1. Definiši pojam ekonomije kao nauke Ekonomija je nauka koja se bavi proučavanjem odnosa među ljudima u procesu materijalne proizvodnje. 2. Osnovne karakteristike ekonomije kao nauke Ekonomija je društvena, ekonomska, praktična, relativno istorijska , teorijska nauka. 3. Šta je predmet izučavanja Ekonomije kao nauke? Ekonomska objašnjenja na određena pitanja: Kako ostvariti najveći profit?, Kako država svojim mjerama može da utiče na efikasnost ekonomskih tokova?, Koja je uloga novca u tome?, Kako regulisati ponudu i tražnju robe u zemlji, itd. 4. Pojam ekonomskih zakona Ekonomski zakoni su objektivni zakoni koji regulišu uzajamno posredne veze između pojava i odnosa. 5. Specifičnosti ekonomskih zakona Ekonomski zakoni su objektivni zakoni, nemaju stepen opštosti i univerzalnosti prirodnih zakona, izražavaju dijalektički karakter i dijalektičke zakonitosti između odnosa i pojava. 6. Navedite klasične ekonomske teorije. Merkantilizam, fiziokratska škola, klasična (britanska) politička ekonomija, neoklasična ekonomija, ekonomija blagostanja, kejnsijanska ekonomija, marksistička ekonomija. 7. Navedite savremene ekonomske teorije Čine ga dva pravca: neoklasični - slijedbenici A. Smita i neokejnsijanski - slijedbenici Dž. M. Kejnsa, a između ova dva pravca nastale su još neke ekonomske teorije: velika sinteza, Američka institucionalna škola, neorikardijanska škola, teorija igara, monetarizam, škola racionalnih očekivanja, ekonomija ponude, genetička i teleološka škola, radikalna ekonomska misao. 8. Navedite najznačajnije ekonomske zakone 1. Zakon srazmjerne raspodjele društvenog fonda rada na razne djelatnosti, 2. Zakon vrijednosti, 3. Zakon ponude i potražnje, 4. Zakon tendencijskog pada opšte profitne stope i 5. Zakon koncentracije i centralizacije kapitala. 9. Zakon srazmjerne raspodjele drustvenog fonda rada na razne djelatnosti Svaka društvena zajednica u određenom vremenskom periodu raspolaže ograničenom masom rada neophodnom da se proizvede društveno potrebna količina proizvoda. Deli se na minuli (prošli) i živi (sadašnji) rad. 10. Zakon vrednosti i kako se reguliše Zakon vrijednosti je najbitiniji zakon robne privrede. Reguliše se određivanjem društveno potrebnog radnog vremena za proizvodnju robe. Izražava određene bitne veze između društvenog rada, vrijednosti i cijene robe. 11. Zakon ponude i tražnje Ekonomski zakon putem kojeg se formira tržišna cijena robe. Kada cijena nekog proizvoda raste, tražnja opada, kada cijena nekog proizvoda opada, tražnja raste. 12. Zakon koncentracije i centralizacije Zakon koncentracije i centralizacije dovode do stvaranja monopola koji danas dominiraju kapitalističkom privredom, tako velikim kapitalom upravlja mali broj ljudi. 13. Koncentracija kapitala Je stalni porast pojedinačnog kapitala , tako sto se vrši stalna akumulacija kapitala. 14. Centralizacija kapitala Znači preraspodjelu svojine, a time i prava odlučivanja (akcionarska društva). 15. Privredni sistem Cjelokupnost drustveno ekonomskih odnosa izraženih kroz različite društveno ekonomske kategorije čini društveno ekonomski sistem. 16. Karakteristike privrednog sistema Privredni sistem je hijerarhijski uređen, istorijska kategorija, na ljestvici društvenog sistema zauzima vodeće
1
mjesto, teleološki sistem (sistem cilja), organizacioni sistem, relativno otvoren.
