nFEtt|lrlE mnnxlro nlDnm nnn?'lnn namtr run hm lu"h DID uln Dn I[n mD mn trn ntr nn nn lnu tDn nmlnnn trmnlonn trEulllu! un0nnFlo nn mm nm Bmro EUD ntr ntr nmqn mtr DD EIn ut!0 Em nxi NMIDD NDMDtrD NN trNN NN Ell llh
EEEID trI! Dtr EE EIII
Etr
BN En D![ lUn En trrntrlu! m0 ThB EII Etr "H""8'ff
HH
nnmF! BIn mlnn ilonn mFprnrn mmDn nluu nE nnmnnn mF lil[ trn nE trtr n'BI Fn mri nn trur [u! wn gltr trlo nn nn nn ruq nn uut tre Etr rDrn n!ur!0t-I91 mBllr0tm nmElln nntrmnn trgl trtsnnEtr BE Egun4 rn un Etr HH En Hf, trm trDmn nn |r'lil ntrn hn EEI H$ Hfi ffi "Hff" HH ffifi,," Hfl HH
ffi
ffiTFffi#ffiWffiffi
Dnn trn nn Dn mn nm urE mn
DI nl[IltrI!
run nn nE rut nn rBn nn nn Dm m|! trtr trll uHr"ffiI Hfi HBr"" Bfl nn nI! nntrDl0 DE rel 25 lanpalane wlrdt eaklng RABrNrpulI sjcrrnA ngantoe dunugl RABINIPUN JAYADRATA.Kahlmpufr denlng : F S U R I O S A P U T B 0 lng SrrakErta. tliwit d,fnton : Robo Klh'on.
4
Taryeal
:8 Junl 1983.
UUOBOtsBBBUtsBtststsBtsts8tsBBtstsBtsOBUBUSUtstsBUBOts8 BIilntnEmmluuruugnmnmnnmr4ln In&mntrmnnmnnrnnmrn rhu rqrnq
trFrtrInrn nnnn mn IIun
InII UUn mm uun nnnlnlurn nn run ED m& EIN MN NUI mEmtn EIl [ul
Pindaian ini untuk studi wayang dan tidak diperdagangkan. Pindaian ini adalah salah satu hasil kegiatan Konservasi / melestarikan Kepustakaan Wayang terbitan lama.
Kegiatan nir laba / non komersial dari perorangan sukarelawan di persaudaraan masyarakat wayang Indonesia, dengan cara memindah rekam dari bentuk kepustakaan tercetak di kertas menjadi bentuk kepustakaan digital , dengan tujuan :
L.
Melestarikan kepustakaan wayang, agar bisa disimpan lebih lama, disimpan lebih ringkas tanpa mengurangi isi kepustakaan, penyimpanan dengan cara lebih mudah { tidak memerlukan
kondisi penyimpanan yang rumit ), memungkinkan dibaca dari jarak jauh
/
tempat yang
berbeda. Persiapan isi ' Perpustakaan Digital Terbuka tentang Wayang ' ( ' Digitized Wayang Open Library ')yang mungkin terwujud di kelak kemudian hari. Memudahkan atau lebih memungkinkan siapapun bisa membaca kepustakaan tersebut.
2. 3.
Nama tulisan :
Serat Pustakaraja Purwa iilid
t, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, tl ( iilid 10
tidak ada ). Ki Surysaputro, Surakarta. mengeluarkan ketikan: Ki Suryosaputro [ 8 Mei 1983
Nama penghimpun cerfta : Yang
l.
I Catatan : Ki Suryosaputro terkenaljuga dengan nama Ki Tristuti ]
Foto copy tulisan tersebut diusahakan oleh : Neno Giri, Leuwinagung, Depok Timur, Jawa Barat Dikonservasi di : Jakarta, pada tanggal : 02 Juli 2011 Dikonservasi oleh : Budi Adi Soewirjo, laman Wayangpustaka
Untuk mengetahuijudul kepustakaan lain yang sudah di-konservasi, silakan kunjungi laman http: //wavangpustaka.wordpress.com , http://wavangpustaka02.wordpress.com atau Facebook : http://www.facebook.com/pases/Wavans-Purwa-Buku/82972905747 Peran serta Anda dalam kegiatan konservasi ini sangat diharapkan. Untuk ber peran serta dalam kegiatan konservasi buku wayang lama, silakan kunjungi halaman htt
p
:
l/wava nepusta ka.wo
rd p ress. cogl /ko nse rva
s
i
-ke pu sta ka a n-wava
nel
Dalang Ki Tristuti Rahmadi Suryosaputro.
Oleh Budi Adi Soewirjo ; admin blog Wayangpustaka, Facebook: Wayang Purwa
-
Links;
Jakarta, 04 Juli 2011,
'/www.facebook.com/#!/notes/wavang-nusantara-indonesian-shadow-puppets/dalang-kihttps: tristuti-ra h madi-survosa putro/10150369930126L 10 Tulisan ini disusun oleh admin blog Wayangpustaka sebagai seorang penonton wayang kulit, dari sudut pandang penonton awam di luar lingkaran pelaku langsung seni pewayangan, ditulis untuk sesama penonton wayang kulit, dengan tujuan berbagi bahan pengayaan guna apresiasi yang lebih baik terhadap pewayangan. Harapan lebihnya, mudah-mudahan, bisa menambah panduan bagi peminat untuk mendapatkan banyak pengayaan lebih banyak, dengan akan disajikan banyak alamat tautan sebagai sumber rujukan.
Admin blog Wayangpustaka mulai tertarik, bagi dirinya sendiri, untuk mengetahui lebih banyak tentang Tristuti Rahmadi Suryasaputra setelah menerima dari Neno Giri seorang pecinta wayang kulit bermukim di Leuwinanggung Depok Timur sepuluh bendel foto copy an naskah ketikan ukuran folio dengan judul " Serat Pustakaraja Purwa " yang dihimpun oleh Suryosaputro, Surakarta. Sepuluh bendel tadi merupakan jilid 1 sampai dengan 9, ditambah jilid 11. Tidak ada foto copy untuk jilid L0. Foto copy tadi hasil copy dari foto copy juga yang didapat Neno Giri dari daerah Wonogiri, Jawa Tengah.
20o9
Dari catatan lama bertanggal 08 Oktober 2A++ yaitu berita dari koran Solopos tentang meninggalnya dalang Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra serta Obituari yang ditulis oleh Kitsie Emerson, ada hal yang
menarik bahwa Ki Purbo Asmoro melakukan penelitian terhadap karya tulis / naskah Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra serta pengaruhnya sebagai bahan thesis untuk mendapatkan gelar Magister Humaniora. htt ps : //www.fa ce boo
k. co
m /pa ges /Wava ng-
N
usa nta ra
- I n d o n es i a n -S h a d
ow-
Puppets /L71041283735#! hotes/wavans-purwa-links/08-nop-puianega-pedalansan-ki-tristutirach m ad i-su rvosa
putro-wafat/l73895586085
Mengapa Ki Purbo Asmoro berminat untuk meneliti Naskah Tristuti Rahmadi Suryasaputra
?
Foto dari blog Melissa Alarez (seorang wanita asing yang meminati wayang kulit Jawa) 18 Juli 2008
http://castineshadowsindonesia.blosspot.com/2008/07
/pak-tristuti-rahmadi-survosaputro.html
Penelusuran pertama dilakukan terhadap thesis tersebut dan didapatkan bahan pengayaan mengenai Tristuti Rahmadi Suryasaputra sebagai berikut : http: //i-l ib. uem.ac. idli urnal/detail. php?data ld=399
" Kehadiran Naskah Pedalangan Karya Tristuti Rahmadi Suryasaputra Dalam Pertunjukan Wayang Kulit Gaya Surakarta ', UGM 2004, penelitian disusun dan dilaksanakan Purbo Asmoro ( Sekolah Tinggi Seni lndonesia di Surakarta ) dan Soetarno ( lnstitut Seni Indonesia di
Thesis tersebut berjudul
Yogyakarta
).
Thesis untuk mencapai gelar Magister Humaniora pada Program Studi Pengkajian Seni Pertunjukan dan Seni Rupa, Sekolah Pascasarjana Universitas Gadjah Mada, Yogyakarta.
Abstractnya termuat di jurnal Humanika, 18(3), Juli 2005 dan file format PDF nya bisa diunduh di http://www.4shared.com/document/b6NqpO25/Abstract Thesis Ki Purbo Asmor.html
:
Penelitian ini memusatkan perhatian pada sejumlah permasalahan sebagai berikut : 1. Mengapa naskah pedalangan susunan Tristuti Rahmadi Suryasaputra banyak digunakan para dalang penganut pakeliran gaya Surakarta?
2. 3. 4.
Bagaimana cara dalang menyikapi naskah pedalangan susunan Tristuti Rahmadi Suryasaputra ? Bagaimana dampak kehadiran naskah pedalangan susunan Tristuti Rahmadi Suryasaputra di kalangan pedalangan ? Bagaimana aspek tekstual-kontekstual naskah pedalangan susunan Tristuti Rahmadi Suryasaputra ?
Di dalam abstract tersebut juga dijelaskan latar belakang kehidupan Tristuti Rahmadi Suryasaputra pada ' masa jaya' nya sebagai dalang sebelum terjadi peristiwa G30S. Dan sedikit uraian mengenai rnasa penahanan Tristuti Rahmadi Suryasaputra di Jakarta dan Pulau Buru.(#) Kemudian kehidupan kesenian / pedalangan Tristuti Rahmadi Suryasaputra setelah kembali dari Pulau Buru terutama pada masa Tristuti Rahmadi Suryasaputra produktif menghasilkan karya tulis pedalangan. Dengan rinci dijelaskan tentang bermacam karya tulis pedalangan yang dihasilkan Tristuti Rahmadi Suryasaputra.
(#) Kalimat yang menarik berkaitan dengan penahanan di Pulau Buru
:
..... " Penderitaan Tristuti Rahmadi Suryasaputra selama 14 tahun di pengasingan (Pulau Buru) di era Orde Baru, juga merupakan tempaan baginya yang dapat memacu kreativitas demi mempertahankan kelangsungan hidup. Oleh karena itu, tidak mengherankan jika teks-teks wacana pakeliran susunannya mempunyai ciri khas dan betul-betul mampu menyentuh rasa hayatan ". ..... (Humanika halaman3T4l sebagai tahanan politik
Di tengah hutan belantara Pulau Buru inilah Tristuti Rahmadi Suryasaputra banyak mendapat inspirasi tentang sanggit pakeliran ". ..... (Humanika halaman 370)
Selanjutnya, berikut ini Admin blog Wayangpustaka ingin mengutip abstrast hanya hal-hal yang berkaitan dengan " Serat Pustakaraja Punrua " yang dihimpun dan diketik oleh Tristuti Rahmadi Suryasaputra , termuat pada Humanika halaman 377 I dengan sedikit suntingan tata letak kalimat dari Admin untuk lebih memudahkan pengertian I :
" Tristuti, sejak tanggal 12 Mei sampai dengan tanggal 27 Juni 1983, juga mernbukukan lakon-lakon wayang purwa dan madya dalam bentuk kerangka lakon ( Jawa: balungan lakon ), diberijudul " Serat
Pustaka Raja Purwa (Sampun Kadhapuk Balungan Lakofrl", yang dikelompokkan dalam sebelas jilid ( lihat catatan kaki nomor 8 di bawah ). Jifid lberisi 22 kerangka lakon, mulai dari lakon LahireGuru sampai dengan Amitaya. Jilid lf berisi 30 kerangka lakon, mulai dari lakon Rukmawotf sampai dengan Rabine Kitoko. Jilidllf berisi 28kerangkalakon,mulai dari lakon RabineSakri sampai dengan PandhuTuwuh. Jilid lV berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Rabine Sucitro sampai dengan Robine Joyadrata. Jilid V berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Bondhon Paksa Jandhu sampai dengan Gondawardoya. Jilid Vl berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Somadinalo sampai dengan mBangun Candhi Gadomadana. Jilid Vf l berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Bratayudo Seta Gugur sampai dengan Sudarsona Kethok. Jilid Vlll berisi 23 kerangka lakon, mulai dari lakon RobineYudayaka sampai dengan Patine Anglingkusumo (lakon wayang madyal. Jilid lX berisi 22 kerangka lakon, mulai dari lakon Raji Pomosa Rabi Putri Banyuwangi sampai dengan Patine Danesworo (lakon wayang madya). Jilid X berisi 27 kerangka lakon, mulai dari lakon Rabine Jotimurti sampai dengan Lahire Rahwana (seri lokapolo). Jilid Xl berisi 27 kerangka lakon, mulai dari lakon Patine Mahesosura sampai dengan Prabine Kunthibojo (seri Ramayono). "
(catotan kaki nomor 8)
;
Menurut Tristuti, kerangka lakon tersebut merupakan versi pedalangan Ngasinan (Klaten), sehingga urutan adegannya ( kadang-kadang juga nama-nama tokoh wayangnya ) berbeda dengan " Serat Pustaka Raja Purwa " tulisan R. Ng. Ranggawarsita dan " Serat Padhalangan Ringgit Purwa " susunan K.G.P.A.A. Mangkunagara Vll, yang merupakan pakem pedalangan versi keraton.
Admin blog Wayangpustoka : Catatan kaki nomor 8 ini penting diketahui oleh pembaca blog Wayangpustaka yang mengunduh file digital konservasi serta membaca naskahnya Ki Tristuti Rahmadi Suryosaputro ; supaya tidak perlu bingung membaca isi naskah itu jika sebelumnya sudah pernah membaca naskah lain karya R.Ng. Ranggawarsita dan K.G.P.A.A. Mangkunagara Vll
http://wavangpustaka02.wordpress.com/2011/07103/serat-padhalansan-rineeit-purwa-kgpaamangkunegara-vii/ lnilah beragam khasonah kepustakaon woyang Jawa.
I tulisan tentang topik
keragaman khasanah kepustakaan wayang bisa dibaca
di
https: / 'www.facebook.com /home.php#!/notes/wavang-nusantara-indonesian-shadow-
puppets/beraeam-khasanah-kepustakaan-wavang-nusantara/10150346064996110 l
Blog Wayangpustaka akan meg-konservasi ketikan " Serat Pustakaraja Purwa " tersebut dan menampilkan bertahap ringkasan isi masing-masing jilid di blog Wayangpustaka I http:'/wavanspustaka.wordpress.com ], sebagai salah satu kegiatan menuju ke Perpustakaan Terbuka Wayang Digital.
Nantinya file digital konservasi akan berukuran A4. Foto copy ukuran folio tadi difoto copy perkecil menjadi ukuran A4. Hal ini disesuaikan dengan kemarnpuan alat pemindai yang ada.
Dari penelusuran di dunia maya, banyak diketahui tentang Ki Tristuti Rahmadi Suryosaputro ; selama
di tahanan Pulau Buru maupun sesudahnya. Admin blog Wayangpustaka akan mencoba menulis lanjutan dari tulisan ini. Jakarta, 04 Juli ZOLL
Karya tulis Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra sekembalinya dari Pulau Buru akhir tahun 1979 sampai dengan 2OOZ ( masa thesis Purbo Asmoro
mulai disusun
)
Data disusun oleh : Budi Adi Soewirjo Jakarta,0T Juli 20LL.
- laman http://wavangpustaka02.wordpress.com
Semua bahan untuk menyusun data terurut waktu / kronologis di bawah ini adalah dari abstrak thesis Magister Humaniaora Purbo Asmoro di Universitas Gadjah Mada Yogyakarta tahun 2004 berjudul " Kehadiran Naskah Pedalangan Karya Tristuti Rahmadi Suryasaputra Dalam Pertunjukan Wayang Kulit Gaya Surakarta ". Namun di sini data diolah dan disajikan terurut waktu. Terbentuk data mentah daftar karya tulis Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra yang barangkali bisa dimanfaatkan sebagai bahan pengayaan para pengapresiasi wayang ; dan barangkali bisa diolah lebih lanjut oleh peminat atau peneliti lain. Mengapa saya merangkai data sehingga terbentuk data mentah ini ? Landasan nya sama dengan ketika saya mengumpulkan data kepustakaan, meng-annotasi, mengklasifikasi serta menyajikannya dalam bentuk buku " Kepustakaan Wayang Purwa (Jawa). Terbitan Indonesia antara tahun 19a8 s/d 1995 " yang sudah diterbitkan tahun 1995 dengan sponsor Senawangi dan KITLV Belanda. Landasannya adalah keingintahuan pribadi, keinginan mendokumentasi, kei ngi nan berbagi ba ha n pengayaa n pengetah ua n waya ng. Di era digital dan internet landasan tersebut bertambah dengan keinginan - sebatas kemampuan untuk mengkonservasi ke dalam format digital ; "berbagi baca" dengan pengapresiasi wayang lain dengan memperhatikan rambu UU HAKI Indonesia ; persiapan isi dari Perpustakaan Terbuka Wayang Digital yang bisa dimasuki dibaca oleh siapa saja, dari mana saja, kapan saja.
Di bawah ini daftar terurut waktu karya tulis Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra - sebatas data yang ada di abstrak thesis Purbo Asmoro. Sekiranya ada Pembaca yang mengetahui atau bahkan mempunyai karya tulis atau foto copy karya tuli lain yang belum tersebut di bawah ini , sudilah
"berbagi pengetahuan"
;
sehingga makin banyak khasanah karya
terdokumentasi, terkonservasi u ntuk kepentinga n jagad pewaya
Daftar terurut waktu karya tulis
tulis yang tertelusuri,
nga n kita.
:
Antara tanggal 12 Mei sampai dengan tanggal 27 Juni 1983, menuliskan I bahasa Tristuti : kahimpun dening I lakon-lakon wayang purwa dan madya dalam bentuk kerangka lakon (Jawa: balungan lakon
Pustaka Raja Purwa ( Sampun Kadhapuk Balungan Lakon dikelompokkan dalam sebelas jilid ( lihat catatan kaki nomor 8 di bawah ).
), diberi judul " Serat
| ", yang
Jilid lberisi 22 kerangka lakon, mulai dari lakon LahireGuru sampai dengan Amitaya. Jilid lf berisi 30 kerangka lakon, mulai dari lakon Rukmawoti sampai dengan Rabine Kitoka. Jilid llf berisi 28 kerangka lakon, mulai dari lakon Rabine Sakrisampai dengan PandhuTuwuh. Jifid lV berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Rabine Sucitra sampai dengan Rabine Jayadrata. Jilid V berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Bondhan Paksa Jandhu sampai dengan Gandawordaya.
Jilid Vl berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Somadinala sampai dengan mBangun Candhi Godamodana.
Jilid Vll berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Brotayuda Seta Gugur sampai dengan Sudarsana Kethok.
Vlll berisi 23 kerangka lakon, mulai dari lakon RabineYudayaka sampai dengan Patine Anglingkusumo (lakon wayang madyal. Jifid fX berisi 22 kerangka lakon, mulai dari lakon Raji Pomaso Robi Putri Banyuwangi sampai dengan Jifid
Patine Doneswaro (lakon wayang madya).
Jilid X berisi 27 kerangka lakon, mulai dari lakon Rabine Jotimurti sampai dengan Lahire Rohwana (seri Lokapala).
Jilid Xl berisi 27 kerangka lakon, mulai dari lakon Patine Mohesasura sampai dengan Probine Kunthibojo (seri Ramayana). "
(catatan koki nomor 8):
Menurut Tristuti, kerangka lakon tersebut merupakan versi pedalangan Ngasinan (Klaten), sehingga urutan adegannya ( kadang-kadang juga nama-nama tokoh wayangnya ) berbeda dengan " Serat Pustaka Raja Purwa " tulisan R. Ng. Ranggawarsita dan " Serat Padhalangan Ringgit Purwa " susunan K.G.P.A.A. Mangkunagara Vll, yang merupakan pakem pedalangan versi keraton.
Antara 17 Agustus 1983 sampai dengan 12 Oktober 1983 menulis naskah janturan yang akhirnya menjadi satu buku yang diberi judul Janturan Wayang Purwa dengan kronogram Kagunan Dhalang Hangesthi Gusti, terdiri dari 52 macam teks janturan dan / atau pocapan yang siap pakai, antara lain : janturan jejer Astina Ptabu Parikesit, Dhayohan Sabrang, janturan Gapuran, janturan Keputren Purwacarita, janturan Keputren Mandura Dewi Kunthi, janturan Keputren Pancala Wara Srikandhi, janturan Keputren Astina Dewi Banowati, janturan candrane Raden Dursasana, pocapan Kreta Jaladara, pocapan Gajah Puspadenta, janturan Karang Kadhempel, pocapan Madya Ratri, pocapan Gara-gara, dan pocapan Gagat Enjang. Naskah janturan itu semula hanya digunakan oleh Anom Soeroto, Manteb Soedharsono, Sukasna Mudhacarita, dan Purbo Asmoro, akan tetapi selanjutnya berkembang luas di kalangan para dalang, baik diperbanyak oleh Tristuti maupun disebarluaskan para dalang bersangkutan tanpa sepengetahuannya. Tahun 1983 data naskah tersebut : Judul "Janturan Wayang Purwa." Naskah ketikan, tidak diterbitkan, 1983.
Tahun 1985 Data naskah : Judul "Lahire Harjunasasra." Naskah ketikan, tidak diterbitkan., 1985
Tahun t987 menyusun naskah pakeliran lengkap 12 episode serial tokoh Bima untuk Ki Manteb Soedharsono. Pakeliran satu tahun I satu bulan satu episode ] di Bentara Budaya Jakarta atas prakarsa Yayasan Rara Wilis dan Harian Suara Karya. Duabelas episode tokoh Bima susunan Tristuti : Bima Bungkus, Bale Sigala-gala, Gandamana Sayembara, Babad Wana Marta, Dewaruci, Sesaji Raja
Suya, Pandhawa Dhadhu, Wirathaparwa, Kresna Gugah, Kresna Duta, Rubuhan (Duryudana Gugur), dan Pandhawa Muksa.
Tahun 1987, data 3 naskah lain : Judul : "Lampahan Babad Wana Marta," naskah ketikan, tidak diterbitkan,t9ST Judul : "Lampahan Sasaji Raja Suya," naskah ketikan, tidak diterbitkan, 1.987 Judul : "Lampahan Wirathaparwa," naskah ketikan, tidak diterbitkan., 1987
Tahun 1988, data naskah Judul : "Lampahan Samba Sebit." Naskah ketikan, tidak diterbitkan, 1988
Tahun 1993 menyusun naskah pakeliran serial Bharatayuda untuk Ki Manteb Soedharsono. Pakeliran satu tahun I satu bulan satu episode ] di Bentara Budaya Jakarta atas prakarsa Yayasan Rara Wilis dan Harian Suara Karya. Kegiatan acara ini seperti yang sudah dilaksanakan tahun 1987. Sembilan lakon serial Bharatayuda susunan Tristuti : Bisma Gugur, Ranjapan (Abimanyu Gugur), Suluhan (Gathutkaca Gugur), Tigas/Timpalan (Burisrawa Lena), Jambakan (Dursasana Lena, Druna Gugur), Salya Gugur, Brubuh (Sangkuni, Duryudana Gugur), Aswatama Nglandhak, dan Parikesit Ju'meneng Nata.
Tahun 1993 menyusun naskah Janturan Jilid ll, dengan kronogram Cahyaning Kusuma Hambangun Praja. Buku ini berisi 24 macam janturan, 2 macam pocapan, 3 macam ginem, dan 30 tembang sinopsis lakon wayang. Data naskah tersebut : Judul : "Janturan jilid ll." Naskah ketikan, tidak diterbitkan, 1993 Data naskah lain : Judul : "Lampahan Kresna Duta." Naskah ketikan, tidak diterbitkan, L993
Tahun L994 menyusun naskah pakeliran Banjaran Karna untuk Manteb Soedharsono. Tahun 1994 menyusun naskah pakeliran Anggada Balik untuk Ki Purbo Asmoro.
Tahun 1995 menyusun naskah pakeliran Banjaran Baladewa untuk Manteb Soedharsono. Tahun 1995 menyusun naskah pakeliran Banjaran Rahwana untuk Manteb Soedharsono.
Tahun 1995 menyusun naskah pakeliran Sumantri Ngenger untuk Ki Purbo Asmoro (dipentaskan pada Festival Greget Dalang)
Tahun t997 menyusun naskah pakeliran Wahyu Darma untuk Ki Purbo Asmoro (dipentaskan di Pondok Tingal Borobudur)
Tahun 1998 menyusun naskah pakeliran (bersarna Sumanto) Rama Tambak untuk Manteb Soedharsono.
Tahun 1998 menyusun naskah pakeliran padat lakon Pikukuhan untuk Manteb Soedharsono. Tahun 1998 menyusun naskah pakeliran Alap-alapan Sukeksi untuk Ki Purbo Asmoro (dipentaskan di Jakarta dan forum Rebo Legen). Judul lakon diganti oleh Purbo Asmoro menjadi Melik Nggendhong Lali. Sanggit pakeliran ini banyak mengalami perubahan, dipadukan dengan sanggit pakeliran padat lakon Alap-alapan Sukeksi karya Sumanto (1980).
Tahun 1999 menyusun naskah pakeliran padat lakon Srikhandi Gugat untuk Manteb Soedarsono.
Tahun 1999 menyusun naskah pakeliran Bimasuci untuk Ki Warseno Slenk (dipentaskan di lAlN Sunan Kalijaga Semarang)
Tahun 2000 menyusun naskah pakeliran Babad Wana Marta untuk Muhammad Pamungkas prasetyo Bayuaji (dipentaskan untuk ulang tahun Rebo Legen)
***
Akhir daftar.
-1uB nu
nn nn
trDTIEID
!u[E
ltnlll! ru l[nn
d*HH ffi3"h ffi ffiH,HH ffi"'" nnllnnn nDnDn Dn Iu nmn nnnnB ST $$ Hfr NS B$ Bfr Hf, IID BH [D DDNn! nI[ DlI DII DNXIDDN nn nnnnnnD!! DNtrD NN ED nnHni nu
nn
nnn! HN trn Hfr IINEN
I.
NAGART
Dn
HM
nm
PAN.CALA.
Prabu $rgand^a lngglh Gandabayu nyang patlh Adlrql a. Rernbqg r - Ingka'g putna sekarlng ke.thaton Doul Gandauatl kalanar para rqla 1000 nrgarl, na'gka Radyan Gandanana nenbe nggeguru ffsang Balru. Petlh AdlraJa lCnen nueul, Bandlka nunten budh&l. Sang Nata }undirr ngadhaton ptnapag ganra pranesnarl Dovt
Gandareolr nu\ya buJa'ta.
II.
