Ygs Kimya PDF 6-14. Föy

YGS // KİMYA

FÖY NO

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER Zayıf Etkileşimler - Fiziksel ve Kimyasal Değişimler - Tepkime Türleri

hhI. ZAYIF ETKİLEŞİMLER hh Molekuller arasındaki çekim kuvvetleri genel olarak zayıf etkileşimlerdir ve bu etkileşimler, molekül yapılı maddeler ile asal gazların fiziksel hallerini belirlemede birinci derecede rol oynar. hh Molekülleri arasındaki çekim kuvvetleri nispeten büyük olan maddeler katı iken, çekim kuvvetleri daha zayıf olanlar sıvı veya gaz halde bulunur.

hh Örneğin H-Cl bağı polar kovalent bir bağdır. Klorun elektronegatifliği hidrojeninkinden büyük olduğu için bağın klor tarafı kısmi negatif, hidrojen tarafı ise kısmi pozitif yüklüdür.

Polar H-Cl molekülleri arasındaki etkileşim türü dipol dipoldür.

δ+ δ– H – CI

hh Moleküller arası zayıf etkileşimleri, bu etkileşime yol açan sebebe bağlı olarak iki ana başlık altında toplayabiliriz:

hh İyon–dipol etkileşimleri

δ+ δ– H – CI

H – CI δ + δ–

1) Van der Waals etkileşimleri hh Dipol–dipol etkileşimleri

06

δ+ δ – H – CI

H – CI δ+ δ–

H – CI δ+ δ–

hh HCl molekülündeki gibi HBr, H2S, OF2, NO2 gibi polar moleküller arasında da dipol dipol etkileşimler etkindir.

hh London kuvvetleri 2) Hidrojen bağları

Örnek 1:

1) Van der Waals Etkileşimleri hh Moleküller arasında hidrojen bağı dışındaki tüm zayıf etkileşimlerin genel adıdır. Bu zayıf etkileşimler genelde 40kj/mol'den daha küçük bir enerji ile sınırlıdır fakat aralarında büyüklük farkları olabilir.

a) Dipol – Dipol Etkileşimleri hh Polar moleküllerde (+) ve (–) kutuplar vardır ve farklı moleküllerin zıt kutupları birbirini çeker. Bu çekim kuvvetlerinin adı Dipol– dipol etkileşimleridir. Molekül ne kadar yüksek dipol özelliğe sahipse bu kuvvetler o kadar yüksek olur. hh Molekül içi bağlar ve moleküller arası etkileşimler birbirine karıştırılmamalıdır. Polar moleküller arası etkileşim türü dipol dipoldür.

1 H – Br … H – Br 2

Yukarıda verilen gösterimde belirtilen 1 ve 2 numaralı bağlar ile ilgili, I. 1 numaralı bağ polar kovalent bağdır. II. 2 numaralı bağ dipol–dipol etkileşimidir. III. HBr sıvısı kaynarken 1 numaralı bağlar kırılır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II

C) I ve III E) I, II ve III

HBr sıvısı kaynarken 2 numaralı etkileşimler kırılır. 1 numaralı bağ kimyasal bağdır. Kaynama olayında fiziksel etkileşimler etkindir.

YGS Kimya Planlı Ders Föyü

1

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler

b) İyon Dipol Etkileşimleri hh İyonik bağlı bir bileşikteki iyonlar ile polar bir molekül arasında görülen etkileşime iyon-dipol etkileşimi adı verilir. Örneğin bir tuzun anyon ve katyonlarının H2O molekülleri ile etkileşimi verilebilir. +

–

–

Molekül

–

– – – – + – +– + – – – ––– – –

– – – – – – – + + + – – – – – – –

+

+

Negatif yüklü iyon

London kuvvetleri bütün kimyasal türler arasında bulunur fakat en zayıf etkileşim olduğu için diğer etkileşimler yanında önemi yoktur.

+

–

+

Pozitif yüklü iyon

–

CO2 molekülleri arasındaki baskın olan etkileşim London etkileşimidir.

–

+

+

–

O=C=O

Molekül

hh Tüm iyonik bağlı bileşiklerin polar çözücülerdeki çözeltilerinde iyon-dipol etkileşimleri vardır.

Örnek 2:

O=C=O

London etkileşimleri

Örnek 3:

Tuzun suda çözünmesi olayı ile ilgili, II. Sıvının kaynama noktası artar.

Aşağıda verilen moleküllerden hangisinin yoğun fazında etkin olan etkileşim türü London etkileşimi değildir?

III. Su moleküllerinin polaritesi artar.

A) CH4

I. İyon dipol etkileşimleri oluşur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

B) CO2

D) H2S

C) BH3 E) C2H2


H2S polar bir molekül olup yoğun fazında dipol–dipol etkileşim etkindir.

Tuz ve su arasında iyon dipol etkileşimi olur. İyon dipol etkileşimi ile suyun polaritesi artar ve kaynama noktası yükselir.

2) Hidrojen Bağları hh Soy gaz atomları ve apolar moleküller arasındaki çekim kuvvetlerine London etkileşimleri denir. hh Örneğin helyum atomları birbirine çok yaklaşınca farklı atomların çekirdekleri ve elektronları birbiriyle etkileşir. London kuvvetleri, moleküldeki veya atomdaki elektron sayısı arttıkça artar.

hh Elektronegatiflikleri en yüksek olan F, O ve N atomlarının H atomlarıyla bağ oluşturan molekülleri arasındaki etkileşim türüne hidrojen bağı denir. H2O, HF ve NH3 molekülleri arasında hidrojen bağları bulunur.

Öğretmen Sorusu

c) London Kuvvetleri

Aşağıda verilen moleküllerden hangisi H2O bileşiği ile etkileşerek geçici dipol oluşturur? A) HF

B) NF3

D) CH3OH

C) BH3

E) HCIO3

BH3 : Apolar H2O : Polar

2


geçici dipol oluşur.

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler H2O

Kaynama sıcaklığı (°C)

100

Grup 4A (14) Grup 5A (15) Grup 6A (16) Grup 7A (17)

HF 0

NH3

H2S PH3

-100

SbH3 Hl

AsH3

HCI

SnH4

HBr GeH4

SiH4 -200

H2Te

H2Se

CH4 2

3

4

5

Periyot

hh Hidrojen bağı diğer moleküller arası etkileşimlere göre çok daha kuvvetlidir. HF, H2O ve NH3 moleküllerinin kaynama noktaları, hidrojen bağlarından dolayı yüksektir. Hidrojen bağı polar moleküller arasında oluşan dipol dipol etkileşimine göre çok daha kuvvetlidir.

hh 4A grubu elementlerinin hidrürlerinin kaynama noktaları grup numarası arttıkça artarken, HF, H2O ve NH3 yüksek kaynama noktaları ile farklılık göstermektedir. hh Bu farkın sebebi hidrojen bağlarıdır. hh Maddelerin kaynama noktaları ile moleküller arası etkileşimler birbiriyle ilişkilidir. Moleküller arası etkileşimler arttıkça moleküllerin birbirinden koparması için daha çok enerji gerektirir. hh Bu sebepten dolayı kaynama noktası yükselir. Moleküller arası etkileşimler zayıfladıkça kaynama noktası düşer. hh Hidrojen bağları diğer etkileşimlere göre daha kuvvetli olduğu için genellikle hidrojen bağı içeren moleküllerin kaynama noktaları diğer etkileşimlere sahip moleküllere göre daha yüksektir. London etkileşimleri en zayıf etkileşim türü olduğu için bu etkileşime sahip moleküllerin kaynama noktaları genellikle düşüktür.

Örnek 4: I. H2O – H2O II. NH3 – NF3

Örnek 5:

III. H2S – HCI

I. H2O

Yukarıda verilen molekül çiftlerinden hangileri arasındaki etkin zayıf etkileşim hidrojen bağıdır?

II. H2S

A) Yalnız I

Yukarıdaki moleküllerin kaynama noktalarına göre sıralanışı hangisinde doğru olarak verilmiştir?

D) II ve III

B) I ve II


III. CH4

A) I > II > III

B) I > III > II

D) II > III > I H2O … H2O arası etkileşim H bağıdır. Diğerlerindeki etkileşim dipol–dipoldür.

H2O: H– bağı

C) II > I > III

E) III > II > I

H2O > H2S > CH4

H2S: Dipol – dipol CH4: London


3


Örnek 6:

Örnek 9:

F2, Cl2, Br2 ve I2 moleküllerinin kaynama noktalarını karşılaştırınız. (9F, 17Cl, 35Br, 53I)

Apolar ametal moleküllerinde atom çapı arttıkça London etkileşim kuvveti artar, kaynama noktası da artar. I2 > Br2 > Cl2 > F2

Türler

Etkileşim türü

I. KCl-H2S

İyon dipol

II. NH3 -HF

Hidrojen bağı

III. CO2-CCl4

London

yukarıda verilen türler ve bu türler arasındaki etkileşimlerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III


KCl : İyonik H2S : Polar; iyon-dipol

Örnek 7: CH4, C2H6, C3H8 ve C4H10 hidrokarbonların kaynama noktalarının büyükten küçüğe sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

NH3 – HF : Hidrojen bağı CO2 : Apolar CCl4 : Apolar CO2 – CCl4 : Londan

A) CH4 > C2H6 > C3H8 > C 4H10 B) C 4H10 > C3H8 > C2H6 > CH4 C) C 4H10 > C2H6 > C3H8 > CH4 D) CH4 > C3H8 > C2H6 > C 4H10 E) C 4H10 > CH4 > C3H8 > C2H6 Hidrokarbonlarda atom sayısı arttıkça London etkileşimi artar, böylece kaynama noktası da artar. C4H10 > C3H8 > C2H6 > CH4

Örnek 8: CH4, CH3Cl ve CH3OH moleküllerinin kaynama noktalarının büyükten küçüğe sıralanışı nasıl olmalıdır? CH3OH : Hidrojen bağı

Örnek 10: Aşağıdaki moleküllerden hangisinde baskın olan etkileşim türü London etkileşimidir? A) H2S

B) CO2

C) NH3

D) HBr

E) SO2

CH3Cl : Dipol dipol CH4 : London CH3OH > CH3Cl > CH4

4


CO2 molekülü apolar yapılı olup molekülleri arasındaki etkileşim türü London'dur.


Örnek 12:

Örnek 11: Aşağıda verilen moleküller ve bu moleküllere ait etkileşim türlerinden hangisi hatalıdır? Molekül

BH3 – CH4

Etkileşim türü

Dipol–dipol

London

KNO3 – H2S

HF – CH3OH

A)

H 2O

Hidrojen bağı

B)

HCl

Dipol-dipol

C)

CH4

London

İyon–dipol

Dipol–dipol

H. bağı

Dipol–dipol

D)

BH3

London

He – Ne

Z

Ü

M

E)

H2S

Hidrojen bağı

H2S polar molekül olup molekülleri arasında dipol-dipol etkileşim vardır. Hidrojen bağı içermez.

London

Dipol–dipol

Ç

Ö

Yukarıda verilen tanecik çiftleri arasındaki etkileşim türleri doğru olarak takip edildiğinde Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden hangisine ulaşılır? A) CH4

B) CO2

D) H2S

Molekül

Bağ polarlığı

Molekül polarlığı

CH4

Polar

Apolar

H2O

Polar

Polar

HF – CH3OH: H– bağı ___________________

HCl

Polar

Polar

KNO3 – H2S: İyon dipol

O2

Apolar

Apolar

He – Ne: London

H2S

Polar

Polar

Ü harfine ulaşılır.

F2

Apolar

Apolar

CH3OH

Polar

Polar

HF

Polar

Polar

CO2

Polar

Apolar

H2

Apolar

BH3

C) BH3 E) C2H2

BH3 – CO2 : London

Tanecik Çiftleri

Etkileşim Türleri

H2O – HF

Hidrojen bağı

NF3 – H2S

Dipol – dipol

CH4 – C6H6

London

Apolar

C2H4 – CO2

London

Polar

Apolar

NaCI – H2O

İyon – dipol

NH3

Polar

Polar

NH3 – NH3

Hidrojen bağı

Br2

Apolar

Apolar

He – Ar

London

OF2

K2SO4 – NH3

İyon – dipol

Polar

Polar

CS2 – C6H6

London

CCI4

Polar

Apolar

BH3 – CCI4

London


5

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler

hhII. FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER

Örnek 13:

hh Günlük hayatta çevremizde pek çok değişim gözlemlenmektedir. Örneğin suyun donması, camın kırılması, kağıdın yanması, demirin paslanması gibi.

I. Alkolün buharlaşması II. Yağmur oluşumu III. Kağıdın yanması yukarıda verilen değişimlerden hangileri ekzotermik fiziksel değişimdir? A) Yalnız II

hh Bu meydana gelen değişimler türler ve türler arası etkileşimlerde yakından ilişkilidir. Su donarken moleküller arası etkileşimler artar. Bu değişimlerde maddenin sadece dış yapısı değişir. Demirin paslanması olayında molekül içi bağlar değişirken maddenin iç yapısında değişim meydana gelir.

B) I ve II

D) II ve III


Alkolün buharlaşması : Fiziksel endotermik Yağmur oluşumu : Fiziksel ekzotermik Kağıdın yanması : Kimyasal ekzotermik

hh Fiziksel ve kimyasal değişimlere belirli miktarda enerji de eşlik eder. hh Fiziksel değişimlerde bu enerji yaklaşık 40kj/mol değerinden küçük iken kimyasal değişemlere eşlik eden enerji değişimi 40kj/mol değerinden çok daha büyük olur. Örneğin;

1. Fiziksel Değişimler hh Maddenin iç yapısında olmayıp sadece dış yapısında meydana gelen değişimlere fiziksel değişim adı verilir. Fiziksel özellikler maddenin fiziksel hali, boyutu, rengi, şekli, erime ve kaynama noktası, gibi özelliklerdir. Bu özellikler zayıf etkileşimler ile ilişkilidir.

I. H2O(s) + 40,6 kj/mol → H2O(g) II. C2H5OH(g) → C2H5OH(s) + 38,6 kj/mol III. N2(g) + 942 kj/mol → 2 N•(g) hh İlk iki değişimde değişime eşlik eden enerji yaklaşık 40 kj/ mol değeri civarındadır. Bu değişimlerde maddenin iç yapısı değişmez sadece zayıf etkileşimler kopar. III. değişime eşlik eden enerji çok daha fazla yüksektir. Çünkü burada güçlü etkileşim olan atomlar arasındaki bağlar kopmuştur. Bu deği-

hh Fiziksel değişimlerde sadece zayıf etkileşimler değişir güçlü etkileşimlerde değişim gözlenmez. Kağıdın yırtılması, camın kırılması, naftalinin süblimleşmesi, tuzun suda çözünmesi gibi olaylarda maddenin kimlik özellikleri değişmez. Bu değişimler fiziksel değişimlerdir.

şim ise kimyasaldır.

2. Kimyasal Değişimler

Aşağıdaki değişimlerden hangisinin türü hatalı verilmiştir? A) Beton harcın donması → Kimyasal B) Tuzlusuyun elektrik akımını iletmesi → Kimyasal C) SO2 gazının suda kimyasal çözünmesi → Kimyasal D) Sodyum metalinin fiziksel suda çözünmesi → Fiziksel E) Yaprağın sararması → Kimyasal

6


Öğretmen Sorusu

hh Maddenin iç yapısında meydana gelen değişimlere kimyasal değişim adı verilir. Kimyasal değişimlerde, maddenin kimlik özellikleri değişir. Bu değişimler sırasında fiziksel özellikler de değişir. Örneğin ekmeğin küflenmesi olayı kimyasal değişimdir ve ekmek kendi özelliğini yitirirken rengi kokusu gibi fiziksel özellikleri de değişir.

1 Na + H2O → NaOH + 2 H2

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler Kimyasal değişemlere şu örnekler verilebilir;

Örnek 14:

Demirin paslanması

I. Karbondioksit gazının suda çözünmesi II. Odundan masa eldesi

Kağıdın yanması

III. Kırağı oluşumu

Etin çürümesi

Yukarıda verilen değişimlerden hangileri kimyasaldır?

Ekmeğin küflenmesi

A) Yalnız I

Sütten yoğurt eldesi

B) I ve II

D) II ve III

Elektroliz


CO2 gazının suda çözünmesi kimyasaldır.

Sindirim Solunum Değişim Naftalinin süblimleşmesi Demirin oksitlenmesi Şekerin çayda çözünmesi

Değişim Türü Fiziksel Kimyasal

Örnek 15: Aşağıda verilen değişimler ve karşılarında verilen türlerden hangisi hatalıdır?

Fiziksel

Değişim

Değişim türü

Tuzlu suyun elektrik akımını iletmesi

Kimyasal

A)

Sütün ekşimesi

Kimyasal

Sütten yoğurt eldesi

Kimyasal

B)

Çelikten tencere eldesi

Fiziksel

Fiziksel

C)

Yaprağın kuruması

Kimyasal

Yaprağın kuruması

Kimyasal

D)

Gümüşün kararması

Fiziksel

Etin çürümesi

Kimyasal

E)

O2 gazının suda çözünmesi

Fiziksel

Sodyum metalinin suda çözünmesi

Kimyasal

Üzümden sirke elde

Kimyasal

Yoğurttan ayran eldesi

Kağıdın yırtılması

Fiziksel

Camın kırılması

Fiziksel

Gümüşün zamanla kararması

Kimyasal

Gümüşün zamanla kararması olayı paslanma olup kimyasal bir değişimdir.

Örnek 16: I. Suyun elektrolizi

Çelikten tencere eldesi

Fiziksel

II. Kömürün küle dönüşmesi

Bakır telin elektrik akımını iletmesi

Fiziksel

III. Su buharının yoğunlaşması

Suyun elektrolizi

Kimyasal

Fotosentez olayı

Kimyasal


Kimyasal

Kırağı oluşumu

Fiziksel

Kolonyanın buharlaşması

Fiziksel

Yukarıda verilen değişimlerden hangileri kimyasal dağişim olup değişim sırasında ısı açığa çıkar? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

Kömürün küle dönüşmesi, kömürün yanması olup değişim kimyasal ve ekzotermiktir.


7

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler

3. Tepkime Denklemi

hhIII. TEPKİME TÜRLERİ

hh Bir kimyasal tepkimede tepkimeye giren maddelere reaktif ya da giren tepkime sonucu oluşan maddelere ise ürün adı verilir. Reaktiflerin ürünlere dönüşümünün gösterimine tepkime denklemi denir.

1. Sentez Tepkimeleri:

hh Tepkime denklemi, atom sayısı ve cinsi korunacak şekilde yazılmalıdır. Tepkimede atom sayılarının korunması için tepkimenin denkleştirilmesi gerekmektedir.

1 O → H2O 2 2 N2 + 3H2 → 2NH3

CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O

4Ag + O2 → 2Ag2O

H2 +

hh İki veya daha çok elementin tepkimeye girerek bir bileşik meydana getirdiği tepkimelere sentez tepkimeleri denir.

Bu tepkimelere birleşme tepkimesi adı da verilir. H2 + Cl2 → 2HCl

N2 + 3H2 → 2NH3

H2 +

1 O → H2O 2 2

2. Analiz Tepkimeleri:

Örnek 17:

hh Bazı bileşiklerin enerji alarak daha basit bileşenlerine ayrılması tepkimelerine analiz tepkimeleri denir.

Aşağıda verilen tepkimeleri denkleştiriniz. CS2 + 3O2 → CO2 + 2 SO2 2N2 + 5O2 → 2N2O5 C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O

hh Analiz tepkimeleri ayrışma tepkimeleri olarak da adlandırılır. 1 O 2 2

HgO → Hg +

CaCO3 → CaO + CO2

KClO3 → KCl +

C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O H2SO4 + 2KOH → K2SO4 + 2H2O H2 + CI2 → 2HCI

3 O 2 2

3. Yanma Tepkimeleri: hh Oksijen gazı ile verilen tepkimelere yanma tepkimeleri denir. hh Yanma tepkimeleri azot gazının yanması hariç ekzotermik

Mg(OH)2 + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + 2H2O

değişimlerdir.

Pb(NO3)2 + 2NaCI → PbCI2 + 2NaNO3

C + O2 → CO2

C2H2 + 2H2 → C2H6

C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O

CS2 + 3O2 → CO2 + 2SO2

N2 + 2O2 → 2NO2

2NH3 → N2 + 3H2

4Fe + 3O2 → 2Fe2O3

2KCIO3 → 2KCI + 3O2

hh Yanma olayının gerçekleşebilmesi için; oksijen,yanıcı madde ve tutuşma sıcaklığı olması gerekmektedir.

8


KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Tepkime Türleri

Örnek 18:

5. Çözünme – Çökelme Tepkimeleri:

1 O $ H 2 O (s) 2 2 (g) tepkimesi ile ilgili,

hh İki iyonal sulu çözeltinin tepkimesi sonucu çözünürlüğü az olan iyonik bir katının çökmesi ile sonuçlanan tepkimelere çökelme tepkimesi denir.

I. Yanma tepkimesidir.

H 2 (g) +

II. Ekzotermiktir.

AgNO3(suda) + Kl(suda) → Agl(k) + KNO3(suda)

Net iyon tepkimesi;

III. Analiz tepkimesidir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Ag +(suda) + I -(suda) → AgI(k) şeklindedir.

K+ ve NO -3 iyonları seyirci iyonlar olarak adlandırılır.

Tepkime yanma, aynı zamanda sentez tepkimesidir. Yanma tepkimesi ekzotermiktir.

4. Asit – Baz Tepkimeleri: hh Sulu çözeltisine H+ iyonu verebilen maddeler asit OH– iyonu verebilen maddelere ise baz adı verilir. hh Asit baz tepkimelerinde H+ ve OH– iyonlarının tepkimesi sonucu H2O oluşur. Bu tepkimelere nötrleşme tepkimesi adı verilir.

HNO3 + NaOH → NaNO3 + H2O

2H3PO4 + 3Ca(OH)2 → Ca3(PO4)2 + 6H2O hh Asit baz tepkimelerinde net iyon tepkimesi; H (+suda) + OH (-suda) → H2O(s) şeklindedir.

Örnek 19:

Örnek 20:

I. 4Ag + O2 → 2Ag2O

I. H2SO4(suda) + Mg(OH)2(suda) → MgSO4(suda) + 2H2O(s)

II. HCI + KOH → KCI + H2O

II. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) → CO2(g) + 2H2O

III. CaCO3 → CaO + CO2 Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri ekzotermiktir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III I.

Yanam tepkimesi: Ekzotermik

II. Asit – baz tepkimesi: Ekzotermik


III. Pb(NO3)2(suda) + 2NaCl(suda) → PbCl2(k) + 2NaNO3(suda) Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri asit baz tepkimesidir? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


I. tepkime asit–baz, II. tepkime yanma, III. tepkime ise çökelme tepkimesidir.

III. Analiz tepkimesi: Endotermik


9

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Tepkime Türleri

Örnek 21:

Örnek 24:

Aşağıda verilen tepkimelerden hangisinin karşısında verilen türü hatalıdır?

Aşağıdaki tepkime türlerinden hangisi hatalı verilmiştir? Tepkime

Tepkime türü

Tepkime

Tepkime türü

A)

KOH + HCI → KCI + H2O

Nötrleşme

A)

AgNO(suda) + NaI(suda) → AgI(k)+ NaNO3(suda)

Çökelme

B)

N2 + 2O2 → 2NO2

Yanma

B)

C + O2 → CO2

Yanma

C)

CaCO3 → CaO + CO2

Sentez

C)

HCl + NH3 → NH4Cl

Asit–baz

D)

D)

AgNO3(suda) + KCI(suda) → AgCI(k) + KNO3(suda)

Çözünme - çökelme

KClO3 → KCl +

E)

4Fe + 3O2 → 2Fe2O3

Yanma

E)

NaCl → Na +

Analiz

3 O 2 2

Sentez

1 Cl 2 2

CaCO3 → CaO + CO2 tepkimesi analiz tepkimesidir.

1 NaCl → Na + 2 Cl2 tepkimesi analiz tepkimesidir.

Örnek 22:

C3H6O2 + O2 → CO2 + H2O

Yukarıda verilen tepkime en küçük tamsayılarla denkleştirildiğinde H2O nun katsayısı kaç olur? A) 6

B) 5

C) 4

D) 3

E) 2

2C3H6O2 + 7O2 → 6CO2 + 6H2O

Örnek 25: I. Yanma tepkimelerinin tamamı ekzotermiktir.

Örnek 23:

II. Asit – baz tepkimeleri sonucu daima tuz ve su oluşur. III. Sentez tepkimeleri birleşme tepkimesi olarakda adlandırılır.

Aşağıdaki tepkimelerden hangisi analiz tepkimesi değildir?

Tepkime türleri ile ilgili yukarıda verilenlerden hangileri yanlıştır?

1 O 2 2 B) CaCO3 → CaO + CO2 A) HgO → Hg +

A) Yalnız I D) II ve III

C) H2S + 2NH3 → (NH4)2S D) 2HCl → H2 + Cl2 E) 2NH3 → N2 + 3H2 H2S + 2NH3 → (NH4)2S tepkimesi asit baz tepkimesidir.

10


B) I ve II


N2 gazının yanması ekzotermiktir. Her asit baz tepkimesi sonucu tuz ve su oluşmaz.

NH3 + HCI → NH4CI

Sentez tepkimeleri birleşme tepkimeleridir.

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Konu Testi - 1

1.

I. Fe atomları arasındaki etkileşim

II. CO2 molekülleri arası etkileşim

sında hidrojen bağı içermez?

III. H2O molekülündeki atomlar arası etkileşim

A) CH3OH

Yukarıda verilen etkileşimlerden hangileri zayıf etkileşimdir?

Hidrojenin F, O, N atomları ile bağ yapması gerekir.

A) Yalnız II

HBr: Dipol – dipol

B) I ve II

D) II ve III

4. Aşağıda verilen moleküllerden hangisi molekülleri araB) NH3

D) H2O

C) I ve III

C) HF E) HBr

H–bağı değil

E) I, II ve III

Moleküller arası etkileşimler zayıf etkileşimdir.

2. Aşağıda verilen etkileşim türlerine ait örneklerden hangisi yanlıştır?

A) İyon – dipol : NaCl – HCl B) Dipol – dipol : H2S – NF3

5.

I. NH3 + HBr → NH4Br

II. 2NaOH + H2S → Na2S + H2O

III. Al + 3KOH → K3AlO3 + H2

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri asit – baz tepkimesidir?

C) London : CCl4 – C6H6

A) Yalnız I

D) Hidrojen bağı : CH3OH – NH3

B) I ve II

D) II ve III

E) Dipol – dipol : CO2 – H2O


III. tepkime amfoter metal – baz tepkimesidir.

CO2: Apolar H2O: Polar Dipol – dipol, polar moleküller arası etkileşimdir.

3.

I. CCl4 – CO2

II. H2S – HF

III. NF3 – H2O

Yukarıda verilen türler arası etkileşimlerden hangisinde baskın olan etkileşim türü dipol – dipoldür? A) Yalnız II D) II ve III H2S: Polar HF: Polar ________ NF3: Polar H2O: Polar

B) I ve II


6.

I. NH3

II. H2S

III. C6H6

Yukarıda verilen moleküllerin sıvı hallerinin aynı koşullardaki kaynama noktaları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I > II > III

B) I > III > II

D) II > III > I

C) II > I > III

E) III > II > I

NH3: H–bağı H2S: Dipol – dipol C6H6: London NH3 > H2S > C6H6


11


Konu Testi - 1

7. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi suda çözündüğünde su ile hidrojen bağı oluşturmaz?

A) HF

B) CH3OH D) NH3

10. Aşağıda verilen yanma tepkimelerinden hangisi yanlış denkleştirilmiştir?

C) C6H12O6

A) C2H4 + 3O2 → 2CO2 +2H2O

E) HCl

B) 2Ag + O2 → 2Ag2O C) C3H4 + 4O2 → 3CO2 + 2H2O

HCI molekülü H–bağı oluşturmaz.

D) C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O E) 2N2 + 5O2 → 2N2O5 4Ag + O2 → 2Ag2O

11. I. H2S + Mg(OH)2 → MgS + 2H2O

8.

I. Kırağı oluşumu

II. Sütten yoğurt eldesi

III. Mumun erimesi

Yukarıda verilen değişimlerden hangileri kimyasal değişim değildir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

II. C6H3OH + C2H5COOH → C2H5COOCH3 + H2O

III. 2KOH + Zn → K2ZnO2 + H2

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri asit–baz tepkimesidir? A) Yalnız I

C) I ve II

B) I ve II

D) II ve III

E) II ve III


H2S + Mg(OH)2 → MgS + 2H2O tepkimesi asit – baz tepkimesidir.

I ve III fiziksel II ise kimyasal değişimdir.

9. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisinin karşısında

12.


belirtilen türü hatalıdır?

F

Tepkime

Tepkime Türü

A)

HCl + NaOH → NaCl + H2O

Asit – baz

B)

Mg + H2SO4 → MgSO4 + H2

Metal – asit

C)

C3H4 + 4O2 → 3CO2 + 2H2O

Yanma

D)

N2 + 3H2 → 2NH3

Analiz

E) AgNO3(suda) + KBr(suda) → AgBr(k)+ KNO3(suda)

Çökelme

K CO2 gazının suda çözünmesi

Elektroliz F

K

Ç

F

Z

N2 + 3H2 → 2NH3: Sentez tepkimesidir.

K

Çayın demlenmesi F K

Ö

M

Ü

Yukarıda verilen değişimlerin türleri fiziksel "F" kimyasal "K" harfleri ile doğru takip edilirse Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden hangisine ulaşılır? A) Ç

B) Ö

C) Z

D) Ü

E) M

Ekmeğin küflenmesi çözünmesi kimyasal 1. A

2. E

3. D

4. E

5. B

6. A

7. E

8. D

9. D

10. B

11. A

12. E


Cevaplar

12


Konu Testi - 2

1.

I. Metal atomları arası etkileşim

II. Metal ametal atomları arasındaki etkileşim

I. Ca(NO3)2 – H2O

İyon – dipol

III. Polar moleküller arası etkileşim

II. NH3 – CH3OH

Hidrojen bağı

Yukarıda verilen etkileşimlerden hangileri zayıf etkileşim türü değildir?

III. C6H6 – CS2

London

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

4.

C) I ve III

Tanecik Türleri

Yukarıda verilen tanecik çiftleri arasındaki etkileşim türlerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

E) I, II ve III

Ca(NO3)2 : iyonal

güçlü etkileşimlerdir.

H2O : Polar C6H6: Apolar

A) CH4

B) H2S D) HCI

C) CH3COOH E) PH3

CH3COOH molekülleri arasında hidrojen bağı içeriri. Hidrojen bağı hidrojenin flor oksijen ve azot atomları ile bağ yaptığı moleküller arasında meydana gelir.

C) I ve III E) I, II ve III NH3

İyon – dipol

CH3OH

H–bağı

London

CS2: Apolar

5. arasındaki etkin etkileşim türü hidrojen bağlıdır?

B) I ve II

D) II ve III

Moleküller arası etkileşim zayıf etkileşimdir. Atomlar arası etkileşimler

2. Aşağıda verilen moleküllerden hangisinin molekülleri

Etkileşim Türleri

I. CH3 – CH2 – CH2 – CH3

II. CH3 – CH – CH3 | CH3 III. CH3 – CH – CH3 | OH IV. CH2 – CH2 – CH2 | | OH OH

Yukarıdaki moleküllerin kaynama noktalarına göre sıralanışı hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) IV > I > III > II

B) I > III > IV > II

C) I > II > III > IV

D) IV > III > I > II

E) IV > III > II > I

OH sayısı arttıkça kaynama noktası artar. Dallanma arttıkça kaynama noktası azalır.

3.

I. CH4 – CS2

II. PH3 – H2S

III. CO2 – H2O

Yukarıda verilen tanecik çiftleri arasında baskın olan etkileşim türü dipol – dipol etkileşimidir? A) Yalnız II

6. Polar çözücülerde polar maddeler, apolar çözücülerde apolar maddeler iyi çözünür.

B) I ve II

D) II ve III PH3: Polar

H2S: Polar


Buna göre, H2O ve C6H6 çözücülerinde çözünen maddelerden hangisi hatalıdır? H2 O

C6H6

A)

HF

H2

B)

NH3

CH4

C)

H2S

CCI4

D)

CO2

H 2S

E)

CH3OH

Br2

CO2: Apolar H2S: Polar YGS Kimya Planlı Ders Föyü

13


Konu Testi - 2

7. Aşağıdaki değişimlerden hangisinin türü yanlış verilmiştir?

10. NaCI(suda) + AgNO3(suda) → AgCI(k) + NaNO3(suda)

Değişim

Değişim Türü

A)

Çayın demlenmesi

Kimyasal

B)

Odunun yanması

Kimyasal

C)

O2 gazının suda çözünmesi

Fiziksel

D)

Demirin asitte çözünmesi

Kimyasal

E)

Şekerin çayda çözünmesi

Fiziksel

tepkimesi ile ilgili;

I. Net iyon tepkimesi,

Ag+(suda) + CI–(suda) → AgCI(k)

II. Na+ ve NO3– iyonları seyirci iyonlardır.

III. Çözünme – çökelme tepkimesidir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

Çayın demlenmesi ekstraksiyon işlemidir, fiziksel bir değişimdir.

B) I ve II

D) II ve III Ag+ + CI– → AgCI

(k)


Net iyon tepkimesi

Na+ ve NO–3 iyonları seyirci iyonlardır. Tepkime çözünme – çökelme tepkimesidir.

11. Aşağıda verilen bileşik çiftlerinden hangisinde asit –

8.

I. C3H6 + O2 → CO2 + H2O

II. CS2 + O2 → CO2 + SO2

Yukarıda verilen tepkimeler en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde O2'lerin kat sayıları toplamı kaç olur?

C) CH3COOH – CH3OH D) HCOOH – KOH

A) 9

CH3OH: Alkoldür baz değildir.

B) 10

baz tepkimesi gerçekleşmez?

C) 11

D) 12

A) NH3 – HCI

E) 14

B) Ca(OH)2 – HNO3 E) NaOH – H3PO4

2C3H6 + 9O2 → 6CO2 + 6H2O CS2 + 3O2 → CO2 + 2SO2 _____________________ 12

12.

9. Kimyasal tepkimeler ile ilgili,

I. Reaktiflerin kimyasal özellikleri değişir.

II. Kütle korunur.

III. Tamamında ısı açığa çıkar.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

Tepkime

Yanma

Asit baz

Analiz Sentez

N2 + 3H2 → 2NH3

4

C + O2 → CO2

4

4

CaCO3 → CaO + CO2

4

HCI + KOH → KCI + H2O

C) I ve III

E) I, II ve III

Tepkimelerin tamamı ekzotermik değildir.

4

Yukarıda verilen tepkime türleri ile ilgili işaretlerden kaç tanesi doğrudur? A) 5

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

Tepkime türlerinin tamamı doğru verilmiştir.

1. B

2. C

3. A

4. E

5. D

6. D

7. A

8. D

9. B

10. E

11. C

12. A


Cevaplar

14


Konu Testi - 3

1.

I. Fe – Cu

II. H2O – H2O

iyon dipol etkileşimi oluşturmaz?

III. H – CI

A) H2O

Yukarıda verilen taneciklerden hangilerinin arasında zayıf etkileşim bulunur? A) Yalnız I

4. Aşağıda verilen molükellerden hangisi ile NaCI bileşiği

B) Yalnız II

D) I ve III

B) CH3OH

D) Br 2

C) I ve II

C) H2S

E) HBr

Br2 apolar

E) I, II ve III

H2O – H2O zayıf etkileşimdir.

2.

I. CH4

II. C6H6

III. CH3OH

IV. H2S

Yukarıda verilen moleküllerden hangilerinde etkin zayıf etkileşim türü London'dur? A) Yalnız I

5. Kimyasal tepkimeler ile ilgili,

B) I ve II

D) I, III ve IV CH4

I. Atom türü ve sayısı değişmez.

II. Maddenin çekirdek yapısı değişmez.

III. Kütle korunur.


C) II, III ve IV

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II, III ve IV


Tamamı doğrudur.

Apolar London

C6H6 CH3OH H2S

Polar Dipol dipol

6. Asit – baz tepkimeleri ile ilgili;

3. Zayıf etkileşimler ile ilgili;

I. Ekzotermiktir.

I. Atomlar arası etkileşimlerdir.

II. Net iyon tepkimesi tuzun oluşumu tepkimesidir.

II. Metalik bağ zayıf etkileşim

III. Yer değiştirme tepkimesidir.

III. Sıvıların kayanama noktaları zayıf etkileşimlere bağlıdır.

yargılarından hangileri doğrudur?

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

A) Yalnız I C) I ve III

D) II ve III

B) I ve II


E) I, II ve III

Zayıf etkileşimler moleküller arası etkileşimlidir.

Net iyon tepkimesi H2O oluşumudur.

Metalik bağ güçlü etkileşimdir. YGS Kimya Planlı Ders Föyü

15


Konu Testi - 3

7. Aşağıda verilen değişimler ve bu değişimlerin türlerin-

10.

C2H5OH + O2 → CO2 + H2O

den hangisi hatalıdır?

A) Odunun yanması : Kimyasal

I. Ekzotermik bir tepkimedir.

B) Suyun donması : Fiziksel

II. Tepkime en küçük tamsayılarla denkleştirilirse O2'nin kat sayısı 3 olur.

III. Molekül sayısı korunmuştur.


C) Hamurun mayalanması : Kimyasal D) Boyanın kuruması : Fiziksel E) Ekmeğin küflenmesi : Kimyasal

tepkimesi ile ilgili

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

Boyanın kuruması Kimyasal


C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O 4

8.

I. Sodyum metali

II. CO2 gazı

III. Br2 sıvısı

Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin suda çözünmesi fiziksel değildir? A) Yalnız I

5

11. I. HNO3 + HN3 → NH4NO3

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

II. 2CO + O2 → 2CO2

III. KCI(suda) + AgNO3(suda) → AgCI(K) + KNO3(suda)

a. Yanma

b. Asit – baz

c. çözünme – çökelme

Yukarıdaki tepkimeler ve tepkime türlerinin eşleştirilmesi hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I – b B) I – a C) I – c II – a II – b II – a III – c III – c III – b

Br2 suda çözünmesi fiziksel diğerleri kimyasaldır.

D) I – b E) I – a II – c II – c III – a III – b I – Asit baz

9. MgCO3 + nHCI → X + CO2 + H2O

II – Yanma

Yukarıda verilen tepkimede HCI'nin kat sayısı "n" ile ürünlerdeki X hangisinde doğru olarak verilmiştir? n

X

A)

2

MgO

B)

1

MgCI2

C)

2

MgCI2

D)

1

MgO

E)

2

MgO2

III – Çözünme – Çökelme

12. HCOOH bileşiği ile aşağıdakilerden hangisi asit –baz tepkimesi verir?

A) CH3OH

B) HNO3

D) NH3

C) NaCI E) H2S

HCOOH : Asit MgCO3 + 2HCI → MgCI2 + CO2 + H2O

2. B

3. B

4. D

5. E

6. C

7. D

8. D

9. C

10. B

11. A

12. D


1. B

16

NH3 : Baz

Cevaplar

YGS // KİMYA

FÖY NO

07

MADDENİN HALLERİ - I

Maddenin Halleri - Sıvılaştırılmış Gazlar - Gazlar

hhI. MADDENİN HALLERİ

Örnek 1: 6

hh Maddeler ortamın basınç ve sıcaklığına bağlı olarak katı, 1

sıvı ve gaz olmak üzere üç fiziksel halde bulunurlar.

Su Buz

2

hh Bir maddenin katı hali tanecikleri arasındaki çekim kuvveti en büyük olduğundan sıkı istiflenmiştir. hh Sıcaklık arttığında çekim kuvveti azalarak uzaklaşan tanecikler sıvı ve gaz haline geçebilir.

3 4

Su buharı

5

Yukarıda belirtilen hal değişimi oklarla ifade edilmiştir. Buna göre, okların numaralandırılmış hal değişimlerini ve ısı alışverişlerini belirtiniz. Numara

Hal değişim adı

Isı alışverişi

1

Erime

Alır

2

Donma

Verir

3

Buharlaşma

Alır

4

Yoğuşma

Verir

5

Süblimleşme

Alır

6

Kırağılaşma

Verir

KATI

SIVI

hh Belirli şekilleri vardır.

hh Belirli bir şekilleri yoktur. Bulundukla- hh Konuldukları kabın şeklini alırlar.

hh Belirli bir hacimleri vardır.

rı kabın şeklini alır. hh Belirli bir hacimleri vardır.

