem Zincirle bağlanmışız senden ayrılamam ki

34. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç nesneleri

İçimde kanımdasın terk edip gidemem ki

bağlamıştır?

Sen benden bir parçasın, senden ayrılamam ki

A) Hayatın ne cazibesinde gözüm var ne de çilelerinde. B) Yıllar sonra hem ailemi hem de memleketimi görebilecektim.

6


C) Araba birazdan kalkacak ve sevenleri birbirinden ayıracak.

A) Birleşik yapılı fiil vardır.

D) Sigarasına ve çakmağına sonsuza dek veda etti.

C) Birleşik zamanlı fiil vardır.

E) Dalgalarla kıyıların dostluğu bütün sahil boyunca devam eder.

D) Edat kullanılmıştır.


B) Soru sıfatı kullanılmıştır.

E) Bağlaç kullanılmıştır.

Tarama

38. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi yoktur? A) Dersleri günü gününe yapmanın faydası çoktur. B) O güzel günler bir daha geri gelse. C) Ben bu konuyu hemen öğrenmek istiyorum. D) Sinemaya gitmeyi kararlaştırdık. E) Alçaklar, hayatın karanlığından beslenmek ister.

42. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ötekilerden farklı bir ad tamlaması vardır? A) Başarısız oldum diye üzülme, başarının sırrını çözmeye çalış. B) Başarısızlık çalışmayanların etrafında olur. C) Eğer herhangi bir başarısızlık sonrasında herkes işi bıraksaydı çalışan kalmazdı. D) Milletlerin büyük adamları hayatlarını hep başarılarla süslemiştir.

39. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki” bağlaç göreviyle

E) Başarılı insanların hedefleri, basit insanların hevesleri vardır.

kullanılmıştır? A) Karşıki otelin çatı katında yangın çıkmış. B) Benim giysim seninkinden güzel. C) Öyle çok koştu ki sonunda başardı. D) Bugünkü tatlılar pek de hoş değildi. E) Üstteki komşunun huysuzluğu canıma tak etti.

43. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemsi yoktur? A) Futbol oynamayı çoktan bıraktım.


B) Arkadaşlarına şaka yapmadan duramazdı.

la sağlanmamıştır?

C) Kendini bu kadar üzmene gerek yok.

A) Nasıl bir dünya hayal ediyorsunuz?

D) Neden böyle zor bir işe kalktın?

B) Bu noktaya gelmek için kaç yıl beklediniz?

E) Gülünce yanağında bir gamze beliriyor.

C) Hangi görüşe katılacağımı şaşırdım. D) Ne kadar ekmek alacaksın? E) Yarışmada kaçıncı olmuş?

41. Mağazanın birinde bir çocuk gördüm Esmer miydi, kumral mıydı tam hatırlamam Ama yalnızdı anlarım Bakışları donuktu

Bu dizelerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Birleşik zamanlı fiil yoktur. B) Dört dizede de ek fiil almış sözcük vardır.

44. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili sözün yazımı yanlıştır? A) Artık herhangi bir konu hakkında şikâyet istemiyorum. B) Eşyalarını, dolaba gelişigüzel yerleştirip gitti. C) Öğrencilerinin çalışmalarını bire bir takip ediyordu.

C) Bütün fiiller birinci tekil şahıs eki almıştır.

D) İnsanların bu derece vurdumduymaz olmaları onu üzüyordu.

D) Basit çekimli fiiler vardır.

E) Bundan sonra senden hiç birşey almayacağım.

E) İkinci dizede geniş zaman kipiyle çekimlenmiş fiil vardır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

Tarama

45. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bir yazım yanlışı


vardır?

bir isim tamlaması kullanılmıştır?

A) Kimseyi tanımadığı bu okulda kendini yapayalnız hissediyordu.

A) Uzun zamandır sakal tıraşı olmadığı belliydi.

B) Cebindeki tüm parasını okula giden oğluna verdi.

C) Bir kamyonun üzerinde sebze satıyordu.

C) Buzdolabından bir tutam maydanoz çıkardı.

D) Gözlerinin çevresi siyah boya ile çizilmiş gibiydi.

D) Duvara çarpan arabanın tamponu param parça olmuştu.

E) Filmin sonunda iki sevgili kavuşamayınca üzüldüm.

B) Ben annemin gözlerine anlamsızca bakıyordum.

E) Masadaki kolonyadan biraz alıp yüzüne sürdü

46. I. Esince baharın ılık meltemi

II. Bir başka rüzgâr eser bahçelerde

III. Dinle çılgınca öten bülbülleri

IV. Sorma niçin düştüğünü bu derde

A) Çocuklar babalarının güçlü olmasından gurur duyarlar.

V. Aşk söyletir en yanık türküleri

B) Etraflarında onları mutlu edecek çok fazla bir şey yoktur.

Numaralanmış dizelerin hangisinde arasına sözcük ya da sözcükler girmiş bir ad tamlaması vardır?

C) Ben hep gecelerden beklerdim uğursuz haberleri.

A) I.

E) Arka kapıdan usulca süzülüp dışarı sıvıştım.

B) II.

C) III.

D) IV.

49. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf kullanılmamıştır?

E) V.

D) Bir mahalle bakkalı görünüyordu yolun ilerisinde.

47. I. Bahçedeki kurumuş ağaçları kestiler.

II. Bu çay hararetimi bayağı kesti doğrusu.

III. Beni dinlemiyor, sürekli sözümü kesiyorsun.

IV. Maaşlarımızın bir bölümü emeklilik fonuna kesiliyor.

V. Filmdeki bir sahne denetimden geçmemiş, orayı kesmişler.

A) Mahmut Bey acizliğinin ıstırabı ile kavruluyordu.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerde “kesmek” sözcüğü kaç değişik anlamda kullanılmıştır?

C) Masanın altında parlak tüylerle kaplı iri bir kedi uzanmıştı. D) Saygılı bir tavırla kürsüye doğru yürümeye başladı.

A) 1

E) Seda ister gelsin ister gelmesin, biz sinemaya gideceğiz.

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

B) Yarı baygın gözlerle başındaki doktoru dinliyordu.

26. C 27. E 28. A 29. A 30. B 31. E 32. B 33. D 34. B 35. D 36. E 37. C 38. B 39. C 40. E 41. B 42. C 43. D 44. E 45. D 46. A 47. E 48. A 49. D 50. E 2. B

3. B

4. D

5. D

6. A

7. D

8. B

9. A 10. A 11. E 12. A 13. C 14. B 15. E 16. E 17. B 18. E 19. B 20. E 21. A 22. C 23. B 24. E 25. A YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1. A

8

Cevaplar

50. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç kullanılmıştır?

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

30

CÜMLENİN ÖGELERİ

hhCÜMLENİN ÖGELERİ

hh Çekimli fiiller (basit, türemiş, birleşik), ek fiille çekimlenmiş isim ya da isim soylular yüklem olabilir.

hh Cümle ögeleri, temel unsurlar (yüklem, özne) ve yardımcı unsurlardan (nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci, edat tümleci) oluşur.

hh Tek sözcük ya da bir söz öbeği olabilir. – Kontrolü kaybeden araç bariyerlere çarptı. (basit fiil)

hh Cümlede anlam, öge sayısının artırılmasıyla belirginleştirilir.

– Bir maliyeci, yeni vergi sistemleri üstüne bizi aydınlattı. (türemiş fiil)

A. ASIL ÖGELER

– Bazıları da yöneticilik dönemindeki anılarına yer veriyordu. (birleşik fiil)

1. Yüklem

– İstanbul toprağının her köşesinde Türk ruhunun bir safhası vardır. (isim)

hh Yargı bildiren (olay ya da durumu haber veren) ögedir.

hh Cümlenin temel ögesidir.

hh Bulunması gereken ilk ögedir.

hh Diğer ögeler, yükleme belirli sorular sorularak bulunur.

– Kalbimin tek sahibi sensin. (zamir) – Günün bu saatinde cadde çok kalabalıktı. (sıfat) – Sınav yarınmış. (zarf) – Yaptığım en büyük hata ona güvenmekti. (isim-fiil) – Bahçede oynayan çocuklar şen şakraktı. (ikileme öbeği) – Osmanlı mimarisinin en önemli eseri Süleymaniye Camisi’dir. (isim tamlaması öbeği) – Hakan Hoca, sakin tavırlı bir insandı. (sıfat tamlaması öbeği)

hh Bir sözcük ya da öbek, yüklemi etkiliyorsa ögedir.

– Madalya alanlardan biri de Arif Çavuş’tu. (unvan öbeği)

Bir akşam, bahçemizde bulduğumuz bu minik köpeği / hepimiz / sevmiştik.

– Dün akşam itibarıyla sayıları yüz elliydi. (sayı öbeği)

Bir akşam bulduk Bahçemizde bulduk Bu minik köpeği bulduk denebileceği için, “ Bir akşam, bahçemizde bulduğumuz bu minik köpek” bir öbek oluşturmuş, sevmiştik yüklemini etkileyerek bir bütün halinde öge olmuştur.

hh Kurallı cümlelerde sonda, devrik cümlelerde başta ya da ortada bulunur.

– Her şey bıraktığım gibiydi. (edat öbeği) – Mahallede herkes onu sever ve sayardı. (bağlama öbeği)

hh Eksiltili (kesik) cümlelerde yüklem bulunmaz.

hh Anlamın, yükleme gerek bırakmayacak kadar açık olması ya da düşüncenin daha etkili iletilmek istenmesi söz konusudur.


1

CÜMLENİN ÖGELERİ hh Soru cümlelerinde yanıt bildiren bölüm, soru cümlesine bağlandığından tamamlanmayabilir.

Örnek 3:

– Dışarıda bir bayram havası… (var)

Aşağıdaki cümlelerden hangisi sadece yüklemden oluşmuştur?

– Bu gömleği nereden aldın? / - Kızılay’daki bir mağazadan. (aldım)

A) Akıl edilemez bir öneri getirdi. B) Hayatta gördüğüm en iyi insandı. C) Seninle uğraşmak gerçekten zormuş. D) İçinden çıkılmaz bir hal aldı sorunumuz.

Örnek 1:

E) Durumunu, öyküye benzer biçimde dile getiriyor. B seçeneğinin tamamı sıfat tamlamasından oluşan tek ögedir.

Karşılığında sevgi uyandırmadan seviyorsanız, sevginiz sizi sevilen biri yapmıyorsa bu güçsüz bir sevgidir. Bu cümlenin yüklemi aşağıdakilerden hangisidir? A) bir sevgidir B) seviyorsanız C) bu güçsüz bir sevgidir D) sevgidir E) güçsüz bir sevgidir

2. Özne hh Yargıyı üstlenen ögedir.

Tamlamalar bir öge kabul edilir. Bu cümlede kullanılan “güçsüz bir sevgi” ifadesi tamlama olduğundan bölünemez, tamlamanın tamamı yüklem görevindedir.

hh Kimi zaman eylemi yapar, kimi zaman eyleme ya da duruma konu olur. – Çocuklara onar onar saymayı öğrettim.

(“Ben” eylemi yapan)

Örnek 2:

– Geçici olarak satış bölümüne alındım.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemin belirlenmesinde bir yanlışlık yapılmıştır?

A) Gider oldum yarenlerim toplansın.

(“Ben” eyleme konu olan)

– Son günlerde biraz yoğunum. (“Ben” duruma konu olan)

B) Çok olsun ekmeği aşı dünyanın. C) Bundan böyle defterimiz dürülsün. D) Sürmelensin kaşı gözü dünyanın. E) Hiç bakmasın o vefasız yollara. E seçeneğinde yüklemle birlikte kullanılan “hiç” sözcüğü zarftır. Yüklemden ayrı bir öge olarak, zarf tümleci) değerlendirilmelidir.

2


hh Kim, ne, neresi sorularından birine yanıt verir. – Görevliler sahneye çıkmak isteyenleri engelledi. (kim) – Arabalar dar sokaktan zorlukla geçiyor. (ne) – Dışarısı, adım atılmayacak kadar sıcaktı. (neresi)

CÜMLENİN ÖGELERİ hh Daima yalın haldedir; yapım eklerini ve diğer çekim eklerini alabilir. – Güvercinleri onun için her şeyden önemliydi.

(-ler çokluk eki, -i iyelik eki)

– Öğrencileri ona karşı daima saygılıdır.

(-ici yapım eki, -ler çokluk eki, -i iyelik eki)

hh Gerçek özne, eylemi yapandır.

hh Sözde özne, eylemden etkilenendir.

hh Açık özne, cümlede bulunandır.

hh Gizli özne, cümlede bulunmayan ancak yüklemdeki kişi ekinden anlaşılandır.

hh Örtülü özne, edilgen çatılı eylemlerde gerçekte eylemi yapan ama cümlede zarf tümleci görevi üstlenen sözcüklerdir.

hh Meçhul özne (öznenin bulunmayışı), geçişsiz-edilgen çatılı eylemler için söz konusu olan durumdur.

hh Tek sözcük veya sözcük öbeği olabilir. – İnsanlar, hız yapmada birbiriyle yarışıyor. – Bu nehirde kefal, sazan ve yayın yaşar. – Hepimiz büyük bir heyecanla kararın açıklanmasını bekliyoruz. (zamir) – Çoluk çocuk gösteriyi izlemek için meydana dolmuştu. (ikileme) – Tavırlarında yer yer ihtiyarlık belirtisi vardı. (isim tamlaması) – Girişte küçük bir şadırvan gelenleri selamlıyordu. (sıfat tamlaması) – Ahmet Efendi, apartmanda olan biten her şeyi bilirdi. (unvan öbeği) – Dondurma ve tatlı piyasaya ilk çıkardığımız ürünlerdi. (bağlama öbeği) – Toplantıda konuşma yapması beni çok şaşırttı.(eylemsi öbeği)

hh Yüklemi isim olan cümleler genelde iki ögeli (özne-yüklem) dir. – Firmamızın en büyük amacı / müşteri memnuniyetidir. – Yurt dışına gitmek isteyen vatandaşlarımızı bekleyen en büyük sorun / vize problemidir.

– Birileri arkadaki araziye gecekondu yapmış. (gerçek özne) – Sürekli yeni gecekondular yapılıyor. (sözde özne)

Örnek 4:

– Doğu Anadolu’da kış sert geçer. (açık özne)

“Hırsızlığın çirkinliği çalınan şeye göre değişmez.”

– Birden frene bastı. (gizli özne)

Bu cümledeki belirtili ad tamlamasının görevi aşağıdakilerden hangisidir?

– Fenerbahçe marşı, sanatçı Kıraç tarafından bestelendi. (örtülü özne) – Bu yoldan Artvin’e iki saatte gidilir. (meçhul özne)

A) Belirtili nesne

B) Zarf tümleci

C) Dolaylı tümleç

D) Özne

E) Belirtisiz nesne

Cümlenin yüklemi olan “değişmez” sözcüğüne “değişmeyen ne?” sorusunu sorduğumuzda “hırsızlığın çirkinliği” cevabını almaktayız. Bu durumda ad tamlaması özne görevinde kullanılmış olmaktadır.


3


Örnek 5: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemden önceki sözcüklerin tamamı aynı ögeyi oluşturmaktadır? A) Yürek acısını ancak bir dost eli geçirir.

hh Birden fazla olabilir. – Hafta sonları arkadaşlarla beraber olmayı ve sinemaya gitmeyi severim. – Yabancı bir dili öğrenmeyi ve turistlerle konuşabilmeyi çok istiyor.

B) İyi dostluklar, temiz hesaplarla kurulur. C) Dostu olmayan insan, en yoksul insandır. D) Kişinin yakını, düşman olunca uzak sayılır. E) Dostunu zor günde tanırsın, düşmanını da. C seçeneğinde yüklem olan söz öbeğine (en yoksul insandır) sorulacak “kim?” sorusuna “dostu olamayan insan” cevabı alınacaktır. Bu cümlede özne sıfat öbeği biçiminde yüklemden önceki tüm sözcükleri kapsayacak şekilde kullanılmıştır.

hh Tek sözcük ya da bir söz öbeği olabilir. – Kendisini fazla beğenmiyordu. (zamir) – İnsan her zaman doğruyu söylemelidir. (adlaşmış sıfat) – O an gözü seni beni görmüyordu. (ikileme) – Zamanlarının çoğunu birlikte geçiriyorlar. (isim tamlaması) – Küçük kız, o geceyi çok mutlu geçirdi. (sıfat tamlaması) – Gözlüğünü ve cep telefonunu yanına aldı. (bağlama öbeği)

B. YARDIMCI ÖGELER

– Yazdığı hikâyeleri bir yayın evine göndermek istiyordu. (eylemsi öbeği)

1. Nesne (Düz Tümleç) hh Yargıdan –öznenin yaptığı işten- etkilenen ögedir.

hh Yüklemi geçişli fiil olan cümlelerde bulunur. hh “Bil-, yakala-, mutlu et-“ gibi eylemler, geçişli olduğundan yüklem olduklarında cümlede nesne bulunabilir.

Örnek 6: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ne ... ne" bağlacı nesneleri birbirine bağlamıştır?

hh “Sus-, atıl-, yardım et-“ gibi eylemler, geçişsiz olduğundan yüklem olduklarında cümlede nesne bulunmaz.

A) Ne sen ne o bana bir şey söylediniz.

hh “Toprak, temiz, güzel” gibi sözcükler, eylem olmadığından ek eylem alarak yüklem olduklarında cümlede nesne bulunmaz.

C) Ne yazı ne kışı seviyorum.

B) Bugünlerde ne yemek yiyor ne çay içiyor. D) Ne evde suruyor ne okulda. E) Ne ilkbahar geldi ne yaz geldi.

hh Kimi, neyi, nereyi, ne sorularından birine yanıt verir.

Nesneyi bulmak için "neyi, kimi, nereyi, ne" sorularını kullanmak gerekir. C seçeneğinde yükleme "neyi" sorusunu sorduğumuzda "yazı kışı" cevaplarını alabiliyoruz. Ne .. ne bağlacı bu sözcükleri bağladığından cevap C dir.

– Gerçeklerde aramıyorum artık seni. (kimi) – Biz bu kadar cefayı hak etmedik. (neyi) – Bir gün boyunca Kapalıçarşı’yı dolaştım. (nereyi) – Yemekten sonra birer maden suyu içtik. (ne)

a. Belirtili Nesne

Öğretmen Sorusu

hh Belirli bir varlık, kavram ya da durumu karşılar.

Yüklemi isim soylu olup nesne alan cümle var mıdır?

Böyle cümleler az da olsa vardır. Buradaki orman, varlığını şu ırmağa borçludur.

4


CÜMLENİN ÖGELERİ hh Belirtme (yükleme) hal ekini (-i) alır. – Lojmanın kapısını üst üste iki kez vurdu. – Çocuklar gizlilik kavramını zamanla öğrenirler.

Örnek 8: “Bir düşüncenin doğruluğunu, ancak deneyimin verdiği sonuç gösterir.” cümlesinde altı çizili sözün öge olarak özdeşi aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Saygı, çoğu zaman korkunun farklı bir şeklidir. B) Çocukken perde arkasındaki karagözü canlı sanırdım.

b. Belirtisiz Nesne

C) Gündüz kandilini hazırlamayan karanlığa razı demektir.

hh Belirsiz (genel) bir varlık, kavram ya da durumu karşılar.

D) Herkese hak veren hiç haksız çıkmaz. E) Tatile gidemeyeceklerini öğrendiğinde çok üzüldü.

hh Yalın haldedir.

Altı çizili bölüm, “neyi” sorusuna cevap vererek cümlede nesne olarak görev almıştır. Aynı durum B seçeneğinde “Çocukken perde arkasındaki karagözü” ifadesi için de geçerlidir. Bu bölüm, cümlenin nesnesidir.

– Daima yüklemin hemen öncesinde yer alır. – Hayırsever bir vatandaş mahallede yiyecek dağıttı. – Bütün yıl dağdan kuru odun çekiyormuş.

Örnek 9: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur? A) Bize gelince hemen çantamı karıştırır.

hh Bir cümlede aynı yükleme bağlanan hem belirtili hem de belirtisiz nesne bulunmaz.

B) Emanetlerimi yalnızca Vildan'a teslim ederim. C) Bu sınavdaki bazı soruları pek beğenmedim. D) Komşularına her vakit saygı gösteren biriydi. E) Sonunda gerçek suçlunun kim olduğunu herkes anladı.

hh Kimi nesneler belirtme hal eki almadığı halde anlamca belirlidir. – En iyi hediye kitaptır, demişti öğretmenimiz. – Çocuk, dedesinin ruhuna Fatiha okudu.

Örnek 7: Aşağıdaki sorulardan hangisi farklı bir ögeyi buldurmaya yöneliktir? A) Nasıl D) Neyi

B) Ne zaman

A seçeneğinde "çantamı" sözcüğü B seçeneğinde "emanetlerimi" sözcüğü C seçeneğinde "bu sınavdaki bazı soruları" ifadesi E seçeneğinde "gerçek suçlunun kim olduğunu" ifadesi nesnedir. D seçeneğinde nesne kullanılmamıştır.

2. Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) hh Yargıya “yönelme, bulunma, ayrılma” anlamı katan ögedir.

C) Niçin

E) Niye

hh Yönelme (-e), bulunma (-de), ayrılma (-den) hal ekini alır.

A, B, C, E seçeneklerindeki sorular zarf tümlecini buldurmaya yöneliktir. D seçeneğindeki “neyi “sorusu belirtili nesneyi buldurmaya yöneliktir.


5

CÜMLENİN ÖGELERİ hh “Kim, ne, nere” sorularına “-e, -de, -den” getirilerek sorulduğunda yanıt verir. – Yıllar sonra asker arkadaşından bir telefon geldi. (kimden) – Sabahları işe erken gelmeye başlamıştı. (neye) – Üsküdar Meydanı’nda kumrular yasa durdu. (nerede)

hh Aynı ya da farklı işlevde birden fazla olabilir. – Turistler Uçhisar’a, Eskihisar’a hayran kalmıştı. (aynı işlevde) – Malatya’dan Ankara’ya kayısı götüreceğiz. (farklı işlevde)

hh Tek sözcük ya da bir söz öbeği olabilir. – Dedem, mala mülke önem vermezdi. (ikileme)

Örnek 11: Aşağıdakilerden hangisinde isim tamlaması dolaylı tümleç görevinde kullanılmıştır? A) Gün batarken koca bir ormanın içine daldık. B) Konuklarına mükemmel bir sofra hazırlamıştı. C) Bu köyün insanlarının vahşi ve acımasız olduğu söyleniyor. D) Bazı kurallar insanları sorumluluklarını yerine getirmeye zorlar. E) Odanın içindeki gölgeler koyulaşmış, eşyanın çizgileri erimişti. A seçeneğinde yüklem olan “daldık” sözcüğüne sorulan “”nereye daldık” sorusuna “ koca bir ormanın içine” cevabı verilmektedir. Bu cevap tamlayanı niteleme ve belirtme sıfatı (koca bir) almış isim tamlamasıdır.

– Bir grup dağcı, Erciyes Dağı’nda mahsur kalmış. (isim tamlaması) – Kitaplarında her zaman temiz topluma vurgu yapar. (sıfat tamlaması) – Arabanın anahtarını İskender Efendi’ye bıraktım. (unvan öbeği) – Kliniğimiz hem yaşlılara hem de hastalara hizmet verecek. (bağlama öbeği) – Öteden beri küçük tamir işlerini yapmaktan haz duyar. (eylemsi öbeği)

Örnek 10: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yer-yön bildiren sözcük diğerlerinden farklı bir türde kullanılmıştır? A) Konuşmalarında biraz ileriye gittiğini söyledim.

3. Zarf Tümleci hh Yargıya “durum, zaman, yer-yön, miktar, sebep, şart…” anlamı katan ögedir.

hh Nasıl, ne zaman, nere, ne kadar, niçin, ne şartla… sorularından birine yanıt verir.

B) Yağmur bastırınca biz de içeri girdik.

– Ben, anlamsızca annemin gözlerine bakıyordum. (durum)

C) İzin isteyerek kısa bir süre dışarı çıktı.

– Odama çıktığımda derin bir nefes aldım. (zaman)

D) Yükseklik korkusu olduğu için aşağı bakamıyordu.

– Pencereye doğru yürüyüp dışarı baktı. (yer-yön) – Sabahları balkonda kahvaltı etmekten çok hoşlanıyordu. (miktar) – Kuraklık nedeniyle Ankara’da altı ay su kesintisi olacak. (se-

E) Arabasını yokuşta kaldıramayınca geri kaçırdı. Yer-yön bildiren sözcükler yalın halde ve “nereye” sorusuna cevap verdiğinde zarf, isim çekim eki aldığında isim olur. A seçeneğinde “ileri” sözcüğü” hâl eki alarak” isimleşmiştir. Bu durumda cümlede yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) olarak kullanılmış olmaktadır.

6


bep)

CÜMLENİN ÖGELERİ hh Tek sözcük ya da bir söz öbeği olabilir.

Uyarı

– Hava birden bozdu. – Gökyüzünde yıldızlar belli belirsiz parlıyordu. (ikileme öbeği)

Bazı kaynaklar edat öbeğinin, yüklemi etkilediğinde edat tümleci olduğu görüşünü savunmaktadır.

– Bütün kardeşler pazar günleri bir araya gelirdi. (isim tamla-

- Bugünkü konuşması ile herkesin beğenisini kazanmıştı.

ması)

- Emin Çavuş sabaha kadar uyuyamamıştı.

– Bu yaz denizin keyfini çıkardık. (sıfat tamlaması)

- Orada olmadığım için olayı bilemiyorum.

– Dedesine büyük bir özlem ile sarıldı. (edat öbeği) – Şarkıyı kısık sesle ama dokunaklı okuyordu. (bağlama öbeği) – Rayların içinden yürüye yürüye eve gelirdim. (eylemsi öbeği)

Örnek 14: Aşağıdaki cümlelerin hangisi ögeleri ve ögelerinin dizilişi bakımından diğerlerinden farklıdır?

Örnek 12: Sanatsal bir kurgulamanın sonunda gerçek, romancının hayal dünyasında yeniden oluşturulur. Bu cümlede altı çizili bölüm cümlenin hangi ögesidir? A) Özne

B) Nesne

D) Zarf tümleci


E) Yüklem

Cümlenin yüklemine sorulacak "ne zaman" sorusu, altı çizili unsuru karşılamaktadır. Bu durumda altı çizili bölüm zarf tümlecidir.

A) Vaktinden önce alınan kararların sonu yoktur. B) Felaket içinde karar verebilmek yarı kurtuluştur. C) Kendi kendine yetinenler mutludurlar. D) Büyük düşünceler büyük insanların eserdir. E) Bugün bulduğunu bugün yiyen yarın aç kalır. A, B, C, D seçenekleri özne ve yüklemden oluşmuştur. E seçeneği “Bugün bulduğunu bugün yiyen / yarın / aç kalır.” Biçiminde “özne –zarf tümleci- yüklem” den oluşmuştur.

Örnek 13:

Örnek 15:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci belirtisiz ad tamlamasıdır?

Düşüncemizin niteliğini ve sınırlarını, sahip olduğumuz kavramlar ve onları gösteren sözcükler, özenle belirler.

A) Akşamın karanlığında sessizce yürüyorduk.

Bu cümlede aşağıdaki ögelerden hangisi yoktur?

B) Onu bir mayıs sabahında tanımıştım.

A) Yüklem

C) Gözden kayboluncaya dek onu izledik.

B) Özne

D) Zarf tümleci

C) Belirtili Nesne E) Dolaylı Tümleç

D) Geç kalacağını anlayınca apar topar çıktı. E) Sabahın ilk ışıklarıyla yola koyulduk.

Öğretmen Sorusu

B seçeneğinde kullanılan “mayıs sabahı” söz öbeği belirtisiz isim tamlamasıdır. Cümlenin yüklemi olan “tanımıştım” sözcüğüne sorulan “ne zaman sorusuna cevap vermektedir. Bu durumda “mayıs sabahı” zarf tümlecidir.

“belirler” yüklem, “sahip olduğumuz kavramlar ve onları gösteren sözcükler” özne, “Düşüncemizin niteliğini ve sınırlarını “ nesne, “özenle” zarf tümlecidir. Cümlede dolaylı tümleç yoktur.

İsmin, örneğin “-de” hâl ekini alan bir sözcüğün dolaylı tümleç mi yoksa zarf tümleci mi olduğunu nasıl anlarız?

Böyle sözcükler yer bildiriyorsa dolaylı tümleç zaman veya durum bildiriyorsa zarf tümleci olur. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7


Cümle Dışı Unsurlar

Cümle Vurgusu

hh Yüklemi doğrudan etkilemeyen ancak anlamca bir işlev üst-

hh Yüklemi çekimli fiil olan cümlelerde vurgulanan öge, yükleme

lenen unsurlardır.

en yakın ögedir. – Başbakan konuyla ilgili açıklamayı yarın yapacak. (zarf tüm-

hh Bağlaçlar (cümle başı bağlaçları), ünlemler ve ünlem öbekleri, hitaplar ve ara cümlelerden oluşur.

leci vurgulanmış) – Konuyla ilgili açıklamayı yarın başbakan yapacak. (Özne vurgulanmış)

hh Cümlenin herhangi bir yerinde bulunabilir. – Oysa Ankara’da hayallerimi ve gençliğimi bırakmıştım. (bağlaç)

– Başbakan yarın konuyla ilgili açıklamayı yapacak. (nesne vurgulanmış)

– Ah, siz benim bu çocuktan ne çektiğimi bilemezsiniz! (ünlem) – Üf be, oyuncumuz çok güzel bir gol attı! (ünlem öbeği) – Sayın yolcularımız, uçağımız hava alanına başarılı bir iniş yaptı. (hitap) – Şair –gerçi o, bu payeyi hak etmediğini söylüyor- uzun süren suskunluğunu bozdu. (ara cümle)

hh Yüklemi ek eylemle çekimlenmiş isim ve isim soylu sözcük olan cümlelerde vurgulanan öge, yüklemin kendisidir. – Celal Bey, kasabadaki tek doktordu. – İnsan, hayallerine ulaşabildiği ölçüde mutludur.

hh Edatlar ve diğer bağlaçlar, tek başlarına bir öge olmadıklarından kurdukları öbekle cümlenin herhangi bir ögesi içinde yer alır.

– Ben sizin en yakın dostunuzum. – Yücel Bey’di sana bahsettiğim kişi.