.
putra elesa Ra{yan Gandananar tngkagg nedheng kaveJq''g I 1. AJl BAI{ttlNO BANDAIIASA. 2, T|UNGKAL BE{ER. 3. PAI{GNUm-A}tIlts (n].auag pangantol-anto1) n 4. aJl PaNGoAt{DlN. ifuanya lebdae Gandanana nuntnn pa.ult uarrgeul orlog Pancnla. Eyvarg Baytr nl.nba] { fngkartg putra gisya GAIAII SEflDA$DA lan }|ACAN BIl.{4 Itruang Bayu nyang kang
}{UKA (gabat,
Pa-lguna), kadharnrhan nJaJal kagektenl.B Gandanana. Ga.Ja.b nacan sandika gya pargkat. PEUN$ CAGAT ; - GaJah lan EacaD nggodha Qandanana, tenah dados prang, nangtry Sotubanda lan Blnan'ka kanon. Nunten praoala larnun kaufue denlng {yuang Bayu kl.nen nyobl kaeekten. Kasaru gosaJr{pun patlh AdiraJal natrr bl}th Raden Gandstnsna ketl.nbalan lun&r denlng kaDg rana Prabu Gandabaytr. Nunten eanl hrndur. CANDHAKN 3 - Ing Pancale, Prabu G,*arUuV,t nanpl oonanlpun kang Futra Raden Gandapana lan patlb AdlraJa. Egpbgg 3 - Sang Nata dhavub nrLug Oandanana klnen ngadegakon sayeubera. Gandanana sagabr BVa tu+ lng blabar kawat.
III.
NAGARI
ASTINA.
Pratm Pandhr nyang putra Ngateenaruta atnal i Prabrr Drrpara t akaslh 8g, gtt{Van $rcltra, d&lah Senar Gareng Petmk. Repbag : - $rcltra oa,npun langu ulta nrtng Pratnt Pandtnr, pranlla nedya kapalakrapaliaken pikantuk putri Pencg La Denl Gandavatlp nglrao pantee ngupaya einrantng pusaka Aetlrla kalcalth tng gih punlka Pulanggonl lan Kalanadbdh. Gya bsbld'halan. CANDHAKA}I. : - IDg tongah yana uonten eatrJ.ya Lal lh nerrggih Raden Pulanggent ny4ng Kalanadhah, dlya-dlnlya. Plrlanggenl ngaJak nulih nring Aotlnar Kalsnadhah nboten purun tenah dadoa P$E,AN9-$SA8. Kagaru praptenlra Prabl Pandlnrrnglepael Jenpar!ry, aatrlya kal1b badbar dadoa dbrnung hrlanggenl, Lan Kala'rg dhah, nanglng earL kontal teblh. Prabu Pandhr, Eadeu $rcltra nyang panakauan
nututl.
IV.
NAGARI P -R I N G C O N D A N
I
Pratru Ka18 Ranbaka lngglh tcenboko nlang kang garl|a Devt Retna Pudyae-
-2rv.
NAGART
P R I II O G.O N D A N I .
Prabu KaLa nsnbaJca Lnggih lbenbob llya4g kang ganra Doul Retoa hrdyae 6rtd J.rreelh Dqrll Mql€,relh. Bg4hgg : - Bab lngkang putra kang nlyos tlgar fi glh puntka Dttye Arlnba, Devl Arlnbl Uruin Dltya Prabakesa lansa.b nang5.o. l": trrnrt sa[gsltdng batbara, Sang Nata kinen ngupaya pusakanlrg Prabu Pandhu varrrl curlge lngkarrg efu:na eaiclng preJa Astlnar nlnarrgka Jalaran aaged keupaL klayan trah AstJ.na. Sang Prabu tleanboko rya bldbal anggegana. Uasana u4 lge lronten curLga kalth sall tanrng, Sang Nata nyaut curLga uau rtanglng nanung kengtng eatunggel lngglh punlks Kalanadhah. Dene fulaDggeul kasaut naden Srcltre. llasana da&s poraxgr Prahr lbeuboko ngoncadl.' I
V.
NAGARI
PANCALA.
Prabu fuganda (CanAaUayu), nalnpl eovanlpun Prabrr Pandtnr nyang Raden q cltra ne{ya pupu sayenbara prang, naLa.}craDakaken-Raden $rcltre. Nunten saxni ngerralt lng palaganl $rcltra tandblng Gandanana. $rcitre kasoran. Nunton Prabu Pandlar EqleDg lng glanggang, Gandanana karon. Garrdanana guget nring Wva''g Bayr, dene kaeoran nggenya pancakera. I$uang Bayu nu\ya nltle nrlng 0andananar Perang klayan Pandtar nallh. PrabLr Pandhu kesoran. Prabrr Pandh"r laJeng gugat dhateng Wuang KsraJayar deae apes Jurltlpun tenah lVuang lhpaJaya nitlo ur:lng Pandhrr perang na]{h. Gande'ana krnenplt -
rfvang Bayu oncadl Gandanana tobat nunton teluk, satta rnasrahokou kang nba\nr Dovl Qandanatt dhateng Prabu Pandhr. Radeu $rcttra nunton kadbaupaken klayan Deld Gandewat^l, dene Radon Ga13 danana uagrahaken nagarl Pancala dhateng kang ra.na Prabru $rgandar sabab panguylta Prabu Pandhr lng Astine. Ingknng punj-ka, Prabu Gag J enenganlpun ne{ya dabaytr nunten nlsudbn ltaden Sucttra Juneneng Prabu Anon lng Pancala. dent-ng Prabu Pandhu,
TANc.EL -
KJIQ__N.
B Junl 1983.
82. h"H ilfuHffi nrnrrnn Dn nB HH' HH nH"'ff' m HH nHT_ EF E'',nsu EE'E- ffi &r HH"ffi ffi H$ m'gm $ff 'eE B$*ffi Bfl,,F Hfi,,fiff HH'f;ff, ffi ffi HffiF
H^ffiH
ffi
"fr"ffi
I.
NAGARI
HH Hnidfi':!:r,,'
ASTINA.
Prabu Pandhu nya4g kaDg raka Narpatl Dheetarastra, patlh Gandarnana, patlh Andalravana. BggbgB : - Bebagan Sang Ibt{t Ktrnttrl arrggardpun nggarblnl durugt nangsa, nalah oirna, nanglqg lal eng vangoul nq] { tL Sareng klayan Devi Gendarl i-ugglh eanpun 4Egarbtnl, nangtng nboton nate gfulla.
-3Kaean eouanlpun uhrsan gakj.ng Pr{-nggondanl patlh Kala Uabg{nr, nafur blIlh kautus denlng Prabu Kala Ranbaka lngglh lbenboko kLnen ngB,turl rarnrh Prabu Pan,lrnr nrl.g PrLrggonda'l r kanthL afur uanaul Ssng Prabu Pandhr k-apg reng rarmh nr{.g nagarl PrlRggondaldr nedya kaaturan reroba penf-neni raja penl upatengganlng kadbaton. Drpt kaalangu vlgatos{ng kargar patd.h Maha(W natur nboten nangertogreanalLka Patdh Gandanara nurllg, DLtya Mahadyu kalarak nedal f.ng qJarrlr qg dpe--p.elggg-aagBl. Patlh Mabadyu kaeoranr Eya lunaJax rrangsul ror{.9 Prtnggg ndanl.
II.
PERTAPAN
SAPTA ANGA.
nanpl eouanlpun kang putra ragl1 lla:rya Prabu Uldra tg v1n Senar Garmg Pett.ttk,, Renbag : - Sang Widura nyarauedekaken knng nba$p Deri Kuntht Dggenya nggarblnl tensah sirrra, nuntou vangou1 nallh. Salrg tnlcr dharub, blLth 1ng tenbe J abalg bayi ruJud aneh, gart'a agong 1a1 slst'anlpun dhateng Jagad roJar ngungkutt oapadhanlng tJ,ta.h. lfusnya parar Sang $ttdura parult nundur oapanakavane. Dene Bogavan Abyasa ugl nunten tedhak dhateng Astlna. PERANG SEKA4 : - Ucr{ya rasekea Prlnggondar"{ nt egal larpa}|ry Raden Ig navldurar teuab dadog pe,uca"kara. Donaua eanL kaeoran keplayu.Begavan Abyaoa
III.
KAffiI{AI{GAI{ S U R O L O Y O .
- GaJ ah Sena lngkang dipfm donbani ttntang Bayur tsnseh nJarag nbalela nrlng furalaya. Igvang Gtrnr gya utusan para putra Jawata klneu nyopeng Bayu lan gaJal Sena. Sandlka gy"'p"ngkat.CAIIDHAIA{ r - Ing Arga Mamta, Wrlang Bayu nyang GaJ ah Sena. RenbFe : - GB J ah Sena nyuuun dlpun nrlnanl r r€Benya naglh J anJ lnlptrn Batbari Una tunln Suang hdral naltka hlnen ngabdl nlnangka llrrurtpun GaJah Herauanal kacariyos nedya glnanJar suarga gaderenglpun peJah. tVvang Bayu sagah sablyantul eabab saJatlne Gajah Sona punlka putre{ pun }$uang Bayu r nalJ.ka llVue"g Bayu unlnga lngkang nbalyu Derrl Ssagayanp gamanipun Svang Sanbur kanantpun Bayu rentah dados gaJah Sena puni.ka. Ka4rnske ranrhnya para dewal drpi Calah Sena kadalgu apa oababe datan punrn eoba, natrr btlth Batharl Urna lan lVva''g Drdra eldra tng JanJl. Tenah dadoe peraDg, deua-deua kasorrho Nunten Bathari Urna rarnrh, psrlxg dharnrh dhateng CaJ eh Sena blllh rnrs clnadbalg Bvarga vonton ing putranlpun Prabu Pandhnr. IVvang Bayn nlaruJrrkl Gaja} Sena trirnahl nu\ya kakanthl sovan nr{ng Karang Kaendran. Hyvang Gunr Byang Narada. Rembqg 3
IV.
NAGART P
R.I N GJi
ON
DJ
N
I
.
Prabu Kala Ranbata tngglb Trenboko nyaDg ke.B galnla Delri Malarsth l lg glb Retna hr{yastutl kary nuJu nggarblnl. Rembag: 3 - Bab uedha (hrku) kraton tllaranlpun lngkang eyang eavargl Prabu Kuranba, lngkang nyebatakeu bl
tth
BABAGAN NGUUT
PATI' lan
RUIIATLNO RASEKSA lcl.nen ngupaya NcEil.{U SASTRA
-
-4JNDRA IIAIIIMNGRAT, t ngkang dununnng dsrah Saptanga tngkang Juneneng nareg dra. Pranlla Sang Prabu Bgaro&-arsa usFgsultpun uhrgan nengglh patd.h KalaMa.hadyu.
nefur btlih Prabu Pandhr daten kersa rasub urlng Pr{.nggon$dr naLah da&s prat€. Prabu Trfnboko nurlngr gya btr .rhal nrLng Astlna nganthl vadya raseksa. Kafungka sovcrlptra
V.
patth
NAGART
Mahadytt
ASTTNA.
Prabu Pandhu nanpl rauuhDya para rqlar Prabu KunthlboJa lng MandurarPrabu Mandrapatl tng Mandaraka, Prabu Klgtawa tng PlaoaJenar, fuu1n kang rana Bgn. Abyaaa parlng unlnga blIlh lngkang putra Jabang bayi lng tenbe B U N G K II S . Begauan aneh kahanane. Kaea"ru Desl Kunttd babaran nljlI Abyasa ngaeta nuettrlka Kravqngr Jroning bunglaro anung katlngal Lsl, tlrta -
lngkutg eakalanglung uenlng. Sana'l{ka Pratm Pandlu runaos wlrang, Nrurten dhamrh dhateng patlh Gandapana, bungkus klnen nbucal nrd.ng uana Setre Ganda Haytt. Gandanana sandlka rya pangket. Kagartr sovanipun Prebu lbenboko tansah ngrerope nyuurn ngel.nu SastraJondra Hayunlngrat, ear'Ld ngandharalcen dhanrhnya kang eyang Prabrr Kuranba avarglr bab pangntuatl-ng yakea. Ingkang ptrnlka Prabu lbenboko r\yuvun ne{ya
punrrlta.
;
KaearLta, Prabu Parrdhu sups adlllng ratr, nunten nLslk sastra Jendrahayunlngrat dhateng Trenbokor 'tomah andadosalcen gara-gara. IVrar,€ Nerada rarnth nganthl para deval andharlahaken bebendunlng lVsang Gunr dfuteng prabu Pandhu nggonya kunausnl neJ arrg Sastra Jendra. Begaua! Abyasa nyuuunaken pangapunten, labet nenbe kalepatan seplsan, santl ngatJ-ngalaken lalabetanlpun para leluhur dhateng Kabyuangan $na.laya Itnrang Narada nturten oarenbag klayan para deual tena.b sanl nupakatl, ngleresa.ken Begauan Abyaea. IVvang Narada nunten partng papacuhr Ddrrandl ngantos Panrttnr nerak alxgger-argger nallh, nedya kasl-kea. Sang Nata Bagahrnunten para J avata sanl lundur. Kafuagka parrga.nuklng uadya rasokga Prlnggondanl, rnargl gadha^h panglnten nanayl lngkang gUetl Prabu lbenboko seda, laJeng dados prang anuk-anq! atl. nBoten dallglt Prabu Treubob ngatlngal, tenah vadya raseksa Prlnggondanl l:tllh nepsunlpun, laJeng eaxnl eeleh dedanel. i
.
gl
nnnnnnnnnnDmn
nnnnnn nntrnnnn l!urDllllIrBnu[un
N
c E B _- KAYON I Jturt 1983.
5-
83.
-nn HHDrSn Dn n!! Hf,ntDnn ntr
IENN nn Dn mtr nD
IIIE HH
nn Ill[ n!!
nn nn nn
nn DnntrD nn BEn nmnEn Dul mn nnDu Ilt! nn nn nBtr nnllllllll!
IITIIEDEN
!ll!
nu nn
En
ffiffirfi-ffiHffiHfi'ffiffiffiffiTfl"ffi Prabu Pandhudeuanatal patlh Gandananar patlh Andakavana. 4enbaq : Ingkang raka Narpatl Dheetanagara ne{ra nylrant kang g&rva O""l Gendarl. Ngnten Lnglcang rayt Raden Yananl&rra kaufug sovan nrl-ng Pertapan Te'lkandha ngaturl ranrh karg panan Malrarsl Blena' Ilarya t{ldura eandlka gya Pangkat. Sang Nata
lun&rr ngadhaton plnapag lngkang garsa kangJ eng ratu Denl
-
Kunthl lan lladrj-n.
PARANO OARBA. RaJa yakoa Pratu Kala Yerd^atl nyang rayl Dltya Kala l{ardul patlh KR'la Garba. Renbap : - Sang Nata kagnararr Devl Gendar{., nlle gya J engkar plyanbak nedya kacldra. Patlb 4a1a Garba nguntabaken. PERANG GAGAI, 3 - Raseksa II.
UAGART
Paranggarba k.Fapag uadya Aetlnar dadog pancakaral Denava kaeoran, gye nag J lng uana.
III.
SI{ARCA PAITCRANruNN TAHAI{GG{N1IINGA}I
Prabu Daaakunara, nyang kang putra Raden Begaouboa, lH.slrah, Trlkaya Narantaka, Denantaka, Trlvaneh. Egtsbgg 3 - SaDB Nata nesra nunuraken kunara dhateng putra Dhest€raatra lngkang dereng Iatdr. Gya tedhak nganthl D[tya trlnurda, nyang Kal.a Dgoanal
IV.
PARTAPA}I'
TALKANDHA.
Maharel t{ara Blsna uanpl sovanlpun Braluana,saklng Tanah Ke}lng Begavan ToJalaktr nyaDg putra kaka'lLh Banbang TeJaoabdva 1an TeJa slrara. Relbee Seng l,llku da] ah putru nodya suwlta nrlng Aotdna, nyusun kalantarakon SangBlsna. Kahrngka eouanlpun Flarya tJldura nyang Senar Gareng Petntkr ngaturl lngkang panaD Mabarsl l,lare Blsna kaparenga rarnrh nrJ.ng GaJah Oya ngestreni ngg€nya lngkang raka Dhestarastra ne{ya nylranl gsruao Rest Blsna eagahr
gya gant pangkat, Bgv. PERAI{G SH(AR
:-
TeJ
aLa'ku dal'ah Pare
Wadya
dadoe pancakarar denaua
putra kakanthll
raseksa Paranggarba nbegal Raden l.IL&rral tenab
sanl
p.oJalt.
: - Ing Karang Kaendran, lVuang Endra nimball
kalangenanlra Pekel Satauara kinen nrenggalangl Dagasuloa nggenya nedya sala.h gaue dhg tong putra Dheetarastra. Satavara sandlka gya budhal. Kacadta : - ID€ gegana, Satasara plnangglh Dasakunara tenah dadoe prnngrCAIIDHAKAI{
Dasahlnara kaseger nulya ngllang.
-6V.IADIIATEII
GAJAH !YA
Na:patd Dhesta,nagara nysng raoa narasepub narendra lng Plasal enar Prg b,u Klsthavel Begauur Abyaoal Mahargl Wara BJ.onal Prabu Pandhrr' Rsden Uldur8r Begava! TeJalaku, Barobang TeJagabava lan TeJaauarar dala.h.pana.kavari. Reuba.E r - l.lalrarel Wara Blgna nyurnrnaken palilah dhEteng Prabru Pandlnr kaparenga na.npi paauultonJ.pun Bgv. TeJ elaku saputrane kakallhr i Sarlg Nata AetlnB kapareng na.npl. Kasar:u Derrf Gendarl babaran nlyo o o .DAgIUgrr satengkel. Nunton Laagta earta kaeldhlkara denlng Begavan Abyaoal dagi,ng da&s bayl dhqnpit tLgar nulya plnart-ngan kakaslh : 1. RADAI XiIIRUPAtt . 2. RADE{ DIIRSASAI{A. 3. 0g Tfi nJRSILAI.IATI.
Kullttng daglng (notUtaDtng bayl)
kadunungakon uonten
I'lg a,lun-alun
klnen nJagl art TeJeEUara. nedya nanJlng klotbkan dagr''gr nang{ng Kacaqlta, Prabu Dasagulma dhatong perang, tlr0ebung Banbang TeJaaabaua kaearber Peksl Satasara, tenah dados tan TeJasuara, dados perang nrket. ToJaoabava lan Tejasvara kontaL de''!nB pueakanlng Dasalnuts,rar Pokel Satayara lan Dasa]ilrlara ganl rebatan lclotbkalx dag{ng, vasana kunaranlng Dasasulrne gaged nanJtng dagt-ng. Para raJa sanl nlngnll kadadogan uau, nu1ya, Prabnr Pandbu nglepasaken sanJata pangnrvat, Pekgl dala"h dlglng aJur narnrt, salln varnl dadog bayl z 100 - ) = 97 Ul. Tonatran goger uong oapraJa eani alok ana bayt tLban fur katbab cacahlpun. Para rala rya ngukub bayl-bayl vaue kabekta dhateDg pura kaparlngaken dhateng pata ccthle gaben enban sahugga3- plnasrehan bayt ka11h. Dene bab aranlng J abang bayt unrt oaktng RADE{ KART.U{ARML I Ottya KaJ'a,, Drrsana natJtng nr{ng Raden Dmsasana, dene Xala lblnurda manJfiry nrlng Bg Banbarrg TeJosabaua nyang
den KartaDa$ra. Kaeanr Desl GendarL elrna kasldra duratrnaka reJ a dltya Paranggarba Prabu KaIe llerdatt. Harya lll&rra lngkqng nufutd,, nglepasaken sanJa.ta Paneg cu GadhLngr Kala l,lerdatl peJah. Prabu Pandhu natur dhateng lngkang raka Dhostanagara, bll:th lngkang putra Radon Kunrpatl kasunun kapuudlmt putra. Dhestsragtra kapalengl D4nglng nundhrt eupados lcr{unenongaken Pangoranpatl. Prabrr Pandhtt nboten gagah. Nunton Devi Gendarl natur, yon nangke Prah,r Pandh.r Balrptrn kagungan pg tra plya.nbak, kelenggaban PangeranpatL kenglng kaJabel. Drpl nidtunget pal
ngandikaning kaDg nba$ru Gendarl nakaten uaur Prahr Pandhu nyagaltl. Kalekeanan Raden Kunrpatl kapundhut putra denlrrg Prah.r Pandhu, earta kduneneng a,ken Pangerarpatl Astlntr.
TANCEB
.
KAYON.
9 Junl 1983.
-7ru! nntrnn _EnnE En Bn tsp pu nE nE trtr mD nm nn nD ltn nm En Fn
nn nn nn nn
84.
nn nmnllli $H HS H$ Hfl HfrN.trtr uln DII nn u! nn nEul uEnE[ut l[troDrnD
ffi
mn
TID
l![lrDE mn !u! nn trln nts Dm nn nnllDtr tul ru Dn
BH
nE Bn ltn n trlDNND nn nmtr mn nn nn nntuuln rul tln nll BItn nm Dnlm nB rul nm 'trr$' HH Bn nn
Hfr* nn
nnnnn nn nntt DIII
n:- trtr[n _Eppn_ u4EnE Ennnnn nn HH ,H. T,,i Ilf;-HN E$ BE fiH H$ HH l[n tiullul Ug DD [lE nnntllll lDlti D :. I irr- m Dts EE ni-m Eu i[,'i m tsD nB nn nn un__nn BBn iflnlt- illit ffi EE_ trln nn nEnE luDnnu! unntuu! !l!l tll|tl mnnni-
-
I.NAGARI ASTINA. raka Adlpatl Dhestanagala, patih Gandanana - DesL Kuntht sanpun nggarblnl B&11h, tngkang punttra Sarrg Nata nedya ngluuarl nadar kanttrl plsta-ral a andrardla. Ingkang raka Dhstaragtra delah putra Kurava klnen pasang pagrogo}an nyepengl Bangsalr kangge ula,n pLota. KanB raka sagah nulya bldtia.L, kadherekaken punggaua Aetlna Ha:ya $lnaba, Ilarrya Bargavar Harya Bllane lan llarya $rpadya. Prab'u Pandhu Dyang lngkang
patlh
Andakawana. .&gg!gg 3
DANAMAFTA. Prab,u Ps] { darna Dyarg putra gangsal 3 1. RADEI{ $IDARMA. 2. SUSENA" ). MARONA. l+. SIPABTA. 5. S)PART[. Rembag : - SanB Nata nedya tran{tds II.
NAGARTJIM
narging ngupaye setrlya lngkaw kagungan gettb putlh. Ingkang putra Raden$,rdarua natur, kasnaran Derrt KunthL. Nadyan ingkang rana. nenggak ngarfh--arrl.h, nanglng putra gangeal parlpaksa bldhal nrLng Aetlna nedya ngrebat Dovl Kunttrl. Prabu Palldama neeat prnggah nrtng Kahywangan $Falsg'o PERAI{C GAGAL : - Satrlya 5 vau kapapag barlsen Kuraual sulqfanlr€ reg. bag dados perange para Jln eanl kageser gya ngll,ang.
III.
SE&TAP${ S A P T
A
^LR G A .
narpt souanlpun kang putra ragll Earya l,Ildura lan Senar Gareng Petntk, Bgbgg : - Raden I'lldrrra nyarauedekakon nadartpun ilr,gkang raka prabu pandhu. ,Sang wtku dharnrh blllh J abang bayl lng tenbe balcal Iahtr na'glng nggaua nuqlouh. Sang tlldura klnen warrgsul nrnlyln, Abyasa ng tutl. P4B${C- SryAR : - tla{ya J ln raaekea Dananarta nbogal Raden Uldura tenah dados pancakara, rasoksa kesoran gya ngllslgo Begawan Abyaoa
IV. Ifva''g h9.
.
avata.
:-
Gara-gara lngkang tannrh sg kfng Prabu Pal l.dams. n)unrn panltisan. Deua-deva klnen nbalekaken karana nggege nangeao Dova-doua eagah nulya bldha.l. hggalLng carlta uus LaFaIrBnyarrg l)ara
J
Renba.e
glh lan Palldarua, errlayanlng renbag dadya perang, deua kasoran. Eysang Narirda
raurh parlng
dharruh
nrlng Prabu'Palldaroa kinen nJ.tls
dhatong putranlpun Prabu Pandhu karig baka.l
Iahlr.
Pattdarna sandiks gya
-
ql
nurun.
: - Irg vana Palasara
er Adlpatl Dhestanaga.ra, nyang Kurara nye-pengl eangsen. !fuenya pikantuk kathah gya lmndur nring Astlna.
CAI{DRAKA}I
-8V.
NAGIRI
ASTINA.
Prabu Pandhrr Bgv. Abyasal Narpati Dhestarastral llar:fa t'Iidural nanpl ravubnya nata l{andura Pratnr Bagudesa. Eggbgg 3 - Dhestatastra pgatraken ularn sangaan nangsakqn lngkang sak{ng pagrogolan }rana Palaoara, LaJeng bg
nt konbul b'uJ ana andraylna ngluvarl punagl.
:
Kasaru Dctrl Kunthl babaran nUIt oaldng enbun-enbunanl niyos kakung, pelc{k uarnaDor plnarlrgan kakaslh RADE{ PIINIODEID. Isuarrg DarrnaJaka ranuh sarrl dh&rruh b1l1h Raden Puntodeno kapundht dadya nonorrgen{ra, Prabtr Pqg
dhr nyulanggu,lcaken.
tbl,
Kafungka dhatenglptrn Raden $darua sqkadang nracak nyurun Deui Kuntenah llarya t{ldura nur:l,ngr y&B&tra da&s perang. R.Srdarma karcn.
I\rnunten Prabu ParldaJma prapter dupl unlnga kang putra ga$goal. sanl kasoraDr Sye nlabtmg prang nenpuh Raden lll.dura. Para ral a sanL sablyantu
Ilalfa ttldurar' nanglng pertpatsa sanl nundur kasoran. lVnang hrrnal aka gya nanltls urlng Jabang baylr eana.}lka nesat nenpuh Prabu Parldaraa, dadoa -. perang raner vasana Parlda:rna kasoran, tenah peJah nunten nanJJ.ng nr-J.ng Jabang bqyl. Raden fudarua saladar:g nganuk pung;gung, dLpun eot€ken denJ.ng Begauan Abyaoa t€Bah da&e Jin, daLalt nagarl Danarnarta dadoe wana gung fwo.g
-
llrnrng.
TANCEB
9 Junl
KAYON L983.
DnIlUln DDnn DI[Dtrn Hf, Hfl HH Hil HH ffi
IDIII
tltD nm
Fmqluu!
mn ffiH.Hf, nn
''. m'Hfi HHnrn nm nn Hffin 85.' Hm' !u nnn Hflm*ffi luilulB HH lln nn hn IrulnnBIn nm
Ets En -EInnE- nE[!uE- EIE pB Eu EE EF EE--Eg Es uD Fn tstr pS bu pE -IntllUEnts__88 ES__84 E8__Ux0 rnruHl ED__EE HHrrHf, $ff"fi$ Bt*ffi mnn llllD llD nm llMllnn nn En DIItnn IDm l[t! !U! lltlt nn Bn nllE DID
mnnrn EErln$ Eutl[ll uE DE nn mID nr! rtr,r :..rl n o odH nfr UE__Etr EE- i[n m , Ei] i;iE m Em fiin iffi,*ffi Fm Hfi munfi6 Dn mnnn HF hE 'Ei.l Er,. :.F Im : r:r,rBll!0
"rH*mu
nlll luln nn Dtir "trDnn
ri
.'
