Ygs Felsefe PDF

YGS // FELSEFE

FÖY NO

FELSEFEYLE TANIŞMA Felsefenin Konusu ve Tanıma - Felsefe Hikmet İlişkisi - Felsef i Düşüncenin Nitelikleri Felsefede Tutarlılığın Önemi - Felsefe ve Yaşam İlişkisi - Felsefe ve Dil İlişkisi

01

 A. FELSEFENİN KONUSU VE TANIMA

 "Ph losoph a / felsefe" sözcüğünü tar hte lk defa P sagor tarafından kullanılmıştır.

1) Felsefenin Anlamı

 F lozof b lg y ve b lgel ğ seven ona ulaşmak steyen k ş ye den r.

 Sözcük olarak felsefe "ph losoph a" sözcüğüne dayanmaktadır.  "Ph losoph a" yan "felsefe" b lgel k / h kmet sevg s , b lg y sevmek, b lg n n peş nden koşmak, h kmet arayışı g b anlamlara gel r.

Örnek 1: Felsefe çok kullanıldığı hâlde anlamı az b l nen b r sözcüktür. Söz gel m Oğuz ç n arkadaşı "Onun hayat felsefes gününü gün etmekt r." d yor. B r f rma satış felsefes n "Müşter ler mutsuz etmektense daha az kazanmaya razıyız." şekl nde özetl yor. B r banka kend n d ğer bankalardan farklı göstermek ç n "B z m felsefem z heps nden farklıdır." sloganıyla reklam yapıyor. Felsefen n kel me anlamının dışında kullanılışıyla lg l bu tarz örnekler daha da çoğaltab l r z. Değ ş k anlamlar yüklenen felsefe sözcüğü aslında Herakle des Ponkt kos'un söyled ğ ne göre lk olarak Pythagoras tarafından kullanılmış, Yunanca "ph losoph a" sözcüğünden gelmekted r. D l m ze "felsefe" olarak geçen "ph losoph a"nın kel me anlamı aşağıdak lerden hang s d r? A) Gerçekl k b lg s

Örnek 2: 2000 yıldan uzun b r süre önce Sokrates, "sorgulanmamış yaşam, yaşanmaya değmez." dem şt . Felsefe, Sokrates' n b zden sted ğ bu zorlu ş n üstes nden gelmeye kalkıştığımız ve onun b lgel k sevg s ded ğ şeyle kend m zden geçt ğ m zde ortaya çıkan şeyd r. Bu parçada felsefe hakkında 'kend m zden geçmek' dey m yle aşağıdak lerden hang s vurgulanmaktadır? A) Yaşamı b r başkasının gözünden göreb lmek B) Kend m z b lg y sevmeye, aramaya adamak C) Sokrates' n bıraktığı yoldan g tmek D) Kend m z ve yaşamımızı değ şt rmek E) Yaşamın yaşanmaya değmed ğ n anlamak Sokrates bu sözleriyle bilginin sevilmesi, aranması, kişinin bilgiye adanmasını istemektedir. Cevap: B

Felsefenin Tanımı  Tüm f lozoflar felsefey farklı tanımlamışlardır.

B) Yaşam atılımı

 Felsefey kes n olarak tanımlamak pek mümkün değ ld r. Çünkü:

C) B lgel k sevg s D) Hayat görüşü

● Felsefey tanım f lozofların lg alanları farklıdır.

E) Yaşama sev nc Yunancada philosophia kelimesi bilgelik sevgisi, bilgiyi arama anlamına gelmektedir.

● Felsefey tanımlayan f lozofların k ş l k, m zaç ve dünya görüşler farklıdır.

Cevap: C

YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

1

FELSEFEYLE TANIŞMA ● Felsefe metaf z k konularla da lg lenmekted r. ● F lozofların yaşadığı çağın, toplumun koşulları, özell kler b lg b r k m farklıdır.

 Thales lk defa tab atı tab atın d l yle anlatmış, m toloj k açıklamalardan sıyrılmış, akılla, kend gözlemler yle evren açıklamış ve felsefen n kurucusu kabul ed lm şt r.

 Tüm bunlardan felsefen n ne olduğu ya da bel rs z b r etk nl k olduğu anlamı çıkarılmamalıdır.  Tanım olarak "felsefe" varlığı, b lg y , değer var olanı, her şey bütünüyle ele alıp temel lkeler n , lk maddeler n en nce ayrıntısına kadar rdeleyen, bunun sonucunda oluşan b lg ler yorumlayan, eleşt ren s steml ve bütüncül uğraş alanına den r.

Örnek 3:

Thales felsefen n babası olarak kabul ed l r. (MÖ 624 - 546)

Aşağıdak lerden hang s felsefen n lg lend ğ konulardan b r değ ld r?

2) Felsefenin Alanı

A) Madde ve ruh l şk s n araştırma

a) Felsefenin Konuları

B) Doğa olaylarını kontrol altına alma

 Felsefen n konuları "felsefe dalı" ya da "felsefe d s pl n " adı ver len çalışmalardan oluşmaktadır.

C) Dünyayı ve nsan yaşamını yorumlama D) B l mler n yöntem n rdeleme E) Mantıksal çıkarımlarla gerçeğe yaklaşma Doğa olaylarını kontrol altına alma felsefenin değil, bilimin ilgilendiği bir konudur.

B lg Felsefes (Ep stemoloj )

B lg n n kaynağını, değer n , sınırlarını araştıran felsefe d s pl n d r. a

Varlık Felsefes (Ontoloj )

V Varlığın, evren n lk nedenler n , özünü a araştıran felsefe d s pl n d r. Görünen n a ardındak gerçekl ğ bel rleme g r ş m d r.

Cevap: B

 Felsefe bugünkü anlamında lk defa Ant k Çağ İyonya uygarlığı olarak adlandırılan Ege bölges nde ortaya çıkmıştır. Bu bölgede çıkmasının sebeb şunlardır: ● Demokrat k yönet mler n olması ● Özgür düşünce ortamının olması ● Bölgen n dünyanın t caret merkez olması ● İnsanların temel ht yaçlarını da karşılayab lecek refah düzeyler n n olması, dolayısıyla felsefe yapmaya boş zamanlarının olması  İnsanoğlu doğada olup b ten olayların önceler kend nden daha güçlü olduğuna nandığı m toloj k varlıklardan kaynaklandığını düşünmüştür.  F lozoflar m toloj yle değ l doğal güçlerle evren açıklamış, doğa olaylarını akla ve sorgulamaya dayandırmışlardır. Böylece felsef düşünce başlamıştır.

Örnek 4: Ar stoteles, var olanı var olan olarak ele alan felsefe d s pl n n " lk felsefe" olarak adlandırır. Bu felsefe d s pl n n n, varlığı b r bütün olarak ele aldığını ve varlığın lk lke ve nedenler n ortaya koyduğunu söyler. Bu parçaya göre, Ar stoteles' n lk felsefe olarak adlandırdığı felsefe d s pl n aşağıdak lerden hang s d r? A) Ontoloj D) Estet k

B) Ep stemoloj

C) Et k

E) Mantık

Aristoteles ilk felsefe ile varlık yani ontolojiyi anlamıştır. Cevap: A

2


FELSEFEYLE TANIŞMA Ahlak Felsefes (Et k)

İ İnsan eylemler n sorgular. Özgürlük vve eylemler m z n ereğ n n olup olmadığı g b problemle lg len r. d

Örnek 6: Eğer b r kanıtlama yapılacaksa bu kanıtlama yolu farklı b ç mlerde karşımıza çıkar. K m s dünyanın hareket ne bakarak b r lk hareket ett r c n n olması gerekt ğ n ler sürer. K m s dünyadak nedenler z nc r ne bakarak b r lk neden n var olduğu sonucuna ulaşır. K m s de dünyadak şeyler n çokluğuna, değ şkenl ğ ne, sorunsuzluğuna bakarak bütün bunların ardında tek değ şmez zorunlu b r varlığın bulunması gerekt ğ sonucunu çıkarır. Bu parçada d le get r len sorgulama, felsefen n hang d s pl n yle lg l d r?

Örnek 5: Varlık Felsefes "Gerçekten b r şey var mıdır?" B lg Felsefes "Doğru b lg n n kaynağı ned r?" Ahlak felsefes "Evrensel ahlak lkeler olanaklı mıdır?" Yukarıda ver len b lg ler felsefen n hang özell ğ ne yapılan vurgudur?

A) D n felsefes

B) Ahlak felsefes

C) B lg felsefes

D) S yaset felsefes

E) B l m felsefes Parçada Tanrı'nın varlığının kanıtları anlatılmaktadır. Tanrı'nın varlığı din felsefesinin konusudur. Cevap: A

A) Felsefe, ele aldığı konular hakkında bütüncül açıklamalar yapar. B) Felsefe b rleşt r c ve bütünleşt r c b r d s pl nd r. C) Felsefe refleks f b r düşünme b ç m d r. D) Felsefede sorular f lozoflar tarafından sorulur. E) Felsefe farklı alanlara, farklı sorular sorarak doğru yanıtlar arar. Felsefenin farklı disiplinleri vardır. Her disiplinde farklı sorular sorulur ve bunlara cevaplar aranır. Cevap: E

Öğğretmen Sorusu

D n Felsefes

D n n temel dd aları üzer nde nesnel, kkuşatıcı ve tutarlı b r b ç mde düşünme; felsefen n eleşt rel, akla uygun, m ttutarlı, s steml ncelenmes ne konu yyapar.

Sanat Felsefes (Estet k)

G Güzell ğ n ve sanat eser n n araştırılması; sanatın köken ned r, güzel nem d r, sanat eser ned r? g b soruların yyanıtlarıyla lg len r.

S yaset Felsefes

Devlet n oluşumunu, kaynağını, güccünü nasıl sürdürdüğünü, devlet b rey arasındak l şk y ve bunların daha y , a daha ad l duruma gel p gelmeyeceğ n d ele alan b r felsefe d s pl n d r. e

B l m Felsefes

B l m n amacını, yöntem n , kavramlarrını açıklamayı, der nlemes ne sorgulamayı hedefleyen b l msel b lg üzer la ne çalışmalardır. n

İlk Çağ, Orta Çağ ve Yen Çağ'da hang felsefe alanı öne çıkmıştır?

İlk Çağ'da Varlık Felsefes , Orta Çağ'da d n felsefes , Yen Çağ'da b l m felsefes öne çıkmıştır. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

3

FELSEFEYLE TANIŞMA

Örnek 7:

b) Felsefenin Diğer Alanlarla İlişkisi

Dünyanın başlangıcı, sonu ve n ç n var olduğuna l şk n sorular hep merak uyandırır. He degger, bu türden sorulara l şk n genel f k rler n ve bunların tar h n n ayrıca bunlardan kaynaklanan başka şeyler n bel rt lmes nde felsefe sözcüğünün kullanılmasını olanaksız kılmıştır. Bunun da He degger' n felsefeye en temel katkısı olduğu söyleneb l r.

 B r zamanlar felsefe le b l m arasında h çb r ayrım yoktu. B l m adamı le felsefec aynı k ş yd .

Bu parçaya göre He degger' n felsefe sözcüğünün kullanılmasını stemed ğ alan aşağıdak lerden hang s d r? A) Et k

B) Metaf z k

C) Estet k

D) B l m felsefes

 Problemler n zamanla karmaşık olmaya başlaması, onların çözümü ç n de özel yöntem ve tekn kler n gel şmes ne yol açmıştır.  Problemler n çözümündek uzmanlık alanları özel b l mler n doğmasını ve gel şmes n sağlamıştır.  Öncel kle matemat k ve astronom ardından f z k, k mya, tıp ve b yoloj , daha sonraları se tar h, ps koloj ve sosyoloj b l mler gel şm şt r.

E) B lg kuramı Metafizik, doğaüstü ve bilinmeyen konular üzerine düşünce üretmedir. Cevap: B

 Felsefe le b l m arasında b rtakım farklılıklar olmakla b rl kte, ortak yanları da vardır ve b rb rler yle l şk ler de devam etmekted r.

B l m - Felsefe İl şk s

Örnek 8:

N mr Dede'ye a t b r ş rden alınan bu d zeler n her b r , sırasıyla felsefen n alt d s pl nler nden hang ler n n konusu olab l r? A) Ep stemoloj - ontoloj - et k B) Et k - ep stemoloj - estet k C) Ontoloj - estet k - et k D) Et k - ep stemoloj - ontoloj E) Ontoloj - estet k - ep stemoloj 1. dizede bilgiden , 2. dizede varlıktan, 3. dizede ahlaktan söz edilmektedir. Cevap: A


Felsefen n Özell kler

 Nesneld r.

 Özneld r.

 Konusu olgularla sınırlıdır.

 Konusu olgularla sınırlı değ ld r.

 Sebep - sonuç l şk s n açıklamayı amaçlar.

Her b r akı karasından seçerek Varlık dağlarını del p geçerek Düzde ben b r nsan olmaya geld m

4

B l m n Özell kler

 İlk neden açıklamaya çalışır.

 B l msel b lg lerden yararlanılarak teknoloj üret le-  b l r.   Varlığı parçalayarak nceler.   Tümevarım, tümdengel m, gözlem, deney g b yöntemler kullanır.   Kes nl kle taşır ve tekrar kontrol ed leb l r.   Daha özeld r.

Teknoloj üret lemez. Varlığı bütün olarak nceler. Der nl ğ ne düşünme, kurgusal, sezg c ve nşacı yöntemler kullanır. Kes nl k yoktur, sonuçlar varsayımlıdır. Daha geneld r.

FELSEFEYLE TANIŞMA B l m - Felsefe İl şk s Benzer Yönler

B rb r yle İl şk s

 Varlığı, dünyayı, nsanı ve  B l msel gel şmeler n arthayatı açıklamaya çalışırması felsefeye yen problar. lemler katar. Felsefede b l msel gel şmeler n ortaya  Doğruya ulaşmayı amaçkoyduğu b lg lere dayanalarlar. rak yüksel r.  Çıkar kaygısı taşımazlar.  B l m felsefey , felsefe de  Evrensel yanları vardır. b l m kontrol eder.  Şüphe le başlar, yen b lg peş nde g derler.  Akla dayanır, akıl lkeler n önemserler.

 Felsefe b l m eleşt r r.  Felsefe b l me yen ufuklar açar.  Felsefe b l me yen konular kazandırır.  Felsefe b l m n ver ler sayes nde çel şk lerden, yanlışlardan ayıklanır.

Felsefe - D n İl şk s Benzer Yönler

Farklı Yönler

 Evren , dünyayı, nsanı  Felsefe eleşt r r, sorgular, ve toplumun ne olduğu yen cevaplar arar. D n eleşanlamayı amaçlarlar. t rmez, sorgulamaz, cevaplar mutlaktır, kabul ed l r ve na Öznel etk nl k alanlarınılır. dır.  Felsefe nsan aklına dayanır,  "Evren nasıl meydana d n lah d r, vahye dayanır. gelm şt r, nsan ned r, mutluluğun kaynağı ve amacı ned r, ölümsüzlük ned r?" g b sorulara cevap aramışlardır.

3) Felsefenin İşlevi (Felsefenin Gereği) a) Dünden Bugüne Felsefenin Gereği  İnsan düşünen, b len, merak ve hayret eden b r varlıktır.  İnsan s yaset yapar, devlet kurar, sanat ve b l m üret r, ahlakı sorgular.  İnsanlar felsefe aracılığıyla yaşamlarında kend ler ç n ney n öneml olduğunu anlamaya çalışırlar.

Felsefe - Sanat İl şk s Benzer Yönler

Farklı Yönler

 İnsanın becer ve yaratı-  F lozof evren , dünyayı, nsacı düşünmes n n ürününı, toplumu akıl ve mantığa dürler. göre açıklar; sanatçı duygu ve h sler ne göre açıklar.  Öznel etk nl k alanlarıdır.  Felsefe varlığı tümel olarak, sanat güzell k ve hoşlanma çerçeves nde mgeler.

 K m olduğu, neden var olduğu ve nereye doğru g tt ğ g b sorulara aranılan cevaplar her b r nsanın kend ne özgü b r yaşam felsefes gel şt rmes ne yol açmıştır.

 Felsefe hak kat arar, sanat güzel arar.  Felsefe nesneler dünyasını, sanat sanatçının dünyasını ele alır.  Felsefe var olanı, sanat güzel olanı ele alır.

Sokrates, sorgulanmayan b r hayatın anlamsız olduğunu söyle-

Öğğretmen Sorusu

m şt r. Felsefe ve b l m n evrensell ğ ne anlama gelmekted r?

Gel ş m ne tüm ulusların katkı yapması. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

5

FELSEFEYLE TANIŞMA

b) Felsefenin Temel İşlevleri  Felsefe İlk Çağ'da; evren n esasını, varlığın doğasını, nereden ve nasıl meydana çıktıklarını anlama çabasında olmuştur.  Felsefe Orta Çağ'da; Hr st yanlık d n n n b r aracı olmuş, bu d n n temel dd aları felsefe aracılığıyla açıklanma çabası güdülmüştür. Felsef tartışmalar " nanç - b lg - akıl - Tanrı" eksen nde yürütülmüştür.  Felsefe Rönesans'ta; b lg , varlık, ahlak üzer nde açıklamalar yapmış, b l m n g tg de güçlenen etk s altında kavramsal çözümlemelere yönelm şt r. Modern felsefe olarak adlandırılan bu dönemde felsefe kend ç nde; çözümley c felsefe, eleşt rel felsefe, deal st felsefe, materyal st felsefe ve poz t v st felsefe şekl nde yaklaşımlar çermekted r.

Örnek 9: Felsefe, nsanın geçm ş ne a t zeng n deney m n göstererek, ona kend kader n ç zmes ne yardım edeb l r; felsefe nsan ç n bugününü değerlend reb leceğ , geleceğ n göreb leceğ gerçekten eşs z b r araçtır. Çünkü nsan sürekl yolcu olan b r varlıktır. İnsan tamamlanmamıştır; yaşar ve her b r anda farklıdır. Yukarıda ver len parçadan aşağıdak sonuçlardan hang s çıkarılamaz? A) Felsefe geçm şten, geleceğe b r köprü vaz fes görür. B) Felsefe nsanın kend yaşamını kontrol edeb lmes ne yardımcı olur. C) Felsefe değ şen şartların her b r nde var olan b r deney md r. D) Felsefe nsan yaşamının farkında olmasına yardımcı olur. E) Felsefe olmuş b tm ş b r sürec n sonunda şe yarar. Parçada felsefenin işlevlerinden söz edilmektedir. Felsefenin olmuş bitmiş bir süreçte işe yaradığı doğru değildir. Cevap: E

 B. FELSEFE HİKMET İLİŞKİSİ  B lgel k, Osmanlıcada h kmet olarak fade ed l r.  B lgel k, aklın en der n ve evrensel görüşler n n varlık, b lg ve değer üzer ne nüfuz etmes , onları kavramasıdır.

 Felsefe çağımızda; b l m, sanat ve ahlak başta olmak üzere her alanda eleşt rel çözümleme şlev nde olmuştur. Çağdaş felsefen n şlevler şu şek lde sıralanab l r:

 B lgel k, yalnız b lmey değ l, erdeml ve mutlu yaşam sürmey de çermekted r.  B lgel k, ne sadece b r kuramsal b lg ler topluluğu, ne de sadece prat k davranışlar reçetes d r, hem b lg y hem eylem çer r.

● İnsanın merakını g der r, anlama ve gerçeğ görme ht yacını karşılar. ● İnsanın dünyaya bakış açısını değ şt r r; olaylara eleşt r c ve sorgulayıcı yaklaşmasını sağlar. ● K ş ye kend görüşler nden başka görüşler n de olab leceğ n , başkalarının da doğru düşüneb leceğ n göster r. ● B lg toplumu hal ne gelmem zde, b lg üret lmes nde katkıda bulunur. ● B l mlere ışık tutar, b l mler n gel şme d nam ğ n oluşturur, yol göster r.

6


 B lgel k, sorgulayıcı olma, b lg ler sağlıklı kullanma, neden sonuç l şk s kurma, varlığı ve hayatın anlamını düşünüştür.  B lgel k, Stoacılar'a göre doğaya uygun yaşamaktır.  B lgel k, Ep kuros'a göre kend n b lmekt r.  B lgel k, Ala n'a göre b lg y hayata uygulamak ve mutlu olmayı başarmakır.  B lgel k, bazı d nlere göre Tanrı'ya özgüdür.

FELSEFEYLE TANIŞMA

1) Felsefe Bilim Değildir  İlk Çağ'da tüm b l mler felsefe çatısı altında d , felsefe ve b l m ayrımı yoktu.  İlk önce matemat k ve geometr , ardından fen b l mler , daha sonra sosyal b l mler felsefeden ayrılarak ayrı b rer b l m olmuşlardır. Felsefede cevaplardan çok sorular öneml d r.

 C. FELSEFİ DÜŞÜNCENİN NİTELİKLERİ Felsefe b l m değ ld r.

F

Felsefe eleşt r c , sorgu-

E

layıcı b r düşünced r.

Örnek 10:

L Felsefe aklın ürünüdür.

S

Felsefe refleks f / kend -

E

ne özgü b r düşünced r.

F Felsefe düzenl s steml b r düşünced r.

İ

Felsefe evrensel b r düşünced r.

D Ü

Felsefe b lg y değ l, b l-

Felsefe temellend rmeye

Ş

g n n aranmasını amaç

dayanan b r düşünced r..

Ü

ed nen b r düşünced r.

N Felsefe meraka daya-

C

nan b r düşünced r.

E N

Felsefe öznel b r düşünced r.

İ N

 Felsef b lg , b l msel b lg g b kes nl k ve nesnell k taşımaması neden yle b l m değ ld r, ama tüm b l mler n anasıdır.

Felsefe devam eden, b tm şl k olmayan b r düşünced r. Felsefe çözümley c kurucu b r düşünced r.

Yen Çağ'da poz t f b l mlerdek gel şmeler felsefen n alanını b r ölçüde daraltmış, g derek felsefen n yalnızca b l mlerle lg l alanları konu almasının yeterl olab leceğ düşünces bel r p güçlenm şt r. Bunun sonucunda, felsefen n yen b r alanı olarak b l m felsefes doğmuştur. Hatta bundan sonra bazıları felsefe yapmanın yalnızca "B l m üzer ne düşünme" etk nl ğ olduğunu sanmıştır. Bu parçada sözü ed len Yen Çağ'dak felsef yaklaşım, felsef b lg n n aşağıdak özell kler nden hang s ne ters düşmes neden yle eleşt r leb l r? A) Akıl ve mantık lkeler ne dayalı olma B) Eleşt rel b r yapıya sah p olma C) Yaratıcılık gerekt rme D) B lg evren n b r bütün olarak ele alma E) F lozoflara özgü etk nl ğ n ürünü olma Parçada felsefenin konusunun bilim ile sınırlandırılması eleştirilmektedir. Çünkü felsefe bilgi evrenini bir bütün olarak ele alır. Cevap: D

N Felsefe b rleşt r c , butünleşt r c / tümel b r düşünced r.

İ

Felsefe lüks b r ht yaçtır.

2) Felsefe Aklın Ürünüdür

Felsefe hem çağını etk -

 Felsef düşüncen n önermeler aklın ürünü olması ve deneysel olarak test ed lememes neden yle b l mde olduğu g b kes n olarak doğrulama ya da yanlışlama mkanı yoktur.

T E L

Felsefede sorular ce-

İ

vaplardan daha değer-

K

leyen hem de bulunduğu çağdan etk lenen b r düşünced r.

 Felsef önermeler kend çler nde tutarlı, çel şk s z önermelerden oluşur.

E

Felsefe tüm alanları

 Mantık lkeler son derece etk l b r şek lde kullanılır, konu ve kavramların örülmes nde çel şk l hükümlere yer ver lmez.

Felsefe kuşkucu b r

R

konu ed nen b r düşün-

düşünced r.

İ

ced r.

l d r.

L


7

FELSEFEYLE TANIŞMA  Merak ve hayret etme yeteneğ çocuklarda, b l m nsanlarında ve f lozoflarda vardır.

Örnek 11: Descartes, Metot Üzer ne Konuşma adlı k tabına sağduyunun eş t olarak dağıtıldığını söyleyen cümleyle başlar. Ona göre bunun kanıtı, başka konularda kend ler ne ver lenle yet nmeyen nsanların, sağduyu söz konusu olduğunda kend ler nde bulunandan ş kâyetç olmamasıdır. Sağduyu doğruyu yanlıştan, y y kötüden ayırma yet s d r. Sağduyu eş t dağıtılmış olduğuna göre, bütün nsanların aynı konularda aynı sonuçlara varması gerek rd . Ancak öyle olmadığını, aynı konularda akıl yürüten nsanların farklı farklı sonuçlara vardıklarını görüyoruz. Bunun neden farklı yollardan akıl yürütmeler d r. Bu parçadan aşağıdak yargıların hang s ne ulaşılamaz? A) Aynı b ç mde akıl yürütenler aynı sonuçlara varırlar.

6) Felsefe Öznel Bir Düşüncedir  Her felsef düşünce, o düşüncey ortaya atan f lozofun k ş sel yaratıcılığının ürünüdür.  "Erdeml olmak ned r?" sorusuna; Sokrates, "B lg l olmaktır." Protagoras se "Kend n yönetmekt r." şekl nde cevap verm şt r. Bu durum f lozofların aynı soruları, kend öznel bakış açılarına göre cevapladıklarını göster r.

B) Herkes kend sağduyusundan hoşnuttur. C) Aynı konularda farklı sonuçlara varılmasının neden sağduyu eks kl ğ d r. D) Sağduyu, ahlak alanında doğruya ulaşmamızda yardımcı olab l r. E) Sağduyu; y n n, kötünün, doğrunun, yanlışın farkında olma yet s d r. Descartes, aklın ve sağduyunun insanı iyiye ve doğruya ulaştırdığını söylemektedir. Fakat sağduyu eksikliğinden söz etmemektedir. Cevap: C

3) Felsefe Düzenli ve Sistemli Bir Düşüncedir  Felsef b lg ler rastlantı sonucu tesadüfen elde ed len b r b lg değ ld r, yolu ve yöntem bell d r.

4) Felsefe Temellendirmeye Dayalı Bir Düşüncedir

7) Felsefe Birleş rici / Bütünleş rici / Tümel Bir Düşüncedir  B l m varlığı parçalayarak nceler. Her b l m dalı varlığın kend n lg lend ren parçalarını anlamaya, açıklamaya çalışır.  F z k ve k mya cansız varlıkları, b yoloj canlı varlıkları, ps koloj nsan davranışlarını, sosyoloj toplumu nceler.  Felsefe varlığı parçalamadan b r bütün olarak nceler. Ayrıca felsefe d ğer b l mler n b lg ler n b rleşt rerek bütünsel b r anlam çıkarır, bu b lg ye de tümel b lg den r.

 Her f lozof ortaya attığı görüşler n n doğruluğunu akla, mantığa uygun b rtakım gerekçelere dayandırır.

5) Felsefe İnsanın Merak ve Hayre ne Dayanan Bir Düşüncedir  Ar stoteles' n "Her nsan doğal olarak b lmek ster." dey ş yle nsan, anlamak, b lmek steğ yle yanıp tutuşan b r varlıktır.  Felsefeyle uğraşmak ç n nsanın merak ve hayret etme yeteneğ n sürekl taze tutması gerek r.

8


8) Felsefede Sorular Cevaplardan Daha Değerlidir  Soru sormak düşünmen n lk basamağıdır, nsana yen ufuklar açar. Felsefede sorulara ver len cevaplar son olmadığı g b kes n de değ ld r.

FELSEFEYLE TANIŞMA

Örnek 12:

Örnek 13:

Felsefe sorularla doğar, büyür, gel ş r. Ancak felsef soru d ğer sorulardan farklıdır. Felsefe, olanla yet nmez. Bu yüzden nsan ve z hn n sürekl arayışa sürükler. Bu eylemle de yaşamı, varlığı, b lg y ve değerler daha da anlamlı b r hâle get rmey amaçlamaktadır. Belk de bu yüzden olacak k her nsan kend n tanımaya ve b lmeye başladığı lk günden t baren "Ben k m m, ney m ve ne olacağım?", "Evren ned r?", "Dünya ned r?", "Doğru ned r?", "Güzel ned r?", "Adalet ned r?" veya "Eş tl k ned r?" g b b rçok soru sormaktadır.

İnsan merak eden varlıktır. Kend n , nsanı, doğayı, evren , toplumu... Felsefe, en temeldek bu şeyler akıl yoluyla anlama arayışıdır. Bunları sorgulamak amacıyla çeş tl sorular ortaya atar. B r şey gerçekten b l neb l r m ? Eğer b l neb l rse neler b l neb l r? B l nenler n b l nd ğ nden nasıl em n olunab l r? Buna benzer felsef sorular felsefen n odağını oluşturur. Bu parçaya dayanarak aşağıdak lerden hang s n n felsef soru n tel ğ nde olduğu söyleneb l r?

Bu parçaya göre aşağıdak lerden hang s , felsef soruyu d ğer sorulardan ayıran özell klerden b r değ ld r?

A) Demokrat k yasaların özell kler nelerd r?

A) Var olanla yet nmemes

B) Yer çek m kuvvet c s mler nasıl etk ler?

B) Neden - sonuç l şk ler araması

C) Toplumsal normların amacı ned r?

C) Eleşt rel ve sorgulayıcı olması

D) N ç n ahlaklı olmalıyım?

D) B tmez tükenmez arayışlardan oluşması

E) Atlar ayakta mı uyur?

E) Yaşamı ve varlığı anlamlandırması Olaylar arasındaki nedensellik ilişkisinin sorgulanması felsefenin değil, bilimin kapsamındadır.

A, B, C, E seçeneklerindeki sorular bilimin sorularıdır. Niçin ahlaklı olunması gerektiği ise felsefi bir sorudur.

Cevap: B

Cevap: D

 Merak etme duygusuna sah p olan nsanın aklına soruların gelmes engellenemez. Zaten felsefe de aslında b r soru sorma, soruşturma yapma etk nl ğ d r.

9) Felsefe Kuşkucu Bir Düşüncedir  Kuşku, merak ve hayret duygusunun tamamlayıcısıdır. Kuşku, felsef sorgulamayı harekete geç ren en öneml güçtür.  Kuşku duymayan nsanlar alışkanlıklarının köles olur, farklı düşüncelere kapalıdır, saygı ve hoşgörüsü gel şmem şt r.

 Felsefede soru sormak tıpkı su kuyusundan su çekmede kullanılan kovalar g b d r. Kuyudan su çekme ç n kova ne şe yarıyorsa; doğru b lg ler n, hak kat n ortaya çıkmasında da sorular benzer b r şlev görür.

10) Felsefe Sorgulayıcı ve Eleş rici Bir Düşüncedir  Sorgulamanın temel soru sormaya dayanır. İnsan merak ett ğ , b lmed ğ , kuşku duyduğu ç n soru sorar, böylece sorgulama başlar.  F lozofların b rb rler n n dd alarını sorgulaması, onları eleşt r ye yönelt r, böylece aklın ışığında doğrular araştırılmış olur.  Eleşt r b r nsanın, b r eser n, b r konunun, b r dd anın doğru ve yanlış yanlarını bulup göstermekt r. Felsefede sorular kuyudan su çeken kova g b d r.


9

FELSEFEYLE TANIŞMA

SORGULANMAYAN HAYAT YAŞAMAYA DEĞMEZ. (SOKRATES)

11) Felsefe Refleksif Bir Düşüncedir  Felsefe tek taraflı düşünme değ ld r, ç ft yönlü düşünmed r. Yan sorgulamanın kend s n de sorgulanır.  F lozof evren , varoluşu anlamaya çalışırken ürett ğ kend düşünceler n , kend z hn n , z h n n nasıl çalıştığını da sorgular.  Felsefe önceden kazanılmış b lg ler üzer ne b r b lg d r; b r "refleks yon" dur. Yan z h n elde etm ş olduğu b lg ler üzer ne yen den dönerek, onları b r tenk t ve değerlend rme süzgec nden geç r r.

12) Felsefe Evrensel Bir Düşüncedir  F lozofların felsefedek sorulara cevapları özneld r, her f lozof felsefen n problemler n , konularını kend nce açıklamıştır. Ancak felsefen n soruları, konuları, problemler tüm nsanlığı lg lend rmekted r.  Felsefe cevapları bakımından öznel olsa da; soruları, konuları, problemler bakımından evrenseld r.

14) Felsefe Devam Eden, Bitmişlik Olmayan Bir Düşüncedir  İnsanın merak etmes h ç b tmeyeceğ ne göre felsefe de durmadan devam edecekt r.

15) Felsefe Bilgiyi Değil, Bilginin Aranmasını Amaç Edinen Bir Düşüncedir  Felsefe prat k b r kaygı peş nde değ ld r, temel hedef nsanın anlama ve gerçeğ görme ht yacını g dermek, b lmek ç n b lmekt r.

16) Felsefe Hem Çağını Etkileyen Hem de Bulunduğu Çağın Koşullarından Etkilenen Bir Düşüncedir  F lozoflar konuları çağın koşullarına göre değerlend r rler. Örneğ n Fransız Devr m le b rl kte özgürlük ve eş tl k g b dealler değer kazanmış, bu çağdak f lozoflar görüşler n bu kavramlar üzer nde temellend rm şt r.  J. J. Rousseau g b f lozoflar düşünceler yle Fransız Devr m 'n n hazırlayıcılarından olmuş; çağını, hatta ler k çağları da etk lem şt r.

17) Felsefe Varlık, Evren, Bilgi, Ahlak, Sanat, Siyaset, Din Gibi Tüm Alanlarla İlgili İnsan Düşüncesidir  Her b r b l m dalı, varlığın bell b r bölümünü kend ne konu ed n r. Ancak felsefe tüm konularla lg lend ğ g b b l m de konu ed n r.

 "Varlık ned r?, yaşamın amacı ned r?, nereden geld k?, nereye g d yoruz?" g b sorular herkes lg lend rmekted r.

13) Felsefe Analizci ve Sentezci Bir Düşüncedir.  Felsefen n anal zc şlev ; f lozofun her türlü b lg , deney, algı sezg sonuçlarından oluşan düşüncey çözümleyerek açıklığa kavuşturmasıdır.

Öğğretmen Sorusu

 Felsefen n sentezc şlev ; anal z yapılmış malzemelerden hareketle varlığı, dünyayı yen den bütünlüğe kavuşturması, yen den nşa etmes d r.

"Felsefe yapmak yolda olmaktır." (K. Jaspers)

Felsefede b tm şl ğ n olmaması ne demekt r?

Felsefede kes nl k yoktur ve İlk Çağ'dak b r felsef sorun günümüzde de varlığını devam ett rmekted r.

10


FELSEFEYLE TANIŞMA

18) Felsefe İnsan İçin Lüks Bir İh yaç r  İnsanlar genell kle yeme, çme barınma güvenl k g b temel ht yaçları daha öncel kl tutarlar.  Her nsan felsefe yapma potans yel taşısa da, yaşamına l şk n ht yaç sıralamasında felsefe yapmak en sonlarda kalır. Buradan hareketle felsefe nsan ç n lüks b r lüks b r ht yaçtır, deneb l r.

Örnek 14: Felsef b r s stemde ele alınan bütün konular değerlend r l rken mantık lkeler son derece etk l b r şek lde kullanılır; konu ve kavramların örülmes nde çel şk l hükümlere yer ver lmez. Burada b r felsef s stem n hang n tel ğ üzer nde durulmuştur? A) Konuları çağının koşullarına göre değerlend rmes B) Olgulara dayanma zorunluluğun olmaması C) Evrensel n tel ktek konuları ele alması D) Kend ç nde tutarlı b r bütün oluşturması E) Konulara yaklaşımının öznel olması Felsefede çelişkili yargılara yer verilmemesi, onun tutarlı olması ile ilgilidir. Cevap: D

 E. FELSEFE VE YAŞAM İLİŞKİSİ  Matemat k, tıp, f z k, astronom , ps koloj g b d s pl nler profesyonell k gerekt ren lg alanlarıdır, sadece lg duymakla doktor, mühend s, uzay b l mc s , ps kolog olunmaz.  Her nsan f lozof da olamaz, ancak düşünen her nsan felsefe yapar.  Sadece ölüm gerçeğ b le kaçınılmaz olarak nsanı düşünmeye ter. D yojen hayatını b r fıçı ç nde geç rm ş, el ndek fenerle karanlıkta " nsan" aradığını söylem şt r.

 D. FELSEFEDE TUTARLILIĞIN ÖNEMİ  Felsef s stemde mantık lkeler (özdeşl k, çel şmezl k ve üçüncü hal n mkansızlığı) son derece etk l b r şek lde kullanılır. Konu ve kavramların örülmes nde çel şk l hükümlere yer ver lmez.  Felsef b lg ler, olgusal olarak deneyle, test ed l p doğrulanamaz, ancak her f lozofun düşünces mantıklıdır, uyumludur.  "Tutarlılık" le "doğruluk" karıştırılmamalıdır. B r önerme tutarlı olab l r, buna karşın doğru olmayab l r.  İç nde çel şk barındıran önermeler kes nl kle tutarsızdır ancak her çel şk s z önerme de kes n olarak doğrudur, denemez.

 İnsan yaşamını anlamsız bulan görüşler olduğu g b , nsan b lmeces n n b r çözümü olduğunu savunan görüşlerde vardır. Onlara göre çözüm bu dünyada değ l, öte dünyada ölüm sonrası sonsuz hayattadır.  Her şey n değer n n somut yararıyla ölçüldüğü dünyamızda, felsefen n b l mde olduğu g b somut b r yararını görmek güçtür.  F lozofların ürett ğ değer ve düşüncelerde; nsanın nasıl yaşadığını, nasıl eylemde bulunduğunu, nasıl mutlu olunab leceğ n göstermes bakımından öneml d r.  İnsanın merakını g derme, öğrenme, evren ve kend s n anlama g b stekler n büyük ölçüde felsefe karşılayab l r.  Felsefe ç dünyamız bakımından mutlu olmamızı, kaygılarımızı haf fletmem z , dertler m z aşmamızı, bu dünyadak hayatımız sırasında yolumuzu kaybetmemem z sağlayan en öneml araçtır.


11

FELSEFEYLE TANIŞMA  W ttgensten n "D l m n sınırları dünyamın sınırlarıdır." dem şt r.

Örnek 15: Zekânın ve b lgel ğ n ölçütünün zeng nl k olduğunu düşünen k ş ler, Thales'le yoksul olduğu ç n alay ederler. O da bunun üzer ne zeyt n n az olduğu o yıl, el ndek bütün parayla, ht yaç olmadığı ç n ucuzlamış olan ve zeyt nyağı üret m nde kullanılan tüm presler satın alır. Sonrak hasat mevs m geld ğ nde ht yacı olanlara bu presler kend bel rled ğ f yattan k ralayarak çok para kazanır. Bu parçadan aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

 Le bn z d l n nsan z hn n n aynası olduğunu bel rtm şt r.  Eğer düşündükler m z le söyled kler m z örtüşmüyorsa amacımızı aktaramaz, d ğer nsanlarla anlaşmakta güçlük çeker z.  Mevlana "Sen ne söylersen söyle, söyled kler n karşındak ler n anlayab leceğ kadardır." d yerek let ş m n önem n bel rtm şt r.

A) F lozof, dünyayı anlamlandırmaya çalışan k ş d r. B) Felsefe, her şeye eleşt rel b r gözle bakma alışkanlığı kazandırır. C) F lozofların öncel kler d ğer nsanlardan farklıdır. D) F lozof, hayata da r her şey felsef probleme dönüştürür. E) Felsef düşünce çözümley c ve kurgusaldır. Filozoflar isterlerse zengin olabilirler. Fakat filozofların öncelikleri diğer insanlardan farklıdır. Cevap: C

Örnek 16:

 F. FELSEFE VE DİL İLİŞKİSİ  Felsefe; dış dünya, düşünme ve d l olmak üzere üç alanın ortak ürünüdür. İnsan dış dünyayı düşünmen n konusunu yapar ve bunu da d l le fade eder.  D l le düşünce karşılıklı olarak b rb rler n gel şt r r, bu durum hem d l hem düşünceler zeng nleşt r r.

Sokrates "Adalet ned r?" d ye sorduğunda aradığı, sadece sözcüğün tanımı değ ld r. "Ad l" sözcüğü her çeş t nsan, karar, yasa ve anlaşma ç n kullanıldığına göre, bütün bunlarda ortak olan b r şey, heps n n paylaştığı "adalet" den len ortak b r özell k bulunmalıdır. Sokrates' n açığa çıkarmaya çalıştığı şey, bu ortak özell ğ n n tel ğ yd . Öyle k bunun sonunda tek tek olguları, ona ulaşmasına göre ad l veya değ l d ye n telemek mümkün olsun.

 İnsanoğlu d l sayes nde b lg , tekn k, sanat, felsefe g b b rçok alanda başarıya ulaşmıştır.

Bu parçada Sokrates' n aradığı ortak özell k aşağıdak lerden hang s yle fade ed l r?

 D l aracılığıyla farklı düşünceler karşılaştırılır, yanlışlar ayıklanır, ortak doğrulara hak katlere ulaşılır.

A) Adalet n sembolü

 Düşünce le d l arasında uygunluk bulunduğu, d l n düşünmen n elb ses veya formu olduğu anlayışı, Ar stoteles tarafından savunulmuştur.  Varlığın yasalarıyla düşüncen n yasaları aynı olduğundan, düşünce varlığı yansıtır ve d lde düşüncede yansıyan varlığı doğru b r b ç mde d le get r r.

12


B) Adalet duygusu C) Fenomen olarak adalet D) Oluş olarak adalet E) Adalet deası Felsefe dil ve kavramlarla yapılan bir etkinliktir. Parçada Sokrates'in adalet ideası kavramını ortaya attığı belirtilmektedir. Cevap: E

FELSEFEYLE TANIŞMA

1.

"Doğru b lg olanaklı mıdır? Doğru b lg varsa onun ölçütü ned r? İnsan her şey b leb l r m ? B len özne, b l nen nesney nasıl b l r? B lg n n kaynağı ned r?" g b sorulara felsefede cevap aranmaktadır.

Konu Testi - 1

4.

Bu sorularda felsefe d s pl nler nden hang s n n konusu rdelenmekted r?

Her felsefe s stem nde, düşünceler n özünü oluşturan bell b r lke, f lozoflarca çıkış noktası olarak alınır ve s stem bu temel lke üzer ne kurulur. Örneğ n Platon " dea"yı, Descartes "düşünme"y , Sp noza "Tanrı"yı, Le bn z "monad"ı kend s stemler nde çıkış noktası olarak almışlardır. Bu parçaya dayanılarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

A) Et k

A) Felsefede cevaplara ancak uzun uğraşlardan sonra ulaşılır.

B) Ontoloj C) Estet k

B) Felsefe cevaplarından çok sorularıyla varolur.

D) D n

C) Felsefe kavramlarla yapılan b r etk nl kt r.

E) Ep stemoloj

D) Felsefe özgür düşünmen n yöntem d r. E) Her felsefe akımı kend nden sonra ortaya çıkan felsef görüşler etk ler.

2.

Her f lozof b r öncek n n eleşt r s n yaparak kend görüşler n ortaya koyar. B r öncek n eleşt rmek demek, onun hakkında kuşku duymak demekt r. Felsefen n temel nde kuşku vardır. Kuşku olmadan felsef düşünme olamaz.

5.

Bu parçaya dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r? A) Felsef düşünme b r tavır olarak kuşkuculuktan beslen r.

B r zamanlar b l m le felsefe arasında h çb r ayrım yoktu. B l m nsanı ve f lozof aynı k ş yd . F lozof her şey b len, b lge nsandı. Zamanla problemler n g tt kçe karmaşık olmaya başlaması, onların çözümü ç n özel tekn k ve yöntemler n gel şt r lmes ne yol açtı. Böylece problemler n çözümündek uzmanlık sınırları felsefen n şlev n azaltarak b l mler n doğmasına ve gel şmes ne yol açtı. Bu parçaya dayanılarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

B) Felsefe kuşku duyulamayacak olan b lg y arar. C) Felsef kuşku bel rl b r konuya odaklanmayı sağlar.

A) Felsefe b l mler n eks kl kler n tamamlar.

D) Felsefe kuşkucu tavrı reddeder.

B) B l m, felsefen n açıklamalarını günlük yaşama uygular.

E) Felsefede kes n b lg ye ulaşıldığında, kuşku ortadan kalkar.

C) Felsefe b l mler n yöntemler n sorgular. D) D ğer b l mler zamanla felsefeden ayrılarak bağımsız olmuşlardır. E) Felsefe, b l mler kontrol eder.

3.

Herhang b r b l m nsanı b r keş f yapmışsa, başka b r s de b r süre sonra aynısını yapab l r. Mendel, kalıtım kanunlarını buldu ve bu buluşu tanınmadan öldü. Kırk yıl sonra üç k ş aynı kanunları tekrar buldu. Oysa yazılmamış b r felsef eser asla yazılamaz. Bu parçada aşağıdak lerden hang s d le get r lmekted r? A) Felsefen n b l mden farklı olarak f lozofun damgasını taşıdığı

6.

Felsefen n soruları varlığı, evren nsanı ve değerler açıklamak ve yorumlamak amacıyla gerçekleşt r len s steml sorulardır. Bu nedenle felsefen n soruları b l m n sorularından farklıdır. Buna göre aşağıdak lerden hang s felsef b r soru olarak değerlend r lemez? A) Evren n lk ana maddes ned r?

B) B l mler n felsefeden beslend ğ

B) Öğrenme yolları nelerd r?

C) Felsefe le b l m arasında b r farklılığın bulunmadığı

C) Ahlak eylem n amacı ned r?

D) B l mlerde felsefe g b olumsuzlukların olmadığı

D) Doğru b lg olanaklı mıdır?

E) Felsefen n olgulara, b l m n akla dayandığı

E) İkt darın kaynağı ned r? YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

13

FELSEFEYLE TANIŞMA

7.

Konu Testi - 1

Felsefen n özü ve ölümsüz yanı, tar h boyunca kurulup zamanla ve şartlar değ şt kçe yıkılan s stemler n kend s nde değ l, bu s stemler yaratan yönel ş ve çabadadır. Felsefe, yen gerçeklere açık olan, onları rdeleyen, b lg y ve doğruları kökünden ele alarak aydınlığa kavuşturmak steyen der nleme düşünmen n çabasıdır.

10. Felsefeye merak duyanlar öncel kle sonuçlara bakarlar. Onlar, felsefeden hazır cevap bulmayı umarlar. Oysa, b lgel k uzun ve zahmetl b r yolun sonunda kazanılır ya da kazanılmaz. Öneml olan b lgel ğe g den yolun sonu değ l, yoldak süreçt r. Bu parçaya göre felsefeyle lg l olarak aşağıdak lerden hang s söyleneb l r?

Bu parçada felsefen n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

A) S steml ve düzenl b r etk nl k olduğu

A) Özgürlükçü ortamlarda gel şt ğ

B) Özgürlükçü ortamlarda gel şt ğ

B) Gerçeğ n arayışında olduğu

C) Kes n sonuçlara ulaşıldığı

C) B l mlerle l şk l olduğu

D) Yen l klere açık olduğu

D) Mantık lkeler ne dayandığı

E) B lg n n arayışında olunduğu

E) Erdeml yaşamanın yollarını araştırdığı

8.

F lozoflar madd b r çıkar amaçlamazlar. Felsefe tar h ncelend ğ nde f lozofların doğruya ulaşmaktan başka b r amaçları olmadığı görülür. Örneğ n İlk Çağ'da yaşamış olan Sokrates, b lg y parayla satan sof stler n ters ne, meydanlarda gördüğü nsanlara çeş tl sorular sorarak onları hak kate ulaştırmaya çalışmıştır. O, herhang b r madd kazanç ya da ün peş nde değ ld .

11. Doğadak en cesur varlıklar çocuklardır. Çünkü çocuklar çevren n baskısını h ç d kkate almazlar, çler nden gelen yaparlar. Aslında onların kend çler nden gelen şey, merak etme ve öğrenme steğ d r. İşte f lozoflar da böyled r. Merak ett ğ ve öğrenmek sted ğ her konunun üzer ne cesurca g der.

Bu parçaya dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

Bu parçada f lozofların hang özell ğ vurgulanmaktadır?

A) Felsefe nsanın eylemler nde mutlu olmasını amaçlar.

A) Yapılan hatalardan ders almaları

B) Felsefe çağın koşullarından etk len r.

B) S steml ve düzenl olmaları

C) Felsefe madd kaygıyla ya da fayda sağlamak amacıyla yapılmamalıdır.

C) Bağımsız ve özgür düşünerek gerçeğe ulaşmaya çalışmaları

D) Düşünce ürünü olan felsefe evrensel s stemler ortaya koyar.

D) Akıl lkeler ne öncel k vermeler E) B lg b r k m ne sah p olmaları

E) Felsefeye a t yöntemler nsanın her konuda akıl yürütmes ne yardımcı olur.

B r eylem n y ya da kötü oluşu yapılış n yet ne ya da ulaştığı sonuçlara değ l, yalnızca ne tür b r eylem olduğuna bağlıdır. İnsanın sözünü tutması y d r; çünkü nsan söz ver rken doğası gereğ kend s n gerçekleşt rmeye yönel k b r eylemde bulunmuştur.

12. Her ne kadar bütün f lozoflar genel - geçer doğrular elde

Bu parçadak görüş aşağıdak felsefe alanlarından hang s yle lg l d r?

Bu parçada felsefen n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

A) Et k

A) Kümülat fl k

B) Metaf z k

B) Tutarlılık

C) Estet k

C) Akılcılık

D) Ontoloj

D) Öznell k

E) Ep stemoloj

E) Eleşt rell k 2. A

3. A

4. C

5. D

6. B

7. B

8. C

9. A

10. E

11. C

12. D


1. E

14

etmey arzu ed yor olsalar da b l mde olduğu g b herkes tarafından kabul ed len doğrulara felsefede rastlamak hemen hemen mkansızdır. Çünkü her felsef görüş b r yönüyle b r bakış açısını yansıtır.

Cevaplar

9.

FELSEFEYLE TANIŞMA

1.

2.

Felsefe yapmanın en öneml koşulu, aklı kurcalayan her soruyu d le get rme cesaret göstermek, herkesçe doğal kabul ed len şeyler tekrar göz önüne get rmek ve onları b rer öneml problem olarak göreb lmekt r.

Konu Testi - 2

4.

Bu parçaya göre aşağıdak lerden hang s felsefe yapab lmen n koşullarından b r değ ld r?

Bu parçada felsef düşüncede hang özell kler n bulunduğundan söz ed lmekted r?

A) Dogmat k olma

A) Ön yargıdan arınık olma ve doğrulama

B) Sorgulayıcı b r bakışa sah p olma

B) Kuşku duyma ve temellend rme

C) Yen l klere açık olma

C) B lmed ğ n varsayma ve bağımsız olma

D) Bulduklarıyla yet nmeme

D) Öngörüde bulunma ve refleks f olma

E) Araştırıcı olma

E) Kümülat f ve öznel olma

Felsefe b r b lg ed nmekten çok onu arayıp araştırmaktır. Felsefe dogmat zme, yan kes n ve değ şmez formüllere dönüşüp soysuzlaştığında kend kend ne hanet etm ş olur. Felsefe yapmak yola koyulmaktır. Felsefede sorular cevaplardan daha öneml d r ve her cevap yen b r soru olup çıkar.

5.


Felsefe, nsanın düşünerek kend varoluşunun b l nc ne vardığı her yerded r. Felsefe henüz bu adla anılmadan da her yerde vardı. Çünkü düşünen nsan, doğru yanlış, sığ der n, kısa soluklu, uzun soluklu b r temell l k çer s nde felsefe yapıyor demekt r. Nerede b r dünya varsa, nerede ölçüler geçerl se, nerede b r yargı ver l yorsa felsefe oradadır. Bu parçaya dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

A) Felsefe yapmak b r zorunluluktur.

3.

Pek çok f lozof, başkalarının kes n olduğunu düşündüğü nançların kes nl ğ n sorgulamış, d ğer f lozoflar da bu nançları desteklemek ç n mantıksal önermeler bulmaya çalışmışlardır.

B) Felsefede görüşler ortaya konulurken akıl lkeler nden yararlanılır.

A) Felsefe nsana ruhsal haz ver r.

C) Felsefe b l nmeyen araştırma etk nl ğ d r.

C) Felsefede çel şk l yargılara yer ver lmez.

D) Felsefede cevaplara uzun uğraşlardan sonra ulaşılır.

D) Felsefe nsana ahlaklı b r yaşam sunar.

E) Felsefen n yaşam üzer ndek etk s doğrudan gözlenemez.

E) Felsefe nsanoğlunun bulunduğu her yerde kend n h ssett r r.

Felsef düşüncen n oluşmadığı toplumlarda b reyler kend ler ne sunulan b lg ler anal z ed p rdelemeden ben mseme yoluna g derler. Böyle b r ortamda b reyler n üret c yönler , yetenekler , özgün yaklaşımları zamanla dogmat k anlayışın hak m yet ne g rer.

B) Felsefe sınırlı b r varlık alanını açar.

6.

Platon ve Ar stoteles'e göre kt dar, nsanların korunmaları, temel gereks n mler n karşılamaları, ahlak bakımdan uygun davranışlar serg leyeb lmeler ve kend kend n gerçekleşt reb lmeler ç n vardır.

Bu parçada felsefen n nsanlara aşağıdak lerden hang s n kazandırdığından söz ed lmekted r?

Platon ve Ar stoteles felsefen n hang alanına l şk n görüş b ld rm şlerd r?

A) Eleşt rel düşüneb lme gücünü

A) Et k

B) Farklı görüşlere hoşgörülü olab lmey

B) Estet k

C) Azla mutlu olmayı b leb lmey

C) Ontoloj

D) Demokrat k katılımı sağlamayı

D) S yaset

E) B l nmeyenler b l n r kılmayı

E) D n YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

15

FELSEFEYLE TANIŞMA

7.

Konu Testi - 2

İk b n beş yüz yıldır nsanlık tar h n n en büyük dah ler felsef problemlerle uğraştıkları halde genel kabul gören çözümlere ulaşamamışlardır.

10. – İnsan yaşamının b r anlamı var mıdır? –

İnsanın ölümden sonra devam eden b r varlığı var mıdır?

Bu durum felsef problemler n hang özell ğ nden kaynaklanmaktadır?

–

Evren sonlu mudur?

–

Ruh ölümsüz müdür?

A) Cevaplara uzun uğraşlardan sonra ulaşılması B) Kes n cevap ver lmes n n olanaksız olması

Burada ver len sorulara cevap arayan felsefe d s pl n aşağıdak lerden hang s d r?

C) Evrensel n tel ktek konuların ele alınması

A) Metaf z k

D) Kend ç nde tutarlı b r bütünlük oluşturması

B) Ep stemoloj

E) B l mlerden yararlanılmaması

C) Et k D) Estet k E) S yeset felsefes

8.

İnsan b len, düşünen, konuşan akıl sah b b r varlıktır. Onun en temel özell ğ düşüneb lmes ve düşündüğünü çeş tl b ç mlerde d ğer nsanlara aktarab lmes d r. Bu özell klere sah p nsan, evrende kend n her şeyden farklı görür. O halde bu farklılığı b l nçl b r şek lde ortaya koyması da zorunludur. Bu se felsefe le olanaklıdır.

11. • •

Farab , "Erdeml Şeh r" adlı eser nde toplumsal hayatın nsanlar ç n ne derece öneml olduğunu vurgulamaya çalışmıştır.


•

Franc s Bacon, "Yen Atlant s" adlı eser nde b l msel buluşların uygulandığı b r hayal ülke tasv r etm şt r.

Platon, "Devlet" adlı eser nde deal b r devlet n nasıl meydana geleceğ n açıklamıştır.

Buna göre aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

A) Felsefe olana değ l, olması gerekene yönel r.

A) F lozoflar nsanların sınırsız özgürlüğünü amaçlamışlardır.

B) Felsefe elver şl ortamlarda gel ş r. C) Felsefe düşünce dünyasına b r çağrıdır.

B) Düşünürler görüşler yle toplumdak sorunları ortadan kaldırmışlardır.

D) Felsefen n b r tanımı yapılamaz. E) Felsefe araştırma yapmaktan hoşlanan k ş ler ç nd r.

C) F lozoflar güçler n ayrılığı lkes ne nanmışlardır. D) F lozoflar devlet f kr ne karşı çıkmışlardır. E) Düşünürler düşünce s stemler ne göre deal devlet düzen tasarlamışlardır.

Felsefe nsanın var olduğu sürece gereks n m duyacağı en öneml etk nl kt r. Platon, Ar stoteles, Descartes yolumuza her zaman ışık tutacaklardır. Çünkü onlar, geleceğ m ze geçm şten ışık tutan den z fenerler g b d rler.

12. Felsefe, nsanların düşünce bakımından daha alçak gönüllü olmalarına, kes n olarak b ld ğ m z sandığımız şeyler n çok zaman doğru çıkmadığına ve b l me kest rme yollardan varılamayacağını anlamamıza yardımcı olur.

Bu parçaya dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r? A) Felsefe, düşünceler n ortak yanlarını bulmaya çalışır.

Bu parçada aşağıdak lerden hang s vurgulanmaktadır?

B) Felsefe tar h farklı f k rler n uyumu olarak ortaya çıkar.

A) Felsefen n alanı

C) Felsef düşünceler değer n y t rmeden nsanlara sürekl olarak yol göster r.

B) Felsefen n d s pl nler C) Felsefe b l m l şk s

D) Her düşünce, kend nde felsef b r n tel k taşır.

D) Felsefen n şlev

E) Felsefede ortaya atılan yen düşünceler esk düşünceler yok eder.

2. C

3. A

4. B

5. E

6. D

7. B

8. C

9. C

10. A

11. E

12. D


1. A

16

E) Felsefen n doğuşu Cevaplar

9.

YGS // FELSEFE

FÖY NO

BİLGİ FELSEFESİ Bilginin Oluşum Süreci - Bilgi Türleri - Doğruluk ve Gerçeklik İlişkisi Bilginin Doğruluk Ölçütleri - Bilgi Felsefesi ve Temel Problemleri - Bilginin İmkanı Problemi

 A. BİLGİNİN OLUŞUM SÜRECİ  İnsan, çeş tl varlıkların oluşturduğu ve her an bu varlıklarla ç çe bulunduğu b r evrende yaşar.  İnsanı nsan yapan en öneml özell kler nden b r , kend n çevreleyen dünyayı, ç nde yaşadığı toplumu, geçm ş n ve bütün yanları le kend s n tanımak ve b lmek stemes d r.  Felsefede b lene özne veya suje den l rken, b l nene nesne veya obje den lmekted r.

02

Örnek 1: Gören öznen n kend s de görüleb l rl k alanındadır. Bu cümleden çıkan sonuç aşağıdak lerden hang s d r? A) Öznen n de nesne olab leceğ B) Ancak nesnen n nesne olab leceğ C) Doğru b lg n n olab leceğ D) B lg n n öznen n b ld kler yle sınırlı olmadığı E) Nesneden uzaklaşılab leceğ Bilgi özne ile nesne arasındaki ilişkiden oluşur ve bu süreçte özne aktiftir. Fakat bilen özne de nesne gibi görülebilirlik ve bilinebilirlik alanındadır. Cevap: A

1) Algı Ak  B len b r varlık olarak nsan nesneye yönel r ve bu etk leş m sürec n n sonucunda oluşmuş olan ürün, o nesne le lg l oluşan b lg d r.  B lg özne ve nesnen n etk leş m sürec n n sonucunda oluşmuş olan üründür.  Algılama, anlama, düşünme, açıklama vb. g b b l ş b ç mler b lg n n oluşumu sürec nde özne le nesne arasındak bağı kurarlar.  Özne ve nesne arasında bağ kuran b l ş b ç mler ne "b lg aktları" adı ver l r.  B lg aktlarının kurulmasında etk n olan özned r. Çünkü nesneye yönelecek, onu algılayacak, anlayacak ve açıklayacak olan özned r.

 B z m olgusal dünya le l şk kurmamıza yardımcı olur. Onunla çevrem z tanır ve çevrem zdek lere yönel r z.

2) Düşünme Ak  İnsanın hem somut hem de soyut varlık alanı le bağ kurmasını sağlar.  Deney yaparken, problem çözerken, b lg ler sınıflandırırken kullanılır.

3) Anlama Ak  İnsanın z hn yle nesneler n durumunu, özell kler n doğrudan kavramasıdır.

4) Açıklama Ak  İnsanın nesne hakkındak b lg lere "neden, gerekçe ve kanıt" ları kullanarak adım adım ulaşmasıdır.  Akıl yürütmelerle yapılan dolaylı çıkarımlardır.


1

BİLGİ FELSEFESİ

 B. BİLGİ TÜRLERİ

2) Dini Bilgi

 B lg türler altı taned r. Bunlardan b l msel b lg kend ç nde alt alanlara ayrılmaktadır.

 D n b lg de nsan le nesne arasındak bağ nanç ( man) le kurulmaktadır.

Gündel k B lg

Sanat B lg

 D n b lg doğruluğu tartışılmayan, değ şmeyen kuşku duyulmayan, mutlak olan dogmat k b r b lg d r.

D n B lg

BİLGİ TÜRLERİ

Tekn k B lg

 D n b lg n n özell ğ nananları bağlayıcı n tel kte olmasıdır. B l msel B lg

Felsef B lg

Formel B l mler Doğa B l mler Beşer B l mler

1) Gündelik Bilgi  İnsanın gündel k yaşamı ç ndek prat k ht yaçlarını karşılama düşünces n n ürünü olan b lg lerd r.  İç nde yaşadığımız dünyayı duyu organları le algılarız ve bu tür b lg n n doğruluğu k ş ler n tecrübeler ne, deney mler ne dayanmaktadır.  Yaparak yaşayarak öğren len, neden - sonuç l şk s b l nmeyen, algılamaya ve sezg lere dayanan bu b lg ye aynı zamanda "emp r k" b lg den r.

 "Bugün hava bulutlu ve karanlık oldu. B raz sonra yağmur yağacak." b ç m ndek b lg ler gündel k b lg d r.  Gündel k b lg deneme - yanılma yoluyla elde ed lmekted r ve nsan yaşamını kolaylaştırmaktadır.  İnsanların günlük yaşamlarında karşılaştığı sorunları çözümlemek ç n buldukları yöntemler akla uygundur ve nsanlara b r yarar sağlar.  Hava soğuduğunda kalın elb se g ymek, sıcak olduğunda nce elb se g ymek g b b lg ler sıcaktan ve soğuktan nasıl korunulacağı b lg s n ver r.

Öğğretmen Sorusu

 Gündel k b lg n n b l msel temeller yoktur, genel geçerl l ğ yoktur, kültürden kültüre farklıdır.

 Tek tanrılı d nlerde Tanrı nsanlar ç nden seçt ğ k ş lere, yan peygamberlere vah yler leterek mesajlarını topluma b ld r r. Toplumlar bu hak katlere nanır ve bağlanır.  B reyler yaratılış, evren ve dünya le lg l olayları referans kaynağı olarak d ne dayandırırsa, bu yorumlar da d n b lg d r.

3) Teknik Bilgi  İnsanın doğada bulduğu nesneler günlük yaşamında kullanmak üzere araç hal ne get rmek ç n kullandığı b lg d r.  Bu b lg de günlük deney mler ve b l msel lerlemeler le akıl b rleşt r lmekted r.  Tekn k b lg de amaçlanan hedef prat k ve faydalı olmasıdır. Yan alet yapma b lg s d r.

 Tekn ğ n gel ş m le b l m n gel ş m arasında sıkı b r bağ vardır. B l m teknoloj ye kaynaklık yaparken, teknoloj k gel şmeler de b l me yen alanlar açmakta ve kolaylık sağlamaktadır.

4) Sanat Bilgisi  Sanat b lg s güzel ve estet k olanı bulma uğrunda sezg , hayal gücü ve duyguyu kullanarak elde ed len b lg d r.  Sanatçı, yaratıcı gücü le doğaya ve nesnelere yönel r, onları kend beğen s , ruh dünyası, coşkusuna göre farklı b ç mlerde yorumlar.

D n b lg hang özell ğ yle d ğer b lg türler nden ayrılır?

Kaynağının lah olup dogmat k olmasıyla.

2


BİLGİ FELSEFESİ  Sanat nsanın aklına dayanmaz ve prat k fayda sağlama g b b r amacı yoktur. Sadece nsanın yaratıcılığına dayanır.

● B l msel B lg n n Özell kler

 Sanat b lg s özneld r. Çünkü sanatçının b reysel becer s yle yaptığı eser nsanlarda hoşlanma, beğenme, güzel bulma ve haz alma duygusuna h tap etmekted r.

B

 Sanatın nesnelerle lg l doğru b lg verme zorunluluğu le doğaya uygun olma zorunluluğu yoktur.

İ

 Sanat b lg s ; res m, heykel, m mar , seram k, t yatro, müz k edeb yat, fotoğraf, s nema g b farklı araçlarla fade ed l r.

İ L M S E L B İ

• Evrenseld r: B l m b r kültürün, m llet n ülken n tekel nde değ ld r, nsanlığın ortak m rasıdır. B l msel b lg den ayrım yapılmaksızın herkes yararlanab l r. • Kes nd r: B l msel b lg ler doğrulanab lme ve yanlışlanab lme özell ğ ne sah pt r. Şüphe duyulmayan kes n b lg lerd r. • B r k mseld r: B l msel b lg ler kend nden öncek b lg lerden beslenerek geçm şten günümüze kadar sürekl olarak lerler.

L G

• Tekrarlanab l r: B l msel b lg aynı koşullarda aynı

İ

sonucu ver p y neleneb l r.

N İ

• S steml ve düzenl d r: B l msel b lg yönteml

N

olarak elde ed l r ve bell b r düzen çer s nded r.

Ö

• Nesneld r: B l msel b lg k ş den k ş ye, toplumdan topluma değ şmez, her tür etk den bağımsız ve değer yargılarından arınmıştır.

Z E L "Sanat nsanın yaratıcılığını ortaya koyan b r b lg d r."

L

• Olgusaldır: B l msel b lg deney ve gözleme önem

İ

ver r, metaf z k konularla lg lenmez, doğrudan ya

K

da dolaylı olarak gözleneb l r olguları ele alır.

L E

5) Bilimsel Bilgi  İnsanın ç nde yaşadığı varlık dünyasını, akla ve aklın yönett ğ deneye, gözlemlere dayalı olarak açıklamasından elde ett ğ s steml b lg lere b l msel b lg den r.

R İ

• Tutarlı ve geçerl d r: B l msel b lg çel şk çermez, kend ç nde tutarlıdır, uyumludur, mantık kurallarına dayanır.

 B l msel b lg n n sınırları önceden bel rlenm ş olup herkes n kabul edeb leceğ şek lde kes n, nesnel ve tutarlıdır.  B l mler; formel b l mler (matemat k, mantık), doğa b l mler (f z k, k mya, b yoloj ) ve beşer b l mler (ps koloj , sosyoloj , tar h) olmak üzere üçe ayrılırlar.


3

BİLGİ FELSEFESİ ● Felsef B lg n n Özell kler

Örnek 2: Newton meslek yaşamının başında ışığı oluşturan parçaların özell kler n doğru b ç mde anal z ett ve matemat k alanında buluşlar yaptı. Kütle çek m kavramını sadece formüle etmekle kalmadı, kütle çek m yasasını da buldu. Çalışmalarıyla Kepler ve Gal leo'nun çalışmalarını hem düzeltt hem de daha yetk n hâle get rd . Kepler' n gezegenler n hareket yle lg l yasaları formüle ett . Böylece Pythagoras'ın bütün madd evren n, matemat ğ ter mler yle açıklanab leceğ yolundak görüşü k b n yıl sonra doğrulanma olanağı buldu.

F

• Eleşt reld r: B lg kr t k ed lerek doğru ve yanlışlar

E

ayrılır, yen yorumlar yapılır.

L S E F

• Akıl ve Mantık İlkeler ne Dayanır: Felsefede akıl ve mantık lkeler nden hareket ed ld ğ ç n çel şk ve tutarsız görüşlere yer ver lmez.

İ

Bu parçada, b l msel b lg n n aşağıdak özell kler nden hang s vurgulanmaktadır?

B

• Evrenseld r: F lozofların ele aldığı varlık, b lg

İ

ve değer konuları ve bunlardan çıkan ürünler tüm

A) Evrensel olma

B) Nesnel olma

L

nsanlığa a tt r.

C) Olgusal olma

D) B r k msel olma

G İ

E) Tutarlı olma

N

Bilimde yapılan bir çalışma, daha sonra gelen bilim insanları tarafından geliştirilebilir. Bu durum bilimin birikimsel olması ile ilgilidir. Cevap: D

İ N Ö Z

6) Felsefi Bilgi

L

K

 Soru sorma, sorgulama ve öğrenme açlığı bu b lg y doğurmuştur.

E

 Felsef b lg n n doğruluğu veya yanlışlığı b l mde olduğu g b soruşturma konusu yapılamaz.  Felsef b lg ler n b r d ğer nden üstün değ ld r.

4


olduğu g b varlığı parçalara ayırmadan b r bütün olarak ele alır.

• Özneld r: Felsef b lg her f lozofun varlığı, evren kend nce yorumlamasıyla ortaya çıkar.

E

 İnsanda doğuştan bulunan merak, hayret ve şüphe duygularının etk s yle evren , toplumu, kend s n n başlangıcını akla dayalı olarak açıklamasından elde ed len s steml b lg ye "felsef b lg " den r.

 B lg n n kaynağı ned r? Tanrı var mıdır? Ruh ned r? İy ve kötü ned r? g b sorular nsanı varlık, b lg ve değer problem le karşı karşıya get r r.

• B rleşt r c ve Bütünley c d r: F lozof b l mde

L İ

• Kend n Yen leyeb l r: Felsef b lg katı ve değ şmez değ ld r ve h çb r konuda son sözü söylemez, da ma esnekt r.

L R İ

• Kümülat f B r B lg d r: Her f lozof daha önce şlenm ş b r konuyu ele aldığından yığılma oluşur. İlerleme değ l artma, çoğalma ve gen şleme oluşur.

BİLGİ FELSEFESİ

1) Doğruluk ve Anlamlılık

Örnek 3: Felsefen n b l mler g b b r gel ş m sürec yoktur. B z m, "H pokrat Yem n " le hek ml kte ahlak ölçüler n bel rleyerek tar he mal olan Hek m H pokrates'ten tıp alanında çok ler de olduğumuzu söyleyemey z. Ancak onun yararlandığı b l msel b lg sürec nden daha ler dey z. Felsefe üret m nde belk de b r düşünürünü ded ğ g b sadece Platon'a d pnot yazıyoruz. Bu parçada felsef b ln n aşağıdak özell klerden hang s n vurgulamaktadır?

 B r önermeye doğru veya yanlış d yeb lmem z ç n öncel kle o önermen n anlamlı olması gerek r. Anlamsız cümleye önerme den lemez.  Doğru ya da yanlış yargı b ld ren cümlelere önerme dend ğ ç n anlamsız cümlen n veya kel men n günlük yaşamda yöneld ğ b r nesnes veya anlattığı durumun let ş mde b r karşılığı varsa anlamlıdır; yoksa anlamsızdır.

A) Akla dayalı olma B) Evrensel olma

2) Temellendirme

C) Eleşt rel olma

 B r dd ayı, önermey , yargıyı doğrulayan gerekçeler , nedenler , dayanakları ortaya koymaya temellend rme den r. Yan b lg n n gerekçelend r lmes d r.

D) Kümülat f olma E) Bütünley c olma Bilim birikimli olarak ilerlerken, felsefede sadece birikim (yığılma) olur. Buna felsefenin kümülatif olma özelliği denir. Cevap: D

 C. DOĞRULUK VE GERÇEKLİK İLİŞKİSİ  Doğruluk ve gerçekl k aynı şey m d r, yoksa farklı mıdır?

 Gerekçelend rme ya ç nedenlere ya da dış nedenlere dayandırılarak gerçekleşt r l r.

3) Felsefe ve Man k İlişkisi

 El m zdek "k tap" gerçek m d r, yoksa doğru mudur?

 Mantıkta sözü ed len doğruluk le b lg kuramının doğruluk anlayışı farklıdır.

 "K tap" doğru veya yanlış olamaz, ya gerçekt r ya da gerçek değ ld r.

 B lg kuramı çer ğe, mantık se b ç me önem ver r.

 "K tap" le lg l b r yargı doğru ya da yanlıştır.

 B r önermen n d le get rd ğ çer k öncel kle mantıklı olmak zorundadır, mantıklı değ lse çer k anlamsızlaşır, h çb r b lg vermez.

 "K tap b r ders k tabıdır." yargısı doğru ya da yanlış olur.  Gerçekl k; nsan düşünces nden bağımsız olan, nesnel olarak var olandır.

 Mantığın ulaşmaya çalıştığı "mantıksal doğruluk", b l m n ve b lg kuramının ulaşmaya çalıştığı doğruluk se "b lg sel / çer k doğruluk"tur.

 Doğruluk; nesne le lg l söylenen yargıların, düşünceler n önermeler n b r özell ğ d r.

 Ç. BİLGİNİN DOĞRULUK ÖLÇÜTLERİ  Gerçekl k ve doğruluk arasında bağı nsan kurmaktadır.  B l m le felsefen n ele aldıkları nesneler gerçekl k bakımından farklılık göster r. Felsefede metaf z k varlıklarla da lg len ld ğ nden felsef b lg n n doğruluğu test ed lemez. Ancak tutarlılığı mantıksal olarak rdeleneb l r.

 B r b lg y doğru kılan ned r? B r b lg n ç n doğrudur? Genell kle bu problem b r önermen n doğruluğuyla l şk lend r lmekted r.  Önermen n doğruluğunun nasıl olduğu problem ne bakılmaktadır.  Doğruluğun ölçütüne l şk n felsefe tar h nde farklı görüşler ler sürülmüştür.


5

BİLGİ FELSEFESİ

Uygunluk

Tutarlılık

 Bu ölçüt; "Çoğunluğun b r b lg ye doğru demes gerçekten o b lg doğru yapar mı?" sorularını da beraber nde taşımaktadır.

BİLGİNİN DOĞRULUK ÖLÇÜTÜ

Yararlılık

Tümel Uzlaşım

 Genel n onayını almak doğruluğun ölçütü olmaktadır. Uygulanmakta olan yasaların tümel uzlaşıma dayandığı, çoğunluğun kabulünden geçt ğ söyleneb l r.

Apaçıklık

1) Uygunluk  Doğruluk, düşünce le nesne arasındak tam uygunluktur.  B r nesne hakkında oluşturduğumuz b r görüş, nesnen n kend s ne uyuyorsa doğru; ona uymuyorsa yanlıştır.

5) Apaçıklık  B r b lg n n hem açık ve seç k hem kuşku duyulmayan b r açıklıkta olması durumudur.  Açık b lg ; b r b lg ya da düşüncen n b r bütünlük ç nde, tutarsızlık çermeden kavranmasıdır.  Seç k b lg ; b r b lg n n başka b r b lg ya da düşünce le karıştırılmaması durumudur.

 "Kağıt beyazdır." önermes doğuluğunu, dış dünyada kağıdın beyaz olması olgusuna borçludur.