– Evinin yolunu unutacak kadar dalgınlaşmıştı. (zarf tümleci) – Bu renk ne menekşede ne lalede bulunur. (dolaylı tümleç) hh “de” ve “mi” gibi bağlaçlar, soru ekleri ve edatlar vurguyu kenhh Ara cümleler (ara sözler) kimi zaman bir ögeyi açıklayarak öge olabilir. – Okuluma -Atatürk Lisesi’ne- yıllar sonra öğretmen olarak döndüm. (Dolaylı tümlecin açıklayıcısı) – İstanbul’u -doğup büyüdüğüm bu şehri- geride bırakıyordum. (Belirtili nesnenin açıklayıcısı) – Emirgân’daki ev -dedemden kalan- yangından zarar görmemiş. (öznenin açıklayıcısı )

8


di üzerlerine çeker. – Sen de anlat doğduğun yerleri. – Sen beni haksız çıkarmak mı istiyorsun? – Siz de bizimle geziye gelebilirsiniz. – Bu sorunun cevabını alabilmek için mi bunca yolu geldiniz?


Örnek 16: Aşağıdaki cümlelerin hangisi, vurgulanan öge yönüyle diğerlerinden farklıdır? A) Öğleden sonra hemen onu arayacağım.

hh Kimi cümlelerin bir ögesi kendinden önceki veya sonraki cümlede bulunabilir. – Hayvanlar da can taşıyor. Tıpkı biz insanlar gibi. (“Tıpkı biz insanlar gibi” sözü bir önceki cümlenin zarf tümlecidir.)

B) Konuklar için biraz meyve suyu alalım. C) Onu düşündükçe ağlamak istiyorum. D) Seni soran kişi, şu köşede oturandı. E) Buraya geldikçe sizi hatırlıyorum. Yükleme en yakın ögeleri bulalım.

hh Gizli özne, cümle dizilişinde gösterilmez. hh Kendimi onlara çok yakın hissederim. (BLN / DT / ZT / Y)

A seçeneğinde "onu" sözcüğü B seçeneğinde "meyve suyu" tamlaması C seçeneğinde "ağlamak" sözcüğü E seçeneğinde "sizi" sözcüğü vurgulanmış. Bu seçeneklerde vurgulanan öge nesnedir. D seçeneği isim cümlesidir. Bu cümlelerde vurgulanan öge yüklemin kendisidir.

hh “mi” kelimesi kendinden önceki sözcüğün hangi öge olduğunu buldurur. hh Bu kitabı geçen yılki fuardan mı aldın? (Soru dolaylı tümleci buldurmaya yönelik.)

Ögelerle İlgili Diğer Özellikler hh Bir cümlede soru anlamı taşıyan sözcük/söz öbeği hangi öge ise o soruya karşılık gelen cevap sözcük/söz öbeği de aynı ögedir.

hh Geçen yılki fuardan bu kitabı mı aldın? (Soru belirtili nesneyi buldurmaya yönelik.) hh Geçen yılki fuardan hiç kitap aldın mı? (Soru yüklemi buldurmaya yönelik)

hh İstiklal Marşı’nı kim yazmıştır? (kim sözcüğü bu cümlenin öznesidir.)

Örnek 17:

hh İstiklal Marşı’nı Mehmet Akif Ersoy yazmıştır. (Mehmet Akif Ersoy özne)

Karşılığında sevgi uyandırmadan seviyorsanız; sevginiz, sizi sevilen biri yapmıyorsa bu, güçsüz bir sevgidir. Bu cümlenin yüklemi aşağıdakilerden hangisidir?

hh Soru unsurları cümlenin herhangi bir ögesini buldurmaya yönelik olabilir. – Bu romanı kim yazmış? (soru özneyi buldurmaya yönelik) hh Bu romanı nereden aldın? (soru dolaylı tümleci buldurmaya yönelik) hh Bu romanı nasıl bulabildin? (soru zarf tümlecini buldurmaya yönelik)

A) bir sevgidir B) sevgidir C) seviyorsanız D) güçsüz bir sevgidir E) bu, güçsüz bir sevgidir Tamlamalar, cümlenin ögelerinde tek öge kabul edilir. "güçsüz bir sevgi" ifadesi de sıfat tamlamasıdır.


9


Örnek 18:

Örnek 20:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öge sayısı diğerlerine göre daha azdır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere ayırmada bir yanlışlık yapılmıştır?

A) Bilgiden, birikimden yana olan biriydi.

A) Ele aldığı konuyu / bütün ayrıntılarıyla / inceliyordu.

B) Toplantının havası giderek gerginleşti.

B) Yaşayan tarihin verilerinden / doğru bir biçimde / yararlanmalıyız.

C) Az önce, birkaç kişi koşarak gitti. D) Bana sormadan hiçbir şey yapmazdı. E) O, her şeyi sorun eden biriydi.

C) Hakkımda / söylenenleri okuyunca / kan / beynime sıçradı. D) Bu büyük başarısından dolayı / törene katılanlar / onu / kutladı.

A seçeneği; yalnızca yüklemden oluşmuştur. B seçeneği; özne - zt - yüklem C seçeneği; Zt - özne - zt - yüklem

E) Okuma / ona / yeni duyarlılıklar / kazandırdı. C seçeneğinde "kanı beynine sıçramak" deyimi bölünmüştür. Deyimler tek öge kabul edilir.

D seçeneği; zt - nesne - yüklem E seçeneği; özne ve yüklem

Örnek 21: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem isim tamlamasının arasına girmiştir? A) Kimsenin morali düzgün değildi. B) Dışarıdan sesi duyuluyordu çocuğun. C) Yollara dökülmüştü köyün kadınları. D) Çalışmanın ne olduğunu öğrendi gurbet illerde. E) Solgun yüzüne bakardım, devamlı. B seçeneğine “çocuğun sesi” isim tamlaması kullanılmıştır. Tamlamada tamlayan ile tamlanan yer değiştirmiştir. Bu iki unsur arasına “duyuluyordu” yüklemi girmiştir.

Örnek 19: Taş kaldırımlar, asfalt yolun iki tarafında boylu boyunca uzanıyordu eskiden. Bu cümlede aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı yoktur? A) Kim B) Nasıl C) Nerede D) Ne zaman E) Ne Kim sorusu insan tarafından gerçekleştirilen eyleme, özneyi bulmak için sorulur. Bu cümlede insan yoktur dolayısıyla kim sorusunun cevabı olamaz.

Örnek 22: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin yapılış zamanı bildirilmemiştir? A) TEOG sonuçları ağustosta belli oluyor. B) Yıllar önce buraları terk etmişti. C) İçeride bekleyenler, yemek saatlerini unutmuşlardı. D) Sevinçli bir telâş içindeyken gözüme uyku girmiyor. E) O içeri girdiğinde herkes sustu. A seçeneğinde “ağustosta”, B seçeneğinde “yıllar önce”, D seçeneğinde “sevinçli bir telaş içindeyken”, E seçeneğinde “o içeri girdiğinde” ifadeleri eylemin yapılış zamanını bildirmektedir. C seçeneğinde eylemin yapılış saati belli değildir.

10



1. Dengeli bir kahvaltı, güne iyi başlangıçtır.

Konu Testi - 1

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi temel ögelerden oluş-

Bu cümlenin öge dizilişi aşağıdakilerden hangisi ile aynıdır?

muştur?

A) Bu zavallı insanların çaresizliği yüzlerinden okunuyor.

B) Sarıhan’da ince belli bardaklardan çay yudumluyoruz.

B) İhtiyarlar, köşelerinde sessizce oturuyorlardı.

C) Anadolu şehirlerinin ortak bir atmosferi vardır.

C) Sesinde insanı hayrete düşüren bir canlılık vardı.

D) Ceviz ağaçlarının yemyeşil yaprakları gökyüzünü kaplamış.

A) Kaba dolan üzüm suyu büyük bir kazana aktarılıyor.

D) Bu olay bana müthiş bir yaşama sevinci vermişti.

E) Ay ışığında ateş böcekleri oynaşmaya başlıyor.

E) Daha önce hiç görmediğim biri bana sesleniyordu.

2. Aşağıdakilerden hangisi iki ögeli bir cümledir? A) Bu insanları daha yakından tanıyorum. B) Camın önündeki sediri boş bırakmışlar. C) Misafirlerini bahçe kapısına kadar uğurladı. D) Hava karardıkça kalemimin rengi koyulaşıyor. E) Herkesin mutluluk anlayışı farklıdır.

7. Yaşadığı şehir içinde bile akşamları yalnız dolaşamayan

bir insan için, küçük bir çocuğun yalnız başına seyahat etmesi, akıl almaz bir durumdu.

Bu cümlede öge dizilişi aşağıdakilerden hangisinde sırayla verilmiştir? A) Özne- nesne- yüklem B) Zarf tümleci- özne- yüklem C) Özne-yüklem D) Dolaylı tümleç- nesne- zarf tümleci- yüklem

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne kullanılmıştır? A) Sonbahar yeni yeni kendini hissettirmeye başladı. B) Ebru, minyatür, tezhip, gibi sanatlar kaybolmak üzere. C) Loş ışıkta yüzünün çizgileri daha belirgin görünüyor. D) Kasabanın şimdiki hali ile eski halini karşılaştırdık. E) Otomobil, bembeyaz bir düzlükte usulca yol alıyordu.

E) Nesne- zarf tümleci-yüklem

8. Yükleme sorulan “ne” sorusu, aşağıdakilerden hangisinde farklı bir ögenin bulunmasını sağlar? A) Yağmurun şiddeti yavaş yavaş azalmıştı. B) Odayı keskin bir parfüm kokusu kapladı. C) İnsanın kişiliği, dar boğazdan geçerken belirginleşir. D) Yemekten sonra sofraya nefis bir tatlı geldi.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru, dolaylı tümleci

E) Babası doğum gününde kırmızı bir bisiklet almıştı.

bulundurmaya yöneliktir?

A) Gösterime giren filmlerden en çok hangisini beğendiniz? B) Genç adam, arabasının anahtarını nerede unutmuştu? C) Küçücük çocuk buraya kadar tek başına nasıl gelmiştir?

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük sözde özne olarak kullanılmıştır?

A) Kedi koşarken yerdeki bir engele takıldı. B) Bu sokakta her şey olduğu gibi bırakıldı.

D) Bugün sınıfta yaşananları babama kim anlatmış olabilirdi?

C) İnsan biraz da laftan sözden çekinir.

E) Ülkemizde televizyon seyretme oranı niçin bu kadar yüksek?

E) İhtiyar adam, park görevlilerinin uyarısından alındı.

D) Delikanlı çaresiz gözlerle çevresine bakındı.

10. Aşağıdakilerden hangisinde yan cümlecik temel cüm5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere ayırmada bir yanlışlık yapılmıştır?

A) Yeni yeni yeşeren çayırların üzerine / çiğ tanecikleri/ düşmüştü. B) Gördüğüm ibret verici/ olaylar beni/ günlerce/ düşündürdü. C) Okul müdürü, / velisine / bütün olan biteni/ anlattı. D) Önümüzden geçerken/ kaçamak bakışlarla/ suratına/ bakıyordum. E) Güneş/ toprağın üzerine / sıcacık tülünü / örtmüştür.

lenin dolaylı tümlecidir?

A) Misafirlerin yemesi, içmesi ve tüm ihtiyaçları ortaklaşa karşılanıyor. B) Yetenek ancak deneyimle birleştiği zaman bir anlam ifade eder. C) Bana göre sanatın ve sanatçının asıl işlevi, insanlara biraz nefes aldırmaktır. D) Şiir antolojileri, sanat dünyasını kuşatıcı bir tavırla hazırlanmalıdır. E) Kimi zaman kötü görünen şeylerin arkasında iyi şeyler olabilir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11


Konu Testi - 1

15. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, ögelerinin sayısı bakımından ötekilerden farklıdır?

A) Halk oyunları, Türk folklorunun temel yapı taşlarından biridir. B) Şair dediğiniz insan, bir kuyumcu ustası gibidir. C) Dil, bir milletin en önemli özgürlük simgesidir. D) Her fırsatta zengin bir kültüre sahip olduğumuzdan bahsederiz. E) Gerçek sanatçı kişiliği taşıyan insanlar, öne düşmüyor.

A) Köyün ortak işleri muhtarlıkça düzenlenir. B) Senaryo bir komisyon tarafından incelendi. C) Bakanlıkça yeni bir kampanya başlatılmış. D) Şehir konseyi trafik sorununu görüştü. E) Yollar yoğun kar yüzünden tamamen kapandı.

II. O örgülü saçlı minik kız, herkesi geride bırakarak büyük ödülü almış. III. Herkesin entelektüel konulara ilgi duymasını bekleyemezsin. IV. Köyde yalnız yaşayan Hilmi Amca, yalnızlığa dayanamayıp torunlarını aradı. V. Trenden inerken ayağım kaydığı için memurun elini tuttum. Numaralanmış cümlelerden hangileri ögelerinin sıralanışı yönünden aynıdır? A) I. ve II

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç yoktur?

A) Özne - nesne - zarf tümleci - yüklem B) Nesne - dolaylı tümleç - zarf tümleci - yüklem C) Dolaylı tümleç - zarf tümleci - nesne - yüklem D) Nesne - zarf tümleci - dolaylı tümleç - yüklem E) Özne - zarf tümleci - zarf tümleci - yüklem

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yanıtı özne ya da yüklem değildir?

Aşağıdakilerin hangisinde, ögelerin sıralanışı bu cümledekiyle aynıdır? A) O zamanlar henüz yirmili yaşlarında olan genç şair kitabının basılması için yayınevine başvurur. B) Çocuklar, sinemadan çıktıktan sonra oynamak için mutlaka parka uğrarlardı. C) Öğretmenler, kırıcı olmamak için gösterdikleri özenle bütün öğrencilerin saygısını kazanmıştı. D) En büyük mutluluk kaynağımız olan başarılardan tat almayı, zorluklar sayesinde başarabiliyoruz. E) Sınıfın en yaramazı, öğretmenimiz hastalanınca onu ziyarete herkesten önce gitti.

10. E

11. D

12. D

13. B

14. C

15. C

16. C

17. E


9. B

18. C

12

A) – Bu yemeklerin hepsini yiyecek misin? – Yiyeceğim. B) – Seni bu kadar düşündüren ne? – Geleceğim. C) – Deminden beri ne arıyorsun? – Anahtarlarımı. D) – Bu işler yarına yetişecek mi?

– Yetişecek. E) – Korkak olduğunu kim söyledi?

8. E

Bu cümlenin ögeleri, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

– Arkadaşım

7. C

tan’a gitmesini emretti.

çıktılar.

6. C

14. Kral, büyük bir para vererek sarayın başseyisinin Arabis-

C) II. ve IV.

E) IV. ve V.

17. Arkadaşları ona teşekkür ettikten sonra hep birlikte yola

5. B

A) Bir gün bu koca şehirde kimsesiz ve yapayalnız kalmıştı. B) Yeni kitabının o kadar da ilgi çekmeyeceğini söylemiştim. C) Evin en küçük çocuğu dışarıda “Bana peynir ekmek gönderin!” diye bağırıyordu. D) Yolumuz ormana dayanınca köye giden patikaya saptık. E) Sözleri okuma bilinci taşıyan herkeste olumlu izlenim bırakmıştı.

B) II. ve III

D) III. ve IV.

4. B

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde örtülü özne yoktur?

3. D

dit ediyormuş.

2. E

ya da sözcük yardımıyla belirtilen gerçek öznelere “örtülü özne” denir.

16. I. Elektronik eşyalarla çok uğraşmak insan sağlığını teh-

1. B

12. Edilgen çatılı eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde bir ek

A) Böyle davranarak ona yardım edemezsin. B) Zaman geçtikçe onunla arkadaş olmayı başarmıştı. C) Sokağın bittiği yerde geçen yıl yapılmaya başlanan inşaat tamamlandı. D) Ona beni mutlaka görmesi gerektiğini hatırlattım. E) Sınavda başarılı olabilmek için var gücüyle gayret ediyordu.

Cevaplar

11. Aşağıdakilerden hangisi iki ögeli bir cümle değildir?


Konu Testi - 2

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül (,) kaldırılırsa cümlenin ögesinde değişiklik olur?

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yan cümlecik temel cümleciğin belirtili nesnesidir?

A) Senin kadar, insana değer veren birini görmedim.

A) Şiirin yatışmaz heyecanı uzak bir gençlik hatırasının sızısı gibi çıkıp gelirdi.

B) Çocuk doktoru, biraz hava almak için dışarı çıktı. C) Bu olayın, kitabın yazarına ait bir hatıra olduğunu söyledi.

B) Bir şiirin sesini duya duya yürürdünüz caddeleri.

D) Sporcu, kadından önce atılarak otobüsü durdurmayı başardı.

C) Hayatın bir genç şairi bekleyecek tahammülü yoktu. D) Akşamdan sabaha, dizelerin atına binerek gidebilirdiniz.

E) Herkes, sizin de Selim ve Mehmet kadar sorumlu olduğunuzu düşünüyor.

E) Bir şiir uğruna yıkılıp gitmeyi kimse göze alamaz.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru, nesneyi bul-

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere ayırmada bir yanlışlık yapılmıştır?

durmaya yöneliktir?

A) Araştırma/ düşünmeyi bilenlerin/ ilk ve son isteğidir.

A) Yarın mı geleceksiniz?

B) Bir kişiyi eleştirmeden önce/ o işin aslını/ anlamalıyız.

B) Seni mi arıyorlarmış?

C) Ağzında bal olan arının kuyruğunda iğnesi/ vardır.

C) Bebek mi ağlıyor?

D) İnsanlar/ istediklerine/ inanırlar.

D) Kitap bulunabilmiş mi?

E) Korkağın üç işinden ikisi / kaçmaktır.

E) Çocuğa mı haber vereceğim?

3. Güzelim nisan ayı olanca görkemiyle geldiğinde (I) hava-

8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne ve yüklemden oluşmuştur?

lar ısınıp, otlar, çiçekler, böcekler etrafı sarınca (II) bir tür enerji sağanağına (III) tutuluyor (IV) insan (V).

A) Nice çetin yollardan geçip akranlarımıza göre kim bilir kaç kilometre geriden başlayacaktık hayata.

Yukarıdaki cümlede, hangi numaralar arasında kalan öge cümlenin dolaylı tümlecidir? A) I. ile II.

B) II. ile III.

D) III. ile IV.

B) Elimize geçmiş kitapları okurken yakalandığımızda, lüzumsuz bir işle uğraştığımız için azarlanırdık.

C) II. ile IV.

C) Onca yıl çalışıp biriktirdiği bütün sermaye tükenmişti.

E) IV. ile V.

D) Kitaplarımız birer ikişer yayımlanmaya başladığında otuzlu yaşlarımızdaydık.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ögelere ayırmada

E) Kitaplarımı götürüp annemle babamın yaşadığı o köy evindeki telefonun yanına koydum.

yanlışlık yapılmıştır?

A) Çocuklar, / bütün bu nimetler denizinin sularında ayaklarını ıslatıyor gibi / geçiyorlardı / önümden. B) Gurbetin, yalnızlığın ve okul çağlarındaki bin bir kederin acısını dindiren, / kitaplardı.

tümleci olarak kullanılmamıştır?

C) Yatılı okul çocuklarının en talihsizi Balzac, / altı yılını / Oratoryen rahiplerinin okulunda / geçirir.

A) Yarını bugünden şekillendirmeye bakmalısın.

D) Kitaplar, / onun okulda yaşadığı tüm acıları ve küçümsemeleri / hafifletiyordu.

C) Bu konuları akşam evde konuşuruz.

E) On iki, on üç yaşlarındaki bu kederli çocuğun / ayakta kalabilmek için / bulduğu ikinci bir hayatı / vardır.

E) Bu konuyu seninle sonra konuşuruz.

5. Aşk, kapıyı çalmadan önce, geleceğini açık veya kapalı bir şekilde haber verir.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük zarf

B) Bugün hiç tanımadığım insanlarla konuştum. D) Bu çiçekler sadece mayısta açar.

10. (I) Almanya’da çalıştığı yıllarda girişin altındaki karanlık

bodrumlarda oturmuştu. (II) Bugün yaşadığı rahat hayata rağmen o günleri asla unutmazdı. (III) Birkaç arkadaşı ile sürdürdüğü dostluk, o günlerin hatırasıydı. (IV) Onlarla zor günlerde paylaştığı sıkıntılar şimdi güçlü bağların temelini oluşturmuştu. (V) Onlar, insanın nereden nereye gelebileceğinin canlı şahitleriydi.

Bu cümlenin ögelerinin dizilişi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Nesne - zarf tümleci - dolaylı tümleç - yüklem B) Özne - zarf tümleci - nesne - zarf tümleci - yüklem C) Özne - dolaylı tümleç - zarf tümleci - yüklem D) Zarf tümleci - nesne - zarf tümleci - yüklem E) Nesne - özne - zarf tümleci - yüklem

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangileri ögeleri ve ögelerinin sıralanışı bakımından özdeştir? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) III. ve V.

C) II. ve IV.

E) IV. ve V.


13


Konu Testi - 2

11. (I) Çaylar masaya gelince simit paketi açılıp kaşar peyniri

doğrandı. (II) Ortam, söze sohbete müsaitti. (III) ‘Deneme nedir, neden deneme okumak gerekir, deneme yazarı dünyaya nasıl bakar?’ gibi ciddi meseleler üzerine şevkle konuşuyorduk. (III) Biraz sonra yaptığımız işin garipliğini düşünüp gülüşmüştük. (IV) Taşradaki bir perdeci dükkânında bir masa etrafında toplananların edebiyatın ince meseleleriyle ilgisi olmamalıydı. (V) Fakat onlar denemeyle ilgili sorular yöneltip anlatılanları merakla dinliyorlardı. (VI) Biz de sonunda ‘deneme’yi halka indirmeyi başarmıştık.

15. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, özne, nesne, zarf tümleci, dolaylı tümleç ve yüklemden oluşmuştur?

A) Kitaplar, onun kapısını çalmayı bileni kibirsiz karşılayarak en güzel ziyafetlere davet eder. B) Şiir, deneme ve öykü, okurun yeniden keşfettiği, nefes aldığı türler olacaktır. C) Hayatın, insanın ve nesnelerin ruhunu iyi bilen deneme yazarı en güvenilir yol arkadaşıdır. D) İnsanlar iyi okur olmayı öğrendikleri zaman, kimsenin denemeyi savunmasına gerek kalmayacak.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangilerinde nesne kullanılmıştır? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) III. ve V.

E) Denemeyi sevip usta denemecilerle yoldaşlık etmekten korkmayınız.

C) II. ve IV.

E) V. ve VI.

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklemden önce gelen sözcüklerin tümü nesneyi oluşturmuştur?

12. “Doktor, korkulacak bir şey olmadığını söyleyerek ona sa-

A) Son okuduğu kitaptaki roman kahramanını kendine benzetti.

kinleştirici iğneler yazıyor.” cümlesinde sırasıyla aşağıdaki sorulardan hangilerinin cevabı vardır? A) Kim - ne zaman - neyi - nasıl

B) Elimizdekinin kıymetini bilmek için duyarlı bir kişiliğe sahip olmamız gerekir.

B) Kimi - ne zaman - neye - neden

C) Geç kalmış olmanın bütün acısı gelip üzerimize sinmişti.

C) Nasıl - kime - ne zaman - niçin

D) Yazarın imzalayıp kendisine hediye ettiği kitabı bulamamıştı.

D) Kim - nasıl - kime - ne

E) Seni o şiirli sonbahar günüyle birlikte hatırlayacağım.

E) Ne - nasıl - kime - ne zaman

17. “Soğuk şakalar, insanın değerini azaltır.” 13. Popüler edebiyatın ve nitelik fukaralığının daimi kalacağını düşünmek, insanın tabiatındaki mükemmellik arayışını inkâr etmektir.

A) Onur, erdemin kazandığı bir ödüldür.

Yukarıdaki altı çizili bölüm cümlenin hangi ögesidir? A) Özne

B) Nesne

C) Zarf tümleci

D) Dolaylı tümleç

B) Çocuğuna bıraktığın nam, babanı utandırmasın. C) Şüphe, bir ışığa doğru koşmaktır. D) Talih, bilgisizliğimizin ikinci adıdır.

E) Yüklem

E) Hayat ona zorluklarla başa çıkmayı öğretmişti.

14. Aşağıdakilerin hangisinde, cevap cümlesi yalnızca dolaylı tümleçten oluşmuştur?

18. “Karlı dağların altı ay geçit vermediği o köy” sözleri aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem görevinde kullanılmıştır?

A) – Bu cadde şehir merkezine gider mi? – Gitmez.

A) Karlı dağların altı ay geçit vermediği o köy, sonunda sesini duyurmayı başarmıştı.

B) – Dün akşam beni kim sordu? – Okul arkadaşın.

B) Babamın yıllar yılı hasretini çektiği yer, karlı dağların altı ay geçit vermediği o köydü.

C) – Akşam yemeğinde ne yediniz? – Pide ve ayran.

C) Ben de karlı dağların altı ay geçit vermediği o köyü anlatmayı isterdim.

D) – Babanız bir ay önce nereye gitmişti? – Askerlik yaptığı şehre.

D) Yaşlı adam, emekli olunca karlı dağların altı ay geçit vermediği o köye geri döndü.

E) – Tiyatroya niçin gelmedin?

8. C

9. A

10. D

11. E

12. D

13. B

14. D

15. A

16. D

17. B


E) Hayat mücadelesi bizleri karlı dağların altı ay geçit vermediği o köyden ayırmıştı.

7. A

18. B

14

– Son anda işim çıktığı için.

6. E

5. B

4. E

3. B

2. B

1. D

Aşağıdakilerden hangisi ögeleri ve ögelerinin dizilişi bakımından bu cümleyle özdeştir?

Cevaplar


Konu Testi - 3

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem ek eylem almış isim soylu bir sözcük değildir?

6. Burada, karşıya geçmeden önce sağına soluna bakmalısın.

Bu cümlenin öge dizilişi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bu köy, kendimi bildim bileli böyle bakımsızdır.

A) Zarf tümleci - dolaylı tümleç - zarf tümleci - yüklem

B) Futbolcuların sahaya çıkmasıyla seyirciler birden canlandı.

B) Dolaylı tümleç - zarf tümleci - yüklem

C) Durgun bakan gözlerinde yılların yorgunluğu vardı sanki.

D) Dolaylı tümleç - zarf tümleci - dolaylı tümleç - yüklem

C) Nesne - zarf tümleci - dolaylı tümleç - yüklem E) Zarf tümleci - nesne - dolaylı tümleç - yüklem

D) Kimin ne olduğunu hemen anlayan insan sarrafı biriydi. E) Köyümüz şehir merkezine on kilometre uzaktaydı.

7. Aşağıdakilerden hangisinde sıfat fiil grubu belirtili nesne görevindedir? A) Okulda işlediğiniz dersleri, akşam evde tekrar etmelisiniz.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gizli özne yoktur? A) Bana bir yabancının seslendiği gibi seslendi.

B) Depo boşalmadan benzin almam gerekiyor.

B) Sanki ömrümü zehir etmek için uğraşıyorlar.

C) Yaşadığımız bunca şeyden sonra seni asla affetmem.

C) Birden onlara senden bahsetmek aklıma geldi.

D) Buraya gelirken o elbiseyi giymesi pek doğru olmamış.

D) Oy birliği ile Hakan’ı başkan seçtik.

E) İş yerine ulaştığımda mesai çoktan başlamıştı.

E) Arkadaşlarıyla her zaman iyi geçinirdi.

8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi ögelerine yanlış ayrılmıştır?

3. Aşağıdaki altı çizili ögelerden hangisi özne değildir?

A) Eserin başkahramanı / Doğu Karadenizli bir gençtir. B) Saat altıya doğru / güneş / dağların ardında / kayboldu.

A) Bu saatte sokakta bir tek insan bulamazsın.

C) Okuldan / eve dönerken / bizim sokakta / düştüm.

B) Tembel çocuk yatağını bile toplamamış.

D) Çıplak ayaklarına dikenlerin batmasına / aldırmıyordu.

C) Resimdeki desenler birbirine girmişti.

E) Tozlu yüzünde /ara ara / iz / olmuştu / gözyaşlarından.

D) Soğuk, gece boyunca yakamızı bırakmadı. E) Evden sokağa mis gibi çörek kokusu yayılıyordu.

9. Birdenbire kendimi kalabalığın ortasında buldum. 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem bir söz

Bu cümlede aşağıdaki ögelerden hangisi yoktur?

öbeğidir?

A) Belirtili nesne

B) Zarf tümleci

A) Yazar bu kitabını otuz üç yaşında yazdı.


D) Yüklem

B) Bu kitabın üslubu çok ağır olmuş.

E) Belirtisiz nesne

C) Annem marketten ekmek almamı söyledi. D) Bir gün hayallerime kanat takıp uçuracağım.

10. I. Birkaç kilometre sonra araba aniden durdu.

E) Bu kasvetli hava bile sevincimi hüzne dönüştürmedi.

II. Hafta sonları, göl kenarında piknik yapardık.

III. Karşı yoldan gelen araba kontrolden çıktı.

5. Yazar bugünkü köşe yazısında ülke ekonomisini ele almış.

IV. Manisa’ya yaklaştığımızda güneş doğuyordu.

Bu cümledeki altı çizili bölüm aşağıdaki ögelerden hangisidir?

Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki ögelerden hangisi kullanılmamıştır?

A) Özne

B) Belirtisiz nesne

A) Özne

B) Belirtili nesne

C) Belirtili Nesne


C) Yüklem


E) Zarf tümleci

E) Zarf tümleci


15


Konu Testi - 3

11. Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne ve yüklemden

15. Roman kahramanının psikolojisi, gerçek hayatta yazarın

oluşmamıştır?

ruh halidir.

A) Bu vazonun bir eşini daha bulmak imkânsızdır.

Bu cümlede altı çizili söz öbeği cümlenin hangi ögesidir?

B) Her insan, kendisine dayatılan hayatın ürünüdür.

A) Özne

B) Yüklem

C) Panama, Atlas Okyanusu’nu Büyük Okyanus’a bağlayan kanaldır.

C) Nesne

D) Dolaylı Tümleç

D) Gözyaşları içinde mektubun devamını okumaya çalıştım. E) Mevlana’nın en güzel sözlerinden biridir bu.

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere ayırmada bir yanlışlık yapılmıştır? A) Akşam olmadan / tezgâhta ne var ne yok hepsi / tükenirdi.

12. I. Birkaç günden beri yağan yağmur bu sabah durmuş.

B) Otel odalarının çöp sepetleri / mektuplarla / dolardı.