GAZ

hh Belirli bir hacimleri yoktur. Bulunduğu kabı doldurarak hacmini alırlar.

hh Maddenin en düzenli halidir.

addenin en düzensiz halidir. hh Katı halinden daha düzensiz, gaz hh M hale göre daha düzenlidir. hh T anecikler arası uzaklıklar çok fazhh Tanecikler arası boşluklar yok deladır. hh Tanecikler arası boşluklar fazladır. necek kadar azdır. hh Sıkıştırılamaz. hh Tanecikleri titreşim hareketi yapar.

hh Sıkıştırılamaz.

hh Sıkıştırılabilir.

hh Tanecikleri titreşim, öteleme ve dön- hh Tek atomlu gazlar hariç titreşim, dönme hareketi yapar. me ve öteleme yapabilirler.

hh Akışkan değildirler.

hh Akışkandırlar. hh Akışkandırlar. hh T anecikler arası çekim kuvveti en hh Tanecikler arası çekim kuvveti katıla- hh T anecikler arası çekme kuvvetleri ihfazladır. ra göre az, gazlara göre fazladır. mal edilecek kadar azdır.


1

MADDENİN HALLERİ - I / Maddenin Halleri

Su Döngüsü hh Bir maddenin katı hali sıvı haline göre daha sıkı istiflenirken su molekülleri özel durum gösterir. hh +4°C'nin altına soğutulan su molekülleri arasındaki uzaklık artar, hacim artar, yoğunluk azalır. Yüzeye çıkan soğumuş su molekülleri donar.

hh Yeryüzüne düşen sular bazen yer altında birikerek yer altı kaynak sularını oluşturur. hh Yerin altında sıcak yüzeyler (magma) ile temas eden sular kaplıca suları olarak da karşımıza çıkabilir.

Örnek 2: Saf X sıvısının donarken hacmi artmaktadır.

hh Su yüzeyinde donan ve buz tabakası oluşturan moleküller tabaka altındaki suyun ısı kaybını önler ve alttaki suyun +4°C'lerde kalmasını sağlar.

Bu X maddesi ile ilgili olarak aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) Katısı sıvısında yüzer.

hh Buzun olmadığı durumlarda yüzeyden başlayarak buharlaşan sular yüzey sularının azalmasına sebep olurken havadaki nem miktarını artırır.

B) Erimesi sırasında tanecikler arası uzaklık azalır. C) Sıvı halinin tanecikler arası çekim kuvveti katı halinin tanecikler arası çekim kuvvetinden azdır.

hh Bulutlarda biriken su buharı soğuyup tekrar yeryüzüne düşerken yağmur, kar ya da dolu gibi yağışları oluşturur.

D) Katısının yoğunluğu sıvısından büyüktür. E) X sıvısı su olabilir.

hh Böylece su döngüsü oluşur.

Su donarken hacmi büyür ve yoğunluğu azalır. Bu nedenle buz suda yüzer. Yoğunluğu daha azdır. Ancak buzun tanecikleri arasında çekim kuvveti sudan daha büyüktür.

Kar

hhII. SIVILAŞTIRILMIŞ GAZLAR 1. LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) Yü

zey

hh Ham petrolün rafinerilerde damıtılması sırasında ya da do-

sel Göl

ğal gazın ayrıştırılması sırasında elde edilir. hh Yüksek basınç ve düşük sıcaklıklarda sıvılaştırılarak elde edilir.

–10°C

hh Renksiz, kokusuz, havadan ağır ve yanıcıdır.

Buz 0°C 0°C

hh Yanması ile açığa çıkan yüksek enerji dolayısıyla enerji kaynağıdır.

+4°C d(g/cm3) 1

Sıcaklık (°C)

Hacim

Yoğunluk

–10

1,0018

0,9982

0

1,0003

0,9997

+4

1,0000

1,0000

+10

1,0003

0,9997

0,998

–10

2

+4 +10 t(°C)


hh LPG bileşenleri

% 70 bütan % 30 propan dır.

 1  hh LPG nin sıvı hali, gaz haline göre daha az   yer kap 250  lar.

MADDENİN HALLERİ - I / Sıvılaştırılmış Gazlar

2. LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz)

hh Su bulunduğumuz ortamda sıvı olduğu için soğutucu akışkan olarak kullanılamaz.

hh Doğal gazın, atmosfer basıncından –162°C ye kadar soğutularak sıvılaştırılmış halidir.

hh Kaynama noktası düşük olmalı ancak çokta ideale yakın ol-

hh LNG bileşenleri

% 90 metan

%10 etan, propan, bütan içerir.

 1  hh LNG nin sıvı hali gaz haline göre daha az   yer kaplar.  600  hh Renksiz, kokusuzdur ve zehirli değildir. hh Yanıcı ve parlayıcıdır.

3. İtici Gazlar hh Deodorant gibi spreylerdeki gazların basınç farkı yoluyla dışarıya itilmesini sağlayan gazlardır. hh Spreyler içindeki sıvıyı sis veya köpük halinde saçmak için kullanılır. hh Spreylerdeki itici gazlar basınç altında tutulan sıvılaştırılmış gaz veya gazların karışımıdır. hh Atmosfer ile temas halinde hızla buharlaşır. hh İtici gazlar inert, kokusuz, renksiz olmalıdır. Toksik ve yanıcı olmamasına dikkat edilir. hh İtici gaz olarak kullanılan kloroflorokarbon (CFC) ozon tabakasına zarar verdiği için artık kullanılmamaktadır. hh B unun yerine hidrokarbonlar (propan, izobütan, n-bütan gibi), N2O (diazot monoksit) veya CO2 (karbondioksit) gibi gazlar kullanılmaktadır.

4. Soğutucu Akışkanlar hh Buzdolapları, klimalar gibi ısıtma ve soğutma yapan sistemlerde kullanılan maddelerdir. hh Gazların genleşirken soğuması, sıkıştırıldığında ısınması prensibi ile ısıtma ve soğutma için kullanılan maddelerdir. hh Azot, freon, propan, metil klorür, amonyak gibi gazlar soğutucu akışkan olarak kullanılabilirler.

mamalı.

5. Havanın Sıvılaştırılması hh Kuru havanın %99 dan fazlası azot ve oksijenken, yaklaşık %1 i argon gibi soy gaz ve diğer gazları içerir. hh Hava karışımının hacimce yaklaşık % 79 u azot, %20 si oksijendir. hh Hava; su buharı ve CO2 giderildikten sonra sıvılaştırılır. hh Sıvılaştırma işlemi yüksek basınç altında gerçekleştirilir. (Yaklaşık 40 atm) hh Sıvılaştırılmış havaya ayrımsal damıtma uygulanarak kaynama sıcaklıkları farklı oksijen ve azot elde edilir.

Oksijen için kaynama noktası : –183°C

Azot için kaynama noktası : –196°C

hh Damıtma kulesinin üstünden daha uçucu olan azot alınırken, kolonun alt kısmında saf oksijen sıvı halde toplanır ve alınır.

Örnek 3: I. Gazlar genleşirken soğur. II. Hava sıvılaştırıldığında N2, O2, He gibi maddeler sıvı olarak elde edilir. III. Gazların sıkışma-genleşme özelliği ısıtma ve soğutma gibi sistemlerde kullanılır. Yukarıdaki ifadeler doğru ise "D" yanlış ise "Y" yazıldığında doğru sıralama nasıl olur? Sıralama D, D, D şeklinde olmalıdır. Çünkü sıkıştırılan gazlar ısınırken genleşen gazlar soğur. Bu sistem ısıtma ve soğutma sistemlerinde kullanılır. Hava bir gaz karışımıdır ve bu özellikler ile sıvılaştırıldığında karışımı oluşturan maddeler elde edilebilir.


3

MADDENİN HALLERİ - I / Sıvılaştırılmış Gazlar hh B ir kabın içine 3 cm yüksekliğinde civa konulmuştur.

Örnek 4: Buharlaşırken ortamdan ısı alarak ortam sıcaklığının düşmesine neden olan maddelere soğutucu akışkan denir. I. NH3 (amonyak) II. CCI2F2 (Freon–12) III. H2O (Su) Yukarıda verilen maddelerden hangileri soğutucularda kullanılan soğutucu akışkanlara örnektir? NH3 ve CCI2F2 gazları soğutucu akışkan olarak kullanılabildiği halde H2O kullanılamaz. Çünkü H2O bildiğimiz koşullarda sıvıdır ve kaynama noktası yüksektir. Halbuki soğutucu akışkan olarak kullanılacak maddenin kaynama noktasının düşük olması gerekir.

hhIII. GAZLAR 1. Gazları Tanımlayan Özellikler Gazları tanımlamak için dört özellikten faydalanılır. Basınç, hacim, gaz miktarı ve sıcaklıktır.

a. Basınç (P) hh Gaz örneğine ait hareketli tanecikler her yöne doğru düzgün, doğrusal ve rastgele hareketler yaparlar. (Brown hareketi) hh Hareketleri sayesinde birbirleri ve kabın iç yüzeyi ile çarpışan tanecikler yüzeye kuvvet uygular. hh Gaz taneciklerinin çarpma ile birim alana uyguladıkları kuvvete basınç denir. hh P ile gösterilir. Kuvvet hh B asınç birimi; Basınç = Yüzey

hh 1m uzunluğunda içi civa dolu bir tüp ters çevrilip cıva içine daldırılmıştır.

m2

=

kg m ⋅ s2

= Pascal (Pa) ile belirtilir.

hh Buna göre 0°C'de deniz seviyesinde standart atmosfer bası 760 mmHg yani 1 atm dir.

Basınç birimleri çevrimi Basınç Birimleri

mmHg

atm

(Torr)


Pa

Bar

1 atm

1

760

101325

1,0133

1mm Hg (1 Torr)

1 760

1

133

1,33.10–3

1 Bar

0,987

750

105

1

1 m Bar

9,87.10–4

0,752

0,01

0,001

Örnek 5: Aşağıdaki basınç birimleri arasındaki dönüşümleri yazınız. 1,51995

1,5 atm = .............................. Bar 4

4,0532 bar = .............................. atm 0,5

380 mmHg = .............................. atm 190

19 cmHg = .............................. Torr 243,2

3,2 atm = .............................. cmHg 202650

2 atm = .............................. Pa 101325 Pa = .............................. atm 2.105

2 Bar = .............................. Pa 2

4

760 mm

Atmosfer basıncı

hh Borudaki civa, atmosfer basıncı tarafından dengelenir.

152 cmHg = .............................. atm hh Torr, Toricelli'ye itafen kullanılan bir basınç birimidir.

civa

hh Tüpün içindeki civanın bir kısmı kaba akarak 760 mm cıva yüksekliği oluşturur.

1

N

Toricelli boşluğu

0,60798

45,6 cmHg = .............................. Bar

MADDENİN HALLERİ - I / Gazlar

c. Hacim (V)

Not hh Yeryüzünden yukarı çıktıkça hava yoğunluğu ve basıncı azalır.

hh Gaz tanecikleri birbirinden bağımsız ve uzakta hareket eder.

hh Atmosfordeki gazlar tarafından uygulanan basınç atmosfer basıncıdır.

hh Gaz hacmi doldurduğu kabın hacmine eşittir.

hh Atmosfer basıncı sıcaklık hava koşulları ve yeryüzü koşullarından etkilenir.

hh Gazlar bulunduğu kaba yayılarak, doldurur.

hh V ile gösterilir. hh Hacim birimleri; hh cm3, dm3, m3, mL (mililitre) ve L (litre) dir.

b. Sıcaklık (T)

hh Gazların bulundukları kaplar;

hh Sıcaklık, bir maddenin üzerine aldığı ısının değerini belirten bir niceliktir.

Sabit hacimli, hareketli pistonla kapatılmış pistonlu kap veya hacmi değişebilir elastik balon olarak kullanılır.

hh Gazı oluşturan taneciklerin hareketi sıcaklık ile doğru orantılı olarak artar. (Kinetik enerji) hh Sıcaklık termometre ile ölçülür. Sabit hacimli kap

hh Sıcaklık birimleri;

Celsius (°C), Fahrenhayt (F) ve Kelvin (K) dir.

hh Kelvin sıcaklığı T ile belirtilir ve mutlak sıcaklık olarak tanımlanır.

Kelvin (K) = Celsius (°C) + 273

Hacim Birimleri

Elastik balon

m3

L (= dm3)

mL (= cm3)

1

1000

1.106

1L

1.10–3

1

1000

1 mL

1.10–6

1.10–3

1

1

m3

ile hesaplanır.

hh Kelvin sıcaklığında negatif değer yoktur. hh –273, 15°C (yaklaşık –273 °C) de atom veya molekül hareketliliği tamamen durur. Bu sıcaklığa mutlak sıfır noktası denir. hh Bu sıcaklıkta gaz hacimlerinin sıfır olduğu düşünülür. Ancak kütlesi olan maddenin hacminin sıfır olması mümkün değildir.

Örnek 7: Aşağıdaki hacim birimleri arasındaki dönüşümleri yazınız. 2000

2 L = .............................. cm3 0,5

500 cm3 = .............................. dm3 0,7

700 mL = .............................. L

Örnek 6:

0,8

Aşağıdaki sıcaklık birimleri arasındaki dönüşümleri yazınız. 0

–273°C = .............................. K –273

0 K = .............................. °C

0,8 L = .............................. dm3 1,4.10–3

1,4 L = .............................. m3 1500000

1500 m3 = .............................. dm3 0,03

30 mL = .............................. L 1500

546

1,5 dm3 = .............................. cm3

2727

1,5 dm3 = .............................. m3

273°C = .............................. K 3000 K = .............................. °C

Öğretmen Sorusu

Pistonlu kap

1,5.10–3

Pipetle gazozu dağın eteğinde mi yoksa dağın zirvesinde mi daha kolay içersiniz?

Yukarılara çıkıldıkça dış basınç azalır, dolayısıyla dağın eteğinde gazoz yüzeyine etki eden basınç daha büyük olduğundan sıvının pipet içerisinde daha çok yükselmesi sağlanır ve daha kolay içilir. YGS Kimya Planlı Ders Föyü

5


d. Gaz Miktarı (Mol Sayısı, n)

Örnek 9:

hh Mol sayısı "n" ile gösterilir.

3,01.1023 tane H atomu kaç gramdır? (H = 1)

hh Madde miktarının bir niceliğidir. hh Belirli sayıdaki maddeyi ifade etmek için kullanılır. hh 6,02.1023 taneciğin madde miktarı 1 mol olarak belirtilir. hh 6,02.1023 sayısına Avogadro sayısı denir.

1 mol H atomu = 6,02.1023 tane H atomu 3,01.1023 tane H atomu

X 0,5 mol H 1 mol H 0,5 mol H

1 gram X 0,5 gram

hh Avogadro sayısı NA, N0 gibi sembollerle ifade edilir.

Not

Örnek 10:

1 mol atom =

6,02.1023

1 mol molekül = 1 mol iyon =

tane atom

6,02.1023

6,02.1023

tane molekül

tane iyon

Örneğin;

1,204.1023 tane Na atomu kaç moldür? 1 mol Na atomu = 6,02.1023 tane Na atomu X=

1 mol Na atomu = 6,02.1023 tane Na atom

X 1,204.1023 6,02.1023

1,204.1023 tane Na atomu 0,2 mol Na

1 mol O2 molekülü = 6,02.1023 tane O2 molekülü 1 mol CO2 molekülü = 6,02.1023 tane CO2 molekülü 1 mol He atomu = 6,02.1023 tane He atomu 1 mol H2O molekülü = 6,02.1023 tane H2O molekülü Maddelerin atom kütleleri farklı olduğundan 1 mol maddeler aynı sayıda tanecik içerse de farklı kütleye sahip olabilirler. 1 mol H atomu = 6,02.1023 tane H atomu = 1 gram

Örnek 11: 0,5 mol O2 molekülü kaç tane O atomu içerir? 1 mol O2 molekülü = 2 mol O atomu 0,5 mol O2 molekülü =

X 1 mol O atomu

1 mol O atomu = 6,02.1023 tane O atomu

1 mol O atomu = 6,02.1023 tane O atomu = 16 gram 1 mol C atomu = 6,02.1023 tane C atomu = 12 gram 1 mol Na atomu = 6,02.1023 tane Na atomu = 23 gram

Örnek 12: 2 mol NH3 kaç tane atom içerir?

Örnek 8:

1 mol NH3 1 mol N + 3mol H = 4 mol atom

0,25 mol O atomu kaç tane atom içerir? 1 mol O atomu

= 6,02.1023 tane O atomu

0,25 mol O atomu = X 0,25 x 6,02.1023 = 1,505.1023 tane O atomu

6


2 mol NH3

=

X

1 mol atom

2 x 4 = 8 mol atom = 6,02.1023 tane atom

8 mol atom

=

X 48,16.1023


Örnek 13:

2. Gaz Yasaları

3 mol H2 molekülü kaç tane H2 molekülü içerir?

P, V, n, T arasındaki ilişkiler gaz yasaları ile belirlenir. Bu yasalara uyan gazlar ideal gaz olarak bilinir.

1 mol H2 molekülü = 6,02.1023 tane H2 molekülü 3 mol H2 molekülü =

X 18,06.10 23 tane H2 molekülü

Bu yasalar oluşturulurken P, V, n, T değişkenlerinden ikisi sabit tutulup diğer ikisi arasındaki değişim incelenmiştir.

a. Boyle Yasası (Basınç - Hacim İlişkisi) hh Bir gazın basıncı ve hacmi arasındaki ilişki 1660 yılında İngiliz bilim insanı Robert Boyle tarafından incelenmiştir.

Örnek 14:

1 atm

8 gram CH4 kaç tane molekül içerir? (H : 1, C : 12)

2 atm 1 mol CH4 = 1 mol C + 4 mol H = 1x12 + 4x1 = 16 gram 1 mol CH4 16 gram X X=

8 gram 8

16

= 0,5 mol

2L 1 mol CH4 6,02.103 tane molekül 0,5 mol

Şekil 1

X

3,01.1023 tane molekül

1L Şekil 2

hh Belirli bir miktar gazın sabit sıcaklıkta hacmi yarıya indirilirse basınç 2 katına çıkar. Basınç (atm)

Örnek 15:

2

0,5 mol H2O molekülü kaç tane H2O molekülü yapar?

1

1 mol H2 O = 6,02.1023 tane H2O molekülü 0,5 mol

=

Şekil - 2 Şekil - 1

1

2

Hacim (L)

X 3,01.1023 tane H2O molekülü

Boyle yasasına göre, hh Sabit sıcaklıkta (T) belirli bir miktar gazın (n) hacmi basıncıyla ters orantılıdır.

Örnek 16: 12,04.1024

tane He atomu kaç gramdır? (He : 4)

1 mol He = 6,02.1023 tane He atomu X

= 12,04.10 24

1 mol He = 4 gram 20 mol

=

P1V1 = P2V2 = k1

Buna göre T ve n sabitken 1 P

P

20mol He

X

80 gram

1 V

V


7


1 αV P

ya da Pα

Örnek 17:

1 dir. V

1 mol O2 gazı t°C de 3L lik kapta 6 atm basınç yaparken

PV

PV

9 litrelik kaba pompalanırsa aynı koşullarda kaç atm basınç yapar?

}

}

İlk durum Son durum P1V1 = P2V2 (n, T sabit) V

6 . 3 = P2 . 9

P

P2

(n, T sabit)

(n, T sabit)

Piston hacmi artarken V

Piston hacmi azalırken V

artar, P azalır ancak PV

azalır, P artar ancak PV

çarpımı değişmez.

çarpımı değişmez.

=

2 atm

Örnek 18: Yandaki gibi aynı sıcaklıkta belirli miktardaki X gazı için çizilen grafikteki a değeri kaçtır?

P

T1 > T2

T1

P1

T1

P2

T2

P2

P1V1 = P2V2 (n, T sabit) a . 2 = 0,5 . 4

T2 1 V

V

V (L)

4

İlk durum Son durum

T2

T1 P2

2

T1 > T2

P1

0,5

}

P1

PV

T1 > T2

a

}

P

P(atm)

V

Tüm grafiklerde hacim eşit alındığında;

a

= 1 atm

Örnek 19:

P1 > P2 olduğundan T1 > T2 dir. (n sabit)

CH4 gazının belirli sıcaklıktaki bir miktarı 1L lik kapta 4 atm basınç yapmaktadır. Gaz basıncının 16 atm olması için gaz kaç mililitrelik bir

P

P

n 1 > n2

P1

P1

kaba alınmalıdır? n1 > n2

P1

n1

P2

n2

P1V1 = P2 V2 (n, T sabit) 4 . 1 = 16 . V2

n2

n1 P2

PV

n1 > n 2 n1

P2

V2 = 0,25 L = 250 mL

n2 1 V

V

Tüm grafiklerde hacim eşit alındığında;

hh Bir gazın sıcaklık ve hacmi arasındaki ilişki 1787 yılında Jacque Charles tarafından incelenmiştir.

P1 > P2 olduğundan n1 > n2 dir. (T sabit)

Belirli miktardaki bir gazın sıcaklığı T1 durumundadır. Kaba yapılan bir etki ile sıcaklık T2 değerine gelmiş ve yandaki grafik oluşmuştur. Buna göre, T1 ve T2 sıcaklıkları arasındaki ilişki nedir?

Gazın mol sayısı değişmediğinden, gazın cinsi ise

P

T1 T2 (n sabit)

8


b. Charles Yasası (Sıcaklık-Hacim İlişkisi)

V

P

olaya etki etmeyeceğinden sabit hacimli bir kapta

P1

basınç ve sıcaklık doğru orantılı değişir. Bu nedenle

P2

P1 > P2 olduğundan T1 > T2 dir. Yani gaz soğutulmuştur.

T1 T2 V

Öğretmen Sorusu

V

MADDENİN HALLERİ - I / Gazlar hh Buna göre, oksijen, azot, karbondioksit, hava gibi çeşitli gaz ve gaz karışımlarının aynı sıcaklık aralığında ısıtıldıklarında eşit miktarda genleştiklerini gözledi.

Not –273,15°C mutlak sıfır noktasıdır. Madde vardan yok olamayacağından hacmi sıfır olmamalıdır. Bu nedenle gaz

O2(g)

2L

O2(g)

1L

hacminin uzantısı orjinden geçer.

δT2 = 2T1 T1

V (L)

T2

He(g)

2L

P1

V1 P3

He(g)

1L

P2

V1

T2

V (L)

P1

V2 V3

P2 P3

V2 V3

δT2 = 2T1 T1

t (°C)

T (K)

T2

hh Farklı gazların belirli miktarlarında mutlak sıcaklık iki katına çıkarıldığında gazlar genleşir ve hacimler iki katına çıkar.

Mol sayısı sabitken aynı sıcaklıktaki gazların; hacmi ve basıncı ters orantılı olduğundan V1 > V2 > V3 ise P3 > P2 > P1 olur.

V (L) V (L) 2 V1 1

V2 300

600

Sıcaklık (K)

Charles yasasına göre;

n2

V1 n3

V2

n1

n2 n3

V3

V3

Sıcaklık birimi Kelvin olmalıdır. Bu yasa sıcak hava balonlarının (gezi balonu) çalışma prensibidir.

V (L)

n1

t (°C)

T (K)

Basıncı sabit tutulan bir kapta aynı sıcaklıkta; hacmi ve mol sayısı doğru orantılı olduğunda V1 > V2 > V3 ise n1 > n2 > n3 tür.

hh Sabit basınçta (P) belirli bir miktar gazın (n) hacmi mutlak sıcaklıkta doğru orantılıdır.

Örnek 20:

VαT

V1 V2 = = k T1 T2

1 mol He gazı 27°C de 3L lik bir pistonlu kapta bulunmaktadır.

V (L)

V (L)

Gaz sıcaklığı 227°C ye kadar ısıtılırsa kaç litre hacim kaplar? T1 = 27 + 273 = 300 K T2 = 227 + 273 = 500 K

Sıcaklık (K)

–273,15

Sıcaklık (°C)

V 1 V2 = (n, P sabit) T1 T2

V2 3 = 300 500

V2 = 5 L


9


c. Gay Lussac Yasası (Basınç-Sıcaklık İlişkisi)

Örnek 21: Yandaki grafik bir miktar CH4

hh Bir gazın sıcaklık ile basıncı arasındaki ilişki 1802 yılında Joseph Louis Gay Lussac tarafından incelenmiştir.

V (L)

gazı için çizilmiştir.

P1

Buna göre, I. Sıcaklık birimi Celsius'tur. II. Gaz A noktasından B noktasına gelirken genleşmiştir. III. A noktası –273,15 niceliğini A belirtir.

O2(g)

B

O

P2

Sıcaklık

T2 = 2T1

T1

T2

P1


P2

He(g)

Tümü doğrudur. Çünkü Kelvin sıcaklığında negatif değer yoktur. Sıcaklık Celsius olduğundan A noktası –273,15°C dir. Hacim B > A olduğundan gaz sıcaklık artırılarak genleştirilmiştir.

Örnek 22:

O2(g)

T1

He(g)

T2 = 2T1

T2

hh Farklı gazların belirli miktarlarında mutlak sıcaklık iki katına

Bir miktar X gazının sıcaklığı bulunduğu sıcaklıktan itibaren

çıkarıldığında gazların basıncı iki kat olarak ölçülmüştür.

ısıtılarak 100°C lik sıcaklık artışı gerçekleştirilmiştir. Gazın

(P2 = 2P1)

ilk hacmi 200 mL iken son hacmi 600 mL bulunmuştur.

Basınç(atm)

Buna göre, gazın ilk sıcaklığı kaç °C dir?

2

V1 = 200 mL = 0,2 L V2 = 600 mL = 0,6 L

0,2 T1 + 20 = 0,6 T1

T1 = İlk sıcaklık

20 = 0,4 T1

T2 – T1 = 100 T2 = T1 + 100 0,6 V1 V2 0,2 = = T1 + 100 T1 T1 T2

T1 = 50 K T1 = t°C + 273 = 50

1

300

200K de V litre hacim kaplayan bir miktar X gazı 800 K 'e

Gay Lussac yasasına göre; hh Sabit hacimli (V) kapta belirli bir miktar gazın (n) basıncı mutlak sıcaklıkla doğru orantılıdır.

ısıtıldığında sabit basınçlı kapta hacmi kaç V litre olur? V2 = (n, P sabit) T1 T2 V2 V = 200 800

Sıcaklık(K)

t = –223°C dir.

Örnek 23:

V1

600

PaT

P1 P2 = = k T1 T2

P(atm)

P(atm)

V2 = 4V olur.

Not Sıcaklık birimi Kelvin olmalıdır.

10


Sıcaklık(K) –273,15

Sıcaklık(°C)


Not

Örnek 25:

–273,15°C mutlak sıfır noktasıdır. Maddenin 0 Kelvinde

1 mol He gazı sabit hacimli bir kapta 27°C de iken kaptaki

kinetik enerjisi 0 olacağından gaz taneciklerinin hareketi

basınç 38cmHg dir.

olmayacaktır.

Gazın sıcaklığı 327°C ye kadar ısıtılırsa kaptaki gaz ba-

P (atm)

V2

P1

sıncı kaç atm olur?

P (atm)

V1

V1

P1

V2 P2

P2

1 atm

76cm Hg

X 0,5 atm

38cm Hg

T1 = 27 + 273 = 300K T (K)

t (°C)

hh Mol sayısı sabitken aynı sıcaklıktaki gazların; hacmi ve basıncı ters orantılı olduğundan P1 > P2 ise V2 > V1 dir. P (atm)

P (atm)

n1 n2

P1

P1 T1

=

P2 T2

P 0,5 = 2 300 600 P2 = 1 atm

n1

P1

T2 = 327 + 273 = 600K

n2 P2

Örnek 26:

P2

Bir X gazı için 500 K de basınç 105 Bardır. T (K)

t (°C)

hh Hacmi sabit tutulan bir kapta aynı sıcaklıkta basıncı ve mol sayısı doğru orantılı olduğundan P1 > P2 ise n1 > n2 dir.

için çizilmiştir.

ısıtılmalıdır? 1 atm

Örnek 24: Yandaki grafik bir miktar X gazı

Basıncın 3.105 Bar olması için gaz kaç Kelvin'e kadar

P (atm)

105 Bar

X 3.105 Bar ? = 3 atm

V2 V1

Buna göre,

P1 = 1 atm P1 P2 = T1 T2

P2 = 3 atm 3 1 = T2 = 1500 K 500 T2

a. Sıcaklık birimi nedir? b. V1 ve V2 arasındaki ilişki nedir?

Sıcaklık

a. Grafik orjinde basıncı sıfır gösterdiğinden sıcaklık birimi Kelvindir. b. Aynı dış basınçta sıcaklık ve hacim doğru orantılı olduğundan basınç Basınç V2 V1 T2 < T1 ise V2 < V1 dir.

d. Avogadro Yasası (Hacim - Miktar İlişkisi) hh Bir gazın miktarı ve hacmi arasındaki ilişki 1811 yılında Amedeo Avogadro tarafından incelenmiştir.

Piston

1 mol 1L

T2

T1

Piston

2 mol 2L

Piston

3 mol 3L

Sıcaklık


11

MADDENİN HALLERİ - I / Gazlar Gözlem aynı ortamda bulunan yukarıdaki elastik top içinde sıcaklık sabitken topa gaz eklenerek yapılmıştır. Gazın top içindeki mol sayısı artırıldıkça top hacmi artmıştır.

Örnek 27:

Hacim (L) 3

2 mol gazın 10 litre hacim kapladığı koşullarda 0,4 mol

2

gaz kaç litre hacim kaplar?

1 Verilen tüm ifadeler doğrudur. 1

2

3

Mol sayısı (n)

V1

n1

Avogadro yasasına göre,

=

V2 n2

10 V2 = 2 0,4

hh Sabit basınçlı kapta (P) ve sıcaklık sabitken (T) gazın mikta-

V2 = 2 L

rı arttıkça (n) kap hacmi doğru orantılı olarak artar.

Van

Örnek 28:

V1 V2 = = k n1 n2

0°C ve 1 atm de 0,4 mol He gazı kaç litre hacim kaplar?

Not

0°C ve 1 atm normal koşullardır.

Aynı koşullarda tüm ideal gazların molar hacimleri (1 mo-

NK'da 1 mol gaz

lün hacmi) eşittir. Bu koşullar 0°C ve 1 atm yani normal

koşullar (NK, NŞA) ise; 1 mol ideal gaz 22,4L hacim kaplar.

0,4 mol gaz

22,4 L X

x = 8,98 L

V

Gaz Yasalarının Birleştirilmesi (İdeal Gaz Denklemi)

n (P ve T sabit)

Teorik olarak kabul edilen ve gaz yasalarına uyan gazlar ide-

P

aldir.

PV

Boyle yasası; Va

1 P

(T, n sabit)

Charles yasası; VaT (P, n sabit) n Pistonlu kapta serbest hareket eden pistondan dolayı basınç sabittir.

n Pistonlu kapta basınç sabit olduğundan mol sayısı arttıkça PV çarpımı artar. PVαn (P, T sabit)

Not

Gay Lussac yasası; PaT (V, n sabit) Avogadro yasası; Van (P, T sabit) Bu yasalar tek bir denklemde birleştirilerek ideal gaz yasasına ulaşılır. Va

nT P

Oda koşullarında (25°C, 1 atm) gazların molar hacmi 24,5 litredir.

RnT P

1 mol gaz 24,5L hacim kaplar.

12


V=

PV = nRT

İdeal gaz denklemi


Kinetik teoriye göre;

Not

hh Gazların atom ve molekül gibi tanecikleri arasında büyük

R, İdeal gaz sabitidir.

boşluklar bulunduğundan her bir gaz taneciğinin öz hacmi büyük boşluklar yanında ihmal edilir.

1 atm 22, 4L R= 1 mol 273 K

hh Gaz tanecikleri arasında bulunan büyük boşluklardan dolayı

Yani R=

tanecikler arasındaki itme ve çekme kuvveti ihmal edilir.

 atmL  22, 4 = 0, 082   273  molK 

hh Bir gazın ortalama kinetik enerjisi sıcaklığa bağlı olduğun-

şeklinde alınacaktır.

dan aynı sıcaklıkta tüm gazların ortalama kinetik enerjisi eşittir. (EK α T)

Örnek 29:

hh Gaz tanecikleri her yöne doğru düzgün doğrusal hareketler

3 litrelik bir kapta 27°C de bulunan 6,4 gram SO2 gazı

yapar ve çarpışırlar. Bu çarpışmalar genellikle esnektir. Bu

kaç atm basınç yapar? (S : 32

çarpışmalar öncesindeki kinetik enerji çarpışmadan sonraki

O:16)

kinetik enerjiye eşittir. V = 3 L

PV = nRT

T = 27 + 273 = 300 K

P . 3 = 0,1 . 0,082 . 300

1 mol SO2 = 32 + 2x16 = 64 g

P = 0,82 atm

x

6,4 g

Bu varsayımlara göre ideal kabul edilen gazların tanecikleri arasında itme-çekme kuvveti yoktur, öz hacimleri ihmal edilmiştir.

0,1 mol

Buna göre gerçek gazlar; hh Tanecikler arasında etkileşimi bulunduğundan basınçla sı-

Örnek 30: 4,48 litrelik kapta 4 atm basınç yapan 0°C deki He gazı kaç gramdır? (He : 4)

vılaşabilir. hh Taneciklerin öz hacmi sıfırdan büyüktür.

V = 4,48 L

1 mol He

4 gram

P = 4 atm

0,8 mol

x

hh Tanecikler birbirine yaklaştıkça etkileşimleri artar ve idealden daha da uzaklaşır.

T = 0 + 273 = 273 K PV = nRT 22,4 4.4,48 = n . . 273 273 n = 0,8 mol

3,2 gram

Not Bir gaz, hh Yüksek sıcaklık

3. Kinetik Teori hh Gazların davranışlarını açıklamak için geliştirilmiş kurama kinetik teori denir.

hh Düşük basınçta ideale yaklaşır. hh Molekül ağırlığı küçük olan gazlar ideale daha yakındır.


13

MADDENİN HALLERİ - I / Gazlar Gaz taneciklerine basınç uygulanarak birbirlerine yaklaştırıldığında sıcaklık da düşük ise;

Not Bir gazın,

hh Taneciklerin hareketi yavaşlar.

hh Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti ne kadar zayıfsa

hh İtme ve çekme kuvvetleri artar.

ideale o kadar yakındır.

hh Tanecikler birbirine tutunur. hh Gelişi güzel hareket etme özelliği kaybolur.

Örnek 31:

hh Gaz yoğunlaşır.

Gazlar ile ilgili, I. Sürekli hareket halindeki taneciklerden oluşur. II. Kendi aralarında etkin çarpışmalar yaparlar. III. Tanecikleri arasındaki itme ve çekme kuvvetleri ihmal edilir. genellemelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Gazların çarpışması genellikle tepkime vermeyen esnek çarpışmalardır. I ve III doğrudur.

hh Gaz genleştirildiğinde tanecikler birbirinden uzaklaşır. Bu uzaklaşma sırasında taneciklerin ortalama hızı düşer. Böylece gazlar soğur. O halde gazlar genleşirken soğur. Gazların genleşme ve sıkışma özellikleri; hh Klimalarda, hh Soğutma sistemlerinde hh Gezi balonlarında hh Dalgıç ve oksijen tüplerinde hh Sprey ve deodorantlarda

Örnek 32:

hh İlaçlama sistemlerinde

Gazlar ile ilgili aşağıdaki genellemelerden hangisi yan-

hh Oto boyama sistemlerinde

lıştır?

hh LPG gibi sistemlerde

A) Bulunduğu kaba yayılarak doldururlar.

hh Otomobillerdeki fren sistemlerinde

B) Aralarında homojen karışımlar oluştururlar.

kullanılır.

C) Basınç uygulanarak sıkıştırılabilirler. D) Bulundukları kabın farklı noktalarına farklı basınç uygularlar. E) Maddenin sıvı haline göre daha düzensizdirler. Gazlar bulundukları kabın her noktasına aynı kuvveti uygularlar. Bu nedenle bir yerden ölçülen basınç kaptaki basınca eşittir.

Örnek 33: Gazların sıkışma özelliği için, I. Basınç uygulanarak gaz taneciklerinin birbirine yakınlaşması sağlanır. II. Deodorant gibi maddelerde kullanılan bir özelliktir.

4. Gazların Sıkışma ve Genleşme Özellikleri hh Gaz tanecikleri arasındaki uzaklık büyük olduğundan genleşme ve sıkışma özellikleri vardır.

14


III. Sıkıştırılma ile gazların düzensizliği azaltılır. yargılarından hangileri doğrudur? Verilen tüm ifadeler doğrudur.


Konu Testi - 1

1. Kinetik teori için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

4. Sabit hacimli bir kapta bulunan 250 K'deki H2 gazının sıcaklığı 1000 K'e çıkarılıyor.

A) Gaz taneciklerinin öz hacmi büyük boşluklar yanında ihmal edilir.

Buna göre,

I. Taneciklerin çarpışma sayısı artar.

B) Sıcaklık artışı taneciklerin kinetik enerjisini artırır.

II. Ortalama kinetik enerji 4 katına çıkar.

C) Ortalama kinetik enerji sıcaklığa bağlıdır.

III. Basınç 4 katına çıkar

D) Gaz tanecikleri arasındaki itme ve çekme kuvvetleri büyüktür.


E) Sıcaklığı aynı olan farklı gazların kinetik enerjisi eşittir.

D) II ve III

İdeal gazlarda itme ve çekme kuvvetleri ihmal edilir.

2.

I. Dış basınç

II. Ortam sıcaklığı

III. Moleküller arası çekim kuvveti

Bir gazın ideale yakın davranış göstermesi yukarıdaki niceliklerden hangisinin düşük olmasına bağlıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

B) I ve II


Sıcaklık ile enerjisi artan taneciklerin çarpışma sayısı ve basıncı artar. EK ve basınç 4 katına çıkar.

5. Aynı koşullarda bulunan 8 litre He gazının 12 litre C3H6 gazının mol sayısına oranı kaçtır? A)

2 4 7 B) C) 3 9 11

D) 3

E) 2

C) I ve II Aynı koşullarda (eşit P ve T) gazların mol sayısı ile hacmi doğru orantılıdır. nHe 8 2 = = nC H6 12 3

E) I, II ve III

Dış basınç ve çekim kuvveti düşük olmalıdır.

3

3. Bir gaz soğutulduğunda,

6. 0,6 mol CH4 gazı kaç tane hidrojen atomu içerir?

I. Gaz taneciklerinin kinetik enerjisi azalır.

II. Gaz taneciklerinin hareket yeteneği azalır.

III. Gazlar ideale yakınlaşır.

yargılarından hangileri doğru olur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

(Avogadro sayısı: 6 . 1023) A) 2,4

B) 0,6 D) 0,6 . 6 . 1023

C) I ve II

E) II ve III

Sıcaklığı azaltılacağından kinetik enerjisi azalır. Gaz taneciklerinin hareketi yavaşlar. Gaz idealden uzaklaşır.

1 mol CH4 0,6 mol CH4

C) 2,4 . 6 . 1023 E) 6 . 1023

4 mol H atomu = 4x 6.1023 tane H atomu ?

4 x 0,6 x 6.1023 = 2,4 x 6.1023


15


Konu Testi - 1

7. İdeal pistonlu kapta –73 °C ta bir miktar X gazı vardır.

10. Yukarıdaki sistemde X gazının mol sayısı nedir?

Gazın mutlak sıcaklığı %50 arttırılırsa hacim başlangıç hacminin kaç katı olur? 6 3 2 5 A) B) C) D) 5 2 3 2

4,48 L 1,5 atm X(g)

E) 2

T1 = –73 + 273 = 200 K T2 = 200 + 100 = 300 K

0 °C

V1 V 2 = T1 T2

A) 0,1

B) 0,3

1,5 . 4,48 = n

22,4 273 ⇒ n = 0,3 273

PV = nRT

300 V2 = 200 V1

V2 3 = V1 2

E) 1

C) 33,6

D) 44,8

E) 89,6

T = 273 + 273 = 546 PV = nRT 22,4 4.V=4. . 546 273

4V X

6V Y

TK

TK

Dış basıncın sabit olduğu ideal pistonlu sistemlerdeki X ve Y gazları için,

hacim kaplar?

B) 22,4

D) 0,8

11.

8. 4 mol CH4 gazı 273 °C ve 4 atm basınç altında kaç litre A) 11,2

C) 0,5

I. Gazların basınçları eşittir.

II. Mol sayıları ny > nx tir.

III. Gazların ortalama kinetik enerjileri eşittir. yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

V = 44,8 L

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Aynı sıcaklıkta gazların kinetik enerjisi eşittir. Aynı ortamda pistonlu kaptaki gazların basınçları eşittir. n αV (T, P sabit)

12.

9. Su ve yaşama etkisi için, I. +4 °C de hacmi en küçüktür.

II. Su donarken tanecikler birbirine yakınlaşır ve hacmi küçülür.

III. Buharlaşan su tanecikleri atmosferde tekrar yoğuşarak su döngüsüne katılır.

yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Su, donarken hacmi büyür. +4 °C de hacmi en küçüktür.

P T1

P1

A) Yalnız I

PV

T2

P2

T1 T2

A

(n = sabit)

t(°C)

A

V

P (n = sabit)

(n = sabit)

B

C

Bir gaz örneği ile ilgili grafikler A, B, C ile gösterilmiştir.