17. Nosioci privrednog sistema Domaćinstva, privredna društva, društveno političke organizacije, društveno političke zajednice. 18. Ciljevi privrednog sistema Puna zaposlenost, životni standard, uravnotežen platni bilans, moguća stopa ekonomskog rasta, moguć porast licnih dohodaka. 19. Tipovi privrednog sistema. Prva podjela: 1. Kapitalistički (liberalni, monopolski, državno-kapitalistički) i 2. Socijalistički: državnoadministrativni, samoupravni Druga podjela: 1. Otvorenog tipa (savremeni, tržišni) i 2. Zatvorenog tipa (autarhični, pripada prošlosti) 20. Makroekonomski agregati Najopštiji sintetički pokazatelji društvene proizvodnje, koji pokazuju privredni razvoj ili stagnaciju: 1. Društveni proizvod, 2. Društveni bruto proizvod i 3. Nacionalni dohodak 21. Društveni bruto proizvod Dbp podrazumjeva ukupnu masu proizvoda tj. materijalnih dobara i proizvodnih usluga u jednoj privredi za određeni period vremena, najčešće godinu dana. 22. Vrijednosna struktura Dbp Dbp = Mtp + Nd + Am
Dbp = Nv + Pv
Dbp - društveni bruto proizvod Mtp - materijalni troškovi proizvodnje Nd - nacionalni dohodak Am - amortizacija Pv - prenesena vrijednost Nv - novostvorena vrijednost 23. Materijalna (naturalna) struktura Dbp Materijalni aspekt Dbp ukazuje na to da on sadrži veliki broj kvalitativno različitih proizvoda i proizvodnih usluga, tj. različite upotrebne vrijednosti. 24. Društveni proizvod Smatra se najprikladnijim pokazateljem obima društvene proizvodnje jer u njemu nema obračunavanja istih veličina. 25. Vrijednosna struktura Dp Dp = Nd + Am Dp - društveni proizvod Nd - nacionalni dohodak Am - amortizacija 26. Nominalni i realni Dp Nominalni Dp je Dp čija je veličina obračunata po tekućim cijenama, a realni Dp je Dp čija je veličina obračunata po stalnim cenama. 27. Tekući i potencijalni Dp Tekući Dp podrazumjeva količinu materijalnih dobara i usluga, uz upotrebu postojećih materijalnih dobara i usluga uz dostignut nivo zaposlenosti. Potencijalni Dp predstavlja onu veličinu Dp koji bi se realizovao u stanju pune zaposlenosti, uz upotrebu postojećih materijalnih dobara i usluga. 28. Šta predstavlja „jaz“ DP. Razlika između tekućeg i potencijalnog DP. 29. Nacionalni dohodak
2
Podrazumjeva novostvorenu vrednost u privredi jedne zemlje u toku posmatranog vremenskog perioda. Nd je rezultat istinskih aktivnosti jedne zemlje. 30. Namjenska raspodjela Nd
Nd - nacionalni dohodak Lp - lična potrošnja
Nd = Lp + Q + Ak Q - opšta potrošnja Ak - akumulacija
31. Metode istraživanja Nd Proizvodna (realna), lična (personalna), rashodna. 32. Amortizacija Proces prenošenja dijela vrijednosti sa osnovnih sredstava na gotov proizvod. 33. Akumulacija Dio Nd koji se pretvara u kapital. 34. Tržište Prestavlja oblik razmjene proizvoda i usluga posredstvom novca, na kome se cijena formira na osnovu ponude i tražnje. Mesto gde se kupac i prodavac povezuju. 35. Kriterijumi i podjele trzišta Prema prostoru: lokalno, regionalno, nacionalno, međunarodno Prema mjestu gdje roba dolazi do kupca: na veliko i na malo Prema predmetu trgovine: tržiste novca, robe i usluga, faktora proizvodnje S obzirom na uslovne razmere: slobodno i vezano S obzirom na karakter dominirajućih odnosa potraživanja: monoplosko, oligopolsko, konkurentsko S obzirom na pravne propise koji regulišu kupovinu i prodaju: otvoreno, zatvoreno S obzirom na raznolikost robe: homogeno, heterogeno 36. Funkcije tržišta Alokativna, selektivna, distributivna, informativna. 37. Informativna funkcija Tržište nam pruža informacije po kojoj ceni neku robu kupujemo odnosno prodajemo. 38. Selektivna funkcija Trziste nagrađuje i motiviše sve one koji su produktivni i efikasni, a uklanja sa tržišta i kažnjava one koji su neproduktivni i neefikasniji. 