II. Yaşadığımız günün huzuruyla erkenden uyuduk.

III. Apartmandaki komşularına karşı hep mesafeli durdu.

IV. Anılarımın başköşesini süslüyor sessizce.

V. Romancı, eserlerinde sıradan insanları ele almalıdır.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde zarf tümleci kullanılmamıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) Zarf Tümleci

C) Çok yakınımızdan / gürültüyle büyük bir gemi / geçti. D) Dün, / bir çalışma programı ayarladığını / bana / söyledi. E) Geceleri / sokak lambasının gölgesi / odamın duvarına / vururdu.

E) V.

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem sözcük türü bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Buradan birkaç sokak ötede olan iş yerine kadar birlikte yürüdük.

13. I. Aradığın zaman hep yanında bulacaksın.

B) Sınıflara Farabi, İbn-i Sina gibi bilim adamlarının ismini verdik.

II. Gece gündüz demeden çalışıyordu.

III. Alışkın olmadığı bir yemek koymuşlardı sofraya

IV. Konya’da dolaşırken günün nasıl geçtiğini anlamıyorsunuz.

Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı yoktur? A) Nerede

B) Ne zaman

C) Ne

D) Kimi

C) Bu maçta da tecrübeli futbolcuyu ilk on birde oynatmadılar. D) Ben onun gözünde Nobel’e aday gösterilebilecek bir yazardım. E) Bahçenin kenarına elinde kalan ağaçlardan bir kulübe yaptı.

E) Nasıl

18. İlerleyen yıllarda, o konuşmamızın faydalarını kendi hayatımda çokça gördüm.

14. Aşağıdaki cümlelerden hangisi nesne ve yüklemden

Bu cümlenin öge dizilişi aşağıdakilerden hangisidir?

oluşmuştur? A) Patronun söyleyeceği her şeye kendisini hazırlamıştı.

A) Zarf tümleci - nesne - dolaylı tümleç - zarf tümleci yüklem

B) İki kişinin dostluk kurmasının nedenleri sayısızdır.

B) Dolaylı tümleç - nesne - zarf tümleci - yüklem

C) Kütüphanede arkadaşlarıyla ders çalışıyor.

C) Özne - Zarf tümleci - dolaylı tümleç - yüklem

D) Hiçbir olaya canımın bu kadar sıkıldığını hatırlamıyorum.

D) Nesne - Özne - dolaylı tümleç - yüklem

E) Uzun boylu bir genç mektubu dün akşam eve getirdi.

E) Dolaylı tümleç - zarf tümleci - nesne - yüklem

1. B

2. C

3. A

4. B

5. C

6. D

7. A

8. C

9. E

10. B

11. D

12. E

13. D

14. D

15. A

16. C

17. D


Cevaplar

18. A

16

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

31

CÜMLE TÜRLERİ

hhCÜMLE TÜRLERİ 1. BİLDİRDİKLERİ ANLAMA GÖRE CÜMLELER a. Haber Cümleleri hh Okuyucuyu bilgilendirmek amacı taşıyan cümlelerdir. hh Herhangi bir kavram, kişi, eşya, olay, görünüş vs.nin ne olduğu, nasıl olduğu açıklanır.

hh Bu cümleler, bir haber değeri taşımadığından (doğruluk şartı aranmadığından) özneldir. – Bu akşam boğazda yemek yemeye gidelim. – Misafirler gelmeden her şey hazır olmalı. – Sonucunun ne olacağını düşünmeden hep doğruyu söyle! – Kar yağsa da kayak yapmaya gitsek.

hh Bu cümlelerde dil çoğunlukla göndergesel işleviyle kullanılır. hh Yazar metne kendi duygularını da katmışsa, yani nesnel bir durum öznel bir tutumla anlatılmışsa heyecana bağlı işlevden de yararlanılmıştır. hh Genellikle ders kitapları, gazete ve dergi yazıları, televizyon ve radyo haberleri gibi öğretici metinlerde kullanılır. hh Öznel veya nesnel olabilir.

Yaz tatillerinde babasının yanında çalışmış. Yaz tatillerinde babasının yanında çalıştı. Yaz tatillerinde babasının yanında çalışır. Yaz tatillerinde babasının yanında çalışıyor.

HABER CÜMLELERİ

Yaz tatillerinde babasının yanında çalışacak.

hh H aber cümlelerinde verilen bilgiler her zaman doğru olmayabilir.

Yaz tatillerinde babasının yanında çalışmalı.

– Hırsızlar, kuyumcuyu soymak için günler öncesinden plan yapmış.

Yaz tatillerinde babasının yanında çalışayım.

DİLEK

Yaz tatillerinde babasının yanında çalışsa.

Yaz tatillerinde babanın yanında çalış.

İSTEK CÜMLELERİ

– Bundan sonra senden hiçbir şey istemeyeceğim. – Patlamada ölen ya da yaralanan olmadı. – Bakanlar kurulu yarın toplanacak.

– Feyza, sınıfın en çalışkan öğrencisidir. – Bu sabah durak çok kalabalıktı.

b. Dilek - İstek Cümleleri hh E ylemlerle ilgili "gerçekleşmesi mümkün olsun, olmasın" bir niyet (dileme, isteme) anlamı veren cümlelerdir.

Bu cümlelerde eylem, ek fiilin geniş zamanı ve hikâyesiyle çekimlenmiştir. Cümlelere dikkat edildiğinde birer haber cümlesi işlevi taşıdıkları görülecektir. Dolayısıyla isim cümlelerinin de haber cümlesi niteliğinde olabileceği unutulmamalıdır.


1

CÜMLE TÜRLERİ

Örnek 1: Aşağıdakilerden hangisi haber cümlesi değildir? A) Kötü alışkanlıklardan kurtulmak için çaba harcamalıyız. B) Eşyalarını otobüsün durmasını beklemeden topladı.

hh Kimi soru cümlelerinde soru anlamından çok başka anlamlar ön plandadır. Böyle cümlelere sözde soru cümlesi denir. – Niye ondan özür dileyecekmişim? (reddetme) – Böyle bir hatayı nasıl yaparsın? (kınama - şaşırma)

C) Elindeki oltaya bir tek balık vurduğunu görmedim.

– Şimdi bir kahve yapsaydın fena mı olurdu? (isteme)

D) Apartmanda beslediği köpek yüzünden başı derde girdi.

– Bunların lafı mı olur? (önemsememe)

E) Belli ki bu eski gecekondu uzun zamandır tamir görmemişti.

– Bir çay daha alabilir miyim? (rica)

Seçenekler incelendiğinde A seçeneğinde gereklilik kipinin kullanıldığı görülecektir. Gereklilik kipiyle kurulan cümleler dilek-istek cümleleri içinde değerlendirilir.

– Hani bu akşam erken gelecektin? (sitem) – Ne kadar güzel değil mi? (onaylatma)

Örnek 2: c. Haber ve Dilek Cümlelerinde Soru

Aşağıdakilerden hangisi sözde soru cümlesidir?

Bir işin gerçekleşip gerçekleşmediğini öğrenmek, bir konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgi almak, söylediklerini doğrulatmak gibi amaçla kurulan cümlelerdir. Bu cümlelere gerçek soru cümleleri denir. Cümleye soru anlamı veren unsurlar, soru eki veya soru sözcükleri (sıfat, zamir, zarf) dir.

A) Şeyma’nın buraya gelmesini mi istiyorsun?

Gerçek soru cümleleri cümlenin bir ögesini öğrenmek için düzenlenir.

E) Kızılay’dan Keçiören’e son otobüs saat kaçta kalkıyor?

– Kim geldi? (özne öğrenilmek isteniyor)

B) Zirveye tırmanan dağcılar neden geri dönmedi? C) Yıllar sonra o kasabaya döneceğimi nereden bilebilirdim? D) Kendiniz için nasıl bir gelecek hayal ediyorsunuz?

C seçeneğinde kullanılan cümlede soru, karşıdakinden cevap almak amacıyla sorulmamıştır. Cümlede bir “duruma şaşırma” anlamı vardır. Bu durumda cümle soru cümlesi değil, sözde soru cümlesidir.

– Buraya nasıl geldiniz? (zarf tümleci öğrenilmek isteniyor) – Kumandayı nereye koydunuz? (dolaylı tümleç öğrenilmek isteniyor) – Hangi gömleği beğendin? (nesne öğrenilmek isteniyor)

Örnek 3: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru, karşıdakinden cevap almak kastıyla sorulmuştur? A) Ben varken konuşmak sana mı kaldı?

Soru anlamı bazen de vurguyla sağlanır:

B) Benim kime ne zararım dokunmuş ki?

– Adınız?

C) Bütün bu söylediklerini ben mi yapmışım? D) Şimdi de bana akıl veriyorsun öyle mi?

– Buyurun?

Soru ekleriyle öbekleşmiş aynı yükleme bağlı unsurların arasına virgül konup cümlenin sonuna soru işareti konur. – Malına mı, tahsiline mi, çevresine mi, neyine güveniyor?

2


E) Sizin için yapabileceğim başka bir şey var mı? A seçeneğinde küçümseme, B seçeneğinde onaylatma, C seçeneğinde şaşırma, D seçeneğinde azarlama anlamı vardır. Cümleler sözde soru cümlesidir. E seçeneğinde soru gerçekten karşı taraftan bir cevap almak kastıyla sorulmuştur.

CÜMLE TÜRLERİ

d. Haber ve Dilek Cümlelerinde Olumluluk

– Günlerdir bir Allah’ın kulu kapımı çalmadı.

- Olumsuzluk

– Yaşlı adamın yüzü hiçbir zaman gülmezdi.

1. Olumlu Cümle hh Yüklemi “yapma, olma” anlamı taşıyan cümlelerdir. –– İstanbul, peri masallarındaki şehirler kadar güzel görünüyor. –– Sırt çantamıza dorukların özlemini doldurmuşuz.

Fiil cümleleri yapma anlamı verir.

–– Okuduğum her romanla başka bir dünyaya dalıyordum.

– Güçlü olanın her zaman haklı olduğuna inanmıyorum.

– Hangi resmime baksam ben değilim. – Kapının önünde oynayan çocuklar çok çelimsizdi.

Olumsuz isim cümlesi

– Pencereye dayanıp yolunu bekleyeceğim kimsem yok.

– Bir şarkıyı bitiremeyecek kadar acemiyim. – D ış kapıyı açarken oldukça heyecanlıydım.

Olumsuz fiil cümlesi

İsim cümleleri olma anlamı verir.

hh Yargının olumlu bir durumu anlatması cümleyi olumlu yapmaz. – Reşat Nuri, başarısız bir yazar değildir. – O, kimse için kötülük düşünmez.

– B elki çok varlıklı değildik ama mutluyduk.

Biçimce Olumsuz Anlamca Olumlu Cümle hh “Var” sözcüğü de cümleyi olumlu yapar. – Her dilin kendine özgü kalıpları vardır.

hh Yargının olumsuz bir durumu anlatması, cümleyi olumsuz yapmaz. – Başına çok büyük bir felaket gelmiş. – Ağaçtan düşüp ayağını kırmış.

hh Cümlede yargıya yönelik iki olumsuzluğun cümleyi olumlu kılmasıdır. – Harcanan emeğe ve paraya yanmıyor değilim. (yanıyorum anlamı çıkıyor) – Benim aradığım özellikler bu çocukta yok değil. (var anlamı çıkıyor) – Yeni açılan markette yok yok. (her şey var anlamı çıkıyor) hh Bazen, yargıya yönelik tek olumsuzluğun da olumlu anlam yansıttığı olur. – Üzülme, sana iş mi yok! (var) – Bu çocuk sevilmez mi? (sevilir)

2. Olumsuz Cümle hh Yüklemi “yapmama, olmama” anlamı taşıyan cümlelerdir.

Biçimce Olumlu Anlamca Olumsuz Cümle

hh Bu cümlelere olumsuz anlam, “yok, değil, sız/siz, ve me/ ma” olumsuzluk ekleriyle sağlanır.

hh Yargıya yönelik olumsuz ifade olmamasına rağmen, cümlede “yapmama, olmama” anlamının bulunmasıdır.


3

CÜMLE TÜRLERİ – Ne ailesine ne de arkadaşlarına yaranabilmişti. (yaranamamıştı anlamı çıkıyor) – Bu soğukta böyle incecik giyilir mi? (giyilmez anlamı çıkıyor) – Böyle bir rezaleti içine sindirebilirsen sindir. (sindiremezsin anlamı çıkıyor) – Kendine eziyet etmekten kim hoşlanır. (kimse istemez anlamı çıkıyor.)

2. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER a. Basit Cümle hh Tek yargı bildiren cümlelerdir. hh Bu cümlede yargıyı yüklem sağlar. hh Yüklemden başka yargı (kip ve kişi anlamı veren sözcük veya fiilimsi) bulunmaz. – Her yapıtında bir erdem zenginliği, temiz ve saf bir yürek vardır.

Örnek 4: Aşağıdakilerden hangisi biçimce olumsuz anlamca olumlu bir cümledir? A) Anlattıklarını ciddiye almaz mıyım hiç?

– Türk şiirinin sorunlarını dünya şiirinin sorunlarından farklı saymamalıyız. – Suyun üzerindeki tekneler dalgaların üzerinde yıldızlara doğru yükseliyor.

B) Bu aralar sinirinden yanına varılır gibi değil. C) Onca yaptıklarıma karşın bana karşı hep vefasızdı. D) Hepimiz onların düştüğü bu duruma üzülmüştük. E) Son bir haftadır bana karşı davranışların hiç hoşuma gitmiyor. Seçenekleri inceleyelim: A seçeneği olumsuz fiille (ciddiye almaz mıyım) çekimlenmiş. Oysa cümleden “ciddiye alırım” anlamı çıkıyor. Şu halde bu cümle biçimine göre olumsuz olmasına karşın anlamca olumludur. Sözü söyleyen “Ben senin söylediklerini ciddiye alıyorum” demek istemiştir. Bu durumda diğer seçenekleri incelemeye gerek kalmamaktadır.

Ünlem Cümlesi hh Ani ya da yoğun bir duygu bildiren cümlelerdir. hh Ü nlem türündeki sözcüklerle, yansımalarla ya da tonlamayla kurulur. – Hani, teşekkür getirirsem tatile gönderecektin? (sitem)

Örnek 5: Aşağıdakilerden hangisi yapısına göre basit bir cümledir? A) Birçok kişi, zamanın kendisine yetmediğinden yakınır. B) Saçlarını iki yana minik püsküller halinde tutturmuştu. C) “Eski Dostlar Kulübü” tabelasının yazıları da eskimeye başlamıştı. D) Sabah gözlerimi açar açmaz karşımda seni görmeliyim. E) Gece boyunca çalıştığı gözlerindeki yorgunluktan belli oluyordu. Yukarıda basit cümlelerde fiilimsi bulunmadığı belirtilmişti. Seçenekler incelendiğinde A’da “yetmediğinden”, C’de “eskimeye”, D’de “açar açmaz”, E’de “boyunca ve çalıştığı” sözcükleri fiilimsidir. B seçeneğinde fiilimsi kullanılmamıştır. Cümlenin basit olmamasını gerektirecek başka bir durumda yoktur.

– Dikkat et, düşeceksin! (uyarma) – Nasıl bu kadar ince dokumuşsun ya! (şaşma)

b. Birleşik Cümle

– Derhal burayı terk edin! (öfke)

hh Yüklemle birlikte başka yargı/lar da bulunduran cümlelere denir.

– Ne bitmez bir işmiş bu yahu! (bıkma) – Ah, nerede o gençlik yıllarımdaki dinamizm! (özlem)

4


hh Y üklemin dışındaki bu yargılara yan yargı (yan cümlecik) denir.

CÜMLE TÜRLERİ hh B u yargıları; eylemsi, çekimli eylem veya ek eylem almış isim soylu sözcükler sağlar.

Örnek 7:

hh B irleşik cümlenin türüne bağlı olarak yan cümle, temel cümlenin bir ögesi olur veya bir ögesinin içinde bulunur.

Hiç keyfi yoktu. Elini yüzünü yıkamak üzere banyoya yönelirken bugünkü iş görüşmesini düşünüyordu. İşe kabul edilmezse çok kötü olacaktı. Giyinip sabah kahvaltısını bile yapmadan yola koyuldu.

1. Girişik Birleşik Cümle

Bu parçada kaç yan cümlecik kullanılmıştır?

hh Yan cümleciği fiilimsiyle kurulan cümlelerdir.

A) 2

– Otobüs Erzincan’a varınca gözlerimi açıyorum.

(yan cümlecik, temel cümlenin zarf tümlecinin içinde)

– Aniden bastıran yağmur hepimizi ıslatmıştı.

(yan cümle, temel cümlenin öznesinin içinde)

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

Parçayı inceleyelim: “yıkamak”, “yönelirken”, “görüşmesini”, “edilmezse”, “giyinip”, “yapmadan” sözcükleri ile yan cümleler kurulmuştur. Bu durumda parçada 6 yan cümle kullanılmıştır.

2. Şartlı Birleşik Cümle

– Gördüklerine inanamıyordu.

hh Yan cümleciği, dilek-şart kipiyle çekimlenmiş bir sözcük/sözcük öbeği olan cümlelerdir.

– Acele edersen son otobüse yetişebilirsin.

(yan cümle, temel cümlenin dolaylı tümleci)

Örnek 6: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik temel cümlenin öznesidir? A) Bu son haksızlık, gittikçe öfkelendiriyordu beni. B) Dün gece rüya görüp görmediğini hatırlayamadı. C) Şairler, kendi şiirlerine dışarıdan birinin baktığı gibi bakamaz. D) Yalnızca ıssız sokaklarda dolaşmak, yetmez olmuştu rüzgâra. E) İnsan bu kasabada unutmaya da unutulmaya da alışıyor.

(yan cümlecik, temel cümlenin zarf tümleci.)

– Ürünümüzü beğenmezseniz iki gün içinde iade edebilirsiniz.

(yan cümle temel cümleciğin zarf tümleci)

– Ne giysem beğenmiyor.

(yan cümlecik, temel cümlenin nesnesi)

3. Ki’li Birleşik Cümle hh Yan cümleciği ki bağlacıyla bağlanmış cümlelerdir. – Öyle güzel uyuyordu ki uyandırmak istemedim.

(yan cümlecik, temel cümlenin zarf tümleci)

– İstedim ki /herkes benden hoşnut olsun. A seçeneğinde yan cümlecik, (gittikçe) temel cümlenin zarf tümleci B seçeneğinde yan cümlecik, (dün gece rüya görüp görmediğini) temel cümlenin nesnesi C seçeneğinde yan cümlecik, (dışarıdan birinin baktığı gibi) temel cümlenin zarf tümleci D seçeneğinde yan cümlecik, (yalnızca ıssız sokaklarda dolaşmak) temel cümlenin öznesi E seçeneğinde yan cümlecik, ( unutmaya da unutulmaya da) temel cümlenin dolaylı tümlecidir.

(yan cümle, temel cümlenin belirtisiz nesnesi)

– Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.

(yan cümlecik, temel cümlenin belirtili nesnesi)

Uyarı • Ki’li cümleyi bağlı cümle olarak kabul eden kaynaklar da vardır.


5

CÜMLE TÜRLERİ

4. İç İçe Birleşik Cümle

Örnek 9:

hh Yan cümleciği başka bir cümleden oluşan cümlelerdir.

I. Saçlarına can veren yıldızlar nerede?

hh Yeni hayatımıza geçmişin gölgesi düşmesin, istiyorum.

II. Gün olur ki kalbinde gözlerim filizlenir.


III. Bu sevda dayanılmaz bir ağıttır zülfünde.

– Acıdığını sevemezsin, demişti bir büyüğüm.

V. Ben bakınca neden buluta giriyor güneş

IV. Dağda çiğdem solarken çölde ceylan vurulur. Numaralanmış cümlelerin hangisinde birleşik cümle diğerlerinden farklıdır?


– Sizinle daima iş yapabilirim düşüncesi yanlış. (yan cümlecik, temel cümlenin öznesi içinde)

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

A, C, D, E seçeneklerinde cümle fiilimsiler sayesinde birleşik olmuştur. B seçeneğindeki cümle ise”ki” bağlacı aracılığıyla birleşik hâle dönüşmüştür.

5. Mi’li Birleşik Cümle hh Yan cümleciği “mi” soru eklidir. – Haber köye ulaştı mı köy çalkalanır. (yan cümlecik, temel cümlenin zarf tümleci)

c. Sıralı Cümle hh Birbirine virgül veya noktalı virgülle bağlanan temel cümlelerdir.

Örnek 8: Aşağıdakilerin hangisinde verilen dizeler basit bir cümle oluşturmaktadır?

hh Bunlar, kendi içinde yapı ve anlam bakımından tamamlanmış ayrı cümlelerdir. hh Aynı cümle içinde bulunmaları kişi, zaman, mekân ortaklığı;

A) Hani o bırakıp giderken seni

sebep sonuç ilişkisi gibi sebeplerle ilgili olarak yazarın anlatı-

mına bağlıdır.

Bu öksüz tavrını takmayacaktın

B) Ölürsem yazıktır sana kanmadan

Kollarım boynunda halkalanmadan

C) Gittikçe donuklaşan bir âlemin dışında

Bir rüyaya dalarız solgun mum ışığında

hh Aralarında öge ortaklığı varsa sıralı bağımlı yoksa sıralı bağımsız olarak adlandırılır. – Kalpten söylenen kalbe, dilden söylenen kulağa ulaşır.

D) Denizdeki yosun saçlı kadından

– Aniden durdum, dikkatimi bir ev çekmişti.

Yabancı kokular getirir nisan

E) Gelse de en acı sözler dilime

Uçacak sanırdım birkaç kelime

A seçeneğinde “giderken”, B seçeneğinde“ölürse, kanmadan, halkalanmadan”, C seçeneğinde “gittikçe, donuklaşan”, E seçeneğinde “gelse de” sözcüleri bu dizeleri –cümle biçiminde düşünürsek- birleşik cümle yapmaktadır. D seçeneğindeki cümle tek yargılı basit bir cümledir.

(öge ortaklığı yok, sıralı bağımsız cümle)

– Saatlerden beri yürüyor, düşünüyor.

(özne, zarf tümleci ortak sıralı bağımlı cümle)

– Mutluluk bir çimendir, bastığın yerde biter.

Öğretmen Sorusu

(yüklem ortak sıralı bağımlı cümle)

(öge ortaklığı yok, sıralı bağımsız cümle)

Temel ve yan cümleleri nasıl ayırt ederiz? Bir cümlenin yüklemi temel cümledir. Yan cümleler (cümlecikler) temel cümlenin bir ögesidir. Bana kızıp dışarı gitti. yan temel cümle cümle

6


CÜMLE TÜRLERİ

Örnek 10:

d.

Aşağıdakilerden hangisi öznesi ortak sıralı cümledir?

hh Birbirine bağlaçlarla bağlanmış temel cümlelerdir. Görünüş

A) Dışarıda çok gürültü vardı, kimse uyuyamıyordu. B) Acıya alışkın değildim, yemeği zor bitirdim. C) Buralarda mevsim hiç değişmiyor, hep üşüyorum.

Bağlı Cümle itibarıyla sıralı cümleye benzer. Aralarındaki fark, bağlı cümlelerin bağlaçlarla, sıralı cümlelerin, noktalama işaretleriyle bağlanmasıdır.

D) Herkes soluğunu tutmuş, salon sessizliğe gömülmüştü.

– Kalkıp sırtına şalını aldı ve mutfağa doğru yürüdü.

E) Yürüdükçe ısınmaya başlamıştı ama şimdi de karanlık

– Susuyorsun çünkü söyleyecek hiçbir şeyin yok.

çöküyordu. – Yeni evimize taşındık; ama hâlâ yerleşemedik. B seçeneğinde “acıya alışkın olmayan” da “yemeği zor bitiren” de aynı öznedir. İki cümle birbirine virgülle bağlanmıştır. Bu durumda B seçeneğindeki cümle öznesi ortak sıralı bağlı cümledir.

– Mahallede herkes onu sever ve sayardı.

Örnek 11: Bağımsız sıralı cümlelerde özne ya da tümleç ortaklığı bulunmaz. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bu açıklamaya uygun bir örnektir? A) Çocukluğumdan beri Ege adalarını merak etmiş, günün birinde görmeyi istemişimdir. B) Vaktini serin suların oynaştığı körfezde geçiriyor, ölümünün bile orada olmasını istiyordu. C) Babam gençliğini ücra şehirlerde geçirmiş, büyük şehirlerden uzak durmuştu. D) Rüzgâr, yağmur bulutlarını önüne katmış; uzak diyarlara doğru sürüklüyordu. E) Çocuklar dışarıda çılgınlar gibi koşuşturuyor, büyükler-

Örnek 12: Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca diğerlerinden farklıdır? A) Ne zaman kırıcı ya da ürkütücü olmuşsa özür dilemiştir. B) Her gün şafakta, gözlerimizi açmaya zorlayarak yollara düşüyorduk. C) Ellerim titrerken cüzdanımı paltomun cebinden çıkarmaya çalıştım. D) Yeryüzü uykusundan uyanmış, ayakta karşılıyordu baharı. E) Gördüm ki o eski dostların yerinde yeller esiyordu.

se içeride ikindi çaylarını yudumluyordu. A seçeneğinde kullanılan “olmuşsa”, B seçeneğinde kullanılan “zorlayarak”, C A, B, C, D seçeneklerinde özne ortaklığı söz konusudur. Bu sebepten bu cümleler sıralı bağlı cümledir.

seçeneğinde kullanılan “titrerken, çıkarmaya”, E seçeneğinde kullanılan “gör-

E seçeneğinde öge ortaklığı yoktur.

iki art arda sıralanmış, öznesi ortak (yeryüzü) sıralı bağlı cümledir.

düm ki” sözcükleri sebebiyle bu cümleler birleşiktir. D seçeneğindeki cümle ise


7

CÜMLE TÜRLERİ – Saatleri sılaya kuruyorum her gün içimde.

Örnek 13:

– Söylemeye karar veremediğim duygular sarmış dört bir yanı.

I. Benim şiirlerimin büyük bir kısmında gerilim vardır. II. Bazı insanların dünyaya şair olarak geldiğine inanıyorum. III. Şair, ulusal kalıpları zorlayan biri olmak zorundadır. IV. Gözyaşları, gerçek şiir ve şairin habercisidir. V. Şiirleriniz modern ama bununla birlikte gelenekten izler de taşıyor. Bu cümleler yapıları bakımından ikişerli gruplandırılırsa hangisi dışta kalır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

I. cümle, basit II. cümle, birleşik (geldiğine) III. cümle, birleşik (zorlayan) IV. cümle, basit V. cümle, ama bağlacıyla bağlanmış bağlı cümledir.

3. YÜKLEMİN YERİNE (KURULUŞUNA / ÖGELERİNİN DİZİLİŞİNE) GÖRE CÜMLELER a. Kurallı (Düz) Cümle hh Yüklemi sonda olan cümlelerdir. – Her cümle, hayatla birlikte biter. – Ellerim sadece zamansız kalkan gemilerin ardından sallanıyor. – Dumandan hiçbir yeri göremiyorum.

– Bundan sonra bir de ailesinin sorumluluğu yüklenmişti boynuna. – Varlığımı yalnız ona verdim ben. – Kolay değil bu dünyadan ayrılmak.

Örnek 14: “Yazar, dünyaya Tanpınar gibi ressam gözüyle bakıyor.” cümlesinin devrik, olumsuz, soru biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Tanpınar gibi ressam gözüyle dünyaya bakıyor mu yazar? B) Bakıyor mu yazar Tanpınar gibi ressam gözüyle dünyaya? C) Yazar, dünyaya Tanpınar gibi ressam gözüyle bakmıyor mu? D) Tanpınar gibi ressam gözüyle dünyaya bakmıyor mu yazar? E) Yazar, Tanpınar gibi ressam gözüyle mi bakıyor dünyaya? Öncülde verilen cümlenin devrik, olumsuz, soru biçimini arayacağız. Bu durumda “bakıyor” sözcüğünü “bakmıyor mu” biçimine dönüştürüp, cümlenin sonundan almak gerekir. Seçenekler incelendiğinde bu cümle kuruluşunun D seçeneğinde olduğu görülecektir.

– Sizinle kaybedecek vaktim yok. – Tedirginlik yaşayanlardan biri de mavi gözlü sarışın bir kızdı.

c. Eksiltili (Kesik) Cümle hh Yüklemi söylenmemiş cümlelerdir.

b. Devrik Cümle hh Yüklemi sonda olmayan cümlelerdir. hh Genellikle şiirlerde ve sanatlı söyleyiş amacı güden düz yazılarda kullanılır.

8


hh Genellikle estetik kaygı taşıyan anlatımlarda ve konuşma cümlelerinde görülür. – Şairin dediği gibi, geriye dönen ne bir yıldız ne bir yolcu… – İnsanın memleketinden uzakta olması öyle zor ki…

CÜMLE TÜRLERİ – Ayaş’ta bir sokak… Çevrede irili ufaklı ahşap evler…

Örnek 16:

– Önümüzde göz alabildiğine bir kumsal…

Aşağıdaki cümlelerden hangisi yüklemin türüne göre diğerlerinden farklıdır?

hh Yanıt bildiren ifadeler de çoğu zaman eksiltilidir.

A) Deniz düne göre oldukça sakindi bugün.

– Canım çok sıkılıyor. / - Benim de.

B) En çok sevdiği şey yürümektir.

– Siz mi bu işe razı oldunuz? / - Evet.

C) Hastalığı günden güne daha da azdı. D) Sınavı kazandığı için çok mutluymuş. E) Bizi günler öncesinden bu geziye çağıran kendisiydi.

Örnek 15: Aşağıdakilerden hangisi eksiltili bir cümledir? A) Bu iş sandığımızdan çok daha zormuş B) Benim genel başkanlık adaylığıma itiraz eden kim C) Bu evleri öbür mahalledeki derme çatma kulübelerinden çok daha güzel

A seçeneğinde “sakindi”, B seçeneğinde” yürümektir” D seçeneğinde “mutluymuş” ve E seçeneğinde “kendisiydi” sözcükleri isim soylu sözcüklerdir. Ek eylem alarak yüklem olmuşlardır. Bu cümleler isim cümlesidir. C seçeneğinde yüklem olarak azmak (ilerlemek, tehlikeli duruma gelmek) fiili kullanılmıştır. Bu durumda cümle fiil cümlesidir.

D) Çocukken mahalle arkadaşlarımla yaptığımız gazozuna maçlar E) Kolaydı baba parasıyla orası senin burası benim gezip tozmak A seçeneğinde yüklem, ek eylemin belirsiz geçmiş zaman ekini alan zor sözcüğü

b. İsim (Ad) Cümlesi hh İsimlerin veya isim soylu sözcüklerin ek-fiil alarak yüklem olduğu cümlelerdir.