Buna göre,

I. A grafiğinde P1 > P2 dir.

II. B grafiğinde T1 > T2 dir.

III. C grafiğinde eşit hacimde T2 > T1 dir.


B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

- A grafiğinde; Hacim ve basınç ters orantılıdır. V1 > V2 ise P1 < P2 dir. - B grafiğinde; PVαT olduğundan T1 > T2 dir. - C grafiğinde; PαT olduğundan T1 > T2 dir.

1. D

2. D

3. C

4. E

5. A

6. C

7. B

8. D

9. D

10. B

11. E


Cevaplar

12. B

16

YGS // KİMYA

FÖY NO

08

MADDENİN HALLERİ - II

Atmosfer ve Biz - Sıvılar - Katılar - Hal Değişimleri

hhI. ATMOSFER VE BİZ

hh Stratosfer yaklaşık 20 km kalınlığındadır ve Ozon (O3) bulundurur. Ozon tabakası güneşten gelen zararlı ışınları tutar.

hh Atmosfer, dünyada canlı hayatının devamını sağlayan dünyayı çepeçevre saran bir gaz karışımıdır.

hh Atmosfer kalınlığı ekvatorda fazla, kutuplarda ise azdır.

hh Dünya atmosferinin yaklaşık % 78 i N2, %21 i O2 ve %1 su buharı ve soy gazlar olmak üzere eser miktarda başka gazlarda bulunduran bir karışımdır.

Atmosferin Etkileri hh Dünyanın aşırı ısınma ya da soğumasını önler. hh Güneşten gelen zararlı ışınları tutar. hh Güneş ışınlarını dağıtarak yeryüzünün aydınlanmasını sağlar. hh Yağmur, kar, dolu gibi meteorolojik olayların oluşmasını sağlar. hh Işığın, sesin, ısının iletilmesini sağlar.

1. Sera Etkisi hh Atmosferde % 0,03 oranında CO2 bulunur. Bu değerin iki katına çıkması halinde yeryüzünde sıcaklık artarken, yarıya düşmesi halinde yeryüzünde sıcaklık azalır. hh Başta CO2 olmak üzere metan (CH4) ve su buharı artışı aynı etkiye sebep olur. hh Atmosferde bulunan gazların ısıyı tutması ile küresel sıcaklık artar. Bu olaya sera etkisi denir. hh Bu olay fosil yakıtların kullanımı ile artmaktadır.

hh Uzaydan gelen göktaşlarının parçalanmasını sağlar. hh Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak aşınmayı engeller. şeklinde özetlenebilir. hh Atmosfer çeşitli katmanlardan oluşmuştur. Yaşadığımız katman troposferdir. Su buharı sadece bu katmanda bulunur.

2. Ozon Tabakası İncelmesi hh Ozon tabakası güneşten gelen zararlı UV ışınlarının yeryüzüne ulaşması engeller ve canlıları ölümcül radyasyondan korur. hh Havadaki kötü kokuyu yok eder, mikroorganizmaları yok eder. hh Özellikle klorofloro karbon gibi (CFC) kimyasallar kutuplardan başlayarak ozon tabakasının incelmesine yol açmaktadır.

3. Asit Yağmurları hh Doğal yağmur suyu atmosferik CO2 nin oluşturduğu karbonik asitten dolayı hafif asidik olup pH niceliği 5,6 dır. hh Ekzos ve baca gazları salınan kükürt ve azot oksit bileşiklerinin oranı atmosferde arttıkça yağmur suyundaki asitlik oranı artmaktadır.


1

MADDENİN HALLERİ - II / Atmosfer ve Biz hh Asit yağmurları akarsular, göller ve denizlerdeki pH dengesini bozar. hh pH değeri 4,5 değerinin altındaki yağmurlar asit yağmuru olarak adlandırılır. hh Toprak ve ormanlarda tahribat yaparlar. hh Tarihi eserlere zarar verirler.

Örnek 2: Aşağıdakilerden hangisi atmosferin kirlenmesine neden olan bir durum değildir? A) Klorofloro karbon

B) Volkanik gazlar

C) Tozlar

D) O2 gazı

hh SO2 ve NO2 gibi gazların atmosferdeki artışı H2SO3, H2SO4, HNO3 gibi yakıcı asitlere dönüşür. Atmosferin korunması sera etkisinin engellenmesi ozon tabakasının incelmemesi ve asit yağmurlarının oluşmasını engellemek için aşağıdaki önlemlar alınmalıdır. hh Fosil yakıt kullanımı yerine temiz enerji kaynakları tercih edilmelidir. hh Yeşil alanların artırılması sağlanmalıdır. Ormanlar korunmalıdır. hh Sanayi atıkları olan gazlar filtre edilmeden doğaya salınmamalıdır. hh Kentlerdeki araç sayısının azaltılması sağlanmalıdır. Toplu taşıma özendirilmelidir.

E) Ozon tüketen gazlar

O2 gazı solunum için kullanılan temiz bir gazdır. Ancak diğerlerinin atmosferde fazla bulunması olumsuz sonuçlara yol açar.

Örnek 3: I. Küresel ısınma ve iklim değişikliği II. Asit yağmurları III. Ozon seyrelmesi Yukarıdakilerden hangileri hava kirliliğinin bir sonucudur?

Verilen olayların tümü hava kirliliğini artırır.

hh Zararlı kimyasalların üretimi ve kullanımı azaltılmalıdır. hh Bilgilendirme yapılmalıdır.

hhII. SIVILAR hh Sıvıyı oluşturan tanecikler arasındaki çekim kuvveti katıya göre daha az, gaza göre daha fazladır.

Örnek 1: Özellikler

Kirletici

hh Akışkandırlar. Ancak gazlar gibi her yöne gelişigüzel hareket etmezler.

I. Sera etkisi yaratır.

a. SO3

hh Sıvı tanecikleri birbiri üzerinden kayarak hareket eder.

II. Volkan yataklarında oluşur.

b. Su buharı

III. Asit yağmurlarına neden olarak sülfirik asit oluşturur.

c. H2S

hh Tanecikler arası boşluklar az olduğundan çarpışmaları çoktur ve fazla yol alamazlar.

Yukarıdaki atmosfer kirleticileri oluşum özellikleri ile eşleştiriniz.

hh Bulundukları kabın şeklini alırlar. hh Sıkıştırılamazlar. hh Farklı sıvı tanecikleri arasında farklı çekim kuvvetleri bu-

•

Su buharı sera etkisine sebep olur. (I. - b)

lunduğundan her sıvı farklı özellik gösterir. Bundan dolayı

•

H2S, volkan yataklarında oluşur. (II - c)

•

SO3 + H2O → H2SO4 etki yaratır. (III - a)

sıvıların akışkanlıkları, yüzey gerilimleri buhar basınçları,

2


kaynama sıcaklıkları gibi özellikleri farklıdır.

MADDENİN HALLERİ - II / Sıvılar

1. Yüzey Gerilimi hh Sıvıların yüzey alanlarını arttırmaya ve genişletmeye karşı gösterdikleri dirence yüzey gerilimi denir.

hh Sıvı tanecikleri arasındaki çekim kuvvetine kohezyon, benzer olmayan (örneğin sıvı ve yüzey) maddeler arasındaki çekim kuvvetine adezyon kuvvetler denir.

hh Sıvının yüzeyinde bulunan moleküller sıvının iç kısmında bulunan moleküllerden farklı çekim kuvvetine sahiptir. Sıvı yüzeyinde bulunan moleküller arası çekim kuvveti dengelenmemiştir. Bu olay yüzey gerilimine neden olur. hh Sıvı molekülleri arasındaki çekim kuvveti büyükse genellikle yüzey gerilimi de büyüktür. hh Su, hidrojen bağları nedeniyle yüksek bir yüzey gerilimine sahiptir. hh Yüzey gerilimi büyük olan sıvı tanecikleri küre biçimini alır.

Adezyon > Kohezyon İç bükey Yüzeyi Islatan Sıvı hh Sıvı ve kap arasındaki çekim kuvveti sıvının kendi tanecikleri arasındaki çekim kuvvetini yener. Böylece sıvı damla şeklini kaybeder ve film şeridi gibi akarak yüzeyi ıslatır. hh Çay bardağının tabağa yapışması hh Kontakt lenslerin göz bebeğine yapışması gibi örnekler verilebilir.

Kılcallık (Kapiler) Etkisi hh Bir sıvının kılcal bir tüp içinde kendiliğinden yükselmesi olayına kılcallık etkisi (kapilerlik) denir. hh Kılcallık etkisi ile sıvısının yükselmesi tüp içindeki sıvının ağırlığı tarafından dengeleninceye kadar devam eder. hh Süngerin suyu çekmesi, gaz lambasında kullanılan fitilin gazı emmesi ile mumun yanması hh Kılcallık etkisi sıvılarda adezyon ve kohezyon kuvvetlerine yol açar.

Kohezyon > Adezyon Dış bükey Damla Şekli Yüzeyi Islatmayan Sıvı

hh Sıvı tanecikleri arasındaki çekim kuvveti sıvı ve yüzey arasındaki çekim kuvvetini yenmiştir. Böylece sıvı damla şeklini korur ve yüzeyi ıslatmaz. hh Sudaki ördeklerin tüylerinin ıslanmaması örnek verilebilir.


3

MADDENİN HALLERİ - II / Sıvılar hh Sıcaklığı artırılan sıvıların viskozitesi azalır, akıcılığı artar.

Örnek 4: Adhezyon kuvvetleri kohezyon kuvvetlerinden fazla olan bir sıvı için,

hh Asfaltın yollara sıcak dökülmesi, balın oda koşullarında tutulması gibi...

I. Sıvı damlalar halinde kalır. II. Sıvı bulunduğu yüzeyi ıslatır. III. Suyun teflon yüzeyindeki hareketi bu olaya örnektir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Bal

Su

C) I ve II

E) I, II ve III

Adezyon > kohezyon ise; sıvı yüzeyi ıslatır. Damla hali bozulur ve film şeridi gibi akar.

Bilyenin aynı sıcaklıktaki farklı sıvılara atılması halinde suda daha önce dibe ulaşması örneğine göre viskozite bal > su dur. t1 ºC

t2 ºC

Örnek 5: Saf sıvının sıcaklığı artırıldığında, I. Yüzey gerilimi düşer.

Bal

Bal

II. Sıvı hareketi artar. III. Kohezyon kuvvetleri artar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

t2>t1 C) I ve II

E) II ve III

Sıcaklık arttıkça sıvının viskozluğunun azalması bilyenin sıvı dibine daha çabuk ulaşmasını sağlar.

Örnek 6: • Yüzey gerilimi sıcaklık arttıkça azalır. • Sıcaklık artışı kinetik enerjiyi artıracağından sıvı hareketliliği artar.

Farklı sıvıların akış hızlarını gözlemek isteyen bir öğrenci, 25ºC

• Kohezyon aynı sıvı tanecikleri arasındaki çekim kuvvetidir. Ancak sıcaklık artışı çekim kuvvetini azaltır ve tanecikleri uzaklaştırır.

5ºC

50ºC

25ºC

2. Viskozite hh Sıvının akmaya karşı gösterdiği iç dirence viskozite denir. hh Viskozitenin tersi akıcılık olarak bilinir. hh Sıvılar hareket ederken akışkanın hareket doğrultusuna karşıt yönde etki eden sürtünme kuvvetleri viskoziteyi oluşturur. hh Molekülleri arası çekim kuvvetleri arttıkça, viskozite artar, akıcılık azalır. hh Gliserin, bal, makine yağları suya göre daha viskozdur.

4


I

II

III

IV

Gliserin

Su

Bal

Su

yukarıdaki kaplarda bulunan maddelerden hangilerini seçerek deneyini gerçekleştirmelidir? A) I ve II D) I ve IV

B) I ve III

C) II ve III E) III ve IV

Sıcaklık akışkanlığı değiştireceğinden aynı sıcaklıktaki farklı sıvıları seçmelidir. I ve IV seçilebilir.


3. Buhar Basıncı

Buhar Basıncına Etki Eden Faktörler

hh Sıvı yüzeyinde bulunan ve yeterince kinetik enerjiye sahip olan sıvı tanecikleri çekim kuvvetlerinden ve yüzey gerilim kuvvetlerinden kurtularak gaz haline geçer. Bu duruma buharlaşma denir.

1. Sıcaklık

hh Buharlaşma sıvının yüzeyinde ve her sıcaklıkta gerçekleşir.

hh Sıcaklık arttıkça buhar basıncı artar.

hh Buhar faza geçen moleküllerin yaptığı basınca buhar basıncı denir. hh Herhangi bir sıcaklıkta sıvı üzerindeki buharın sıvı yüzeyine yaptığı basınca denge buhar basıncı denir. hh Aynı sıcaklıkta buhar basıncı yüksek olan sıvılara uçuçu sıvılar denir.

Uyarı Buhar basıncı, 1. Sıcaklık 2. Tür 3. Saflık etkenlerine bağlıdır.

2. Sıvı Türü

Sıcaklık (ºC)

hh Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti arttıkça buharlaşma azalır. hh Çekim kuvveti zayıf olan sıvıların buhar basıncı azdır, uçuculukları fazladır. hh Etil alkolün buhar basıncı aynı sıcaklıktaki sudan daha fazladır.

3. Saflık hh Sıvı içine eklenen uçucu olmayan katı sıvının buhar basıncını düşürür.

Not Buhar basıncı • Sıvı miktarı ve yüzey genişliğine • Sıvının bulunduğu ortam basıncına, yükseltisine • Kabın şekline bağlı değildir.

A

A

B

B

Aynı sıcaklıkla kap hacmi A noktasından B noktasına getirilirse, hh hh hh hh

hh Sıcaklık arttıkça taneciklerin Buhar basıncı kinetik enerjisi artar ve daha kolay buhar haline geçer.

Buhar basıncı değişmez. Sıvı miktarı ve seviyesi artar. Buhar sayısı azalır. Birim hacimdeki buhar sayısı değişmez.

Örnek 7: I

II

III

15ºC arı su

60ºC arı su

15ºC arı su

Yukarıda üç ayrı kapta aynı dış basınçta farklı sıcaklıklarda arı su örnekleri bulunmaktadır.Buna göre aşağıdaki niceliklerden hangisi üçüncü kaptaki su için daha küçüktür? A) Buharlaşma hızı B) Tanecikler arası uzaklık C) Ortalama kinetik enerji D) Kaynama noktası E) Özkütle III. kapta bulunan suyun hem sıcaklığı düşük hem de kapta bulunan sıvının yüzeyi dardır. Bu nedenler buharlaşma hızı II > I > III şeklinde sıralanır. Bunun dışında B, C ve E seçeneklerindeki nicelikler I ve III te eşittir. Kaynama noktası ise üçü içinde aynıdır.


5


Bağıl Nem

Örnek 8:

hh Yapısında su buharı bulunmayan havaya kuru hava denir.

Buhar basıncı

Z

Y

hh Yapısında su buharı bulunan havaya nemli hava denir.

X

hh Havadaki toplam basınç PT = Pkuru hava + Psu buharı dır. hh Sıcaklık artttıkça havadaki nem artar. Sıcaklık (ºC)

Yukarıdaki grafik 1 atm basınç altında saf X, Y ve Z sıvılarına, ait buharı basıncı - sıcaklık değişimini göstermektedir.

hh Nem en çok yaz aylarında artar. hh Hava doygunluk noktasına ulaştığında sıcaklık düşerse yağış başlar.

Buna göre, I. X'in tanecikleri arası çekim kuvveti Y den büyüktür. II. Aynı buhar basıncında Z sıvısının sıcaklığı saf X sıvısının sıcaklığından büyüktür. III. Aynı sıcaklıkta buhar basıncı en büyük olan Z olur. yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III D) I ve III

1 atm

Z

Y

X

C) II ve III

E) I, II ve III

hh Su buharı kısmi basıncının aynı sıcaklıktaki havayı doyuran su buharının kısmi basıncına oranına bağıl nem denir. hh Bağıl nem =

Su buharının kısmi basıncı Suyun buhar basıncı

. 100

hh Sıcaklık ve nem dışında rüzgarın soğutma ve güneşin ısıtma etkisi değerlendirilerek oluşacak sıcaklık değerine hissedilen sıcaklık denir.

tz : Z nin kaynama sıcaklığı ty : Y nin kaynama sıcaklığı tX: X in kaynama sıcaklığı

Kaynama sıcaklığı tz < ty < tX olduğundan Z en ucucudur, tanecikleri arasındaki çekim kuvveti en zayıftır. Tanecikleri arasında çekim kuvveti tZ tY tX en büyük olan X tir. 1 atm dış basınçta Z nin sıcaklığı en düşüktür. O halde I ve III doğrudur.

Örnek 10: Örnek 9:

Sıcaklığın 35ºC olduğu havada bağıl nemin % 40 olduğu bir gün yaşanmaktadır. Buna göre havadaki su buharının kısmi basıncı kaç cm Hg dır?

I. Dış basınç II. Sıcaklık

(Suyun 25ºC de buhar basıncı 30 cm Hg dir.)

III. Sıvının bulunduğu kabın kapalı olması Yukarıdaki faktörlerden hangileri buhar basıncını etkiler? Buhar basıncı sıcaklık, sıvı türü ve saflık oranına bağlıdır. Kabın türü ve dış basınçtan etkilenmez. (Yalnız II)

6


Bağıl nem =

Su buharının kısmi basıncı Suyun buhar basıncı

x 40 = 30 .100 X = 12 cm Hg

. 100

MADDENİN HALLERİ - II / Katılar

hhIII. KATILAR

Örnek 11:

hh Maddenin katı halinde tanecikler arası boşluk yok denecek kadar az ve tanecikler arası çekim kuvveti fazladır.

I. Tereyağ II. Kuru buz III. Plastik

hh Tanecikler serbest hareket edemediğinden, konumları değişmez, akışkan değildirler.

IV. Mum

hh Katı taneciklerinin belirli bir şekli ve hacmi vardır.

V. Tuz

hh Bazı katı türleri belirli bir şekli olmayan katılardır. Bunlara amorf (şekilsiz) katılar denir. hh Bazı katı türleri belirli bir geometrik şekle sahiptir. Bunlara kristal katılar denir.

Yukarıdakilerden kaç tanesi amorf katı örneğidir?

Tereyağ, plastik ve mum amorf katıdır. Kuru buz, moleküller kristal tuz ise iyonik kristal örnekleridir.

1. Amorf Katılar hh Tanecikler gelişigüzel ve düzensiz istiflenir. hh Belirli bir şekilleri yoktur.

Örnek 12:

hh Belirli bir erime ve kaynama noktaları yoktur.

Metalik kristaller için

hh Belirli bir sıcaklık aralığında yumuşar ve daha yüksek sıcaklıkta akışkanlık kazanırlar.

I. Kuvvet uygulanarak şekil değiştirilebilirler.

hh Amorf katının yumuşamaya başladığı sıcaklığa camsı geçiş sıcaklığı denir. hh Cam, plastik, mumlar, tereyağ, ciklet, kauçuk gibi katılar örnek verilebilir.

2. Kristal Katılar hh Atom, iyon, molekül gibi tanecikler düzenli bir şekilde istiflenir. hh Genellikle düz yüzeylere ve belirli geometrik şekillere sahiptir. hh Belirli bir erime ve kaynama noktaları vardır. hh Kristali oluşturan tanecikler ve tanecikler arası çekim kuvvetine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır. İyonik Kristaller Moleküller Kristaller Kovalent Kristaller

Öğretmen Sorusu

Metalik Kristaller

II. Katı halde elektrik akımını iletirler. III. Atomlar arasında kuvvetli bir çekim oluştururlar. I V. Metal atomları ve alaşımlar arasında bulunur. yargılarından hangileri doğrudur? Metalik kristaller metal atomlarının arasındaki çekim kuvveti ile düzenli istiflenmesi sonucu oluşur. Kuvvet uygulanarak şekillendirilebilir ve katı halde elektrik akımını iletirler. Tümü doğrudur.

Örnek 13: İyonik kristaller için, I. Kuvvet uygulandığında eski halini alırlar. II. Erime ve kaynama noktaları yüksektir. III. Katıları iletkendir. yargılarından hangileri doğrudur? Kuvvet uygulandığında iyonlar kayar ve eski halini alamazlar. (I. yanlış) Erime ve kaynama noktaları yüksektir. (II doğru) Katı halde elektriği iletemezler. Ancak sıvı ya da sulu çözelti halinde iletirler. Yalnız II doğrudur.

Amorf katılar belirli bir sıcaklık aralığında yumuşar ve akıcılık kazanır. Yumuşamanın başladığı bu noktaya ne ad verilir?

Camsı geçiş sıcaklığı YGS Kimya Planlı Ders Föyü

7

MADDENİN HALLERİ - II / Katılar

Kristal türü

Örnekler

Kristali oluşturan tanecikler ve tanecikler arası çekim kuvvetleri

Genel Özellikleri

İyonik hh Sert ve kırılgan NaCl, KBr, MgCl2

hh (+) ve (–) yüklü iyonlar

hh Yüksek erime noktası

hh İyonik bağ

hh Katı hâlde elektriği iletmez.

NaCl (Sodyum Klorür) Moleküller hh Moleküller I2, H2O, CO2, C12H22O11 (şeker)

hh Hidrojen bağı, Dipol-dipol kuvvetleri, London kuvvetleri

hh Yumuşak hh Düşük erime noktası hh Elektriği iletmez.

I2 (İyot) Kovalent hh Moleküller C (Elmas, grafit), SiO2 (kuartz) Bor (B)

hh Hidrojen bağı, Dipol-dipol kuvvetleri, London kuvvetleri

hh Sert hh Yüksek erime noktası hh Elektriği iletmez.

genellikle

C (elmas) Metalik hh Tüm metalik elementler, Örn: Na, Au, Fe, Zn Vb.

hh Metal atomları hh Metalik bağ

hh Yumuşak veya sert olabilir. hh Erime noktası düşük veya yüksek olabilir. hh Elektriği iyi iletir.

Au (Altın)

8


MADDENİN HALLERİ - II / Hâl Değişimleri

hhIV. HÂL DEĞİŞİMLERİ

2. Buharlaşma/Yoğuşma Olayı

Su

rla şm a

şm

a

Do

ha

ğu Yo

Er im e nm a

Bu

hh Sıvının yüzeyinde bulunan ısı alarak yeterince kinetik enerjiye sahip olan tanecikler çekim kuvvetinden ve yüzey gerilim kuvvetlerinden kurtularak gaz hale geçer. Buna buharlaşma denir.

Buz Süblimleşme Kırağılaşma

Su Buharı

Yukarıda suyun doğada gözlenebilen üç fiziksel haline ait dönüşümler belirtilmiştir. Bu dönüşümler üzerinden hal değişim olayları aşağıdaki gibi tanımlanabilir.

1. Erime / Donma Olayı hh Bir katının ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir. hh Bir sıvının dışarı ısı vererek katı hale geçmesine donma denir. hh Aynı dış basınçta bir maddenin erime ve donma sıcaklıkları eşittir.

hh Yüksek kinetik enerjili tanecikler sıvı yüzeyini terk ederken sıvının ortalama kinetik enerjisi düşer ve sıcaklığı azalır. SIvı ile çevresi arasında oluşan sıcaklık farkı buharlaşmanın soğutucu etkisini oluşturur.

hh Ateşli hastanın alnına ıslak bez konulması, hh Denizden çıkan kişinin üşüme hissetmesi, hh Kesilen karpuzun içinin soğuması

hh Saf bir madennin erime ve donma boyunca sıcaklıkları sabit kalır. hh Bir katı erirken tanecikleri arasındaki uzaklık artar. Bir sıvı donarken tanecikleri birbirine yakınlaşarak boşlukları azaltır.

hh Testideki suyun daima soğuk kalması hh Kolonya döküldüğünde ferahlama hissedilmesi gibi olaylar bu duruma örnek verilebilir.

hh Su bu duruma uymadığı için özel durum gösterir ve donarken hacmi artar, erirken hacmi azalır. hh Saf madde erime süresince katı ve sıvı hali bir arada gözlendiği için heterojen bir durum oluşturur. hh Madde erime süresince aldığı ısı ile potansiyel enerjisini ve iç enerjisini artırır. hh Madde donma süresince dışarı ısı verdiği için potansiyel enerjisi ve iç enerjisini azaltır.

hh Soğuyan sıvı tekrar ısı alarak kinetik enerjisini artırır ve buharlaşma yüzeyden devam eder. Bulunduğu kabın ağzı açık ise sıvı bitinceye kadar buharlaşma devam eder.

hh Bir sıvının birim zamanda buharlaşma miktarına buharlaşma hızı denir.


9

MADDENİN HALLERİ - II / Hâl Değişimleri hh Buharlaşma hızı

1. Sıvının türü: Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti fazla olan sıvının buharlaşma hızı azalır.

2. Sıvının sıcaklığı: Sıcaklık arttıkça buharlaşma hızı artar.

3. Sıvının saflığı: Sıvı içinde çözünmüş uçucu olmayan katı miktarı artarsa buharlaşma hızı azalır.

4. Sıvı yüzeyinin genişliği: Sıvı yüzeyinin genişliği artarsa buharlaşma hızı artar. Islak çamaşırların asılırken yüzeyinin genişletilmesi buna örnektir.

3. Süblimleşme / Kırağılaşma Olayı hh Maddenin katı halde sıvı hale dönüşmeden gaz hale geçmesine süblimleşme denir. hh Süblimleşme ısı alarak gerçekleşir.

hh Naftalin, iyot gibi maddeler süblimleşmeye örnek verilebilir. hh Maddenin gaz halden doğrudan katı hale geçmesine geri süblimleşme denir. hh Hava sıcaklığı 0ºC nin altına düştüğünde su buharının ha-

25ºC saf su a

25ºC saf su

vanın temas ettiği yüzeyde buz kristalleri şeklinde birikmesi olayına kırağılaşma denir.

b

Buharlaşma hızı b > a dır.

hh Bir gaz ya da buharın dışarı ısı vererek sıvıya dönüşmesine yoğuşma denir.

hh Kapalı bir kapta buharlaşan sıvı taneciklerinin kap yüzeyine ya da sıvı yüzeyine çarparak sıvı faza geri dönmesi ile yoğuşma gerçekleşir. Bir süre sonra sıvı fazdan ayılan tanecik

4. Kaynama Olayı hh Yeterince buharlaşan sıvının buhar basıncı bulunduğu ortamın dış basıncına eşitlenmesi ile sıvının iç kısımlarında da gaz kabarcıkları oluşur. Böylece sıvının her tarafında gerçekleşen buharlaşma olayına kaynama denir.

sayısı ile sıvı faza dönen tanecik sayısı eşitlenir. Böylece buharlaşma ve yoğuşma hızı eşitlenerek dinamik denge durumuna ulaşılır.

hh Kaynama sırasında sıvının sıcaklığı, kinetik enerjisi ve buhar basıncı değişmez.

hh Sıvısıyla dengede olan buhar fazının yaptığı basınca denge buhar basıncı denir.

Kaynama Sıcaklığını Etkileyen Faktörler hh Sıvının türüne bağlıdır. Sıvı tanecikleri arasındaki çekim kuvveti arttıkça sıvının kaynama sıcaklığı artar. Kaynama sıcaklığı düşük olan sıvıların uçuculukları fazla, tanecikleri arası çekim kuvveti zayıftır. Buharlaşma

10

Buharlaşma ve Buharlaşma ve yoğunyoğunlaşma de- laşma hızı eşitlenmiş vam etmektedir. ve denge sağlanmıştır.


hh Sıvı içinde uçucu olmayan bir katının çözünmesi ile saflık bozulur ve sıvının kaynama sıcaklığı artar.

MADDENİN HALLERİ - II / Hâl Değişimleri hh Sıvının bulunduğu ortamın dış basıncı artarsa kaynama sı-

Grafikteki bölgeler aşağıdaki gibi yorumlanır.

caklığı artar. hh Sıvı miktarı, kap hacmi, sıvı yüzeyi genişliği kaynama noktasına etki etmez.

• Madde katı haldedir. I. bölge

Özellik Sıcaklık artışı

Kaynama sıcaklığı

Buhar basıncı

Buharlaşma hızı

Değişmez

Artar

Artar

Artar

Azalır

Azalır

Tanecikler arası çekim kuvveti artışı Sıvıda uçucu olmayan katı miktarındaki artış Sıvı yüzeyi genişliği artışı

Azalır

Değişmez

Azalır

Değişmez

• Tanecikler arası çekim kuvveti en büyüktür. • Madde ısı alır. (endotermik) • Katı sıcaklığı artar, kinetik enerji artar.

• Maddenin katı ve sıvı hali bir aradadır. • Katı erimektedir. II.

Artar

• Tek faz (fiziksel hal) olduğundan homojendir.

bölge

• Görünüm iki fiziksel halden dolayı heterojendir. • Madde ısı alır, (endotermik) • Alınan ısı tanecikler arası çekim kuvvetini yenmek için kullanılır, bu nedenle sıcaklık ve kinetik enerji değişmez.

Artar

• Maddenin potansiyel enerjisi ve iç enerji artar.

• Katı tamamen erimiştir ve sıvıdır. III. bölge

Hal Değişim Grafikleri

• Tek fiziksel halden dolayı homojendir.. • Sıvı ısı alır (endotermik) • Alınan ısı sıvı taneciklerinin sıcaklığnı ve kinetik enerjiyi artırır. • Buharlaşma gerçekleşir ve buhar basıncı sıcaklıkla artar.

Saf bir katıya ait hal değişim süreci grafiği aşağıdaki gibidir. Sıcaklık (ºC)

• Sıvının buhar basıncı dış basıncı eşitlenmiştir. • Sıvı ve gaz bir arada olduğundan, heterojendir..

V

IV. bölge

Sıvı + Gaz Kaynama Noktası

III

• Madde ısı alır (endotermik) • Alınan ısı tanecikler arası çekim kuvvetini yenmek için kullanılır, bu nedenle sıcaklık ve kinetik enerji değişmez.

Gaz

• Maddenin potansiyel enerjisi ve iç enerji artar.

IV

Katı + sıvı Sıvı Erime Noktası

V. bölge

I

II

• Madde tek fiziksel halde ve gazdır, homojendir. • Maddenin en düzensiz hali oluşmuştur. • Madde aldığı ısı ile sıcaklığını artırır, kinetik enerji artar.

Katı

Zaman


11

MADDENİN HALLERİ - II / Hâl Değişimleri

Örnek 14:

Örnek 15:

Sıcaklık (ºC)

Sıcaklık (ºC)

100 120 80 35

5

5 3

8

12

20

25

Zaman (dk)

100 1000

1400 2000

2100 Isı (j)

Grafik düzenli olarak ısıtılan 5ºC daki saf katıya aittir.

Grafik düzenli olarak soğutulan 100 ºC deki 10 gram saf maddeye aittir.

Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. İlk 2 dakikada madde hangi fiziksel haldedir?

a. Maddenin başlangıçtaki fiziksel hali nedir? b. Maddenin kaynama sıcaklığı kaç ºC dir?

b. Maddenin katı ve sıvı halde bulunduğu sıcaklık kaç C dur? c. 7. dakikada madde hangi fiziksel haldedir? d. 10. dakikada maddenin fiziksel hali nedir?

c. Maddenin donma sıcaklığı kaç ºC dir? d. Maddenin kütlesi 1 g alınırsa yoğuşma sıcaklığı kaç ºC olur?

f. Maddenin yoğuşma sıcaklığı kaç ºC dir?

e. Maddenin kütlesi 1g alınırsa donarken dışarı vereceği ısı kaç j olur?

g. 12. ve 20. dakikalar arasında maddenin sıcaklığı neden değişmemiştir?

g. 10 gram gaz yoğuşurken dışarı kaç J ısı verir?

e. Maddenin kaynama sıcaklığı kaç ºC dir?

h. 20. ve 25. dakikalar arasında maddenin fiziksel hali nedir? ı. Madde hangi zaman aralıklarında homojendir? a. Madde 3. dakikaya kadar katıdır. b. Madde erime sıcaklığında katı ve sıvı hali bir aradadır. 35ºC erime sıcaklığıdır. c. 3. ve 8. dakikalar arası katı ve sıvı haldedir. d. Madde 8. ve 12. dakikalar arası sıvı halde olduğundan 10. dakikada sıvıdır.

f. Madde 1500J ısı verdiği anda hangi fiziksel haldedir? h. 80 ºC deki sıvı 0 ºC ye kadar soğurken dışarı kaç J ısı verir? l. Madde 1 g olsaydı yoğuşma sırasında kaç J ısı verirdi? a. İki kez hal değiştirdiğinden başlangıçta gazdır. b. Kaynama sıcaklığı 80ºC dir. c. Donma sıcaklığı 5ºC dir. d. Kütle hal değişim sıcaklığına etki etmez. e. 10 g madde (2000 – 1400) = 600J 1 g madde x ⇒ 60 J ısı verirdi.

e. Madde 120ºC de kaynamaktadır.

f. Yoğuşma ve kaynama ters olaylar olmakla birlikte aynı sıcaklıkta gerçekleşir. 120ºC de yoğunlaşır.

f. İkinci hal değişim aralığında olduğundan katı - sıvı bir aradadır.

g. 12. ve 20. dakikalar arasında madde kaynamaktadır. Saf maddeler hal değiştirirken sıcaklıkları sabittir.

h. (2100 – 1000) = 1100J ısı verir.

h. Madde 20. ve 25. dakikalar arasında madde gaz haldedir. ı. Madde 0-3 ve 8-12 ve 20-25 dakikalar arasında tek fiziksel halde ve homojendir.

12


g. (1000 – 100) = 900J ısı verir. l. 10 g madde (1000 – 100) = 900J 1 g madde x ⇒ 90 J ısı verir.


Konu Testi - 1

1. Aşağıdaki olaylardan hangisi buharlaşma olayının sonucu değildir?

5. Saf bir sıvı ile ilgili, I. Her sıcaklıkta buharlaşır.

A) Ele damlatılan eterin uçması

II. Sabit basınçta kütlesi azaltılırsa buhar basıncı azalır.

B) Denizden çıkan kişinin üşümesi

III. Yüzeyi genişleyecek şekilde aynı sıcaklıkta başka bir kaba alınırsa buhar basıncı artar.

C) Islak çamaşırların kuruması D) Suyun kaynaması


E) Suyun donması

A) Yalnız I

Suyun donması, sıvının katı hale geçmesidir.

B) I ve II

D) II ve III


Buhar basıncı, sıvı kütlesine bağlı değildir. Sıcaklık aynı ise buhar basıncı aynıdır, yüzey genişliği buhar basıncını etkilemez.

2. Tanecikleri gelişigüzel istiflenmiş, belirli geometrik

şekli olmayan bir madde aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Şeker

B) Bor

D) Mum

C) Grafit E) Buz

6. Aynı ortamdaki eşit hacimli kap-

lara eşit seviyede X ve Y sıvıları konulduktan bir süre sonra sıvı seviyeleri şekildeki gibidir.

İstenen madde amorftur ve mum olabilir.

X Y

Buna göre,

I. Uçuculukları X > Y dir. II. Buhar basıncı en yüksek olan Y dir.

3. Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yüzey gerilimi

B) Viskozite

C) Adhezyon

D) Kohezyon

III. Moleküller arası çekim kuvveti en fazla olan X tir.

A) Yalnız I

4. Sıvılarla ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

C) Sıvıların belirli hacimleri bulunur.

D) Moleküllerarası çekim kuvveti büyük olan sıvılarda yüzey gerilimi düşüktür.

Moleküller arası çekim kuvveti arttıkça yüzey gerilimi artar.

E) I, II ve III

Sıcaklık

76 cm Hg

II. 10ºC

60 cm Hg

III. 25ºC

70 cm Hg

Yukarıda belirtilen şartlarda bulunan saf suyun buhar basınçlarının büyükten küçüğe doğru sıralanışı hangisinde doğru verilmiştir? B) I > III > II

D) II > I = III

Basınç

I. 10ºC

A) III > I = II

E) Damla özelliğini kaybeden sıvıda adezyon kuvvetleri kohezyon kuvvetini yenmiştir.

C) I ve II

Y daha fazla buharlaştığından molekülleri arasında çekim kuvveti daha zayıftır ve X e göre daha uçucudur.

7.

A) Sıvı molekülleri dönme ve öteleme hareketi yapar. B) Sıvılar yüzey gerilimi nedeniyle yüzey alanlarını artırmaya çalışırlar.

B) Yalnız II

D) II ve III

E) Yüzey inaktiflik

Akmaya karşı gösterilen direnç viskozitedir.


C) II > I > III

E) II > III > I

Dış basınç, buhar basıncına etki etmez. Sıcaklık arttıkça buhar basıncı artar. III > I = II YGS Kimya Planlı Ders Föyü

13


8. X: Katı - sıvı

Konu Testi - 1

Y: Gaz

11.

Z: Gaz + sıvı

Yukarıda X, Y, Z maddelerinin 25ºC deki halleri verilmiştir.

Buna göre,

Buhar basıncı (mmHg)

760

X

Y

52

80

I. Y nin tanecikleri arasındaki çekim kuvveti en azdır. II. X in erime noktası 25ºC dir. III. Z yoğuşmakta olan bir gazdır.

yargılarından hangileri doğru olabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

25ºC de; Z kaynamaktadır. ( ya da yoğuşmakta olan bir gazdır)

Y kaynamıştır, X ise henüz erime sıcaklığındadır. O halde kaynama sıcaklığı, X >Z>Y dir. Tanecikleri arasında çekim kuvveti en zayıf olan Y dir.

Sıcaklık (ºC)

X ve Y sıvılarının buhar basıncı - sıcaklık grafiği yukarıda verilmiştir.

Buna göre, I. Aynı koşullarda kaynama noktaları Y > X tir. II. Aynı sıcaklıkta buhar basıncı büyük olan Y dir. III. Deniz seviyesinde X in kaynama sıcaklığı 52º dir. yargılarından hangileri doğrudur?

9. Saf bir X katısı için aşağıdaki grafiklerden hangileri çizilebilir?

A) Yalnız I Sıcaklık (ºC)

Sıcaklık (ºC)

Katı kütlesi

B) I ve II

D) II ve III


Aynı sıcaklıkta buhar basıncı X > Y olduğundan,

hh X daha uçucudur. hh X in tanecikleri arasındaki çekim kuvveti daha azdır. Isı (kal)

I

B) I ve II

D) II ve III

Kaynama sıcaklığı X = 52ºC, Y = 80ºC dir.

III

II

12.

C) I ve III

İdeal Piston

E) I, II ve III

B A

Saf bir katı I. grafikteki gibi belirli bir sıcaklıktan ısı alarak eriyebilir ya da 0ºC den başlayıp iki kez hal değiştirebilir. Ancak ısı alıyorsa katı kütlesi artmaz.

III. Öteleme hareketi

III. Piston yukarı çekildiğinde buhar basıncı değişmez.

Yukarıda verilen özelliklerinden hangileri sıvılara aittir? B) Yalnız II

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Buhar basıncı kap hacmine bağlı değildir. (I ve III doğru)

Sıvılar tümüne sahip olabilir.

7. A

8. E

9. B

10. E

11. C

12. E


yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

6. D

D) II ve III

Piston itilirse buhar moleküllerine uygulanan basınç ile bir miktar H2O(g) sıvı hale geçer.

5. A

II. Piston aşağı itildiğinde H2O(s) molekül sayısı artar.

4. D

II. Yüzey gerilimi

14

Yukarıdaki sistem ile ilgili,

3. D

V

2. E

I. Viskozite

A) Yalnız I

H2O(s)

I. Piston, A konumuna getirildiğinde denge buhar basıncı değişmez.

10.

V

1. E

H2O(g)

Cevaplar

A) Yalnız I

Isı (kal)

Isı (kal)


Konu Testi - 2

1. Saf bir sıvı hal değiştirdiğinde hangi niceliğin değişmesi beklenmez?

4. Yandaki grafik saf sıvıya ait

A) Moleküller arası uzaklık

B) Molekül formülü

Buna göre, I. Hal değişimi 15 dakika sürmüştür.

C) Özısı D) Potansiyel enerji

a

1

II. 2. aralıkta hal değişimi olmaktadır.

E) Özkütle Molekül formülü kimyasal olaylarda değişir, hal değişimi fizikseldir.

2.

Sıcaklık (ºC)

hal değişimini göstermektedir.

15

B) Yalnız II

D) I ve II

140

Zaman (dak)


52

7

3

III. a sıcaklığı sıvının kaynama noktasıdır.

Sıcaklık (ºC)

2

C) Yalnız III

E) II ve III

Hal değişimi 7. dakikada başlamış ve 8 dakika sürmüştür. Bu süre 2. aralıktadır. Sıvı a sıcaklığında kaynamıştır.

5. Saf X sıvısının sıcaklık - za-

Sıcaklık (ºC)

man grafiği yanda verilmiştir.