39. Alokativna funkcija Moderno tržište nam pruža alokaciju resursa na najednostavniji način ako se može postici dobra cijena, takvo poslovanje donosi dobit tj. ekstra profit. 40. Društvena reprodukcija Trošenje materijalnih dobara kojima se zadovoljavaju ljudske potrebe, dovodi do novih cilkusa proizvodne aktivnosti i tako se neprestano odvija kružni tok od proizvodnje, preko raspodjele i potrošnje koja ponovo pokreće proizvodnju. 41. Faktori proizvodnje Rad, sredstva za rad, predmeti rada. 42. Konkurencija Unutrašnja „motorna“ snaga koja pokreće tržišni mehanizam. 43. Vrste konkurencije Potpuna, nepotpuna i monopolistička. 44. Navedite osnovne karakteristike apsolutne (perfektne, savršene) konkurencije
3
- obilje proizvodnje čija mobilnost nije ograničena - da ne postoje nikakve prepreke za sučeljavanje nosioca ponude i potražnje - atomiziranost (veliki broj) ponude i tražnje - roba mora da bude homogena - da nema dogovora među kupcima i isto tako među prodavcima - nepostojanje drugih okolnosti (ratna psihoza i sl.) koje bi mogle uticati na tržišne odnose 45. Navedite osnovne karakteristike monopolske konkurencije - ponudu i tražnju u cjelini određuje samo jedan učesnik u razmjeni - monopolista - ne postoji mogućnost povećanja broja učesnika na strani ponude niti na strani tražnje - ne postoji sloboda u kretanju faktora proizvodnje - roba - predmet kupoprodaje nema supstitut - tržišna cijena nije rezultat djelovanja ponude i tražnje
46. Koji to faktori utiču na veličinu tržišta? - obim i struktura proizvodnje - veličina nacionalnog dohotka i njegova raspodjela na ličnu, opštu i investicionu potrošnju (od toga zavisi kupovna moć stanovništva i pritisak na tržištu) - tehnička opremljenost tržišta - institucionalni i organizacionalni uslovi razmjene na tržištu - razvijenost saobraćajne mreže - broj stanovnika i struktura stanovništva 47. Šta je to ponuda i koji faktori određuju obim ponude? Količina robe koju su proizvođači sposobni i spremni da prodaju u datom trenutku po datoj cijeni. Faktori koji utiču na ponudu robe: - cijena određenog dobra ili usluge - troškovi faktora proizvodnje - dostignuti nivo tehničko-tehnološkog procesa - broj preduzeća koji se bave proizvodnjom određenog proizvoda - državna poreska politika u proizvodnji odnosnog proizvoda - cijene drugih proizvoda koje bi preduzeće moglo da proizvodi - prirodni faktori, itd. 48. Šta je to potražnja i koji faktori određuju obim potražnje? Količina dobara koje su potrošači spremni i sposobni da kupe po određenoj cijeni u određenom trenutku. Faktori koji utiču na potražnju robe: - intenzitet, tj. neophodnost potreba koju treba zadovoljiti - cijene drugih, konkurentskih proizvoda koji se nalaze na istom tržištu ili njihovi surogati - dohodak - prihod (odnosno imovina) kupaca koji žele da kupe robu - broj potencijalnih kupaca čije potrebe se zadovoljavaju - tendencija, tj. očekivanja u pogledu kretanja cijena u narednom periodu - drugi faktori: uticaj mode, odnosno ukusa potrošača, sezonski karakter proizvoda, navike kupaca, itd. 49. Navedite tržišne subjekte - individualni proizvođači - domaćinstva - privredna društva - zadruge - država 50. Robna privreda i uslovi nastanka robne privrede Organizacioni oblik privređivanja u kome se subjekti profesionalno i trajno opredjeljuju za proizvodnju jedne vrste Ili vise sličnih vrsta roba namjenjenih tržištu. Uslovi nastanka: pojava viška vrijednosti, pojava privatne svojine, podjela rada 51. Roba i svojstva Roba je društveno koristan proizvod namenjen tržištu. Upotrebna vrijednost: korisnost, sposobnost da zadovolji ljudsku potrebu Vrijednost: određena društveno potrebnim radnim vremenom 52. Produktivnost Sposobnost rada da u jedinici vremena stvori veću ili manju količinu robe.