B seçeneğinde yüklem, ek eylemini düşürmüş kim sözcüğü C seçeneğinde yüklem, ek eylemini düşürmüş, güzel sözcüğü E seçeneğinde yüklem, cümlenin başında söylenen ve belirli geçmiş zaman eki almış kolay sözcüğüdür. D seçeneğinin yüklemi yoktur, dolayısıyla cümle eksiltilidir.

– Koridorun her iki tarafı akvaryumdu. – Elmas taşlarla süslü elbisesi, ne kadar zarifti. – Odanız, koridorun sonunda, sağdan birinci kapı(dır). – Şair, altına imzasını atmadan şiirleri tanınan insandır.

4. YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER a. Fiil (Eylem) Cümlesi hh Yüklemi çekimli fiil olan cümlelerdir.

hh Kimi cümlelerde yüklemin türünü anlamak için cümle içindeki kullanımına bakmak gereklidir.

– Camdan evde oturanlar başkalarına taş atmamalıdırlar.

– Tezgâhtar, yirmi beş yaşlarında genç bir kızdı. (ad cümlesi)

– Sokağa her çıktığımda başka bir toplumla karşılaşıyorum.

– Tezgâhtar, yirmi beş yaşlarında bir genç kıza kızdı. (eylem

– Kütüphanedeki kitaplar sanki gülümseyerek bakar yüzüme.

Öğretmen Sorusu

cümlesi)

Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler ad cümlesi mi olur, eylem cümlesi mi?

Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler ad cümlesi kabul edilir. - Milletlerin kültürlerini tanımak, onları tanımaktır. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

9

CÜMLE TÜRLERİ

Örnek 17:

Örnek 19:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik-birleşik bir isim cümlesidir?

Aşağıdakilerden hangisi devrik birleşik bir eylem cüm-

A) Tanımadığım bir adam gülerek yanımdan geçti.

A) Upuzun bir koridorda yalpalayarak yürüyordu.

B) Roman, uzun bir yol üzerinde sabırla yürümektir. C) Her gün buradan Kızılay’a kadar yürüyebilmene şaşıyorum.

lesidir?

B) Yarın çok geç olabilir rıhtımlara tutunmak için. C) Eylül, en dokunaklı şarkılarını dinletiyordu ikimize.

D) Durmuş bir saat gibiydi donup geçmeyen saat.

D) Gözlerinden iki damla yaş süzüldü yanaklarına.

E) Görülmemiştir senin cihanda eşin benzerin.

E) Boğaz’da uçan her martıda umutlarım gizlidir.

Seçenekler incelendiğinde; A seçeneğinin, kurallı- birleşik fiil cümlesi B seçeneğinin, kurallı- basit isim cümlesi C seçeneğinin, kurallı- birleşik fiil cümlesi D seçeneğinin, devrik- birleşik isim cümlesi

A seçeneği kurallıdır, C seçeneği basittir. D seçeneği basittir, E seçeneği isim cümlesidir. Bu durumda B seçeneğini inceleyelim. Yüklem ortada ve eylem, cümlede tutunmak fiilimsisi de var. Şu halde B seçeneği devrik-birleşik-eylem cümlesidir.

Örnek 20:

E seçeneğinin, devrik, basit fiil cümlesi

(I) Okur, onun şiirlerini okurken derine indikçe yeni tatlarla,

Olduğu görülecektir.

yeni bulgularla karşılaşacaktır. (II) Sözün gizemli boyutlarının peşine düşecek, şiiri yeniden kurgulayacaktır.(III) Bu

Örnek 18:

anlamda, herkese açık bir şiir değildir onun şiiri. (IV) Tarihten

Şair, dünyanın bütün okyanuslarını tek bir damlada toplayabilen sihirbazdır, demiştiniz.

rinde birer motif olarak karşımıza çıkar. (V) Kimi zamanda

Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Ögelerinin dizilişine göre kurallıdır. B) Yüklemin türüne göre fiil cümlesidir.

felsefeye, değişik bilim dallarından devşirilmiş veriler, şiirlebu veriler, imgelere dönüşür; benzetmeler, mecazlar, istiareler biçiminde iç donanımını oluşturur şiirlerin. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

C) Yan cümle kendi için basit yapılıdır.

A) I. cümle, yüklemi gelecek zamanlı bileşik bir cümledir.

D) Yapısı bakımından birleşiktir.

B) II. cümle, ortak özneli, sıralı bir cümledir.

E) Nesne ve yüklemden oluşmuştur.

C) III. cümle, devrik,olumsuz bir cümledir.

Yüklem sonda olduğundan A seçeneği Yüklem “demek” fiili olduğundan B seçeneği Cümle, “Şair, dünyanın bütün okyanuslarını tek bir damlada toplayabilen sihirbazdır.” ve “demiştiniz” cümlelerinden oluşuyor, İç içe birleşik cümle olduğundan D seçeneği

D) IV. cümle, içinde zarf tümleci olan olumlu bir cümledir. E) V. cümle, ikinci cümlesi devrik,bağlı bir cümledir. I. cümle “indikçe” sözcüğüyle birleşik, “karşılaşacaktır” sözcüğüyle gelecek zamanlıdır. II. cümle birbirine virgülle bağlanmış ve öznesi ortak (gizli özne= o) sıralıdır.

Temel cümleye (demiştiniz) sorulan “ne?” sorusu yan cümlenin tamamını verdiğinden E seçeneği doğrudur.

III. cümle “değildir” sözcüğüyle olumsuz olmuş, bu sözcük sonda olmadığı için de devrik olmuştur.

Yan cümlede fiilimsi (toplayabilen) kullanıldığından bu da cümleyi birleşik yaptığından C seçeneği doğru değildir.

IV. cümle “birer motif olarak” zarf tümlecini almış ve yüklemi olumludur.

10


V. cümle için “bağlı cümle” denmekte oysa cümle noktalı virgülle bağlanmıştır ki bu da onu sıralı cümle yapar.

CÜMLE TÜRLERİ

Konu Testi - 1

1. Irmağa giden yol, kasabadan kurtulunca göz alabildiğine

5. Aşağıdakilerden hangisi özne ve nesnesi ortak bir sıralı bağlı cümledir?

uzanan şeftali bahçelerinin yanından kıvrıla kıvrıla uzayıp giderdi.

A) Moralini bozmak istemiyorum ama bu çalışmaların yeterli değil.

Bu cümlede kaç yan cümlecik vardır? A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

B) Evimiz kuzeye bakıyor bu yüzden de çok soğuk. C) Akşam olduğunda adamcağızın hali kalmamış, duvar da örülmüştü. D) Gazetesini sessizce açtı, çocuklarını uyandırmadan okumaya başladı. E) Elbiselerimi kuru temizlemeye verdim, sonra da markete uğradım.

2.

I. Bu yıl ağaçlar erken çiçeklendi.

II. Bulutların arasında ışık veriyor ay bize.

III. Hayatımı yazsam koca bir roman olur.

IV. Sıcak bir cümle aktı kalbinden kalbime.

V. Bütün parasını komşusuna borç vermiş.

Numaralanmış cümlelerden hangisi yapı bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) O küçücük evde mutsuzluk nedir bilmezdik.

A) I.

B) Boş vaatlerle seni oyalayıp duruyor.

B) II.

C) III.

D) IV.

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısı bakımından diğerlerinden farklıdır?

E) V.

C) İş yapmamak için bin tane bahane bulur. D) En kötü zamanlarda bile içimde hep umut vardır. E) İçindeki duygulardan kaçarcasına koşuyordu.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yüklemin türüne göre farklıdır?

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yan cümlecik dolaylı tümleç görevindedir?

A) Bir hasret gibi yüreğimden bağlıyım sesine. B) Kentlerde yaşayan insanlar köydekilerden daha yalnızdır.

A) Boyaları silinmiş pencereden bir çocuk kafası uzandı.

C) Tavırları da aynı görünüşü gibi masumdu.

C) Şiir toplantılarının sürekli yapılmasını isterim.

D) Havalar ısınınca bizim oraların dağları şenlenir.

D) Otobüs hareket ettiğinde öylece kalakalmıştım.

E) Gerçek bir sanat eserini tanımak benim için kolaydır.

E) Askere gittiği için çalışmalarına ara vermek zorunda kaldı.

4. Orhan Kemal, yakın tarihimizle ilgili bu romanı yazarken

B) Hiç kimseye danışmadan kendi başına iş yapıyorsun.

8.

• Uzun zamandır ortalarda görünmüyordu, yeni gelmiş.

• Etraflarında onları mutlu edecek hiçbir şey yoktur.

olaylara objektif bakmış.

Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

• Seni çalıştırırım yalnız beni dikkatli dinleyeceksin. Bu cümleler aşağıdakilerden hangisine örnek olamaz?

A) Ögelerinin dizilişine göre kurallıdır.

A) Bağlı cümle

B) Yüklemin türüne göre eylem cümlesidir.

B) İsim cümlesi

C) Olumlu bir cümledir.

C) Sıralı cümle

D) Yapısına göre birleşik bir cümledir.

D) Birleşik cümle

E) Yan cümlecik kullanılmamıştır.

E) Basit cümle YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11

CÜMLE TÜRLERİ

Konu Testi - 1

9. Aşağıdakilerden hangisi birleşik bir ad cümlesidir?

13. “Bir kitapta okuduğum cümleleri peş peşe sıraladım."

A) Birkaç dinleyici ellerini havaya kaldırıp söz istedi. B) Dedem, bu yörede tanınmış ve sevilen biridir.

Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

C) Yangından geriye simsiyah kel tepeler kaldı.

A) Kurallı - olumlu - birleşik - fiil

D) Bu yörede alabalığın en nadir bulunanı yaşar.

B) Olumlu - kurallı - birleşik - isim

E) Size cevap vermeden önce biraz düşünmek istiyorum.

C) Devrik - olumlu - sıralı - isim D) Kurallı - olumlu - birleşik - isim E) Sıralı - olumlu - kurallı - isim

10. “Devasa çamların arasından ilerliyor arabamız. Dışarıda buz gibi bir hava... Uzaktan beyaz bir örtüye bürünmüş Sarıkamış zorlukla seçiliyor. Burası gerçekten bir masal ülkesini andırıyor.”

14. I. Böyle değildi onun geldiği insanların yüzleri.

II. Ruhunda özgürlük olmayan insan, köledir.

III. Kalbimin en derin köşesi sızlıyor, yaralarım çok derin.

IV. Hem borcum var diyorsun hem yardım istemiyorsun.

A) Basit cümle

Bu cümlede aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur?

B) İsim cümlesi

A) Ad cümlesi

C) Devrik cümle

B) Sıralı cümle

D) Birleşik cümle

C) Devrik cümle

E) Eksiltili cümle

D) Basit cümle

Bu parçada aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur?

E) Bağlı cümle

15. (I) Şehirde ne kadar değerli arsa varsa hepsini aldı. (II) Çok fırsatçı gördüm ama böylesine hiç rastlamadım. (III) Her insan karşısına çıkan fırsatları değerlendirir ama bizimkinin durumu başka. (IV) Önce şehirde değerlenmeye müsait yerlerdeki arsaları buluyor, sonrada bunları yok pahasına alıyor. (V) Neredeyse kendine bir mahalle kuracak kadar arsası olmuştur.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden çok yargı vardır? A) Okuldan çıkınca bir yere uğramadan eve gel. B) Öğretmenimiz tam üç dil biliyormuş. C) Dün, ayaküstü birkaç dakika konuştuk.

D) Bu soğuk havada paltosuz dışarı çıkılmaz. E) Her zamanki gibi kelimeler karışıyordu ağzında.

Numaralanmış cümlelerden hangisi öznesi ortak sıralı bir cümledir? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

16. Aşağıdakilerden hangisi eksiltili cümledir? 12. “Birbirimize alışmaya yeni başlamıştık ki ayrılık vakti geldi.” Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

B) Kıyısında balıkçı tekneleri eksik olmayan bir kasabaydı

A) Nesnesi ortak sıralı cümle

C) Duvarda eski ocakları andıran geniş bir oyuk

B) Basit cümle C) Birleşik cümle

D) Sadece uzaktan uzağa bir köpek havlaması duyuluyordu

D) Ad cümlesi

E) Bir köylü kadın tandırın başında ekmek yapıyordu

E) Öznesi ortak sıralı cümle 2. C

3. D

4. E

5. D

6. D

7. A

8. E

9. B

10. B

11. A

12. C

13. A

14. D

15. D


1. E

16. C

12

Cevaplar

A) Sırtındaki koca çuvalı rahatça taşıyacak kadar güçlüydü

CÜMLE TÜRLERİ

Konu Testi - 2

1. Bağımsız sıralı cümlelerde her cümlenin öznesi, tümleci ve

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bir tasarlama (dilek)

yüklemi ayrıdır.

cümlesidir?

Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki açıklamayı örneklendiren bir cümledir?

A) Savurganlığın başına iş açacak.

A) Bize üzerinde çalıştığı kitaptan parçalar okudu, büyük bir dikkatle dinledik.

C) Sonunda asker kaçağını yakaladılar.

B) Düşüncelerinize yürekten katılıyor ve sizi sonuna kadar destekliyoruz.

E) Tavrımı doğrudan yana koyarım.

B) Olacakları önceden biliyordum. D) Biraz daha gayret göstermelisin.

C) Ev sahibi tahliye davasını kazandı, sonra bizi evden çıkardı. D) Bu konuda şüphesiz benim de eksikliklerim, gözden kaçırdığım noktalar olmuştur. E) Herkes tarafından sevilen, sayılan biriydi, bunu da dürüstlüğüne borçluydu.

6. Aşağıdakilerden hangisi “sözde soru” cümlesidir? A) Yazarın üslubunu edebi buluyor musun? B) Seni bu açmazlara kim sürükledi? C) Niçin anılarını kaleme almıyorsun?

2. Aşağıdakilerden hangisi anlamına göre olumsuz bir cümledir?

D) Evrakı imzalatmak için hangi odaya gitmeliyim? E) Ekmek almaya neden ben gidiyor muşum?

A) Gerçekte seni o da düşünmüyor değildi. B) Kimsenin sana kötülük yapmak istediği yok. C) Onun herkese yardımı dokunmuştur. D) Seni çok uzun bir süredir arıyordum. E) Dedesi söylendiği kadar insafsız değildi.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisi haber cümlesidir? A) İnsan, hiçbir şeyin aşırısına kapılmamalıdır. B) Bu akşam evde geniş çaplı bir temizlik yapalım.

3.

I. Kocası da kahveye gidecek zamanı bulmuştu.

II. Bir rüya mı görüyordu yoksa gerçek miydi tüm bu olanlar?

III. Çekilen bunca acının izlerini bir anda nasıl silebilirsin?

IV. Arabanın taksitleri bitince rahatlayacak mıyız sanıyorsun?

Numaralanmış cümlelerden hangi ikisi biçimce olumlu anlamca olumsuzdur? A) I. ve II.

B) II. ve III.

D) I. ve IV.

C) I. ve III.

E) III. ve IV.

C) Bütün öğrencileri konferans salonuna toplayın. D) Televizyonda güzel bir film olsa da izlesek. E) Bencillik beraberinde bireysel olmayı getirir.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, yapısına göre basit ögelerinin dizilişine göre devrik bir cümledir? A) İstanbul’da bir lâle soğanına bir servet değeri biçen simsarla Amsterdam kanallarında intihar eden kimseler aynı çılgınlığa tutulmuştu. B) Bu yoğun lale sevgisinin sebebi üzerine, kütüphaneler dolusu kitapta bir hayli mürekkep tüketilmiştir.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisi biçimce olumsuz anlamca olumludur? A) Bu saatlerde marketler hiç mi açık olmaz? B) Bu saatlerde marketler açık olur mu? C) Hiç bu saatlerde marketler açık olmaz mı? D) Bu saatlerde marketler hep açık olur. E) Bu saatlerde hiç açık market olmaz.

C) Lale yapraklarının duaya açık elleri hatırlatması da bir o kadar güzel ve bu nedenle de etkileyicidir. D) Lale sevgisi ile ilgili kesin hüküm çıkarmak için sebebin peşine düşecek olsak daha ne kadar gerekçe bizi hayrete sürükler, kim bilir. E) Birçok çeşmede, mezar taşında, ebruda, minyatür, çini, seramik, dokumacılık ve camcılıkta, askerlerin zırhlarında, kılıçlarında figürü hep var olmuştur lalenin. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13

CÜMLE TÜRLERİ

Konu Testi - 2

9. Aşağıdakilerden hangisi sıralı bir cümledir?

13. Boz bulanık bir günde Ankara-Çankırı treninin pencere-

A) Hırsızı yakalamak için bütün mahalle didik didik arandı. B) Şirketteki aksaklıkları tek tek belirledim ama henüz rapor yazmadım.

sinden bozkırlara bakmış, Çankırı ile aramda müşterek bir mazi olmadığını düşünmüştüm.

Bu cümlenin niteliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Eksiltili - kurallı - olumsuz - fiil

C) Mahallede eski sıcaklık yoktu, sokakta tanıdık birine rastlamadım.

B) Birleşik - kurallı - olumlu - fiil

D) Bütün köy yolları, aralıksız yağan kar yüzünden kapanmıştı.

D) Basit - devrik - olumsuz - isim

E) Çocukluğumun unutulmaz hatıralarından biri de Karadeniz gezisiydi.

C) Sıralı - kurallı - olumlu - fiil E) Sıralı - devrik - olumlu - fiil

14. Aşağıdaki cümlelerden hangisi anlamca olumludur? A) Hayırsız bir insanla evlenen huzur bulabilir mi? B) Bulamadım şu dünyada vefalı bir dost.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısına göre diğerlerinden farklıdır?

C) Ne sabah kahvaltısı yaptım ne öğle yemeği yedim.

A) Kimseden destek görmeden ailesini bugünlere getirdi.

D) Zavallı çocuk soğuktan ve açlıktan titriyordu.

B) Yatılı okulda olduğum yıllar hafta sonlarında halamlara giderdim.

E) Ne mutlu ki artık kaçak avcılık yapılmıyor.

C) Herkesi sevmeye değer bulmam çünkü daha önce çok yanıldım.

15. Aşağıdakilerin hangisinde yan cümlecik, temel cümleciğin nesnesi görevinde değildir?

D) Tekdüze yazan sanatçılardan öteden beri uzak durmuşumdur.

A) Herkesin, kendisini bilinçli bir biçimde yanlış anladığına inanıyordu.

E) Eski evlerin yeniden canlandırılmasında çok titiz çalışılacak.

B) Senin hakkında söylenenlerin yalan olduğunu hepimiz biliyoruz. C) Çiçeklerin suyunu verdiğinde daha huzurlu olduğunu hissediyordu.

11. Öykü ve roman sevdalısı olduğum lise yıllarında, deneme

D) Okuduğu kitapların hakkını veremediğini düşünüyordu.

denilen yeni bir türün varlığından haberdar olunca bu türe de ilgi duymaya, dahası zaman içinde onu diğerlerinden daha çok sevmeye başladım. Bu cümlede kaç yan cümlecik vardır?

16. I. Elindeki kitaptan öğretmenin söylediği şiiri buldu, son-

E) 6

ra okumaya başladı.

sır’ı gençliğimden beri saplantılı, tutkulu bir ilgiyle seviyor, elime onunla ilgili ne geçerse okuyordum. (III) Henüz görmeden ben de Mısır’ın o büyüleyici etkisine kapılmıştım. (IV) Mısır’a ilk gelişimde Kahire’de gruptan ayrılarak tek başıma, bir trenle Luksor’a geçtim. (V) Kahire’de gördüğüm Nil, bana gerçek Nil duygusunu vermemişti. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi yapısına göre sıralı cümledir?

IV. Telefonunun mesaj kutusu dolmuş, onları silmen gerekiyor.

V. Kardeşin herkese seni anlatıyor, herkesin kendisi kadar sevmesini bekliyordu.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde özne ortaklığı söz konusu değildir? A) I.

E) V. 10. C

11. D

12. B

13. C

14. E

15. A


D) IV.

9. C

C) III.

8. E

16. D

14

B) II.

III. Evinin yolunu bulamıyor, kime sorabileceğini kara kara düşünüyordu.

7. E

A) I.

6. E

II. Senin gittiğin o şehri ben de gezdim ama senin kadar beğenmedim.

B) II. 5. D

12. (I) Ben Mısır’a bundan önce iki kez geldim. (II) Aslında Mı-

C) III. 4. C

D) 5

3. E

C) 4

D) IV. 2. B

B) 3

E) V. 1. A

A) 2

Cevaplar

E) Kardeşinin yeteneklerini gösteremediğini öne sürüyordu.

CÜMLE TÜRLERİ

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yükleminin türüne

Konu Testi - 3

4. “Son zamanlarda şehirlerde yaşayan insanlarda bir köy

göre farklıdır? A) Bütün gün deli gibi bir sağa bir sola koşturdum.

özlemi başladı.”

Bu cümlenin devrik, soru biçimi aşağıdakilerden han-

B) Pastanın kalanını dün komşulara dağıttık.

gisidir?

C) İki eski dostun arası uzun zamandır açıktı.

A) Son zamanlarda mı şehirlerde yaşayan insanlarda bir köy özlemi başladı?

D) Beni ziyaret etmene gerçekten çok sevindim.

B) Son zamanlarda şehirlerde yaşayan insanlarda bir köy özlemi başlamadı mı?

E) Son zamanlardaki iş yoğunluğu onu yormuştu.

C) Şehirlerde yaşayan insanlarda mı son zamanlarda bir köy özlemi başladı. D) Başlamadı mı bir köy özlemi son zamanlarda şehirlerde yaşayan insanlarda? E) Başladı mı son zamanlarda şehirlerde yaşayan insanlarda bir köy özlemi?

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla yan

5. Her dilde kuşaktan kuşağa geçerek yaşayan temel sözvarlığı, insan yaşamında birinci dereceden önemli rol oyna-

cümlecik vardır?

yan, insana ve çevresine ilişkin önemli kavramları yansıtan

A) Doğruyu söylersen seni affedebilirim. B) Konuştuklarınızdan hiçbir şey anlamadım. C) Gelecek hafta siteye yepyeni filmler ekleyeceğim.

sözcüklerdir.

Bu cümle yapısı yönüyle aşağıdakilerden hangisine

D) Kitaplarınızı açıp kaldığımız yerden okuyun.

örnek olabilir?

E) Böyle bir tepki vermesini ben de beklemiyordum.

A) Sıralı cümle

B) Kurallı cümle

D) Olumlu cümle

C) Bağlı cümle

E) Birleşik cümle

6. Romancı, herkesin yaşamak istediği hayatı, tek bir kitapla milyonlara sunabilendir, demişti.

Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

3.

I. Yeni evimize taşındık ama hâlâ tam olarak yerleşemedik.

A) Yüklemine göre fiil cümlesidir.

II. Gözümün önünden pişmanlıklarım geçiyordu birer birer.

C) Yapısı yönüyle birleşiktir.

III. Seninle çalışınca bütün konularıanlayabiliyorum.

IV. Hani bundan sonra tehlikeli tırmanışlara kalkışmayacaktın?

Numaralanmış cümlelerde aşağıdakilerden hangisi

B) Nesne ve yüklemden oluşmuştur. D) Yüklemin yerine göre kurallıdır. E) Bir yan cümleciği vardır.

7.

I. Düşlediğim şey bir kır düğünüydü.

II. Bütün masrafları karşılayacak kadar param vardı.

III. Şu ana kadar yapılan düğünlerin en güzeli olmalıydı.

A) Soru cümlesi

IV. Hayallerimi gerçekleştirmek beklediğimden daha zordu.

B) Olumlu cümle

V. Bütün çabam seni mutlu etmek içindi.

C) Bağlı cümle

Numaralanmış cümlelerin hangisi yüklemin türüme

yoktur?

D) Devrik cümle E) Ünlem cümlesi

göre diğerlerinden farklıdır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


15

CÜMLE TÜRLERİ

Konu Testi - 3

8. Aşağıdakilerden hangisi birleşik bir eylem cümlesidir?

13. Aşağıdakilerden hangisi özne ortak sıralı bağlı cümledir?

A) Yaşamak, olası bütün zorluklara katlanabilmektir.

A) İlkbaharda kırlar bembeyaz papatyalarla örtülürdü.

B) Sehpanın ayaklarından biri kırıkmış. C) Er geç korkularımızla yüzleşmek zorunda kalırız.

B) Karakış bütün şiddetini göstermiş, herkesi eve hapsetmişti.

D) O dizüstü bilgisayar, alabileceğim en güzel hediyeydi.

C) Etrafına bakındı, sokakta kimsecikler kalmamıştı.

E) Eskiden etrafında koşturan insanların hangisi şimdi var?

D) Kitaplarını koltuğunun altına alarak okuldan çıktı. E) Palandöken’e kar yağdı, kayakçılar tesislere akın etti.

9. Bütün aksaklıklara rağmen filmin yakaladığı başarıdan memnunum.

14. Türk askerlerini gören kadınların, çocukların, yaşlıların se-

Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

vinç çığlıkları birbirine karışmıştı.

A) Birleşik, kurallı, olumlu, isim

B) Basit, kurallı, olumlu, isim

Bu cümlenin nitelikleri aşağıdakilerden hangisidir?

C) Basit, kurallı, olumlu, fiil

A) Olumsuz- kurallı- isim- sıralı

D) Basit, devrik, olumsuz, isim

B) Olumlu- kurallı- fiil- bileşik

E) Birleşik, devrik, olumsuz, fiil

C) Olumsuz- kurallı- isim- bileşik D) Olumlu- devrik- fiil-basit E) Olumlu- devrik- isim- basit

10. “Ne istediniz küçücük çocuktan?” cümlesinin, yüklemin türüne ve öge dizilişine göre niteliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Kurallı - isim

B) Devrik – fiil

D) Eksiltili – isim

C) Kurallı – fiil

15. Kabul etmek zor geliyordu böylesi utanç verici bir durumu.

E) Devrik – isim

11. Aşağıdakilerden hangisinde yan cümlecik özne görevindedir?

Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) İsim cümlesidir.

B) Olumlu cümledir.

C) Devrik cümledir.

D) Haber cümlesidir.

A) Bir hatıradır şimdi dalgın uyuyan şehir.

E) Basit cümledir.

B) Kendi elleriyle bana yemek pişirmiş. C) Kardelenlerin hepsi birbirine benzer. D) Aynı olayı insanlar, farklı farklı hatırlar.

16. Yüklemsiz cümlelere eksiltili cümle denir, böyle cümlelerin

E) Yazı, insanlığın ortak hafızasıdır.

sonuna üç nokta konur.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılıdır?

Aşağıdakilerin hangisinde yukarıdaki açıklamaya uygun bir cümle vardır?

B) Dışarda bir yaz yağmuru

C) Aklından geçenleri kim bilebilirdi ki!

C) Bir masalmış geçen yıllar

D) Sevginin gücünü başka hiçbir şeyde bulamazsınız.

D) Kaç yaprak var elimizde

E) Omzumda inanılmaz bir ağrı vardı.

E) Aşk bir rüyaymış, uyandık 4. E

5. E

6. E

7. C

8. C

9. A

10. B

11. A

12. D

13. B

14. B

15. A


3. E

16. B

16

2. D

B) İstemediğim işi kimse zorla yaptıramaz.

1. C

A) Bitsin artık bu hikâye

Cevaplar

A) Yan yana yürüdüğümüz o ağaçlı yolda hüzne bürünmüş.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

32

ANLATIM BOZUKLUĞU

Anlama Dayalı Anlatım Bozukluğu

hhANLAMA DAYALI ANLATIM BOZUK-

Örnek 1:

1. Gereksiz Sözcük Kullanılması

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gereksiz sözcük kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

hh Anlamdaş sözcükler/sözcük grupları –ikilemeler dışında- bir arada kullanılırsa cümlede duruluk bozulur.

A) Şirketimiz, kırk yıldır bu temel düşünce ve prensipler sayesinde ayakta kalabilmiştir.

LUĞU (BAĞDAŞIKLIK SORUNLARI)

B) Çocuklarınızı sevgi ve hoşgörüyle eğitmezseniz ileride çok sıkıntı yaşarsınız.

– Yanılmıyorsam, onunla ilişkisi olduğunu tahmin ediyorum.

C) Aklın ve kalbin aynı şeyi söylüyorsa doğru istikamettesin demektir.

(Onunla ilişkisi olduğunu tahmin ediyorum.)

– Bu gençler, ölmek üzere olan, can çekişen bir sanat dalını canlandırmak için yetiştiriliyor.

D) Çocukluğunu ve gençliğini geçirdiği bu kasabadan ayrılmak zor gelmişti.

(Bu gençler, ölmek üzere olan bir sanat dalını canlandırmak için yetiştiriliyorlar.)

E) Endişelerinizi ve önerilerinizi değerlendirip size dönüş yapacağız.

– Buralara ayda yılda bir seyrek olarak gelirdi.

(Buralara ayda yılda bir gelirdi.)

– Hiç yoktan yok yere çocuğun üzerine bu kadar gitmen doğru değil.

A seçeneğinde kullanılan “prensip” kelimesi sözlük anlamıyla “temel düşünce” demektir. İki kelimesinin aynı yargıya bağlanarak kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

(Hiç yoktan çocuğun üzerine bu kadar gitmen doğru değil.)

hh Bugün işyerinde tebrik ve kutlama ziyaretlerinde bulunduk. (Bugün işyerinde tebrik ziyaretlerinde bulunduk.)

hh Onların ortaklığı, çıkar ve menfaatleri sona erdiğinde biter. (Onların ortaklığı, menfaatleri sona erdiğinde biter.)

hh Anlamca cümledeki başka bir sözcük ya da ekin içinde bulunan bir sözcük, buna rağmen yazılırsa cümlede duruluk bozulur.

– Üç arkadaş, kazandıkları parayı kendi aralarında eşit olarak paylaştı.

hh Ali Çavuş’un kendisine verilen görevi üstlenmediğini, vazifeden kaçtığını gören olmamıştır. (Ali Çavuş’un kendisine verilen vazifeden kaçtığını gören olmamıştır.)

(Üç arkadaş, kazandıkları parayı eşit olarak paylaştı.)

– Araba almak bizim için çok gerekli bir ihtiyaçtı.

(Araba almak bizim için bir ihtiyaçtı.)


1

ANLATIM BOZUKLUĞU / Anlama Dayalı Anlatım Bozukluğu – Resmi devlet dairelerinde çalışanlar cuma günü mesai yapacak.

Örnek 3:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük çıkarılırsa cümlenin anlamında bir bozukluk ya da daralma meydana gelmez?

(Devlet dairelerinde çalışanlar cuma günü mesai yapacak.)

– Bu sonuca ulaşılacağını belki de biliyor olmalılar.