8

15

18

22

Zaman (dak)

Yukarıda sıcaklık - zaman grafiği verilen X katısı için,

II. Sıvı miktarı artırılırsa X a miktarı artar.

II. 150ºC de gaz haldedir.


D) I ve III

C) I ve II

D) I ve II

İki kez hal değiştirdiğinden katı halde ve saftır. 10. dakikada erimektedir ve görünümü k + s heterojendir.

verilmiştir. Isıtıcının gücü artırı- Z

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Isıtıcı gücü zamanı etkiler ve artırılırsa süre azalır. Sıvı miktarı artarsa ısınma ve kaynama süresi artar. Dış basınç artarsa kaynama noktası (b) artar. Sıcaklık (ºC)

Buna göre aşağıdakilerden a hangisi yanlıştır? c

lırsa X, Y, Z değerle-

d

e

rinden hangileri değişir? X

A) Yalnız X D) Z ve Y

B) X ve Y

Zaman

ısınmasına ait sıcaklık - za- b man grafiğidir.

- zaman grafiği yanda

B) Yalnız II

6. Yandaki grafik saf X katısının

Sıcaklık (ºC)

Y


E) I, II ve III

3. Saf bir sıvının sıcaklık

X

III. Dış basınç artırıldığında b noktası artar.

III. 10. dakikada homojen görünümlüdür.

A) Yalnız I

b

I. Isıtıcının gücü artırıldığında X – Y aralığı azalır.

I. Saf maddedir.

Bu grafik ile ilgili,

Y

Zaman (dak)

C) X ve Z

E) X, Y ve Z

Isıtıcı gücü kaynama sıcaklığı Z yi etkilemez. Ancak zamanı etkiler.

Zaman (dk)

A) X'in kaynama noktası b ºC'dir. B) X'in miktarı artırılırsa a değeri artar. C) d aralığında X katı - sıvı haldedir. D) X miktarı azaltılırsa e değeri azalır. E) X, a sıcaklığında erirken ısı alır. a, erime noktasıdır ve miktara bağlı değildir. YGS Kimya Planlı Ders Föyü

15


7. Buz

2

Konu Testi - 2

1

Su

10.

Buhar

3

Yukarıda verilen hal değişimi ve numaralandırılmış dönüşümler ile ilgili,

Sıcaklık (ºC)

100

I. 1 yönünde düzensizlik artar. II. 2 yönünde maddenin potansiyel enerjisi artar. III. Tüm geçişlerde saf maddenin kinetik enerjisi sabittir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

5

E) I, II ve III

Buhar en düzensiz haldir ve saf maddeler hal değiştirirken sıcaklık sabit kalır. Bu nedenle kinetik enerji değişmez.

Saf X sıvısına ait sıcaklık - zaman grafiği yukarıda verilmiştir.

Buna göre, I. X sıvısının miktarı artırılırsa sıvı 5 dakikadan daha geç kaynamaya başlar. II. 20. dakikada X maddesi tamamen gaz hale geçmiştir.

125

III. X sıvısının bir kısmı başka kaba alınırsa sıvının kaynama sıcaklığı azalır.

45


400

Zaman (dk)

Sıcaklık (ºC)

8.

20

5

C) I ve III

1600

3000

6000

A) Yalnız I

Isı (j)

B) I ve II

D) II ve III

Şekildeki grafik 10 gramlık saf X maddesinin ısıtılmasına aittir.


Sıvı miktarı artırılırsa daha geç kaynamaya başlar. 20. dakikada hal değişimi tamamlanmıştır.

Buna göre, X maddesiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Kaynama noktası 125ºC dir. B) Sıvı kaynama boyunca 3000J ısı alır. C) Erime boyunca 1600J ısı alır. D) Katının erime noktası 45º dir. E) 45ºC deki sıvı 125ºC de sıvı haline gelinceye kadar 1400J ısı almıştır.

140

Erime (1600 – 400) = 1200J ısı alarak gerçekleşir.

9.

Sıcaklık (ºC)

11.

30 10

Sıcaklık (ºC)

10 80

2 360

680

920

Isı (j)

Şekilde 10 g X sıvının ısınma grafiği verilmektedir. X sıvısı ile ilgili, I. Sıvı kaynama sıcaklığına kadar 360J ısı almıştır.

I. 10ºC de erimeye başlar.

II. Sıvının kaynama sıcaklığı 80ºC dir.

III. Kaynama 30. dakikada başlar.

II. Erime 20 dakikada tamamlanır.

III. 3. bölgede madde homojen görünümlüdür.


6. B

7. C

8. C

9. E

10. B

11. A


C) I ve II

E) II ve III

Hem kütle hem ısıtıcı gücü iki katına çıkarıldığından zaman değişmez. Kaynama sıcaklığı bağlı değildir. Kaynama 40. dakikada başlar.

Sıvı 80ºC de kaynamıştır. 3. bölgede sadece gazdır ve homojendir.

16

B) Yalnız III

D) I ve III

E) I, II ve III

5. E

D) II ve III

A) Yalnız II

C) I ve III

4. E

B) I ve II


3. B

A) Yalnız I

Zaman (dk)

10 gramlık X katısının sıcaklık - zaman grafiği verilmiştir. Aynı maddenin 20 gramı ısıtıcı gücü iki katına çıkarılarak ısıtılırsa,

2. C

3

80

1. B

1

40

Cevaplar

5

30

YGS // KİMYA

FÖY NO

09

ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR Asitler ve Bazlar - Tuzlar

hhI. ASİTLER VE BAZLAR

Bazlar;

hh Gündelik hayatımızda asit ve baz içeren pek çok madde karşımıza çıkmaktadır.

hh Tadları acıdır.

Örneğin kullandığımız sirke asit örneği iken sabunlar baz içeren maddelerdir.

hh 25°C'de sulu çözeltilerinin pH değeri 7'den büyüktür. hh Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. hh Kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye çevirir.

1. Asit ve Bazların Özellikleri Sulu çözeltilerine H+ iyonu verebilen maddelere asit, OH– iyonu verebilen maddelere ise baz adı verilir. +

hh Ele kayganlık hissi verir. hh Yakıcı ve tahriş edici özelliktedir. hh Asitlerle nötrleşme tepkimesi verir.

–

HCI(s) → H (suda) + CI (suda) NaOH(k) → Na+(suda) + OH–(suda)

hh Amfoter metallerle tepkimeye girerek H2 gazı açığa çıkarır. hh pH skalası Asidik

Asitler;

0

Bazik 7

14

hh Tadları ekşidir. hh 25°C sulu çözeltilerinin pH değerleri 7'den küçüktür. hh Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. hh Mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirir. hh Aşındırıcı, yakıcı ve tahriş edicidir.

Nötr Daha asidik

Daha bazik

hh Asit ya da baz olduğu bilinmeyen bir çözeltinin tespitinde kullanılan maddelere indikatör (belirteç) denir. İndikatör asidik ya da bazik ortama göre renk değiştiren maddelerdir. Ör-

hh Bazlarla nötrleşme tepkimesi verir.

neğin turnusol kâğıdı bir indikatördür. Kırmızı lahana, üzüm

hh Aktif metallerle tepkimeye girerek H2 gazı açığa çıkarır.

suyu gibi maddeler doğal indikatörlerdir.

hh Karbonatlı bileşiklerle tepkimeye girerek CO2 gazı açığa çıkarır.

hh Ortanca bitkileri asidik toprakta mavi, bazik toprakta ise pembe çiçek verirler.


1

ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR / Asitler ve Bazlar

Örnek 1:

2. Asit ve Bazların İyonlaşması ve Oksitler

Asit ve bazlar ile ilgili,

hh Asitler sulu çözeltilerine H+ İyonu verebilen maddelerdir.

I. turnusol kâğıdına etki etme,

HCI → H+(suda) + CI–(suda)

II. aktif metallerin tamamı ile tepkimeye girme, III. sulu çözeltilerinde elektrik akımını iletme,

H2SO4 → 2H+(suda) + SO42– (suda)

özelliklerinden hangileri ortaktır?

HNO3 → H+(suda) + NO3– (suda)

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

CH3COOH ⇆ CH3COO–(suda) + H+(suda)

E) I, II ve III

Aktif metaller ile asitler tepkimeye girer, kuvvetli bazlar sadece amfoter metaller ile tepkimeye girer.

Bazlar sulu çözeltilerine OH– iyonu verebilen maddelerdir. NaOH → Na+(suda) + OH–(suda) KOH → K+(suda) + OH–(suda) Ca(OH)2 → Ca2+(suda) + 2OH–(suda) NH3 + H2O ⇆ NH4+(suda) + OH–(suda)

Örnek 2: Metal oranj indikatörü asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda sarı renk vermektedir.

X

hh NH3 bir baz örneğidir. Yapısında OH– iyonu yoktur. Fakat H2O ile tepkimeye girerek OH– iyonu açığa çıkarırlar. Y

Z

X, Y ve Z sulu çözeltilerinden X ve Z çözeltilerine metil oranj damlatıldığında X sarı, Z ise kırmızı renk almaktadır. Y çözeltisi ise X çözeltisi ile nötrleşme tepkimesi verebilmektedir.

hh Her asit H+ İyonu her baz da OH– iyonu içermek zorunda değildir. H2O ile etkileşerek H+ ve OH– iyonlarını açığa çıkarırlar. hh Oksit sınıfı bileşikler bunlara örnek olarak verilebilir. Yapısında O2– içeren iki atomlu bileşiklere oksit adı verilir.

Buna göre, I. 25°C'de X çözeltisinin pH değeri 7'den büyüktür. II. Y ve Z çözeltilerinden OH – iyonu bulunmaz. III. Her üç özelti de CaCO3 katısı ile tepkime verir. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

X çözeltisi baz, Y ve Z çözeltileri ise asittir. Asit çözeltilerinde de OH– bulunur. Asit çözeltilerindeki OH– iyonu ya da baz çözeltilerindeki H+ İyonu suyun iyonlaşmasından gelir. CaCO3 ile sadece asitler tepkime verir.

2


Bazik Oksit: Metallerin oksijenli bileşikleri bazik özellik gösterir. Örneğin: Na2O, K2O, MgO, CaO, gibi ... Na2O(k) + H2O(s) → 2NaOH(suda) CaO(k) + H2O(s) → Ca(OH)2(suda)

Asidik Oksit: Ametallerin oksijence zengin bileşikleri asidik özellik gösterir.

ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR / Asitler ve Bazlar Örneğin: CO2, SO3, N2O5 gibi...

Örnek 4:

CO2(g) + H2O(s) → H2CO3(suda) N2O5(g) + H2O(s) → 2HNO3(suda)

Aşağıda verilen asit ve bazlardan hangisinin iyonlaşma denklemi hatalıdır?

SO3(g) + H2O(s) → H2SO4(suda)

A) HCI → H+ + CI – B) CH3COOH → CH3CO+ + OH –

Nötr Oksit: Ametallerin oksijence fakir bileşikleri nötr özellik gösterir.

C) KOH → K+ + OH – D) NH3 + H2O ⇆ NH4+ + OH – E) HCN ⇆ H+ + CN – CH3COOH zayıf bir asittir, sudaki iyonlaşma denklemi

Örneğin: CO, NO, N2O gibi... Nötr oksitler asit ve bazlarla tepkimeye girmezler.

CH3COOH → CH3COO– + H+

Amfoter Oksit: Amfoter metallerin oksitleri de amfoter özellik gösterir.

hh Amfoter metaller: AI, Zn, Pb, Sn, Cr, Be, AI2O3, ZnO gibi oksit bileşikleri amfoter özellik gösterir.

hh Amfoter oksitler hem asitler hem de bazlar ile tepkimeye girer.

Örnek 5:

Ca(OH)2

Örnek 3:

1. kap

HCI

HCOOH

2. kap

3. kap

Fenolftalein indükatörü asit çözeltilerinde renksiz baz çözeltilerinde ise pembe renk vermektedir.

I. CaO II. CO III. CO2 Yukarıda verilen oksitlerden hangilerinin sulu çözeltilerinde 25°C'de pH değerleri 7'den büyük olur? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

Buna göre, yukarıdaki çözeltilerden hangilerine fenolftalein indükatörü eklenirse çözelti pembe renkli olur? A) Yalnız 1 D) 2 ve 3

B) 1 ve 2

C) 1 ve 3 E) 1, 2 ve 3

Ca(OH)2 baz, HCI ve HCOOH ise asit çözeltisidir.

CaO: bazik oksit CO: nötr oksit CO2: asidik oksit


3

ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR / Asitler ve Bazlar Suda %100 iyonlaşan bazlar kuvvetli, %100 iyonlaşamayan

Örnek 6:

bazlar zayıf bazlardır.

I. Diş macunu

KOH, NaOH gibi bazlar kuvvetli bazlara örnek olarak verilebilir.

II. Kola III. Sabunlu su

NH3, CH3NH2 gibi bazlar zayıf bazlardır.

Yukarıda verilenlerden hangileri bazik özellik göstermez?

KOH → K+ + OH–

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

kuvvetli bazlar

NaOH → Na+ + OH– NH3 + H2O ⇆ NH4+ + OH– zayıf baz

Diş macunu ve sabunlu su bazik, kola ise asidik özellik gösterir.

Örnek 8:

3. Asit ve Bazlarda Kuvvetlilik

Birer litre suda çözünen eşit mol bazlardan hangisinin pH değeri en küçüktür?

hh Suda %100 iyonlaşabilen asitlere kuvvetli asit, %100 iyonlaşamayan asitlere zayıf asit adı verilir.

A) NH3

HCI, HNO3, H2SO4 gibi asitler kuvvetli asitlerdir.

B) KOH D) NaOH

C) Ca(OH)2 E) LiOH

HCI → H+ + CI– NH3 zayıf bazdır.

HNO3 → H+ + NO3–

NH3 + H2O ⇆ NH4+ + OH– pH değeri en küçük olan baz en zayıf bazdır.

H2SO4 → 2H+ + SO42–

HCN, HF, CH3COOH, HCOOH gibi asitler zayıf asitlerdir. HCN ⇆ H+ + CN–

4. Asit ve Bazların Tepkimeleri

HF ⇆ H+ + F–

hh Asit ve bazların birbiri ile tepkimesine nötrleşme tepkimesi denir.

CH3COOH ⇆ CH3COO– + H+

Nötrleşme tepkimelerinde tuz ve su oluşur.

Örnek 7:

HCI(suda) + NaOH(suda) → NaCI(suda) + H2O(s)

Aşağıda verilen asitlerden hangisinin sulu çözeltisi kuvvetli elektrolit değildir? B) HNO3 D) HF

Asit

Baz

Tuz

Su

C) H2SO4 E) HBr

HF zayıf asit olup sulu çözeltisi zayıf elektrolittir.

Asit baz tepkimelerinde net iyon denklemi;

H+(suda) + OH–(suda) → H2O(s) şeklindedir.

Öğretmen Sorusu

A) HCI

Aşağıda verilen eşit derişimli asit çözeltilerinden hangisinin 25°C'de pH değeri en büyüktür? A) HCI

B) HCIO

D) HCIO3

C) HCIO2

E) HCIO4 HCI > HCIO4 > HCIO3 > HCIO2 > HCIO

4


ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR / Asitler ve Bazlar hh Her asit baz tepkimesi nötrleşme olarak ifade edilmez. Su oluşmayan asit baz tepkimelerine nötrleşme tepkimesi denilmez.

Örnek 11:

1. Çözelti

2. Çözelti

I.

pH = 1

pH = 8

II.

pH = 4

pOH = 8

NH3(g) + HCI(g) →NH4CI(k)

III. pOH = 6 +

hh Asit baz tepkimeleri denkleştirilirken asitten gelen H İyonunun mol sayısı ile bazdan gelen OH– iyonunun mol sayısı eşitlenir.

pOH = 9

25°C'de hazırlanan 1 ve 2 numaralı çözeltilerin hangilerinin karıştırılması ile asit baz tepkimesi meydana gelir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III nH+ = nOH– ise tam nötrleşme gerçekleşir. 25°C'de pH = 7 olur.

ise çözelti baziktir. 25°C'de pH > 7 olur.

nOH– > nH+

E) I, II ve III

25°C'de pH + pOH = 14 tür. pH < 7 ise asit pOH < 7 ise baz

ise çözelti asidiktir. 25°C'de pH < 7 olur.

nH+ > nOH–

C) I ve III

pH > 7 ise baz olur. pOH < 7 ise asit

1. Çözelti

2. Çözelti

I. pH = 1 asit

pH = 8 baz

II. pH = 4 asit

pOH = 8 asit

III. pOH = 6 baz

pOH = 9 asit

I ve III numaralı çözeltiler karıştırılırsa nötrleşme tepkimesi gerçekleşir.

Örnek 9: Mg(OH)2 çözeltisi ile aşağıdakilerden hangisi ile nötrleşme tepkimesi vermez? A) HCN

B) HNO3 D) HCOOH

C) NH3 E) H2SO4

Mg(OH)2 çözeltisi baz çözeltisidir. NH3 çözeltisi de baz çözeltisi olduğu için nötrleşme tepkimesi vermezler.

Örnek 12:

Ca(OH)2 + 2HNO3 → Ca(NO3)2 + 2H2O

Yukarıda verilen tepkimeye göre, 0,2 mol Ca(OH)2 in tam nötrleşmesi için kaç mol HNO3 gerekir?

Örnek 10:

A) 0,1

I. K 2O + HCI →

D) 0,6

II. NaOH + HNO3 → III. HCOOH + NH3 → Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri sonucu tuz ve su oluşur? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

B) 0,2

C) 0,4 E) 0,8

Ca(OH)2 + 2HNO3 → Ca(NO3)2 + 2H2O 0,2 mol

0,4 mol


HCOOH + NH3 → HCOONH4 tepkime sonucunda su açığa çıkmaz.


5


Örnek 13:

Örnek 15:

I. 0,1 mol HNO3 – 0,1 NaOH

I. Mg(OH)2 + HNO3 →

II. 0,2 mol HCI – 0,1 mol Ca(OH)2

II. HCI + KOH →

III. 0,2 mol H2SO4 – 0,2 mol KOH

III. NH3 + H2SO4 →

Yukarıda mol sayıları verilen çözeltilerden hangileri eşit hacimde karıştırılırsa son çözeltinin 25°C'deki pH değeri 7 olur?

Yukarıdaki asit baz tepkimeleri sonucu oluşan tuzların formülleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


HNO3 + NaOH → 0,1 mol 0,1 mol

artansız nötrleşir

2HCI + Ca(OH)2 → 0,2 mol 0,1 mol

artansız nötrleşir

H2SO4 + 2KOH 0,2 mol

I

II

III

A)

MgNO3

KCI

NH4SO4

B)

MgNO3

K2CI

(NH4)2SO4

C)

Mg(NO3)2

KCI

NH4(SO4)2

D)

MgNO3

K2CI

NH4SO4

E)

Mg(NO3)2

KCI

(NH4)2SO4

0,2 mol

–0,1 mol –0,2 mol

I.

II. HCI + KOH → KCI + H2O

0,1 mol

Mg(OH)2 + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + 2H2O

III. 2NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4

0,1 mol H2SO4 artar.

a) İndikatör hh Asit baz tepkimelerinde ayraç olarak indikatör kullanılır. İndikatörler çözeltilerin asidik ya da bazik olmasını anlamamıza yarayan kimyasal maddelerdir.

Örnek 14: Nötrleşme tepkimeleri ile ilgili, II. Tepkime sonucunda tuz ve su oluşur.

hh Metil oranj, kongo kırmızısı, timol mavisi, fenolftalein bazı indikatörlerdendir.

III. Net iyon tepkimesi tuz oluşumudur.

Örneğin fenolftalein asidik ortamda renksiz iken bazik ortamda


pembe renk verir.

I. Ekzotermik tepkimelerdir.

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III


Nötrleşme tepkimeleri daima ekzotermik (ısı veren) tepkimeler olup tepkime sonucunda tuz ve su oluşur. Nötrleşme tepkimelerin de net iyon tepkimesi su oluşumudur. H+ + OH– → H2O(s)

6


ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR / Asitler ve Bazlar hh Bir asit çözeltisine fenolftalein damlatılıp üzerine baz eklendiğinde nötrleşme tepkimesi gerçekleşir. Nötrleşmenin tamamlandığını renk değişimi belirler. Çözeltide pembe renk oluşmaya başladığı anda nötrleşme tepkimesi tamamlan-

Cu + HCI → Tepkime yok Ag + HBr → Tepkime yok epkime var fakat H2 gazı açığa çıkmaz. NO ya Cu + HNO3 → T da NO2 gazı açığa çıkar.

mış olur. pH

7

Dönüm noktasın-

Au ve Pt soy metal olup asitlerle tepkimeye girmezler.

da indükatör renk

Au + Asit → Tepkime yok.

değiştirir.

Dönüm noktası

Eklenen baz hacmi (mL)

hh AI, Zn, Pb, Sn, Cr ve Be metalleri amfoter metaldir. Amfoter metaller hem asitler hem de kuvvetli bazlar ile tepkimeye girerek H2 gazı açığa çıkarırlar. AI + 3HCI → AICI3 + 3/2H2

Örnek 16:

AI + 3KOH → K3AIO3 + 3/2H2

Metil kırmızı indükatörü asidik ortamda kırmızı, bazik or-

Zn + 2HNO3 → Zn(NO3)2 + H2

tamda sarı renk verir.

Zn + NaOH → Na2ZnO2 + H2

Buna göre, I. Kireç suyu II. Kezzap III. Sabunlu su hangileri metil kırmızı indükatörü ile sarı renk verir? A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III


Örnek 17: AI

Ag

Fe

Kireç suyu ve sabunlu su bazik özellik gösterdiği için metil kırmızı indükatörü bu maddeler ile sarı renk verir.

b) Asit ve Bazların Metaller ile Tepkimeleri

NaOH

HNO3

I

II

KOH III

hh Aktif metallerin asitlerle tepkimesi sonucu tuz ve H2 gazı oluşur.

Yukarıdaki çözeltilere üzerinde belirtilen metaller daldırılı-

Na + HCI → NaCI + ½ H2(g)

Buna göre, metallerden hangileri çözeltide aşınır?

Mg + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + H2(g)

A) Yalnız II

hh Cu, Ag ve Hg metalleri yarı soy metal olup halojenli asitlerle tepkimeye girmezler sadece içerisinde oksijen bulunan bazı asitler ile tepkimeye girerler. Bu tepkime sonucunda H2 gazı açığa çıkarmazlar.

yor.

B) I ve II

D) II ve III


Metalin aşınması tepkimeye girmesi anlamına gelir. I. ve II. kaplarda tepkime gerçekleşirken III. kapta tepkime gerçekleşmez.


7


Örnek 18:

Örnek 20:

I. Mg + CH3COOH → II. Ag + Ca(OH)2 →

Aşağıda verilen tepkimelerden hangisinde açığa çıkan gaz diğerlerinkinden farklıdır?

III. Cu + H2SO4 →

A) AI + KOH →

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri kendiliğinden gerçekleşirken H2 gazı açığa çıkar? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I ve III

Mg + CH3COOH → (CH3COO)2Mg + H2 Ag + Ca(OH)2 → Tepkime yok

B) Ca + HCI → C) Zn + H2SO4 → D) Ag + H2SO4 → E) Li + HCI → Ag yarı soy metal olup H2SO4 ile tepkimesinden SO2 gazı açığa çıkarır. Diğer tepkimelerde H2 gazı açığa çıkar.

Cu + H2SO4 → Tepkime var. SO2 gazı açığa çıkar. H2 gazı çıkmaz.

5. Bazı Asit ve Bazların Genel Özellikleri ve Kullanım Alanları Nitrik Asit hh Formülü HNO3

Örnek 19: Çinko, bakır ve demirden yapılmış kaplara önce KOH çözeltileri konuluyor. Aşınmadan kalan kaplar boşaltılıp kaplara HCI çözeltileri ekleniyor.

hh Yaygın adı kezzap hh Kuvvetli asit hh Dinamit ve kimyasal gübre üretiminde kullanılır.

Buna göre, son durumda kaplardan hangilerinde aşınma olmamıştır? A) Yalnız bakır kap

B) Yalnız çinko kap

C) Bakır ve çinko kaplar

D) Bakır ve demir kaplar

E) Çinko ve demir kaplar

Sülfürik Asit

KOH eklendiğinde çinko kap aşınır. Çünkü çinko KOH ile tepkimeye girer.

hh Formülü H2SO4

Zn + 2HCI → ZnCI2 + H2

hh Yaygın adı zaç yağı

HCI eklendiğinde demir kap tepkimeye girer ve kap aşınır. Fe + 3HCI → FeCI3 + 3/2H2

Bakır kap ise KOH ve HCI ile tepkimeye girmez yani aşınmaz.

8


hh Kuvvetli asit hh Kullanım alanları aküler, kimyasal gübre, patlayıcılar.


Hidroflorik Asit

Sodyum Hidroksit

hh Formülü HF

hh Formülü NaOH

hh Zayıf asit

hh Yaygın adı sud-kostik

hh Camı aşındıran tek asit

hh Kuvvetli baz hh Kullanım alanı beyaz sabun imalatı, tıkanmış lavabo açıcı, kâğıt imalatı

Asetik Asit

Potasyum Hidroksit

hh Formülü CH3COOH

hh Formülü KOH

hh Yaygın adı sirke asidi

hh Yaygın adı potas-kostik

hh Zayıf asit hh Gıda koruyucu olarak kullanılır.

hh Kuvvetli baz hh Kullanım alanı sıvı sabun imalatı, kimyasal gübre üretimi

Amonyak hh Formül NH3

Fosforik Asit

hh Zayıf baz

hh Formülü H3PO4

hh Kullanım alanı kimyasal gübre üretimi, boya imalatı, patla-

hh Zayıf asit

yıcı yapımı

hh Kullanım alanı gazlı içeceklerde asitlik düzenleyici, fosfatlı gübre yapımı

Örnek 21: I. HNO3 II. H3PO4

Hidroklorik Asit hh Formülü HCI hh Yaygın adı tuz ruhu

III. NaOH Yukarıdakilerden hangileri kimyasal gübre üretiminde kullanılır? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


hh Kuvvetli asit hh Kullanım alanı lavabo, banyo temizliği, pas giderme

HNO3 ve H3PO4 kimyasal gübre üretiminde kullanılır.


9


Tuzlar ile ilgili,

Örnek 22: Aşağıda verilen asit ve bazlardan hangisinin karşısında verilen kullanım alanı yanlıştır?

hh Oda koşullarında katı hâldedir. hh Kristal yapılıdır.

A) NaOH: Beyaz sabun imalatı hh Katı hâlde elektrik akımını iletmez.

B) HCI: Banyo temizliği C) H3PO4: Kimyasal gübre üretimi

hh Sıvı hâlde ve sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.

D) HNO3: Patlayıcı imalatı E) H2SO4: Arap sabunu imalatı

hh Suda iyonlarına ayrışarak çözünür.

H2SO4 sabun üretiminde kullanılmaz.

NaCI(k) → Na+(suda) + CI–(suda) CaBr2(k) → Ca2+(suda) + 2Br–(suda) KNO3(k) → K+(suda) + NO3–(suda) Tuzlar, kendilerini oluşturan asit ve bazın kuvvetliliğine göre asi-

Örnek 23:

dik, bazik ve nötr tuz şeklinde sınıflandırılır.

HNO3 çözeltisi ile ilgili, I. Yaygın adı kezzaptır. II. Kimyasal gübre üretiminde kullanılır. III. Sud kostikle nötrleşme tepkimesi verir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Örneğin,

HCI

+

NaOH

→

Kuvvetli asit Kuvvetli baz

NaCI + H2O Nötr tuz

HNO3(nitrik asit) yaygın adı kezzap olup, kimyasal gübre üretiminde kullanılır. Sud kostik (NaOH) ile nötrleşme tepkimesi verir.

HNO3 +

NH3

→

Kuvvetli asit

Zayıf baz

KOH

NH4NO3 Asidik Tuz

hhII. TUZLAR Asitten gelen anyon ile bazdan gelen katyonun oluşturduğu iyonal yapılı bileşiklere tuz adı verilir.

HF

+

→

KF + H2O

Zayıf asit Kuvvetli baz Bazik tuz

HCI + NaOH → NaCI + H2O Asit

Baz

Tuz

Na+ ve CI– iyonları tuzu oluşturur.

10


Nötr tuzlar suda hidroliz olmazken, asidik ve bazik tuzlar suda hidroliz olur.

ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR / Tuzlar

Örnek 24:

Potasyum Nitrat

Aşağıdaki tuzlardan hangisinin 25°C'de pH değeri 7'den küçüktür?

hh Formülü KNO3

A) NH4CI

B) KNO3 D) NaBr

C) KF E) NaCN

NH4CI: Asidik tuz NH3

hh Yaygın adı güherçile hh Nötr tuz hh Kullanım alanları barut, patlayıcı yapımı, kimyasal gübre üretimi

HCI

Zayıf baz Kuvvetli asit

Kalsiyum Karbonat hh Formülü CaCO3

1. Yaygın Kullanılan Tuzlar ve Kullanım Alanları

hh Yaygın adı kireç taşı hh Kullanım alanları, inşaat sektörü, mermer üretimi

Sodyum Klorür hh Formülü NaCI hh Yaygın adı sofra tuzu

Amonyum Klorür

hh Nötr tuz

hh Formülü NH4CI

hh Kullanım alanları, gıdaların tadlandırılması, saklanması, de-

hh Yaygın adı nişadır

ricilik

hh Asidik tuz hh Kullanım alanları, kimyasal gübre, kuru pil üretimi, yem sanayi

Sodyum Karbonat hh Formülü Na2CO3

Amonyum Nitrat

hh Yaygın adı çamaşır sodası

hh Formülü NH4NO3

hh Bazik tuz

hh Asidik tuz

hh Kullanım alanları beyazlatıcı, cam, kâğıt üretimi

hh Kullanım alanı, patlayıcı ve kimyasal gübre üretimi


11

ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR / Tuzlar

Sodyum Bikarbonat

Örnek 25:

hh Formülü NaHCO3

KNO3 ile ilgili,

hh Yaygın adı kabartma tozu

I. Nötr tuzdur.

hh Kullanım alanları gıda sektörü ve tıp hh Bazik tuz

II. Yaygın adı güherçiledir. III. Suda K+ ve NO3– iyonlarına ayrışır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

Kalsiyum Sülfat


KNO3 nötr tuzdur, yaygın adı güherçiledir. KNO3 → K+ + NO3–

hh Formülü CaSO4 hh Yaygın adı alçı taşı hh Kullanım alanı inşaat ve tarım sektörü

Örnek 26: Aşağıda verilen tuzlardan hangisi yanlış adlandırılmıştır? A) NH4CI: Nişadır B) Na2CO3: Kabartma tozu C) KNO3: Güherçile

Amonyum Fosfat hh Formülü (NH4)3PO4 hh Kullanım alanları tarım sektörü, gübre üretimi özellikle MAP

D) CaSO4: Alçı taşı E) NaCI: Sofra tuzu Na2CO3: Çamaşır sodası Kabartma tozu: NaHCO3

gübre üretimi

Örnek 27: Kalsiyum karbonat bileşiği ile ilgili, I. Yaygın adı kireç taşıdır.

Alüminyum Sülfat hh Formülü AI2(SO4)3 hh Kullanım alanları atık su ve içme suyu arıtımı, şap üretimi hh Şap olarak bilinen tuz KAI(SO4)212H2O tuzudur. Fakat günümüzde şap üretiminde AI2(SO4)3 tuzu kullanılmaktadır.

12


II. Mermer üretiminde yaygın olarak kullanılır. III. Ca2+ ve CO32– iyonlarından oluşur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


CaCO3: Kalsiyum karbonat yaygın adı kireç taşıdır. Mermer üretiminde kullanılır. CaCO3 → Ca2+ + CO32–

ASİTLER, BAZLAR, TUZLAR

Konu Testi - 1

1. Asitler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

4. Aşağıda verilenlerden hangisinin sulu çözeltisi kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye çevirir?

A) Tadları ekşidir.

A) Zaç yağı

B) Kezzap

C) Sulu çözeltilerinde OH iyonu bulunmaz.

C) Tuz ruhu

D) Sönmüş kireç

D) 25°C'de pH değerleri 7'den küçüktür.

B) Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. –

E) Sirke

E) Mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirirler. Kırmızı turnosol kâğıdının rengini maviye çeviren bazdır. Sönmüş kireç (Ca(OH)2) bazdır.

Asit çözeltilerinde sudan gelen OH– iyonu bulunur.

2. Asit ve bazlar ile ilgili,

I. Sulu çözeltileri elektrolittir.

II. 25°C'de pH değerleri 7'den küçüktür.

III. Sulu çözeltilerinde H+ iyonu bulunur.

yargılarından hangileri ortaktır? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

5. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisinde H2 gazı açığa çıkmaz?

E) I, II ve III

A) Fe + HNO3 → B) Mg + HCl →

Asitlerin pH değeri 7'den küçük bazların ise 7'den büyüktür.

C) Al + KOH → D) Na + H2O →

3.

E) Cu + H2SO4 → X

Y

Z

1. kap

2. kap

3. kap

Cu + H2SO4 → H2 açığa çıkmaz SO2 açığa çıkar.

Fenolftalein indikatörü asitik ortamda renksiz, bazik ortamda pembe renk verir.

X, Y ve Z sulu çözeltilerine fenolftalein indikatörü damlatıldığında X ve Z çözeltileri pembe renk veriyor.

Buna göre, X, Y ve Z çözeltileri aşağıdakilerden hangisi olabilir?

6.

I. Kezzap - Sud kostik

X

Y

Z

II. Amonyak - Potas kostik

A)

CH3COOH

HNO3

KOH

III. Tuz ruhu - Güherçile

B)

KOH

HCI

NH3

C)

HCI

NaOH

HNO3

Yukarıda verilenlerden hangileri asit - baz tepkimesidir?

D)

H2SO4

Mg(OH)2

HNO3

A) Yalnız I

E)

NaOH

NH3

KOH

X Baz KOH

Y Asit HCI

Z Baz NH3

D) II ve III

B) I ve II


I. Asit – Baz II. Baz - Baz III. Asit - Tuz


13


Konu Testi - 1

7.

I. 0,1 mol Ca(OH)2 – 0,2 mol HCI

10. 1. Çözelti

2. Çözelti

II. 0,3 mol HNO3 – 0,1 mol NH3

I. pH = 2

pH = 10

III. 0,2 mol KOH – 0,2 mol H2SO4

II. pOH = 2

pH = 2

Yukarıda miktarları belirtilen asit baz tepkimeleri sonu-

III. pOH = 4

pOH = 6

cu ortam nötr olur?

25°C'de hazırlanan yukarıdaki çözeltilerin karıştırıldığında hangilerinde nötrleşme tepkimesi meydana gelir?

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

I. Ca(OH)2 + 2HCI → Artansız 0,1 0,2 II. HNO3 + NH3 → Asidik 0,3 0,1 III. 2KOH + H2SO4 → Asidik 0,2 0,2

pH = 2 asit pOH = 2 baz pOH = 4 baz


pH = 10 baz pH = 2 asit pOH = 6 baz

11. I. KNO3: Patlayıcı imalatı 8.

I. CaO

II. CaCO3: İnşaat sektörü

II. CO2

III. NH4CI: Kimyasal gübre üretimi

III. Na2O

Yukarıda verilen tuzların kullanım alanlarından hangi-

Yukarıda verilen oksitlerden hangileri asit çözeltisin-

leri doğrudur?

den geçirildiğinde nötrleşme tepkimesi gerçekleşir?

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

D) II ve III


E) I, II ve III

KNO3: Patlayıcı imalatı CaCO3: İnşaat sektörü NH4CI: Kimyasal gübre üretimi

CaO: Baz CO2: Asit Na2O: Baz

9. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi asit baz tepki-

12. Aşağıda verilen asit, baz ve tuzlardan hangisinin yay-

mesi değildir?

gın adı hatalıdır?

A) HCI + KOH → KCI + H2O

A) KNO3: Güherçile B) NH4CI: Nişadır

B) MgO + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + H2O

C) NaOH: Sud kostik

C) AI2O3 + 6HCI → 2AICI3 + 3H2O

D) HCI: Kezzap

D) Ca + 2HCI → CaCI2 + H2 E) 2NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4

E) HCOOH: Karınca asidi

Ca + 2HCI → CaCI2 + H2 Metal asit tepkimesidir.

HCI: Tuz ruhu HNO3: Kezzap

2. C

3. B

4. D

5. E

6. A

7. A

8. C

9. D

10. B

11. E

12. D


1. C

14

C) I ve III

Cevaplar

A) Yalnız I

B) I ve II


Konu Testi - 2

1. Bazlar ile ilgili,

4.

I. Cu + HNO3 →

I. Mavi turnusol kâğıdına etki etmez.

II. Ca + NaOH →

II. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

III. Zn + KOH →

III. 25°C'de pH değerleri 7'den büyüktür.

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri gerçekleş-


B) I ve II

D) II ve III

mez? A) Yalnız II

C) I ve III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III


Ca + NaOH → Tepkimesi gerçekleşmez. Ca amfoter metal değildir.

Bazlar kırmızı turnusol kâğıdını maviye çevirir, elektrolittir. 25°C'de pH > 7 dir.

5. 0,1 mol sönmüş kireç ile 0,2 mol tuz ruhu çözeltileri karıştırılıyor.

2. Aşağıda eşit derişimli verilen çözeltilerden hangisi zayıf elektrolittir? A) NH3

B) HCI D) H2SO4

C) HNO3 E) KOH

Buna göre oluşan son çözelti ile ilgili,

I. Kalsiyum klorür tuzu oluşur.

II. Çözelti nötr özellik gösterir.

III. Elektrolittir.


NH3: Zayıf baz

B) I ve II

D) II ve III


CaO + 2HCI → CaCI2 + H2O 0,1 mol 0,2 mol –0,1 mol –0,2 mol – – Artansız

3.

I. Sirke

6.

I. HCI + NH3 → NH4CI

II. Sabunlu su

II. 2KOH + H2SO4 → K 2SO4 + 2H2O

III. Limonata

III. Na2O + 2HNO3 → 2NaNO3 + H2O

IV. Diş macunu

Yukarıda verilenlerden hangileri bazik özellik gösterir?

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri asit baz tepkimesidir?

A) Yalnız IV

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II, III ve IV

C) II ve IV E) I, II ve IV

Sabunlu su ve diş macunu bazik özellik gösterir.

B) I ve II

D) II ve III


Tamamı asit baz tepkimesidir.


15


Konu Testi - 2

7.

I. CaO: Sönmemiş kireç

10. H3PO4 ile ilgili,

II. NaOH: Sud kostik

I. Zayıf asittir.

III. NH4CI: Güherçile

II. Fosforik asit olarak adlandırılır.

Yukarıda verilenlerden hangileri doğru adlandırılmış-

III. Kimyasal gübre üretiminde kullanılır.

tır?

Yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

CaO: Sönmemiş kireç NaOH: Sud kostik NH4CI: Nişadır


H3PO4 fosforik asit zayıf asittir. Gübre üretiminde kullanılır.

8.

I. Zn + KOH →

11. Bir X bileşiği ile ilgili şu bilgiler veriliyor.

II. Na + H2SO4 →

• Lavabo açıcı olarak kullanılır.

III. Ag + HNO3 →

• Sulu çözeltisi bazik özellik gösterir.

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri sonucu H2

• Yaygın adı sud kostik

Buna göre, X bileşiği aşağıdakilerden hangisidir?

gazı açığa çıkmaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

A) KOH

E) II ve III

B) NaOH

D) HCI

Ag + HNO3 → H2 gazı açığa çıkmaz, NO ya da NO2 gazı açığa çıkar.

9. Aşağıda verilen asit, baz ve tuzlardan hangisinin kulla-

C) NH3

E) HNO3

Sud kostik NaOH

12. I. KNO3: Güherçile

nım alanı yanlıştır?

II. NaCI: Sofra tuzu

A) Kezzap: Dinamit imalatı

III. CaCO3: Kireç taşı

B) Potas kostik: Arap sabunu üretimi

C) Tuz ruhu: Lavabo temizliği

Yukarıda verilen tuzlardan hangileri doğru adlandırılmıştır?

D) Güherçile: Kimyasal gübre

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

E) Zaç yağı: Beyaz sabun üretimi Zaç yağı (H2SO4) beyaz sabun üretiminde kullanılmaz.


KNO3: Güherçile NaCI: Sofra tuzu CaCO3: Kireç taşı

2. A

3. C

4. A

5. E

6. E

7. B

8. C

9. E

10. E

11. B

12. E


1. E

16

Cevaplar

YGS // KİMYA

FÖY NO

10

TARAMA

1. Simya dönemi ile ilgili,

4. Bohr atom modeli ile ilgili,

I. Deneme-yanılma yöntemini uygulamışlardır.

II. Değersiz metalleri altına dönüştürmeye uğraşmışlardır.

I. Elektronlar çekirdeğin çevresinde dairesel yörüngelerde hareket eder.

II. Elektronların bulunduğun en düşük enerji düzeyine temel hâl denir.

III. Elektronlar enerji vererek uyarılmış hâle geçer.


III. Atomun yapısı ve özelliklerini incelemişlerdir.


B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III


Elektronlar enerji alarak uyarılmış hâle geçer.

Atomun yapısı ve özellikleri kimya dönemine aittir.