2) Tutarlılık  B r önermen n doğruluğu s stemde daha önce kabul ed lm ş doğru önermelerle çel şmemes ne dayanmaktadır.  B r önermen n tek başına tutarlı olması öneml değ ld r; b r bütün ç nde d ğer önermelerle çel şmemes gerek r.

 Apaçık b lg ler ancak sezg sel kavrama ve çıkarsamayla elde ed l r.  H çb r kuşku duyulmayan, kanıt gerekt rmeyen, başka b r b lg yle karıştırılmayan, akılla doğrudan kavranılan b lg d r.  Z hn n doğrudan doğruya, aracısız olarak kavradığı, aynı zamanda güven l r olandır.

Örnek 4: 3) Yararlılık  B r b lg uygulanab l r, yararlı, tatm n ed c sonuçlar ver yor veya b r problem çözeb l yorsa doğrudur.

 Yararlılık ölçütünü kabul edenlere pragmat st den r.  Pragmat stlere göre, b r b lg yararlı olduğu sürece değerl d r ve doğrudur.

4) Tümel Uzlaşım  Tümel uzlaşım ölçütüne göre; herkes n veya çoğunluğun kabul ett ğ b lg ler doğrudur.

B r masal kahramanı olan "den z kızı"nın var olduğu ya da olmadığı b lg s n doğru kabul etmem ç n bu b lg ye yalnız başıma ben m sah p olmam pek de öneml değ ld r. Fakat "den z kızı"nın den zde var olan b r varlık olduğu b lg s n ben m dışımdak k ş ler de doğru kabul ed yorsa ancak o zaman bu b lg n n doğruluğundan söz edeb l r m. Bu parçada görüşler n d le get ren k ş aşağıdak lerden hang s n b lg n n doğruluk ölçütü olarak kabul etmekted r? A) Apaçıklık

B) Yarar

C) Tutarlılık

D) Uygunluk E) Tümel uzlaşım

Verilen parçada bir bilginin doğruluğu, diğer insanların da kişinin bilgisini onaylamasına bağlanmıştır. Bu görüşe tümel uzlaşım adı verilmektedir.

Öğğretmen Sorusu

Cevap: E

Doğru b lg n n ölçütler nden "yararlılık" hang yönüyle eleşt r leb l r?

B r k ş ye ya da gruba yararlı olan b r durumun başka b r k ş ya da gruba yararlı olmaması neden yle eleşt r leb l r.

6


BİLGİ FELSEFESİ

 D. BİLGİ FELSEFESİ VE TEMEL PROBLEMLERİ  "B lg ned r?" sorusunu temele alan felsefe dalına b lg felsefes veya "ep stemoloj " adı ver l r.  B lg kuramı lk kez b r d s pl n hal nde Yen Çağ'ın başlarında modern felsefe le ortaya çıkmıştır.  B lg felsefes ; b lg n n mkanı, b lg n n kaynağı, b lg n n ölçütler ve b lg n n sınırını nceler. B lg n n İmkânı

B lg n n Kaynağı

Problem

Problem

● Mutlak doğru b lg mümkün müdür?

● Hak kat var mıdır? ● Hak kat ned r? ● Hak kat b lmek mümkün

mıdır?

● Varsa bu b lg ler gerçek m d r?

B lg n n Sınırı

Problem

Problem

● Doğru b lg n n ölçütler nelerd r?

● İnsan her şey b leb l r m?

● B lg ler nelere göre doğrudur?

● İnsan b lg s n n sınırı ned r?

● B lg n n doğruluğunu gösteren ölçütler nelerd r?

● İnsan nereye kadar b leb l r, nereden sonrasını b lemez?

● Kes n ve doğru b lg ler n ölçütü ned r?

● İnsan ney ne kadar b leb l r?

● B lg n n kaynağı ned r?

● İnsan b lg s sınırlı mı yoksa sınırsız mıdır?

● B lg aklın b r ürünü müdür? ● B lg n n elde ed lmes nde hang b lg aktı kullanılır?

● B lg duyulardan mı, duyu önces yeteneklerden m gel yor?

müdür?

● Varlığın doğru b lg s var

B lg n n Ölçütü

● B lg ler m z n kaynağı sezg m d r?

● B lg deneye m dayanmaktadır?

Örnek 5: İpten yapılmış b r salıncağın üstünde sallanırken pler kesersem ne olur dey p denemeye kalkmayız. Çünkü bunu yaptığımızda yere düşeceğ m z b l r z. Daha önce bunu yapan başka b r n görmesek hatta yer çek m kanunundan haberdar olmasak b le düşeceğ m z b l r z. Çünkü düşen b rçok nesne görmüşüzdür, düşmeyle lg l b rçok yaşantımız olmuştur. Bu parça b lg kuramının temel sorularından hang s n tartışmaktadır? A) Doğru b lg mümkün müdür?

Örnek 6: B z m varlık düzen m z nesneler kend ne uydurur, her şey kend ne göre değ şt r r. Aslında dünyanın ne olduğunu b lemez oluruz, çünkü her şey b ze duyularımızla bozulmuş, aslından ayrılmış olarak gel r. Pergel, gönye, cetvel bozuk oldu mu onlara göre yapılan bütün yapılar da ster stemez kusurlu, sakat olur. Duyularımız kes n olmadığı ç n onların ortaya koyduğu h çb r şey de kes n değ ld r. Pek ama bu ayrılıklar karşısında doğruluk hükmünü k m verecek? Bu parçada, "b lg kuramı" le lg l olarak aşağıdak lerden hang s ne değ n lmem şt r? A) B lg n n doğruluk değer ne B) Duyu b lg s n n eleşt r s ne C) B lg n n görecel oluşuna D) B lg n n kaynağına

B) B lg n n kaynağı ned r?

E) B lg n n uygulanab l rl ğ ne

C) Doğru le gerçek aynı mıdır?

Parçada bilginin doğruluğu tartışılmaktadır. Duyu bilgisinin kesin olmaması bilginin eleştirisidir. Varlık düzeninin her şeyi değiştirmesi, bilginin göreceli olmasıdır. Her şeyin bize duyularla bozulmuş olarak gelmesi bilginin kaynağı ile ilgilidir. Bilginin uygulanabilirliğine ise değinilmemiştir.

D) Doğru b lg n n ölçütü ned r? E) B lg özneye m süjeye m bağlıdır? Parçada düşmeyle ilgili deneyimlerimizin insan bilgisini oluşturduğundan söz edilmektedir. Böylece bilgimizin nereden geldiği, yani bilginin kaynağı tartışılmaktadır.

Cevap: E

Cevap: B


7

BİLGİ FELSEFESİ

 E. BİLGİNİN İMKANI PROBLEMİ  B lg mümkün müdür? B lg felsefen n temel problem , doğru b lg n n mümkün olup olmadığına dayanmaktadır.  "Doğru b lg "den anlaşılması gereken şey; genel geçerl l ğ olan, mutlak olan, h çb r koşulda ve zamanda değ şmeyen, her zaman aynı kalan b lg d r.  Herkes ç n doğru olan b lg "doğru b lg "d r.  Doğru b lg n n mümkün olup olmadığına f lozoflar tarafından ver len cevaplar k grupta toplanmaktadır.  Doğru b lg n n mkansız olduğunu savunan sof stler ve sept s zm (kuşkuculuk)d r, doğru b lg n n mümkün olduğunu savunan dogmat zmd r. Doğru b lg n n m-

Doğru b lg n n

kansız olduğunu

mümkün olduğu-

savunanlar

nu savunanlar

● Elealılar

● Rasyonal zm

● Sof stler

● Emp r zm

● Sept kler

● Sensual zm ● Kr t s zm ● Entü syon zm

Protagoras  Duyu, deney ve akıl b lg y elde etmede yeters z kaldığından "sanılar" devreye g rmekted r.  "Sanı" doğru olduğunu sandığımız veya b ze doğru g b görünen şeyd r.  Tüm b lg ler m z duyumdan gel r. Duyum se nsana göre değ ş r.  Her nsan, doğrunun ölçüsüdür ve ortada ne kadar nsan varsa o kadar doğru ve sanı vardır.

Gorg as  Gorg as'ın aşırı şüphec l ğ üç savda görülür. ● H çb r şey yoktur. ● Olsa b le b z onu b lemey z. ● B lsek de başkasına b ld remey z.  Doğru b lg n n olmadığını, doğruluğun görecel olduğunu bel rt r.  Sözcükler n ben m anladığım anlamıyla, başkaları tarafından anlaşılamayacağını ve b l nmes n n mkansız olduğunu savunmuştur.

● Poz t v zm ● Anal t k felsefe ● Pragmat zm ● Fenomenoloj

b) Şüpheciler (Sep kler)

1) Doğru Bilginin Mümkün Olmadığı Görüşü a) Sofistler  Pol t ka le uğraşmak steyenlere h tabet eğ t m veren gezg n öğretmenlere sof st den r.

Öğğretmen Sorusu

 Sof stler kentten kente dolaşırken, her yörede ayrı değerler n ve hak katler n geçerl olduğunu görmüşler, buna göre de genel - geçer değer ve hak katler n olamayacağı görüşüne varmışlardır.

 Sept kler, nsanın gerçeğ n b lg s ne ulaşamayacağını öne sürerler.  Gerçeğe ulaşmak ç n nsan b lg s n n yeterl olmadığını düşünürler.  Aynı şeyler, farklı nsanlarda farklı tepk lere yol açar.  Duyular duruma ve şartlara göre b ze farklı b lg ler ver r.

 Algılarımız, bulunduğumuz duruma göre değ ş r.

Sof stler ve sept kler hang nedenlerle doğru b lg n n varlığını reddetm şlerd r?

Duyu organlarına, akla güvenmemeler ve değerler n zamandan zamana ve toplumdan topluma değ şmes .

8


BİLGİ FELSEFESİ

c) Elea Okulu Kuşkucuları

Örnek 7: Çoğu zaman günlük deney mler m z, başlıca b lg kaynağımız olan duyuların b z yanılttığını gösterm şt r. Ancak nsanlık tar h ne baktığımızda da b z m bugün apaçık yanlış olduğunu kabul ett ğ m z b rçok şey n geçm şte yanılmaz doğrular olarak ben msend ğ n görürürüz. Bu durum felsefe tar h nde, doğru b lg n n mkânından şüphe eden f lozofların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu parçada sözü ed len f lozoflar aşağıdak lerden hang s yle n telend r l r? A) Sept kler

B) Emp r stler

D) Poz t v stler

C) Rasyonal stler

E) Entü syon stler

Doğru bilginin varlığından şüphe eden filozoflar septiklerdir. Cevap: A

 Elea okulu kurucusu Parmen des ve öğrenc s Zenon kuşkuculuğa zem n hazırlamıştır.  Parmen des, Herakl tos'un "Her şey değ ş r." görüşüne karşı çıkmıştır.  Hareket n olmadığını, h çb r şey n değ şmed ğ n , evrende "özdeşl ğ n, b rl ğ n" olduğunu savunmuştur.  Zenon se yazdığı paradokslarla b lg n n kuşkulu olduğunu göstermeye çalışmıştır.

2) Doğru Bilginin Mümkün Olduğu Görüşü (Dogma zm)  Doğru b lg n n, nesnes ne uygun genel - geçer b lg n n olanaklı olduğunu savunan görüşlere dogmat zm den r.

Pyrrhon  H çb r şey ne doğru ne de yanlıştır. B rb r n n karşıtı olan k sav aynı şek lde doğrulanab l r.

 Aklın mutlak b r değer olduğunu dolayısıyla b lg n n mkanını kabul eden felsef görüştür.

 H çb r b lg b ze gerçeğ olduğu g b göstermed ğ ç n yargıdan kaçınmak gerek r.

a) Rasyonalizm (Akılcılık)  Akılcılara göre nsan z hn doğuştan boş değ ld r. İnsanlar doğduklarında bazı b lg lerle donatılmıştır.  Akılcılar deneyler m z ve duyular yoluyla elde ed len b lg lere şüpheyle bakarlar.

T mon  Nesneler kes n olarak ayırt ed lemez, onlar değ şme ç nded r ve onlar hakkında yargıda bulunulamaz.

 Aklın doğruları deney n doğrularına göre daha değerl d r.

 Algılarımıza ve tasavvurumuza güven lemez.

 Akılcı f lozoflar deney önces b lg n n mkanına nanır. Bu tür b lg ye "Apr or " b lg den r.

 Yargı vermekten kaçınır, teor k bağlılıktan kurtulursak ruhun sarsılmazlığına (mutluluğa) ulaşırız.

 Apr or ; dış dünya hakkında yen b r b lg vermeyen ancak evrene l şk n bazı doğruları keşfett ren b r b lg d r. Sokrates

Karneades  "H çb r şey b lmed ğ m de kes n olarak b lemem." sözüyle her şeyden şüphe ed lmes gerekt ğ n savunur.  H çb r şey hakkında yargıda bulunmamanın tek mantıklı tutum olduğunu savunmuştur.

 Sokrates'e göre b lg ler m z sonradan duyularımız ve deney mler m zle kazanılmamış, ters ne doğuştandır.  Sokrates b lg ye ulaşmak ç n k yöntem uygulamıştır. ● İron (alay): B r şey b ld ğ n sanan k ş ler sorgulayarak ona gerçekte b r şey b lmed ğ n göstermekted r. ● Ma ot k (doğurtma): B r şey b lmed ğ n sanan k mseye yöneltt ğ sorularla aslında o konuda çok şey b ld ğ n kanıtlamıştır.


9

BİLGİ FELSEFESİ

Sokrates (MÖ 469 - 347) Platon  Platon'a göre b lg doğuştan gelmekted r, duyu organlarıyla sağlanamaz.  Ona göre "nesneler dünyası" ve " dealar dünyası" olmak üzere k dünya vardır.  Nesneler dünyasını duyu ver ler yle öğrend ğ m z ç n bu alanla lg l doğru b lg y elde edemey z.  İdealar dünyası akılla kavrandığı ç n genel - geçer b r b lg d r.

Hegel (1770 - 1831) Descartes  Felsefeye "cog to" kavramını kazandırmıştır.  Şüphey doğru b lg ye ulaşmada b r yöntem olarak kullanmıştır.  "Şüphe etmekte olduğum şüphes zd r. Şüphelenmek düşünmek, düşünmek se var olmaktır. Düşünüyorum o halde varım. Ben varsam dış dünya ve bunları yaratan Tanrı da vardır." d yerek açık - seç k b lg ye ulaşmıştır.

b) Empirizm (Deneycilik) Ar stoteles  Ar stoteles'e göre b lg ed nme yet s akıldır. Akıl ed lgen (pas f) ve etk n (akt f) olmak üzere k türlüdür.

 Rasyonal zme tepk olarak doğmuştur.  B lg ler m z n duyu, algı ve deney yoluyla elde ed ld ğ n savunan b r görüştür.

 Ar stoteles'e göre nsan doğuştan b lg sah b değ ld r.  İnsanın duyu ver ler yle kavramları oluşturma yeteneğ vardır. Yan akıl b lg y üretme yeteneğ ne sah pt r.

ğ ğretmen Sorusu

Hegel

 Doğuştan b lg lerle gelm ş olsaydık, tüm nsanların eş t b lme ve kavrama yet s ne sah p olması gerek rd , dem şlerd r.  Gözümüz, kulağımız, el m z, burnumuzla aldığımız duyular olmasaydı algı ve b lg m z n olamayacağını savunmuşlardır. John Locke

 Hegel deneye ve duyu organları le değ l, kavramlar üzer nde düşünerek kes n b lg ye ulaşılacağını savunmuştur.

 İnsan z hn n boş b r levhaya benzetm şt r. (Tabula rasa)

 Aklın varlığı kavramasının neden , varlığın kend s n n aklın b r ürünü olmasıdır.

 İnsan z hn nde h çb r b lg yoktur ve her türlü b lg n n kaynağı deneyd r.

 Var olan tek gerçekl k ruhsal gerçekl kt r. Madde gerçek anlamda yoktur.

 Acıyı tatlıdan ve sert yumuşaktan ayırmayı duyumlar ve deneyler yoluyla öğren r z.

 Hegel, "Akla uygun olan gerçek, gerçek olan da akla uygundur." görüşünü ler sürmüştür.

 Eğer b lg ler doğuştan gelseyd cah l ya da budala ded ğ m z k ş ler n de çeş t konularda b lg sah b olması gerek rd .

Platon "Mağara Benzetmes " le ne anlatmak stem şt r?

İç nde bulunduğumuz evren n gerçek olmayıp dealar evren n n yansıması olduğunu.

10


BİLGİ FELSEFESİ Dav d Hume

e) Pozi vizm (Olguculuk)

 Hume'a göre doğa yasaları g b düşünce yasaları vardır.  Z hn m zde bulunanları zlen mler ve f k rler (düşünceler) olmak üzere k ye ayırır.  Neden - sonuç l şk s n "alışkanlığa" bağlamaktadır. Alışkanlıkların oluşmasında se çağrışımın etk s vardır.

 Doğru b lg ye olayların ncelenmes yle ulaşılab leceğ ve bu tür b lg ler sadece deneysel b l mler n gerçekleşt receğ savunulmaktadır.  Poz t v zmde metaf z ğe h çb r şek lde önem ver lmez.

c) Sensualizm (Duyumculuk)  Sensual zm f k rler n ve b lg ler n kaynağını duyulara dayandırır. Cond llac  Ona göre bütün b lg ler m z n köken duyularımızdır.

 Varlığın görünen boyutu dışında başka b r boyutunun olmadığı, varlığın algılanab len olaylar olduğu savunulmuştur. Auguste Comte

 Mermer heykel örneğ le görüşünü açıklamıştır.

 Comte'a göre b lg duyular sayes nde elde ed l r.

 Mermer şlenmeye başladıkça adım adım heykel özell ğ kazanmaya başlar, mermer n ç nde saklı olan heykel duyu organları açıldıkça ortaya çıkar.

 Doğada olup b ten her olayın b r neden n n olduğu, doğanın dışında b r neden aramanın yanlış olduğunu savunmuştur.

d) Kri sizm (Eleş ricilik)

 Comte toplumsal araştırmalar da yapmıştır. Toplumsal sürec üç aşamaya ayırmıştır.

 B lg n n kaynağının hem deneyden hem de akıldan geld ğ n savunan b r görüştür.

● Teoloj k dönem: İnsan dünyayı ve olayları tanrısal kuvvetler le açıklar.

 Deneyle gelen algı, aklın kavram ve kategor ler yle b rl kte b lg y oluşturmaktadır görüşü savunulmuştur.

● Metaf z k dönem: İnsan olayları, nesneler soyut kuvvetler le açıklar. ● Poz t f dönem: İnsan dünyayı ve olayları yalnız doğa yasaları le açıklar. Bu dönem n ürünü b l md r.

Kant (1724 - 1804) İmmanuel Kant  Kant'a göre; bütün b lg deneyden doğmaz, deney b lg n n ham maddes d r.

Öğğretmen Sorusu

 Z h nde bulunan b rtakım formlar (kalıplar) ham maddey b r b ç me sokar, b r düzen ver r böylece b lg elde ed lm ş olur.

A. Comte (1798 - 1857)

Poz t v zm n temel dd aları nelerd r?

Metaf z ğ reddetmes , b l m ve b l msel yöntem önemsemes . YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

11

BİLGİ FELSEFESİ

f) Anali k Felsefe (Yeni Pozi vizm, Man kçı Pozi vizm)  Anal t k felsefen n tems lc ler ; Carnap, M. Schl ck, Russell ve W ttgenste n'dır.  Doğru b lg , doğruluğu test ed leb len ve b l me dayanan b lg d r.  Felsefen n görev d l çözümlemes ve d l anal z yapmak olmalıdır. Bunun ç n modern mantığı kullanırlar.  W ttgenste n d l n anal z le gerçekl ğ n anal z n n aynı şey olduğunu söylem ş, d lle fade ed lmeyen şeyler n de saçma ve anlamsız olduğunu söylem şt r.

Gazal (1058 - 1111)

ğ) Pragma zm (Faydacılık)  Anal t k felsefe metaf z ğ anlamsız ve spatlanamaz olarak görmekted r.

g) Entüisyonizm (Sezgicilik)  Bu görüşü savunan f lozoflar doğru b lg ye duyu ve akılla değ l sezg le ulaşılab leceğ n savunurlar.  Sezg adı ver len özel b r yet le nsan b lmek sted ğ b r şey doğrudan aracısız b r kavrayışla kavrar.  Sezg sayes nde şüphe etmeden, ç güven duygusu le nesney bütünlüğü ç nde kavrarız. Henry Bergson  Bergson evren ve varlığı doğrudan ve aracısız olarak sezg le b l neb leceğ n bel rt r.  Zeka ve sezg y b rb r nden ayırarak zekayı b l m n, sezg y se metaf z ğ n temel ne koyar.  Varlıkları canlılıklarında, hareketl l kler nde, bütünsell kler nde ve somutluluklarında kavrayab lecek tek yet sezg d r.

 B lg ler m z n sınırlarını b lg n n şlev ve sonuçları bel rler d yen pragmat zm, b lg ler ne kadar çok problem açıklamaya yarıyorsa o kadar doğrudur görüşünded r.  B lg ler m z n sınırları, açıkladığı ve şe yaradığı orandadır demekted rler. W ll am James  James'e göre yararlı olan doğrudur, doğru olan da yararlıdır.  Düşünce eyleme bağlıdır. Çünkü b r düşüncen n doğruluğu, kend s n doğrulayan b r ş ya da eylemle anlaşılab l r.  James'e göre b l m, felsefe ve teoloj de tanım ya da formül değ l, prat k öneml d r. John Dewey  Dewey'e göre b r b lg doğru se yararlıdır, değ lse doğru değ ld r.  İnsan b r şey yapmak ç n önce düşünür ve sonunda düşünce eyleme dönüşür.  Düşüncen n doğruluğu onun yararlı ya da başarılı olmasına bağlıdır.

h) Fenemonoloji (Görüngü Bilim) Gazal

 Fenemonoloj anlayışının tems lc ler Edmund Husserl ve Max Scheler'd r.

 Duyulara güven lemeyeceğ n , aklın da yeters z olduğunu bel rt r.

 Husserl poz t v zm duyusal ve b reysel ver lere dayandırdığı ç n eleşt rm şt r.

 İnsanı gerçek b lg ye ulaştıran yolun "gönül yolu" ( nanç) olduğunu savunmuştur.

 Husserl; b z genel objeler t nsel olarak kavrarız, bu genel objeler se fenomenlerd r dem şt r.

 Gerçek b lg , nsan gönlüne yüce b r nur olarak nen sezg le elde ed l r.

 Asıl varlık, fenomenler n ç nde g zl olan "öz"dür. Öz, varlığı varlığa get ren; onu, şey yapan temel nedend r.

12


BİLGİ FELSEFESİ

1.

B lg n n doğruluğu nsanla lg l b r sorundur. İnsan yaşamında bağımsız mutlak b r doğru aranmamalıdır. B lg , nsan eylem n ve bu eylem n sonuçlarının günlük yaşamındak şlev ne göre doğru veya yanlış değer alab l r.

Konu Testi - 1

4.

Bu görüş aşağıdak düşürlerden hang s ne uygundur?

Bağnaz gerçeğ el nde tuttuğundan em nd r ve o yüzden de onu başkalarına zorla dayatmaya çalışır. F lozof se doğruyu aramaya çıkmıştır ve öyle olduğu ç n de büyük b r alçak gönüllülükle söyled ğ şudur: "Doğru ne ben m ne de sen n el nde, doğru önümüzde." Buna göre aşağıdak sözlerden hang s bu parçadak görüşü özetler?

A) Poz t v zm savunan Auguste Comte'ye B) Emp r zm savunan John Locke'ye

A) En büyük b lg , b ld kler m zden başka b lg ler n de olduğunu b lmekt r.

C) Akılcılığı savunan Sokrates'e D) Pragmat zm savunan W ll am James'e

B) Her şeyden kuşku duyuyorum hatta kuşku duyduğumdan b le.

E) Kr t s zm savunan Immanuel Kant'a

C) Ne k doğrudur o faydalıdır, ne k faydalıdır o doğrudur. D) İnsan z hn doğuştan boş b r levha g b d r. E) Zavallı akıl! Ben çürütmek ç n b le b lg ler n duyumlardan alıyorsun.

2.

• Descartes b lg n n temel kaynağının akıl ve düşünce olduğunu ler sürer. • Hegel, gerçeğe h ç deneye başvurmadan sadece aklın sınırları ç nde kalınarak ulaşılab leceğ n savunur. Bu k düşünürün ortak görüşü aşağıdak lerden hang s d r?

5.

A) Kes n b lg n n varlığını reddetmeler B) İnsanın sezg ler ne güvenmeler

Düşünceler m z ve b lg ler m z etk nl kler m zden bağımsız değ ld r. Düşünceler m z eylemler m z etk ler, ona yön ver r. Düşünceler m z n eylemler m z üzer ndek bu etk s , eylem başarılı ve etk l kılıyorsa, yan nsana düşündüğü amaçlara ulaşma mkanı ver yorsa, doğrudur. Bu görüşe göre "doğru" ned r?

C) Aklı doğru b lg ye ulaşmanın aracı olarak görmeler D) Metaf z ğ reddetmeler

A) Genel yargılara ulaşmaktır.

E) B l msel yöntem savunmaları

B) Kend ç nde tutarlı b lg ler d r.. C) B lg n n nsana yarar sağlamasıdır. D) Tümel uzlaşmanın sağlanmasıdır. E) Düşüncen n olgulara uygunluğudur.

3.

Şüphec düşünür, farklı duyuların farklı hatta karşıt zlen mlere yol açtığını, nesneler karşıt n tel klere sah pm ş g b gösterd ğ n d le get r r. Örneğ n res mler, görme duyusuna g r nt ve çıkıntılara sah pm ş g b , dokunma duyusuna se sah p değ lm ş g b görünür. Buna göre şüphec ler n temel görüşü aşağıdak lerden hang s d r?

6.

Z hn m zdek b r yansımanın dış dünyadak aslına uygun olup olmadığı kanıtlanmadan, onun doğru olduğunu da b lemey z. Düşünceler akıl yoluyla gerekçelend r ld kten sonra b lg statüsüne ulaşır.

A) İnsan b lmed ğ n b lmeye çalışmalıdır.

Bu parçada b lg felsefes n n hang kavramı d le get r lmekted r?

B) Gerçek, duyuların b ld rd ğ d r.

A) Dogmat zm

C) Kes n b lg ye ulaştıktan sonra kuşkudan vazgeç lmel d r.

B) Temellend rme

D) Her nsanın onayladığı b lg den kuşku duyulmamalıdır.

D) Uygulanab l rl k

E) Kes n b lg ye ulaşmak olanaksızdır.

E) Doğrulanab l rl k

C) Tutarlılık


13

BİLGİ FELSEFESİ

7.

8.

Konu Testi - 1

Mağaza v tr nler nde gördüğümüz mankenler n nsanlara benzemes onları nsan yapmaz. Çünkü nsanı nsan yapan görünüştek el n n, yüzünün, bacaklarının olması değ ld r. İnsanın temel n tel ğ görünüşünün çok ötes nde, b l nçle kavranan özüdür. B z eğer nsanın b lg s ne ulaşmak st yorsak bu özlere yönelmel y z.

10. Ezbere b lmek, b lmek değ ld r. Ezber, aklımıza emanet

Bunları söyleyen k ş n n görüşü, b lg kuramıyla lg l aşağıdak yaklaşımlardan hang s ne uymaktadır?

Bu parçada anlatılmak stenen düşünce aşağıdak lerden hang s d r?

A) Emp r zm

A) B lg deney mlere bağlı olarak elde ed l r.

B) Akılcılık

B) B lg özgür tartışma ortamında gel ş r.

C) Poz t v zm

C) B lg nsandan nsana değ ş r.

D) Fenomenoloj zm

D) B lg açık ve seç k olmalıdır.

E) Sezg c l k

E) B lg ye akıl yoluyla ulaşılır.

Sürekl b r araştırma olarak da tanımlanab len b l m, b l m nsanları arasındak b r bayrak yarışına benzer. Bu yarışta z nc r n son halkası, daha öncek halkalarla lg l d r. Bu halkalar arasındak bağ b l nmeden, ş md k b lg durumunu anlama olanağı zorlaşır.

ed len her şey saklamaktadır. İnsan b ld ğ her şey ustasına bakmadan, k taptak yer n aramadan sted ğ g b kullanır. Tümüyle k taptan b r b lg ne sıkıcı b r b lg d r. Böyle b r b lg süs olarak kullanılsın ama temel olarak değ l. Asıl b lg deneye deneye kıvamlanan b lg d r.

11. Yaşamımızın b ze kazandırdığı kanıların tek ve son doğruluk ölçütü onların yaşam ç nde doğrulanmasıdır. Doğruluğun kend s b le doğrulanışını nsan eylemler nde bulur. Bu nedenle öneml olan b r ş ve eylemde şe yarama ve çözüm ortaya koymalıdır. Bunu ortaya koyab len b lg doğrudur.

Bu parçada b l msel b lg n n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

Bu parçada ver len görüş aşağıdak düşünürlerden hang s ne uygundur?

A) Nesnel olması B) Genelleneb l r olması

A) Hegel' n akılcılığına

C) B r k ml olarak lerlemes

B) J. Dewey' n pragmat zm ne

D) Var olanı ncelemes

C) E. Husserl' n fenomenoloj zm ne

E) Olgulara dayanması

D) Gazal 'n n sezg c l ğ ne E) İ. Kant'ın kr t s zm ne

12. B lg felsefes n n ana konusu b lg n n kend s d r. B lg felsefes b lg y konu ed n rken b lg n n ne olduğunu, nasıl elde ed ld ğ n , b lg y elde eden ve onu kullanan nsan le nesneler arasında hang b lg bağları kullanılarak nasıl b r etk leş m sağlandığını ele alır.


Buna göre aşağıdak lerden hang s b lg felsefes n n cevap aradığı sorulardan b r değ ld r?

A) Akılla lg l olmayan tüm önermeler geçers zd r. B) Duyumlardan gelen b lg ler y ne duyumlarla denetleneb l r.

A) B lg özneye m sujeye m bağlıdır?

C) Duyumlar b lg n n ham maddes n sağlar, akıl se bunu şler.

B) Doğru b lg mümkün müdür?

D) Mutlak b r doğru yoktur.

D) Doğru le gerçek aynı mıdır?

E) B lg duyumlarla değ l sezg lerle elde ed l r.

E) Güzel n b lg s ned r? 3. E

4. A

5. C

6. B

7. D

8. C

9. B

10. A

11. B

12. E


2. C

14

C) B lg n n kaynağı ned r?

1. D

Su dolu kaptak çubuk kırık görünür. Fakat duyu organlarımızdan dokunma duyusuyla yapılacak b r test bunun yanlış olduğunu söyleyecekt r. Bu k test deney mler m zle de b rleş nce doğru b lg elde ed lm ş olur.

Cevaplar

9.

BİLGİ FELSEFESİ

1.

2.

Doğa yasalarını bulmak ç n b l mlerde şu temel kabulden hareket ed l r: Doğada b r düzenl l k vardır. Aynı nedenler benzer koşullarda hep aynı sonucu ver r. Bu nedenle b l mlerde b r olaydan kalkılarak başka b r olay açıklanır ve benzer olayların b r nden ötek ne geç l r.

Konu Testi - 2

4.

• B l m n har c ndek h çb r b lg değerl değ ld r. • Metaf z k ögeler redded lmel d r. • B lg olgusal alanla sınırlıdır. • Doğru b lg ye b l msel yöntemlerle ulaşılab l r.

Bu parçada b l msel b lg n n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

Bu görüşler savunan felsef yaklaşım aşağıdak lerden hang s d r?

A) Öndey de bulunma

A) Sept s zm

B) Nedensell k lkes ne dayanma

B) Pragmat zm

C) Mantıksal açıklamalar yapma

C) Poz t v zm

D) Nesnell kten ayrılmama

D) Kr t s zm

E) Araştırma konusunu sınırlama

E) Rasyonal zm

5. Tekn k b lg n n kullanılması sonucu ortaya çıkan teknoloj yle, en bas t ev aletler nden en karmaşık mak nelere kadar nsana faydalı olan ve kullanılan araç gereçler üret lm şt r. Günümüzde evlerde kullanılan ütü, buzdolabı, fırın, b lg sayar vb. teknoloj n n ürünler d r.

Eğer güçlü b r z h nsel yapıya sah p değ lsek, b l nen bütün matemat k kuramlarını ezberlesek de matemat kç olamayız. Aynı şek lde karşılaştığımız felsef problemler çözeb lecek yeterl l kte değ lsek, Platon ve Ar stoteles' n bütün eserler n okusak b le y ne de gerçek anlamda b r düşünür olamayız.

Bu parçada tekn k b lg n n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

Bu parçada savunulan görüş aşağıdak lerden hang s d r?

A) İnsan yaşamında kolaylıklar sağlaması

A) B l m ve felsefe farklı k alandır.

B) Evren b r bütün olarak açıklamaya çalışması C) Sadece b lg ye ulaşma amacı taşıması

B) Felsefe b lg b r k m nden yararlanarak yen sonuçlara ulaşmalıdır.

D) B l mlere göre karmaşık b lg ler çermes

C) Felsefe yapmak hoşgörülü olmayı gerekt r r.

E) B l mlere yol göstermes

D) B l m ve felsefe anal t k n tel ktek düşünsel yapıyı gerekt r r. E) Felsefe yapmak her nsan ç n kaçınılamaz b r durumdur.

3.

B lg n n en öneml kaynaklarından akıl ve duyunun b z bazen yanılttığı b l nen b r gerçekt r. Bu gerçekten hareket eden bazı kuşkucu f lozoflar şöyle düşünmüşlerd r: "Akıl ve duyu b z bazen yanıltıyorsa her zaman yanıltmadığını nereden b leb l r z? B r şey b leb lmek ç n elde ed leb lecek bütün kanıtlara sah p olmak olanaksız olduğundan doğru b lg de olanaksızdır."

6.

İnanç esasına dayanan d n b lg s nden şüphe duyulamaz, mutlaktır. Mutlaklık, o nanç s stem ne nananlar ç n söz konusudur. Başka nanca sah p b r k ş ç nse y ne ve ancak kend nançları mutlak, değ şmez ve tartışılmazdır.

Buna göre aşağıdak lerden hang s kuşkucu f lozofların savunduğu tezlerden b r değ ld r?

Bu parçada d n b lg ler n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

A) Duyumdan gelen b lg lere güven lemez.

A) Ah rete nanma

B) Her türlü b lg den kuşku duyulmalıdır.

B) Dogmat k olma

C) H çb r konuda h çb r yargıda bulunulmamalıdır.

C) Sezg ye dayanma

D) Akıl nsanı yanıltır.

D) B l nmeyenler b l n r kılma

E) Kes n b lg ye ulaşınca kuşku sona erd r lmel d r.

E) Tutarlı olma YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

15

BİLGİ FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 2

Sokrates, okuma yazma b lmeyen b r genç köleye geometr problem çözdürmek ster. Problem geometr den seçmes b r rastlantı değ ld r. Çünkü, böyle b r problem n çözümüne duyular yardım edemez. Genç köle, Sokrates' n sorduğu soruların yönlend rmes yle problem çözer. Böylece Sokrates, genç kölen n daha önceden b ld ğ b lg ler hatırladığını kanıtlamış olur.

10. "Bu odada beş k ş vardır." önermes ancak ve ancak odadak nsanların saysının beş tane olması durumunda doğrudur. Önerme le gerçek, yan odadak nsanların sayısı ve bu oda üzer nde söylenm ş olan yargı örtüşüyorsa doğru, örtüşmüyorsa yanlıştır. Bu parçaya göre doğruluğun ölçütü aşağıdak lerden hang s d r?

Sokrates' n bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdak lerden hang s d r?

A) Bütün nsanların b lg y onaylaması

A) İnsan z hn doğuştan boş b r levha g b d r, bu levha duyu deney mler yle dolar.

C) Apaçık olup doğrulanmaya gerek duyulmaması

B) B lg de çel şk n n bulunmaması D) Fayda sağlaması

B) İnsan her türlü b lg den kuşku duymalıdır.

E) Düşüncen n gerçekl ğe uygun olması

C) İnsan z hn nde saklı olan doğrular b rtakım sorularla açığa çıkarılab l r. D) İnsan doğru b lg y değ l, faydalı b lg y aramalıdır.

11. Kuşku her şeyden kuşku duyarak doğru, kes n ve güven l r

E) Doğru b lg b l msel b lg d r.

8.

b lg arayışıyla düşünmekle başlar. Fakat kuşku b r amaç değ l araç olarak algılanmalı ve kuşkudan kurtularak b lg elde ed l r ed lmez, kuşkuculuktan kurtulmak gerek r. Bu parçada sözü ed len görüş aşağıdak düşünürlerden hang s ne uygundur?

Aklımız doğuştan b rtakım lkelerle donatılmıştır. Doğru b lg y elde etmek ç n sadece bu lkelere uygun b r b ç mde mantığımızı kullanmamız yeterl d r. Matemat ğ n sayılarını ve aks yomlarını b ze deney değ l, akıl ve düşünce ver r. Mantığın ana lkeler olan özdeşl k, çel şmezl k ve üçüncü hal n mkansızlığı da y ne aklın ürünüdür.

A) Ön yargılardan arınık olarak nesneler n özünün kavranması gerekt ğ n söyleyen Edmund Husserl'e B) Kuşkuyu doğru b lg ye ulaşmanın aracı olarak gören Descartes'e C) Kuşkuyu amaç olarak gören Pyrrhon'a

Bu parçada sözü ed len görüşler aşağıdak felsef yaklaşımlardan hang s ne uygundur?

D) Sezg n n kuşkuya yer vermeyecek şek lde apaçık olduğunu savunan Henry Bergson'a

A) Fenomenoloj zm

E) Doğru b lg ç n hem duyumların hem de aklın olması gerekt ğ n söyleyen Immanuel Kant'a

B) Kr t s zm C) Sept s zm D) Rasyonal zm

12. – Pyrrhon, h çb r şey n b l nemeyeceğ n savunduğundan

E) Pragmat zm

h ç k tap yazmadı. – T mon, b l m n temel olab lecek açık ve seç k b r lken n varlığını reddett . B lg kuramı b lg n n meydana gel ş n , b lg y meydana get ren etkenler , b lg n n elde ed lme olanağı ya da olanaksızlığını kısaca b lg y obje olarak nceler.

– Arkes laos, öğrenc ler ne tüm öneml konularda son yargının ver lmemes gerekt ğ n öğrett . Bu düşünürler n b lg konusundak görüşler ç n aşağıdak lerden hang s söyleneb l r?

Buna göre aşağıdak lerden hang s b lg felsefes n n sorularından b r değ ld r?

A) Sezg ler m z, k ş sel b lg ler n doğru olamayacağını göster r.

A) Varlıkta b r değ ş m var mıdır? B) Doğru b lg olanaklı mıdır?

B) Nesnel b lg evrensel b lg d r.

C) B lg n n sınırları nelerd r?

C) Mutlak b r doğru yoktur.

D) B lg n n kaynağı ned r?

D) Var olmak algılanmakla eş değerd r.

E) Doğru le gerçek aynı mıdır?

2. A

3. E

4. C

5. D

6. B

7. C

8. D

9. A

10. E

11. B

12. C


1. B

16

E) Gerçeğ n b lg s ne akılla ulaşılır. Cevaplar

9.

YGS // FELSEFE

FÖY NO

03

TARAMA

1. Mitoloji insanlar üzerinde egemenlik sürdürüyorken, onlar

4. Felsefeyle uğraşmak sadece kendi ön yargılarımız üzerine

"Bilgelik nedir?" sorusuna kendi kendileri sormayı asla düşünmüyorlardı. Çünkü mitoloji bu soruyu ve başka birçoklarını açık biçimde yanıtlıyordu. Mitos veya kehanetin yerini insanın kendi düşüncesinin almasıyla felsefe doğdu. İlk filozoflar mitolojik dünya görüşüyle çatışmaya girdikleri için filozof idiler.

açık seçik düşünmemizi değil, aynı zamanda inandığımız şeyleri tam anlamıyla açıklığa kavuşturmamızı da sağlar. Felsefe, zamanla geniş kapsamlı konular hakkında tutarlı bir biçimde tartışma yeteneğimizi de geliştirir.

Bu parçada felsefenin doğuşu aşağıdakilerden hangisine dayandırılmaktadır?

Bu parçaya göre felsefenin işlevi aşağıdakilerden hangisidir? A) Düşünme ve ifade etme ihtiyacını gidermek B) Toplumsal yaşamı düzenlemek

A) Eğitimli filozofların varlığına B) Ticaretin gelişmesine C) Üretimden arta kalan boş zamanın bulunmasına

C) Yaşamda mutlu olmayı öğretmek D) Yeni ve özgün fikirler ortaya atılmasını sağlamak E) Yaratıcı düşünmeyi geliştirmek

D) Geleneklerle oluşan bilgi birikiminin sorgulanmasına E) Bilimlerin yöntemlerinin gelişmesine

5. Kendi kimliğinin bilincine varan insan aynı zamanda öteki 2. "Gerçekten bizler bir şeyler hakkında bir şeyler biliyor muyuz? yoksa bildiğimizi mi sanıyoruz? Hatta hiçbir şey bilmiyor muyuz?", "Çoğunluğun doğru olarak kabul ettiği bilgiler gerçekten doğru mudur?", "Bilginin sınırı var mıdır?" Bu tür sorularla felsefenin hangi disiplini ilgilenir? A) Din felsefesi

insanların da birey olarak hak ve özgürlüklerini, değerini kavramış kişidir. Düşünen, düşüncelerini özgürce ortaya koyan, eylemlerinin seçiminde sorumluluk bilinciyle ayakta duran insan bilgiyle aydınlanır. Bu parçaya göre felsefenin insana katkısı aşağıdakilerden hangisidir?

B) Ahlak felsefesi

A) Yaşama sevinci vermesi

C) Epistemoloji

B) Kendini ve toplumu tanımaya yardımcı olması

D) Siyaset felsefesi

C) Saplantılardan uzak durabilme becerisi kazandırması

E) Estetik

D) Bireyi gerçekçi tutum takınmaya yöneltmesi E) İnsanı aşırı kuşkucu yapması

3. – Sofistlere göre herkes için genel - geçer doğrular olamaz. Doğru bilgi insanlara göre değişir.

6. Biricik bilgi duyu algısı ve bundan doğan sanıdır. Gerçek – Septisizmde ise doğruyu yanlıştan ayıracak bir ölçüt bulunmadığına göre nesnelerle ilgili çelişik yargılar ileri sürülebilir. Bu bakımdan hiçbir konuda hüküm verilmemelidir. Buna göre sofistlerin ve septiklerin temel görüşü aşağıdakilerden hangisidir?

sürekli değiştiğinden, duyu algılarıyla bunlar hakkında elde edilen bilgiler de değişir. Hem gerçek hem de insan değiştiğinden kesin bilgi yoktur. Bu parçaya göre bilginin kesinlik taşımamasının dayanağı aşağıdakilerden hangisidir? A) Aklın birbirine zıt iki fikri aynı doğrulukta savunabilmesi

A) Akıl bilgisi diğerlerinden üstündür. B) Açık seçik bilgilere ulaşılabilir. C) Bilgi doğuştan geldiği için öğretilemez. D) Kişiden bağımsız nesneler dünyası vardır.

B) Her toplumda farklı yasaların bulunması C) Duyuların yanıltıcı olması D) Bilginin kısa sürede elde edilmesi E) Sezgilere dayanması

E) Doğru bilgiye ulaşmak mümkün değildir. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Protagoras'a göre çevremizdeki her şey sürekli olarak de-

10. Herhangi bir kimsenin hasta olduğunu ve onun belli bir ilaç

ğişir. Bir şey, her an başka şeylere göre şöyle veya böyle bir şey olmaktadır. Bu nedenle hiçbir nesne için "Bu şudur." diyemeyiz. Olsa olsa devamlı değişen bağıntılar içinde onun başka nesnelere göre ne olmakta olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü algılama, algılayanın bulunduğu koşullara göre biçimlenir.

ile iyileştiğini tespit edersem, bununla bir deney yapmış olurum. Ama hastalığa yakalanan insan hakkında bir genel kavram meydana getirir ve hastalığa yakalanan her insanın bu ilaç ile iyi olacağı gibi tümel bir yargıya varırsam, o zaman doğru bilgiye ulaşmış olurum.

Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir?

Aristoteles bu sözleriyle doğru bilginin ölçütünü aşağıdakilerden hangisine bağlamıştır? A) Öndeyide bulunmaya

A) Her insan duyu bakımından farklı yaratılmıştır.

B) Bilgiyi akılla temellendirmeye

B) Hiçbir şey var değildir; var olsaydı da bilinemezdi.

C) Bilgiyi doğrulamaya

C) Algıya dayanan bilgiler, algılayanın içinde bulunduğu duruma göre değişir.

D) Eleştirel olmaya E) Genel yargılara varmaya

D) Bir şeyin gerçek algılamasına ulaşana kadar ondan şüphe edilmelidir. E) Deney yoluyla elde edilen bilgilerin doğruluğundan şüphe edilemez.

8. Bir filozofun düşüncesiyle eylemi arasında karşıtlıkların bulunması felsefenin içeriğiyle örtüşmez. Filozofun eylemi, düşüncesi öyle tamamlar nitelikte olmalıdır ki, filozofun sadece eylemini gözleyenler bile onun düşüncesinin ne olduğunu bilebilsinler. Bu parçaya göre filozofta bulunması gereken temel özellik aşağıdakilerden hangisidir? A) Düşüncelerinin davranışlarıyla tutarlı olması B) Olduklarından farklı görünmeleri C) Bilgi düzeyinin yüksek olması

11. Gazali'ye göre gerçek bilgiye duyu ve akıl yoluyla ulaşmak olanaksızdır. Bireyleri kesin bilgiye ulaştıran yol sezginin yoludur. Sezgiden geçen bu yol inançla harmanlanıp gönülde devam eder. Kesin bilginin kaynağı gönüle yüce bir ışık olarak inen sezgidir. Gazali'nin bu düşüncesine dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Doğru bilgiye yalnızca sezgilerle ulaşılamaz. B) Gerçek ancak mistik bir görü ile sezilebilir. C) Gerçeğe insanın özüne ait olan ögelerle ulaşılamaz. D) Gerçek, gözlem ve deneyler yoluyla kavranabilir. E) Akıl, gerçek bilginin tek kaynağıdır.

D) Özgürce soru sorabilmesi E) Olaylara herkesten farklı bakabilmesi

9. Rönesansla birlikte, astronomi biliminde önemli gelişmeler görülmüştür. O dönemde Galilei, Kopernik ve Kepler gezegen hareketlerinin matematik terimleriyle açıklanabileceğini göstermeye çalışmıştır. Bu çalışmalara dayalı olarak Newton, evrendeki tüm olayları matematik diliyle ifade edebilen fizik kanunlarıyla açıklamanın gerekliliğini ortaya koymuştur. Çalışmalarının sonunda "Genel Çekim Yasası"nı bulmuş ve onu sisteminin temeline koymuştur. Bu parçada bilimsel bilginin hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Deneysel olması B) Eleştirel olması C) Birikimli olarak ilerlemesi

2

12. Descartes'in felsefesi her şeyden şüphe etmekle işe başlar. Sonunda şüphe edilemeyecek bir dayanağa ulaşır. O da, şüphe ettiğinden şüphe etmemesidir. Şüphe etmek, düşünmektir; çünkü düşünmeden şüphe söz konusu değildir. Şüphe eden veya düşünen "ben" olduğuna göre, "ben" den de şüphe etmez. Buradan Descartes, "Düşünüyorum öyleyse varım." yargısına ulaşır. Buna göre Descartes'in şüpheci yaklaşımı için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Kesin bilgiye ulaşamayan bir yöntemdir. B) Karşıtların uzlaştırılması sonucunda ortaya çıkan bilgidir. C) Şüphe bir araç değil, doğru bilgiye ulaşmamanın amacıdır.

D) Akla dayanması

D) Gerçeğin bilgisini tanımaya yönelik yöntemsel bir şüphedir.

E) Yöntemli olması

E) Duyu ve deneyimleri önceleyen bir yöntemdir.


Tarama

13. Felsefi bilinç, ne mutlak bilgiye sahip olduğumuzdan emin

16. Olgular gösteriyor ki, insanlık tarihinde geleneksel inanç-

olmak ne de çaresiz bir şüpheciliğin pençesinde olmaktır. O, sahip olduğu şey ile yetinmeyen, ulaşmayı umduğuna inandığı şeyi devamlı araştıran bir bilinç etkinliğidir.

larla çatışma durumuna giren belli bir bilgi olduğunda felsefi düşünce ortaya çıkmaktadır. Gelişimi ne denli yavaş olursa olsun, felsefi düşünce dogmatik inanca karşıdır. Felsefi düşüncenin doğuşu geleneksel inanışlara karşı savaşımın başlangıcıdır.

Bu parçada felsefi etkinliğin hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Sürekli arayış içinde olması

Bu parçada felsefenin hangi özelliği vurgulanmaktadır?

B) Tutarlı bilgiler öne sürmesi

A) Refah düzeyi yüksek olan toplumlarda gelişmesi

C) Öznel olması

B) Dönemin koşullarından etkilenmesi

D) Sistemli ve düzenli olması

C) Toplumun değer yargılarına eleştirel bir tavır geliştirmesi

E) Refleksif olması

D) Kendi tarihinden soyutlanamaması E) Gerçeği tanıma ve bilme ihtiyacıyla ortaya çıkması

14. Bilimsel yaklaşım, deney ve gözlem yöntemiyle kesin sonuçlara ulaşma etkinliğidir. Ulaşılan bu sonuçlar yine aynı yöntemlerle aksi kanıtlanıncaya kadar doğru kabul edilir. Felsefede filozoflar kendine özgü yöntemlerle doğruya ulaşma çabasında olsalar bile asla kesin yanıtlara ulaşamazlar. Bu anlamda ne kadar filozof varsa o kadar da felsefi görüş vardır. Bu parçada felsefenin hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Mantıksal tutarlılığının bulunması

17. Bir felsefe sorusu kesin bir yanıtı olmasa bile varlığı aydınlatmaya yarayan uzun bir soru zincirinin ilk halkası niteliğindedir. Örneğin "Özgürlük nedir?" sorusu "Evrende özgürlük var mıdır?" sorusu; "Devlet nedir?" sorusu "İdeal bir devlet var mıdır?" sorusunu beraberinde getirir. Bu parçada felsefi soruların hangi özelliği vurgulanmaktadır?

B) Eleştirel olması

A) Genel bilgilere ulaşmayı sağlaması

C) Yöntemli olması

B) Eleştirel düşüncenin ürünü olması

D) Öznel olması

C) Tutarlı düşüncelere ulaştırması

E) Evrensel sonuçlara ulaşılması

D) Bilgi birikimi gerektirmesi E) Başka soruların irdelenmesi için bir basamak oluşturması

15. Hegel'e göre düşüncenin yasaları aynı zamanda evrenin de yasalarıdır. Bu nedenle felsefe, dış dünyadaki nesnelerin insan düşüncesiyle gözden geçirilmesidir. Düşünceyle varlık arasında tam bir özdeşlik vardır. Aklın yasaları ile evrenin yasaları aynı olduğundan gerçekliğin yasaları hakkında kesin doğru bilgilere ulaşılmış olunur. Hegel'in bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdakilerden hangisidir?

18. İnsan bilgi yolunda duyulardan da akıldan da yararlanabilir; ancak bu yetiler insana gerçek varlığın bilgisini veremez. Çünkü gerçek ve kesin bilgi mistik bir duyuşla elde edilir. Bu bilgi türü insan gönlüne yüce ve manevi bir algı olarak iner.

A) Duyusal bilgi hakikatın kendisidir.

Bunları söyleyen kişinin görüşü, bilgi kuramıyla ilgili aşağıdakilerden yaklaşımlardan hangisine uymaktadır?

B) Tek başına akıl dış dünyadaki gerçekliği kavrayabilir.

A) Pragmatizm

C) Gerçeği görme yetisi doğuştandır.

B) Fenomenolojizm

D) Yalnızca gözlem ve deneye dayanarak genellemelere ulaşılır.

C) Empirizm

E) Bilgi yanlışları dış dünyanın yapısından kaynaklanır.

E) Rasyonalizm

D) Entüisyonizm


3

Tarama

19. Felsefe önüne gelen herkesin bir iki kitaptan kimi görüşler

22. Felsefi düşünce kendisine veri olarak aldığı her türlü bilgiyi

edindikten sonra yapılabilecek bir etkinlik değildir. Aynı biçimde nasıl ki fizik ya da matematik yapılamazsa, ciddi bir eğitimle kazanılan bilgi ve beceri birikimi olmadan, amatörlüğü aşan bir düzeyde felsefe de yapılamaz.

aklın süzgecinden geçirerek sorgulayıcı bir yaklaşımla değerlendirir. Doğayı, toplumu ve bilimsel verileri sorgulayıcı bir yaklaşımla değerlendiren felsefe, kendi içinde de bu yaklaşımını sürdürür.

Bu parçaya göre felsefe yapmanın koşulu aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parçada felsefi bilginin hangi özelliği vurgulanmaktadır?

A) Eleştirel düşüncenin gelişmesi

A) Nesnel olması

B) Ön yargılardan arınık olunması

B) Eleştiriye dayanması

C) Alanının kapsamlı bilgisinin edinilmesi

C) Akıl ve mantık ilkelerine uygun olması

D) Evrensel nitelikli konuların ele alınması

D) Evrensel olması

E) Bilimin verilenlerinden yararlanılması

E) Bilimlerin doğuşuna kaynaklık etmesi

20. Doğa olayları doğaüstü bir gücün eseri değildir. Doğada olup biten her olayın bir nedeni vardır. Nedenler de sonuçlar da doğanın içindedir. Doğanın dışında bir neden aramak yanlıştır. Felsefenin ve bilimlerin amacı doğaüstü güçleri aramak gibi boş bir inanç olmamalıdır. Auguste Comte'nin bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğru bilgi için metafizik reddedilmeli ve olgulara dayalı açıklamalar yapılmalıdır.

23. Felsefe bilgiyi sevmek, bilginin peşinde koşmak anlamını taşır. Felsefe yapan kişilere filozof denir. Filozof soru sorar, merak eder ve öğrenmeye çalışır. Bilgi onun için ulaşılması gereken bir şeydir ve ona ulaşmak için sürekli koşar. Buna göre filozof için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Tutarlı görüşler öne sürerler.

B) Deney yoluyla ulaşılan bilgilerin doğruluğundan şüphe edilemez.

B) Çevrelerini etkilerler.

C) Aklın ilkeleri her zaman doğrudur.

D) Kesin bilgiye ulaşırlar.

D) Yanlışlığı kanıtlanmadığı sürece, her bilgi doğrudur.

E) Bilgelik sevgisi duyarlar.

C) Bilgiyi gündelik yaşamda kullanırlar.

E) Evrene doğaüstü güçler hakimdir.

21. İnsanlara yeni bir şey öğretmek mümkün olmadığı gibi saygın bir şey de değildir. Çünkü bilgiler insan aklında doğuştan vardır. Yapılması gereken şey bilgileri ruhun derinliklerinden gün ışığına çıkartmak, doğurtmaktır. Bunun yolu da karşılıklı konuşmadır. Uygun sorularla doğurtulamayacak bilgi yoktur. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Bilgi bakış açılarına göre farklılaşır. B) Doğru bilgi, konusuna uygun olan bilgidir. C) Bilgi karşıt görüşlerin uzlaşmasıyla oluşur. D) Bilgi insanın sorgulama yoluyla düşündürülmesi ile açığa çıkarılabilir. E) İnsan aklıyla her şeyi bilebilir.

4


24. • Gorgias "Bana soru sormayın, çünkü sorulan soruya cevap vermem yargıda bulunmak demektir." der. • Karneades'e göre "Doğru için elimizde güvenilir bir ölçüt yok. Bütün bilgilerimizin ancak olasılık değeri vardır." Bu iki düşünürün bilgi konusundaki ortak görüşü aşağıdakilerden hangisidir? A) Herkes için genelgeçer doğrular yoktur. B) Bir şeyin gerçek açıklamasına ulaşana kadar ondan şüphe edilmelidir. C) Yanlışlığı kanıtlanmadığı sürece her bilgi doğrudur. D) Gerçek, anlama yetisinin kategorileri aracılığıyla kavranır. E) Bilimin yasaları evrenseldir.

Tarama

25. Bilgi, özne ve nesne arasında kurulan bağdan oluştuğuna

28. Evrende durağan ve kalıcı bir şey bulunduğunu sanmak bir

göre, bu bağlar ancak özne tarafından kurulabilir. Çünkü nesneye yönelen, onu algılayan, anlayan ve açıklayan öznedir. Nesne, öznenin yöneldiği pasif konumdaki bir olay veya varlıktır.

yanılgıdır. Sonsuz değişmeler içinde değişmeyen, durağan kalan tek şey "Değişme değişmez." ilkesidir. Her değişme belli bir düzene, belli bir ölçü ve yasaya göre oluşur.


Bu parçada görüşleri verilen düşünürün sözleri aşağıdaki felsefi disiplinlerden hangisine uygundur? A) Estetik

A) Öznenin kendisi de nesne olabilir.

B) Ontoloji

B) Ancak nesne, nesne olabilir.

C) Etik

C) Bilen öznenin kendisi de bilinebilirlik alanındadır.

D) Estetik

D) Bilen özne, bilme eyleminde aktif rol oynar.

E) Bilim felsefesi

E) Nesne, bilgide özneyi belirler.

29. Filozof belli bir coğrafi mekanda ve toplum içinde yaşadığı için o yerin ve toplumun özellikleri filozofların düşüncelerini etkiler. Bunun içindir ki felsefi sistemler, içinde doğdukları toplumun ve çağın özelliklerini yansıtır. Filozof da çeşitli düşünceleriyle içinde bulunduğu toplumu etkiler.

26. Felsefe evrende olup bitenlerin gerisindeki gerçeğe inmek


ve iyilik, doğruluk, güzellik gibi kavramları eleştirip aydınlığa çıkarmak ister.

A) Filozof her şeyin nedenini sorar.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi felsefenin sorduğu sorulardan biri değildir?

C) Filozof yeni öğrenmelere istekli olmalıdır.

A) Toplumsal normların amacı nedir? B) Bilginin sınırları nelerdir? C) İyi ve kötü nedir?

B) Filozof, araştırmaktan hoşlanan kişidir.

D) Filozof, yaşadığı çağın ele alınmamış temel sorularından yola çıkmalıdır. E) Filozof ile toplum arasında karşılıklı bir etkileşim vardır.

D) Evrensel estetik yargılar var mıdır? E) Ruh ölümsüz müdür?

30. Ben bir ebeyim. Şu farkla ki, çocukları değil, bilgileri doğurtuyorum. Benimle konuşmaya başlayan önce hiçbir şey bilmediğini zanneder. Ama konuşma ilerledikçe açılır ve anımsamaya başlar. Bununla beraber benden bir şey öğrendiği bellidir. En doğru bilgileri sadece kendi içinde bulur ve ortaya koyar.

27. Bilgide ilk adım deneyden gelir. Deney olmasaydı bilinç boş bir depo olacaktı. Bu nedenle bilginin oluşumu deney verilerinin akıl tarafından yorumlanmasıyla elde edilir.

Sokrates'in bu düşünceleri aşağıdaki filozoflardan hangisine "karşı tez" oluşturur? A) Akla uygun olan gerçek, gerçek olan akla uygundur diyen Friedrick Hegel'e

Bu görüş aşağıdaki düşünürlerden hangisinin yaklaşımına uygundur?

B) Doğru bilgi için hem akla hem de duyumlara gereksinim vardır diyen Kant'a

A) Hegel'in rasyonalizmine

C) Doğru olan faydalıdır, faydalı olan doğrudur diyen William James'e

B) Comte'nin pozitivizmine C) Kant'ın kritisizmine D) W. James'in pragmatizmine E) H. Bergson'un entüisyonizmine

D) İnsan zihni doğuştan boş bir levhadır diyen John Locke'ye E) Bilimsel yöntemlerle elde edilen bilgiler doğrudur diyen Comte'ye YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

31. İnsan hiç beklemediği bir anda kendisini ıssız bir adada

34. • Öğrenme anımsamadan başka bir şey değildir.

bulsa; "Burası neresi?", "Beni kim buraya getirdi?" ,"Bu adanın sahibi kim?" gibi soruları sormak zorunda kalacaktır. Bu örnekte olduğu gibi geçmişte ve bugün pek çok insan kendi kendine varlık, yaşam, ölüm ve değerlerle ilgili sorular sorar. İşte bu soruları sorarak cevaplar aramaya başlayan insan felsefenin içine girmiş demektir.

• Öğrenme yoktur, yalnızca hatırlama vardır.

Bu parçaya dayanılarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

C) Güvenilir bilgiler kendi deneyimlerimizden edindiklerimizdir.

A) Felsefe refleksif bir düşünme biçimidir.

D) İnsan aklı doğuştan bilgilerle donatılmıştır.

B) Felsefede sorular filozoflar tarafından sorulur.

E) İnsan bilmediği şeyleri öğrenmeye çalışmalıdır.

Bu iki görüşle anlatılmak istenen düşünce aşağıdakilerden hangisidir? A) En doğru bilgi işimize en çok yarayan bilgidir. B) Doğru bilgiye sezgilerle ulaşılabilir.

C) Felsefe insan yaşamının farkında olmasına yardımcı olur. D) Felsefe bir soru sorma etkinliğidir. E) Felsefede sorular cevaplardan daha önemlidir.

32. Akıl, deneyden yararlanmaksızın hiçbir şeyi bilemez. Bilgi-

35. John Locke'ye göre her doğan çocuk, bembeyaz ve ter-

lenme, duyular yoluyla gelen algıların akıl aracılığıyla yeni bir düzen içinde örgütlenmesidir. Bilgilerin ham maddesi dış dünyadan duyular yoluyla edinilen izlenim ve algılardır. Akıl bu ham madde üzerinde işlem yapar. Akıl tek başına hiçbir şey algılayamaz, duyular ise hiçbir şey düşünemez.

temiz bir kağıt gibidir. Öyle ki, o kağıda ne yazılırsa onu gösterir. Öyle ise onun ruhuna ve kalbine, hayaline, aklına iyi şeyler yazılmalıdır.

Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Duyulardan gelen bilginin doğru olup olmadığı, yine duyulardan gelen başka bilgilerin kullanılmasıyla anlaşılır. B) Duyular bize olayların gerçek nedenlerini söyleyemez; olayların özü ancak akılla kavranabilir.

Locke'ye göre bilginin elde edilişinde aşağıdakilerden hangisi önemlidir? A) Sezgiler B) Deneyimler C) Fenomenler D) Fayda sağlayan işler E) Akıl

C) Doğru bilgi için hem duyu deneyimlerine hem de akla ihtiyaç vardır. D) Bilgi, gözlem ve deneyler yoluyla kavranabilir. E) Duyumlardan geçmeyen bir bilgi akılda var olamaz.

33. Hume'a göre demir ısıtılınca genleşir. Biz, ısıtılan demirin

36. Varlıkların bizzat kendileri hiçbir zaman bilinemez. Biz var-

genleşmesi olayına zamanla alışırız. Fakat ısıtılan demirin genleştiğini görerek "Isı genleşmenin sebebidir." diyemeyiz. Eğer her ısıtılan demir genleşmeseydi, bu sefer de demirin genleşmemesine alışırdık. Demirin ısıtılınca genleşmemesi aklımıza değil, alışkanlıklarımıza aykırıdır.

lıkları yalnızca bize göründükleri şekliyle bilebiliriz. Bilgimizin kaynağı duyumdur ve duyumlar öznel olup kişiden kişiye farklılık gösterir. Bu nedenle bilgide öznel duyumların ötesine geçerek nesnel bir gerçekliğe, nesnenin kendisine varılamaz.

Hume bu görüşleriyle aşağıdakilerden hangisini dile getirmektedir?

Bu parçada görüşü verilen filozof aşağıdakilerden hangisiyle nitelendirilir?

A) Nedenselliğin bir akıl ilkesi değil bir alışkanlık ilkesi olduğunu

A) Empirist

B) Genel fikirlere ulaşmada aklın etkin bir araç olduğunu C) Duyusal bilgiyle bilim yapılamayacağını D) Bilimin genellemelere ulaşma amacı olduğunu E) Doğru bilginin olanaksız olduğunu

6


B) Rasyonalist C) Septik D) Pozitivist E) Entüisyonist

Tarama

37. Felsefede bir kavramın temellendirilmesi, o kavram üzerin-

40. Düşünmenin mantıksal yapısı, varlık ya da ahlak konusuy-

de oyalanmak, o kavramı deşmekle birdir. Ancak felsefenin oyalanması boşuna vakit geçirmek anlamında alınmamalıdır. Felsefede oyalanmak demek, üzerine edinilen kavramı her yönüyle aydınlatma denemeleri yapmak demektir.

la ilgili olarak Aristoteles'in yapmış olduğu betimlemeler üzerine ne denli tartışırsak tartışalım yine de onlar "geçmiş" damgasını basamayacağımız düzeydeki bilgilerdir.


Bu parçada dile getirilen görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Felsefede üretilen bilgiler zamanla değişir.

A) Felsefe ele aldığı kavramı eleştiri süzgecinden geçirerek açıklığa kavuşturmak ister.

B) Felsefi görüşler, evreni ve varlığı bir yönüyle değil bütünüyle açıklamaya çalışır.

B) Felsefede kavramlar yaratıcılarının güçlü izlerini taşır.

C) Felsefedeki bilgiler güncelliklerini sürdüren bilgilerdir.

C) Felsefede kavramlar basit bilgilerdir.

D) Felsefi düşünce çözümleyici ve kurgusaldır.

D) Düşünme kavramlar arasında ilişki kurmaktır.

E) Felsefe, insandaki merak duygusunu canlı tutar.

E) Felsefede, soruşturmaya olabildiğince çok bilgiyle başlanmalıdır.

38. Annesi ebe olan Sokrates'in bilgi edinilmesini "doğurtma

41. "Biz Pyrrhoncular ateşin yaktığını algılıyoruz fakat yakma-

sanatı"na benzettiği söylenir. Nasıl ki ebe doğuma yardımcı oluyorsa, filozofun da insanların zihinlerinde saklı olan doğru bilgiyi bulmasına yardımcı olmak olduğuna inanır. Çünkü asıl kavrayış insanın içinden ve zihninden gelir, başkaları tarafından bilgi öğretilemez.

nın onun doğasını meydana getirip getirmediğine gelince yargıyı askıya alıyoruz. Biz insanın hareket ettiğini ve yok olup gittiğini görüyoruz fakat onun bunu nasıl yaptığını bilmiyoruz."

Sokrates'in bu yaklaşımı aşağıdaki görüşlerden hangisine "karşı tez" oluşturur? A) H. Bergson'un entüisyonizmine

Bir septik düşünüre ait olan bu sözlerle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Akıl ilkeleri bilginin sorgulanması konusunda yetersizdir.

C) Pyrrhon'un septisizmine

B) Gerçek bilinemeyeceğinden hiçbir şey hakkında hüküm verilmemelidir.

D) A. Comte'nin pozitivizmine

C) Doğru bilgi ideaların bilgisidir.

E) J. Locke'nin empirizmine

D) Doğruluğun ölçütü, bilginin bireye sağladığı yarardır.

B) Aristoteles'in rasyonalizmine

E) Doğru bilgiye ulaşınca kuşku terk edilmelidir.

39. Felsefi sorunların özelliklerinden biri de, eski sorunların değişen zamanlarda yeniden ortaya çıkmasıdır. Yüzyıllar önce uzun uzadıya tartışılmış ve terk edilmiş bir sorun, hiç beklenmedik bir zamanda yeniden tartışılmaya, önem kazanmaya başlayabilir. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Felsefe, yaşamı anlamlandırma çabasıdır. B) Felsefede, filozoflar arasında farklı bakış açıları bulunabilir.

42. Gerçekleri merak eden insanların yetişmesine olanak sağlayan toplumsal koşullar, bu sorulara verilen yanıtları etkilemiştir. Bu nedenle her felsefi sistem belli bir tarihin ve belli bir mekanın izlerini taşır. Bu parçaya dayanarak felsefeyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Cevaplardan çok sorulara önem verilir.

C) Toplumda felsefi düşüncenin yaygınlaşması zaman alır.

B) Konu evreni sürekli genişler.

D) Felsefenin konularında bir son ve bitmişlik yoktur.

D) Günlük yaşam üzerindeki etkisini görmek güçtür.

E) Her felsefi sistem kendi içinde tutarlıdır.

E) Sorguladığı kavramlar zamanla değişir.

C) Toplumsal değerlerden etkilenir.


7

Tarama

43. İnsanların çoğu, dünya görüşlerini dinsel veya herhangi

46. Ölümsüz olan ruh bu dünyadaki varoluşundan önceki va-

bir başka gelenek yoluyla öğrenirler. Oysa felsefi bir dünya görüşünü amaçlayan kişi, kendi aklına dayanma cesaretini göstermelidir. O, alışılagelen bütün kanıları şüpheyle karşılamak ve kendi kişiliğince açık seçik ve temellendirilebilir olmayan hiçbir düşünceyi kabul etmemek durumundadır.

roluşunda gerçek bilgiye sahip olmuştur. İnsan ruhu bir beden içine hapsolduktan sonra, bu doğru bilgiyi unutur. Gerçek bilgi, genel kavramların bu dünyaya gelmeden önce kazanılmış olan bilgisinin hatırlanmasından ibarettir.

Bu parçada felsefenin hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Kendi içinde tutarlı olması B) Kişiden kişiye değişen bilgiler sunması C) Kümülatif olması

Platon bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini dile getirmektedir? A) İnsan yeni bilgi öğrenmez, doğuştan gelen bilgileri anımsar. B) Doğrular, duyularımızın ve aklımızın kavrayabilme gücüyle sınırlıdır.

D) İçinde yaşanılan toplumdan etkilenerek görüşlerin oluşturulması

C) Düşünme yetisi bireyin algıladıklarıyla sınırlıdır.

E) Eleştirel bir yaklaşımının olması

D) Gerçek, gözlem ve deneyler yoluyla kavranabilir. E) Bilgi kişiden kişiye değişir.

44. İnsanlar genellikle kendi çağlarının, kendi toplumlarının inanç ve değerlerine ters düşmeyi göze alamazlar. Gerçeği görse bile çoğu insan dışlanmamak ve alay edilmemek için konuşmaz. Fakat filozoflar sonrasında başına ne geleceğini hesaba katmadan haykıran bir çocuk gibi, kendi çağının ön yargılarına karşın saygınlığının zedelenmesi pahasına da olsa gerçeği söylerler. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

47. Felsefeyi içselleştiremeyen ve felsefi bakış açısını edinemeyen kişi, felsefe tarihindeki düşünceleri bir laf kalabalığı olarak görecektir. Böyle bir bilince sahip olan kişi süregiden temel sorunları fark etmeyecek ve öğrendikleriyle yaşamı arasında uygun bir bağlantı kuramayacaktır.

A) Filozof, dünyayı anlamlandırmaya çalışan kişidir.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır?

B) Filozofların öncelikleri diğer insanlardan farklıdır.

A) Felsefe, bilimin yöntemlerini kullanmalıdır.

C) Filozoflar toplumda genel kabul gören düşüncelere karşı çıkarlar.

B) Felsefi sorgulamalar toplumda çatışmalara yol açar.

D) Filozoflar, çevresindeki olayların etkisinden arındıkça yetkinleşir. E) Filozof, yaşadığı çağın ele alınmamış temel sorunla-

C) Felsefe insanlar için gereksiz bir etkinlik alanıdır. D) Felsefenin toplum için önemi yeteri kadar kavranamamıştır. E) Felsefe, insandaki merak duygusunu canlı tutar.

rından yola çıkmalıdır.

45. "Şüphe ettiğim sürece kendisinden şüphe edemeyeceğim tek şey, şüphe etmekte olduğumdur. Oysa şüphe etmek düşünmek demektir. O halde düşündüğümden şüphe edemem. Düşünüyorum o halde varım. Düşünmem varlığımın ispatıdır."

48. Filozoflar çocuklar gibidir. Çünkü filozoflar dünyaya sürekli

Bu parçadaki kişinin görüşleri aşağıdakilerden hangisine yakındır?

Bu parçada filozofların hangi özelliği taşıdığı dile getirilmektedir?

A) H. Bergson'un entüisyonizmine

A) Halkın beklentilerini karşılama

B) Descartes'in rasyonalizmine

B) Dünyayı aydınlatmaya çalışma

C) J. Dewey'in pragmatizmine

C) Kurmaca bir dünya oluşturma

D) Phyrron'un septisizmine

D) Farklı düşünceler ortaya atma

E) J. Locke'nin empirizmine

E) Sürekli öğrenme ve merak çabası içinde olma

hayretle bakarlar. Dünya onlar için çok büyük ve akıl almaz sırlarla dolu, gizemli bir varlıktır. Bu yüzden filozoflar sürekli çocuk kalan insanlara benzerler.

26. A 27. C 28. B 29. E 30. D 31. D 32. C 33. A 34. D 35. B 36. C 37. A 38. E 39. D 40. C 41. B 42. C 43. E 44. C 45. B 46. A 47. D 48. E 1. D

2. C

3. E

4. A

5. B

6. C

7. C

8. A

9. C 10. E 11. B 12. D 13. A 14. D 15. B 16. C 17. E 18. D 19. C 20. A 21. D 22. B 23. E 24. A 25. D YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

YGS // FELSEFE VARLIK FELSEFESİ

FÖY NO

Varlık Felsefesi Nedir? - Varlık Üzerine Felsefi Sorular Varlığın Niceliği ve Temel Niteliği ile İlgili Görüşler - Çağdaş Varlık Felsefesi Bir Varlık Olarak İnsan

04

 A. VARLIK FELSEFESİ NEDİR?

b) İdeal Var Olan (Düşünsel Varlıklar)

1) Varlık Felsefesi

 İnsan z hn n n ürett ğ , bell b r zaman ve yerde olmayan, oluş hal nde olmayan, değ şmeyen, hep aynı kalan varlıklara düşünsel varlık den r.

 Günlük yaşamda algılarımızla kavradığımız tek tek nesneler b rb r nden ayrı ve b l nc m zden bağımsız olarak b z onları algılasak da algılamasak da onlar vardır.  "Varlık" bu dünyada hatta b r bütün olarak evrende var olan her şey n ortak adıdır.

 Bu türden varlıklar üçgen, p sayısı, geometr , eş tl k, özgürlük g b nsan z hn n n ürünü olan, nsan z hn ne bağımlı varlıklardır.

 Varlık felsefes ; varlığın ne olduğunu, anlamını, doğasını, yapısını, lkeler n , türler n nceleyen b r felsefe dalıdır.

 Düşünsel varlıklar ancak akıl yoluyla kavranab l rler.  Varlıkla lg l her tür konu ve soruyu kend ne problem yapan varlık felsefes , felsefen n öneml d s pl nler nden b r d r.

 B l m adamları, edeb yatçılar, yazarlar tarafından üret len düşünsel varlıklar nsan z hn ne yerleşerek nes lden nes le aktarılırlar.

 Varlığı k ye ayırmak mümkündür.