(Bu sonuca ulaşılacağını biliyor olmalılar.)

hh Onunla ilk kez bir arkadaş toplantısında tanıştık.

(Onunla bir arkadaş toplantısında tanıştık.)

A) Haksızlığı her kabul ediş, onun daha büyüğünü doğurur. B) Birden babasını görmüştü çiçeklerin arasında. C) Arkadaşlarının arasında kendini daha başarılı buluyordu.

hh Türkçede Arapça ve Farsça dillerinden gelmiş sözcükler vardır.

D) Yaşam, bir daha düzelmeyecek şekilde aniden değişiverdi.

E) Babası, başka şey söylemeden eve girdi.

(Türkçede Arapça ve Farsçadan gelmiş sözcükler vardır.)

hh Ürünlerimiz ilk defa olarak o yıl dünya pazarlarına çıktı.

(Ürünlerimiz ilk defa o yıl dünya pazarlarına çıktı.)

hh Batı ve güney bölgeleri yağmurlu geçerken, öte yandan doğu ve kuzey bölgeleri de soğuk olacak.

A’da altı çizili sözcük çıkarılırsa “tamlayan eksikliği olur, B’de altı çizili sözcük çıkarılırsa “durum” anlamı ortadan kalkar, C’de altı çizili sözcük çıkarılırsa “karşılaştırma/derece” anlamı ortadan kalkar, E’de altı çizili kaldırılırsa cümlenin anlamı bozulur. D seçeneğinde yüklem (değişiverdi) tezlik anlamı ifade ettiğinden “aniden” sözcüğüne gerek yoktur.

(Batı ve güney bölgeleri yağmurlu geçerken, doğu ve kuzey bölgeleri de soğuk olacak. hh Bu davranış, insandan insana göre değişir.

(Bu davranış, insandan insana değişir.)

Örnek 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili kelimenin atılması cümlenin anlamında bir daralmaya yol açmaz?

Örnek 4: Aşağıdakilerin hangisinde diğerlerinden farklı bir anlatım bozukluğu vardır? A) Yaşantısı boyunca kimseden en küçük bir iyilik bile istememişti. B) Bu uzun yol yaya yürünerek bitecek gibi değildi.

A) Onun bu işi herkesten daha iyi yapabileceğine eminim.

C) Geçmişteki hatıralar canlandı gözünde bir bir.

B) Günlerdir yıkanmayan kirli bulaşıklar tezgâhın üstüne dağ gibi yığılmıştı.

D) Bu gece sıcaklık, sıfırın altında eksi beş derece olacak.

C) Dikkatle bakınca gümüş işçiliğinin mükemmel olduğunu gördü. D) Allah’tan çocuktaki değişimin farkına çabuk varmışlar. E) “İmkânsız” sadece tembellerin sözlüğünde bulunan bir kelimedir. Bir cümlede bulunan herhangi bir sözcüğün cümleden çıkarılması halinde anlam daralması olmaması için, o sözcüğün “fazla” olması gerekir. B seçeneğinde “kirli bulaşıklar” ifadesi kullanılmıştır. Oysa kirli kelimesi sözlükte “Yiyecek veya içecekle kirletilmiş mutfak eşyası veya kap kacak” anlamına gelir. Kirli kelimesinin atılması cümlenin anlamını daraltmaz.

2


E) Onunla ilk tanıştığımızda ben on yedi yaşındaydım. B seçeneğinde “yaya” kelimesi, C seçeneğinde “geçmişteki”, D seçeneğinde “sıfırın altında”, E seçeneğinde “ilk” sözcükleri çıkarıldığında cümlenin anlamında bir daralma veya bozulma olmuyor. Bu durumda bu cümlelerde gereksiz sözcük kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır. A Seçeneğinde “yaşantı” kelimesi kullanılmış, bu kelime “hayat tarzı” anlamındadır. “yaşam” yani hayat kelimesi kullanılmalıydı. (Hemen aşağıda bu konuyu göreceksiniz.)

ANLATIM BOZUKLUĞU / Anlama Dayalı Anlatım Bozukluğu hh “et-mek, ol-mak, yap-mak” yardımcı eylemlerinin yerini ad ve ad soylu sözcüklere gelen herhangi bir yapım eki tutuyorsa, ya da bunlar cümleden çıkarıldığında, bir anlam değişimi veya daralması olmuyorsa, yardımcı eylemlerin kullanılması gereksizdir.

2. Sözcüğün Yanlış (Anlamda) Kullanılması

Benden kuşku etmenize çok üzüldüm.

hh Bunların karıştırılması anlatım bozukluğuna yol açar.

(Benden kuşkulanmanıza çok üzüldüm.)

Kendine iyi bakmadığı için sık sık hasta oluyor.

– Devlet desteğinin, özel okulları ucuzlaştıracağı söyleniyor.

(Kendine iyi bakmadığı için sık sık hastalanıyor.)

– Doktorun bütün hastalarını iyi ettiğini duydum. (Doktorun bütün hastalarını iyileştirdiğini duydum.)

hh Aynı kökten türeyen sözcükler, anlam ilgisine sahipse de birbirleri yerine kullanılamaz.

(Devlet desteğinin, özel okulları ucuzlatacağı söyleniyor.)

– Görüşleri doğru ya da yanılmış olabilir.

(Görüşleri doğru ya da yanlış olabilir.)

– Bu işin en kısa sürede biteceğini umut ediyordum. (Bu işin en kısa sürede biteceğini umuyorum.) – Ben haberi arkadaşlara duyuru yapayım.

(Ben, haberi arkadaşlara duyurayım.)

– Başvurduğu işyerinden, son öğretim durumunu gösteren bir belge istediler. (Başvurduğu işyerinden, son öğrenim durumunu gösteren bir belge istediler.)

– Evlerin bir tarafını yol, üç tarafını da yine çam ormanları kapsar. (Evlerin bir tarafını yol, üç tarafını da yine çam ormanları kaplar.)

Örnek 5: Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcüğün atılması, cümlenin anlamında bir daralma ya da bozulmaya yol açmaz? A) Orhan'ı sabırsızlıkla bekliyordu, ona anlatacakları vardı. B) Kütüphaneyi dolaşırken yeni kitapları fark etti ve onları incelemeye başladı. C) Canını sıkmamaya karar verdi, kendini fazla yıpratmıştı. D) Yerde bir kola kutusu görmüştü, gerilip bir tekme savurdu. E) Arkadaşına haksızlık ettiğini anladı, yoktan yere onu üzmüştü.

Öğretmen Sorusu

B seçeneğinde altı çizili sözcük olan "onları" sözcüğü ikinci cümlenin nesnesidir. Oysa ilk cümle de aynı görevi yerine getiren "kitapları" nesnesi vardır. Cümlede nesne ortak sıralı bağlı cümle olarak kullanılabilir.

– Okula geldiği ilk zamanlar üzerinde bir çekimserlik vardı.

(Okula geldiği ilk zamanlar üzerinde bir çekingenlik vardı.)

– Sabah olunca, bütün gece uyumamasına karşılık kendini dinç hissediyordu.

( Sabah olunca, bütün gece uyumamasına karşın kendini dinç hissediyordu.)

– Güzel sever diye isnat ederler / Benim Hak'tan özgü sevdiğim mi var?

( Güzel sever diye isnat ederler / Benim Hak'tan özge sevdiğim mi var?)

– Bu sanatçıların çoğunun başarısında dış ülkelerde edindikleri sahne görgü ve kültürü etkin olmuştur.

( Bu sanatçıların çoğunun başarısında dış ülkelerde edindikleri sahne görgü ve kültürü etken olmuştur.)

“Kahvaltı yapmadan önce gazetelere göz atarım.” Bu ve buna benzer cümlelerde “önce” kelimesi gereksiz sözcük kabul edilir mi? Hayır, bu gibi cümlelerin ÖSYM sorularında gereksiz sözcük kabul edilmediğinin , örnekleri vardır. "Çocuklara okula başlamadan önce aileler, okulda da öğretmenler okulun yararını anlatmalıdır. 1994 ÖSS YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

ANLATIM BOZUKLUĞU / Anlama Dayalı Anlatım Bozukluğu

Örnek 6:

Örnek 8:

“Aynı kökten türeyip farklı kavramları karşılayan sözcüklerin birbirinin yerine kullanılması cümlenin bağdaşıklığını bozar.”

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

Aşağıdakilerden hangisinde bu türden bir bağdaşıklık sorunu vardır?

B) Bu yaşına kadar kimseye muhtaç olmadan yaşamıştı.

A) Bu, hepimizin sık sık karşılaştığı bir sorundu.

A) Bu gün size bir arkadaşımı tanıştırmak istiyorum.

C) Uzun süren bir ayrılık sonucunda tekrar bir araya geldiler.

B) Düşündüklerini rahatlıkla aktarmanı istiyorum.

D) Söze nasıl başlaması gerektiğini düşünüyordu.

C) Dedikodudan vazgeçmezsen sana saygı duymayacağım.

E) Çocukluk ve gençlik yıllarını bu mahallede geçirmişti.

D) Kimi insanlar için bir kaçış, bir sığınaktır sanat. E) Gönderdiğim mektupların birini saklamıştı. A seçeneğinde “tanıştırmak” kelimesi kullanılmıştır. Tanıştırmak: kişileri birbirlerine takdim etmektir. Bu cümlede, bir kişiyi takdim etmek anlamındaki ‘tanıtmak’ kelimesi kullanılmalıydı.

C seçeneğinde kullanılan “sonucunda” kelimesi cümlenin bağlamına uymamaktadır. Çünkü sonuç kelimesi “elde edilen bulgu” anlamındadır. Burada kastedilen “son” kelimesidir.

hh Aynı anlamı verdiği halde biri olumlu diğeri olumsuz durumlarda kullanılan sözcükler birbirleri yerine kullanılamaz.

– Bunların karıştırılması anlatım bozukluğuna yol açar.

Örnek 7: Aşağıdakilerin hangisinde sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

– Bu tür ameliyatlarda hastanın felç olma şansını da göz önünde bulundurmalısınız. (Bu tür ameliyatlarda hastanın felç olma riskini de göz önünde bulundurmalısınız.)

A) Sorumlu insan hak ve adaleti çıkarlarının üstünde tutar. B) Bu iki cümle arasında küçük bir anlam ayrıntısı var. C) Konuştuğu gibi yazmak için çok özen gösteriyor. D) Konuşurken sözcük seçiminde çok titiz davranıyor. E) Başkasının yaptıkları, davranışlarına yön veremez. B seçeneğinde “ayrıntı” sözcüğü kullanılmıştır. “detay” anlamına gelen bu sözcük bu bağlamda kullanılamaz. Cümlenin bağlamına göre doğru sözcük “ayrım”dır.

– Şirketimizin batmasında sektörün yabancısı olmamızın da katkısı vardı. (Şirketimizin batmasında sektörü yabancısı olmamızın da etkisi vardı.

– Böylece bana yardım yapılmamasını sağladı. (Böylece bana yardım yapılmamasına neden oldu.)

– Türkiye’de birçok göl kuraklık tehlikesi yaşıyor. (Türkiye’de birçok göl kuruma tehlikesi yaşıyor.)

4


ANLATIM BOZUKLUĞU / Anlama Dayalı Anlatım Bozukluğu hh Anlamca yakın olduğu halde farklı varlıklar/durumlar için kullanılan sözcükler birbirinin yerini tutmaz.

Örnek 9: Yüksek bir binanın çatısında veya bir uçurumun kenarında yürürken, düşme şansımız, korkumuzun arttığı oranda artar.

hh Bunların karıştırılması anlatım bozukluğuna yol açar.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Tamlayan eksikliği B) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması

– Öğrenci sayısının kalabalık olması bu sonucu doğuruyor.

(Öğrenci sayısının fazla olması bu sonucu doğuruyor.)

C) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması D) Özne – yüklem uyumsuzluğu E) Gereksiz sözcük kullanılması “şans” sözcüğü olumlu kavramlarla birlikte kullanılmalıdır. “düşme şansı” yerine “düşme ihtimali” denmeliydi.

– Bu konuda gençleri azımsamak doğru değil.

(Bu konuda gençleri küçümsemek doğru değil.)

hh Deyim, atasözleri gibi kalıplaşmış sözlerin içinde geçen sözhh Artık hastamızın sağlık durumu tamamen iyileşti. (Artık hastamızın sağlık durumu tamamen düzeldi.) hh Karanlıkta, elindekinin bir silah olduğunu algılamakta zorluk

cükler bir başkasıyla değiştirilemez. – Yorgunluktan ayaklarına kara sular inmişti. (Yürümekten ayaklarına kara sular inmişti.)

çektim. (Karanlıkta, elindekinin bir silah olduğunu anlamakta zorluk çektim.

– Bu sorunun çözümünde yapabileceğin rol çok önemli olacak. (Bu sorunun çözümünde üstlenebileceğin rol çok önemli

– uzamak - büyümek

olacak.)

– yakın - yaklaşık – dikmek – ekmek

– Bir ailenin verdiği insanüstü bir çabanın öyküsüdür bu. (Bir ailenin gösterdiği insanüstü bir çabanın öyküsüdür bu.)

– dokumak – örmek – fotoğraf – resim

Öğretmen Sorusu

– fiyat – ücret

– Misafir geleceğini duyunca telaştan etekleri zil çalmaya başladı. (Misafir geleceğini duyunca telaştan etekleri tutuştu.)

Deyimlerde ve atasözlerinde bir sözcüğün anlamdaşını niçin kullanamıyoruz?

Çünkü deyimler ve atasözleri kalıplaşmış ifadelerdir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5


Örnek 10:

Örnek 12:


Aşağıdakilerden hangisinde yanlış sözcük kullanmaktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Görevliler evin her köşesini delik deşik aradılar.

A) Evlerin birbirine bu kadar yaklaşık yapılmasının bir sebebi olmalıydı.

B) Yeni asistanı gözüm tuttu, bu işin üstesinden gelebilir.

B) Buradaki hava, çöldekinden çok daha kuru gibi gelmişti bana.

C) Bu sıkıntıdan kurtulman için elimden geleni yapacağım. D) Kardeşi dünyaya geldikten sonra Ali'nin pabucu dama atıldı.

C) Benim ondan çok daha güçlü olduğumu anlamış olsa gerek.

E) Günlerdir bir şey yemiyor, bir deri bir kemik kaldı.

D) Gazetenin yönetimine geçince her şey kolay olacak sanma. E) Bu sıcak yaz akşamında bir esinti beklemek, boşa ümitlenmekti.

A seçeneğinde "delik deşik aradılar" biçiminde bir ifade kullanılmıştır. "delik deşik" ifadesi aramakla ilgili değildir. Doğru kullanım "didik didik aradılar" olmalıydı.

A seçeneğinde evlerin birbirine yaklaşık yapıldığı söylenmiştir. “yaklaşık” kelimesinin “aşağı yukarı” anlamında kullanılması gerekmektedir. Burada evlerin arasındaki mesafenin az olduğu kast edilmektedir. Şu halde “yakın” kelimesi kullanılmalıdır.

Örnek 11: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) Az da olsa bu başarıda benim de payım var. B) Yarışmaya çok iyi hazırlandı, kesinlikle bu yarışmayı kazanma ihtimali var. C) Aranızdaki bu görüş ayrılığını halletmenin bir yolu yok mu? D) Yönetmelik gereği, üç günden fazla rapor alamazsınız. E) Beni küçümsediğin için bir gün mutlaka pişman olacaksın.

̇ Sözleriṅ Birli ̇ kte ̇ Kullanılması 3. Çelişen hh Kesinlik ve olasılık bildiren sözcüklerin aynı durum için kullanılması anlamın belirsizleşmesine yol açar.

hh İkisi bir arada kullanılırsa durumla ilgili bilginin tahmine mi dayalı, kesin mi olduğu açık olmaz.

mutlaka eminim şüphesiz elbette

B seçeneğinde "kesinlikle ... ihtimali var" demektedir. Bir yargı hem kesinlik hem olasılık anlamı taşyamaz.

kuşkusuz tam

6


kesinlik bildiren sözcükler


4. Sıralama ve Mantık Yanlışlıkları

sanırım belki de galiba herhalde

hh Cümlede verilen kavramların önem sırasının karıştırılması ya da cümlenin mantık açısından yanlış oluşturulması anlatım

olasılık bildiren sözcükler

bozukluğuna yol açar.

--- olmalı --- sa gerek

– İlk kez gerçekleşen gösteriye katılım rekor düzeydeydi. (İlk kez gerçekleştirildiğine göre neyle kıyaslanarak rekor düzeyde olduğu anlaşılmış?)

– Hiç şüphesiz erken saatlerde de Ankara'ya uçak olabilir. – Eminim zor durumda olmasaydı, belki de bu parayı almazdı.

– Alınan bu karar, savaşta askerin daha çok ölmesine yol açtı.

– Onunla tam altı yedi yıldır görüşmemiştik.

(İnsan daha çok veya daha az ölebilir mi?)

– Kesinlikle daha önce, bu kitapları okumuş olmalı. – Bu saatte arayan mutlaka Hakan olsa gerek.

– Fazla güneşte kalınca cildinde lekeler oluşmuş.

Örnek 13: Eminim o da bizim gibi düşünüyor olabilir. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun benzeri aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır?

(Fazla güneşte kalmak mı yoksa güneşte fazla kalmak mı?)

– Bu hastalık, zamanında tedavi edilmezse ölüme hatta sara nöbetlerine yol açabilir. (Bu hastalık, insanı öldürdükten sonra beyin zarı iltihabına da yol açabiliyormuş!) – Değil ayakta durabilmek, yürüyemiyordu bile. (Demek ki ayakta durabilmek, yürümekten daha zor!) – Bu maçı kazanabiliriz hatta berabere bile kalabiliriz.

A) Daima benim hata ve yanlışlarımı gösterir, beni düzeltir.

(Kazanmak kolay, biz ondan daha zoru için, beraberlik için uğ-

B) Ne ben ne de onlar bu aksaklığın nelere yol açacağının farkında değildi.

raşacağız.)

C) Onlar aynı mahallede oturtuyordu, onu kesinlikle tanıyor olabilir. D) Birçok insanlar aykırı düşüncelerimden dolayı beni bir türlü anlamıyor. E) Eğer teklifini kabul etmekte nazlanırsa mutlaka ısrar etmelisin. Öncülde “eminim ve …olabilir” sözcüklerinin aynı yargıya bağlanması sonucu çelişen sözcüklerin birlikte kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu yapılmıştır. Aynı durum, C seçeneğinde “kesinlikle ve …olabilir” sözcükleri içinde geçerlidir.


7


Örnek 14:

Örnek 16:

Bir ihbar üzerine yapılan aramada, otomobilin bagajından bir kamyon dolusu silah çıktı.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mantık veya sıralama yanlışlığından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yoktur?

Aşağıdakilerden hangisinde bu cümledekiyle benzer bir anlatım bozukluğu yapılmıştır?

A) Bu dönemde bebekler yürüyüp ayakta durmayı öğrenir.

A) Konuşmasını keserek yan masada konuşulanlara kulak kabarttı.

B) Yasa teklifi 37 oya karşı 25 oyla reddedildi.

B) Kazada can kaybının yaşanmaması bizleri teselli etti.

D) Buzlu yolda ilerlemeye çalışırken düşerek kaydı.

C) Rüzgârın da yardımıyla büyüyen yangın bütün mahalleyi sardı.

E) Yazısını okumayı bir kenara bırakın anlamam bile mümkün değildi.

D) Haklı olduğunu biliyordum ama onu desteklemek içimden gelmiyordu. E) Alçakgönüllülük, kimi insanlar tarafından suistimal edilen bir özelliktir.

C) Seninle değil dünya turuna çıkmak, şehir bile gezilmez.

A seçeneğinde “bebekler önce ayakta durup sonra yürür”, B seçeneğinde “yasa teklifi 25 oya karşı 37 oyla reddedilir”, D seçeneğinde “kayarak düşer”, E seçeneğinde yazıyı “anlamayı bir kenara bırakın okumak bile mümkün olmaz”… C seçeneğinde sıralama doğrudur.

Öncülde mantık hatası yapılmıştır. Bir otomobilin bagajından bir kamyon dolusu silah çıkamaz. Aynı durum B seçeneğinde görülmektedir. Herhangi bir kazada “can kaybının yaşanması” söz konusu değildir. Can kaybı, ölüm demektir. Ölümün yaşanması da mümkün değildir.

Not Cümle bir yönüyle de yanlış sözcük kullanımı olarak da değerlendirilebilir. “yaşanmaması” yerine “olmaması” sözcüğünün getirilmesiyle de cümlenin anlamı düzeltilebilir.

Örnek 17: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) Eski evimizden ayrılıp kirası düşük bir eve taşındık.

Örnek 15: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) Bütün piyasadaki sahte kasetler toplandı. B) Ona aldığım hediyeye baktı ve onu çantasına koydu. C) Yanındakilerle iyi geçiniyor, kimseyi kırmamaya çalışıyordu. D) Kitaptaki öykülerin bazılarını beğenmemiş, bunu yazarlarla paylaştı. E) Zor durumda olduğu için amcasından yardım istedi. A seçeneğinde "bütün piyasadaki" gibi bir tamlama ortaya çıkmaktadır. Sözcüğün yanlış yerde kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır.

8


B) Ondan böyle bir yalanlama olayı beklemiyordum. C) Kendimi bildim bileli bu mahallede, bu evde oturuyoruz. D) Toplantımıza katılarak bizlere destek olan dostlarımıza yürekten teşekkür ederiz. E) Evimize taşındık, yavaş yavaş yerleşmeye çalışıyoruz.

B seçeneğinde “yalanlama olayı” denmektedir. “böyle bir yalanlama beklemiyordum” demek yeterlidir. Bu seçenekte gereksiz sözcük kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır.

ANLATIM BOZUKLUĞU / Anlama Dayalı Anlatım Bozukluğu Aşağıdaki cümlelerde geçen anlatım bozukluklarının da nedenini siz bulunuz: Bu şirketteki en yetkin insan kimse lütfen beni onunla görüştürün.

Yanlış sözcük kullanımı

Memnun kalmadığınız ürünü on beş gün içinde firmamıza geri iade edebilirsiniz.

Gereksiz sözcük kullanımı

Seyirci sayımızın kalabalık olması sporcularımıza moral vermişti.


İlk yüzmeye başladığım günlerde suya girmeye korkardım.


Deveyi yardan uçuran bir tutam çiçektir.

Deyim yanlışlığı

Öğretmenimiz konuyu ayrıntılı olarak özetledi.

Çelişen sözcüklerin kullanımı

Çiçeği burnunda yeni evliler balayı için Antalya’ya gitti.


Güzelliğinin farkında olduğunu belirten davranışlar sergiliyordu.


Yemeğini erken yemesi gereken hasta bu yasağa uymuyor.


Bu görüş ayrılığının sebebi neden kaynaklanıyor?


İzinsiz odaya girmesine fena halde sinirlenmiştim.

Sıralama yanlışlığı

Ücretlerindeki artış memurları tatmin etmeye yetmedi.


Bütün maaşını at yarışlarına yatıracak değin kendini kaybetmiş.


Çocukların çok güneşte kalmamasına dikkat etmek gerekir.

Sıralama yanlışlığı

Ülkemizdeki eski tarihi eserler yağmalanmaya devam ediyor.


Başbakan, bir hafta içinde kömür çıkarılan vilayetleri ziyaret edecek.

Sözcüğün yanlış yerde kullanımı

Enflasyonun önümüzdeki yıl daha da düşeceğini umut ediyoruz.


Önümüzdeki haftanın önemli programlarını sizlere hatırlatmaya çalıştık.

Mantıksal yanlışlık

Çocuk kitapları çocuklara, merhameti ve acımayı da öğretmelidir.


Bu yeni teknoloji harikasıyla kırk beş sivrisineksiz gece geçirebilirsiniz.


Aşırı sıcaklardan dolayı yaşlıların çok dışarıda kalmaları sakıncalıdır.


Okulun açıldığı ilk günden itibaren arkadaşlığımız devam ediyor.


Her Allah’ın günü kavga etmenizden bıktım.


Sen şu olayı baştan sona çarptırmadan anlatsana!


Aldığım bu güzel hediyenin bendeki tepkisini asla unutamam.


Uzmanlara göre dizi filmler, günümüz ev kadınlarında bağlılık yapıyor.


Herkes kendine düşen sorumluluğu yerine getirmelidir.


Bu olayların ders çalışmana etki edeceğini sanmıyorum.


Bu önemli konuları duyuru yapmak sizin birinci görevinizdir.


Eldeki mevcut deliller sanığı suçlamaya yetmiyordu.


Bırakın patates doğramayı yemek bile yapamaz o.

Mantıksal yanlışlık

Öğretmenimizle müdürün konuşmalarına istemeden kulak kabarttım.

Deyim yanlışlığı

Ali Çavuş, yalnız tek başına bir orduya baş gelirdi.



9

ANLATIM BOZUKLUĞU / Anlama Dayalı Anlatım Bozukluğu Birbiri ile Sıkça Karıştırılan Sözcükler Ayrım: B ir şeyin başkasıyla karıştırılmamasını sağlayan ayrılık Ayrıcalık: Başkalarından ayrı ve üstün tutulma, imtiyaz. başkalık, fark Algılamak: B ir olayı ya bir nesnenin varlığını duyum yolu ile ya- Anlamak: Bir şeyin ne olduğunu neye işaret ettiğini kavramak lın biçimde bilinç alanına almak Azımsamak: Sayıca az bulmak, az görmek

Küçümsemek: Hor görmek, aşağı görmek

Basın: Gazete, dergi gibi belirli zamanlarda çıkan basılı eserlerin Basım: Gazete dergi gibi basılı eserleri basma işi tümü Büyümek: Boyutların enine ve boyuna artması

Uzamak: Boy olarak artmak, ilerlemek

Çekimser: Oy vermekten veya bir şey yapmaktan kaçınan, ka- Çekingen: Ürkek, sıkılgan rarsız Dikmek: Fide halindeki bitkiyi toprağa yerleştirmek

Ekmek: Bir bitkiyi üretmek için toprağa yerleştirmek

Hatırlatmak: Bilinen bir şeyi akla getirmek, anımsamak

Duyurmak: İlan etmek, duyulmasını sağlamak

Etkin: Bir hareket içinde bulunan, faal

Etken: Etki eden, neden

İkilik: (Görüş ve düşünce için) İkiye bölünmüş olma durumu

İkilem: İnsanın iki durum arasında kalması

Savunmak: Müdafaa etmek, bir görüşü veya kimseyi doğru ya İddia etmek: Sözünde direnmek, ileri sürmek da haklı göstermek Fiyat: Alım veya satımda bir malın para karşılığı değeri

Ücret: İş gücünün, hizmetin karşılığı olan para

Karşın: Rağmen

Karşılık: B ir davranışın karşı tarafta uyandırdığı başka bir davranış, cevap

Kaplamak: Yayılarak her yanını örtmek

Kapsamak: İçine almak, içermek

Neden olmak: (Olumsuz durumlar için) Bir şeyin olmasına ze- Sağlamak: ( Olumlu durumlar için) Bir şeyin olmasına zemin hamin hazırlamak zırlamak Olanak: İmkân, uygun koşul

Olasılık: İhtimal

Özgün: Orijinal, başkalarından bir yönüyle farklı olan

Özel: Yalnız bir kişiye ait olan, hususi

Özgü: Bir şeye ait olan, yalnız onda bulunan, has

Özge: Başka

Öğretim: Bilgi verme, öğretme işi

Öğrenim: (Öğrenci için) Tahsil görmek

Son: Olmuş, bitmiş olan, bitim, nihayet

Sonuç: B ir olayın doğurduğu başka bir olay veya durum, sona erenden elde edilen veri

Risk: Zarara uğrama tehlikesi

Şans: Talih, baht

Yayım: Kitap, gazete gibi okunacak şeylerin basılıp dağıtılması işi

Yayın: Yazılı ya da görsel araçlarla halka duyurulan şey, neşriyat.

10



1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde anlatım bozukluğu vardır?

A) Çocuk çantasız okula gitmek istemiyordu. B) Büyükler tarafından takdir edilmesi, arkadaşımın okuma isteğini arttırmıştı.

Konu Testi - 1

6. Hepimiz, bir ay sonra okulu bitirip mezun olacağız; o za-

man aramızda ne tembel - çalışkan ne de uslu-haylaz farkı olacak.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin hangisiyle giderilebilir?

C) Hiçbir yazar dış dünyaya kahramanının gözüyle bakamaz.

A) “o zaman” sözü atılarak

D) Kendi elimizle, kendi alın terimizle kurduk hayatımızı.

C) “okulu bitirip” ifadesi cümleden atılarak

E) Alınacakları akılda tutabilmek için sürekli tekrarlamalısın.

D) “olacak” sözcüğü “olmayacak” biçimde çekimlenerek

B) “aramızda” sözcüğü en sona getirilerek

E) “olacak” sözcüğü yerine “kalacak” sözcüğü getirilerek

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gereksiz kullanılmıştır?

A) Bu kitabı beğenmeyeceğini düşünmekle çok hata etmişti.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük çıkarılırsa cümlenin anlamında daralma olmaz?

B) Sonunda bu dersten de geçmeyi başarmıştı. C) Caddeden karşıdan karşıya geçerek mağazanın önünde durdu.

A) Her geçen gün yalnızlığım biraz daha artıyor.

D) Seni arayacağını söylemesine rağmen niçin aramamış?

C) Söylediklerini bana anlattığın gibi anlat onlara.

B) Başım dara düştüğünde hiç kimse yanımda değildi.

E) Evin ihtiyaçlarını karşılayabilmek için gece gündüz çalışıyordu.

D) Duyduklarımı anlamakta, yorumlamakta zorlanıyorum. E) Sezgilerim ve kuşkularım bana olumsuz bir şeyler var, diyor.

3. Aşağıdakilerden hangisinde yanlış sözcük kullanmaktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Mesleğinde başarılı olmuş kimseleri ibret almalısın.

8. Aşağıdakilerden hangisinde gereksiz sözcük kullan-

B) Senin burada çalışmana çok memnun oldum.

maktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

C) Yurttan ayrılmadan tüm arkadaşlarımla vedalaşmak istiyorum.

A) Yer yer üç metreyi bulan kar yağışına rağmen maç iptal edilmedi.

D) Düğün hazırlıklarını yapmaktan başka bir işe el atamadı.

B) Okumayı çok sevdiğim halde bugünlerde kitaplarıma zaman ayıramıyorum.

E) Bu teklifimiz de kabul edilmezse ne yapacağımızı bilmiyorum.

C) Uzun zamandır bu kadar güzel bir film izlememiştim. D) Gökyüzünün uçsuz bucaksızlığı içinde küçük kuşlar kaybolur.