5. Periyodik özellikler ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

2. Aşağıdakilerden hangisi kimyacıların çalışma alanla-

A) Aynı periyotta grup numarası azaldıkça atom çapı genellikle artar.

rından birisi değildir? A) İlaç sanayi C) Tekstil sanayi

B) Aynı grupta periyot numarası arttıkça metalik aktiflik artar.

B) Boya sanayi

D) Su arıtma sistemleri

C) Periyot ve grup numarası arttıkça atom numarası artar.

E) Otomotiv sektörü

D) Aynı grupta periyot numarası arttıkça iyonlaşma enerjisi artar.

Otomotiv sektörü kimyacıların çalışma alanı değildir.

E) Aynı periyotta grup numarası azaldıkça metalik özellik artar. Aynı grupta periyot numarası arttıkça iyonlaşma enerjisi azalır.

3. Atom ile ilgili,

I. Çekirdek ve enerji düzeylerinden oluşur.

II. Temel tanecikleri proton, nötron ve elektrondur.

III. Nötr taneciklerde proton sayısı ile elektron sayısı eşittir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


Atom çekirdek ve enerji düzeylerinden oluşur. Proton, nötron ve elektron temel taneciklerdir. Nötr atomlarda proton sayısı = elektron sayısı

6. 11Na ve

16S

atomları ve bu atomlar arasında oluşan

bileşik ile ilgili,

I. Na metal S ametaldir.

II. Aralarında Na2S iyonik bileşiği oluşur.

III. Bileşiğin adı sodyum sülfattır.


B) I ve II


Na2S: Sodyum sülfür


1

Tarama

7. Soy gazlar ile ilgili,

10. Gazlar ile ilgili,

I. 8A grubunda yer alır.

I. Belirli şekil ve hacimleri yoktur.

II. Tamamının değerlik elektron sayısı 8'dir.

II. Maddenin en yüksek enerjili hâlidir.

III. Bileşik oluşturma eğilimleri yoktur.

III. Bulundukları ortama yayılırlar.



A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


2He

) değerlik elektron sayısı 2 fakat soy gaz 2

B) I ve II

D) II ve III


Gazlar için tüm öncüller doğrudur.

8.

I. O2

II. NO

III. Co

Yukarıda verilen türlerden hangileri bileşik molekülüdür?

11. Basıncı 2 atm, hacmi 4 litre olan bir gazın sabit sıcak-

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

I. H2S ‑ CH4

II. NH3 ‑ H2O

III. HF ‑HF

Yukarıda verilen türlerden hangileri arasında hidrojen bağı içerir?

B) 1

C) 4

D) 8

E) 12

12. Aşağıda verilen asit, baz ve tuzlardan hangisinin yaygın adı hatalıdır?

B) I ve II

D) II ve III

NH3 – H2O HF – HF

A) 0,5

P1V1 = P2V2 2.4 = P.16 P2 = 0,5

9.

A) Yalnız II

lıkta hacmi 16 litreye çıkarılırsa son basıncı kaç atm olur?

E) I, II ve III

O2: Element molekülü NO: Bileşik molekülü Co: Metal atomu

2

A) Yalnız I

Hidrojen bağı içerir.



A) KOH :Potas kostik B) CaCO3 : Kireç taşı C) HCl : Tuz ruhu D) NaCN : Sofra tuzu E) HNO3 : Kezzap NaCN: sodyum siyanür. NaCI: Sofra tuzu

Tarama

13. I. Ba: Bakır

16. Rutherford atom modeli ile ilgili,

II. K: Potasyum

III. CI: Klor

I. Protonlar çekirdek denilen çok küçük bir hacimde toplanmıştır.

Yukarıda verilen elementlerden hangileri doğru adlandırılmıştır?

II. Atomun büyük bir kısmı boşluktur.

III. Elektronlar belirli yörüngelerde hareket eder.

A) Yalnız III


B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III


Ba: Baryum Bakır: Cu

Rutherford atom modelinde yörünge kavramı yoktur.

14. Yandaki periyodik sistem kesitinde X, Y ve Z baş grup elementleri verilmiştir.

X

17. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin Lewis nokta

Y Z

Buna göre,

gösterimi hatalıdır? A) H

O

B)

H

I. Atom çapı en büyük olan Z'dir.

II. 1. İyonlaşma enerjileri sıralaması Z > X > Y şeklindedir.

C) Na+ [ CI ]–

III. Elektron ilgisi en fazla olan Z'dir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

H

H

N H

H

D) H – F

E) Mg [ O ] 2+

N

2–

H

H

E) II ve III

Z soy gaz olabilir. Z'nin 1. İyonlaşma enerjisi küçüktür.

15. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin iyonlaşma

18. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin yoğun fazın-

denklemi hatalıdır?

daki baskın olan etkileşim türü London etkileşimidir?

A) K3PO4 → 3K+ + 4PO –

A) H2O

B) NaOH → Na+ + OH – C) Al(NO3)3 → Al3+ +3NO3–

B) CH3CI

D) C2H5OH

C) HCI

E) C6H6

C6H6: Apolar

D) MgSO4 → Mg2+ +SO42– E) SrCO3 → Sr 2+ + CO32– K3PO4 → 3K+ + PO43–


3

Tarama

22. Viskozite ile ilgili,

19. I. HCI + NaOH → NaCl + H2O

II. H2SO4 + 2NH3 → (NH4)2SO4

I. Sıvının akmaya karşı gösterdiği dirençtir.

III. C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O

II. Sıcaklık arttıkça viskozite azalır.

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri asit baz tepkimesidir?

III. Tanecikler arası kuvvet arttıkça viskozite artar.


A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

D) II ve III

C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O

20. 127°C'de 16 litre hacim kaplayan 1 mol CO2 gazı 227°C'de kaç litre hacim kaplar?

V1 V2 = T1 T2

B) 14


Viskozite akışkanlığa karşı sıvının gösterdiği dirençtir.

Yanma tepkimesidir.

A) 12

B) I ve II

C) 18

D) 20

E) 25

T1 = 127 + 273 = 400 K

23. Asit çözeltileri ile ilgili,

I. 25°C'de pH değerleri 7'den küçüktür.

II. Elektrik akımını kuvvetlilikleri oranında iletirler.

III. Kırmızı turnusol kâğıdına etki etmezler.


T2 = 227 + 273 = 500 K 16 = V2 ⇒ V = 20 litre 2 400 500

B) I ve II

D) II ve III


Astilerin pH < 7'dir. Kırmızı turnusola etki etmez, elektrolittir.

21. Aynı koşullarda bulunan gazlar ile ilgili,

I. Hacimleri mol sayıları ile doğru orantılıdır.

II. Ortalama kinetik enerjileri aynıdır.

III. Basınçları mol kütlelerine bağlıdır.


B) I ve II

D) II ve III


Basınçları aynı koşul olduğu için aynı olmalıdır.

4


24. I. Cu + HCl →

II. Fe + NaOH →

III. Zn + KOH →

Yukarıda verilen tepkimelerden hangileri kendiliğinden gerçekleşmez? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III Cu + HCI →

Tepkimeleri

Fe + NaOH →

gerçekleşmez

C) I ve II

E) I, II ve III

Tarama

25. I.

II.

28. Periyodik sistem ile ilgili,

I. Yatay sıralara periyot düşey sütunlara grup denir.

II. A gruplarına baş grup elementi adı verilir.

III. Elektron dağılımındaki değerlik elektron sayısı grup numarasını verir.

genellemelerden hangileri doğrudur?

III.

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Yatay sıra periyot düşey sütun gruptur. A gruplarına baş grup denir. De-

Yukarıda verilen uyarı sembollerinden hangileri kimyasal analiz yapılan laboratuvarlarda bulunması gereken uyarı sembollerinden olabilir? A) Yalnız I

C) I ve III

ğerlik elektron sayısı ile grup numarası bulunur.


I. Zehirli madde II. Yanıcı madde III. Korozif madde

29. X2O42– iyonunda toplam 46 elektron bulunmaktadır.

Buna göre, X'in periyodik sistemdeki periyot ve grup numarası nedir? (8O)

26. I. Biyokimya

A) 2. periyot 4A

II. Fizikokimya

C) 3. periyot 4A

III. Organik kimya

A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

2x + 32 + 2 = 46

2x = 12 x=6

6X ) )

E) I, II ve III

D) 3. periyot 5A

X2O4

C) I ve III

E) 3. periyot 6A 2–

Yukarıda verilen kimya disiplinlerinden hangileri kimya biliminin alt dallarındandır?

B) 2. periyot 5A

2. Periyot 4A

2 4

Fizikokimya, biyokimya, organik kimya kimyanın ana dallarındandır.

27. Atom spektrumları ile ilgili,

30.

I. Görünür bölge ışımaları Balmer serisidir.

II. Dalga boyu 500 nm olan bir ışık görünür bölgede yer alır.

tepkimesi en küçük tam sayılarla tepkileştirilirse ürünlerin kat sayıları toplamından girenlerin katsayıları toplamı çıkarılırsa sonuç kaç olur?

III. Işımanın dalga boyu arttıkça yaydığı enerji de artar.

A) 4


B) I ve II

B) 3

C) 2

D) 1

E) 0

2C2H4(OH)2 + 5O2 → 4CO2 + 6H2O


Işımanın enerjisi ile dalga boyu ters orantılıdır.

C2H4(OH)2 + O2 → CO2 + H2O

144424443

7

1442443 10

10 – 7 = 3


5

Tarama

31. Aşağıda verilen türlerin karşılarında belirtilen etkin etkileşim türlerinden hangisi yanlıştır? Kimyasal Tür

Etkileşim Türü

34. I. CO2

II. SO3

III. CO

A)

NaCI - H2O

İyon-dipol

IV. Na2O

B)

H2S - H2S

Dipol-dipol

C)

C5H12 - C6H6

London

Yukarıda verilen oksitlerden hangileri NH3 çözeltisinden geçirildiğinde asit-baz tepkimesi gerçekleşir?

D)

KCI - HCI

Dipol-dipol

A) Yalnız I

E)

HF - H2O

Hidrojen bağı

B) I ve II

D) I, II ve IV

C) II ve III E) II, III ve IV

CO2: Asit, SO3: Asit, CO: Nötr, Na2O: Baz, NH3: Baz CO2 ve SO3 tepkime verir. KCI: İyonik bileşik

iyon-dipol

HCI: Polar molekül

35.

Amfoter metaller hem asit hem de bazlar ile tepkime verirler. D

Y

32. 2 atm X (g)

1 atm X (g)

2L T

3L T

D

Y

Asitlerin tadları ekşidir.

Şekildeki sistemde kaplar arasındaki musluk açılıp mutlak sıcaklık 2 katına çıkarılırsa son basınç kaç atm olur?

D

B) 1,4

C) 2,1

D) 2,8

E) 3,5

P1V1 + P2V2 = PSVS 2.2 + 1.3 = PS.5 PS = 1,4

Y

Ü

M

Y Ö

Asit ve bazlar ile ilgili verilen bilgiler doğru (D) - yanlış (Y) şeklinde doğru olarak takip edildiğinde Ç, Ö, Z, Ü, M harflerinden hangisine ulaşılır? A) Ç

Sıcaklık 2 katına çıkarsa basınçta 2 katına çıkar

D Z

Ç

A) 0,7

NH3 asit özelliği gösterir.

Yarı soy metaller oksijen içeren asitlerle tepkime vermez.

B) Ö

C) Z

D) Ü

E) M

Yarı soy metaller: Cu, Ag, Hg

P = 2,8

H2SO4, HNO3 gibi asitlerle tepkime verirler.

33. Gazlar ile ilgili,

I. Yüksek sıcaklık ve düşük basınçta ideale yaklaşır.

36. NH4CI ile ilgili,

II. Yayılma hızları mol kütlelerinin karekökü ile doğru orantılıdır.

I. Yaygın adı nişadırdır.

III. Ortalama kinetik enerjileri sıcaklığa bağlıdır.

II. Suda NH4+ ve CI – iyonlarına ayrışarak çözünür.




A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


NH4CI: amonyum klorür (nişadır)

Yayılma hızları mol kütlelerinin karekökü ile ters orantılıdır.

6


NH4CI → NH4+ + CI–

Kimyasal gübre üretiminde kullanılır.

Tarama

37. I. Biyokimya: Canlı organizmalardaki kimyasal değişimler.

40. 21 protonu bulunan +3 yüklü bir iyon ile aynı sayıda elektron içeren –2 yüklü iyona ait atomun periyodik sistemdeki periyot ve grup numaraları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

II. Anorganik kimya: Karbon ve bileşiklerini inceler.

III. Analitik kimya: Nitel ve nicel analizlar yapılarak kimyasalları inceler.

Yukarıda verilen kimya disiplinlerinden hangilerinin uğraşı alanı doğrudur?

A) 3. periyot 6A

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

B) 3. periyot 7A

C) 3. periyot 8A

C) I ve III

D) 4. periyot 1A

E) 4. periyot 1B

E) I, II ve III 3+

21X18

Karbon ve bileşiklerini inceleyen alt birim organik kimyadır.

16Y

38. Aşağıda sembolleri verilen elementlerden hangisinin adı yanlıştır?

2–

16Y18

) ) )

3. Periyot 6A grubu

2 8 6

41. 6C, 7N, 8O atomları ile ilgili,

I. Atom çaplarına göre sıralanışı C > N > O şeklindedir.

Element

Element Sembolü

II. 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan N'dir.

A)

Kobalt

Co

III. Elektron ilgisi en büyük olan O'dur.

B)

Demir

Fe


C)

Bor

Br

D)

Bakır

Cu

E)

Altın

Au

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


C: 4A Bor: B

N: 5A

Br: Brom

O: 6A Çap sıralaması C > N > O 1. İyonlaşma enerjisi N > O > C Elektron ilgisi sıralaması O > N > C

39. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi hatalı adlandırılmıştır?

42. I. Metalik bağ güçlü etkileşim sınıfına girer.

II. Dipol-dipol etkileşim polar moleküller arası etkileşim türüdür.

B) NH4NO3: Amonyum nitrat

III. Hidrojen bağı zayıf etkileşim türüdür.

C) KOH: Potasyum hidroksit

Yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) NaCI: Sodyum klorür

D) Mg3N2: Magnezyum nitrat E) PbO2: Kurşun (IV) oksit Mg3N2: Magnezyum nitrür

A) Yalnız I D) II ve III

B) I ve II


Metalik bağ güçlü etkileşimdir. Polar moleküller arası etkileşim dipol-dipoldür. H–bağı zayıf etkileşimdir.


7

Tarama

43. I. CH3 – CH2 – CH2 – CH3

46. I. Sönmemiş kireç - kezzap

II. CH3 – CH – CH3 CH3

II. Sud kostik - amonyak

III. Tuz ruhu - sirke

III. CH3 – CH2 – OH

Yukarıdaki bileşiklerin kaynama noktalarına göre sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangileri arasında asit baz tepkimesi meydana gelir?

A) I > II > III

B) II > I > III

D) III > I > II

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I > III > II


Sönmemiş kireç CaO

E) III > II > I

Kezzap: HNO3

CH3 – CH2 – OH polar

CaO + 2HNO3 → Ca(NO3)2 + H2O

Düz zincir > Dallanma

44. P(atm)

P(atm)

V(L)

V(L)

n

T(K)

I. (n ve T sbt)

II. (V ve n sbt)

III. (P ve T sbt)

İdeal gazlarla ilgili yukarıda çizilen grafiklerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

47. H3PO4 ile ilgili,

I. Adı fosforik asittir.

II. Suda %100 iyonlaşır.



C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

P ile V ters orantılı


H3PO4 zayıf asittir.

P ile T ve V ile n doğru orantılı

45. 2P X(g)

2V, T

3V, T

48. I. HNO3: Kezzap

Boş 5V, T

Sabit sıcaklıkta kaplar arasındaki musluk açılıp gazların karışması sağlandıktan sonra mutlak sıcaklık yarıya indiriliyor.

II. KNO3: Güherçile

III. Ca(OH)2: Sönmüş kireç

Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin yaygın adlandırmaları doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

Buna göre, son basınç kaç P olur? A) 0,6

B) 1,2

C) 1,8

D) 2,4

E) 3,0

3P.2V + 2P.3V = PS.10V PS = 1,2

B) I ve II

Sıcaklık yarıya inerse basınçta yarıa iner Ps = 0,6 atm


HNO3: Nitrik asit (kezzap) KNO3: Potasyum nitrat (güherçile) Ca(OH)2: Kalsiyum hidroksit (sönmüş kireç)

25. E 26. E 27. B 28. E 29. A 30. B 31. D 32. D 33. C 34. B 35. C 36. E 37. C 38. C 39. D 40. A 41. E 42. E 43. D 44. E 45. A 46. A 47. C 48. E 2. E

3. E

4. B

5. D

6. B

7. C

8. A

9. D 10. E 11. A 12. D 13. D 14. A 15. A 16. B 17. B 18. E 19. B 20. D 21. B 22. E 23. E 24. C YGS Kimya Planlı Ders Föyü

1. B

8

Cevaplar

3P X(g)

YGS // KİMYA

FÖY NO

KARIŞIMLAR

Karışımların Sınıflandırılması - Derişim Birimleri - Koligatif Özellikler Karışımların Ayrılması - Çözünürlük

hhI. KARIŞIMLARIN SINIFLANDIRILMASI

11

Çözücü faz

Çözünen faz

Çözelti fazı

Örnek

Sıvı

Katı

Sıvı

Tendürdiyot

hh Karışımlar bir dağılan faz ve bir dağıtan fazdan oluşur.

Sıvı

Sıvı

Sıvı

Kolonya

hh Karışımlar ikiye ayrılır.

Sıvı

Gaz

Sıvı

Gazoz

Gaz

Gaz

Gaz

Hava

Katı

Katı

Katı

Lehim

hh İki veya daha fazla maddenin özelliklerini kaybetmeden oluşturdukları saf olmayan maddeye karışım denir.

Karışımlar

Homojen Karışımlar (Çözelti)

Heterojen Karışımlar

hh Gazların karışımları daima homojendir. Ancak diğer fiziksel hallerde heterojen karışımlarda oluşturulabilir. hh Çözeltilerin özellikleri aşağıdaki gibi sıralanır.

hh Çıplak gözle ve mikroskop altında bakıldığında homojen görünürler.

hh Süspansiyon hh Emülsiyon

çökmez.

hh Koloit

hh Çözücü ve çözünen maddeler kimlik özelliklerini kaybetmezler.

hh Aerosol

hh Çözelti aynı koşullarda beklese bile çözünen madde

hh Çözünen maddenin büyüklüğü 1 nm (10–9m) den kü-

hh Adi Karışım

çüktür.

hh Çözeltilerin erime noktası, kaynama noktası, yoğunluk gibi özellikleri çözücüden farklı ve çözünen miktara bağlıdır.

1. Homojen Karışımlar hh İki veya daha fazla maddenin birbiri içinde her noktaya eşit oranda dağıldığı karışımlara homojen karışım denir.

Çözeltiler iletkenliklerine göre iki gruba ayrılır.

hh Homojen karışımlara çözelti de denir.

a) İletken çözeltiler (Elektrolit)

hh Çözelti en az bir çözücü ve bir çözünenden oluşur.

hh İyon içeren sıvı çözeltiler elektriği iyon hareketi ile iletir.

hh Genellikle miktarı fazla olan çözücü, az olan çözünendir. hh Çözücü ve çözünen aynı fiziksel halde (fazda) olabildiği gibi farklı fiziksel halde de olabilirler. hh Aşağıdaki tabloda çözücü ve çözünenin fiziksel hallerine bağlı olarak oluşan çözeltinin fiziksel görünümü birer örnekle belirtilmiştir.

NaCl(suda)

Na(+suda) + Cl(-suda)

hh İyon derişimi arttıkça iletkenlik artar. hh Alaşımlar ise serbest elektronlar ile iletir. (18 ayar altın, çelik ...........)


1

KARIŞIMLAR / Karışımların Sınıflandırılması

b) İletken olmayan çözeltiler

Örnek 1:

hh Moleküler halde dağılan sıvı çözeltiler elektriği iletmez. C6 H12 O6 (k)

Çözeltilerle ilgili olarak verilen aşağıdaki yargılardan doğru olanı (D) yanlış olanı (Y) ile işaretleyiniz.

C6 H12 O6 (suda)

C2 H5 OH s

( )

C2 H5 OH suda (

)

Çözeltiler içinde çözünen madde oranına göre iki gruba ayrılır.

Seyreltik Çözeltiler

Derişik Çözeltiler

Bu durumu karşılaştırmak için kullanılan, belirli bir nicelik yok-

1.

Çözeltiler homojen karışımlardır.

D

2.

Alkol - su karışımı sıvı çözelti örneğidir.

D

3.

Şeker - su karışımı katı çözelti örneğidir.

Y

4.

Gazoz, gaz çözeltilere örnek verilebilir.

Y

5.

Suda çözünen şeker iyonlarına ayrışır.

Y

6.

İyonlu çözeltiler elektrik akımını iletir.

D

7.

Dibinde katı içermeyen çözeltilere su eklenirse daha seyreltik çözelti oluşur.

D

8.

Bir çözeltiden herhangi bir çökelme olmadan su buharlaştırılırsa daha derişik çözelti oluşur.

D

9.

Çözelti içinde dağılan faza ait taneciklerin boyutu 10–9 m den küçüktür.

D

10.

Tanecik boyutu 10–9 m den büyük 10–6 m den küçük tanecikler çözelti oluşturamazlar.

D

tur. Örneğin; 100 gram sıvı ile oluşturulan iki çözeltinin 1.sinde 10 gram X 2. sinde 15 gram X çözünmüşse 2. çözelti 1.ye göre derişiktir. Ancak yine 100 gram su ile 3. çözelti hazırlanırken 30 gram X çözünmüşse hem 1 hem de 2. çözelti 3. ye göre seyreltik olur. Çözeltiler çözebileceği madde miktarına göre sınıflandırılabilir.

2. Çözünme Olayı hh Polar çözücüler iyonik ve polar maddeleri, apolar çözücüler ise apolar maddeleri çözer. hh Çözücü ve çözünen maddelerin arasında yeterince benzer çekimler varsa çözünme kolaylaşır.

Uyarı

1) Doymuş çözelti: Belirli sıcaklıkta çözebileceği en fazla madde miktarını çözebilen çözeltidir. 2) Doymamış çözelti: Belirli sıcaklıkta çözebileceğinden daha az madde çözen çözeltidir.

Benzer, benzeri çözer. hh Çözünme iyonik ya da moleküler olabilir.

3) Aşırı doymuş çözelti: Belirli sıcaklıkta çözebileceğinden

Örneğin; etil alkol, şeker gibi kovalent moleküller suda moleküller çözünürken yemek tuzu gibi iyonik bileşikler suda iyonal çözünür.

daha fazla madde miktarı çözen çözeltidir. Ancak aşırı doymuş

Moleküler çözünme

çözeltiler kararsızdır ve bozunduklarında çökme gerçekleştirerek doymuş çözelti oluştururlar. Örneğin, reçeller aşırı doymuş çözeltidir. Sıcaklık değiştirilerek elde edilmiştir.

2


C2 H5 OH(s) + H2 O(s)

C2 H5 OH(suda)

İyonal çözünme

NaNO3 + H2 O(s)

Na(+suda) + NO3 (suda)

KARIŞIMLAR / Karışımların Sınıflandırılması hh Çözünme sırasında maddeler arasında yeni etkileşimler oluşur. Madde

Madde

Etkileşim

İyon

Polar molekül

İyon- dipol etkileşimi

Polar molekül

Polar molekül

Dipol - dipol etkileşimi

Hidrojen bağlı molekül

Hidrojen bağlı molekül

Hidrojen bağları

Apolar molekül Apolar molekül

London Kuvvetleri

hh Çözücü ve çözünen arasında yeni etkileşimlerin oluşması sırasında enerji açığa çıkar. hh Çözücü ve çözünenin kendi tanecikleri arasındaki çekim kuvvetini yenmek için enerji gerekir. hh Gereken enerji açığa çıkan enerji ile karşılanabilirse çözünme istemli olur ve kendiliğinden gerçekleşir.

hh Çözünenler su tarafından çevrelenirse hidrasyon, başka bir çözücü tarafından çevrelenirse solvasyon gerçekleşir.

Gazlar suda çözünürken, hh Su taneciklerinin ayrılması çok enerji gerektirir. hh Gaz taneciklerinin ayrılması enerji gerektirmez. Çünkü tanecikler arasında çekim kuvveti ihmal edilebilir. hh Su ve gaz tanecikleri arasında yeni bağlar az enerji açığa çıkarır. Bu nedenle gazların sudaki çözünürlükleri azdır.

Örnek 2: Aşağıda verilen çözücü - çözünen çiftleri arasında bulunan etkileşim türlerini belirtiniz. Çözücü - Çözünen çifti

Tuz

Tuz kristali

1.

H2 O – C2H5OH

2.

NaI – H2O

3.

CH4 – CO2

Tanecikler arası etkileşim türü

1. Hidrojen bağları 2. iyon - dipol 3. London

Örnek 3: Polar maddeler polar çözücülerde apolar maddeler apolar çözücülerde iyi çözünürler. Buna göre, bir çözelti oluşturmak için çözünen maddeleri uygun çözücüler ile eşleyiniz.

Çözücü

Tuzlu su

hh Polar su moleküllerinde (

O–δ Hδ+

Hδ+

) kısmen negatif olan

iyonlarına doğru çekilirken, kısmen oksijen tarafı tuzun pozitif olan hidrojen tarafı tuzun Cl– iyonlarına doğru çekilir. Böylece tuzdaki iyonlar birbirinden ayrılarak etrafı su ile çevrelenir. Na+

Çözünen

1.

H2O(s)

a.

H2O(s)

2.

C2H5OH(s)

b.

NH3(s)

3.

C6H6(g)

c.

CH4(g)

1. b

2. a

3. c


3

KARIŞIMLAR / Karışımların Sınıflandırılması

3. Heterojen Karışımlar

Koloidal emülsiyon

hh Birden fazla faz içeren karışımlardır. hh Karışanlar gelişigüzel bir araya gelirken maddelerden biri

Çırpılmış yumurta

dağılan faz, diğeri dağıtan faz olur. hh Genellikle çıplak gözle, karışanları görünebilir. Kumlu su, benzin su, taşlı toprak gibi.

hh Çıplak gözle farkedilmeyip mikroskop altında gözlenebilen heterojen karışımlarda vardır. Süt, kan gibi Heterojen karışımların sınıflandırılması aşağıdaki gibidir. Sınıflandırma

Dağılan faz

Dağıtan Örnek faz Tebeşir tozlu su

Süspansiyon

Katı

Sıvı

Kum - su Yağlı boya Mazot - su

Emülsiyon

Sıvı

Sıvı

Gaz

Aerosol Gaz

İncir sütü

Traş köpüğü

Peynir suyu

Sabun köpüğü

Yumurta akı

hh Katı koloitlerle vardır. Örneğin katı köpük olarak bilinen aerojel malzeme hh Heterojen karışımlara ışık tutulduğunda ışığın karışımdan geçişi belirli olur. hh Adi karışım olarak adlandırılabilecek bazı karışım tiplerinde dağılan ve dağıtıcı ayrımı yapılmaz. Örneğin; taşlı kum karışımı, çeşitli kuruyemişlerden oluşan karışım, salata. hh Süs camları katı süspansiyon olarak adlandırılır. Çünkü cam sıvı iken içine katı süsler eklenir ancak daha sonra cam katılaşarak katı süspansiyonu oluşturur.

Zeytinyağı - su Duman Tozlu hava Sis

Sıvı

Mayonez

Koloidal aerosol

Süt Mayonez

Katı

Süt

Koloidal süspansiyon

Saç spreyi Bulut

hh Koloit karışımlar tüm heterojen karışım türlerinde görülebilir. Yani Koloidal aerosol, koloidal süspansiyon, ya da koloidal emülsiyon şeklinde sınıflandırabilir .

Örnek 4: Aşağıdaki ifadelerde yer alan boşlukları uygun kelimeler ile doldurunuz. 1. Birden fazla saf maddenin kimyasal özelliklerini kaybetmeden rastgele kütle oranlarında bir araya gelmesiyle oluşan madde topluluklarına ...................... ................... denir. 2. Özellikleri her yerinde aynı olmayan karışımlara ...... ................................. karışımlar denir.

hh Koloitte dağılan madde 1 – 1000 nm arasında bulunur.

3. ....................... sıvı + sıvı heterojen karışımlardır.

hh Örneğin koloidal karışım, çözelti ve süspansiyon arasında

4. Katı bir maddenin sıvı içinde heterojen dağılmasıyla oluşan karışımlara ........................... denir.

bulunur. hh Dağılan madde boyutu 1nm den büyük olan karışımlar genel olarak sol terimi ile belirtilir. Tanecik Boyutu Çözelti

10–9 m den küçük

Koloit

10–9 m(1nm) ve 10–6 arasında

Süspansiyon

10–6 m den büyük

5. Dağılan fazın oluşturduğu taneciklerin boyutları 10–9 m den küçük ise oluşan karışımlara ................ denir. 6. Özellikleri süspansiyonlar ile çözeltiler arasında kalan ve dağılan fazın tanecik boyutları 10–9m den büyük 10–6 m den küçük olan karışımlara ......... denir. 7. Sıvının bir gaz (dağıtıcı faz) içinde dağılması ile oluşan heterojen sisteme ........................... denir. karışım, heterojen, emülsiyon, süspansiyon, homojen, koloit, aerosol

4


KARIŞIMLAR / Derişim Birimleri

Örnek 5:

Örnek 6:

I. Temiz hava

1.Kap

2.Kap

II. Kolonya III. Çamurlu su IV. Benzen - su

5g

V. Kan

5g5g

VI. Volkanik kirlilik Yukarıda verilen madde örneklerini aşağıdaki kavramlarla eşleyiniz. Homojen karışım

Heterojen karışım

Süspansiyon

Emülsiyon

Kolloid

Aerosol

1 kesme şeker

100 gram su 20ºC

100 gram su 20ºC

2 kesme şeker

Yukarıdaki gibi hazırlanan çözeltiler için, I. 1. kaptaki çözelti 2. kapaktaki çözeltiye göre daha seyreltiktir. II. 1. kaptaki çözelti 105 gramdır. III. 2. kaptaki çözelti 1. kaptaki çözeltinin iki katı kütleye sahiptir. Yargılarından hangileri doğrudur ? A) Yalnız I

Homojen Karışım : I, II Emülsiyon: IV Heterojen Karışım : III, IV, V, VI Kolloid : V Süspansiyon : III Aersol : IV

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I , II ve III

mçözelti = mçözücü + mçözünen 1. kapta; mçözelti = 100 + 5 = 105 g 2. Kapta; mçözelti = 100 + 2 x 5 = 110 g Buna göre, 2. kapta çözünen madde miktarı daha fazla olduğundan daha derişiktir.

Örnek 7: 80 g Şeker

hhII. DERİŞİM BİRİMLERİ hh Belirli bir miktar çözelti ya da çözücüde çözünmüş olan madde miktarına derişim denir. hh Belirli miktar çözeltide çözünen madde miktarı fazla olan çözeltilere derişik çözelti, çözünen madde miktarı az olan çözeltilere seyreltik çözelti denir. hh Seyreltik ve derişik kıyaslamak için kullanılır.

400 g Su

I

70 g Şeker

200 g Su

II

45 g Şeker

150 g Su

III

Miktarı belirtilen saf su örneklerine üzerindeki şekerler eklendiğinde oluşacak çözeltilerin derişimini büyükten küçüğe sıralayınız. çözünen Çözeltilerde çözücü oranı büyüdükçe çözelti derişimi artar. Buna göre 70 45 80 çözeltilerin derişimi 200 > 150 > 400 olarak sıralanır. II>III>I dir.


5


1. Kütlece Yüzde Derişim (%C) hh Bir çözeltinin 100 gramında çözünen maddenin gram olarak kütlesidir.

ms : son çözeltinin kütlesi

Örnek 10:

hh Yüzde derişim,

çözünen kütlesi (g)

su miktarı (gram)

%C = çözelti kütlesi (g) # 100 bağıntısı ile hesaplanır.

hh % C ifadesinde C niceliği arttıkça çözünenin çözeltideki bolluk oranı artar.

A

50

20

1

Örnek 8:

çözelti

x 25 = 300 .100 x = 75 g şeker.

Başlangıçta kapta 20 g su bulunur 1.bölmede 30 g su eklenmiştir. A noktası toplam 50 g su 50 g tuz içerir yani %50 liktir. (Yalnız I)

Örnek 9:

Örnek 11:

400 gram suya 100 gram tuz eklendiğinde oluşan çözeltinin yüzde derişimi kaç bulunur?

200 gram %20 lik tuzlu su ile 400 gram % 50'lik tuzlu su çözeltileri karıştırılırsa çözeltinin yeni derişimi yüzde kaçlıktır?

mçözünen

= 100 + 400

= 500 g

Çözelti 200 kütlesi (gram)

Başlangıçta kapta saf su bulunurken kaba yapılan bazı etkiler ile yukarıdaki grafik çizilmiştir. Buna göre, I. A noktasında çözelti % 50 liktir. II. 1. bölmede kaba 50 g su ve 50 gram tuz eklenmiştir. III. B noktasında çözelti 200 gram tuz bulunur. yargılarından hangileri doğrudur?

m çözünen %C = m .100

B

2 100

% 25 lik 300 gram şekerli su çözeltisinde kaç gram şeker bulunur?

mçözelti = mçözünen + mçözücü

cs : son çözeltinin derişimi

%C = m .100 çözelti 100 %C = 500 .100

ms . c s = m 1 . c 1 + m 2 . c 2 600 . c = 200 . 20 + 400 . 50 %C = 40

C = %20

hh Derişim ve sıvı hacmi ters orantılıdır. Örneğin tuzlu suya su eklendikçe çözeltinin yüzde derişimi azalır, tuz eklendikçe derişim artar. hh Çözeltiler karıştırıldığında derişim m .cs = c1.m1+c2.m2+....... şeklinde hesaplanır. C1 : 1 çözeltinin yüzde derişimi

m1 : 1. çözeltinin kütlesi

C2 : 2. çözeltinin yüzde derişimi

m2 : 2. çözeltinin kütlesi

6


2. Hacimce Yüzde Derişim (%C) hh Çözücü ve çözünen sıvı ise hacimce yüzde derişim bulunabilir. hh Hacimce yüzde derişim Çözünenin hacmi (mL) Hacimce %C = Çözeltinin hacmi (mL) .100

formülü ile hesaplanır.


Örnek 12:

Örnek 15:

125 mL su ile 75 ml etanol karıştırılarak alkol – su çözeltisi hazırlanmıştır.

50 mg CuCI katısı ile 4 kg sulu çözelti hazırlandığında çözeltinin ppm derişimi kaç bulunur?

Bu çözeltide etanolün hacimce yüzdesi nedir?

çözünen kütlesi (g) ppm = çözelti kütlesi (g) .106

Etanol hacmi Hacimce %C = Çözelti hacmi .100 75 = 75 + 125 .100 = %37, 5

50.10-3 g ppm = 4.000 g .106 ppm = 12, 5

Örnek 13:

Örnek 16:

Antifriz olarak kullanılan glikol su ile karıştırılmıştır.

180 gram su ve 20 gram şeker ile oluşan çözeltiden 1 gram alınmış ve su eklenerek 1 kilograma tamamlamıştır.

Hazırlanan % 20 lik antifriz çözeltisinden 150 mL alındığında içinde bulunan glikol kaç mL dir? glikol hacmi (mL) Hacimce %C = çözelti hacmi (mL) .100 x %20 = 150 .100 X = 30 mL

3. ppm - derişim

Buna göre çözelti derişimi kaç ppm dir? mçözünen %C = m .100 çözelti 20 = 180 + 20 .100 = %10 10 = 100 0, 1g şeker alınır.

çözünen kütlesi (g) ppm = çözelti kütlesi (g) .106 0, 1 = 1000g .106 = 100 ppm

hh Çok seyreltik çözeltiler için kullanılır.

Uyarı

hh Çözünen maddenin 106 gram çözeltideki çözünmüş miktarıdır.

ppm derişimi, mg/L gibi birimlerle belirtilebilir.

hh Milyonda bir kısım olarak belirtilir. çözünenin kütlesi (g) 6 hh ppm derişimi ppm = çözelti kütlesi (g) .10 formülü ile hesaplanır. hh 1ppm, 1 kg çözeltide çözünen maddenin 1 mg olmasıdır. hh 0,2 ppm, 1L suda 0,2 mgX bulunmasıdır.

4. ppb - derişim hh Milyarda bir kısım olarak belirtilir.

Örnek 14:

hh Çözeltilenin daha da seyreltik olması durumunda kullanılır.

20 ppm Cu2+ içeren 5 kg çeşme suyunda kaç gram Cu2+ bulunur?

çözünen kütlesi (g) 9 hh PPb derişimi ppb = çözelti kütlesi (g) .10

formülü ile hesaplanır.

Öğretmen Sorusu

çözünen kütlesi (g) 20ppm = .106 5.000g 2+ çözünen kütlesi = 0,1 g Cu

200 ton su kullanılan bir yüzme havuzunda dezenfeksiyon yapmak için 400 g Cl2 gazı kullanılmaktadır. Buna göre Cl2 gazının derişimi kaç ppm dir?

400 ppm = 200000000 .106 = 2ppm


7

KARIŞIMLAR / Koligatif Özellikler

Örnek 17:

Örnek 18:

1 mg Fe3+ iyonu içeren 10 litre sulu çözeltide Fe3+ iyon derişimi kaç ppb dir?

Eşit derişimli NaCI ve C6H12O6 çözeltileri deniz seviyesindeki suyun sıcaklığını artırır. C6H12O6 çözeltisi 101ºC de kaynar ise NaCI çözeltisi kaç ºC de kaynar?

1.10-3 g ppb = 10.000 .10 9 = 100ppb 100 ppb olarak belirtilen çözelti 0,1 ppm olarak bulunurdu.

C6 H12 O6 (k) NaCl(k)

C6 H12 O6 (suda) Na(+suda) + Cl(-suda)

hhIII. KOLİGATİF ÖZELLİKLER

Şeker tek tanecik bırakırken, tuz 2 tanecik bırakır. O halde

hh Çözünen cinsinden bağımsız ve derişime bağlı özeliklere

koligatif özellikler denir.

1 tanecik

1ºC artırmıştır.

2 tanecik X –––––––––––––––––––––––––––––––––––– 2ºC artırır. Kaynama sıcaklığı = 100 + 2 = 102ºC dir.

Sulu çözeltilerde

hh Kaynama sıcaklığı yükselmesi grafikteki gibi gösterilir.

hh Erime donma noktasında alçalma

Sıcaklık (ºC)

hh Kaynama noktasında yükselme hh Ozmotik basınç gibi özellikler çözünen madde miktarına bağlıdır .

B 100 + ∆t

C

A

100

Zaman

1. Kaynama Noktası Yükselmesi hh Bir saf sıvıda uçucu olmayan bir katı çözündüğünde oluşan çözeltinin kaynama noktası saf sıvının kaynama noktasından daha yüksektir. hh Bu yükselme ebülyoskopi olarak bilinir. hh Bu yükselme çözünen maddenin türüne değil çözelti içindeki sayısına bağlıdır. hh Yüzeyden buharlaşan saf sıvı içine eklenen madde homojen karışırken yüzeyde de belli bir yer kaplar. Böylece buharlaşma daha az olur ve kaynama gecikir.

A noktası: kaynamanın başladığı sıcaklıktır A ve B arasında: hh Sıvının buharlaşma ile miktarı azalır. hh Çözelti derişimi artar. hh Sıcaklık yükselir hh Doymamış çözelti bulunur. B ve C arasında : hh Sıvının buharlaşma ile miktar azalır. hh Çözünen katı miktarı çökme ile azalır. hh Derişim değişmez hh Doymuş çözelti oluşur.

8


KARIŞIMLAR / Koligatif Özellikler Donma noktası düşmesi grafikteki gibi gösterilir.

Örnek 19:

Sıcaklık (ºC) Sıcaklık (ºC)

A

Zaman

102,5 -t

A B

C

Zaman

Yukarıdaki grafik tuzlu suyun ısıtılmasına aittir. Deniz seviyesindeki karışım için, I, Tuzlu su 102,5 ºC de kaynamaya başlar.