:tn
I
I.
SUROLOYO. I
ffvang Gunr nyang Narada. Remba.q : - Gara-gara turuh sak{ ng Prabru Sa,sradega r\yuuun vldodarl Battrarl Ar.rmblnl. Jiavata klnen pacak barle, sandike gya budhal.
II.
NAGARI
PARANG
G
U }J A .
Prabu Sasradeua nyang patJ.b KaIa Anrnber patlh l(aLa Garba. .&ggb!g : panglanarlng Ssng Nata tluanplk,denlng pata deva2 nlla gya ngufits patLh I(g
Ia Anrnba kinon nonpuh prar€ nring Srmloyo.
:-
l{a(ya rasekpara prang desar dedreg dereng purna. Suang Ng lauan sa Parangguua canpuh rada tununrn ngupaya sraya Radon }Iarya Pratnr.
III. Prabu Pandtm nanpt oovenJ.pun lngkang
EEEAIQ-QAQAL
.
rayt
Raden
llgrasena. Eggbgg
r-
-9-l
pasrah strnanl-ng kang raka }Iarya Prabu dh.rnateng Prabrtr Pandhu. Sang Nata oagahr gya bldha^l nganthl Senar Ggr*g lan Petruk. PER]NCSEKAR : - l{onten lng uana Prabu Pandhu kabegal denawa ua{ya Parangguva, dg, dos bandayudal para rasekga eanl kaeoran tnna-h peJab eadaSra. CANDHAKAII : - Hadyanlng sana KrendhaSrana, Harya^ Prabu nenbe tapa nyurnrn \g nukten, glnuga.h denlng Prabu Pandtnr. Katungka rarnrbnya lVueng Nqrada qyarg. ya llar:ya Prabu klnen nyfunakaken nsngsah tng KatryvangaDr Prab'u Pandhr fngkqng nyagald. Gya eadaya bldha.l urang $rrcloyoo Kacarlta, dunugl rng Repat Kepanesan, Ihrya Prabu gya nenpub bartsan rase! sa ParalrBguvar da(ya prat€ rane. Patlh Kala Anrnba nyang Ka,1a Garba peJah. Prabu Pandhu lan Earya Prabtr eapanakauane gya t akanthi denlng f$uangNarada souan lVvang Qtnt. Ilarya Prahr nunten kadhaupaken klayan Batharl Anrnb{ni. Sigeg. Raden Ugraoeua
IV.
NAGART
MANDURA.-
Prabu Basudova nanpl oovanlpun kang rayl Ugfaoena natur bltth lngkaDg raka Itarya Prabu sanpun kaparrgglhalcen kang raka Prabu Pandlnr, sarta sanang ke kakanthl souan nrbg Srralaya neupuh prnng nengoa"b Lan saged unggul I ng Jurit, tena.h llarye Pratm nanpl ganJaran deda.rf Dewt ArunblnL. Prabu Beeudeua gya sutrusul nrlag Kalywangan $rraIaJE. CA{DEAKIN
tlh
kakar I
: - Ing Pararrgguua Prabu Sasradeva
nanpl aturd.ng vadya blIlh pah oanpun poJ ah tng $ral8Va. Sarg Nata gya nglurug nrlng Kalprva-
ngan. I
[email protected] putra
IVvang Gunt r.anpl *rnan'lpun Prabu Bagudeuar
Medlrang Karnuf
yan Raden $rtdbaka uafur ne{ra ndherek nylmaka}cen nongsa"h. Kasanr p4nganuklng Prabu Saoradeval tlnutdhlngan Raden Ugraodaa lan $.rtdbalca nanglng ea,nl
I
kasora!.
,
lJasana Prabu Pandhu nal eng
fng palagan nglepasa"ken pusaka panah San-
ta.nae Prabu Saeradeua peJah.
rddodart Batlrart IIRESIfINI (Uresd) 11 d€re n8ar Battrarl Arurnbana. Para rqJ a Batrya nangayubagya, nurr-
Raden Ugrasena glna'rrJar
don Satdhaka g,lnanJ ten parnit lundur.
, 9 Junl
a
1983.
i
I
ri
i
-10-
ffi 96.
fiH
!0r
HB-S, BF
HH''HH nn nn Hfi un Hffi#" !u nDm
I.
NAGARI
rt
HH* nnmmmm
MANDURA
Prabu Bagudeua nyang kang rayt IIarya Prabrul Ugrasene; patlh SaragupLtar etlban Panat'abaoe. Renbas : - Sang Nate arBa ny!.rani karrg garile Derd B.g, drehlnl lng Junapa-La !-pgkang Barlpun nggg-bilnl, kanthl nadar plata-rqja. Ml la Sarrg Nata nedya pasaog grogol 'l ng Pseanggra}an BanJ arpatonan. Ingkapg rayl llarya Prabu lclned hrnggu prqf e. ltuonya olyaga gya budhal.
II.
LAGARI
- .-D l| A R .A l, A T I-
.
(Cunagra).
dltya Prabr Corauangsa nyang lngkang rayl ditya Core.lcesna 1an dltye $,rratlnantral patlh Kala Maha{yu. Rernbae ! e Sang Nata nalggal { h eedanfng kang raua ovargl Prabu (resna Mandraual sarta Sang Prabu kagnaran BaJa
Deul Mahera.h dereng kasonbadanr urg kagarua Prabtt Bazudera. Ingkalg rayt nrayogekaken supados kacldra kenauon, Duuprrng sanangke Pratu Basudena nenbe Jengkar eqklr€ praJa pesang ,grogol ing BenJarpatonan. Prabu Corauangsa nunten sa.J;ln lralxr1 dadog Prabu Bazudeuar blAha1 dbateng pral a Mandura. Patih Malt"qyu nguntaba.ken. P4RANG- GAGAL : - l.ladya raeeksa D.rarauati kapapag barlsan l,landura dados porangl denava kauon nunten nanJlng uana. III. NAOART AST.INA. ,
Prabu Pandhr nya'g t ang galla Deul Ktuttbl tngkang nenbe nggarb{ n{ s* puhr Deul Mad:rlnl patih Gandana:oae petlh Anda.kawanal dalalt. Senar Gareng Pg tnrk. Renbas : - Sang Nata nedya Jagong nring Mandurar Bya bldhal sartnblt garsa Ian panakasan. Patlh kaJcallh plnaorahan runekoa pral a Astlna. i PERAI{G SEKAR
t-
Raseksa
harasatl nbegal lanpahlng Prebu Pandhr r tenatt @
dos bandayuda, ' denava kaeoran sa.nl
rv.
KAPUTREI{
peJ ah.
MANDURA.
Dewl Maherah lngka.ug nodheng' sungkalra karana datan kakanttd cangba,na flen{ng ks1g raka Prabu Basudeva. Kasaru praptantra Basud,ewa Pa1gur gya mog dhong Deul Maherah. Kpca-Lta, Harya Prabu lngkarrg plnuJu rondha, dupl uninga kang raka Bg gudeua iundur nboten pering cecalae dadoo sulaya lqjeng perango Ilarya Prabu kaaoranl nunton lunaJar ur{ng BanJarpatonan arga nyataka}en punape saeg
tu tngkang raka
Lundur saktng pagrogolan.
-il I
V.
PASANGCRAHAN
B A l{ J.A
R
P A T 0 M A S,.
Prabu Bazudeua ni.wah para kadang oontana, rnirsanl para uadya sani nyg pengl sato Uarta. Kafungks ssgrnn{Frln llarya Prablrl matur bllih lng Kaputren Mandrra tonten duratnale nonba Prabu Bazudeua nyldra re$ri Detrt Matrara.b.Gugup prabu Basudewa gya kerlg lanptt krrndtrr nr'l.g prqJa Mandura. DUr$s{ t'lendura, nyatengL ka'g rayl Prabr,r Panclhr ugl vue praptal nalglng Doul Kunthi katllar lng Kepatlhrn. Basudeva gye ngandharaksn p€pe-tenging pura Man&ra. Prab'u Pandht nunten ngasta kendld pratalar nLnangka tandha einten ing antavloipun Baeudeua kalth uau Lngkarrg oaged nenJ 1ng sg lebet{ng kondbl. Tetela Basudeua lngkaxg aslL nboten eaged rnlebet ing keg dhl, dene Basudeva palor nalah oaged nanJing Jronlng kendhi. Kondht kabekta dhatang alun-alun, kabantd.ng kendhj- pecah, babar Raja Dltya Prabu Corawarr1gea, tenah dados bandayuda. Prabtr Pandtu nglepaaakar ear1Jata PAI{GREMAI( DAGING, nanJrng angganlng Coraua,ngsa, nangsa Jer.o}rant vekasan Gorauanges nglunpquk pej ab. Ksendha kasebialc baratr kanpnrng. Prabu Basudewa gya Chanrh nrtng kang rayl Harya Prabu lan UgraeonElklneu neJ ah{ Derrl Maherah. Sandlkn gya bldhal'. Kacarlta, uusnya plnangglh kurg nba\nr Devl Maherah, I{ar1ya Prabu lan Ugrg Bena nboten nentala neJablr sabab Sang Derrl mre katdngal nggarblnt. I'lalah
nunten dlpun Beger Detrt Meherah babaran nlJll buta lanang. !fuurya rencahg Devl Maherah nyuvun geeang; kang rayl kakatth parlng pa]{lah, nanging Jabang bayl kabucal t€blh. Deul Maherah kaslngldaken ing Pertapane sininpen denlng Reel Janapada. CANDITAKA}I : - Ing pandlupi Mandural Prabu Basudeua narpl oouanS.pun ilaryaPrabu nyang Ugrasona nafur bll1h tngkang nbalqyu Mahereh sa,npun dunugl lng peJ ah. Sang Nata nulya ngluvarl punagl piota-ral a, sasarengan lngkeng rana narasepuh tng Junapala Prabu Badr,apatl nyang Prabu Dewakatong iJtg hana.ka.
(
gadrapatl Lan Deua.katong puntka ka,lang prLya tunggtl putranlpun Prabu Svelacela lng 1'nngguL Malaya, warenglpun patLh lfuki.r, putra Respatl). Kasaru Devl Bafuatdnl babaran niJl1 putri, DeLd Srl nanJ.tis, pfnarfrrg an nanl Devl Rara lreng. Kasusul aovanfpun patlh Andakauana natur nrrlrrg Prabu Pandh,rr btHh T)q sl Kunth.l babaran rpnten ing Kepatltran. Gya gani ramrh nrl-ng Kepatlban. .Putranlpun Devt Kunthl nlJll prlya peklk wa.rnanor }Vuang lJlenu tranltdsr lngkasg rana parlng kalcaelh RADE{ MARCONO inggih PRE'{ADI. Sareng sanPun rencang sarya kaboyong kundur. CAI'IDI{AKN : - IrIg harawetl, Dltya Gorakrema nyarrg arl Srrattnantra nuJu '
I
rorernbagan, kasartr Beger{ng uadya, karana ksandhanlng Prabu Corauangsa dhaw4h lng alun-alunr By& rlnungkepan denlng para arl.' llasana kuandha pilarlpurna. Kadadak ana Jabang bayl dhaueh nrJud d,enawa.1 Gorakrosna datan gulap
lanua punlka putrantng kang raka Gorauangsal gya dlpun gege tenah dados dl HaB€,l plnarlngan ka.kasih RaCen KAIIGSA. KasuguL rarnrhnya Deul Maherah nyang Regl Janapadal natur nrlng f1e3a-
-L2bl}[h
puntka fbunlng J abang bayl lngkang sans3gke kalagih Raden Kangea. Nunten Raden Kangsa dlpun aJanf klnen ngaken putra nrlng Prahr Basudeva. Sandlka gya pantt pangkatl plnaringan kantbl Dltya $ratlnantra earta bttta 40. kreena
panJ enenganlpun
yI. Pratu Bazudeua sakadaJxg, "anpl oouarrlpun Raden Kangea sawa{ra rageklngkang r€akon putra Nata Mandura. Isbot eor prabaUaz pranila Prabrr eBr Basudesa na,npt panluuunlpun Kangsa lcaalen putral nunten kaparlngan papan Jng Kadlpaten Sengkapura. I
TANCEB
KAYON
9 Junl L983.
ruuurnn
BM
nn nn
tul
MruUU[
87
nnnnnD ElIlUUI
HH MH nnruul nn nn nm nn nnnDll
nn DIt nn mtl tul ntl mn nn r4m nm lllllt mn nnnn
nn
nn mnnaru[ HM ffi{H nmEl[nn
t!
Hmff
nnnmn
mn
mn mut nm rul nIIu[n ru[ mn nm nrnrDrnnn nn nrun mn nn t!Iu!nIo' nnnn Dn !m nn nm nn nn tBlll tln mn mtl un Hfr nn unn Dmnn nn nn u[mnmm run nn nm nn Dn nn nn tDrl ul nn mn nm nn nn run nmnn nn nnn nnnn NtNIilD
nn
I.NAGARI
nn
mm
_ASTTNA.
I
Prabu Pandhr nyang lngkang raka Dhestaraelra, 4alah kang putra Raden Kunpatlr patlh Ganda.nana; patlh Andakavana.!gg!,eg: - Sar€ Nata nanggallhaken {ngkang putra bungkus lnskarrg kasetraka}cen {ng.sana, GandarnaJltr-
ngantoe u-angke SanB Prabu sarnpuD poputra k&11h, dereng uonten tltdkan pg cah. Dene lngkang ganla Devl Madrln nggenya nJnruun nltlh Lenbu Andtnt sanpun kalnrnpahan lan ea.nrrngke sa.nipun nggarblnl. Nulya Sang Nata rnatur dhateng kang raka Dhestanagara k{nen necah tung kns. Dhostarastra sagalr nanglng punggava Astlna nboten kengLug ndherek. Kal:llan nulya t".ldha-l nrd.ng l{ana Gandanaylt. i
II.NAoARI
KAl,rARTr.
,BATU
'
a nyang emban KenyadewJ-. Eggbgg. : lana&, plk parglanarlpun Sang Nata d.hateng putrl Tasllsoadu Dovi Cj.travarsltL putranlpun Prabru Karentagnyatr&r Gya kerig lanplt b'udhal nenpuh prang nrlng RaJ
a dltya Pratu Kafa
SaJrboJ
Taslliladu.
:-
tla{ya rasekga Bahr Kauartl canpuh prang klayan wadya TaeiE nadu, sonopatL Raden Cltrawareita kasoran gya oncad ngupaya erqyan. PERANG GAGAL.
III.
}IA}IA K R E N D H A t.l A H A N
A
(Canaanaylt).
lngkang taksih sanjtinur, Senar Qareng Petmk, tongga bungkus. Kasartr praptaning naden Cltrg varslta r\yusun blyantu rrylrnakaken nengsa}r Raden Hdura sagah gya bldhal natrung Dganthl Gareng lan Petntk. Senar nengga paxe bandarao Raden Ya.navidurae Raden Ptrntodeuo
r
Raden Prenad,l
_13_ I
CAJ{DHAKAII
: - Ing Nagarl TasLlnadul
Raden
llldura gya
nempuh prang leuan ug
dya Bafu Kauartl. Prabu Kala Sarlboja kadhavshan sanJata Paneags Qadhlng, tenah peJ ah. Nunten .Sang trlldura kadhaupakeu plkantrrk Devl Cltrevarsltd.. llusnya dhaup gye panlt sarlnblt'garua h,rndur nrl-ng Krdndhawahana.
Kacarltar Radon I'lldura dunugl vana lbendhauahanar nuju lngkang raka Dhestg. nagara lan Kurava Balnpun praptal dharuh nedya necah bungkuo. Gye Batnl tuuandang dhavah{ dedanel dhateng lungkxrsl nanglng uboten tedhasl rnalah brr4g luo nggereng lal eng nga,nuk, ngglLos Kurese dadye bubar kanlgllan. fupJ. Ra-
den Pr,rntadeua Lan Prenadl tngkang nyaket, hrngkr,ra nandheg, nboten gendhak-
slkara. Sigeg.
rv. suRoLoJ_g,.
lVyarg Gunr nyang Narada. Rembeg : - l$na4g Gunr dhanrh d\teng GaJ ah Sena kllen uecah bungkusr beult yalku dununglng evarganira GaJ{ Sena. Done lSvang Narada kllen nbusanErlt J abang bayl kang, uonten J -"inE btmglnrs.. Kak"l lturya eandlka gya bldhal . 9NDHAKA}{ : - llana Krendhasaha4ar GaJah Seua perang lawarr bungluo, pecabfng bunglnre Junedlul JeJaka gagah prakooa cecaued, polengr gye prang i
lavan Gqjsh Sena. l$uang Narado nlnball Dhostaraotra, Ianavidura, hrntodorp, Prenadl sarta panekavan, pinarlngan unlngg blIlb J eJ aka kattg nenbE bandayuda punlka putra Pandlur lngkang utJll geH'B bungkue. ah $ena poJ ah, zukenalre nanJ lng nan'l tle mrlng J eJ aka u&uo Ifna"g Narada nulya nya.ketl, parlng unlnga yen putra Prabu Pandlu, sarts puma uacana, gya sanJ. nlmmrn panlt ng parlng nanL RADEN BRATASDIA. ,lfusnya {ya nyouanaken Bratasena nrlni; kang rana Prabu Pandhu. Wvang Narada nunten nundhut }ungounganlng bunghre, kabucal' 6p6s65 lng alun-al-un Banakellng. CAI{DEAKAII : - PraJa Banakellngr Prabu WlJauastrr ingglL sempanl, glnonJeng ga.rwa Deyl t{lJavatl lnggth Devl Drata, nyulrun putre. Kasa::u ahnlng patih bllth lng alun-alun uonton lungzunglan bungkus dhauah sak{ ng gegana. Nunten kapundhut, denlTg Salg Prabu r kadadak uonten nLetk bltth punlka ka] elsf putra Prabu Pandhu. Sang Prebu SenpanJ. gya DeBu clpts, lunger:ngan slrns dadt Jabarrg bayi prlya, nunteu kaenban denlng Deul Dratar pLnarlngarr kalcaelh !g d.en Jayadrata tngglh tLrtanata. LaJ eng kabokta souan nrtng AstLna. l,laeana
GaJ
v,. Pratu Pandhr nanpl ranrhnya para tanu, ingkang ratra narasE)uh 1rrg Msg daraka Prabu Mandrapatlr trang raka Mandura Prab,t Basud.euar lan Prabu Kareg taguyana ngaken narasepuh^lpun Rdden l,lldura. Kaganr Deui l'ladrln beberan nlyos kembar prlya sadaya plnarlngan kal
tra
gak{ng lungsungan{pg bunglato.
u-j Ketungka panganuklng nadya raeoksa oaking Batu Kauartl beLe BedsnLng gtlotlr tlnandhlngan Raden Bratasena tonah bubar naurt, kangge taywrgan.
TAN.CEB - 4AYON. 9 Junl 1983.
pHn'H'
88.
sH"H'$f,.
-
Hn
Hff'$n nH'Tn HH'H H'HH uH^$n HHfi,HH HH:m 'un HH H$ HH'*HH Hfi Hfi HIH Hfi H*H HH HH Hfi Hfi'*fiH ffifi nnnn HH nnrun nluuD IlD IDr[ InDmnnHfi nn DIn nmnD lIlID ntr p frH nm HH nn ffi.nnn-HH ffiTHH--HH Hffiffi ru! nn nun nma nn nn nm mn mn
H$
nn nn
mut nnnn
nnnm
I.
nn
NAOARI
ntr
umnnnn
ntr mtr nnrun
( mrun)
ASTINA.
Prabu Pandtnr nyarlg kang raka Adtpatt Dhestarastra, Sanglo,rnll
patlh
Ag
Savatauls sekdal, patlh Gandanana mboton sosan nr{.ng praJa Astlna, mibrnrt pandnglni.pun Prabu Pandh, Gandanana uar€zul nrlng Nagrl Panca1a. Nanglng enan dene tanpa panlt dhateng Sang Nata. Mangka ve! dal punlka RaJa dttya Prlnggondanl Pratu lbenboko nbalela. Narpatl Dhestanagara oagah nyepeng kra.man Pringgondan{ , nanglng Dguyunal
-
IISo
II.
NAGART
PRINOGONDANI.
Pratnr Kala lbenboko nyang para putra Dltya Ar{;nba, BraJadenta, lrnjsnuathl, BraJavJ.kalpa, BraJalarnatarr, Prabakesa lan Kela Benrlapa. B,gnbgg : ng0enya Sang Ndta nbangkarrg nrlng Nagarl Astina. Para putra klnen nenpuh -
prang mrlng Agtlna. Sandlka pulya bldhal. PERAIIG .GAGAL : - lla{Ya raseksa Prlnggondanl canpuh prang lauan Kuraual nanglng Kurawa kaeoran nunten sanL ngungel ur:lng kang ra,na Dhestarastra. Narpatl Dhsteraetra nagut pupuhr para putra Prlnggondanl ka6irayang d I panungkae tenah kapldbarar gya eanl J.g
nd ar.
III.
PERTAPA}I
SAPTA putra
ARCA.
Raden l{l,dura nyaravedekaken tensab rnlkolshaken Sangkunl, patraplpun lngkaDg raka Dheetaraetra nggenya saengga patlh Gandanana Ererang sasanggenanr oncad sa.klng Astlna. Begauan Abyaea na.rnpL eowanlpun kang
-j-5Sang
}lllil
dhavuh
I
nrlng Raden larneuLdura klnen ngupaya slrnanlng ,C*a-rnu,
Dgantos ptnangglh. Sang Kuguna seJrdlka gya parnlt nganthl Senar Gareng la1 Petnrk.
:-
Uonten brahnana salcllg Pertapan Gard,aprasetya il"g"** 51.,tllorayoglr tluanglsan donlng kang putra Erdlung $rtllrrauatt, suryena kagar.lra Raden Yarnevldura. Sa'ng Ulku nuJu ngupaya parryur,nrnfng putrae kapanggih Raden 'dldura Jng vana, tl-narl krarna datan karsaz tena.h dados perang. Raden PBANC SEKAR
llldura kasoranr kerglng kabekta lnrndhr xlr{ng pertapan. Nuuten kadhaupaken plkantuk lngkang putra Drdhang $rtLlrrauatl,. lJusnya dhaup, Raden lJldura nafur nring kang rana xnarasepuh btLlh nenbe ngupaya nurcan{ rrg Raden GanctanaBBo Sang l.tlku oagah aabLyantu ngUoadanlr Sya sasarengan bldhal.
IV.NAGARI
PANCALA. .
Prabu $rganda lnggth Gand,abayu nanpt sowanlpun lngkqng putra ftsdsl Ganrlarnana tngkang netur ne{va vangeul nrl4g Pancalar sabab rnboton krasan eustta {ng Aetlnar haslt datan klyat ngraosaken bebudenlng Adlpqtl- Dhestaraotral Sanglrunt dalah Kurava. Drpt nl-dhanget aturlng putra nakaten w&u, Prabu Gandabayu malah duka, kang putra tlnundhmg klnen uangsuL eurllta pral a AstLna, sabab sekdal pra! ka ral a dltya Prlnggondanl nbangkang. Sana.llka Raden Gandanana gya panlt lfdha] nenpuh prang nrlng Prlnggondanl. CAI{DHAKA}I : - Paprangan Prlnggondanl l Gandanana nenpuh barlean yaksa Pring gondanL. Nanglng Ganda.uana kapih'rt J alaran dlpun kroyok rageksa pLn--
ten-pLnten leksa, tenah kabanda katur Prabu lbenboko. Kacarltar Sangkunl nyang Kurava unlnga bfu.h Gandanana kapikut, qya Hangsul nring Aetdna, nedya natur dhateng Prabu Pandhu bl1ih Oandamaia ea.rq)un dunugl peJ ah. CNDHAKAI{ 3 - Prabu lbenboko nanpl eouanlpun para putra ngahraken beban derr Gandanana. NulL dlpun siksa marrL dedanel warnl-va:rnJ-, nCnglng Dnbg ten saged peJah. Wasana Gandanana kacenplungaken lng luueng (surnur), katableg eola gllang. Pratu Trenboko gya nglurug uring Asttia. Kacaritar Begauan $rtllnrryogi uninga btI:lh Raden Gandanana kacenplungaken 1ng luvengr gyr *"u tetulung kanthl nallh va:ra, dadoe landhak , tms nbabah buni tenbnrs Jronlng surur, gya nboyong ngentae Gandanana katur karrg pg tra mantu Raden lrlldura. Ic'J errg Sang Gandanana katcantht denlng Raden tlldura kundur mrlng Aptlna. D.rnugl nJavt praJar Raden Gandanana panlt nJuJug Kepatttnrl nrnJ.yln, dene Raden llldura tnre s('van kartg raka nata nrlng pandhapf. I
I
,
V.NAGART
ASTINA.
Prabru Pandhu na.npl ranrhnya kang ralca
Dipatl
Dheetanagara nyang Sang-
}runl lan Kurava, natur blllh patth Gandanana sampun pej ah lng Prlnggondani Ilault eaklng panrayoglnlpun Dhestarastrar Sanglunlr ulnlsudha Juneneng pE* tlh, nggontool kalenggalranl.pun Gandansrar
-16lfuonya uinleudha nadeg
I[Ian
patih,
Sang}:uni
panlt ne{ya nranata prqia.
Ka-
gya nundur.
:-
IDB Kepatlhan, Gandanana kundur nri,ng dalen Kapatll:an' trarlgka Sanglcunt ea.nprrn uunten nrlkr.r, kLnen kesah nboten puruny lqf eng dlpun puLasara ngantoo rleak raganlpun dados auon. Dhestarastra gugat dhateng Pandhul dene Gandanana nentala nlLara Kl Patlb Sangkunl. l,lasana Prabu Pandbu dukal Gandaroana katund,lu.grg kesah FBklng Aetl-ua. Gandanana oandlkai gya panlt kesah. Kaearu pa.nganuklng Prabu Kal.a lbenbob nusttd dhrrung Kyal Kala $sdhah, Prahr Paadhr napaga.ken nusthl Kyal Ageng Pu1anggenl. Dados prang carrk. Trenboko kenging kaerenpet dhadftanlputrr nlba sarltl natur pasrah para putra Pringgondanl, leJeng ngoothl Saetra Jondra ilayunlngrat. Prabu Pandhr arsa ngrangsaFg J angganlng Tienboko, datan nu1at, nya[par curiga i(yal Kala Nadhah, gya ka.ntaka. Brataeena ag}[g nbopong kang rana kabekta kundur dhaCAIIDHAKAI{
tong purar Pratu trenboko eeda nuksva saragane. Dltya Arl-nba saua(ya raseksa sanl nganuk, kaseblak barat denlng l{ldtra, tenab esnl kanpnmg.