4
53. Ekonomičnost Princip uspješnog poslovanja u odnosu na troškove proizvodnje. 54. Rentabilnost Odnos između kapitala i profita - Profitna stopa. 55. Najmanina Cijena radne snage. 56. Osamostaljeni dijelovi industrijskog kapitala i njihove dobiti Zajmovni kapital - kamata Akcijski kapital - dividenda Trgovački kapital - trgovački profit
57. Trgovački kapital i trgovački profit Trgovački kapital je osamostaljeni dio industrijskog kapitala i nosi dobit - trgovacki profit. On svoje funkcije crpi iz oblasti prometa, i njegov zadatak je realizacija, tj. prodaja robe. Trgovački profit se obračunava kao i indudustrijski, po istoj stopi, tj. po srednjoj profitnoj stopi. 58. Zajmovni kapital Osamostaljeni dio industrijskog kapitala, nosi dobit kamatu. Koristi se se za za obnavljanje i proširivanje obima proizvodnje. 59. Akcijski kapital Kapital nastao ulozima većeg broja akcionara za koje su im izdate posebne (vlasničke) hartije od vrijednosti -akcije. Osnovna funkcija mu je da donese dobit koja zavisi od uspješnog poslovanja. 60. Kapital Vrijednost koja se u procesu materijalne proizvodnje oplođuje. 61. Konstantni capital - c Dio kapitala koji se ulaže u sredstva za rad i predmete rada. Njegova vrijednost prije i posle proizvodnje ostaje ista, nadoknađuje se kroz amortizaciju. 62. Varijabilni capita l - v Dio kapitala koji se ulaže u radnu snagu, jer je jedino radna snaga sposobna da proizvede veću vrijednost nego što je u nju uloženo. 63. Realni i finansijski kapital U realnom obliku kapital egzistira kao sredstvo za proizvodnju - mašine, oprema, postrojenje, zgrade i drugi objekti, reprodukcioni materijal, zalihe poluproizvoda, zalihe neprodate robe. U finansijskom obliku kapital egzistira u različitim finansijskim instrumentina koji donose prihod svom vlasniku. 64. Oblici finansijskog kapitala Novcani krediti, štedni ulozi, obveznice, akcije (dionice), komercijalni zapisi. 65. Obrt kapitala Ekonomski krug kapitala, kada krene iz novčanog, preko proizvodnog u robin oblik pa se vraća ponovo u novcani. 66. Organski sastav kapitala Odnos konstantnog i varijabilnog kapitala, pokazuje procentualno učešće konstantnog na varijabilni, u strukturi kapitala. 67. Formula kružnog kretanja kapitala Sr N-R -P-R’-N’
5
Pr N - novčani oblik ; R - robni oblik ; Sr - sredstva za rad ; Pr - predmeti rada ; P - proizvodni oblik R’ - robni oblik ; N’ - novčani oblik 68. Stopa viška vriiednosti - m* Pokazuje stepen eksploatacije radne snage. m* =
m ⋅ 100% v
m* - stopa viška vrijednosti m - masa viška vrijednosti v - varijabilni kapital 69. Višak vrijednosti - w Priraštaj iznad uložene i utrošene vrijednosti u procesu materijalne proizvodnje, stvara ga radna snaga, nastaje u proizvodnji, prisvaja ga kapitalista. W=c+v+m w - višak vrijednosti c - konstantni kapital
v - varijabilni kapital m - masa viška vrijednosti
70. Profit - pf Pojavni oblik vrijednosti, tržišno ispoljavanje viška vrijednosti. 71. Razlika između profita i viška vrijednosti Profit i višak vrijednosti nastaju jedino i isključivo u procesu materijalne proizvodnje, stvara ih radna snaga, prisvaja kapitalista, po porijeklu, obimu i veličini su isti ali se razlikuju u dva aspekta: proizvodnja (višak vrijednosti) i prisvajanje (profit) 72. Profitna stopa - pf* Pokazuje stepen oplodnje kapitala. pf * =
pf m = ⋅ 100% k c +v
pf*- profitna stopa pf - profit k - kapital 73. Kamata - K, i kamtna stopa - K* Kamata je iracionalna cena za upotrebu zajmovnog kapitala. Kamatna stopa je odnos između zajmovnog kapitala i kamate, pokazuje cenu 100 jedinica zajmovnog kapitala. K* =
kamata x 100% zajmovni kapital
74. Svojstva kamate Kamata je poznata veličina i može da obuhvati samo dio profita. 75. Dividenda i dividendna stopa - D* Dividenda je dobit akcijskog kapitala, a dividenda stopa pokazuje stepen oplodnje akcijskog kapitala.
6
D* =
masa dividende x 100% akcijski kapital
76. Svojstva dividende Dividenda je pretpostavljena veličina i može da obuhvati cio profit. 77. Akcija Imovinsko pravna potvrda tj. hartija od vrijednosti koja svom vlasniku donosu mogućnost da upravlja i rukovodi preduzećem. 78. Cijena akcije cijena akcije =
dividenda x 100% kamatna stopa
cijena akcije =
no min ala x stopa dividende x 100% kamatna stopa
79. Kako se razvijao ili evoulirao oblik prometne vrijednosti? Po Marksu - četiri oblika vrijednosti prometne vrijednosti: - prost, pojedinačni ili slučajni oblik (nastao na granicama prvobitnih naselja - opština) - potpun ili razvijeni oblik vrijednosti (nastao razvojem društvene podjele rada) - opšti oblik vrijednosti (nastao razvojem robne proizvodnje i razmjene) - novčani oblik vrijednosti (kada jedna specifična roba dobije društveni monopol da u okviru robnog svijeta izražava i mjeri vrijednost i time postaje novac) 80. Novac Novac je u određenom vremenu i prostoru dobio vrijednost da bude ekvivalent, tj da mjeri vrijednosti ostale robe.
