OFERAT E LETRAVE ME VLERE 1. Çka paraqesin letrat me vlere?
-
Letrat me vlere paraqesin grupin me te madh dhe me te rendesishem te instrumenteve financiare me te cilat tregtohet ne tregjet financiare.
2. Ceki dimensionet kyçe pergjate te cilave varirojne letrat me vlere? -
Ekzistojne kater dimensione kyçe pergjate te cilave varirojne, respektivisht ndryshojne letrat me vlere:
• Vlera qe ka te ngjare te merret si e ardhur, respektivisht si fitim • Tajmingu i ketyre marrjeve-fitimeve, duke perfshire kohen ne te cilen kryegjeja (principali) parashihet te paguhet.
•
Veçoria e tyre shquese e rrezikut,
• Tregtueshmeria e tyre. 3. Cfare mund te jene letrat me vlere? -
Letrat themelore me vlere( si instrumente borxhi dhe si instrumente pronesie) Letra me vlere te derivuara
4. Dallimi ne mes tregut te obligacioneve dhe tregjeve te parase? -
Vetem nje pjesez e vogel e obligacioneve ekzistuese maturohen ne cdo vit, dmth vetem nje pjesez e vogel perfaqeson emision te ri, ndersa tregu i parase ka se paku 100% qarkullim cdo vit.
5. Dallimi ne mes tregjeve primare dhe tregjeve sekondare te obligacioneve? -
Per shkak te afatit te gjate te maturimit. Mekanizmi i funksionimit te secilit eshte i komplikuar dhe plotesisht i ndryshem.
6. Definimi i Obligacioneve? - Obligacionet jane nje forme e vecuar e huase, me rastin e marrjes se huase, huamarresi e jep, e leshon nje
vertetim, ne baze te te cilit investitoriose huadhenesi i realizon te drejtat ne kamate, te percaktuara qe me pare, nepermjet instrumentit qe quhet kupon. - Ndersa njekohesisht obligohet qe, si huamarres, per nje periudh te caktuar kohore, t’a ktheje kryegjene(principalin) te shprehur ne norma nominale ose-dhe reale. - Gjithashtu, mund te themi se obligacionet jane instrumente financiare te barrshme ose te negociueshme. Psh: Banka e cila jep hua, ajo lidhet me huamarresin deri ne pagimin e borxhit, ndersa tek emisioni i obligacioneve, bleresi i pare i obligacionit mund t’ia shes kete leter personit te trete. 7. Si karakterizohen ose ndahen obligacionet? -
Obligacionet karakterizohen ose ndahen sipas:
•
Struktures se tyre financiare
•
Dhe sipas tregjeve ne te cilat emitohen
8. Nga cka varet struktura financiare?
-
Varet nga afati i maturimit dhe nga natyra e kuponit te tyre.
9. Cilat jane llojet me te njohura te obligacioneve sipas struktures financiare? - Obligacionet e perhershme - Nuk kan afat maturimi dhe nuk riblehen. (pervec ne rast te lejes se eminentit
-
te tyre) Psh: Obligacionet e luftes se Britanise se Madhe, me kupon prej 3,5% kan mundur te blehen prej vitit 1961 e tutje. Qeveria Britanike, ka mundur dhe ende mundet, ti bleje ato, vetem nese arrine qe norma e kamates te jete me e vogel se 3,5%. Obligacionet pa kupon - Ato nuk paguajne te ardhura ne forme kuponi, por shiten me nje diskont te madh, per dallim nga vlera e tyre nominale. E tere shuma e fitimit, merret ne forme te fitimit kapital ( kur shlyhet obligacioni ne afatin e maturimit) Obligacionet konvertibile - Bleresi i tyre mund ti kembeje me lloje tjeter te letres me vlere. ( Me obligacion tjeter ose aksion te te njejtit emertim) Obligacionet me varant - Jane certifikata, te cilat pronarit te tyre i jepin te drejten te bleje ndonje leter tjeter me cmim fiks. Obligacionet e nderlidhura me indekse - Keto obligacione lidhen per nje index te caktuar, i cili varronleviz, sic eshte indexi i cmimeve te shitjes se mallrave me pakice, ose indexi i cmimeve te aksioneve. Page 1 of 14
-
Obligacionet e denominuara ne dy valuta - Kuponi mund te paguhet ne CHF, ndersa kryegjeja eshte e shprehur ne dollare Amerikan, psh.Kuponi dhe çmimi i pagimit te tyre eshte i shprehur ne valuta te ndryshme. 10. Sipas emitenteve si ndahen obligacionet?
-
Sipas emitenteve, obligacionet ndahen ne dy grupe:
1) Letrat shteterore me vlere, te cilat i emitojne qeverite si dhe institucionet (nivelet) e ndryshme shteterore
2) Letrat me vlere te cilat i emitojne ndermarrjet dhe subjektet tjera ekonomike (bankat, institucionet dhe organizatat e tjera financiare dhe jofinanciare).
11. Si paraqiten obligacionet nderkombetare? - Obligacionet nderkombetare paraqiten ne dy forma themelore: 1) Obligacionet e jashtme; lajmerohen atehere kur emitentet e tyre i shfrytezojne tregjet e vendeve te tjera per shitjen (plasmanin) e tyre, sepse ato jane me te lira ose per benificione e arsye te tjera. Emitentet e obligacioneve duhet te rrespektojne rregullat te cilat vlejne ne ato vende ku edhe behet emitimi. Me te njohura te ketij lloji jane: SHBA- Yankee,LONDON- Bulldog, JAPONI –Samurai, HOLLAND- Rembrands Dmth: Ato jane obligacione te emituara nga kompanite e jashtme, ndersa jane te denominuara ne valute te atij vendi. 2) Euroobligacionet; ( VALUTA VENDORE-TREGU I HUAJ)jane obligacione te cilat emitohen dhe me te cilat te cilat tregtohet ne disa qendra financiare, njekohesisht. Euroobligacionet jane lloj i veçante i obligacioneve, sepse ato njekohesisht shiten ne disa vende, perkunder faktit se qendra e transakcioneve me to eshte Londra. 12. Cka jane obligacionet shteterore - Obligacionet shteterore jane letrat me vlere, shteterore, konsiderohen se jane pa rrezik dhe quhen”defaultfree”. Por ato nuk jane edhe pa rrezik ne kuptimin e plote te fjales, sepse ato i ekspozohen rrezikut nese norma e interesit do te rritet( ne afatet e gjata te maturimit dhe me kupona fiks) keshtu, do te kene me pak te ardhura nga letra me vlere qe e disponon. - Dhe, nga totali i te gjitha letrave me vlere, shteterore, te cilat jane ne duar te sektorit privat, rreth 85% te tyre jane ne forme te letrave me vlere te tregtueshme midis bleresve potencial. 13. Cilat jane obligacionet me te njohura te qeverise federale? - Obligacionet me te njohura te qeverise federale (ne SHBA) jane:
•
Obligacionet afatshkurtera te thesarit, me afat maturimi prej 13 javesh (91 dite), 26 javesh, dhe prej 1
viti.