VARLIK

Gerçek Var Olan

İdeal Var Olan

a) Gerçek Var Olan (Reel Varlıklar)  Gerçek var olan alanında b r c kl k, tekl k söz konusudur, olup b ten hep b r kerel kt r, tekrarlanmaz.  Günlük yaşamımızda bulunan nesneler algılasak da algılamasak da vardırlar, onların ortak yanı "var olmaları"dır.

2) Felsefe ve Bilim Açısında Varlık  Felsefe varlığa eleşt rel b r tavırla yaklaşır.  Felsefen n varlık hakkında sorduğu lk soru; "Varlık var mıdır, yok mudur, varlık ned r, var se bu şey n özü ned r?" g b sorulardır.

 İnsan b l nc nden bağımsız olarak var olan varlıklara reel / gerçek varlık den r.  Felsefe varlığı b r yönü le değ l genel olarak, b r bütün olarak ele alır.


1

VARLIK FELSEFESİ

Örnek 1:

3) Metafizik Ontoloji

Felsef anlamda var olan şey, ağaç ve ateş g b canlı veya cansız b r madde de olab l r, düşünme ve sezme g b ruhsal b r şey de... Aynı şek lde varlık, nanç g b manev b r şey de olab l r. Kısacası felsefe ç n varlık; f z ksel, z h nsel veya ruhsal olarak kabul göreb l r.

 Metaf z k b l mler n ele alamadığı veya çözümlenemem ş problemlerle lg len r.  Dünyada ve evrende tüm var olanların lk sebepler n , arkasındak asıl gerçekl ğ araştırır, b l m n eks k bıraktığı yanları açıklamaya çalışır.

Bu parçaya göre felsefe ç n varlıktan kasted len aşağıdak lerden hang s d r?

Örnek 2:

A) Felsefe ç n varlık maddesel olandır. B) Felsefe ç n varlık düşünsel olandır. C) Felsefe ç n varlık aşkın olandır. D) Felsefe ç n varlık var olanların tamamıdır. E) Felsefe ç n varlık yalnızca sezg sel olandır. Bilimler somut varlıkları ele alırken, felsefe görünen ve görünmeyen tüm varlıkları inceler. Cevap: D

 Varlıkla lg l sorulara f lozoflar farklı cevaplar verm şlerd r.  Varlığı madde c ns nden açıklayanlar, düşünsel b r şey olduğunu söyleyenler, varlığın stat k olduğunu veya oluş ç nde olduğunu dd a edenler vardır.  B l m se; "Varlık var mıdır, yok mudur, varlık ned r?" soruları le uğraşmaz. B l me göre varlık zaten vardır.

Dünyanın başlangıcı, sonu ve n ç n var olduğuna l şk n sorular hep merak uyandırır. He degger, bu türden sorulara l şk n genel f k rler n ve bunların tar h n n ayrıca bunlardan kaynaklanan başka şeyler n bel rt lmes nde felsefe sözcüğünün kullanılmasını olanaksız kılmıştır. Bunun da He degger' n felsefeye en temel katkısı olduğu söyleneb l r. Bu parçaya göre He degger' n felsefe sözcüğünün kullanılmasını stemed ğ alan aşağıdak lerden hang s d r? A) Et k

B) Metaf z k

C) Estet k

D) B l m Felsefes E) B lg Kuramı

Heidegger metafizik konuların merak edilmesine rağmen bilinemeyeceğini, bu nedenle de felsefede metafizik kelimesinin kullanılamayacağını savunmuştur. Cevap: B

 Metaf z ğ n varlık alanında çözümlemeye çalıştığı en öneml sorular şunlardır:

Ruh nedir?

 B l m varlığa k açıdan yaklaşmaktadır. Gerçek varlık ve düşünsel varlık.  B l m varlığı parçalara ayırarak ve deney yaparak nceler.

Evrenin bir başı ve sonu var mıdır?

İçinde yaşadığımız evren kendiliğinden mi oluşmuştur, yoksa bir yaratıcısı var mıdır?

Evrenin başı ve sonu varsa evren olmadan önce ne vardı?

Evren yok olunca ne olacak?

 Matemat k, geometr , f z k, k mya, ps koloj , sosyoloj , tar h, astronom g b b l mler her b r varlığı kend alanlarında nceler.

Öğğretmen Sorusu

 B l m varlıklar ve olaylardan elde ed len b lg ler nceleyerek neden - sonuç l şk s nde hareket ederek geçerl yasalar bulmaya çalışır.

Ölüm ötesi yaşam var mıdır?

Metaf z ğ n günümüzde de varlığını sürdürmes n n neden ned r?

Sorularının çözümlenemez olması ve b l nemeyecek konularla lg lenmes .

2


VARLIK FELSEFESİ

Örnek 3: B z, nesnelere anlam yüklemekte ve böylece onlara "var olma" olanağı sağlamaktayız. Zaten varlık da ancak, b z m onunla lg l olarak elde ett ğ m z ver lere göre gerçek b r "varoluş"a er ş r. Yukarıdak parça "varlık"ın temel problemler nden hang s n n sorgulanmasını gerekl kılar?

 N cola Hartman "yen ontoloj " adıyla yen b r varlık felsefes ortaya koymuş ve klas k metaf z ğ sona erd rmeye çalışmıştır.  Ontoloj n n bazı soruları şunlardır:

Varlık var mıdır?

Varlık nedir?

Varlık hangi cinstendir?

Varlığın ana maddesi nedir?

Evren nasıl oluşmuştur?

Varlığın genel özellikleri nelerdir?

A) Özneden ayrı b r varlık alanı var mıdır? B) Varlık nasıl b r yapıya sah pt r? C) Hak kate ulaşmak mümkün müdür? D) Nesnelerden ayrı deal varlıklar var mıdır? Varlık bir düşünce midir?

E) İnsan deney m varlığın tümünü kavrayab l r m ? Verilen parçada, nesnelerin tek başına anlamı olmadığı, nesnelere anlam veren öznenin önemli olduğu vurgulanmaktadır. Bu durum özneden ayrı bir varlık alanının olup olmadığını gerekli kılar. Cevap: A

 Varlığın lk ana maddes n (arkhes n ), gerçekl ğ n ne olduğunu, var olmanın ne olduğunu, ney n gerçekten var olduğunu araştıran metaf z k türüne "ontoloj " den r.

Örnek 4: Thales "Gerçekten var olan sudur." d yordu. "Su" le anlatılmak stenen neyd ? Her şey n kaynağı su mudur? Yoksa Thales algılanab l r dünya le evren n algılanamayan neden arasında metaf z k b r ayrım mı yapıyordu? Thales ç n "su" yalnızca madde değ ld r; o aynı zamanda yaşamdır, dev n md r, ruhtur.

 Ontoloj k anlamda varlık b r tek şeyd r, yan cevherd r.

Buna göre "su" ç n aşağıdak lerden hang s söylenemez?

 Ontoloj le metaf z k arasındak l şk kesk n sınırlarla b rb r nden ayrılamamaktadır.

A) Evren oluşturan unsurlardan b r d r.

 Metaf z k ele aldığı konular neden yle ontoloj den daha kapsamlıdır.  Metaf z k hem f z ksel evren hem de f z k ötes n nceler, ontoloj sadece var olanı nceler.

B) Evren n temel ndek yaratıcı lked r. C) Evren n ana maddes d r. D) Her şey n lk maddes d r. E) Görünen her şey n ardındak görünmeyen lked r. Thales, evrenin ana maddesinin ve ilk ilkesinin su olduğunu söylemiştir. Bu nedenle su, evreni oluşturan unsurlardan biri değil, her şeyin ana unsurudur. Cevap: A

 Immanuel Kant; metaf z ğ reddetm ş, deneyle spatlanamadığını bel rtm şt r.  Fıchte, W. Shhell ng ve Hegel g b Alman deal stler metaf z k s stemler n kurmuşlardır.

 B. VARLIK ÜZERİNE FELSEFİ SORULAR  Varlığın gerçekten var olup olmadığını açıklamak ç n "Varlık var mıdır, yoksa yok mudur?" sorularıyla varlığın var olma problem ne k farklı yaklaşım serg lenm şt r.

 Ontoloj kavramını lk kullanan k ş Chr st an Wolff'tur.


3

VARLIK FELSEFESİ  B r nc yaklaşım "Varlık yoktur." d yen n h l zm (h çc l k) ve taoculuk anlayışıdır.

 Gözlem ve düşünce le Tao b l nemez, Tao le b rleşme m st k b r tecrübe le olab l r.

 İk nc yaklaşım "Varlık vardır." d yen real zm (gerçekç l k) anlayışıdır.

 Tao le b rleşen nsan aldatıcı dünyadan uzaklaşarak ölümsüzlüğe ulaşır.

1) Nihilizm (Hiçcilik)  H ç anlamına gelen Lat nce "n h l" kel mes nden türeyen n h l zm, varlığın var olmadığını, varsa da b l nemeyeceğ n , b l nse de anlaşılamayacağını dd a eder.

 N h l zm ontoloj y reddett ğ g b ep stemoloj y de reddeder.

 N h l stlere göre "Varlık yoktur." dolayısıyla ortada tartışılacak, konuşulacak, sorgulanacak b r şey de yoktur.

2) Realizm (Gerçeklik)  Real zme göre varlık vardır ve bu varlıklar nsan z hn nden bağımsız olarak vardırlar.

 N h l zm daha ler g derek h çb r değer n olmadığını savunarak ahlakta da n h l zm savunur.  N h l zm n İlk Çağ'dak tems lc s Gorg as "H çb r şey yoktur, olsaydı da b lemezd k, b lseyd k de başkalarına aktaramazdık." dem şt r.

Fr edr ch W lhelm N etzsche (N çe)  Toplumsal normları ve değerler topyekün nkâr eder.  Evrende nesnel b r düzen olmadığını, bunun b r yanılsama olduğunu, nsanların çaba ve mücadeles n n boşa olduğunu söyler.  İnsanın Tanrı tarafından yaratılmış özel b r varlık olduğu f kr n n b r masaldan başka b r şey olmadığını ler sürer.

Tao zm  Tao zme göre dünyada gördükler m z gerçekte var olmayan görünüşlerd r. Gözlemled ğ m z tüm nesneler, aldatıcı b r dünyanın var olmayan şeyler d r.  Var olan tek şey "tao"dur, ger ye kalan herşey Tao'ya katıldığı, ona uygun hareket ett ğ zaman varlık ve değer kazanır.  Tao görülemez, ş t lemez, nsan kend kend n tanıyınca Tao ve evren ruhu le b rleş r.

 Real zm gerçeğ n deadan önce geld ğ n söyler. Bu bakımdan z hn n tasavvurlarını ger plana atar.  "Varlık vardır; ama bu varlık, oluş ç nde b r süreç m d r, yoksa mutlak değ şmez b r varlık mıdır?" sorusu felsefe ç n temel soru olarak doğar.  Varlıkların nsan z hn nden bağımsız olarak var olduğu kabul ed l nce, bu varlıkların "ne olduğu" sorusu ortaya çıkar.

Örnek 5: Ç çek açmış b r er k ağacının önünde duruyoruz ve ağaç da karşımızda. Ağaç oradayken ve b z onun karşısında durduğumuzda, ağaç ve b z, karşılıklı bulunuyoruz. B rb r m ze göre, karşılıklı konumumuz ç nde varız. Demek k bu karşılaşmada söz konusu olan şey kafamızın ç nde uçuşan tasarımlar değ l. Bu parça aşağıdak lerden hang s n n varlıkla lg l görüşler ne örnek oluşturur? A) Rasyonal zm

B) Sept s zm

C) Real zm

D) Nom nal zm E) N h l zm

Realizm, varlıkların insan düşüncesinden bağımsız olarak var olduğunu savunur. Cevap: C

4


VARLIK FELSEFESİ Ontoloj k Real zm

Katı real zm

Tümeller n ve kavramların

Konsept al zm (Kavramcılık)

R

nsan z hn nden bağım-

E

sız olarak var olduğunu

A

savunur.

Nom nal zm (Adcılık)

Z M

Ep stemoloj k Real zm Gerçekten var olan varlığın, b len ve düşünen

Varlık oluştur. Varlık deadır.

özneye bağlı olduğunu

Varlık madded r.

savunur.

Varlık hem dea hem madded r.

 C. VARLIĞIN NİCELİĞİ VE TEMEL

Varlık fenomend r.

NİTELİĞİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER

a) Varlığı Oluş Olarak Kabul Edenler

1) Varlığın Niceliği İle İlgili Görüşler

 Varlıkta sürekl b r değ ş m ve oluşum sürec n n olduğunu savunan görüştür. Bu görüşü savunanlar Herakle tos ve A. N. Wh tehead'dır.

 Varlığın n cel ğ araştırıldığında; "Varlık b r m d r, çok mudur?" sorusuna cevap veren farklı görüşler ortaya çıkmıştır.

Mon zm (Tekç l k) Varlığın tek b r gerçekl kten oluştuğunu öne sürer. Thales, Anaks menes, Hegel, K. Marx mon stt r. Thales varlığın "su" dan türed ğ n savunur.

VARLIĞIN NİCELİĞİ

Öğğretmen Sorusu

 Varlığın ne olduğu sorusuna f lozoflar farklı cevaplar verm şler, ver len cevaplar etrafında toplanan f lozoflar b rtakım yaklaşımları savunmuşlardır.  "Varlık ned r?" sorusuna ver len cevaplar şunlardır:

L İ

2) Varlığın Ne Olduğu Problemi (Varlığın Niteliği)

Düal zm (İk c l k)

Plüral zm (Çokçuluk)

Varlığın b rb r ne nd rgenemeyen k temel lkes n olduğunu savunan görüştür. Descartes varlığın temel nde "ruh" ve "beden" olarak k ayrı töz bulunduğunu savunur.

Varlığın var oluş sürec n k den fazla lkeyle açıklayan görüştür. Empodekles varlığı "su, ateş, hava ve toprak" lkes yle açıklamıştır.

Herakle tos  Herakle tos doğada tam b r savaş, mücadele, çek şme ve değ şme olduğunu ler sürmüştür. Bu nedenle "Savaş her şey n babasıdır." dem şt r.  Tüm varlıkların ana maddes (arkhe)n ateş olarak kabul etm ş, her şey n ateşten meydana geld ğ n ve b r süre sonra y ne ona döneceğ n savunmuştur.

 "Her şey mücadele ve savaştan doğmuştur." le "Her şey sürekl b r oluş çer s nded r." şekl ndek görüşler onun felsefes n n temel n oluşturur.  Ateş bell b r kanun(logos)a göre her şey yakarak yıkarak değ ş r.  Bu kanuna göre göklerdek ateş; buhar, su ve toprak hal ne gel r, y ne bu kanun gereğ nce aslına döner.  Bu akış sonsuza kadar devam etmekted r.  Herakl tos evrendek akışı b r neh re benzeterek "B r kere g rd ğ n ırmağa k nc defa g remezs n." dem şt r.

Thales' n hem matemat kte Thales bağıntısını ortaya koyması hem de evren n lk ana unsurunun su olduğunu söylemes ne le açıklanab l r?

O dönemde f lozof ve b l m adamı ayrımının olmamasıyla. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

5

VARLIK FELSEFESİ  Dünyada meydana gelen oluş ve değ şme karşıtlar arasında b r savaş g b olur. Her şey meydana gel r ve yok olur.

 İdeal zm nsan z hn nden bağımsız veya nsan z hn ne bağımlı b r varlığın var olduğunu ler sürer.

 Gece ve gündüz, tokluk ve açlık, yaz ve kış sonunda çıkan uzlaşma her şey n oluş temel d r.

 Beş duyu organıyla kavranamayan fakat akılla veya düşünce le kavranan varlıktan söz ederler. Varlığı b l nce nd rger ve b l nce g rmeyenler gerçek varlık olarak kabul etmezler.

 Hayat sürekl var oluşun ve yok oluşun b rb r n tak p etmes nden meydana gelmekted r. Alfred North Wh tehead  Doğa mekan k, soyut ve yapay b r varlık değ l, ç nde canlı b r organ zma g b d nam k b r oluş taşır.  Evrende de her varlık var olmak ç n başka b r varlığa ht yaç duyar, sürekl b r oluş vardır.  Evrende her varlık, varlığını b r başka varlığa borçludur. B r varlık yok olup g tse de d ğer varlıklarla gerçekleşt rd ğ l şk neden yle var olmaya devam eder.

Platon  Varlığı nsan z hn n n dışında kabul ett ğ ç n real st; bu varlığın dea c ns nden olduğunu söyled ğ ç n deal st b r f lozoftur.  B lg n n değ şmez b r varlığa a t olduğunu savunduğu ç n deal st varlık ekolüne g rmekted r.  Platon varlık dünyasını "nesneler dünyası" ve " dealar dünyası" olmak üzere k ye ayırmaktadır.

 Tek başına h çb r şey olamaz, evrende yaratıcı b r Tanrı vardır ve evrende canlı b r oluş olarak varlığını sürdürür.  "Yaratıcılık" ve "sürekl l k" güçler vardır ve bu güçler dönüşümlü olarak b rb r n tamamladığından evren canlı b r oluş olarak varlığını sürdürür. Platon (MÖ 427 - 347)  Wh tehead görüşler n "olay" kavramını kullanarak temellend rmekte, b r olayı b lmek o olayla lg s olan bütün olayları b lmek demekt r görüşünü savunmaktadır.

Nesneler Dünyası

 B r olay kend s nden önce gelen olayların sonucu, kend s nden sonra gelen olayların neden olduğu ç n z nc r g b devam eder dem şt r.

b) Varlığı İdea Olarak Kabul Edenler  "İdea" kel mes "şek l / form, f k r / düşünce" anlamına gelmekted r.

Bu dünya ve ç ndek varlıklar gerçekten var değ ld r. Onlar yalnızca b rer görünüşten barett r. DünyaPLATON'UN

dak varlıklar sonlu ve ölümlüdür.

VARLIK DÜNYASI

İdealar Dünyası İdealar dış dünyada gördüğümüz şeyler n lk örnekler olan varlıklar-

 Varlığın madd yapıda olmadığını ruh, düşünce, kavram veya soyut olduğunu savunanlara deal st f lozof den r.

dır. İdealar mükemmel ve önces z,

 İdeal zm se; her şey düşünceye bağlayan, nesnen n değ l düşüncen n tek gerçekl k olduğunu savunan görüştür.

nın ve mekanın dışındadır.

6


sonrasız varlıklardır. Onlar, zama-

VARLIK FELSEFESİ  Platon'a göre nesnel dünyadak varlıklar dealardan pay alarak var olurlar ve yalnızca deaların görünüşler d r.  Nesnel dünyada görünen her şey değ ş r, değ şmeyen doğru ve zorunlu b lg , fenomenler n neden olan dealardır.

Farab  Farab 'ye göre "zorunlu varlık" ve mümkün varlık" olmak üzere k türlü varlık vardır.  Zorunlu olan lk varlık, Tanrı'dır. İlk varlık tüm varlıkların var olma neden d r.

 Nesnel dünyada çok sayıda ağaç varken, dealar dünyasında tek b r ağaç formu veya deası vardır.

 İlk varlık yan Tanrı; ezel , ebed , maddes z ve şek ls zd r. Kend s nden başkasına ht yacı olmadığı g b ortağı ve karşıtı da yoktur.

Ar stoteles  Ar stoteles varlığı dea olarak görür ancak Platon'un ters ne deayı somut varlıklarda görür. Madde ve form / dea b r arada bulunur, ayrılmaz der.  Topraktan yapılan vazonun maddes kum, formu se sanatçının verd ğ şek l ya da yapıdır. Vazoyu vazo yapan şey vazonun maddes değ l formudur.  Ar stoteles b r nesney her ne se o nesne yapan özell klere "özsel n tel kler", nesnelerde ortaklaşa bulunan özell klere se " l neksel n tel kler" adını verm şt r.

 Ona göre bu dünyadak her şey, form kazanmış madded r. Form se b r şey her ne se o şey yapan özdür. Madd Neden ARİSTOTELES'E

Formel Neden

 İlk varlık, h kmet n, b rl ğ n ve hayatın sebeb d r. İlk ve zorunlu varlık olarak Tanrı'dan çıkıp gelen "etk n akıldır."  Ona göre Tanrı'nın kend özünü b lmes nden "b r nc akıl", b r nc aklın Tanrı'yı b lmes nden " k nc akıl" sudûr (taşma) eder. Bu tür b r sudûr "onuncu akıl"a kadar uzanır.  Mümkün varlık; varlığın, Tanrı'dan alan, olması zorunlu olmayan Tanrı'nın dışındak her türlü varlıklardır.

 Bu dünyadak varlıkların var olmaları kadar olmamaları da mümkündür.  Farab 'ye göre mümkün varlıklar kend başlarına var olmayan, var olmak ç n " lk varlığa" gerek duyan varlıklardır.

GÖRE VARLIĞIN 4 TEMEL NEDENİ

Amaç Neden Etken Neden George Berkeley  Berkeley kend felsefes n "madde tanımazcılık" d ye tanımlayarak materyal zme karşı çıkmıştır.  Berkeley evrende tek b r töz olduğunu ve o tözün de maddeden değ l düşünceden olduğunu, öznen n düşünceler toplamı olduğunu söylem şt r.

Ar stoteles (MÖ 384 - 322)

 Berkeley'de "Var olmak, algılanmış olmaktır." anlayışı vardır ve z h n tarafından algılanmayan şeyler yoktur dem şt r.


7

VARLIK FELSEFESİ  Berkeley'e göre herhang b r şey n varlığının z h n tarafından algılanması "öznel deal zm"d r.  Varlık algılanandır, algılanan se kend deler m zd r. O halde varlık z hn m z n deler nden başka b r şey değ ld r.

 Materyal zme göre, varlık b ze başka türlü görünse, madde değ lm ş g b görünse b le bunlar madden n kuvvet ve hareketler d r.  Düşünmek madde değ lm ş g b görünmekle b rl kte beyn n ç nde oluşan f z ksel ve k myasal etk leş mlerden kaynaklandığından o da b r madded r.  Materyal zm d yalekt k ve mekan k olmak üzere k ye ayrılır.

George W lhelm Fr edr ch Hegel  Hegel'e göre varlık, soyut ve gerçekten var olan b r deadır (ge st). Ge st mutlak akıl ya da z h nd r.  Asıl gerçek ve varlık oluş ç nded r ve nsan z hn nden bağımsız olarak bulunmaktadır.

Demokr tos  Varlığın atomlardan meydana geld ğ n söyler.  Atomların hareketler en küçük b r sapma göstermez yan evrende tam b r mekan zm ve determ n zm hak md r.

 Hegel varlıkları d yalekt k yöntemle açıklamaya çalışır. D yalekt k anlayış; tez, ant tez ve sentezden oluşan üç aşamalı b r değ ş m, gel ş m ve lerleme sürec d r.  Demokr tos'a göre ruh; en nce, en düzgün ve en hareketl atomlardan oluşur. Tez

Ant tez

Sentez

Ge st / ruh

Madde / doğa

Kültür, değer, sanat...

....

 Tez aşamasında ge st kend ne yabancılaşarak ant tez olan doğayı oluşturur. Bu aşamada ge st ruhtan maddeye geçer.  Ge st ve madden n çatışmasından se sentez olan "kültür, sanat, değer, d n, değer..." oluşur.

 Evrendek değ şmeler n atomların yapısal özell kler ne bağlı hareket etmeler sonucu oluştuğunu söyler. Yan evrende rastlantıya yer yoktur.

Thomas Hobbes  Hobbes'a göre k çeş t varlık vardır: Madde ve hareket.  Var olan varlıklar madden n şek l almış türü olan c s mler d r.  Hareket n olab lmes ç n de evren n dolu olması gerek r.

De la Mettr e

c) Varlığı Madde Olarak Kabul Edenler

 Mettr e gerçekten var olan madded r, maddeden bağımsız b r ruh düşünülemez dem şt r.

 Tek gerçekl ğ n madde olduğunu ve her şey n maddeden oluştuğunu ler süren felsef görüşe materyal zm den r.

 İnsanı mak ne g b görür ve nsan ç n "mak ne nsan" fades n kullanır.

Öğğretmen Sorusu

 Materyal zm b l nç, ruh varlık, t nsel varlık da dah l bütün varlığı madde olarak ele alır ve madden n dışında başka b r varlığı kabul etmez.

 İnsanın ruhsal hayatını bedene ve maddeye nd rgeyerek açıklar.

Berkeley' n öznel deal zm n n temel görüşü ned r?

Varlığı öznen n algılamasına nd rgemes .

8


VARLIK FELSEFESİ Karl Marx  Marx varlığın temel nde madde olduğunu ler sürmüştür.  Madden n ve dış dünyanın nsan b l nc nden bağımsız b r şek lde var olduğunu bel rt r.  Karl Marx'ın maddes durağan değ l, hareket hal nde ve değ ş m ç nded r.  Varlık tez - ant tez - sentez şekl nde lerler, buna varlığın lerley ş dem şt r.

 İnsan beden ne batan b r d ken n etk s n ruh duyar, ruhta oluşan b r sıkıntıyı beden h sseder (kalp çarpar, t trer) dem şt r.  Descartes varlık anlayışında önce kend var oluşunu kanıtlar. Bu kanıtlamada kullandığı metot kuşkudur.  İnsan her şeyden kuşku duyab l r b r tek düşünmekten kuşku duymaz. Bu nedenle "Düşünüyorum öyleyse varım." dem şt r.  İnsan z hn nde var olan mükemmel varlık düşünces nden; kend s mükemmel ve sonsuz b r varlık olan Tanrı'nın var olması gerekt ğ sonucunu çıkarır.  Ona göre sonlu ve sonsuz tözler vardır: Sonsuz töz Tanrı, sonlu töz se madde ve ruhtur.

 Marx'a göre madde olmadan hareket , hareket olmadan madde olmaz. Evrende bulunan her şey karşıt güçler n çatışması sonucu oluşur.  Hegel' n d yalekt ğ n n hareket noktası ge st, Marx'ın d yalekt ğ n n hareket noktası madded r.

Rene Descartes (1596 - 1650)

d) Varlığı Hem Madde Hem de Ruh Olarak Kabul Edenler

B. Sp noza

 Varlığı hem madde hem de düşünce olduğunu kabul eden f lozoflara "düal st" den r.

 Sp noza Tanrı ve doğayı özdeşleşt rerek tek töz anlayışını ben mser. Bu yönüyle pante st(tümtanrıcı)t r.

 Düal stlere göre varlık b rb r ne nd rgenemeyen k tözden oluşur: Madde ve düşünce ya da beden ve z h n.

 Varlığı açıklarken çoklukları b rl ğe nd rgeme çabasında olduğu ç n bu yönüyle mon st (tekç ) anlayıştadır.  Descartes' n düal zm ndek açmazı g dermeye çalışır ve "madde le düşünce" arasındak l şk y açıklar.

Rene Descartes Le bn z

 Descartes'e göre varlık b rb r ne nd rgenemeyen madde ve düşünceden (beden ve ruh, oluşmaktadır. Düal st b r f lozoftur.

 Le bn z varlığı açıklarken k den fazla lkeyle açıklar.

 Madden n ana n tel ğ yer kaplamaktır ancak madde asla düşünmez.

 Varlığın n cel ğ konusunda plüral st(çokçuluk)t r ve "monad" ded ğ sonsuz sayıda tözden söz eder.

 Ruhun ana n tel ğ düşünmekt r, ancak o da yer kaplamaz.

 Gel şt rd ğ "sonsuz küçükler hesabı" formülü le felsef görüşü matemat ksel karşılık bulmuştur.


9

VARLIK FELSEFESİ

e) Varlığı Fenomen Olarak Kabul Edenler  Varlık fenomend r.  İnsan z hn nden tam anlamıyla bağımsız olmayan b r varlık alanı vardır.  Varlık alanını nsan b leb l r.  İnsanın yan b len öznen n b l nc tarafından bel rlenen bu varlığa "fenomen" den r.  Genel anlamda fenomen algılanan ya da b l nce görünen şey olup gözlemleneb l r olay ya da olgudur.

Edmund Husserl (1859 - 1938)

 D. ÇAĞDAŞ VARLIK FELSEFESİ  Çağdaş varlık felsefes varlık alanındak soruların ve sorgulamaların yönünü değ şt rm şt r. Edmund Husserl  "Gerçek varlık fenomenler n ç nde gel şen özdür." görüşünü savunmuştur.

 İnsanın sorunları, d ğer varlıklarla l şk s , dünyadak yer ve dünya le olan l şk s , var olmanın anlamı g b konular çağdaş felsefen n sorgulama alanına g rm şt r.  Çağdaş felsefen n sorularından bazıları şunlardır:

 İnsanın varlığa değerler yükled ğ ç n varlığın özüne yaklaşamadığını bel rt r.  Fenomenler n duyusal yaşantılardan ve olgulardan arındırılması gerekmekted r. Bu arındırma şlem "paranteze alma yöntem " le yapılab l r.

İnsan ile diğer canlılar arasında bir fark var mıdır? Varsa ne gibi farklar vardır?

İnsanın bu dünyadaki yeri ve anlamı nedir?

 Paranteze alma yöntem ; b r nesnen n özüne a t olmayan özell kler n b r kenara bırakılması, yok sayılmasıdır. İnsan niçin yaratıldı?

1) Yeni Ontoloji N cola Hartman  Günlük yaşam, d l, b l m ve tar h alanlarında tüm görüş ve ön yargıların paranteze alınması gerekt ğ n bel rt r.  Kısa - uzun, kırmızı - pembe, kokulu - kokusuz g b tek tek ç çeklere a t olab lecek özell kler b r sürel ğ ne yok sayıldığında ger ye düşünceyle kavradığımız "ç çek" özü kalır.

10


 Hartman tüm felsef sorunların temel nde "ontoloj k yapı" olduğunu söyleyerek 20. yüzyılda yen b r varlık felsefes ortaya koymuştur.  Ontoloj y deneysel temellere dayandırmaya ve b l msel b lg lerle bağdaştırmaya çalışmıştır.  Hartman, Husserl' n görüşler nden etk lenerek varlık en son şeyd r, onun arkasında başka b r şey aramamak gerek r dem şt r.

VARLIK FELSEFESİ  Hartman varlığı b lg n n önces ne koymuş ve b lg teor s n n öncül b r ontoloj ye dayanması gerekt ğ n savunmuştur.  Materyal zm ve deal zm arasındak karşıtlıkları g dermeye çalışmıştır.  Husserl'den etk lenm ş ancak real st b r metaf z k anlayışı ben mseyerek bu yönüyle ondan ayrılmıştır.  Orta Çağ'ın doğa üstücülüğüne ve çeş tl te zm b ç mler ne karşı çıkmıştır.

 Hartman varlığı b rb r üstünde yükselen tabakalara sah p olduğunu bel rtm şt r. Bu tabakalar şunlardır: İnorgan k Tabaka

Organ k Tabaka

Yer kaplama, gen şleme,

Solunum yapma, üre-

büzülme, düşme g b

me, beslenme, büyüme,

özell klere sah p "algı" le

gel şme g b özell klere

kavranan f z ğ n konusu

sah p "sezg " le kavranan

olan cansız varlıkların bu-

b yoloj n n konusu olan

lunduğu madd katmandır.

canlı varlık katmanıdır.

1

2) Pragma zm (Faydacılık)  Pragmat zme göre; varlığın olup olmadığı öneml değ ld r.  Varlık varsa ve nsana b r yararı varsa değerl d r.  Varlığı nsan yaşamına somut katkısı, nsanın amacına ulaşmasında b r basamak ve sağladığı prat k yarar açısından ele alınmalıdır.

W ll am James  İnsan yaşamının b r amacı vardır. Öğret ler nsanın yaşam amacına katkıda bulunursa değerl d r.  B r kuram nsanın yaşamında b r problem çözüyorsa değerl d r, çözmüyorsa o kuram ya da formülden vazgeç lmel d r.

2  B r düşünce nsanın madd ve manev gel ş m ne katkıda bulunuyorsa değerl d r. Hartman'ın Tabakalaşması

 James varlık görüşünü "rad kal emp r zm" kavramıyla tanımlamıştır.

B l nç Tabakası

Ruh Tabakası

B l nçl varlık alanı olup

İnsanın ürett kler n , de-

"tanıma" le kavranan

ğerler n çeren ve "b lme"

ps koloj n n konusu olan

le kavranan felsefen n ko-

varlık katmanıdır.

nusu olan varlık katmanıdır.

3

 Rad kal emp r zm; sağlam sonuçları olsa b le her şey n deneye tab tutulması ve bunların b rer h potez olarak görülmes d r.

4

 Hartman Descartes' n düşünen özneden hareket ett ğ n , bunun yanlış olduğunu söylem şt r.  O Descartes' n ded ğ n n tam ters n yapmış nesney öznen n önüne koymuştur.  Yan "Varım, o halde düşünüyorum." dem şt r.

John Dewey  Dewey'e göre düşünce ve b lg y dolayısıyla varlığı b r "alet" (enstrümantal zm) olarak tanımlamaktadır.  Ona göre varlık "yararlılık lkes ne" göre değerlend r lmel ve nsana çevreye uyma, mutlu olma g b konularda yardımcı olmalıdır.


11

VARLIK FELSEFESİ  Sartre'a göre varoluş özden önce gel r.  İnsan önceden bel rlenm ş b r öze sah p değ ld r. O; özünü, b l nc n kend gerçekleşt r p, varoluşunu şek llend rerek özünü oluşturacaktır.  İnsanın har c ndek varlıklar "kend nde varlık"tır, yan özler önceden bell d r.

Pragmat zm varlığı b r "alet" olarak tanımlar.

 İnsan se "kend ç n varlık"tır, bu nedenle varoluşunu kend s bel rlemekted r.

3) Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk)

 İnsanın varoluşu özden önce geld ğ ç n kend özünü kend bel rleyen tek özgür varlıktır.

 Varoluşçuluk hayatın anlamını, b rey n değer n , nsanın varoluşunu, öznell ğ n ne olduğunu anlamaya çalışan, sorgulayan ve cevaplar üreten felsef akımdır.

 E. BİR VARLIK OLARAK İNSAN

 Varoluşçuluk b rey n öznell ğ n nesnell ğ n n üstünde tutmaktadır.

 Felsefen n gel ş m nde lk çağlardan günümüze kadar hep nsanı anlama çabası vardır.

 B rey n varoluşunu, özünden önceye alan bu akımda nsanın önce var olduğu daha sonra kend s n tanımlayıp b lerek özünü oluşturduğu bel rt l r.

 İnsan dolaylı yollardan ele alınmış ancak zamanla bunun da yeterl olduğu fark ed lm şt r.

 Varoluşçu f lozoflar; K erkegard, N etzsche ve Sartre'dır.

 F lozoflar, düşünürler doğrudan doğruya, açık seç k olarak nsanı kend ler ne konu ed nm şt r.

Soren Aabye K erkegard  K erkegard felsefen n soyut olgularla uğraştığını ancak bunun yanlış olduğunu bel rtm şt r.

 Çağdaş felsefe akımında nsan, nsan varlık l şk s , nsanların sorunları g b konularla lg lenen yen b r alan ortaya çıkmıştır. Bu alan "felsef antropoloj "d r.

 Ona göre varoluş somut ve öznel yaşamın kend s d r. Jean Paul Sartre  Sartre'a göre tüm varlıkların b r "varoluşu" b r de "özü" vardır.  Felsef antropoloj nsanın günlük yaşamından hareket ederek nsanın özünü, varlığın temel n tel ğ n anlamaya, nsan olmanın anlamını metaf z k yönden değerlend rmeye çalışır.

Sartre'a Göre Varlık

Öz

Varoluş

Varlığın önceden bel rlen-

B r şey n kend n özgürce

m ş özell kler olup, özü

ortaya koyması, kend n

"kend nde varlık" d ye

bel rleme gücü olup bunu

tanımlamıştır.

da "kend ç n varlık" d ye

Öğğretmen Sorusu

tanımlamıştır.

 İnsanı nceleyen d ğer b l mler parça parça ele alarak ncelerken felsef antropoloj , nsanı b r bütün olarak ele alıp anlamaya çalışır.  Felsef antropoloj b r görüş değ l, felsefen n b r dalıdır.

Sartre "Varoluş sadece nsanda özden önce gel r." sözü le ne anlatmak stem şt r?

Kend s n n ne olacağını özgürce bel rleyeb len tek varlığın nsan olduğunu.

12


VARLIK FELSEFESİ

1.

2.

Bu dünyadak h çb r şey olduğu g b durmaz. Her şey her zaman farklılaşır. Yok oluncaya kadar şeyler, farklı yollardan varlığa gel r. Var oldukları süre ç nde k an yoktur k , b rb r yle aynı olsun. Evrendek her şey böyled r. Şeyler ded kler m z durağan nesneler değ ld r, sürekl oluş hal nded r.

Konu Testi - 1

4.

– B r şey, b r şek lde var olsa b le, o düşünülemez ya da b l nemez. – B r şey, b r şek lde var olsa ve b l neb lse b le, bu b lg başkalarına aktarılamaz.


Gorg as'ın bu görüşler aşağıdak yaklaşımlardan hang s ne uygundur?

A) Evrende sürekl b r değ ş m bulunmaktadır.

A) Real zm

B) Her şey n aslı dealar evren nded r.

B) Nom nal zm

C) Evrende her varlığın b r başlangıcı b r de sonu vardır.

C) Materyal zm

D) Varlık d ye b r şey yoktur.

D) N h l zm

E) Varlık, b rey n algılamasına bağlıdır.

E) İdeal zm

Thales, evrendek her şey n lk maddes n n, yan ana varlığın (arkhe) ne olduğunu aramış; bunu m toloj ve d nler n açıklamalarından farklı b ç mde, "su" olarak açıklamıştır. Ona göre her şey sudan oluşmakta ve y ne suya dönüşmekted r.

5.

Bu parçaya göre Thales' n varlık görüşü ç n aşağıdak lerden hang s söylenemez?

A) Nesneler dünyasına

B) Görüşler n metaf z k varlıklara dayandırdığı

B) Oluş hal ndek varlıklara

C) Nesnelerdek dönüşümü kabul ett ğ

C) Düşünceye

D) Evren somut olan madde le açıkladığı

D) İs mlere

E) Nesnelerde "çoklukta b rl k" lkes n ben msed ğ

• Çözülmes n n olanaksız olması

Bu dünya ve bu dünyanın ç ndek varlıklar gerçekte var değ ld r. Onlar, yalnızca b r görünüşten barett r. Onlar varlığa gel r, değ ş me uğrar, bell b r süre var olduktan sonra yok olup g der. Oysa dealar ezel ve ebed d r. Onlar varlığa gelmem ş ve yok olup g tmeyecek varlıklardır. Çevrem zdek her şey dealardan pay aldığı sürece vardır. Platon'un " dea"sı aşağıdak lerden hang s ne karşılık gelmekted r?

A) Nesneler n kaynağını tek olarak gördüğü

3.

– H çb r şey var olamaz; var olan b r şey yoktur.

E) Algısal olana

6.

• Sonuna kadar çözülemed ğ ç nde da ma yen baştan ele alma zorunluluğuna sah p olması

Algıyı oluşturan nesneler algıdan bağımsızdır. Varlık algıdan baret değ ld r. Aks ne nesneler var oldukları ç n algılanmaktadır. Bu nedenle algılarımız, algılarımızın konusu olan ve algıdan bağımsız nesnel b r dünyaya şaret eder.

Bu tür problemlerle lg l sorulara yanıt arayan felsefe d s pl n aşağıdak lerden hang s d r?

Bu parça aşağıdak lerden hang s n n varlıkla lg l görüşler ne örnek oluşturur?

A) Estet k

A) Nom nal zm

B) D l felsefes

B) Real zm

C) B lg kuramı

C) N h l zm

D) Değerler felsefes

D) Egz stans yal zm

E) Metaf z k

E) Düal zm

• B rçok çözüm yolu öner leb lmes


13

VARLIK FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 1

Berkeley, varlıkların b rer "tasarım" olduklarını, nsan b l nc ne bağımlı olduklarını, nsan olmadan varlığın olamayacağını ler sürmüştür. Örneğ n masanın varlığı, nsanın algılamasına bağlıdır.

10. Husserl'e göre tek gerçekl k fenomend r. B rey n karşısında

Berkeley bu sözler yle aşağıdak lerden hang s n vurgulamaktadır?

Husserl bu görüşler yle aşağıdak lerden hang s n vurgulamaktadır?

A) Varlığın değ şmez olduğunu

A) Asıl var olan metaf z ksel kavrayışın konusudur.

B) Varlıkta nesnen n öneml olduğunu

B) B lg n n tek kaynağı duyumdur, duyumlardan geçmeyen b lg düşüncede var olamaz.

duran varlığın gerçek yönü görünen yönü değ l, onu öyle yapan özüdür. Özü kavramak ç n duyuları aşmak, görünen n ötes ne yönelmek gerek r.

C) Varlık konusunda asıl olanın özne olduğunu

C) Töz, form ve maddeden meydana gelen b leş k b r varlıktır.

D) Varlığın oluş hal nde olduğunu E) Varlığı Tanrı'nın yarattığını

D) Her nesne, varlığa geld kten sonra başka b r varlığa dönüşür. E) Her varlık deadan bell b r pay alır.

8.

Gökyüzünde uçan uçağı görmeyen çocuk ç n o uçak yoktur. Öğretmen n kend s ne baktığını görmeyen b r öğrenc rahatlıkla kopya çekmeye çalışab l r. Karşıdan karşıya geçmeye çalışan b r n fark etmeyen sürücü de onu ezeb l r.

11. Demokr tos'a göre her varlık, b rer c s m olan küçük atomlardan oluşmuştur. Sonsuz ve sınırsız sayıda bulunan atomlar değ şen şeyler n ardında değ şmeden kalan varlıklardır. Atomların b rb rler yle b rleş p ayrılması le nesne ve canlılar oluşmaktadır. Buna göre madden n dışında b r gerçekl k yoktur. Madd olmayan ve algılanamayan h çb r şey gerçek değ ld r.

Bu örnekler veren düşünürün varlık görüşü ç n aşağıdak lerden hang s söyleneb l r? A) Bazı şeyler n varlığı somuttur. B) Soyut varlıklar düşüneb l r varlıklardır.

Demokr tos'un bu görüşü aşağıdak yaklaşımlardan hang s ne uygundur?

C) Dış dünya b reyden bağımsız olarak vardır. D) "Varlık"ın varlığı onu algılayan b reye bağlıdır.

A) İdeal zm

E) K ş sel tutumlar varlığın özünü değ şt r r.

B) Materyal zm C) Düal zm D) Fenomenoloj zm E) Oluşçuluk

B l me göre varlık, dış nesnel gerçekl kte var olan her tür olgusal ve ed msel şeyd r. B l m, varlığa real st olarak yaklaşır. Real zme göre, nsan z hn nden bağımsız olarak b r varlık alanı vardır. B l m bu görüşü olduğu g b ben mseyerek, varlığın dış dünyada nesnel olarak var olduğunu kabul eder.

12. Doğa üstü konuları ele alan, bunları akıl yoluyla açıklama-

Buna göre b l m n varlık anlayışı ç n aşağıdak lerden hang s söyleneb l r?

Buna göre aşağıdak lerden hang s metaf z k b r sorundur?

A) Akla dayalı açıklamalar yaptığı

A) Doğru b lg olanaklı mıdır?

B) B rey n deney m ve gözlemler ne dayandığı

B) V cdan güven l r b r yol göster c m d r?

C) Varlıktan kuşku duyduğu

C) Ruh var mıdır?

D) İdeal varlığı aradığı

D) Evrende nasıl b r düzen vardır?

E) Düşünceden bağımsız dış dünyadak varlıkları temel aldığı

E) Varlık nasıl b r yapıya sah pt r? 2. B

3. E

4. D

5. C

6. B

7. C

8. D

9. E

10. A

11. B

12. C


1. A

14

ya çalışan, evren ve nsanlarla lg l çürütülmes ve spatlanması mümkün olmayan yorumlar get ren felsefe alanı metaf z kt r.

Cevaplar

9.

VARLIK FELSEFESİ

1.

Dünya, bütün olarak b r nesne değ ld r, b r f k rd r. Algıladığımız her şey bu dünyanın ç nded r fakat dünyanın kend s değ ld r.

Konu Testi - 2

4.

Bu parçadak görüşler aşağıdak f lozoflardan hang s n n yaklaşımına uygundur?

B l mler varlığı madde c ns nden ele alır. Doğada determ n zm olduğunu kabul ederek determ n st z nc r n halkalarını açıklamaya çalışır. Felsefe se genel anlamda varlığın ne olduğunu sorgular. Varlığı değ ş k açılardan hem tümel, madd ve düşünsel hem de problem olarak ele alır. Bu parçada b l m n hang özell ğ yle felsefeden ayrıldığından söz ed lmekted r?

A) Hobbes' n maddec l ğ ne B) Sartre'n n varoluşçuluğuna

A) İnsanın varoluş sorununu ele alması

C) Platon'un deal zm ne

B) Ana madden n ne olduğunu ncelemes

D) Husserl' n fenomenoloj zm ne

C) Değ şen varlığı değ ş m anında yakalaması

E) Demokr tos'un atomculuğuna

D) Varlığın var olduğu ön kabulünden hareket ederek araştırma yapması E) Varlığın varlığını yadsıması

2.

Lao Tseu'ya göre olgun nsan b r çocuğa benzer, onun g b tem z ve b lg s zd r. Çok b lenler konuşmaz, çok konuşanlar b lmez. Taoyu b lenler onu öğretemezler. Taoyu öğretenler onu b lemezler.

5.

• Hegel'e göre her şey kend nde karşıtını bulundurur. Varlık yokluğu, yokluk varlığı ç nde taşır.

Lao Tseu bu görüşler yle aşağıdak lerden hang s n savunmaktadır?

• Herakle tos'a göre karşıtlıklarla bunların arasındak savaş

A) Soyut varlıklar düşüneb l r varlıklardır. B) Varlığın yapısı b l nemez ve kavranamaz.

Bu k düşünüre göre felsefe ç n varlıktan kasted len aşağıdak lerden hang s d r?

C) Varlığın algılanışı, algılayana bağlıdır.

A) Felsefe ç n varlık var olanların tamamıdır.

D) İnsan, evren n küçük b r örneğ d r.

B) Felsefe ç n varlık d yalekt k değ ş m hal nde olandır.

E) Madde ve ruh b rb r ne nd rgenemeyen k tözdür.

C) Felsefe ç n varlık düşünsel olandır.

olmasaydı evrende varlıklar da olmazdı.

D) Felsefe ç n varlık b l nçle özler b l neb lenlerd r. E) Felsefe ç n varlık aşkın olandır.

3.

Marks'a göre gerek doğada gerekse tar hte ortaya çıkan her varlık, her kuvvet kend zıddını meydana get r r ve bu kend zıddı le çatışma ç ne g rer. Bu zıt kuvvetler n (tez ve ant tez) çatışmasından se, her k s n de ç ne alan ancak her k s n de aşan b r sentez meydana gel r. Bu sentez yen den kend zıddını (ant tez n ) yaratır. Onunla çatışmaya g rer ve bundan y ne, yen b r sentez meydana gel r. Bu süreç böylece devam eder. Marks varlığın oluşumunu aşağıdak lerden hang s ne dayandırmaktadır? A) İdealar evren ne B) Tanrı'nın varlığına C) Akla D) Kaosa E) Karşıtların çatışmasına

6.

Demokr tos'a göre hareket atomların temel özell ğ d r. Onların zamanda b r başlangıçları yoktur. Atomlar boşlukta farklı hızlarla düşer. Bu düşüşte büyük atomlar küçükler ne çarparak onların yönler n değ şt r r. Çevrem zde gördüğümüz her şey bu çarpmaların ürünü olarak meydana gel r. Bu düşme, çarpma, b rleşmede rastlantı değ l, mekan k b r zorunluluk vardır. Demokr tos bu görüşler yle varlıkların oluşumunu aşağıdak lerden hang s ne bağlamaktadır? A) Maddedek zorunlu nedensell ğe B) Madden n b rey tarafından algılanmasına C) Madden n düşüncen n yansıması olmasına D) Madde form l şk s ne E) Madden n değ ş m ne YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

15

VARLIK FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 2

Evrendek tüm varlıklar doğal nedenlerle ortaya çıkar. Var olan her şey, madden n şek l almış hal olan c s mlerden barett r. C s m, düşünceden bağımsız olarak uzayda yer kaplayan madd varlıktır. B z, c s mler n nasıl varlığa geld kler n ve onlarda görülen değ ş kl kler n nasıl gerçekleşt ğ n , c s mler n hareketler ne bakarak anlayab l r z.

10. Tao zme göre dış dünyadak varlıklar ve nesneler gerçekte var değ ld r. Gerçekl k ded ğ m z şey karşıtlık ve çel şk lerle doludur. Tao evren n düzen d r, başı ve sonu bell olmayan b r güçtür. Bu nedenle varlık aslında yokluktur. Tao zm n bu görüşü aşağıdak felsef yaklaşımlarından hang s ne uygundur?

Bu parçadak düşünce aşağıdak f lozoflardan hang s ne uygundur?

A) İdeal zm

A) Varlığın ge st ve d yalekt k süreçle oluştuğunu savunan Hegel'e

C) Real zm

B) Egz stans yal zm D) Materyal zm

B) Varlığı, b rey n algılamasına nd rgeyen Berkeley'e

E) N h l zm

C) Varlığın madde olduğunu söyleyen Thomas Hobbes'a D) Varlığı reddeden Gorg as'a E) Varlığı fenomenoloj k yöntemle açıklayan Husserl'e

8.

Platon'a göre önce tasarım vardı. Ardından yaşadığımız dünya, bu tasarımların yansımalarıyla hayat bulmuş nesnelerle anlamlandırılmıştır. Örneğ n önce ked f kr vardır, sonra gördüğümüz tüm ked ler bu f kr n yansımalarıdır. Yan ked n n varoluşu onun önceden z h nde var olma f kr n n olmasına bağlıdır. O halde gerçek olan ked f kr d r, yoksa b z m her gün gördüğümüzü sandığımız ked ler değ l.

11. Doğa f lozofları arkhe problem yle lg lenm şt r ve her b r varlığa farklı b r açıklama get rm şt r. Örneğ n Thales her şey su le açıklarken, Herakle tos ateşle açıklamış, Demokr tos se ana madden n atom olduğunu öne sürmüştür. Buna göre doğa f lozofları varlık felsefes n n hang sorusuna yanıt aramışlardır?

Platon'un bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdak lerden hang s d r?

A) Varlık nasıl b r yapıya sah pt r?

A) Her şey düşünceden barett r, düşüncen n dışında nesnel b r dünya yoktur.

C) Evren n oluşturan lk unsur ned r?

B) Varlığın varlığı, onun b lg s ne bağlıdır.

E) Sonsuz olan ned r?

B) İnsan deney m varlığın tümünü kavrayab l r m ? D) Evrende b r değ ş m var mıdır?

C) Kes n b lg deney ver ler ne dayanan b lg d r. D) Dış dünyadak varlıklar gerçekt r. E) Duyumlardan geçmeyen b r varlık düşüncede var olamaz. Kant'ın eleşt rel kuşkuculuğu, b ze duyularımızın ötes nde var olan gerçekl ğ n b l nemeyeceğ n gösterm şt r. Çünkü nsan z hn ancak kend s ne duyular yoluyla gelen deney ver ler üzer nde b lg sel etk nl kte bulunab l r. O halde b z m dışımızda var olan gerçek nesneler , duyusal kapas tem z ölçüsünde b leb l r z.

12. B r kör ç n renkler, burnu tıkalı b r ç n kokular, hasta ve ştahsız b r ç nse tatlar yoktur. Duyumsama yoksa, duyumsanan da yoktur. B r şey n var olması onu algılayan ç n söz konusudur. Bu nedenle var olma durumu k ş den k ş ye değ ş r. Bu parçada sözü ed len varlık anlayışı aşağıdak f lozoflardan hang s ne uygundur?

Kant aşağıdak lerden hang s n n b l nemeyeceğ n öne sürmüştür?

A) Varlıkta sürekl b r değ ş m olduğunu savunan Herakle tos'a

A) Z h nsel alanın

B) Varlık madded r d yen Thomas Hobbes'a

B) Metaf z k alanın

C) Varlığın dealar evren nde olduğunu söyleyen Platon'a

C) Değ şen varlıkların D) Gerçek varlıkların

D) Var olmanın algılanmış olmaya bağlı olduğunu savunan Berkeley'e

E) Et k alanın

E) H çb r şey n olmadığını söyleyen Gorg as'a 2. B

3. E

4. D

5. B

6. A

7. C

8. A

9. B

10. E

11. C

12. D


1. C

16

Cevaplar

9.

YGS // FELSEFE AHLAK FELSEFESİ

FÖY NO

Ahlak Felsefesi Nedir? - Ahlak Felsefesinin Temel Kavramları Ahlak Felsefesinin Temel Soruları - Anadolu Bilgilerine Göre Ahlak Uygulamalı Etik Sorunları

 A. AHLAK FELSEFESİ NEDİR?  Toplum ç nde yaşayan nsanların eylemler n , b rb rler yle olan l şk ler n düzenleyen, kurallar ve değerler s stem ne "ahlak" den r.  Her toplum kend yaşam koşullarına göre ahlak kuralları bel rlem şt r.

 B. AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI Kavram

Tanım

İy - Kötü

● İy , nsanın nsan olma değerler ne ve yaşadığı topluma yararlı ve değerl olandır. ● Kötü se y n n karşıtıdır. Yan değerl olmayandır.

 İy - kötü, ahlaklı - ahlaksız, doğru - yanlış, değerl - değers z g b toplum tarafından ben msenen kurallara nsanların uyum göstermes beklen r.  Ahlak kuralları toplumun kültür s stem ç nde oluşur ve nsanların başkalarıyla olan l şk ler n düzenlemek ç n oluşturulmuştur.

● İy l k tamlığı ve mükemmel ğ çer rken, kötülük eks kl k ve noksanlığı çermekted r. Erdem

 Ahlak kuralları toplumdan topluma değ şt ğ g b , zamandan zamana da değ şmekted r.

● Platon mutlu olmak ç n dört erdem sayar: Kend ne hak m olma, cesaret, adalet ve b lgel k.

 Toplumlar sürekl değ ş m ve gel ş m ç nded r. Buna paralel olarak ahlak kuralları da zamanla değ şmekte, esk den hoş görülmeyen davranışlar ler k yıllarda normal görüleb lmekted r.

 Karşı çıktığımız, uymakta zorlandığımız kuralları sorgular, eleşt r r, neden uyulması gerekt ğ konusunda çel şk ler yaşarız.

● B rey n " y "y gerçekleşt reb lmes ç n sah p olması gereken becer , yetenek ve yeterl l kler d r. ● Ahlaksal erdemler aşırı uçlardan uzaklaşarak "doğru ortayı" bulmaya h zmet eden erdemlerd r.

 B r toplumda kabul gören genel ahlak kurallarından bazıları başka b r toplumda ayıp ya da yasak olarak görüleb l r.

 Nes lden nes le aktarılan ahlak kurallarından bazılarına uymakta zorlanır, bu kuralların saçma ya da gereks z olduğunu düşüneb l r z.

05

● Erdemler nsanlar tarafından uygulandığında erdem hal ne gel r. ● Ahlak konusunda çok b lg l olmak ahlaklı olmayı gerekt rmed ğ g b , dürüstlük, çalışkanlık, yardımseverl k g b erdemler uygulanmadıkça erdeml olunamaz. Sorumluluk

● İnsanların kend terc hler yle yaptıkları eylemlerden doğacak sonuçları üstlenmes d r. ● B reyler n kend ler n n üstlend ğ yer ne get r lmes gereken görevd r.

 Felsefe alanında da f lozoflar ahlakı eleşt rm şler, bell b r ahlak s stem gel şt rm şler ya da bazılarını temellend rm şlerd r.

V cdan

 Felsefe alanındak bu çalışmalara "ahlak felsefes / et k" den r.

● İnsana ney n y ney n kötü olduğunu söyleyen, nsanı y davranmaya yönelten çsel güçtür.

 Ahlakı y ve kötü eylemler n prat ktek uygulaması, ahlak felsefes se eylemler n teor s şekl nde görüleb l r.

● İnsanın kend n eleşt rmes n , yargılamasını ve hesaba çekmes n sağlar.


1

AHLAK FELSEFESİ Kavram

Tanım

Ödev

● Toplum veya b rey ç n yapılması gerekenlerden kend ler n sorumlu tuttukları, üstlend kler görevlerd r.

Mutluluk

● İnsanların y , faydalı, güzel vb. yaptıkları eylemler sonucunda çler nde h sset kler huzurdur.

Ahlak Değer

● İnsanın uyması gereken, toplum tarafından deal ahlak kuralları olarak görülen, fedakârlık, güleryüzlülük, cömertl k vb. ahlak durumlardır.

Ahlak Yasası

Ahlak Yargı

● B reyler n nasıl davranacağını bel rleyen, kontrol eden ve b r amaç uğruna yapılması gerekt ğ n bel rleyen kurallar s stem d r. ● B reyler n yaptıkları terc hler n n sonuçları hakkında y - kötü g b değerlend rmeler , sonuç hakkında b r yargıya ulaşmalarıdır. ● Ahlak yargılar normat ft r, yan kural koyucudur.

Ahlak Eylem

● İç nde yaşanılan toplumun bel rled ğ ahlak kurallarına uygun olarak yapılan eylemd r.

Ahlak Karar

● Ahlak yasalarında bel rlenm ş olan kurallardan b rey n kend terc h ve rades doğrultusunda, zorlama olmadan, steğe bağlı verd ğ seç mler d r.

Özgürlük

● H çb r dış etk olmadan nsanın kend akıl ve rades le yapacağı davranışı bel rlemes d r.

İrade

● Çel şk ç nde kalan b rey n seçeneklerden b r n özgürce seçeb lmes d r.

Örnek 1: Ep ktetos şöyle der; "At şarkı söyleyemed ğ ç n mutsuz mudur? Hayır. Köpek uçamadığı ç n mutsuz mudur? Hayır. İnsan aslanları boğazlayamadığı ç n mutsuz mudur? Hayır. Çünkü at koşamadığı, köpek duyumsayamadığı zaman mutsuz olur. Ya nsan? İnsan se utancını, y l ğ n , bağlılığını, adaletl l ğ n y t rd ğ zaman, tanrıların onun ruhunda yaratmış olduğu tanrısal özell kler s l nd ğ zaman mutsuz olur." Ep ktetos'un bu sözler nden aşağıdak yargıların hang s ne ulaşılab l r? A) Mutluluk, ahlaklılığın ölçütüdür. B) Her varlık doğasına uygun davrandığında mutlu olur. C) Hayvanlarda da ahlaklılıktan söz ed leb l r. D) İnsanı hayvanlardan farklı değerlend rmek gerek r. E) Mutluluk her canlının doğal arzusudur. Parçada, ahlak felsefesinin temel kavramlarından mutluluk ele alınmıştır. Epiktetos, mutluluğu her varlığın doğasına uygun davranmasına bağlamıştır. Cevap: E

 C. AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL SORULARI ? İnsan eylemler n n b r amacı var mıdır? ? İnsan ahlak eylemlerde bulunurken özgür müdür? ? Ahlak yargıyı d ğer yargılardan ayıran n tel kler nelerd r?

Öğğretmen Sorusu

? Tüm nsanlığın ben mseyeceğ evrensel ahlak yasası var mıdır?

İnsanın özgürce gerçekleşt rd ğ eylemler nden sorumlu olması nsanda bulunnan hang özell kler le lg l d r?

Akıl ve rade.

2


AHLAK FELSEFESİ

Örnek 2: Neden y l k yapmalıyım? Mutlu veya huzurlu olmak ç n m yoksa nsanları mutlu etmek ç n m ? B r s bana y l k yaparsa mutlu olurum, ben de onları mutlu etmel y m d ye m düşünüyorum? "İy l k yap, y l k bul." dem şler. Asıl neden bu mu? A lem ve tüm tanıdıklarım başkalarına y l k yapmam gerekt ğ n söylüyor yoksa y l k yapmak toplumsal hayatın vazgeç lmez m ? Bu parçada ahlak felsefes n n hang temel sorusu üzer nde durulmaktadır?

Kant Ödev ahlakını savunmaktadır.

A) N ç n erdeml olmak gerek r?

Örnek 3:

B) Ahlak eylem n amacı ned r?

Ödev yapmayı, yer ne get rmey kend steğ m zle üstlend ğ m z, sorumluluğunu üzer m ze aldığımız b r buyruktur. Bu buyruk nsanı dışarıdan koşullayan koşullu buyruk (h potet k mperat f) değ ld r. Bu buyruk koşulsuz buyruk (kategor k mperat f) tur. Yan ödev nsana başkası tarafından değ l, b zzat kend s tarafından, kend v cdanı tarafından ver l r. İnsan kend ödev n kend s oluşturur.

C) Evrensel ahlaktan söz ed leb l r m ? D) Ahlak eylemde bulunurken özgür müyüz? E) Ahlakla sorumluluk l şk l m d r? Verilen parçada niçin iyilik yapılmasına ilişkin sorulara yer verilmiştir. Bunlar ahlaki eylemin amacına ilişkin sorulardır. Cevap: B

1) Ahlaki Eylemin Amacı

Aşağıdak lerden hang s yukarıda tanımı ver len ödev ahlakına uygun b r davranıştır?

 İlk Çağ'dan bu yana ahlak "Eylem sonucunda ne elde ed l r?" sorusu sorulmuş her f lozof farklı açıklamalar yapmıştır.

A) Başkalarının tepk s nden çek nen b rey n çöpler yere atmaması

 Kant'a gel nceye kadar ahlak eylem n amacının "mutluluk" olduğu, f lozofların çoğunluğu tarafından ben msenm şt r.

B) D lenc n n hayır duasını almak steyen b rey n sadaka vermes C) Mahkemede doğru b ld ğ gerçekler etk altında kalmadan anlatması D) B rey n yaşamına mutluluk kattığı ç n k tap okuması E) Haz verd ğ ç n y ye yönelmes

 Mutluluğun elde ed lmes nde se f lozoflar anlaşamamakta, her b r farklı yol ve yöntem önermekted r.

Kant ödev ahlakı görüşünde insanın bilerek, isteyerek, sorumluluk alarak ahlaka uygun davranışlar gerçekleştirmesi gerektiğini savunmaktadır. Mahkemede özgürce bildiklerini söyleyen kişi ödevini yerine getirmiş olmaktadır.

 K m f lozoflar mutluluğa duyumsal hazla, k m erdemle, k m b lgel kle, k m Tanrı'nın b lg s yle, k m dünyaya boş vermekle ulaşılacağını savunmuştur.

Cevap: C

 Kant tüm görüşler eleşt rerek ahlakın mutluluğa dayandırılmaması gerekt ğ n söylem şt r.  Kant ahlak eylem ç n herkes kapsayacak b r yasanın olması gerekt ğ n , bunun da "ödev ahlakı" olduğunu savunmuştur.

2) Ne Kadar Özgürüz?  B r davranışın ahlak olması, k temel şartı taşımasına bağlıdır.  B r nc s k ş n n davranışta bulunurken rades le seç m yapab lmes , yan "özgürlük"tür.  İk nc s se özgür olarak yapılan seç m n sonuçlarının üstlen lmes , yan "sorumluluk"tur.


3

AHLAK FELSEFESİ  İnsanın eylemde bulunurken özgür olup olamayacağı ya da hang şartlarda ve ne kadar özgür olab leceğ felsef b r sorun olarak ele alnmıştır.  Bu sorulara ver len cevaplar beş grupta toplanab l r. NE KADAR ÖZGÜRÜZ?

Determ n zm

Otodeterm n zm

L berteryan zm

Örnek 4: Uzun b r süre karşılaşmamış k arkadaş, b rb rler n görmey ummadıkları b r anda karşılaştıklarında, "Bu ne tesadüf!" şekl nde b r tepk ver rler. Sp noza, böyles b r tepk n n varlığın yapısına uygun olmayan b r tepk olduğunu düşünürdü. Çünkü ona göre, hayatta tesadüf d ye b r şey yoktur. Bu parçada Sp noza'nın hang düşünces vurgulanmaktadır? A) Olan her şeyde sıkı b r zorunluluk vardır.

İndeterm n zm

Fatal zm

a) Determinizm (Belirlenimcilik / Nedensellik)  Determ n zme göre nsan ahlak eylemlerde bulunurken özgür değ ld r. B rey eylemler n b yoloj k, ps koloj k, toplumsal, ahlak ve hukuk sebepler n zorunlu sonucu olarak gerçekleşt r r.

B) Rastlantı ve zorunluluk, b r olmadan d ğer düşünülemeyen kavramlardır. C) Doğada özgürlükten gelen b r nedensell k vardır. D) Dışsal zorunluluk nsanın ç dünyasını da bel rler. E) İnsanlar, mutluluklarının kaynağını kend ler n n dışında arar. Spinoza evrende tesadüfün ve rastgeleliğin olmadığını, her şeyde zorunlu bir nedenselliğin olduğunu savunmaktadır. Cevap: A

b) İndeterminizm (Belirlenmezcilik)  Bu görüşe göre nsan eylemler n bel rleyen h çb r etk yoktur.  Zorunluluklardan dolayı b r seç m söz konusu olamaz. Bu nedenle nsanlar yapmış oldukları eylem n sorumluluğunu da taşımayacağından ahlak eylem oluşturan şartlar gerçekleşemez.  Zorunlu nedenler b rey n özgürce eylemde bulunmasını engeller. B rey b r kuru yaprak g b zorunluluklar karşısında savrulur.

 İnsan sınırsız b r özgürlük ç nded r. Özgür olan nsan eylemler nden de sorumludur.

 B reyler ç nde bulundukları durum ve koşullara bağlı olarak farklı zaman, farklı mekanlarda farklı eylemlerde bulunurlar.  Her b rey öncek seç mler nden farklı seç mler de yapmaktadır.  Tüm bu sebepler nsanın ahlak eylemler n gerçekleşt rme aşamasında özgür olduğunu, zorunluluk ya da nedensell k g b b r yaptırımla karşı karşıya olmadığını göster r.

 Determ n zm nsanı doğada gerçekleşen olaylara benzetmekted r.  Doğadak olayların "nedensell k" lkes yle şlemes g b nsan da doğal nedensell ğe uymaktadır tez n savunurlar.

4


c) Otodeterminizm (Özbelirlemecilik / Ahlaki Özerklik)  Bu görüşe göre ahlak eylem bel rleyen bazı faktörler olab l r, ancak b rey k ş sel özgürlüğünü elde edeb l r.

AHLAK FELSEFESİ  B rey k ş l ğ n gel şt rerek, b lg düzey n artırarak özgürlüğüne kavuşab l r.  İnsan b lg s n ne kadar artırab l rse o kadar çok özgür olab l r. Çünkü nsan kend değerler n oluşturma ve özgürlüğünü kazanma gücüne ve yeteneğ ne sah pt r.  Kant determ n zm n nsanı kaderc l ğe, ndeterm n zm n se anarş zme sürükleyeceğ n bel rtm şt r.

 Kant'a göre nsan ne zorunlulukların es r d r, ne de sınırsız özgürdür.  B rey b l nç düzey n yükseltt kçe ve rades n kullandıkça özgürlüğü her defasında b raz daha fazlalaşacaktır.

 B reyler n olayların akışı ç nde, dışsal yaptırımlar olmadan, kend dışındak güçler n baskısından uzak olması özgürlüktür.  Özgür olan b rey kend s n n olduğu kadar başkalarının da özgürlüğüne özen göstermel d r.  İnsanın en temel hakları olan yaşama hakkı düşünce özgürlüğü, nanç özgürlüğü, özel yaşamın g zl l ğ hakkı g b özgürlükler günümüz özgürlük anlayışıdır.

3) Ahlaki Yargıyı Diğer Yargılardan Ayıran Nitelikler (İyi - kötü, Doğru - Yanlış, Güzel Çirkin)  Yargı, b r olgu veya kavram hakkında ler sürülen dd ayı d le get ren fadelerd r. Yargı k ye ayrılmaktadır. YARGI

d) Fatalizm (Kadercilik)  Fatal zme göre nsan özgür değ ld r, özgür olmadığına göre eylemler nden de sorumlu değ ld r.  Fatal zm kaderc d r, çünkü doğa üstü b r güç tarafından (Tanrı) her şey n bel rlend ğ n , k msen n kader n n dışına çıkamadığını ve yazgısını değ şt remed ğ n savunur.

Olgusal Yargı Yağmur metrekareye

Yağmur ç ftç ç n

20 kg yağdı.

bolluk ve berekett r.

B l msel Yargı

Estet k Yargı

Ahlak Yargı

Doğru - Yanlış

Güzel - Ç rk n

İy - Kötü

 Nasıl yaşayacağı önceden bel rlenm ş nsanların yaşamları sürec nde karşılaşacakları olayları değ şt rme gücü yoktur.

D n Yargı Sevap - Günah

 Tanrı'nın rades ney gerekt r yorsa o gerçekleş r. O nedenle "Her ne olacaksa olacaktır."

e) Liberteryanizm (Özgürlükçülük)  L berteryan zme göre devlet ve toplumun b rey üzer nde kısıtlama ya da zorlama yapmaması gerek r.  Devlet ya da toplum tarafından zorlanmayan b rey, kend yatağında akan b r neh r g b d r. Doğal yollarla özgürlüğünü bulur.

Değer Yargısı

a) Ahlaki Yargılar  B reyler n eylemler le l şk l kuralları kapsamaktadır.  İnsanlara buyruk şekl nde ney yapacağını ney yapamayacağını b ld r r. Normat ft r.  İy - kötü yargılarını barındırmaktadır. "H le yapmak kötüdür, kumar oynamak kötüdür." g b buyruklar çer r.


5

AHLAK FELSEFESİ  Toplumdan topluma ve zamandan zamana değ şt ğ n savunan f lozoflar olduğu g b evrensel olduğunu savunanlar da vardır.

 Bazı f lozoflar evrensel ahlak yasalarının olduğunu, bazıları se olmadığını savunmaktadır. E Evrensel Ahlak Yasasını Reddedenler

b) Dini Yargılar

V

 B r d ne nanan k ş lerce kabul ed len, değ şmeyen kutsal sayılan kurallardır.

R

 İnsanların eylemler kutsal met nlere göre değerlend r l r.

N

 D n yargılar sevap ve günah yargılarını barındırmaktadır, mutlaktır yan dogmat kt r.

S

Ego zm (Benc lc Ahlak Felsefes )

E

Hobbes

L

Anarş st Ahlak Felsefes

E

Hedon zm (Hazcı Ahlak Felsefes ) Ar st ppos, Ep küros

St rner, Bakun n, Proudhon, N etzsche

c) Este k Yargılar  Beğen ye dayalı yargılardır.  Akla değ l, duygu ve coşkulara dayanır.  Güzel - ç rk n kavramlarını barındırmaktadır.

 Bazı f lozoflara göre görecel bazı f lozoflara göre evrensel yargılardır.

A H L A

Egz stans yal zm (Varoluşçu Ahlak Felsefes ) Sartre

K

İ L

Evrensel Ahlak Yasasının Varlığını Kabul Edenler

K

ç) Bilimsel Yargı  Akla ve mantığa dayalı yargılardır.  Doğru - yanlış yargılarını barındırır ve sonuçları kes nd r.  Evrensel ve objekt f yargılardır.

E

Subjekt f Özell klere Dayalı

L

Evrensel Ahlak Anlayışı

E R

Ut l tar zm (Faydacı Ahlak) Bentham, M ll

İ Entü syon zm (Sezg c Ahlak) V

4) Evrensel Ahlak Yargıları Var mıdır?  Ahlak yasası b rey n nasıl davranacağını bel rleyen, nsanın davranışlarını sorgulamasına yarayan kurallar s stem d r.

 Toplumdan topluma, zamandan zamana ve b reyden b reye değ şmeyen, tüm nsanların eylemler n kontrol edeb lecek güçte ahlak yasaları var mıdır? Ahlak yasaları evrensel m d r?

6


Bergson

A R

Objekt f Özell klere Dayalı Evrensel Ahlak Anlayışı

M

Sokrates, Platon, Farab , Kant,

I

Sp noza

D I R

AHLAK FELSEFESİ

1) Evrensel Ahlak Yasasını Reddedenler

b) Egoizm (Bencilci Ahlak Felsefesi)

 İnsanların davranışlarında temel alab lecekler ortak b r lken n olamayacağını savunurlar.

 Ego zm k ş n n benl ğ n temele alan, b rey n stek ve çıkarlarını değerl gören b r ahlak anlayışıdır.

 Toplumda kullanılan y - kötü vb. lkeler n subjekt f olduğunu, b reyler lg lend rd ğ n , genel yansıtmadığını savunurlar.

a) Hedonizm (Hazcı Ahlak Felsefesi)

 Ego zm evrensel ahlak lkes n kabul etmez, ahlak toplumlara ve zamanlara göre değ ş r.

 İnsan bu dünyada mutlu olmak ç n yaşamaktadır. Mutluluğa ulaşmanın yolu se haz elde etmekt r.

 Ahlak davranışlar b r yasaya göre değ l, b rey n çıkarlarına uygun olmalıdır.

 İnsanın hoşuna g den duyguya haz den r.

Hobbes

 İnsan doğası gereğ açıdan kaçıp, hazza yönel r. Bu nedenle eylemler n n amacı hazza ulaşmak olmalıdır.

 Ego zm n tems lc s olan Hobbes'a göre k ş n n eylemler ne olursa olsun ona y veya kötü d yen, k ş n n kend s d r.

 Her nsanın haz alacağı durumlar farklı olduğundan, evrensel ahlak yasası olamaz.

 Ahlak subjekt v zm savunmuştur.  İnsan da ma kend yararına olanı yapar, bu yaptığı başkalarına zarar verse b le bu durum değ şmez.  İnsanların toplumdak nsanlarla let ş m kurması ya da toplumsal kurallara uyması, y ne kend y l ğ n ön planda tuttuğu ç nd r.

Ar st ppos  Ar st ppos'a göre haz veren şeyler y , acı verenler se kötüdür.  İy ve kötü hazzın dışında kalanlar se önems zd r.

c) Anarşist Ahlak Felsefesi  Bu görüşe göre nsanın mutluluğu özgürlüğüne bağlıdır. Özgürlüğünün engellenmes baskıları ortaya çıkarır, bu da nsanın doğasını bozar.

Ep küros  Hazzı madd (bedensel) haz ve manev (ruhsal) haz olarak k ye ayırmaktadır.  Ona göre manev hazlar daha değerl d r. Çünkü madd hazlar gel p geç c d r.

Öğğretmen Sorusu

 Mutluluğa ulaşmanın yolunun acıdan kaçmakla oluşacağını bel rtm şt r.

 Devlet, d n, ahlak, kanun, gelenekler, toplum ve a le b rey n özgürlüğünü engelleyen unsurlardır.  Bu görüşte b rey ve b rey n stekler en yüksek değerd r.  K ş n n uymak zorunda olduğu her türlü kanun, kural nsanın yaratıcılığını bozar. İnsan kend n yasasız ve devlets z b r ortamda daha y gerçekleşt reb l r.  Bu görüşe göre ahlak nsanları kolay yönetmek ç n uydurulmuş kurallar yığınıdır.