Raden
TANCEB - .KAI0.N 9 Junl 1983,
Aq. lJt
untrtIlIIl
nn
nm
ilBrrB' HH
I.
KADIPATBI C A
J dlt
0 I.A..
AdlpatJ. Dheetaragtra tryang putra Wan Kunrpatl r dalah patih Sangkunl. Renbae r - Gorahlpun Prabu Pandlur. Kahrngka sowanipun Resl Dcnya roatur bl1th Sang Dlpatl katuran enggal rarnrh lng kedhaton Astinar sabab gerahipun Prahr Pandtm rnrs santer. Sadaya gya budhal urrlng Kadhaton Astiaa.
II.
KAHTWANCAN
CAKRAKEMBANG.
: 3 Bab gerahlptrn dados naneh. Kaganr praptanl".tlf"*g Branra J^an Bayur-
tVuang Kanal aya Dyang garva Batlu:r{ Pratru Pandhr tetxeah
natih.
Renbeg
par{ng uninga bltth Pandhu nedya kapundhut peJatdpun srana kaslkgar Eabab kalepatan : 1. KunanaJxatun j eJuluk Prebtr Pandhu Devarrata, lngkang ateges nurang kazue1lan navl seqobatarr deuaneta kang nongku werdl ngratonl Para dewa. 2. Dene Pandhr lunawantun nerak pangadilan, neJang ajl Sastra Jendra llaytnlngrat dhateng llrabu Kala Trenboko. Babagan punika KanaJaya rnboten 111a, nl1a dados eulaya nunten PERAI{OF glga&.
_I7_ Katungka lVvang Narada rayuh, nlsah kang lagya bandayuda. Nunten Karnal aya kaparlngan plrea, bllth aedanipun Prabu Pandhr tan kenglng dlnurlg, sabab wt.s plnesthl, dene }tynang KanaJaya lng tembe bad.he pinarJ.ngan lln Donong
an putra Pandtnr kang panengah. Wuang KanaJaya trJ.nah, nunten maltth dadoe tra,caJl fuinunrn nrd,ng narcapada.
,
III.
.
Ra{yan hrntodeuo nyang, arl Bratasena lan Prenadl trwln Senar Gareng Petrrk. Rembee : - Sa.nya ngupaya J anptnlns lcang rana. PERAIiG- SEKAR !- Radyan Prenad.l ketubnrk macan, dados pancakarso Macan peJahr badbar f$uang KanaJayar
lng batoe pitadoo vlollchg lfvang Narrada bttth Premadl punlka -
nlnangka llnr nomonganlrar gya sfuna. Kasartr oovanlpun Resi bnya, rnatur ngaturi kr,rndrr para kang rana gerahlpun ganter. Cye s8n1 kundrr gegancalgan.
IV.
KADHAION A S
Prabru Pandlnr kang nonbo
gustl
gabab
-
Begewan
-
TI NA.
ulyodl kasundlung denlng kang rdna
Abyaoal kartrbtrng para putrll Dovi. KunthL, Madrlnr' GendarL. Sadaya tansah tlu{rrr nangi.ol gera}rlng Sang Prabu. I
Hyvang Yarna rarnrh alanpah leleuunan ( seluuan)
,
Prabu Pandhu kantaka. Ptnetlk dentng kang ranar tsnah enget nunten natur bfUh unJ.nga ca.bya eekavan. (abrltr pethak, Jene lan cemeqg). IVuarrg lana datan seranta, Prabu Pandlu gya kabanJut kabekta nlnggah nrlng Kahywangan. Tangls nasuraha!
Jro kedhaton Aetlna. Katungka oouanipun ftaden hrntodero, Bratasena lan Prenadil sarnl
ta--
ken pundi lngkang rana ? t{inangeu.lan blllh seda tcal saragan€. Nunten Brg tasena pitaken : Apa slvlt eyang-eyeng blyeu natlne ya mangkono ? lJtnangsulan rlnbotenr. Katungka DeuL Madrln euduk sarlra, hawlt enget prasetyan!
r&r
Kuandha pJ.naripuffiBo
Bratasena nulya pantt mrlng kang eyang Abyaoa; ne{ra gugst nrlng Kahyuangan. Rssl Kanua nltlg lng latttlnlra Sang Blna. Dene lngkang thr Devl Kunthl kapanJ lngaken lng gntdha. Kang rake Puntadeua lan para ari kagenboI tng ka.urpub, gya pangkat nrlng $rroloyor nganthl Senar Gareng Petruk. Kacarita, dunugJ. ing Korl Sela Panangkep Bratasena kacegat Bathara Clngkara Bala lan Bala Upatal dados prangr Bratasena kaseser, Senar nurlng t+ nah deva-dena keplaYu. D"rnugi ngaroanlng ffwang Gunt, Brataeena pltaken : Apa patine Bapa pandhu pangkorD nau yls lunrah i' Yen wls lunrah, alm nbesuk yen matl iya kudu kaya nangkono. ffvarrg Gurl kevran nggenya Jawabr vasana Bratasena lc! neu pltaken 1an nyunrn rrrlng kang rana lng kawatr. Brataoena gandlka gya -
bldhal dhateng kasah Candradinuka.
C
: - Wtdodarl gangeal : 1. Deul fupraba. 2.
Prabaslni. 3. Devl Gaga:nayarrg. l+. Devt Lengleng I'tandtranu. 5. Ntnl Tlovong. Rqmbas : - Badbe sanl uninga ragane Prabu Pandhu ingkang kalabuh 1:rg
DHAKAII
Dewl
,18kauah Candradlnuka. Gya sa.nl budhal Drlng kauah.
:-
IIrB plngglr kavahp Wuang Ya.ua nbekta kvandhanLng Pandtm, talslh ngentool sulnane Madrfu. lfuonya prapta, Pandhr lan Denl Madrin kaceguraken lng kauah gegarengan. ' Bratasona prapta, aroa nyegur kauah dtgarrdhoH Senar sabab lnruatlr yen lebur, karepe Senar kang ane nJ ero kauah yae kinen medal. Nanglng Bratasena tan puntn kacandhet, tnts nggebyur kalrah. Prenadl nung ana lng ping glrr san l ngatdngalakon aetanlpun, clnekeL donlng para vldodapC.. Gya glng ret nanJ Lng kasah. Petruk nubmk Nint Thovong. Drgga1lng cariyo g Brataeena lus plnanggih kang rane Pandhtr lan kang tbu Deui Madrln, nanglng mung lrunara (euara) kang tanpa rnrJud.'ptrarnrtre tng kang ran81 Bratasena k{ nen enggel yangsuI boreh Llsa.h TeIa dinen teguh dlg daya sektl nahanbara. Bratasena sandika gya uangsul mrtng AstfS oakadang. CNDHAXAII
i
TANCEB A,.A
uU.
KAION.
nmnnnnmnnmnnnmmnnmlDnnnnmnnnmnnnllnmnUlnmnmnmnnnmmmmmmmnnmnqmn 88fi ft fifi f, fi ft fi fi ft fi 8fi ft fi ft ft ft fi fi f, fi fi ft ft f, gft fi fi f, ft ft ft ff ft ft ft ft ft sft ft f, fi fi fi
Hf, f, ff ft fi fi f, f,
nn nn nruumn nB nm mnnm nnnm ulr! mnn IDm ltm nn nn nul nn mn nrunnmm mm nn nn tDl[ hunuu! nm IDmr[ tnn Dmn mmnruun nm nm mm mm nm nm mm nm nm nn nm mm nn mn nm nm Irnnnuut nnnDnll IIltr nn nnon nn rul
nnnnnm muul nrulm nn nn mn mm mn nn ntr nn mm mn mm nm nn nn nmmnnxl nmBrlmn nn nm nm nn mm nn nm nn unmmnm nm nn nn mn nn nn nn rull mn mn
I.NAGART ASTINA Prabu Dhegtarastra nyarg patlh $angkunl dalah ksrg putra fladen'Kumpg tl. Rembag : - Pandhaua lan Devl Kunthl wekdal punlka kakubonaken {.9 Sendhang Pitn.'Sanghlal natur oupados Pandhasa kaplndhah urring Sendhang Sarrga Sarrg Nata oartrJuk, gya kLnen ndhernrhaken. Kurawa sandlka nunten panlt btdha]..
II.
PASANGCRAHAT{
S E N D II A N
G
PITU.
Deui Kuntht nyang putra hlutadeva, Bratasenal Plnten Tangsen. .Bggbeg: ngGenya tansah kaslya-o1ya denlng Narpatl Dhestaraotra. Sarta Devl Kunthl nrihatosalcen kalg putra Prenadl datan katingal. Kasartr praptanlng llerya Sarrgkun:l-, Duoaoana, Kartarnarua sakadangr matur nring Sang Deut ldnen ngallh mring Sendhang Sanga. Bratasena nurlngr dados PERAI{C _C.AGAL. Perang rane, kaplsah denlng Devl Kunthtr {ngkang ngan-
dlka
sagatr
ngallir dhateng Sendirang Salga.
III.
I.JANA
Gya pangkat
PAIASARA.
Radyan PreruadL nyang Senar Gareng
Petmk.
nganttd para putra.
I
Rembae
:-
Prihatos dene
-
tansah olnlya-olya den{ng kang uva Dhestarastra. EEBANffEKAR ! - Ara nacan nedya nangsa Raden Premadl, dados perang. Macan peJah, badtrar lVuang Naradal parlng vlsik Sang Bagps ldnon nusul kang ibu 1an para kadang nr{.ng Sendhang Sanga. Sandlka gya gegancangan budhal.
_Iq_ CAIIDIItrKAN
3
-
Dewl Kunthl, Bratasena, Rrntadeva,
lng Sendlulg Sangar saxll
plnten,
Tangsen dunugl
-
nargl lronten Balrer agong nembe td.len hpl kaglgahr tangt ngaken yen nuJu tapa, na.na Naga Gunbang. Bratasena lngkang ngatag dhateng Naga Gunbang kinen ngallh, sabab ne{ya k-"rtg kandheg
ge papan dtrnunglng Pandbava kang lagya ngla.npahl ul
IV.W. Narpatl Dhestarastra myang garwa DyaI Gendar{.' dalah narasepuh raJa llaeal enar Prab,n Kesthasa lngkang nundlatt pLrea bab Pandhaya. lonlng Sang Dhestarastra blllh nenbe kadhawhan tapa.
-
WtnangsuJ-an
Kaearu souanlpun kang rayl Raden Yarnavldura lng Pagonbakan, nyuvun rlrea karoanlng kang rala clene dalcgiya dhateng para putre Pandhu, ssn{
-
raka Dhestarastra katbah-katbah. Sanallka Raden Kuntpa;1 rnurlng, Dhostarastra nyrrnbarl kang rayl lll,dura klnen nyelak badhe kagrg 'ang d 1 Panungkas. Prabu Kesthaua nunten nripih kang ra.ka Raden l{ldura, radyan ta lng batos lnur{ng dhatong kang putra nantu Prabu Dhestariaga.q&r ttg 'it Prabu Koetheva engot, oagodlpun nuktl lng PlasaJenar lnggih saking pa-
rgunpah-urupalr kang
aringipun Prabu Pandhu suaTgl. l{asana Prabu Kesthaua lan Widura kesah tag a parnLt. Dyah Gendarl matur nrlng karg rakas sttpadoa nglaJengaken nylkea pare and,haua. Dhestarastra oagah, nulya dhar.nrh nrlng kang putra Dyan Kunrpati yalg Sanglunl klnen n)rulnrn lleah Tala dhateng lngkang e[ang Begavan Abyaa lng Saptarga, Kunrpatl aandlka gya budhal klayut lngkang pananr v.
PERTAPAI{
SAPTA
ARGA,
Begauan Abyasa ingkang tonsah nauggallh lelanpatranlpun ingkang Hayah
andhaya. Katungka eouanipun KunrpatL nyunrn Lenga Talar pinarlngaD genr1 lsl lerrgel gya nundur. r Drrnugl lng nJ anl r ptnangglh lngkang panan $nnglru$, winarah billh puLka sanes Lleah Talal nangtng lenga latung (l arak). Kunrpatl uangsul so1n kapg eyang nnU h. Abyasa dlpun j engkangaken dbawah kalunah, sreban nrr&r, Llsah Tala ing cupu moncelat katingal catlya gurnebyarr Bya kabekta 1g I
r.jar denlng Kurupati. Nunten Dewi Ktrnthl prapta dalah para Pandhawa. Bratasena nulungl lngtrrg eyang sarwi pltaken gsneya dhauah kalenggalc. Abyasa prasda bll{h Ll-
rh Tala Balnpun karebat denlng
Kunrpatl. '
-20;
parixg pretlkel j punika bllth boreh Lenga TaIa nos'bld kedah siran anao rlrnlyJ.n. HlLa Bratasena klnen nenba swaraning Kurupatl, Prenadi nenba Kartarnanna, dene Pe.tnrk menba Drrsasana, klnen btdhal. Bouan kang uva Dhegtaragtra. Sandlka nulya purgkat. i Brataeena nuring, ne{ta nub,rtl Kunrpatl.
Bgu,. Abyasa
i
Narpatl Dbestatastra nanpl sowanlpun Kurrpatl Ian Sanghrni ngaturskon cupu Lenga Ta1a. Nunten Kuntpatl oakadang kLnen siran J anas mrnlyln. Sapongkerlpun Kuntpati lan Kurasa sanl Janas, Dhestarastra lenggah piyanbakanl katungka gor,ranlpun Bratasena nenba svantenlpun ,Kunrpatl, PrenadL nenba Kartanarua, lan Petntk nenba Dursasana, natur bilth sa.lnpun rag pung nggenya Ja.nas, nyuutm boreh Lenga Ta.Ia. Dbeetarastra nendhet Ionga Tala salcedhlk kadunungaken 1ng lilku, nulya cupu kaparlngaken Bratagena. Kadadak nal{ka ngulungaken cupu, DhestaI
rastra kraos bilth punlka sanes Kunpatl. Mlla nunten nundhut ne{ya bEngranglul. Prqyltna Sang Brataoena, eela ageng gya slnandhlngaken kang -' ulral rlnang}u1 lebur kenglng dayanlng qJ I Panungkas. Bretasena sakadang lumqj arl cupu Ionga Tala kabekta. Kunrpati Eovan nylrlrun boreb Lenga TaIa, kaborehan ingkang ronten 1ng !:ulnr. hnugl ventls kanan, lenga teIaa. Iaj eng dhawuh yon cupu Lenga Ta-la sarrpun karebat denlng Brataaena. Kunrpatl ururi.ng gya nututL.
YII. SJA,-P-IA ARGAr Begauan Abyaoa
,
nanpl souanlpun Bratasena sskadarrg ngaturaken cupu
isi Ienga Tala. Nunten Parrdhava kaborehan Lenga Tela ngantoa badan sakuJur narrgtng labet keseea nggenya nborehaken pra,nLla ugi nekea uonten peranganlng badan lngkang kliuatan. Kafungka dhaterrglpun Kurupatl lan Kuravap treugginas Bratasena, cupu gya kagegenr dados rebatan. Cupu uual saklng astanlng Sang Bratagena, tu-
tup rnongal lenga rutah lng 1enah. ptrn barlan sakuJur sanpun
ta]a.' hlnaoslrata, nanglng nboten unlnga nanani s1lit kodhok Sanglarnt gya gulung lenga
dereng kaborolian Qrpu ginogen dening Bratasena nallh, dados rebatan klayan para Kurava Bgv. Abyasa misahr oadaye kLnen ngadhangaken asta, cupu nedya kabucal. Sfb ten lngkalg saged nyakep lngglh punlka lngkang gadhab. Pandhasa lan Kurava sarrl nyegat, ngadtrangaken asta. Cupu kabucal donlng Abyasal nboten rpnten lngkang saged, nyakep, rnalah bablas cupu nyenplung Sunur Jalatlndlp na{Vanlng lJana Jatfupkeh. Pandhava lan Kuraua sa.ml nututlr nanglng nunten wangsuJ. nglenttmng sabab cupu
ical.
9 Junl
a
1983.
-?J-
9l .' nuulm mm I nnnl[ rDll utn nm ltrn hn rDrll nn nm ]nm nm nmummn nn i Dnnnmm nn nm nn ,mn Dm IDIII nm nm run nn nn nmntmm:IDIII n& nm
nnum EmluuEm nn Dm IDE nu MII
nnunrDn
mmtrmm
MN IDIII !u! n& lun t!trnn nn|lnon
I.
NAGART
ASTINA
Dlpau, Dheatarastra nyar€ putra Dyan Kuntpatlp patlh Saqgkuni. Egnbgg Sang Nata karsa nandun praJ,a Astlna dhateng Pandhava lan Kurauae napan ing Tegal Ku:rt. Papanlpun rrlnaetdn BaLe Segala-gala. SangkunL kadhavuhan ngafuri Deul Kunthl saputraae, dene Kuntpat! nlna.gka uaklle kang ran& nandun praJa. Sandlka nunten eanl panlt bldhal. Kaqgrtt'a1 uon'ben lng pagolaran nJaul1 Sanghrnl nnmpJ. serat tlngkenan saklns kang nba\nr Devl Gendarle Lngkang nlyoolpun iryuraos blIth obat (ga1agala) I tong ldnen ka:rgge prabot vlsna. Tanggap kl patlhr BIa pangkat.
II. RaJ
a dltya Prab,r
(Hcacakra). Baka Byang enban Rulmane,devL. ReFbag
t-
Braluana
I[
rapa datarr pasok pal eg nangBan eelcul gUrth sagm'Dag tlsLn nanungsa sabr4g gal. lngkang kaborehan bunbu nrJ ak kageo dabar dalen Sary Yakeendra Baka. ldasana Sang Nata ne{ya nundhut piyanbakr Bya bldhal oaua{ya rasekea. PE--RANG GAGAL : - Wadya raseksa Bra Natantlcra kapapag barj.san Kuraua, sulayaning renbag dadoe pancalcaral denasa kaeoran nunten sanl nanJi.ng wana. J
III.
I
PERTAPIN-
SAPTA
ARCA
o,
Begavan Abyaoa nyang Deul Kunth"l dal ah Pandhava gangsal Gareng
: - Sa.nya roraosan bab Nagarl Astlna. natlr blIlh Devl Kunttrl saputrane katlnbalan
Petnrk. Be4leg
trvin
Sonarr-
Katlngka sowag denipg Na:patl
lpun Sangkunll Dheetarastra klnen nglempak lng Bale Segala-gala nedya kapandun"it pt"Ja Ag tlna. Sang Devl lan Pandhawa sandika, gya b'uclhal sapanakauane. gpRA]'IG- SEX^0& 3 - Raeeksa balane Prabu Baka lng vana nbegal, Raden Prenad.l, tenah dadog bandalruda. Para ragekga eani PeJah.
IV. BALE
SEGAJ,A-0ALA.
Prahr Anon Jayapltana (Kumpatl) aakadang Kuraual Deui Kunttrle htntadeval Bratasena, PrenadL, Plnten, Tangoen, panakauanr sarta patih Satglilrd Rembae : - Babagan pandunan pral a Astlna kang ne{ya kasarira dening Wan Kunrpatl. lllnalgka garnbon renbagl kawlwltan sanl plsta-raJa bujana andraq! D&r Kaladnk nggenya ngl-nun, Bratasena krao s uur:u, nunten nerla'l lng nJ aul rdtpun panggihl wr*g Brarna sary1 kavlelk blllh nedya kastksa denlxg KuralJsr Marrgke nanaul uontsn bebaya latu, kinen marrut gararrgan pethak. Bratasg nunteu nLebet tng Bale nallh, sarta funu! andraul.na kados eakanlt. Kadadak Kurava n1runed Bale, dados kobong. Daharra nunrb, Kurasa ngmng kut kang raka Kumpatl, dene Bratasena ngrar€kut karrg tbu tuuln para kaJ I
-22Kadadak Kurava nyumed BaLe, dadoe kobong. llrtrana munrb,
fol"n"
ngrang
lut
kang raka Kuntpatl, deno Bratasena ngrangkut kang lbu hrvtn para !gdang dalah panakavan. Meh kafulub lahr, dumadalcan soaten garangan putlh kg
mllwer, Bratasena engot vlslklng lSvang Branal gya nanut lakuntng garangan putih, naFJlng bantala. Garangan sLrna, Bratasena sakadang sanl blngung sg bab lnrs salln ala.n. V.
SAPT
A . PJ
ATAL
A
Ifuang Antaboga tlnanglsan kang putra Dewl Nagagtni kepengln kagarua Baden Bratasenal sabab plnalgglh lng paeupen&n. IVwang Antabogai*" natak aJl paneUxg, Deni Kunthl saputrane sanL souan. !fusnya Jarua-J lnaruan, Brataeena kadhaupaken pikantuk Nagagl,nl, nunten poudhongan. Purnaning gati, Deul Kunthl dalah Pandhaua nyustux panlt nglal engaken lanpah brata. Kaltlan nulya parrgkati Nagagirrl katllar uus ang garblnl. Kacarj.ta, dunugl narcapadap sarll krasa luue. Kembar nangls nyumrn selflrI. llasana Bratasena lan Prornad,L btdh&l pados boga. CNDIIAKAI| : - IDg Dhuhrh Manatdlan, Brahnana lliJrape nyang garya Nyal rulnlnta lan putra Barnbang Rauan. Naropl praptantra hban RrlcroanauatL nug dhut pal eg nangsan. Nunten Rauan ptropok bunbu ruj ak kangge pal eg nenangoan, tenah udan tangls sakulauargane lllJrapa. Kadarlak praptanlra Bratasena, ndangu kang padha nangls. !fusnya llljrapa ngaturaken oadaya lel-anpahan, Brataoena sagalr nak{ }L da{ya pal eg nangeanr nanglng nundhut sekul ulan kangge.pgra kadang. Hijrapa nyagabJ. nun-ten Brataeena plropok trrnbu ntJakr kattr Prabu Baka. Kalanghug binga.h Prg bu Bakar gya den nangeal nanglng Brataeena budl, dadoo perang ra.ne. RaJa Dltya tlnuweg kuku tenah peJah mbrpdbol Jerotrane, Tanpa upan!. blngalrfng ke rnrla sanagari Bra Natartrloa (Ekacakra), dene ratu buta rms natl. Pranlla Ba.nbarrg Rasan nunten praoetya, ubenJang Bratayrda segah dados tamrl,ng PeA dhaua. Sarvl nyaogaken eelill- u1a.n. Bratasena nunten panlt vangsul nrlng pg pan dunungtng para kadarg. . CAI'IDHAKAI.I : - Ing Dluluh Medhang $rmhan, scdhang Sunegtl bojone Resi Sagg tra, tenabten enggal tngkarg d.ereng atut, nedhang ngangsu mrlng Bendhang, tilrut dalan plJer nglIo. Kadadak Prernadi praptar n&rnuk gl-__ tboko $rnegtL. Kar4g kadunuk lcaget, nJorlt nlayu vadul Resl iSagotra yen dlJauat ulrong larrn'g. Sing lanang api-api nesul sol{BD nrlng Raden ,
Prenadl. D"rnugl ngarsanlng Sang Prenadi, Sang }litil matur sanget bfuIgah d,ene sg ged atut nggenya JeJodban. Prpuadl prasaJe yen Bflek pangan kanggo para kadang. Nunten Sagotra ngaturalcen gekul u1an, dene Prenadl partng tilaran aJl pengaelhan ARIINA JELUR. Sqk{'rg blngablng uanah, Sagotra prasetya lng tenbe Bratayuda sagah dadoe tarnrrlpun Pandhava. Raden PrenadL nu)ya panlt. CAllDH,q[/N 3 - Ing vana Dkacakra, Devl Kunttd nanpl praptanlng Bratasena lan Preuadl ngaturaken eokttl ulan. Nunten Barni dhahar. Bakda dhalrart
_23_ oadaya eaDl kraoe ngelak. Kadadak nonten Tlaga
lsl
toya uentrtg, nunten sanl ngunJuk toya tlaga. Blbar ngunjukl sa,nl peJah kadaya toya naua vlsa. qg D&r nur{.gr tlaga dtpun gebytrrl da-lah Gareng Potruk, sanl nguyuh nglo{ng. Tlaga badhar dadoo llyvang Branal DouL Kunttrl sarta Pandhaua d{pun gesalga' ken. Ifvang Brana nulya slst* dhateng para Pandhava klnen sari puuita dtrg teng PraJa tJlratba, tranuug Radyan Prenadl ingkang kadhanrhan le1ana sanrl kaparlngan pusaka parrah Kyat Branastra. tuuln kardslk, lanun lng tenbe {'g Wlratba ana adon-adon, pa^nah Bra.nastra klnen nyeilpl.ungake nring sendlrange RaJ anala. Devl Kunthl dalah Pandhaua sandlka, nunten sattya bebldhalan.
TANCEB f,_iYoN.. LZ Junl 1983.
nntrD lurlnulur nnnn 'nn nn nn mn nn nn IDru ruuI nn En nrn nn nn mm nm uD nllllllruut tDrlnnnn nn nm nn mm nn uunn rctrtrnnn nm nm nn DE nm nn nn nn En nm n[U[nitl - tulnn nn hn
mnlun ranhum nntrn nm nn un nn luD lrul nn nnn Em nm mn mm nm mn mn nn mnnnnn mnnnnn nm mE mm nm nm nnm uts _En EME - lttrt trtr llulllul nm nn nn EtIl nqlnllll nn llF
mlED InmBrll lulnn rnmqF nn nm nn nn ru! n m mn nn iu! tur nn nn um nn nnnnnnnnnm nnnn nm nm nn nnnnnm nn n n nn mnnnmn nn IIIIIIIIII!lIuII mm lllm nn Hfi nn nn run Hf, frM Hfr Hf,f, HH trm EIII NM nnru[ un u[ un nn nn mn ntmnnn nmn
nnmn
Hfl
ffi
r. SI
Bagenclha
RaJ
N.I\CARI
i
[unn lnrn um nm
lut
nrulnnm
Hf, nn
i
Mfl: lun
IJIRATHA.
a Prabu Matsuapatl nyang putra tettga Raden Setar Ulg
rar }Jlratsangkar patlh Nirblta, fumenggung Juualglta. .Bg1g!gg, : - Raden KEI calca nurang tata, narrtang nrlng Sang Nata ngdalc adu Jago sranunggar totohane neg&ra. Sang Prabu gya utusan kang putra Raden Seta kJ.nen ngupaya Abllawa nrlng PeJ agalan. Sarrdlka nunten panlt pangkat.
II.
I}iG NJAIfI KITI{A l'| I
RATHA.
Patlh IIarya Sanglunl lan Kuraya. Rembag 3 - Sa.ui nado si Pandhavr/ sabab sabibarlng obong-obongsn Bale Segala-gala, Pandhar.ra katltlk derengtani pej ah; na[uqg glnra u"kll1g papan patileman. Mangka nlreng kabar yen Pa4 dhaya suvlta { ng nagarl l,lirathao Kadadalc p{nangglh garnellpun Raden Setel tiyang kakarih nana jGranaeanti lan trtpalaz Kuraua rnboten parrgllng yen llu Plnten Tangoen. Nulya dados PERAI{G GAGAL, Kenbar trlnah nundur manJfng Jronlng praJa Wiratha. Kurawa nboten yanhrn
nututl. III.
i I.'|A}TA T.U N G G U
I
L.