•
Notat dhe obligacionet e thesarit, afati i maturimit te te cilave eshte me i gjate se i obligacioneve afatshkurtera te thesarit; nga 1 deri ne 7 vjet (notat) dhe nga 7 deri ne 30 vjet (bondet). Vlera nominale e notave sillet minimumi 1000 dollare e perpjete, maksimumi deri ne 1 milion dollare. • Obligacionet e kursimit jane letra me vlere qe u ofrohen vetem investitoreve individuale dhe organizative joprofitabile. Keto sjellin kamata fike, ndersa paguhen dy here ne vit. 14. Municipal Obligacionet (Komunale) ? - Me emitimin e ketyre obligacioneve, te niveleve me te uleta, nga institucionet respektove, shkarkohen taksat qendrore, prandaj keto instrumente financiare edhe quhen instrumente taksa-shkarkuese. Ato kane norma interesi me te uleta dhe lehtesira tatimore, por ato nuk jan pa rrezik(paraqitja e inflacionit dhe ciklet e depresionit te madh ekonomik) 15. Obligacionet e Korporates? - Shume nga ndermarrjet dhe kompanive private, u drejtohen tregjeve te letrave me vlere per te siguruar kapital shtese, me qellim qe ti shtojne asetet e tyre financiare. 16. Cilat jane fushat kyqe te vendimmarrjes se menaxhmentit te ndermarrjes? - Fushat kyqe te vendimmarrjes se menaxhmentit te ndermarrjes jane: 1) Kombinimi optimal i financimit me borxh, karshi financimit me aksione 2) Struktura e deshirueshme e maturimit te borxhit 3) Burimet e preferuara te fondeve te borxhit 17. Nga cilet faktore varen Kerkesat te cila mbizoterojn ne tregun e obligacioneve? - Kerkesa e cila mbizoteron ne tregun e obligacioneve, varet nga keta faktor: 1) Ndryshimi i statusit kreditor ose i performansave te emituesit te obligacionit 2) Koha e mbetur e shlyerjes se borxhit (afati i maturimit) 3) Pritjet e investitoreve per normen e inflacionit 4) Ndryshimi i normes se interesit 5) Levizja e kursit revizor 18. Ne sa menyra mund te emetohen obligacionet e korporates? Page 2 of 14
-
Obligacionet e korporates mund te emitohen ne dy menyra : 1) Ofertimi privat, me c’rast brokeri ose banka investive kerkon jashte tregut, 1-ose me shume bleres, per emisionet e reja, dhe e aranzhon tregtimin direkt te tyre midis emituesit dhe investitorit. 2) Ofertimi publik, i cili behet ne vende dhe forma te njohura, qe vlejne edhe per aksione, per instrumente pronesie. 19. Perparesite dhe te metat e obligacioneve? - Perparesite: 1) Shpenzimet e borxhit jane te limituara ne shumen e kryegjese dhe te kamates, e cila iu paguhet poseduesve te obligacioneve. 2) Lartesia e shpenzimeve te borxhit eshte dukshem me e ulet se shpenzimet e kapitalit aksionar 3) Me financim te kompanise permes obligacioneve, ruhet kontrolli ndaj kompanise, ne marrjen e vendimeve ne dhe per te. 4) Pagesat e kamates, dhe te kryegjese per firmen paraqiten ne bilanc te suksesit, si shpenzime te afarizmit dhe si te tilla lirohen nga pagesa e tatimeve ne keto mjete. - Te metat: 1) Borxhi paraqet nje obligim fiks( Nese nje firme nuk realizon te ardhurat e mjaftueshme, nuk do te mund ti kryej obligimet e veta, dhe mund te vije deri te penalitetet dhe deri ne likuidimin e saj) 2) Efekti me i madh financiar i borxhit, ne normen e dividentit, qe u dedikohet pronareve te kapitalit aksionar, pasoje kjo qe i ngrit shpenzimet e gjithmbarshme te kapitalit te firmes. 3) Borxhi zakonisht e ka afatin fiks te maturimit, prandaj duhet te respektohet kjo kondite e menyres se financimit me borxh 4) Borxhi paraqet obligim afatgjate i cili me vete bart nje rrezik relativ, sepse kushtet e kreditimit, mund te ndryshojne dhe ndermarrja mund te gjendet ne pozita te cilat mund te jene me pak te favorshme per te. 5) Konditat e financimit me instrumente borxhi jane me te ashpra per dallim nga financimi me instrumente afatshkurta dhe aksione. 6) Ekziston nje kufi deri ku firma mund te zgjedh rrugen dhe nivelin e financimit te afarizmit te saj me borxh( ky limit percaktohet nga vet firmat) 20. Emisioni primar i obligacioneve?
-
Sikurse cdo leter tjeter me vlere qe emitohet, ekzistojne dy tregje: tregu primar dhe tregu sekondar. PSH. Ne Britanine e Madhe, ne tregun primar, pergjegjes ne emer te qeverise, per emisionin e letrave me vlere shteterore eshte Banka Qendore e Britanise se Madhe. Ndersa ne SHBA, pergjegjes jane 40 ndermjetesues primar dhe disa sekondar te cilet operojne ne tregun permes sportelit. Rregullacionin ligjor ne SHBA e pergatit Bordi i Rezervave Federale. - Forma me e thjesht e emisionit primar eshte: Ofrimi ne shitje i obligacioneve me qmime fikse, dhe kjo behet permes shpalljes neper gazeta te thirrjes per regjistrim te drejtperdrejt permes aplikimit. - Dhe kjo forme e shitjes se letrave me vlere e garanton qeverine se ajo gjithmone i merr parate qe deshiron. - Nese pakoja e ofertes nuk shitet ne teresi permes tregut primar, atehere departamenti i emitimit ne banke e blen pjesen e mbetur, dhe keshtu ajo i shet keto obligacionet e mbetura. 21. Kontrata per kreditin?