4. (I) Odamda oturmuş, kitap okuyordum. (II) Dışarıdan gelen

seslerle ürkerek irkildim. (III) Pencereyi açıp yola baktım. (IV) Bir grup genç, kaldırıma oturmuş yüksek sesle sohbet ediyordu. (V) Pencereyi kapatıp kitabımın başına geçtim.

Numaralı cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

E) Başını kaldırdığında ak sakallı bir dedenin kendisine baktığını gördü.

9.

I. Başınız daralır, para yönünden bir sıkıntıya düşerseniz hemen bizi arayın.

II. Geçmişe ait hatıraların anımsanması, kimi zaman insanı duygulandırır.

ğu vardır?

A) Sırtını duvara dayamış, gelene geçene bakıyordu anlamsızca.

III. Bursa-Manisa arasındaki yol çalışmaları aşağı yukarı, üç dört yıldır devam ediyor.

B) Zamanla gitgide kendi yazdıklarımı kendim de beğenmeye başladım.

IV. Babamın aniden tayini çıkınca hiç hazırlanmadan, apar topar yola çıktık.

C) Kimi insanlara göre sır saklamak, konuşurken sesini alçaltmaktır.

V. Haksızlık karşısında sustuğunuzda, siz de suçu kabullenmiş sayılırsınız.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde gereksiz sözcük kullanmaktan kaynaklanan anlatım bozukluğu yoktur?

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuklu-

D) Ben ömrümde onun kadar sorumsuz birini gördüğümü hatırlamıyorum.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) O yıllarda televizyon, hayatımızda büyük değişiklikler yapmıştı. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

11


Konu Testi - 1

10. Aşağıdakilerden hangisinde gereksiz sözcük kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

A) Bir de baktım ki eğilmiş Esra’nın kulağına alçak sesle bir şeyler fısıldıyor. B) Sporcumuz, tüm çalışmalara rağmen henüz istenen düzeye gelmemişti. C) Kimse onunla arkadaşlık etmek istemez, herkes ondan kaçardı. D) Yüzündeki kırışıklıklara rağmen hâlâ oldukça dinç durumdaydı. E) Şiirlerinde kullandığı her kelimeyi özenle seçer, sözcük israfı da yapmazdı.

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu yoktur?

A) Talihsiz bir kaza sonucu araba devrilmiş. B) Patlamada can kaybının yaşanmaması bizi teselli etti. C) İlerleyen saatlerde birlikte olmayı ümit ediyoruz. D) Mehmet Akif ölümünün 15. yılında törenlerle kutlandı. E) Bu gezide rehberimizle ilgili bazı sorunlar yaşadık.

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mantık hatasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Park yerine gittiğimizde arabamızı çalınmış olarak bulduk.

11. Yan profilimden çekilmiş fotoğraflarda burnum olduğundan

B) Okulda başarılı olan herkes hayatta da başarılı olur.

büyük çıkar.

C) Faruk Nafiz’in “Han Duvarları” adlı şiir kitabı çok güzeldir.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden hangisiyle düzeltilebilir?

E) Zafere ulaşmak için biraz daha gayret göstermelisin.

16. Aşağıdakilerden hangisinde sözcüğü yanlış yerde kullanmaktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Bahar geldi mi insan kendisini yeniden doğmuş gibi hisseder. B) Heyecanlandığı zaman kalbi küt küt atardı. C) Seksen bin civarında göz taramasından geçirilmiş hastamız var. D) Aradan geçen yıllar öğretmenimi çok değiştirmişti. E) İşe israf olduğuna karar verdiğimiz her şeyi terk etmekle başladık.

12. Bu kadar cimri olmasını, çocukluk yıllarında çok yoksulluk yaşamasına borçluydu.

17. “İnsan karşısındakini tanıması, her şeyden önce kendini tanıması ile mümkündür.”

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin hangisiyle giderilebilir? A) “her şeyden” sözü atılarak B) “mümkündür” yerine “gerçekleşir” sözcüğü getirilerek C) “kendini tanıması ile mümkündür” yerine “kendini tanımasına bağlıdır” getirilerek

13. Aşağıdakilerden hangisinde sözcüğü yanlış yerde kul-

D) “tanıması” sözcüğünden sonra “için” sözcüğü getirilerek

lanmaktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması B) Dolaylı tümleç eksikliği C) Çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması D) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması E) Gereksiz sözcük kullanılması 6. C

7. B

8. A

9. E

10. A

11. D

12. C

13. B

14. E

15. A

16. C

17. E


18. Mutlaka bu saate kadar aradığını bulmuş olmalı.

5. B

18. C

12

E) “insan” sözcüğü yerine “insanın” sözcüğü getirilerek

4. B

A) Köyün, şu karşıki tepenin ardında olduğunu söylemişti. B) Dershanemiz, herkesi ücretsiz üniversite sınavına hazırlıyor. C) Sanatçının, herkesten daha geniş bir bakış açısına sahip olması gerekir. D) Sevinci, bayramlık almış çocuk gibi gözlerinden okunuyordu. E) Bu beklenmedik olay, bütün hayallerini alt üst etmişti.

3. A

A) “çocukluk yıllarında” tamlaması yerine “çocukluğunda” denerek B) “yaşamasına” kelimesi yerine “çekmesine” kelimesi getirilerek C) “borçluydu” kelimesi yerine “bağladım” kelimesi getirilerek D) “yoksulluk” kelimesi yerine “fakirlik” kelimesi getirilerek E) “cimri” kelimesi yerine “tutumlu” kelimesi getirilerek

2. C

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden hangisiyle giderilebilir?

1. A

A) “çekilmiş” sözcüğünün yerine “çekinmiş” sözcüğü getirilerek B) “fotoğraflarda” sözcüğü yerine resimlerde” sözcüğü getirilerek C) “ olduğundan” sözcüğünden sonra “daha “ sözcüğü getirilerek D) “yan” sözcüğü cümleden çıkarılarak E) “büyük” sözcüğü yerine iri getirilerek.

D) Bu ülke bana yeni olanaklar sağlayacak imkânlar sunamadı.

Cevaplar

ANLAMA DAYALI ANLATIM BOZUKLUĞU

1. Aşağıdakilerden hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

Konu Testi - 2

5. Önemli noktaları sıcağı sıcağına hemen not ederdi.

A) Hangi işe elimi atsam, o işte başarılı olamamaktan korkuyorum.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun benzeri aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır? A) Bir gazetenin açtığı hikâye yarışmasına girerek kazandım.

B) Öğleden sonra bastıran yağmur trafiği felç etti. C) Cahilden susmasını bekleme, susmayı bilseydi o, cahil olmazdı.

B) Bu uydurma yalanlarına inanacağımızı mı sanıyorsun?

D) Eğitim sistemimizle ilgili görüşlerime senin katılmadığını söylüyor.

D) Şiir tanımlarından hiçbirinin eksik ve yeterli olmadığı ortaya çıktı.

E) Dört ayrı yerde aynı anda başlayan yangınlarda mutlaka kasıt ihtimali var.

E) Reklamlarda gösterilen her şeye inanmamak gerekir.

C) Atlara eziyet çektirmemek, iyi beslemek gerekir.

6. Aşağıdakilerin hangisinde “anlamca çelişen sözcüklerin

bir arada kullanılması”ndan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

2. Konuşmacı, seminer sırasında çok doğru yaralara parmak bastı.

A) Karşısındakine güven veren, sevimli bir yüzü vardı.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden hangisidir?

B) Yaklaşık olarak tam iki saat sonra İstanbul’da oluruz. C) Genç adamın yüzünde belli belirsiz bir gülümseme vardı.

A) Gereksiz sözcük kullanılması B) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması

D) Kaz gelecek yerden tavuğu esirgemeyecek bir insandı dayısı.

C) Çelişen sözcüklerin kullanılması

E) Çimleri, çiçekleri, bahçedeki her şeyi sulayacaksın, demişti.

D) Deyim yanlış kullanılması E) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması

3. Televizyonlar, milli takımımızın tekrar tekrar attığı golü gös-

7. Ülkemizde günden güne artan trafik kazaları ölümlere, hatta yaralanmalara neden olmaktadır.

teriyor.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?


A) Yanlış yerde sözcük kullanımı

A) Özne – yüklem uyumsuzluğu

B) Gereksiz sözcük kullanımı

B) Gereksiz sözcük kullanılması

C) Çelişen sözlerin bir arada kullanımı

C) Nesne eksikliği

D) Yanlış anlamda sözcük kullanımı

D) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması

E) Gereksiz ek kullanımı

E) Deyim yanlışlığı

4. “Çok güneşte kalınca iyice esmerleşmiş.”

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun sebebi hangisidir? A) Nesne eksikliği B) Özne-yüklem uyuşmazlığı C) Gereksiz sözcük kullanımı D) Tamlayan ekinin eksikliği E) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Bu zor ve karmaşık işi de başardık. B) Şöyle böyle neredeyse on gündür buradayım. C) Seni ancak bir saat daha bekleyebilirim. D) Ondan uzun zamandır haber alamıyoruz. E) Kızım okula başladıktan sonra hayatımız çok değişmişti.


13


Konu Testi - 2

9. (I) Edebiyat, eğer insanın kendisine ve çevresine karşı

verdiği savaşta iyi ve güzelden yanaysa olgunlaşır. (II) Bu olgunluğu sağlayabilmenin yolu ise insanı tanımaktır. (III) Bunu yaparken karşılaşacağımız en önemli problem bencilliktir. (IV) Bencillik, kendisini edebiyatın içinde kolayca gizler. (V) Bu gizlilikle kolaycılık da başlar.

A) Gereksiz sözcük kullanılması B) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması

A) I.

D) Deyim yanlış kullanılması

B) II.

C) III.

D) IV.

C) Çelişen sözcüklerin kullanılması

E) V.

E) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması


15. Aşağıdakilerin hangisinde “sözcüğün yanlış anlamda

kullanılması”ndan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Gereksiz sözcük kullanımı

A) Reklamlarda gördüğünüz her şeye inanmamalısınız.

B) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı

B) Annesi, tırnakların büyümüş, kes onları, dedi.

C) Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı

C) İnsanın kişiliği, çevresinden izler taşır.

D) Dolaylı tümleç eksikliği

D) Kimi atasözleri anlamca birbiriyle çelişir.

E) Çelişen sözcüklerin kullanımı

E) Acıma duygusunu yitiren insandan her şey beklenir.

11. Mecliste çokluk sağlanamayınca dokunulmazlık teklifinin onaylanması, ileriki bir tarihe ertelendi.

16. “Gözaltına alınan kurumun müdürü mahkeme kararıyla tu-


tuklandı.”

A) Özne-yüklem uyuşmazlığı

A) “Müdürü” sözcüğünden önce “yetkili” sözcüğü getirilerek.

B) Dolaylı tümleç eksikliği

B) Yüklemden önce “resmen” sözcüğü getirilerek.

C) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması

C) “Kurumun” sözcüğünden önce virgül getirilerek.

D) Çelişen sözcüklerin birlikte kullanılması

D) “Gözaltına alınan” yerine “gözaltındaki” denerek


E) “Kurumun” sözcüğü cümlenin başına getirilerek.

12. Dizinin önceki bölümünün ayrıntılı bir özetini izlediniz. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun benzeri aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır?

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Tahlil yaptırmak için Erzurum’a gitmemiz gerekiyordu.

A) Konuşmasını kesmeye gönlüm razı olmadı.

B) Duyduğuma göre okul bittiğinde başka yere taşınacaklarmış.

B) Ben ve arkadaşlarım aynı düşüncedeler. C) Kolundaki küçük yara epeyce büyüdü.

C) Toplantıda herkes kendi düşüncesini özgürce dile getirdi.

D) O balkonda, ben salonda çay içiyordum.

D) Konuyu kılı kırk yararcasına bir titizlikle inceledi.

E) Bu vadideki ses yansıması çok meşhurdur.

E) Beni görür görmez sokağın karşı tarafına doğru yöneldi.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözcüğün yanlış yer-

vardır?

de kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Dostlarına her zaman nazik ve ölçülü davranır.

A) Uzun zamandır planını yaptığı tatile çıkmış.

B) Herkes gidince bomboş binada beni bir korku sardı.

B) Çok güneşte kalınca yüzü iyice yanmış.

C) Bu davranışın bana yarar mı zarar mı vereceğini bilemedim.

C) Haftalarca “oyuncağım da oyuncağım” diye ağladı. D) Yanık kremi yerine sivilce kremini sürmüş.

D) Ne zaman başım sıkışsa o imdadıma yetişir.

E) Çiçekler ağaçların gözü, kuşlarsa dilidir.

5. B

6. B

7. D

8. B

9. A

10. A

11. C

12. C

13. C

14. A

15. B

16. E

17. E


4. E

18. B

14

3. A

E) Bütün yaşananlar bende unutamayacağım izler bırakmıştı.

2. D

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerden hangisinin yapılmasıyla giderilebilir?

1. E


Numaralanmış cümlelerden hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

10. Öğretmenimiz aynı fıkrayı sınıfta tekrar bir kez daha anlattı.

miştim.

Cevaplar

14. Ben bu filmin beğenilmeyeceğini çok önceden tahmin et-


1. Aşağıdakilerden hangisinde çelişen sözcüklerin birlikte kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

Konu Testi - 3

5. Aşağıdakilerden hangisinde deyimin yanlış kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) İkimizi yan yana gördüğünde ağzı açık kaldı.

A) Yatağından kalkar kalkmaz az bekleyip pencereye koştu.

B) Bu olayın peşine düşmek sana ne kazandıracak?

B) Bu konuda senin de benim de bir suçumuzun olduğunu sanmıyorum.

D) Davranışlarına akıl sır erdirmek mümkün değildi.

C) Çok yakın olmamıza karşın hiçbir derdini açmazdı. E) Ne olduysa oldu, çocuğun üstüne bu kadar yüklenmeyin.

C) Ne tiyatroya ne de sinemaya gitmekten zevk alıyordu. D) Bu konuda haklı olduğunuza ben de inanmaya başladım. E) Başarılı bir sezon sonunda Beşiktaş şampiyon oldu.

6. Aşağıdakilerden hangisinde gereksiz sözcük kullanmaktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Bir işe girmeden önce olası her şeyi düşünürüz.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözcüğün yanlış yer-

B) Sadece kendini düşünen bencil insanlardan uzak durun.

de kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

C) İstenmeyen sorunlarla karşılaşabileceğinizi de unutmayın.

A) Bilinçsiz ilaçları kullanmaya devam edersen daha da kötü olacaksın. B) Arada sırada benim tavsiyelerime de kulak versen iyi olur. C) Sonunda, bu ihalede iki büyük şirket karşı karşıya gelmişti. D) Bu söylediklerinden sonra, sana nasıl davranmamı bekliyorsun?

D) İlk zamanlar kâr beklentinizi düşük tutunuz. E) Bağlı olduğunuz kuralları mutlaka yazılı hale getiriniz.

7. Eğitim, bir insanın diktatör olmasına değil, önder olmasına neden olur.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Yanlış sözcük kullanımı

E) Aftan yararlanarak çıktığı hapishaneye dönmeye hiç niyeti yoktu.

B) Gereksiz sözcük kullanımı C) Nesne eksikliği D) Tamlama yanlışlığı

3. Aşağıdakilerden hangisinde gereksiz sözcük kullan-


maktan kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır? A) Çiçek dalında güzeldir, lütfen koparmayınız. B) Sigara izmaritlerinizi çöp kovasına atınız.

8. Şiir, bizim hayalimizin ürünü olarak meydana getirilmiş

olsa bile onu başıboş ve avare düşüncelerin dışa vurumu olarak görmeyiz.

C) Lavaboyu bulmak istediğiniz gibi bırakınız. D) Gereksiz yanan lambaları söndürünüz. E) Eski kitaplarınızı geri dönüşüm kutusuna bırakınız.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Gereksiz sözcük kullanımı B) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün atılması cümledeki bağdaşıklık sorununu düzeltir?

A) Haydarpaşa’dan kalkan son trene de yetişme ihtimalim kalmamıştı.

C) Nesne eksikliği D) Özne-yüklem uyumsuzluğu E) Sözcüğün yanlış anlamda kullanım

B) 2016 yılında genç girişimcilerin sayısında artış olduğu belirtildi.

9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bir anlatım bozuk-

C) Partide yaptığı etkileyici konuşmalarla dikkatleri üzerine çekti.

A) Söylediklerimin hiçbirini dikkate almıyor, hepsine burun kıvırıyordu.

D) Art niyetleri bozuk insanlarla arkadaşlık yapmaktan kaçınmalısın. E) Sözcükleri yerli yerinde kullanmaya özen gösteren bir şairdi.

luğu vardır?

B) Bu mağazada bayan kazaklarının fiyatı hem ucuz hem çeşitli. C) Yeni bir işe girmiş de bana onu anlatıyor. D) Saatler geçtikçe heyecanımız artıyordu. E) Ülkeler silahla alınır ama adaletle korunur. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 3

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyimin yanlış

kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?


A) Her işi yüzüne gözüne bulaştıran birisidir.

A) Ailesi onu doktor olmaya zorlamış bir bakıma mecbur etmişti.

B) Kiminle beraber olursa onun borusunu çalar.

B) Eve her gelişinde mutlaka bize de hediyeler getirirdi.

C) Taşı sıksa suyunu çıkaracak kadar güçlüydü.

C) Kanadı kırık bir martı yavrusu uçmak için çırpınıyordu.

D) Çok saftır, karda yürür izini belli etmez.

D) Güzel bir resme bak, emeğin ve titizliğin darbelerini gör.

E) Ne yapmış etmiş sonunda gönlünü fethetmişti.

E) Bugün size diyeceklerim var yine, genç yaşlı ayırmadan.


A) Necip Fazıl’ın şiirlerinde insanı büyüleyen şey renktir.

16. Son olimpiyatlarda ülkemize kazandırdıkları olumlu prestij I

B) Seninle beş yıl önce tam burada karşılaşmıştık sanırım.

II

III

C) Televizyon programları giderek birbirine benzemeye başladı.

nedeniyle bu güreşçilerimize çeşitli armağanlar verilmesini IV V

D) Boş zamanlarımı okumakla geçirmek bana zevk veriyor.

uygun gördük.

E) Kitap fuarları sayesinde ünlü yazarlarla tanışma fırsatı buluyoruz.

Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisi gereksiz kullanılmıştır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcüğün yanlış

yerde kullanılmasından doğan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Sabaha kadar yağmur aralıksız yağdı.


B) Kültürlü olmak için okumak gerekir.

ğu yapılmıştır?

C) Deniz yüzü görmemiş bir çoban çocuğuyum.

A) Onları buradan, bozkırın en yüksek noktasından, izleyeceğim.

D) Yüzme en güzel denizlerde öğrenilir. E) Çocuktan al haberi, demişler.

B) Gelecek kuşaklar bu olay ve hadiseleri daha iyi değerlendirecektir. C) Gücünü halktan almayan sanatçı asla kalıcı olamaz.

13. Türkiye’nin tuhaf ekonomik yapısında kitle tüketimi demek,

II

D) Onun müziği ayrılıkları, özlemleri dile getirir.

III

E) İnsanlar, bazen kendilerinden beklenmeyen bir tavır takınabilirler.

ucuz ve kalitesiz mal olarak anlaşıldı.

I

IV

V

Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisi çıkarılırsa cümlenin anlamı değişmez? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

18. Ev sahibinin baskısından bunalan yaşlı kiracı yıllardır otur14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük ge-

A) Yeni çıkan kitabı aldı, onu bir gün içinde bitirdi.

C) Hikâyelerini eline alıp onları bir kez daha inceledi. D) Erzurum’da günleri çok güzel geçiyor ama orada kalamazdı.

II

III

duğu evden çıkıp başka semtteki bir eve taşındı.

reksiz kullanılmamıştır?

B) Vitrindeki elbise güzeldi, onu uzun süre seyrettim.

I

IV

V

Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisinin çıkarılması anlam daralması ya da anlatım bozukluğuna neden olmaz? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

E) Güzel ve pahalı giysiler giyer, değerli elmaslar takardı. 1. A

2. A

3. B

4. D

5. E

6. B

7. A

8. A

9. B

10. D

11. B

12. D

13. C

14. B

15. A

16. C

17. B


Cevaplar

18. D

16

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

33

ANLATIM BOZUKLUĞU

Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozukluğu

hhDİL BİLGİSİNE DAYALI ANLATIM

BOZUKLUĞU (BAĞLAŞIKLIK SORUNLARI) 1. EK YANLIŞLIKLARI hh Eklerin fazla, eksik ya da yanlış olmasından kaynaklanır.

hh Bunlar çoğu zaman ilgi, iyelik, hal ve çokluk ekleri ile ek fiil yanlışlıklarıdır.

– Bisiklete binmesini çok küçük yaşlarda öğrendim.

tamlanan eki fazla

(Bisiklete binmeyi çok küçük yaşlarda öğrendim.)

– Senin ve kardeşinin yaptığı hatalardan usandım.

tamlanan eki yanlış

(Senin ve kardeşinin yaptığınız hatalardan usandım.)

Tamlama Ekleri – Türkiye’nin birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi. tamlayan eki fazla

(Türkiye birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi.)

Örnek 1: Aşağıdakilerden hangisinde “tamlayan eki” ile ilgili bir anlatım bozukluğu vardır? A) Ne gelişinden haberimiz oldu ne de gittiğinden.

– Yeni sözcükler yaratmak için her ulus, dilinin sunduğu olanaklardan yararlanma yoluna gitmesi gerekir.

B) Bütün gün kitap okuma ve televizyon izlemek çok hoşu-

tamlayan eki eksik

C) Kimse bu kadarını beklemiyordu bir ay içinde araba

(Yeni sözcükler yaratmak için her ulusun, dilinin sunduğu olanaklardan yararlanma yoluna gitmesi gerekir.)

ma gidiyor. sürmesini öğrendi. D) Hayat kimine mutluluk verdiğini, kimini mutsuz ettiğini görüyoruz. E) Onun tezi yakında bitecek ve o öğretmen olarak göreve

– Bu kitap, yayınevimizin, ölümünün 10. yıldönümünde ünlü şaire, onun yüce anısına armağandır.

tamlanan eki eksik

(Bu kitap, yayınevimizin, ölümünün 10. yıldönümünde ünlü şaire, onun yüce anısına armağanıdır.)

başlayacak. D seçeneğinde kullanılan “verdiğini” kelimesinin tamlayanı olan “hayat” kelimesinin tamlayan eki söylenmemiştir. Cümle, “Hayatın kimine mutluluk verdiğini, kimini mutsuz ettiğini görüyoruz.” Biçiminde kurgulanmalıydı.


1

ANLATIM BOZUKLUĞU / Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozukluğu

Hâl Eki

Çokluk Eki

– Çocuklara öğrettiklerimizden aksini yapmamalıyız.

– Onun için zevkine ve keyfine düşkün ne kadar memurlar varsa hep burayı ister, buraya yerleşirdi.

hâl eki yanlış

(Çocuklara öğrettiklerimizin aksini yapmamalıyız.)

– Simurg, bir İran efsanesinde gerçeğin peşine düşen kuşların öyküsü anlatılır.

hâl eki eksik

( Simurg’da, bir İran efsanesinde gerçeğin peşine düşen kuşların öyküsü anlatılır.)

(Onun için zevkine ve keyfine düşkün ne kadar memur varsa hep burayı ister, buraya yerleşirdi.) – İspanya’da hükümete tepki gösteren binlerce insanlar sokağa döküldü.

çokluk eki fazla

( İspanya’da hükümete tepki gösteren binlerce insan sokağa döküldü.)

– Hava kirliliğinin nedenlerinden biri de yeşil alanların azlığındandır.

hâl eki fazla

( Hava kirliliğinin nedenlerinden biri de yeşil alanların azlığıdır.)

çokluk eki fazla

Fiilimsi Eki – Vergilerin yeni sisteme göre toplanacağını sağlayacaklar.

İlgi Eki

Fiilimsi eki yanlış

(Vergilerin yeni sisteme göre toplanmasını sağlayacaklar.)

– Muğla yöresindeki çıkan yangınlardan geriye çırılçıplak, simsiyah dağlar ve tepeler kaldı.

İlgi eki fazla

( Muğla yöresinde çıkan yangınlardan geriye çırılçıplak, simsiyah dağlar ve tepeler kaldı.)

– Beni en çok sevindiren, senin geldiğindir.

fiilimsi eki yanlış

(Beni en çok sevindiren, senin gelmendir.)

Ek – Fiil

– Hem arkadaşım hem meslektaşım olmaktan mutluyum.

– Arkadaşlarımdan biri kurnaz, diğeri kurnaz değildi.

iyelik eki yanlış

Ek- fiil eksik

(Hem arkadaşın hem de meslektaşın olmaktan mutluyum.)

(Arkadaşlarımdan biri kurnazdı, diğeri kurnaz değildi.)

Öğretmen Sorusu

İyelik Eki

1980'li, 2000'li yıllar gibi ifadelerde bir ölçü var mıdır? Evet ancak onlu dilimler için kullanılır. Bunun dışındaki kullanım anlatım bozukluğudur. 1985'li yıllar 2012'li yıllar

2


ANLATIM BOZUKLUĞU / Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozukluğu – Çocuklar çok çalışkan ama umutlu değildi.

Ek – fiil eksik

(Çocuklar çok çalışkandı ama umutlu değildi.

– Oraya gidersen Etnografya ya da Kurtuluş Savaşı müzelerini gezmelisin. (İki müzenin de gezilmesi isteniyorsa “ve” bağlacı kullanılmalıydı. Eğer ikisinden biri kastediliyorsa “müzelerini” değil “müzesini” kullanılmalıydı.) – Bugün yedi ayrı firmayla görüşmem gerekiyor zira çok az zamanım var.

Örnek 2: Türk edebiyatında, yaşamını yazdıkları ile kazanan tek yazar Peyami Safa olduğunu çok az kişi bilir. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin hangisinden kaynaklanmaktadır?

( Bugün yedi ayrı firmayla görüşmem gerekiyor fakat çok az zamanım var.)

– Yanlış bir şey yapsam da kızmaz; ama inanılmayacak kadar anlayışlıdır.

( “Ama” karşıt durumları bağlar. Kızmaması ile anlayışlı olması karşıt durumlar anlatmadığından “çünkü” bağlacı kullanılmalıydı ya da “ama” bağlacı kullanılmamalıydı.)

A) Tamlayan eki eksikliği B) Fiilimsi eki eksikliği C) Hal eki eksikliği D) Çokluk eki eksikliği E) Tamlanan eki eksikliği Öncülde verilen cümlede “yazar” kelimesi tamlayan eki olmaksızın yazılmıştır. Cümlenin doğru biçimi şöyledir: Türk edebiyatında, yaşamını yazdıkları ile kazanan tek yazarın Peyami Safa olduğunu çok az kişi bilir.

3. NOKTALAMA (VİRGÜL) EKSİKLİĞİ Özneyle kendisinden sonraki sözcük arasında virgül bulunmaması, kimi zaman tamlama görüntüsü verdiğinden anlamın belirsizleşmesine yol açar. Böyle durumlarda özneden sonra konulacak virgül, anlam kapalılığını önlemiş olur.

– Yamaçtaki toprak evin önüne taşındı.

2. BAĞLAÇLA İLGİLİ YANLIŞLIKLAR hh Bağlaçlar görevdeş unsurları belli bir anlam ilgisiyle birbirine

(Yamaçtaki toprak mı evin önüne taşındı yoksa (O) mu yamaçtaki toprak evin önüne taşındı.)

bağlar. Buna dikkat edilmezse anlatım bozuk olur. – Bu sabah evden çıktıktan sonra başlıyor. – Geçen ay merdivenden düşüp ayağını kırmış üstelik üç hafta

(Bu mu başlıyor; yoksa o, bu sabah mı başlıyor açık değil)

işe gidememiş. (Geçen ay merdivenden düşüp ayağını kırmış bu yüzden üç

Öğretmen Sorusu

hafta işe gidememiş.)

– Bayan polise bir şeyler anlatmaya çalışıyordu.

(Bayan mı; yoksa o, bayan polise mi bir şeyler anlatmaya çalışıyor açık değil)

"Gençlerle ve çocuklarla iyi anlaşıyordu" cümlesinde ilk sözcüğe eklenen "ile" edatına gerek var mı?

Hayır, yok . Çünkü ve bağlacıyla birbirine bağlanan aynı görevli sözcüklerde tek edat yeterlidir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3


4. TAMLAMA YANLIŞLIKLARI

Tamlayan Eksikliği

hh Tamlamalarla ilgili yanlışlıklar birkaç şekilde yapılmaktadır:

hh Tamlanan, kaçıncı şahsa ait olduğunu sezdirdiğinde düşürülebilir.

a. Tamlayan-Tamlanan Uyumsuzluğu hh Bir tamlanan, iki isim ya da sıfat için ortak kullanılabilir.

hh Ancak bu belli olmadığında düşürülemez. – Sözlerinizi çok iyi anlıyorum.

(sizin)

– Bedenim artık bu yorgunluğa dayanamıyor. hh Bir tamlanan, isim ve sıfat için ortak kullanılamaz çünkü isim, isim tamlaması; sıfat da sıfat tamlaması kurar.

– Özür dilerim, geldiğinizi duymadım.

(benim)

(sizin)

– Bu ilaç insan ve hayvan sağlığı açısından tehlike oluşturmaz. (Sağlığı açısından ortak)

hh Bu kurala aykırı cümleler anlatım bozukluğuna yol açar:

– O, hem dürüst hem de çalışkan bir öğrenci olarak tanınır. (Öğrenci ortak)

– Yarışmada birinci olduğuna sevindim. (anlam belirsiz, kimin birinci olduğuna?)

hh Bu kurala aykırı örnekler anlatım bozukluğuna yol açar:

– Gürültüden telefonunu duyamamışım. (anlam belirsiz, kimin telefonunu?)

– Bu yasadan özel ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak. (Bu yasadan özel kuruluşlarda ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak.)

– Güvenlik ve askeri makamlarca görevlendirilen personel başarılı oldu. (Güvenlik makamları ve askeri makamlarca görevlendirilen personel başarılı oldu.)

– Siyasi, askeri ve ekonomi alanlarında görüştüler. (Siyasi, askeri alanlarda ve ekonomi alanında görüştüler.)

irmamız, şirket çalışanlarına teknik ve bilgi desteği veriyor. F (Firmamız, şirket çalışanlarına teknik destek ve bilgi desteği veriyor.)

4


– Kaprislerine daha fazla dayanamadım. (anlam belirsiz, kimin kaprislerine?)

hh Farklı görevdeki bir unsur, cümlenin başka bir yerinde tamlayan görevi üstlenecekse bunu belirtmemek, kimi zaman bozukluğa yol açar.