Preuadl nyang Semar Gareng Petntk. ftembqg z - Retaosan bab v7slklpun ltnrang Bra.nal blIlh badho uonten adon-adon lng Wiratba. Kadedak sonten nacan nubnrk Sang Bagus, iemah dadoe paneakara (pnnntC S[KAR). Macan pejah, badtrar ftnlang Narada. Prenadl dlnandosan cara peueatrir plnaRadyan
-
2.4,
-
rtngan nanl Kandhl Retnalae kinen suulta Dewt Utarl Sandlka nunten
bud.hal. IV. P N J A G A t
RaJ
a Putrt lng lllratha
I
A N'[.IITRATTI,A.
Kl Jagal llelakae nanpl ravuhlpun lngkarrg gustt
tladen Seta, Utara lan l,llratoangka. Sgpbgg : - Raden Sete mundh.rt Abilaua kangge J ago, I'lelakag ng trlr bttlh Ahllaua nenbe ttlgn. Nunten eanl nunrgi pattlemanlpun lAblJ.ava. Kacarlta, d,rpi dunugl lng patllenanlpun Abllava, eani ngungun sabab Abilava ng}lndur nendttangl putra-putra Ulratha. Nunten kab'ubut nrlunlpun puh,rn, Abilava nganukr Seta Utara lllratoangka nlal ar dhateng Ketandhan, Abllasa ngoyak.
:-
InB Ketandtranr-Xl Tandha Drljakangka nanpi raru}dpun Raden Seta sakadang mundlut tulung narlpih Abilaua. Drij akanska slndlka gya napagaken panganukLpun AbLlawa. Drpl pinangglb Dldj akangka,' Abllawa lll:lh, ]an purun kangge Jagor Bya kalcanthi sovan mring kadhaton lliratha. KqcarLta, dunugl pral a tltratha, Abllawa kasonaneken ngarsenlng Prabu Matevapatl, nunten plnarlngan busana earul dhatrar lan nguqjuk. LaJeng kavedalCAI{DHAI(N
alcen
nrlng kalengan. Patlh Kencaka lan
lhrya RaJ arnala, lal eng prang lawan AbLlaua. Sabsn RaJ arnala peJ ahr kuandha kecenplur€akeu lng Sendtung Pangurlpan (Watarf ) kedadosanlpun lngkarrg thr Dewl Satl (Watarf), BB Rupakenca ngedalaken uaoung
,-l"eagedgesangrna]lh. Slgeg.
I
v..l
Dewl
Ut€rf narnpi sovarrlpun KandhLretnala natur ne{ya suwita.'
}fusnya
u.nanplr kadbamrhan eade dodot rihateng peken agengr angsa-la-angealanlpun klnen angge t,etrtnbasan. Karrdhlretnara eandlka gya budhal. DrnugJ. poken, Semar Gareng Potmk kadhavutran nyemplungakon Branastra dhateng sendhangipun Raja,nala. Petnrk nenba abdl, nunton nyenplungakon penah Bra.utastra dhateng Sendlrang Pangurlpan, toya unsb. Kuandhanlpun RaJaqa;
la
kaceguraken sendhang, nboten gesang rnala"h
Patth
qtur,, i
Kenc'aka
nurlng, Abllawa dlpun oysk manJlng Jroning pek'en. TL-
yang oa-peken kadbarruhan lungguh, hanung KandhlretnaLa tngkang nboten punrn lungguh. fupl kadangu natrr abdlnlpun Dewl Utarl. Nunten Retnala kaparlngan gerat klnen ngaturalcen Deyl Utari. Serat katanpl tlentng Dyah Utqrl, nunten Kandtrlretnala kautus ngafuraken clana dhateng Kencalca. Drpt Kandtdretnala ngaturaken clana dhateng Raden Kencaka, ai.oa kapog dhongr Kandhlrotnala lunaJar nrlng Ketandtran. DunugS- Ketandhan, ful{alrsngka dharnrh nrl-ng Retna'la kLnen ngungsl mr{ng PeJagalan. Retnela oandlka gya ngungoi dhateng PeJ agalan. Sapengkorlpun KandhLrotnalar Raden Kencalca ralnrh ndangu buronlpun,
sanl
dhalnrh zupadoo DrlJalrangka
lukar gelung keling
_25_ purun, lqJeng lcarangsang nanglng Kencaka ketenper dhawah datan enget. Sareng tangi lal eng ngoyak Kandhlretnala dhateng PejaealDwfJakangka nboten
&II.
PeJagalal, I(encaka prang lauan Abllaua. Kencalca tinuweg hrklrrpeJah. hrpalenea natur dhateng Prabnr Matswapatl, btlLh peJahlpun l
T_,A N C q B -
LZ Jtinl
K ,A Y 0..N,.
L9W.
nnnn DDllllll_ _EnnE_ lnDruun nn mn HN BB--Bil nm mm HH-HH HH-_HH Hil tiiiil iiiffinm6- itilunflin mEEt[E_ nmnmnm tfiiil mJ[ nn ffii['---En Em- Fd nn Fn BE AS nm nn Fin"lfln B$ HH Hm"n' HH Hfl nnnflull mmmmm
93.
HtrH trHH ffiT* H*il frH Hffiil. Hfr
mmnl[ nn nn mm nmn nm htii lnn nnmmnn Hfr-h -Hfl^ mtrl nnmmnn nm nnn
fiHmil.
Hfr
.1 ALAS: mn
nn nm
mm mm nm mm mm nm mm nn ulm Iu[ rul nn bn I[n mn
T.NAGARI tlrRATHA.
Srl Bagendha RaJ a Prabu Mangsatpatl nyang putra Raden Seta dalah patih Nlrblta. Renbag 3 - Saklng gugatlpun karrg garsa kangi eng lafu Dewl Rekatbavatl inekane mboten trimah peJ atrlpun kadang anen tetiga ltenca.ka htpakenca xryang RaJ anala ctenlng Parrdhawa, pranlJ.a Prabu Matsuapatl ne{ya P8ri-ng pldana dhateng kang uayah Pandhaua. Nunten Deul Kunt[l lan Bratasena katlnbalanr pinatrapan pldana hlnen babad Hana llertanl, lanun senbada mbabadL wana uaut ne{ya kaganJara'ken d}g '
teng pand.haya. Dewl Kunttr.t nangi.s, narrgllg Brataseqa eagah. Gyra pantt dhal. Ilarya Sets lan Iratlh Nlrblta kinen njanpqpgl. Dewl Kunthi panit eul mrlng pertapan Salrtarga.
II. RaJa
NAGARI
.
P R I N G-q 0 N D AN-I
bi-
wang
o'
dltya Prabu Arlnba nyeng para kadang Prabakesa, Braiadentar Bra-
Jarnunothl, Brajautkalpa, Brqjala.matan, Kala Bendana. .Bg4bgg : - Sirnanlng kalg uba$nr Dewi Arimbi, labet kasmaran Raden Bratasena. Para kadang braJa kadhanrtran ngupaya, sandlka gya bldhal sawa{ya raseksa. PERNG 0AG4, 3 - Raseksa Prlnggondani kapapag barlsan lliratba, sula,yaning rembag dados pancakara. Denaua kasoran, gya geslnpangan n&rga.
-26III.
PERTAPA}I
I-AL
T
A
ARGA
nlang uayah Raden Puntodeuo, Prenadir Plnteq, Talgsen Senar Gareng Petnrk. Reurbas : - DevL Kunthl Lan Bratasena katinbalan a]r sovan tcang eyang Prabr,r Matsuapatl nrlng l,llratlra, Katungka praptanlra Kunthl sarr L narrglol lratut bllth Bratasena nanpl pidana babed vana Mertant. Nangfng larnun genbe,da nbabadl, lrana Mertanl. nedSra kaparlngaken dhateng paBegawan Abyasa
da'l
ra Pandhaua'
Sang
}llku nunten nganthl Deyl Kunthi saputrane nyang panala-
uan nusul Bratae€[8r PERANG SE(AR
!-
Raseksa Prlnggondanl nbegal larnpahlra Dyan Prennadlr-
tona.b dedoe bandayuda. Denaua eanl
kasoran.
,
:-
AIae M,ertanl, Bratasena lekas babad. Perang klayan bmmn uatrBr Bratasena nens.ng. l.lana tnrs blnabadan, nanglng elok deq,a saben rreksa kabedboL, eaged ttukul nallh. E\pdene Brataeena datan kenbar nalah ssngs&CAI{DHAIilII
yaeenglxrd. Stgeg.
IV. RaJ
r{ACJIRA
JIr,r 4 n N n u A n r: n .
a J1n Prabu Sudama nyarg para
(A1as Mertqni).
arl Jln $rsena, J1n Margana, Jln
$.rparta Lan Jln Srpartl. Remba.s : - Wonten nangoltlng dewal yen Nagarl Danarnarta ne{ya kaparlnga.kon dhateng Pand.halra. Ing nrllu Jln $rsena nguklrtd. Kasaru sovarlFun Patlh Jln Margsnggal natur biljh prqj a Dananarta rinusak denlng Brateseaa (Panabaua). Sadaye nunten budhsl uapagak€ar Kqearlta, Jln Stsona ptnangglh Bratae€r8r Kaenutalen klnen nandheg nggonya babadl Brataeena datan purun, sabab Brataeena nboten uninga mjudfing JJr. ' Jln $sena nurlng, Bratasena kaprarJaBae dadoe peran{g t€Enur. $reqra DUJa pedtnrt peteng naua wlsal Brataeena btngrurg tnrs lunpuh. Kafungka ramrhnya Begavan Abyasa nyang pata vaya}. Pe4hrt kasl,rnakaken, Bratasena den sarasaken nrnten konpal para kadang. Bgr. Abyaoa lal eng ngasta pusaka Lleah Pranaue, netra earta karnanlng Pandhawa kaslpatan l[eahr tenah untnga wJudlng JJn, lan nlrong caturlng leJ.enbut.' llasana salrya roagut pupub neupuh prang lanan Jln Dananarta. Perarig rane. Prab,u Srdar.rna murJLng mring Reden hrntod.euo. Jfun $.rsena rnapJlng dhateng Bratasena.'Jln llargarre nltls dhateng Prenadl,. Jlxc Strparta lan fuparti nnnlti.s dhateng Raden Pintsn Tangsen. Pr.rtrantpun Prabu Jim $rdarma nanL Derd Surastr{. nungkrrl.l sanrl natur ne4ra ndherek suuLta. Bgv. Abyasa riarengaken. Seklng cLptaning Sar€ l'lilrurlla.na Dananarta dado s prd a endah. Dngg&lfng kandha, Prahr Matavapatt kaatlran rawuh ing Merta.i. Drpi ws rauuh, unllga bltlh lr€na Me1tan{ sanpun na}Lh dados praJa endah, SangNata kalary]cuDg nguDgun. ldaea:ra pral a wau kaparingalcen dhateng Pandhaua. Pandhawa nunten ngubengl praia enggel u&uc CAI{DHAI(AN ; - Doul Arlrnbl kang nenbe tapal tonah kaget J alaran lng uau mrJud vana, teka sanangke dados prqJa. Kasanr sovanipun Dltya Prabalcesa ngaturl kang nba\nr klnen kundurl nanglng DesL Ari$bt datan purun nalah kesah
-27ngupaya Bratasena.
hggallng carlta,
Artubl plnanggth Raden Bratasena nahrr ne{ya ndherekr Bratasena dstan purua, Labet glla trnlnga vuJud denalla estrlr gYa lunaJar, Arlnbl nufutl. Devt Arlnbt pinanggih Raden hrntodenornabrr yen ttnulak denlng kang rayl Bratasena. Nunten Deui Arlmbi kadandosan rujudlpun dadoe putrl endah ing uarni. lfusnya mrjud ayur Bratagena tlng Derd.
rl punn,
nanglng nundhut gawan praJa Prlnggondanl. Deut Artnbl nulya dhanrh urlng kang rayl Dltya Prabakesa kLnen natur dhatong Prabu Arl-nba bab pundhututing kang ralca Bratasena. Prabakesa sandi ka, gya wangsuL nrlng Pringgondanl.
V.NAGARI
PRINGGONDANI
Prabu Artnba ealca4eng BraJal nanpL eouanlpun Dltya Prabakese, naturrbllth katanpl pasuvltanlpun kang nba\p Arinbl dening Raden Bratasenar nanglng nundbut bebana galran pral a PrlnggondaJd.. Arl-nba nurlng nunten nglu-
rug nrlng Dapanarta. CNDHAKAN : - Irrg pral a enggal tl1as uane Dananattal plnarlngan nanl NagF rl Anarta. Para Pandhaua nyarg Bgv. Abyaoal Der.ll Krurttrl dalah panakauan. Kadadek praptanlng Prabu Arlnba nenpuh prang, tinandhlngan Bratasena. Prabu Arlnba tinuueB lruhr peJah. Para kadang BraJe Pringgondanl teluk.
TANCEB KATON LZ Junl L983.
nn
ru[m nnFlum mmnnn Hfr NN
nf,n ' mnmm HM
nm
nn nnun mm mnn mmrun mm mm
MH NH ffi HH BH HH f,f, HH mnutmn mmnnn !u nm mDmm ',HM nnnnmn
94. ltn Hil 'Hr mH Hn tlln lllllt& ommnmm
nmnutnn
Hn "Hn' nm nn
MffiH''HM
mm nmm
Hff nm nm'Hr onn Hn Em Hfi nm nn Hn Hm
Hfi
nn
IDmnurD rDt[ Dn nm nn ruuunuu llBuun nuilln nr[nDDut I[tD nln nnnn HN Hfr BH ffBHEHE fifi HH NH fffi HH MH Efr Hfr f,N frH H$ n4mrrun 4E En Ep n4E CI4 &4 44 EO nn tnmnmn I[n mre ''fi. nm nm Em fiff flfl mH ffff Hff Hff fim Hfr fifi t'f,E f,fr 'fl|'f, -Hf, Du nn nn uur n'nul nn:rul nnnruD rln'',nn nn rDtr rmnm
fiH
ffe'
.
HH
I.NAGARI ASTINA.
patlh Sarykunl dalah para l(uraua. Rembqg ! Sa!gNata tenpt gedhahan sakLng Nagarl Arnarta kepyaka4lpun kang rayt Puntodero. Kadadalc uonten srayan fuJ a Jln Prabu l.lleakama lan kang rayl Dewt l,llsawati Prabu Kunrpatl xnyellg
sagah nyfunalcakon Pandhawa. Prabu Kun.patl lega 1ng panggatlh, J ixn kakalih kallIan bldha-l nyidra Pandhava. Kurava lclnen nJanpangl, dene Prabu Kunrpatl lan Sangkrurl bidhal J agong nrlng Anarta.
II. Ratu
putrl
I',RA.IA
PUL0
KANC.ANA
(GunungSundara).
Prabu Krutcanauatl rnyang patlh Kancanamrlan dalah bal.a
pa-
-28nestri.
:-
Sang Nata kasnaran Dyan
Prenadtr patd.h Kencanarnrlan 1ng I(a'lLlan gya bldhal savadya putrl. PERAIIG GAGAL kang sagah nguladl Prenadl. Wadya Pulokancana kapapag Kurawal sttlayaning .rembag dados perang, va{ya Pg lokancana keseser gya nyt-npang Earga. Remlag
IrI.
P.ERTAPAIL S A
PT
A
ARc A.
Bgv. Abyasa narnpl oouanlpun kang r.rayah Dyan Premadl nyang Semar Ga reng Petnrk. Renbas : - Sang l.llku kaaturan nJunenengl kepyakanlng kang raka Puntodeuo. Bgu. Abyasa mlolkl blllh badhe uonten mbeda salcing Astina.Pranlla Wa.n Pa.ma{ya lclnen lnurdur mmlyin, ryg }Ilku arsa sumusul. !fusr1ya kalilan, Prenadl sapsnakauane gya panlt ntutdur. PERAI{G SEKAR i : - }Iontsl ing uana, Prenadl kapanggLh Deul l'lLeauatll Tova-reua pasrah Jrlwa-rag&r ne-
(ya suuita. lfusnya tinanpl, nrrnten rlnutgnrn. Dlpl Sang Parnadya kallnpe, slnuduk ctrrigar Prenadt peJah. Pana"keuan sall nar€isr labet lnsauatl una oncad.
Katungka praptanlra Dewl Kancanawlan, gya Prenadi kagesangalcen. Nun-
ten natur kautus Prabu Kancanavatl lctnen ngaturl SaDg Bague qamrh ing Pulg kancana. Prenadi oagah, nang{ ng nundhut bobana 'l a'un Patih Kancananrlan sg ged mbrastha nengsah l,lleauatl. Kancanarrulan sandtka, nunten nesat nututd l.Itsavatl. Drpl nro plnanBglhr dados perang, Wlsawatl kasoran laJeng teluk. erggaHng &rfta, Ra{yan Prenadl nrurten kasowanaken nrJ.ng Pulokancanal pinangglh klayan Prabu Kancanasatl lal eng pondhongan. Pu:rra anggarwar Premad.l pa"nit kundur nrlng Anartar ean l Prabu KancanauatL nafur bilLh sauancluanei vonten paridarnel sagah seblyanbr. Prenadl sapanakawane gya pangkat.
IV.NAGARI A.M.ARTA. 1 eakadang Pandhaual nanpL ralnrhnira lngkang eyang l.lLratha Prabu Matswapatlr RaJa Pancala Prabu Dnrpadal naJa Mandaraka Prabu Salyar Begavan Abyasal Matursl Wara Blsna. 4enbas ; - Kepyakan Puntodeuo Jurneneng Nata lng Anarta. Prabu yangsahpatl gyp nanglu Raden Puntodeuo kalenggaha.ken j-ng dhanpar kaprabon, dene Maharsl Warq Blsma lngkang ngepyakaken Rad.en Puntodevo Jurneneng narendra lng Nagari Arnerta, Jejuluk Sri Prat'u DARMOKUSUUO. Wusnya purna gya sa.nl ptste reJa buJana andrawlna. Kadadak praptanlra Ratu Jlm Prabu Wlsalcama a-lanpah selunan, nyldra Prabru Da.rualnrzurna kabekte nesat. Sanallka Bratasena 1an }Iarya Seta kaslpq! an Llsah Prananal ngoyak Prabu l,llsa.ks,rna tenah dadoe prangp Wlsaka:rna oDRaden Puntodewo
cad.
Prenadl gya nlnball kang garlra Prabu Kancanauatlr mrsnya prapta kapundhuton biyurtu. Kancanasatl eagah, nuJya nata-k aJl GINIINGI sana]lka Prabu Uleakama blngung tan saged kesahr uekagan ndheprok Bovan nring para Pandhaual sanrl matur tobat lan prCsaJa blllh na.urung sadema dados srayan! ptu Prabu Kunrpatl. Bratasena murlng, Kumpati dlpun banda tT" klnnnJara. Kurasa nganuke kaseblak barat tenah kampmng. TNCEB - 4Ay0N" (12juni19S3) Raden
-n-
95.
nnn mm nn nn nmnn mnmm nnruur ntn nnmmnnnmtrm mn nn mn nmnn mn.nnnnmmnnmn nm nmnn nn mm nn D n nrn mruuDrD mm nn nm Dm nn mrDm IDn lrn nrD mn nn mn gun mn nllln mrn mm nn lln nnnnm nnno mn nnnnn nmnnDn Brn nnn
nm
nnnn nm nm mnom nm Bm rruutn nn mn nn run nn Bn nnm mm nm nn nn mm mm nn nm nn nnnnnn nm mn 4mnDmn ntr nn mnulmn mn uln mmnnmn nn nn nn tDn nm mn nul nn nDnD nm mn trm nn mm rDID tIUn nn mn rul trn mn mm nm r', 'ro mm
rnm
tBttHr HH n HH tHttflt HHnnun tHH Drm Inm mn nm nm mmn mm nm mm nnnnn' Dn nmnnno nm nmn mn mmnnnn nmDn nn DmIlInnmmnnn mn mm mn nE D[; nn mm Bm nnn nmnnnn mnnu0 nm nn nmn rul mn mn Dll
HHr Bt
on mn
I I
nn mn
ruu
I.
NAGARI
TII'{PURU
Prabu IndraJl (Indre AJI) rngglh Prabu Punt Nt, nyang kang putra Raden Karpar prtd.b Nlndya GarJita. Remba.q : - Putra nata Dewl Katpfrlf kalamar ratu 1000 nagara. Pranila karg putra Karpa kinen pacak barls. ,sandlkar
nulya pamlt nedal nJawl. Sang Nata kundur ngadhaton plaapag kartg iarrla kag J eng ratu Dest Janapadi putranlpun lfvarrg Janapadar gya buJ ana. II.NAG.ARI. B,R A N A T.A R U I5 .M A .
a Dltya Prabu Barong Mungkara putranlpun Raj a Pulasuer nyang abdL enban l{eue Gtdta}t. Remba.s : - Sarg Nata runaog tlnanplk dening Dewl Kar?lai putrl tlnpurl, mlla nunton dharuh nbldhalaken vadya raoeksa nenpuh perang nrLng nagarl Tlnpuru. PERANC GII$AI/ : - WadVa rasekga oaking nngarl RaJ
Bra Natarulaaa.ca.npuh prang lauan vedya Tlnpunrr uaeana barlsan Timpunr kaseger gya rnundur, Raden Karpa lunal ar ngupalra sraya. S 1 g e g . '
Irr.
.
Prenadl myang Ssnar Gareng Petnrk. Rernbae : - Sang Kuguna ngudl rgentasakon ftrpu Idsah Tata saktng sunur Jalatundha. PEIIINC SITKAR 3 - Deng. ra kaqg Dgoyak Raden llarpa, kap"nggJ.h Sang Panadya, dadoe parrGakang. Rase! ra kasoran sanL peJ ah. Bak
IV.
A.
Prabu Baratuadya (BaratwaJa) nyang kang putra Raden Krrnba,yans.j Reurbae .ang putra nedya kapala.lra.nalcaken, nanglng nbten purun labet keperlgb ngg &lJE.' nusul kang'panan Raden $tcLtra. Prabu Baratna{ya dukal kang putra kg undh.rng lal ong Kumbayana
kesah. I
gtstlctng ea.uodra, Kuurbayana blngrurg tqn saged nyabfang. funten ngunrh Eor.a, slnten lngkang saged nyebrangaken, yen kalnrng kaalcen adang sudaraverdlr lanwr estrl ne{ya kagarua. Drmadaka:r nonten kuda sen,Tad vadon nendhokrnendhak lng ngaroantng Kunbayanay gya tln1tlturr nyarang soganten napak lurnatdng toya sarrrl nyfud-g-nyirig. alika sananten Kunbayane tan nantra-nantra nltlh kudar karaos kadoe cunbg a klayan vldodarlr sanalika kana miJll kasarap kudal nJalari iorda peubra-
.acarlta,
i
d,unugl
neteng. Durnugl
uda. manak
glslk lng brang wetan, Kunbayana nedhak
sakLng
titibanr
J
obuJ.
nlyos oatrlya kakung, rikma bubat, suku tracak kuda. Jaran
BoD-
-30brani badhar vtdodarl Bathart Wllutouo, uncad sanrl natur, Jabang bayl kinen nanekaken Banbang Asuatana. Lan nanav! nangls klnen nengakaken alcasa. Kunbayana tnrs luna"npah earr l nondbong kang putra Aswatana. Kadadak pinalg glh Raden Karpa, natur n1ruuun blyanhr nylrrnakaken nengoah, Kuurbayana eaga.h nunten kadherekaken sovan nrirrg tlnpunr. :
:-
ItrE Tlnpun , Prabu PunraJl nalnpi eovanlpun Raden'**" ndhorelrakenRadenKuutbayana1rrgr.arrg8agahntrrarrgka8ammg.hgga1J.ngcarJ.ta1 Jabang bayi kaenban denlng Deul Karpinl, Kunbayana nagut pupuh, prang lavan RaJa Dltya Prabu Barong Mungkara. Kadhawatran Jenpar{.ng Sartrtana, RaJaDltya peJab. Kunbayana kadhaupaken plkantuk Der{t KarplnJ... l^fusnya dluup, Ba don hubayana tltlp kang putra Aswatana katllaraken Derl Karplnl. Dene Kqg bayana nglal engaken ngupaya kang panan Sucitra. CANDHAIGN : - Kasatrlyan SauoJ aJ ar (pancal-a) , Raden Gandanana nyarg para punggaua. .&gg!gg I - Gandairalra area ngarnntenalen sayenbara prang nlnangka Brana palakrananlpun lcang putra kapulunan Derl Drupadtr. Kadadsl prapta:rlra Kunbayana ngupaya karrg panan $tcltra, sarrd kedalt ng wJ.caxa lngkalg sal ak nyepeLekaken. Tenah Raden Gandanana nurJ.ng, labet kang ra.ka Prabu Drrpada ( Srcltra) aipun J angkar asnanipuni tle-kaean Kunbayana dlpun palagantang, nrlpat dlpun cuJ.eg, tangan d.tpun pepesr. nunten kabucaL tebih" KacarLtar Kunbayana dhaua-h fng Sokal{na plnupu dening Begawan SJ.,t{leul31ar satta kaulelk blllh Kunbayana ne{ya dipun guroni. ral a kaHh. Nunton parlng nana dhateng Kunbayanar aran Begawan D U R N A . Sang Wllnr dharmh; Drrna klnen lunanpah nrlng Pasa:rggrahan Jatl Rokoh. !fusnya parlng wlolk; Bgw. qt dllrnulya, n-ttle dhateng Bgw. Dlnra, sarta laJeng tedhak nrlng Jatirokeh. CANDHAKAI{
V.LtrSANCABA}TAN
JATI
E-g-LE-E .
Prabu Kunrpatl sakada'trg nyarg Prabu Darmalmsuna salcadslg. Rembas ! Sad kepengln r€uwa,sant Cupu Lsl Idgah Tala lngkang kacemplung ilng Sr.rnur-
Jalattrndha.