-
Emisioni primar i obligacioneve kryhet ne baze te kontrates per kreditin. Ky eshte nje dokument i cili permban te gjitha elementet relevante rreth emisionit te obligacioneve dhe shfrytezimit te borxhit si forme e financimit.Kjo kontrate permban keto paragrafe: 1) Paragrafet e pergjithshme 2) Pershkrimi i pasurise-hipoteke qe sherben si mase sigurie 3) Paragrafet mbrojtese 4) Marrveshjen rreth fondit per pagese 5) Paragrafet(klauzola) per te drejten e riblerjes se obligacioneve 22. Menyrat e emitimit te obligacioneve? - Ekzistojne dy menyra te emisionit te obligacioneve: a) Emisioni Publik b) Emisioni Privat 23. Procedurat e emisionit Publik ? - Jane tri faza procesore: 1) Faza e marrjes se vendimit nga menaxhmenti i firmes 2) Faza e pergatitjes se emisionit 3) Faza e realizimit te emisionit 24. Emisioni Privat? Page 3 of 14
-
Konsiderohet se gati 50% te instrumenteve te borxhit, ne vendet e zhvilluara emitohen ne kete forme. Ato nenkuptojne shitjen direkte te instrumenteve te borxhit, zakonisht nje numri me te bogel – te investitoreve te medhenj. 25. Dallimet midis emisionit privat dhe publik? 1) Plasmanet private nuk kerkojne procedure te regjistrimit tek organet kompetente, kjo ndikon ne zvogelimin e shpenzimeve te regjistrimit 2) Plasmanet private nenkuptojne marreveshje me nje ose me disa investitore me te cilet kontrata mbi kreditin mund te lidhet me lehte dhe me thjesht 3) Kontratat per kreditim, tek emisioni publik eshte jashtezakonisht me e standardizuar, nga ajo tek emisioni privat 4) Tek plasmane private, mund te kete kerkesa per kushte me te renda te financimit nga huadhenesit, per dallim nga emisioni publik, ku nuk ka kushtezime te tilla 26. Shpenzime te emitimit? - Te emisioni primar, per cdo leter me vlere, ceshtje me rendesi eshte niveli i shpenzimeve te emitimit. Keto shpenzime varirojne- nuk jan stabile, por ato dine te jene nganjehere shume te larta. PSH ne SHBA - Per emision prej 0-490.000$ shpenzimet per instrumente borxhi jane 12,3%. Me rritjen e shumes se emituar, bie edhe perqindja psh Per emision prej 100 milion $, shpenzimet jane 1,0 % 27. Tregjet sekondare? - Tregu sekondar hyn ne funksion, ne ate moment kur investitoret (mbajtesit e obligacioneve) vendosin ti shesin keto obligacione, normalisht para afatit te maturimit te tyre - Ne Bote tregjet sekondare me te zhvilluara jane ne: SHBA, UE dhe Japoni. - Ne SHBA ekzistojne dy lloje te tregjeve sekondare: 1) Tregjet te organizuara ne forme te bursave(NYSE &AMEX) 2) Tregjet sekondare te organizuara jasht burses 28. Tregu sekondar, i Euroobligacioneve? Sot, nder tregjet me atraktive te obligacioneve eshte tregu i euroobligacioneve. Ato mund te ofrohen te denominuara ne valuta te ndryshme. Ato karakterizohen me keto vecori: 1) Nenshkrues te emisionit te obligacioneve jane sindikatat e bankave nga shum vende 2) Emisioni i obligacioneve behet njekohesisht ne disa vende ndersa denominimi eshte ne valuta te ndryshme 3) Emisioni i obligacioneve ne tregjet e euroobligacioneve nuk i nenshtrohen rregullativave ligjore te vetem nje vendi 4) Forma e tyre eshte e paregjistruar 29. Rangimi i obligacioneve? AKSIONET DHE TREGJET E TYRE
1. Ku sillen problemet tek investitoret ne aksione? -
Problemet tek investitoret ne aksione sillen rreth te te kuptuarit dhe determinimit sa me te sakte te faktoreve qe ndikojne ne vleren e aksioneve.
2. Kush jane korporatat, (shoqeri aksionare)?
-
Ndermarrjet te cilat pronen e tyre e kane te ndare ne shume pjese (ne aksione) quhen korporata, respektivisht shoqeri aksionare.
-
Me blerjen e aksioneve te ketyre ndermarrjeve, arrihet edhe deri te disa te drejta te pronesise ne keto korporata.
3. Cilat jane te drejtat themelore te pronesise? -
Te drejtat themelore te pronesore jane:
a) E drejta ne ndarjen e nje pjese te fitimit ne forme te dividentit b) E drejta ne qeverisje te ndermarrjes-korporates, propocionalisht me pjesemarrjen ne prone. 4. Cilat jane veçorite dalluese te instrumenteve te kapitalit aksionar? -
Nder veçorite dalluese, me te shquarat, jane: Page 4 of 14
a) E drejta ne pronesi ne korporate; pronaret e aksioneve njekohesisht jane edhe bashkepronare te korporates, aksionet e se ciles i kane blere.
b) Afati i maturimit; per dallim nga financimi me instrumente borxhi, ku kemi afatin e maturimit (kthimin e kryegjese), tek financimi me instrumente te kapitalit aksionar nuk ka afat te maturimit, pra nuk ka afatizim te aksioneve.
c) E drejta e kontrollit te ndermarrjes; pronaret e aksioneve marrin mbi vete rrezik kur investojne ne aksione, ndersa kjo e drejte aktivizohet vetem kur firma nuk i paguan dividentet me rregull dhe ne kohe.
5. Sa lloje te instrumenteve financiare te pronesise ekzistojne dhe ku eshte dallimi i tyre? -
Ekzistojne dy lloje te instrumenteve financiare te pronesise: aksionet e zakonshme dhe aksionet e preferuara. Dallimi kryesor midis ketyre dy formave te kapitalit aksionar qendron ne shkallen e mundesise (sigurise) se participimit ne cilendo shperndarje te fitimit dhe te kapitalit dhe ne prioritetin qe ato kane ne kete shperndarje. Aksionet e preferuara ndryshe quhen edhe letra me vlere me te larte te korporates.
-
Ekzistojne edhe aksionet e garantuara te cilat jane te garantuara nga ndonje firme tjeter ose nga ndonje institucion i caktuar financiar.
-
Ne kuader te aksioneve te preferuara dallohen te ashtuquajturat aksionet e pasiguruara (debenture shares) te cilat, si aksione te preferuara, u perngjajne obligacioneve te pasiguruara.
-
Ekzistojne edhe aksionet preferenciale kumulative (tek te cilat akumulohet dividenti), aksionet prefernciale jokumulative (dividentin e papaguar nuk e akumulojne), dhe aksionet preferenciale konvertibile (mund te konvertohen ne aksione te zakonshme one ne forma te tjera te letrave me vlere).
6. Cilat jane elementet themelore te kapitalit aksionar? -
Elementet themelore te kapitalit aksionar jane:
1. Vlera nominale e aksioneve te emituara (face value)- Çdo aksion, pa marre parasysh llojin e tij, e ka vleren e tij nominale me te cilen regjistrohet ne kontabilitet (llogaritari).
2. Shtimi i kapitalit (capital gains) - Ndryshimi midis çmimit shites te aksioneve dhe vleres se tyre nominale quhet shtim i kapitalit (vlere e shtuar-fitim).
3. Profiti i mbajtur (retained earnings) - Elementi i trete i kapitalit aksionar eshte te mbajturit e fitimit, 7. Çka quajme shtim te kapitalit? -
Ndryshimi midis çmimit shites te aksioneve dhe vleres se tyre nominale quhet shtim i kapitalit (vlere e shtuar-fitim).