– Öğrenciyi düşünmeye ve yaratıcı olmaya yönelten ve herhangi bir konu üzerinde eleştiri yapmasını sağlayan bir anlayış, eğitim sistemimize henüz yerleşmedi. (Öğrenciyi düşünmeye ve yaratıcı olmaya yönelten ve öğrencinin herhangi bir konu üzerinde eleştiri yapmasını sağlayan bir anlayış, eğitim sistemimize henüz yerleşmedi.) – Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak özümlenmesini sağlamak önemlidir. (Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak onların özümlenmesini sağlamak önemlidir.)


Örnek 3:

5. ÖGE EKSİKLİKLERİ

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “tamlayan eksikliği”nden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

hh Bir unsur (sözcük, öbek, öge) birden fazla yargı için -her biriyle örtüşmek koşuluyla- ortak kullanılabilir.

A) İlk aylar, günlerin adını unutuyordum neredeyse. B) Gün geçtikçe bu sorunun karşılığını kendi kendime buluyorum. C) Günün hangi saatinde ve hangi mevsiminde olursa olsun su ılıktır. D) O suyun cana can katan serinliğini ve rengini bulamazsın. E) Ona yardım etmek istiyorsan elinden geleni ardına koyma. C seçeneğinde “günün” tamlayanı “saatinde” tamlananına bağlanmıştır. “mevsiminde” tamlananı ise tamlayan olmadan kullanılmıştır. “günün mevsiminde” denemeyeceğinden bu cümlede tamlayan (yılın) eksikliği vardır.

hh Bir başka deyişle her bir yargı için unsurun tekrar edilmesine gerek yoktur.

hh Ancak unsur, yargılardan herhangi birinde farklı öge olacaksa yeni göreviyle belirtilmelidir.

hh Bu olmazsa temel ya da yan cümlede öge eksikliği meydana gelir.

– Hiçbiri kreşten ayrılmak istemiyor, yaramazlık da yapmıyordu. (Hiçbiri ortak)

Örnek 4: “Şiirin insana sağladığı yaralar arasında onu zarifleştirdiği ve fazlalıklarını törpülediği sayılabilir. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

– Çocuğu dışarıya çıkarırken iyice giydir. (Çocuğu ortak)

– Eserlerime eleştiri getirirken ön yargılı yaklaşmaktan kaçınmalısınız. (Eserlerime ortak)

A) Özne – yüklem uyumsuzluğu B) Nesne eksikliği C) Gereksiz sözcük kullanımı

– Hayvanlarla bir arada yaşamak, bir şeyleri paylaşmak onu mutlu ediyor. (Hayvanlarla ortak)

D) Tamlayan eksikliği E) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı Cümlede geçen fazlalıkları sözcüğünün “insanın-onun” tamlayanına ihtiyaç vardır. Bu durumda cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni tamlayan eksikliğidir.

a. Özne Eksikliği – Öğretmenimizin hastalığı geçmiş, pazartesi günü göreve başlayacakmış. (Öğretmenimizin hastalığı geçmiş, öğretmenimiz pazartesi günü göreve başlayacakmış.)


5

ANLATIM BOZUKLUĞU / Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozukluğu – Hiç kimse ona gerçeği anlatmamış, onu yalan yanlış sözlerle

Örnek 6:

oyalamıştı.

Bunu bir mazeret olarak öğretmenime söylediğimde, bana

(Hiç kimse ona gerçeği anlatmamış, herkes onu yalan yanlış

inanmadı.

sözlerle oyalamıştı.)

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? – Bu tür dergilerin sayısı azalıyor, okunmaz oluyor.

A) Özne eksikliği

(Bu tür dergilerin sayısı azalıyor, bunlar okunmaz oluyor.)

B) Nesne eksikliği

– Şiirlerinde bol bol abartılmış sözcükler seçmesi yüzünden

C) Gereksiz sözcük kullanımı

hitabet havası taşımaktadır.

D) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması

(Şiirlerinde bol bol abartılmış sözcükler seçmesi yüzünden

E) Dolaylı tümleç eksikliği

şiirleri hitabet havası taşımaktadır.)

Cümlenin yüklemine sorulacak “kim ağır konuştu?” sorusuna cevap bulunamamaktadır. Cümlenin “öğretmenim, bana inanmadı.” biçiminde kurgulanması gerekiyordu.

Örnek 5: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Bu müze, resmi tatiller dışında her gün ziyarete açıktır. B) Sonunda başını alıp gurbete gidecek kadar bize kızdı. C) Sen her zaman demez misin, huylu huyundan vazgeçmez, diye.

b. Nesne Eksikliği

D) Hiç kimse onu sevmiyor, aksine ondan kaçıyordu.

– Sana asla kızmıyor, çok seviyoruz.

E) Her önüne gelen, canının istediği gibi davranması doğ-

(Sana asla kızmıyor, seni çok seviyoruz.)

ru değildir. D seçeneğinde kullanılan sıralı cümlenin ilkinin öznesi olan “hiç kimse” olumsuz bir öznedir ve ancak olumsuz bir yüklemle uyumlu olabilir. “sevmiyor” yüklemi de olumsuz bir yüklemdir. Bununla beraber ikinci cümlenin yüklemi olan “kaçıyordu” yükleminin ise öznesi yoktur. Bu yüklemin “herkes” olumlu öznesine ihtiyacı vardır.

– İş başvurularını bir sıraya koyup sonra görüşmeye çağırıyordu. (İş başvurularını bir sıraya koyup sonra başvuranları görüşmeye çağırıyordu.)

– Bu konuda söylenenlere inanıyor, her yerde öne sürüyordu. (Bu konuda söylenenlere inanıyor, her yerde onları öne sürüyordu.)

6


ANLATIM BOZUKLUĞU / Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozukluğu – Konuşmacının düşüncelerine katılıyor ve destekliyorum. (Konuşmacının düşüncelerine katılıyor ve konuşmacıyı destekliyorum.)

Örnek 8: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “nesne eksikliği”nden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

– Aldığı şehirlere Türkleri yerleştirmek suretiyle Türkleştirdi.

A) Her yokuşun bir inişi, her gecenin bir sabahı olduğunu bilmez miyim?

(Aldığı şehirlere Türkleri yerleştirmek suretiyle oraları Türkleştirdi.)

B) Baba ocağına duyduğu özlem içini yakıyor, her geçen gün daha da şiddetleniyordu.

– Gençlerin deneyimsizlikten, bilgi eksikliğinden kaynaklanan sorularını yanıtlayarak yönlendirirdi. (Gençlerin deneyimsizlikten, bilgi eksikliğinden kaynaklanan sorularını yanıtlayarak gençleri yönlendirirdi.)

– Yasalara göre paranın üzerine yazı yazmak, yırtmak yasaktır.

C) Çevresindekiler onu sürekli sıkıştırıyor, rahat vermiyorlardı. D) Sana gereğinden çok güveniyorlar, gözlerinde çok büyütüyorlar. E) Onların da birçok sıkıntıları olduğunu biliyoruz. D seçeneğinde sıralı cümlenin ikincisi olan “gözlerinde çok büyütüyorlar” cümlesinin “seni” nesnesine ihtiyacı vardır. Cümle “… seni gözlerinde çok büyütüyorlar.” Biçiminde kurgulanmalıdır.

(Yasalara göre paranın üzerine yazı yazmak, parayı yırtmak yasaktır.)

– Bir sorunun üzerinde enine boyuna düşünmeyi, anlamak için çaba harcamayı öğrenmemişler. (Bir sorunun üzerinde enine boyuna düşünmeyi, sorunu anlamak için çaba harcamayı öğrenmemişler.)

Örnek 7: Şiir, onun dilinden anlayan insanın canını yakar, yoldan çıkarır. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne eksikliği B) Dolaylı tümleç eksikliği C) Nesne eksikliği D) Yüklem eksikliği E) Tamlayan eksikliği

Örnek 9: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “nesne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu” vardır? A) Çalışanların hepsi görevini iyi yapıyor, işini aksatmıyordu. B) Annemin bana kızdığını ya da azarladığını anımsamıyorum. C) Kızınca, bana ayıplar gibi bakardı. D) İnsanlara bir şey söylemezdi ama hiç unutamadığım bakışıyla bakardı. E) Bazen ben de insanlara tıpkı annemin baktığı gibi baktığımı fark ediyorum. B seçeneğindeki cümlenin “Annemin bana kızdığını ya da beni azarladığını anımsamıyorum.” biçiminde kurgulanması gerekiyordu.

“yoldan çıkarır” yüklemi “onları” nesnesiyle birlikte kullanılmalıdır. Bu durumda öncülde verilen cümlede nesne eksikliği vardır.


7


c. Dolaylı Tümleç Eksikliği – Arkadaşının sıkıntı çektiğini biliyor, sezdirmeden yardım ediyordu. (Arkadaşının sıkıntı çektiğini biliyor, sezdirmeden ona yardım ediyordu.)

d. Zarf Tümleci (Temel ya da Yan Cümlede Zarf Tümleci Eksikliği) – Çocuklara yalnızca öğüt vermek değil, ilgilenmek de önemlidir. (Çocuklara yalnızca öğüt vermek değil onlarla ilgilenmek de önemlidir.)

– Onun da görüşlerini öğrenmek, yararlanmak istediler. (Onun da görüşlerini öğrenmek, görüşlerinden yararlanmak istediler.)

– Anneleri çocukları yanına çağırdı ve eve gitmelerini söyledi. (Anneleri çocukları yanına çağırdı ve onlara eve gitmelerini söyledi.)

– Köye yaklaşıyor muyuz yoksa uzaklaşıyor muyuz, anlamamıştım. (Köye yaklaşıyor muyuz yoksa köyden uzaklaşıyor muyuz

– Hastalarını arada bir ziyaret edip bir süre sohbet etmeyi alışkanlık haline getirmişti. (Hastalarını arada bir ziyaret edip bir süre onlarla sohbet etmeyi alışkanlık haline getirmişti.)

– Size hiçbir zaman haksızlık etmedim, hakkınız neyse onu verdim. (Size hiçbir zaman haksızlık etmedim, her zaman hakkınız neyse onu verdim.)

anlamamıştım.)

Örnek 10: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir anlatım bozukluğu vardır?

– Hafta sonları sabah erkenden kalkar, yine erkenden yatarım. (Hafta sonları erkenden kalkar, akşamları da yine erkenden yatarım.)

A) Yokluğunuza alıştıkça insanlar, fotoğrafınızı ellerine alır ve bakarlar. B) Bu kitap boyunca fikirlerimi sizinle karşılıklı tartışma imkânı bulacağım. C) Parkın banklarında biraz dinlenip istirahat ettikten sonra evine gidecekti. D) Havalar soğudu, hiç kimse artık evden dışarı çıkmıyor. E) Yaşadığımız bu kötü olaylardan bir an önce kurtulmayı umut ediyorum. B, C, D, E seçeneklerinde gereksiz sözcük kullanmaktan kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır. A seçeneğinde ise dolaylı tümleç eksikliği vardır. Cümle, “… fotoğrafınızı ellerine alır ve ona bakarlar” biçiminde olmalıydı.

8


6. YÜKLEMLE İLGİLİ YANLIŞLIKLAR hh Bir yargı birden fazla unsur (sözcük, öbek, öğe) için -her biriyle örtüşmek koşuluyla ortak kullanılabilir.

hh Bir başka deyişle her bir unsur için yargının tekrar edilmesine gerek yoktur.

ANLATIM BOZUKLUĞU / Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozukluğu hh Ancak unsurlardan herhangi biri farklı yargı gerektiriyorsa bu, belirtilmelidir. Bu olmazsa temel ya da yan cümlede yargı (eylem, yardımcı eylem, eylemsi) eksikliği meydana gelir.

– Dürüst biri olduğundan dün de bugün de kuşkuya düşmüyorum. (Dürüst biri olduğundan dün de kuşkuya düşmüyordum, bugün de kuşkuya düşmüyorum.)

– Kimseyi kırmak istemediğini, sadece bir konuya açıklık getirdiğini söyledi.

(söyledi ortak)

– Şirket, şu anda kâr mı ediyor zarar mı ben nasıl bileyim? (ediyor ortak)

– Neyin doğru neyin yanlış olduğunu yakında hepimiz göreceğiz. (olduğunu ortak)

– Bu, sizlere verebileceğimiz en önemli ödül ve en önemli hedeftir. (Bu, sizlere verebileceğimiz en önemli ödül ve gösterebileceğimiz en önemli hedeftir.)

– Sergide tanıtılan antika eşyalar, geçmişte insanların inançlarını ve beğenilerini de yansıtıyor. (Sergide tanıtılan antika eşyalar, geçmişte yaşamış insanların inançlarını ve beğenilerini de yansıtıyor.)

– Eskiden kız öğrenciler kurdele, erkek öğrencilerse kravat takarak okula gelirdi. (takarak ortak)

– Hangisinin başarılı, hangisinin başarılı olmadığını öğreneceğiz. (Hangisinin başarılı olduğunu, hangisinin başarılı olmadığını öğreneceğiz.)

hh Bu kurala aykırı cümleler anlatım bozukluğuna yol açar: – Olaydan büyük bir üzüntü duyduğunu, suçluların cezalandırılmasını istedi. (Olaydan büyük bir üzüntü duyduğunu belirtti, suçluların ce-

– Görevlilerin beyaz kravat ve koyu renk ceket giymesi gerekiyor. (Görevlilerin beyaz kravat takması ve koyu renk ceket giymesi gerekiyor.)

zalandırılmasını istedi.) – Çocuklar bundan en az zarar ya da hiç zarar görmeden kurtarılmalıdır. – Bu tutumuyla ailesine zarar mı veriyor yarar mı, anlayamadık. (Bu tutumuyla ailesine zarar mı veriyor yarar mı sağlıyor,

(Çocuklar bundan en az zarar görerek ya da hiç zarar görmeden kurtarılmalıdır.)

anlayamadık.)

– Amacı, arkadaşlarını ikinci, kendisini birinci plana çıkarmaktı. (Amacı, arkadaşlarını ikinci plana atmak, kendisini birinci

– Birbirlerine karşı davranışlarının nasıl olması ya da olmamasını anlatıyor. (Birbirlerine karşı davranışlarının nasıl olması ya da olmaması gerektiğini anlatıyor.)

plana çıkarmaktı.)


9


Örnek 11:

7. ÖZNE-YÜKLEM UYUMSUZLUĞU


a. Tekillik-çoğulluk yönünden uyumsuzluk

A) Sesim, tıpkı suyu kesilen çeşmenin hıçkırığı gibi, hep içime doğru çekiliyor. B) Çevremizde uzun bıyıklı, sakallı yabancı adamlar dolaşıyor. C) Aşağıya mı, yukarıya mı çıktığı belli olmayan bir asansöre bindik. D) Yaşlı bir kadın koşarak bize doğru yürüyordu.

hh Özne “çoğul insan” olduğunda yüklem “tekil ya da çoğul” olabilir.

– Üyeler bir an için sessizlik içinde kaldı. / kaldılar.

– Oğuz ve Hakan bilet almak için kuyruğa girdi. / girdiler.

E) Öğrencileri konferans salonuna toplamamı istedi. C seçeneğinde “aşağıya mı, yukarıya mı çıktığı belli olmayan” ifadesinde bağlaşıklık problemi var. "Aşağıya mı indiği, yukarıya mı çıktığı” biçiminde ifade edilmeliydi.

hh Özne “çoğul insan” olmadığında yüklem “tekil” olur.

hh Özne çoğul insan değilse ya “topluluk insan” ya da “başka varlıklar”dır.

Örnek 12: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) Modern hayatın insandan çaldıklarına ilişkin ayrıntıları görebilirsiniz kitabında. B) Bu kalabalık şehirden hem şikâyet ediyor hem de ayrılamıyoruz. C) Gündelik hayatın koşuşturmaları içinde etrafımızdaki güzellikleri fark edemiyoruz. D) İnsanoğlu yaşamının her evresinde iyilik ve kötülükle yüz yüze gelmiştir. E) Onlar size kötülük ve zarar vermekten hiçbir zaman çekinmez.

– Halk böyle istiyor.

– Her biri (birkaç öğrenci, üç milyon insan, ne kadar işçi varsa vb.) sizden bir açıklama bekliyor.

– Gözlerim iyi görmüyor.

– Fikirlerim değişti.

– Yollar kıvrıla kıvrıla uzayıp gidiyor.

E seçeneğindeki cümle şöyle kurgulanmalıydı: Onlar size kötülük etmekten ve zarar vermekten hiçbir zaman çekinmez.

– Kuşlar bu mevsimde göç eder.

10


ANLATIM BOZUKLUĞU / Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozukluğu hh Bu kurala aykırı cümleler anlatım bozukluğuna yol açar:

hh Bu kurala aykırı cümleler anlatım bozukluğu oluşturur: – Sen kendi yoluna ben de kendi yoluma gideyim. (sen+ben=

– Doğu Anadolu’da kışlar çok sert geçerler. (yanlış) – Dışarıdaki köpekler birden havlamaya başladılar. (yanlış)

Biz,…. gideyim)

– O akşam eve ben sekizde, ablam dokuzda gelmişti.

(ben+ablam=Biz, …. gelmişti)

– Üç öğrenci derse geç kaldılar. (yanlış)

– Dershaneye giderken ben hukuk, Esra ise tıp istiyordu.

– Çocuk felcinden korunmak amacıyla altı milyonun üzerinde

çocuk aşılandılar. (yanlış) – O kurumda eğitim görmüş herkes saygılı, hoşgörülü ve esnek olmak gibi çok önemli erdemler kazanmışlardır. (yanlış)

(ben+ Esra=Biz, … istiyordu)

– İş konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez.

(ben+o=Biz, … istemez)

– Son durağa geldiğimizde otobüste bir ben bir de o yaşlı adam kalmıştı. (ben+o yaşlı adam = Biz, … kalmıştı) – Yeryüzünde bir sen bir de ben varım. (ben+sen = Biz, … varsın) – Seyircilerle biz eleştirmenler bir kez daha ters düştü sanırım. (seyirciler+biz eleştirmenler = Biz, … ters düştü) – Sen yatak odasını, ablan da misafir odasını temizlesin.

b. Kişi Yönünden Uyumsuzluk

(sen+ablan = Siz, … temizlesin)

hh Özne “ben” ve “başkası” ise yüklem “biz” sözcüğüne göre çekimlenir.

hh Özne “sen” ve “başkası” ise yüklem “siz” sözcüğüne göre çekimlenir.

– Ben de sen de onu ikna edemeyeceğimizi çok iyi biliyoruz.

– Ne kardeşim ne de ben onu razı edebildik.

– Sen ol ailen olsun, bana çok iyi davranıyorsunuz.

Örnek 13: Aşağıdakilerden hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğuyla ilgili bir anlatım bozukluğu vardır? A) Yüksek dağları ve denizleri aşıp seni görmeye geldim. B) Hasta yatağındaki annesine şarkı söyleyerek mutlu olmasını sağladı. C) Ne yaparsam yapayım söylediklerini anlamakta güçlük çekiyorum. D) Saatler sanki birer kağnı gibi yavaş yavaş ilerliyorlardı. E) Arkadaşlarla oyun oynarken annem bana baktı, fakat bir türlü göremedi. D Seçeneğinde özne çoğul bir zaman adıyla oluştuğu için (insan olmadığı için) yüklemin tekil olması gerekirdi. Yani yüklem “ilerliyorlardı” değil “ilerliyordu” olmalıydı.


11


c. Çatı Uyumsuzluğu

Örnek 14:

hh Cümledeki eylemler ve eylemsiler, aynı özneyle ilgili kullanıldığında çatıca uyuşmalıdır.

Aşağıdakilerden hangisinde farklı bir anlatım bozukluğu vardır? A) Ahmet’e haber verildikten sonra hep birlikte dışarı çıktık.

hh Eylemler ve eylemsiler öznenin etkinliğiyle ters düşmemelidir.

– Şüpheli kısa sürede tutuklanarak cezaevine konuldu. – Üniversiteyi bitirdiğime sevinirken bir yandan da iş bulma telaşıyla yollara koyuldum.

hh Bu kurala aykırı cümleler anlatım bozukluğuna yol açar:

– Haziranda bağ evine taşınılır bütün yazı orada geçirirdik. (yanlış)

(erkenden uyanıp, göz atılır)

– Bahçedeki zararlı otlar yolarak bir yere yığıldı.

C) Toplumsal ve kültür sorunları yaşayan bir ülkenin evlatlarıyız. D) Askeri ve devlet okullarına giriş sınavı yapılacak. E) Alçak binalar ve bahçeler gözümüze çarptı. B seçeneğinde “Öğrencinin sınavı kazanmasını” olmalıydı, tamlama yanlışlığı, C seçeneğinde “Toplumsal sorunlar ve kültür sorunları” olmalıydı, tamlama yanlışlığı, D seçeneğinde “Askeri okullar ve devlet okulları” olmalıydı, tamlama yanlışlığı ve E seçeneğinde “alçak bahçe olmaz”, tamlama yanlışlığı yapılmıştır. A seçeneğindeki cümlenin yüklemi etken çatılı olduğu halde fiilimsi edilgen çatıyla kurgulanmıştır. Cümle “Ahmet’e haber verdikten sonra hep birlikte dışarı çıktık.” biçiminde kurgulanmalıdır.

(biz, taşınılır, geçirirdik)

– Bizim evde sabah erkenden uyanıp gazetelere göz atılır. (yanlış)

B) Öğrenciye bir şeyler öğretmeden sınavı kazanmasını bekleme.

(otlar; yolarak, yığıldı)

Örnek 15: Köyün binbir emekle Hasandağı'ndan gelen çok güzel bir suyu var. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin hangisinden kaynaklanmaktadır? A) Dolaylı tümleç eksikliğinden B) Fiilimsinin edilgen olmamasından

– Her ne kadar şehir dışına taşınmışsa da beklenen rahatlığa kavuşulamamıştır.

(O; taşınmışsa, beklenen, kavuşulamamıştır)

– Tiyatro öyle bir sanattır ki, kişi bir oyunu anlamaya çalışırken sistemli düşünmeyi de öğretir.

(kişi; anlamaya çalışırken, öğretir)

12


C) Özne eksikliğinden D) Tamlayan eksikliğinden E) Ek-fiil kullanılmamasından Cümleden bu hâliyle "binbir emekle gelme" işini "su" yapıyormuş anlamı çıkıyor. Oysa binbir emek veren insandır. Fiilimsi edilgen çatılı (getirilen) olmalıydı.


1. Orhan, bilgisayarın başında, ben de her zamanki gibi televizyonun karşısında oyalanıyordum.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılarak giderilebilir? A) “de” bağlacı cümleden atılarak B) “oyalanıyordum” eylemi yerine “izliyordum” eylemi getirilerek. C) “her zamanki gibi” ifadesi cümleden atılarak D) “başında” sözcüğüne ek eylem getirilip “başındaydı,” biçimine dönüştürülerek E) “bilgisayarın” sözcüğüne tamlayan eki getirilerek

Konu Testi - 1

6. Hepimiz, altmışımızdan sonra orada buluşacağız; bu kez aramızda ne makam ne zenginlik-yoksulluk farkı olmayacak.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin hangisiyle giderilebilir? A) “bu kez” sözü atılarak. B) “aramızda” sözcüğü en sona getirilerek. C) “orada” sözcüğü yerine “oralarda” getirilerek. D) “olmayacak” sözcüğü “olacak” biçimde çekimlenerek. E) “altmışımızdan” sözcüğü yerine “atmış yıl” sözcüğü getirilerek.

2. Aşağıdakilerden hangisinde tamlayan eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Senin bu akılla mantıkla bağdaşmayan düşüncelerinden bıktım. B) Sabahları balkona çıkar, oradan güneşin doğuşunu seyrederdim. C) Amacımız insanları yönlendirmek değil, ufkunu genişletmektir. D) Bu üzücü haberden sonra kederden yataklara düştü. E) Kendisi, ülkemizin en saygın botanikçilerinden biridir.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu vardır?

A) Dostlarına her zaman nazik ve ölçülü davranır. B) Herkes gidince bomboş binada beni bir korku sardı. C) Bu davranışın bana yarar mı zarar mı vereceğini bilemedim. D) Ne zaman başım sıkışsa o imdadıma yetişir. E) Bütün yaşananlar bende unutamayacağım izler bırakmıştı.


A) Akıllı insan dostlarıyla iyi geçinmesini bilir. B) Her kitap okuru okuduğundan zevk almak ister. C) İnsan, bazen bencil olmayı da becerebilmektir. D) Tüm toplumsal rahatsızlıkların temelinde cehalet vardır. E) Kimseye güvenmeyen insan gün gelir kendine de güvenmez.

4.

I. Çiçekçi kıza niçin baktığını sordu. II. Onun düşündüklerini rahatça anlayabiliyordum. III. Sımsıcak bir günde birden fırtına koptu. IV. İhtiyar belediye başkanı adayını dikkatlice dinliyordu. V. Dilimizi doğru ve etkili kullanan kişiler gittikçe azalıyor. Numaralanmış cümlelerin hangilerinde virgül (,) kullanılmaması anlam karışıklığına neden olmuştur? A) I. ve III.

B) I. ve IV.

C) II. ve IV.

D) III. ve V. E) IV. ve V.

5. "Şimdi, o muhteşem şiirinden bir dize okumak istiyorum."

cümlesindeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Tamlanan eksikliği B) Gereksiz sözcük kullanımı C) Anlam belirsizliği D) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı E) Özne eksikliği


A) İnsanlarla iyi ilişkiler içinde olmak, kendine güvenin göstergesidir. B) Babamın ve ablamın İstanbul’a ilk, benimse ikinci gelişimdi. C) Kimi insanlara göre sır saklamak, konuşurken sesini alçaltmaktır. D) Gözlerim kapıda, saatlerce kardeşimin gelmesini bekledim. E) Genç adam söylenenlere karşı kayıtsız görünüyordu.


A) Fuarda Türk dili ve edebiyatı üzerine birçok kitap olduğunu görüyoruz. B) Bana söylediği kötü sözleri duymazlıktan geldim. C) Bir kişi, iş hayatında başarılı olması, her zaman mümkün olmayabilir. D) Yazılarınızın tümünü okuduğum halde sizi anlayabilmiş değilim. E) Bu kitap da çok hoş, eğlenceli ve aynı zamanda ibretlik sözler var. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 1

10. Aşağıdakilerden hangisinde tamlayan eksikliğinden

15. Aşağıdakilerden hangisinde bir anlatım bozukluğu

A) Bazı reklam filmlerinde bilinçaltına yönelik mesajlar veriliyor.

A) Tiyatronun taş sıralarını tırmanıp antik kente çıkıyoruz.

B) Ara sıra bizim dükkâna uğrar, babamla oradan buradan konuşurdu.

C) Burada buluşmamızın nedeni senin başarılı olmandır.

kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

vardır?

B) Filmin ne zaman başlayacağını ben de bilmiyorum.

C) İnsanların, bu düğün işini diline dolaması canımı sıkmaya başladı.

D) Çocukların eğitimine önem vermeyen bir toplum gelişemez.

D) Ekinlerin neredeyse yarıya yakını fareler tarafından tahrip edilmiş.

E) Kitaptaki eksiklikler tamamlanırsa beklenenden daha çok ilgi görebilir.

E) Küçük kızını çok seviyor, adını dilinden düşürmüyordu.

11. Aşağıdakilerden hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

16. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “dolaylı tümleç eksikliği”nden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Pazarlama ve reklam bölümleri Erkan Bey’e bağlıydı.

A) Kitabını okumadığım için kimseye tavsiye edemem.

B) Bulaşık ve çamaşır işlerini bana yüklemişlerdi.

B) Hiçbiri şiir yazmaya cesaret edemiyor, oysa şiir eleştirisi yapıyor.

C) Korku ve ümit arasında bir dengede yaşıyorum. D) Aracınızın mekanik ve motor arızası giderildi. E) Sosyal ve kültürel programlara ağırlık vereceğiz.

C) Farklı sanat dalları arasında bağlar kuruyor, farklı işlevler yüklüyor.


D) Şiire ilgi duyan insanlara değer vermiyor, konuşmalarında küçümsüyordu.

A) Arapça ve Farsça dillerinden yaptığı çevirilerle tanınır.

E) Doktor, hastasına söz geçirmek, kontrol altına almak zorundadır.

ğu vardır?

B) Sabaha kadar onunla dertleştik, sohbet ettik. C) Amcası çok mert, sevecen ve insan canlısı bir adamdır. D) Gün boyu yağan yağmur her yeri göle çevirmişti.

17. Birçok kimse, başkalarının mutsuzluğu üzerine bir mutlu-

E) Hiç ummadığım bir anda karşıma dikiliverdi.

luk bina etmek isterler.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyum-

suzluğundan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılmalıdır? A) Özneye çoğul eki getirilmelidir.

A) Bir ağacın kuruması, büyük bir mimari eserin yıkılması gibidir.

B) “isterler” sözcüğü “ister” yapılmalıdır.

B) Sınavda birbirinden karmaşık ve zor sorular bizi bekliyorlar.

C) Yüklemden önce “ve emek” sözcüğü getirilmelidir. D) “başkalarını” sözcüğünden sonra “ve kendilerini” sözcüğü getirilmelidir.

C) Toplumsal sorunlarımız gün geçtikçe büyüyor. D) Çocuklar, kimseyi rahatsız etmeden oynuyor.

E) “üzerine” yerine “üstüne” sözcüğü getirilmelidir.

E) Her türlü probleminizi bana getirebilirsiniz.


18. Türkçe dersine gelecek öğrenciler, çalışma kitaplarının yanında bir de sözlük bulundurmaları zorunludur.

A) Kimse ona güler yüz göstermiyor, herkes onu hor görüyordu.

B) Ailem çalışmalarımı takdir ediyor ve destek veriyor.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne-yüklem uyumsuzluğu

C) Bize çok iyi davranıyor, bizi memnun etmeye çalışıyor. D) Her görüşmemizde seni soruyor ve sana selam söylüyor.

B) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması

E) Umarım beni dinler ve söylediklerime inanır.

D) Nesne eksikliği

C) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması E) Tamlayan ekinin eksikliği 1. D

2. C

3. A

4. B

5. C

6. D

7. C

8. B

9. C

10. E

11. D

12. A

13. B

14. B

15. E

16. C

17. B


Cevaplar

18. E

14


1. “Aşağıdaki verilen bilgilerden hangisi, yukarıda adı geçen yazarla ilgili değildir?”


Konu Testi - 2

6. “İstanbul’un zorluklarına katlanmazsanız güzelliklerini size göstermez.”