81. Funkcije novca Novac kao mjera vrednosti - novac je u određenom vremenu dobio vrijednost da mjeri vrednosti ostale robe, on je jedna vrsta robe. Novac kao prometno sredstvo - roba se prodaje za novac, pa se za isti novac kupuje neka druga roba, novac učestvuje kao posrednik u razmeni. Novac kao platežno sredstvo - javlja se u kreditnim transakcijama. Novac kao blago- predstavlja olicje bogatstva I drustvene moze, a moze i da se povuce iz prometa. Svjetski novac - neophodna je konvertabilnost valute, pojavom svetske privrede. 82. Oblici novca u prometu Metalni novac, papirni novac, kreditni novac, elektronski novac. 83. Vrste kreditnog novca Mjenice, čekovi, banknote. 84. Faktori koji utiču na količinu novca u opticaju Src - suma robnih cijena Src(k) - suma robnih cijena prodate na kredit dp - dospela plaćanja k - kompezacija, uzajamna prebijanja
7
BrO - brzina opticaja 85. Izraz za količinu novca u opticija Kn =
Src − (k ) + dp − Pr ( k ) Br O
86. Šta su monetarni agregati? Monetarni agregati su određene kategorije koje u kreditno monetarnoj politici se koriste kao indikatori koji služe za definisanje kvaliteta i funkcija novca u privredi, za vođene monetarne politike i politike likvidnosti privrede i drugih sektora. Osnovni monetarni agregati su: 1. M1 - Novčana masa, 2. M2 - Likvidna sredstva, 3. M3 - Ukupna likvidna sredstva, 4. M4 - Monetarni volumen (ukupni depoziti), 5. M5 - Monetarni potencijal, 6. M0 - Primarani novac (monetarna baza). 87. Kredit i njegove funkcije Kredit je dužničko poverilački odnos u kome poverilac daje dužniku određenu količinu novca, sa obavezom duznika da će po isteku određenog vremena vratiti taj novac uz određenu nadoknadu - kamatu. Mibilizacija, koncentracija i centralizacija, i njegova alokacija na mjesta gde se najkorisnije mogu upotrijebiti. Kredit ubrzava proces reprodukcije, dovodeći do razvoja proizvodnih snaga društva. 88. Pojam i značaj investicija Investicije predstavljaju deo tekućeg Dp koji se ulaže u rad, služe za zamjenu utrošenih kapaciteta, njima se proširuju i izgrađuju novi moderni objekti i kapaciteti. Objezbjeđuju proširenu reprodukciju, stvaraju materijalno tehničke osnove za rekonstrukciju svih privrednih grana, doprinose primeni spoljne trgovine, doprinose održavanju privredne stabilnosti, objezbjeđuju poželjne stope privrednog rasta, predstavljaju osnovu reprodukcije materijalnih osnova života ljudi. 89. Kriterijumi, podjele i vrste investicija Prema nameni: privredne i neprivredne, a privredne se dela na investicije u osnovna sredstva i investicije u obrtna sredstva Prema izvoru sredstava: neto, bruto i nove investicije Prema porastu Dp i Nd po stanovniku: demografske i ekonomske Prema tehnickoj strukturi: investicije u objekte i opremu 90. Demografske investicije Predstavljaju minaimalni deo investicija koji se mora ulagati da bi se s obzirom na prirodni prirastaj, veličina Nd, odnosno Dp po stanovniku ostala nepromenjena tj. na postojećem nivou u odnosu na prethodni period. Velicina ovih investicija se utvrđuje primjenom demografske stope investicija. Ako stopa investicija bude ispod nivoa demografskih imvesticija, dovodi se u pitanje I ugrožava se dostignut nivo životnog standarda. 91. Bruto investicije Predstavljaju ukupna ulaganja u osnovne fondove (osnovna sredstva) i njihov izvor čine neto investicije (akumulacija) i amortizacija Bi = Ni + Am Ni = Ak Bi = Ak + Am 92. Neto investicije Potiču iz Nd, izvor neto invedticija je akumulacija. Ni = Ak 93. Nove investicije Pojavljuju se kao kategorija raspodjele novog proizvoda. Služe za proširenu reprodukciju, tj za uvećanje obima osnovnih sredstava. Njihov izvor je akumulacija i akumulativni deo amortizacije (neutrošeni dio amortizacije koji je namenjen zameni).