8. Cilat jane sinonimet e aksioneve te zakonshme ne Britani te madhe dhe ne SHBA?
-
Ne Britani te Madhe me teper perdoret termi ordinary shares, ndersa ne SHBA perdoret nocioni common stocks.
9. Pse quhen aksione te zakonshme? -
Aksionet e zakonshme quhen te zakonshme, sepse pronaret e tyre nuk kane preferenca te veçanta rreth dividentit ose shperndarjes se kapitalit ne rast te bakrotit te korporates, perkunder faktit se ato paraqesin nje mori te te drejtave pronesore ne korporate.
10. Cka paraqet certifikata e aksioneve e leshuar na korporata emitente?
-
Certifikata e aksioneve, e leshuar nga korporata emituese, paraqet nje teresi te te drejtave ne ndonje ndermarrje - korporate.
-
Çertifikata e percakton nivelin e pronesise ne ndermarrje dhe njekohesisht percakton edhe marredheniet midis aksionareve. Page 5 of 14
-
Çertifikata si e tille, ku ne te paraqitet numri i aksioneve qe disponohen nga nje pronar, eshte deshmi valide, deshmi legale qe dikush i disponon aksionet; emitohet si leter me vlere, ne vend te shtypjes fizike (editimit) te aksioneve.
11. Cilat shenime jane te nevojshme per emituesin e certifikatave? •
emri dhe mbiemri i poseduesit,
•
adresa,
•
numri i aksioneve,
•
numrat serike te aksioneve, etj..
12. Ne baze te shenimeve te nevojshme per emituesin e certifikatave, firma korporative: •
kontakton direkt me pronaret e aksioneve,
•
i informon (periodikisht) per afarizmin e ndermarrjes, dhe
•
u dergon materiale te nevojshme per votim, si dhe
•
ua paguan dividendin.
13. Cilat jane karakteristikat kryesore te aksioneve te zakonshme? -
Karakteristikat kryesore te aksioneve te zakonshme jane:
1. Emisioni i aksioneve paraqet shitje te te drejtave te pronesise. 2. Vleren e aksioneve e percaktojne investitoret (oferta dhe kerkesa per to ne treg). 3. Çdo emision i aksioneve ndikon ne ndryshimin e struktures pronesore te emitentit. 4. Emitenti nuk obligohet ligjerisht qe te paguaje dividend. 5. Poseduesit e aksioneve e kane te drejten ne vendosje ne korporaten respektive. 6. Ekziston mundesia (siç ndodh ne Brit.te Madhe dhe ne SHBA) qe ndermarrjet emituese t’i ribleje aksionet e tyre te zakonshme.
7. Dividenti, si fitim i aksionareve, nuk lirohet nga tatimi ne fitim. 14. Cilet faktore i merre parasysh menaxhmenti per emisionin e ri te aksioneve dhe sa lloje te aksioneve i kemi?
-
Menazhmenti i ndermarrjes, me pelqimin e aksionareve, gjate marrjes se vendimit per emision te ri te aksioneve, i merr parasysh dy faktore determinues: a) nevojen e ndermarrjes per mjete financiare, dhe b) vizionin strategjik te avansimit te afarizmit te nermarrjes. Me kete rast, gjate emisionit te aksioneve, i kemi dy lloje te aksioneve:
a) Te autorizuara (authorized), qe paraqesin numrin maksimal te aksioneve te cilat ndermarrja munt t’i emitoje dhe ky numer nuk mund te tejkalohet pa ndonje vendim tjeter te ri te menaxhmentit te ndermarrjes dhe pa pelqim te aksionareve.
b) Te emituara (outstanding), respektivisht aksionet qe gjinden realisht jashte ndermarrjes emituese,
jane te dalura, pra jane ne duar te pronareve te aksioneve tanime te emituara te cilat tregtohen ne tregun sekondar te aksioneve.
15. Cka paraqesin aksionet preferenciale?
-
Aksionet preferenciale, krahas aksioneve te zakonshme, jane instrumente te rendesishme te kapitalit aksionar. Page 6 of 14
-
Nisur nga permbajtja e tyre, ato paraqesin nje amalgam ndermjet letrave me vlere si instrumente borxhi obligacioneve dhe aksioneve te zakonshme.
16. Per cfare jane krijuar dhe pse quhen aksionet preferenciale? -
Aksionet preferciale jane krijuar me qellim qe investitoreve t’u sjellin te ardhura me te medha kundrejt obligacioneve dhe siguri me te madhe kundrejt aksioneve te zakonshme. Quhen preferenciale, sepse poseduesve te tyre u sigurojne nje pozicion me te veçuar, nje pozicion prefercial per pagimin e dividentit dhe te drejten ne pjesemarrje ne shperndarjen e aktivit te korporates, ne rast te falimentimit, ose qe te dyja se bashku.
17. Aksionet preferenciale me ke kane ngjajshmeri?
-
Kane ngjashmeri me obligacionet kur behet fjale per menyren e pagimit te dividendit pronareve te tyre.
-
Kane ngjashmeri edhe me aksionet e zakonshme, sepse pagesa e dividendit nuk eshte e obligueshme
18. Ceki llojet kryesore te aksioneve preferciale? a) Aksionet preferciale kumulative i mbrojne interesat e poseduesve te tyre, pa shkeputje kohore. b) Aksionet preferciale jokumulative nuk permbajne ne vete te drejten e rezervuar; dividenten nuk e akumulojne. Legjislacioni ne sferen e tregjeve te kapitalit aksionar rregullon nje te drejte - obligim: “ne vitin gjegjes, kur ndermarrja vendos te paguaje dividend per pronaret e aksioneve te zakonshme, ajo se pari duhet t’i paguaje pronaret e aksioneve preferenciale”. 19. Si jane te drejtat e pronareve te aksioneve preferenciale?
-
Te drejtat e pronareve te aksioneve preferenciale jane me te reja se te drejtat e pronareve te instrumenteve te borxhit, ndersa me te vjetra se te drejtat e pronareve te aksioneve te zakonshme.
20. Ne rast te falimentimit si behet pagesa? -
Ne rast te falimentimit te ndermarrjes, se pari paguhen pronaret e obligacioneve, pastaj pronaret e aksioneve prefernciale dhe fare ne fund, pronaret e aksioneve te zakonshme.
21. Cilat jane te drejtat themelore te poseduesit e aksioneve? 1) E drejta e votes, qe reflekton ne te drejten e kontrollit te ndermarrjes permes se drejtes se pjesemarrjes ne zgjedhjen e menaxhmentit dhe organeve tjera drejtuese te ndermarrjes aksionare.