I
Katungka eovanlpun Begawan Dtrnal natur ne{ya su}rLta. nal e kafca}th kg pareng na.npi langlng nundhut bebanal Drrna ktnen ngentas Orpu I.isah Ta-la -
soklrtg Sunur'Ja1ahrnd.ha. Dr,rrrra eagah, nulya nglepasalcen panah Ilarya Sengkg l1r nanJlng Jrtnl-ng Bulrurr dupl montas vus ngaturaken Cupu Ideah Tala katur Prabu Da:ma.lilsuna. Prabu Kuntpatl ne{ya ngrebat Cupu sa}clng Prabu Darnalmsuma, nanglng plnenggak denlng Bgv. Dlrna. :Sang trtlnr dharruh dhaterrg Kg ntpatl kinen nlIlh antarane Ionga TaIa klayan Bgv. Drrna. Prabu Kunrpatl nllih ngu!rup Drrnal dene Idsah Tala lestanfun kadarbe denlng Pandhaua. Bogavan Drrna gentoe muqdhut bebana dhateng para olswa; lcL:ren nrremelg ken kall (lepen). Kurawa htnandang darnel lepen nana Kalt I(LAWINC. Dene Brg tagena dapel kall karrthl kukup oarrui lukar busana neng sulmnlng gunung. Ml 1a gunung vau vlnastan GIINUNG BfMA LUKAR. Dene lepen darnelanlpun Bratasena
-jLKall
Drrna nunten slran Janas. Bakda olrarnl ng 11 narLngaken pusalca J enparlng Sanrtana nyang Sengkg]1 dhateng Radyan Prenadlr nalg{ng nundhut bebana para sLgsa kLnen ngrangket Gandapsllar Sana}tka Kurava bldha-l dhateng Kaoatrlyan SauoJqlarr perer€ lauan naden GanddnatrBr Kureua kar.pn gya bubar. Brataoena prapta nuJ.ya banda kang panan Gandanana sarvl natur yen mung oadorma, Gandanana nanut gya kaaturaken nr{.ng Bg gagan Duna. kana.nekalen
SERAYII. Begavan
Kacarltq, dunugl lng Jathokeh, Gandanana kacancang fug vreksa g'urda dlpUn unan-uran denlng Durna, garta paBuryan dlFun @r€Dg-ssrengl altgus. Kasaru rawhnya Prabu Dnrpadal ndarrgu doea lepatipun Gandanana. Dr:ma Dgand,haraken naltka nJ angkar aonanlng Prabu Dnrpada nu!.ya kapulaoard Gandansna. Prg nlla sanangke ne{ya nales lara ulrang. Prabu Dnrpada nunten nyrrrnuratcen pangapunten kalopatanlng Gandanana. D,rrna purun ngluwari Gandanana, nang{ ng nyuvun llntu Bunl Sokallna badhe karrgge paguron. Dnrpada ngllIanl, nunton Gandanana dlpun LuuarL, tn o kakantltl kundur mrtng Pancala denlng lang raka. Begavan Dr:na nutya nadeg Pasdhtta dados gu*tfttg paTa panaf,awa lan Kurava r ng Pertapan SokaJ.lna. Kurava vangsuL mrlng Astina, dene Pand,baua eapanakawane }undur dhateng nagarl Anarte.
TANCE.B --.K.A.YON L2 Junl L983.
nnnn nn nn nn nnnml nrlllnnnn rDru Dn nn nn mm nn nn nn nn nn nn nE Dut nn nn Hm mm"HH HN*HH HH HfiH'' fiM^' .nn mn nm m[ mn nm nntnB mn mmnmmB mn lDul nn mm nnn nmnnnm
nn nn
96.
tnm
mm Inm
nn nBll llltuun nn nn nn mut Bnn nm nn rull mm nn nm nn nnn nn nn Inn nn run nn nm nm nnrulml nn nn mm mn nm nHH HH'Hr Bm'f,H Em mfl nn nn mm nm nm mJ[ nm HH mm nm HM nn HH''HM nn nnn nm nn nn nm nD nnn nm nm mm nn
Eru[n mmnnn nn Iun nn nn .mm Dn nm mn nm rBlluuunn nnunD nm
nn HH HHH' Bm DTDUUI nn nn[ nn I.
NAGARI
nn nn
mnn
nnnnn
PANCALA.
Prabu &rrpada nanpl oowanlpun putra Mandura Raden Kakrasana lan Narayana. Renbas : - hrtra Mandura kakalih nyrrnrn plrsa nggenya katgi panan arsa rlylrani kang bibl Deui Gandavatlp earta punapa saestu kang blbi mun4hut kalangonan Tanan Maheralca ca ? hltnarah doning kang p@anr pancen nyata, l.laBana Narayura lngkang sagah nbudtdaya dhatenglpun Ta.nan Maberakaca, gya pg
nlt btdhal. PatLh Dreetaketu lan patth Pragota eanL sas&rengan baris. II. XAGARI P A R AN C RU K M A . Prab'u SrJ.yana nyang
rayl
Raden
Srl
Kestawa. 1
patih Jaya Qyatuaka. ReE
tun-
!gg,
:-
bal
Tanan Mahora]caca. Sang Nata gya nlnggah mring,Kallywarrgan SrraLaJar ne-
Babagan rengkanlng
praJar nangka mlturlt wangslt klnen pados
dya nyunun tununrnlng Ta.nan Maherakaca. Raden Kestawa 1an patth Jaya WaL
-93-
ttaLawa,'L
jzhiLaw d
sa:rri kasldhlkara, ternah babaran ninatur dhateng Sang Wlku blllh nrlnah dene ang
wan Abyasa gya anggege Der.ll Gandavatl
11 dtranptt. Raden Gandasana genlpun ea.Di batangan dhauah pur. Jabang bayl lngkang eetrL kaanggep oepuh pinarlngan nanl Derd. SRI KAU DI[. Dene lngkang ka]ung kakaeth RADEN DRF*STAIIffiNA. Kasanr gegerl.lrg uadya, dhauatdpun Tanan Maherakacar sarta laJeng Raden Narayana lan Prernadl souan ngaturakeH Tanan vau dhateng kang paxnan Prabu Dnpada. llusnye tinampi, Dewl Gandauatd. nu\ya narJ lng Tanan Mahera.kaca ngenban putra kadhorekaken para lnya. DrnugL J rpning Ta.nan plnauggth Deul Srlkanl l ngaken bl1th lngkarrg darbe Ta.nan, nulya Srikanl nltle dhateng Jabalg bayl Deui Sri Kandld. Kasaru panga.nukipun Prabtr Srlyana nedya ngrebat r.rangeui T"nrp Lan tng kang garua. Bratagena nagut prang ngesthi barat gedhe, nengsah sa!01 ftespnrng. J
l
TANCEB KAYON 12 J,-1 1983"
97.
mm
nnnmnn
rHttHt HH Hm tt BHttHr HHnnnn nm nm nm nu nn nm nn mm nDtrrlltlln llnutuu0 nn nmnnn nmmnn nmm nm mm mn nn nm nm nm nun nm mn nn nruln mm mn nm nn nm nn nn nnD nnnnBn
nnmn nmnulm nm nm nm nm nm MIItrEIIIID
nn
mn
nul
IIITtrTDIII
wnnnnB
nm nn mmrlnMn nm mm nn nn mntrnmn mn
rnn nnnn nD nnID [m nm rDIn nm nn mID nlD nn nn Dm nm run mm nn nm lrul nnnnmn mmnn nul Dm ninmm mm nm nn nD mm Itrm nm mm mm nm IDm nn nn nmn nm utD I[!t
I.
.
Prabu Setyd ld lnggth Ugraoena nanpl rarnrhnya kang raka Prabu Blmalca lan putra Man&tra Ra{yan Narayana, patJ.h Artlbasa. Sggbgg : - Sang Nata ng (ya nylrant kang garra Deul l,Iarelnl (}Jreenl) nanglng nyul,un nltlh sarduLa eeta (nacan putlh). Raden Narayana klnen ngupaya, sandika gya panlt bidhal
Patlh Artlbasa
nguntabaken. II.
r
.
'
pethak Singa MulangJ aVar patlh In-dranaka. Renbag ! - SBr€ Nata kagnaran garua nata Lesarrpura Dewl llarslnl. Karrg rayt Slnga MulangJ aya kadharnftran rlyldra. Sandlka gya bldhal. , Patth 19 drawaka kadhamrhan nJanparrgl. gpRANG GAGAL : - lJadya Sualabunl kapapag barlsaJx Iasanpural dados pancakara. lla{ya Swalaburnl kasoranr gYa nylnpang dg Prg,bu Ta,mbalryucla myarrg
1an.
III.
rayl
macan
.
Prenadi nyang Semar Oareng Pet:uk. Sggb3.g : - Wan ArJuna arsa eouen nrlng Looanpura. PERANG SEKIr& I - Wa{ye raseksa Ssa,labunl nbegal Radyan Parna{yar tenah dadoo bandayudar donawa ea.nl peJalt. Raden
i
-3lrSaeirnanlng rasekgar Prenadl pinangglh Raden Narayana. Nunten ,kakanthJ. n4g paya Inacan putlh. Kadadak rlonten catlya gunebyar lng akasa, Prenadl neeat nggeganal plangglh nacan putlh Slnga MulangJ asar ttnantun kaboyong nring Lesanpura, necan mabrr sagah. Gya ka.kanttrt kundur nring Leeanqura.
IV.NACAEI
t-LSANPURA
Prabu Setyal ld nanpl ramrhnya kang raka Mandura Prabu Basudevar kang raka Kunblna Prabu Blsnakql kang nbalryu Dewl Kunttd oaputrane Purtod€He 1Brataeenar lan Kembsr. Renbas : - Ngentoet Narayana lngkang sagah ngupaya sardula geta. Kahrngka souanJ,pun Narayana, Premadl lan panakauan. Ngaturaken nacan putlh. ftrggaltng kandhal Deul llarsinl gya nltth Slnga }tulangJ aya dumugi lng alun-alun, nacan nesa,t nggegana, hui lJarsl-nl kabekta rnabur. Prenadl trengginas nesat lng akasa nufutLr, ngrebat karrg bibi DeHl Ua,X slnl, dene Stnga MulargJaya prang lan Bratasena dalah Kakrasana. Slnga MulangJaya karepotan, gya oncad wargmrL nrlng fuelabunL. Devl l.Iarslnl kraos babaran t Eya slnundhang denlng kang raka Setyajld, nbabarnLyoo kalcung, plnarlngankalcaetbRADET{ SETI AKf . Slgeg..
v..suR0LoYo. IVuang Gunr tnyang Narada. SeEblg, : - Dhawuh nring Battrara Slnga Jalqa lngkang n1ruvun panltloanr klnen nltls nring putra Prabu SetyaJl6 tngkang nenbe
lahlrr
nang{ng kadbawban lantaran Slnga MulangJEJ&. Sandlka Battrara
Slnga Jalna nunten
pallt
bldh&l. CAI{DHAI(AN : - IDB Swa1abtunl, Prabu Tarnba\nrda na.npl oowanipun }cang rayi Si nga MulangJ aya' natur bl1th nggenya nyldra Deni llarglni datarr plkantuk darnel. Prabu Tanbalyuda dukal nunten kerig lanpit nglunrg nring Leeqg pUI&o
VI.NAGARI LESANPURA Prabu Setyajld d&lah pata r4a lan pare kadang. Katungka panganuk'lFun Prabu Tanba$pda, tlnardtringan denJrrg Prenadl lngkang nglepasalien J enparlng Saruta.me, Ta.nba$nrda peJ ah. Slnga MularrgJ aya nga.nuk, I$vang Singa Jel na nanltlBe para raJa sanl kasoran. Nunten Jabang.bayl Setyakt kadunr:ngaken lng palagan, tlnubnrk Slnga MulangJ aya wlnasuh klnematrkenah, nboten pejah nalah oqya ageng. Ilvang t{arada tununrn, Raden Setyalct dlpun gegs 4g dos dluaoae magut 1ng palagan nallh. Slnga ltulangjaya tlnenplllng nestakanipun pecah, kvandha sJ.ma nanltle nrlng Setyakl. Hlwlt dlnten puni-I:a Raden Sotyakl ugl kakasih Raden Tanbakyrdal lng-;
glh Singa MulangJaya, lngglh
Raden
l{resnlulra (putra Dewi Wresnl ya tlarsi-
nl).
TANCEB - KAYON. 12 junl 1983
-35rnmnmum nnnn nnDrn nmnn nnluDl! mn m n nn rnm mn nn- -uim mn nnnmnnnm nm mn nmnm mm mnnnnm mmnnn run n m mrn nnnmmd mnmmn nm nm nD nnn mn mm nm hmm trrD mm mm nm nnn nm nn mm tDmluu rllmnm nnnnnn nm mn nn nm nm nmn
trlDnn rDI|l nn _
98.
i
m !l nnnmm ut nm mn n mmnn nnnnm n nn mm m m nutrm nmmmnu! lunnn nmmm nnnm m mm BnnBm m tDt[ muDnDm n tsH mn H HH H n n nnnn nn ID ID IIIN D nun
nmmmnnm nnmmnnn nruuDIn nmnn m mn
llr!trn
mDm mnnm nmnn Dmmn
nm mn nnmmm nmnnnnnn nn nn utn nn nn m m nnnn n
IN
I.
IIAQAEI
m m m m n
m m m mm m n mnnmtr ntnnut mrnmn nnnnn n
MANDARAKA
Prabtr Salya nyang putre Raden Burlerawal Radin Rtr}oara.tar petlh lbhayat'ar tunenggung Saralruda. .&gEbgg : - Slrnanlng kang putra Dewl hauatl EarDpun kapaorahakon dhateng Waol Jaladara lng Argasonya, nanglng Prabu Kumpatl lngglh nyagatd ne{ya madosl. Kasaru sovanlpun Premadi dalah panakauan, natur nedya sablyantu ngupaya strnanlng Sang Dowl. Sang Nata blngahrnulya Sang Panadya kakanth.l nanJ lng Kadhaton. funugl Kaputrenr Raden Prenadl plnangglh kang uua kangJ eng rafu Dorll hrJ ar.ratl dalah kang mbalqp Deyi Surtikanthl myang BanovatL. Raden, Prenadl pd.nartngan Bangu garrten denlng kang nba\nr furtlkantH, mboten purun nanpi nanglng sareng lngkang paring BaDgu kang urbalyu Dewl Ba.nowatll Premadi puI
run narnpl. Ruloarata kadhanrtran nglrld Prenadl dhateng Pertepan Arga Sonya kapangglhaken klayarr WasL JaLadara lngkang sanpun sagah ngupaya slmanlng DovL hauatl. lfusnya pa.nltr gya sanl bidhal. Patih Tuhayata nguntabalcen. Raden
II.
NAGARI T
I
RJ-T
A
K A D H A S A R . (Jro sanodra).
a Dltya Prabu Kuranflhageni. nyang putra Raden Kartavlyog&r nyang fu den Jayakartar patth Kala Yaksa. Ie4bgg, : - Raden Kartaulyoga nentas nyldra Dewl hauatl, nangJ.ng dereng purun kagana, labet nyuwun kauaytrh kLa-yan Surtikanthi 4al ah Barrovatl. Kartaylyoga gya panlt bldhal. mrlng Mandarg ka arga nyidra Srrtlkanthl lan Banouatl. Raden Jayakarta myang patlh klnen neuranukl, sandika gya bldhal sawadya raseksa pacak baris ing gislk sanodta RaJ
;
PERAI'IG GAGAT
:-
Rasekpa Tlrt^kadhasar kap.pag uadya Mandarakar BuIa-
/a.ning renbag dados bandayrda. Denalra kasoran nunton lunaJar manJlng ten. III. PERTAPAI.I A R G A S O N Y A .
BegaJI
arl
Erdhang BrataJayar nanpl souanlpun Ra,den Ruknerata ngirld Sang Premadl da] ah pana,kguan, roatur yen punlka bebantu r€upg ya sJ-rnanlng kang nnbalryrr Desl Enayatl. lfuonya tlnarnpl, Jaladara dalah PreWasl Jaladara nyang
nadl
sapana,kavane budhal ngupaya Dewi ErawatL.
la.lrune Raden Kartaviyoga ingkang, nre nyLdra Deul $,rrtlkanttrt Lan Balovatl, nganbah gegana ngunglull l.lasl Jaladaral Banovatl nJ erLt. Prenadl nlreng gya nututl rrgrebat $rrttkanthl 1an Banouau. 1g PERANG SE(AR 3
J
- Kacarltal
eng kaparlngalcen dhaterrg Rulsnarata klnen ndherekaken kundur nrlng Mandra-
-36I
kar done Jaladara lan Prenadl nenpuh prang lauan Kartanlyoga. S t g e g . CAIIDHAKA}{ s - Prabtr Kuntpatl myang kadang Kurawa; dupi unlnga Pronadl pancakara lauan nalingr Bya nra.nbul yuda. Kartauiyoga karoban nengsatr Ig Jeng nanJ{ng sanodra. Kuntpatl parentah nrlng Kurawa kinen mrlyenl eg gara. Kacarl,ta, dupL kllmpe saklng panlngal{''g Kurava, Jaladara Premadl DrdlungBrataJaya lan Panakavan salsl nututl Kartavlyoga nanJlng sa[odla. Kapapagaken patl-h Kn'la lakea l.leg Ttrtakad,haoarl dados Prang. Kala Yalcsa peJah. lJael Jaladara nunten danel oandl-upaVar nedya pados tlttkan lng pundt dununging Devl bawatl. Nunten kang tayl Brataj aya kauhro nanJ ing te1lkr plnaringan kanttd panakavan. Syah Aytt lut panakavan sani nindakaken MBl,RAIIC JAlIllIR, temah dados kontap salndhenglng praJa Tirtaladhasarl ngantos dlpun tenggap nrl-ng kadhaton denlng Devi hasatL. Kl Lurah Petruk tngkang njantur, narrl SEKAR rrP ANGKU R nr nalcaten cakepanlpun 3
1.
punranlra, JaLadara kalavan lngkang rayl, t p? neng tepfnfng gunung. Nangtng sd attnJ.ra, Jaladara Bratal ayattnal anlpunr Srl- Narendra lng llandurar katarlna ing devadi.
2.
Kineu luvar brantanlra, pan glnanJar putrlnlng Srl Bupati., klnen Mandrakar kang panengran hawatd. ngupaya kanrhut. Putrl sd{ Sang Dyah lyur kang dtdnueths, duratoalca, Sang Prabu &rrandlug€Dir
Dulc sanana
3. Neng nagrl tlrtalcadhaear, rnro plnast]d Jodho praptanllrg nk{31 kLnen ngantbl lanpahlpun, panadyanlng Pand,hawa, Dyan Prenadl eLnaraya lng pialrg pupuh, katuJu sa-prapta.Lrar Rulmarata atnaJa Srl.. l*. Mandraka
plnrlh ngupayar aJ ar cantrlk lngkang saka ing urkirr sa-
dhengah Hong lngkarrg sagrih, nangglhken Sang
Llr
Retna, ginanJ &F-ken Sarrg Dyah dadt Jodhonlpun, llael Jaladara sagahr anhrk uangsit-
lng donadi. bldhalan, Ru}marata wangsul narang nagarlr tur unlnga nj eng Sang Prabu, nung l,lael Jaladara, Lan Premadl nyang Ken BrataJaya laJu, sanangke lnrs prapteng oabrangr prar€ lawan. danawa
5. Saksana Banya
gan1.
6. Hanung Sxdlulrg BratqJayar kang dlnuta kinen malebeng Pud, {sp4 nurba nbarang kldungr d?t lrlng Parpat tl-ga, Senar Gareng Petnrk kqng ILr buta uandu, kakaelh Nata Pandhaua, tanat pangtdunglrekl. Dewl Erauatl tanggap gaenltanlng ktdung, gya parlng arta myang oerat, lngkang lsl Buraoe kinon enggal ngrebat. !ilrrsnya serat tinanpi, BrataJaya sapana.kawano daya-daya pa.mlt. Kalllan gya pangkat.
-37Kae$rLta, dupl Jaladara na.npl ai;uripun kang rayl Srdhang Bratd aya yen Desl havatl yektos Honten 1ng kadhaton tlrtakadhagar, nunten nganukl ngasta sanJata Nanggala. WasBna perang ransr Prabu Kurandhageni l-an Kartaviyoga peJ atr. Rsden Jayakarta teluk. Deirl hauatL kaboyong denlng Jaladara lan Prenadl Bratal aya kundur nrlng Mandraka. Drnugl glelk sanodral Jalarlara ea.kadang plnangglh lclayan Frabu Kuntpg tl nyang Kuraua. !fuonya talcon-tlnakenr Kurupatl. uninga blllh Deul Erauati rnro kapa'gglhaken donJng Jaladara. Nunten Sangkunl nandtrkalcen apue krarnartngglh punlka : Prenacll, BrataJsJar Erawb,tl Lan panakawan kapurlh krurdur runiyin nrlng Mandraka. Drpl satrpun lunanpah teblhr Jaladara dlpun ai ak ni nun, ngantoo uuru, tnrs dlpun banda lng wlt randhu al,as. Kunpatl sakadang enggal-2 sovan mrlng Mandraka. Katungka praptanlra Bratasena nulungl ngluwarl bandanlpun l.lasl JaladA rge lfusnya Ja.lrua-JJ.na:van, JaLadara Dgalen yen putta Mandura Raden Kalcasg BBr n'entag dlpun paekt Kurava. Kakal.lbnya gya @uan nring Mandraka.
.-
rv.
I
Prabru Salya narnpl oovanlpun Prenadl, BrataJayar parlakaltanr ngaturaken kundur Dorl Eravatl. Nanglng nboten darrgu Prabu Kunrpau- souantr matur bi1lh lirekang nangglbaken bavatL punika plyanba-klpun.
Kadadal Raden Kalcrasana (;ahaara) lan Bratasena souanr natur bltth Jaladara lngkang nanggthaken Sang Deul, Pratu Kunrpatl kallngsenanr gya n9, daL. Prabu Salya dereng eagod parlng kararnpurrgan, eabab taksih rrrvot, de-reng klnanten sJ.nten lngkang oayektoo saged nanggibalcen keng putra Drauati Mldhangot pangandlkanlpun Prabu Salya rrakaten waur Kakrasana nuri:og nunten nodal nJaulr nganuk para Kurala, ngantos kocar-kaclr, tematran Fanl bubap uangsuL nring AstLna. Dene Raden Kakraeana pingget tng panggaHh te-
nrs larndur nrlng
Mandura
kantHl
manah nasgul.
a
U Juni L983.
nrunnnut
nm nm
99.
nnnnn mm mm
Hfi,ilHffi'Hn
Htuffin fifi Hfi,-$H mnnltrtDI! nm nmn nmnnm mnnn EnnE_ mmnn nn nm Hfr HH HHH'Hfr HH .HF_ HM- HN HM HH H$-_1'4 mmmnmm nlDllJIU[E nmnnnn mm nnm mnnn- muDIDm nU _ _ El! nm mn nn mn mn iln-Tm l[mn --mn mm mntil0 nn nE nts__un mm mm mn nn
nm Dnn mnmm HH rH' Hfr Hm nnnnmm nmnn mn nn nm mn nm nn nn mm nm nn hm ntrn nm
mEIn mm m0m
r.
nm nn
nluBm
nn
nm
um
IDtr
I I
nnnm nm mm nm ull mmnnnn nm nul tDlll nn
nn
nn
.
prabu Sa1ya nyalg kang putra Rad,en Ru}uraratal patih Tutrayata. !gpb31g: nggenya Sang Nata aTsa ndhaupaken kang putra Devl Erawatl kla,yan Prabu Anon Kalrraeana
lng Mandural
kapundhutarr bebena PATAH PUTRI SAKtr{BARAN INCI
I I
:
-38MIJIL SAKING GUNIJNG, sarta TINCA.IAII SAKINC SWARGA. Katungka oovanlpqn Prabu Kunrpatl, nafur blllh nedya ndhadtragi nggenya kang panan nodya kagungan danel nantu, nanglng nwlnrn oupadoo bebananlng pengantenidlpun nlnb/nbt pundhutan patah putrl {0. Prabu Salya sarqJulc, nunten utusan kang putra Raden Ruloarata lcinen Bouan dhateng Mandurar :ogaturaken tanbalran pundhutan putrl 40 dhetehg Prabu Anon Ka.krasana. Rulotarata eandLka gya bldhal. Patlh Trrtrayatainguntabaken kanthl pacak barls. KANG
II.
NACART G I R
I
K A p II A S A R .
a dltya Prabu Krrandtrayakga (taaang anen saking Prabu Kyrandhagenl tng tlrta.kadhasar), mya;rg enban Kldangantu. @!gg : - Sang Nata ne{ya ny! dra Deui bauau., labet arsa males ulun sedaning kang ra.ka Kurandhergenl tg vln KartavJ-yoge j alaran saklng Erauatl. Sang Nata gya neeat geganal uadyaRaJ
raseksa nguntabalen. ESIN9...-SGAL ; - Rasekoa Gt{ikadhasar kapa,pag barisan Mandaralcar dados pasulayan. Denava sa.nL kasoran, nunten natJing,lrana.
IIT.NACARI MANDURA. Kakrasana nyang arl ka.kallh Raden Narayana lan Rara Ireng, patlh Pragota, sarta Udawa. Rembae : - Pundhutan saking l"landaraka rnrJud pg tah putrl salcenbaran ingkang eaklng gunung mluah tlngalan saklng svarga.
Prabu
Anorn
putri sakenbsran, sandLka Raden Rulrnarata, natrr blIlh uonten -
Narayana Ian Pragota kadharruhan padoo patah
gya pa"ult bldh&L. Katungka sovanJ.pun tarnbatran pundhr.rtan salclng Mandarala, lngglh punlka patah pun. Kakrasana sagah, hrknarata nunton parnit nangoul.
putr!
/+O
IV.tlA}.IA KREND.qAl.lAlIANA. Radyan P,renadl
I
llfnng panakauan Senar GarenglPetruk. Bg4blg
caca.hi-
.
,
:-
Sang
-
arsa sovan urlng Mandura th"gfng llngeen. Senar nrayogekaken nboten perlu isin, sabab takslh kadang plyanbalc. EE&3119_SEA& : - Bala buta Glrlkadhasar nbegal Dyan Prenadl, dados pancakarse Para Raseksa sani peJah: Saelma^ning va{ya rasekoa, Prenadl so}ran nrlng Ka}ryuangan Dtundhangng ngorel plna4gglh Wuang Batharl Durga. Sang Bagus ngaturaken kepengln sowan nring Mandura nanglng pekeuedr gya dinandosan da{ya putrlr nana ENDAI{G I,JERDININCSIH, dene Senar na.ma NIAI MEIJK, CARINC nana NYAI PETF, PETRUK narua NIAI GAPIOK. Sadaya kLnen tunuJu urrlng Mandura. Sendlka gya bldha-l. Lanpahlpun lJerdLnlngslh plnangglh patlh Pragota, tlnantun dados patah natur sandlka, gya kakanthi sovan nrtng Nagrl Mandura. Baguo
V.
NA
.
(Kaputren).
ong Ratu Dewi Setyar.ratl (PuJ awati) myang para putra Denl- har.rati Surtikantht myang BanuvatL. Rembag : - ngGenya arsa palakrana Devl Eravati klayan Prabu Anom Kakrasanal rlnubeda tlngkahnya Prabu Kurupatl lan Kurava KangJ
-39Katungka praptanlra Prabu Kurandhayalcsa lngkang nenba Prabul Satyae rlyldra Doui havatl. Mulat Raden Ruloaratar gya mlreanl lng pandhapt kati-
ngal kang raDa takelh lelenggahano Pranila gya nututl duratrnaka, dados !etangr Kata.nan J empartng, nali.ng badhar Yalceendra Kurand}ayaksae tnrs oncad, sanrl nbekta Erauatl. Raden Rulclarata nturten natur kang rana b1l1h kang mbakyu bavatl kacidra RaJ a Dltya. Sang Nata gya utusan patlh I\.rbayata kinen nasrahaten. babagan punika dhateng Prabu Anon Kakrasana. San$ka, nun-ten pa:rgkat.
v.