A noktası: donmanın başladığı sıcaklıktır. A ve B arasında: hh Derişim artar

II. Suyun normal kaynama sıcaklığı 2,5ºC artmıştır.

hh Donma sıcaklığı düşer,

III. Çözelti A noktasında doygunluğa ulaşır.

B ve C arasında:

yargılarından hangileri doğrudur? Suyun deniz seviyesinde yani normal kaynama sıcaklığı 100ºC dir. Ancak grafik 102,5ºC de açı değiştirildiğine göre kaynama başlama sıcaklığı 102,5 ºC dir ve 2,5 ºC lik yükselme olmuştur. (I ve II doğru). Ancak doygunluk noktasında grafik düz çizgi oluşturur. O halde A noktasında doymamıştır. (III. Yanlış)

hh Çözelti derişimi değişmez

Örnek 20: Şekerli suyun –2ºC de donduğu deniz seviyesinde eşit derişimli CaCl2 çözeltisi kaç ºC de donmaya başlar ? Şeker organik maddedir, iyonlaşmaz. Bu nedenle tek tanecik bırakır. C6 H12 O6 (k)

2. Donma Noktası Alçalması hh Bir saf sıvıda çözünen madde saf sıvının donma noktasını düşürür.

CaCl2 (k)

C6 H12 O6 (suda) + + Ca(2suda 2Cl(-suda) )

CaCl2 ise 3 tanecik bırakır. 1 tanecik 2ºC düşürürse. 3 tanecik X –––––––––––––––––––––––––––––––––––– 6ºC düşürür. O halde donmaya başladığı sıcaklık –6ºC dir.

hh Bu düşme kriyoskopi olarak bilinir. hh Kışın yerlerin tuzlanması arabalara antifriz eklenmesi, uçakların donması engellemek için özel sıvı ile yıkanması gibi olaylar sıvıların donma noktasının alçalmasına örnektir. hh Çözeltiye eklenen tuz iyonları su molekülleri ile zayıf etkileşimler oluşturarak su moleküllerinin düzenli birleşmesini engeller ve suyun donmasını geciktirir.

3. Ozmotik Basınç hh Derişimi yüksek olan çözeltinin derişimi düşük olan çözeltiye uyguladığı basma ve emme kuvvetine ozmotik basınç denir. hh Yarı geçirgen zarla ayrılan iki çözeltiden derişimi yüksek olan tarafın uyguladığı basınç ile katı tanecikleri geçemezken su molekülleri geçer. hh D erişimi düşük olan taraftan ayrılan su ile derişim artarken, diğer tarafın derişimi su geçişi ile azalır .


9

KARIŞIMLAR / Karışımların Ayrılması hh Çözeltilerin derişimi eşitlendiğinde ozmotik denge kurulmuş

Ayırma hunisi Aktarma (Dekantasyon)

olur. Yoğunluk farkı

Yüzdürme (Flotasyon) Santrifüjleme Pıhtılaştırma (Koagülasyon) Savurma Kristallendirme Ayrımsal kristallendirme

Çözünürlük farkı

%40 %10 tuzlu tuzlu su su

Ekstraksiyon

yarı geçirgen zar

yarı geçirgen zar

1. durum

2. durum

Kaynama noktası farkı (Uçuculuk farkı)

hh Bileşik kaplarda , çözelti üzerine fazladan mekanik basınç uygulanırsa çözeltinin suyu saf su tarafına geçer, saf su seviyesi yükselir. Bu olaya ters osmos denir.

Bir katıya bağlanma eğilimi farkı Tanecik özelliği

Tuzlu su

Kimyasal çöktürme

Saf su

Buharlaştırma Damıtma Süblimleştirme İyon değiştirme Aktif kömür Yüzeyinde tutma Mıknatıslama Elektriklenme

1. Tanecik Boyutu Farkına Dayalı Yöntemler Bu yöntemle heterojen karışımları ayırmak mümkündür.

a) Süzme, Filtreleme

hhIV. KARIŞIMLARIN AYRILMASI hh Karışımlar kendini oluşturan maddelerin özelliklerinin farklı olmasından yararlanılarak ayrılır.

Ayırımda Yararlanılan Özellikler Süzme Tanecik boyutu farkı

Ayıklama


hh Arabalardaki hava filtresi , makarnanın süzülerek sudan ayrılması

b) Eleme hh Eleme katı – katı heterojen karışımlara uygulanır. Örneğin unun elenerek taşdan ayrılması.

c) Ayıklama

Diyaliz Eleme

10

hh Süzme, sıvı veya gaz ortamlarda dağılmış katı maddelerin ayrılmasıdır.

hh Ayıklama yöntemi katı- katı karışımlarda farklı renk ya da büyüklükteki maddelerin el ya da gözle seçilerek uzaklaştırılmasıdır. Pirincin taşından ayrılması

KARIŞIMLAR / Karışımların Ayrılması

d) Diyaliz hh Diyaliz, dokularda biriken atık maddelerin kandan ayrılması için yarı geçirgen bir zarın gözeneklerinden geçerek ortamdan ayrılmasıdır.

d) Santrifüjleme hh Santrifüj hızla döndürülen sıvı karışımdaki yoğun ve büyük boyutlu taneciklerin dışa doğru merkezkaç kuvveti ile itilip dipte toplanması, hafif taneciklerin ise üstte kalması ile gerçekleşir. Örneğin, kanın içindeki plazmanın alınması gibi.

hh Diyaliz yönteminde yarı geçirgen zar kan hücrelerini ve büyük boyutlu moleküllerin geçişine izin vermezken su ve kü-

e) Pıhtılaştırma (Koagülasyon)

çük boyutlu taneciklere izin verir.

hh Koloidal boyutlu parçacıkların büyütülüp çökebilir hale getihh Böylece atık maddeler yarı geçirgen zardan özel diyaliz sıvı-

rildikten sonra ayrılması işlemine kaogülasyon (pıhtılaştır-

sına doğru geçer ve vücuttan atılır.

ma) denir. hh Süzme ile ayrılmayan katı karışımlara

uygulanabilir. Bu

yöntem için bir kimyasal madde ( koagülant ) kullanılır. Bu

2. Yoğunluk Farkına Dayalı Yöntemler

kimyasallar şap, Al2(SO4)3, FeCl3, Fe2(SO4)3 gibi maddelerdir.

a) Ayırma hunisi ile ayırma

Örneğin içme suyu oluşturulurken su içindeki koloidal maddeler bu yöntemle uzaklaştırılır.

hh Birbiri içinde çözünmeyen sıvı karışımları kaba konulup bir süre beklenirse farklı fazlara ayrılır.

Koagülant (pıhtılaştırıcı)

hh Faz sınırı netleştiğinde alttaki musluktan sıvılardan biri alınarak sıvılar ayrılır. hh Bu yöntem ayırma hunisi ile ayırmadır. Örneğin zeytinyağlı su.

b) Aktarma

Koloidal parçalar

hh Aktarma işlemi katı – sıvı heterojen karışımlara uygulanır.

hh Bunun için karışım önce bekletilerek dinlendirilir daha sonra çöken katı faz hareket ettirilmeden eğilerek sıvı başka kaba alınır.

f) Savurma

Örneğin sıkılmış zeytin posasının üstteki yağdan ayrılması.

c) Yüzdürme (flotasyon ) hh Yoğunluğu küçük olan katıların sıvı yüzeyinden yüzdürülerek alınması işlemine flotasyon denir. Örneğin , kırılmış cevherlerin yağlı sıvılarla karıştırılıp içinden basınçlı su geçirilmesi ile yüzeye çıkarılıp toplanması ile ayrılmasıdır.

Koloit parçalar bağlanarak yumaklaşır.

Koloit parçalar birlikte çöker.

hh Savurma yöntemi ile havaya atılan katı – katı karışımında yoğunluğu büyük (ağır) olan madde rüzgârın etkisiyle yakına düşerken hafif olan yani yoğunluğu az olan madde daha uzağa düşerek ayrılır. Örneğin, tarladaki buğday- saman karışımının ayrılması.

3. Kaynama Noktası Farkına Dayalı Yöntemler hh Sıvıların uçuculuk, tanecikler arasındaki çekim kuvveti gibi özelliklerine dayanan bir yöntemdir.


11


4. Çözünürlük Farkına Dayalı Yöntemler

a) Buharlaştırma hh Buharlaştırma, dışarıdan enerji alarak sıvının gaz hale geçmesidir. hh Katı – sıvı karışımlarına uygulanır.

hh Çözünürlük ayırt edici bir özellik olduğundan bazı maddeler suda çözünmezken bazıları çözünür ya da maddeler farklı sıcaklıklarda farklı çözünür.

Örneğin. Tuzlu sudan suyun uzaklaştırılması gibi .

b) Basit Damıtma hh Damıtma, buharlaştırılan sıvının tekrar yoğunlaştırarak damla damla sıvılaştırılmasıdır. hh Damıtma , katı – sıvıya uygulandığında buharlaşan sıvının tekrar alınmasıdır.

a) Çözünürlük farkı ile ayırma hh Çözünürlük farklı ile ayırmada maddelerden sadece birini çözebilecek uygun sıvı seçilirse karışımlar ayrılabilir. Örneğin, tuz – kum karışımı suya atılırsa tuz çözünür, kum çözünmez böylece tuzlu su aktarma işlemi ile kumdan ayrılır.

c) Ayrımsal Damıtma hh Damıtma sıvı – sıvı homojen karışımlara uygulanıldığında kaynama noktası düşük ( uçucu) olan sıvının kaptan daha önce alınması ile ayrımsal damıtma gerçekleşir. soğutucu

b) Ayrımsal kristalendirme hh Bir çözeltinin soğutulması ya da buharlaştırılması ile çözünen maddenin düzgün geometrik şekilli katı parçalar (kristal) oluşturarak çökmesine kristallenme denir . hh Suda sıcaklıkla farklı çözünen katıların sıcaklıkları değiştirilerek katıların ayrı ayrı elde edilmesi işlemine ayrımsal kristallendirme denir.

Çözünürlük

Toplama kabı

Şeker

Ayrımsal damıtma düzeneği hh Alkol ve su karışımı ayrımsal damıtma ile ayrıldığında toplama kabından önce alkol alınır. Böylece kaynama noktası düşük ve uçucu olan sıvının diğer sıvıdan ayrılması sağlanır .

NaCl

d) Süblimleştirme

Sıcaklık (ºC)

hh Suda çözünürlüğü sıcaklıkla artan şeker katısı ve çözünür-

hh Katı – katı heterojen karışımlar ısıtıldığında katılardan birinin sıvı hale geçmeden doğrudan gaz hale geçmesi ile süblimleşme gerçekleşir.

lüğü sıcaklıkla çok az değişme gösteren yemek tuzunun

Örneğin, naftalinin – tuz karışımında naftalinin süblimleşerek ortamdan uzaklaşması sağlanır.

nir. Böylece ayrımsal kristalleme işlemi ile şekerin tuzdan

12


önce kristallenen şeker tuzlu sudan ayrılarak dipte kristalleayrılması sağlanır.

Öğretmen Sorusu

Naftalin, yemek tuzu, demir tozu, kum ve çakıl karışımını ayırmak ve maddeleri ayrı ayrı elde etmek için hangi yöntemler sırasıyla kullanılmalıdır?

oluşturduğu katı – katı karışımı soğuma yoluyla ayrıldığında

Mıknatıslama, süblimleştirme, eleme, suda çözme, aktarma, suyu buharlaştırma


c) Özütleme (Ekstraksiyon)

hh İyon değiştirici reçineler, büyük polimer moleküller olup bu moleküllere –COO–, –SO3– gibi anyonik gruplar veya

hh Bu işlemde ayrılması istenen maddeyi çözen fakat diğer maddeleri çözmeyen bir çözücü kullanılır. hh Ekstraksiyon sıvı – sıvı veya katı – sıvı olarak yapılabilir.

–NR3+, –PR3+ gibi katyonik gruplar bağlanmıştır.

hh Reçineler polimerik iyonun yüküne zıt yük taşıyan iyonu

hh Tuzlu peynirin su ile tuzunun alınması.

bağlayabilir.

hh Çayın demlendiğinde özünün suya geçmesi.

Böylece katyonu bağlayan reçineye katyon değiştirici reçine, anyonu bağlayan reçineye anyon değiştirici reçine denir.

hh Parfüm yapılırken çiçek özlerinin uygun çözücü ile alınması. hh Şeker pancarından şeker eldesi

hh Katyon değiştirici reçineler H+ yerine Na+ formunda bulunabilir. Na+ ise değiştirdiği her Ca2+ / Mg2+ iyonu için iki tane Na+

hh Bitkilerden yağ eldesi (zeytin, ayçiçeği, argan vs..)

iyonunu suya verir.

hh Atık sulardan ağır metallerin uzaklaştırılması, gibi olaylarda ekstraksiyondan yararlanılır.

hh Anyon değiştirici reçineler OH– yerine Cl– formunda bulunabilir. Cl– ise anyonları bağlar ve onlar yerine Cl– iyonları verir.

5. Bir Katıya Bağlanma Eğilime Dayalı Yöntem a) Aktif Karbon hh Bazı katıların yüzeyleri belirli maddeleri güçlü şekilde bağlarken diğer maddeleri bağlamaz. Maddenin yüzeye tutunmasına adsorpsiyon denir. hh Gazı giderilmiş odun kömürüne aktif karbon adı verilir.

hh Katyon değiştirici reçine suya H+ verdiği için asidik reçine, anyon değiştirici reçine suya OH– verdiği için bazik reçine olarak da adlandırılır. hh Bu iki iyon aralarında H+ + OH– ⇒ H2O tepkimesiyle su oluşturur. hh Reçinelerde H+ ve OH– değiştirici iyon olarak kullanılırsa bir süre sonra iyonsuz su (deiyonize su) elde edilir. hh Reçinelerde Na+ ve Cl– kullanılırsa sert su yerine tuzlu su elde edilir. Ancak sertlik giderilmiş olur.

h h Aktif karbon hava ve suda bulunan zararlı ve istenmeyen kirlilikleri adsorplayarak giderir. hh Gaz maskeleri, fabrika bacalarındaki zehirli gazları tutmak için kullanılan düzenekler aktif karbon prensibiyle maddeleri yüzeyinde tutar . hh Kağıt kromotografisi bu yöntemle çalışır.

b) İyon değiştirici reçineler hh İyon değiştirici reçinelerde maddeleri bağlamak ve karışım-

hhV. ÇÖZÜNÜRLÜK hh Belirli sıcaklıkta 100 gram suda çözünebilen en fazla madde miktarı çözünürlük olarak belirtilir.

Çözünürlük: Çözünebilen maksimum madde miktarı 100 gram su

hh Çözebileceği en fazla maddeyi çözen çözelti doymuştur.

dan uzaklaştırmak için kullanılabilir.


13

KARIŞIMLAR / Çözünürlük

Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler

Örnek 21: 50gX

30gX

200g su

70gX

10gX

400g su

150g su

50 g su

20g Çözünürlüğü 100gsu olan X katısının yukarıdaki eşit sıcaklıklardaki sulara eklenerek belirtilen miktardaki X lerle oluşturacağı çözeltilerden hangileri doymuş olur? 100 g su 20 g çözerse diğer su miktaralrı ile oranlanarak çözebilecekleri X katıları bulunur. Buna göre çözebileceğinin hepsi çözülürse doymuş yoksa duymamış olur. Fazlası kalırsa dibe çöker ve yine doymuş çözelti oluşur. 100 g su 20gX 100 g su 20gX 100 g su 20gX

1. Çözücü ve Çözünen Cinsi hh Maddeler arasındaki benzerlik (molekül geometrisi, etkileşim türleri...) arttıkça çözünürlük artar. Örneğin; etil alkol, aynı karbon sayılı etere göre daha çok çözünür.

2. Sıcaklık hh Endotermik (ısı alan) çözünmelerde sıcaklık ile çözünürlük doğru orantılıdır. hh Ekzotermik (ısı veren) çözünmelerde sıcaklık ile çözünürlük ters orantılıdır. Çözünürlük

Çözünürlük

200 g su ? 150 g su ? 400 g su ?

40gX

30gX

80gX

100 g su 20gX 50 g su ? 10gX Buna göre, I. kapta; doymuş çözelti (10 gX çöker), II. kapta; doymuş çözelti, III. kapta; doymamış özelti (10 g daha çözebilir.) IV. kapta; doymuş çözelti oluşur.

hh Maddelerin çözünürlükleri genellikle grafikler ve tablolar halinde verilir. gX Çözünürlük ( ) 100gsu

Sıcaklık (ºC)

40

Çözünürlük (gX/ 100 g su)

25

10

15

15

20

25

30

40

10

20

30

Sıcaklık (ºC)

Endotermik Çözünme

Ekzotermik Çözünme

3. Basınç hh Basınç katı ve sıvıların çözünürlüğüne etki etmezken, gazların çözünürlüğünü doğru orantılı etkiler. Çözünürlük

gaz

katı

hh Grafikteki duruma göre çözeltinin doymuş ya da doymamış olması aşağıdaki gibi belirlenir. Çözünürlük

Sıcaklık (ºC)

Sıcaklık (ºC)

Çözünürlük

Basınç C

C

B

B

A

A

Sıcaklık (ºC) Endotermik (ısı alan) çözelti

4. Ortak iyon Sıcaklık (ºC)

Ekzotermik (ısı veren) çözünme

A: Doymamış çözelti, B: Doymuş Çözelti, C: Aşırı doymuş çözelti

14


hh Çözünen bir madde ile ortak iyon bulunduran ikinci madde çözünürken çözünürlük azalır. Örneğin; şeker, ballı suda çözünürken çözünürlüğü saf suya göre azdır.

KARIŞIMLAR

1.

Konu Testi - 1

Çözücü

Örnek

I. Sıvı

Gaz

Maden suyu

• X, emülsiyondur.

II. Sıvı

Katı

Şekerli su

III. Katı

Katı

Kumlu su

• Y, süspansiyondur.

Yukarıdaki çözücü ve çözünen türlerine göre yapılan örnekleme hangisinde yanlış verilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

4. X ve Y maddelerine ait verilen bilgiler şöyledir:

Çözünen

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) X en az iki sıvıdan oluşmuştur. B) Her ikiside heterojen karışımdır.

C) I ve II

C) X, alkol - su karışımı olabilir.

E) I, II ve III

D) Y, çamurlu su olabilir.

Kumlu su sıvı ve katıdan oluşan heterojen karışım örneğidir.

E) Y de katı taneciğinin boyutu 105 nm den büyüktür. Alkol - su karşımı homojendir. Oysa emülsiyon ve süspansiyon hetero-

2. Çözeltilerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış-

5. Kütlece % 20 lik tuz çözeltisi hazırlamak için 30 gram tuz üzerine kaç gram su eklenmelidir?

tır?

A) 30

A) Homojen karışımlardır.

E) 200

600 + 20x = 3000

E) Sabit basınç altında belirli bir kaynama sıcaklıkları vardır. Saf maddelerin kaynam sıcaklığı belirli ve sabittir. Çözeltiler saf madde

20x = 2400

x = 120 g su eklenmelidir.

değildir.

6. Hacimce % 30 luk alkol çözeltisine kaç mL su eklenir-

1.

Jelatin

2

Hava

3.

Tozlu hava

4.

Süt

5.

Tuzlu su

6.

Şerbet

se hacimce % 12 lik 150 mL çözelti oluşur? A) 90

Yukarıda numaralandırılmış kutucuklarda verilen maddelerden hangileri heterojen karışımdır? A) 1, 3

B) 4, 6 D) 1, 3, 4

D) 120

20 (30 + x ) = 3000

D) Bütün gaz karışımları çözeltidir.

C) 60

30 20 = 30 + x .100

C) Çözücü ve çözünenden oluşur.

3.

B) 50

Eklenen su X gram olsun.

B) En az iki farklı madde içerir.

jen karışımlardır.

1, 3, 4 heterojendir.

C) 60

D) 50

E) 10

12 150mL 100 = 18mL alkol

30 Alkol miktarı değişmediğinden V . 100 = 18mL 1

C) 3, 4 E) 1, 2, 5

B) 80

V1 = 60 mL ilk çözelti hacmi 150 – 60 = 90 mL eklenen su


15

KARIŞIMLAR

Konu Testi - 1

7. 80 ppm lik 100 Litre NaOH çözeltisi hazırlamak için kaç gram NaOH gereklidir? (NaOH: 40 g/mol) A) 2

B) 4

C) 8

D) 10

10. Aşağıdaki maddeleri ayrıştırmak için verilen yöntemlerden hangisi yanlıştır?

E) 16

1000L çözeltide 1 g NaOH çözünen çözelti 1 ppm olduğuna göre, 1000 L çözelti de 80 g NaOH çözünmüşse 80 ppm olur.

Madde

Yöntem

A)

Mürekkep

Kağıt Kromotografisi

B)

Kan

Santrifüjleme

Benzin - su

Ayırma hunisi

Çözelti

Çözünen

Derişim

C)

1000L

80g

80 ppm

D)

Tuz - şeker

Süblimleştirme

100L

8g

80 ppm

E)

Ham Petrol

Ayrımsal damıtma

8 g NaOH gereklidir.

Tuz ve şeker ayrımsal kristallendirme ile ayrıştırılır.

8.

Ayırma Yöntemi Ayrımsal kristallendirme

II. Ham petrol

Ayrımsal damıtma

III. Zeytinyağı - su

Koagulasyon

Ayırma Yöntemi

Örnek

I. Bakır cevherindeki bakır mine- Flotasyon ralinin alınması

Yukarıdaki karışımlardan hangisinin ayırma yöntemi doğru verilmiştir?

II. Ayçekirdekdeki posasından yağ Ekstraksiyon eldesi

A) Yalnız I

III. Ham zeytinyağının kap dibinde- Dekantasyon ki kara sudan ayrılması

C) Yalnız III

E) I ve III

Zeytinyağı - su karışımı ayırma hunisi ile ayrılır.

Yukarıdaki karışımlardan hangileri verilen ayırma yöntemleri ile ayrılabilir? A) Yalnız I D) II ve III

I. Teneffüs edilen havada bulunan ve kimyasal silah olarak kullanılan zehirli moleküllerin tutulması

II. Çayın demlenmesi sırasında çay yaprağındaki renk ve tat verici maddelerin suya geçmesi

III. Emülsiyon karışım olan su ve zeytinyağının oluşturduğu karışımdan zeytinyağının alınması

işlemlerine ait adlandırmalar hangi seçenekte doğru verilmiştir? I

II

III

Aktif Kömür (Adsorpsiyon)

Ekstraksiyon

Ayırma hunisi

B)

Flotasyon

Flotasyon

Ekstraksiyon

C)

Aktif Kömür (Adsorpsiyon)

Ekstraksiyon Ayrımsal damıtma

D)

Aktif Kömür (Adsürpsiyon)

Ekstraksiyon

E)

Flotasyon

sında verilen etkileşim türü yanlıştır? Çözünen

Etkileşim türü

A)

C2H5OH

H 2O

Dipol - dipol

NH3

C2H5OH

İyon - dipol

C)

NaF

H 2O

İyon - dipol

D)

I2

CCl4

London

E)

HCI

H2O

Dipol - dipol

Polar moleküllerin birbiri içinde çözünmesi sırasında dipol - dipol, iyonlar polar molekülde iyon - dipol, apolar moleküller ise kendi aralarında London kuvvetleri oluşturur.

Ekstraksiyon

Ekstraksiyon Ayrımsal damıtma

C2H5OH, H2O, NH3 ve HCI polar molekül I2 ve CCl4 apolar molekül

NaF iyondur. 5. D

Çayın demi su tarafından çözünerek alınır.

6. A

7. C

8. D

9. A

10. D

11. E

12. B


Çözücü

B)

4. C

16

Karışımların üçü içinde önerilen ayırma yöntemleri doğrudur.

12. Aşağıdaki çözücü ve çözünenlerin hangisinin karşı-

Aktif kömür zehirli gazları yüzeyinde tutar.

E) I, II ve III

3. D

A)

C) I ve III

2. E

9.

B) I ve II

1. B

B) Yalnız II

D) I ve II

11.

Cevaplar

Karışım I. KNO3(k) – C6H12O6(k)

YGS // KİMYA

FÖY NO

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ Fosil Yakıtlar - Hidrokarbonlar - Temiz Enerji Kaynakları - Canlılarda Enerji

hhI. FOSI ̇L YAKITLAR hh Fosil yakıtlar, yer altındaki ölü canlı organizmaların milyonlarca yıl çözülmesiyle oluşur. Yer altına inildikçe organizma üzerine uygulanan basıncın artması, sıcaklığın yükselmesi ve oksijensiz ortam oluşması fosil yakıtların oluşmasını etkileyen önemli faktörlerdir.

12

hh Jeolojik hareketler etkisiyle bu çökelti yer altına inmiştir. Yer altına indikçe artan sıcaklık ve basınç ile kimyasal değişimler meydana gelir.

Başlıca fosil yakıtlar, hh Kömür hh Petrol hh Doğal gazdır.

hh Fosil yakıtlardan ilk olarak kömür oluşumunu, sınıflandırılmasını ve çevreye etkilerini gözden geçirelim.

Not Kömür, halk arasında kara elmas olarak bilinir.

Not Yenilenemeyen enerji kaynağı, Tüketildiğinde yerine yenisinin kısa sürede konulamadığı enerji kaynağıdır. Fosil yakıtlar yenilenemeyen enerji kaynağıdır.

1. Kömür hh Bitki kalıntılarının tortul katmanlar altında fiziksel ve kimyasal değişimlerin gerçekleşmesiyle oluşur. hh Kömür oluşumu çok uzun süre gerektirir. hh Bu süre 15 milyon yıl ile 400 milyon yıl arasındadır. hh Çoğunlukla bitki kalıntıları, bataklık gibi yumuşak toprakta birikip çökelmiştir.

hh Bu zaman diliminde yapıdan sıra ile, su ve su buharı, karbon dioksit (CO2), oksijen (O2) ve son olarak H2 gazı uzaklaşır.

Kömürün Sınıflandırılması hh Kömürlerdeki çeşitliğin en önemli etkisi kömürün oluşumundaki süreçtir. Oluşum süreci ne kadar fazla ise yapısındaki karbon yüzdesi o kadar fazladır. hh Karbon yüzdesinin artması kömürün değerliliğini arttırır çünkü, artan karbon yüzdesi demek yandığında verdiği ısı miktarının fazla olması demektir.


1

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Fosil Yakıtlar

Örnek 1:

Kömürleşme Süreci ve Kömür Çeşitleri

• Kömürleşme sürecinin son evresinde ...I... oluşur. • Ham petrolün ayrımsal damıtmasında kullanılan kolonun en üst kısmında ...II... bulunur.

Çoğunlukla bitki kalıntılarından oluşan organik madde

• Kömür açık havada yakılınca geride kalan anorganik maddelere ...III... denir.

Turba

Geçen Süre

Linyit Alt Bitümlü Kömür

Su ve su buharı CO2 ve O2 uzaklaşır.

Yukarıda verilen cümlelerde boş bırakılan kısımlara hangi sözcükler getirilmelidir? I Antrasit II LPG III Kül

Taş kömürü H2 uzaklaşır. Antrasit

Örnek 2: I. Taş Kömürü II. Antrasit III. Linyit

Turba Kömürü:

IV. Turba Kömürü

hh Ölü bitki kalıntıları tortul katmanlar altında beklerken önce turba kömürü oluşur karbon yüzdesi ve yandığındaki ısıl değeri en azdır.

Yukarıda verilen kömür türlerinin eşit miktarı yakıldığında açığa çıkan ısı miktarının sıralanışı nasıldır? A) I > II > IV > III

B) II > I > III > IV

D) III > IV > I > II

Linyit, Alt Bitümlü Kömür: hh Karbon yüzdesi turba kömüre göre daha fazla olup yumuşak ve mat görünümlüdür.

Taş Kömürü (Bitümlü Kömür): hh Nem içeriği linyit ve alt bitümlü kömürden daha düşük olup, karbon yüzdesi fazladır. Sert ve camsı parlak görünüşe sahiptir.

Antrasit: hh Taş kömürü yapısından H2 gazının uzaklaşması ile oluşur. Karbon yüzdesi ve ısıl değeri en fazla olan kömür çeşididir.

2


C) IV > III > II > I

E) I > III > II > IV

Kömür türleri yakıldığı zaman açığa çıkan ısı miktarı kömürün yapısındaki karbon yüzdesi ile doğru orantılıdır. Buna göre sıralama yaparsak II > I > III > IV olur

Not Kömür yakılınca organik kısmı uçucu ürünlere dönüşür. Yanmadan geride kalan anorganik kısma kül denilir.

hh Endüstride, enerji üretimi için ham madde olarak kömürün kullanılmasının üstünlükleri olduğu gibi çevre için sakıncalı yönleri de vardır. hh Aşağıda verilen tabloda kömürün enerji üretiminde kullanılmasının etkilerini inceleyelim.

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Fosil Yakıtlar Kömürün Yakıt Olarak Üstünlükleri

Yakıt Olarak Sakıncaları

a) Petrolün Oluşumu

hh Petrol ve doğal gaza oran- hh Yanarken kül ve diğer kirletici maddeler çevreye la çok daha fazla miktarda zarar verir. bulunur. (rezervi fazla)

hh Yeraltındaki jeolojik katmanlarda oluşur. Milyonlarca yıl önce denizlerde yaşayan zooplankton ve alg grubu ölü organizmaların deniz dibinde çökeltiler oluşturarak yüksek sıcaklık ve basınç altında kimyasal değişimler sonucunda oluşur.

hh Diğer fosil yakıtlara göre hh Kömür yanmasıyla atmosfere salınan gazlar ucuzdur. havadaki su buharı ile birhh Nakli ve depolanması güleşerek asit yağmurlarını venlidir. oluşturur.

b) Petrolün Rafinasyonu

hh Küresel ısınmaya sebep olur.

hh Yeraltından çıkarılan ham petrol, hidrokarbonlar, katı maddelerden ve hidrokarbonda çözünmüş gazlardan oluşan karmaşık yapıya sahiptir. hh Yapısında tek karbonlu metandan (CH3) 40 karbonlu moleküllere kadar çok çeşitli organik bileşikler bulunur. hh Moleküllerdeki karbon sayısı petrol bileşenlerinin kaynama noktasını farklılaştırır.

Örnek 3: Kömürün tercih edilen fosil yakıt olma sebebi, I. diğer fosil yakıtlara göre ucuz olması II. güvenli bir şekilde saklanabilmesi

hh Ham petrol bileşenlerine ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrılır.

III. küresel ısınmaya sebep olması

LPG

yukarıdakilerden hangileridir? A) Yalnız I

B) Yalnız III D) I ve III

20°C 150°C

C) I ve II

Benzin

E) I, II ve III

200°C

Kömürün diğer fosil yakıtlara göre ucuz olması, güvenli bir şekilde depolama yapılabilmesi tercih edilme sebebidir. I ve II yargı doğrudur. Küresel ısınmanın olumsuz etkilerinin olması durumundan tercih sebebi olmaz. III yargı tercih sebebi alamaz.

300°C

370°C

Jet yakıtı Mazot Fuel Oil

Ön ısıtma

400°C

2. Petrol hh Petrol çok eskiden beri kullanılan sıvı yağ kıvamında yanıcı bir fosil yakıttır.

Not Petrol, Latince petra (kaya) oleum (yağ) kelimelerinden türetilmiştir.

Öğretmen Sorusu

Petroleum (petrol)

Ham petrolün rafinasyonu ile bileşenlerin ayrıldığı kule.

hh Karbon sayısının fazla olduğu petrol bileşenlerinin kullanılabilirliğinin arttırılması için daha küçük moleküllere dönüştürülmesine kraking işlemi denilir. hh Petrole uygulanan fiziksel (ayrımsal damıtma) ve kimyasal (kraking) işlemlerinin bütününe ham petrolün rafinasyonu denilir.

Petrol ürünleri ilk olarak nerede kullanılmıştır?

Babil Kulesi duvarlarında zift olarak kullanılmıştır. YGS Kimya Planlı Ders Föyü

3

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Fosil Yakıtlar Petrol rafinasyonunda,

Fuel - Oil

hh Ayrımsal damıtma kuleleri kullanılır.

hh Kaynama noktası 300°C - 400°C sıcaklık aralığında olan petrol bileşenidir.

hh Ham petrol ön ısıtma işleminden sonra kuleye gönderilir. hh Kaynama noktası küçük olan bileşen üst kısma geçerken kaynama noktası büyük bileşenler alt kısımda birikir

hh Elektrik ve ısı enerjisi üretiminde ve bazı gemilerde yakıt olarak kullanılır.

Petrol Eteri c) Petrol Ürünleri Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) hh Normal koşullar altında gaz hâlinde bulunan LPG taşıma ve depolama işlemleri

hh Petrolden elde edilen hidrokarbon karışımıdır. hh Benzinden daha uçucudur.

Nafta

için yüksek basınç ve sı-

hh Benzin ve jet yakıtı arasında kaynama sıcaklığına sahip petrol bileşenidir.

caklığın düşürülmesiyle sı-

hh Petrokimya ham maddesi olarak kullanılır.

vılaştırılır. hh Propan ve bütan gazlanından oluşan karışımdır. hh Kaynama noktası aralığı en küçük olan petrol bileşenidir. hh Bazı otomobillerde ve mutfaklarda yakıt olarak kullanılır.

Mineral Yağ hh Petrol ürünü olup yağlama amacıyla kullanılır. hh Motor yağı mineral yağdır.

Parafin Benzin hh Kaynama noktası LPG'den daha yüksek olan petrol bileşenidir.

hh Mineral yağlardan daha ağır olan parafin kulenin alt kısmında toplanır. hh Mum ve vazelin en güzel örnekleridir.

hh İçten yanmalı motorlarda yakıt olarak kullanılır.

Zift Mazot hh Kaynama sıcaklığı 260°C - 315°C aralığında olan petrolün rafinasyonu ile elde edilen üçüncü ana üründür. hh Dizel motorlarda yakıt olarak kullanılır.

4


hh Ayrımsal damıtma kulesinin en alt kısmına toplanan siyah yapışkan petrol bileşenidir. hh Plastik eldesinde ara ürün olarak kullanılır. hh Asfalt yapımında kullanılır.

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Fosil Yakıtlar

d) Petrolün Yanması hh Petrol ve petrol bileşenleri havadaki oksijen ile yanma tepkimesi vererek enerji açığa çıkar.

hh Karbon ve hidrojen arasında oluşan bileşik sayısı çok fazladır. Birbirinden farklı bu kadar çok bileşik oluşmasının sebebi karbon elementinin dört bağ yapabilmesidir.

hh Petrol ya da bileşeni yanma tepkimesi verirken ortamda yeterli miktarda oksijen var ise ürün olarak karbon dioksit (CO2) ve su oluşur.

hh Çekirdek yükü 6 olan karbon elementinin elektron dağılımını yaparsak değerlik elektron sayısının 4 olduğunu görüyoruz.

hh Petrol, yanma tepkimesi verirken ortamda oksijen yetersiz ise kısmi yanma olur. Kısmi yanma sonucunda CO gibi zehirli gazlar oluşur.

hh Sıcaklık ve basıncın yüksek olduğu ortamda petrolün yanması sonucu azot oksitlenerek NO2 gazları meydana gelir. hh Petrolde bulunan kükürtlü bileşkilerin yanması ile SO2 gazları oluşur. hh SO2 gazının asit yağmurları oluşumunda etkisi çoktur.

II. Asit yağmurları oluşumunda etkilidir. III. Ayrımsal damıtma yöntemi ile bileşenlerine ayrılır.

C elementinin Lewis formülü C şeklindedir.

hh C atomu oktetini tamamlaması için 4 elektrona daha ihtiyaç vardır. C ve H atomları arasında oluşacak bileşiğin Lewis formülü

I. Belirli formülleri yoktur.

))

2 4 → Değerlik elektron sayısı

hh Değerlik elektron sayısının " • " şeklinde elementin etrafında gösterilmesi Lewis formülüdür.

Örnek 4:

6C

1H

) H

1 → Değerlik elektron sayısı

H HC H H

hh Karbon ve hidrojen atomları elektronlarını ortaklaşa kullanarak 4 tane kovalent bağ yapmıştır.

Yukarıda verilen yargılardan hangileri petrol ve kullanımı için doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II D) II ve III


Ham petrol karışım olup belirli bir formülü yoktur. I. yargı doğrudur. Petrol kullanımı asit yağmurlarına sebep olur. II. yargı doğrudur. Ham petrol ayrımsal damıtma işlemi ile bileşenlerine ayrılır. III. yargıda doğrudur.

1. Hidrokarbonların Sınıflandırılması Hidrokarbon Alifatik Hidrokarbon

hhII. HI ̇DROKARBONLAR Yapısında sadece karbon ve hidrojen elementi içeren organik bileşiklere hidrokarbonlar denir.

Doymuş Hidrokarbon Alkan

Aromatik Hidrokarbon

Doymamış Hidrokarbon Alken

Alkin


5

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Hidrokarbonlar

a) Alkanlar

Not

hh Karbon atomları arasında sadece tekli bağ içeren doymuş hidrokarbonlardır.

Alkanların ilk dört üyesi oda sıcaklığında gaz hâlindedir ve petrol gazlarıdır.

hh En küçük üyesi metandır. (CH4) hh Düz zincirli yapılarının genel formülleri CnH2n + 2'dir. hh İlk dört üyesinin adları özeldir. Beş ve daha çok karbonlu alkanlar adlandırılırken karbon saysının latince adlarının sonuna -an eki getirilerek adlandırılır.

Sikloalkanlar hh Halkalı yapıya sahip doymuş hidrokarbonlardır.

Alkanın Adı

Kapalı Formülü

Açık Formülü

Metan

H

Açık formül

H

H–C–C–H

C2H6

H H

H

H

C4H12

H H

H H

H

H

H

H

H

H

H

Alkan Formülü

Latince Sayı Adı

Alkan Adı

C5H12

Penta

Pentan

C6H14

Hekza

Hekzan

C7H16

Hepta

Heptan

C8H18

Okta

Oktan

C9H20

Nona

Nonan

C10H22

Deka

Dekan


C

H

H

H

Siklopropan

C 3H6

Açık formül

6

C C

İskelet formülü

H

H–C–C–C–C–H

H

H

H

H–C–C–C–H

C 3H 8

Bütan

H H

Propan

hh En küçük üyesi 3 karbonlu olan siklopropandır.

H–C–H

CH4

Etan

hh Genel formülü CnH2n'dir.

H

H

İskelet formülü

H–C–C–H H–C–C–H

H

H

Siklobütan C4H8 hh Karbon atomları arasında tekli kovalent bağ vardır. hh Adlandırması yapılırken "siklo" ön eki gelir.

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Hidrokarbonlar

Örnek 5:

c) Alkinler

Siklohekzan ile ilgili,

hh İki karbon arasında üçlü bağ olan doymamış hidrokarbonlardır.

I. Doymuş hidrokarbondur. II. Genel formülü C6H12 'dir.

hh Genel formülleri CnH2n – 2'dir.

III. Halkalı yapıya sahiptir.

hh En küçük alkin 2 karbonlu olan asetilendir. (C2H2)


B) Yalnız II D) II ve III


Siklo hekzan (siklo-) ön ekinden de anlaşılacağı gibi halkalı yapıya sahiptir -an eki alkan olduğunu ifade eder. H

H

H C C H H C C H C

H H H H

C

Genel formülü C6H12'dir.

H–C≡C–H

Etin (Asetilen)

hh Adlandırılırken son ek olarak "-in" eki gelir.

d) Aromatik Hidrokarbonlar hh Aromatik hidrokarbonlara arenler de denilir. hh Karbon atomları arasında sırası ile tekli ve ikili bağlar ard arda gelerek oluşan halkalı yapıya sahiptirler.

H H

hh En basit aromatik hidrokarbon benzendir.

b) Alkenler hh Karbon atomları arasında çift bağ bulunan doymamış hidrokarbonlardır.

hh İkili bağların yeri elektronların molekül içinde gezici olmasından sebeple sabit değildir. Bu şekilde mezomer gösterimler kullanılır.

hh Olefinler olarak da bilinirler.

Benzenin açık formülü H

hh Düz zincirli yapılarının genel formülü CnH2n'dir. H C

hh En küçük üyesi iki karbonlu eten'dir. hh Alkanlara benzer şekilde adlandırılırlar. Adlandırmadaki tek fark alkanlarda "-an" son eki yerine alkenlerde "-en" son ek olarak gelmesidir. Alkenin adı

Kapalı Formülü

C=C

C2H4

H

H

C3H6

C=C–C–H H

H

C 4H 8

H H

H Büten

C

C H C H

H

H H

H Propen

C

Açık Formülü H

Eten(Etilen)

H

C

Benzenin iskelet formülü

H

C=C–C–C–H H

H

H

H

Benzenin mezomer formları hh Benzen suda çözünmeyen organik bir sıvıdır. hh Aromatik bileşikler alken ve alkinlere göre daha kararlı hidrokarbonlardır. hh Alken ve alkinlerde hidrojen bağlanması arenlerden daha kolay gerçekleşir.


7

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Hidrokarbonlar Benzen yapısında hidrojen atomu yerine metil grubu (–CH3) eklenirse toluen oluşur.

Örnek 6: Bileşik Adı İskelet Formülü OH I. Fenol

Toluen CH3 hh Toluende benzen gibi organik çözücüdür. hh Kanserojen etkisi yoktur.

Naftalin Antrasen

II. Siklohekzan NH2

III. Anilin

Yukarıda verilen organik bileşik adları ve iskelet formüllerinden hangileri doğrudur? hh Naftalin ve antrasen karbon sayısı fazla olduğu için yandığı zaman isli bir alevle yanar.