2) E drejta ne dividend, pra e drejta ne nje pjese te fitimit, e cila eshte e drejte reziduale, 3) E drejta qe aksionaret e tanishem te ndermarrjes te kene perparesi qe te blejne aksionet e reja 4) E drejta ne qasje ne librat afariste 5) E drejta ne rast bankroti, Renditja e shlyerjes se obligacioneve eshte: borxhet, obligacionet, aksionet preferenciale dhe se fundi, vjen shlyerja e detyrimeve ndaj pronareve e aksioneve te zakonshme, nese ka mbetur diçka nga bankroti-likuidimi.
6) E drejta ne transfer te aksioneve nenkupton te drejten e shitjes se lire te tyre, pa kerkuar leje nga askush: as nga menaxhemnti i ndermarrjes e as nga aksioneret e tjere.
22. Si behet shperndarja e dividentit? -
Shperndarja e dividentit mund te behet ne disa menyra. Me kryesoret jane:
a) Ne para te gatshme b) Ne natyre-prone (me mallra, produkte te firmes) Page 7 of 14
c) Ne aksione te reja, d) Me kombinimin e formave te lartecekura. 23. Ne zgjedhjen e menaxhmentit te ndermarrjes korporative cilat jane metodat-sistemet e votimit? -
Metodat-sistemet e votimit ne zgjedhjen e menaxhmentit te ndermarrjes korporative jane:
1) Sistemi i shumices, shkon me rregullin e tille kur çdo aksion e barte nje vote. 2) Sistemi kumulativ, numri i votave percaktohet nga numri i teresishem i aksioneve, duke e shumezuar kete numer me numrin e menaxhereve qe zgjedhen.
3) Sistemi i perfaqesimit, reflekton gjendjen kur aksionaret nuk votojne ne ndermarrje por per ta votojne perfaqesuesit e tyre.
24. Nga kush varet suksesi ne tregjet financiare? -
Ky sukses varet me teper nga: 1) Puna e madhe
2) Nga informatat e sakta te brendshme 3) Nga gatishmeria per te barte rrezikun 4) Nga fati absolut
25. Cilat jane metodat e percaktimit te çmimeve te aksioneve? -
Metodat e percaktimit te çmimeve te aksioneve jane:
1)
Aksionet si pretendime nda dividendeve te ardhshme
2)
Pritjet nga fitimi neto
3)
Modeli i percaktimit te çmimit te aseteve kapitale
4)
Modeli i teorise se arbitrazhit te percaktimit te çmimeve.
Tregjet e letrave me vlere dhe efikasisteti i tyre 1. Cka behet ne bursa?
-
Ne bursa kryhen blerjet dhe shitjet e formave te ndryshme te aktivit financiar, sipas rregullave te njohura dhe te standardizuara qe me pare dhe permes ndermjetesve te autorizuar - brokereve.
2. Çka jane brokeret dhe bursat? -
Roli i brokereve, qe ne parim eshte pozicioni ndermjetes midis bleresve dhe shitesve potencial, eshte qe te mbledhim informacione rreth oferte. Brokeret shkembejne informacione rreth ofertes dhe kerkeses (zakonisht permes ofertave te hapura) si dhe kryejne transakcione te shitblerjes te letrave me vlere, te tregtueshme ne tregje te hapura me vend-treg qendror, ku bleresit dhe shitesit (ose brokeret qe i perfaqesojne ata) jane se bashku; me vend-treg qendror te tregtimit, ndryshe quhen bursa (stock exchange).
3. Cilat jane bursat me te njohura ne bote? -
Bursat me te njohura ne bote jane bursat ne SHBA (NYSE, AMEX), bursa e Londres, bursa e Tokios, bursa e Frankfurtit, etj.
4. Cilat jane bursat e SHBA-ve? Page 8 of 14
-
Nju jorku mbetet qyteti kryesor financiar me bursen e letrave me vlere –NYSE dhe me nje burse me te vogel te letrave me vlere- AMEX. Ekzistojne edhe bursa tjera me pak te njohura si: bursa Midwest ne Çikago ( e shkrire ne Chicago Stock Exchange-1994), bursa Pacifik ne Los Angeles dhe disa bursa te vogla ne Boston, ne Philadelphi dhe Cincinati. Ekziston edhe tregu kombetar amerikan pa vend-treg qendror, tregu permes sportelit (over-the-counter)NASDAQ.
5. Kur ka filluar punen bursa e Nju Jorkut, sa anetar i ka? -
Ka filluar pune me 17 maj 1792, kur 24 shitebleres aksionesh dhe tregtare te tjere kane nenshkruar nje dokument te njohur si “Buttonwood Agreement”. Sot bursa e Nju Jorkut i ka 1.366 anetare aktiv, maksimumi qe ka mbete konstant qe nga viti 1953. Perveç aksioneve, NYSE eshte e involvuar edhe ne tregtimin e obligacioneve, fjuqersave dhe te opsioneve.
6. Pse eshte e leverdishme antaresia ne burs?
-
Anetaresia ne burse eshte e leverdishme, sepse te jap privilegje te tregtimit ne te, mirepo keto avantazhe jane te mbuluara me disa kompenzime qe duhet paguar per kouta te anetaresise.
-
Shpeshhere kompanite e medha e konsiderojne me te pershtatshme te zoterojne me shume se nje anetaresi; ne fakt, ne fund te vitit 1991, ishin vetem 518 firma te ndryshme qe ishin anetare reale (jo te dyzuara me emra te tjere).
7. Qe te behesh anetar i burses se Nju Jorkut cilat kritere duhet te plotesohen? -
Qe te behesh anetar i burses se Nju Jorkut, duhet te plotesohen disa kritere financiare dhe personale te vendosura nga bursa, siç jane: mjetet neto minimale, fitimet, kapitalizimet dhe numri i aksioneve ne pronesi publike.
-
“Ndenjesa“ (karriga) duhet te blehet nga anetaret e tanishem. Tregu ne te cilin anetaret tregtojne njihet si treg ndenjes (seat market ). Angazhimi ne burse nuk do te thote se siguron mundesi te shumta vetem pse je i ulur ne burse.
8. Cilat jane kater llojet kryesore te anetareve ne burse? a) Brokeret ne dysheme- veprojne ne emer te klienteve te tyre per nje pagese komisioni (perqindje) ose per llogari te firmave te tyre anetare ne burse (siç eshte Merril Lynch ose E.F Hutton), duke kryer veprime te shitblerjes.
b) Tregtaret dysheme, per dallim nga brokeret , blejne ose shesin vete per sfond te portofolit te tyre, ndersa kete e bejne rralle per ndonje klient te tyre.
c) Specialistet jane pergjegjes per t’i siguruar te gjithe se procesi i ankandit shkon mire dhe se urdheresat jane bashkerenditur ne menyre adekuate.
d) Anetaret jashte sheshit te burses (jashte dyshemese), ndryshe nga tri kategorite e lartecekura, nuk angazhohen ne aktivitete te ndjeshme ne dysheme te burses.