"B r d lenc ye para veren nsan, aslında başıma b r bela gelmes n d ye bu eylem gerçekleşt rmekted r, yan k ş d lenc y değ l y ne kend n düşünmekted r." Bu görüş hang yaklaşımın savunduğu b r f k rd r?

Benc ll k. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

7

AHLAK FELSEFESİ  Devlet ve yasalar yıkılması gereken olgulardır.  Bu görüşün en öneml tems lc ler : Proudhon, St rner, Bakun n ve N etzsche'd r. Fr edr ch N etzsche

 Ona göre nsan bu dünyaya atılmış tek başına kalmış varoluşunu ve kader n kend s bel rleyen b r varlıktır.  İnsan "Her ne se o değ ld r, ne değ lse odur." d yerek nsanın kend n n varoluşunu tamamladığını bel rt r.

 Batı Hr st yan toplumunda gördüğü 19. yüzyıl ahlakının çöküşüne d kkat çekerek bunun "ahlak n h l zm" olduğunu savunmuştur.  İnsanları "zayıflar" ve "güçlüler" olarak k sınıfa ayırmaktadır.  Zayıf nsanları köle olarak, güçlü nsanları efend olarak tanımlamaktadır.  Günlük hayatta geçerl olan ahlak kurallarını zayıf ve güçsüz nsanların oluşturduğu "köle ahlakı" ya da "sürü ahlakı" olarak tanımlamaktadır.  Ona göre herkes eş t değ ld r. Sadece "güç" ve "özgürlük" öneml d r. Güçlüler zayıfların yaşamasına fırsat vermemel d r.

 Sartre'ın ahlak anlayışında y ve kötü yoktur. İnsan mutluluğu özgür eylemler yle kend s elde eder.

2) Evrensel Ahlak Yasasının Varlığını Kabul Edenler Subjek f Özelliklere Dayalı Evrensel Ahlak Anlayışı a) Faydacı / Yararcı Ahlak Kuramı (U litarizm)

 Gücü el nde bulunduranlar "efend ahlakını" oluşturmalıdır. Bundan amaç "üst nsana" ulaşmaktır. Güç en öneml erdemd r.  "Üst nsan" kend s n aşmış ve yen değerler yaratab lme gücüne sah p nsandır. Ancak üstün nsanın ahlakı olan efend ahlakının henüz oluşmadığını söyler.

 Faydacı ahlak anlayışına göre; nsan doğası gereğ acıdan kaçınır, hazza yönel r ve mutluluğa er şmek ster.  İnsanın mutluluğu çevres ndek nsanların mutluluğu le lg l d r. Çünkü nsanın mutluluğu kend eylemler yle değ l, b r arada yaşadığı nsanların mutluluğu le lg l d r.  "Büyük mutluluk lkes " adı ver len olab ld ğ nce çok nsanın olab ld ğ nce çok mutluluğu gerçekleş rse ahlaklı olunacağı savunulmuştur.

 Ate st olan N etzsche evrensel ahlak yasalarını reddederek üst nsanı Tanrı'nın yer ne koymuştur.

d) Varoluşçu Ahlak Felsefesi (Egzistansiyalizm)  Sartre nsanın önce varlığa sah p olduğunu ancak özünün bel rlenmed ğ n , bu özü verecek güç olan Tanrı'nın da olmadığını savunmuştur.  Öz den len şey varlığın önceden bel rlenm ş olan özell kler ya da kader d r. İnsanda öz önceden bel rlenmem şt r.  İnsanda varoluş özden önce gel r, özü se nsan kend s bel rler. Kend s n yaratma bakımından tamamen özgür olan nsan ne olmak st yorsa o olacaktır.

8


Jeremy Bentham  Bentham'a göre tek değerl şey hazdır. İy y hazla, kötüyü acıyla özdeş tutar.  Bentham'a göre ahlak davranışın yed boyutu vardır. Yoğunluk, süre, kes nl k, yakınlık, ver ml l k, arılık ve kapsam.  Aklını kullanan nsan daha büyük hazlar ç n daha küçük hazlardan vazgeçen nsandır. Bu t p nsana erdeml nsan den r.

AHLAK FELSEFESİ John Stuart M lle  M lle hazları üçe ayırmaktadır: Düşünceyle lg l olan hazlar, toplumla lg l olan hazlar ve duyularla lg l olan hazlar.  M lle'e göre ahlakın k temel kuralı vardır: Başkalarına, kend n zce davranılmasını sted ğ n z g b davranın. Başkalarını kend n z kadar sev n.

Sokrates  Sokrates' n ahlakla lg l k görüşü vardır: B r nc s erdem n b r b lg olduğu ve öğret leb leceğ , k nc s se, k msen n b lerek kötülük yapmayacağıdır.

 B lg nsanı "doğru" eyleme, b lg s zl k "yanlış" eyleme götürür.

b) Sezgici Ahlak Kuramı (Entüisyonizm)  Sezg c ahlak kuramın tems lc s Bergson'dur. Ona göre doğru b lg ve eylem n ölçütü "sezg "d r.  İnsan ney n " y " ney n "kötü" olduğuna ancak sezg yle karar vereb l r. Bunu şöyle açıklar: "Kend sezg ne uy k hem kend n hem de başkası ç n y olanı yapmış olasın."

 O, nsanların ruhlarında saklı halde bulunan b rtakım ahlaksal kavramların ve doğruların varlığına nanır.  B lg uygun eğ t mle kazandırılab l r ve ahlaklı olmak sağlanır.  Ahlaksızlık b lg s zl kten kaynaklanır. Bu nedenle k mse steyerek kötülük yapmaz.

Platon  Bergson ahlakı k ye ayırmıştır: Zeka ahlakı ve sezg ahlakı.  Zekanın meydana get rd ğ ahlak "kapalı toplum" ahlakıdır. Orada özgürlük değ l, yasalar egemend r.  Sezg ahlakı se ç nde sevg ve özgürlüğün egemen olduğu "açık toplum" ahlakıdır. Açık toplum ahlakı, aydın k ş ler n ahlakıdır.

 Platon gerçekler n var olduğu dünyayı dealar dünyası, görünüşler n (fenomen) bulunduğu dünyayı da nesneler dünyası olarak k ye ayırmıştır.  İnsan yaşadığı dünyaya bakarak ahlak davranışlarda bulunmaz. Bu dünyada mutlak ahlak değerler yoktur. Mutlak ahlak değerler dealar dünyasındadır.

 B r k ş ç n erdeml olan şey b r başkası ç n olmayab l r. Erdem n ne olduğunu bu dünyaya bakarak değ l, dealar dünyasına bakarak b leb l r z dem şt r.  İnsanlar ancak eğ t mle " y " deasına uygun, yan ahlaklı davranab l r ve mutluluğa ulaşab l rler. Farab

Bergson ahlak alanında b lg kuramında olduğu g b sezg c l ğ

 Farab 'ye göre gerçek ve en yüksek mutluluk b lg yle aydınlanmaktır.

savunmuştur.

 İnsana en yüksek mutluluğu veren b lg se Tanrı b lg s d r.

Objek f Özelliklere Dayalı Evrensel Ahlak Anlayışı

 Aklıyla hareket eden nsan, Tanrı'ya yöneleb l r ve mutluluğa er ş r.

 Bu f lozoflara göre evrensel ahlak yasası vardır. Ancak yasa varlığını nsandan, onun öznel yaşamında almamaktadır.

Öğğretmen Sorusu

 Evrensel ahlak yasaları nsandan bağımsız olarak var olan gerçeklerd r ve nsan bu yasalara uymak zorundadır.

 Akıl b r eylem n y m kötü mü olduğuna karar vereb l r. Ona göre y eylemler "etk n akılla" yapılır ve bu da nsanı mutluluğa götürür.

Sokrates "H ç k mse b lerek kötülük yapmaz." sözüyle ne anlatmak stem şt r?

Doğru b lg ye sah p k ş n n doğru davranışlarda bulunacağını. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

9

AHLAK FELSEFESİ Sp noza  Sp noza'ya göre nsan özgürlüğe "b lg " le ulaşab l r. B lmek Tanrı'yı b lmek demekt r.  Tanrı'yı b lmek; algıladığımız her şey n Tanrı'nın özünden doğduğunu b lmekt r.  İnsanın uyacağı ahlak yasası, Tanrı'nın yasasıdır. Yasaya uygun olan " y " aykırı olan "kötü"dür.

İmmanuel Kant  Kant'a göre nsanın nsan olmasının akıl ve rade sah b olmasının get rd ğ b rtakım yükümlülükler , yer ne get rmes gereken "ödevler " vardır.  Kant'a göre nsan özgür olduğu ç n sorumlu değ ld r, nsanın özgür olması onu sorumlu yapar dem şt r. Çünkü ahlak yasaları "yapmalısın, etmel s n" şekl nde emred c d r.

 Kant'a göre k türlü buyruk vardır: Koşullu buyruk, koşulsuz buyruk.  Koşullu buyruk; bel rl b r amaca ulaşmak ç n ne yapılması gerekt ğ n söyleyen, nsana yarar, haz mutluluk sağlayan eylemlere yönel k buyruktur.

 Ç. ANADOLU BİLGELERİNE GÖRE AHLAK  İnsanın m st k yönüne ve gönül terb yes ne şaret eden Anadolu b lgel ğ , madden n ve dünyanın geç c l ğ n şleyen ahlak ve düşünce s stem d r.  Tanrı'nın evrenle olan l şk s n , Tanrı ve yaratılmışların sevg s n ve bu sevg n n ahlak temeller n bel rleyen b r anlayıştır. Hoca Ahmet Yesev  Türk Müslümanlığının ahlak temell yapısının ana ç zg ler Ahmet Yesev tarafından bel rlenm şt r.  Ona göre b lg s zl k her türlü kötülüğün kaynağıdır.  En ünlü eser "D vanı H kmet"t r.  Yesev l ğ n ana lkeler ; Allah'a nanmak, Kur'an'a uymak, nsanın kend n d s pl ne etmes ve zaman zaman kend n sorgulamasıdır.

 İnsanların cömert olması, gerçekler kabul etmes , geçerl ve doğru b lg sah b olması, kanaatkar olması, tutkularına hak m olması, kend n b lmes Yesev 'n n lkeler d r.

 Koşulsuz buyruk; nsanın n yet ve ödev lkes ne bağlı ahlak davranışlara yönel k buyruktur.  Kant'a göre n yet öneml d r, n yet amacı fade eder. Bu nedenle Kant'ın ahlak anlayışına "ödev ahlakı" denm şt r.

 Kant'ın üç temel ahlak kuralı bulunmaktadır. Bunlara maks m ya da lke dem şt r.  Kant'a göre b r davranış ödeve uygun olduğu ç n değ l, ödev olduğu ç n yapılırsa ahlak d r.  Eylemlerde n yet öneml d r. Yan y n yete dayanan ve ödev duygusundan kaynaklanan her eylem sonucu ne olursa olsun ahlak d r.

 Kant davranışları üçe ayırmaktadır: Ödeve aykırı davranışlar, ödeve uygun davranışlar ve ödevden kaynaklanan davranışlar.

10


Ahmet Yesev , Yesev l ğ n kurucusudur. Mevlana Celalett n Rum  Mevlana merkez b rey alır ve evrensel ahlak yasasını nsan sevg s ne dayandırır.  Ona göre nsan kend s ndek Tanrı sırrına aşkla er ş r ve b lg sah b olur.  "İnsanı sevmek, Tanrı'yı sevmekt r." sözler yle varlığın özünü, mutlak güzell k ve y l ğ tüm yaratılmışlar ç nde sadece nsanın sezeb leceğ n bel rt r.

AHLAK FELSEFESİ  Mevlana'ya göre nsanda k "ben" vardır: "Öznel ben" nsanı kötülüğe, "Aşkın ben" nsanı y l ğe götürür.  Mevlana'ya göre kend m z bulmamız ç n evrendek yasaya ve düzene bakmamız gerek r.  İnsan varlıkların en şerefl s d r. İnsanlar arasındak sevg , dostluk bağı ve yardımlaşma ahlakın özüdür ve b r badet özell ğ taşır.

 Mevlana k tür akıl vardır dem şt r. Cüz' akıl ve Küll akıl. Cüz' akıl nsan aklıdır ve bu akıl ışığını küll akıldan yan Tanrı'dan alır.

Yunus Emre  İnsanların Tanrı sevg s nde b rleşmeler n , nsanı nsan yapan özün Tanrı sevg s olduğunu bel rtm şt r.  Var olmanın ve hak kat n tek yolu Tanrı'dır. Tanrı'yı tanımanın tek yolu se onu sevmekt r(aşktır).  Ona göre aşk Tanrı sevg s d r, aşk yer ve gök yokken b le vardı ve aşkın kaynağı Tanrı'dır.

 Yunus Emre'n n temel lkes alçak gönüllülüktür.  Tanrı aşkından doğan b r aşk ve şefkatle nsanların b rb rler n sevmeler n n, kötülüğe b le y l kle karşılık vermeler n n gerekl olduğunu söyler.

 D. UYGULAMALI ETİK SORUNLARI  Ahlakın kural ve lkeler n n günlük hayattak ahlak problemlere uygulanmasına "uygulamalı et k" den r.

Mevlana'nın görüşler aşk ve hoşgörü temell d r. Hacı Bektaş Vel  İnsan gereken sevg ye er şm ş değ ld r, eğer d ğer varlıklarla kend s n özdeş h ssed p onları severse ve onların da kend s n böyle sevd ğ n görürse gereken sevg ye ulaşmış olur.  İnsanın b lg s n n ve manın en büyük düşmanının kötülükler olduğunu bel rt r.  Kötülüklerden korunmak ç n nef sle savaşmalı ve olgunlaşılmalıdır.  Onun felsefes varlığın b rl ğ (vahdet vücud) temel ne dayanmaktadır.

 Günlük hayatımızı etk leyen b l msel alandak gel şmeler n hızındak artış, yaşam lkeler m z de etk lemekte ortaya çıkan gel şmeler nsan l şk ler n n daha da karmaşık b r hâle gelmes ne yol açmaktadır.  Günlük hayat ve b l msel gel şmeler arasındak orta yolu bulmak, çözüm üretmek uygulamalı et ğ n alanıdır.

1) Meslek E ği  Meslek et ğ ; meslek yaşamındak davranışları yönlend ren, ney n yapılıp ney n yapılmayacağı konusunda rehberl k eden et k lkeler n toplamıdır.  Meslek et ğ lkeler , çeş tl mesleklerden k ş lerce uygulanmış ve yararı anlaşılmış kurallardır.  Meslek et ğ ne uyan k ş ler, kend çıkarlarından önce h zmet verd kler k ş ler n çıkarını ön planda tutarlar ve nsan haklarına saygılıdırlar.

 Her mesleğ n kend yapısına göre et ğ vardır. Meslekler cra edenler kend meslek et kler ne uymak zorundadır. Hacı Bektaş Vel "el ne, bel ne, d l ne" sah p olunmasını lke ed nm şt r.

 Meslek et k b r özdenet m şlev görür, b r meslek grubunun b r üyes n n yaptığı hatalı b r davranış d ğer meslektaşlarını da etk ler.


11

AHLAK FELSEFESİ

2) Biyoe k ve Tıp E ği

3) Çevre E ği

 Tıpta ve b yoloj de meydana gelen b l msel gel şmelere bağlı olarak ortaya çıkan sorunları rdelenmes le lg lenen et k dalıdır.

 Çevre et ğ ; nsanın doğayı kullanırken ekoloj k dengey bozmadan, çevreye saygı göstererek nsan ve doğa arasında gerçekleşen l şk y nceleyen et k alanıdır.

 B yoet k doğadak canlıların yaşamını konu ed n rken, tıp et ğ se nsan yaşamıyla lg l d r.  Hasta hakları, z h nsel engell ler n hakları, nsanları ve hayvanlar üzer nde yapılan deneyler, organ nakl , c ns yet değ şt rme, kürtaj, süt bankası g b konular ahlak b r problem olarak b yoet k ve tıp et ğ n n lg alanına g rer.

 Çevre et ğ n n temel lkeler n n başında nsanın ve doğanın değerl olduğu lkes gel r. İk nc lke, nsanın b r araç değ l, amaç olduğudur.

 Çevre et ğ çevrey koruma pol t kalarının oluşturulmasını, doğaya zarar vermeden neler yapılması gerekt ğ ne l şk n çalışmalar yapar.  Doktorların ve yardımcı sağlık personel n n hastaların durumlarına göre karar vermeler , hastanın acı çekmemes veya hasta le l şk ler de tıp et ğ n n lg alanına g rmekted r.

 Toplum ç nde yaşayan b reyden başlayarak, yönet c , vatandaş, devlet, yerel yönet mler, çocuklar vb. her kes m n yapması gerekenler bel rler.

Örnek 5:

4) Bilgi ve Enformasyon E ği

MÖ 5. yüzyılda Yunan stan'da hek mler n ett ğ yem n n b r bölümü şöyleyd : "Gücüm ve aklım yett ğ kadar hastaların yararı ç n yaşama kurallarını göstereceğ m. Onları zarar ve yaralanmadan koruyacağım. H ç k mseye stese b le ne öldürücü laç ne de böyle b r öğüt vermeyeceğ m. Hayatımı ve sanatımı kutsal ve saf olarak saklayacağım... Tedav de yahut tedav dışında nsanlarla l şk ler mde gördükler m ya da ş tt kler mden başkalarına anlatılmaması gerekenler sır b lerek böyle şeyler üzer ne susacağım."

 Enformasyon kel mes ; danışma, tanıtma, b lg , haber alma, haber vermek, haberleşme g b anlamlara gelmekted r.  Gazete ve radyodan sonra telev zyonun ve nternet n haber kaynağı olarak nsanları b lg lend rmede kullanılması ve bu hâl n çok hızlı ve karmaşık olması, enformasyon et ğ n ortaya çıkarmıştır.  B lg ve enformasyon et k alanı k tle let ş m araçlarının şley ş , bu yolla yayılan enformasyonla lg l sorunlar hakkında s steml b r çözüm bulma öner ler gel şt r r.

MÖ 5. yüzyılda Yunan stan'da hek mler n ett ğ yem n aşağıdak yargılardan hang s n n önem n vurgulamaktadır? A) Başkasına anlatılmaması gerekenler hakkında susulması gerekmekted r. B) Meslek yaşamındak kurallar ahlak değerlere göre şek llen r. C) Hek ml k mesleğ n n kutsallığının bozulmaması gerek r. D) Yunan stan'da hek mler meslekler ne yem n ederek başlardır E) Hek mler n görev ne pahasına olsa da hastalarını korumaktır. Tıp alanındaki Hippokrat yemini bir tıp ve meslek etiğidir. Meslek yaşamındaki kurallar toplumsal değerlerden bağımsız değildir. Cevap: B

12


5) Siyaset E ği  Ülke yönet m sırasında, devlet - nsan, devlet - toplum veya devlet - d ğer devletler arasında let ş m n, l şk n n nasıl olması gerekt ğ konusu s yaset et ğ n n lg alanına g rer.  Sosyal haklar, özgürlük, eş tl k, adalet, nsan hakları vb. pek çok konuda yöneten ve yönet lenler n l şk s ele alınır.

 Devlet ve toplum veya devlet le başka b r devlet karşı karşıya geleb l r.  Anlaşmazlık ya da çatışma olmadan l şk ler n bell kurallar le bel rlen p uygulanması s yaset et ğ n n konusudur

AHLAK FELSEFESİ

1.

2.

Kant'a göre, y b r davranış görev b l nc yle yapılmış olandır, çıkar beklemeks z n ve özgürce yapılandır. Ona göre b r davranış yalnızca "Yapmalısın!" emr ne uygun gerçekleşt r ld ğ müddetçe ahlak ve y olab l r. Örneğ n, ht yacı olan b r k ş ye yalnızca bu amaçla yardım etmek y , yardım etmekten zevk aldığı ç n yardım etmek se y değ ld r.

Konu Testi - 1

4.

• Ep ktelos'a göre b lge k ş , b lg ve eylem b rl ktel ğ ne sah p olan k ş d r. B lg s n eyleme dönüştüren k ş daha yüced r. • Sokrates'e göre ahlak akla göre hareket etmek, ahlakı davranışlarda yaşatmaktır.

Kant'a göre b r ahlak eylem n temel nde aşağıdak lerden hang s bulunmalıdır?

Bu k düşünürün ortak görüşü aşağıdak lerden hang s d r?

A) Ödev duygusu

A) K ş mutlu olab leceğ b ç mde davranmalıdır.

B) Beklent ler karşılama

B) İy , her nsanın gerçekleşt rmes gereken b r deadır.

C) Haz alma

C) Ahlakta y n yet öneml d r.

D) B lg l olma

D) Ahlaklı k ş b lg l olan ve b lg s ne göre davranan k ş d r.

E) Azla yet nme

E) B lg l k ş n n erdeml davranışlar serg leyeceğ n n garant s yoktur.

B r k ş ç n " y " olan, başka b r ç n "kötü" olab l r. B r olay, duruma göre " y " ya da "kötü" sayılab l r. B r toplumda " y " d ye n telenen b r eylem başka b r toplumda "kötü"ler arasında yer alab l r.

5.

Bu parçadak görüş aşağıdak lerden hang s yle paralell k göster r?

Yunus Emre'ye göre her nsanda onu dünyaya bağlayan b r benl k vardır. K ş benl k yoluyla gereks n mler n karşılar, yaşamını sürdürür. Ne var k benl k nsanı benc l, çıkarcı, hırslı yapar. Onu sevg den dolayısıyla Tanrı'dan uzaklaştırır. O halde benl ğ etk s z kılmak gerek r. Bunu yolu da sevg (aşk)d r.

A) Ahlak lkeler herkes ç n, her durumda geçerl olmalıdır.

Yunus Emre bu sözler yle aşağıdak lerden hang s n d le get rmekted r?

B) İnsan kend rades yle gerçekleşt rd ğ eylemler n n sonuçlarına katlanmalıdır.

A) Get receğ sonuçları yüklenerek özgürce karar vermek nsanı yücelt r.

C) Ahlak, nsan eylemler n bell alanlara yönlend r r.

B) Sevg yle benc l benl k yok ed leb l r.

D) Ahlak eylem n amacı erdeml olmaktır.

C) En yüce y l k, erdeml olmak ç n çaba göstermekt r.

E) Ahlak eylem bel rleyen ölçütler b rey n duygularına ve toplumun değerler ne göre değ ş r.

D) İnsanlar arasında, eş tl k ve kardeşl k doğaya uygun yaşamakla sağlanır. E) İnsanlar davranışlarını başkalarına örnek olacak b ç mde düzenlemel d rler.

3.

Dünya ezel ve ebed b r sahned r. İnsan, bu sahnede kend s ne b ç lm ş olan rolü yer ne get ren b r oyuncudur. Yan kend s bu oyunun b r parçasıdır. Kend s n n yazacağı b r senaryo bu sahnede serg lenemez. Çünkü kend s , sadece kend s ne ver len rolü yer ne get rmekle yükümlüdür. Bu parçada ahlak felsefes n n hang temel sorusu üzer nde durulmaktadır? A) N ç n erdeml olmak gerek r?

6.

K ş , yapılması aynı derecede olanaklı olan y ve kötü davranışlardan b r n kend aklı, steğ , rades le seçemed ğ ve gerçekleşt remed ğ zaman ahlaktan da ahlak eylemden de söz ed lemez. Bu parçada ahlak felsefes n n hang kavramının önem nden söz ed lmekted r?

B) Ahlakla sorumluluk l şk l m d r?

A) İy n n

C) Evrensel ahlaktan söz ed leb l r m ?

B) Ahlak özgürlüğün

D) Ahlak eylemde bulunurken özgür müyüz?

C) Hakkın

E) İnsan mutluluğa nasıl ulaşır?

D) V cdanın E) İy n yet n YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

13

AHLAK FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 1

– Ahlak yasası b ze, yararlı olanı aramayı öğretmel ve

10. Kant'a göre nsan mutluluk peş nde koşmakla onu elde

hazları elde etmeye yaramalıdır. Bu nedenle ahlak eylemde sonuçlar öneml d r. Sonuçların se herkes ç n aynı anlamları taşıması mümkün değ ld r.

edemez. Ancak mutlu olmaya layık olmak ç n çalışmalıdır. Bu çalışmanın temel nde se nsanın toplumda üzer ne düşen ödev yapması gerekt ğ yatar. Çünkü ödev, k ş den k ş ye değ şen b r kavram değ l, y y steme ve ona ulaşmaya çalışmaktır.

– İnsan doğası zevke yönel kt r. Bu nedenle eylemde b rey hazlarının peş nde koşar. Haz veren eylemler y , acı veren eylemler kötüdür.

Kant bu sözler yle aşağıdak lerden hang s n savunmaktadır?

Bu k görüşün ortak özell ğ aşağıdak lerden hang s d r? A) İnsanın ödev duygusuyla davranmalarını önermeler

A) İnsanlar arasında evrensel b r ahlak anlayışının gerekllğn

B) İnsan uygarlığının her türlü ürününü değers z bularak reddetmeler

B) Eylem n sonuçta b reye sağlayacağı yararı C) Özgürlüğün toplum yaşamına l şk n konularda sınırlandırılmasını

C) Herkes ç n geçerl ahlak yasaları olamayacağını savunmaları

D) İnsanlık değerler n korumanın ve yüceltmen n önem n

D) Ahlak eylem n sonuçlarını önemsemeler

E) İnsanın eylemler nde b lg ye dayanmasını

E) Ç lec b r yaşam sürülmes gerekt ğ n söylemeler

8.

Sp noza, nsanın hem z h nsel hem de f z ksel eylemler n n daha öncek nedenler tarafından bel rlend ğ n söyler. Şu halde, nsanda özgür b r rade bulunduğundan söz ed lemez. İnsanların kend ler n n özgür olduklarını sanmaları, yalnızca yaptıkları şler n farkında olmalarından, ancak şler bel rleyen nedenler b lmemeler ndend r. Bundan dolayı, gerçek özgürlük kend doğamızın zorunluluğunu b lmek, buna ayak uydurmaktır.

11. • Determ n st görüşe göre nsanın stek ve eylemler gerek doğal etkenler gerekse toplumsal ve kültürel etkenler tarafından bel rlen r. • İndeterm n st görüşe göre, nsan eylemler nde onu kısıtlayan, davranışlarını sınırlayan h çb r engel yoktur. Bu k yaklaşım ahlak felsefes n n hang sorusuna yanıt aramaktadır?

Sp noza'nın bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdak lerden hang s d r?

A) Ahlak eylem n amacı ned r?

A) Toplumsal kural ve düzenler nsanın özüne aykırıdır.

C) İnsan ahlak eylemler nde özgür müdür?

B) İnsan ahlak eylem nde özgür değ ld r.

D) İy ve kötünün ölçütü ned r?

C) H çb r nsan b le b le kötülük yapmaz.

E) Ahlak yasaları zorunlu mudur?

B) Akılla erdem arasında nasıl b r l şk vardır?

D) İnsan ahlakla lg l eylemler nde özgürdür. E) Haksız eylemler yapanlar cezalandırılmalıdır.

12. "Kend yöres nde y b r yönet m steyen, önce kend a les nde d rl ğ ve düzen gerçekleşt r r. Kend ev nde düzen steyen, öncel kle kend ne çek düzen ver r. Kend ne çek düzen vermek steyen, önce yüreğ n düzenler, yüreğ n düzenlemek steyen onun benzers z güzell ktek r tm ne kulak ver r, ç n b lgel k ve sevg le doldurur."

"N ç n öyle yaptın?" sorusunu eylem n sah b açıklayab lmel d r. Yoksa "B lmem.", "İç mden geld ." g b yanıtlar ver l yorsa bu, ahlak sayılmaz. Örneğ n "Den ze düşen k ş ye n ç n yardım ett n?" den ld ğ nde "O ben m nsanlık görev m." d yen b r n n davranışı ahlaksaldır.

Konf çyus bu sözler yle aşağıdak lerden hang s d le get rmekted r?

Bu parçada b r eylem n ahlaksal olması aşağıdak lerden hang s ne bağlanmıştır?

A) Ahlak davranışlar b reye fayda sağlayanlardır.

A) K ş n n çıkarına uygun olmasına

B) Ahlak yasaları toplumsal düzene katkı sağlar.

B) Özgürce yapılmasına

C) B rey toplum ç ndek davranışlarında özgürdür.

C) B l nçl olarak gerçekleşt r lmes ne

D) İnsan doğru b ld ğ şeyler ç n yanlış yapab l r.

D) İç nden gelen sese kulak vermes ne

E) Genel n düzen n sağlayab lmek ç n önce tek tek b reyler n erdem n sağlamak gerek r. 3. D

4. D

5. B

6. B

7. C

8. B

9. C

10. A

11. C

12. E


2. E

14

1. A

E) Mutlu olab lecek b ç mde davranmasına

Cevaplar

9.

AHLAK FELSEFESİ

1.

• İnsan kend n özgür h ssett ğ ç n toplumdak ahlak yasa-

Konu Testi - 2

4.

larına uyar. • İnsanın eylemler çten ve dıştan gelen nedenlerle bel rlenm şt r.

Ahlak eylem anlaşılır b r eylemd r. "Yoksul b r nsana n ç n yardım ett n?" den ld ğ nde, "O ben m nsanlık görev m." d yen b r n n davranışı ahlak d r. Buna karşılık "B lmem, ç mden geld ." cevabı ver l yorsa eylem ahlak değ ld r. Bu parçada b r eylem n ahlak olması aşağıdak lerden hang s ne bağlanmıştır?

• Ahlak eylemler k ş l ğe bağlıdır. İnsan b lg b r k m n zeng nleşt rerek, aklını kullanarak özgürleş r.

A) Eylem n hang koşullarda gerçekleşt ğ ne

Bu görüşler aşağıdak sorulardan hang s ne cevap oluşturmaktadır?

B) Eylemde bulunan k ş n n n tel kler ne C) B l nçl olarak yapılmasına

A) İy ve kötü ned r?

D) Eylem n sonuçta fayda sağlamasına

B) İnsan ahlak eylem nde özgür müdür?

E) Eylem n haklılandırılmasına

C) Ahlak yargıları değ şken m d r? D) Evrensel b r ahlak yasası var mıdır? E) İnsan mutluluğa nasıl ulaşır?

5. 2.

Gerçek erdem zeng n, kudretl ve b lg l olmasını, m s kokulu yataklarda yatmasını b l r. Hayatı sever, güzell ğ , şan, şeref ve sağlığı sever. Fakat erdem n asıl ş , bu n metler ölçülü kullanmasını ve y ğ tçe bırakıp g tmes n b lmekt r.

T caretle uğraşan b r k ş , hang koşulda olursa olsun h ç k msey aldatması gerekt ğ n b lerek bunun kend s n n b r ödev olduğunu düşünerek bu davranışta bulunmuşsa, o davranışı ahlaklıdır. Bu görüşe göre b r davranışın ahlaklı olması aşağıdak lerden hang s ne bağlıdır?

Bu görüşü savunan düşünür erdem n hang özell ğ n vurgulamaktadır?

A) Şartsız stençle gerçekleşt r lmes ne B) B lg l olunmasına

A) Eylem alanına da taşınması gerekt ğ n

C) B rey n mutluluğunu amaçlamasına

B) Mutluluk verd ğ ölçüde değerl sayılacağını

D) Sonuçta b reye fayda sağlamasına

C) Orta yolun seç lmes yle oluştuğunu

E) Bedensel hazları karşılamasına

D) Ancak b lg l k mseler n sah p olab leceğ n E) Sonucunun k ş ye b r başarı olarak dönmes gerekt ğ n

3.

Her nsan kend eylemler n "Acaba y m yaptım, kötü mü?" d ye değerlend r r. İy davrandığını düşündüğünde mutlu olur, huzur bulur. Kötü davranışlarında dolayı se acı çeker, huzursuz olur. İnsanın kend s n yargılamasını sağlayan bu ses, aslında onu davranışa da yönelten güçtür. Bu parçada ahlak felsefes n n hang temel kavramı açıklanmaktadır? A) Ahlak yasası B) Özgürlük C) Erdem

6.

B zler, sevg le Tanrı'ya bağlıyızdır; sevg , yüce erdem olduğu ç n tüm d ğer erdemler n kaynağıdır. Ilımlılık ya da öz denet m, dünya sevg s ne karşıt olarak Tanrı sevg s d r. Sevg , tüm ızdırapların üstes nden gel r. Akıl, Tanrı'nın sevg s tarafından yönlend r len doğru seçenek gücüdür. Bu parçaya dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r? A) İy ve kötünün ölçütler Tanrı tarafından bel rlenm şt r. B) Tanrı'nın b ld rd kler eylem alanında da taşınmalıdır. C) Tanrı, nsanı eylemler nde özgür bırakmıştır.

D) Ödev

D) Tanrı sevg s her şeye duyulan gerçek sevg s n n temel d r.

E) V cdan

E) Tanrı, mutlak y d r. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

15

AHLAK FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 2

• Mutluluk ahlakı nsanın mutluluğunu temel alır ve bu yönde

10. İnsan davranışlarının temel nde "kend n sevme", "kend n koruma" güdüsü vardır. Bu yüzden nsan kend s ç n y olanı yaparken, başkası ç n kötü olanı yapıyor olab l r. Ama nsan bundan kaçınmaz.

ahlak değer yargıları oluşturmaya çalışır. • Ödev ahlakı, nsanların sadece kend mutluluklarının peş nde koşmalarının ahlak b r davranış olmayacağını, toplumdak sorunlara karşı da lg l ve duyarlı olmaları gerekt ğ n savunur.

Bu parçadak görüş aşağıdak düşünürlerden hang s n n yaklaşımına uygundur?

Bu b lg lere dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

A) Sartre'n n varoluşçuluğuna

A) Akıllı, b lg l , erdeml b r hayat sürmek b z m yararımızadır.

C) Pyrrhon'un kuşkuculuğuna

B) Mutluluğa g den yol, çoğunluğun faydasına olan ahlak yasalarıdır.

E) Bergson'un sezg c l ğ ne

B) Proudhon'un anarş zm ne D) Hobbes' n benc ll ğ ne

C) Mutluluk ahlakı b reyc , ödev ahlakı se toplumcudur. D) Ahlakta y n yet her zaman yeterl olmayab l r.

11. I. St rner'e göre "Ahlak değerler b z avucuna alan b rtakım

E) İnsan mutluluğa kend s ne haz verd ğ ç n yönel r.

saplantılı f k rler nden başka b r şey değ ld r. İnsanın gerçekleşt receğ b r ödev yoktur, nsanın önceden bel rlenm ş b r durumu da yoktur. Nasıl k , b r b tk ye veya hayvana düşen b r ödev yoksa nsan ç n de böyle b r ödev yoktur."

8. I. Ahlak eylemler b r şeye araç olarak değ l, b r amaç ola-

II. Kant'a göre "Herkes ç n ayrı ayrı ahlak kurulamaz. Pra*

rak yapılmalıdır.

t k akıl yasalarını kend s koyar ve bu yasalara yönel r, onları gerçekleşt r r. Böylel kle herkes n b rleşeb leceğ davranışlar ortaya çıkab l r."

II. Eylemler n zde zled ğ n z yol, herkes ç n zlenmes gereken b r lke, yasa veya yol olsun.

Bu k düşünür ahlak felsefes n n hang sorusuna yanıt aramaktadırlar?

III. Ahlak eylem koşulsuz olmalı ve k ş den k ş ye değ şen özell kte olmamalıdır.

A) Ahlakta her zaman y n yet yeterl m d r?

Kant bu lkeler yle aşağıdak lerden hang s ne ulaşmaya çalışmıştır?

B) Tüm davranışlar ahlakla mı lg l d r? C) Evrensel b r ahlak yasası var mıdır?

A) Evrensel ahlak yasalarının varlığına

D) Ahlak eylem n amacı ned r?

B) İnsanın mutluluğunu sağlamaya

E) B reyler n v cdanlı olmasının, ahlak eylemde şlev ned r?

C) Aklın etk l olarak kullanılmasına D) Ortak b r y ve kötünün olamayacağına E) İnsanın ahlak eylemler nde özgür olduğuna

12. İnsanın varlığıyla d ğer nesneler n varlığı farklıdır. D ğer Varoluşçu felsefeye göre nsan rades le y ve kötü davranışlardan b r s n seçmel d r. İnsan seçt ğ davranışın get rd ğ sonuçları da üstlenmel d r. Varoluşçu felsefen n aşağıdak lerden hang s n önemsed ğ söyleneb l r?

Bu parça aşağıdak özgün görüşlerden hang s yle lg l d r?

A) B rey n v cdanını

A) Kant'ın ahlak em r anlayışıyla

B) Özgürlük ve sorumluluğu

B) Thomas Hobbes'un benc ll k görüşüyle

C) Erdeml yaşamayı

C) John Dewey' n yararcılığı esas alan görüşüyle

D) Ahlak yasalarını

D) Jeremy Bentham'ın hazzı temel alan yararcı anlayışıyla

E) İnsanın yazgısını

E) Sartre'n n b rey önceleyen varoluşçu görüşüyle 2. C

3. E

4. C

5. A

6. D

7. C

8. A

9. B

10. D

11. C

12. E


1. B

16

Cevaplar

9.

nesnelerde öz varoluştan önce gel rken, nsanda varoluş özden önce gel r. Doğuşunda nsan ne y d r ne kötüdür, ne b lg l d r ne de dürüsttür. İnsan bu değerler kend eylemler yle özgürce oluşturur.

YGS // FELSEFE

FÖY NO

06

TARAMA

1. Mill’e göre hepimiz mutlu olmak isteriz. Ama bizim mutlu-

4. Evrenin ana maddesi “ateş”tir. Ateş, bütün var olanların te-

luğumuz çevremizdeki insanların mutluluğuna bağlıdır. Bu nedenle tüm eylemlerimizde herkesi mutlu edecek şekilde davranmalıyız. Bu ise kaynağını insandan alan bir evrensel ahlak yasasının oluşmasına zemin hazırlar.

melinde bulunan, bütün değişmelerin içinde birliğini yitirmeden kalan tek şeydir. Bütün karşıtlar onun içinde erir. Evren hiç durmayan, kesilmeyen bir değişme, bir oluş içindedir. Bu değişme içinde değişmeden kalan tek şey ateştir. Her şey ondan doğar, ona döner.

Mill’in bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) İnsan, yaşamında iyi eylemler yaparak mutlu olamaz. B) İnsan, aklıyla arzularını dizginleyebilirse mutluluğa kavuşur.

Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Nesnelerin kaynağı tektir. B) Nesnelerin değişimi dönüşümlüdür.

C) Ahlaki eylemleri yerine getirmeme kişiye acı ve mutsuzluk verir.

C) Nesneler arasında bir “çoklukta birlik” vardır.

D) Bireyin mutluluğu toplumun mutluluğu ile olanaklıdır.

E) Nesnelerde değişimin olduğunu düşünmek bir yanılgıdır.

E) Her insan farklı şeylerden mutlu olur.

D) Nesnelerin tümünün bir kaynağı vardır.

2. Felsefe öğretiminde görülen eksikliklerin başında, içinde yaşadıkları toplumsal sistemin onaylamayacağı düşünceleri savunan filozoflardan söz edilmesi gelir. Hallac-ı Mansur ya da Giordano Bruno’nun düşünceleri nedeniyle öldürülmeleri unutulmamalıdır. Bu iki düşünürün çalışmaları bilinmeden felsefenin eleştirel gücünün sınırları anlaşılamaz.

5. Filozof düşünüldüğü gibi her türlü bilgiye sahip olan kişi değildir. Filozof bilgi sahibi olan değil, bilgiyi ve bilgeliği seven ve ona sahip olmak için yola çıkan, çalışan, erdemli kişidir. Bu parçada filozofun hangi özelliği dile getirilmektedir? A) Dogmatiklikten kaçınması

Bu parçaya dayanılarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Felsefe insanın bilme ve anlama ihtiyacını karşılamaya yöneliktir.

C) Hazır cevaplarla yetinmemesi

B) Felsefenin olgulara dayanma zorunluluğu yoktur.

D) Bilgiye ulaşmayı amaç olarak belirlemesi

C) Filozoflar eleştirel düşünceleriyle toplumda genel kabul gören düşüncelere karşı çıkabilirler.

E) Olması gerekene ilişkin görüş belirtmesi

B) Aklın ilkelerine dayalı açıklamalar yapması

D) Her düşünce felsefi bir nitelik taşımayabilir. E) Pek çok felsefi görüş, kendinden sonra gelen başka felsefi görüşlerce reddedilmiştir.

6. Tasavvuf, dinî ve felsefe bir düşüncedir. Bu düşüncede bu 3. Filozofa düşen görev nasıl düşünüleceğini, düşüncelerin nasıl yaşamsal kılınabileceğini insanlığa öğretmektir. Birçok düşünürün katıldığı görüşte olduğu gibi “Felsefe öğretilmez, yalnızca felsefe yapmak öğretilir.”

dünyadan ulaşma, varlıktan sıyrılma ve yoklukta bir olma düşüncesi ağır basmaz. Görünenin arkasındaki gerçek varlığa ulaşma düşüncesi vardır fakat ulaştıklarında yeniden dış varlığa dönmek, olgun bir insan olarak günlük yaşama katılmak, diğer insanlarla birlikte olmak düşüncesi de vardır.

Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Felsefe insana düşünme yöntemini gösterir.

Bu parçada tasavvufun hangi özelliği vurgulanmıştır? A) İnsanı sorumlu davranmaya yöneltmesi

B) Felsefede tutarlı görüşlere yer verilir.

B) Kuramdan çok yaşayış biçimi olması

C) Felsefe bilgi üzerine bir bilgidir.

C) Tanrı’nın emirlerinin esas alınması

D) Felsefede her türlü bilgi sorgulanır.

D) İbadetlerin eksiksiz yapılması

E) Felsefe birleştirici ve bütünleştirici bir işleve sahiptir.

E) Ahiret inancının önemsenmesi YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Felsefenin tanımı yapılamaz. Ona yakıştırılan her tanım

10. Düşünce tarihinde her felsefi dönemin birinden farklı so-

onun birkaç özeliğini dışarıda bırakır. Her yaklaşım onun sınırlarının dışında dolaşır durur. Bireysel ve sınırlı olmak felsefeye göre değildir. Felsefe sadece ansiklopedik sözcük olmayıp daha geniş daha başka bir şeydir.

rulara çözüm aradığı gözlenir. Sözgelimi İlk Çağ’ın doğa felsefesi döneminde “arkhe”, insan felsefesi döneminde “bilgi, ahlak”, Helenizm döneminde “mutluluk”, Orta Çağ’da “Tanrı, ruh, evren” gibi konular ele alınmıştır.

Bu parçada felsefenin hangi sorusuna yanıt aranmaktadır? A) Felsefenin konusu nedir?

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi dile getirilmektedir? A) Felsefe, içinde bulunduğu dönemin koşullarından etkilenir.

B) Felsefede aklın rolü nedir? C) Felsefede sorular cevaplardan neden daha önemlidir? D) Felsefe bilim ilişkisi nasıl olmalıdır? E) Felsefe nedir?

B) Felsefe, gerçeği anlama ve tanıma gereksiniminden doğmuştur. C) Felsefenin konuları ve konularına verilen cevaplar kesin yargılar içermez. D) Felsefe akla dayalı bir insan etkinliğidir. E) Felsefe tüm insanlığın ortak ürünüdür

8. Mutlu insanlar hemen her olayda kişinin kendisine neden yerine niçin ve nasılı sorması gerektiğini bilirler. Mutlu insanlar “Neden benim başıma geldi?” sorusunu sormazlar. Onlar için asıl soru “Bu problemi nasıl çözebilirim?”, ”Bu niçin doğrudur?” sorularıdır. Ayrıca “Problemleri nasıl çözebilirim?” diye düşünen insanlar mutluluğu yaratırlar. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Amaca ulaşmak isteyen kişi her yolu dener.

11. Var olmak algılanıyor olmak demektir. Gözlerimizi kapadığımızda nesne yok olmaz ya da insan öldüğü zaman her şey ortadan kalkmaz. Bir insan algılamayı bıraktığında diğer zihinler algılamaya devam eder.

B) Hazzı aramak acıdan kaçınmak mutluluğun formülüdür.

Berkeley’in bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Gerçeklik insanın hayal gücünün bir ürünüdür.

C) Eylemlerimiz bizi mutluluğa götürmelidir.

B) Varlığın algılanışı, algılayana bağlıdır.

D) Mutlu kişiler pratik çözümlere ulaşmak isteyenlerdir.

C) İnsan ve evren iki değişmez varlıktır.

E) Alışkanlıklar insanı mutlu kılar.

D) Soyut varlıklar düşünülebilir varlıklardır. E) Kendini özgürce oluşturabilen tek varlık insandır.

9. • Filozoflar içinde yaşadıkları toplumun sorunlarından etkilenerek çözüm üretirler. • Filozofların getirdiği çözümler öncelikle aydınları, aydınlar aracılığı ile de halkı etkiler. Bu iki yargıya dayanarak aşağıdaki bilgilerden hangisine ulaşılabilir? A) Felsefe, filozofların öznel yargılarını içerir. B) Felsefe ve toplum arasında karşılıklı bir etkileşim bulunur. C) Felsefe, insanın düşünme yetisine bir düzen kazandırır.

2

12. İnsan hiçbir etki olmadan, kendi aklı ve iradesi ile yapacağı davranışları belirlemelidir. Başka bir deyişle insan kendi aklının ortaya koyduğu seçenekler içinde bir veya birkaçını yine kendi iradesiyle seçmelidir. Böyle bir durumda birey kendini kontrol edebilir ve kendi başına karar verebilir. Bu parçada ahlak felsefesinin hangi kavramı üzerinde durulmuştur? A) Erdem B) Ödev

D) Felsefenin ortaya koyduğu sonuçlar tüm insanlık açısından evrensel nitelikler taşır.

C) Özgürlük

E) Felsefe, tarihin değişik dönemlerinden farklı konular öne çıkmıştır.

E) Mutluluk


D) Sorumluluk

Tarama

13. Metafizik problemlerin ortak özelliği duyu organlarıyla algı-

16. İnsan zihninde duyu organlarından gelmeyen hiçbir bilgi

lanamayan konularla ilgili olmalarıdır. Duyu yoluyla algılanamayan bir şey bilinemeyeceği için, metafiziğin kapsamı içinde kalan problemler de bilinemez.

yoktur. Bütün bilgilere yaşamla, deneyimlerle ulaşılır. Eğer böyle olmasaydı tüm insanlarda aynı bilgilerin olması gerekirdi. Bu nedenle insan zihni doğuştan tabula rasa (boş levha)dır.

Bu parçada metafizik problemlerin hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Düşünürlerin farklı anlamlar yüklemesi B) Gerçekliklerinin somut olarak sınanamaması

Bu parçadaki kişinin görüşleri aşağıdakilerden hangisine uygundur? A) J. Dewey’in pragmatizmine

C) Somut varlıkları yansıtması

B) A. Comte’nin pozitivizmine

D) İnsan ruhunun değişken olması

C) İ. Kant’ın kritisizmine

E) İnsan deneyimlerinin az olması

D) Aristoteles’in rasyonalizmine E) J. Locke’nin empirizmine

14. Felsefenin Yunanistan’ın en zengin kenti Milet’te doğması rastlantı değildir. Bu filozoflar ekonomik olarak rahat koşullarda yaşıyorlardı. Günlük ihtiyaçlarını sorunsuz karşılamanın rahatlığı ile felsefeyle ilgilenebiliyorlardı. Bu parçaya göre felsefenin doğuşunda etkili olan faktör aşağıdakilerden hangisidir? A) Çok tanrılı dinin yaygın olması B) Doğa bilimlerinin gelişmesi C) Toplumun gelir düzeyinin yüksek olması D) Toplumda akla ve eleştiriye önem verilmesi E) Özgürlükçü bir ortamın olması

17. “İnsanım o halde özgür olmalıyım, özgürüm o halde sorumlu olmalıyım.” Sartre bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini dile getirmektedir? A) Sınırsız özgürlük kötüye kullanılabilir. B) İnsan özgürce gerçekleştirdiği eylemlerinin sorumluluğuna katlanmalıdır. C) Bazı davranışların suç sayılıp cezalandırılması, insan özgürlüğünü zedeler. D) Sorumluluk duygusu, insanı özgürlüğünü kullanmaktan alıkoyar. E) İnsan özgür olmalı fakat sorumluluk almaktan da kaçınmalıdır.

15. Tanrı sonsuz bir cevherdir. Ruh ve maddenin varlığı Tanrı’ya bağlıdır. Ruhun özü düşünme, maddeninki ise yer kaplamadır. Bu iki cevher birbirinden etkilenmekte ve birbirini tamamlamaktadır. Örneğin, bedene bir iğne battığında ruh bu acıyı duymakta, hissetmekte, bedende de sararma, kalp atışlarının hızlanması vb. tepkiler meydana gelmektedir.

18. “Düşünce” olmayan her şey yokluktur. Çünkü biz ancak düşünceyi düşünebiliriz ve eşyadan söz etmek için elimizde bulundurduğumuz bütün kelimeler de ancak düşünceleri ifade edebilir.

Bu görüş aşağıdaki düşünürlerden hangisinin yaklaşımına uygundur? A) Descartes’in düalizmine

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi dile getirilmektedir? A) Gerçeğe ancak yaşayarak ulaşılabilir.

B) Sartre’nin varoluşçuluğuna

B) Madde olmadan varlık olamaz.

C) Demokritos’un atomculuğuna

C) Nesnelerin tümünün bir kaynağı ve sonu vardır.

D) Platon’un idealizmine

D) Varlıkları yaratan düşüncedir.

E) Gorgias’ın nihilizmine

E) Başında ve sonunda aynı kalan varlık yoktur. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

19. – Öyle davran ki, eylemine ölçü olarak aldığın ilkeyi, herkes için genel yasa olarak isteyebilesin. – Öyle davran ki, eylemlerinde insanı bir araç değil, amaç olarak göresin. – Öyle davran ki, insan istenci (iradesi) kendisini bir yasak koyucu gibi hissetsin. Kant’ın bu ilkelerine dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Evrensel ahlak yasaları vardır. B) İnsan davranışlarında ahlaki ilkelere göre davranmalıdır.

22. Arkadaşlarım kötü durumda ise ve ben onların sorunlarını görmezden gelirsem, gerçek bir dost olduğum söylenemez. Ülkemde salgın hastalık varken bir hekim olarak ülkemi terk ediyorsam, iyi bir vatandaş ve doktor değilimdir. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yerilmektedir? A) Düşüncelerin davranışlara dönüştürülmemesi B) Bencil davranıp sorumluluktan kaçılması C) Özgürlüğün istismar edilmesi D) Değerlerin sürekli değişmesi E) Sezgilere göre davranılması

C) İnsan ahlak yasalarına isteyerek uymalıdır. D) İnsan çıkarına göre davranmalıdır. E) Ahlak yasalarına uymak bir zorunluluktur.

20. “Neden metafizik alanı felsefenin en çok tartışmaya sahne olan alanıdır? Çünkü metafizik tartışmalar somut bir nesne üzerinde değil. Böyle olunca metafizik üzerine her düşünürün farklı bir yaklaşım sergilemesi kaçınılmaz oluyor.” Bu görüşe göre metafizik alanındaki görüşlerin öznel olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Varlıkta sürekli bir değişimin gözlenmesi B) Nesnelerin kaynağının tek olması C) Aklın yetersiz kalması D) Doğada olup bitenlerin doğal güçlerle açıklanması E) Metafiziğin duyumu aşan konular olması

23. Kendi zıttını meydana getiren her varlık, daha sonra zıddıyla çatışma içine girer. Zıtlıkların bu çatışmasında her ikisini de aşan bir sentez meydana gelir. Sentez de kendi zıddını yaratır ve yeni sentezler oluşur. Varlığın meydana gelmesini açıklayan bu görüşe ne ad verilmektedir? A) Nelik B) İlineksel nitelikler C) Diyalektik D) Zorunlu varlık, mümkün varlık ayrımı E) Madde ve form ilişkisi

21. Epiküros'a göre mutluluk için haz gereklidir. Haz canlıların doğal amacıdır. Ancak hazdan anlaşılan sadece haz peşinden koşmak değil, sadece acı duymamaktır. Üşümemek, aç olmamak, acıdan yoksun olmak yeterlidir.

Çünkü her filozof kendi sisteminin doğru olduğu kanısındadır. Zaten doğru diye bir şey yoktur.

Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) İnsan mutluluğa ulaşmak için hazzı aramalı acıdan kaçınmalıdır.

Gorgias'ın bu sözleri "bilgi kuramı"nın hangi temel sorusuna yanıt niteliğindedir? A) Akıl her şeyi bilebilir mi?

B) Alışkanlıklar yaşamı kolaylaştırır.

B) Doğru bilgi olanaklı mıdır?

C) Mutluluk için kişi başkalarının sorumluluğunu da üstlenmelidir.

C) Bilgi doğuştan mıdır?

D) Bireyin hazları değişkenlik gösterir. E) İnsan ölçülü bir yaşam sürmelidir.

4

24. Gorgias'a göre hiçbir filozof insana doğruyu öğretemez.


D) Duyu bilgisine güvenilir mi? E) Doğru bilginin ölçütü nedir?

Tarama

25. İnsanların tüm eylemleri bilinçli ya da bilinçsiz olarak kişi-

28. Ressamın tablosundaki çok sayıdaki farklı renk, onun pa-

nin kendi çıkarlarını ve kendi iyiliğini sağlama arzusu tarafından yöneldirilir. Bir insan başkalarına yarar sağlayarak, başkalarının çıkarlarına hizmet edecek şekilde davranabilir. Fakat bu yalnızca görünüştür. Kişi bu durumlarda bile kendisini düşünür, kendi çıkarını gerçekleştirmeye çalışır.

letindeki dört temel rengi farklı oranlarda karıştırmasının sonucu olarak çıkar. Bütün varlıkların oluşumunda da aynı durum söz konusudur. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) İnsanla evren arasında sıkı bir ilişki vardır.

Bu parçada aşağıdaki yaklaşımlardan hangisinin görüşüne yer verilmiştir? A) Sezgicilik

B) Evrendeki maddeler farklı oranlarda birleşen ana maddelerden meydana gelir.

B) Faydacılık

C) Varlıkta değişimin olduğunu düşünmek bir yanılgıdır.

C) Bencillik

D) Varlık "bir" olandan türemiştir.

D) Hazcılık

E) Varlık diye bir şey söz konusu değildir.

E) Anarşizm

29. Felsefe tarihinde filozoflar farklı düşünceler üretmişler, 26. Kant'a göre kişi eylemlerinin tamamında ahlak yasasına uygun davranmalıdır. Bu yasaya göre eylemimizin niyeti genelgeçer olmalıdır. Evrenin her yerindeki akıl sahibi varlıkları kapsayan bu yasaya göre, eylemimizin ahlaklı olması iyi niyetle yapılmış olmasına bağlıdır. Kant bu sözleriyle ahlak felsefesinin hangi sorusuna yanıt aramaktadır? A) Ahlaki eylemin amacı nedir? B) Erdem nedir? C) Meslek etiği nedir? D) İyi ve kötü nedir? E) Evrensel bir ahlak yasası var mıdır?

fikirler ortaya koymuşlardır. Bazı filozofların düşünceleri kendilerinden sonra gelenler tarafından kabul edilmiş, kabul edilmekle kalınmamış, aynı konuda farklı bakış açıları kazanmışlardır. Örneğin Pyhrron'un düşüncelerini kabul eden Timon, aynı düşünceleri daha sistemli hale getirmiştir. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Filozoflar farklı filozoflardan yararlanarak yeni bilgiler ortaya koyabilirler. B) Filozoflar toplumdan kopuk kişilerdir. C) Filozofun kişiliği onun düşüncelerini etkiler. D) Filozoflar, görüşleriyle içinde yaşadıkları toplumu etkilerler. E) Filozoflar, diğer filozofların düşüncelerini eleştirirler.

27. • Sokrates'e göre mutluluk bilgili olmaktır, çünkü bilgi erdemdir. • Demokritos'a göre mutluluk azla yetinmek, ölçülü davranmaktır. • Epiküros'a göre mutluluk hazdır, acıdan uzak olmaktır. Bu düşünürler ahlak felsefesinin hangi sorusuna yanıt aramaktadırlar? A) İnsanın eylemleri önceden belirlenmiş midir? B) Bilgili olmakla mutluluk arasında ne tür bir bağ vardır?

30. Bir balçık yığını kendiliğinden heykel olamaz, bir heykeltraşın bu balçık yığınına biçim kazandırması gerekir. Bunun gibi ana madde de kendiliğinden düzenli, belirli nesnelerin dünyasını meydana getirmiş olamaz. Bunun için düzenleyici, biçimlendirici bir kuvvetin işe karışması gerekir. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi dile getirilmektedir? A) İnsan madde ve ruhtan oluşur. B) Evrende bir oluş ve değişim vardır.

C) İyi ideasına nasıl varılabilir?

C) Evrenin oluşumunda yaratıcı bir güce gereksinim duyulur.

D) İnsan mutluluğa nasıl ulaşır?

D) Varlık maddenin biçim değiştirmiş şeklidir.

E) Evrensel ahlak yasaları var mıdır?

E) Özneden ayrı bir varlık alanı bulunmamaktadır. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

31. I. Canlıyı cansızdan ayıran ruh hangi özelliklere sahiptir? II. İnsan ruhu nedir? III. Ruh ölümsüz müdür? Bu sorulara aşağıdaki alanlardan hangisinde yanıt aranır? A) Deney ve gözleme dayanan bilimsel alanda B) Duyularla algılanamayan metafizik alanda C) Bilginin oluşumunu inceleyen epistemolojik alanda D) Varlıktaki güzelliği araştıran estetik alanda E) İnsanın mutlu olmasını amaçlayan etik alanda

32. Bir bilim adamının ve bir ahlakçının ortaya koydukları bilgiler aynı değerdedir. Çünkü doğruların kendi başlarına bir önemi yoktur. Ancak bu bilgilerin pratikte ne gibi yarar sağlayacakları, pratikte ne gibi değişikliklere yol açacakları önemlidir. Bu parçada görüş aşağıdaki yaklaşımlardan hangisine uygundur?

34. Bir düşüncenin ya da önermenin doğruluğunun kanıtlanması demek, bu önermenin ya da düşüncenin, bu düşünceyi öne süren kişinin daha önce doğru saydığı diğer görüşlerle ya da önermelerle uyumlu olmasına bağlıdır. Bu parçaya göre bir bilginin doğruluğu aşağıdakilerden hangisine bağlıdır? A) Apaçık bilgiler içermesine B) Tümel uzlaşımın olmasına C) Düşüncenin dış dünyaya uygunluğuna D) Bireye fayda sağlamasına E) Önceki bilgilerle tutarlı olmasına

35. • Üçgenin iç açılarının toplamı 180 derecedir. • Bütün, parçalarının toplamına eşittir. • İki nokta arasını birleştiren en kısa yol, doğrudur. Bu bilgilerin ortak noktası aşağıdakilerden hangisidir? A) Deneyimlerle elde edilmeleri B) Olgulara dayalı olmaları

A) Pragmatizm

C) Gündelik yaşamı kolaylaştıran bilgiler olmaları

B) Pozitivizm C) Septisizm

D) Apaçık önermeler olup doğruluğundan kuşku duyulmamaları

D) Rasyonalizm

E) Doğruluğundan şüphe edilmeleri

E) Empirizm

36. Septiklerin kuşkuculuğu ile Descartes'in kuşkuculuğu bir33. – Thales'e göre evrenin ilk ögesi "su"dur. – Empedokles'e göre evren "toprak - su - hava - ateş"ten meydana gelir. – Demokritos'a göre evren "atom" adı verilen en küçük yapı taşlarından oluşur. Bu üç düşünürün varlık konusundaki ortak görüşü aşağıdakilerden hangisidir? A) Felsefe için varlık yalnızca sezgisel olandır. B) Felsefe için varlık aşkın olandır. C) Felsefe için varlık maddesel olandır. D) Felsefe için varlık var olanların tamamıdır. E) Felsefe için varlık düşünsel olandır.

6


birinden farklıdır. Septiklerde kuşku, apaçık bir doğrunun olanaksızlığını kanıtlamaya çalışırken; Descartes kuşku ile apaçık, matematikteki gibi kesin bilgilere ulaşılabileceğini savunmuştur. Buna göre Descartes'in kuşkuculuğunu septiklerin kuşkuculuğundan ayıran temel özellik aşağıdakilerden hangisidir? A) Hiçbir konuda hiçbir yargıda bulunmaması B) Kuşkuyu doğru bilgiye ulaşmanın yöntemi olarak ele alması C) Felsefe yapmanın nihai amacı olarak görmesi D) Sonuna kadar her şeyden şüphe etmesi E) Kesin bilgiye varılamayacağını savunması

Tarama

37. Spinoza'ya göre biz, çoğu kez seçimlerimizin nedenlerini

40. Bir masayı yaparken önce o masanın nasıl olacağını ta-

bilmediğimiz için hür olduğumuzu düşünürüz. Ancak biraz daha dikkatlice bakarsa, insanın seçiminde arkadaşlarının, ailesinin telkinlerinin, toplumda yapılan işe saygısının ne kadar etkili olduğu hemen fark edilir.

sarlarız. Böylece masanın özü önceden belirlenir. Varoluşu ise buna uygun olarak ortayı konur. Fakat insanda varoluş özden önce gelir. İnsan sadece vardır. Belli bir öze, taslağa ya da modele göre yaratılmamıştır. İnsan kendini ne yapmak isterse, o olacaktır.

Bu parçada ahlaki seçimlerde aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu vurgulanmaktadır? A) Eğitim düzeyinin B) Yaşın

Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Anarşizm

C) Özgürlüğe katkı yapan çevresel koşulların

B) Faydacılık

D) Kişilik yapısının

C) Ödev ahlakı

E) Dini ögelerin

D) Hedonizm E) Egzistansiyalizm

41. İnsanda bir yandan dostluğu, sevgi ve yardımlaşmayı içe-

38. İnsan bilinmeyen şeyleri sevmez. Yanlış da olsa her türlü açıklama insanı mutlu etmiştir. Bu yüzden insan, çoğu zaman deneyimlerine dayanarak yeni karşılaşılan durumlara kesinliği olmayan açıklamalar getirir. İşte empirik bilginin kaynağı da budur. Buna göre empirik (gündelik) bilginin kaynağı aşağıdakilerden hangisidir? A) Gündelik yaşamı kolaylaştırma ihtiyacı B) İnsandaki bilme ve anlama isteği C) Aklın etkili olarak kullanılması D) Deneyimlerin değişken olduğunun bilinmesi E) Kesin bilgiler içermesi

ren bir eğilim, diğer yandan bencilliğe ve bozgunculuğa yatkın bir eğilim bulunur. Dayanışma ortamında yetişen insanda olumlu ve yapıcı duygular, bireysel arzuların egemen olduğu bir ortamda büyüyen bir insandaysa bencil ve yıkıcı eğilimler etkin olur. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Çıkarına düşkün olan bir kişinin eylemleri her zaman ahlak kurallarına aykırıdır. B) İnsanda doğuştan var olan olumlu ve olumsuz eğilimler çevresel uyaranlarla şekillenir. C) İnsanın eylemlerini, bu eylemlerin getireceği sonuçlar değil, insana duyduğu saygı belirlemelidir. D) Ahlak kurallarına uyan bir kişi çıkarlarını da korumuş olur. E) Kişi elinde olanı ve olmayanı bilmeli, ona göre davranmalıdır.

42. Ben var mıyım?, Başka insanlar var mı?, Algıladığımı 39. Varlık oluştur. Bu oluşu sağlayan ise ateştir. Bu yüzden her şeyin özünde ateş vardır. Her şey ateşten gelir ve yine ona döner. Ateş tüm var olanların ilk temelidir, nedenidir. Bu parçada görüşleri verilen filozof aşağıdakilerden hangisidir? A) Evrende sürekli değişimin olduğunu söyleyen Herakleitos B) Varlığı geist ve diyalektik süreciyle açıklayan Hegel C) Varlığın ruh ve maddeden oluştuğunu söyleyen Descartes D) Var olmak algılanmış olmaktır diyen Berkeley E) Varlık atomlardan oluşur diyen Demokritos

sandığım şeyler gerçekten var mı, varsa bunların benden bağımsız olarak var olmaları gerekmez mi? Bir çocuk gizlenmek amacıyla gözlerini elleriyle kapattığında dünya yok olur ama çocuğun bakış açısından kendisi de yok olur. Felsefeciler de böyle çocukça düşünme tuzağına mı düşüyorlar, yoksa çocuğun masum bakışı daha derinde bir şeylere mi işaret ediyor? Bu parçada sözü edilen problemlerle felsefenin hangi alanı ilgilenmektedir? A) Din felsefesi B) Etik C) Bilim felsefesi D) Ontoloji E) Bilgi felsefesi YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

7

Tarama

43. Bir düşünürün, inançlarının veya düşüncelerinin doğrulu-

46. Hiçbir şey yoktur, olsa bile onu bilemeyiz. Çünkü düşünce-

ğu için ortaya koyduğu gerekçeler epistemolojik bakımdan yeterince sağlam ve güçlü olduğu takdirde bilgiye sahip olduğu, yani inançlarını bilgiye dönüştürdüğü söylenebilir.

lerimiz durağan, nesneler ise değişkendir. Onu anlatmamız da mümkün olamaz. Çünkü dilin yapısı değişken iken düşünülen varlıkların yapısı değişmez.

Bu parçada inancın bilgiye dönüşmesinde aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu vurgulanmaktadır? A) Temellendirme yapmanın B) Deneyimlere dayanmanın

Gorgias bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini dile getirmektedir? A) Varlığın yapısı bilinemez, bilinse bile bir başkasına aktarılamaz.

C) Bilimsel yöntemi kullanmanın

B) Nesnel dünya sürekli bir oluş durumundadır.

D) Dini bilgilerden yararlanmanın

C) Varlığın algılanışı, algılayana bağlıdır.

E) Sezgilere güvenmenin

D) Dış dünya bireyden bağımsız olarak vardır. E) Kişisel tutumlar varlığın özünü değiştirir.

dan ibaret değildir. Aksine nesneler, var oldukları için algılanmaktadır. Bu nedenle algılarımız, algılarımızın konusu olan ve algıdan ayrı, ondan bağımsız nesnel bir dünyaya işaret eder. Buna realizm adı verilmektedir. Buna göre realizmin temel görüşü aşağıdakilerden hangisidir? A) Varlıkta asıl olan öznedir. B) Somut varlıkların önemi yoktur. C) Her varlık kendini diğer varlıklardan farklı gösterir. D) Gerçeklik bizim var olan şeylere ilişkin deneyimlerimizdir. E) İnsan zihninden bağımsız bir varlık dünyası vardır.

45. Herhangi bir konu hakkında düşüncesini ifade eden her birey, çelişkili hükümlerde bulunmaktan kaçınmalıdır. Eğer bir birey aynı konu üzerinde farklı yerlerde birbiriyle uyuşmayan yargılarda bulunuyorsa onun bu bilgilerinin hiçbir doğruluk değeri yoktur. Çünkü o bireyin savunduğu düşüncenin bir bütün olarak doğru olması, çelişkili hükümlere yer vermemesine bağlıdır. Bu parçada görüşlerini dile getiren kişi aşağıdakilerden hangisini bilginin doğruluk ölçütü olarak kabul etmektedir? A) Yarar B) Tümel uzlaşım C) Tutarlılık D) Uygunluk E) Apaçıklık

47. • Parmenides'e göre evrende bir değişimin olduğunu düşünmek bir yanılgıdan ibarettir. • Herakleitos'a göre evrende değişmeyen tek şey değişimdir. Bu iki düşünür aşağıdaki sorulardan hangisine cevap vermişlerdir? A) Varlık nasıl bir yapıya sahiptir? B) Varlıkta bir değişim var mıdır? C) Nesnelerden ayrı ideal varlıklar var mıdır? D) Özden ayrı bir varlık alanı var mıdır? E) İnsan deneyimi varlığın tümünü kavrayabilir mi?

48. Faydacı ahlak anlayışını savunan filozoflar, insanların bir toplum içinde yaşadığının, dolayısıyla birimiz için haz verici olan bir şeyin bir başkasına zarar verebileceğinin bilincindedirler. Bu ise başkasının, bana haz veren şeylere haklı olarak izin vermemesi demektir. O halde yapılması gereken şey, kendi dışımızdaki diğer insanları da düşünerek, herkesin yararını gözeten, ortak haz veren bir iyinin bulunmasına çalışmaktır. Buna göre faydacı ahlak anlayışının görüşün temelinde aşağıdakilerden hangisi bulunmaktadır? A) Ahlakta herkes için geçerli bir ilkeden söz edilemez. B) Baskı duymadan, özüne dayanarak eylemde bulunan insan özgürdür. C) İnsan yapacağı davranışı belirlerken kendi çıkarını düşünmelidir. D) En çok sayıda insana, en büyük ölçüde haz veren bir eylem doğru eylemdir. E) İyi ve kötünün bilgisi insanlarda doğuştan hazır olarak bulunur.

26. E 27. D 28. B 29. A 30. C 31. B 32. A 33. C 34. E 35. D 36. B 37. C 38. B 39. A 40. E 41. E 42. D 43. A 44. E 45. C 46. A 47. B 48. D 2. C

3. A

4. E

5. D

6. B

7. E

8. D

9. B 10. A 11. B 12. C 13. B 14. C 15. A 16. E 17. B 18. D 19. D 20. E 21. A 22. B 23. C 24. B 25. C YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

1. D

8

Cevaplar

44. Algıyı oluşturan nesneler algıdan bağımsızdır. Varlık, algı-

YGS // FELSEFE SANAT FELSEFESİ

FÖY NO

Sanat Felsefesi ve Temel Kavramları - Sanatı Açıklayan Felsefi Görüşler Güzeliğin Kaynağı Nedir? - Sanat Eserinin Nitelikleri - Sanata Etki Eden Unsurlar Ortak Estetik Yargıların Varlığı

 A. SANAT FELSEFESİ VE TEMEL KAVRAMLARI  İnsan asırlar boyunca da ma b r arayış ç nde olmuştur. Yaşamını lg lend ren her alanda arayışı h ç b tmem şt r.  Arayış ç nde olan nsan sorular üretm ş ve bu sorulara cevaplar vermeye çalışmıştır.  Doğru - yanlış, y - kötü, sevap - günah, güzel - ç rk n g b kavramları açıklama çabası hep süregelm şt r.  İnsanın bulmaya ve cevaplamaya çalıştığı bu kavramlardan güzel ve ç rk n kavramı estet k ve sanat alanında bulunmaktadır.  Güzel bulmak, güzelden haz almak, ç dünyasını yansıtmak, hayal gücünü ve sezg ler n kullanmak bu yolla b r şeyler üretmek çabasındadır nsan.  İnsanın sanatın her branşında ürett ğ ürün başkaları tarafından değerlend rmeye alınmış, her bakış açısı bu sanat ürünler n farklı yönlerden değerlend rm şt r.  "Estet k" ve "sanat" kavramları felsefen n alanına g rm ş ve sanat felsefes adı altında ayrı b r d s pl n oluşmuştur.

07

 Estet k kavramı lk defa A. G. Baumgarten tarafından kullanılmış ve bağımsız b r d s pl n hal ne get r lm şt r.  Baumgarten "estet ğ ", "duygu b lg s n n b l m " d ye tanımlamıştır.  Estet k duyu b lg s n yetk nl ğe ulaştırmaya çalışır. Bu yetk nl k "güzell k"t r dem şt r.

 Baumgarten'den sonra Kant, Hegel g b d ğer f lozoflar estet k kavramına başka tanımlamalar da yüklem şlerd r.  Onlara göre estet ğ sadece "güzel" le sınırlamamak gerek r. Ayıca, hoş, zar f, yüce, ulu, traj k, ç rk n ve alımlı g b kavramları estet ğ n nceleme alanına dah l etm şlerd r.  "Sanat" kel mes Arapça kökenl d r. "Ustalık, hüner, mar fet" anlamına gelmekted r.  "Sanat" nsanlar tarafından meydana get r len ve bell b r estet k değere sah p olan ürünler n ortaya konulduğu alandır.  Sanatın ne olduğu konusunda da f lozoflar çeş tl görüşler ler sürmüşler ve felsefen n temel problemler nden b r hâl ne get rm şlerd r.  "Sanat ned r, sanat eser ne anlama gel r, sanatsal fade ned r, sanatçı ney let r, b r sanat eser n başarılı kılan özell kler nelerd r?" g b sorular sanat felsefen n konusu ç ne alınmıştır.

 Sanat felsefes sanatın, sanat yaratmalarının ve sanat beğen ler n n özü ve anlamını konu alan, sadece sanattak güzell kle lg lenen b r d s pl nd r.  Felsefen n özell kle sanat alanında güzel ve güzell ğ konu alan dalına sanat felsefes adı ver lmekted r.

 "Estet k" sözcüğü Yunanca "a sthes s" sözcüğünden gelmekted r. Bu sözcük "temel algı, duyum, duyulur algı" anlamına gelmekted r.

Sanat eser nsan ürünüdür.


1

SANAT FELSEFESİ

1) Este k ve Sanat Felsefesi  Estet k ve sanat b r arada kullanılmaktadır. Oysa k s farklı kavramlardır.  "Estet k", "güzel" n ne olduğunu soran, sorgulayan felsef d s pl nd r.  Estet k "Güzel ned r, güzel n b r standardı var mıdır, sanat eser n n doğayla l şk s ned r, güzell k onu algılayan özneden bağımsız b r estet k değer m d r?" şekl nde pek çok soruya cevap arar.

 Sanat felsefes n n temel kavram ve problemler estet ğ n de problemler ç nde yer alır.  Sanat felsefes nde "sanatçı, sanat eser , sanat eser n ortaya koyma etk nl ğ , beğen " g b kavramlar sürekl sorgulanmaktadır.  Her sanat eser n n toplumlarda farklı algılanması da söz konusudur.  Sanat felsefes sanatın ve sanatçının her toplumda yer , algılanışı, değer , yorumlanması g b konuları da ele almaktadır.

 Estet ğ n alanı gen şt r. İnsanın ürett ğ ürünler güzel olab ld ğ g b , doğada kend l ğ nden bulunan nesneler de güzel olab l r.  Doğada bulunan ç çek, kuş, den z, ağaç, su "güzel"d r, bunlar sanat eser olarak değ l, "güzel" olarak tanımlanır. Sanat eser olması ç n nsan ürünü olması gerek r.

 Estet k hem doğayı kapsamakta hem de sanat eser n kapsamaktadır.

Doğanın güzell ğ estet ğ n alanına g rmekted r.

 Estet k güzel bütün alanlarda, sanat felsefes yalnızca sanat eserler nde ele alır.  Güzell k hem estet ğ n hem de sanat felsefen n konusu olab l r.

Sanat eser n n güzell ğ sanat felsefes n n alanına g rmekted r.  Günlük hayat ç nde kullandığımız pek çok şey sanatın ç ne g rmekted r. Çünkü sanat nsanın ürett ğ her şeyd r.  İnsanın ürett ğ müz k, h kaye, terl k, ev, b na, bahçe, b r üret md r, ancak sanat eser değ ld r.  Sanat ve sanat eser arasında öneml farklar bulunmaktadır.  Sanat eser nde b r kaygı vardır o da; "güzel aramak", "güzel fade etmek", "güzel ortaya koymak"tır.  Sanat felsefes nsanın ortaya koyduğu sanat eserler n ele alan, sanata da r güzel , duyguları ele alan, nceleyen felsefe d s pl n d r.