A) Yalnız I

D) II ve III

Fenol hh Benzen halkasından hidrojenden birinin yerine –OH grubu katılırsa fenol oluşur.

OH

hh Benzen asidik özellik göstermez iken fenol zayıf asit özelliği gösterir.

Anilin NH2

B) I ve II

E) I, II ve III

OH: Fenol

NH2: Anilin

C) I ve III

: Benzen

Siklohekzan

hhIII. TEMI ̇Z ENERJİ KAYNAKLARI hh Benzen halkasında hidrojen atomlarından biri yerine –NH2 grubu geçerse anilin oluşur. hh Anilin zayıf baz özelliği gösterir.

hh Fosil yakıtlara göre çevre için az kirletici olan, ham maddesinin doğa tarafından yenilendiği enerji kaynaklarıdır.

Başlıca temiz enerji kaynakları, hh Hidroelektrik hh Güneş

Pridin

hh Rüzgâr-dalga

N

hh Zayıf baz özelliği gösteren aromatik bir bileşiktir.

hh Jeotermal hh Hidrojen hh Bitki kökenli yakıtlardır.

Öğretmen Sorusu

hh Benzen halkasından bir karbon atomu yerine N atomunun geçmesiyle pridin oluşur.

Benzenin üretiminde en çok hangi madde kullanılır?

Benzenin % 75'i petrol ürünü olan tolüenin dealkilizasyonu ile elde edilir.

8


ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Temiz Enerji Kaynakları

1. Hidroelektrik Enerji

5. Hidrojen Enerjisi

hh Barajda birikmiş suların sahip olduğu potansiyel enerji ile

hh Doğada H2 gazı bulunabilen kaynak yoktur. H2 gazını suyun

akarsuların kinetik enerjisi hidrolik türbinleri döndürür. Türbinlerin hareket enerjisi ise jeneratörlerde elektriğe dönüşür. hh Maliyeti düşüktür.

elektrolizinden elde edilir. hh H2 gazı yandığı zaman su buharı oluşturur. Bu sebepten en temiz yakıttır. hh Günümüzde yaygın olarak kullanılmamaktadır fakat geleceğin yakıtıdır.

2. Güneş Enerjisi hh Işın soğurucu yüzeye gelen ışıma enerjisini ısıya dönüştürerek alt tarafında bulunan suyu ısıtır.

6. Bitki Kökenli Yakıtlar

hh Güneş enerjisinden güneş pili yardımıyla elektrik enerjisi üretilir.

hh Bitkisel atıklardan oluşan yakıtların tamamına biyokütle de-

hh Güneş pili maliyeti yüksek olduğu için yaygınlaşması zaman alır.

hh Çöp ve hayvan gübreleri biyogaz hâline dönüştürülür. Biyo-

nilir.

gaza dönüştürmede sıcaklık ve ortamın pH değerinin etkisi fazladır. Bakteriler belirli bir pH değerinde çalışır.

3. Rüzgâr - Dalga Enerjisi hh Rüzgârın sahip olduğu kinetik enerji türbini döndürür ve türbinin hareket enerjisi jeneratörler ile elektriğe dönüştürülür. hh Açık denizlerde denizin yüzeyinde haznede dalga ile sürüklenen su birikir. Biriken su denize aktığı kısımda türbini döndürür. hh Türbinin hareket enerjisi jeneratörlerde elektrik enerjisine dönüştürülür.

hhIV. CANLILARDA ENERJİ hh Canlılar yaşamsal fonksiyonlarını devam ettirebilmesi için gerekli olan enerjiyi gıdalarda depolanan kimyasal enerjiden karşılar. hh Gıdalardan solunum yolu ile açığa çıkan enerji beyin faaliyetleri ve vücudun metabolik olaylarında kullanılır. Gıdalardaki besin maddeleri, hh Karbonhidratlar

4. Jeotermal Enerji

hh Yağlar

hh Yeraltında bulunan sıcak su buharı yer yüzüne çıkarılarak

hh Proteinler

buhar türbinlerini döndürerek türbinlerin hareket enerjisi jeneratörlerde elektrik enerjisine dönüştürülür.

olmak üzere üç gruptan oluşur.


9

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ / Canlılarda Enerji

1. Karbonhidratlar hh Karbon, hidrojen ve oksijenin doğal olarak bulunduran bileşiklerdir. Kaba formülü CH2O'dur. Örneğin glikozun genel formülü C6H12O6'dır. Kaba formülün (CH2O) 6 katıdır.

CH2OH O H

H OH

OH

H

H

OH

H

H O

CH2OH O H OH

H

H

OH

H OH

hh Özellikleri yönünden farklılık gösterir. Örneğin şeker de pamuk da karbonhidrattır. Özelliklerindeki bu farklılık molekül büyüklüklerinden kaynaklanır.

hh Monosakkaritler en basit karbonhidrat birimlerdir. Örneğin glikoz tek halkalı şeker olup monosakkarittir.

C12H22O11 + 12O2 →CO2 + 11H2O + Isı

CH2OH H C C OH

C H

H

Disakkaritlerin yanma tepkimesi

şeklindedir.

Monosakkaritlerin yanma tepkimesi O OH

H C

HO C

Maltoz

C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + Isı şeklindedir.

OH

Polisakkaritler hh Bir çok monosakkarit birimlerinin glikozit bağı ile bağlanmasıyla oluşur.

Glikoz

hh Polisakkaritlerin hidrolizlenmesi ile monosakkaritler oluşur. Fruktoz da glikoz gibi basit monosakkarittir. CH2OH

O

OH

H HO H OH H

CH2OH

hh Yapısal, besinsel ve spesifik maddeler olmak üzere üç tür görevi vardır. Örneğin selüloz ve kitin yapısal polisakkaritlerdir. hh Nişasta ve glikojen besinsel polisakkaritlerdir.

Glikoz ve fruktoz karışımına meyve şekeri denir. ...

O

CH2OH O H OH H

Disakkaritler

O

OH

CH2OH O H OH H

O

OH

CH2OH O H OH H

O

...

OH

Nişasta

hh İki halkalı karbon hidratlara disakkaritler denilir. hh Disakkaritlerin kapalı formülleri C12H22O11'dir. hh Sakkaroz, laktoz ve maltoz disakkarit örnekleridir.

Glikoz + Fruktoz → Sakkaroz

Glikoz + Galaktoz → Laktoz

Glikoz + Glikoz → Maltoz

hh İki monosakkaritten disakkarit oluşumu dehidrasyon (su çıkışı) ile gerçekleşir.

10


...

O

CH2OH O H H OH OH

CH2OH O

OH O

OH H

O CH2OH Selüloz

O

OH

H

H

OH

O ...


2. Karbonhidratların Hidrolizi

hh Karbonhidratların su ile tepkimeye girerek basit şekerlere dönüşmesine hidroliz denilir.

H – C – O – C – R1 O

Canlı organizmalarda, Amilaz enzimi → Nişasta hidrolizini Selüloz enzimi → Selülozun hidrolizini kolaylaştırır. hh İnsan vücudunda selüloz enzimi bulunmadığından selüloz sindirilemez ve insanlar için selüloz besin maddesi değildir. hh Nişasta sindirimi tükürükte amilaz enzimi olması sebebiyle ağızda başlar. Midenin asidik özelliği nişasta sindirimini hızlandırır. Nişastanın büyük bir kısmı ince bağırsağa ulaşmadan glikoza dönüşür.

H

O

H

H – C – OH

O

HO – C – R1 O

H – C – O – C – R2 + 3H2O → H – C – OH + HO – C – R2 O H – C – OH O H – C – O – C – R3 HO – C – R3 H H Yağ Gliserin Yağ asiti hh Besinlerdeki yağ öncelikle hidroliz olarak küçük molekül olan yağ asitlerine dönüşür. Yağ asitleri kana karışarak vücut yağ sentezler ve enerji ihtiyacı durumunda yağlar yakılır.

3. Proteinler

hh Amino asitlerin peptid bağı ile oluşturduğu karmaşık polimerlerdir.

NH2

R – C – COOH hh Gıdalardaki nişastanın sindirimi sonucu oluşan glikozun kullanılmayan kısmı karaciğerde glikojen olarak kullanılır.

hh Aminoasit molekülünde şekilde görüldüğü gibi amino grubu (–NH2), karAmino asit boksil grubu (–COOH) ve radikal (R) grubu bulunur. –R grubu değişmesi farklı amino asitlerin oluşmasını gerçekleştirir. H

Yağlar Amino Asitlerin Peptid Bağı ile Bağlanması

H

H – C – O – C – R1 O H – C – O – C – R2 O H – C – O – C – R3

O hh Gliserinin organik asitlerle oluşturduğu büyük moleküllü bileşiklerdir. hh R grupları hidrokarbon zincirleridir.

H (Yağ)

H O

H O

H – N – C – C – OH H – N – C – C – OH H

R1

Amino asit 1

↓

H

H2O

R2

Amino asit 2

hh Bir amino asitin karboksil grubunda bulunan –OH grubu ile diğer amino asidin amino grubundan –H ile birleşerek H2O çıkarmasıyla peptid bağı oluşur. Bu bağ ile amino asitler birbirine bağlanır.

Not Yağların Hidrolizi hh Yağlar, hidroliz tepkimesi sonucunda yağ asitleri ve gliserin oluşturur.

Besinlerin enerji üretiminde kullanım sırası 1. Karbonhidrat 2. Yağ 3. Protein


11


Protein Hidrolizi

Örnek 9:

hh Proteinlerin uygun ortamlarda hidrolizlenerek yapı taşı alan aminoasitlere dönüşmesidir.

I. Karbonhidrat

hh Sindirim sistemindeki proteaz enzimleri ile aminoasitlere dönüştürülür.

II. Yağ III. Protein IV. Vitamin Yukarıda verilen maddelerden hangileri enerji veren besin maddesi değildir?

Not Kullandığında açığa çıkan enerji miktarı çoktan aza doğru

A) Yalnız I

1. Yağ

B) Yalnız III

D) I ve IV

2. Protein

C) Yalnız IV

E) II ve III

Karbonhidratlar, yağ ve proteinler enerji veren besin maddelerdir. Vitaminler enerji veren besin maddesi değildir.

3. Karbonhidrat

Örnek 7: I. Maltoz II. Laktoz

Örnek 10:

III. Sakkaroz Yukarıda verilen disakkaritlerden hangilerinin manomerlerinde fruktoz bulunur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Maltozun monomerleri glikozdur.

I. Nişasta + su 1 Maltoz II. Protein + su 2 Polipeptit III. Yağ + su 3 Yağ asidi + Gliserin Yukarıdaki sindirim örneklerinde kullanılan enzimler hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Laktozun monomerleri galaktoz ve glikozdur.

1

2

3

A)

Lipaz

Pepsin

Amilaz

B)

Örnek 8:

Amilaz

Tripsin

Lipaz

C)

Pepsin

Amilaz

Lipaz

I. Hücrede yapı ve enerji maddesi olarak kullanılır.

D)

Amilaz

Pepsin

Lipaz

II. Hücre zarını oluşturur.

E)

Lipaz

Tripsin

Amilaz

Sakkarozun monomerleri fruktoz ve glikozdur.

III. Bazı hormonların oluşmasında görev yapar. Yukarıda verilen yargılardan hangileri lipitler için doğrudur?

1. Amilaz

A) Yalnız I

3. Lipaz

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Lipitler yapı ve enerji maddesi olup hücre zarını oluştururlar. Bazı hormonların yapısında bulunurlar.

12


2. Pepsin

ENDÜSTRİDE VE CANLILARDA ENERJİ

Konu Testi - 1

1. Kömür ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

4.

I. Hidro elektrik enerjisinin kullanılması

A) Kimyasal formülle gösterilmez.

II. Otomobillerde petrol yakıtının kullanılması

B) Yapılarındaki karbon ve nem oranlarına göre gruplara ayrılırlar.

III. Hidrojen enerjisinin kullanılması

C) Oluşumunda sıcaklık, zaman ve nem etkilidir.

Yukarıda verilenlerden hangileri kalıcı çevre kirliliğine sebep olur?

D) Temiz enerji kaynağıdır.

A) Yalnız I

E) Güvenli bir şekilde saklanabilir ve gerektiğinde enerji üretmek için kullanılabilir.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Fosil yakıtlar çevre kirleticidir. Kömür temiz enerji kaynağı değildir.

5. Aromatik bileşik

Bileşik Adı

I.

II.

CH3

III.

NH2

Yukarıda verilen aromatik bileşik ve adlarından hangileri doğrudur?

Naftalin

2. Biyogaz ile ilgili,

I. Organik maddelerin mikroorganizmalar etkisiyle CO2 ve CH4 gazlarına dönüşmesidir.

II. Üretimini etkileyen en önemli faktörler sıcaklık ve pH'dır.

III. Temiz enerji kaynağıdır.


B) Yalnız II

D) II ve III

Toluen

Amino benzen

C) I ve II

E) I, II ve III

A) Yalnız I

Biyogaz temiz enerji kaynağı olup üretimde sıcaklık ve pH etkilidir. Organik maddelerin mikroorganizmalar etkisi ile oluşur.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

: Antrasen

6. Alkanlarla ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi 3. Aşağıdaki eşit miktarlı kömür türlerinden hangisi yakıldığında en az miktarda ısı açığa çıkar?

yanlıştır? A) Karbon atomları arasında tekli bağ içerirler.

A) Taş kömürü

B) Kok kömürü

B) En küçük üyesi metandır.

C) Antrasit

D) Linyit

C) Düz zincirli yapılarının genel formülü CnH2n + 2 'dir.

E) Turba kömürü

D) Aromatik yapıya sahiptirler. E) Halkalı yapılarının en küçük üyesi 3 karbonludur.

Isıl değeri en düşük olan kömür turbadır.

Alkanlar alifatik hidrokarbonlardır.


13


7.

C3H6 + O2 → CO2 + H2O

10. H

Propen (C3H6) hidrokarbonunun yanma tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde suyun katsayısı kaç olur? A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

8. Doymamış hidrokarbonlarla ilgili,

I. Karbon atomları arasında sadece tekli bağ içerirler.

II. Halkalı yapılarının genel formülü CnH2n'dir.

III. Propen doymamış hidrokarbondur.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Yukarıda verilen tepkime için,

I. Yağların hidroliz tepkimesidir.

II. Vücudun enerji ihtiyacı için yeterli şekerin bulunmadığı durumlarda gerçekleşir.

III. B harfi ile gösterilen bileşik gliserindir.


B) I ve II


Yağların hidrolizi tepkimesidir.

11. I.

C) I ve II

E) I, II ve III

N

II.

III.

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri sikloalkandır? B) Yalnız II

D) II ve III

NH2

R – C – COOH

C) I ve II

E) I, II ve III

: Siklopropan

H Yukarıda verilen bileşik için, I. Amino asitlerin genel yapısıdır.

12. I. Fuel oil

II. R grubu değiştikçe farklılaşır.

III. Peptid bağı ile bağlanarak protein oluşturur.


B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

II. Antrasit

III. Parafin

Yukarıda verilen yargılardan hangileri petrol rafinerilerinin ana ürünü değildir?

E) I, II ve III

A) Yalnız II D) II ve III

R – CH – COOH amino asittir.

C) I ve II

E) I, II ve III

Antrasit kömür çeşididir.

5. D

6. D

7. E

8. C

9. E

10. E

11. B

12. A


4. B

NH2

14

B) Yalnız III

3. E

2. E

1. D

O

H – C – OH H – C – O – C – R2 + 3H2O → H – C – OH + HO – C – R2 O H – C – OH O H – C – O – C – R3 HO – C – R3 H H A B C

A) Yalnız I

H

HO – C – R1 O

D) II ve III

Propen doymamış hidrokarbondur. Halkalı olanlarının genel gösterimi CnH2n – 2 dir.

9.

H – C – O – C – R1 O

E) 6

2C3H6 + 9O2 →6CO2 + 6H2O

O

Cevaplar

Konu Testi - 1


Konu Testi - 2

1.

I. Taş kömürü

4.

I. Aromatik hidrokarbonlar

II. Turba

II. Oksijenli bileşikler

III. Antrasit

III. Kükürtlü bileşikler

IV. Linyit

Yukarıda verilen kömür türlerinin eşit miktarlarının yakılması sonucunda açığa çıkan ısı miktarının sıralanışı hangisinde doğrudur?

Yukarıda verilen kömür bileşenlerinden hangileri asit yağmurları oluşumunda önemli rol oynar? A) Yalnız II D) II ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

A) II > IV > I > III B) I > III > IV > II

Kükürtlü bileşikler SO2 ve SO3 gazı oluşturur. Bu gazlar da asit yağmurlarına sebep olur.

C) III > IV > II > I D) IV > II > III > I E) III > I > IV > II

Antrasit > Taş kömürü > Linyit > Turba

2.

I. C2H4

II. C3H7OH

III. C 4H10

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri hidrokarbondur? A) Yalnız I

5.

I. Doğal gaz

II. Etanol

III. Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG)

Yukarıda verilen yakıtlardan hangileri bitkilerden fermantasyon ile elde edilmez? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Etanol bitkilerin fermantasyon ürünüdür.

C) I ve II

E) I, II ve III

C2H4 ve C4H10 hidrokarbon C3H7OH ise alkoldür.

3. Aşağıdaki ürünlerden hangisi petrolun rafinasyonu sonucunda elde edilmez? A) Benzin

B) Mazot

D) Jet yakıtı

C) Parafin E) Etanol

6.

I. C3H8

II.

III. C2H4

Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri doymamış hidrokarbondur? A) Yalnız II D) II ve III

Etanol petrol ürünü değildir.

B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

C2H4: Etilen alkendir.


15


Konu Testi - 2

7.

I. Doğal gaz; metan, etan, propan gibi uçucu hidrokarbonlar karışımdır.

II. Kömürün açık havada yakılması sonucu geride kalan anorganik maddeler karışımına kül denilir.

III. Petrolün ayrımsal damıtmasında kaynama noktası düşük olan katran ve mum damıtma kulesinin tabanında yer alır.

10. I. Dünya üzerinde çok miktarda rezervi vardır.

II. Yüksek enerji verimine sahiptir.

III. Çevre kirliliğine yol açar.

Yukarıda verilen yargılarından hangileri kömür için doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

B) I ve II

C) I ve III


Kömür çevre kirliliğine sebep olur.

E) I, II ve III

Katran ve mumun kaynama noktası en yüksektir.

11. I. Hidroelektrik

II. Güneş

III. Hidrojen

IV. Petrol

• P roteinler uygun ortamlarda hidrolizlenerek yapı taşları olan ...II... dönüşür.

V. Bitki kökenli yakıtlar

VI. Kömür

Yukarıda verilen cümlelerde boş bırakılan kısımlara hangi sözcükler getirilmelidir?

Yukarıda verilen enerji kaynaklarından hangileri temiz enerji kaynağı değildir?

8. • V ücutta kullanılmayan ...I... karaciğerde glikojene dönüştürülerek depolanır.

I

A) Yalnız III

II

D) IV ve VI

A)

glikoz

su

B)

glikoz

amino asit

C)

karboksil

su

D)

karboksil

amino asit

E)

protein

amino asit

buhar türbinlerini döndürmesi ile jeneratörlerde elektrik enerjisine dönüşmesine ...I... enerji denilir.

• Bitkisel kaynaklardan elde edilen enerjiye ...II... denir.

Yukarıda boş bırakılan kısımlara hangi sözcüklerin gelmesi doğru olur? I

III. Sindirimlerinde amilaz enzimi görev alır.


D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Güneş

Hidrojen enerjisi

B)

Jeotermal

Güneş enerjisi

C)

Hidroelektrik

Biyoenerji

D)

Jeotermal

Biyoenerji

E)

Güneş

Hidroelektrik enerjisi

Genel gösterimleri Cn(H2O)m

I. Jeotermal

amilaz enzimi sindirimde rol oynar.

II. Biyoenerji

6. B

7. B

8. B

9. E

10. C

11. D

12. D


5. D

16

4. B

A)

3. E

II. Genel formülleri Cn(H2O)m 'dir

II

2. D

I. Birincil enerji kaynağıdır.

A) Yalnız I

E) V ve VI

12. • Yeraltında oluşan sıcak su buharının yer yüzüne çıkarılıp

9. Karbonhidratlar için,

C) III ve V

Petrol ve kömür

I: Glikoz II: Amino asit

B) III ve V

1. E

Cevaplar

YGS // KİMYA

FÖY NO

13

KİMYA HER YERDE

Su ve Hayat - Evde Kimya - Okulda Kimya - Sanayide Kimya - Çevre Kimyası

hhI. SU VE HAYAT

1. Su Döngüsü

hh Su tüm canlılar için yaşam kaynağıdır. Dünyadaki su miktarı yaklaşık 1,4 milyar km3 'tür.

hh Okyanus ve yeryüzünden buharlaşan su yükselir ve soğuk hava katmanıyla karşılaştıktan sonra yağış olarak yeniden yeryüzüne döner. Buna su döngüsü denilir.

Dünyadaki suları, hh Okyanus ve denizler hh Buzullar hh Göller hh Akarsular hh Yeraltı suları

Buharlama Buharlaşma

Younlama Yoğunlaşma

hh Bataklık hh Toprak ve havadaki nem olmak üzere gruplandırabiliriz.

hh Dünyada bulunan su miktarı canlılar için yeterli görünmesine rağmen kullanılabilir su miktarı azdır. Örneğin okyanus ve denizlerdeki suyun %97,5'i tuzlu su olup %2,5 'i tatlı sudur. hh Tatlı su kaynaklarının %90'ı kutuplarda ve yer altındadır. Buzulların yerleşim yerlerinden uzak olması aradaki tatlı su kullanımını engellemektedir.

Doğadaki Su Döngüsü

2. Suda Sertlik hh Kaynak suları, yeraltında ve yerüstünde ilerlerken temas ettiği kayanın cinsine göre suda çözünen iyon cinsi farklılık gösterir. hh Magnetik kayalar → Bu kayalar genellikle silikat (SrO32–) oksit (O2–), florür (F–) iyonlarının metallerle vermiş olduğu bileşiklerden oluşur.

hh Kullanılabilir su kaynakları yeraltı suları, akarsu ve tatlı su gölleridir. Fakat bu kaynakların sahip olduğu su miktarı azdır.

hh Tortul kayalar → Kalsiyum karbonat (CaCO3), magnezyum karbonat (MgCO3) ve dolomit (MgCO3.CaCO3) İçerir.

hh İçmeye en elverişli su yeraltından kaynak suyu olarak yer-

hh Kaynak suları tortul kayalara temas ettiğinde kayanın yapısında bulunan Ca2+ ve Mg2+ katyonlarını çözer.

yüzüne çıkan sudur.

hh Ca2+ ve Mg2+ iyonları bakımından zengin olan sulara sert su denilir.


1

KİMYA HER YERDE / Su ve Hayat

Sert Suların Özellikleri

Sularda sertiğin giderilmesi için iki yöntem kullanılır.

hh Yapısında Ca2+ ve Mg2+ iyonu fazladır.

Kaynatarak Yumuşatma

hh Suda sertlik arttıkça suyun içim kalitesi azalır.

hh Sudaki kalsiyum ve magnezyum katyonlarının bikarbonatları şeklinde bulunması geçici sertliktir. Geçici sertliği kaynatma işlemi ile gidermek mümkündür.

hh Sabun ile temas ettiği zaman sabun taşı denilen çökelek oluşur. hh Kireçli su olarak bilinir. Kullanılan kısımlardanda kireç birikimine neden olur. hh Sert suların boya, kâğıt, gıda ve tekstil endüstrisinde kullanımı uygun değildir. Çünkü sert sularda bulunan iyonlar kâğıt, boya, kumaş ve gıda maddelerinin kalitesini azaltır.

Ca(HCO3)2 → CaCO3(k) + CO2 + H2O

hh Kaynatılarak sertlik giderme işleminde fazla miktarda enerjiye ihtiyaç vardır ve bu sebepten pahalı bir işlemdir.

İyon Değiştirici Reçine Yastıkları İle Yumuşatma hh İyon değiştirici reçine yastıklarında suya sertlik kazandıran Ca2+ ve Mg2+ iyonları ile suya sertlik vermeyen K+ ve Na+ iyonlarının yer değiştirmesi prensibine dayanır.

Not Yapısında Ca2+ ve Mg2+ iyonlarını az bulunduran sulara yumuşak su denilir.

Örnek 2: I. Mg2+, Zn2+ II. Ca2+, Mg2+ III. Na+, K+

Örnek 1:

Yukarıda verilen iyon çitlerinden hangi iyon çifti sert su yapısında fazla miktarda bulunur?

Sert sularla ilgili, I. Lavoba ve musluk gibi yüzeylerde kireç lekeleri oluşturur. II. Kumaşın daha çabuk yıpranmasına ve renginin solmasına neden olur. III. Çaydanlık diplerinde tortu oluşturur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Sert su yapısında Ca2+ ve Mg2+ katyonları fazla miktarda bulunur. Buna göre cevap yalnız II olur B şıkkıdır. Na+, K+, Zn2+ fazla miktarda bulunması su sertliğinde etkisi yoktur.


Sert suyla temizlenen yüzeyden su buharlaştıktan sonra suyun yapısındaki iyonlardan oluşan tuzların çökmesiyle Leke oluşur. I yargı doğrudur.

Sulardaki sertliği farklı ölçek birimleri ile belirlemek mümkündür.

Fransız Sertlik Tanımı

Sert suyun yapısındaki iyonlar kumaş üzerinde çökelti oluşturur. Oluşan çökelti kumaşın yıpranmasına ve renginin solmasında etkilidir II yargı doğrudur.

hh Kaynak sularının sertliği genellikle 4 birimden daha küçüktür.

Çaydanlık diplerinde kireç denilen tabaka oluşturur.

hh Sularda sertlik arttıkça içim kalitesi azalır.

2+

2–

Ca(suda) + CO3(suda) →CaCO3(katı)

2


III yargı da doğrudur

hh 1 litre suda 10 mg CaCO3 içeren su 1 Fransız sertliği olarak tanımlanır.

KİMYA HER YERDE/ Su ve Hayat

İngiliz Sertlik Derecesi

b) Renk ve Koku

hh 1 litre suda 14,3 mg kalsiyum karbonat (CaCO3) bulunduran

hh İçme sularının renkli ve kokulu olması istenmeyen durumdur.

su 1 İngiliz sertliğidir.

hh Atık suları ve toprakta organik bileşimi yüksek olan renkli maddeler sudaki renk ve kokunun nedenlerindendir.

Alman Sertlik Derecesi hh 1 litre suda 17,8 mg CaCO3 bulunduran su 1 Alman sertliğidir.

Sertlik Derecesi Adı

Sertlik Derecesi (mg CaCO3/1 litre su)

Fransız

10

İngiliz

14,3

Alman

17,8

Fransız, İngiliz ve Alman sertlik derecelerinde 1 litre suda içerdikleri kalsiyum karbonat miktarlarının çoktan aza olan sıralanışı nasıldır? Alman sertlik derecesi > İngiliz sertlik derecesi > Fransız sertlik derecesi

1 litre su

hh Tuzlar suda çözündüğünde iyonlara ayrışarak elektrolit çözeltiler oluşturur. hh İyon derişimi arttıkça iletkenlik de orantılı şekilde artar. Suyun iletkenliğine bakılarak hangi tuzun çözündüğü belirlenir.

d) Mikroorganizmalar hh Mikroorganizmalar, salgın hastalıklara sebep olacağı için içme sularında bulunması istenmez.

Örnek 3:

17,8 mg CaCO3

c) İletkenlik

14,3 mg CaCO3 1 litre su

10 mg CaCO3 1 litre su

3. İçme Sularında İstenmeyen Özellikler a) Bulanıklılık hh İçme sularına kil bakımından zengin olan sel sularının karışması sonucu oluşur.

hh Salgın hastalıklara, kolera, tifo ve dizanteri örnek verebiliriz.

Not İçme sularında pH değeri 6,5 ile 8,5 arasında olmalıdır.

4. Şehir Sularının Arıtımı hh Göl, ırmak yeraltı sularının içme suyu olarak kullanılabilmesi istenmeyen özelliklerinin giderilmesi işlemine arıtım denilir.

hh İçme sularında bulanıklık olmamalıdır. hh Su dinlendirilince bulanıklılığa sebep olan katı taneciklerin büyük bir kısmı çökerken çok küçük boyutta olanlar çökmeden kalır.


3

KİMYA HER YERDE / Su ve Hayat Şehir sularının arıtılmasında uygulanacak başlıca işlemler hh Dinlendirme ve havalandırma

d) Koagülasyon (Pıhtılaşma)

hh Sertlik giderme

hh Süzme ve son klorlama

hh Suda kolloid hâlde bulunan kilin pıhtılaştırılarak çöktürülmesi işlemidir.

hh Önklorlama

hh Depolama

hh Pıhtılaştırmak için ortama şap (KAI(SO4)212H2O),

hh Koagülasyon

a) Dinlendirme ve Havalandırma hh Suların dinlendirilmesinde, suda bulanıklık oluşturan büyük katı tanecikler çökerek suyun bulanıklığı azaltılır. hh Havalandırma ile suda çözünen oksijen miktarı arttırılır.

b) Sertlik Giderme hh Suda sertliğe sebep olan Ca2+ ve Mg2+ iyonları, iyon değiştirme yöntemiyle katı hâlde çökmeleri sağlanarak suda çözünmüş hâldeki derişimleri azaltılır. hh Bunun için sönmüş kireç olan kalsiyum hidroksit (Ca(OH)2) ortama ilave edilir. Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 → 2CaCO3 ↓ + 2H2O

F e2(SO4)312H2O(demir-II sülfat dodekahidrat) gibi tuzlar atılır.

e) Süzme hh Koagülasyon dinlendirme evrelerinde hâlâ suda dağılmış hâlde bulunan katı tanecikler süzme işlemi uygulanarak sudan uzaklaştırılır. hh Suda renk ve koku oluşturan organik maddelerde bu işlemde arındırılmalıdır. hh Süzme amaçlı kullanılan sistem tabakalar hâlinde bulunan katmanlardan oluşur. 1. Katman → Suda bulunan büyük boyutlu katıları süzer. 2. Katman → B ir altındaki katman olup çok ince yapıdaki kumların süzüldüğü kısımdır. Asıl süzme işlemi bu

Mg(HCO3)2 + Ca(OH)2 → CaCO3 ↓ + Mg(OH)2 ↓ + H2O + O2

c) Önklorlama-Ozonlama

katmanda gerçekleşir. 3. Katman → A ktif karbonun bulunduğu kısımdır. Kömür taneleri suda az miktarda bulunan renkli ve koku oluşturan maddeleri tutarak sudan uzaklaştırır.

hh Klorlama ile suda insan sağlığını olumsuz etkileyecek mikroorganizmaların yok edilmesi amacıyla uygulanır. hh Klorlama işleminde suya sınırlı miktarda klor gazı (CI2) ve hipoklorit tuzu (NaCIO) ilave edilir. Klor gazı ve hipoklorit tuzu birbirine dönüşebilen maddelerdir.

CI2(g) + H2O ⇌ HCI + HCIO

hh Aşırı miktarda klor kullanımı suda kokuya sebep olabilir. hh Mikrop öldürme özelliği klordan daha fazla olan ozon (O3) da mikroorganizmaları yok etmek amacıyla kullanılabilir. Ozon oksijene dönüştüğü için ortamda klorda olduğu gibi koku yapmaz. 2O3(suda) ⇌ 3O2(suda)

4


Not Koku ve renk veren maddelerin aktif karbon yüzeyinde tutulması adsorpsiyondur.

KİMYA HER YERDE/ Evde Kimya hh Deniz suyundan ters osmoz yöntemi ile içme suyu elde edilebilir.

Hazır Gıda Yapımında Kullanılan Katkı Maddeleri hh Koruyucular

Örnek 4:

hh Renklendiriciler (Gıda boyaları)

I. Sertlik giderme

hh Antioksidanlar

II. Koagülasyon (pıhtılaştırma)

hh Emülsiyonlaştırıcılar

III. Dinlendirme ve havalandırma

hh Stabilizatörler

IV. Ön klorlama ve ozonlama V. Süzme

hh Tatlandırıcılar

Yukarıda verilen su arıtım işlemlerini hangi sırayla uygulamalıdır?

hh Pastörizasyonlar

Gıda Katkı Maddeleri

III > I > IV > II > V Öncelikle suya dinlendirme ve havalandırma işlemi uygulanır sonrasında suda bulunan Ca2+ ve Mg2+ iyonları derişimi azaltılır yani suyun sertliği giderilir. Ön klorlama ve ozanlama işlemi uygulanır. Koagülasyon işlemiyle sudaki kolloid maddeler çöktürülür. Son olarak süzme işlemi ile su arıtım süreci tamamlanır.

hhII. EVDE KİMYA hh Bu bölümde gıdaların, temizlik maddelerinin, plastiklerin kozmetik ürünlerin ve ilaçların kimyasal özellikleri üzerinde durulacaktır.

E kodu

Renklendirici gıda boyaları

E100-E199

Koruyucu ve pH düzenleyici

E200-E399

Kıvam düzenleyici emülsiyonlaştırıcılar ve jelleştiriciler.

E400-E499

Asitlik düzenleyiciler ve topaklanma önleyiciler.

E500-E599

Tatlandırıcı ve parlatıcı maddeler.

E900-E599

Diğer katkılar.

E-1000

Örnek 5: Hazır gıdalar ile ilgili,

1. Hazır Gıdalar hh Türk Gıda Mevzuatı'na göre gıda maddesi, tütün ve sadece ilaç olarak kullanılan maddeler hariç insanlar tarafından yeniler ve içilen her türlü maddedir.

• G ıda maddesi görünümüne çekicilik kazandırmak için ...I... katkı maddesi kullanılır. • R af ömrünü uzatmak, gıdanın oksitlenmesini önlemek ve pH değerini ayarlamak için ...II... maddeler kullanılır. • G ıdanın akıcılığını ve kıvamını ayarlamak farklı sıvıların ve katıların ayrılıp faz oluşumunu önlemek için ...III... kul-

Gıda Maddesi Doğal Gıda Maddesi

Hazır Gıda

Kaynağından elde edildiği şekilde kullanılan işlenmemiş gıda maddeleridir.

Doğal besinlere birtakım fiziksel ve kimyasal işlemler uygulanıp ambalajlanmış gıdalardır.

lanılır. cümlelerde boş bırakılan kısımları uygun sözcüklerle tamamlayınız. I → Renklendirici (gıda boyaları) II → Koruyucu ve pH düzenleyici

Öğretmen Sorusu

III → Emülsiyonlaştırıcılar (emülgatörler) sözcükleri getirilmelidir.

UHT işlemi ile ilgili, I. Sütün raf ömürünü uzatır. II. Kimyasal bir işlemdir. III. Sütün yüksek sıcaklıkta mikroorganizmalarından arındırılmasıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

UHT kimyasal bir işlem değildir. YGS Kimya Planlı Ders Föyü

5

KİMYA HER YERDE / Evde Kimya Kuvvetli baz olarak NaOH kullanıldığında

Örnek 6:

hh Beyaz sabun elde edilir.

Gıda maddeleri ile ilgili,

hh Sert sabundur.

I. Doğal gıda maddeleri katkı maddesi içermez. II. Doğal gıda maddelerinin işlenmiş ve ambalajlanmış hâli hazır gıda maddesidir. III. Tütün ve sadece ilaç olarak kullanılan maddeler gıda maddesidir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

KOH kullanıldığında hh Yumuşak sabun elde edilir. hh Arap sabunu denilir. hh Tıraş kremi ve sıvı sabun yapımında kullanılır.

C) I ve III

O

E) I, II ve III O –K+

Doğal gıda maddeleri katkı maddesi içermeyen işlenmemiş gıda maddeleridir. I doğru Hazır gıdalar, doğal gıda maddelerine katkı maddeleri ile işlenmesi ile oluşur. Raf ömrü uzun olup ambalajlanır. II doğru Türk gıda kodeksine göre tütün ve sadece ilaç olarak kullanılan maddeler gıda maddesi değildir. III. Yargı yanlıştır. Cevap I ve II olan B şıkkıdır.

Hidrofop Kuyruk

Hidrofil Uç

• Kiri çözer

• Suda çözünür.

hh Sabunlar hidrofop ve hidrofil kısımdan oluşur.

Örnek 7: Sabunlarla ilgili,

2. Temizlik Malzemeleri

I. C17H35COONa sert sabundur.

hh Kir, suda çözünemeyen yağ ve benzeri maddeleri içeren karışımdır. Kirin temizlenebilmesi için suda çözünmeyen (apolar) kısmının suda çözünür hâle getirilmesi gerekir.

II. Hidrofil ve hidrofob kısımdan oluşur. III. Doğal bir kir çözücüdür. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Sabunlar hh Bitkisel yağların kuvvetli bazlarla (NaOH ya da KOH) hidroliz tepkimesi sonucu elde edilen yağ asidi tuzlarıdır. CH2 – COO – C17H35 CH – COO – C17H35 CH2 – COO – C17H35 Gliseril stearat

CH3 – OH + 3NaOH → 3C17H35–COO–Na+ + CH2 – OH Sodyum stearat

(Sabun)

(Yağ)

E) I, II ve III

Yağ asitlerinin NaOH ile oluşturdukları sabunlar sert sabundur. I. yargı doğrudur. Sabunlar polar ve apolar kısımdan yani hidrofil ve hidrofob uçtan oluşur. II. yargı doğrudur. Sabun doğal bir kir çözücüdür.

Sabun yapısında kullanılan katkı maddeleri

CH2 – OH

hh Yağlar

(Gliserin)

hh Su

hh Silikatlar hh Talk

hh Tuz

hh Sabunlar doğal kir çözücüdür.

6

C) I ve II


hh Potasyum klorür

hh Sodyum parborat

KİMYA HER YERDE/ Evde Kimya

Örnek 8:

Örnek 9:

Aşağıdakilerden hangileri sabun yapımında kullanılmaz?

Sabun ve deterjanlar ile ilgili,

A) Talk

B) Su

D) Silikatlar

I. Yüzey aktif maddelerdir. II. Doğal kir çözücüdür.

C) Petrol türevleri

III. Hidrofil ve hidrofob kısımlar içerir.

E) Sodyum parborat

yargılarından hangileri her ikisi için de doğrudur? Petrol ve türevleri sabun yapımında kullanılmayıp deterjan yapımında kullanılan maddelerdir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Sabunda deterjanda yüzey aktif maddelerdir. I ifade doğrudur. Sabun doğal bir kir çözcüdür. Deterjan kimyasal işlemlerle elde edilen temizleyicidir. II. İfade her ikisi için doğru olmaz. Deterjan da sabun da hidrofil ve hidrofob kısımda oluşur. III ifade doğrudur.

Deterjanlar hh Petrol ve türevlerinden elde edilir. hh Temizleyici olarak kullanılır.

3. Polimerler

hh Hidrofil ve hidrofob uçtan oluşur.

hh Çok sayıda basit molekülün (monomerin) birbirine bağlanması sonucu oluşur.

hh Yüzey aktif maddedir. hh En yaygın kullanılan deterjan sodyum lauril sülfattır. O

O S

hh Plastik maddelerin çoğu polimerdir. –

O Na

O

hh Polimer maddeler esnektir ve kolayca farklı şekiller alabilirler.

+

Sodyum lauril sülfat

H

H

H

hh Yapısında benzen halkası bulunduran deterjan türleri de vardır. Bu deterjanlar mikroorganizmalar tarafından parçalanamadığından çevre için zararlıdır.

Vinil klorür H

O –Na+

H

H →

C=C

n

H

Etilen

–C–C– H

n

Polivinil klorür (PVC)

H

H O

→

C=C

n

H CI

CI

H

–C–C– H

H

n

Polietilen

S O

hh Uzun yıllar doğada bozulmadan Sodyum lauril benzen sülfonat

kalırlar. Bu durum çevre kirliliğine sebep olur.

hh Set sularda etkilidir. hh Polimer maddelerin bazılarının geri dönüşümü vardır.


7

KİMYA HER YERDE / Evde Kimya

Kauçuk

Fiziksel görünümlerine göre altı gruba ayrılır.

hh Doğal polimerdir.

1. Toz ürünler

hh Aynı adla bilinen ağaç salgısından elde edilir.

2. Süspansiyonlar 3. Emülsiyonlar 4. Çözeltiler

Örnek 10:

5. Mum kıvamındaki ürünler

I. Deterjan kapları, streç film, PVC borularda II. İçecek kamışları, vidalı şişe kapları, mikrodalga fırın kapları yapımında

6. Kozmetik sabunlar

III. Su, süt ve meyve suyu şişeleri, çamaşır suyu kabı, şampuan kapları, plastik torba

Saç Kozmetikleri

Yukarıda verilen ifadelerden hangileri polimer maddelerin kullanım alanlarındandır?

Saç rengini, şeklini değiştirmek amacıyla kullanılan saç boyaları, jöleler, saç temizliği için kullanılan şampuanlar bu gruba

A) Yalnız I

girer.