9. Ne NYSE qe te fitohet kuotizimi (listimi) i aksioneve te tregtuara, ajo gjithashtu ve kerkesa te tjera per kompanite, aksionet e te cilave anetaret e burses i tregtojne. Cilat jane keto kerkesa :
1) Kompania duhet ta kaperceje minimumin e numrit te aksioneve te emituara; ai minimum eshte se paku nje milion e njeqindmije aksione, me vlere tregu prej 40 milione dollaresh, dhe duhet te jene se paku 2000 posedues me nga 100 e me shume aksione.
2) Ato duhet te demostrojne fuqine e tyre ne te ardhurat e tyre (fitime): se paku dy milione e gjysme dollare profit ( pa u tatimuar) per vitin paraprak dhe 2 milione dollare per çdo vit paraprak nga viti i fundit.
3) Ato duhet te pajtohen me te gjitha standardet e raportimit te NYSE-se, duke perfshire edhe publikimin e te ardhurave te tyre per çdo tremujor.
4) Kompania duhet te mbaje regjistrin e aksioneve dhe te kete agjentin e bartjeve, i cili merret me librin e aksionareve ne qytetin e Nju Jorkut.
Page 9 of 14
5) Shumica e drejtoreve te kompanise duhet te votoje ne favor te listimit (kuotizimit). 10. -
11. -
Me cilin sistem rrjetor jane te lidhura bursat Te gjitha keto bursa jane te lidhura me sistemin rrjetor te ashtuquajtur ITS – Intermarket Trading System, i cili mundeson qe urdherat e burses te ekzekutohen ne cilendo burse tjeter ku çmimi eshte me i favorshem per bleresin ose shitesin; shumica e kompanive te medha shpeshhere jane te listuara ne disa bursa dhe shume nga instrumentet financiare qe tregtohen ne bursat regjionale jane te kuotizuara edhe ne NYSE. Cilat nga bursat ne SHBA eshte e para ne tregtimin e aksioneve? Keshtu, ne vitin 1992, NYSE mbulonte tregtimin e aksioneve 81 % (shprehur ne vellim), respektivisht 86 % (shprehur ne vlere), ndersa AMEX, fjala vjen, ka qarkullim vetem 5 % (shprehur ne vellim). NYSE vazhdon qe te jete e para ne tregtimin e aksioneve, por pozicioni i saj gjithnje e me shume po rrezikohet nga tregu OTC, organizimi i te cilit dallon nga bursa me vend–treg qendror te tregtimit.
12. Teknologjia e tregtimit dhe procedura e tregut?
-
Normalisht, tregtimi ne bursa behet me lote prej 100 aksionesh (perveç tek aksionet joaktive, ku madhesia e loteve mund te jete 10 aksione).
-
Procedura e tregut eshte keshtu: brokeri i cili e ushtron urdherin bleres te klientit, i qaset nje pozicioni, nje vendi te caktuar ne lokacionin e burses ku tregtohet me aksione te caktuara. Pozicione te tilla jane rreth shtatembedhjete dhe ne secilen nga to gjinden 100 aksione.
13. -
14. -
15.
Cka paraqet procedura e perpunimit te “urdherit te tregut“ (market order)? Procedura e perpunimit te “urdherit te tregut“ (market order) qe paraqet kerkesen per brokerin qe te bleje ose te shese sa me shpejt qe eshte e mundur, me çmimin me te mire te arritshem ne dyshemene e tregtimit. Specialistet dhe kliringu i tregut? Specialistet kane lindur nga realiteti ne burse, sepse ne tregun me licitim kontinuel, te hapur, ne te cilin brokeret tregtojne midis veti, nuk ka nje garancion te takimit te njekohshem te bleresve dhe te shitesve. Keshtu, brokeri gjithmone mund te prese ne pozicion deri sa te vjen bleresi ose shitesi. Ku qendron dallimi midis specialistit dhe tregtareve te dyshemese?
-
Specialisti, ne fakt, paguhet per kohen e kursyer te brokereve te tjere, te cilet ne kete kohe shkojne ne pozicione tjera. Specialistet ne praktike duhet te veprojne ashtu qe ta mbajne kontinuitetin e çmimeve dhe stabilitetin e tregjeve, duke u ikur keshtu te gjitha fluktacioneve te dhunshme te çmimeve te aksioneve.
-
Dallimi midis specialistit dhe tregtareve te dyshemese qendron ne ate se te paret kane pergjegjesi te definuara qarte se çka mund te bejne, ndersa te dytet mund te veprojne ne diskrecion te plote.
16. -
Cka paraqet roli i specialisteve ne bursen e Nju Jorkut? Roli i specialisteve ne bursen e Nju Jorkut mbetet funksion kyç; ai, per shkak te ekzekutimit te shume urdherave te limituara te brokereve, te cilet jane te vendosur ne pozicione tjera ne burse, ka qasje ne baraspeshen e ofertes dhe te kerkeses, element qe u mungon pjesemarresve te tjere. Ai di me shume se cilido broker tjeter rreth kushteve te tanishme te tregut per aksionet qe tregtohen. Kjo dije e tij, qe lidhet me obligimin e tij qe te beje tregti me qellim qe te mirembaje tregun ne rregull, e ve ate ne pozicion te forte nga i cili mund te ndikoje ne trendin e çmimeve. Per kete shkak, ne NYSE, per specilaistet e burses ka kontroll mbikeqyres teper rigoroz.
17. Bursa Amerikane AMEX?
-
Bursa amerikane eshte bursa e dyte ne SHBA, por dukshem me e vogel perballe NYSE. Ne AMEX tregtohen diku rreth 950 aksione te zakonshme dhe preferenciale qe perben rreth 7- 8 % te vellimit te teresishem te tregtimit, krahasuar me NYSE, ndersa diku rreth 4% krahasuar me tere bursat me vlere ne SHBA. Bursa amerikane ka 661 anetare. Page 10 of 14
18. Sa anetare ka AMEX?
-
19.
Bursa amerikane ka 661 anetare qe perfaqesojne gati te gjithe brokeret e medhenj te SHBA-ve.Ekzistojne edhe te ashtuquajturit anetare me korespondence, te cilet mund t’i plasojne urdheresat e tyre per tregtim permes anetareve te rregullt. Zakonisht keto jane kompani te vogla dhe te mesme. Pse bursa eshte quajtur “burse ndihmese nga pllatoja ne Nju Jork“?
-
Deri ne vitet e para te viteve ‘50, bursa eshte quajur “burse ndihmese nga pllatoja ne Nju Jork“, sepse ka filluar si treg i hapur kurse me vone eshte vendosur ne ambient te mbyllur. Qe te dy bursat punojne me teknologji pune gati te njejte, me licitim te hapur dhe me specialiste qe luajne rolin kyç ne sistemin e tregtimit ne to.
-
Ne disa aspekte, AMEX-i eshte burse me inovative se sa NYSE; me heret i ka instaluar kompjuteret per tregtim dhe kontroll te aktivitetit tregtar ne burse.