2


2) Sanat ve Felsefe İlişkisi  Sanat nsanın farklı yol ve yöntemlerle kend n fade etmes , doğayı bet mlemes , duygularını açığa çıkarması ç n "b ç m verme yöntem yle" ortaya çıkardığı üründür.  İnsanın kend üret m olan sanat; res m, heykel, müz k, fotoğraf, edeb yat, s nema vb. pek çok yol ve yöntemle meydana gelen nsana özgü b r etk nl kt r.

SANAT FELSEFESİ  Sanat nsanın doğayı algılaması, kend n bet mlemes , hazlarını ortaya çıkarması, toplumsal sorunları d le get rmes , coşkuyu, sev nc ve üzüntüyü enstrüman aracılığıyla d le get rmekt r.  Sanatın nsanla doğrudan l şk s felsefen n d kkat n çekm ş ve sanat felsefes adı altında sanatın nsan adına ortaya koyduğu fadeler sorgulamaya başlamıştır.  Felsefen n zaten nsan ve nsanın b reysel ve toplumsal yanını ncelemes sanatla olan bağlantısını güçlend rm şt r.  Felsefen n ve sanatın doğayı, nsanı ve varlığı ele alış b ç mler b l mden tamamen farklıdır. Onların doğrulama ya da test etme g b b r zorunlulukları yoktur.

 Sanatta öncel k beğen ve güzell k olduğu ç n bell b r çıkar elde etme amacı güdülmemekted r.  B r sanat eser n n estet k değer kazanab lmes ç n h çb r madd gel r elde etmes düşünmeden üret lm ş ya da ortaya çıkarılmış olması gerek r.

3) Sanat Felsefesinin Temel Kavramları  Estet k Haz: B r nesney veya tems l b ç m n h çb r çıkar gütmeden, b r hoşlanma ya da hoşlanmama duygusuyla oluşan düşünce ve yargıdır.  Estet k Nesne: Güzell k değer n taşıyan, nsanın estet k lg s veya estet k tutum alanına g ren her şeyd r.  Estet k / Güzell k: Nesnen n onu algılayan k ş tarafından hoş, y olarak değerlend r lmes d r.  Estet k Yaşantı: Estet k öznen n, estet k b r tavırla estet k b r nesneye yaklaşması sonucunda duyduğu estet k heyecan veya duygudur.

Örnek 1: Hüsey n Rahm Gürpınar, Ben Del m y m? (1972) adlı romanı müstehcen bulunarak dava açılınca yazar, "gerçek öykücülük, tüm b l mler , tenler kapsayan, her kötülüğü, her hastalığı, her g zl yarayı aydınlığa çıkaran yüce b r güçtür." d yerek duruşmada kend s n ve sanat felsefes n savunmuştur. Bu parçaya göre Hüsey n Rahm Gürpınar'ın sanat felsefes aşağıdak lerden hang s olarak n telend r leb l r? A) Doğanın üzer nden yansıtılan b r kopya B) Alışılmadık konuların özgün yaratımı C) Kel melerle b r çocuk g b oynamanın özgürlüğü

 Estet k Değer: Estet k nesnen n serg led ğ denge, oran, büyüklük, b rl k, b r sanat eser n n güzell ğ ne katkıda bulunan özell klerd r.

 Estet k Özne: Estet k nesne karşısında sanatsal duygular h sseden, hoşlanan, heyecan tepk s gösteren, estet k tavır alab len estet k haz alan k ş d r. Bell b r beğen ye, b r sanat duyarlılığına sah p olan özned r.  Estet k Heyecan: Duyusal zevk n, b ç msel ve duygusal hazlarla b rleş m d r. Örneğ n, den z n dalgalarının ve ses n n nsanı rahatlatarak başka dünyalara dalmak ve huzur bulmak estet k heyecandır.  Estet k Tavır: Estet k özen n estet k nesneye karşı gösterd ğ tepk d r. Çıkar gözetmeyen tavır ya da estet k tutum olarak da fade ed l r.

D) Doğal olanın gerçekç fades E) Düşünsel olanın ustaca kurgusu Yazar, müstehcenliğin hayatın içinde olduğunu, doğal olanın gerçekçi ifadesini dile getirerek sanat görüşünü açıklamıştır. Cevap: D

 Sanat tamamen duygu, heyecan, üzüntü g b çsel etkenlere dayalı ken, felsefe akla, düşünmeye dayalı b r etk nl kt r.  B r sanat eser doğru ya da yanlış d ye değerlend r lemez. İy , güzel, hoş şekl nde değerlend r l r ve algılanır.

 Estet k Yargı: Estet k öznen n, estet k nesne hakkındak güzel ve hoş olduğu şekl nde bulunduğu değer fades d r.  Estet k Kaygı: Güzele, güzell ğ ne l şk n duyulan ted rg nl k, güzele, daha güzele, en güzele ulaşab lmede yaşanan ted rg nl k hâl d r. Güzel b r sanat eser yle karşılaşmanın üzer m zde bıraktığı der n etk d r.


3

SANAT FELSEFESİ  Doğayı tems l eden ve kopyalayan sanatçı, gerçekl ğ de kopyaladığını sanır.  Sanat yapıtında gördüğümüz doğadır, nsandır, yaşamdır ve sanatçı dünyaya b r "ayna" tutmuş g b yansıtma yapmaktadır.

Estet k nesne b reyde estet k haz uyandırır.

 B. SANATI AÇIKLAYAN FELSEFİ GÖRÜŞLER  Sanatı açıklayan felsef görüşler üçe ayrılmaktadır.

Örnek 2: Yazar b r eser nde sanat üzer ne felsef görüşler n bel rt rken şu cümleler aktarır "sanat eserler nde gördüğümüz değerd r, nsandır, hayattır ve sanatçı eserler nde b ze onları aktarır, b r ayna tutar dünyaya sank ..." Bu parçada, yazarın sanata yaklaşımı aşağıdak lerden hang s nde ver lm şt r? A) Sanat, sanat ç n vardır.

Takl t Olarak Sanat

B) Sanat, b r yaratmadır.

(Yansıtma Kuramı)

C) Sanat, takl tten barett r.

● Platon

D) Sanat, eğlence ve oyundur.

● Ar stoteles

E) Sanat, evrensel b r etk nl kt r.

SANATI AÇIKLAYAN

Sanat eserinde görülen doğadır, doğanın birebir sanat eserine aktarılmasıdır görüşü savunulmaktadır. Bu görüş sanatı taklitten ibaret görmektedir.

FELSEFİ GÖRÜŞLER

Cevap: C

 Bu görüşün en öneml tems lc ler Platon ve Ar stoteles't r. Yaratma Olarak Sanat (İdeal st Kuram)

Oyun Olarak Sanat ● Fr edr ch Sch ller

● Benedetto Croce

1) Taklit Olarak Sanat (Yansıtma Kuramı)  Bu görüşe göre "sanat ned r?" sorusuna ver len lk cevap, sanatı b r benzetme, yansıtma ya da takl t (m mes s) olarak tanımlamadır.  "M mes s" yansıtma ya da takl t etme anlamına gelmekted r.

Öğğretmen Sorusu

 Bu görüşe göre sanat, sanatçının gerçekl ğ , hak kat ve gördüğü b r nesney veya durumu takl t etmes yle ortaya çıkan üründür.

Platon  Platon'a göre sanatçı nesneler dünyasının lk örnekler olan dealar dünyasını ne kadar başarılı yansıtırsa o kadar gerçek sanat ortaya çıkar.

 Platon sanatı b r yansıtmaya benzetm ş ve y ne sanatı deal zmle l şk lend rerek açıklamıştır.  Platon deal zmde şöyle dem şt r: İç nde yaşadığımız dünya, duyularımızla algıladığımız dünya sadece b r görünüştür, gölged r. Asıl gerçekl k dealar dünyasındadır.  B zler mağara örneğ nde olduğu g b b ze görünen gölgeler kadar gerçekl ğ n farkındayız dem şt r.  Var olan asıl gerçekl k dealar dünyasında olduğuna göre b zler sadece bu dünyada kopyaları yaşamaktayız.

M chalengelo "Musa Heykel "n yaptıktan sonra heykel n karşısına geçerek "Konuş ben mle" demes , hang sanat akımı le açıklanab l r?

Takl t kuramı.

4


SANAT FELSEFESİ  İşte sanat da ç nde yaşadığımız kopyaların takl t ed lmes yle ortaya çıkmaktadır.  B r sanat eser duyusal nesney (kopyayı) ve tab k onun aracılığıyla deanın kend s n ne kadar başarılı olarak takl t ederse o kadar başarılı olur.

Takl t kuramı sanatın "yansıtma" olduğunu söyler. Leonardo Da V nc (Mona L sa)

Örnek 3: Platon'a göre b r sanat eser n n güzell ğ , deasından aldığı pay le doğru orantılıdır. Yan onlar aslında gerçek güzell ğ n kopyalarıdır. Bu parçadan aşağıdak yargıların hang s ne ulaşılab l r?

2) Yaratma Olarak Sanat (İdealist Kuram)  Bu görüşü savunanlara göre sanat; hayal gücünün özgür b r yaratımı, sanat eser se; k ş sel heyecanının dışa vurumudur.

A) Gerçek güzel, sanat eser d r. B) Güzel n varlığı sanatçıya bağlıdır.

 Sanatçı doğayı takl t etmez, çünkü doğa mükemmel kten yoksundur, böyle b r şey n takl d gerçeğ veremez.

C) Güzel, herkes tarafından beğen lend r. D) Güzel, toplum ç n faydalı olandır. E) Sanat eser nden bağımsız b r güzel deası vardır. Platon'a göre her şeyin aslı idealar evrenindedir. Asıl güzellik de oradadır. Bu nedenle sanat eserinden bağımsız bir güzel ideası bulunmaktadır. Cevap: E

 Sanatçı mükemmel ve deal hedefled ğ ç n olsa olsa ancak doğadak eks kl ğ sanatıyla tamamlar.  Sanatçı mükemmel ve deal hayal gücüyle kavrar ve onu b r sanat eser yle ortaya çıkarır.

Ar stoteles  İnsanlar lk b lg ler n takl t yoluyla elde eder ve tüm takl t ürünler nden hoşlanırlar.  Takl t b r temel çtep olarak nsana özgüdür, nsanı bel rleyen b r özell kt r.

 Doğa ancak sanatçıya lham alması ç n bazı doneler vereb l r.  Sanatçı yaratıcıdır, yan doğadan lham alarak kend ç nde b r senteze g der.

 Ar stoteles sanatçının da doğayı takl t ett ğ n söylem şt r.  Ona göre sanatçı olanları olduğu g b değ l, olmaları gerekt ğ g b yansıtab lmel d r.  Ar stoteles sanat ve ahlakı b rleşt rm ş, sanatın ahlaka h zmet ederek nsan ruhunu "arındırması" gerekt ğ n bel rtm şt r.

 Sanatçı kend h sler n , ç dünyasını, gözlemler n , duygularını öyle b r anlatır k , ortaya çıkan eser doğanın eks ğ n de kapatan, mükemmel b r eser hâl ne gel r.  Bu kuramın en öneml tems lc s Benedetto Croce'd r.


5

SANAT FELSEFESİ Benedetto Croce  Croce'ye göre sanatçılar bazen eserler nde doğada bulunan nesneler yansıtırlar. Bu b z m sanatçıların doğayı takl t ett kler n zannetmem ze neden olur.  Doğa sanatçı ç n b r model olamaz, sadece b r es n kaynağı olab l r. Sanatçı doğayı kend yaratıcılığıyla güzel hâle get r r.  Sanatçının yaratıcılığı (dehası) olmasa doğada bulunan nesneler n öyles ne güzel olması mümkün değ ld r.  Sanat doğanın takl d değ l, yen den yaratılmasıdır.

 Sanatı oyun olarak gören bu yaklaşım oyun le sanat arasında bazı benzerl kler kurmaktadır.  Hem oyun, hem sanat gündel k hayatın kaygılarının dışına çıkarıp, zevk alınmasını sağlar.  Her k s de nsana b r özgürlük alanı yaratır.  Sanat da oyun da sadece kend amacını taşır, başka h çb r çıkar ya da amaç peş nde değ ld r.  Sanatın estet k duygusunda haz alan b r nsan, oyun oynayan b r nsan g b özgür ve mutludur.

Fr edr ch Sh ller

Örnek 4: M chelangelo b r anıt heykel yapmak üzere görevlend r l r. Heykel nde kullanacağı malzeme ç n mermer ocağına g der. Sanatçı, kend ler n eşs z heykellere dönüştürecek yontma kalem n bekler g b görünen o mermer kütleler n karşısında, coşkuyla kend nden geçer. Böylece ocaklarda altı aydan fazla zaman geç r r. Oysa mermer kütleler n ç nde uyuyup kalmış f gürler kurtarmak ç n b r an önce şe koyulması gerek rd .

 Sch ller "İnsan oynadığı sürece nsandır."der, yan oyundan anlatmak sted ğ şey sanat faal yet d r.

 Sch ller nsanın sanatla uğraşırken zamandan koparılmış g b h ssett ğ n söyler.  Günümüz nsanının yalnızlık ve yabancılaşma h sler nden sanat le kurtulab leceğ n bel rt r.

Bu parçaya göre sanatçının şlev aşağıdak lerden hang s d r? A) İdeale uygun sanat eser ortaya koymak B) Doğayı aynen yansıtmak C) Yen b r form yaratmak D) Hayal gücünün sınırlarını zorlamak E) Malzemeyle sınırlı sanat etk nl ğ nde bulunmak

Oyun ve sanat nsanı mutlu eder.

Parçada sanatçının görevinin yeni eserler ortaya koymak, yeni formlar oluşturmak olduğu belirtilmektedir. Cevap: C

 C. GÜZELLİĞİN KAYNAĞI NEDİR? 1) Güzellik Problemi

3) Oyun Olarak Sanat

 Felsefen n b r dalı olan estet k "güzel" n ne olduğunu s steml b r şek lde ncelemeye Baumgarten le başlamıştır.

 Bu kurama göre oyun hem var oluşumuzun hem de özgürlüğümüzün b l nc ne vardıran, sıkıntılardan ve üzüntülerden uzaklaştıran b r etk nl kt r.

 Güzell ğ n ne olduğu konusunda k görüş vardır. B r nc s yansıtma teor s n yan doğadak güzell ğ savunanlardır. İk nc s se yaratma teor s n yan sanattak güzell ğ savunanlardır.

6


SANAT FELSEFESİ  Doğadak güzell ğ savunan f lozoflar doğal güzell ğ n sanat güzell ğ nden daha üstün olduğunu savunurlar.

2) Güzel ve Hakikat (Doğruluk)

 Natüral st (doğalcı) ya da gerçekç d ye adlandırab leceğ m z bu anlayışa göre doğa bütün güzell kler n kaynağıdır.

 Güzell k ve hak kat n aynı olduğunu savunan f lozoflar Platon ve Hegel'd r. Kant se güzell k ve hak kat n farklı olduğunu savunmuştur.

 İnsan doğadak güzell kler gördüğü ç n sanatta güzell ğ bulab l r, bundan dolayı doğa, sanat ç n b r kılavuz / rehber durumundadır.  Sanatta güzell ğ savunan f lozoflara göre sanat, doğadak güzell kler fark etmem z ve beğenmem z sağlar.  Onlara göre sanat güzel ortaya çıkarır ve yaratıcılık eser olan sanat doğadan üstündür.  Delacro x "B z romant k olduktan sonra dağlar güzelleşt ." d yerek sanatın doğayı fark etmem z ve güzel bulmamızı sağladığını anlatmak stem şt r.

Platon  Güzell k ve doğruluğu varlığın özü olarak kabul eder. Çünkü deanın özell kler gerçek, doğru, güzel ve y olduğu ç n güzell k ve doğruluk aynı şeyd r. Hegel  Hegel'e göre varlığın kanunu le aklın kanunu aynıdır.  Sanat aklın ürünüdür, güzell k se aklın duygusal olarak bel rlen ş d r.  Aklın ürünü olan mantık kuralları nasıl hak kat ver yorsa sanatın ürünü olan güzell k de hak kat ortaya çıkarmaktadır.

 Güzell ğ her f lozof farklı yorumlamıştır. Bu konuda bazı f lozofların görüşler şunlardır: ● Platon'a göre güzel deadır. Doğada gördüğümüz ve güzel ded ğ m z her şey deaya ne kadar benz yorsa o kadar güzeld r. ● Ar stoteles'e göre güzell k orantılı ve ölçülü olandır. Yan düzen, orantı ve s metr öneml d r. Ayrıca "tam orta" ded ğ b r şey n çok büyük ya da çok küçük olmaması güzell kt r.

● Plot nos'a göre güzell k den n yan Tanrısal aklın evrendek ışımasıdır.

Kant  Güzell k estet ğ n konusu, hak kat b lg felsefen n konusudur dem şt r.  B r yargının doğruluğu aklın süzgec nden geç r lerek kanıtlanab l r ama güzell k duyulara, beğen ye, duygulara ve hayal gücüne dayanır.  B l msel b r yargıya doğru d yeb l r z ama güzel olan b r şeye doğru - hak kat - gerçek d yemey z görüşünü savunmuştur.

● Kant güzell ğ dört lke le açıklar: Güzell k karşılık beklemeden hoşlanmaktır. Güzell k hoş olandan ve faydalı olandan ayrılır. Güzell k objen n amaca uygun olmasıdır. Güzel yalın b r şek lde genel olarak hoşa g dend r.

3) Güzel ve İyi

● Sch ller güzell ğ n k yönü olduğunu söylem şt r. Duyusal yön ve akl yön.

 Platon, Ar stoteles, Sokrates güzel ve y n n aynı olduğunu savunmuşlardır.

● Hegel'e göre güzell k mutlak ruhun (Ge st) nesnede yansımasıdır.

 Platon'a göre y deası, güzell k deasının da kaynağıdır. Ar stoteles ve Sokrates'e göre güzell k yan estet k ahlak b r değere sah p olduğu sürece y d r.


7

SANAT FELSEFESİ  Kant y ve güzel ayırmış y akla dayanır, güzel duyulara dayanır dem şt r.

 Kant güzel n da ma güzel olduğunu, faydanın se geç c olduğunu bel rtm şt r.

 Kant'a göre y ahlakın alanına, güzel se estet ğ n alanına g rmekted r.

 Faydalı olan şeyler b r araçtır, şlev b tt kten sonra araç olma durumu b ter. Örneğ n başımız ağrıdığında çt ğ m z laç ağrı kes c faydalıdır ancak güzel değ ld r, şlev b tt kten sonra araç olma durumundan çıkmıştır.

 Kant'a göre "Şu ağaç güzeld r." ded ğ m z zaman "Şu ağaç y d r." dem ş olmayız.  B r şey n y olduğunu anlamak ç n b lg gerekl ken, güzel olduğunu söylemek ç n b lg ye ht yaç yoktur.

6) Güzel ve Yüce Kant'a göre "Orman güzeld r, y değ ld r."

 İnsana hayranlık, ürpert , korku, şaşkınlık, hayret, heyecan g b duygular yaşatan nesne ya da varlıklara "yüce" d yeb l r z.  Güzell kte b r d ng nl k, ahenk, uyum vardır.

4) Güzel ve Hoş

 Güzel n sınırları bell d r, yüce se sınırsızdır.

 Güzel ve hoş b r arada bulunab l r. Ancak güzel ve hoş arasında farkılıklar vardır.  Güzel olan b r şey her zaman hoş olmayab l r. Güzel bulduğumuz her şey hoş bulab l r z. Ama b ze hoş gelen şeyler güzel olmayab l r.

 Kant'a göre güzell ğ n b r sınırı, b r büyüklüğü vardır. Sonu görülmeyen den z güzel değ l, yüced r.  Yüce hayal sınırlarımızı aşmaktadır, yüce karşısında b r büyüklük ve ez lm şl k duygusu yaşanır.

 Sıcak havalarda esen rüzgarı b z ser nlett ğ ç n hoş buluruz, ancak kışın esen rüzgar ç n aynı şey h ssetmey z. Yan güzel

 Her güzel olan yüce olamaz, yücede b r üstünlük vardır.

bulduğumuz şeyler hoştur, ama her hoş olan güzel değ ld r.

5) Güzel ve Faydalı  Ant k Yunan f lozofları faydalı olan güzel, güzel olan da faydalıdır dem şlerd r.  Kant güzel ve faydalı olanı ayırmış ve her faydalı olanın güzel olamayacağını, her güzel olanın da faydalı olamayacağını bel rtm şt r.

8


"Yüce" nsanda büyüklük, sınırsızlık h ssett r r.

SANAT FELSEFESİ

 Ç. SANAT ESERİNİN NİTELİKLERİ 1) Güzelliğin Nitelikleri  Güzell ğ n subjekt f ve objekt f olmak üzere k n tel ğ vardır.  Subjekt f n tel k; k ş den k ş ye, toplumdan topluma ve zamandan zaman değ şeb l r.  Objekt f n tel k se çsel ve dışsal olmak üzere k ye ayrılır. İçsel N tel k  B r eser n güzel olması, onun anlatmak sted ğ düşüncey anlatab ld ğ oranda artar. Güzel b r şey des ne, özüne, kavramına uygun olan şeyd r.  Güzel eser, tems l ett ğ şey n t p ne b r bütün olarak uygun olmalıdır.  Örneğ n aslanın boynuzu olmaz.

Örnek 5: G org ena'nın Fırtına adlı tablosuna baktığımızda kompoz syonun sanatsal açıdan b r hayl bas t olmasına karşın f gürler n özel b r d kkatle ç z ld ğ n ve resm n, her yere nüfuz etm ş ışık ve hava sayes nde kaynaşıp b r bütün oluşturduğunu görüyoruz. F gürlerden bu küçük tablonun çoğunu kaplayan manzaraya bakıyoruz, sonra tekrar f gürlere dönüyoruz. G org ena, kend s nden önce gelenler g b önce nesneler ve k ş ler ç z p sonra onları b r mekâna yerleşt rm yor; doğayı, toprağı, ağaçları, ışığı, havayı, bulutları ve kentler yle nsanları b r bütün olarak düşünüyor. Bu parçada anlatılanlara göre G org ena'n n eser n oluştururken güzell ğ n hang n tel ğ n öne çıkardığı söyleneb l r? A) Yetk n olmak

B) Orantılı olmak

C) Aslına uygunluk

D) Uyumlu bütünlük

E) S metr k olmak Parçada Giorgiena'nın eserini basit ama bir uyum içinde yaptığından söz edilmektedir. Cevap: D

 B r şey n güzel olab lmes ç n canlı ve anlatım gücü yüksek olmalıdır. Güzell ğ n Dışsal N tel kler ● Orantı ve S metr : Güzel, kend s n meydana get ren parçaların orantılı b r b ç mde b rleşmes le güzel olur. Orantısız şey güzel olmaz. F lozoflar güzell kler "altın kes t orantısı" (8/5) adını verd kler matemat ksel b r orantı le olab leceğ n söylem şlerd r. Sanatta "uyum" olursa "güzel" olur. ● S metr : İk veya daha çok parça arasında konum, b ç m ve bel rl b r eksene göre ölçü uygunluğudur. İnsanın k gözü, k kulağı, k kolu vardır. Bu uzuvlar sayı, b ç m ve büyüklük açısından aynıdırlar, buna s metr den r.

ğ ğretmen Sorusu

● Uyum (Harmon ): Karmaşık g b görülen parçaların, büyüklük - küçüklük, hareketl - harekets z g b özell kler n n d kkate alınarak b r ahenk ç nde b rleşt r lmes d r. Çoklukta b rl k sağlanınca b r uyum ve b r güzell k ortaya çıkar. Bulut, dağ, ağaç, neh r b r tabloda uygun yerleşt r l rse güzeld r.

2) Sanat Eserinin Ögeleri  Sanat eser b r sanatçı tarafından meydana get r len, estet k özell k taşıyan b r nesne ya da üründür.  Sanat eser n n; sanatçı, sanat ve alımlayıcı olmak üzere üç temel öges vardır. ● Sanatçı; k ş sel ve toplumsal etk len mler sonucu sanat eser meydana get ren k ş d r. Sanatçının bakış açısı, es nlenmes eser nde fade etmes ayrı b r yetenekt r.

Sanattak "Altın Oran" neye kanıt olarak göster l r?

Güzell ğ n evrensel boyutlarının olmasına. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

9

SANAT FELSEFESİ ● Sanat eser ; res m, heykel, müz k, s nema vb. estet k nesnelere den r. ● Alımlayıcı; sanat eser nden estet k b r haz alan, beğenen, etk lenen, algılayan nsandır.

3) Sanat Eserinin Özellikleri Sanat Eser K ş seld r  Sanat eser sanatçının duygu yoğunluğu le ortaya çıkar.  Sanatçı b r eser ortaya çıkarırken ç nde yaşadığı ortam ve duygusal durumuna göre kend nden b r parçayı eser ne yansıtır.

 Her sanat eser onu üreten sanatçıdan b r parçadır. Sanat Eser Yaratıcılık Gerekt r r  Her nsanın yeteneğ farklıdır, sanatçı olmak se ayrı b r yetenek gerekt r r.  Sanatçı doğadan es nlenmekle b rl kte ayrı b r becer ve duygu yoğunluğu le doğada es nlend ğ nesney de aşarak farklı b r anlam katmaktadır.

 Sanatçı eser n ortaya koyarken hayal gücü, becer ve yaratıcılık yeteneğ n kullanır.

Sanat Eser Özgündür, Tekt k, B r c kt r  Sanatçı olmak ayrı b r yetenek ve becer gerekt rd ğ ne göre sanatçının ürett ğ ürün de ayrı b r özell k taşır.  Sanatçı o an ç nde bulunduğu duygu yoğunluğu hang yönde se ona göre eser üret r. Duygularını eser ne yansıtır.  Ürett ğ eser b tt kten sonra aynı duygusal durum ç nde olmayab l r. Aynı heyecan, aynı kaygıyı o anda yaşar.  Ünlü sanat eserler n n benzerler veya kopyaları başkaları tarafından yapılmakta ancak h çb r anlam ve değer olmamaktadır.  Bu sebeplerden dolayı sanat eser özgündür, tekt r ve b r c kt r.

Sanat Eser Kalıcıdır  Sanat eser olarak nsanlık tar h nde tesc llenm ş ürünler değerler n kaybetmezler.  Böyle sanat eserler her yerde ve her zaman beğen toplamaya ve nsana haz vermeye devam ederler.  İnsan susadığı zaman su çer ve suya karşı steğ kaybolur. Ancak b r sanat eser n n verd ğ haz h çb r zaman kaybolmaz.

 Sanat eser geçm ş , bugünü ve geleceğ b rb r ne bağlar, b r köprü g b d r. Geçm şten sonsuza kadar devam ed p g der.

Sanat Eser Estet k Kaygılarla Ortaya Çıkar  Sanatçı eser n meydana get r rken beğenme ve beğen lme hazzıyla yola çıkar.

 İnsanların beğenme duygusuna h tap etme kaygısı le eser n oluşturmaktadır.

Öğğretmen Sorusu

 Estet k kaygı olmadan üret len eserlerde zaten sanat etk nl ğ nden uzaklaşılmış olur.

Dolmabahçe sarayı m mar de üst sev yeye ulaşmış b r sanat eser d r.

Sanatkâr ve sanatçı hang yönden b rb r nden farklıdır?

Sanatkâr aynı eserden onlarcasını yapab l r. Sanatçı se eser n b r kez yapab l r, eser tek, özgün ve b r c kt r.

10


SANAT FELSEFESİ Sanat Eser Evrenseld r  Sanat eser ortaya çıktıktan sonra artık herkes n ulaşab leceğ , göreb leceğ , kullanab leceğ ve beğen s ne sunulduğu anlamlarına gel r.

 D. SANATA ETKİ EDEN UNSURLAR  Sanatçının kend özell kler sanatına etk eder. Bu özell kler; yetenek, hayal, özlem, korku, beklent vb. pek çok şeyd r.

 Sanat eser tüm nsanlığın ortak malıdır, artık tüm nsanlar sanat eser n koruma ve gözetme durumundadır.  Sanatçının d n nanışları sanatını etk ler. İlk çağlardan t baren sanatçılar sah p oldukları d n nanışlara göre eserler üretm şlerd r.  Ortak kullanılan hava, güneş, su, b l m g b sanat eser de tüm nsanlığa sunulmuştur. ● Sanat eser orantılılık, uyum, s metr , ahenk ve bütünlük özell kler taşır. ● Sanat eser n n duyusal değer vardır. Bu değer alımlayıcının sanat eser n duyularıyla kavradığında, duyduğu hoşlanma h ss nden kaynaklanır.

● Sanat eser , doğadak karşılığından fazla b r şeyd r. Çünkü her tasv r ed len şey, tasv r ed ld ğ varlığı aşar.

 Sanatçının ç nde yaşadığı toplumun ahlak değerler sanat anlayışını etk ler. Sanatçı toplumun değerler nden etk lenen ve kend nce yorumlayan nsandır.  Tar hsel süreç sanatçıların eserler nde çeş tl l ğe yol açmaktadır. Tar h ç nde yaşanan savaş, sel, hastalık g b etkenler sanatçıların eserler nde kend ler ne yer ed nm şt r.  Çağlar ç nde değ şen düşünce s stemler , s yas eğ l mler, b l msel gel şmeler de sanat eserler n etk leyen faktörlerd r.  Sanatçının ç nde yaşadığı f z ksel ve sosyal çevre, ekonom k ve kültürel gel ş mler sanatı ve sanatçıyı etk lemekted r.

● Sanat eser n n yaşam değer vardır. Alımlayıcının b lg b r k m sanat eser n n yaşam değer kazanmasında öneml rol oynar.  B r sanat eser n n alımlayıcı tarafından yorumlanması, görüşler n bel rtmes sanatçıyı dolayısıyla sanat eser n etk lemekted r. ● Sanat eser n n günlük hayata kazandırdığı prat k b r kullanım değer yoktur. ● Her sanat eser n n kend ne özgü b r mesajı ve d l vardır. ● B r sanat eser aynı anda pek çok şey fade edeb l r, yan çok anlamlılık vardır.

Toplumsal olaylar sanat eser ne yansır.

 E. ORTAK ESTETİK YARGILARIN VARLIĞI P casso'nun "Ağlayan Kadın" tablosu

 Estet k yargılar, k ş dek beğen duygusunun ürünü olan ve estet k b r obje karşısındak beğen y fade eden yargılardır.


11

SANAT FELSEFESİ  Beğen ler toplumdan topluma, çağdan çağa, nsandan nsana değ şmekted r.

 K ş l ğ nde ve ruhunda harmanladıklarını kend ne özgü b r şek lde sanat eser olarak meydana çıkarır.

 Günlük yaşamda çok sık kullanılan "Kargaya yavrusu kuzgun görünür." sözü herkes n ayrı b r beğen s olduğunu vurgular.

 Her sanat eser , sanatçının kend ruhunda yaşadığı, kend s n n b r bölümü ya da parçası olan özgün, estet k üründür.  Sanatçı sev nc n , üzüntüsünü, beğen s n , heyecanını yansıttığı ç n sanat eser b r c kt r, tekt r ve tekrarlanamaz.

 Herkes n b r beğen s vardır ve her beğen doğrudur, haklıdır. Çünkü beğen n n ölçüsü olab lecek b r kural yoktur.  Estet k yargıların tartışılamayacağını kabullen rsek, estet k alanda herhang b r kuralın, lken n bulunmadığı ve düzens zl ğ n olduğu sonucu çıkar.  Estet kç ler, estet k yargıların sağlam lkelere dayandığını göstermek ve onları genel geçer yargılar olarak temellend rmek sterler.  F lozoflar ve sanat tar hç ler estet k yargılar konusunda k ye ayrılmışlardır. Bunlardan b r nc s ortak estet k yargıların olduğunu reddedenler, k nc se ortak estet k yargıların var olduğunu savunanlardır.

1) Ortak Este k Yargıların Olduğunu Reddeden Görüş  Bu görüşü savunanlara göre estet k değerler kültür değerler ç nde yer alır.  Kültür tar h ç nde zamanla b r k ml olarak lerleyen ve değ ş me açık b r süreçt r.

 Kültür her toplumda kend özell kler n ç nde barındırır ve farklı tar hlerde, farklı yerlerde, farklı özell kler göster r.  Kültür bu farklılığı ç nde barındırdığına göre değer yargıları ve estet k beğen de de bu farklılıkların olması gayet normald r.  Bell b r kültürün ç nde yaşamış nsanların başka kültürlere a t estet k ürünlerden haz alması, beğenmes beklenemez.

2) Ortak Este k Yargıların Var Olduğunu Savunan Görüş  Bu görüşün savunucuları Platon, Kant ve Hegel'd r. ● Platon güzell ğ deaya dayandırır. b r nesne deayı ne kadar y yansıtıyorsa o kadar güzeld r demekt r.

 İdea se tüm nsanlarda vardır. İnsanlar güzell k deasında b rleş rler.  Ortak olan deal güzell k kavramına dayanarak nsanlar estet k yargıda bulunurlar. Bu da ortak estet k yargısının var olduğunu kanıtlar. ● Kant'a göre hoşumuza g den ya da g tmeyen b r şey duygularımıza dayanarak bel rler z. Ama o şey n b zdek deal b r kurala uygun olması gerek r.

 Ortak estet k duygu deneyden gelmez. K ş sel eğ l mler m ze dayanmadan verd ğ m z her yargı, ortak estet k duyguya uygundur. Her nsanda da bu böyled r.  Gerçek estet k yargıların duygusal olmaktan çıkıp düşünsel düzeye çıktığını, k ş sel olmaktan çıkıp zorunlu ve genel geçer hale geld ğ n söylemekted r. ● Hegel güzell ğ akla dayandırmıştır. Bu görüşünü "Gerçek olan akla uygundur, akla uygun olan gerçekt r." lkes nden hareket ederek oluşturmuştur.

 Beğen kültür bakımında, eğ t m bakımından görel d r ve bu sebeplerden dolayı ortak estet k yargılardan söz ed lemez.  Bu görüşün en öneml tems lc s Benedetto Croce'd r.

Öğğretmen Sorusu

 Ona göre her sanatçı kend duyumlarını ve zlen mler n alır, bunları kend ruhunda b r senteze tutarak kend k ş l ğ nden b r parça hal ne get r r.

 Hegel güzell ğ her nsanda ortak bulunan mutlak ruha dayandırarak güzell ğ n onun b r yansıması olduğunu söylem şt r.  Mutlak ruh her nsanda varsa, güzell k ve estet k de her nsanda ortaktır.

"Zevkler ve renkler tartışılmaz." sözü neye kanıt olarak göster leb l r?

Evrensel estet k yargıların olamayacağına.

12


SANAT FELSEFESİ

1.

Büyük sanatçı ç n başarıda b r sınır, b r son yoktur. O, b r kez olsun kend s n "başarılıyım" düşünces ne kaptırırsa neler kaybedeb leceğ n gayet y b l r. Çünkü "başardım" duygusuna kapılmak, sona ermek demekt r. Oysa o, sürekl yen maceralar ç n b l nmeyen den zlere seyahat etmey steyen b r gezg n g b d r.

Konu Testi - 1

4.

Bu parçada sanatçının hang yönü vurgulanmaktadır?

Sanatçı eser n n alacağı şekl yakaladığı andan t baren hayaller n bu şek l üzer ne yoğunlaştırır, duygu ve heyecanlarıyla ona renk katar. Bunun ç n sanatkar b r ruha sah p olması gerek r. Sanat eser , nsan ruhunun en çok yoğunlaştığı, sanatçının kend s n eser ne der nden vereb ld ğ anlarda meydana gel r. Bu parçada sanat eser n n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

A) Sürekl olarak kend s n aşmaya çalışmak B) Çıkardan arınık olmak

A) Sanatçının duygu ve coşkusunu yansıtması

C) Ölmez eserler ortaya koymak

B) İzley c y etk lemes

D) Toplumsal sorunlara eğ lmek

C) Zamanla değer n n anlaşılması

E) Çok yönlü eserler oluşturmak

D) Özgün olması E) Yaratıcılık gerekt rmes

2.

Her sanat eser nde bell b r varlık yorumu d le gel r. Leonardo'nun resm nde varlık yorumu, Monet' n, P casso'nun resm ndek varlık yorumundan farklıdır. Ama heps nde ortak olan yön tüm bu eserlerde dünya le öznel b r let ş m olmasıdır.

5.

Bu parçada sanatın hang özell ğ vurgulanmaktadır?

Gerçeğ n n tıpatıp aynısı olan b r tablo sanat eser değ l, olsa olsa sadece b r takl tt r. Sanat eser b r manzara karşısında sanatçının duygularını yansıtan şeyd r. Bu yüzden sanat eser aslına benzeyen ama tamamen yen , sadece kend ne benzeyen b r şeyd r. Bu parçada sanat eser n n hang özell ğ d le get r lmekted r?

A) Özgün olması B) Akla dayanması

A) İnsanda hoş duygular uyandırdığı

C) Sübjekt f olması

B) Özgün ve b r c k olduğu

D) Doğayı yansıtması

C) Doğanın takl d olduğu

E) Evrensel olması

D) Duygulara h tap ett ğ E) Alımlayıcıyı etk ley p değ ş me yol açtığı

3.

Sanatta zley c , ed lg n alıcılığı ölçüsünde değ l, etk n değerlend r c l ğ ölçüsünde zley c d r. İzley c öneml d r, ekonom k etk nl k g b sanatsal etk nl k de ancak tüket c s yle vardır. Tüket c n n stem üret c n n eğ l m n bel rler. En azından üret c n n stem yle tüket c n n stem şu ya da bu ölçüde uyuşmalıdır. Bu parçada savunulan görüş aşağıdak lerden hang s d r? A) Sanatçı, eser nde toplumsal değerler göz ardı etmemel d r. B) İzley c n n çoğunluğunun güzel bulduğu eserler güzel olarak n telen r.

6.

Sanat eser n n oluşması ç n sanatçının yöneleceğ nsan, ç çek, ağaç, den z, gökyüzü g b varlıklar gerekl d r. Ancak bu yeterl değ ld r. Sanatçı bu doğal varlıklara kend k ş l ğ gereğ duygu, coşku ve hayal gücüyle yaklaşır, varlığı buna göre anlamlandırır ve eser ne yansıtır. Bu parçada savunulan görüş aşağıdak lerden hang s d r? A) Mükemmell k doğadadır, sanatçıya düşen onu aynen takl t etmekt r. B) Sanatın amacı nsanı eğlend rmekt r.

C) Sanatçı, eser n zley c n n anlaması ç n oluşturmaz.

C) Sanat fayda amacı güdülmeden yapılmalıdır.

D) Sanatta sadece üreten n değ l, zley c n n de rolü vardır.

D) Sanat eser alımlayıcıyı etk lemel d r.

E) Sanattan anlamak uzmanlık gerekt r r.

E) Sanatçı doğadan aldığı zlen mler yaratcılığıyla sanat eser ne aktarır.


13

SANAT FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 1

Sanatçı daha baştan sanata eğ l ml d r; onun k ş l k özell kler bu yönde gel şm şt r. O başkalarından bu özell ğ yle ayrılır. Ancak o çok zaman sanıldığı g b üstün nsan değ l, b r nsandır; üstün b r varlık olarak algılamaz kend n . Çünkü böyle b r algılama yaratıcılığın tüm öyküsünü bozacaktır.

10. B r yazar yazdıklarının okunmasını, lg toplamasını ster.


Bu parçaya göre sanatçıyı sanat eser oluşturmaya yönelten temel neden aşağıdak lerden hang s d r?

A) Sanatçılar alımlayıcıya heyecanları denetleme yet s kazandırır.

A) Güzel deasını ortaya çıkarma dürtüsü

B) Var olmanın anlamı sanatçıya göre değ ş r.

C) Para kazanma steğ

C) Sanatçı yaşadığı kültürün etk s altındadır.

D) Toplumun b lg ve algı düzey n n yükselt lmes

D) Sanatçı k ş l ğ nde taşıdığı sanata yatkınlık onun ayırt ed c özell ğ d r.

E) K ş l ğ n eser ne aktarma steğ

Yalnız kend s ç n yazan b r şa r veya romancı düşünülemez. Bugün yazdığının h ç olmazsa yakın b r gelecekte okunacağını ummayan b r yazarın el ne kalem almasına ht mal ver lemez.

B) Toplumda lg görme arzusu

E) Sanatçının n yet , sanat eserler n n n tel ğ n bel rler.

11. Sanat eserler sadece estet k kaygılarla oluşturulan ürünler 8.

değ ld r. Sanat eser nsanlara hayatın önem n aktarmalı, onları coşturab lmel , düşündüreb lmel hatta hüzünlend reb lmel d r.

Platon, deaların çeş tl özell kler n n yanında, onların aynı zamanda "güzel" olduklarını da söyler. Bu nedenle sanatın amacı güzel yakalamaktır. Duyusal varlıklar dealardan pay aldıkları ölçüde gerçek ve güzel olurlar. Öte yandan duyusal varlıklar gel p geç c d r, değ şme ç nded r. Buna karşılık gerçek sanat, duyusal nesneler g b değ şme göstermezler, gel p geç c değ llerd r.

Bu parçada sanat eserler n n hang özell ğ vurgulanmaktadır? A) Doğal olanı yansıtması gerekt ğ B) B lg b r k m n n sonucunda oluşturulduğu

Platon'un bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdak lerden hang s d r?

C) Çıkar amacıyla yapılmadığı

A) Sanat evrensel b r etk nl kt r.

E) Güzel n yanı sıra doğruyu da yansıttığı

D) Alımlayıcısını etk lemes gerekt ğ

B) Sanat eser yaratıcısının düşünceler n çer r. C) Sanat yapıtı zleyen k ş y gel şt rmel d r.

12. B r kartpostal veya sıradan b r res m üzer nde zeyt n ağaç-

E) Sanat eser güzell ğ ölçüsünde deasına benzemekted r.

ları bana uykuyu, tat l düşündürür. Onlar ben m ç n ancak b r tat l nesnes d r. Oysa Van Gogh'un zeyt n ağaçları büyüley c b r varlığa sah pt r, onlar kend kend ler ne yeter. Kel men n tam anlamında ben alıp götürürler, kaçırırlar, kend evren mden koparırlar.

Güzel b r f lm zled ğ m zde veya güzel b r şarkı d nled ğ m zde "Ben kend mden aldı başka d yarlara götürdü." der z. Çocuklar neden masal k taplarını daha çok sever düşündünüz mü? Çünkü her masal yen b r âlem, yen b r yaşantıdır onlar ç n.

Bu parçada savunulan görüş aşağıdak lerden hang s d r? A) Sanatta güzel kavrayan k ş , aynı zamanda doğruyu da kavrar.

Bu parçaya göre b r sanat eser n n beğen toplamasını sağlayan temel özell k aşağıdak lerden hang s d r?

B) Sanat, nsanın güzel fark etmes n sağlar. C) Sanat doğaya farklı b r anlam kazandırarak alımlayıcısını etk ler.

A) İnsanı gerçekl ğ n tekdüzenl ğ nden kurtarması B) Güzell ğ n alımlayıcıyı değ şt rmes

D) Sanat eser sadece, güzel olması amacıyla yapılmalıdır.

C) K ş ye deal olanı buldurması D) İnsanın yaşamı anlamasına yardımcı olması

E) Sanat, sanatçının doğadak nesneler takl t etmes yle doğar. 3. D

4. A

5. B

6. E

7. D

8. E

9. A

10. B

11. D

12. C


2. C

14

1. A

E) Eser n orantılı olması

Cevaplar

9.

D) Sanat yapıtının ortaya çıkışında zley c n n de rolü vardır.

SANAT FELSEFESİ

1.

Konu Testi - 2

Doğa karşısında b r bakış almaktan çok b r bakış açısıyızdır. Doğaya bakış b ç m m z onda ne bulduğumuzla ya da ne bulmak sted ğ m zle lg l d r. Doğaya bakan, onu gözlemleyen, onda güzel olanı gören b z zd r. Bu b raz da, doğaya kend m z yansıtmamızdır. Doğanın b z m dışımızda b r anlamı yoktur. O, anlamlarına b z mle ulaşır, b z mle kavuşur. O anlamlıysa, b z mle anlamlıdır.

4.

Sanattak güzell k nsan yaratıcılığının b r sonucu olarak sonradan ortaya çıkan b r güzell kt r. Sanat güzell ğ doğadak güzell kten üstündür. Sanat, nsanları doğaya, doğal güzell ğe götürür; sanat güzell ğ doğadak güzell kler kavramada kılavuzluk eder. Bu parçada savunulan görüş aşağıdak lerden hang s d r?


A) Sanat yaratıcılık gerekt rd ğ nden sanattak güzell k doğadak güzell kten farklıdır.

A) Gerçek sanatçı yapıtlarında doğanın g zem n yansıtır.

B) Sanatın temel nde doğayı takl t etme arzusu vardır.

B) Sanatçı yapıtında kend k ş l ğ n n puçlarını ver r.

C) Doğadak güzell k geç d r fakat sanattak güzell k kalıcıdır.

C) Doğadak güzell ğ n anlam kazanması b reysel bakışla olanaklıdır. D) Doğa ve sanat özdeş kavramlardır.

D) Sanatta sanatçının duyguları ve düş gücü öneml rol oynar.

E) Sanat doğadan üstündür.

E) Sanat, güzel deasının açığa çıkarılmasıdır.

2. I. Güzell k h çb r karşılık gözetmeden hoşlanmanın nesnes d r.

5.

Kant II. Ahlakta olduğu g b altın ortayı bulmak, orantılı ve ahenkl olmak güzell kt r. Ar stoteles

Her nsan alışkanlıkların nsanıdır. Alışkanlıklar onun yaşamına dayanak oluşturur. Bununla b rl kte sanatçının özgün arayışı, alışılmışın dışına çıkma deneyler n gerekl kılar. O, alışılmışı d le get r rken de alışılmadık b ç mler kurmaya özen göster r. Bu parçada d le get r len görüş aşağıdak lerden hang s d r?

III. Güzell k Tanrısal aklın evrene ışımasıdır. Plot nos

A) Sanat eser n n temel amacı gerçeğ n kavranmasını sağlamaktır.

Bu üç düşünür sanat felsefes n n hang sorusuna yanıt aramaktadır?

B) Sanat, doğadak gerçekl ğe farklı b r anlam kazandırır.

A) Sanat ned r?

C) Sanat eser nsan doğasını yansıtmalıdır.

B) Doğadak güzell k le sanattak güzell k örtüşür mü?

D) Sanatçı, sanat eser nde kurmaca b r dünya oluşturur.

C) Güzel olan aynı zamanda hoş mudur?

E) Sanatçı, başka sanat eserler nde ele alınmamış konuları şler.

D) Güzell k ned r? E) Güzell ğ n yücel k le l şk s ned r?

6. 3.

B r sanat yapıtından doğaya ne kadar çok benzerl kler görürsek o kadar çok hoşlanırız. Doğadan da kend s yle sanat arasındak benzerl k ve l şk s arttığı ve b ze yansıdığı ölçüde hoşlanırız. Yontu ve portreler hoşa g tmez, çünkü bunlar gerçeğ nden çarpıtılmış şeylerd r.

B r sanat eser n n güzell ğ o eser n ne anlatmak sted ğ ne değ l, onu algılayan nsanların ne anladığına bağlıdır. B z ne kadar güzel sanat eserler ortaya koyduğumuzu düşünsek de, onu beğenen b r ler yoksa sadece kend m z ç n sanat yapmış oluruz. Bu nedenle sanatçı h tap edeb leceğ b r k tley hesaba katmalıdır.

Bu parçaya göre "hoşlanma duygusu"nun temel nde aşağıdak lerden hang s bulunmaktadır?

Bu parçada sanat eser n n hang özell ğ taşıması gerekt ğ vurgulanmaktadır?

A) K ş n n duygularına h tap etmes

A) Doğal olanı yansıtması

B) Doğal olanın takl t ed lmes

B) Madd değer n n olması

C) B r benzer n n bulunmaması

C) Uzun b r emekle ortaya konması

D) Eser n d ğer nsanlarla paylaşılması

D) Üreten n düşünceler n yansıtması

E) K ş n n eserde kend nden b r şeyler bulması

E) Alımlayıcı etk lemes YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

15

SANAT FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 2

Sanat eser b r benzer daha yaratılamayan özgün b r tasarımdır. Onu meydana get ren sanatçı bell b r dönem ç nde h ssett ğ şeyler dışa vurur. İlham denen şey sten len anda gelmeyen, g tt kten sonra da b r kez daha aynı b ç mde yaşanmayan duygusal durumu fade eder.

10. Her nsan küçüklüğünden t baren aldığı eğ t me, tecrübeler ne, kend nanç ve düşünceler ne göre b r anlama, düşünme, değerlend rme tarzı ve beğen sah b olur. Bu nedenle nsanların bazıları resm , bazıları müz ğ , bazıları da m mar y sever. K m nsanlar klas k müz kten, k m rock müz ğ nden hoşlanır.

Bu parçada sanat eser n n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

Bu parçada aşağıdak sorulardan hang s ne cevap ver lm şt r?

A) B r amaç ç n oluşturulması B) İnsanı gerçekl klerden uzaklaştırması

A) Güzell k doğada mıdır, sanat eser nde m d r?

C) B r c k olup yaratıcılık gerekt rmes

B) Sanat eser n n n tel kler nelerd r?

D) Orantı ve düzen olması

C) Güzell k b r dea mıdır?

E) Doğal alanın b ç mlend r lmes

D) Ortak (evrensel) estet k yargılar var mıdır? E) Hoş olan aynı zamanda güzel m d r?

8.

Bazı estet kç ler esas estet k olayın nsanların ruhunda meydana gelen duygular olduğunu dd a ederler. Leyla'nın güzel b r kız olmadığını söyleyenlere Mecnun "S z onu ben m gözümle görseyd n z, böyle konuşmazdınız." demes bu durumu açıklamaktadır.

11. Sanat eser , sanatçının b r sefere mahsus ürett ğ b r eser olması neden yle ser üret m yapılan b r vazodan veya b blodan farklıdır. İnsanın ürett ğ her eser sanat eser değ ld r. Ancak özgün, b r c k ve tek olan sanat eser olab l r. Bu parçada sanat eser n n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

Bu parçada estet ğ n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

A) İzleyen nsanı gel şt rmes

A) İdealar evren n yansıtması

B) Alımlayıcısını etk lemes

B) Estet k nesnen n öneml olması

C) B r benzer n n olmaması

C) Güzel n yanı sıra y y de öncelemes

D) Doğadak güzell ğ yansıtması

D) Akla h tap etmes

E) Güzel olması amacıyla yapılması

E) Estet k özen n öneml olması

12. Uzun yıllar emek vererek b r b l m dalı öğren leb l r. Ancak Doğa her zaman güzel değ ld r, bazı ç rk n doğa manzaraları sanat eserler ne yansıtıldığında orada güzel olab l r. Bazı sanatçılar, doğa güzell ğ n n sanat ç n önems z olduğunu vurgulamak ç n ç rk nl kler n res mler n yapmışlardır.

b r nsan ne kadar çalışırsa çalışsın sanatçı olmayı başaramayab l r. Çok y öğret c lerden ders alsa b le müz syen ya da ressam olamayab l r. Her nsanda olmayan b r duygu, yet gerekt r r sanat. Dey m yer ndeyse sanat adeta b r Tanrı verg s d r.



A) Doğa güzell ğ le sanat güzell ğ eşdeğerd r.

A) Sanat özel yetenek ve yaratıcılık gerekt r r.

B) Sanat güzell ğ doğa güzell ğ nden önce gel r.

B) Sanat, eserle dış dünya arasındak l şk ye bağlıdır.

C) İnsan hoşlandığı şeylerden estet k haz duyar.

C) Sanat doğal olanın b ç mlend r lmes d r.

D) Farklı sanat dalları benzer duyguları harekete geç r r.

D) Sanat eser yıllar geçt kçe değer kazanır.

E) Sanat yapıtları esk d kçe değer kazanır.

E) Sanatçı olmak ç n b lg b r k m gerekl d r. 2. D

3. B

4. A

5. D

6. E

7. C

8. E

9. B

10. D

11. C

12. A


1. C

16

Cevaplar

9.

YGS // FELSEFE

FÖY NO

DİN FELSEFESİ Din Felsefesi Nedir? - Din Felsefesinin Temel Kavramları Din Felsefesinin Temel Problemleri - Tanrı'nın Varlığı İle İlgili Görüşler

 A. DİN FELSEFESİ NEDİR?  D n; Tanrı'ya, doğaüstü güçlere, çeş tl kutsal varlıklara nanmayı ve tapınmayı s stemleşt ren, kutsal ve ahlak ögeler taşıyan kurallar, törenler ve badetler bütününe ver len ortak s md r.

 Genel olarak d n, doğaüstü b r n tel k taşır, mukaddest r, değ şmezd r ve gönülden bağlanmayı yan tesl m yet gerekt r r.  D n n taşıdığı n tel k ve ögeler farklı d nlerde büyük b r değ ş kl k ve çeş tl l k göstermekted r.

08

 Her d nde lah varlıkla b r l şk kurma yolu ve yöntem vardır. Bu yol nsana bazı eylemlerde bulunmayı, bazılarından da kaçınmayı emreder.  D n felsefes d ne akılcı b r açıdan yaklaşarak, d n n temel lkeler n akla dayalı açıklamalar get rmeye çalışır.  D n felsefes "D n ned r?" sorusuna cevap ver rken, Tanrı'nın varlığı, ruhun ölümsüzlüğü, man, badet g b d nsel konu ve kavramları açıklamaya çalışır.  D n n temel dd alarını felsef tavırla ele alıp sorgulayan, d n konu ed nen felsefe dalına d n felsefes den r.

 D n; b l m, eğ t m, sanat, ahlak g b temel toplumsal kurumlardan b r d r.  İlk çağlardan t baren çeş tl d nler ortaya çıkmıştır.  İnsan varoluş yapısı gereğ doğaüstü b r varlığa nanır, bu nancın doğrultusunda hem kend varlığını hem de varlığının neden olan lah varlığı anlamaya çalışır.

Örnek 1: Umberto Eco'ya göre nsan z hn , kend dünyasını bel rler, sonra da bu kend bel rled ğ dünya ç nde değerler n oluşturur. Küçük b r çocuğun kend hayal nde oluşturduğu canavarlardan korkması g b , yet şk nler de kend hayal n n ürünü olana, bunun hayal ürünü olduğunu b lseler b le nanmayı sürdürürler.

1) Dine Felsefi Açıdan Bakış  Felsefen n temel konularından olan ahlak, varlık, s yaset, b l m, b lg , sanat g b alanların yanında "d n"de felsefen n lg alanına g rmekted r.  Felsefe d n alanında bulunan soruları ve konuları kend ne d n problem alanı olarak görmüştür.  Felsefe ve d n l şk s felsefen n doğuşundan t baren başlamış ve günümüze kadar gelm şt r.

Bu parçadan aşağıdak sonuçların hang s çıkarılab l r? A) İnançların g zl kalması gerekt ğ B) İnanmanın temel nde korkunun bulunduğu C) İnancın nesnes n n, z hn n ürünü olduğu D) İnsanın b r şeylere nanmak zorunda olduğu E) İnanmanın, nsanı d ğer canlılardan ayıran özell k olduğu Parçada insanın inancı kendi zihninde oluşturduğu yani insan zihninin ürünü olarak inancın ortaya çıktığı vurgulanmaktadır. Cevap: C

Orta Çağda felsefe d n n egemenl ğ ne g rm şt r.  Felsefe ve d n l şk s bu kadar esk ye dayandığından k s arasında b rb r ne egemen olma, buyruk altına alma g b çabalar olmuştur.


1

DİN FELSEFESİ  Tar hsel süreç ç nde o çağın koşullarına göre bazen felsefe d n n egemenl ğ ne g rm ş, bazen de d n felsefen n egemenl ğ ne g rm şt r.

2) Felsefenin Dine Yaklaşımı  D n felsefes d ne karşı "rasyonel" olmalıdır.

 İlk Çağ f lozoflarından Sokrates, Platon ve Ar stoteles d n ve felsefey b rb r nden ayırmaya çalışmışlardır.

● D n felsefes d n n temel dd alarını akla dayandırmaya çalışır.

 Bu f lozoflar felsefe le d n n farklı b lg türü olduğunu savunmuşlardır.

● Herhang b r d ne nanan k mse ç n d n n öğret ler kutsaldır, tartışılmaz ve eleşt r lmez.

 Sokrates' n bu çabaları d n adamları tarafından suçlanmasına ve ölüme mahkum ed lmes ne sebep olmuştur.  Orta Çağ d n hegomanyasının yaşandığı b r çağdır. Hr st yan d n adamları felsefey egemenl kler altına almışlardır.  Orta Çağ'dak dogmat k anlayış felsefen n eleşt rel ve sorgulayıcı yönünü ortadan kaldırmıştır.  Orta Çağ'da felsefen n, d n n gel şmes n ve yayılmasını önled ğ öne sürülmüştür.  Bu dönemde G ordano Bruno yakılmış, Gal leo Gal le mahkemede yalan fade vermek zorunda bırakılmıştır.

 Rönesans dönem aydınlanma ve ayaklanma dönem olarak adını tar he yazdırmıştır.  Rönesans dönem nde yaşanan yoğun duygulanımlar sonucu bu kez d n felsefen n egemenl ğ altına g rm ş, d n n b l msel lerlemeler engelled ğ savunulmuştur.  Günümüzde se b rb r ne egemen olma, baskı altına alma anlayışı ortadan kalkmıştır.  D n felsefes d n ele alırken nesnel ve objekt f olmaya çalışır. Herhang b r d n konusunda değer yargılarında bulunmaz.  D n, felsefe ç n ele aldığı problem alanlarından sadece b r tanes d r, felsefe d ne eleşt r c ve tutarlı yaklaşır.

● D n felsefes d n öğret ler akılla anlamak ve temellend rmek ster.  D n felsefes d ne kapsamlı olarak yaklaşmalıdır. ● D n felsefes d n anlamaya ve sorgulamaya çalışırken tüm yönler yle ele almalı, karşıt görüşlere yer vermel d r.

● Tanrı'nın varlığı sorununu rdelerken "Tanrı vardır." d yen te zm n yanı sıra "Tanrı yoktur." d yen ate zm n "Tanrı b l nemez." görüşünü savunan agnost s zm n görüşler n de açıklamalıdır.  D n felsefes n n d ne bakışı tutarlı olmak zorundadır. ● Tutarlılık ler sürülen b r düşünce ya da ortaya atılan b r görüşün kend ç nde çel şk s z olması demekt r. ● "Ruh var mıdır?" sorusuna kes n b r şek lde "Yok" dey p, sonra reankarnasyonu savunmak tutarsızlıktır. Kend ç nde çel şk vardır.

 D n felsefes n n d ne bakışı nesnel (objekt f) olmalıdır. ● D n felsefec s taraf tutmamalı, herhang b r d n n, nanışın ya da d n görüşün etk s altında kalmamalıdır.

● D n n temel lkeler ve prens pler konusunda mesafel olmalı, tüm farklılıkları ve problemler tarafsız b r şek lde ortaya koymalıdır. Felsefe d nlere eş t mesafede olmalıdır.

2


● B l msel tarafsızlık daha kolaydır, d n felsefec s n n nandığı d n n etk s nden sıyrılması daha zordur.

DİN FELSEFESİ  D n felsefes eleşt rel olmalıdır. ● Eleşt rmek b r şey n sadece olumsuz yönler n açığa çıkarmak, ç ndek çel şk lere, farklılıklara d kkat çekmek demek değ ld r. ● Eleşt r rken b r şey n hem doğru hem yanlış yönler n bulmak, bu yönde ncelemek ve rdelemekt r. ● D n felsefes d n eleşt r rken bu açıdan yaklaşım serg lemel doğru ve yanlışı b r arada sorgulamalıdır.

 Teoloj nanca dayanır, dogmat kt r, nancın sınırları dışına çıkmaz. İnsanların nançlarını güçlend rmey amaçlar.  Teoloj ele aldığı d n n kurallar s stem n doğru olarak kabul eder ve akılla temellend r lmes ne çalışır. Yan ele aldığı d n n savunucusu durumundadır.  D n felsefes genel olarak d n n kavramlarını, temel dd alarını ve nsan yaşamındak yer n , aklın sınırları ç nde kalarak açıklamak, sorgulamak ve eleşt rmek amacını taşır.  D n felsefes bütün d nler genel olarak ele alır, heps ne eş t mesafede durur ve tüm d nlere karşı tarafsızdır.

● D n felsefes kend ç nde farklı görüşler olan f lozofların düşünceler ne mantık yolu le yaklaşmalıdır.

 D n felsefes herhang b r d n nancı yayma, ben msetme kaygısı taşımaz, d n kurallar bel rleyerek nsan yaşamını düzenlemey amaçlamaz.  D n felsefes d n n lkeler n sorgular ama nsanların daha d ndar olmasına çalışmadığı g b , nançlarını sarsmaya da kalkışmaz.  D n felsefes le teoloj n n konuları aslında aynıdır, konulara yaklaşım b ç mler farklılık göster r.

Ayasofya Müzes

3) Teoloji ile Din Felsefesinin Farkı  Teoloj n n sözlük anlamı Tanrı b l m / lah yat olarak geçmekted r.  Teoloj herhang b r d n n kurallar s stem n nceleyen, savunan, o d nle lg lenen b r b l m dalıdır.  Teoloj bel rl b r d n temel alır ve bu temel üzer nde Tanrı'nın varlığını, n tel kler n , nsanın Tanrı karşısındak yer n nceler.  Her d n n kend ne a t teoloj s / lah yatı vardır. İslam teoloj s , Hr st yan teoloj s , Yahud teoloj s g b .

 D n felsefes özgür düşünme, nesnel olma ve sorgulamayı temel alır.

Örnek 2: Herhang b r d n n temel dd aları hakkında rasyonel b r bakış açısına sah p olab lmek ç n öncel kle objekt f olmak gerek r. Bu sağlanamaz se her zaman olduğundan daha fazla yanlışa düşme olasılığı ortaya çıkar. Bu parçada d n felsefes le lg lenenlere aşağıdak lerden hang s öğütlenmekted r? A) Kutsallara saygı göstermeler B) D ne tarafsız yaklaşmaları C) Tanrı'nın varlığını savunmaları

 Her d n n kend ne a t açıklamaları, kutsal k tapları, peygamberler , badet alanları o d n n âl mler tarafından yorumlanır. Günlük yaşamın düzenlenmes konusunda nsanlar b lg lend r l r.

D) D ne eleşt rel yaklaşmaları E) Aklı etk l olarak kullanmaları Parçada din felsefesinin dine objektif yani tarafsız olarak yaklaşması gerektiği vurgulanmaktadır. Cevap: B


3

DİN FELSEFESİ

Örnek 3:

Kâbe'den b r görünüm

 B. DİN FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI

İlk Çağ düşünürler nden b r olan Xenophanes m toloj y eleşt rerek şöyle dem şt r: İnsanlar sanıyorlar k tanrılar da kend ler g b doğmuşlardır. Kend ler g b g y n rler ve kend ler le aynı b ç mded rler. N tek m Habeşler tanrılarını kend ler g b kara ve yassı burunlu, Trakyalılar se sarışın ve mav gözlü olarak düşünürler. Bu düşüncey b raz daha ler ye götürerek d yeb l r z k atların, aslanların eller olup da res m yapab lselerd , atlar tanrılarını at g b , aslanlar da aslan g b ç zerlerd ." Xenophanes bu sözler yle aşağıdak lerden hang s n eleşt rmekted r? A) İnsanların, tanrı düşünces n kend özell kler yle sınırlamasını

1) Din  Tanrıya, doğaüstü güçlere, çeş tl kutsal varlıklara nanmayı ve tapınmayı s stemleşt ren, kutsal ve ahlak ögeler taşıyan, törenler ve badetler bütününe ver len ortak s md r.

B) İnsanların tek b r tanrı deal üzer nde b rleşememes n C) Tanrıların nsanüstü güçler n n olduğunun düşünülmes n D) İnsanların badet b ç mler n n b rb r nden farklı olmasını E) Hayvanların, tanrı tasarımının dışında tutulmasını

2) Dini Tecrübe  D n em r ve yasakların neler olduğunu b lmek, bunları yaşamına aktarmak, ben msemek, duygu, düşünce ve uygulamalarına yansıtmak demekt r.  Namaz kılmak ve bundan dolayı mutlu olmak, manev haz yaşamaya örnek olarak ver leb l r.

Her toplum kendi değer yargılarına, fiziksel özelliklerine göre bir tanrı düşüncesi oluşturmuştur. İnsanların, tanrı düşüncesini kendi özellikleriyle sınırlamaları bu parçada eleştirilmektedir. Cevap: A

4) Peygamber  Tanrı'nın b ld rd ğ em r ve sözler nsanlara letmek ç n Tanrı tarafından seç l p görevlend r len k ş d r.  Peygamber d ğer nsanlardan ayrılmış, yan "seç lm ş" b r nsandır.  Günah şlememek, zek olmak, dürüst olmak, anlayışlı ve hoşgörülü olmak g b n tel klere sah pt rler.

3) Tanrı

5) Tevhid

 Her şey yoktan var eden, eş ve benzer olmayan, zamandan ve mekândan bağımsız olan, varlığını doğa ve evrenden almayan, sonsuz, yüce ve mutlak vardır.

 Tanrı'nın varlığına, tek olduğuna, Tanrı'nın zatını bütün tasavvurlardan soyutlamaya, eş ve benzer n n olmadığına nanmaktır.

 Tapınma ve badet etme yalnızca ona yapılır.

ğ ğretmen Sorusu

 Hayat, l m, kudret, rade, ş tme, görme, söyleme ve yaratma n tel kler ne sah pt r.

 Tanrı'ya ve onun b ld rd kler ne tartışmasız kes n olarak nanmaktır.

Yapılan arkeoloj k kazılarda d n sembollere ve mabedlere rastlanması d n n hang özell ğ le lg l d r?

Evrensel özell kler göstermes .

4


DİN FELSEFESİ

6) İman

11) Fıtrat

 Tanrı'nın peygamber aracılığıyla nsanlara gönderd ğ b lg ye yan vahye, nsanlar tarafından çtenl kle nanılması ve onun doğruluğunun kabul ed lmes d r.

 Doğuştan ve yaratılış özell ğ olarak gelen, dış etkenler le bozulmayan, değ şmeyen yapı anlamına gel r.

 D n esasları h çb r şüphe duymadan kabul etmek, gönül huzuru le ben msemek le oluşur.

7) Vahiy

12) Yüce  İnsan aklının alamayacağı kadar üstün olan, her türlü ölçü ve değer n üstünde yer alan, sonsuz, eks ks z, doğayı ve evren yaratma özell ğ d r.

 Tanrı tarafından peygamberlere b ld r len lah em r ve sözlerd r.

13) Mucize

 Vah y, lah veya tanrısal b lg türü olup nanç temell d r.

 İnsanın aklının alamayacağı, doğa olaylarıyla açıklanamayan nsanı hayrete düşüren olaylardır.

8) İnanç  İnanılan şey, görüş ve öğret anlamına gel r. Tanrı'ya nanma duygusudur.

Kudüs şehr , Müslümanlar, Hr st yanlar ve Musev lerce kutsal sayılır.

9) İbadet  Tanrı'nın vah y yoluyla b ld rd ğ ve yapılmasını sted ğ , tapınma etk nl kler le saygı göster ş b ç mler ne badet den r.  B r d n n nanç ve bağlılık göster ler n n tümüdür.  Bedenle, malla, hem beden hem malla yapılan badet türler vardır.

Örnek 4: I.

B r düşünce ya da buyruğun Tanrı tarafından elç s ne lham ed lmes , Tanrı'nın mesajlarını nsanlara peygamberler aracılığıyla letmes yoludur.

II. Tanrı'ya yapılan yalvarış ve ona saygının fade ed lmes d r. Yukarı d n felsefes n n hang temel kavramları açıklanmaktadır?

10) Kutsal

I

II

A) Kutsal

Vah y

 D n yönden saygıya layık, değerl , anlamı ve dokunulmaz kabul ed len d n düşünce, mekan, obje g b şeylerle kutsal den r.

B) Vah y

İbadet

C) Kutsal

İbadet

D) Vah y

Peygamber

 B r toplumca d nce yücelt len ve dünya şler nden ayrı n tel kte olduğuna, ayrı b r düzen ç nde yer aldığına nanılan şeyler n n tel ğ d r.

E) Yüce

İman

 Her d n n kutsal saydığı yerler ve varlıklar bulunmaktadır.

Tanrı'nın mesajlarını peygamberleri aracılığıyla iletmesine vahiy, Tanrı'ya saygı gösterilerek yalvarılması ise ibadettir. Cevap: B


5

DİN FELSEFESİ

 C. DİN FELSEFESİNİN TEMEL PROBLEMLERİ

Örnek 5: •

Evren nasıl var olmuştur?

 İnsanlar İlk Çağ'dan t baren en lkel toplumlarda b le d n olgusu le yaşamış, lah b r güce nanma ve tapınma ht yacında olmuştur.

•

Tanrı le evren arasında nasıl b r l şk vardır?

•

Evren n ç n var olmuştur?

•

Tanrı, evrene müdahalede bulunmakta mıdır?

 D n olgusu günümüzde de nsanlar ç n öneml b r unsur olmakta, her toplumun kend ne a t b r d n bulunmaktadır.

Bu sorular d n felsefes n n hang temel sorunu le lg l d r?

 D n tesl m yet ve kuvvetl b r nanç gerekt rd ğ nden her d ne mensup olan nsan toplulukları kend d nler n n üstün olduğunu savunur.  D n nançlar kuşku duyulmadan, sorgulanmadan olduğu g b kabul ed len nançlardır.  İnanç düzey nde b r d ne mensup olan b rey o d n n gerekt rd ğ badet, yaşam ve ahlak kurallarını hayatında uygular.

 D n n gerekt rd ğ nanç ve kavramlar felsefe tarafından sorgulanmış, pek çok soru ortaya çıkmış, sorulara cevaplar bulunmaya çalışılmıştır.  Felsefe d n n öne sürdüğü dd alara kuşkuyla bakar, sorgular, d n anlamlandırmaya ve temellend rmeye çalışır.

 D n felsefes n n konusunu oluşturan bell başlı problemler dört ana başlıkta toplanab l r.

Tanrı’nın Varlığı Problemi

Evrenin Yaratılış Problemi

A) Evren n yaratılış sorunu B) Vahy n mkanı sorunu C) Tanrı'nın n tel ğ sorunu D) Ruhun var olup olmadığı sorunu E) Ah ret nancının nasıl oluştuğu Tanrı - evren ilişkisi, Tanrı'nın evrene müdahale edip etmediği, evrenin niçin ve nasıl var olduğu, evrenin yaratılış sorunu ile ilgilidir. Cevap: A

1) Tanrı'nın Varlığı Problemi  Tanrı'nın varlığı le lg l f lozoflar b rçok soru oluşturmuş bu sorulara cevap bulmaya çalışmışlardır.  D n Tanrı'nın var olduğu nancına dayanır. Bu durumda d n n temellend r lmes ç n Tanrı'nın varlığının kanıtlanması gerek r.  Tanrı'nın varlığını savunanlar buna l şk n kanıtlar ler sürerken, Tanrı'nın olmadığını savunanlar da kend görüşler doğrultusunda kanıtlar ler sürmüşlerd r.  Tanrı'nın varlığının nasıl kanıtlanab leceğ , Tanrı'nın nasıl b r varlık olduğu yan Tanrı'nın "özü"ne l şk n başka soruları beraber nde get rmekted r. ? Tanrı var mıdır? ? Tanrı'nın varlığı kanıtlanab l r m ? ? Bu kanıtlar nelerd r ve onları geçerl l ğ ned r? ? Tanrı nasıl b r varlıktır?

Vahyin İmkanı Problemi

Ruhun Ölümsüzlüğü Problemi

? Tanrı b r m d r yoksa çok mudur?

Öğğretmen Sorusu

? Tanrı evren n kend s m d r yoksa evren aşan b r varlık mıdır?

"Tanrı evrende zar atmaz." sözü le ne anlatılmak stenmekted r?

Evrende rastgelel ğ n değ l, b r düzen n olduğu.

6


DİN FELSEFESİ

2) Evrenin Yara lış Problemi  Evren ve evren n yaratılışı nsan ç n da ma lg çek c b r konu olmuş, nsanoğlu asırlardır bu konuyu araştırmıştır.  Evren n yaratılışı le lg l pek çok teor ler sürülmüş, bu teor ler kanıtlayacak del ller sunulmuştur.  Evren n yaratılışı konusu f lozofların dolayısıyla d n felsefes n n alanına da g rm şt r. Bu konuda pek çok soru ortaya çıkmıştır. ? Evren yaratılmış mıdır, yoksa ezel ve ebed m d r?

 Felsefe vahy n mkânı konusunu sorgular, buna l şk n sorulara cevap arar. ? Tanrı em r ve buyruklarını nasıl letmekted r? ? İk farklı varlık olan Tanrı le b r nsan (peygamber) arasındak let ş m nasıl gerçekleşm şt r? ? Ölümlü ve sonlu olan b r peygamber ebed b r varlık olan Tanrıyla nasıl görüşüp l şk kurmaktadır? ? İnsan ç n vah y mümkün müdür? ? Tanrı nsana vah yle b rtakım b lg ler vereb l r m ?

? Evren Tanrı tarafından yaratılmış se nasıl ve n ç n yaratılmıştır? ? Tanrı le evren arasında nasıl b r l şk vardır? ? Evren n b r başlangıcı ve sonu var mıdır? Yoksa önces z ve sonsuz mudur?

4) Ruhun Ölümsüzlüğü Problemi  Yaşam ve ölüm nsan ç n her zaman sorgulanan b r kavram olmuştur.  Yaşamın anlamı ve amacı sorgulanırken ölüm ve ölüm sonrası olab lecekler hep b r merak konusu olmuştur.

Evren n yaratılışı hep merak konusu olmuştur.

 İnsanın ruh ve bedenden oluştuğuna nananlar nsan öldükten sonra ruhun yaşadığına, ruhun ölümsüz olduğuna nanırlar.  İnsan ruh ve bedenden oluşuyorsa, o zaman ruh le lg l sorgulamalar başlar ve buna l şk n cevaplar aranır olmuştur.

3) Vahyin İmkânı Problemi  Peygamber Tanrı tarafından b r d n veya d n öğret y yaymakla görevlend rd ğ nsanlar arasından seç lm ş k ş d r.  Tanrı nsanlar le let ş m peygamberlere b ld rd ğ vah yler aracılığı le sağlamıştır.  Tanrı'nın buyruklarının veya düşünceler n n peygamberlere b ld r lmes ne vah y den r.

? İnsanın ruhu beden yle beraber ölür mü? Yoksa ruh yaşar mı? ? Ruh ölümsüz müdür? ? Ölüm b r son mudur? ? Ruhun ölümsüzlüğü kanıtlanab l r m ? ? Reankarnasyon mümkün müdür?


7

DİN FELSEFESİ

 Ç. TANRI'NIN VARLIĞI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER  D n felsefes n n Tanrı varlığı le lg l sorgulamalarını üç farklı görüşte toplayab l r z.