NAGARI I't A-N-D-U- n-A. .
Prabu Anon Kakraoanel na.npi souanipun patlh Pragota ngatura.ken Srdarrg llerdtnlngalh eagah dados patah. Nunten kapaerahaken kang rayl Rara lrengrklnen nulangr Bya kabekta nring Kaputren winulang nyongket. i{anglng nalah langkung plnter katt-nbang Rara Irengl w&B&rIB Rara Ireng numet, kraos sayah uundhut dlpun petegi. I'lerdlnlngslh netegl sulruntStun Rara Ireng ngantos sB: rer badhar Prenadl laJong ngungruxo. Kadadalc Rara Ireng tangl, nJerlt lunaJ ar vadrl nrlng kang ralca Kakragana. Nenglng dupL uninga blllh punlka Prenadl1 sadaya nboten duka, nalah nrtraoa bfngah. Tdeng eani nusul nrJ.ng Kasatrlyan BanJarpatonan (Kasatrlyanlpun Narayana). CAI'ID-HAI(AN t - lng BanJarpatonanr Reden Narayana nenbe goJeg kq]lyan Jenbavatlr earul ngalron-ar,nn nrJutlipun Kakrasana,, Wasana dlpun getak saklng vlngldng denlng Kakraeana. Temah sanl geguj engan. Katungke souanlpun patlh Srhayata, natur bab slrnanLng Deul Erauati kapasrahaJcen dhateng Prabu Anon Mandura. PremadL gya nosat gegana, nututi 6a]{ng agunao Plnanggth duratrnaka dados perang, Prabu Kurandhayaksa teIuk, '
Eravatl kasouanaken nrd.ng Mandura. ffvang Narada rarnrhr' ngasta, tlngalan slrarga sarta uldodarl 4,0 nlnangka tanbahan patahr tusin parlng busana kaprabon dhateng Prabu Anom Kakresg n8o WluLt dlnten punlka plnaringan JeJuluk Prabtr Baladova. Nunten dlpun arak nrlng Mand,araka. ;
UI. T AGARI MANDARAKS
i
Prabu Salya, Prabu Puntoderlo, Bratasena, Prabu Kunrpati. Kqtungka ramrhnya {yuang Narada ngarak penganton Nata Mandura Prabu Baladewpr malah salupun sarlnblt klayan Deut hasatl. Gya kadhaupalcen. Prabu Kurupatl kallngoemanr'rrulya nga.nuk. Dlpun emutaken Brataeena
-
nboten nggega nalah sangsaya rourlngr Eya slneblak lesus denlng Bratasena. Kunrpatl sa-Kurewane kanprung wangsul mrlng Astlna.
TANCEB
-
KAYON.
U Junl 1983.
-l+Onnnm n
100.
m nt! nm rD IDIDIDN M m ID mm trM
nlDmm nmnn nm n m mm m Itl rruDmn rutnn n nn !l nD
ID nmnm nnnn n[mn nn n mn n nm mn nr n n nm mmuun nn nn mm mn IDIDII IIlIluDm r[ nmI0ID mnnn mnmnt nmm D n mn nn n mn nn mur r[ nm nunnnm n nmun
pBrlnn mmnm Emmmm Fnnnn trn trn nn nm mn nn mn hn iiltl mm nm mn nn nn mm nm nm mn nn nn nm nn nn nn mm nm Bm nll nm nm unmnu nn nm mmulmm mmnmmn mm hrn mm mm mm nm mn mnm nn nn mm mm mm mn mm nm&n nn pm nm mm nm nm nm nm ulrnnnm nn mBD IilDItm trm nn mm nm mmmnn nut mnnmn
r.
NAGARI
ASTINA
Prabu Kumpatl, Bgw. Drrlral patlh Salglunlr myang Kuraua. .@bgg : Sary Nata ne{ya ndhaupaken Bgw. Durna plkantuk putrl Parrcala Dewi Dnrpadl nanglng Raden Ganrlarnana ngauontenaken sayenbara. prang. Nunton DJrsasana lan Jayadrata klnen malclli nempuh eayenbara. Sandtka gya parlgkat.
If.. Prabm Dmpada Eyang
arl
Raden Gand,a.nana. Renbpg
: -
ngGenya Gandana-
na nadeg sa,yeubara prang, 1ng pangangkah ngularl Jatukrarnanlpun kang putra Dewi Dntpadi ingkang eattrhu satrlya luburlng b'ud1 brwln sembada kasel tenlpun. Kafungka oouanlpun RosL Drnyal natrrr kautue Begauan Abyasa ngaturaken nauala rninah sunbul. itlawala tlnupl-ksa, suraoB ngla.nar kang putra Dewt Drupadll dene sunbul blntrlca igl Juuamlt. Duka Prabu Drr:pada ruJraos dlpun sepeleka-ken, nlla Juvavut olnebar, Jebul nalth dados lnten Junenrt anbyar ing Jra,nbah. Raden Gandanana nurlng dhateng Dr,uya, sarui ngandlka bilih ugayunaken Doul Drrpadl klnen Dupu sayenbara prang, Resi Drnya panit DUndu.r.
Kasanr Drsaeana Jayadrata saua{va souan ne(ya nupu sayenbara nLnang ka vak{ llpun h}yang D"ura. Gya kl.en nedaL lng gelanggang denlng pandarng
n&r Tenah dados raua koplayu.
PERA}{G GAGAT
lng blabar kalrat Janget clnencangl uasana Kg
III.NAGARI MANDURA. Prabu Baladeua myang
:-
arl kakalLh Raden Narayana lan
Dewi BratqJaya.
klayan Delrl Dmpadi, tng sakavlt datan purun labet urangertoB yen eanes pesttrl Jodho. Nanglng Baladeua parlpaksa, gya buaane kasatriyan sanya bldhal mupu oayenbara prang mrlng nagari Pancala. IV. NAGAEL dX A R T A Renba.e
Raden Narayan&
arsa
kadhaupalcen
Pratrtr Puntodevo, Begawan Ablaoal Brataoenap Premadl, Kembar, gsp&r. Gareng lan Petmk. Eg4lgg : - Ssry t,flkLr aroa malakra.uataken Puntodevo lcla-
yan Dewl Dnrpadl. Katungka oovanlpun Resl Drmya natur bab r.langoulanipun fu den Gandanana. Srl Abyaea esnu tan karenan, gya nganthi para wayah nrlng Pancala ne{ya nupu sayembara, Bratasena lngkang klnarya Bauung., PERAIIG SE(AR : - l,lonten ing nargl, Prenadl kgbegal. bala bruta oaking -
-41 nagarL Tanjungpura lalarr{pun Prabu Pulagra tngkang
padl nanglng
Wt
ngayunaken Deul
@
$rlayanlng renbag da.pejatt para raseksa salul dening Sang ArJuna. doo pancakara, vekaean CAIIDHAKAN : - Ing alun-alun Pancala, Prabu Baladeya nupu oayembara pranglauan karg panan Ganda.nana. Katanan pusaka dlbya, Balader.la bntaL teblh, dhanah kaceplt sela gilang tan saged ebah. Narayana tunull ne-dosi Premadl. Drpl sanpun plnarrggih, Prenadl slnanbat ngluvard. kang ralca Mandtrra. Sela jinenpartlg denlng Premadt, temah aJur. Pralnr Baladewa luuar sakl-ag parrandhang gya oadaya ndherek Sang Abyaoa mrlng Pancala. sanpun kaeoran dening Raden Gandarna:ra.
I
I
V.
NAM.
Prabu Dnrpada nanpi rawuhnya Begauan Abyasal dhamrh lamun jnedya nupu oayembara kurgge ndhaupatcon hrntodevo, nanging *putt walclli Br{tasena. Wrggaling kandha, Bratasena uus tandhlng lan Ganda[ana. Deut Drupadi lan karrg rayl Deul Srlkandhl nlrsanl vonten lng panggunga:lr mbote4 sawatevls da.ngu Srtkandtrl nyauat sos lan sekar dhateng Prenadl. Prenadl nanpl ka-leyan negen.
Kacarlta, Bratasena dlpun pltldng
neh pedlot napasipun. Nalging kadadak aeta rlyengkah dhadha, lcuku modot nJoJoh pulungatlr Gandanana kuthah ludira nu].l rebatr. Bratasena glIa nunten lunaj ar. Narayana nuntgi ing Gandarnana
kang panan Gandarnana, nulya kadhamhan
nlnba]i para Pandhaua.
Sareng Pandhaua salopun sowan, Bratasena BAl,lDAtlASA.
2.
ITNCKAL
plnaringan
BEIER. 3. PANCAI,ITEB-ANTB. 4.
: 1. AII BAIIUJNG -
PAIIGNPAI'ICFAMPNG.
denlng Raden }Iarya Gandrrnana. Premadl plnarlngan : 1. AII PAIIGGAI{DA}I. 2. LtI PNGASIHAN. l,lusnya purna naringaken aJl Jaya, Raden Gandanana seda. Praha Puntodg vo nunten kadhaupa.ken plkantuk Dewl Dmpadll deue Prenadl lngkarrg dados pg ngarlh. Sareng durnugl lng Kaputren, Puntodewo mboten saged ngungrun keng ga.rua, rnlla ndadak mundhut rulang dhateng kang rayl Prenadl. Kasanl parrganuklpun Kurava nyang RqJa TanJungpura Prabrr Pulagra ne{ya ngrebat Deul Dnrpadl. Tj.nandtdngan Raden Bratasena nyaxg Prenadl, Kurava slneblak barat temah ka.urpnrng. Prabn Pulagra kasoran rya Dung!ill.
TANCEB -. ILAY-ON.U Junl L983.
-l+2-
l0l.
I.
ASTINA.
NACARI
Prabu Kunrpati, Begauan Dtrna, patih Sangluni lan para Kuraua. Rembqg Sang Nata arsa ndhaupaken Pandhlta Drrrra klayan putri Krurtilna atnal aning kang panan Prabu Bienaka nana Derl hrkrnl.nl. Nanglng Sang Der.ri darbe panyunrn I/EDIIARINC TI$'IBUNO SAIATIMNG LNANG tAI'l SAIA1TNING t,lAmN. Sang trliku sg
gah, gya budhaL d:ipun erak nring
Kurnblna.
II.NAGARI DI.TARAllATT. RaJa
Dltya Prabu Gcrakresna
myang enban Kenyadeul darah
.
patlh
Godrag-
sE. Rembas : - Sang Nata kasnaran Dewi Ru}culnlr Bya nglurug nempuh prang nrlng Kurablna. gg&ANg-gAGAt : - P,aseksa Dwarawetl. plttanggih bala Astina,
-
sulayarring rembag dados bandayuda. Denawa kaseeor gya manjing uana.
Irr.
KASATRIYAII-
Raden Narayana nyang
rayl
B A N J A R_P A T 0_M dN
Rara Ireng dalah Bagus Udar.ra. Renlae
t
palrlt area j agong mrlng Kunblna. Rara Ireng badhe nd.herekrbi1lh ne{ra rnangertoe kang raka remen klayan Deui Rukrninl. l.lasana [g sabab ra Ireng dlpun embsn kang raka Narayana ean l kal.ela-lela1 wekasan Sang qg wl sare kepatl. Narayarra nedal, Udawa nututl garvl mlrantl anpilan, Sang Kusuma duka, Raden Narayana
,
Udava uangsul nengga Rara Ireng.
IV. PERTAPA}I
SAPT
A
ARCA
Bgu. Abyasa nampl souanipun kang uayah Raden Premadi dalah tSemar Gar€ng Petmk. Rembqg : - Sarrg l.lilu dhamrh mring Premadi klnen nusul para kg Cang jagong nrlng Kumblna, sabab badhe uonten wigatos. Prenadl sandika gya panit budhar sapanakauane. PEBANQJ]EKAR 3 - Wa{ya raseksa harauati mbegail tlndaklra Sang Baguol da{ya panca.kara. Denava kasoran kathah lngkang pejah V. NAGARI
KUMBINA
Prabu Blsnaka nampi prapt'anlra karg rayi Prabu Setyqiid lng Lesenpura Prabu hrntodeuor Raden Bratasenal Kembar. Katungka dhatenglpun Prabu Kuntpati ingkarg nglrid sovanlpun Pandhlta Durna, natur bilih sagqh nltunttl panyumrntpun Dewt Rukxntni, nedtraraken tembung sajatinlng lanang lan saJat! j
{
nlng vadon. Raden Ru}uara gya kadharuhan ndherekakon Datyang Drrna jronlng pura. Sandika gya parlnblt mlebet Kaputren.
manJ
lng
- lr3' : - Ing lhputren Kunbina, Deul Ruknlnl papasitran klayan Raden Ng rayana. Renbes : - Pandhita Dlrrra uus prapta lng Kumblnalt Narayana ql 11 eeolngidan. Katungka sorra.nlpun Raden hrlmara ngaturaken Datrya4g Dlrna dhateng nbatryrr Rtllcnlnl.
CAIIDHAKAN
ka4
hrrna lal eng medhar uerdlnlng tembung sal atlnlng lanalg l-an sqiatlnlng vadon, nanglng gesoh klayan kang kinarsalcalcen lhlsntnt, tenah dg dos sulaya. Deui hrlsntnl arsa kapondhong denlng Dlrna, Sarrg Derl luneJar. Kadadalc vonten Brahala naltbanlpun Narayana ngayor,ri Rukminl, tenahan Dma gila nunton lunaJar wadul nrlng Sr! Kunrpati, blIlh Prabu Blsmaka nglngu Begawan
gendnruo rasoksa ageng.
Prabu Kuntpati gya dhalruh mrlng Kurawa kinen baris lng alun-alwr Ier' dene Prabu Punto plnasrahan barls lng alun-alun lcldul. Brahala nral ang ba-
rlsan Kurava lng alun-alun ler tema} namtt. Dupt Brahala dumugl alwr-alun kldul, Prabu hrnto dhamrh dhateng para wa{ya Anarta lclnon ngerena}cen netra eedhakep I oarui ngucapaken nantra IIAIU }IAIU RAIIA{U. PrabawurS.ng nantra, :Brahala ndheprok luluh tan saged ngglauat. Kadadalc Bratasena Jumangkah nag Brahals, dadoo perang ra.ne. Brahala nglca3. rnalJlng tanan. Plnarrggllr Prabu Punto lngkarrg tansah nuJ I dhlklr mantra HAW IIAIU RAIIAYU, Brahala bg dhar Raden Narayana nanglng trus oncad. Drrrra unlnga saklebatan kadadosan vau, nulya ndalnra billh nallngipun Jebul Prenadl. Radon Naku1a Sadeva gya bldhal ngupaya kang ralca PrenadL, Bratasena nututi. Drggallng kandha Kembar lan Bratasena sampun plnangglh Prenadl gya kaaturaken katg paJnatt Kunbina. Premadl nunten plnasrahan nyepeng duratnaka. Premadi xoanj 1ng Kaputren pinanggih Narayana sarinblt k1a-yan Rulcnlnl gya dadoe porang. Adu kasekten, nalih r.rarni-2. Wekasan Narayana kaplkut. Jronlng kaplkut, Narqyana nantang Prernadlr y€rr ora klalton dhaup klayan RublnJ., Prenad,L ora bakal antuk kang rayl Rara lreng. Ing roril,nr Prenadl blngung. Faden Narayana'laJeng parlng lampah prayogl, inggih punika nuJa suurplng sekar (kenbang) aados Narayan. I'larayana palsu kaaturna Prg bu Bj-snaka. Deno Raden Narayana keeah pados kanuktgn, pinanggih Rqia Dltya fuarallati Prabu Gora.kresrna, sulayanlng rembag dados perang. Corakresne peJ ah. Busana rqseksa den t1gen, Narayana memba Gorakresna nglumg nrlng Kunbina. CAI,IDHAKAII : - Ir€ Kurnbinal Prabu. Blsnaka J.an para tanu, nnmpl sowanlpun !g d.en Prenadl ngaturaken Narayana nallhan, kaaturalcon billh punika naIlngi.pun. Nar4yana palsu laJ"tig kaukurn peJah dlpun obong lng alun-a1un. Katungka praptanlra Rara Ireng kadherekalcen Udaua miwah ugi Prabu Baladowal sa.url gugat bab poJahlpun Nara,yana. Rara lreng nyuwn supados fulm! nl tngglh kedah kaukun pej ah sabab kallh-kalitr.lpun kalepatan. Prabu Bisnaka bingung tan saged javab. da.ngt
Kadadak dhatepglpun Gorakresrla ngalruk nyuwun Delrl lhr}raninl. Promadl
mg
pagaken sarwl ngatura^ken fhrlsnlnl. 0orakresna badtrar Raden ]iarayane, nrrnten solran nrlng pandhapl Kurnblnal lal eng kadhaupaken.
-U+l(urupatl nboten trlnah badhe ngarnuk, nanglng dipun senggxang Baladg tJBr Kunrpatl dalah Kuraua kasor prabawa klayan Nata Mandurar gya esni -d. vangoul nglenthrng. Slsa bala raseksa D'rarawati kabibaralcen denlng Radyan Prabr'r
Bratasene ninangka tayungan.
TAI{CEB KAYON LZ Jud 1983.
r02 nuDm
mn mn
nn
ululmrul
nn ulnnn
IDTD
mm
a
.mn nnnrqn nn nn nm[uD lunnnmm nmuu nnmn nnnm nn nnm nnnn mnnn nmnn nm nn nm nmmnmmmn mm mn mn nnmm nm mnmnnmmm nnnu nnmn nm mn nn nm mn nmmnm nn nm mmmnmm mn nn n n nn mn nm nn nm mmn mmnn mn mm nn mn nmn nm mID llltl nn mn nm nn nmnm nn nn Drrn mm mn nnm nn nm nn mn rul runx0n nn mnnm mm nn nm mn u[ nm nnnn nnnm
mnrnnl
nm nn
uutt
mn nm nm nm
nn nn nn mnnm
H$
ilil HH--HH mH':ffi nm mm nn run mn mm mm mm Bmnuu nm [un mm mn nnl[IDnm nn mn InID rlnnn
HH'H.H'HH mHilHm mm
I.}IAGART ASTINA Drrrnae Sangl$rnl. nyang Kurava. Sg4,bgg I - SaJng Nata qX, sa dhaup klayan putrl Manderaka atnal anlng Prehr Salya veuangi Delrl Surtl-
Prebu
kanttd.
Kuntpatll
Gya
tata-tata ngarak penganten mring Mand.araka.
II. RaJa
. Garba.
.
Dltya Prabu Karnauasega (Karnananara), enban Yalcsi; patlh Kala
Ie&gg : -
Sang Nata kesmaran Deul
Surtlkanthl.
Gya budhal
kerlg
-
-
Mandaraka. EE&A}!9-GIQ3! : - Wadya raseksa Awarrgga kapapag bala Astlna, sulayanlng rembag dados pra:rg. Denawa kasoranr Byarmanjlng vg
lanplt ngrabaoa
rl8.
IIT.
NACART
PASTHAPRATAYA.
'
Prabu Radya (eairata), nyarlg kang putra tetlga Raden SuryatuaJa, Suryasena nyang Der.ri Suryawati. Rembas : - Sang Nata ndangu kang putra Suryaj, nal a d.ene rnre watawls drurgu datan nate sowan seba, uinangsulan yen nenbe sengsem langon slh klayrm Deul Surtikanthi. Dipun penggak kang ralnar mbten nggega nalah keeah tanpa panlt. Dewl Suryawatd- narrgls, nunten Suryase-
na klnen nututl. Drpl mre katuhrtan, $rryatrnaJa klnen r.rangsul Cening kang puruntenahdadosperang,Suryasenakasoran'gyatrimahnundtrr.
IV.
PE.RTAPAN
SAPTA
rayl mboten
ARGA.
Begauan Abyaoa nunpl oovanipun kang uayah Raden Prenadi myang Senar Gareng
Petnrk.
Rembag
!-
Sang
-
l'llku dhamrh mring Premad.l kinen nusul para
_l+5_ kadalg Jagong nrlng !,landaraka sabab badhe uonten darnel. Prenadl ,sandika IaJ eng parult pangkat sapanakav&no. PERAI'IG SIKAR : - !,lonten lng wana Sang Kusuna kabegal ua{ya raseksa saklng Awangga, dados pancakar&r Denava sarlya peJ ah.
Sasknanlng denaual Raden Ruloarata putra Mandaraka sowan ngarsanlng Sang Pana{ya Farui natur kautug kang nbakyu Dewi Banuwati btlth Sang Bagus engga-l katuran souan mrlng Mandaraka, eaperlu badhe ngluuarl punagl. Premg ei sandlka gya sarlnblt nrlng Mandaraka. i
V"NAGARI
MANDARAKA
Pratnr Salya na"mpl sowanlpun seng nantu Nata Mandura
Sri
Baladeua ,lalah
Nata Anarta Sri Darualnrsuna, Bralason4 nyang Kembar. Rem.bag : -1 Badhe dhaupipun tenanten Prabu Kurupati klayan Dewl $lrttkanthL. Kasaru bouantpun Raden fr,rlcnarata ngaturaken kang rayl Prenadl tngkang tlnlnbalan Dewl Banuuat1, nunten kalllan nanJlng Kaputren. : CAIIDHAKAII. s - Kaputren Mandarakal Dewt BanuwatL nanpl oouanlpun kang rayl Prernadl rya rinangkul earwl nangls, rdgatos Banuuati ndalsa bllih Prg nadl remen klayan $rtlkanthl. Nadyan Prenadl mafur kathah-kathah nanging Banuwati tetep ndakwl l sabab asrlng ngantninganl Sang Pana{ya nanJ lng palerenanlng Surtlkantld. Kasar:u uonten popeteqg oalclng }Vuurg Surya, nyarengl naling aguna mar{ lng paleremanlng Dewl Surtlltanthl. PremadL nggarJlta, gya ngraga sulpna, ringgah nrJ-ng Kahyvangan Kaca Ngerang souan l$wang Surya nyumm katrangan bab pepeteng lngkary nyalavadl punika. tVwang S\rrya prasal a blllh ngal.lngl htnlndaktng SrryatnaJa. Prenadl gya hrmunrn nanJlng raga, nunten psfu13 dhateng kang nba\nr Banuvatl bitth uonten nallng aguna lngkang nyi.dra reg ml Devi $rrtlkanthl, narna pun $rryaputra. Devl Banuwatl gya dlrarnrh mring kang rayl Ru}oarata kinen matur nring kang rana. bllth Kaputren rpnten duratnaka. Sandika gya bidhal. CAIIDHAKAN : - Pandhapi l'{andaraka, Prabu Sa1ya myang para ta.nu, na.rnpl ivanlpun Prabu Kuntpa.tl sakadang Kuraua, nyumrn enggal kadhaupalcen kalayan D€lrl Surtikanthl. Kasaru souanipun Rukrnarata, matur bllth Kaputren uonten duratmaka nyl dra rognl Deul $rrtlkanthi. Gugtrp Prabu Kunrpatlr Bya dhamrh mrlng Premadi klnen nyepeng nallng. Sandlka gya manJi-rg pura. CANDI{AKA}I : - Ing Palereruanlpun Dewl Surtllcanthl nembe langen sih klayan Raden Suryafunaja. Katungka dhatongipun Prenadi, dados perarg. Kadadak $rrttkanttd wadul Baladeua, b1llh Prerna*i tindak rodapalcsa badhe renen dhateng Sang Dewll sakala Balad,eua nuri.ng, Premadi dlpun pa1a. Gentos Banuwatl wadul Bratasena yen Prenadl mboten dosa plnuJ.asara denlng Baladeuar sanallka Bratasena ngarnuk, BaLadewa dipun labrag. Dados perang ra,ne, wasana kaplsah donlng para raJa. Nunten dlpun urus, ir€ mriku Barruyatl nguman-uman melebmelebaken Surtikanthi ngantos virang.
-l+6Putusing renbag, Premadl plnasrahan nyopeng mallng. Santika gya budhalr pI nangglh mallh klayan Suryaputra dados prang. Suryaoena. prang lauan Baladetl&e Matlng kela'l lh oncad uangsul mrlng Pasthapralaya, nanging Prenadi ng4l
nlyinl.
w..
Prabu Radya 1an kang putra $rryawati. Ihturgka sovanlpun Prenadl rgaken Suryatrnal a nyunm Deul Suryawatl kangge patalr penganten. Iebet citrane Prenad! nlrlp Suryatnqia, pranLle Dewl Suryawati kaparlngaken tarpa sangga nrnggl. Prernadi lan Sr:ryauatl mundur, SuryataqJa lan Suryasena, Bolr&r; dahat kaget Prabu Ra{ya sabeb nenbe kenauon nbekta Srryauati teka sanpun so-
nallh. Ing nrila.r $rryatmqja lnangertos bi1lh kacolong lanpah denirg Prg madi, gya tlnututan. fupl mro plnangglhr dados perang. Prernadi ngasta cur! ga nyrenpet mestakanlng Suryaputra tenah tatttr dados gare-gara $trang llarg wan
da trrnurrrn parlng dhar,nrh mring Preuradi bitlh Suryatrnaj a punika takslh kadang tunggll Lbu. Gya oeni raranglnrlan, IVwang lfurada mlsik Prenedi klnen ndhaupaken kang raka Strryaputra. Prenadl sandika gya sasarengan sowan dhateng Mandaraka.
yII.
NAGARI M,dN D A R .A K A .
Prabtr Salya tuwtn para ral ar nanrpl sowanipun Prenadl matur blllh flqrafunakanlpun lngkalg rala plyanbak Raden Suryatmal a, sarwi nyumrn dhateng kang uva nugl kadhaupna plkantuk Dewl Surtlkanthi. Kuntpatl nurlng, sarwl nyuuun supados Suryatmd a plnatrapan ukun pati.
Surtlkanthl. Ing nrlku Prabu $a1ya ngauontenaken sayonbara, sixten ingkang eaged nyfunakaken mengsah Karnavasesa, lngglh punlka lngkang kaganjar Surtikanttrl. Gl[s Kaea.ru panganuldpun
RaJ
a Dl,tya
Karnauaseea nyuwun
Prabu Kunrpatl nagut pupuh tandtrlng prang lawan Prabu Karnawasgsar narrging Kunrpatl kauon. Gentos Raden SuryatoaJa naJeng lng palagan, nglepasaken sar\iata Kunta, Raja Dltya Awangga peJah. Nagarl Auangga dados lrukupanipun Raden Suryafunal a gya Juureneng nata J eJultrk Pra\ Karna Basusena. Nunten kalarnpahan Prabu Karna Basusena (Srryatrn"j") dhaup klayan Devi SrrrtlkanthL. ,P-rabu Kunrpatl ngatr*r prayltna patlh T\rhayata gyat natur dhateng Srl Kunrpatl, billh lng tembe putra putrl Mandara.tca ingkalg uekasan kemauon kapacangaken. Prabr,r Kunrpati rena lng panggalih, gya kundur nring
Astlna
ga-Kuravane.
i
TANCEB - KAYON Ll+ Junl 1983.