20. -
21. -
Sa eshte numri i ndermarrjeve qe jane te kuotizuara ne AMEX? Numri i ndermarrjeve qe jane te kuotizuara ne AMEX, nga viti 1980 deri 1988, sillej ndermjet 892 - 896. Si burse, ajo vepron ne konkurrence teper te forte me NYSE dhe NASDAQ, por deri me tani nuk i ka ndryshuar, respektivisht zbutur kriteret qe duhet plotesuar nje ndermarrje per kuotizimin e aksioneve te saj, edhe pse kushtet e NASDAQ jane relativisht me te lehta. Cila produkte te reja per tregtim i ka futur ne tregtim AMEX? AMEX ka futur produkte te reja per tregtim, siç jane opcionet, me te cilat ka arritur suksese te kenaqshme. Tregtimi me opcione AMEX-in e rendit ne vendin e dyte te bursave, pas burses se opcioneve te Çikagos (CBOE).
22. Kush e udheheqe NASDAQ dhe cila eshte pergjegjesia kryesore?
-
23. 24. -
NASDAQ eshte sistem te cilin ne Shtetet e Bashkuara e udheheq Shoqata Kombetare e Ndermjetesve, i cili operon ne tregje financiare te letrave me vlere e i cili eshte pergjegjes kryesisht per zhvillimin e tregut permes sportelit, respektivisht tregut pertej banakut (over-the-counter - OTC). Sa ndermarrje jane te listuara ne NASDAQ? Ne fillim te vitit 1989, pas tetembedhjete vitesh nga themelimi (1971), ne NASDAQ ishin te listuara 4.179 ndermarrje vendore dhe 272 ndermarrje te jashtme Pse u lind tregu OTC? Tregu OTC u lind si pergjigje per shitjen dhe blerjen e aksioneve te ndermarrjeve qe nuk ishin kuotizuar ne ndonjeren nga bursat kryesore respektive.
25. Sa anetare perfshin NASDAQ?
-
NASDAQ eshte organizate shume e madhe e cila ne gjirin e saj perfshin 6.432 anetare qe veprojne ne me shume se 22.000 lemi. Keto ndermarrje jane nga me te ndryshmet.
26. Me fare rrjeti jane te lidhur ndermjetesit ne NASDAQ?
27.
Ndermjetesit jane te lidhur ne nje rrjet elektronik ne tere SHBA dhe ne çdo moment mund te fusin ne sistem çmimet e ofruara dhe te kerkuara dhe t’i nderrojne varesisht nga konkurrenca respektive. NASDAQ dhe sherbimet?
-
NASDAQ eshte sistem te cilin ne Shtetet e Bashkuara e udheheq Shoqata Kombetare e Ndermjetesve, i cili operon ne tregje financiare te letrave me vlere e i cili eshte pergjegjes kryesisht per zhvillimin e tregut permes sportelit, respektivisht tregut pertej banakut (over-the-counter-OTC).
-
Sistemi NASDAQ ofron disa nivele sherbimi per klientet e tij (brokeret dhe profesioniste e tjere ne treg):
Page 11 of 14
-
Sherbim i nivelit te pare (Level I Service). Sherbim i ofruar ne nje ekran elektronik te kuotizimeve interne (çmimet me te mira te ofruara dhe te kerkuara) per te gjitha letrat me vlere ne NASDAQ.
-
Sherbimi i nivelit te dyte (Level II Service). Jep pozitat e firmave me te medha, respektivisht te beresve te tregut (market makers) si dhe paraqet gjendjen e tyre ne kuotizim per shitjet dhe blerjet per te gjitha letrat e tregtuara me vlere.
-
Sherbimi i nivelit te trete (Level II Service). Eshte sherbim qe e shfrytezojne pjesemarresit ne treg, ndersa atyre ua mundeson futjen ne sistem te çmimeve dhe informatave tjera per shitjen e fundit.
28.
Bursat ne Japoni?
-
Ne Japoni ekzistojne tete bursa te letrave me vlere. Nga keto, vetem tri jane bursa te medha: Ne Tokyo, Osaka dhe Nagoya, ndersa jane pergjegjese per 99% te te gjitha aktiviteteve bursore ne Japoni.
-
Bursa me e madhe eshte ne Tokyo (The Tokyo Stock Exchange) e cila, fale zhvillimit te sforcuar dhe investimeve te shumta te korportave japoneze, eshte ngritur ne nje nga bursat me te rendesishme te letrave me vlere ne bote.
29. Si jane te organizuara bursat ne Japoni dhe mundesia e antaresimit?
-
Bursat japoneze jane te organizuara ne baza te anetaresise, ndersa anetaresia ne burse arrihet me blerjen e vendit ne te. Derisa Osaka ka qene relativisht me liberale ne krijimin e vendeve te reja ne burse (ne fundvitet ’80, numri i anetareve te burses eshte shtuar nga 58 ne 82), ky virtyt nuk mund te thuhet per bursen e Tokyos (TSE) ne te cilen, ne periudhen: nga viti 1949 deri ne vitin 1987, jane shtuar vetem dy vende.
-
Rruga alternative e anetaresimit eshte blerja e aksoneve te kompanive tashme anetare.
30. Si operon bursa e Tokyos dhe nga kush monitorohet?
31.
Qe nga mbarimi i Luftes se Dyte Boterore, bursa e Tokyos ka operuar si kompani private, si subjekt joprofitabil, sipas Ligjit per letra me vlere dhe bursa, ndersa monitorohej nga Ministria e financave. Llojet e anetareve te burses se Tokyos?
-
Te rregullt,
-
Santoris-et.
32.
Aktivitete e anetareve te burses se Tokyos?
-
Anetaret e rregullt jane kompanite, aktiviteti kryesor i te cilave eshte qe te shesin dhe te blejne aksione ne dysheme te burses. Kete pune ata e kryejne per interes te klienteve te tyre dhe per interes personal.
-
Aktiviteti kryesor i Santoriseve eshte qe te veprojne si ndermjetes ndermjet anetareve te rregullt. Ne nje menyre keta jane sikurse specialistet e burses se Nju Jorkut.
-
Santoriset (specialistet) nuk kane leje - te drejte te tregtojne per interes - llogari te tyre; ata thjesht kujdesen per urdherat e dhena dhe veprojne si agjente te anetareve te rregullt, per nje provizion perqindje te caktuar.
33. -
Si eshte i ndare vend - tregu qendror i burses se Tokyos? Vend - tregu qendror i burses se Tokyos eshte i ndare ne tri zona - seksione:
a)
seksioni i pare tregtar (first trading section), qe perfshin perafersisht 1.000 aksionet kulmore (top aksionet),
b)
seksioni i dyte (second trading section), me rreth 400 aksione te kompanive te mesme dhe aksione posa te emituara, dhe Page 12 of 14
c)
tregu permes sportelit (OTC), qe mbi 95% tregton obligacione.