8
Dobijaju se umanjivanjen bruto investicija za iznos zamene. Ni = Bi-Z Bi = Ak + Am Ni = Ak + Am - Z
94. Izvori investicija Amortizacija, krediti domaćih banaka, budžet države, štedni ulozi građana, inostrana sredstva. 95. Vrste struktura investicije Globalna ekonomska struktura investicije Tehnička struktura investicija Reproduktivna struktura investicija 96. Kako se mjeri efikasnst investicija? Prosječnim kapitalnim koeficijentom i prosječnim marginalnim koeficijentom. 97. Kapitalni koeficijent Predstavlja odnos između osnovnih sredstava i proizvodnje. Pokazuje koliko je jedinica osnovnih sredstava potrebno da se dobije jedinica proizvodnje. Os P
Kp = 98. Kakav može biti kapitalni koeficijent
Može biti prosjecni kapitalni koeficijent i prosjecni marginalni koeficijent. 99. Prosječni kapitalni koeficijent Prosječni kapitalni koeficijent je odnos između osnovnih sredstava (fiksnih fondova) i proizvodnje. Pokazuje ekonomsku efikasnost i društvenu rentabilnost osnovnih fondova. 100. Prosječni marginalni koeficijent Predstavlja odnos između investicija i prirasta proizvodnje. Pokazuje koliko je jedinica investicije potrebno da bi se ostvarila jedinica prirasta u proizvodnji. Ki =
I ∆P
101. Razlika između investicije i akumulacije Akumulacija predstavlja kategoriju namjenske raspodele Nd, a investicija kategoriju njene finalne upotrebe. Po veličini, investicija je uvek veća od akumulacije, s razlogom, jer akumulacije nije uvek jedini izvor investicija. 102. Cijena i pojam cena Cijena je tržišna kategorija i predstavlja izraz vrednosti robe a formira se na osnovu ponude i potražnje i njihovih međusobnih odnosa. Pojam cijena obuhvata cjelokupnost institucionalnih, tržisnih, pravnih i organizacionih elemenata u kojima se formiraju cene. On obuhvata subjekte sistema cijena, kriterijume formiranja cena, režim cijena i kontrolu cijena. 103. Faktori koji utiču na visinu cijena
9
Obim ponude i tražnje, kupovna moć potrošača, njihove potrebe i preferencije, troškovi proizvodnje, mjere ekonomske politike, tržišne strukture. 104. Vrste cijena Prema nacinu formiranja: administrativne, slobodno formirane (tržišne) cijene Prema ostalim kriterijumima: fiksne cijene, stabilne cijene, kolaps cijena, barijera cijena, fruktuirajuće cijene, lukrativne cijene, atraktivne cijene, rapidnost cijena
105. Funkcija cena Prenose informacije povezujući učesnike na tržištu bez obzira na prostorne udaljenosti među njima. Podstiču izbor onih metoda koje su najmanje skupe, koji se baziraju na korišćenju raspoloživih izvora i omogućavaju realizaciju najpoželjnijih ciljeva. Određuju koliko ko dobija od proizvoda, vrše distribuciju prihoda. 106. Inflacija Inflacija se definiše kao stanje u kojem usled povećavanja kolicine novca u opticaju dolazi do pada vrijednosti novca, što se manifestuje u opštem povećanju cena. 107. Koja su dva koncepta inflacije? Inflacija tražnje - pojava kada novčana tražnja ne može biti pokrivena ponudom robe i usluga. Inflacija troškova - pojava kada je porast cijena izazvan porastom troškova proizvodnje, a da pri tome ne postoji višak tražnje. 108. Kriterijumi i podjele inflacije 1) Prema jacini ili intezitetu obezvređivanja novca: Laka ili puzajuća, srednja, hiperinflacija 2) Prema dužini trajanja: Sekundarna, jednokratna, hronična 3) Prema porijeklu nastanka: Domaća, uvezena 4) Prema uticaju na cijene: Aktivna, neaktivna (prigušena), otvorena, hiperinflacija 5) Prema načinu nastanka: Namerna (hotimična), nenamjerna (spontana) 109. Uzroci inflacije Inflacija efektivne novcane tražnje (monetarna inflacija), inflacija usled smanjenja robnih fondova, inflacija usled autnomnog porasta cena, inflacija usled neravnomjerne raspodele Nd u privredi, platni bilans kao uzrok inflacije, inflacija troškova reprodukcije, strukturna inflacija. 