-47nllutn
!0m nm nnnn
nn nm
t0E, nnm'
mm nm nn
n nnnm nnn mn nmrn mn mnnm mBmm [nmn m MIDM m nmmn m m n
I
mnmn n
n nn m mm INIDMM M m nnntnnm n m
n n n mm mm nmnn m mm mm mmnnn uurullm mmmu nnmm n nm ul rn nn nn nn m rntD nm n (
mnnrm mIIlInm mnmm
nmmmnn mmHfiIrm mn
nm EEnnn tDl[ n[tnn nm nnnnnn
llllDnnnE nm Iil[ Dm
HH rf,ntffir Hfrttfrr ril*oHr f,frtm trmm rHttm Hn nm nm nE lrm nut nn nn nm nn n n nn mn Hfr nm D!ll_ - un uEnlonn mnnnn nn nn nn n m mn nrulDmm ElIl mnnm nm nn nm urn nm nn mn mnm nm mn nm FIll mn nm mm nn nm mm mn nm nnm mm mm Dn nn nm rDn nn nm rDmrlmn mnnn nm mn nn nul
I.NAGARI LESANPURA. Prabu SetyaJid narpl rawuhnya kang raka Prabu Blsnaka. Rembas 3 - Badhe dhauplpun Dewi Setyebona pikantuk Pandhtta Drrna. Kasa::tr sor.ranlpr:n Udg, va ingkang nyandtnng eai'va seta, natur billh Raden Narayana gerah sangetrnyuwun dtpun ttruenl rayl kakallh Dewl Setyaboma lan Setyeki. Sang Nata gya parlng palllah Setyabona lan Setyaki tlllk mring Mandura. Patih Leoarrpura Artlbasa lan patlh Kunblna ArttJ aya nguntabaken.
II.
NAGARI D-I,I A R A II A T
I
Dltya Prabu Goralcresna myang enban Prata.nader.rl, patlh Si-ndhung Garba. Reurbas : - Sang Nata kasmaraix Dewl Setyabona, gya tedhak plyanbalc ng {ya kacidra. Patih savadya raseksa nJ anpangl. EEMN9-9A9.AL : - Wa{ya raseksa Duarauatl kapapag barloan Leoanpura Ian Kunblnal sulayanlng rembag dados RaJa
bandayuda. Denana kasoran gya nanJlng nana.
III.
,
Petnrk. Xg4!gg, : - Ne(ya tuul gerahe karrg raka Narayana lng Man,Jura. 3jB4N9-9E[![ s - Bala buta harauati mbegal tjnda-klra qyan ArJuna, dados porang. Denawa sarnl peJah. Raden Prenad.l myang Somar Gareng
I
IV.
NXCARI' M A N D-U ,R A ''
nring kang rayl
.
(Kasatrtyan BanJar Patog an)'
' pnen
kenulan isarg J.:rg kanthtl sabab ms ninball Devl Setyabona lan Setyalcl. Narayana gya nanJ fhg pura r€ua-r€ua ,saklt, kemul karnpuh rlnubuttg para garwe Jembawati, fulcmird Prabr.r Bala.deua danrh
Narayana
tusln kang rayl BrataJaya. Katungka souanlpun Deui Setyabona kadhorekaken Raden Setyaki lan Udawa nunten Setyabona kadhanrl:an uranJ ing pura tllik I'larayana. Dene Setyaki kantun ing pandhaFi sapeJagong klayan kang raka Prabu BaJ.adewa.
sare kmbut tinenggan para putri, katurqgka sovanlpun Dewl Setyaboura, pare putri sani zuningklr. Nunten Narayana praoqja blllh naxnul1g ethok-ethok lara, dene vigatlne nedya p! nangglh Sang Dewl arsa tlnantun kapundlut garua. Setyaboma sand:ika1 4g
CAIIDIHI(AII
t-
IDg
kanthtl,
Raden lfarayana
11 kapondhong. Kacarlta, lngkang vonten parrdhapl, Setyaki dipun sugata unjukan ngantos uuru r h.rngun-pungun nJ.reng rarao oanlpun Prabu Baladeue bll:ih Devi Setyabona -
-4'BI
arsa kegarua denlng Raden Narayanar sana1:lka Setyakl nuntap kanppsone IaJ eng nganuk dados prang lan BaLadowa. Kadadalc Narayana prapta rnrs sarlnbit kalcanthen asta kaltyan Deul Setyaboma, Setyalcl ltllh. Nulya Setyakl k4dhamrhan ngadega.ken sayembara prangr Setyalcl sandlka gTa ndherekalcen kang nbek ytr Setyabona kundur nrlng Lesanpura. Katungka souanipun Prenadl, kadhamrhan d,ening kang raka Narayana klnen makill nupu sayenbaranlpun Setyaki. Prenadl sandlka gya parnlt pingkat, na-Inung Gareng hgka4g kapurih nllar sabab Gareng darbe daya maraka-ke bend,arane wan! na:ran\g Hong wadon ( .Ja ngantl Prenadi lal't yen nung wakll, leroun nenang tandtrlng lauan Sotyaklr aJa ngantJ. ngarepaken Delri.Setyabona). NalaGareng nunten klnunrng sonlk. I
v.
NAGARI
LESANPURA
Prahr SetyaJld nanpt eouanLpun kang putra Anarta Prabu Puntoderor Brandhaupaken Setyaboma pi-tasena, Kenbar. Renbas : - ngGenya Sang Nata ""si kantuk Pandtr-lta Drrna, nanglng sanangke nenbe tuwl gerahlpun Narayana. Katungka Setyalcl lan Dewl Setyabona Bolran uangsul saking Mandura, ,Setya.kl nahrr b1lth ne{ya ngauontenaken sayembara prang. Surg Nata sarujuk. nBoten dangu Prabru Kunrpatl ngld.d Dahyang Drrna'nyulrun d.haup klayan Der.ri Setyabona, ulnarrgoulan ltedalr nupu sayenbararuipun Setyalci. furna laj eng nyaraya Brataoena, nunten rnedal lng golanggarlg. Setyatcl preng lan Bratesena, nanglng natnung sanudana, mbotgn +"9u Sene kasoran gya nundur dhlngklang. Kasusul praptanlra Premadl Selar 1an Petrlk, nedya luupu sayembara. Prenadl mblslkl Setyalcl yen anung dhapur sralclli kary raka Narayana, nrutten perang Balrudana, uekasan Setyaki ethok-ethok kaHon Dundur earul gloyoran. Petnrk kadharrutran ngaturl karrg raka Narayanal enggallng kandha Prabu Baladewa pyang Narayana lrus prapta lng Lesarrpura, & ne Gareng dlpun gendhong Udaua. Nunten Narayana kadhaupaken klayan Dewi Setyabona. SanaHka Prabu Kunrpatl uurlngr sabab kagalih sayenbara danel-damel. Dereng nga.ntos pazulayane kaoam Prabu Gorakresna nyldra Desi Setyabona tenah geger jm Kadhaton. Prab'r.r SetyaJld ngar.rontenalcen sayembara, sinten lngkang sembada ngunduraken Devl Setyabornar lngglh punika ingkang kadhaupaken. Narayana gya mesat nututl nrallng. Drmugl DwarauatJ. Narayana prang 1en Rqia Dltyal katanan sanjata Calcra, Corakresna peJah. Narayana gya ngagem bg sananlng Prahr Gorakresna nrJud RaJa Dltya Jejulttk Prabtt l(resna PuJanggar Deni Setyabona kalebetaken lng Besupe. Kresna PuJangga ngluntg nrlng Lesanpura. 1
1
i
i I
i I
t
i fl
I
Drnugl Lesanpura, canpuh pranb Kresna Pujangga lawan Prabu Kunrpatl, nanglng Kunrpatt kagetak lcanpmng dalah Kuraua ugl manrt. Raj a Ditya nulya badtrar Radon Narayana ingkeng wus Jumeneng Nata ing Dwarawati Jejuluk SriPrabu Bathara Kresnal garwa tetlga Jornbawatl, R.rknlni lan Setyabona. . ( 14 juni 19S3)
-l+9-
104. luDmm nmnn nm nm nn u[ nn mm nn
nmn mm mm
nn nmnnlull mn nn nnn mn nn nm nm nn mm nm Dm mm luuru! nm nn DIUltnnn mnuun mmuEm ntnnul nm rul nn nn nm mn mm mn nn mn mm mmnnmm mmnBIIt nnmnnm
mn mmn nn nm ltn nn mntmn nrD nm ItrBBtr ltn Unn mn nm
nutu'D Inn nm nm nm nn mm mn nm nm mn mmnunnn mnnmmm mm nm mm mn mn nn nn nn nm nn rul mo
nnnmn run nm mnmmnn nn nn nur mn nn mm nm mm nn nn nn rul nm mm mn nm nn run nmmmm nn mn mm nm nluDllnn mm mm mm mn nn nn mnnm mn mn mm mm nn nn INMIDM IIIM nn nm mn mn
ruil0muu! nn
mnmnn
rom rnm nn nu nm tntn
mm mm
nn mm nn
mnn[uD mn mm nm nn mmmnmmnn nm run ntn mn nn nn mnmnn nm nm mm
nn nm nn MID nnmm
r0n mn nm NM
mm mul mm
INII
nn
tum
mn nn mm mm Dnm mm mnmn nn nnn mn nn
mmmnm
I I
Prahr Kunrpatl, Dlrnal Sanglonl nyang Kurawa. Sgbeg : - Sang Nata arsa dhaup klayan Devl Banuwatl putrl ing Mandara,ka atrnaj anlng Prabru Safya nanglng kapundhutan bebana GaJah Putlh Sratl PutrL, prarnJ.la patih S4g ktrnl kautus urring Anarta nundtnrt sunbangan gaJah putlh lan sratl putrl. Sanglrunl sandlka nulya panlt bldhalr Kurar,ra ndherekaken.
rr.
NAGARI
Tr y BUI rA HUN AN .
a Dltya Prahr Ilagnlyara nyang enban Pratignya, patlh Kala Degsura Rqtrbae 3 - Sang Nata eerlk d,one tlnanplk putrl Tasl}oadu atnal aning Prabu Karsendra nana Deut Murdanlngsih. Swargl kang rana Prabu Kala SanboJ a dnk rikala Janan pecaho brungkus, lnggih tlnamplk putrl Tasllmadu. Pranlla gye kerlg larnplt nodya tlnenpuh prang Nagarl TasLlrnadu. PERAIIG GAGAL : - lJadya rasekea llnbul Tatnnan kapapag barlsan Astina, sulayarring relbag dadl RaJ
bandayuda. Donava kasoran temah nylnpang narga marrJlng uana,
III.
. I
Prabu Puntodewo sakadang, Brstas€na, Prernadi-, Kenbar, dalah Senar Oareng Petnrk. Rembas z t"g Nita nedya J agong mrlng l'landaraka. Kasaru sowanlpun patlh Sangkunl, natur kautue Sri Kun:patl nyur,run biyantu beba-
na GaJah Putih Sratl Putrl. Solg Nata dhamrh nrlng Premadl klnen nyenbadanl. Pronadl sandika gya pa.mlt pangkat sapanakawaJxe. Kaearlta, duutugl ing narga Prenadl ptnangglh putra TasiJoadu Raden Da:mg murclta, natrrr nyuuun biyantu nylrnakalcen mengsah RaJ a Dltya Tlrnbul Tahunan. Manar.rt sembada, Sang Bagus arsa kagar\j ar llal a Putrl TasLlmadu Deui Murdanlngolh fur gadhah kalangenan Gaj ah Putth nama Murdanlnglhrng. Prenadl oegah gya nenpuh prug nral ang barlsanlng raseksa Tj.nbu1 -Tahunarr dados PERAI{G SE(AR. Prahu Hagnlyara katanan Jernparing Sarutana peJ ah.
IV.NAGARI
TASIKMADU^
Prabu Karsendra myang ganra karyJ eng ratu sa.nbungan Dewi Clekuttrana dalah putra geuan Dewi Retna Juuita tuuln putra bektanlprrn Sang Nata nanL Deul MurdanlnggLh. Katungka sowarrLpun Raden Daluanurcite nyov{naken Raden Prenadl lngkang sanpun senbada nylrnaka.ken nengsah Raj a Dttya. i
1
J
"c
- 50Raden Prenadl, nunten kadhaupaken
klayan Devl Murdaningsih, manJing pura langen slh. Unlnga lalanpehan maketen uau, Dewt Clelnrttrana mbotsn rena, dene lngkang putra Dewl Retna Juulta kar.pn kabegJ an klayan Murdanlngslh. PranlLa nunten da:ne1 re.cadayal ngllnpe Sang Parna{ya, Murdaningolh dipun praJa}ar kuandha kacenplrrngalcen lng sulnur matl. Kacaritpr gajah putlh kalangenanira Deul Murdaningkung unlnga blllh nomonganlpun manggLh bilahil gya nedhot saklng uantllan, nadosl Prernadi. lfusnya plnangglh Prenadi kaboyong nrlng sumur matlr kvandba kaentas eaking sunur, nulya kaboyong kg tur Prahr Karsendra. fumugl ngarsaning Sang Nater Murdaningsth kagesangg ken denlng Prenadi, nunten kadangu natur blIlh pinarJ aya dening kang lbu Dewl Clekuthana. Sanallka Pratnr Karsendra duke saruri ngIlga pusaka aroa nraj aya kang garua. Nanglng etpt eanpun plnangglh, Deui Clekuthana matek aJ 1 pengaoltran, Prabu Karsendra 1111h dukanipun nunten wangzul mrtng pa4 dhapl nnalih. Ing nrlkrr Semar Oareng Petnrk fumandang mapalaken Clekuthana. Mulat tandhing kang bobot, Clelnrttrana ngwrdang setane kanttd mantra THDIIA- -THE{0, Topeng Reges lan Klenttdng MungiL nodal nggeglro panakawan. Ki TU rah Petnrk ngundang lngon-lngono badan altu nani KU'lDHl tamng klayan sg tane Clekutha:ra. Topeng Reges lan Klenthlng Mungll kasoran leb'rlr dadi -a!tu. Clekuttrana peJah donlng Kl Ilrah Senar krana kadanu senbur adag. Radyan Premadl gya panlt trundur nring Aetlne nitih gaj ah putlh eBrfuublt klayan kang garwa Deui Murdaningsj.h.
V.NAGARI
ASTINA
Prabu Kuntpati sakadaqg Kurawa, nanpl sowanipun Premadi ngaturalcen Gdah Putlh Sratl Putrl. !tuonya tlnanpl gya ngatalc penganten nrlng Man-d,arakal Prenadl urlnangka pateh sokallyan kang mbalcyu Dewi Drrsilawatir-
nitlh kreta. nlngslhr
Dene Prabu
Kurupatl nltlh
GaJah
Putlh tinuntun
De$rl
Murda-
,
Uninga pacarganlpun lenggah sakreta klayan Premadl makaten wau, Raden Jayadrata rnuring, Pronadl dlpun laralc saklng kreta gya kapulasara, dados perang. 'Kadenangan Prabu Ku:rrpatlr Jayadrata dipun dukanlr malah kadhawutran wangaul mrLng Banalcellng, mboten kapareng ndherek ngarak pe--
nganten dhaterrg llandaraka. Jayadrata wangsul wLrandhurgan lingsen.
w.. j
Prabru Salya myang para ral ar nanpi penganten kakung Sri Kurupati gya kadbaupalcen plkanfuk Dewl Banuvatl, nanglng Banuwatl nyuwun Pronadl
kenlt ing Kaputren. Prenadl sandika Ireng lan Dewi Srlkandhl.
kedah tungguk Rara
nunten
kenlt kallyan
Kacarltar ealobetlpun sare, Banuuati enget prasetyanlpun dhateng Prenadi. Pra.lolla Sang Deui gya lon-lonan tl1ar pasareyan medal manggihi Premadirprasetya ne{ra dados garua batln klayan Sang Baguo.
.
r rrPrabu Kurupatl mm€u sare madosl kang garwa, plnanggih nodheng lengen slh klayan Premadl, tenah duka, nunten wadul. nrlng kang raka Sr1 Bg ladeva. Katgada Prabu Baladewa gya mulaeara Prenadll uES&Il& kaceguraken
lng bengauan. Banuwatl lunaJar nuhrtl nggeby.ur bengawan, tinadhatran dernlng Prennadl kanthl ucap nanggih sarah lclntlr. Prabu Kurupatl lan Baladg plkantuk eabab ujupe ng lng var1h. Prebu Salya ramh mundhut Dewi Banuuatl, Pre-
wa mundhut varrgsul Dewl Banuwatl, Prenadl mboten
nu sarah klntlr nadl tetsp nboten ngulungaken. Wasana Rara Ireng lan Srlku:dhl prapta nglsln-lsj.n Premadl; dene ana eatrlya teka ora prawira lng budl, trfuoa ngopenl sarah klntlr. Sanallka Prenadl enut Jtva kasatrlyano, Banuwati kaaturaken rnrlng kang uva Prabtr Salya, dene Sang Bagus gya nJ ar.rll panakawan kesah tanpa panlt. i
TANC.EB - K.AYOI'i. V Junl 1983.
105.
mnmn mnnnn mnmnn mn nm nn nn nn mn mm nn mm mm mm mm mmmnm nnnDmm nnnuul mmm nn nm nm IDn mm rul rDlnmn mm nm nm nnn nn nm nnnnn
I
mn nm IDm nmnnnn mru[ nn mn Iln mmnmmm mn nn mm rulm mmmruD mm nm mm nn nn nn mm nm mn mn nn nmnnmm
nu nnnm nmnnn nmnnm wnnn nmmnnn nn mn nm nm mn nn nm mm nm nm mn mn mn nm nm mn nm nn nm nm mm.nmnmmm nm mn nm run mn nm nmnnmm IDm mru mmmnmm run mm mmnmm mnmn nn nm mn mm nmm mm nm mm nn mn mrunn mn mn mn mm nn run nrm nn mm nmorun nm nnn mm mm mn mm nm mm
nnxn
nm nn mn
nn mm nr0 nmnn
mlnrDm
mm mm
mm mm
I.
NAGARI
ASTINA.
Pratu Drrtrrudana, Drrrra, Sanglilnl nyang Kurawa. Renbqg : - Skranlng karrg rayl nata Dovl Drrsllauatl, marrgka a.rsa kadhaupalcon plkantuk Raden Jayadrata. Patlh Qaryl,ilnf kautus ngupaya olrnanlng Sang Devl, sandika gya budhat nganthl Kurawa.
II.
NAGARI
GUl.lA I'IAYA SEIU--UAN.
a Dltya Prabu Kala tlerdatl (putra Prabu l{agniyara) , myang eurban Kenya Wandu, patlh Kala Krldhagoa. BgEbgg ! - Sang Nata Dg&re&-&rsa utusaD CaJ ah Dslrocana, klnen nyldra llawi D,rrsllavatl ongga mangke dereng l,onten uangsul. Sarrg Nata gya utusan patlh Krldhagsa ldnen ngilungiNagani Ag RaJ
sawa{ya raseksa. 8pzug-94q4! : - Wadya raseksa Guua Maya Selunan kapapag barlsan Astlna da{ya pancalcarA, denawa
tina. Sand,lka gya pa.mlt pangket
kasoran, wekasan
manj
lng
III. Raden Premadl j I
J
rlkala
vana. I./A}TA TR.IB.ASARA
Petmk. Rembag : - Sang Bagus Lsln Bantrvatl plkantuk Prabu Kumpatl, d,ene d.l
dalah Semar
dhauplpun karrg nbalqru
Gareng
-
52l
pun eralrg-erang Rara Ireng nggenya kumapunrn ngekahi Dewt Banuwati ktntir lng bengauan. PERANC SE$IB : - Bala btrta saklng Guwa Maya Selumapr mbegal
S..:ogBagus,teurahdadospancakara.Denawakasorarrsa[1pejah. Baltda bandayuda Sang Kusurna sare sangandhaping wreksa gung. Kadadak lanpahlra GaJah Dwl-nocana lngkarlg nyldra Dewt Drellawat1, 1lvat sacake!
lng Wan Pa.na{ya kang
nenbe sare. Dlrsilawatl nJ o:rit, Prernadt rrungu saklng nendra gye ngoyak GaJah D,rlmcana, kasembadan Der.rl D,rrsilavatl karebat, dados perang. GaJah kasoran nunten lunaJar.
patth Sangkunl Ian Kurawa, ndalcui Prenadt kang ny! dra Devl Drrsllauatl, sabab kabukten sesandhingsrl klayan Sang D€ri. La-Jeng poraJrg, nalglng [an ArJuna uutut, nunten kabande kasovanaken mrlng Astlna. Dene panakawan lumaj ar nrlng Arnarta ne{ya vadul dhateng para peKasaxtl praptanlra
pundhen Pandhawa.
IV.T.AqW.. Pratu Pr,rntodewo, Dyan Bratasena lan Kernbat. Kasanr sowanipun panakawan rnatur yen Prenadl kadakvl nyldra Devl Dlrsllawatl, sanangke kararlgket kabekta Kurawa nrlng Aetlna. Sanallka Bratasena gugup gTa nusul mring Nagarl Astlna. CAIIDHAKAN : - Ing Guva Maya Selunan, Prabu Kala l,lerdatl nanpl aturipun Gg Jah Drlmcana billh Deui Drrsilavatl salnpun kadhustha, nangtng Ba-pangko karebat denlng Wan Premadl. Seng Nata nuringr gya tedhak piyanbak no{ya ngrebat Drrsllauati.. v. NAGARI
ASTINA
Prabu hryudana nanpl oovanlpun patlh Sangkuni ngaturaken bpbandan Prenadl sabab kabukten nyldra trl D"rrsllawatL. Premad,l nunten kalxlnJ &r&r Kedadalc Bratasena dhateng pltaken lupute Premad.i; wlnangsulan yen manjlng rnallng nyldra Drrellawatl. Dereng ngantos tutug nggenya lnba1 wabana, kasaru Dlrsllawatl lcal kacldra duratmaka Prabu Kala. l,lerdatl. Nulya Preuradl kayedalaken saklng palrulJ aran, plnasrahan nututl d,rratrnaka plnarlngan kag
thi
Jayadrata. Sapengkerlpun Premadl, Bratasena dlpun ajak minum denlng Kuraua ngag tos !rum. LaJ eng kabonglcok oyod-,cyodan dipun bandhull se1a, kaceguraken ing S.rnur Jalahrndha. CAIIDHAKAN : - Ing Guwa Maya Solunan, Dewl Drrsllawatl gentos karebat denlng Premadl. Prabr"r Kala Werdatl muring, dados perang. KaJ-a l,lerdatl kataman pusakanlpun Jayadrata nana l{arastra Pamungkas, teroah pejah. Gaiah Dd rocana peJ ah denlng pusalcanlpun Premadl J omparing Sanrtarna. Prapta tng Nagrl, Astina, Jayadrata kadhaupaicen klayan Dewi Drrsilawg tl. Dene Prabu Puntodewo dupt midhanget kang rayl Sena pejah tanpa kwanda gya menba kamla alit sur.rita nrl4g Astlna, ngupaya sisik mel1k dununging kang
,ag
rayl Bratasena.
. (
1/+
iunl
1983)
53frH"f;n mm ufill$u mmmmm4 H$::"'Hfi" nirirDr,tll IpE Um xnm qn mu nn uqt mn__Exr EU rnm trE rnm DB mm llnnmn nrn rum rrm mnmm nm H*t H*nn Hrt n nm nnnut nmmn m
NDIUD NDINM
Mlll HrtE Hr*H
urul
nIl utn
ID ruu
nn nn l[n
urut
a
ililH
H
mxnH''D
nnn nnn TNBtr lT*fl UI H*H
H
m
H"fl
,P
m
m .1rHd -
Rabine
Sucltra
.
1
92. 83.
Lahlre Bung}us Iahlro Kuntpatl
t
2
84,.
lehire
5
Puntodewo
7
I
85. 96.
Lahlre Prenadl
IO
87.
Pecahe Bungkus
12
88,
Gondomono
89.
Pandhu papa
90.
Lenga
91.
Bale Segala-gala
92. 93.
Adon-adon
9lr,
Kepyakan Puntodor.ro
95. 96. 97.
Kumbayana rrge-.Iawa
n
Iahlre Srlkandhl
3t
Lahlre Setyakl
33
98.
Semar nbarang
35
99'
Babad
luueng (sunur) . . . . . . .
aaa
aaaaaaa
IB
aaa
a.aataa
2L
arnala
23
alas Mertanl
25
RaJ
Jantur RablneKa"krasa.na ...
103. 10/*.
Gajah Putlh
105.
Rabtne
101. 102.
27
aaaaaaaa
Alap-alapan Dr[padi . r Kreenokeurbang ... $rryatnoJo nallng . . Alap-alapan SetYaborna .
100.
u 16
.
Srati Putri
Jayadrata !
.
aaaaaaa
37
taaaaaa
l+O
aaaaaaa
42
aaataaa
l+l+
aaraaaa
4.7
aoaaaaa
lr9
aaaaaaa
5\
tnnmrDmmmmmmmmmmmmmnmmmnmmnnnnnonnnmlunnmrruDmmmmmnmlDlllnrnlDlilDn
Serat Pusta.ka_fuJq Purua illld Vr lsl t H Kalaiengaken ta'paharl, saklng BONDHN ngantoe durnugi - A wirllt 25 [i GA}IDAWARDAYA. E H HnnnnmmmmnmnmnrnDmnnmm murnlnmrnmmmnnmmmmmnmmnmmmmmnmmmmmnmmiii Purna irrg dlnten Se.Lasa Legt, tgl. !, Junt 1983.
J
t* tt
rHr**Hr$*rt
Kaca
:
H
mtmnnmmnmmmHm
91.
TaIa
H'iH
fi'H
m
Nanl loupatrarr
ffi
m"fi H'; ff"H H m m SH
H"HH Hmt'HH m HH'o'H H"HH HHmrHmm'mHH*H mmmnm n n mmm m n nnrD m nnnmn m rnnmm nn m mn
ID
Noner
H H''H mmmn m
n m n
nnluD nmnn Etr mmn n mm m n nm nn mmnn nnnm Htt !u[mm H n nn m mm nm m n mn mnnm n
nH"m'ffi ufflHu fiHil$n ffi m-EnmEE ilpnniiiiiiiil ffiiimnmn fiiffi ifrin "'-'-'-i[fr iiiifi uu Etr nnn_'grnhn iiiiii nn iilfr nffi UE nn n-A mm mm-Nnm EiE -lfrmnifi- mifl
?