34. Kur eshte themeluar bursa e Londres?
-
Bursa e Londres daton qe nga viti 1773. Ajo eshte reformuar vazhdimisht, ndersa reformen e fundit e ka perjetuar ne vitin 1986 me Big Bang i cili i “tejkaloi“ disa nga shablonet tradicionale te tregjeve financiare.
35. Sa kompani jane te listuara ne LSE?
-
Ne vitin 1990, ne LSE ishin te listuara rreth 2.035 kompani; vendore ishin 1.484, ndersa 551 te huaja.
-
Kjo e dhene, qe nuk ka ndryshuar ndjeshem as sot, LSE – ne e rendit nder bursat me te medha, per nga numri i kompanive te listuara, hiq tregun elektronik permes sportelit NASDAQ.
-
LSE liston edhe firma te huaja (me se shumti nga bursat tjera), duke e ruajtur imazhin e qendres financiare ne permasa globale boterore.
36. -
Cilat ishin efektet e “Big Bang” - ut, si proces derregullues? Kompetence e dyfishte (Dual Capacity). Firmat anetare ishin te lejuara te veprojne si krijuese te tregut – tregtare (market makers - traders), duke blere dhe shitur aksione ne emer te tyre, sikurse brokeret qe kryejne transaksione per klientelen e tyre. Gjithashtu, bursa instaloi nje sistem te ri te ekranit qendror, te quajtur SEAQ (Stock Exchange Automated Quotations), i cili tregon çmimet, madhesine e tregut dhe transaksionet per te cilat raportojne pjesemarresit ne treg. Njekohesisht, krijuesit e tregut i fusnin ne sistem elektronik çmimet konkurruese te aksioneve te tyre, te ofruara dhe te kerkuara, informacione keto te cilat automatikisht u percillen investitoreve dhe anetareve te tjere te burses.
-
Komisionet (Commissions). “Big Bang-u“ preku sistemin e vjeter te komisioneve (perqindjeve) minimale fikse te brokereve, i cili ra nga gati 0.5 % ne vleren e transaksioneve, sa ishte para reformes, ne vleren mesatare aktuale prej 0.25 %.
-
Anetaresimi i hapur (Wider Membership). Anetaresimi ne burse ishte hapur, ishte zhbllokuar per bankat e medha britanike sikurse per kompanite amerikane e japoneze, siç jane Merill Lynch dhe Nomura (nje nga kompanite japoneze me te fuqishme te sigurimeve) si dhe per ndermjetes te tjere te huaj.
37. -
38.
Si quhet sistemi qe aplikohet per koordinimit te urdherave ne burse? Ne vitin 1997, LSE aplikoi nje sistem te ri te koordinimit te urdherave ne burse, i quajtur SETS (Stock Exchange Trading System). Bleresit dhe shitesit i vendosin urdherat e tyre ne sistem, permes brokereve nese ata nuk jane anetare te burses, ndersa kjo harmonizohet automatikisht nga sistemi kompjuteristik SETS. Ky sistem i ri, ne fillim eshte futur per 100 top aksionet e burses, por me vone eshte shtrire ne mbi 200 aksione britanike dhe te huaja. Cili eshte dallimi i burses se Londres nga bursa e Nju Jorkut?
-
Ky dallim qendron ne perdorimin e “periudhes llogaritese“ (account period). Viti qe tregtohet ne Londer ndahet ne seri te “llogarive“ te cilat normalisht jane 10 dite pune, me perfundim ne diten e hene.
-
Aksionet e blera gjate llogarise nuk do te paguhen deri ne perfundim te periudhes llogaritese, ne diten llogaritese e cila zakonisht eshte e hena e dyte pas dites se fundit te marreveshjes se arritur per shitblerjen e aksioneve.
TREGJET FINANCIARE
PA VEND-TREG QENDROR
1. Si quhen tregjet te cilat nuk posedojne vend-qendror te tregtimit dhe me sistem specialistesh si bursat?
-
Tregjet te cilat nuk posedojne vend-qendror te tregtimit dhe me sistem specialistesh si bursat njihen si tregje pa vend-treg qendror (over-the-counter market).
-
Asnje nga keto tregje nuk ka vend-qendror te tregtimit dhe nuk kane specialiste, ndonese ekzistojne dileret te cilet ofrojne sherbime si krijues te tregut. Page 13 of 14
-
Tregtimi drejtohet me teleks dhe telefon. Organizimi i tregjeve te obligacioneve, ne fakt, i gjason tregjeve permes sportelit (over-the-counter) te aksioneve.
2. Si kryhet tregtimi ne tregje pa vend-treg qendror? -
Tregu i valutave te jashtme, sikurse tregu i obligacioneve, ka nje vellim shume te madh te transaksioneve shitblerese, por nuk ka vend-qendror te tregtimit dhe nuk ka specialiste. Shumica e tregtimit kryhet permes bankave; ketu ekzistojne gjithashtu edhe brokeret. Ky eshte treg tipik i shitjes me shumice (wholesale market) ne te cilin tregtojne nje numer relativisht i vogel i participanteve – jo me shume se disa qindra.
3. Si mund ta shpjegojme me lehte dhe me qarte kete forme organizative te tregjeve? -
Mund t’i veçojme dy faktore determinues, dy faktore kyç: numri i pjesemarresve ne treg dhe numri i produkteve (te ndryshme) te ofruara ne treg per tregtim.
4. Cilat jane arsyet pse nuk ka vend-tregje qendrore ne tregtimin e valutave? -
Vend-tregjet qendrore jane ekonomikisht te justifikueshme kur kane disa participante, siç ndodh tek tregjet e aksioneve, opcioneve dhe te fjuçersave; perndryshe, tregtaret kane mundesi te komunikojne me lirshem midis tyre. Keto jane arsyet pse nuk ka vend-tregje qendrore ne tregtimin e valutave; tregu i obligacioneve eshte pak me i qarte.
5. Cili treg eshte pa vend qendror te tregtimit? -
Nje numer i madh i aksioneve me pak te rendesishme (dhe disa nga te rendesishmet) tregtohen ne tregjet permes sportelit. Ky treg eshte pa vend qendror te tregtimit.
6. Cka konsiston Shtylla kurrizore e tregut OTC? -
Shtylla kurrizore e tregut OTC konsiston ne dileret te cilet jane te gatshem qe t’i caktojne çmimet e ofruara dhe te kerkuara per aksione, me te cilat ata e “krijojne tregun“, me ç’rast qendrojne te gatshem te ekzekutojne, se paku, nje cikel lotesh, me çmimet e kuotizuara ne çdo kohe.
7. Nga cka mbizoterohet Ekonomiksi i tregtimit te aksioneve? -
Ekonomiksi i tregtimit te aksioneve akoma mbizoterohet nga organizimi i bursave.
Page 14 of 14