110. Posledice inflacije Posledice direktnog karaktera : pozitivne (podsticaj stopi rasta i proizvodnje, stimulisanje investicija, stimulisanje potrošnje) i negativne (obvezvrjeđivanje domaćeg novca, obaranje deviznog kursa, smanjivanje izvoza i porast uvoza) Posledice indirektnog karaktera: pozitivne i negativne 111. Filipsova kriva Grafički prikaz odnosa između stope nezaposlenosti inflacije, nadnica i plate i inflacije, nezaposlenosti i nadnica i plata. Filipsova kriva pokazuje da između stope nezaposlenosti i stope inflacije postoji obrnuta proporcionalnost. Niža stopa nezaposlenosti postiže se po cijenu više stope inflacije, odnosno stopa inflacije može biti smanjena samo uz veću stopu nezaposlenosti. 112. Potrošnja i kako je dijelimo Potrošnja je finalna upotreba proizvedenih materijalnih dobara i usluga. Osnovna podela: proizvodna i neproizvodna Sa aspekta dinamike: licna, opsta, investiciona 113. Proizvodna i neproizvodna potrošnja? Proizvodna - oblik potrošnje koji je nužan u procesu proizvodnje sredstava za proizvodnju, jer se pri njihovoj proizvodnji istovremeno troše druga materijalna dobra.
10
Neproizvodna - proces trošenja materijalnih dobara i usluga. 114. Opsta potrošnja - Q, faktori, funkcije Oblik finalne potrošnje. Rec je o potrošnji države u razlicite svrhe: administrativne, socijalne, upravne… Faktori: karakter društveno ekonomskog sistema i privrednog sistema kao njegovog podsistema , ekonomska uloga države, sistem i politika raspodjele. Funkcije: predstavlja nužan faktor u razvijanju proizvodnih snaga i povećanju produktivnosti rada, opšta potrošnja je bitna komponenta životnog standarda i dio cjelokupnih životnih radnih i drustvenih uslova stanovnistva, socijalna, redistributivna funkcija. 115. Lična potrošnja - Lp, faktori, funkcije Definiše se kao dio ukupne potrošnje kojim stanovništvo pojedinačno zadovoljava svoje potrebe. Faktori: dostignut nivo privrednog razvoja zemlje, dinamika rasta Dp i Nd, struktura proizvodnje i nivo primenjene tehnike, sistem i politika raspodjele dohotka, demografski faktori. Funkcije: reproduktivna (funkcija obnavljanja radne snage), uticaj lične potrošnje na proizvodnju, uticaj lične potrošnje na agregatnu traznju.
116. Sličnosti i razlike između lične i opšte potrošnje Sličnosti: potiču iz istog izvora (Dp odnosno Nd), služe životnom unapređenju ljudi, najvažnije komponente opšteg sistema društvenih potreba, bitan su uslov društveno-ekonomskog razvoja zemlje. Razlike: po svom sadržaju, po kriterijumima prisvajanja materijalnih dobara, po mehanizmima i metodima ostvarivanja, procentualno veće učešće opšte potrošnje u odnosu na ličnu potrošnju u raspodjeli naiconalnog dohotka. 117. Vrste kredita Prema nameni: proizvođacki i potrošački Prema ročnosti: kratkoročni i dugoročni Prema porijeklu: domaći i strani 118. Izvori kredita Investiciona sredstva, privremeno slobodna sredstva privrednih subjekata, slobodna novčana sredstva stanovnistva, privremeno slobodna sredsva DPZ, privremeno slobodna sredstva raznih fondova, sredstva banaka, inostrana sredstva. 119. Osobine kredita Privredni odnos između primaoca i davaoca kredita Karakterističan je za robno-novčanu privredu Nastaje slobodnom voljom dva subjekta Privremeno se razdvaja pravo vlasništva na pravo raspolaganja Karakteriše ga načelo povratnosti, bez koga nema kredita Bitan element poverenja-boniteta Kamata je uobičajena iako nije obavezana Oblik i način davanja i vraćanja nije bitan 120. Pojam svjetskog tržišta Svjetsko tržište deluje kao „integralna zajednica naroda“ i ono je manifestacija činjenice da u međunarodnoj razmjeni učestvuju različiti nacionalni organizmi, sa specificnim proizvodnim mogućnostima, nejednakom intezivnošću i produktivnošću rada, što dovodi do neekvivalentne razmjene na svjetskom tržištu. 121. Osnovna podela subjekata na svetskom tržištu Oko 3000 preduzeća - monopola i transnacionalnih kompanija Oko 500 internacionalnih transnacionalnih banaka Oko 200 država Oko 300 razlicitih međunarodnih organizacija 122. Navedi najznačajnije ekonomske integracije