Te zm

Tanrı yoktur

Ate zm

 Monote zm (Tek tanrıcılık): Yahud l k, Hr st yanlık ve İslam yet d nler tüm evren n yaratıcısının tek Tanrı olduğunu savunur.  Pol te zm (Çok tanrıcılık): Ant k Yunan ve Roma d nler , H t t ve Fr gler n d n , Arapların esk d n ve H ndu zm g b d nler evren n yaratıcısının b rden çok Tanrı olduğunu savunur.

TANRI'NIN VARLIĞI

Tanrı vardır

 Te zm, monote zm ve pol te zm olmak üzere kend ç nde k ye ayrılır.

Tanrı b l nemez

Agnost s zm

● Monote zm

 Panente zm (Ç ft kutuplu tanrı anlayışı): Tanrı'yı soyut, mutlak ve değ şmez g b yönler yle evren n üstünde; somut görel ve değ şen yönler yle de evren n ç nde görür.  İbn-ül Arab lah olanın akıl yoluyla tam olarak b l nemeyeceğ n , evrende ne varsa heps n Tanrı'nın kend n gerçekleşt rmes olarak yorumlamıştır.

● Pol te zm ● Panente zm

De zm

Pante zm

2) Tanrı'nın Varlığını Kabul Edenlerin Kanıtları  Tanrı'nın varlığını kabul edenler beş ana kanıt sunmuşlardır. Bunlar:

1) Tanrı'nın Varlığını Kabul Eden Görüşler

Ontoloj k Kanıt (Varlık Kanıtı)

Kozmoloj k Kanıt (Evren n Varlığından Hareket Eden Kanıt)

a) Teizm (Tanrıcılık)  Te zm evren n ve evrende olan her şey n b r Tanrı tarafından yaratıldığını söyler.  Tanrı evren n mutlak hak m ve koruyucusudur.  Tanrı önces z ve sonrasızdır, her şeye gücü yeter, her şey b l r, zaman ve mekan le sınırlanamaz.

Teoloj k Kanıt (Düzen ve

D n Tecrübe Kanıtı

Amaç Kanıtı)

 Te stlere göre Tanrı ş ten, gören, b len ve nsanlarla temas hal nde olandır.  Tanrı tüm evren ve tüm varlıkları yaratmıştır, aynı zamanda evren n koruyucusudur.

8


Ahlak Kanıt

DİN FELSEFESİ Ontoloj k Kanıt (Varlık Kanıtı)  Tanrı'nın varlığını gözleme dayanarak değ l, akla dayanarak kanıtlama yöntem d r. Bu nedenle bu yönteme apr or kanıt den r.  Tanrı'nın varlığını y ne Tanrı kavramından çıkaran kanıttır.  Tanrı kavramının çer ğ n anal z ederek Tanrı'nın varlığını spat ederler.

 En yüksek ve en mükemmel sıfatları Tanrı'nın varlığının özüne a t olduğuna göre, Tanrı hem z h nde hem gerçekte vardır. Kozmoloj k Kanıt (Evren n Varlığından Hareket Eden Kanıt)  Kozmoloj k kanıt evren n varlığından hareket eden ve evrendek neden - sonuç l şk s ne dayanan kanıt yöntem d r. D ğer adı "İlk neden kanıtı"dır.

 İspat yöntem nde k görüş bulunmaktadır. B r nc görüş: "Tanrı sadece z h nde vardır." İk nc görüş: "Tanrı hem z h nde hem de gerçekl kte vardır." görüşüdür.

 Evrende var olan her şey n b r neden vardır. Neden n de b r neden vardır. Bunu lk nedene kadar götüreb l r z, lk neden se Tanrı'dır.

 İster nanan ster nanmayan (ate st) b r olsun "Tanrı" den ld ğ zaman herkes n z hn nde en yüksek, en mükemmel varlık akla gel r.

 Bunu b r örnekle açıklayacak olursak; b r ç çeğ n yaşaması ç n toprağa ht yaç vardır, toprak kayadan oluşur, kaya dağların kırılmasından oluşur, dağlar kıtaların çarpışmasından olur. Bunu daha da ger ye götüreb l r z.

 Eğer böyle b r varlık yalnız z h nde var olup da gerçekte var olmasaydı, Tanrı en yüksek ve en mükemmel olma sıfatlarından yoksun olurdu.  Öyle se b r nc görüş geçerl l ğ n kaybetmekted r.

 Ger ye götürme d z s nde nedensel b r açıklama gerekt rmeyen " lk nedene" geld ğ m zde z nc r son bulacaktır.  O halde nedensell k d z s nde b r lk neden n olması gerek r k , o lk neden de Tanrı'dır.

Örnek 6: B zde b r Tanrı des vardır. B z yaratılmış varlıklar olarak, yaratılmamış b r varlığın des ne doğuştan nasıl sah p olab l r z? B z m doğamız gereğ böyle b r dey doğuştan get remey z. O halde bu dey yaratılmamış varlık olan Tanrı, b ze

 Evrendek her şey n b r neden vardır. Bu nedenler d z s Tanrı'ya g tmekted r.

doğuştan get rmem z ç n z hn m ze koymuştur. Bu parçada aşağıdak lerden hang s d le get r lmekted r? A) Tanrı'nın varlığının ya da yokluğunun b l nemeyeceğ B) Evrendek nedensell k z nc r n n Tanrı'da son bulduğu C) Tanrı'nın nsan düşünces nde var olmasının onun varlığını kanıtladığı D) Tanrı'nın evrenle özdeş olduğu

Kozmoloj k kanıt " lk neden kanıtı"dır.

E) Evrendek düzenl l ğ n Tanrı'nın varlığının kanıtı olduğu Parçada, Tanrı fikrinin insanın düşüncesinde var olduğu ve olmayan bir şeyin doğuştan insan düşüncesinde olamayacağı belirtilmiştir.

Öğğretmen Sorusu

Cevap: A

Teoloj k Kanıt (Düzen ve Amaç Kanıtı)  Teoloj k kanıt evrende var olan her şeyde b r düzen n olduğunu ve bu düzene göre şley ş n sürdürdüğünü, h çb r şey n tesadüfen oluşmadığını bel rt r.

Ar stoteles' n "İlk muharr k" (hareket ett ren) görüşü Tanrı kanıtlamalarından hang s ne örnekt r?

Kozmoloj k kanıt. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

9

DİN FELSEFESİ  Evrendek düzen ve şley ş o kadar mükemmeld r k , böyle b r mükemmel k tesadüfle açıklanamaz.  Bunu b r örnekle açıklayacak olursak; nsanın b r ç ft kromozomdan başlayan var oluş serüven en y örnekt r.  Her b r hücren n ayrı b r organı oluşturması, o organların kend ler n bölünerek gel şt rmeler , b r nsan vücudundak her b r organın b rb r le uyumlu çalışması tesadüf olamaz.  İnsan vücudundak her b r organ kend başına ayrı b r s stem g b çalışırken d ğer organlarla b r plan ve düzen ç nde çalışmaktadır.  İnsanın yed ğ her y yecek her organ tarafından farklı şlenmekte örneğ n kals yum kem klere, fosfor gözlere g tmekted r.  Eğer fosfor kem klere, kals yum gözlere g tse d gözler kem kleş r, kem kler kırılırdı.  Dünyamızda ve tüm evrende h çb r kaos ve karmaşa olmadan mükemmel b r düzen ve plan ç nde gerçekleşen şley ş, mükemmel b r m marın, tasarımcının varlığını göster r. O da Tanrı'dır.

D n Tecrübe Kanıtı  İnsanlar Tanrı'nın varlığını kend ç duygularına veya d n deney mler ne başvurarak dolaysız ve apaçık b r b ç mde h ssedeb l r.

Ahlak Kanıt  İnsan hayatı öğrenmelerden oluşmaktadır. Çocuk dünyaya geld ğ nde kötülük yapmayı, yalan söylemey , hırsızlık yapmayı b lmez.  İnsan dünyaya geld ğ nde masumdur ve doğuştan y l k yapmak üzere v cdan duygular taşımaktadır.  Tanrı nsanlara y l k yapmaları konusunda v cdan verm şt r. Eğer Tanrı olmasaydı nsanları kötülük yapmaktan k m engelleyeb l rd ?  Ah ret nancı nsanların hak ve adalet duygusuna yönelmeler n ve y l k yaptığı zaman Tanrı'nın mükafatlandıracağını b lmeler ne yöneltmekted r.  Aynı şek lde kötülük yapanların da ah rette hesabını verecekler n n b l nmes Tanrı'nın adalet anlayışına güven lmes ne, dolayısıyla Tanrı'nın varlığına kanıttır.

 Kant'a göre nsan yalnızca b len değ l, aynı zamanda eylemde bulunan varlıktır.  Ahlak nsanın özgürlüğünü ve nsan ruhunun ölümsüzlüğü yanında Tanrı'nın varlığını da gerekt rmekted r.  Ona göre Tanrı'nın varlığı ahlak yaşantısının ön koşuludur. Tanrı var olmazsa, toplumda ahlak düzen gel şemez.

 Bell kuralları yer ne get ren ve bell uygulamalarda bulunan herkes, Tanrı'nın varlığını başka h çb r kanıt olmasa da ç dünyasında fark eder.  İnsanlar d n n gerekt rd ğ em rler yer ne get r rken manev haz duyacaklar, bu haz ve d n duygular nsanı Tanrı'nın varlığına götürecekt r.  D n n gerekler n kend özel deney mler le yaşayan nsan, Tanrı'nın varlığını başka h çb r kanıt olmasa da ç dünyasında fark eder.  D n deney mler yaşamak Tanrı'nın varlığını fark etmek ç n yeterl d r.

10


İbn S na Tanrı ç n "Yokluğunun düşünülmes mantıken mkansız olan varlık" dem şt r.

DİN FELSEFESİ

Örnek 7:

 Tanrı'nın evrene müdahales yoktur, sadece yaratıcı olma özell ğ vardır.

Evrendek çek m yasaları, Ay'ın ve Güneş' n hareketler , Dünya'nın canlıların yaşamasına uygun olması, yen len bes nler n enerj ye dönüşmes evrende b r düzenl l ğ n olduğunu göstermekted r. Bu düzen kend kend ne var olamaz.

 De zm; kutsal k tap, vah y ve peygamber aracılığıyla doğrudan veya dolaylı nsanlara b ld r len em r ve b ld r mler de reddeder.

Düzenl l ğ sağlayan güç, mutlak rade sah b olan Tanrı'dır. Bu parçada Tanrı'nın varlığı aşağıdak kanıtlardan hang s ne dayandırılmaktadır? A) Teoloj k kanıt

Örnek 8:

D) Ontoloj k kanıt

Varlığı akılla b l neb len ve evrene müdahale etmeyen b r Tanrı anlayışıdır. Tanrı evrene aşkındır ve Tanrı'nın çk nl ğ n reddeder. Tanrı, nsanlara peygamber göndermem şt r, b rtakım kurallar da koymamıştır. Aks halde Tanrı evrene

E) Ahlak kanıt

müdahale etm ş olurdu.

B) D n tecrübe kanıtı C) Kozmoloj k kanıt

Evrendeki düzenden yola çıkarak Tanrı'nın varlığının kanıtlanması teolojik kanıttır. Cevap: A

Bu parçada sözü ed len Tanrı anlayışı aşağıdak lerden hang s d r? A) Te zm

b) Deizm

B) Agnost s zm

 De zm Avrupa'da k l sen n her şeye müdahale eden Tanrı anlayışına karşı oluşmuş b r düşünce s stem d r.

C) Pante zm

 De zmde Tanrı'nın varlığı kabul ed l r ve bu Tanrı her şey yoktan var eden Tanrı'dır.

E) Ate zm

 De zme göre Tanrı evren yaratmış, evren n şley ş n ve yasalarını bel rlem ş ve daha sonra evren kend hal ne bırakmıştır. Evren böylece devam edecekt r.

 De zm ve Te zm Tanrı'nın varlığı konusunda ve evrende her şey yoktan var ett ğ konusunda aynı görüşted r.  Evren n yaratılmasından sonra Tanrı'nın müdahale etmed ğ konusunda de zm te zmden ayrılmaktadır.

D) De zm

Tanrı'nın, evreni yarattıktan sonra ona karışmaması fikri deizmdir. Cevap: D

c) Panteizm  Te st anlayışlar Tanrı'yı, dünya üstü, dünyanın dışında var olan b r varlık olarak anlarlar.  Pante zm se, Tanrı le evren b r aynı ve özdeş olarak kabul eder.

 Çünkü te zme göre Tanrı, her an evrende olup b ten her şeye karışab l r, etk n b r Tanrı'dır.

 Pante zme göre Tanrı evrenden ayrı veya aşkın b r varlık değ ld r. O, doğanın kend s d r ya da doğal düzen, Tanrı'nın b r görünüşüdür.

 Oysa de zm n Tanrı'sı evren kend başına bırakmış ed lgen b r Tanrı'dır.

 Ya evren bütünü bakımından Tanrı'dır ya da evrende etk de bulunan güçler, kuvvetler Tanrı'nın kend s n oluşturur.

 Tanrı dünyayı veya evren zaman ç nde, b lg s ne ve rades ne uygun olarak yaratmıştır.

 Pante zm kutsal k tap, vah y ve peygamber g b kavram ve nançları kabul etmekted r.


11

DİN FELSEFESİ  Pante st anlayışın köken H nt ve Yunan felsefeler ne kadar uzanır.  Pante zm n öneml savunucuları Plot nos, Bruno ve Sp noza'dır.

4) Tanrı'nın Varlığı Veya Yokluğunun Bilinemeyeceğini Savunan Görüş Agnost s zm  Tanrı'nın varlığının veya yokluğunun b l nemeyeceğ n ve bu konuya şüphe le bakılması gerekt ğ n savunan görüştür.

Örnek 9: "Tanrı ve evren k l ğ n kaldıran, Tanrı'nın doğanın dışında olmayıp doğayla özdeş olduğunu savunan" felsef görüş

 Agnost s zm Tanrı'yı reddetmez, ancak Tanrı le lg l b lg ye sah p olunamayacağından herhang b r yargıda bulunmaz.

aşağıdak lerden hang s d r? A) Agnost s zm B) Te zm C) Ate zm

 Agnost s zme "B l nemezc l k"de denmekted r. Tanrıyı reddetmed kler g b kabul de etmezler.

D) De zm E) Pante zm Tanrı ile evreni bir sayan ve bu ikisini özdeş gören görüşe panteizm adı verilmektedir.

 B l nemezc l ğ n lk f lozofu Protagoras'tır. O, "Tanrılar üzer nde b lg ed nmede çares z m, onların var olup olmadıklarını b lem yorum." dem şt r.

Cevap: E

3) Tanrı'nın Varlığını Reddeden Görüş Ate zm  Tanrı'nın varlığını reddeden görüşe ate zm den r. Evrende ve doğada yaratıcı b r gücün var olduğunu kabul etmezler.  Ate zm evren n maddesel b r bütün olarak kend l ğ nden var olduğunu savunur.  Genel anlamda ate zm d n nançsızlığı savunur ve tüm d nlere karşıdır. Ruhun ölümsüzlüğünü, ah ret hayatını, kutsal k tapları, vahy ve peygamberler tümüyle reddeder.

 Tanrı duyusal deney mler m z n dışında kalır. Tanrı'yı duyularımızla algılayamadığımız ç n Tanrı'nın var olup olmadığı konusunda b r yargıda bulunamayız dem şlerd r.

Örnek 10: Tanrının varlığını açıkça reddetmed ğ hâlde açıkça kabul de etmeyen, "Tanrı vardır." veya "Tanrı yoktur." d yeb lmek ç n b lg m z n yeterl olmadığını öne süren ve bu nedenle tanrının varlığı veya yokluğu üzer ne ontoloj k b r kanıtlamanın mümkün olmadığını dd a eden görüş, aşağıdak lerden hang s d r?

 Ate zm Tanrı'ya, ruha ya da ölümden sonrak hayata nanmamakla kalmaz; onların yokluğunu da kanıtlamaya çalışır.  Ate zm n felsef temel materyal zmd r.

Öğğretmen Sorusu

 Karl Marx, Le bn z, Fr edr ch N etzsche ve Jean Paul Sartre g b f lozoflarca savunulan b r görüştür.

A) Ate zm D) De zm

B) Te zm

C) Agnost s zm E) Pante zm

Tanrı'nın varlığının ya da yokluğunun bilinemeyeceğini savunan görüşe agnostisizm adı verilir. Cevap: C

Pascal "K ş n n Tanrı karşısındak tavrı b r kumarbazın tavrı g b olmalıdır. Az b r r skle yüksek kazanç elde etmel d r." sözü le ney anlatmaya çalışmıştır?

"Ya varsa" d ye de olsa Tanrı'ya nanılması gerekt ğ n .

12


DİN FELSEFESİ

1.

Çevrem zdek varlıklar ancak mutlak b r varlıktan yan Tanrı'dan varlığını alarak meydana geleb l rler. Bu nedenle tüm var olan varlıklar, Tanrı'nın var olduğunun kanıtıdır. Tanrı olmasaydı, bütün var olan varlıklar da olmazdı.

Konu Testi - 1

4.

F lozoflar d n konusunda farklı yaklaşımlarda bulunurlar. F lozofların her ne kadar kend felsef görüşler bulunsa da, cevaplandırmaları gereken sorular ortaktır. Aşağıdak lerden hang s d n felsefes n n sorularından b r değ ld r?


A) Evrensel b r ahlak yasası var mıdır?

A) Evrendek sürekl değ ş m Tanrı'nın varlığını kanıtlar.

B) Vah y nasıl gerçekleşmekted r?

B) Evrendek varlıklarla Tanrı aynı şeyd r.

C) Muc zeler nasıl ortaya çıkmaktadır?

C) Tüm varlıkları Tanrı yaratmıştır.

D) Tanrı'nın n tel kler nelerd r?

D) Tanrı, varlıklar ç nde sadece nsana akıl verm şt r.

E) Ölümden sonra b r yaşam var mıdır?

E) Evrendek düzenden bret alınmalıdır.

5. 2.

Evrendek bu düzene Tanrı'nın müdahales yoktur. Evrende neden - sonuç l şk s çer s nde yaşayan b r etk leş m söz konusudur. Her olay b r öncek olayın sonucudur. Tanrı evren yaratmış, düzenlenm ş, sonrada çek lm şt r. D n ve badetler anlamsız olup nsanın Tanrı'ya yakarması da gereks zd r.

Tanrı sonsuzca mükemmel olduğuna göre bu öz ve varoluş, başka h çb r varlıkla paylaşılamaz. Tanrı sonsuz mükemmel, sonsuz üstündür. O, tüm varlıkların varlık neden d r; ezel ve ebed d r. Onun maddes ve formu yoktur. Onun her şeye gücü yeter; her şey b lend r; saf sevg , saf y l kt r. Bu parçada d le get r len görüş aşağıdak yaklaşımlardan hang s ne uygundur?

Bu parçada sözü ed len düşünürün görüşler aşağıdak yaklaşımlardan hang s ne uygundur?

A) Pol te zm B) De zm

A) Te zm

C) Agnost s zm

B) Agnost s zm

D) Te zm

C) Pol te zm

E) Pante zm

D) Pante zm E) De zm

6. 3.

Felsefeye düşen ödev, doğayı b lmekt r, doğanın b rl ğ n kavramaya çalışmaktır. Tanrı'yı doğanın dışında değ l ç nde aramaktır. Buna göre doğayı b lmek Tanrı'yı b lmekt r. Bu parçaya dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

Evrendek her varlığın yaratıcının b r parçası olduğunu savunan görüşe pante zm adı ver lmekted r. Tanrı'nın varlığına nanan pante stler, Tanrı'yı evrende üstün, evrenden ayrı b r varlık olarak görmemekted rler. Buna göre aşağıdak lerden hang s pante zm n temel görüşüdür?

A) İnsanın özü önceden bel rlenm şt r.

A) Tanrı'nın varlığı konusunda ler sürülen kanıtlar yeterl değ ld r.

B) Tanrı le evren özdeşt r.

B) Tanrı önces z ve sonrasızdır.

C) Tanrı evrene lk hareket veren güçtür.

C) Tanrı evrene çk nd r.

D) Evrende mükemmel b r düzen bulunmaktadır.

D) Tanrı evrenden aşkın yan ötes nded r.

E) Tanrı'ya ulaşmanın yolu aşktır.

E) Tanrı evren n mutlak hak m d r. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

13

DİN FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 1

Bütün varlıklar hem kend çler nde hem de b rb rler yle olan l şk ler nde Tanrı tarafından önceden bel rlenm ş b r yasaya göre hareket eder. Dolayısıyla Tanrı, k de b r nsanın yaşamına ve evren n düzen ne karışmak zorunda kalmaz.

10. D n felsefes n n ele aldığı kavramlar arasında Tanrı, vah y, peygamber, badet, kutsal g b kavramlar yer alır. D n felsefes bu kavramlara aklın yol göster c l ğ nde açıklamalar get r r. Aşağıdak lerden hang s d n felsefes n n temel sorularından b r değ ld r?


A) Vah y nasıl gerçekleşmekted r?

A) Tanrı aşkın b r varlık olduğundan evrene sürekl etk de bulunmaz.

B) Evrendek düzen Tanrı mı sağlamaktadır? C) Ruh var mıdır? Varsa ölümlü müdür?

B) Tanrı, evrene çk nd r ve evrenle özdeşt r.

D) İnsan mutluluğa nasıl ulaşır?

C) Tanrı'nın varlığı sorgulanamaz.

E) Tanrı var mıdır?

D) Tanrı, evren n mutlak hak m d r ve onu yönlend r r. E) Tanrı'nın yaratmasında sürekl l k vardır.

11. D n b lg ler Tanrı tarafından peygamberler aracılığıyla yer8.

yüzüne let len b lg lerd r. İnanan k ş bu b lg ler n doğruluğundan şüphe edemez, tartışamaz, sorgulayamaz, değ şt remez.

B l m çevres nde olaylar anlaşılmaya çalışılırken "Nasıl oluyor da bu böyle oluyor?" sorusuna cevap olarak "Tanrı sted ğ ç n öyle oluyor." den lmes tatm n ed c b r cevap olarak kabul ed lmez. Fakat man eden k mse açısından bu yanıt doğru olarak kabul ed l r.

Buna göre d n n temel özell ğ aşağıdak lerden hang s d r?


A) Vahye dayalı olması

A) Her türlü nanç b l m le temellend r leb l r.

C) Kutsal k taplara nanılması

B) B l m deneye, d n se akla dayalıdır.

D) Toplumsal kontrole katkı sağlaması

C) Aynı soruya b l m ve d n farklı yanıtlar ver r.

E) V cdana dayalı olması

B) Eleşt r ye kapalı olması

D) B l m nsanlarının nançlı olması b l m alanında b r sorun oluşturmaz. E) D nde değ şme olmazken, b l mde değ şmeler gözlen r.

vardır. Herhang b r olayı ele alalım ve onun meydana gel ş n zleyel m. Onun b r meydana get r c s ve bu meydana get r c n n de b r meydana get r c s n n olması, bunun böylece ger ye doğru g tmes gerek r. Ancak bu nedenler d z s n n Tanrı g b artık nedensel açıklama gerekt rmeyen b r varlıkta son bulması gerek r.

Yaratıcının gerçekte olup olmadığı b l nemez. İnsanoğlunun sınırlı algısı, zekâ kapas tes Tanrı'nın varlığı ya da yokluğunu b leb lme konusunda yeters z kalır. B rey ne kadar özell kler n gel şt rmeye çalışsa da Tanrı konusunda yargı verecek noktaya gelemez.


Bu parçada görüşler ver len k ş aşağıdak felsef yaklaşımlardan hang s n savunmaktadır?

A) Evrendek düzenden Tanrı'nın varlığına ulaşılır.

A) De zm

B) Tanrı evren yaratmıştır fakat onun şley ş ne karışmamaktadır.

B) Pol te zm

C) Tanrı'nın yaratması sürekl d r.

C) Ate zm

D) Tanrı evren yaratmış, kend s se yaratılmamıştır.

D) Monote zm

E) Tanrı'nın evrenden bağımsız b r varlığı bulunmamaktadır. 3. B

4. A

5. D

6. C

7. A

8. C

9. E

10. D

11. B

12. D


2. E

14

1. C

E) Agnost s zm

Cevaplar

9.

12. Evrende meydana gelen her şey n açıklayıcı b r neden

DİN FELSEFESİ

1.

– Evrende her şeyde b r düzen vardır.

Konu Testi - 2

4.

– Ne düzen ne de gaye kend başına ortaya çıkmaz.

Tanrı ve evren arasındak l şk b r saat ustası le saat n arasındak l şk g b d r. Nasıl k , saatç saat ortaya çıkardıktan sonra şley ş ne karışmıyorsa, Tanrı da evren n şley ş ne karışmaz. İnsan aklı y ve kötünün ne olduğunu b leb l r. Vahye ht yaç yoktur.

Bu açıklamalar aşağıdak lerden hang s n spatlamaya yönel kt r?

Bu parçada savunulan Tanrı anlayışı aşağıdak lerden hang s d r?

A) Ah ret nancını

A) Tanrı vardır, d n yoktur.

B) Tanrı'nın varlığını

B) Tanrı'nın her şeye gücü yeter.

C) Muc zeler n olab l rl ğ n

C) Tanrı'nın varlığı akılla b l neb l r.

D) Ruhun varlığını

D) Tanrı'nın yap ded ğ n yapmak gerek r.

E) Tanrı ve peygamber l şk s n

E) Tanrı, ahlak yasalarının koyucusudur.

– Bu düzen bell amaçlara h zmet eder, evren de hayatın sürmes ne yarar.

2.

İnsan ölümle b rl kte yok olmayı steyen b r varlık değ ld r. Sonsuz olma steğ d nlerde karşılık bulmaktadır. Doğu d nler ndek reenkarnasyon, lah d nlerdek ah ret kavramı nsandak bu duyguyu karşılamaktadır.

5.

Bu parça aşağıdak lerden hang s n temellend rmeye yönel kt r?

Evrendek her varlıkta b r düzen görülür. Bu düzen bel rl b r amaca h zmet eder. B r yerde düzen ve o düzendek amaç kend l ğ nden ortaya çıkamaz. O halde evren ve ç ndek varlıklara düzen veren b lg , rade ve güç sah b b r varlık olması gerek r.

A) Evren n oluşumunu

Bu parçada aşağıdak lerden hang s d le get r lmekted r?

B) Ruhun varlığını

A) Evrendek düzen bell b r zaman sonra yok olacaktır.

C) Öte dünya nancını

B) Evrende b rtakım kötülükler bulunmaktadır.

D) Tanrı'nın varlığının kanıtlanmasını

C) Evren sonsuz büyüklükted r.

E) Tanrı'nın varlığının b l nemeyeceğ n

D) Tanrı, evren yaratmış ve şley ş ne karışmamaktadır. E) Evrendek düzenl l k Tanrı'nın varlığını gerekl kılar.

3.

Te zme göre Tanrı, yarattıklarından bağımsız, aşkın ve her şeye gücü yeten, yarattığı bütün varlıkları yöneten, yönlend ren b r varlıktır. Her şey görür, b l r, ş t r, ebed d r ve mutlak güce sah pt r.

6.

Pante zm, Tanrı'nın, Tanrısallığın yalnızca nsanlarda değ l; yaşayan her şeyde, yan hayvanlarda, kuşlarda, balıklarda, böceklerde, b tk lerde ve ağaçlarda olduğu nancıdır.

Buna göre te zm n Tanrı anlayışı ç n aşağıdak lerden hang s söyleneb l r?

Buna göre pante zm n temel görüşü aşağıdak lerden hang s d r?

A) Tanrı, tanımı gereğ vardır.

A) Tanrı'dan başka her şey saçmadır.

B) Tanrı evrendek varlıklara b r kader bel rlem şt r.

B) Tanrı nancı tüm toplumlarda ve tüm zamanlarda olduğundan evrenseld r.

C) Tanrı, evren n şley ş ne karışmaz. D) Tanrı evren n mutlak hak m d r ve onları b l p yönetmekted r.

C) Tanrı'nın her şeye gücü yeter.

E) Tanrı'nın varlığı ya da yokluğu b l nemez.

E) Tanrı doğadan daha güçlüdür.

D) Tanrı tüm evrene yayılmış durumdadır.


15

DİN FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 2

D n felsefes nde düşünürler Tanrı'nın kend s n nasıl olup da b r nsan olan peygambere göstereb ld ğ üzer nde durmuşlardır. Sonlu, ölümlü veya madd varlık olan nsanın nasıl olup da sonsuz, ölümsüz ve tümüyle manev olan b r varlıkla l şk kurab ld ğ n rdelem şlerd r.

10. D n, nsanlara bell b r güven ver r; felsefe se nsanları gü-

Bu parçada d n felsefes n n temel sorunlarından hang s üzer nde durulmaktadır?


A) Muc zen n olab l rl ğ

A) D n n nançları akılla temellend rd ğ

B) Ruhun ölmezl ğ

B) D n n nesnel, felsefen n öznel olduğu

C) Vahy n mkanı

C) D n ve felsefen n d n ele alışlarında farklılıkların bulunduğu

vens zl k ç nde bırakır. D n ötek dünya le lg l Tanrı sevg s aşılar; felsefe se bu dünya le lg l nsan sevg s ster, tek tek nsanlarda gerçekleşmeyen b r Tanrı sevg s ne de nanmaz.

D) Tanrı'nın varlığı ve b rl ğ

D) D n n felsefeden farklı olarak nsanın mutluluğunu amaçladığı

E) Ah ret n sonsuzluğu

E) D n n ve felsefen n b rtakım dogmalarının olduğu

11. Pante zm, evrenle Tanrı'yı b r sayan yaklaşımdır. Bu anla8.

D n felsefes genel olarak d n kavramını ele alır ve sorgulamalarda bulunur. D n felsefes , d n ele alırken herhang b r d n nancı savunmak ya da çürütmek amacında değ ld r.

yış Tanrı ve evren tek b r varlık olarak kabul eder. Tanrı'yla evren aynı şeyd r. Tanrı bütün var olanların olab l rl ğ n kend nde barındıran b r c k özdür. Tanrı nesneler n dışında değ l ç nded r. Burada d ğer varlıklar ç nde olan nsan da Tanrı'nın b r parçasıdır.

Bu parçaya göre d n felsefes hang s söylenemez?

Buna göre pante zm n temel görüşü aşağıdak lerden hang s d r?

ç n aşağıdak lerden

A) D n n yanında ya da karşısında olmadığı

A) Tanrı saf akıldır.

B) İnançla temellend r ld ğ

B) Tanrı'nın her şeye gücü yeter.

C) Açıklamaların akla dayandırıldığı

C) Akıl, Tanrı'yı açıklamakta yeters z kalmaktadır.

D) Eleşt rel b r yaklaşımının olduğu

D) Tanrı le evren özdeşt r.

E) D n nesnel b r tutumla nceled ğ

E) Tanrı, evrene müdahalede bulunmaz.

12. Tanrı bu evren yaratırken b r sürü mümkün olan dünyaları

Tanrı'ya nanmakla b rl kte bell b r d n n dogmalarını ve lkeler n ben msemeyen, Tanrı'nın evren yarattıktan sonra onu kend yasasına göre şlemek üzere kend başına bıraktığını öne süren öğret d r.


Bu parçada sözü ed len Tanrı anlayışı aşağıdak lerden hang s d r?

A) Evrende sürekl b r değ ş m yaşanmaktadır.

A) De zm

B) Varlıklar madde temell d r.

B) Pante zm

C) Evren sonsuz büyüklükted r.

C) Agnost s zm

D) Her varlık g b evren n de b r sonu vardır.

D) Te zm

E) Bu dünya olanaklı olanlar arasında en az eks ğ olandır. 3. D

4. A

5. E

6. D

7. C

8. B

9. A

10. C

11. D

12. E


2. C

16

1. B

E) Ate zm

Cevaplar

9.

tasarlamıştır. Onun bu dünyalar arasından ş md k n gerçekleşt rmes , onun mümkün olan dünyalar arasından en y s olmasındandır. Gerç bu dünya da yetk n değ ld r ama ötek ler n daha az yetk n olduğunu kabul etmek demekt r. Bu da yetk n olan b r dünyanın mümkün olamayacağı demekt r.

YGS // FELSEFE

FÖY NO

09

TARAMA

1. Nietzsche'ye göre önemli olan toplum değil, bireydir. Bireyi

4. Din felsefesinin amacı insanlara öğüt vermek, doğru yolu

birey yapan da aklı değil istencidir. O, insandaki zayıflığı ve miskinliği koruduğunu, bireyin güdülerini körelttiğini, onu edilginliğe ittiğini söyleyerek ahlaksal değerleri reddeder.

bulmalarına yardımcı olmak, sorunlar karşısında teselli etmek veya dinin herhangi bir işlevini üstlenmek değildir. Onun amacı felsefi bir tavırla insanın dine, dinsel kavram ve inançlara ilişkin değerlerini derinlemesine sorgulamaktır.

Nietzsche'nin bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) İnsan, eylemlerinde bütünüyle özgür kılınamaz. B) Toplum içinde insanın davranışlarının kurallarla sınırlandırılması kaçınılmazdır. C) Ahlaki karar ahlaki eylemden önce gelir.

Bu parçaya dayanarak din felsefesi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Dinin yanında ya da karşısında yer almadığı B) Vahyin olanağını kabul ettiği

D) Evrensel bir ahlak yasasından söz edilemez.

C) Evrendeki düzenden yola çıkarak Tanrı'nın varlığını savunduğu

E) Niyetin iyi olması eylemin iyi olmasını sağlamaz.

D) Dini eleştirmekten kaçındığı E) Din hakkında evrensel görüşler öne sürdüğü

2. Platon'a göre nesneler dünyasındaki her şey geçici ve değişkendir. Dolayısıyla bu dünyanın güzellikleri de geçici ve değişkendir. Asıl, gerçek güzellik, tüm güzelliklerin kendisinden pay aldığı "güzel ideası"dır. Nitekim, güzel bir kadın zamanla şişmanlayıp çirkinleşebilir ancak bizim zihnimizdeki "güzel" düşüncesi daima aynı kalır. Platon bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini vurgulamıştır? A) Gerçek güzel sanat eseridir. B) Sanat eserinden bağımsız bir güzel ideası vardır.

5. – Felsefe insanın aklını veya diğer düşünme yetilerini kullanarak varolan hakkında soru sorup, cevap arama etkinliğidir. – Felsefe insanı, evreni, değerleri anlamak için sürdürülen en geniş araştırma çabası, birleştirici ve bütünleştirici bir açıklama gayretidir. – Felsefe evrenin doğası, inançların temellendirilmesi ve eylemlere ilişkin akla dayalı, eleştirel ve sistematik düşünme faaliyetidir.

C) Güzel hoşa gidendir.

Bu bilgilerde aşağıdakilerden hangisi belirtilmektedir?

D) Güzel, alımlayıcının beğenmesine bağlıdır.

A) Felsefenin sorgulayıcılığı

E) Güzel, toplum için faydalı olandır.

B) Felsefenin işlevi C) Felsefenin tutarlılığı

3. Metafiziği varlık felsefesi ile sınırlandıran anlayışı kabul etmiyorum. Varlığı sadece algısal alana hapseden anlayış geçerli bir anlayış olamaz. Her gün kafamızı meşgul eden ve maddi varlıklarla açıklayamadığımız onca olay varken metafizik nasıl göz ardı edilebilir. Maddi varlıklarla açıklayamadığımız olaylar var oldukça metafizik konular var olmaya devam edecektir. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? A) Bilimler ilerledikçe metafiziğin alanının daralacağı B) Metafiziğin somut nesneleri incelemesi gerektiği C) Metafizikten vazgeçilemeyeceği D) Metafiziğin somut varlıkları soyut varlıklar olarak açıkladığı E) Düşünürlerin metafiziği farklı biçimlerde tanımladığı

D) Felsefenin akılcılığı E) Felsefenin yöntemi

6. Bir bilginin doğruluğu daha önce kabul edilmiş doğru bilgilerle çelişmemesine dayanmaktadır. Bilgilerin kendi içindeki uyumu yeni bir bilgi ile de gösterilmelidir. Eğer yeni bilgi var olan bilgilerle çelişiyorsa yanlış olarak kabul edilir. Bu parçada bilgi felsefesinin hangi sorusuna cevap verilmektedir? A) Neyi bilebiliriz? B) Bilgi doğuştan mıdır? C) Bilginin kaynağı nedir? D) Akıl her şeyi bilebilir mi? E) Doğru nedir? YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Din felsefesi, dinlerin savunduğu temel ilkeleri nesnel ve

10. Pascal, Tanrı'nın bilgisine ulaşılamayacağını savunur. Ona

tutarlı bir biçimde akılla temellendirme çabasında olan felsefe dalıdır. Amacı, dinlerdeki temel savların ve kavramların doğru olup olmadığını sorgulamaktır.

göre duyularımızın kavramayamadığı şeyler vardır. Tanrı duyusal deneylerimiz dışında kalır ve onu duyularımızla algılayamayız. Bu nedenle Tanrı'nın var olup olmadığı konusunda bir yargıda bulunamayız.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi din felsefesinin özelliklerinden biri değildir? A) Akıl ilkelerine inanç karşısında öncelik verme

Pascal bu görüşleriyle aşağıdakilerden yaklaşımlardan hangisin savunmaktadır?

B) Din karşısında tarafsız bir tavır takınma

A) Teizm

C) Dinin temel savlarını irdeleme

B) Panteizm

D) Din kurallarını insanlara benimsetmeye çalışma

C) Deizm

E) İnsanların inançlarına yönlendirici etkide bulunmama

D) Ateizm E) Agnostisizm

8. Platon ve Aristoteles'ten itibaren doğanın mı sanata, yoksa sanatın mı doğaya model oluşturduğu konusu hep tartışılmıştır. Fakat şurası bir gerçektir ki doğa güzelliği ancak estetik bir tavırla fark edilir. İnsanlar romantik ressamların eserlerinde dağların güzelliğini gördükten sonra doğadaki bu güzelliği fark etmişlerdir. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

11. Metafizik soyut kavramlara dayanan, evreni bir bütün halinde açıklama çabası içinde olan, çözülmemiş sorularla ilgilenen, mantık ilkelerine uygun işleyen bir alandır.

A) Sanat sanatçının hakikati araştırmasıdır.

Buna göre metafizik aşağıdakilerden hangisiyle daha çok ilgilenir?

B) Sanat güzel ideasının dayanağıdır.

A) Duyusal alanın dışında bulunan varlıklarla

C) Sanat güzelliği doğadaki güzellikleri kavramaya kılavuzluk eder.

B) Özleri bilinebilen varlıklarla

D) Sanatta güzeli kavrayan kişi, aynı zamanda doğruyu da kavrar.

D) Oluş halinde olan varlıklarla

C) Dış dünyadaki varlıklarla

E) Bilincin belirlediği varlıklarla

E) Sanat hakkında bilgi sahibi olmak için sanata eleştirel bakmak gerekir.

9. Ahlak yasası toplumda uyulması gereken genelgeçer kuralları ifade eder. Bu kurallar kişinin ne yapması veya ne yapmaması gerektiğini belirler. Ahlak yasaları toplumda kendiliğinden ortaya çıkar ve bireyleri belirli şekilde davranmaya zorlar. Bu parçada ahlak yasalarının hangi özelliği üzerinde durulmaktadır? A) İnsanlar arasındaki ilişkileri yönlendirmesi B) Erdemli yaşamanın bir aracı olması C) Zamanla değişmesi D) Tanımlanamaz nitelikte olması E) Bilgiye uygun eylemin beklenmesi

2


12. Doğanın mükemmeliği ve güzelliği vardır. Bir sanat eseri gerçeğine ne kadar yakınsa o kadar "güzel"dir. Örneğin bir gölün resmini yapan sanatçı, onu ne kadar o göle benzetirse, eser de o kadar güzel olarak değerlendirilir. Bu parçadaki görüşe göre sanat eseri nasıl oluşur? A) Sanatçının yaratıcı zekasıyla B) Sanatçının doğayı taklit etmesiyle C) Sanatçının zihninde hayal edilmesiyle D) Sanatçının biçim ve form ile oynamasıyla E) Sanatçının bir yarar gözetmeden eserini oluşturmasıyla

Tarama

13. Evren hareket ve değişme içindeki maddeden başka hiçbir

16. Duyu organlarınızın olmadığını düşünün. Hiçbir şeyi kokla-

şey değildir. Madde çatışma ve çelişmelerden geçerek bütün varlıkları meydana getirir. Evrendeki değişme yalnızca mekanik değişme değil, maddedeki birtakım yasalara göre gerçekleşen ani değişimlerle gerçekleşmektedir.

yamıyor, göremiyor, tadını alamıyor, hiçbir sesi duyamıyorsunuz. Bu durumda nesnel dediğimiz dış dünya sizin için ne ifade eder? Tek kelime ile hiçbir şey. O halde var dediğimiz şeylerin varlığı tamamen bize bağlıdır. Varlığı biz nasıl algılıyorsak öyledir. Nesnenin kişisel algılarımız dışında bir gerçekliği yoktur.

Bu parçada verilen görüş aşağıdaki felsefi yaklaşımlardan hangisine uygundur? A) Düalizm B) İdealizm C) Fenomenolojizm D) Egzistansiyalizm E) Materyalizm

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? A) Değerlerin belirsiz olduğu B) Asıl olanın özne olduğu C) Somut olanın önemsiz olduğu D) Asıl olanın nesne olduğu E) Soyut olanın önemsiz olduğu

14. Matematikte kullanılan "Thales bağıntısı" herkes için aynıdır. Bana göre, sana göre başka değildir. Fakat Thales'in evrenin ilk ana maddesinin "su" olduğu felsefi görüşünü herkes kabul etmek zorunda değildir. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Felsefe ve bilim yöntemseldir.

17. "Bilgiler analizle elde edilir fakat mutlak ancak sezgiyle kavranır. Sezgi, zihinsel bir sempatidir ve bir şeyin orijinalliğine sezgiyle varılır. Sezgi ile her şeyden önce kavradığımız şey zaman içinde akan kendi kişiliğimiz, kendi benliğimizdir."

B) Felsefe öznel, bilim nesnel etkinlik alanlarıdır.

Bergson bu sözleriyle aşağıdaki bilgi felsefesi yaklaşımlarından hangisini savunmaktadır?

C) Felsefe akla bilim deneye dayalıdır.

A) Entüisyonizm

D) Felsefe bilimden farklı olarak hazır cevaplarla yetinmez.

B) Kuşkuculuk

E) Felsefede kesinlik varken bilimde kesinlik bulunmaz.

D) Empirizm

C) Faydacılık

E) Fenomenolojizm

15. Biz, varlıkları duyumlar (görme, duyma vb.) aracılığıyla biliriz. Duyumlarımız bizi zaman zaman aldatabilir. Bu bir gerçektir. Peki duyumlar bizi sürekli aldatamaz mı? Halüsinasyonlar, illüzyonlar, rüyalar görürüz. Tüm insanlar bizim gibi, her zaman bir duyusal yanılgı içinde olamazlar mı? Evrensel bir hayal yaşamadığımızı nereden biliyoruz?

18. Deizmde de teizm olduğu gibi Tanrı var olarak kabul edilir.

Bu sözleri söyleyen düşünürün bilgi konusuna yaklaşımı için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

Buna göre deizmin temel görüşü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sezgiye güvendiği

A) Tanrı her şeyden üstün ve yüce bir varlıktır.

B) Duyumları önemsediği

B) Tanrı evrenle bir ve aynı şeydir.

C) Akla önem verdiği

C) Tanrı vardır fakat evrenin işleyişine karışmaz.

D) Her şeyden kuşkulandığı

D) Tanrı'nın varlığı akılla bilinebilir.

E) Kuşkuyu bir yöntem olarak kullandığı

E) Tanrı, evrenin mutlak hakimidir.

Ancak varlığı akılla bilinebilen bu Tanrı evreni yaratmış ve daha sonra evreni kendi haline bırakmıştır. Aynen bir saatçinin saati yapıp kurduktan sonra saatle ilişkisinin kalmaması gibi.


3

Tarama

19. Teoloji Tanrı'nın varlığını ve niteliklerini, Tanrı'nın evrenle

22. Sanat insanın kendini tanımasının serüvenidir, sanatçı da

olan ilişkilerini açıklarken, dindeki kutsal kitaba, peygamberin bildirdiği mesajlara ve din alimlerinin yorumlarına dayanır. Bu çerçeve içinde teolojinin en önemli amacı dini temellendirmek ve açıklamak suretiyle inananların inançlarını güçlendirmektir. Dinin yargıları hiçbir şekilde sorgulanamaz.

yaşamın ve insanın gizini, büyüsünü, önem ve değerini yansıtabilen kimedir. İnsanın kendini tanıma gereksinimi sürdükçe sanat da etkinliğini devam ettirecektir.

Buna göre teoloji için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Tanrı'nın varlığına iman edildiği B) Kutsal kitaba inanıldığı C) Peygamberlerin varlığına iman edildiği

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? A) Alımlayıcı olmadığında sanatın anlamının olamayacağı B) Sanatın, sanat eserleriyle var olduğu C) Sanatın insanı eğlendirme amacı olduğu D) Sanatın insan yaşamındaki gerekliliği E) Sanatın ahlakî bir işlevinin olduğu

D) Dinin ilkelerinin akılla açıklandığı E) Dine ve Tanrı'ya eleştirel yaklaştığı

23. Sokrates, toplumsal kurallar olmazsa insanların bir arada 20. Platon'a göre güzellik bir ideadır. Doğada duyularımızla kavradığımız güzellik, varlıklara bağlı olarak değişkenlik gösterir. Güzel bir kadın yaşlanır ve zamanla bu güzelliğini kaybedebilir. Bu açıdan doğada karşılaştığımız ve duyularımızla algıladığımız bu güzellikler varlıklara bağlı oldukları için göreli güzelliklerdir. Ancak "güzellik" kavramı yok olmaz. Platon bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini dile getirmektedir? A) Sanat yapıtları eskidikçe değer kazanır. B) Sanat eserinde güzellik zamanla ortadan kalkar. C) Duyular evrenindeki varlıklar güzel ideasını yansıttıkları ölçüde güzeldir. D) Evrensel bir güzellik söz konusu değildir.

mutlu bir şekilde yaşamalarının mümkün olamayacağını ve böyle bir durumda kişinin erdemden yoksun kalacağını belirtir. Erdemden söz edebilmek için de bilgi gereklidir ve ahlakın temelinde doğru bilgi olmalıdır. Sokrates bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini dile getirmektedir? A) İnsanın diğer insanlarla iletişim kurması ve erdemli yaşamasının temelinde doğru bilgi vardır. B) İyinin gerçekleşmesi için, hem iyinin amaçlanması hem de bilgiden yararlanılması gerekir. C) Kötü niyetle yapılan bir eylem de yarar sağlayabilir. D) İyi ve kötü, göreceli kavramlar olduğu için bunlar hakkında yargıya varmak güçtür. E) İnsan toplumsal ödevlerini yerine getirdiğinde mutlu olur.

E) Doğada güzel olanlar sanatta da güzeldir.

24. Zaman oynayan bir çocuk gibi olduğu yerde kalmaz. Aynı

vurganlık; adalet ise bencillik ile kendi çıkarlarını hiçe sayma arasında yer alır.

ırmağa girenlerin üzerinden hep başka sular akar. Aynı ırmağa hem giriyoruz hem de girmiyoruz, hem biziz hem değiliz. Evrende hiçbir nesne değişmeden aynı şekilde kalmaz. Her şey bir başka şeyin yıkımı ve ölümü sayesinde varlığa gelmekte ve daha sonra yok olup gitmektedir.

Aristoteles "erdem" kavramını aşağıdakilerden hangisiyle açıklamaktadır?

Bu parçada sözü edilen görüş aşağıdaki filozoflardan hangisine uygundur?

A) Ahlaki sorumlulukla

A) Nihilizmi savunan Gorgias'a

B) Ölçülü olmayla

B) Öznel idealizmi savunan Berkeley'e

C) Sınırsız hazlarla

C) Varoluşçuluğu savunan Sartre'ye

D) Mutlak iyiye ulaşmayla

D) Düalizmi savunan Descartes'e

E) Ödev duygusuyla hareket etmeyle

E) Oluşçuluğu savunan Herakleitos'a

21. Aristoteles'e göre cömertlik denilen erdem cimrilik ile sa-

4


Tarama

25. • Değişmeyen tek şey değişmenin kendisidir. • Her şey sürekli olarak değişirken karşıtına dönüşür. • Bu nedenle "Aynı ırmakta iki defa yıkanılmaz." Bu verilenler aşağıdakilerden hangisine örnek oluşturur? A) Platon'un idealar kuramına B) Hobbes'in her şeyin temelinde cisimleri görmesine C) Herakleitos'un varlığın bir oluş içinde olduğunu ileri sürmesine

28. Sanatçı, çirkin veya bayağı bir şeyi yapıtına taşır ve onda güzel olanı açığa çıkarmaya çalışır. Yani güzel bir yüz çizmek başka şey, bir yüzü güzel çizmek başka şeydir. Çirkin bir şeyin tabloda veya perdede güzel durması estetiğin bir koşuludur. Hiçbir sanatçı çirkinlik veya bayağılık için yapıtlar ortaya koyamaz. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Sanat sanatçının hakikati araştırmasıdır. B) Sanat güzel ideasının dayanağıdır.

D) Farabi'nin varlığı zorunlu ve mümkün olarak ayırmasına

C) Bir yaratının sanat eseri sayılması, insana sağladığı yarara bağlıdır.

E) Descartes'in varlığın ruh ve maddeden oluştuğunu söylemesine

D) Esere taşınacak herhangi bir çirkinliğin sanattaki yansıması daima güzeldir. E) Sanatta güzeli kavrayan kişi, aynı zamanda doğruyu da kavrar.

26. Bir duvar ustası düşünün. O, evin duvarını örer ve insanların oturacağı bir hâle getirir. Duvarı ören ustayla duvarın bir ve aynı olmasını nasıl bekleyemezsek, Tanrı ile yaratmış olduğu evren arasında da bir benzerlik kuramayız. Usta duvarı bıraktığında bir daha ona dokunmuyor ise, Tanrı da evrene bir daha müdahale etmez. Bu parçada savunulan Tanrı görüşü aşağıdakilerden hangisidir? A) Deizm B) Agnostisizm C) Panteizm

29. Panteizm, Tanrı ile evreni bir kılan, her şeyi Tanrı olarak gören felsefi bir öğretidir. Panteizm, Tanrı ve evren ikiliğini kaldırmakta, Tanrı'nın doğanın dışında olmayıp, doğayla özdeş olduğunu savunmaktadır. Buna göre panteizmin temel özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Tüm varlıklar geçicidir, Tanrı ise sonsuzdur. B) Varlıkların tamamı varlığını Tanrı'dan alır. C) Tanrı evrenden ayrı bir varlık değildir.

D) Ateizm

D) Evrende her varlığın işlevini yerine getirmesi bir Tanrı'nın varlığına işaret eder.

E) Politeizm

E) Tanrı, evrenin işleyişine karışmaz.

30. Sanatta yetkinlik ve kalıcılık, sıradan kurulların verdiği

Bu parçada aşağıdakilerden hangisi dile getirilmektedir?

ödüllerle sağlanamaz. Sanat ödülleri birtakım kurullar tarafından verilseydi, birçok büyük sanatçı gibi Shakespeare da bu ödülü alamayacaktı. Sanatta süreklilik, sanatın ve sanatçının geçici ödüllerle şöhrete kavuşmasıyla değil, kuşaklar boyu tükenmeyecek bir kalıcılıkla sağlanır. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Farklı sanat dalları benzer duygu ve düşünceleri yansıtabilir.

A) Güzelliğin hoşluktan farklı olarak kalıcı olduğu

B) Sanat yapıtları eskidikçe değer kazanır.

B) Güzel ile hoşun farklı kavramlar olduğu

C) Sanatta ölmez eserler ortaya konamaz.

C) Hoşluk ile güzellik arasında bir farklılığın olmadığı

D) Sanatçının yapmayı düşündüğüyle yaptığı aynı değildir.

27. Güzel olan her şey aynı zamanda hoştur ancak hoş olan şeyler her zaman güzel değildir. Hoş olanlar genelde bir ihtiyaca cevap verirken, güzellik yalnızca estetik haz ve beğeni hissi verir. Hoş olan bir şey genelde iştah ve istek uyandırırken, güzel olan şeyler hayranlık ve heyecan uyandırır.

D) Güzele akıl ile, hoşluğa duygularla ulaşıldığı E) Güzellik ve hoşluğun estetiğin konusu olduğu

E) Sanatta önemli olan sanat çevresinin değerlendirmesi değil, kalıcı eserlerin oluşturulmasıdır. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

31. Davranışlarımız yaşam biçimimizi ve dünya görüşümüzü

34. Ahlak felsefesinin konusu, insanın kişisel ya da toplumsal

ortaya koyar. Eylemlerimizle yardımseverliğe ya da hırsızlığa meşruiyet kazandırabiliriz. Örneğin hırsızlığa göz yuman birisinin "Hırsızlık kötüdür." ya da düşkünlere yardım etmeyen bir kişinin "Yardımsever olmak gerekir." deme hakkı yoktur. Çünkü düşüncelerimizi besleyen davranışlarımızdır. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) İnsanın düşünceleriyle eylemleri tutarlı olmalıdır.

yaşamdaki eylemleri ve bu eylemin dayandığı ilkelerdir. Ahlak felsefesi insanların ahlaki davranışlarına ilişkin problemleri inceler, insan davranışlarını değerlendirir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi ahlak felsefesinin sorularından biri değildir? A) Ahlaki eylemin niteliği nedir?

B) İnsan doğruluğuna emin olduğu eylemleri gerçekleştirmelidir. C) Ahlaki karar ahlaki eylemden önce gelir.

B) Mutlak iyiye ulaşmak mümkün müdür? C) Erdem nedir? D) Bireylerin vicdanlı olmasının, ahlaki eylemde işlevi nedir? E) Ortak estetik yargılar var mıdır?

D) Doğru davranmak, erdemli olmak anlamına gelmez. E) Niyetin iyi olması eylemin iyi olmasına yol açar.

35. Tanrı ile evren özdeştir, içiçedir. Tanrı, insan da dahil ev32. Var olan her şeye mutlak olarak, onun kendisinden önce gelen bir şey tarafından neden olunmuştur. Hiçbir şey nedensiz olarak varlığa gelmez. Evrendeki neden - sonuç zincirini sonuna kadar götürecek olursak, evrenin temelindeki ilk nedenin Tanrı olduğu ortaya çıkar. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Tanrı, tanımı gereği var olmak durumundadır. B) Evrendeki nedensellik zinciri Tanrı'nın varlığında son bulur. C) İnsan akıl yoluyla Tanrı'nın varlığını bulabilir.

rende ne varsa her şeyi kapsar. Bu evrende görülen ve bilinen ne varsa, Tanrı'nın birer parçasıdır. Gerçek olan Tanrı'dır, her şey ondan türemiştir. Tanrı, evrendeki bütün varlıkların toplamıdır. Bu parçada görüşleri verilen panteizmin temel görüşü aşağıdakilerden hangisidir? A) Tanrı, evrenin işleyişine karışmaz. B) Tanrı evrene aşkındır ve evrenden ayrı bir varlığı vardır. C) Tanrı'nın özü var olmaktır. D) Tanrı ve evren özdeştir. E) Tanrı'nın varlığı ya da yokluğu bilinemez.

D) Tanrı yetkin bir varlıktır. E) Tanrı, evreni yarattıktan sonra ona bir müdahalede bulunmamıştır.

36. • Karşıtlar uyuşur, uyumsuzluklar en güzel uyumu yaratır, 33. Sanatçı yaşadığı çağın beğenisine kendisini kaptırmamalı, eserlerinin beğenilip beğenilmemesini ölçü almamalıdır. Sanatçının amacı eserlerinde kendi çizgisini her seferinde farklı çizebilmek olmalıdır. Bu parçada sanatçılara aşağıdakilerden hangisini yapmaları önerilmektedir? A) Malzemeyle sınırlı sanat etkinliğinde bulunmaları B) Doğayı aynen yansıtmaları C) Özgün ve yaratıcı eserler ortaya koymaları D) Güzeli ortaya koymaları E) Sanat alanında yetkin olmaları

oluş tümüyle kavgadır. Her şey varlığını bir başkasına borçludur. • Yaşam ve ölüm, uyanıklık ve uyku, yaşlı ve genç, ölümlü ve ölümsüz aynı şeylerdir. Bunların hepsi aynı sürecin türlü şekillerinden başka bir şey değildir. Bu iki görüşle anlatılmak istenen kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) Zıtların birliği ilkesi B) Fenomenolojik yöntem C) Madde ve form ilişkisi D) Töz E) Özsel - ilineksel nitelikler

6


Tarama

37. Tanrı'nın varlığı konusunda, üç temel yaklaşım vardır:

40. Sanılanın aksine, toplumun kendi içinde yaşayan bireylere

B) Evrendeki kötülükler Tanrı'nın var olmadığını gösterir.

"şunu yap" ya da "bunu yapma" demesi, bir baskı aracı olması ya da bireyi kısıtlayarak, özgürlüğünü elinden alması söz konusu değildir. Seçim yapıp yapmamak bireye bağlıdır. Toplum, bireye nelerin yapılıp nelerin yapılmayacağını yazılı bir şekilde verirse, bireyin özgürlüğünü elinden almış olacaktır. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) İnsan yapacağı davranışı belirlerken kendi çıkarını düşünmelidir.

C) Tanrı'nın her şeye gücü yeter, insanın ve evrenin yaratıcısıdır.

B) Özgür insan tutkularına göre değil, aklına uygun yaşayandır.

D) Tanrı, yetkin olmayan bir varlıktır.

C) İnsan ahlaka mahkûm bir yaşam sürer.

E) Tanrı vardır denilemeyeceği gibi Tanrı yoktur da denilemez.

D) Ahlak yasalarının ortaya koyduğu kurallar tüm insanlar için geçerlidir.

– Tanrı'nın varlığını kabul edenler, – Tanrı'nın varlığını reddedenler, – Tanrı'nın varlığının veya yokluğunun bilinemeyeceğini öne sürenler, Aşağıdakilerden hangisi "Tanrı'nın varlığını kabul edenlerin" görüşüne uygundur? A) Eldeki veriler Tanrı'nın varlığının bilinmesine yetmemektedir.

E) Birey toplum içinde davranışlarında özgürdür.

41. Yunanca philiosophia terimlerinden oluşan felsefe phili38. Sanatın temel özelliği belirli bir nesne üretmeyi, daha önce var olmayan bir nesneyi yaratmayı amaçlayan bir etkinlik olmasıdır. Sanat, gerçekliğe bir öykünme olmadığı gibi, gerçekliğin ardından giden değil önünden gidendir. Bu parçada sanatın hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Belli bir üslubu sürdürmesi

o(sevgi) ve sophia(bilgelik) sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur. Buna göre philiosophia bilgelik sevgisi; philiosophos, bilgeliği seven, ona ulaşmak isteyen kişi anlamına gelir. Bu parçaya göre filozofla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Bilgiyi sürekli arayan kişilerdir. B) Toplumsal sorunlara çözüm bulma amacı vardır.

B) Farklı sanat dallarında benzer mesajların verilmesi

C) Farklı görüşlere hoşgörülüdür.

C) Sanatçının kendine özgü teknik geliştirmesi

D) Yargıda bulunmaktan kaçınır.

D) Özgün eserler yaratma çabası olması

E) Konulara bakışı zamanla değişir.

E) Sanatçının niyetinin önemli olması

42. Felsefe duyuları ya da aklı temele almaktadır. Oysa duyular

39. • Tanrı ile peygamber arasındaki iletişim nasıl ve neden gerçekleşmiştir? • Tanrı emirlerini insanlara nasıl iletmektedir? Bu sorular din felsefesinin hangi sorunu ile ilgilidir? A) Evrendeki düzen

da, akıl da yanıltıcıdır. Onlara dayanarak mutlak doğruya ulaşmak olanaksızdır. Mutlak doğruyu apaçık bir biçimde kavramanın yolu gönülden geçer. Duyuların ve aklın bize veremeyeceği bu bilgiye ancak gönül gözüyle ulaşılabilir. Bu parçadaki görüş aşağıdaki düşünürlerden hangisine uygundur? A) Doğru bilgiyi faydada gören William James'e B) Bilginin kaynağında aklı gören Aristoteles'e

B) Vahyin imkânı

C) Doğru bilginin varlığını reddeden Pyrrhon'a

C) Mucizelerin oluşumu

D) Bilgiyi mistik sezgiye bağlayan Gazali'ye

D) Tanrı'nın bilinemezliği

E) Doğru bilgiyi hem akılda hem de duyumlarda gören Immanuel Kant'a

E) Ölümden sonraki yaşam


7

Tarama

43. Bir şeyi beğenen bir kimse başkalarının da o şeyi beğen-

46. Tao her şeye şekil verir ama onun hiçbir şekli yoktur. Var-

mesini ister. Bu istek, ancak güzel olanın karşısında duyulur. Çünkü insan, hoş olandan herkesin hoşlanmasını istemez. ama "güzel" dediği şeye başkalarının da "güzel" demesini bekler. Bu da özel bir duyguyu ortak bir duyguya dönüştürür. Bu parçadaki görüş aşağıdaki filozoflardan hangisine uygundur? A) Sanatı idea olarak gören Platon'a

lıklar, zaman ve mekanda Tao'nun yansımalarıdır. O, görünmez ve kavranamazdır. Buna göre Taoizmin varlık görüşü aşağıdakilerden hangisidir? A) Somut varlıklar bilinebilir.

B) Sanatı oyun olarak gören Schiller'e C) Evrensel estetik yargıların olduğunu söyleyen Kant'a

B) Var olan her şey çevremizde gördüğümüz tek tek varlıklardır. C) Maddenin değişmesi, daima karşıtların çatışmasından doğar.

D) Güzel ve iyinin benzer olduğunu savunan Tolstoy'a

D) Hiçbir şey olmadığından, varlığın var olup olmadığı da bilinemez.

E) Sanatı taklit olarak gören Aristoteles'e

E) Tüm var olanların temelinde bulunan ilke akıldır.

47. Tüm dünyada meydana gelen her şey gibi ahlaki seçimle-

44. "Philosophia" bilgeliğe karşı duyulan sevgiyi ifade eder. Filozof kesin bilgilere ya da mutlak hakikatlere sahip olduğunu sanan kimse değildir. Bilgeliği ve bilgiyi seven, arayan, ele geçirmek için çaba harcayan kimsedir. Bu parçaya göre "filozof" kime denir? A) Gerçeğin ve bilginin arayışında olana B) Aklını etkili olarak kullanana C) Yeni fikirlere açık olana D) Her türlü bilgiyi sorgulayana E) Özgürce fikirlerini söyleyene

rimiz ve eylemlerimiz de kendilerinden önce gelen olaylar tarafından belirlenmiştir. Bu koşullar iradeyi sınırlandırır. İnsan belirli koşullarda belirli bir biçimde davranmaya mecburdur. Denizde, azgın dalgalar karşısında çaresiz kalan bir gemi gibidir. Dalgalar onu nereye yönlendirirse oraya gider. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Özgürlük beraberinde sorumluluğu da getirir. B) Özgürlük toplumsal kurallara uymaktır. C) İnsan ne olacağını belirleyebilen tek varlıktır. D) İnsanlar toplum içindeki davranışlarıyla diğer insanlara örnek olmalıdırlar. E) İnsanın karşı konulamaz bir yazgısı vardır.

45. Bir eser, değerini kendinde taşır. Güzellik, nesnel olarak

48. Tanrı, herkes için mükemmel varlıktır. Bu mükemmellik fikri

insandan bağımsız bir biçimde vardır. Bir nesne güzelse, insan olsa da olmasa da güzel olmaya devam edecektir. Bu anlamda bir sanat eseri hakkında hem güzel hem çirkin diye iki yargıda bulunulamaz. Bunlardan ancak biri doğrudur. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? A) Sanatta belli bir üslubun sürdürüldüğü

insana dışarıdan gelmiş olamaz. Çünkü, dış dünya o kadar mükemmel değildir. Diğer insanlardan da gelmiş olamaz. Çünkü diğer insanlar da mükemmel değildir. O hâlde bu fikri o mükemmel varlığın kendisi vermiş olmalıdır. Bu parçada sözü edilen görüşle Tanrı'nın varlığının kanıtlanması aşağıdakilerden hangisiyle temellendirilmiştir?

B) Ortak estetik yargıların bulunduğu

A) İnançla

C) Sanatta farklı güzellik anlayışlarının kabul edildiği

B) Bilimle

D) Sanat eserinin topluma vereceği bir iletinin olması gerektiği

C) Akılla

E) Sanat eserinde hayal gücünün önemli olduğu

E) Her varlığın sonlu olmasıyla

D) Evrendeki düzenle

26. A 27. B 28. D 29. C 30. E 31. A 32. B 33. C 34. E 35. D 36. A 37. C 38. D 39. B 40. E 41. A 42. D 43. C 44. A 45. B 46. D 47. E 48. C 1. D

2. B

3. C

4. A

5. B

6. E

7. D

8. C

9. A 10. E 11. A 12. B 13. E 14. B 15. D 16. B 17. A 18. C 19. E 20. C 21. B 22. D 23. A 24. E 25. C YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

YGS // FELSEFE

FÖY NO

SİYASET FELSEFESİ Siyaset Felsefesi ve Temel Kavramları - Siyaset Felsefesinin Temel Soruları Devlet Nasıl Ortaya Çıkmıştır? - İdeal Düzen Arayışları - Birey - Devlet İlişkisi

 A. SİYASET FELSEFESİ VE TEMEL KAVRAMLARI

10

 S yaset b l m ; devlet , s yasal kurumları, s yasal rej mler , bu kurumların ve rej mler n oluşmasında ve lerlemes nde rol oynayan tutum ve davranışları olması gerekene göre değ l, olduğu b ç m yle nceler.

1) Siyaset Felsefesinin Konusu  S yaset sözcüğü " dare etmek, şler yoluna koymak" anlamına gel r.  Pol t ka sözcüğü "şeh r halkının hayatıyla lg l her şey" demekt r.  Ar stoteles "pol t ka" adlı eser nde s yaset "Vatandaşların toplum ve devlet lg lend ren şlerle lg l yaptığı her şeyd r." şekl nde tanımlamıştır.  En genel tanımıyla s yaset ülke, toplum ve devlet yönet m yle lg l tüm etk nl kler fade eder.

 S yaset felsefes le s yaset b l m arasındak farklar şunlardır: ● S yaset felsefes s yas problemlere felsef tavırla yaklaşır. S yaset b l m b l msel b r tavırla yaklaşır. ● S yaset felsefes s yas problemlere olana olduğu g b değ l olması gerekt ğ g b yan öznel yaklaşır. Devlet ç ndek s yas kurumları ncelemez. ● S yaset b l m s yas problemler olanı olduğu g b nceler yan nesnel yaklaşır.

 S yaset lk çağlardan t baren tüm f lozofların uğraş alanına g rm şt r.

● S yaset felsefes günlük s yas olaylarla lg lenmez. S yaset b l m günlük s yas olaylarla da lg len r.

 Platon'un deal b r devlet n nasıl şleyeceğ ne l şk n görüşler n yazdığı "Devlet" adlı eser günümüzde halen güncell ğ n korumaktadır.  S yaset felsefes n n doğuşu Ant k Dönemde olmuştur. O dönemden günümüze kadar felsefen n öneml d s pl n alanı olagelm şt r.  S yaset felsefes ; s yasal otor tey , bu otor teler n oluşumunu, kaynağını, gücünü nasıl sürdürdüğünü, s yasal otor teyle b rey arasındak l şk y ve bunların daha y , daha ad l duruma gel p gelemeyeceğ n ele alan b r felsefe d s pl n d r.

● S yaset felsefes normat f yan kural koyucudur. Olması gerekenler n kurallarını bel rler. ● S yaset b l m olanı olduğu g b nceled ğ ç n poz t ft r, gözlemlere dayanır. ● S yaset felsefes hak, eş tl k, özgürlük g b olması gerekenler bel rlerken "Daha y nasıl olmalıdır?" yönünde kurallar ortaya koyar. ● Devletler eleşt r r, y - kötü ayrımı yapar, var olması sten len devlet tanımını yapar, kurallar ve lkeler bel rler.

 S yaset felsefes ne çok yakın ayrı b r b l m dalı olan s yaset b l m de devlet yönet m yle lg lenmekted r.

● Devlet le lg l yapılan tanımlardan sosyal devlet, sosyal zm, faş zm, anarş zm, l beral zm g b deoloj ler ortaya çıkmıştır.


1

SİYASET FELSEFESİ

2) Siyaset Felsefenin Temel Kavramları B rey

 Yasa: Devlet tarafından bel rlenen, nsan l şk ler n , toplumsal düzen kurmaya ve korumaya yönel k emred c ve uyulması zorunlu kurallardır.

Toplum Devlet

İkt dar

Egemenl k

Yönet m

 Hukuk: B r toplumu oluşturan k ş ler n gerek aralarındak gerekse devlet le olan l şk ler n düzenleyen yazılı kurallar ve yasalar s stem d r.

 Meşru yet: Toplumda kt darı el nde bulunduranların, yönetme gücünü hukuka ve yasalara uygun olarak elde etmes ve bu gücü yasal yollardan sürdürmes d r.

Bürokras

Hukuk

Yasa

Meşru yet

Hak

Adalet

Demokras

İnsan hakları

S v l toplum

La kl k

Eş tl k

Özgürlük

Düzen

Karmaşa

 B rey: İnsan topluluklarını oluşturan, nsanların benzer yanlarını kend nde taşımakla b rl kte, kend ne özgü ayırıcı özell kler de bulunan tek can, fertt r.  Toplum: B rb rler le karşılıklı ekonom k ve kültürel l şk ler ç nde bulunan, b reyler n meydana get rd ğ , bell b r toprak parçası üzer nde yaşayan, tar h ve kültürel temele dayanan topluluktur.  Devlet: S yas sınırları tesp t ed lm ş, bell b r coğrafyada yaşayan egemenl ğe sah p en büyük s yas kurumdur.  İkt dar: Devlet n egemen olma, toplumun kend rades n hak m kılab lme gücüdür.  Egemenl k: Devlet n kt dar gücünü h çb r ç ve dış baskı olmadan kullanmasıdır.

 Hak: B reyler n başkalarından steyeb leceğ adalet ve hukuka aykırı düşmeyen taleplerd r.  Adalet: Herkes n hak ett ğ n alması, hakkın gözet lmes ve yer ne get r lmes d r.  Eş tl k: İnsanlar arasında ayrım gözet lmemes , herkes n b r görülmes , benzer durumda olanlara benzer şek lde davranılmasıdır.  Özgürlük: B rey n kend aklı ve rades n kullanarak doğru olduğunu düşündüğü şeyler yapmada serbest olması, baskı ve zorlamanın olmamasıdır.  Demokras : İkt darın halka dayandığı, yasama, yürütme ve yargının güçler ayrılığı lkes nce yürütüldüğü, nsan hak ve özgürlükler n n anayasa le güvence altına alındığı, katılıma, çoğulculuğa ve hukukun üstünlüğüne dayanan yönet m s stem d r.

 İnsan Hakları: Irk, ulus, etn k köken, d l, d n ve c ns yet ayrımı gözetmeks z n tüm nsanların yararlanab leceğ haklardır. Bu hakları kullanmakta herkes eş tt r.

 Yönet m: Toplumu, devlet bel rl lkelere, kurallara, amaçlara göre çalıştırma, yönlend rme, dare etmed r.

Öğğretmen Sorusu

 Bürokras : Devlet n şler n yapmak ç n ast-üst l şk s ç nde görev yapan memurların oluşturduğu grup ve yaptıkları h zmet n adıdır.

 S v l Toplum: B r devlet n otor tes altında varlık göster p kanunla yaşayan, devletten bağımsız (özerk), gönüllülük esasına dayanan, örgütlü b r topluluktur. Daha genel anlamıyla; kend amaçları peş nde olan b reyler n oluşturduğu öznel kurumları fade eder.  La kl k: D n ve devlet şler n n b rb r nden ayrılması, devlet yönet m nde herhang b r d n n referans alınmamasını ve devlet n d nler karşısında tarafsız olmasıdır.

S v l toplum örgütler n n temel amacı ned r?

Devlet n gücüne karşı b rey korumak.

2


SİYASET FELSEFESİ  Düzen: İnsanlar arası l şk ler n bel rl kural ve değerlere bağlı sürdürüldüğü, b reyler n b rl kte yaşamasını mümkün kılan, devlet otor tes n n egemen olduğu durumdur.

 B. SİYASET FELSEFESİNİN TEMEL SORULARI  Felsefen n d ğer dallarında olduğu g b , s yaset felsefes n n de ele aldığı ve cevap aradığı b rtakım sorular vardır. ? İkt dar kaynağını nereden alır ve meşru yet n ölçütü ned r? ? Egemenl ğ n kullanılış b ç mler nelerd r? ? Bürokras den vazgeç leb l r m ?

 Karmaşa: H çb r otor ten n olmadığı veya zayıfladığı ya da b rçok otor ten n egemen olduğu ve çatıştığı, hukuk kurallarının şlerl ğ n kaybett ğ , herkes n sted ğ g b davrandığı durumdur.

Örnek 1: Hobbes'a göre kılıcın zoru olmadan sözleşmeler kel melerden barett r ve bu hâl yle sözleşmeler n nsanı korkutacak gücü yoktur. Adalet n etk l b ç mde var olab lmes de devlet n araçları tarafından uygulanmasına bağlıdır. Aşağıdak lerden hang s bu parçadan çıkarılab lecek b r sonuçtur?

? S v l toplumun anlamı ned r? ? B rey n temel hakları nelerd r?

1) İk dar Kaynağını Nereden Alır, Meşruiye n Ölçütü Nedir?  Her yönet m b ç m b r otor teye dayanmak zorundadır. Devlet yönetmen n temel koşulu, yönet m yetk s ne sah p olmaktır.  İlk toplumlardan bu yana kt dar, hep b r ler n n el nde olmuştur. Devlet n b r öges olan kt dar se toplumdak b reyler üzer nde devlet gücünü kullanma yetk s d r.

A) Yasaların yaptırım gücü olmalıdır. B) Devlet n temel n yasalar oluşturur. C) Devlet sözleşmeye dayanır.  İkt darın kaynağını nereden aldığına l şk n üç temel görüş vardır:

D) Adalet devletten bağımsız evrensel b r değerd r. E) İkt dar tek b r elde toplanmalıdır. Hobbes'a göre toplumsal sözleşmenin geçerli olabilmesi ve adaletin sağlanabilmesi için yasaların yaptırım gücü olmalıdır. Cevap: A

Devlet n Kaynağı İnsanın Korunma İht yacıdır  İnsanların korunma, temel ve sosyal ht yaçlarını karşılama, ahlak olarak olgunlaşma ve erdem nsanlar yet şt rme g b görevler yer ne get rmes nden alır.  Bu t p b r devlette yaşayan halk devlet n korumasından memnunsa devlet n em r ve yasalarına uyar, taat eder ve bu devlet meşru yet kazanır.

Devlet n Kaynağı Tanrı'dır Platon "Devlet mekan zması nsan organ zmasına benzer." dem şt r.