A) Bir sözcüğün yanlış anlamda kullanılması B) İlgi ekinin gereksiz kullanılması C) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması D) Özne-yüklem uyumsuzluğu E) Dolaylı tümleç eksikliği


A) Bu konuda ne sen ne de ben haklıyım. B) Şu ufak kitapçık, çok değerli benim için. C) Alışverişte paranın artan üstünü almayı unutuyor artık. D) Sizi, amcama tanıştırmak istiyorum. E) Okurların bir bölümü, kitapların pahalılığından yakınıyor.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne eksikliği B) Çatı uyumsuzluğu C) Gereksiz sözcük kullanımı D) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı E) Nesne eksikliği

7. “Ziraat mühendisleri ağaçların köklerine bense meyvelerine bakıyordum.”

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden hangisiyle giderilebilir? A) “bense” yerine “ben de” getirilerek B) “bakıyordum” yerine “inceliyordum” getirilerek C) Yüklem çoğul I. kişiyle çekimlenerek D) “Ziraat mühendisleri” yerine “Mühendisler” getirilerek E) “köklerine” sözcüğünden sonra “bakıyorlardı” getirilerek


A) Babam, dün okula gelecek ve beni okuldan alacaktı. B) Kardeşimle sinemaya gidecek, birlikte filmi izleyecektik. C) Havalar ısındı mı insanlar sokaklara dökülür, dilediklerince gezerlerdi. D) Ödevlerini bugün yapacak, yarın da öğretmenine gösterecekti. E) Sipariş ettiğimiz yemekler gelecek, beraberce yiyecektik.

8. (I) Limanın böyle sakin bir kalabalık tarafından işgal edil-

mesi hükümet görevlilerinin hiç hoşuna gitmedi. (II) ilk iki gün, vali, bu şakanın uzun sürmeyeceğini sanarak göz yumdu. (III) Sonra, armatörlerin baskısına dayanamayıp güvenlik güçlerini kalabalığın üstüne gönderdi. (IV) Kalabalık, polisle çatışma niyetinde değildi. (V) Kısa süren bir tartışmadan sonra kalabalık dağıldı.

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.


A) Bu zavallı adamlar, saatin kaç olduğunu birbirlerine soracak kadar mecalleri yoktu. B) Çocuğun içinden müthiş bir kin kabarıyor, zehir gibi damarlarına yayılarak her tarafını acıtıyordu. C) Sonunda hasta ve kuvvetsiz yatağında bir bunak olarak yalnız kalacaktı. D) Yandan eğri burnuyla yırtıcı bir kuşu andırıyordu. E) Gelenleri kapıda karşılayıp yerlerine götürme görevi ona verilmişti.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “nesne eksikliği”nden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Bir kitabın kapak düzeni iyi değilse istenen sayıda alıcı bulamaz. B) Baban sana asla kızmıyor ve çok seviyor. C) Çalışma arkadaşlarını bir araya topladı ve teker teker teşekkür etti. D) Ormanda dolaşırken yaprakların ve suyun şırıltısı bir müzik gibi geliyordu. E) Geç saatte bu küçük ve tarihi otele geldik, geceyi geçirdik.

5. 9/A sınıfı, 9/B sınıfıyla hep tartışmış ve her zaman da yenmiştir.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne-yüklem uyumsuzluğu B) Dolaylı tümleç eksikliği C) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması D) Nesne eksikliği E) Gereksiz sözcük kullanımı

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Buraya on üç yaşımda geldim, on sekiz yaşımda ayrıldım. B) Kimse benim kadar, o gölgede dinlenemedi. C) Defterimin ilk sayfasına önce senin adını yazdım. D) Bahçedeki yaşlı çınar ağacını hiç unutamıyorum. E) Çorbayı çok beğendim, dersem yalan olur. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 2


15. (I) Yaptıkları sözleriyle çelişmez. (II) Özü sözüne uyar. (III) Yaşayışı düşüncelerini tamamlar. (IV) İşinin doğruyu yalnızca bilmek değil, her yerde sahip çıkmak olduğunu kavramıştır. (V) Verilen her görevi eksiksiz yapmaya çalışır.

A) Küçük yaşlardan başlayarak kendini hat sanatında geliştirmişti. B) Birkaç yıl askeri okullarda matematik ve askeri dersler verdi.

C) Eleştiriler, onun öykücülükte bugünkü başarısını yakalamasını sağladı.

Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

D) Her eserinde, sanatının biraz daha geliştiğini görmek mümkündür. E) Döneminin koşulları, günlük yazılarında takma ad kullanmasını gerektiriyordu.


A) İşin doğrusu onlar beni, ben de onları yönlendirmek istemem.


B) Bu yazarımızın ele aldığı konuları ben de çok iyi biliyorum.

ğu vardır?

C) Bilimsel çalışmalara büyük önem veririm.

A) Şehir, hürriyetin sona erdiği bir yerdir.

D) Yargılarımı kesin bir bilgiye ve belgeye dayandırırım.

B) Şehirde düzenin monotonluğu insanı bir kafes içine sokar.

E) Hayat bir oyundur ve onun da kendine göre kuralları vardır.

C) Her şehir, insanın, doğal ahenge bir başkaldırışıdır. D) Şehir hayatı yazılı ve yazılı olmayan protokol kurallarına bağlıdır. E) Şehir insanı hürriyetini konforun çekiciliğine tercih etmiştir.

17. Devlet, özel ve kamu mallarını yasayla güvence altına almıştır.

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “özne eksikliğinden”

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Özne eksikliği

kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

B) Gereksiz sözcük kullanımı

A) Gözlerimin önünde küçücük bir hayal belirdi.

C) Tamlama yanlışlığı

B) Pul biriktirerek nadide bir koleksiyon yapmış.

D) Nesne eksikliği

C) Bilgi özgürlüğün ayrılmaz bir parçasıdır.

E) Özne-yüklem uyumsuzluğu

D) Beklemeyi bilen insan, her şeyi elde eder. E) Hiçbir şey icat edilmedi, yeniden keşfedildi.

18. (I) Osmanlı mimarisindeki görülen hayvan motifleri çeşitli anlamları ihtiva eder. (II) Ceylan ve geyik gibi hayvanlar av kültürünü ifade eder. (III) Kumru, güvercin ve bülbül gibi hayvanlar, iyi şansı simgelemeleri için kullanılır. (IV) Kartal ve aslan çok eski çağlardan beri devlet, kuvvet ve adaleti simgeler. (V) Kartal, aynı zamanda Anadolu'da kurulmuş çeşitli devlet ve imparatorlukların da sembolüdür.


A) Doğru veya yanlış, her görüşe saygı duyarım. B) Bu konu, bugün veya yarın tekrar gündeme gelecek. D) Canlı ve cansız olmayan her şey bilimin konusudur.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

E) Hastayı, doktor tedavi eder; hasta bakıcı korur.

A) I.

C) III.

D) IV. 2. E

3. E

4. E

5. D

6. A

7. E

8. B

9. B

10. A

11. B

12. D

13. E

14. D

15. D

16. A

17. C


B) II.

E) V. 1. B

18. A

16

Cevaplar

C) Küçük veya büyük, bütün ihtimaller değerlendirildi.

YGS // TÜRKÇE

FÖY NO

34

TARAMA

1. (I) Kara Mehmet’in yolu sık sık bu köye düşerdi. (II) Mü-

4. (I) Emekli olduktan sonra kısa süre yayın evinde çalıştım.

dürün köye her gelişinde ısrarlarına karşılık gidip onu dairesinde ziyaret etmezdi. (III) Müdür sorduğunda da işinin çok olduğunu bahane edip ondan af dilerdi. (IV) Bu sefer uğramak istemişti. (V) Her zaman kaçması müdüre karşı ayıp oluyordu.

(II) Çalışmamı beğendiremediğimi anlayınca, kendiliğimden ayrıldım. (III) Özel bir bankada yönetim kurulu üyeliği yaptım. (IV) Banka battı. (V) Şimdi ansiklopedilerde çalışıyorum.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

Bu parçada numaralandırılmış cümlelerin hangisinde bir “sezgi” anlamı vardır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

E) V.

5. (I) Sokak çocuklarının, yorgun yolcuların oturduğu merdivenlere oturmuştum. (II) Önümde, tezgâhlarını toplayan işportacılar çakmak bakışlarıyla geçiyordu. (III) Görme engellilerin verdiği yanık konser sona eriyor. (IV) Zihnim daldan dala atlıyordu. (V) Gözünü kırpmadan bakan bir hırsızda gözlüyordum bir yandan.

2. Çocuğun açık mavi gözleri çakmak çakmak bakıyordu. I Üstündeki eski palto kendisine oldukça büyüktü. Bütün II niyetim onunla aramızda sımsıcak bir dostluk oluşturmaktı. III Bu yüzden herhangi bir şeyden kırılmaması için dikkatli IV davranmalıydım. Çekingen bir sesle aç mısın, diye sordum. V

Bu parçadaki altı çizili sözcüklerin hangisi tür yönüyle diğerlerinden farklıdır? A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) I. cümle basit yapılıdır. B) II. cümlede, yüklem etken ve geçişsizdir. C) III. cümlede, yüklem birleşik fiildir. D) IV. cümlede, tamlayanı düşmüş bir ad tamlaması vardır. E) V. cümlede, birden fazla fiilimsi vardır.

E) V.


3. Bu derin yaranın sızısını kim hissedebilir yüreğinde?

Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Yüklemi birleşik eylemdir. B) Birleşik yapıda bir cümledir. C) Öge sıralanışı "nesne - özne - yüklem - dolaylı tümleç" biçimindedir. D) Nesnesi birden çok sözcükten oluşmuştur. E) Öznesi soru zamiridir.

A) İnsanı insan kılan değerleri sayıp dökmenin ne anlamı var ki? B) Sınıf arkadaşlarının düşüncelerine karşıt olduğunu söyleyerek söz istedi. C) Bu kitabı düzenlerken, kimi anket sonuçlarından yararlandım. D) Yerinden kalkarak sitemkâr bir sesle sordu: “Nedir bu sözcüğün anlamı?” E) Şiiri yalnız musikiye bağlamak isteyenler, anlamla ahenk arasındaki ilişkiyi iyice düşünmelidir. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat grubu vardır?

7. Diyorlar: “Kül olmaz ateş yanmadan

Denizler durulmaz dalgalanmadan!”

Bu dizelerde aşağıda sıralananlardan hangileri yoktur?

I. Olumlu cümle

II. Bileşik cümle

III. Kurallı cümle

IV. Fiil cümlesi

V. İsim-fiille kurulmuş yan cümlecik A) I. ve II.

B) Katilin insanları paraları için öldürdüğü iddia ediliyor. C) Bir ara ellerinden kurtulmayı başardığını sandı. D) Herkesin eksik bir tarafı olabileceğini göz ardı etmeyin. E) Evde hemen her gün yeni bir sorun yaşanıyordu.

B) I. ve III.

D) III. ve IV.

C) II. ve IV.

E) III. ve V.

8. Adam bir sağa bir sola gidiyor, ardından masasına dönüyor. ”çat!” Bir kibrit sesi, sigarasını yakıyor. Televizyonu açıyor. Kanaldan kanala gezip duruyor. Sonra televizyonu kapatmadan evden çıkıyor, arabasına biniyor. Biraz gezip geri geliyor. Yatağına uzanıyor olmuyor, kalkıp oturuyor. “çat!” diye bir sigara yakıyor. Yine bir televizyonda kanaldan kanala geçiyor o da olmuyor sırt üstü yatıp uyuyor. Bu parçada sözü edilen kişi aşağıdakilerden hangisiyle nitelendirilebilir?

A) Bizde bulamadığınız yayınları hiçbir yerde bulamazsınız.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hiçbir kelime grubu kullanılmamıştır? A) Öğrenciler, yarın burada ağaç dikecekmiş. B) Mektubumuz, nasıl olduysa birilerinin dikkatini çekmişti. C) Kütahya’nın seramikleriyle ünlü bir şehir olduğunu biliyoruz. D) Aralarından su sızmayan bu iki arkadaşa ne olmuştu böyle? E) Üzüntülü günler yavaş yavaş geride kalmaya başlamıştı.

A) Cesur-Kararlı B) Sabırsız-Aceleci C) Düşünceli-Canı sıkılan D) Umutlu-Sinirli E) Bencil-Sevinçli

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) Romanlarda, hikâyelerde, filmlerde rastladığım tavan arasına benziyordu.

9. Sınıfımızın en sempatik isimlerinden Ahmet (I) Fatih (II) Kardelen (III) Narin (IV) Murat (V) ve Ece’yi doğum gününe davet etmedi. Numaralandırılmış yerlerden hangisine noktalı virgül (;) getirilebilir?

A) I.

2

B) II.

C) III.


D) IV.

E) V.

B) Alaca karanlıkta zar-zor seçilen eski eşyalardan oluşuyordu. C) Benim yaşadığım evlerde böyle bir tavan arası yoktu. D) Şimdi yaşadığımız apartmanların tavan araları bomboş. E) Daha düne kadar nüfusumuzun büyük bir bölümü kasabalarda yaşıyordu.

Tarama

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu

16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek eylem cümleye

vardır?

“olasılık” anlamı katmıştır?

A) Uğradığı haksızlık dolayısıyla hapse düştü.

A) Bu duyduğunuz ses gök gürültüsüdür.

B) Sorunların, bütün yönleriyle ele alınması iyi olur.

B) O da bizim gibi anılarını düşünüyordur.

C) Bu alanda başarıya ulaşanların sayısı oldukça azdır.

C) Eve geldiğimizde tüm pencereler açıktı.

D) Araştırmalar, eldeki bilgilerin doğru olmadığını kanıtlıyor.

D) Göreviniz sona ermiştir, gidebilirsiniz. E) Sınav bitmiştir, kalemlerinizi bırakınız.

E) Bu konudaki iftiralar tamamen uydurmadır.

14. "Düşünceli ve fedakâr bir avuç insanın, tüm dünyayı değiş

17. Demeden yakın, ırak

tireceğinden hiçbir zaman şüphe etme"

Bulutlarla savrulup, ırmaklarla akarak

Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Sana “Anne” diyen dilleri kıskanarak

Kapına geldim, açacak mısın?

A) Dolaylı tümleç, zarf tümleci ve yüklemden oluşmuştur.

Bu dizelerde kaç tane zarf-fiil vardır?

B) Yüklemi birleşik fiildir. C) Anlamca olumsuz bir cümledir.

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

D) Sıralı bir cümledir. E) Eylem cümlesidir.

15. I. Bunları yöneticilere anlatmalısın.

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat grubu kullanıl-

II. İnsanların birçoğu gerçekten ümitli.

mamıştır?

III. Mevsimlerden hangisini çok seversin?

A) Tren İstanbul’a gitmek üzere hareket etti.

IV. Gördüklerini bana anlatır mısın?

B) Daha ne kadar sabahlara kadar çalışmaya dayanabilecekti.


C) Sinemaya gitmeyi çok seviyorum ama gidecek zamanım yok.

A) İşaret-işaret-soru-kişi

D) Çoluk çocuğunun nafakası için kızgın güneşin altında çalışıyor.

B) Belgisiz-işaret-işaret-soru C) İşaret-belgisiz-soru-kişi D) Belgisiz-soru-işaret-soru

E) Tam istediğim gibi bir ev bulmuştum ki tayinim çıkmasın mı?

E) Şahıs- belgisiz- soru- belgisiz YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

22. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, vurgulanan öge yönüyle

19. I. Bütün minarelerde sustu ezan sesleri

II. Artık yaşamak zordu

diğerlerinden farklıdır?

III. Zehir zıkkım bir rüzgâr esiyordu Irak’tan

A) Öğleden sonra hemen onu arayacağım.

IV. Korku kol geziyordu sokaklarda

B) Konuklar için biraz meyve suyu alalım.

V. Düşmedi bir lahza adın dilimden

C) Onu düşündükçe ağlamak istiyordum.

Numaralanmış dizelerden hangisinin yüklemi ek eylem almış isim soylu sözcüktür?

D) Seni soran kişi, şu köşede oturandı.

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) Buraya geldikçe sizi hatırlıyorum.

E) V.

20. Aşağıdaki sıralı cümlelerin hangisinde özne ortaktır?

23. “Öyle” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf göreviyle kullanılmıştır?

A) Etraf çamur içindeydi, bu çamurda ilerlemek zordu. B) Yol çok uzundu, yürümekle bitecek gibi değildi.

A) Öyle evi bu semtte bir daha bulamam.

C) Aradan üç yıl geçmişti, kimse arayıp sormamıştı.

B) Öyle bir ailesi var ki hepsini çok seveceksin.

D) Soluk benizliydi, başında eski bir kasket vardı.

C) Öyle işleri hep bana yüklerlerdi.

E) Yaşlı biriydi, mahallede onu herkes seviyordu.

D) Öyle arkadaş düşman başına... E) Öyle davranmasına hiçbir anlam veremedim.

21. Yalıların cumbasından yalıçapkınlarını izlerdi İstanbul.

Bu cümleyle öge sıralanışı yönüyle özdeş cümle aşağıdakilerden hangisidir?

II. Bu çocuk neden bana karşı ön yargılıydı?

III. Çok titizdi, işlerini eksiksiz yapardı.

A) Herkese, aynı soruları soruyordu günlerdir.

IV. Yağmur başlayınca ben içeri girdim.

B) Evin penceresinden onların yaptıklarını izliyordu evin sahibi.

Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerde aşağıdaki zarf türlerinden hangisi yoktur?

C) Ondan beklenirdi böyle bu davranış.

A) Durum zarfı

B) Miktar zarfı

D) Bulunduğu ortama uyum sağlayamayan kişi mutlu olamaz.

C) Soru zarfı

D) Yer - yön zarfı

E) Acımasız zaman, her seferinde insanoğlunu yenilgiye uğratır.

4

24. I. Dün verdiği bütün sözlerden bugün vazgeçti.


E) Zaman zarfı

Tarama

28. Aşağıdaki dizelerden hangisinde ünlü daralmasına

25. Bir ince sızı aldı önce yüreğimizi

Sonra değişti bakışlarımız

uğramış bir sözcük vardır?

Ben on sekizinde bir delikanlı

A) Bir damla gözyaşım düşeydi sana

O, minyatürler gibi bir kız.

B) Seni de hasret, hüzün kaplardı inan

Yukarıdaki dizelerde zarf göreviyle kullanılmış kaç sözcük vardır?

C) Bu dert ile geldim ben bu cihana

A) 1

E) Çıkmadın aklımdan ey şanlı Tuna

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

26. Edilgen çatılı eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde bir ek ya da sözcük yardımıyla belirtilen gerçek öznelere “örtülü özne” denir.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde örtülü özne yoktur? A) Şehir konseyi trafik sorununu görüştü.

D) Hasretin gönlümde dinmiyor bir an

29. Aşağıdaki fiil gruplarından hangisi diğerlerinden farklı bir yolla oluşturulmuştur? A) Sanki istese her şey birden eskisi gibi oluverecekti. B) O da gençlik dönemlerinin buhranları içinde kaybolacaktı.

B) Senaryo biz komisyon tarafından incelendi.

C) Son kitabında yaşadığı kentle çatışan bireyden söz ediyor.

C) Bakanlıkça yeni bir kampanya başlatılmış.

D) Lise yıllarımda polisiye filmlerinden nefret ediyordum.

D) Köyün ortak işleri muhtarlıkça düzenlenir.

E) Ne zamandan beridir taşınma meselesiyle meşgul oluyordu.

E) Bu ailede kararlar bütün aile bireyleri tarafından alınır.

30. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem edat hem de bağlaç grubu kullanılmıştır?

27. Aşağıdaki dizelerden hangisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) Yaz ki senden bir şeyler kalsın B) Yazıyorsan aslanım, billahi varsın C) Yazmıyorsan kuru bir dalsın

A) Yaptığı oyuncak bebekler bazı firmaların dikkatini çekti. B) Akıl, kapının eşiğine kadar getirir ama kimseyi içeri koymaz. C) Bu kalabalıktan kurtulmanın bir yolunu mutlaka bulmalıydım.

D) Yazmak seninde gönlünü alsın

D) Mahallenin daracık sokaklarında bin bir türlü oyunlar oynardık.

E) Yaz ki kalem yazmak zorunda kalsın

E) Aklının ermediği konularla ilgili fikir söylememelisin. YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

34. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ünlem olmayıp da

31. I. Beni hiç tanımıyormuş gibi davranıyor.

II. Buraya kadar gelmenize gerek yoktu.

ünlem görevinde kullanılmış bir sözcük vardır?

III. Evden ayrılmak üzereyken birden geri geldi.

A) Eyvah, yine azar işiteceğiz!

IV. Sorularını çözerim ancak benim de isteklerim var.

B) Hişt, buraya baksana biraz!

V. Arkadaşınız için herkes aynı şeyleri söylüyor.

C) Arkadaşlar, bir dakika beni dinleyin!

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde edat yoktur?

D) Oh, soğuk su çok iyi geldi!

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) Aman, taşıdığınız kolileri düşürmeyin!

E) V.

32. Roman ile öyküyü öteki türlerden ayıran özellik, olaylar ile karıştırılarak doğrulanabilmelerine karşılık, roman ya da öykü yazarının bize anlattığının denetlenemez olması ve bunun sonucu olarak da bize söylediği şeyin kendisine gerçek görünümü vermesidir.

35. “ne…ne” bağlacı aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesneleri birbirine bağlamıştır? A) Ne senden yanayım ne de Ayşe’den. B) Ne sen ne arkadaşlarım benimle ilgileniyor. C) Günlerdir ne konuşuyor ne dışarı çıkıyor.

Bu parçada bağlaç olarak kullanılan kaç sözcük vardır?

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

D) İşi zorlaştırma, ne kendini ne beni yor.

E) 5

E) Artık ne sabah ne de akşam uğruyor.

36. (I) Ne çok şiir, öykü, roman, röportaj okuduk; oyun izledik Anadolu üzerine. (II) Onu olduğu gibi değil, bizim baktığımız açıdan, olmasını istediğimiz gibi gördük, gösterdik. (III) İnsan, Anadolu insanı etsiz, kansız girdi yapıtlarımıza; beyni, yüreği bizden, kalemimizden beslenen. (IV) Anadolu sözcüğü renkli turistik, tarihsel görüntüler anımsatır kimimize. (V) Kimimize ağıtlar, çoban, kuzu, kaval, yeşil yamaçlar olarak görünür Anadolu.

33. İyi bir yazı yazabilmek için neler gereklidir, diye sorulsa bana, tuşları birbirine takılmayan bir daktilo, mürekkep akıtmayan bir kalem, mürekkebi yaymayan bir kâğıt derdim. Yazı sanatının gereçleridir çünkü bunlar. Bütün işler gibi yazı işi de gelir bu gereçleri kullanma bilgisine ve alışkanlığına dayanır. Daktilodan, kalemden, kâğıttan korkan yığınla insan vardır. Bu parçada edat (ilgeç) görevinde kullanılmış kaç sözcük vardır?

A) 1

6

B) 2

C) 3


D) 4

E) 5


B) II. ile III.

D) IV. ile V.

C) III. ile IV.

E) I. ile V.

Tarama

37. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde çatı

verilmemiştir?

A) Mesai bittiğinde herkesin yüzü gülüyordu.

A) Eyvah, işler iyice kötüye gitti, hapı yuttuk.

B) Senelerce üç kuruş maaşa çalışmaya devam etti.

B) Herkese çok çektirdi, onun yüzü kolay kolay gülmez.

C) Bu saatte bütün dükkanlar açıktı.

C) Bu günlerde hiç param yok, meteliğe kurşun atıyorum.

D) Erken saatte tüm dükkânlar açılmıştı.

D) Ne görgüsüz birisi, herkese çalım satıyormuş.

E) Çarşıdaki işim uzun sürdüğü için gelemedim.

E) Dostlarını daima artırmaya bak, her dağın başına bir han yap.

38. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçişsiz bir eylem ”-dır” ekiyle geçişli bir eylem haline getirilmiştir? A) Akşam yemeği için iki ekmek aldırdım. B) Elektrik gelince yanan mumu söndürdü. C) Evin projesini tanıdığı bir mimara çizdirdi. D) Kendisine güzel bir hediye aldırmış. E) Minik kedi kendini bütün aileye sevdirmiş.

39. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir

42. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “bahane bulmak, hata bulmak” anlamında bir deyim kullanılmıştır? A) Hangi eve baktıysak hepsine bir kulp taktın, sonunda evsiz kaldık. B) Sabahtan beri gösterdiğim her elbiseye burun kıvırdın. C) Herkes bir laf söylüyor kardeşim, kim kime dum duma D) Şu işe bakın mescit yapılmadan yoluna körler dizildi. E) Üç gündür gelmedi, kim bilir gene ne dolaplar çeviriyor.

43. Aşağıdaki dizelerden hangisinde anlatım zıt anlamlı

eylemdir?

kelimelerle güçlendirilmiştir?

A) Çocuklara birkaç soru daha çözdürdü.

A) Bir ilkbahar günü doğdun sen

B) Tabloyu iki pencere arasındaki duvara astı.

B) Baharın ta kendisi oldun sen

C) Otomobilin her yanı derin derin çizilmiş.

C) Bir diriliş gibi ölü dünyaya

D) Çocuklar beni karşılamak için yol kenarına dizilmiş.

D) Ölüler gölgenden ateş ala ala

E) Babasıyla İstanbul’a gideceğine çok seviniyor.

E) Ya geldin ya gelmedin olacak

40. İnsani ilişkilerimiz genelde birbirimize bir şey ısmarlamakla kendi kıvamını bulur ( ) Hemen her şey dostluğun bir göstergesi olarak ısmarlanabilir ( ) meyve, şeker, sinema bileti ( ) Aklınıza gelebilecek her somut varlığın bir şekilde birilerine ısmarlandığını görür ( ) duyarsınız ( )

41. Aşağıdaki deyimlerden hangisi açıklamasıyla birlikte

özelliği aranamaz?

44. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bağdaşıklıktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Büyükşehir otobüs biletlerine yine zam geldi. B) Ziya Paşa’nın “Harabat” adında bir antolojisi vardır.

Bu parçada ayraçlarla belirtilen yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir?

C) Eğitimimiz yenileşme sürecini henüz daha tamamlayamadı.

A) (.) (;) (,) (.) (…)

B) (.) (!) (.) (,) (.)

E) Başıma bunların geleceğini nereden bilebilirdim ki!

C) (…) (,) (,) (.) (,)

D) (.) (:) (…) (,) (.)

D) Her kilimin gizli de olsa taşıdığı bir anlamı vardır.

E) (.) (,) (:) (;) (.) YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

7

Tarama

45. Rahim Demirbaş, Ereğli’nin Beyören Köyü... 73 yaşında,

48. Sokak sokak gezdi. Yoruldu. Kaldırıma çömelerek başını

emekli öğretmen. Altı evini satarak bozkırda tek başına 32 bin ağaç büyütmüş. Deli demişler, yazık! Adam sevdalı. Öğretmenlik yıllarında ders anlatırken dalıp gidermiş. Arkadaşlarına, bir sevgiliden söz eder gibi günlerce hayalindeki ormanı anlatırmış. Hayalle yetinmeyip sıvamış kolları. Ferhat gibi su getirmiş dağlardan. Toprak yeşermiş, bir güzel orman olmuş!

öne eğdi. Düşünceye daldı. Çoğunlukla kentin katı duvarları, katı insan yüzleri, kaldırımlarıyla kendisinin arasına sevinçli gülüşünü koyardı ---- Gülemiyordu.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Herkes onu bu gülüşüyle tanırdı.

Bu parçada aşağıdaki cümle türlerinden hangisi yoktur?

B) Yıllar önce bu soğuk kente gelmişti.

A) Eksiltili cümle

B) Sıralı cümle

D) Bugün kendini her zamankinden mutlu hissediyordu.

C) Olumsuz cümle

D) Basit cümle

C) Bugünse içinde nedensiz bir üzüntü vardı. E) Bu halinden rahatsız değildi.

E) Devrik cümle

46. (I) Hafta sonu bir gazetenin pazar ekinde, değerli bir şair dostumla söyleşi yapılmış. (II) Sevgili dostum, çok şiir yazmanın, şiirin kalitesini düşüreceğini söylüyor. (III) Ne kadar talihsiz bir ifade! (IV) Oysa şiir yazılmaz, kendisini yazdırır. (V) Ben hiç kâğıdı, kalemi elime alıp çalışma masama oturup şiir yazmadım. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

49. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması “özne” göreviyle kullanılmıştır? A) İşveren, çalışanların maaşına zam yapacakmış. B) Güzelin başından çile eksik olmaz. C) Sabahın ışıkları vurdu penceremden içeri. D) Sabah ezanlarıyla birlikte yanardı ışıklar. E) Annesinin sözlerine aldırış etmeden yürüdü.

A) I. cümle, yüklemi edilgen çatılı olan fiil cümlesidir. B) II. cümle, özne ve yüklemden oluşan kurallı bir cümledir. C) III. cümle, içinde sıfat tamlaması olan eksiltili bir cümledir. D) IV. cümle, sıralı bağımlı bir cümledir. E) V. cümle, içinde birden fazla fiilimsi olan birleşik bir cümledir.

47. Bir sanatçı önce kullandığı malzemeyi seçer. Sonrada bu malzemedeki estetik dışı ögeleri ayıklar. Heykeltraş, mermeri fazlalarından arındırarak yapıtını ortaya çıkarır. Şairde tasarladıklarını dil aracılığıyla anlatır. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinden yararlanılmıştır? A) Tanık gösterme

B) Örnekleme

C) Benzetme

D) Tanımlama

kullanılmamıştır? A) Güzel güzel konuşurken birden yüzünü astı. B) Yığın yığın bulutlar kapladı bir anda gökyüzünü C) Hastalığına çare bulmak için doktor doktor dolaştı. D) Dalgın dalgın yürüyorken bir sesle irkildi. E) Kara kara düşünmekten başka bir çare olmalıydı.

E) İlişki kurma

26. A 27. D 28. D 29. A 30. B 31. D 32. D 33. C 34. C 35. D 36. B 37. C 38. B 39. E 40. D 41. B 42. A 43. C 44. C 45. C 46. B 47. B 48. C 49. C 50. B 2. D

3. B

4. B

5. A

6. B

7. E

8. C

9. A 10. B 11. A 12. B 13. E 14. B 15. C 16. B 17. D 18. C 19. B 20. B 21. B 22. D 23. E 24. B 25. B YGS Türkçe Planlı Ders Föyü

1. B

8

Cevaplar

50. Aşağıdakilerin hangisinde ikileme zarf görevinde

Ygs Türkçe PDF

Recommend Documents