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

I maddede verilen ifade polruinil klorürün (PVC) kullanım alanı olup ifade doğrudur. II. İfade Polıpropilen (PP) maddesinin kullanım alanıdır ifade doğrudur. III. İfade yüksek yoğunluktu polietilenin kullanım alanı olup ifade doğrudur.

Örnek 11: Aşağıdakilerden hangisi saç kozmetik ürünü değildir? A) Biryantinler D) Şampuan

4. Kozmetikler hh İnsanların daha güzel bir görünüm kazanması, bakım, temizlik, hoş koku ve benzeri durumlar için kullanılan maddelerin bütünü kozmetik ürünüdür.

B) Saç boyası

C) Makas

E) Saç jöleleri

Makas saç kozmetik ürünü değil. Saçın kesilmesi, fiziksel özelliğinde meydana gelen değişimdir.

5. İlaçlar hh İlaçlar organizmanın doğal işleyişi dışındaki biyolojik olaylarda kullanılır.

Kozmetik Bileşenleri hh Çözücü

hh Antimikrobiyotik maddeler

İlaç tipleri,

hh Emülsiyonlaştırıcı

hh Kıvam düzenleyiciler

hh Ampuller

hh Kremler

hh Koruyucu madde

hh Renk maddeleridir.

hh Tabletler

hh Merhem

hh Kapsüller

hh Damlalar

hh Şuruplar

hh Spreyler

hh Kozmetik ürünler karışımdır. hh Bileşenleri ile farklı fiziksel özellikler kazanırlar.

8


şeklindedir.

KİMYA HER YERDE/ Okulda Kimya hh İlacın vücuda alınış şeklinde etken madde özellikleri ve hedeflenen dokunun önemi vardır.

Tükenmez Kalem hh Mürekkebin kullanıldığı kalem türüdür. hh Mürekkep ile kâğıt arasında kimyasal değişim gerçekleşir.

Örnek 12: İlaçlarla ilgili, I. Besin amaçlı kullanılmazlar.

Silgiler

II. Farklı formları bulunur. III. Organizmanın doğal işleyişi dışındaki biyolojik olaylarda kullanılır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

hh Polimer madde olan kauçuk ya da sensetik kauçuktan üretilir. hh Hidrofob karaktere sahip bu polimer ile kurşun kalem izi arasında London etkileşim kuvveti oluşur.

E) I, II ve III

İlaçları besin olarak değeri olsa bile bu amaçla kullanılmazlar. I yargı doğrudur. İlaçların tablet, ampul, şurup vb. olmak üzere farklı formları mevcuttur. II. İfade doğrudur. Organizmanın doğal işleyişi dışındaki biyolojik olaylarda kullanılır. III. Yargıda doğrudur.

Tebeşirler hh Büyük oranda kalsiyum karbonat (CaCO3), az miktarda kil ve kum tozu içerir.

hhIII. OKULDA KİMYA hh Kâğıt, defter, silgi, kalemler en çok kullanılan kırtasiye malzemeleridir.

Yapıştırıcılar hh Nişasta, doğal reçine ve kazein doğal yapıştırıcıdır.

Kâğıt hh Ana bileşeni selüloz polimeridir.

Örnek 13: I. Mürekkep

Kurşun Kalem hh Grafit ve kilin karışımıdır. hh Yapısındaki kil oranı arttıkça kalemin sertliği artar, renginin siyahlığı azalır. hh Kurşun kalem ile kâğıt arasında fiziksel bir etkileşim olduğu için silgi ile kolaylıkla silinebilir.

II. Defter III. Silgi Yukarıda verilen ifadelerden hangileri kırtasiye malzemeleridir? A) Yalnız I D) II ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Mürekkep, defter ve silgi her üç ifade de kırtasiye malzemesidir.


9

KİMYA HER YERDE / Sanayide Kimya

hhIV. SANAYİDE KİMYA

Yapı Malzemeleri

Gübreler

hh Yapı malzemelerini organik ve anorganik yapı malzemeleri olarak iki kısımda inceleriz.

hh Tarımda istenen verimliliği arttırmak amacıyla kullanılır. hh Toprakta verimilik birincil, ikincil ve eser besin elementlerinin miktarına bağlıdır.

hh Birincil besin elementleri → Azot (N), fosfor (P) ve potasyum (K) hh İkincil besin elementleri → Kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg) ve kükürt (S)

Organik yapı malzemeleri → Boyalar ve ahşap Anorganik yapı malzemeleri → Kireç, kum, harç ve camdır.

hh Kalsiyum karbonat (CaCO3) kireç taşı olarak adlandırılır. hh Kireç taşının ısıtılması ile sönmemiş kireç olan CaO elde edilir.

hh Eser besin elementleri → Bor, klor, mangan, demir, çinko, bakır ve nikeldir.

hh Sönmemiş kirecin su ile tepkimesinden sönmüş kireç elde

hh Toprakta birincil besin elementlerinin azalması yapay gübreler ile giderilir.

hh İkincil besin elementi az olan toprağa Ca içeren gübre ilave edilir.

Yapay gübrelerin aşırı kullanımı

edilir.

CaCO3 + Isı →

CaO

Sönmemiş kireç

CaO + H2O →

+ CO2

Ca(OH)2

+ Isı

Sönmüş kireç

hh Toprağın pH değerini düşürür.

Camlar

hh Yeraltı sularının içim kalitesi azalır.

hh Camın ana maddesi SiO2 'dir.

hh Toprak çoraklaşır.

hh Amorf yapıya sahiptir.

hh Ötrofikasyona sebep olur.

hh Saf madde olmayıp karışımdır. hh Soda camı pencere camıdır. Yapısında kum ve sodyum kar-

Örnek 14:

bonat vardır.

Yoğun yapay gübreleme sonucu,

hh Borasilikat camında yapıdaki bazı Si atomları yerine B

I. Yararlı mikroorganizma faaliyeti azalır.

atomları geçmiştir.

II. Yeraltı suları kirlenir. III. Topraktaki tuz derişimi artar. etkilerinden hangileri gözlemlenir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III


Bu üç ifadedeki etkilerin hepsi yapay gübrenin aşırı kullanımının sonucudur.

10


Seramik hh Ana bileşeni kil olan pişirilmiş malzemelere denilir. hh Pişirme sırasında kolay eriyen katı (CaF2 gibi) ilave edilerek diğer taneciklerin birbirine yapışması sağlanır.

KİMYA HER YERDE/ Çevre Kimyası

Boyalar

Çevre Kirliliği

hh Koruyucu ve güzelleştirici özelliği vardır. Hava Kirliliği

Toprak Kirliliği

Su Kirliliği

Bütün boya maddelerinde hh Pigment veya boyar madde hh Çözücü / dağıtıcı sıvı

Çevre kirliliğine,

hh Bağlayıcı madde

hh Gübreler

hh Yüzey örtücü madde

hh Tarım ilaçları

bulunmaktadır.

hh Deterjanlar hh Sodyum hidroksit (NaOH)

Örnek 15:

hh Sülfürik asit (H2SO4) gibi maddelerin etkisi fazladır.

I. CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g) II. H2O(s) + CaO(k) → Ca(OH)2(k) + ısı Yukarıda verilen tepkimelerle ilgili hangisi yanlıştır? A) I. tepkimede sönmemiş kireç elde edilir.

hh Çevre kililiğine sebep insan faaliyetleri olabildiği gibi doğal etmenlerde etkilidir.

B) II. tepkime ekzotermiktir. C) Sönmüş kireç (Ca(OH)2) havadaki CO2 gazı ile tepkimeye girerek sertleşir. D) II. tepkime kirecin yakılmasıdır.

Doğal Etmenler

E) I. tepkime endotermiktir.

hh Seller

II. Tepkime sönmemiş kirecin söndürülme tepkimesidir.

hh Erezyon hh Volkanik patlama hh Depremler

hhV. ÇEVRE KİMYASI hh Kimyanın, hava, su ve topraktaki kimyasal değişimlerini inceleyen dalıdır. Bu üç ortam içerisinde bulunan bazı maddelerin derişimleri artabilir. Bu artan maddenin çevreye yayılması çevre kirliliğine sebep olur.

Güvenlik İşaretleri hh Kimyasal maddeyi kullanacak kişilerin dikkat etmesi için hazırlanan bilgilendirici işaretlerdir.


11

KİMYA HER YERDE / Çevre Kimyası

Oksitleyici madde

Enfekte edici madde Oksijen verme yoluyla diğer maddelerin yanmasına sebep olur.

İnsan ve hayvanlarda hastalık yapan madde

Korozif (aşındırıcı) madde Canlı dokuya (deriye) teması hâlinde ciddi zararlar veren madde.

Toksik (zehirli) madde Öldürücü etkisi vardır.

Parlayıcı madde Kolay yanabilen maddedir.

Zararlı Madde

Belli bir sıcaklık ve basınçta patlayan madde.

Çevreye zararlı madde

Patlayıcı Madde

12


KİMYA HER YERDE

Konu Testi - 1

1.

I. Mikroorganizma faaliyetleri sonucunda çürüme/kokma

4. Sabun ve deterjanla ilgili,

II. Hava oksijeni ile oksitlenme

I. Hidrofil ve hidrofob kısım içerir.

III. Besindeki yağ ve su benzeri farklı fazların birbirinden ayrılması

II. Petrol kaynaklı kimyasal maddelerden üretilir.

III. Yüzey aktif maddedir.

Yukarıdaki yargılardan hangileri besinlerin bozulmasına sebep olan durumlardır?

yargılarından hangileri her iki madde için ortaktır?

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

A) Yalnız I

C) I ve III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III


Sabunlar doğal, deterjanlar petrol kaynaklı ürünlerdir. Öncüllerin hepsi besinlerin bozulmasına neden olur.

2.

Katkı Kod Aralığı Katkı Madde Sınıfı

I. E100 - E199

Renklendirici (gıda boyaları)

II. E700 - E899

Antibiyotikler

III. E500 - E599

Parlatıcı/tatlandırıcı maddeler

Yukarıda katkı kod aralığı belirtilen maddelerin hangilerinin sınıfı doğru verilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

5. İlaç formları ile ilgili,

I. Kapsüllerde, katı etken madde diğer bileşenlerle birlikte küçük boyutlu kapsül içine doldurulmuştur.

II. Merhemlerde dağıtıcı ortam yağdır. Bu ilaç formu deri üzerine uygulanır.

III. Damlalar, damlatılacağı dokuya zarar vermeyen kimyasallarla osmotik basıncı ayarlanmış su içinde çözülmüştür.


C) I ve II

E) I, II ve III

E500-E599 asitlik düzenleyici ve topaklama önleyici gruptur.

A) Yalnız III D) II ve III

B) I ve II


İlaç formları ile ilgili verilen tüm ifadeler doğrudur.

3. Kozmetik ürün, içine katılar bileşenlerin oranlarına bağlı

6. Saç kozmetikleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yan-

olarak farklı fiziksel görünümlerde hazırlanabilir.

lıştır?

Buna göre,

A) Saç jöleleri katyonik yüzey aktif madde katılmış vazelin ve mum karışımıdır.

I. Toz ürünler

II. Mum kıvamında ürünler

III. Emülsiyonlar

IV. Çözeltiler

hangileri kozmetik ürünlerin fiziksel görünümüdür? A) I ve II

B) Saç boyaları, saçı oluşturan keratin proteinine tutunarak kendi rengini saça veren maddelerdir.

B) II ve III

D) II, III ve IV

C) I, II ve III

E) I, II, III ve IV

Tamamı kozmetiklerin fiziksel görünümlerindendir.

C) Şampuanlar, pH değeri cildin pH değerine yakın olaca şekilde ayarlanmış saç ve cilt temizleme karışımlarıdır. D) Saç boyalarında kullanılan alfa naftol ve rezarsin doğal maddelerdir. E) Biryantinler saçın parlak görünmesi ve şeklini koruması için uygulanır. Saç boylarında kullanılan maddeler yapaydır.


13

KİMYA HER YERDE

7.

H

Konu Testi - 1

10. I. Metal, cam ve toprak malzemeye göre daha esnek,

H

hafif ve dayanıklıdır.

–C–C– H

CI

n

Yukarıda verilen yapı ile ilgili,

I. Adı polivinil klorürdür. (PVC)

II. Yapı sektöründe kullanılır.

III. Kan ve kan ürünleri torbaları ve diğer tıbbı malzemelerde kullanılır.


B) Yalnız II

D) II ve III

II. Isı ve elektrik yalıtkandır.

III. Polimerlerin kökeni petrol olduğu için ahşap yerine polimer malzeme kullanımı orman imhasını azaltmıştır.

Yukarıdaki yargılardan hangileri polimerlerin kullanım avantajlarındandır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Polimerle ilgili verilen tüm öncüller doğrudur.

E) I, II ve III

PVC polimeridir. Yaygın kullanım alanı vardır.

8. • Mg2+ ve Ca2+ derişimi yüksek sulara ...I... sular denir.

• Yüzey aktif maddeler ...II... ve ...III... kısımlardan oluşur.

Yukarıda verilen cümlelerde boş bırakılan kısımlara hangi sözcükler getirilirse doğru olur?

A) Ca2+, Cr3+

B) K+, Cr3+

2+

D) Ca2+, Mg2+

C) As , Mg

II

III

A)

sert

koruyucu

lignin

B)

sert

hidrofobik

hidrofilik

C)

yumuşak

hidrofobik

hidrofilik

D)

yumuşak

CF2CI2

CCI3F

E)

sert

lignin

koruyucu

II. hidrofobik

içerir? 3+

I

I. Sert

11. Sert sular aşağıdaki hangi iyon çiftini en fazla miktarda

E) Zn2+, Mg2+

Ca2+ ve Mg2+ iyonları suya sertlik verir.

III. hidrofilik

9. Kozmetik ürünlerle ilgili, I. İçerdiği koruyucu madde cildi gün ışığındaki UV ışınlarından ve atmosferdeki SO2 gibi zehirli gazlardan korur.

12. Sabunlar ile ilgili,

I. Doğal kaynaklardan üretilir.

II. Karışımdır.

II. Su kirliliğine neden olur.

III. Çözücü sıvı yanında, pH düzenleyici renk/koku verici vb. bileşenler içerir

III. Cilde zararı deterjanlara göre çok azdır.



D) I ve III

E) I, II ve III

5. E

6. D

7. E

8. B

9. E

10. E

11. D

12. D


C) I ve II

E) I, II ve III

Sabunlar su kirliliğine neden olmaz.

Kozmetik ürünleri ile ilgili verilen tüm öncüller doğrudur.

14

B) Yalnız III

4. C

D) II ve III

A) Yalnız I

C) I ve III

3. E

B) I ve II

2. C

A) Yalnız III

1. E

Cevaplar

KİMYA HER YERDE

Konu Testi - 2

1.

I. Fosil yakıtların kullanılması

4.

I. Bitkisel yağ

II. Ormanların yok edilmesi

II. NaOH

III. Petrol rafinerileri

III. Hidroklorik asit

Yukarıdaki hangileri sera gazlarının salınımını artıran insan faaliyetlerindendir?

Yukarıdaki maddelerin hangileri sabun üretiminde kul-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

lanılır?

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

Tamamı çevre kirliliğine ve sera gazı salınımının artışına sebep olur.


HCI sabun üretiminde kullanılmaz.

O

5.

2.

I. Çözücü/dağıtıcı sıvı

II. Bağlayıcı madde

III. Pigment

Yukarıda verilen maddelerden hangileri boyaların yapısında bulunur?

A) Yalnız I

I. Arap sabunudur.

II. A harfi ile gösterilen kısım apolar özelliğe sahiptir.

III. Sert sabundur.

yargılarından hangileri yanlıştır?

O – K+

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözücü, bağlayıcı madde ve pigment boyanın temel bileşenleridir.

A

B

bileşiği için,

A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Yumuşak sabundur. K içerenler yumuşak sabun olur.

6. Endüstriyel ters ozmoz yöntemi ile ilgili,

3. Yapay gübreler ile ilgili,

I. Topraktaki N, P, K elementlerini telafi etmek için kullanılır.

II. Fazla miktarda kullanılması su canlıları için faydalıdır.

III. Toprağın pH değerini etkiler.

yargılardan hangileri yanlıştır? A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) II ve III

Fazla miktar kullanılması zararlıdır.

C) I ve II

E) I, II ve III

I. Deniz suyunu arıtmada kullanılır.

II. Dışarıdan uygulanan osmatik basınç etkisinden faydalanır.

III. Az yağış alan sıcak deniz iklimlerinde kullanılması uygun değildir.


B) I ve II


Ters ozmoz yöntemi ile ilgili verilen tüm öncüller doğrudur.


15

KİMYA HER YERDE

Konu Testi - 2

7.

I. Bulanıklık

10. Kurşun kalem ile ilgili,

II. Renk ve koku

III. pH değerinin 6,5-8,5 aralığında olması

I. Karbon elementinin allotroplarından biri olan grafit ile kilin karışımıdır.

Yukarıdakilerden hangileri içme suyunda istenmeyen

II. Kurşun kalem lekeleriyle kâğıt arasında kimyasal bağlar oluşmadığı için bu lekelerin silgi ile silinmesi kolaydır.

III. Eski dönemlerde grafit yerine kurşun kullanıldığı için geleneksel olarak bu ad ile ifade edilir.


özelliklerdendir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Renk, koku ve bulanıklık istenmeyen özelliktir.

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III


Kurşun kalem ile ilgili tüm öncüller doğrudur.

8. Şehir sularının arıtımında uygulanan ilk işlem hangisidir?

11.

O –Na+

O S

O

A) Sertlik (kireç) giderme B) Dinlendirme ve havalandırma C) Koagülasyon-dinlendirme

D) Ön klorlama / ozonlama

I. Adı sodyum lauril benzen sülfonattır.

II. Hidrafob ve hidrofil kısım içerir.

III. Su canlıları için çok tehlikelidir.


E) Süzme İlk işlem dinlendirme ve havalandırmadır.

bileşiği ile ilgili,

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Deterjan formülüdür. Tüm öncüller doğrudur.

9. Şehir sularının arıtımındaki işlemler,

C) I ve III

I. Sertlik (kireç) giderme II. Koagülasyon-dinlendirme

III. Dinlendirme ve havalandırma

12. İlaçlarla ilgili,

IV. Ön klorlama / ozonlama

V. Süzme son klorlama (dezenfeksiyon)

I. Organizmanın doğal işleyişi dışındaki biyolojik olayları etkilemek için kullanılır.

hangi sıra ile uygulanmalıdır?

II. Vücuda veriliş şekli vücutta hedeflenen dokunun ve etken maddenin özellikleri ile doğrudan ilgilidir.

A) I - II - IV - III - V

III. Besin amaçlı kullanılabilir.

B) III - I - IV - II - V


C) IV - III - I - II - V

A) Yalnız II

D) IV - I - V - III - II

D) II ve III

E) I - IV - III - V - II III - I - IV - II - V


Besin amaçlı ilaç kullanılmaz.

1. E

2. E

3. A

4. B

5. B

6. E

7. C

8. B

9. B

10. E

11. E

12. B


Cevaplar

16

B) I ve II

YGS // KİMYA

FÖY NO

14

TARAMA

1. Günlük hayatta kullanılan bazı içecekler için aşağıdaki

4.

I. Mumun erimesi

ifadelerden hangisi yanlıştır?

II. Kömürün yanması

A) Maden suyu suda çözünmüş doğal CO2 içerir.

III. Petrolün damıtılması

B) Gazoz olarak bilinen içecekler CO2 yanında başka asitler de içerir.

IV. Suyun elektrolizi

V. Mumun yanması

C) Asitli içecekler tüketilirken dikkatli olunmalıdır.

Yukarıda verilen değişimlerden kaç tanesi fizikseldir?

D) Maden suyu baziktir.

A) 1

E) Asitli içecekler özellikle diş çürümeleri olmak üzere bazı sağlık sorunlarına yol açabilir.

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

I ve III fiziksel değişmedir.

Maden suyu asidiktir.

5.

I. CO2

II. CH4

III. NH3

için,

IV. HCI

I. Asal gaz dağılımına sahip olmak için 2e– alır.

Yukarıdaki moleküllerden hangilerinin suda iyi çözünmesi beklenir?

2. 3. katmanda 6 elektron bulunduran baş grup elementi

II. Periyodik sistemin 6. periyodunda bulunur.

A) I ve II

III. Atom numarası 16 dır.

D) I, II ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I 16X h

B) Yalnız II

D) I ve III

h

B) II ve III

C) III ve IV

E) II, III ve IV

Su polardır. Bu nedenle NH3 ve HCI gibi polar moleküller suda iyi çözünür.

C) I ve II

E) II ve III

h 2e– alarak en yakın soy gaza benzer.

2e 8e - 6e -

3. periyot / 6A grubu

3. Aşağıdaki çiftlerden hangisi katlı oranlar yasasına uymaz?

I

II

A)

NO

N2O3

B)

CH4

C 3H6

C)

SO2

SO3

D)

FeO

Fe2O3

E)

HCIO2

HCIO

HCIO / HCIO2 üçer atomlu bileşiklerdir, uymazlar.

6.

I. Sineğin su üstünde kalabilmesi

II. Mumdaki fitilin sıvıyı çekmesi

III. Suda yüzen ördeğin tüylerinin ıslanmaması

a. Kapiler etki

b. Yüzey gerilimi

c. Adhezyon kuvveti

Yukarıda verilen özellikler hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A)

I. a

B)

I. b

C)

I. c

D)

I. b

I. c

E)

II. b

II. c

II. b

II. a

II. a

III. c

III. a

III. a

III. c

III. b

I. b, II. a, III. c


1

Tarama

7. Aşağıdaki organik bileşiklerin hangisinin formülü karşısına yanlış yazılmıştır?

A) Benzen

B) Asetilen

C2 H2

NH2

C) Anilin

D) Etanol

C2H5OH

E) Etan

H3C – CH3

Benzen,

10. I. N2 + 3H2 → 2NH3

O

şeklindedir.

Sentez

II. CaCO3 → CaO + CO2

Analiz

III. Zn + 2HCI → ZnCl2 + H2 Nötrleşme 1 Yanma IV. H2(g) + 2 O2(g) → H2O(g) + SO2V. Na2SO4(k) → 2Na+ Çözünme (suda) 4 (suda) Yukarıda verilen tepkime eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Nötrleşme asit ve baz arasında olur. Bu metal üzerine asit etkisidir.

11. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi yanlış adlandı8. Asitlerle ilgili,

rılmıştır?

I. Sulu çözeltilerinde

H+

iyonunu artırırlar.

Adı OH

II. Bazlarla reaksiyona girerse nötrleşme gerçekleşebilir.

A)

Fenol

III. Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir. ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

Asitler için tümü doğrudur.

CH3

C) I ve III

B)

NH2

9. Sabun molekülü, COONa

şekli ile ifade edilebilir.

Su ile karıştığında baş kısmı (NaCOO–) su ile kuyruk kısmı ( ) yağ ile etkileşir.

Buna göre,

Benzen

E)

Ksilen N

II. Kuyruk kısmı hidrofobdur.

III. Sabun hem polar hem de apolar uç bulundurur. yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

D) I ve III

COONa

C) I ve II

E) I, II ve III

CH3 CH3

şeklindedir.

Madde

Türü

A)

İncir sütü

Koloidal süspanyon

B)

Çamurlu su

Kaba süspansiyon

C)

Mayonez

Koloidal emülsiyon

D)

Sis

Koloidal emülsiyon

E)

Zeytinyağlı - su

Kaba emülsiyon

Sis, sıvı - gaz karışımı aerosoldür.

hidrofil


O

12. Aşağıdaki sınıflandırmalardan hangisi yanlıştır?

2

D)

bileşiği piridindir. Ksilen

I. Baş kısmı hidrofildir.

hidrofob

Anilin

N

A) Yalnız I

C)

Toluen

E) I, II ve III

Tarama

13. C4H10 + O2 → CO2 + H2O

15. 15X3– ile Y+ iyonları izoton olup X'in çekirdeğinde 25 nöt-

tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirilmek isteniyor.

ronu bulunan eş elektronlu taneciklerdir.

Buna göre,

A) 55

I. CO2 nin kat sayısı 4 tür.

3–

15X

Y+

III. Girenlerin kat sayıları toplamı 18 dir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) 40

D) 38

P n e 15 25 18

yük = p – e

KN = p + n

?

25 18

+1 = p – 18

= 19 + 25

p = 19


B) 44

E) 36

-

II. H2O nun kat sayısı 10 dur.

Buna göre, Y nin kütle numarası kaçtır?

= 44

C) I ve II

E) II ve III

13 C4 H10 + 2 O2 $ 4CO 2 + 5H2 O ABBBBBBBBBBBBC ABBBBBBBBBBBBBC

16.

P=1 atm

P=2 atm

Serbest hareketli piston

1C x 4 2H x 5 13 O

4 C 10 H

13 2 Ox 2

V

Tam sayı olması için tümü 2 ile çarpılır.

V/2

2C4H10 + 13O2 → 8CO2 + 10H2O

14.

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi, "sıcaklığı sabit tutulan bir gazın basıncı iki katına çıkarıldığında hacmi yarıya iner."

yargısını ileri sürerek kendi adını taşıyan PV= sabit formülüne ulaşan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Jacques Charles

B) Robert Boyle

C) Alfred Werner

D) Gay Lussac

X(g)

E) Lavosier

Robert Boyle

II

2

17. Pb(NO3)2 ve NaI katılarının çözeltileri karıştırıldığında

I 1

3

9

Na+ ve NO- iyonları çözeltide serbest halde bulunurken 3 bir katı çökmüştür.

Y(g)

Buna göre, I. Pb(NO3)2(suda) + 2NaI(suda) → PbI2(k) + 2NaNO3(suda) tepkimesi gerçekleşmiştir.

Yukarıda verilen grafik X ve Y gazları arasında oluşan farklı 2 bileşikteki kütlece birleşme oranlarını göstermektedir.

II. Na+ ve NO- seyirci iyondur. 3

Buna göre, II. bileşiğin formülü X2Y olduğuna göre I. bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

III. Net iyon denklemi, Pb2+

A) XY

şeklindedir.

B) XY3 D) X3Y

X

Y

I 2/ 1

9

II

2

3

(suda)

C) X 2Y3 E) X3Y2


? X2Y

18 = 6 3 1 , X2Y6 , XY3

+ I$ PbI2 (k) (suda)

D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Pb(NO3)2 suda çözünürken PbI2 çözünmez ve çöker. Buna göre tepkime Pb(NO3)2(suda) + 2NaI(suda) → PbI2(k) + 2NaNO3(suda) YGS Kimya Planlı Ders Föyü

3

Tarama

18. HCN bileşiği için aşağıdaki ifadelerden hangisi doğ-

21. Organik kimyada halkalı yapıda bulunan bileşikler geo-

rudur? (1H, 6C, 7N)

metrileriyle gösterilebilir.

A) Molekül polardır.

I. N

B) Molekülleri arasında London kuvvetleri etkindir.

II.

C) Molekülün Lewis gösterimi H | C } N |şeklindedir. D) Molekülde ortaklanmamış elektron bulunmaz.

III.

E) Molekülde üç çift ortaklanmış elektron bulunur.

IV.

H

C

N

4 çift ortaklanmış elektron

şeklindedir. 1 çift ortaklanmamış elektron

CH3

Yukarıdaki gibi gösterilen bileşikler seçeneklerdeki isimleri ile eşleştirilirse hangi seçenek dışarda kalır? A) Benzen

B) Siklohekzan

D) Siklopropan

C) Toluen

E) Piridin

bileşiği siklohekzandır.

Bileşik

19. I.

II.

Adlandırma

CH2 - C = O ; ; NH2 OH

a.

CH3 – CH3

b.

Asetilen

c.

Glisin

22. HCI + NaOH → NaCl + H2O

Etan

III. CH ≡ CH

A) Yer değiştirme tepkimesidir. B) Nötrleşme tepkimesidir.

Yukarıda açık formülleri verilen organik bileşikler adları ile eşleştirilmek isteniyor.

Yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A)

I. c,

I. c

B)

I. a

C)

I. b

I. b

D)

tepkimesiyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

E)

I. a

II. a

II. c

II. c

II. a

II. b

III. b

III. b

III. a

III. c

III. c

+ OHC) Net tepkime denklemi H+ " H2 O(s) (suda) (suda) dur. D) NaCl nötr tuzdur. E) İndirgenme yükseltgenme tepkimesidir. Na+ ve Cl– ile H+ ve OH– arasında yer değiştirme gerçekleşmiş ve nötrleşme olmuştur.

II. a, III. b

23. Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisinin sonucunda H2 gazı açığa çıkmaz?

A) Na(k) + HCI(suda) →

20. CH2 - CH - CH2 ; OH

; OH

B) K(k) + HNO3(suda) →

; OH

C) Cu(k) + HCI(suda) →

formülü ile gösterilen bir bileşik için,

D) Mg(k) + HCI (suda) →

I. Polialkoldür.

E) Ca(k) + H2SO4(suda) →

II. Molekülleri hidrojen bağları ile birbirine bağlanmıştır.

Cu, soy metal olduğundan HCI ile tepkime vermez.

III. Suda iyi çözünür. yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Birden fazla OH tan dolayı polialkoldür ve hidrojen bağı içerdiğinden suda iyi çözünür.

24. Kütlece % 14 lük 400 gram KOH çözeltisine kaç gram su eklenirse çözelti kütlece % 10 luk olur? A) 160

14 400 100 = 56 g KOH

4


B) 140

C) 80 100 10 x 56 560 kg

D) 40

E) 30

560 – 400 = 160 g su

Tarama

25.

Yöntem I. Aktif Karbon

Maddenin bir katı yüzeye tutunması ile

II. Koagülasyon

Koloit taneciklerin birbirine tutunup büyütülerek pıhtılaştırılması ve çöktürülmesi ile

III. İyon değiştirici reçine

28. Hava basıncını ölçmek için civa doldurulmuş tüplerle de-

Çalışma Prensibi

neyler yaptı. Deney sonucunda, deniz seviyesinde 1 cm2 ye düşen basıncı 1033 g/cm2 olarak tespit etti. Aynı zamanda hocası Galilei'nin teleskobunu ve kendi mikroskobunu geliştirmeye uğraştı.

İstenmeyen iyonun istenen iyonla yer değiştirmesi ile

Tüm bunları yaparak bilime katkıda bulunan bilim adamı seçeneklerden hangisinde doğru belirtilmiştir? A) Evangelista Torricelli

Yukarıdaki ayırma yöntemlerinden hangilerinde çalışma prensipleri doğru belirtilmiştir?

B) Amadeo Avogadro

A) Yalnız I

D) Michael Faraday

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Ernest Rutherford

C) I ve II

E) Robert Boyle

E) I, II ve III

Bu deneyleri yapan bilim insanı Toricellidir.

Tümü doğrudur.

29. Alkali metal olduğu bilinen X maddesi ile ilgili, I. Oksitleri asitlerle tepkime verir. II. H2SO4 ile tepkimesinden H2 gazı açığa çıkar. III. NaOH ile tepkimesinden H2 gazı açığa çıkar.

m

7 26. XY2 bileşiğinde X ile Y nin kütlece birleşme oranı m X = 12 Y dir.

A) Yalnız I

Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde X ile Y nin kütlece m 7 birleşme oranı m X = 6 dir? Y A) X3Y2

B) XY

D) X3Y4


Alkali metaller oksitli bileşiklerinde genellikle baziktir. Bu nedenle asitlerle tepkime verirler.

30. 1.

X 7 X 7 2Y = 12 ise Y = 6 bulunur.

B) I ve II

D) II ve III

C) X 2Y E) X 2Y3

yargılardan hangileri doğrudur?

OH

2. CH3 – CH2 – CH2 – OH O

3. CH - CH - C - OH 3 2

Yukarıdaki maddelerle ilgili verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) 1. bileşik aromatik alkoldür.

27. 37 Cl ile izotop olan ve nötron sayısı daha küçük olan tane17

B) 2. ve 3. bileşikler suda çözünür.

cik 18 elektron içermektedir.

O

Buna göre, bu tanecik aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) 32 X2+ B) 31 X2- 16

16

D) 37 X+ E) 31 X17 18 İzotop ise proton sayısı aynıdır. (p = 17) Yük = P – e

= 17 – 18

= –1

35 X-1 17

C) 35 X17

C) 2. bileşikte –OH, 3.bileşikle ise - C - OH kısımları hidrofildir. D) Moleküldeki karbon sayısı 1.bileşikte en fazladır. E) 3. bileşik organik asittir. O

OH CH3 – CH2 – CH2 – OH

Fenol (Aromatiktir)

Prapanol (Alkoldür)

CH3 - CH2 - C == O Proponoik asit (karboksili asittir.) ;

OH


5

Tarama

31. Piridin olarak bilinen madde için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Gösterimi N

34. I. NaOH(suda) + HCI(suda) →NaCl(suda) + H2O(s)

şeklindedir.

B) Yapıda üç tane çift bağ bulundurur.

II. NH3(g) + HF(g) → NH4F(k)

III. Fe(NO3)2(suda) + 2NaI(suda) → FeI2(k) + 2NaNO3(suda)

tepkimelerinden hangileri nötrleşme tepkimesidir? A) Yalnız I

C) Aromatik yapıdadır.

D) II ve III

D) Taş kömürü katranından elde edilir.

C) I ve II

E) I, II ve III

Asit ve baz tepkimesinden su oluştuğu için I nötrleşmedir.

E) Kapalı formülü C6H5N dir. N

B) Yalnız II

C5H5N dir.

32. İki tanecik arasında oluşacak zayıf etkileşimlerle ilgili I.

II.

Zayıf Etkileşim

Açıklama

Sulu çözeltisindeki asitlik kuvveti HCI>HF dir.

Florun elektronegatifliğinin Cl den fazla olması

F2 gaz Br2 sıvıdır.

35. Aşağıdakilerden hangisi kuvvetli asit değildir? A) HCIO4 D) HNO2

Bromda elektron sayısının çok olması ile London etkileşimlerinin artması

III. Yemek tuzunun suda çözünmesi

B) HI

C) HCI E) H2SO4

HNO2 , kısmen iyonlaşan zayıf asittir.

Negatif ve pozitif iyonların suyun kısmi (–) ve (+) kısımları ile sarılması

ifadelerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Tümü doğru açıklanmıştır

36.

33. I. II.

Bileşik

Adlandırma

H H ; ; H-C=C-H

Etilen

C 6H 6

Benzen

III. CH3 – CH2 – CH = CH2

A) Özkütleleri B) Kaynama sıcaklıkları

A) Yalnız I

D) Kütleleri

B) Yalnız II

Tümünün adı doğru eşleştirilmiştir.


Şekerli su

Yukarıda farklı kaplarda aynı sıcaklık ve basınçta iki ayrı çözelti örneği bulunmaktadır. Buna göre belirtilen çözelti örnekleri için aşağıdaki niceliklerden hangisi kesinlikle farklıdır?

Yukarıdaki bileşik ve adlandırmalardan hangileri doğrudur? D) I ve III

6

Büten

Tuzlu su

C) I ve II

E) I, II ve III

C) Buhar basınçları E) Elektrik iletkenlikleri Şeker, suda moleküler dağıldığından elektriği iletmez.

Tarama

37. I. Petrolün rafinasyonu, petrolün temizlenme, saflaştırma işleminin sürecidir.

II. Petrol rafinasyonunda ayrımsal damıtma yöntemi kullanılır. III. Rafinasyon sırasında petroldeki büyük molekülerin küçük moleküllere dönüşümü kraking işlemi ile gerçekleşir.

IV. Petrol yapısında sadece hidrokarbonları bulundurur.

Petrol için verilen yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

D) I, II ve III

40. Net iyon denklemi Ag(+suda) + Cl(-suda) $ AgCl(k)

olan tepkimede gözlemci iyonlar, Na+ ve NO- tir.

Buna göre,

3

I. Tepkimenin girenleri AgNO3 ve NaCl dir. II. Tepkimede çözünme ve çökelme gerçekleşir. III. Tepkimenin ürünleri AgCl ve NaNO3 tır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

C) III ve IV

B) Yalnız III

D) I ve III

E) II, III ve IV

C) I ve II

E) I, II ve III

Tepkimede Ag+ ve Cl – ile birlikte Na+ ve NO - iyonları olduğundan AgCl 3 ve NaNO3 bileşikleri oluşur.

Petrolün yapısında kükürt, azotlu bileşikler gibi maddelerde bulunur.

41. A Karboksilli asit sınıfına aittir.

A Sirke ruhu olarak ta bilinir.

Yukarıda özellikleri verilen birleşik formülü hangi seçenekte bulunur?

38. Nötr bir atom için,

A) C2H5OH

I. Elektron verirse pozitif yüklü iyon olur.

B) CH3COOH

D) C6H12O6 E) CH - OH ;

II. Elektron alırsa anyon alır.

2

CH - OH 2

III. Elektron verirse kimyasal özellikleri değişir.

Yapısında –COOH grubu bulunur. CH3COOH, sirke asididir.

IV. Elektron ortaklaşması yaparsa katyondur.

C) HCOOH

yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

D) I, II ve III

Elektron verirse, katyon;

C) II ve III E) II, III ve IV

Elektron alırsa, anyon oluşur. Elektron ortaklığında iyon oluşmaz.

42. Benzen aromatikler sınıfının bir üyesidir.

Buna göre, I. C6H6 formülüne sahiptir. II.

A) Jet yakıtı D) Benzin

B) Parafin

C) LPG

E) Fuel oil

Prafin gibi çok karbonlu ve kaynama sıcaklığı yüksek olan bileşikler kolonun altından alınır.

H H

açık formülüne sahiptir.

H III. Petrolün damıtılması ile elde edilir.

39. Aşağıdakilerden hangisi petrolün rafinasyonu işleminde damıtma kulesinin en altından alınır?

H H H

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

, C6H6 doğrudur.


7

Tarama

46. Aşağıda verilen bazı ayırma yöntemleri için kullanıla-

: Sikloalkan

43. I.

cak örneklerden hangisi yanlıştır?

II. CH3 – COOH : Karboksilli asit

III. C2H5 – OH : Alkol

IV. CH ≡ CH :Alkin

V. CH3 – CH2 – CH3 : Alkan

Yukarıdaki bileşiklerin karşısına ait oldukları sınıflar yazılmıştır. Bunlardan hangisi yanlış sınıfa aittir? A) I

B) II

bileşiği benzendir.

44.

Kristal türü

C) III

Ayırma yöntemi

D) IV

E) V

bileşiği sikloalkandır.

A)

Ayrımsal damıtma

yağ - su

B)

Ayırma hunisi

benzin - su

C)

Koagülasyon

içme suyu

D)

Aktif karbon

zehirli gazlar bulunduran hava

E)

Manyetizma

demir tozu - kükürt tozu

Yağ, suda çözünmediğinden ve yoğunluğu az olduğundan ayırma hunisi ile ayrılır.

47. 100 gram suda 25 gram Na2CO3 çözünmüştür.

Örnek

Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

I. Kovalent

Kuartz

II. İyonik

Yemek tuzu

A) Çözelti derişimi % 20 dir.

III. Metalik

Bakır

25g B) Çözelti doygun ise çözünürlük 100g su olarak ifade edilir.

Yukarıdaki kristal türleri ve örneklemeleri hangilerinde doğru verilmiştir?

Örnek

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Çözeltiye 25 g Na2CO3 eklendiğinde çözelti % 50lik olur.

C) I ve II

D) Çözeltiye 75g su eklenirse çözelti derişimi % 12,5 olur.

E) I, II ve III

Tümü doğrudur.

E) Çözeltiden bir miktar su çökme olmadan buharlaştırılırsa çözelti derişimi artar. 25 %C = 100 + 25 = 20 25 + 25 %C = 100 + 50 = 33, 3

45. 8O ve 1H atomları arasında oluşan su için, I. O – H bağ türünden iki tane bulundurur. II. Moleküldeki H atomları kısmı negatif (–d) yüklüdür. III. Bağ yapan elektronlara sahip çıkma gücü oksijende daha fazladır. yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

oda koşullarında gerçekleşen denkleme göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) NH3 zayıf bir bazdır. B) Suda tamamen iyonlaşır. C) Sulu çözeltisine batırılan kırmızı turnusol kağıdı maviye döner. D) Sulu çözeltisi elektriği az iletir.

O H

+ OHNH+ 4

H Elektron yoğunluğu oksijene doğru olduğundan kısmen negatif

(–d) olan oksijendir.

E) pH değeri 7 den büyüktür Zayıf bazlar suda kısmen iyonlaşır.

25. E 26. B 27. C 28. A 29. B 30. A 31. E 32. E 33. E 34. A 35. D 36. E 37. D 38. D 39. B 40. E 41. B 42. E 43. A 44. E 45. D 46. A 47. C 48. B 2. D

3. E

4. B

5. C

6. D

7. A

8. E

9. E 10. C 11. E 12. D 13. B 14. B 15. B 16. B 17. E 18. A 19. A 20. E 21. B 22. E 23. C 24. A YGS Kimya Planlı Ders Föyü

1. D

8

Cevaplar

48. NH3 + H2 O

Ygs Kimya PDF 6-14. Föy

Recommend Documents