 Bu görüşe göre devlet Tanrı rades n n zorunlu b r sonucudur. Bu anlayışa sah p olarak kurulan devletlere teokrat k devlet den r.


3

SİYASET FELSEFESİ  St. August nus devlet n kaynağının Tanrı olduğunu, Tanrı'nın yeryüzündek tems lc s n n devlet olduğunu savunur.  Devlet yönetenler de Tanrı'nın vek ller d r dem şt r. B reyler n devlet yönetenlere taat etmes b r ödevd r. Ona karşı çıkmak Tanrı'ya karşı çıkmak anlamına gel r.  Bu t p devletlerde kt dar toplumu Tanrı'nın koyduğu yasalara uygun şek lde yönet yor ve halk bundan memnunsa devlet n em r ve yasalarına uyar, taat eder, bu kt dar meşrû yet kazanır.

b) Karizma k Egemenlik  Kar zmat k egemenl kte l der n nsanları yönlend reb lme, etk leme ve kend etrafında toplayab lme g b özell kler vardır.  Kar zmat k egemenl kte bu t p l derler n üstün özell kler neden yle nsanlar ona nandıkları ve güvend kler ç n taat ederler.  Böyle l derlere taat etmek ç n gelenekler ve yasalara gerek yoktur.

c) Rasyonel / Yasal Egemenlik  Rasyonel egemenl ğ n temel nde yazılı kurallar yan rasyonel hukuk kuralları vardır.

Devlet n Kaynağı Ortak İraded r (Toplumsal Sözleşmed r)

 Demokras n n uygulandığı toplumlarda geçerl b r egemenl k türüdür.

 Bu görüşü savunanlara göre kt dar, kaynağını toplumdak b reyler n b rl kte yaşama steğ n n b r sözleşmeye dayalı olarak ortaya koymasından alır.

 Demokras de yönet c ler seç mle ş başına gel r, yaptıkları her uygulama halkın denet m ne açıktır.

 En öneml tems lc ler ; T. Hobbes, John Locke ve Jean Jacques Rousseau'dur.  Güvenl k, eş tl k, özgürlük, barış ve y l ğ sağlama temel ne dayanan devletlerde halk bunun gerçekl ğ ne nanıyorsa devlet n em r ve yasalarına uyar, taat eder, bu kt dar meşru yet kazanır.

 Yönetenler n ve yönet lenler n eylemler yazılı kurallarla bel rlenm şt r. H çb r k msen n yetk ler sınırsız değ ld r.  Eylemler n rasyonel kurallara uygunluğunu denetleme görev n yargı yapmaktadır.  Bu egemenl kte kuvvetler ayrılığı lkes geçerl d r.

2) Egemenliğin Kullanılış Biçimleri Nelerdir?  Her yönet m b ç m b r otor teye dayanmak zorundadır. Devlet n b r öges olan kt dar toplumdak b reyler üzer nde devlet n gücünü kullanma yetk s ne sah pt r.  İkt darların yönetme gücünü nereden aldıkları ve bu gücü nasıl kullandıkları konusunu Max Weber üç gruba ayırarak açıklamıştır.

a) Geleneksel Egemenlik  Egemenl ğ n gelenek, görenek, örf ve nançlardan alan, daha çok babadan oğula geçen monarş k yönet mlerde görülür.  Eğer egemenl ğ n kaynağı d n temellere dayanırsa teokrat k yönet mlerde görülür.  Gel şme ve değ şmen n yavaş olduğu, eş tl k, temel hak ve hürr yetlerden herkes n aynı oranda yararlanamadığı devletlerd r.

4


Rasyonel egemenl k demokrat m rej mlerde uygulanmaktadır.

3) Bürokrasiden Vazgeçilebilir mi?  Devlet yönet m nde memurlar görev yapmaktadır. Bu memurlar arasında ast-üst l şk s , ş bölümü ve uzmanlık alanına göre görev paylaşımı vardır.

SİYASET FELSEFESİ  Yasalara uygun olarak bu memurlarca devlet şler n n yürütülmes s stem ne se "bürokras " adı ver lm şt r.

4) Sivil Toplumun Anlamı Nedir?  S v l toplum; toplumun kend kend n yönlend rme arzusunun sonucu olarak ortaya çıkan, devletten bağımsız örgütlenen gönüllü kuruluşların meydana get rd ğ sosyal yapıdır.  B reyler kend çıkarlarını koruma amacıyla örgütlen rler ve yönet me karşı baskı grubu oluştururlar.

 Bürokras n n gerekl olup olmadığı konusunda görüş ayrılıkları bulunmaktadır. M. Weber gerekl olduğunu, J. S. M ll se gereks z olduğunu söylem şt r.

 S v l toplum kuruluşlarında gönüllülük, bağımsızlık, kâr amacı gütmeme ve b r amaca sah p olma şartları vardır.

Max Weber  Yasal kural ve yaptırımlara dayandığı ç n  Devamlılığı sağlanmış görevl ler kadrosu olduğu ç n STK'ların İşlevler

 Yazılı belge ve şlemlere dayalı çalışma geleneğ olduğu ç n  Mevk , b lg ve yeteneğe göre ver lm ş yönetme yetk s ve sorumluluğunun olması sebeb yle  İş bölümü esasına dayalı b r h zmet anlayışı olduğu ç n  Her kademen n kend nden üst b r kademe tarafından kontrol ed lmes sebeb yle bürokras gerekl d r.

Demokrat k anlayışın

B reyler n stek, ht -

gel şmes ne katkı

yaç ve kararlarını d le

sağlamak

get rmek Çevre g b konularda

John Stuart M ll  Seç mle ş başına gelen s yas kt dar şler n hızlı yapıp tekrar seç leb lmey ster. Ancak seç lme kaygısı olmayan ve atama le göreve gelen bürokras yazılı kural ve yönetmel kler n ötes ne geçemed ğ ç n şler yavaş yürütür.  Bürokratlar ve üst düzey bürokratlar uzman ve tecrübel k ş lerd r. Oysa seç mle başa gelenler deney ms z ve ş n yabancısıdır. Bu nedenle s yas gücü el nde bulunduranlar ster stemez bürokras n n etk s altına g rer.  Bürokras , özell kle kap tal st s stemde yükseleb lmek veya makamını koruyab lmek ç n kamu h zmet yer ne s yas güce h zmet edeb l r.  Bürokras dek katı kurallar zamanla değ şen koşulların ger s nde kalmakta ve uyum sağlayamamaktadır.

Öğğretmen Sorusu

 Bürokras de zaman kaybı, kırtas yec k ve kaynak savurganlığı vardır.

Temel hak ve özgür-

halkı duyarlı hale

lükler korumak

get rmek, kamuoyu oluşturmak

Toplumu lg lend ren

Ekonom k, sağlık,

s yas kararlarda etk l

eğ t m g b konularda

olmak

yardımlarda bulunmak

5) Bireyin Temel Hakları Nelerdir?  İnsanın doğumundan t baren get rd ğ devred lemeyen, vazgeç lemeyen ve dokunulmayan, tüm nsanlar ç n geçerl l ğ olan haklara "temel haklar" den r.

Bürokras dek "kırtas yec l k" le ne anlatılmak stenmekted r?

İnsanlardan gereks z resm evrakların stenerek, şler n yavaşlatılması. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

5

SİYASET FELSEFESİ  İnsanların sah p olduğu temel haklar hem ulusal hem de uluslararası yasalarla güvence altına alınmıştır.

 B r nc s ; nsanın yeme - çme, üreme g b doğal ht yaçlarını karşılayan dürtü / ştah yet s ne karşılık toplumdak " şç sınıfı"dır.

 Temel haklar üç grupta toplanab l r.

 İk nc s ; nsandak rade yet s ne karşılık toplumdak "koruyucu / asker sınıfı"dır.

● K ş sel Haklar: Yaşama hakkı, k ş güvenl ğ , özel yaşamın g zl l ğ , haberleşme, d n, v cdan, düşünce, kanaat özgürlüğü, konut dokunulmazlığı g b haklardır. ● Sosyal ve Ekonom k Haklar: Sağlık, sosyal güvenl k, eğ t m - öğret m hakkı, çalışma özgürlüğü, a len n korunması g b haklardır. ● S yasalar Haklar: Seçme ve seç lme, s yas part kurma, s yas etk nl kte bulunma, part ye üye olma, kamuda çalışma, d lekçe verme g b haklardır.

 C. DEVLET NASIL ORTAYA ÇIKMIŞTIR?  Devlet; sosyal düzen n, adalet n toplumun y l ğ n n sağlanması amacında olan, sınırları bel rl b r toprak parçasına sah p olan bağımsız ve egemen olup halkı ç n görev yürüten sosyal b r organ zasyondur.  Devlet n nasıl ortaya çıktığı konusunda k farklı görüş bulunmaktadır.  Devlet n doğal b r varlık olduğunu savunanlar le devlet n yapay b r varlık olduğunu savunanlardır.

 Üçüncüsü se, nsandak akıl yet s ne karşılık toplumdak "yönet c sınıfı"dır. Ar stoteles  İnsan toplumsal b r varlıktır ve dünyaya geld ğ nde erdeml olmaya yatkın b r şek lde doğal yeteneğ vardır.  Devlet n görev n n nsanlardak bu doğal yatkınlığı olumlu yönde kullanmak ve ahlakça olgun nsanlar yet şt rmek olduğunu savunmuştur.

 İnsanların ahlak gel ş m düzeyler ne kadar gel şm şse devlet n yönet m b ç m de o denl doğrudur.  Bu t p b r devlette yaşayan halk devlet n ahlaklı ve erdeml nsanlar yet şt rd ğ ne nanıyorsa devlet n em r ve yasalarına uyar, bu devlet meşru yet kazanır. Farab

1) Devle n Doğal Bir Varlık Olduğunu Savunanlar  Bu görüşe göre devlet doğadak düzen n devamı g b d r. Doğada yaşayan d ğer canlılar g b devlet büyük b r organ zma ve doğal b r varlıktır. Platon  İnsanların yaşamak ç n başkalarına ht yaç duyduğunu, bu nedenle b rl kte yaşamak ç n toplumu oluşturduklarını söyler.

 İnsanların yaşamak ç n b rb rler ne muhtaç olması ve bu yönde şb rl ğ yapması nsan olmanın gereğ d r.  Aynı amaç altında nsanların toplanması ve b r toplum oluşturması, devlet oluşturması da b r zorunluluktur. İbn - Haldun  İnsanlar b r arada yaşarken bell b r noktadan sonra b rb rler yle çel ş r ve anlaşmazlıklar ortaya çıkar.  Anlaşmazlıkların çözülmes , saldırı ve ez yetler n olmaması ç n b r devlet ve devlet n koyduğu kuralların olması lazımdır.

 Toplum ç nde her nsan b r n n yapamadığını yaparak b rb rler ne yardım etmekte, ortaklık yaparak düzen ç nde yaşamak ç n devlet kurmaktadırlar.

Öğğretmen Sorusu

 Devlet ve nsanı üç yönden b rb r ne benzetm şt r.

 "Mukadd me" adlı eser nde nsanların saldırganlıklarının güçlü b r devlet otor tes le çözümleneceğ n bel rtm şt r.

Günümüzde halk le devlet yönetenler n yaptıkları toplumsal sözleşme ne olarak adlandırılmaktadır?

Anayasa.

6


SİYASET FELSEFESİ

2) Devle n Yapay Bir Varlık Olduğunu Savunanlar  Bu görüşe göre nsanlar kend aralarında uzlaşıp devlet kurdukları ç n meydana gelen oluşum da yapay b r varlıktır.

Thomas Hobbes  Hobbes'a göre nsanlar yaşamlarını sürdürmek güdüsüyle benc lce davranırlar ve d ğer nsanlarla çatışma ç ne g rerler.  Her nsanın kend çıkarı ve doğadan daha fazla yararlanma dürtüsü nsanların hayatını tehl keye düşürür.  İnsanlar kend çıkarlarını kollamak ç n kullandıkları saldırganlık dürtüsünü kend aralarında anlaşarak devlete devretm şlerd r.

Örnek 2: Doğanın bedensel ve z h nsel yetenekler dağıttığı doğal durumda nsanlar arasında saf b r eş tl k vardır. Bedensel olarak güçlü ve hızlı düşünen b r nsanla, zayıf ve yavaş düşünen nsan arasındak fark, b r n n d ğer ne üstünlük dd asını doğrulayacak kadar fazla değ ld r. Çünkü bedensel ve z h nsel olarak zayıf olan k ş , yeter kadar nsanla veya b r h le le güçlü olanı öldürmeye yetecek kadar güçlü sayılır. Bu doğal eş tl k güçlü, zayıf herkes n ölüm korkusu yaşamasına ve d ğer nsanlara karşı güvens zl k h ssetmes ne neden olur. Bu güvens zl ğ n sonucu se herkes n herkese karşı da mî b r savaş hâl nde olmasıdır. Bunu engellemek ç n nsanlar kend aralarında yaptıkları b r sözleşme le bazı haklarını devlete devrederler. Thomas Hobbes'un görüşler n yansıtan bu parçaya dayanarak aşağıdak lerden hang s söylenemez? A) İnsanlar barışı sağlamak ç n devletle sözleşme yaparlar. B) İnsanlar doğuştan eş t oldukları ç n b r otor teye ht yaç duyarlar. C) Toplumsal yaşama geç şle nsanlar arasındak eş tl k güvens zl ğe neden olur.

 Bu sayede nsanlar devlet garant s altında hayatta kalab lmekted rler. O nedenle devlet n varlığı zorunludur.

D) Devlet kend başına b r amaç değ l, barışı sağlamak ç n b r araçtır. E) Devlet nsanlar arasındak sözleşmen n sonucudur. Hobbes'a göre devlet barış için bir araçtır. İnsanların barışı sağlamak için devletle sözleşme yaptıkları bu parçadan çıkarılamaz. Cevap: A

John Locke  İnsanların y olduklarını, barış, eş tl k, yardımlaşma, şb rl ğ ve mutluluk ç nde yaşamak sted kler n bu nedenle devlet kurduklarını bel rtm şt r.

Hobbes, "İnsan nsanın kurdudur." dem şt r.

 İnsanların y n yet, yardımlaşma ve şb rl ğ ne dayalı olarak l şk ler n sürdüreb lmeler n n tek başına başarılamayacağı görüşünded r.  İnsanlar arasında organ zasyonu yapacak, ortak raden n ürünü olan, çoğunluğun egemen olduğu devlet sayes nde paylaşımlar gerçekleşeb l r.  B reysel haklardan en öneml s n n mülk yet hakkı olduğunu, devlet n nsan amaçlarına h zmet eden b r araç olduğunu söyler.


7

SİYASET FELSEFESİ  Kuvvetler ayrılığı lkes n bulan ve bunu kullanarak kt darın kontrol ed lmes n , kt darın gücünün sınırlandırılmasını savunan b r düşünürdür.

İDEAL DÜZEN ARAYIŞLARI

İdeal Düzen n Olab leceğ n

İdeal Düzen n Olab leceğ n

Reddedenler

Kabul Edenler

Sof stler Jean Jacques Rousseau

N h l stler

 Rousseau nsan özgürlüğüne, eş tl ğ ne önem verm ş, özel mülk yet n ortaya çıkmasıyla bunların kaybed ld ğ n bel rtm şt r.  Özgürlük ve eş tl ğ n sağlanab lmes ancak ve ancak "genel rade" le sağlanab l r.  İnsanın kend "özel rade"s n b r anlaşmayla "genel rade"ye devrederek bütünün bölünmez parçası olması gerekt ğ n savunmuştur.  İnsan genel rade (devlet) sayes nde hem canını, malını koruyacak, hem herkesle b rleşt ğ halde kend buyruğundan kalacak hem de özel mülk yet n olmadığı, doğada yaşadığı günler kadar özgür kalacak dem şt r.  Rousseau devlet ; yurttaşların özgürlük ve eş tl k ç n doğuştan, vazgeç lmez hakları ve kend yazgılarını bel rleme güçler yoluyla katıldıkları b r toplumsal sözleşme üzer ne dayalı pol t k b r örgüt olarak tanımlamıştır.

 Ç. İDEAL DÜZEN ARAYIŞLARI  Toplumların ç nde yaşadığı b r düzen vardır. Ancak bu düzende eş ts zl kler, haksızlıklar olab lmekted r.  "Toplumlarda hang yöntem uygulanırsa daha y olur?", "İdeal düzen nasıl olmalıdır?" g b sorular s yaset felsefes n n konusu olmuştur.  İdeal düzen arayışında f lozofları k farklı görüş ler sürmüşlerd r. İdeal düzen n olab leceğ n reddedenler ve deal düzen n olab leceğ n kabul edenler.

8


Özgürlüğü Temel Alan Yaklaşım Eş tl ğ Temel Alan Yaklaşım Adalet Temel Alan Yaklaşım

1) İdeal Düzenin Olabileceğini Reddedenler Sof stler  Sof stler n yaşadığı dönemde s yas ve toplumsal karmaşa ortamının olması neden yle onlar deal b r düzen n olamayacağını savunmuşlardır.  Sof stlere göre doğa düzen ve doğal yaşam, nsanların oluşturduğu toplumsal yaşamdan daha değerl d r. Çünkü toplumsal yaşam yapaydır, doğa düzen ne aykırıdır.  Sof st düşünür Protagoras "İnsan her şey n ölçüsüdür." d yerek nsanın olduğu her yerde her şey değ ş r, deal düzen d ye b r şey olamaz dem şt r.

 Sof st düşünürlerden Throsymakhos doğal yaşamda güçlülüler n egemen olduğunu, toplumsal yaşamda se güçsüzler n korunduğunu, bunun doğal yaşama aykırı olduğunu söyler.  S noplu D yojen de devlet n yapay b r varlık olduğunu savunmuştur. N h l stler (H çç ler)  Yakın Çağ'da ortaya çıkan n h l zm temelde her şey yan varlığı, otor tey , yasayı, kuralları devlet reddetmekte mutlak özgürlüğü savunmaktadır.

SİYASET FELSEFESİ  Devlet otor tes nde yaşayan b reyler n mutlak özgürlüğünü kaybett kler n bel rterek anarş zm le paralel b r görüşe sah pt rler.  N h lstlere göre bütün değer, kurum, düzen, gelenekler kötüdür ve yıkılmalıdır.  Devlet bütün kötülükler n kaynağıdır, o nedenle deal düzen var olamaz.

 N etzsche "üstün nsanı" yaratmak ç n "merhamet öldürün" d yerek güçsüz ve zayıfların ölmes gerekt ğ n bel rtm şt r.

Eş tl ğ Temel Alan Yaklaşım (Sosyal zm)  Sosyal zm l beral zm ve kap tal zme tepk olarak ortaya çıkmıştır.  Sosyal zme göre deal düzen n kurulab lmes ç n yapılması gereken özel mülk yet ortadan kaldırılmak, üret m araçlarını toplum adına devlete vermek, kap tal st s stem yıkmaktır.

 Doğa güçlüden yana olduğuna göre, güçsüzler n hakkını gözeten devlet doğaya aykırıdır.

 Böylece sermayey tems l eden ş veren sınıfı le emeğ tems l eden şç sınıfı arasındak gel r dağılımı adalets zl ğ ortadan kalkacak ve tüm nsanların eş tl ğ ne dayanan, sınıfsız, deal b r toplum düzen kurulmuş olacaktır.

2) İdeal Düzenin Olabileceğini Kabul Edenler

 En öneml tems lc ler Sa nt S mon, Robert Owen ve Karl Marx'tır.

Özgürlüğü Temel Alan Yaklaşım (L beral zm)

Adalet Temel Alan Yaklaşım (Sosyal Devlet)

 Bu düşünce s stem deal b r s yas s stem n amacının b reylere mümkün olan en büyük özgürlüğün tem n ed lmes gerekt ğ ne dayanır.

 Bu görüşü savunanlar l beral zm n zeng n ve mutlu b r azınlık oluşturduğunu, ger ye kalan çoğunluğun mutsuz ve yoksul yapıldığını bel rt r.

 Ps koloj k, toplumsal, s yasal, ekonom k, nanç, badet kısacası her alanda b rey özgür bırakılmalıdır.

 Y ne bu görüş sosyal zmde yoksulluk ve mutsuzlukta herkes n eş tlend ğ n , modern köleler oluştuğunu, yaratıcılığın ve g r ş mc l ğ n yok olduğunu bel rt r.

 L beral zm bu yönler yle öne çıkan ekonom k ve s yasal b r öğret d r.

 İdeal düzen n oluşab lmes ç n özgürlük ve eş tl ğ kapsayacak, herkese hak ett ğ n verecek b r şey vardır. O da adalett r.

 L beral zm b reyc l ğ , özgürlüğü, hukukun üstünlüğünü, serbest p yasa ekonom s n ve b rey karşısında devlet gücünün sınırlandırılmasını temel alarak deal düzene ulaşılab leceğ n savunur.

 Adalet herkese hak ett ğ n vermekt r.  Sosyal devlet anlayışının en öneml tems lc ler Eduard Bernste n ve John Rawls'tır.

 L beral zm n en öneml tems lc ler Adam Sm th, J. S. M ll ve J. Locke'dur.

Adam Sm th "Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçs nler." d yen ünlü

Öğğretmen Sorusu

L beral düşünürdür.

Adalet herkese hak ett ğ n vermekt r.

Anarş st f lozofların devlet f kr ne karşı çıkmalarının temel neden ned r?

Devlet n nsanların özgürlükler n sınırlandırması. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

9

SİYASET FELSEFESİ

3) Ütopyalar  Ütopya "olmayan ülke" anlamına gel r. Öngörülen veya uygulanan h çb r devlet b ç m n n nsanların problemler ne kes n çözüm bulamadığını düşünen f lozoflar kend anlayışlarına göre yen devlet b ç mler tasarlamışlardır.  H çb r yerde gerçekleşmem ş ve gerçekleşme şansı pek fazla olmayan toplumsal düzenler düşünmüşlerd r.  Ütopyalar; sten len ütopyalar ve korku ütopyaları olmak üzere k ye ayılır.

Farab 'n n ütopyası "Erdeml Şeh r"d r.

a) İstenilen Ütopyalar  Bazı f lozoflar bütün nsanlar ç n mükemmel olduğuna nandıkları b r s stem tasarlarlar.  Herkes n steyeb leceğ ve mutlu olab leceğ dünya tasarlayıp bu tasarımlarında mutlak ve gel şm şl k olacağını dd a ederler. Platon'un "Pol te a (Devlet) Ütopyası"  Platon'a göre deal devlet üç sosyal sınıftan oluşmalıdır. İşç ler, bekç ler (askerler), yönet c ler.  B r nc gruptak şç ler üret m yapmalıdır. Bunlar evleneb l r ve çocuk sah b olab l rler. Bekç ler n em rler ne taat etmel d rler. Evleneb l rler ve mülk sah b olab l rler. İşç ler n erdem çalışkanlık olmalıdır.

Farab 'n n "El-Med net'ül Fazıla" (Erdeml Şeh r) Ütopyası  Farab ütopyasında toplumları k ye ayırmaktadır. Erdeml toplum ve erdems z toplum.  Erdeml toplumu tanımlarken ona göre erdem yardımlaşmadır. Gerçek mutluluğa ulaştıracak şeylerle yardımlaşan halk erdeml toplumdur.  İnsanlar ht yaçlarını tek başlarına karşılayamazlar, vücudun organları g b nsanlar b rl kte olmalı ve eks kler n şb rl ğ le tamamlamalıdırlar.  Erdeml şehr ancak erdeml b r yönet c yönetmel d r. Yönet c Tanrı'ya nanan zek , b lg l , çalışkan, dürüst olmalıdır.

 İk nc gruptak bekç ler çten ve dıştan geleb lecek tehl kelere karşı görevl d rler. Evlenemezler ve mülk sah b olamazlar. Bekç ler n erdem cesaret olmalıdır.  Üçüncü gruptak yönet c ler bekç ler sınıfından çıkar; b lg l , otor tel , halkın y l ğ ne ters olanı kabul etmeyen b r s olmalıdır. Evlenemezler ve mülk ed nemezler. Yönet c ler n erdem b lgel k olmalıdır.  Platon ütopyasında devlet n eğ t me ve erdeml olmaya yönel k çalışma yapması gerekt ğ n bel rt r. Ölçülülük ve adalet erdem ne üç gruptak ler n heps sah p olmalıdır.

Thomas More: "Ütop a" (Ütopya)  Thomas More "Ütop a" adlı eser nde İng ltere'n n o zamank karmaşık yapısını eleşt r r. Ona göre eş ts zl ğ n ve mutsuzluğun kaynağı özel mülk yett r.  Özel mülk yet n olmadığı, nsanların ht yaçlarının devlet tarafından karşılandığı, paranın kullanılmadığı, altın, elmas g b şeylere değer ver lmeyen b r ada ülkes tasarlar.  Bu deal devlette çoğunluğun tek Tanrı nancı vardır, herkes eğ t ml d r, toplumsal sınıflar yoktur, demokrat k b r yönet m vardır.

 Çocukları a leler nden alarak devlet n eğ tmes gerekt ğ n söyler.

10


 Devlet n amacı nsanların mutluluğunu sağlamak olmalı, yönet c ler halk tarafından akılcı b ç mde seç lmel d r.

SİYASET FELSEFESİ Tommaso Campanella'nın "Güneş Ülkes " Ütopyası  Campanella İtalya rah b ve f lozofudur. Platon'un "Devlet" s ml k tabından ve Katol k k l ses n n etk s nde kalarak "Güneş Ülkes "n yazmıştır.  O dönemde nsanların büyük çoğunluğu b tmek b lmeyen yükler n altında ez lmekte, çok az sayıda nsan se zevk ve tembell k ç ne yaşamaktadır.  Güneş Ülkes 'nde eş tl ğe dayalı sosyal st b r yaşam tarzı tasarlamıştır.

b) Korku Ütopyaları  "Ters Ütopya"da den len bu t p devlet tasarımlarında yönet c ler nsanların mutluluğu ç n çalışırlar.  Ancak bu mutluluğu sağlamak ç n nsanlara her türlü baskı ve zorlamayı yaparlar.  Korku ütopyaları her geçen gün daha fazla mak neleşen dünyanın nsan değerler n kaybedeceğ konusunda uyarmak ç n tasarlanmıştır.

 Bu ülkey seç mle başa gelen b r rah p yönet r. Bu rah b n üç yardımcısı vardır. Bunlar: "güç, b lgel k ve aşk"tır.  Özel mülk yet n olmadığı ülkede her şey ortak kullanılır. Evler, eşyalar, çocuklar b le ortaktır.  Bu ülkede a le kavramı yoktur. K m n k m nle evleneceğ ne aşk şler n düzenleyen memurlar karar ver rler.  A le bütün kötülükler n kaynağı olduğu ç n çocuklar doğar doğmaz a leden alınır, devlet tarafından y b rer yurttaş olarak yet şt r l rler.  Herkese yetenekler ne göre ş ver l r, günde sadece dört saat çalışılır, altın ve gümüş değers z madend r.  Bu ülkede tek b r d n vardır, boş zamanlarda badet yapılır ve güzel sanatlarla lg len l r.

Aldous Haxley' n "Yen Dünya" Ütopyası  Haxley bu k tapta teknoloj n n nsanda oluşturduğu yabancılaşmayı, nsanın mekan k b r varlığa dönüşümünü anlatır.  Devlet on k ş den oluşan zorba b r grup yönetmekted r. İnsanlara daha anne karnındayken müdahale ed l r ve genler değ şt r l r.  İnsan duygular yok ed lerek "soma" adı ver len zevk ver c b r laçla b reyler n kend konumlarında memnun olmaları sağlanır.  Ayıp, günah, yasak, suç yoktur. İht yaca göre nsan üret l r, ölmes gerekenler "ölüm merkezler "ne götürülür.

Franc s Bacon'ın "Yen Atlant s" Ütopyası  Bacon bu eser nde b l msel buluşların uygulandığı b r hayal ülke tasarlamıştır.

 Bu devlette d n, sanat, felsefe g b nsan etk nl klere yer yoktur. Geçm ş tamamen yok ed lm ş, müzeler kapatılmış, tüm tar h eserler ve k taplar yakılmıştır.  Bu romandak kahraman normal anne ve babadan doğan b r melezd r. Yaşadığı topluma uyum sağlayamaz ve nt har eder.

 Bu ülkede b l msel araştırmaların yapıldığı "B l mler Akadem s " vardır.  Meteoroloj olayları gözlemlen r, hastalıklar y leşt r l r, tohumsuz b tk yet şt r l r, ağaçların türü değ şt r leb l r, çürümüş organlara yen den hayat ver leb l r. Hayvanlar kobay olarak kullanılmaktadır.  Bacon, o sıralarda henüz cat ed lmem ş olan bazı teknoloj lerden söz etmekted r. Matr x f lm de b r tür korku ütopyasıdır.


11

SİYASET FELSEFESİ George Orwell' n "1984" Ütopyası  Orwell nsan özgürlüğünü ortadan kaldıran yönet mlere karşı uyarı olması ç n bu eser tasarlamıştır. Stal n dönem nden es nlenm şt r.  Dünya üçe bölünmüştür, bunlar: Okyanusya, Avrasya ve Doğa Asya'dır. Her üçünün de yönet m şek ller b rb r ne benzemekted r.  Bu dünyada yönet mler, kend ç nde tam b r t ranlıktır. Her şey mutlak kontrol altındadır. Ölüm korkusu, baskı ve zulüm vardır.  Her yerde "Büyük ağabey sen gözetl yor." levhaları asılmıştır.  Herkes b rb r n hbar eder, casusluk, kaypaklık, herkes n b rb r nden kuşku duyması ve korkması günlük yaşamın gerçeğ d r.  Kurallara uymayanlara şkence yapılmakta ve yönet me sadık olmaları sağlanmaktadır.

 Ne b rey devlet adına feda ed leb l r, ne de devlet b reyler ç n ortadan kaldırılab l r anlayışı hak md r. Her k s n n de varlığını sürmes b rb r ne bağlıdır.

Yusuf Has Hac p: "Kutadgu B l g (Mutluluk Veren B lg )"  Ünlü Türk düşünürü eser nde öğüt veren b r d l kullanmıştır.  Ona göre devlet n deal b r devlet olab lmes akla, adalete, doğru ve ad l yasalara dayanmasına bağlıdır.  Devlet yönetenler n cesur, b lge ve akıllı olmaları, zal m olmamaları tavs ye ed l r. Güler yüzlü ve sevecen olması durumunda yönet c ler n halk tarafından sev leceğ n bel rtm şt r.  B reyler de b r vatandaş olarak yönet c lere karşı görev ve sorumluluklarını yer ne get rmel d rler.

Charles Lou s Montesqu e: (Kanunların Ruhu)  Fransız düşünür Locke'un ortaya attığı "kuvvetler ayrılığı" lkes n eser nde ayrıntılı olarak açıklamıştır.

 D. BİREY - DEVLET İLİŞKİSİ

 Yasama, yürütme ve yargıdan oluşan üç organın ayrı ayrı görev yapması gerekt ğ n , tek b r merkezden yürütüldüğü zaman baskıcı b r yönet m n olacağını bel rtm şt r.

 Devlet n b ç m ve ortaya çıkışı konusunda farklı görüşler vardır.  B rey m devlet ç n vardır, yoksa devlet m b rey ç n vardır.  Tar h açıdan b rey - devlet l şk s ne bakıldığında, bu l şk n n geçm şten günümüze büyük b r gel şme gösterd ğ görülür.  Krallık yönet mler nde ve despot k devletlerde efend - kul l şk s gözlemlenmekted r. Devlet n görev emretmek, b rey görev se bu em rlere uymaktır.  Günümüz çağdaş devlet anlayışında b rey devlet l şk s demokrat k hukuk devlet anlayışı çerçeves nde akılcı ve gerçekç b r şek lde dengelenm şt r.

 B rey n hak ve özgürlükler n n yasalarla güvence altına alınması gerekt ğ n bel rtm şt r.

Karl Popper: "Açık Toplum ve Düşmanları"  Total ter yan "kapalı toplumlar"da b rey hak ve özgürlükler geçerl değ ld r. O nedenle "açık toplum" yapısını önermekted r.  Açık toplum b reyler n de katılımıyla gerçekleşen çok part l s yasal s stemd r.  Açık toplumda b reyler farklı düşünme ve davranma, sorgulama, eleşt rme ve örgütleneb lme haklarına sah pt r

12


SİYASET FELSEFESİ

1.

"Yen Dünya" romanınını yazarı Huxley, b l m ve teknoloj n n bu hızla lerlemes n n sonucunda şu uyarılarda bulunur: Yen dünya düzen nde toplum öyle aşamaya gel r k artık a le ve evl l k yoktur. İnsanlar ht yaca göre üret l r. İnsanlar alfa, beta ve eps lon şekl nde sınıflara ayrılır. H ç k mse anne ya da baba değ ld r. K mse hastalanmaz. İnsanlarda geçm ş ve gelecek duygusu yoktur. İnsanlar k şey y b l r, çalışmak ve öğrenmek. Toplum adeta saklanmış ve robotlaşmıştır.

Konu Testi - 1

4.

• Bakun n'e göre devlet nsanları sömüren, özgürlükler n el nden alan b r kurumdur. • Kyn klere göre mutlu olmak steyen nsanlar devletten kaçmalıdırlar. Burada ver len görüşler n ortak yönü aşağıdak lerden hang s d r? A) Devlet n toplumsal sözleşme le oluşturulması gerekt ğ n savunmaları

Huxley bu ütopyasıyla aşağıdak lerden hang s ne d kkat çekmek stem şt r?

B) İnsan doğası le uyum ç nde olan b r devlet b ç m önermeler

A) B l m ve teknoloj n n nsanlığı tehd t edecek boyutlara ulaşmasına

C) İnsanlar ç n her yerde ve her zaman geçerl olan temel toplumsal kuralları araştırmaları

B) Gel r n adaletl bölüşülmemes durumunda karmaşa yaşanmasına

D) Devlet n görev n n b reylere h zmet etmek olduğunu öne sürmeler

C) Yönetenler n ad l olmasının önem ne D) Devlet n kutsal b r varlık g b algılanması gerekt ğ ne

E) İnsanların devlet olmadan daha özgür ve mutlu olacağını öne sürmeler

E) B rey n b l msel gel şmelerden haberdar olmasına

2.

S yaset devlet şler n düzenleme ve yürütme faal yet d r. S yaset felsefes de s yasal yaşamı konu alan, devlete l şk n kavram ve kurumları anlamaya çalışan felsefe dalıdır.

• Sof stlere göre devlet, nsan doğasına aykırı olan b r yapıdır.

5.

Buna göre aşağıdak lerden hang s s yaset felsefes n n sorularından b r değ ld r?

Toplumda çok çeş tl çıkarlar ve farklı koşullara sah p olmaktan doğan değ ş k görüşler, s yasal düşünceler ve çözüm öner ler vardır. Örneğ n send kalar, dernekler, meslek örgütler ve odalar bu görüşler n tems lc ler d r. Bunlar gerekt ğ nde devlet ve hükümet üzer nde etk leme gücüne sah p olab lmekted rler Bu parçada aşağıdak lerden hang s n n gerekl l ğ nden söz ed lmekted r?

A) Yurttaşların temel hakları nelerd r? B) En y yönet m b ç m hang s d r? C) Egemenl ğ n kullanılış b ç mler nelerd r?

A) Bürokras n n

D) İnsan ahlak eylemde özgür müdür?

B) S v l toplumun

E) Devlet nasıl oluşmuştur?

C) Hukukun üstünlüğünün D) Güçler n ayrılığının E) Yönet c ler n meşruluğunun

3.

• Platon "Devlet" adlı eser nde deal b r devlet n nasıl meydana geleceğ n açıklamıştır. • Campanella "Güneş Ülkes " adlı eser nde hayal b r toplum tasarlamıştır. • Thomas Moore "Ütopya" adlı eser nde h ç eks ğ olmayan b r devlet tasarlamıştır. Buna göre aşağıdak sonuçlardan hang s ne ulaşılab l r? A) Toplumsal değ şmede l derl ğe önem vermekted rler.

6.

İkt darın kabul ed leb l r olab lmes ç n mevcut yasalara uyması ve onları aynen uygulaması gerek r. B r kt dar, yasalara uygun olarak kt dara geleb l r ancak, bundan sonra da yasalara uyması gerek r. Bunu yapmadığı zaman kabul ed leb l rl ğ n kaybedeb l r. Bu parçaya göre kt darın meşruluğu aşağıdak lerden hang s ne bağlıdır?

B) Hoşgörü ve erdem n önem n savunmuşlardır.

A) Seç mle ş başına gelmes ne

C) Kend görüşler ne göre devlet düzen tasarlamışlardır.

B) B rey devletten öncel kl görmes ne

D) Hukukun üstünlüğü düşünces n n doğmasını sağlamışlardır.

C) İç ve dış tehd tlere karşı halkı korumasına

E) İdeal b r devlet düzen n n olab l rl ğ n reddetm şlerd r.

E) Toplumun beklent ler n karşılamasına

D) Yasalara uymada sürekl l k göstermes ne


13

SİYASET FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 1

K msen n bana, d n kurallarına uygun yaşamam ç n baskı yapmasını stemem ama nsanların nançlarını özgürce yaşamasını ster m. İnanç alanında h ç k msen n h ç k msey b r şeye mecbur etme hakkı yoktur.

10. Devlet gücünün meşru kabul ed lmes ve devlet n zor kullanma yetk s ne sah p tek toplumsal örgüt olması, toplumu baskı altına alma g b tehl keler de beraber nde get r r. İşte bu nedenle esk den ber f lozoflar devlet n b reyle l şk ler n sorgulamışlar, devlet kt darının sınırlandırılması üzer nde durmuşlardır. Böylece devlet karşısında b rey n hak ve özgürlükler n n güvence altına alınab leceğ n savunmuşlardır.

Bu sözler söyleyen k ş aşağıdak lerden hang s n savunmaktadır? A) Özel mülk yet n kutsallığını B) Özgür seç mler n yapılmasını C) İlet ş m özgürlüğünü

Bu parçada f lozofların s yaset felsefes n n hang sorusuna yanıt aradığından söz ed lmekted r?

D) Düşünce ve v cdan özgürlüğünü

A) B rey - devlet l şk s nasıl olmalıdır?

E) İnsanların eş tl ğ n

B) İdeal b r devlet düzen olanaklı mıdır? C) İkt darın kaynağı nelerd r? D) Özgürlüğün sınırları devlet tarafından mı bel rlenmel d r?

8.

İnsanda b r yandan ad l olma ve hak duygusu, öte yandan haksızlık yapma, ad l olmama eğ l m vardır. Hem başkalarının hakkını tanıma hem de h çe sayma duygusuna sah pt r. İnsanın bu olumsuz eğ l mler n d zg nleyecek, başkalarının haklarına saygı göstermes ç n gerek rse zor kullanacak devlet gücüne ht yaç vardır.

E) Devlet nasıl oluşmuştur?

11. Hobbes'a göre "İnsan, nsanın kurdudur." İnsanda k temel güdü bulunur. Bunlardan b r kend çıkarını gözetmek, d ğer se kend n koruma güdüsüdür. Bu k güdüyü dengelemek ç n nsanlar b r sözleşme yaparak bazı özgürlükler nden vazgeçm şlerd r.

Bu parçada s yaset felsefes n n hang sorusuna yanıt aranmaktadır?

Hobbes bu sözler yle aşağıdak lerden hang s n n oluşumunu d le get rmekted r?

A) İkt dar kaynağını nereden alır? B) Bürokras den vazgeç leb l r m ? C) Egemenl ğ n kullanılış b ç mler nelerd r?

A) Özgürlüğün

D) Meşru yet n ölçütü ned r?

B) Devlet n

E) Devlet gerekl m d r?

C) Eş tl ğ n D) Ütopyaların E) Toplumun

Devlet, nüfus artışı ve l şk ler n karmaşıklaşması sonucu ht yaç duyulan normların oluşturulup uygulanması amacıyla meydana gelm şt r. Bu bakımdan devlet, toplumsal kargaşaları önlemek g b b r gereks n m n ürünüdür.

12. Devlet doğal b r varlık değ l, nsanların b rb rler nden ko-

Bu parçaya göre devlet n temel şlev aşağıdak lerden hang s d r?

Bu parçada savunulan görüşa aşağıdak lerden hang s d r?

A) Erdeml yurttaşlar yet şt rmek

A) Toplumsal kural ve düzenler nsanın özüne aykırıdır.

B) Dıştan gelecek saldırılara karşı halkı korumak

B) Devlette denet m mekan zmaları bulunur.

C) Toplumsal düzen sağlamak

C) Devlet uzlaşmaya dayalı yapma b r kurumdur.

D) Halkın faydasına olacak kanunlar çıkarmak

D) Devlet, nsanların özgürlüğünü kısıtladığından yıkılması gereken kurumların başında yer alır.

runma kaygısından doğan b r örgütlenmed r. Bu anlamda devlet n varlık neden b reyler arasında kend l ğ nden oluşan sözleşmeden kaynaklanmaktadır.

E) Devlet n kurumlarının eşgüdüm ç nde çalışmasını sağlamak

2. D

3. C

4. E

5. B

6. D

7. D

8. E

9. C

10. A

11. B

12. C


1. A

14

E) Devlet b rey n stekler n göz önünde bulundurmalıdır. Cevaplar

9.

SİYASET FELSEFESİ

1.

2.

Konu Testi - 2

S yas yapılanmanın doruk noktası olan devlet n tek b r amacı vardır. O da, kend s n oluşturan toplum b reyler n n mutluluğunu ve refah düzey n artırmaktır. Ama şu ana kadar nceled ğ m z h çb r devlet model bunu gerekçekleşt remem şt r. O zaman d le get rd ğ m z refah düzey n n artması ve mutlu b reyler n yaşadığı devlet tamamen ütopyadır.

4.

Yusuf Has Hac p, devlet n her şeyden önce akla, adalete ve doğru yasalara dayanması ve b rey mutlu kılmayı amaçlaması gerekt ğ n savunur. B rey n de Tanrı'dan kaynaklanan değerler özümseyerek erdemle donanmaya önem vermes n öner r. Düşünür, ancak o zaman b rey n k ş l k kazanacağı, b rey devlet l şk s n n de arzulanan, olması gereken düzeye ulaşacağı kanısındadır.


Yusuf Has Hac p bu görüşler yle aşağıdak lerden hang s n d le get rmekted r?

A) İdeal devlet düzen gerçekleşmeyecek b r hayald r.

A) Düzen n yasalarla sağlanmasını

B) Devlet ve düzen zamanla değ şen kavramlardır.

B) Meşru yet n ölçütler n

C) Devlet toplumun güvences d r.

C) İkt darın kaynağını nereden aldığını

D) Meşru devlette herkes yasalara uymak durumundadır.

D) Kar zmat k egemenl ğ n önem n

E) İdeal devlet düzen n n ölçütü eş tl kt r.

E) İdeal b r devlet düzen n n koşullarını

B rey temel hak ve özgürlüklere sah p, bunları kullanarak kend n gerçekleşt rme durumunda olan b r varlıktır. Devlet se b reyler n haklarını ve özgürlükler n en ler derecede ve sürekl kullanab lmeler ç n oluşturulmuş otor ted r.

5.

Bu parçada aşağıdak lerden hang s vurlanmaktadır? A) Meşru yet n ölçütler B) B rey ve devlet l şk s n n nasıl olması gerekt ğ n

B r kamu kuruluşuna verd ğ m z d lekçen n sonucunu on beş gün beklemek, rötar yapan tren beklemek, bankada para yatırmak ç n sırada beklemek g b şler bürokras n n olmaması durumunda da yapacağımıza göre bürokras n n varlığı eleşt r leb l r, hatta kaldırılmasını steyeb l r z. Ama toplum yapısı karmaşıklaştıkça nsanlara ver len h zmetler de çoğalacaktır. Bu da bürokras y zorunlu kılmaktadır. Bu parçada bürokras n n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

C) Kar zmat k egemenl k D) Bürokras n n yararları ve zararları

A) Memurların h yerarş s ne dayandığı

E) Devlet n oluşum sürec

B) İkt darı yanlış yönlend rmes C) Eleşt r lecek yönler n n bulunmasına rağmen gerekl olduğu D) Seç lm şlere yardımcı olmaları

3.

I. Devlet n gücü ve sınırları dışında kalan toplumun kend

E) Kend çıkarlarını korumaları

kend s n yönlend rmek ç n oluşturduğu demokrat k yapıdır. II. B r toplumda egemenl ğ el nde bulundurup kullanan organdır. III. Devlet n kt dar gücünü kullanması ve başka devletlerle olan l şk ler nde bağımsız olmasıdır. Bu açıklamalarda aşağıdak kavramlardan hang s tanımlanmaktadır? I.

II.

III.

6.

S yaset felsefes , s yaset n ne anlama geld ğ n , s yas otor tey , otor ten n kaynağını, şley ş n , otor te ve b rey arasındak l şk ler , devlet ve devlet şek ller n araştıran b r felsefe dalıdır. Buna göre aşağıdak lerden hang s s yaset felsefen n temel sorularından b r değ ld r?

A)

Bürokras

S v l toplum

İkt dar

A) İnsan mutluluğa nasıl ulaşır?

B)

Egemenl k

İkt dar

Meşru yet

B) S v l toplumun anlamı ned r?

C)

Meşru yet

Adalet

İkt dar

C) B reyler n temel hakları nelerd r?

D)

S v l toplum

İkt dar

Egemenl k

D) Devlet n b reyle l şk s nasıl olmalıdır?

E)

Egemenl k

S v l toplum

Meşru yet

E) İkt darın kaynağı ned r? YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

15

SİYASET FELSEFESİ

7.

Konu Testi - 2

B reyler b r toplum yaratmak üzere gönüllü olarak b r araya gel rler. Bu b rl ktel kte egemenl k halktadır. Onların haklarının garant altına alınması devlet n b r c k meşru görev d r. Eğer b r devlet bu hakları kötüye kullanmaya başlarsa o yönet m alaşağı ed p yer ne ş n layıkıyla yapan b r yönet m geç rmek yönet lenler n ahlak hakkıdır.

10. Devlet n yönetmen n temel koşulu yönet m yetk s ne yan otor teye sah p olmaktır. İlkel toplumlardan bu yana otor te her zaman b r kt darın el nde olmuştur. Bu kt dar se otor tes n bazen yasalardan bazen geleneklerden bazen de k ş sel yeteneklerden elde etm şt r. Bu parçada s yaset felsefes n n hang s sorusuna cevap aranmaktadır?

Locke bu görüşler yle aşağıdak lerden hang s n d le get rmekted r?

A) İdeal b r düzen olanaklı mıdır?

A) Devlet b reyler n ahlakça olgunlaşmasını sağlamalıdır.

B) B rey devlet l şk s nasıl olmalıdır?

B) Toplumsal sözleşmeyle oluşan devlette b reyler n beklent ler karşılanmalıdır.

C) İkt darın kaynağı ned r? D) B rey n temel hakları nelerd r?

C) Hukuk devlet düzen üzer nde etk l d r.

E) Devlet gerekl m d r?

D) Toplumsal düzen nsanın özüne aykırıdır. E) İnsan mutluluğa ancak devlet düzen ç ndeyken er şeb l r.

n n ufkunda doğmakta olan, büyük boyutlardak b r kralı tems l eder. Yakından bakıldığında, bu kralın b rçok nsandan meydana geld ğ görülür. Vatandaşlar topluluğunun s mges olan bu kralın b r el nde kılıç, d ğer el nde meşale bulunmaktadır. Kılıç, b rey toplumsal sözleşme yapmaya yönelten en temel ht yacın, yan güvenl k ht yacının garant s , meşale se aydınlanmanın "aydın despot"unu haber vermekted r.

Her b rey n sted ğ g b davranab leceğ özel b r alanı vardır ve kamu otor teler bu alana g remez. B rey le devlet arasında çıkab lecek b r çatışmada devlet değ l, b rey desteklenmel d r. Bu parçada savunulan görüş aşağıdak lerden hang s d r? A) Mevcut düzen n eks kl kler nsanları yen düzene aramaya ter.

Hobbes' n bu yaklaşımında temel aldığı görüş aşağıdak lerden hang s d r?

B) İnsan özgür stenc n devlet le temellend r r.

A) B reyler zora başvurma gücünü ve yetk s n b r otor teye devretmek stemezler.

C) Devlet, toplumdak nsanların tümünün yararına değ ld r.

B) Devlet ve düzen f kr nsanın doğasına aykırıdır.

D) B rey devlet l şk s nde b rey n özgürlükler önemsenmel d r.

C) Devlet düzen n sürekl l ğ n güvence altına alan uzlaşmaya dayalı b r kurumdur.

E) Devlet n düzen kanunlara dayanmalıdır. "Yönet m halkın efend s değ l, aks ne h zmetkârıdır. Egemenl k her zaman halka a tt r, ama seç mlerle b rl kte, halk, bell koşullarla ve bell amaçları gerçekleşt rmek ç n haklarını yönet c lere devreder. Yönet c ler, halkın egemenl ğ n tems l eder, halk tarafından atanır ve halka karşı sorumludur."

E) Devlet, mutlak b r güç değ l toplumun amaçlarını gerçekleşt rmek ç n b r araçtır.

12. Platon "Devlet", Farab "Erdeml Toplum", Campanella "Güneş Ülkes " adlı eserler nde, nsanların yazgılarının nasıl olacağı üzer nde durmuşlar ve deal devlet anlayışlarını ortaya koymuşlardır.


Bu parçada sözü ed len deal düzen arayışlarına s yaset felsefes nde ne ad ver lmekted r?

A) İkt dar seç mle ş başına gelmel d r. B) Devlet adalet lkes ne göre kurulmalı ve çalışmalıdır.

A) Ütopya

C) Devlet, yönett ğ b reylerden daha güçlü olmalıdır.

B) Karmaşa

D) Toplumsal düzen n kurucu lkes eş tl k olduğunda, özgürlük de gerçekleş r.

C) Egemenl k D) Bürokras

E) Yönet c ler halkın verd ğ yetk kadar egemenl ğ kullanab l rler.

3. D

4. E

5. C

6. A

7. B

8. D

9. E

10. B

11. C

12. A


2. B

16

E) Devlet 1. A

9.

D) Devlet toplumsal raden n ürünüdür.

Cevaplar

8.

11. Hobbes'un "Lev athan" adlı eser n n ç kapak resm , ülke-

YGS // FELSEFE

FÖY NO

BİLİM FELSEFESİ Bilim Felsefesi Nedir? - Felsefe Bilim İlişkisi - Bilim ve Bilim Anlayışının Tarihsel Gelişimi Bilime Farklı Yaklaşımları - Bilimsel Yöntem - Bilim ve Hayat

 A. BİLİM FELSEFESİ NEDİR? 1) Bilim Felsefesinin Konusu  B l m var olan her şey üzer nde s steml , yönteml , doğru ve

2) Bilim Felsefesinin Temel Soruları ? B l m ned r? ? B l msel yaklaşım ned r? ? B l m n alanı ve sınırı ned r?

geçerl b lg ler üreten kuramsal b r s stemd r. B l m d nam k

? B l m n amacı ve şlev ned r?

b r "b lg "d r.

? B l msel doğruluk ned r?

 B l m b lg ye ulaşırken tarafsız yaklaşır ve deney yöntem n kullanır.  B l mde elde ed len sonuçların genel - geçer özell ğ vardır ve bu b lg ye ulaşmada bel rl yöntemler kullanılır.  Her b l m dalının kend ne a t deney, gözlem ve yöntem ayrıdır. Örneğ n k mya elementler , atomları nceler ve kullandığı her yöntem kend ne has yöntemlerd r.

11

? B l msel yöntem ned r? ? B l m n değer ned r? ? B l mde tarafsız olmak mümkün müdür? ? B l msell ğ n ölçütü ned r? ? B l msel kuram ned r? ? B l msel sonuç ned r? ? B l msel b lg ler ne derece güven l rd r?

 B l m felsefes , b l m anlamayı ve açıklamayı hedefleyen, b l msel b lg b r k m üzer ne yapılan felsefî çalışmalardır.  Felsefen n b r alt d s pl n olarak b l m felsefes ; b l m n tar h n , kapsamını, sınırlarını, yöntem n , b l msel b lg n n yapısını ve özell kler n , b l msel kuram le gerçekl k arasındak l şk y felsefî b r tavırla araştırır.

 B l m ve b l me l şk n kavramları, sorunları ele alan d s pl ne b l m felsefes den r. Bunu yaparken sorgulayıcı b r yöntem kullanır.  B l m Ar stoteles'ten başlayarak tüm f lozofların lg alanında olmuş, b l m sorgulayıcı b r tavırla ncelem şlerd r.  B l m felsefes lk kez s steml olarak Franc s Bacon tarafından ele alınmıştır.  B l mde yaşanan hızlı gel şmeler, 19. ve 20. yüzyılda sıçrama yapıp nsanlık üzer nde etk s artınca doğal olarak felsefe, b l m daha kapsamlı ele almıştır.

Örnek 1: Doğrulanmış olmak b r kuramın erdem değ l, zaafıdır. Çünkü doğrulayıcı örnek bulmaktan daha kolay b r şey yoktur. B r kuram, ne kadar çok yanlışlama çabasından başarıyla çıktıysa o kadar y b r kuramdır. Yanlışlamaya çalışıp yanlışlayamadıysak o kuram doğrulanmış değ l, pek şt r lm ş olur. B r kuram yanlışlanma olanağını taşıdığı ç n b l msel sıfatını hak eder, herhang b r düşünsel deneyle de olsa h ç yanlışlanamıyorsa bu durum onun b l msel olmadığını göster r. Bu parçada söylenenler aşağıdak sorulardan hang s n n cevabı olab l r? A) B l msel kuramlar nasıl yanlışlanır? B) B r kuramın doğruluğunun ölçütü ned r? C) B r kuram ne zaman doğrulanmış sayılmalıdır? D) B l msel kuramlar ne zaman yanlışlanmış sayılmalıdır? E) B r kuramın b l msell ğ n n ölçütü ned r? Parçada, bir bilimsel kuramın ölçütünün doğrulanabilirlik değil, yanlışlanabilirlik olduğu belirtilmektedir. Bu durum bir kuramın bilimsellik ölçütünün ne olduğuyla ilgilidir. Cevap: E


1

BİLİM FELSEFESİ

 B. FELSEFE BİLİM İLİŞKİSİ

 B l m olaylar arasındak sebep - sonuç l şk s n bel rlemekle yet n r, felsefe olayların özünü anlamak ster.

 Amaç bakımından felsefe le b l m arasında fark yoktur. Felsefe sağlam b lg ler ed nmeye, doğrulara ulaşmaya çalışır. B l m de bu amacı taşımaktadır.

 B l m n nceleme alanı olgularla sınırlıdır, felsefen n olgu sınırlaması yoktur, var olan her şey konu ed n r.

 İk s arasındak fark b l m ele aldığı olaylar arasındak l şk ve bağıntıları açıklamakla yet n r, felsefe ncelenen alanın köküne temel lkeler ne yönel r.

 B l m doğru b lg n n koşulları, kaynakları ve sınırları konusunda kend ne yol göstereb lecek ve onu eleşt reb lecek olan felsef görüşlerden yararlanır.

 B l m doğruyu arar ama doğrunun ne olduğunu yalnızca felsefe araştırır.  B l m n kullandığı yöntem, evrendek olayların gözlenmes , onlarla lg l varsayım oluşturulması, tekrar olgulara dönerek sınanması ve deneyle doğrulanması esasına dayanır.

 Felsefen n b l m n sonuçlarına, yöntemler ne, kavramlarına l şk n sorduğu sorular, get rd ğ eleşt r ler b l m ç n ufuk açar.

 Felsefe se tutarlı, s steml b r düşünme yöntem kullanır. Yan araştırma ve yöntem açısından b l mden farklıdır.

 Felsefe ve b l m arasında tar h boyunca b r etk leş m olmuştur. Özell kle doğa b l mler alanında felsefe onlara b r alt yapı oluşturmuştur. Doğa b l mler bu alt yapıyı kullanarak alanlarını ayırıp deneysel yöntem uygular duruma gelm şlerd r.  Tar h boyunca felsefe b l me yardımcı olmuş ve ona yol gösterm şt r.  F lozofların çoğu, çağlarının b l msel b lg b r k m ne dayanmışlar hatta b rer b l m nsanı n tel ğ kazanarak çeş tl b l m alanlarına somut katkılarda bulunmuşlardır.  Örneğ n Thales ve P sagor matemat kte, Ar stoteles b yoloj de, Arş met f z kte öneml katkılarda bulunmuşlardır.

Franc s Bacon b l m felsefes n n öncüler ndend r.

 C. BİLİM VE BİLİM ANLAYIŞININ TARİHSEL GELİŞİMİ 1) İlk Çağ'da Bilim  İlk Çağ'da Sümerl ler çarpım tablosunu kullanıyor, alan ve hac m hesapları yapıyordu. 60 tabanlı sayı s stem n gel şt rm şlerd .

 Felsefe her b r b l m n ayrı ayrı nceled ğ "varlık" alanını tek b r varlık dünyası ç nde toplamış, böylece b l m n hayatla bağlantısını sağlamıştır.

 Aynı dönemde Mısır ve Mezopotamya da matemat k, astronom ve tıp alanında çok ler d .  Esk Yunanlılar geometr de büyük başarılar elde ett ler. P sagor ve Ökl t kuramları öneml buluşlardandır.  Arş med mekan ğ bağımsız b r b l m hal ne get rd .

Öğğretmen Sorusu

 B l mde b r k ml olarak lerleme sürec vardır, felsefen n b l mler g b lerleme ve gel ş m sürec yoktur.

 Batlamyus dünyanın yuvarlak olduğunu bulmuştur.

B l m felsefes le b l msel felsefe kavramlarını karşılaştırınız.

B l m felsefes b l me l şşk n kavramları, sorunları ele alan b r d s p pl nd r. B l msel felsefe se metaf z kten arındırılmış, b l msel yöntemlerle doğru b lg ye ulaşılacağını savunan b r anlayıştır.

2


BİLİM FELSEFESİ  Ar stoteles mantık b l m n kurmuş ve aynı zamanda botan k, zooloj ve f z kte öneml buluşlar yapmıştır.

3) Yeni Çağ'da Bilim

2) Orta Çağ'da Bilim

 Avrupa'da özell kle Rönesanstan sonra kalıplar yıkılmış ve b l mde öneml gel şmeler n yolu açılmıştır.

 B n yıllık b r dönem Avrupa ç n karanlık dönem sayılır. Bu çağdak öneml gel şmeler İslam dünyasında olmuştur.

 Bu dönemde lk büyük değ ş m astronom de olmuştur. Kopern k güneş merkezl gök s stem n kurmuştur.

 Orta Çağ Avrupası'nda b l m k l sen n etk s nde olup her türlü eleşt r ye kapalıydı. Skolast k düşüncen n ve Ar sto'nun etk s nde kalmıştır.

 Kepler gezegenler n dönüş hızlarını hesaplamış ve Kepler yasasını oluşturmuştur.

 İslam dünyasında tıpta, matemat kte, f z k, k mya, astronom g b b l mlerde öneml b l msel çalışmalar gerçekleşt r lm şt r.  Harezm kullanışsız olan Roma rakamları yer ne yen b r rakam s stem n gel şt rm şt r. Ceb r kurmuştur.  B run , matemat k ve tr gonometr le lg l yen teoremler bulmuştur.  İbnül Heysem görme olayının görülen b r nesneden göze geçen b r şeyler oluştuğunu söyleyerek opt k b l m n kurmuştur.

 Cab r İbn Hayyan element anlayışının oluşmasını sağlamış, k myayı kurmuştur.  İbn- S na tıpta otor te olarak kabul ed lm ş, onun k tapları Avrupa'da ders k tabı olarak okutulmuştur.  İbn - Nef s nsan vücudunda küçük kan dolaşımını bulmuştur.  İsma l El-Cezer mekan k düzenekler oluşturmuş ve s bernet k (robot) alanın kurucusu olmuştur.

 Newton evrensel yerçek m yasasını bulmuştur.

 Gal leo Gal le astronom ye yen b r güç kazandırmış, modern f z ğe geç ş sağlamıştır.  Galvan ve Volta elektr ğ bulmuşlardır.  F. Bacon b l mde yöntem problem n n çözülmes ne katkı sağlamış, gözlem ve deney n gel şmes ne hız kazandırmış, b l msel yöntem güçlend rm şt r.  B l msel çalışmalar artık b lmek ç n değ l nsana sağladığı güç ç n yapılmaya başlanmıştır.

 Yen Çağ'da b l mler felsefeden ayrılmış ve felsefede yen b r d s pl n olan "b lg felsefes " doğmuştur.  Bacon, J. Locke ve Hume b l m rasyonal st b lg anlayışından çıkarıp emp r st b lg anlayışına yönlend rm şlerd r.

4) Yakın Çağ'da Bilim  Fransız Devr m ve Sanay Devr m b l m ve felsefede yen yaklaşımlar ve gel şmeler sağlamıştır.  Newton'un mekan k ve determ n st dünya görüşü Max Planck ve E nste n'ın f z k alanında yaptıkları çalışmalar sonucunda son bulmuştur.  N kolay İvanov ç Lobachevsky doğru ç zg y değ l, k nokta arasında b r eğr n n varlığını kabul etm şt r.  Felsefede görec anlayış ortaya çıkmış, bunlar E snte n'ın rölat v te teor ler n ortaya atmasına yol açmıştır.

Öğğretmen Sorusu

Cezer 'n n yaptığı pompa otomatı

 Bernhard R eman üçgen n ç açılarının toplamının 180º den fazla olduğunu söylem şt r.

B l m n gel şmes ne hang dönemde hang toplumlar katkı sağlamıştır?

İlk Ç Çağ'da ğ Mısır, Mezopotamya, p y Ant k Yunan meden yyetler , Orta Çağ'da İslam meden yetler , Yen Çağ'da Batı meden yet b l me katkı sağlamıştır. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

3

BİLİM FELSEFESİ  Lou s de Brogl e dalgalar mekan ğ n kurarak ışığın ve ses n dalga dalga yayıldığını ortaya koymuştur.

1) Ürün Olarak Bilim

 N els Bahr bugün de geçerl olan atom model n gel şt rm şt r.

 B l m felsefes ndek bu yaklaşım "B l m ned r?" sorusuna "B l m adamlarının ürett ğ üründür." şekl nde cevap ver r.

 Werner He senberg atomların ç dünyasında bel rs zl k / kes nt s zl k lkes n n etk l olduğunu d le get rm şt r.

 Yan b l m n yapısı, yöntem ve d l b l m felsefes n n en öneml konularıdır.  Bu akımın tems lc ler H. Re chenbach ve R. Carnap'dır. Bu f lozofların yaklaşımına mantıkçı poz t v zm den r.  B l m çözümlemek ve açıklamak ç n b l m d l n n sembol k d zg ye çevr lmes gerekt ğ n savunan b r görüştür.

Örnek 2: Modern b l m n öncüler olarak kabul ed len Copern cus,

a) Doğrulamacı Bilim Görüşü

Kepler, Gal leo, Newton astronom alanından başlayarak

 Carnap b l msel önermeler n en y doğrulama yöntem n n sembol k mantık d l yle fade ed lmes yolu olduğunu söylem şt r.

b l m anlayışında öneml b r dönüşümüne yol açtılar. Onların katkısıyla hak kat arayışında engel oluşturan geleneksel bakıştan vazgeç ld . Hatta otor teler n b l mde yer olmadığına nanılmaya başlandı. "X doğrudur." b ç m ndek b r önermeye artık "Hang otor te bunu söylüyor?" sorusuyla değ l, "Bununla lg l kanıtız ne?", "Del l n z nerede?" d ye karşılık ver l r oldu. Sonunda otor teler de eleşt rel sorgulanmaya açık, hesap sorulab l r olarak görüldü. Bu parçaya göre b l m n modernleşmes aşağıdak lerden hang s ne dayandırılab l r? A) Hak kat arama çabalarının ağırlık kazanmasına B) Olaylar arasında neden - sonuç l şk s aranmasına

 B r cümlen n doğruluğu se duyumlarla desteklen yorsa doğrulanab l r; duyumlarla saptanamıyorsa doğru olup olmadığı bel rlenemez.  Bu görüşte tümevarımcı b r akıl yürütmey kullanır ve doğrulamanın k yolu olduğunu bel rt r. Doğrudan Doğrulama  B r kuramın kend s veya önermes deney ve gözlem yoluyla b r karşılık bulunup desteklen yorsa buna doğrudan doğrulama den r.  Örneğ n; k lo, boy, adet g b somut önermeler n doğruluğu bu yöntemle bel rlen r. Dolaylı Doğrulama

C) Yöntem problemler n n çözülmes ne D) Düşünmen n mantık lkeler ne dayandırılmasına

 Deney ve gözlem n yeterl olmadığı yardımcı araç ve gereç kullanılarak yapılan doğrulama yöntem ne dolaylı doğrulama den r.

E) Dogmat k anlayışın yıkılmasına Copernicus, Kepler, Galileo, Newton bilimin modernleşmesine öncülük etmişlerdir. Orta Çağ'ın dogmatik anlayışı bilim otoritelerine karşı çıkışla başlamıştır.

 Örneğ n b r doğalgaz borusunda gazın olup olmadığını ancak b r ölçüm aracı le b leb l r z.

Cevap: E

 Ç. BİLİME FARKLI YAKLAŞIMLARI  B l mdek hızlı değ şmeler, b l mde kullanılan deney ve yöntemler, b l m n özell kler , doğası g b pek çok konu b l m felsefes nde tartışılmaya, sorgulanmaya başlamıştır.  F lozoflar b l m n yapısını, d l n , kuram ve yasaları rdelerken k b l m felsefes görüşü ortaya çıkmıştır.

4


b) Yanlışlamacı Bilim Görüşü  Popper'a göre doğada herhang b r olayı veya olguyu tümevarım le doğrulamak olanaklı değ ld r.  B r önerme tümevarım yoluyla kes n olarak doğrulanamaz ancak kes n olarak yanlışlanab l r.  Örneğ n "Tüm c vc vler sarıdır." önermes ancak tüm c vc vler n gözlenmes le doğrulanab l r. Dünyadak tüm c vc vler gözlemlenemez.

BİLİM FELSEFESİ  Gelecekte b r c vc v n beyaz olması olasılığı vardır. Bu durumda önerme kolayca yanlışlanır.

2) Etkinlik Olarak Bilim

 B l m n yöntem tümevarım değ l tümdengel m olmalıdır.

 B l m etk nl k olarak ncelemek, onu tar h ve toplumsal boyutlarında ele almak demekt r.

 Popper'a göre b l msel kuramlar yanlışlanıncaya kadar doğrudur. Kuram ya da b l msel b lg ne zaman yanlışlanırsa o zaman terk ed l r, yen b r kuram kabul ed l r.

 B l m anlayab lmek ç n b l msel çalışmayı ortaya koyan nsan topluluğunun ç yapısını, nançlarını, l şk ler ncelemek gerek r.

 B l mdek yanlış b lg ler ayıklandıkça b l mde lerleme ve gel şme kayded l r.  Popper tümevarım yöntem yle doğada tam b r genellemeye g d lemeyeceğ ç n, kuramları doğru kabul etmek uygun değ ld r dem şt r.  Tümevarımla doğada doğrulama kanıtları kolay bulunur, doğrulama yöntem nde zor olan yanlışların bulunmasıdır.

Karl Popper "tümdengel m" yöntem n savunmuştur.

 En öneml tems lc ler T. Kuhn ve S. Toulm n'd r.  Kuhn b l m üzer nde etk l olan ögeler parad gma kavramıyla açıklar.  Kuhn b l m n stat k b r sonuç olmadığını, b l m n kend n yen leyerek tekrar ett ğ n , b l msel devr mlerle lerleyen b r etk nl k olduğunu bel rt r.  Kuhn'a göre b l m n oluşumu ve gel ş m b r parad gmadan d ğer ne geç şle olanaklıdır. B l mde sapmalar ve sıçramaların olab leceğ n söylem şt r.

 Kuhn b l m n oluşum ve gel ş m n n dört dönemde gerçekleşt ğ n söylem şt r. B l m Önces Dönem  Kuhn'a göre b l msel b r açıklama önce b l m önces dönem yaşar. Bu dönem "hazırlık" dönem d r.

Örnek 3: Ş md ye kadar gördüğümüz tüm kuğuların beyaz olmasından çıkardığımız "Tüm kuğular beyazdır." sonucu, gelecekte göreceğ m z tüm kuğuların beyaz olacağını fade eder. Ancak, b z geleceğ henüz yaşamadık ve gelecekte s yah b r kuğu görmeyeceğ m z b lm yoruz. Karl Popper'ın bu gerekçeyle, poz t v st b l m anlayışında karşı çıktığı temel ölçüt, aşağıdak lerden hang s d r? A) Doğrulanab l rl k

B) Yanlışlanab l rl k

C) Uygulanab l rl k

D) Açıklanab l rl k

 Bu dönemde b l m nsanlarının bel rg nleşm ş b r bakış açısı yoktur.  B l m nsanları b lg ç n çeş tl yöntem ve kuram kullanır, bunlardan b r tanes ön plana çıkarak kend n kabul ett r r. Bu kuram parad gmadır.  B l m nsanları b r araya gelerek her b r n n bakış açısıyla öne çıkan parad gmanın etrafında toplanır ve araştırmanın standartlarını bel rlerler.

E) Sınanab l rl k Popper, bilimsel önermelerin tümevarım yöntemiyle hiçbir zaman doğrulanamayacağını söylemiştir.

Öğğretmen Sorusu

Cevap: A

Yanlışlamacı kuramların tümevarımı reddetmes n n temel neden ned r?

Evrendek tek tek nesneler n ve olayların her b r n n gözlenmes n n olanaksız olması. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

5

BİLİM FELSEFESİ

l

Blm

● Parad gma 2 ● Parad gma 3

lD

e

vr

 Olağan dönemde olduğu g b çözümsüzlükler parad gmaya uydurmaya çalışırlar.

m

la

se

rD ön e

m

Blm

 Kuramdan sapma (anomal ler), çözümsüzlükler g tt kçe çoğalır.

 B l m adamları çözümleyemed kler olgulardan bazılarını b r kenara bırakab l r ya da yen parad gma arayışı başlar.

nB

● Parad gma 1

Bunalımlar Dönem  Kuhn'a göre araştırmalar bu dönemde b raz daha çoğalır, ancak açıklanamayan problemler hâlâ yer nde durmaktadır.

Olağ a

nem Dö

 Parad gmaların doğru olup olmadığı üzer nde durulmaz, açıklayamadıkları olguları parad gmaya uydurmaya çalışırlar.

s

nem Dö

m

 Bu dönem "olağan b l m dönem "d r. Bu dönemde parad gma etrafında toplanan b l m adamları doyurucu b lg ler ver rler.

Ön ce

Olağan B l m Dönem

Dö

ne m

Bu

na

lı m

Örnek 4: B r parad gmanın açıklayamadığı olgular, sorular, durumlar yan anomal ler ortaya çıktığında o parad gmanın taraftarları ya bu durumu görmezden gel r ya da hâlâ olguları bu parad gmayla açıklama çabasını sürdürürler. Ama asla bu

B l msel Devr m Dönem

parad gmadan vazgeçmezler. Bu durum, gece kaybett ğ

 Bunalım dönem ç nde genç b r b l m nsanı çıkar yen b r bakış açısı yan parad gma öne sürer.

anahtarını arayan adamın, anahtarını, düşürdüğü sokağın

 Genç b l m nsanının yen parad gmasına esk ya da yaşlı b l m nsanları refleks f olarak hemen karşı çıkarlar.

lambasının altında aramasına benzer.

 Zaman ç nde bazı b l m nsanları yavaş yavaş genç b l m nsanının yen parad gmasını ben msemeye başlar.

karanlık köşes nde değ l de ışığın daha y olduğu sokak Bu parçaya göre aşağıdak lerden hang s parad gma değ ş m n güçleşt ren etmend r? A) Olgulardak n cel ksel değ ş m fark edememe

 Yen parad gmanın taraftarı çoğaldıkça karşı çıkanlar da kabul etmeye başlarlar. Bu aşamada b l msel devr m gerçekleş r.

B) Olguları kurama uydurmaya çalışma

 B l msel devr m gerçekleşt kten sonra tekrar olağan dönem, bunalımlar dönem ve b l msel devr m b r döngü şekl nde b rb r n tak p eder.

D) Nesnel bakıştan yoksun olma

C) Ben msenen kuramların yeters z oluşu E) Ölçüm araçlarının kurama göre hazırlanmış oluşu Bilim insanları mevcut paradigmadan kolayca vazgeçmemektedir. Nesnellikten uzaklaşan bilim insanları paradigma değişimini güçleştirmektedir. Cevap: D

 B l msel devr m dönem nde b r alan ç n geçerl olan kural ve yaklaşımlarda temell b r değ ş kl k ortaya çıkması durumunda buna "parad gma değ ş m " den r.  Parad gmanın değ ş m n kabul etmeyen esk parad gmayı savunan ve bundan vazgeçmek stemeyenler n takındığı tavır" parad gma felc " olarak tanımlanır.

6


 D. BİLİMSEL YÖNTEM 1) Bilimsel Bilginin Özellikleri B l m Objekt ft r  B l m ve b l m nsanı olayları ve olguları olduğu g b nceler. Çünkü b l m nsanı tarafsız, ön yargısız olmak zorundadır.

BİLİM FELSEFESİ  B l msel ver ler n doğru çıkması, herkes tarafından kabul ed lmes n n ön koşulu tarafsızlık ve objekt fl kt r.  B l m nsanı nançlarından, değer yargılarından, düşünceler nden sıyrılarak olanı olduğu g b nceler.  Bu şek lde yapılan b r araştırmanın sonucunda çıkan b lg nesneld r, herkesten kabul görür, nsandan nsana, toplumdan topluma değ şmez.

B l m Olgusaldır

B l m Eleşt reld r  B l msel b lg ler kes n olsa b le onlara kuşku le bakılmalıdır. Newton'un yasaları mutlak doğrular olsaydı çağdaş b l m doğamaz ve gel şemezd .  B r b l m adamı kend s nden önce gelen b r başka b l m adamının görüşünü mutlak doğru kabul etmez.  Her b l m adamı kend nden önce aynı konuda çalışmış olan başka b r b l m adamının görüşünü her zaman eleşt reb l r ve bu görüş yer ne daha doğru olduğunu kanıtladığı b r görüşü geç reb l r.

 Olgular dış dünyada var olan, doğrudan veya dolaylı olarak gözlem veya deney konusu olab len şeylerd r.  Olgular bell b r zamanda ve mekanda oluşan ve ölçüleb len, gözlemleneb len gerçeklerd r. B l m bu gerçekler nceleme etk nl ğ d r.  B l m ötes (metaf z k) olaylar deneysel olarak ncelenemed ğ ç n b l m n araştırma alanına g rmezler.

B l m Öngörüde / Öndey de Bulunur  Öndey / öngörü, geleceğe l şk n tahm n, ler de gerçekleşeb lecek b r olayı o olay henüz gerçekleşmeden önce meydana geleceğ n tahm n etmekt r.  B l m n temel amaçlarından b r doğada meydana gelen olaylar hakkında tahm nlerde / öngörü bulunarak doğayı kontrol etmekt r.  B l msel b lg ler n yeterl l ğ ne dayanarak yağmurun yağması, gezegenler n hareketler , küresel ısınmanın sonuçları g b doğa olayları hakkında öngörüde bulunulab l r.