11
1. Svjetska trgovinska organizacija (WTO) 2. Međunarodna trgovinska komora 3. Regionalne i ostale ekonomske integracije (OECD, Evropska unija, EFTA, NAFTA, ZND, ASEAN) 123. Navedi najznačajnije međunarodne institucije 1. Međunarodni monetarni fond (MMF) 2. Grupa Svjetske banke (WBG) koju čine: IBRD, IDA, IFC, MIGA 3. Svjetska trgovinska organizacija (WTO) 124. Pojam i vrste međunarodnih ekonomskih transakcija Transakcije čine predmet poslovanja u međunarodnoj trgovini Vrste: 1) Međunarodno kretanje robe (uključujući međunarodnu dugoročnu proizvodnu kooperaciju) 2) Međunarodno kretanje usluga 3) Međunarodna migracija radne snage 4) Međunarodno kretanje novca i kapitala, uključujući i direktna ulaganja 5) Međunarodni transfer tehnologije, uključujući i tehničko poslovnu saradnju 125. Definiši pojam međunarodne podjele rada Raspoloživi rad se mora rasporediti u svakom društvu na raznovrsne potrebe. 126. Pojam i vrste kolektivnog ugovora Kolektivni ugovor naziva se opšti pravni okir kojim se uređuju sva pitanja vezana za radne odnose. Vrste: opšti i posebni
127. Liberalizam u spoljnoj trgovini Podrazumjeva slobodu u ponašanju privrednih subjekata uz minimalno mješanje države u njihov poslovni život. Liberalizam je sistem spoljne trgovine bez ograničenja kontigentima, dozvolama i drugim instrumentima spoljne trgovinske politike. 128. Protekcionozam u spoljnoj trgovini Potiče od latinske riječi „protegere“ i znači pokriti, zaštititi. Njegov cilj je zaštita domaće privrede od inostrane konkurencije. 129. Pojam tranzicije u svetu Proces tranzicije u svetskim okvirima podrazumjeva proces prelaska industrijskog u postindustrijsko (informatičko) drustvo. 130. Pojam tranzicije u ex-socijalističkim zemljama Tranzicija se definiše kao reformska strategija pretvaranja socijalističkih privreda i njihovog prestruktuiranja u otvorene trzišne privrede, kao i njihovo ravnopravno uključivanje u konkurenciju na svjetskom tržištu. 131. Opsti cilj u ex-socijalističkim zemljama Izgradnja tržišne strukture privrede. 132. Pojedinacni ciljevi u ex-socijalističkim zemljama 1) Privatizacija državno/društvenog sektora privrede 2) Liberalizacija ekonomskih odnosa na unutrašnjem i medjunarodnom planu 3) Deregulacija, nova ekonomska i socijalna uloga države i njena nova ekonomska politika 4) Makroekonomska stabilizacija
12
133. Privatizacija i osnovni modeli u ex-socijalističkim zemljama Privatizacija čini suštinu i osnovnu pretpostavku ekonomskih reformi u ex-socijalističkim zemljama u tranziciji. Bez njenog uspješnog sprovođenja nije moguće stvaranje trzišne ekonomije. Metode: akcionarstvo (deoničarstvo) zaposlenih, besplatna (vaučerska) privatizacija, prodaja državno/društvenih preduzeća, konverzija duga u imovinu, reprivatizacija (vraćanje imovine starim vlasnicima). 134. Koristi privatizacije na mikroekonomskom planu Novi investicioni kapital, smanjivanje troškova poslovanja i veća efikasnost u poslovanju preduzeća, nova upravljačka struktura u preduzeću, svjež kapital i nova upravljačka struktura sa sobom donose visi nivo stručne osposobljenosti. 135. Koristi privatizacije na makroekonomskom planu Veća konkurencija, fiskalna stabilnost, stvaranje efikasnije svojine osnovne ekonomije, socijalni program, privlačenje stranih investicija, otvaranje domaće privrede prema svetskoj privredi. 136. Makroekonomska stabilizacija Mjere kojim država treba da: ublaži privredne cikluse, spriječi enormni rast zaposlenosti, ublaži socijalne tenzije, podstakne dinamiku ekonomskog rasta. Za te ciljeve država se koristi istrumentima monetarne, fiskalne i socijalne politike.
13