Örnek 5: Modern dünyamızda tek b r b l m felsefes vardır, o da modern b l mler n felsefes . Buna b l m n kend kend s n n yorumu veya b l m n b l msel kurumlar tarafından yapılan yorumu da d yeb l r z. B l m, b l m n hem davalı hem davacı hem de yargıç olduğu b r mahkemede karar ver lmekte, bu mahkemeden geç ş zn alamayan her unsur b l m dünyasından kovulmaktadır. Böyle bakıldığında bütün b lg türler n yargılayab lecek ad l mahkeme bulmak güç g b görünüyor. Bu parçada sözü ed len güçlüğün neden aşağıdak lerden hang s d r?

B l m Seç c d r  B l m n her dalı kend alanı ve kapsamı ç ne g ren konuyu, olguyu ya da varlığı nceler. B l mde seç c l k ya da uzmanlık ded ğ m z bu özell kten kaynaklanmaktadır.  B l m varlığın kend alanını lg lend ren kısmını nceler, onunla lg l deney ve yöntemler uygular.  İnsanı örnek verecek olursak; nsanın toplumsal l şk ler n ,

A) Yen l klere açık olmama

sosyoloj , tar hsel süreç ç nde gel şen olayları tar h, nsanın

B) Olumsuz eleşt r lere karşı koyma

davranışlarını ve ruh sağlığını ps koloj , nsanın beden sağlı-

C) B lg ler sorgulamada y ne b l m n ölçütler n kullanma D) Ön yargılardan kurtulamama

ğını tıp konu ed nm şt r.  Günümüzde teknoloj o denl lerlem şt r k her b r b l m dalı

E) B l m n gel şme sürec n tamamladığını düşünme

kend ç nde alt bölümlere ayrılmakta, uzmanlık ve nceleme

Bilimde hem davalı hem davacı hem de yargıç aynıdır denilerek bilimi sorgulamada yine bilimin ölçütlerinin kullanıldığı belirtilmektedir.

alanları daha seç c hâle gelmekted r.

Öğğretmen Sorusu

Cevap: C

Meteoroloj b l m n n hava tahm nler nde bulunması b l m n hang özell ğ le lg l d r?

Öngörüde bulunma. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

7

BİLİM FELSEFESİ B l m Evrenseld r  B l msel çalışmalar ve b l msel b lg ler b r nsana, b r m llete, b r ırka, b r gruba veya kültüre a tt r den lemez.  B l m nsanlığın ortak ürünüdür. B l me tüm nsanlık katkıda bulunmuştur. Bu nedenle b l mden herkes yararlanır.

B l m B r k ml Olarak İlerler  B l m n tar h geçm ş nsanın tar h le başlamış, nsan gerçekleşt rd ğ her b l msel buluşun üstüne yen b r b lg , yen b r buluş eklem şt r.  Her b l msel buluş kend nden b r öncek buluşun sonuçlarını kend ne hareket noktası olarak seçer, buradan hareketle her buluşa her b lg ye yen ler n ekler.  B l m nsanları b rb rler le dayanışma ç nded rler. Problem olarak çözümes gereken b r olguyu d ğer b l m nsanları le paylaşab l r.

 Dünyanın her yer nde farklı alanlarda farklı zamanlarda b l msel çalışmalar yapılmaktadır.  B l m adamları yapılan b l msel çalışmaları tüm dünya nsanları le paylaşmakta, elde ed len sonuçları tüm dünya nsanları uygulamaktadır.

 Paylaşılan b lg ler, eklenerek, katkı yaparak her zaman d l m nde üstüne yen b lg ler monte ed lerek lerler.  H çb r b l m lk çıktığı gün sah p olduğu b lg de kalmamış, her geçen gün üstüne b r yen b lg ekleyerek gel şmeye devam etm şt r.

 Örneğ n sağlık alanında bulunan b r laç, aşı ya da tedav yöntem tüm nsanlarla paylaşılmaktadır. B l m Genelleneb l r  B l m nceleme alanında yaptığı çalışmanın sonuçlarını tümevarımı kullanarak genel olaylar hakkında b r açıklama yapar.  B r olaydan bütünü kapsayacak genellemelere g der.  B l m genelleme yaparken dayanaksız ya da temels z değ ld r.  Örneğ n gr pl b r hastayı y leşt ren laç bulunduğunda bunu tek tek nsanlarda ayrıca ayrıştırmaz. Tüm gr pl hastalara

B l m Tekrarlanab l r  B r b lg n n b l msel olduğunun kabul ed lmes ç n farklı ortamlarda, farklı zamanlarda yen den oluşturulab l r, tekrarlanab l r, denetleneb l r olması gerek r.  B l msel b lg ye ulaşan b l m nsanı kanıtladığını dd a ett ğ kuram ya da teor n n başka b l m nsanlarınca da onaylanmasını beklemek durumundadır.

aynı lacın y olacağı sonucuna varır.

B l m Aklın Ürünüdür  B l m akıl lkeler ne dayalıdır ve mantığın tümevarım, tümdengel m, analoj g b pek çok yöntem n kullanır.  B l m n ulaştığı sonuçlar aklın ve mantığın süzgec nden geçt ğ ç n her türlü çel şk den uzaktır.  B l m b r h potez ya da teor y doğrulama çabasını sürekl güncel tutar. B r b l msel b lg b r başka b l msel b lg le çel şmez.

8


 Aynı deney ve yöntemle tekrar yapılıp başkaları tarafından aynı sonuçlar doğrulanıyorsa b l msel b lg kes nd r kanısına varılır.

2) Bilimsel Yöntemin Özellikleri  B l msel yöntem; b l msel b r hedef doğrultusunda bel rlenen ve adım adım tak p ed len, zlenen yoldur.  B l m nsanları b l m n konusu ç nde yer alan olgulara l şk n b l msel b lg üretmek amacıyla basamaklar şekl nde yol ve yöntem zlemekted r.

BİLİM FELSEFESİ  B l msel yöntem aklın lkeler ne ve mantık kurallarına göre hareket ederek gerçeğ anal z eder ve parçadan bütüne doğru g derek sonuca ulaşır.  B l msel araştırmalarda güven l r b lg ed nmek ç n b l m nsanın tarafsız olması, şüpheye yer vermes ve eleşt r ye açık olması gerek r.  B l msel yöntem uygulanırken b r plan oluşturulur ve plana uygun çalışmalar sürdürülür.  B l msel yöntem deney, gözlem ve ölçmeye dayalıdır.  B l msel yöntem aynı zamanda tümevarım, tümdengel m ve h potez kurmaya dayalıdır.

B l m nsanı problem alanı olarak tesp t ett ğ konuyu deney ve gözlemle test eder.

Örnek 6:

 B l msel yöntemde kullanılan sorular vardır. Bunlar: ? Bu b lg ler h çb r şüphe çermeyecek şek lde gerçekten doğru mudur? ? Bu b lg ler hang koşullar altında doğrudur? ? Bu b lg ler ne dereceye kadar doğrudur?  Sorular ışığında yapılan çalışmalar b l mdek yanlışların düzelt lmes n ve b l m n hep lerleyen b r n tel k kazanmasını sağlar.  B l msel yöntem b rtakım aşamalardan oluşmaktadır.

Hep m zde beklent ler m z desteklemeyen kanıtları göz ardı etme eğ l m vardır. Örneğ n b r nsan, gördüğü b r rüya gerçekleşt ğ nde, o zamana dek gerçekleşmeyenler unutarak bunun, rüyalarının gerçek olduğunu kanıtladığını söyleyecekt r. Oysa tek l örneklerden hareketle genellemeler yapmak doğru değ ld r. Bu noktada görev m z, y temellend r lm ş b r h potez oluşturduktan sonra onu can alıcı b r deneyden geç rmekt r. Eğer deneyler h potez doğrularsa bulduğumuz gerçekten de b r doğa yasasıdır. Artık tek l örnekler bu yasadan güvenle çıkarsayab l r, başka b r dey şle doğru öngörülerde bulunab l r z. Böylece, b l msel b r yasa bulma sürec nde özelden genele geçer z. Bu parçada anlatılanlar, b l m felsefes n n hang sorusuyla l şk lend r leb l r? A) B l msel yöntem ned r? B) B l m ned r? C) B l msel doğruluk ned r? D) B l msel sonuç ned r?

Gözlem

E) B l msel kuram ned r? Parçada bilimde önce hipotez oluşturulduğu, sonra deney yapıldığı, oradan da yasalara ulaşıldığı belirtilmektedir. Bu durum bilimsel yöntem ile ilgilidir. Cevap: A

Deney Tutarlı değ lse h potez değ şt r l r.

H potez

Kuram Teor Tutarlı

Problem n Bel rlenmes  B l m n temel nde problem, probleme bulunan çözümler, çözümleme aşamasında ortaya çıkan başka problemler vardır.  B l m n temel nde aynı zamanda sorular da vardır. Neden? N ç n? Nasıl? g b sorular b l m n yönünü ve amacını bel rlemekted r.


9

BİLİM FELSEFESİ  Problem n ne olduğunu görmek, bu probleme yönel k doğru soruları sormak uzmanlık gerekt rmekted r.  İnsanoğlu günlük hayatta pek çok olgu ve olayla karşı karşıyadır. Bu olgu ve olaylar nsanlara günlük hayatın rut nler g b gelmekted r, b r alışılmışlık, sıradanlık söz konusudur.  Oysa b l m nsanı rut nlerden, sıradanlıklardan problem çıkarıp bunu çözmeye çalışan, alışılanları sorun g b gören b r d r.

Gözlemler n Yapılması  B l mde gözlem aracı olarak kullanılan lk yöntem duyu organlarıdır. Ancak duyu organları çoğu zaman tek başına yeterl değ ld r.  Her b l m n kend araştırma alanına uygun olarak kullandığı gözlem ve deney araçları vardır.  Gözlem yapılırken gözlem n hang şartlarda yapıldığı, gözlem aşamasına müdahale yapılmaması, olup b ten n kayded lmes g b etkenler öneml d r.  Deney yapılırken kullanılan aletler n doğru ölçüm yapıp yapmadıkları da ayrı b r önem taşımaktadır. H potezler n Kurulması  H potez; b l msel yöntemde olaylar arasında l şk kurmak ve olayları b r nedene bağlamak üzere tasarlanan ve geçerl sayılan önermelerd r.

 B l msel b r faden n h potez kabul ed leb lmes ç n sınanab lmes gerek r.  Deney ve testler sonucunda "sürekl olarak" varsayılan sonucu veren h potezler "teor "(kuram) statüsünü alırlar.

Deneyler n Yapılması  B l msel araştırma kapsamında oluşturulan h potezler n deney yöntem kullanılarak, h potez n sınanması şlem d r.  Her b l m dalı kend çalışma alanına uygun deney yöntemler kullanarak h potezler n kanıtlama yoluna g der.  Deney aşamasında bazı h potezler n tutarlı olmadığı görüleb l r. O zaman h potezler n değ şt r lmes gerekmekted r.  Her b l m dalında "deney grubu" ve "kontrol grubu" bulunur. Deney grubu üzer nde h potez kanıtlayacak deneyler yapılan gruptur. Kontrol grubu se üzer nde deney yapılmayan gruptur.

Kuramların Gel şt r lmes  Kuram; b r olgunun sürekl olarak doğrulanmış gözlem ve deneyler baz alınarak yapılan b r açıklamasıdır.  Başka b r dey şle h potezler üzer nde yapılan deney ve gözlemler hep doğru çıkıyorsa h potez artık kuram adını alır.  Kuram b l msel b lg n n en güven l r, t t z ve kapsamlı b r b ç m d r.

Örnek 7: Proust, k tapları ç n şöyle der: "K tabımı dışarıya yönelm ş b r gözlükmüş g b alın. S ze uygun değ lse, uyanı bulun; tökezlememek ç n kullanmak zorunda olduğunuz aracı, yan kend gözlüğünüzü bulmayı s ze bırakıyorum." Proust'un bu görüşü b l msel kuramlar ç n de kullanılab l r, lg lend ğ n z konuları, olayları açıklamada yeters z kalan b r kuramı oradan buradan çek şt r p uygun hâle get rmeye çalışmak yer ne, yen b r kuram oluşturmak gerek r. Bu parçaya göre, b r b l msel kuram aşağıdak koşullardan hang s n karşılamıyorsa yen s n oluşturmak gerek r?

 H potez günlük d lde dd a olarak adlandırılab l r.

A) Olgularla tutarlı olma

 H potezler genell kle geçm ş gözlemlere veya b l msel teor lerden yapılan çıkarsamalara dayanır.

B) Ekonom k olma

 Örneğ n "İnsanlarda saldırganlık duygusu a le ç ş ddetten kaynaklanır." önermes b r h potezd r. Bunun doğru olup olmadığı deney ve gözlemle spatlanırsa teor ye dönüşür.

D) Yaygın olarak ben msenme

C) Gen ş kapsamlı olma E) Bas t açıklamalar get rme Parçada bilimsel kuramların olgularla tutarlı olmadığında terk edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Öğğretmen Sorusu

Cevap: A

B r h potez ne zaman kuram hâl ne gel r?

Deney ve gözlem sonuçları h potez sürekl destekled ğ zaman.

10


BİLİM FELSEFESİ  B l msel kuramlar kend başına deneysel olarak test ed leb l r.  Y ne de kuramlar tam anlamıyla kes nleşmem şt r. Test ed len kuramlar çürütüleb l r ya da terk ed leb l r.  B l m adamları teknoloj y keşfetmek, b r hastalığı tedav etmek yan b l msel b lg y ler taşımak ç n kuramı b r dayanak olarak kullanır.

 H potezler, kuramlar değ şt r l p terk ed ld ğ g b yasalar da düzelt leb l r, gel şt r leb l rler.

3) Bilimde Be mleme ve Açıklama B l msel Bet mleme  Bet mleme; b r şey göz önünde canlanacak b ç mde, kend ne özgü yönler n bel rterek söz ya da yazıyla anlatma, tasv r etme demekt r.  İnsanların merak ya da öğrenme arzusu taşıdığı var olanı tanımak, b lmek ve anlamak amacıyla sordukları "ned r?" sorusunun cevabını aramaları ve b l m n buna verd ğ cevap bet mlemed r.

Örnek 8: Kopern k kuramı, Dünya'nın gerçekte nasıl olab leceğ n n b r tasv r g b ele alınmalıdır. Bu kuram, Dünya'nın gerçekten Güneş' n etrafında döndüğünü öne sürmez. Daha çok, b r gözleneb l r gezegen s stem n n d ğer s stemlerle bağlantısını kurmayı mümkün kılan tahm n c hazıdır. Eğer gözleneb l r s stem, Güneş merkezdeym ş g b ele alınırsa tahm nler kolaylaşır. Parçadak yoruma göre, kuramda aşağıdak özell klerden

 B l m nsanı araştırdığı konunun ne olduğunu d ğer konulardan ayrılan yanlarını da göz önüne alarak ve buna dayanarak onu b ld kler arasında farklı b r yere koyar ve bet mler (tanımlar).  Örneğ n "Yağmur nasıl oluşur?" sorusuna "Bulutların hava le

hang s n n bulunması zorunlu değ ld r?

teması sonucunda yağmur oluşur." şekl nde cevap ver lmes A) Gerçeğ açıkladığını dd a etmes

b r bet mlemed r.

B) Öndey de bulunmaya olanak sağlaması

B l msel Açıklama

C) Gözlemlere dayanması

 B l msel bet mleme tek başına yeterl olmamaktadır.

D) Açıklama yapmada yardımcı olması E) B lg ler n tutarlı olması Bilimsel kuramlar geçici açıklamalardır. Bu nedenle gerçeği açıkladığı doğru değildir. Cevap: A

 B l msel araştırmalarda bet mlenen olaya l şk n "neden" ya da "n ç n" sorularının cevabını sebepler ne ve sonuçlarına dayanarak kapsamlı b r tanımlama şlem ne "b l msel açıklama" den lmekted r.

Yasalara Ulaşma  B r b l msel kanun; gözlem ve deneylerle y desteklen p kanıtlanmış matemat ksel prens pt r. B l msel kanunlar matemat ksel formüllerle fade ed l rler.  Doğrulanmış h potezlerden oluşmuş kuramlar, tek tek olguları değ l, olgular sınıfını açıkladığı zaman b rer yasa hal ne gel rler.

 B l msel açıklama b l m n hang dalında ve onun hang konusunda yapılıyorsa araştırmanın aşamaları, sebepler , sonuçları, kanıtları, tez ve h potezler le b rl kte ver lmekted r.  Örneğ n "yağmur nasıl oluşur?" sorusunun açıklaması "suyun buharlaşması, bulut oluşumu artı ve eks kutuplar vb." pek çok b lg neden sonuç l şk s ç nde açıklanmaktadır.  B l msel açıklamada elde ed len b l msel ver ler, catlar, buluşlar ve keş fler n açıklanması vardır.


11

BİLİM FELSEFESİ  B l m nsanı bu buluşu gerçekleşt rd ğ nde sadece b l me katkı yaptığını düşünmüş, bu yöntem n b r bomba olarak kullanılacağını hesaplamamıştır.  Ancak yüzyılın buluşu bomba yapımında kullanılmış ve m lyonlarca nsanın ölmes ne sebep olmuştur.

2) Bilimin Entelektüel / Kuramsal / Teorik Değeri B l msel açıklama "neden - n ç n" sorularına ver len cevaptır.

 E. BİLİM VE HAYAT

 İnsan doğuştan merak ve b lme steğ le donanımlı olarak dünyaya gel r.

Bilimin Değeri ve Bilimsel Bilginin Hayata Etkisi

 B l m nsanları b zlerden b raz daha fazla merak ve öğrenme duygusu le b l msel araştırmalar yaparlar. Bunların sonuçlarını da tüm dünya nsanları le paylaşırlar.

1) Bilimin Pra k / Teknolojik / Maddi Değeri

 B l m n entelektüel değer nden anlatılmak stenen de nsanın merak ve öğrenme güdüsünün duyurulması kasted lmekted r.

 B l m n gerek b reysel gerek toplumsal olarak gündel k hayatımızda sağladığı faydalara b l m n prat k değer den r.

 B l m kend gel ş m sürec ç nde her geçen yıl artarak ve çoğalarak nsan hayatına g rmekte nsanın yaşamını kolaylaştırmaktadır.  B l m n b lg s prat k hayata uygulandığında hang amaçla kullanılırsa " y ve kötü" le "faydalı ve zararlı" olarak tanımlayacağımız kavramlar karşımıza çıkar.  B l m n nsanın yararlanması ç n günlük hayatta kullanmak üzere ürett ğ araç ve gereçlere "teknoloj " den r.

 İnsan yaşamını b l nmezl klerle sürdüremeyeceğ ç n ne kadar fazla b lg ye sah p olursa hayata uyumu, problemler karşısındak çözüm yolları o kadar fazla olacaktır.  B l msel b lg y elde ederken d kkat ed lmes gereken bazı noktalar vardır. Bunlar nesnell k ve tarafsızlıktır.  Günlük hayatta kullanılan ön yargılar, yanlış nanışlar, temels z koşullanmalar, batıl nanışlar b l msel b lg n n entelektüel katkıları le ortadan kaldırılab l r.

 B l m ve teknoloj nsanın emr ne ver lm şt r. İnsan yaşamını kurtarmak, kolaylaştırmak b l m ve teknoloj n n hedefler nden b r d r.  B l m ve teknoloj nerede, nasıl ve hang amaçla kullanıldığına göre " y - kötü", "faydalı - zararlı" olmaları değ şmekted r.

3) Bilimin Ahlaki / E k Değeri  B l m n nsana verd ğ bazı karater ve alışkanlıklara b l m n ahlak değer den r.  B l m n nsana " y - kötü", "faydalı - zararlı", kavramları öğret r, "manev - k ş sel" katkılarda bulunur.

 Atom çek rdeğ n n bölünerek enerj elde ed lmes ç nde yaşadığımız yüzyılın en büyük catlarından b r d r.

12


 B l m nsana her durum ve olay karşısında objekt f olmayı, sabırlı olmayı, hoşgörülü olmayı öğret r.

BİLİM FELSEFESİ

1.

B l msel b lg ön yargılardan uzak olmalıdır. B l m nsanı, laboratuvara g rerken değer yargılarını b r palto g b dışarı asmalıdır. Ama bu yaklaşım b le yeterl olmayab l r. Çünkü b l m nsanı b r fotoğraf mak nes değ ld r.

Konu Testi - 1

4.

Bu parçada b l mle lg len rken aşağıdak güçlüklerden hang s yle karşılaşıldığından söz ed lmekted r? A) Mutlak doğrulara ulaşılma


B) Nesnel davranma

A) B l me güven konusunda aşırıya kaçılmamalıdır.

C) Deney yöntem n uygulama

B) B l m nsanlığın tüm sorunlarını çözeb lecek güçted r.

D) Araştırma konusunu bel rleme

C) B l msel çalışmalar sadece doğa olayları le sınırlandırılmalıdır.

E) Yaratıcılık gerekt rme

2.

Kuramsal şarlatanlarda "b lg çl k taslama" eğ l m n n ağır bastığı görülecekt r. Hatta h ç anlamadıkları, en azından uzman olmadıkları alanlarda yen b r "çığır" açma sevdasında olanlar da var. Yüzyılların b r k m yle b nlerce aklı başında b l m adamının alınter ürünü olan en sağlam b l msel teor ler b r çırpıda alaşağı etmeye kalkışan bu k ş ler arasında oldukça b lg l , hatta akıllı olanlar bulunmakla b rl kte, genell kle uzmanlık alanları dışında boy gösterme heves ne kapıldıkları ç n gülünç olmaktan kurtulamıyorlar. Ancak bu onların b lg s z halk yığınlarının gözünde bazen b r "deha" g b görünmeler n engellem yor.

D) B l m, b lg le doğayı kontrol altına almalıdır. E) B l mde güçlü ve yararlı olan kuramlar varlıklarını devam ett r r.

5.

Parçadan aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılamaz?

A) B l m, doğaüstü güçlere karşı çıktığı ölçüde değer kazanır.

B) B lg çl k taslamada, sah p olunmayan b r özell ğ varmış g b göstermek eğ l m vardır.

B) Bulguların b l msel n tel k taşıması, b l m nsanının yansız olmasına bağlıdır.

C) Yüzyıllardır doğru kabul ed len k m b lg ler zaman ç nde yanlışlanab l r.

C) B l mde sonuçlara ulaşılırken yöntem konusuna uygun hareket ed lmel d r.

D) B l m adamların ürett ğ değerl b r k mler yok saymaya çalışan nsanlar vardır.

D) B l m gelecekte ortaya çıkab lecek olaylarla lg l öngörülerde bulunur.

E) Halka kend n üstün yetenekler varmış g b tanıtmayı başarmış olan nsanlar da bulunmaktadır. "Güneş dünyanın etrafında dönmekted r." önermes İlk Çağ'ın ünlü astronomu Batlamyus'a ve gök b lg nler ne doğru görünmüş olab l r. Ancak b z bugün bu görüşün yanlış olduğunu ve onların yanılmış olduklarını b l yoruz. Böyle b r önerme yanlıştır, onu ortaya atanlara ne kadar doğru görünmüş olsa da.

B l m tar h araştırmalarına yönelm ş olan araştırmacılara bu ş n nasıl yapılacağı öğret lmel d r. Y ne de yöntem b lg s , çoğu kez yapıldığı g b usta çırak l şk s ne terk ed leb lecek kadar değers z b r b lg olarak görülmemel d r. Çünkü ustanın veya b r gün usta olacak çırağın yeteneks z olması durumunda, usta çırak z nc r n n b r halkasında b lg n n n tel ks zleşerek değer n kaybetme tehl kes vardır. Bu parçada aşağıdak lerden hang s d le get r lmekted r?

A) B l m nsanları arasında çok b lg l ve akıllı nsanlar da vardır.

3.

Bacon, b l m nsanlığa yararlı olacak yen buluşlara mkan sağlayacak b r araç olarak görürdü. O, "B lmek m st yorsunuz? O halde sormaktan vazgeç p kend n z deney n z. Doğa b rtakım doğaüstü güçlerle, s h r ve astroloj le egemenl k altına alınamaz. Doğa ancak onun kanunlarını b lerek egemenl k altına alınab l r, çünkü nsanın gücü le b lg s b rb r yle doğru orantılıdır." demekted r.

E) B l m b rtakım varsayımlardan hareket eder.

6.


Keşfed len yen yasalar, oluşturulan yen kuramlar öncek b lg ler m z , kuram ve yasaları geçers zleşt rmez, onların yanlış olduğunu göstermez. Ancak bunların geçerl ve doğru oldukları sınırları netleşt r r; bu sınır ve koşulların dışında geçers zleşecekler n , yanlış olacaklarını b ld r r. Ve yen olan, öncek b lg ler m z de çerecek şek lde b z lerlet r, nesnel gerçeğe da r daha der n, daha tam b lg çeren b r tablo oluşturmamızı sağlar.

A) B l m n b r k ml lerley ş nde yanlış b lg ler terk ed l r.


B) B l m, uygun ortamlarda gel şme göster r.

A) B l m n değ şeb l r olduğu ve kend n yen led ğ

C) B l m, yen ve özgün olanın peş nded r.

B) B l m n olayları yansız b ç mde bet mled ğ

D) B l m, olanın yanında olması gereken de açıklar.

C) B l m n yararlı olanın peş nde olduğu

E) Öndey de bulunmak steğ , b l m n kaynakları arasında yer alır.

D) B l nmeyenler n azalmasının b l mler lerlett ğ E) Yen bulguların b l msel kuramları ve yasaları destekled ğ YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

13

BİLİM FELSEFESİ Doğayı araştırmanın üç temel unsuru vardır. Önce, doğanın bell b r yönü hakkında gözlemler yapmak, ver toplamak gerek r. İk nc olarak bu ver ler n düzenl ve anlamlı b ç mde sınıflandırılmaları gel r. Üçüncü şlem düzenl b ç mde sınıflandırılmış gözlemlerden yola çıkarak tüm gözlemler derley p özetleyen ortak b r lke, ortak b r kural bulup çıkarmaktır.

10. B l m sayes nde nsan doğal ve toplumsal gerçekl ğ anlayab l r, davranışlarını buna göre ayarlayab l r. Öte yandan nsan b l m sayes nde teknoloj üreteb l r, bu teknoloj yle doğa güçler n denet m altına alarak yaşamını kolaylaştırab l r. Bu parçada aşağıdak lerden hang s vurgulanmaktadır?

Bu parçada b l msel araştırmanın aşağıdak koşullardan hang s n karşılaması gerekt ğ vurgulanmaktadır?

A) B l m n b r etk nl k olduğu

A) Özgün f k rler ortaya atma

B) B l m n değer ve şlev

B) Kend doğrularını ortaya koyma

C) B l m n tar hsel gel ş m

C) Nesnel tavır takınma

D) B l msel kuramların ölçütler

D) S stemat k olma

E) B l msel buluşların önem

E) Alan b lg s ne sah p olma B l m n lerlemes adım adım gerçekleş r. Her adımda b r öncek hatalar ger de bırakılır ve kalan b lg ler temel alınarak üzer ne yen ler konur. Bu lerleme günün b r nde açıklanması gereken h çb r şey n kalmayacağı nancının temel n oluşturur.

11. Aşırı ve dar uzmanlaşmanın, b l m adamını b r tekn syene dönüştürerek b l me de tehl kel b r n tel k kazandırdığı söyleneb l r. Gerçekten kend sınırlı arasında l şk aramayan, buluşlarının gen ş sosyal ve kültürel sonuçlarına kayıtsız b r b l m adamı tavrı, b l m yaralar.


Bu parçada b l mler bekleyen hang tehl keye d kkat çek lmekted r?

A) B l m gel şme sürec n tamamlamıştır.

A) Bütünün gözden kaçırılması

C) B l m n gel şmes nde b l m nsanlarının ortak çabaları yadsınamaz.

C) B l m nsanlarının nesnell kten uzaklaşması

B) T car kaygılarla b l msel araştırma yapılması

D) Tüm b l mler özünde tek b r b l me nd rgeneb l r.

D) B l msel şb rl ğ n n redded lmes

E) B l msel b lg zamanla kusursuz ve eks ks z hale gelecekt r.

E) Eleşt r ler n d kkate alınmaması

Kopern k, egemen deoloj n n kabuller n , değerler n , dogmalarını el n n ters le terek, bunlar yokmuş g b davrandı. Egemen deoloj n n sınırlarını aştı, yasak bölgelerde problem araştırması yaptı ve gözlemlere dayanan matemat ksel b r model ortaya koydu. Bu duruma egemen deoloj z n vermed ve Kopern k' ölümle tehd t ett .

12. Toplumların gel ş m ve lerlemeler ne paralel olarak b l mde k m zaman yavaşlamalar, k m zaman se sıçramalar görülmüştür. Toplumsal durgunluk zamanında b l msel gel şmen n de ağırlaştığı, sıçrama dönemler nde se bütünü le gel şt ğ , hatta çoğu kez yol göster c n tel ğe dönüştüğü görülmüştür.



A) B l m nsanının sah p olduğu dünya görüşü, ne tür b l msel çalışma yapacağını etk leyeb l r.

A) B l m, b l m nsanlarının özver l çalışmaları sonucunda gel ş m göster r.

B) B l m nsanı bulgularını d ğer b l m nsanlarıyla paylaşmalıdır.

B) B l msel kuramların kend n yen lemes uzun süre alır.

C) B l m nsanının eleşt rel tavrı topluma egemen güçler tarafından tepk yle karşılanab l r.

C) B l mde, problemler d ğer kuramlara göre çok daha y çözümleyeb len kuramlar ayakta kalır.

D) B l m nsanları yanlış olan kuramlarında ısrarcı olmamalıdır.

D) B l m n gel şm şl ğ toplumların gel şm şl ğ le doğru orantılıdır.

E) B l m nsanı eleşt r lere açık olmalıdır.

E) B l msel gel şme n şl ve çıkışlı b r sey r zlem şt r. 4. D

5. C

6. E

7. D

8. E

9. C

10. B

11. A

12. E


3. A

14

2. C

9.

B) B l m n, nsanların rahat ve konforunu artırdığı unutulmamalıdır.

1. B

8.

Cevaplar

7.

Konu Testi - 1

BİLİM FELSEFESİ

1.

Gal le teleskopunu Ayın ve Jüp ter' n üzer ne çev rd ğ nde, onlarla lg l yaptığı bazı gözlemlerden Ar stoteles' n ay üstü âlemdek c s mler n ayrı b r yapıda olduğu düşünces n n yanlış olduğu sonucuna varmıştı. Y ne P sa'nın eğ ml kules n n tepes nden aşağıya bıraktığı farklı ağırlıktak taşların da yaklaşık olarak yere aynı sürede düştüğünü görmes nden de Ar stoteles' n hareketle lg l kuramının yanlış olduğu sonucuna varmıştı. İşte bu olaylar, bu olayları açıklaması mkansız olduğu görünen Ar stoteles' n f z k parad gması ç nde b r kr z oluşturuyor ve bu parad gmanın yer ne yen b r parad gmayı geç rmek gerekt ğ n ortaya koyuyordu.

Konu Testi - 2

4.

– Yerçek m kanununun tek b r nesneye a t olmayıp bütün nesneler ç n geçerl olmasıdır. – Bütün metallar ısıtılınca genleş r, yargısı b l msel b r olgu se bu bulgu aynı koşullar altında her defasında farklı metallerle aynı sonuçları ver r. Bu bel rlemelere dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r? A) B l m teknoloj yle yakından l şk l d r. B) B l mde kuşku yöntem nden vazgeç lmemel d r.

Buna göre b l mde yen b r parad gmaya geç lmes n n gerekl koşulu aşağıdak lerden hang s d r?

C) B l mde öndey ye yer vardır. D) B l m n ver ler nedensell k l şk s ne dayandığından genelleneb l r özell kted r.

A) B l m adamlarının b rb r nden bağımsız çalışmalar yapması

E) B l mde h potez oluşturulurken b l msel yasalardan yararlanılmalıdır.

B) Bazı b l m adamlarının farklı b r b l m anlayışına sah p olması C) B l msel araştırmalarda farklı yöntemler kullanılması D) Mevcut parad gmanın, yapılan bazı b l msel buluşların sonucuyla uyuşmaması E) B l mde en son ortaya konan parad gmanın her zaman doğru olması

2.

5.

M lyonlarca beyaz kuğu görmüş olmamız "Bütün kuğular beyazdır." yargısına varmamızı zorunlu kılmaz. Çünkü bu, gözlem alanımızın dışında kalan b r yerlerde s yah b r kuğunun bulunmadığını mantıksal kes nl kle garant lemez. Fakat b r s yah kuğu bulunursa bu genelleme yanlışlanmış olur.

B l m nsana ne kadar oturmuş olurlarsa olsunlar, ç nde yaşamış olduğu b lg , görüş ve kanıların mutlak b r değer taşımayacaklarını, onların sürekl yen değerler, b lg ler ve karşılaştırmalarla test ed lmeler gerekt ğ n öğret r. Bu parçada b l mle lg lenen nsanlara aşağıdak lerden hang s n yapmaları öğütlenmekted r? A) Konuya odaklanmalarını

Bu parçada aşağıdak lerden hang s n n yeters zl ğ ler sürülmekted r?

B) Araştırmalarda g zl l ğe d kkat etmeler n C) Halkın anlayacağı b r d l kullanmalarını

A) Tümevarımın

D) D ğer b l m nsanlarının görüşler nden yararlanmalarını

B) Aklın C) Tümdengel m n

E) B lg ler n n geçerl l ğ n sorgulamalarını

D) B lg b r k m n n E) Öngörüde bulunmanın

3.

B r b l m nsanı bütün b l msel donanımına, tekn k gel şmeler n get rd ğ kolaylıklara, tüm somut ver lere dayanarak teşh s n koymaya, b rtakım tahm nler yürütmeye, kend nce yorumlar yapmaya, olasılıkları değerlend rmeye çalışırken aynı zamanda merak ett ğ soruları sormak durumundadır. Bütün bunları yaparken yararlandığı sadece ed nd ğ b lg ler değ l, öznel, bağımsız ve sorgulayıcı düşünme yet s n ne kadar kullandıklarıdır. Bu parçada b l m nsanlarında aşağıdak özell klerden hang s n n bulunması gerekt ğ vurgulanmaktadır? A) B l msel yöntem n önem n kavrama B) Felsef b r tavra sah p olma C) D ğer b l m nsanlarıyla şb rl ğ ne g rme D) Yen yöntemler sınama E) Araştırılmayanı araştırma

6.

Günümüz b l m nsanının E nste n'ın kuramından kuşkulanma hakkı yoktur. Çünkü bu kuramın gerçekler herkes tarafından kabul görmüştür. B l m nsanı gerçek karşısında kuşkulanırsa, h çb r zaman doğru rotasını bulamayacaktır. Amaç doğru yolda yürümekse yapılması gereken tek şey, herkes tarafından kabul gören gerçekler kabullenmekt r. Bu parçada b l m n hang özell ğ taşıdığı savunulmaktadır? A) Eleşt r lerle kend n düzeltme B) Dogmat kl kten uzaklaşma C) Kes n doğrular çerme D) Kuramları matemat ksel bakımdan destekleme E) Kend ne a t b r yöntem n n bulunma YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

15

BİLİM FELSEFESİ B r b l m adamı daha önce yaşanan depremlerle lg l b r kt rm ş olduğu b lg ler kullanarak, yaşadığı dönem n yer kabuğundak hareketl l ğ s steml b r şek lde b r araya toplayab l r. Tüm bu b lg lerden yola çıkarak, ler de karşılaşacağımız depremler n puçlarını doğruya yakın b r b ç mde b ld rerek, nsanların depreme hazırlıklı olmasını sağlar.

10. B l m adamı, kend s n n değ lse b le gelecek kuşakların çözeb leceğ sorunlarla uğraşır. B l m n sorularına ş md l k cevap ver lmese de aslında cevap ver lemeyecek sorular değ ld r. Korkunç b r hastalığın neden n n ne olduğuna l şk n b r soruyu, cevabı ş md l k ver lmese de cevapsız sorulardan sayamayız. Bu parçaya dayanarak aşağıdak yargılardan hang s ne ulaşılab l r?

Bu parçada b l m n özell kler nden hang s üzer nde durulmaktadır?

A) Dogmat k anlayışın yıkılması b l m n modernleşmes ne yol açmıştır.

A) Olgulara dayalı olması B) B r k ml olarak lerlemes

B) B l m ç n henüz b l nmeyenler vardır.

C) Yönteml olması

C) B l mde çözüm ç n b l m nsanları çaba göstermel d r.

D) Öndey ye açık olması

D) B l msel b lg ler uygulanab l r b lg lerd r.

E) Tüm ulusların katkı yapması Düşünce tar h ne lg s zl k, genell kle kültürel barbarlığın b r gösterges olarak algılanır. Çünkü düşünceler n gel şmes ne ve oluşuna lg duymayan k ş , düşünce yaşamının kend s ne de lg duymaz. Gel şmekte olan b r araştırma alanında çalışan genç b l mc , bugün geçerl olan düşünceler n köken n ve gel şme sürec n saptamaya çalışmalıdır. Bunu k ş sel nedenlerle yapmasa b le, bu gel ş m nde kend konumunu saptamak sonuçta ona daha güçlü b r k ml k kazandıracaktır.

11. • Günümüzde üstün özell klerde uçak yapılab lm şse bunun temel nde Hazerfen Ahmet Çeleb 'n n lk uçuş denemeler n n katkısı vardır. • B l m tar h nde her b r b l msel görüş b r d ğer ç n basamak oluşturur. • B l mde daha ler y göreb ld ysem bunu omuzlarından baktığım Gal leo ve Kepler g b devlere borçluyum Bu görüşlerde b l m n hang özell ğ vurgulanmaktadır?

Bu parçada genç b l mc lere aşağıdak lerden hang s öner lmekted r?

A) Duyusal alanın ötes yle lg lenmemes

A) B l m n tar h sürec n öğrenmeler

C) B r k ml olarak lerlemes

B) B l msel çalışmalarda araştırma konusunu sınırlandırmaları

D) Genelleneb l r olması

B) Eleşt rel olması

E) Sonuçların akılla temellend r lmes

C) Tarafsızlıklarını kaybetmemeler D) Yanlış olan h potezler nde ısrarcı olmamaları

12. B l m , onun tar hsel gel ş m n nceleyerek anlamaya çalı-

E) B l msel şb rl ğ ne hazır olmaları

Bu parçada aşağıdak lerden hang s d le get r lmekted r? A) B l m nsanı her türlü b lg y sorgulamalıdır.


B) B l m nsanları yanlışlamaya gereken önem verd kler nde, bütün b lg ler doğrulanmış olacaktır.

A) B l m n farklı özell kler farklı araştırmalarla anlaşılab l r.

B l m tümevarım yoluyla kuramlar oluşturmaya çalışmaz; aks ne kurulan kuramları yanlışlamaya çalışır. B l m adamı önce b r varsayım veya kuram ortaya atar, sonra bu kuramların öndey ler n yanlışlamaya çalışır. Eğer kuram bazı testler sonucu yanlışlanırsa, b l m adamı bu kuramı terk ed p yen b r kuram aramaya başlar. Eğer test kurama uyarsa, b l m adamı kuramı savunmaya devam eder.

B) B l m farklı yaklaşım b ç mler yle anlaşılab l r.

C) Düşünce dünyası her zaman yen l klere açık olmalıdır.

C) B l m anlamak ç n b l msel b r k me sah p olmak gerek r.

D) B l msel kuramların geçerl l ğ yanlışlama yoluyla sınanab l r.

D) B l m gereks n mlere cevap ver r. E) B l mden yeter nce faydalanmak ç n öncel kle onun ne olduğunun anlaşılması gerek r. 5. E

6. C

7. D

8. A

9. D

10. B

11. C

12. E


4. D

16

3. B

E) B l m gel ş m n tamamladığından b l nmeyen b r şey kalmayacaktır.

2. A

9.

şab l r z. Günümüzde g derek önem kazanan b l m tar h n n yapmak sted ğ budur. B r başka yaklaşım, b l msel araştırmada bulunan k ş ler n, tek tek ya da grup olarak taşıdıkları n tel kler ve ç nde bulundukları sosyal ve kültürel koşulları nceleyerek b l m anlamaya çalışmaktır; b r başka dey şle, b l m n oluşum ve gel ş m nde k ş sel ve sosyal koşulların etk s ne bakılarak b l m açıklama yoluna g d l r. B l me mantık ve felsefe açısından bakıldığında b l m düzenl b r b lg bütünüdür. B lg ler m z "önerme"lerde yer aldığından, b l m anlama b r bakıma nceleme, eleşt rme ve çözümleme demekt r.

1. D

8.

E) Bütün b l mler tek b r b l me nd rgeneb l r.

Cevaplar

7.

Konu Testi - 2

YGS // FELSEFE

FÖY NO

12

TARAMA

1. Mısır'da yıldızlar gözlenerek takvimler geliştirilmiştir. Tak-

4. • Çin felsefesine göre siyahın içinde beyaz, beyazın içinde

vim ise, verimli tarım için önemli bir yeniliktir. Ayrıca Nil'in her yıl su taşmalarına sebep olması ve su taşkınlarından sonra bataklık haline gelen tarım alanlarını yeni baştan düzenleme zorunluluğu geometriyi ortaya çıkarmıştır.

siyah, yani her iyiliğin içinde kötülük, her kötülüğün içinde bir iyilik vardır.

Bu parçaya göre bilimin ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur? A) Bilgi birikiminin oluşması B) Yöntem problemlerinin çözülmesi C) Pratik yaşamın kolaylaştırılma isteği D) Dogmatik anlayışın yıkılması E) Olaylar arasında neden sonuç ilişkisi aranması

2. Öklid uzayı, Aristoteles mantığı, skolastikler metafiziği faydalı olarak görmüşlerdir. Ancak bugün, geçmişte doğru kabul edilen bilgilere yanlış demeye hazırlıklı olmalıyız. Çünkü geçmiş dönemler için faydalı olan bilgilerin günümüzde de aynı şekilde faydalı olacağını ileri süremeyiz. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir?

• Herakleitos'a göre her ölüm bir doğumdur, her doğum da bir ölümdür. Bu iki görüşle aşağıdaki kavramlardan hangisi açıklanmaktadır? A) Karşıtların birliği B) Özgürlük C) Kaos D) Nominalizm E) Töz

5. – Herakleitos, varlığın temelinin değişme, oluş ve akış olduğunu ileri sürmüştür. – Platon'a göre varlıkların aslı idealardır. – Thales ise her şeyin sudan türediğini ve tekrar suya döneceğini iddia etmiştir.

A) İnsan, yaşamına ancak bilgi ile yön verebilir.

Burada görüşleri verilen filozoflar aşağıdaki sorulardan hangisine yanıt aramaktadırlar?

B) Doğru bilginin elde edilmesi mümkün değildir.

A) Evren değişebilir mi?

C) Deneyimler en sağlam bilgileri verir.

B) Sonsuz olan nedir?

D) Doğruların değerini belirleyen, o gün için sağladıkları yarardır.

C) İnsan aklıyla evreni kavrayabilir mi?

E) Doğru, düşüncenin yansıttığı gerçeklikle uyuşmasıdır.

D) Evrenin ilk ögesi nedir? E) İnsan deneyimi varlığın tümünü kavrayabilir mi?

3. Demokratik toplumlarda egemenlik yazılı yasalarla belirle-

6. Yasayı çiğnemeyi küçük veya kabul edilebilir hale getirdiği-

nir ve iktidar sahibi, yasalarla belirlenmiş bir hukuk sistemi içinde egemenlik gücünü kullanır. Demokrasilerde hem yönetenin hem de yönetilenlerin hak ve görevleri yasalarla düzenlenmiştir. Demokratik toplumlarda yasaları yapan parlamento, yasaları uygulayan hükümet ve bağımsız yargı güçleri bulunmaktadır.

nizde, bunun artık hiç kimse yasaya saygı duymayıncaya kadar, bir sonu gelmeyecektir. Yasaya saygının bir kez altı oyulmaya başlandığı zaman, bundan genel bir yasa tanımazlığın çıkacak olması tehlikesi vardır.

Bu parçaya dayanarak demokratik toplumlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Kişi hak ve özgürlüklerinde uluslararası sözleşmelere bağlı kalınmalıdır.

A) Herkes yasalara uymak durumundadır.

B) Yasaya beslenen saygı zedelendiğinde düzen bundan zarar görür.

B) İktidar meşruiyetini yasalardan alır.

C) Devlet işleyişiyle ilgili olarak yurttaşları bilgilendirmelidir.

C) Güçlerin ayrılığı ilkesi uygulanır. D) Yöneten ve yönetilenler hukuka uymak durumundadır.

D) Güçlü krallar bile "Ben yasayım." demek yerine "Ben yasalım." demeyi tercih ederler.

E) İktidar, halkın zararına olacak kanunları çıkararak meşruiyetini sağlar.

E) Devlet çıkabilecek sorunlara karşı önlem almak durumundadır. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

1

Tarama

7. Sanat yapıtındaki güzellik ile doğadaki güzellik bir değildir.

10. Bir doğa görünümü diye adlandırdığımız şu ağaçlar, dağ-

Örneğin doğada var olan akarsular, ağaçar, çiçekler birer sanat eseri değildir. Ancak bir akarsu ile ilgili şiir, ağaç veya çiçeklerin resmi birer sanat eseridir.

lar, sular, evler topluluğu güzelse kendinden güzel değildir, benden ötürü, benim kendi gücümle güzeldir, ona bağladığım fikirle ya da duyguyla güzeldir.

Bu parçaya göre sanat eserinin temel özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

Bu parçadaki görüş aşağıdakilerden hangisiyle paralellik gösterir?

A) Düş gücüyle keşfedilecek bir dünyasının olduğu

A) Sanatçı, doğadaki gerçekliğe farklı bir anlam kazandırır.

B) İnsanın yaratıcı yeteneğiyle oluştuğu C) İzleyen kişiyi geliştirdiği D) Biricik olduğu E) Bir yarar gözetilerek yapılmadığı

B) Sanattaki güzellik insanda kurmaca bir dünya oluşturur. C) Sanattaki ve doğadaki güzellik birbirinden farklıdır. D) Sanat eserinin güzelliği kendindedir. E) İzleyicinin duyguları sanattaki güzelliği belirler.

8. Dünya cisimseldir. Cismin boyutlarına yani en, boy ve derinliğe sahiptir. Bu nedenle evrenin her parçası cisimdir ve cisim olmayan şey evrenin parçası değildir. Bu parçada görüşleri verilen filozof ve akımı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ruhçuluğu savunan Spinoza B) Varoluşçuluğu savunan Sartre

11. Bilim insanı herhangi bir konuda araştırma yaparken zihnindeki sorulara yanıt arar. Ancak bu sorular bilim insanı için önem taşısa da, insanoğlunun beklentilerini karşılamıyorsa, yaptığı çalışmanın ilgi görmesi beklenemez. Örneğin James Watt'ın buhar makinesini icat etmesi toplumsal ve evrensel bir değişikliğe neden olmuştur. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

D) İdealizmi savunan Platon

A) Bilimsel araştırmalar toplumsal bir gereksinime cevap vermelidir.

E) Nihilizmi savunan Gorgias

B) Bilimsel çalışmalarda seçicilik söz konusudur.

C) Maddeciliği savunan Hobbes

C) Bilimde amaç, genellenebilir sonuçlara ulaşmaktır. D) Bilimsel etkinlikte fayda ve çıkar amacı güdülmemelidir. E) Bilimde etik ilkelere uyulmalıdır.

9. Bireyin kendine özgü hakları vardır. Bireyin hakları bütün adına ve kendini bütünle özdeşleştiren devlet adına göz ardı edilemez. Ancak bu haklar bireye, toplum ve devlet karşısında birtakım ödevler yükler. Bu parçada siyaset felsefesinin hangi sorusuna yanıt aranmaktadır? A) İktidar kaynağı nelerdir? B) Meşruiyetin ölçütleri nelerdir? C) İnsan eylemlerinde özgür müdür? D) Devletin bireyle ilişkisi nasıl olmalıdır? E) Bürokrasiden vazgeçilebilir mi?

2


12. Sanat felsefesi güzeli, güzelliği, sanatı, sanatçıyı, sanat eserini, sanatın kavramlarını kendisine konu edinir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi sanat felsefesinin sorularından biri değildir? A) Sanat nedir? B) Evrensel estetik yargılar var mıdır? C) Sanatçı kime denir? D) Güzel olan aynı zamanda hoş mudur? E) Bilginin sınırları var mıdır?

Tarama

13. Her iktidar kendine göre bir hukuk sistemi oluşturarak meş-

16. Bireyler ekonomik anlamda özgür olurlarsa diledikleri gibi

ruluğunu temellendirilir. İktidarı sağlama teknikleri arasında en etkili araç, iktidarın meşru olduğu hakkında bir kanaat oluşmasıdır. Çünkü kamu vicdanında tutunmayan, saygı görmeyen, inanılmayan bir iktidar, uzun süre sadece fiziki kuvvetle ayakta duramaz.

üretirler, ürünlerini diledikleri gibi pazarlayıp birbirleriyle rekabet ederler. Ekonomik yaşam böylelikle bir düzen kazanır. Bireyler ekonomi alanında kendi çıkarlarını gerçekleştirerek zenginleştikçe, bu zenginlik ve refahtan yavaş yavaş o toplumdaki herkes pay almaya başlar.


Bu parçada sözü edilen görüşün temelinde aşağıdakilerden hangisi bulunmaktadır?

A) İnsan bencil bir varlık olduğundan toplumsal düzen sağlanmalıdır.

A) Sosyalizm

B) Devlet işlerinde iş bölümü, halk arasındaki dayanışmayı artırır.

C) Liberalizm

C) İktidarlar gelip geçicidir.

B) Anarşizm

D) Cumhuriyet E) Monarşi

D) Meşruluk ve yasallık birbirinden farklıdır. E) İktidar bir meşruiyete dayandırılmazsa kalıcı olamaz.

17. Tanrı tüm varlıkların kaynağı ise, var olan şeylerin başka

14. Evrende bir düzen vardır. Bu düzen belli amaçlara hizmet etmekte ve yaşamın sürmesini sağlamaktadır. Ne düzen ne de amaç kendiliğinden ortaya çıkabilir. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Evrendeki düzenlilik Tanrı'nın varlığına bir kanıttır. B) Tanrı ve evren, bir ve aynı şeydir. C) Tanrı kavramından Tanrı'nın varlığına ulaşılabilir. D) Her varlık yaşamını Tanrı'ya borçludur. E) Her insanda Tanrı inancı bulunur.

bir kaynağı olamaz. Tanrı bu bakımdan bir sanatkârla, örneğin bir heykeltraşla karşılaştırılamaz. Heykeltraş, var olan bir malzemeye şekil verir. Oysa, yaratılıştan önce yalnızca Tanrı vardı; bu nedenle varlığa gelen her şey var oluşunu Tanrı'ya borçludur. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi dile getirilmektedir? A) Tanrı'nın yarattığı varlıkların tümü iyidir. B) İnsan Tanrı'yı bilemez. C) Tanrı'nın varlığı evrenin dışında aranmalıdır. D) Tanrı her şeyi yokluktan yaratmıştır. E) İnsan, Tanrı'nın yarattığı doğal yasalara uymalıdır.

18. Estetik yargılar bireyseldir. Herkes beğenisini özgürce 15. "Bizim kuracağımız devlette kunduracı kunduracıdır, kunduracılıktan başka bir de kaptanlık yapmaz. Çiftçi çiftçidir, çiftçilikten başka bir de yargıçlık etmez. Asker askerdir, askerlik ederken alım satımla da uğraşmaz." Platon bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini savunmaktadır?

değerlendirip ifade eder. Bu beğeni, kişinin duygularına bağlıdır ve tamamen özeldir. Renkler, şekiller, sesler kişiler tarafından değerlendirilmiştir. Hoşa gitme ve güzel bulma olayları mantıksal yargılar gibi değerlendirilemez. Kimse kendinin güzel bulduğunu başkalarının da güzel bulmasını bekleyemez.

A) İdeal bir devlet düzeni olamaz.

Bu parçada aşağıdaki sorulardan hangisine cevap verilemektedir?

B) Ütopyalarda hoşgörü ve erdem önemlidir.

A) Güzel nedir?

C) Devlet erdemli kişiler tarafından yönetilmelidir.

B) Ortak estetik yargılar var mıdır?

D) Devlet içinde sınıfsal ayrımlar olmamalıdır.

C) Sanat eserinin özellikleri nelerdir?

E) Bir devlet düzeninde insanlar yeteneğine göre görevlerini yerine getirmelidir.

D) Güzel ve yüce arasındaki bir ilişki var mıdır? E) Sanatta ölmez eserler ortaya konulabilir mi? YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

3

Tarama

19. • Aristippos "Eylemlerimizin sonucunda haz duyuyorsak o eylem ahlakidir." der. Acıdan uzaklaşmak, hazza yaklaşmak yaşamın anlamıdır. • Epiküros'a göre yaşamın en güçlü kuralı hazzı aramak ve acıdan kaçmaktır. İhtiyaçları sınırsız olan insan kendini eğitebilir ve ölçülü olursa hazzı yakalayabilir. Bu iki düşünürün görüşlerine dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) İnsan korkularından kurtulmalıdır. B) Ahlak ancak cesaretli olmakla kazanılabilir. C) İyi ve kötünün anlamı yoktur, önemli olan insanın mutlu olmasıdır. D) İnsan ihtiyaçlarını ne kadar azaltırsa o oranda mutlu olur. E) Hazza yaklaşıp acıdan uzaklaşmak insanın ahlaklı olmasını sağlar.

22. Din felsefesi ile teolojiyi birbirinden ayırmak gerekir. Teoloji belirli bir dinin temel ilkelerini sorgulamadan kabul eder, onların anlamı ve sonuçları üzerinde çalışmaya yönelir. Din felsefecisi için dinsel ilkeler kesin, şüphesiz doğrular değildir. Felsefe için din, sorgulanması gereken bir alandır. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi dile getirilmektedir? A) Teoloji, din felsefesinden farklı olarak dine tarafsız yaklaşır. B) Teoloji ve din felsefesi aynı konuyu farklı biçimlerde ele alır. C) Din felsefesi mutlak inancı savunur. D) Teoloji inanca eleştirel yaklaşır. E) Din felsefesinde teolojiden farklı olarak dini inançlar değişmez.

23. Evrenin oluşumu bize Tanrı'nın niteliklerini duyurur. Bu 20. Yanyana konmuş biri ham, diğeri işlenmiş iki taşı ele alalım. İşlenmiş olan taş, sanatçı tarafından hayvan ya da insan haline getirilmiş olsun. Bu heykel taş olduğu için değil, taş bir şekil aldığı için güzeldir. Yoksa diğer taşın da güzel olması gerekirdi. Bu parçadaki görüşe göre sanat aşağıdakilerden hangisiyle ifade edilebilir? A) Sanatçının kendinden nesneye kattığı biçimdir. B) Sanatçının toplumsal sorunlara çözüm bulmasıdır. C) İnsanı eğlendiren bir oyundur. D) Dünyaya eleştirel bakabilme becerisidir. E) Evrensel bir etkinliktir.

sonsuz kudretini evrene yansıtan ve bize gösteren Tanrı'dır. Kendi koyduğu yasalara göre bizde hayranlık oluşturmuş olan Tanrı, doğanın bu gizemli yaratılışında saklıdır. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Tanrı'nın varlığı konusunda ileri sürülen kanıtlar yeterli değildir. B) Tanrı, doğada ve evrende meydana gelen olaylara karışmayan bir varlıktır. C) Evren Tanrı'nın bir yansımasıdır. D) Hiç kimse bilmediği bir Tanrı'ya iman etmez. E) İnsanların ortak inançları bir Tanrı'nın var olduğunu göstermektedir.

21. İnsan iyi ve kötüyü ancak sezgi ile kavrayabilir; sezgisine

24. Francis Bacon, doğa üzerine araştırmanın, içerikten yok-

uyarak yaptığı davranış "iyi"dir. Örneğin, boş zamanımı müzik dinleyerek, eğlenerek geçirebileceğim gibi, yardıma ihtiyacı olan birisine yardım ederek de geçirebilirim. Ben içimden gelen sezgiye uyarak eğlenmekten vazgeçip yardım edersem, iyi yapmış olurum.

sun kalıplarla uğraşan kıyas ya da tümdengelimle hiçbir ilişkisi olmadığını savunmuştur. O, bilimsel araştırmanın gözlem ve deneye, tek tek olgulardan genel sonuçlara giden tümevarıma dayandığını savunarak bir tümevarım mantığı geliştirmeye çalışmıştır.

Bu parçada sözü edilen görüşler aşağıdaki düşünürlerden hangisine uygundur?

Buna göre, Francis Bacon bilime hangi konuda katkı sağlamaya çalışmıştır?

A) Kant'ın ödev ahlakına

A) Bilimde eleştiriye önem verme

B) Hobbes'in benci görüşüne

B) Deney yöntemini geliştirme

C) Epiküros'un hedonizmine

C) Bilimsel kuram oluşturma

D) Bergson'un entüisyonizmine

D) Tutarlı düşünceler öne sürme

E) Sartre'nin egzistansiyalizmine

E) Bilimin yöntemini değiştirme

4


Tarama

25. İyi matematik bilmeyen bir fizikçi, bir nesnenin düşme hı-

28. İlk Çağ doğa filozoflarının düşüncelerinde, gerçeğin bilgisi-

zıyla uzaklık arasındaki oranı saptayamaz. Aynı şekilde fizik bilmeyen bir matematikçi de doğadaki maddeleri tam olarak kavrayamaz.

ne gözlem ve düşünceyle ulaşıldığını, Aristoteles'in belirttiği gibi var olanın ilk temellerinin ortaya konulduğu görmekteyiz."

Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

Buna göre İlk Çağ doğa filozoflarının felsefesinin hangi alanıyla ilgilendikleri söylenebilir?

A) Bilimsel ürünler yaratıcısından ayrı varlık alanı kazanır.

A) Etik

B) Bilim birikimli olarak ilerler.

C) Siyaset felsefesi

C) Bilimler teknoloji ile ilgilenmek durumundadır.

D) Bilim felsefesi

D) Doğa bilimleri akla, formel bilimler deneye dayanır.

E) Din felsefesi

B) Ontoloji

E) Bilimler arasında karşılıklı bir ilişki vardır.

26. Evren bir yandan sürüp giden bir oluş, öbür yanda da karşıt şeylerin sonu gelmez bir savaşı olarak görünür. Karşıtlar arasında savaş olmasaydı evrende varlıklar da olmazdı. Çünkü varlık, karşıtlar arasında savaşın uzlaştırılmasıyla meydana gelen uyum nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu parçada varlıkla ilgili aşağıdaki verilenlerden hangisi sorgulanmaktadır? A) Diyalektik süreç B) Ana maddenin neliği C) Var olma olmama sorunsalı D) Madde ve form ilişkisi E) Görünen ve görünmeyen varlıklar

29. İnsanlar bilgisiz oldukları için kötüdürler. Eğer akıllarına güvenebilselerdi iyiyi seçerlerdi. Çünkü doğru düşünmek kaçınılmaz olarak doğru davranışı getirir. Erdem, bilgidir. Kimse isteyerek kötülük yapmaz. Bu parçadaki görüş aşağıdaki felsefe alanlarından hangisiyle ilgilidir? A) Ontoloji B) Epistemoloji C) Etik D) Estetik E) Bilim felsefesi

27. Kant'a göre insanların ödevleri mutlak ve koşulsuzdur. Kesin buyruk ifade eden önermeler koşullu buyruklardan farklıdır. Koşullu buyruklarda neyi yapmamız, neyi yapmamız gerektiği hangi amacı istediğimize bağlıdır. Örneğin "Eğer hapishaneye girmek istemiyorsan hırsızlık yapmamalısın." gibi koşullu bir buyruk ahlak buyruğu olamaz. Kant'a göre bir eylemin ahlaki olması aşağıdakilerden hangisine bağlıdır? A) Başkalarının sorumluluğunun üstlenilmesine B) Toplumsal değerlere uyumlu davranılmasına C) Ahlak konusunda bilgili olunmasına D) Bir şarta bağlı olmadan gerçekleştirilmesine E) İyi ile kötünün ayırt edilebilmesine

30. Din felsefesi dinin dayandığı ilkelerin özünü tartışır. Özgür düşünmeye dayandığından nesnel bir tutum izlenir. Din felsefesi ne dinin buyruğundadır ne de dini buyruğu altına almaya çalışır. Aşağıdakilerden hangisi din felsefesinin ele aldığı sorulardan biri değildir? A) Evren yaratılmış mıdır? B) Ruh ölümsüz müdür? C) Vahiy ve akıl arasında ne tür bir ilişki vardır? D) İnsan Tanrı'yı bilebilir mi? E) Akıl gerçekliği kavrayabilir mi? YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

5

Tarama

31. Ahlaki eylemin amacı ne mutluluk ne de faydadır. Çünkü

34. Bilimde problem çözebilen, yeni koşulların ortaya çıkardığı

onlar öznel duygulardır. Mutluluk ve fayda herkeste farklı anlamlara gelebilir, herkese göre farklı iyi olabilir. Bu durumda ahlaki eylemin evrenselliğinden söz edilemez. Ahlaki eylemin amacı "ödev" olmalıdır. Ödev, iyiyi istemedir, akla uygun olanı yapmaktır. Bütün bunlar kişiden kişiye değişmez.

problemleri diğer kuramlara göre daha iyi çözümleyebilen kuramlar ayakta kalır. Bu durumda bir kuramın doğruluğu, onun fiziksel gerçekliğe uygun gelmesinden ya da doğayı tam olarak tasvir etmesinden değil de, biriken problemleri çözebilme kapasitesinden gelir.

Kant bu görüşleriyle aşağıdakilerden hangisini dile getirmektedir? A) Eylemin iyi ya da kötü olduğunu belirleyebilecek bir ölçüt yoktur.

Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Hipotez oluştururken bilimsel yasalardan yararlanılmalıdır. B) Kuramlar hem yalın hem doğru olmalıdır.

B) Eylemin amacından çok sonucu önemlidir.

C) Olgular kurama uydurulmaya çalışılmalıdır.

C) Evrensel ahlak yasasının ölçütü ödeve uygun davranmaktır.

D) Doğa olaylarını açıklayabilen güçlü kuramlar varlığını devam ettirir, diğerleri yok olur gider.

D) Mutluluğa ulaşmada acıdan kaçınma, hazzı yaşama tek başına yeterlidir.

E) Bilimsel kuramların ölçütü doğrulanabilirlik değil, yanlışlanabilirliktir.

E) Ahlaki yargılar ile diğer yargı türleri arasında ilişki vardır.

32. Güzele erişen kişi ölümsüzlüğe ve mutluluğa da erişir. Bu erişme anı öyle yüce bir andır ki, kişinin önüne serilen güzel bir yemek ya da uçsuz bucaksız bir denizin karşısında tarif edilemez duygular yaşamak gibi bir şeydir. İnsanın güzellikle karşılaştığı o an yok mu? İşte yalnız o an için insan yaşamı, yaşamaya değer. Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Güzellik yetkin olmaktır. B) Simetrik olan güzeldir. C) Doğada güzel olan sanatta da güzeldir. D) Alımlayıcı sanat eserini güzel olarak nitelendiğinde güzellik oluşur.

35. Bilim sayesinde insan, geleceğe yönelik planlarını bilinçli bir biçimde ve olanaklarını en iyi şekilde kullanarak gerçekleştirir. İnsanın bu dünyadaki yapıp ettikleri ve girişimleri için güven verici bir kılavuz görevini gören bilim, gerçeklerden yola çıkan ve yeniliklere açık olan bir insan başarısıdır. Bu parçada bilimin hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Etik ilkelerinin olması B) Pratik yaşama katkı sağlaması C) Kendine ait bir yönteminin olması D) Sistemli ve düzenli olması E) Mantık ilkelerine bağlı kalması

E) Güzel olana ulaşma bireye estetik bir haz sağlar.

33. Aristoteles devlette yurttaşların maddi bakımdan zenginliğe ulaşmaları, ama daha çok ahlaki bakımdan gelişmeleri ve olgunlaşmaları gerektiğini savunur. Devlet bunun için vardır. Devlet yönetimleri kendi başlarına iyi ya da kötü değildir, ancak söz konusu amacı gerçekleştirebilmesine göre, iyi ya da kötü devlet vardır. Aristoteles'e göre devletin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yurttaşlarını erdemli kılmak B) Filozofların yönetime gelmesini sağlamak C) Dıştan gelecek saldırılara karşı yurttaşları korumak D) Hukuk ile adaleti sağlamak E) Yurttaşların temel ihtiyaçlarını karşılamak

6


36. I. Sofistlere göre "İnsan her şeyin ölçüdür, bilgi kişiden kişiye değişir." II. Septiklere göre "Her sav için birbirinin karşıtı olan ve birbirine eş değer iki kanıt ileri sürülebilir. O halde her konuda yargıdan kaçınılmalıdır." Buna göre sofistlerin ve septiklerin ortak görüşü aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğru bilginin arayışında olmaları B) Akla güvenmeleri C) Kuşkuyu bir yöntem olarak kullanmaları D) Bilginin doğuştan geldiğini kabul etmeleri E) Doğru bilginin olabilirliğini reddetmeleri

Tarama

37. Tanrı bütün canlıları ve evreni, koyduğu yasalarla birlikte

40. İnsan, doğası gereği özünde iyidir. Bütün kötülükler ve

ve onlara uygun olarak yaratmış, her şeye ilk hareketi vermiştir. Ancak, sonrasında evrende koyduğu yasalara uygun olarak süregiden hareketi engelleyici ya da etkileyici rol oynamamış, hiçbir şeye karışmamıştır.

insanın kötülüğe yönelmesi insanın üzerine uygulanan baskıdan gelir. Bu nedenle baskıyı oluşturan başta devlet olmak üzere her türlü otorite ver güç gereksizdir. Bireyin ve bireysel değerlerin üstünde otorite kabul edilemez.



A) Tanrı, iyiliğin kaynağıdır.

A) Devlet insanların toplumsal sözleşme yapması sonucunda oluşmuştur.

B) Tanrı, evrenin yansımasıdır.

B) Devleti, iyiyi ve kötüyü bilen filozoflar yönetmelidir.

C) Tanrı, evrene müdahale etmez.

C) Devlet olmadığında toplumda kargaşa ortaya çıkar.

D) Evrendeki düzen Tanrı'nın varlığını kanıtlar.

D) Devlet halkın beklentilerini karşıladığı sürece meşru olarak kabul edilir.

E) Hiçbir varlık, Tanrı'dan ayrı düşünülemez.

E) Devlet gereksiz bir kurumdur.

41. Kopernik'in güneş merkezli sistemi, astronomların bakış

38. Bilimsel yasa şimdiye kadar tüm gözlem ve deney sonuçları tarafından doğrulanmış gerçekliğe dayalı genellemelerdir. Metafiziğin genellemeleri de doğru olabilir fakat dış dünyadaki gerçekliğe dayalı olmadıkları için bilimsel yasa olamaz.

açılarını belirleyen paradigmadır. Eğer paradigma yeterli sayıda bilim adamı tarafından kabul edilirse, artık bu paradigma çerçevesinde toplanan bir bilim insanı topluluğu meydana gelir. Bilim topluluğu, kabul ettikleri paradigma ile olguları açıklamaya çalışan ve araştırmalarında bu paradigmayı kullanan bilim insanlarından oluşur. Bu parçaya göre "bilim topluluğu" için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

Bu parçaya göre bilimsel yasanın temel özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Olguları açıklamada aynı paradigmaları kullanan bilim insanlarıdır.

A) Öngörüye olanak sağlaması

B) Paradigma değişikliğini reddeden kişilerdir.

B) Uzun ve titiz çalışmalar gerektirmesi

C) Gelecekle ilgili öngörüde bulunan bilim insanlarıdır.

C) Olgulara dayalı olup belli yöntemlerle doğrulanması

D) Yöntem birlikteliği olan kişilerdir.

D) Basit açıklamalar getirmesi

E) Bilimin gelişmesine katkı sağlayan bilim insanlarıdır.

E) Yaygın olarak benimsenmesi

42. Aristarkhos, Güneş'in Dünya çevresinde değil, Dünya'nın

39. Thales, ilk maddenin "su" olduğunu söyler. Çağının bilgile-

Güneş çevresinde döndüğünü ve gökteki değişikliklerin Dünya'nın dönmesinden meydana geldiği düşüncesini ortaya atan ilk filozoftur. Bu bir yana atılıp önemsenmemiş olan varsayım, iki bin yıl sonra Kopernik ile yeniden ele alındı. Ama Aristarkhos bunu düşünmemiş olsaydı, Kopernik belki de hiç üzerinde durmayacaktı.

rini öğrenmiş olan Thales, özellikle gökyüzü ve yeryüzünde ortaya çıkan olayları açıklamaya çalışmış ve bu olaylarda, "su"yun çok önemli bir rol oynadığını görmüştür. Böylece suyun, çeşitli olayların ve varlıklar temelinde genel ve değişmez ana madde olduğunu ileri sürmüştür.

A) Farklı bilim dalları arasındaki dayanışma, bilimsel gelişmeyi hızlandırır.

Thales'in ana madde olarak suyu görmesinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

B) Bilimsel bir görüş başka bir bilimsel görüşe temel oluşturabilir.

A) Her şekle girmesi

C) Bilimsel anlayışın dışında kalan konular belirlenerek ayıklanmalıdır.

B) Yeryüzünün büyük bir bölümünü kaplaması C) Sıvı bir madde olması D) Yaşamda işlevsel olması E) Doğada doğal olarak bulunması

Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

D) Bir bilginin bilimselliğinin yetkili bilim çevresince denetlenip onaylanması gerekir. E) Bilim insanları araştırmalarını diğer bilim insanlarından gizlemelidirler. YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

7

Tarama

43. Bilimsel tutum, insanlara dürüst ve tarafsız olmayı, karşıla-

46. Sivil toplum, iktidarın etkin alanı dışında kalan toplumun

şılan problemleri sabırlı, etraflı ve uzak görüşlü bir şekilde ele almayı öğretir ki, bunlar da ahlakın en önemli özelliklerindendir. Bilimsel zihniyetin yaygınlaşmasının, insanların düşünce ve davranışlarında yer etmesinin, insanların manevi bakımdan da yükselmelerine yardım edebileceğini savunmak yanlış sayılmaz.

kendi kendisini yönlendirme için oluşturduğu demokratik bir örgütlenmedir. Özgür vatandaşlardan oluşup devlet karşısında belli bir özerkliğe sahiptir. Sivil toplum üyesi bireyler özgürlük itibarıyla toplumdaki diğer insanlara oranla bir adım daha öndedirler. Çünkü onlar, haklarını aramakta ve gerektiğinde devlete bu yönde baskı yapmaktadırlar.

Bu parçada savunulan görüş aşağıdakilerden hangisidir? A) Bilimsel bilgileri anlamak için bilginleri tanımak gerekir.

Buna göre sivil toplumun temel özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

B) Bilim insanları felsefe ile ilişkisini kesmemelidir.

A) İdeal bir devlet düzeni önermesi

C) Bilimsel çalışmalar başkaları düşünülerek yapılmalıdır.

B) Bürokratik engelleri ortadan kaldırması

D) Bilimsel etkinlik insanların erdemli davranışlar geliştirmesine yardım olur.

C) Özgür bir güç oluşturarak bireyi devletin gücüne karşı koruması

E) Bilimsel çalışmalar insan aklına olan güveni artırır.

D) Devleti ortadan kaldırmayı amaçlaması E) İnsanların dünya nimetlerinden eşit yararlanmalarını sağlaması

44. Din, insanı sonlu ve ölümlü olmanın yarattığı sıkıntıdan kurtarır, onu manevi bakımdan arındırır. Sonlu ve ölümlü varoluşunu, sonsuz ve ölümsüz bir manevi varlığa dayandırma içinde olan insan, bir dine girdiğinde, bu dinde kendisine sunulan bilgileri olduğu gibi benimser. O, bu durumda bütün bir yaşantısını, maddi ve manevi varoluşunu bu bilgilere göre düzenler. Bu parçada dinsel bilginin hangi özelliği üzerinde durulmaktadır? A) Evreni ve insanı açıklayan bir inanç sistemi olduğu B) İnsanlığın başlangıcından beri var olması C) Manevi yaşantıyı anlamlandırma işlevinin olduğu D) İnsanın varoluşunu anlamlandırma işlevinin olduğu E) Bireyin gündelik yaşamını düzenlediği

47. Filozof hiçbir şeyin bilinemeyeceğini düşünerek sınırsız bir kuşkuya düşen kimse değildir. Felsefede tarihi boyunca, mutlak bilgilere ulaştıklarını düşünen ve son sözü söylediklerine inanan birçok büyük filozofun ortaya çıktığını biliyoruz. Her şey ileri süren düşünürlerle de karşılaşıyoruz. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? A) Filozoflar aynı konuda farklı düşünceleri savunabilirler. B) Felsefe, insanlara yeni bir dünya görüşü kazandırır. C) Filozof için önemli olan tutarlı sonuçlara ulaşmaktır. D) Soru sorma ve bunları cevaplamak filozofun görevidir.

45. Bireylerin en temel hakkı, başkalarıyla sosyo - ekonomik yönden eşit olmasıdır. Eşitliğin olduğu bir toplumda sömürü, ezme ve ezilme ilişkileri son bulacak ve insanlar daha insancıl bir şekilde yaşayacaklardır. Bunu sağlamak içinse bireylerin özel mülkiyet haklarının ellerinden alınarak devlete verilmesi gerekir. Tüm insanlığı mutlu edecek düzen ancak böyle olabilir.

E) Filozofların karşıt görüşleri felsefeyi zenginleştirir.

48. Kimi filozoflara göre bizim için en iyi olan ödevdir, kimine göre zevktir, kimine göre doğaya uymadır; kimi bilimde görür onu, kimi acı duymakta, kimi görünüşe aldırmamakta.

Bu parçadaki görüş aşağıdakilerden hangisinin sorgulanmasına dayanır?

Bu parçada ahlak değerlerinde hangi özelliğin bulunduğu öne sürülmektedir?

A) Bürokrasinin gereğinin

A) Nesnel olma

B) Devlete itaat nedeninin

B) Tanımlanamaz nitelikte olma

C) Bireyin devlet için vazgeçilmezliğinin

C) Özgürce gerçekleştirme

D) İktidarın kaynağının

D) Kişiyi erdemli kılma

E) İdeal düzenin ölçütlerinin

E) Vicdana göre karar verme

26. A 27. D 28. B 29. C 30. E 31. C 32. E 33. A 34. D 35. B 36. E 37. C 38. C 39. D 40. E 41. A 42. B 43. D 44. D 45. E 46. C 47. A 48. B 1. C

2. D

3. E

4. A

5. D

6. B

7. B

8. C

9. D 10. E 11. A 12. E 13. E 14. A 15. E 16. C 17. D 18. B 19. E 20. A 21. D 22. B 23. C 24. E 25. E YGS Felsefe Planlı Ders Föyü

Cevaplar

8

Ygs Felsefe PDF

Recommend Documents