'oH-H"
HHiDDtrE
Effitil" ,Pf;m
nEHfixltr
fuHHH"" HfuqHH"ffi $H "H"Br BHr'- ffiH" HH H$ HS
ffi
ffi #r'n' Hfir- HH,# HH-h
*ffi-
ffiH
n$^Hn HH,HH" frH*fu
ffiTfu nf,*Hu 'f;H #"H
HH m"nH Hilik. h*HH ffiiffi, Dmlon Hd Bt EE BB tt"'Br -EHH-HE
HH-nH
Hn'"*fuHHffi#Hfrffi-ffiffiffi
nf,H*ffi
*$HT'$'
HHffiSH BB tFr.FE HH llHt"t Hff ffittH" nn Isi 28 lanpalan, uluLt gaklng ninfnfruu sAImI Hf,ffi
ngantoa dunugL Kehlnpun
DN
PAI{DHU ITUUIL
dentns,,
fi,
uuml:
ot u
tlivit d,inton ! Kenls Kl.{ ron. : 19 Mel 1983, Targgal BUtstsBBUtsBBEUU8BtstsUSBBBtsts88tsBBUSU88UUtsH8BO ruU m n n n
Bna nmnm
m
nlUlDID !n nm IDII m mntrn m U n m m m t[
Dn
III
lU
nm
r Ro
"*ffi
ffi-H
Pindaian ini untuk studi wayang dan tidak diperdagangkan. Pindaian ini adalah salah satu hasil kegiatan Konservasi / melestarikan Kepustakaan wayang terbitan lama.
Kegiatan nir laba / non komersial dari perorangan sukarelawan di persaudaraan masyarakat wayang lndonesia, dengan cara memindah rekam dari bentuk kepustakaan tercetak di kertas menjadi bentuk kepustakaan digital , dengan tujuan :
1.
2. 3.
Melestarikan kepustakaan wayang, agar bisa disimpan lebih lama, disimpan lebih ringkas tanpa mengurangi isi kepustakaan, penyimpanan dengan cara lebih mudah ( tidak memerlukan kondisi penyimpanan yang rumit ), memungkinkan dibaca dari jarak jauh / tempat yang
berbeda. Persiapan isi ' Perpustakaan Digital Terbuka tentang Wayang' ( ' Digitized Wayang Open Library ')yang mungkin terwujud di kelak kemudian hari. Memudahkan atau lebih memungkinkan siapapun bisa membaca kepustakaan tersebut.
Nama tulisan :
Serat Pustakaraia Purwa iilid
t, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, g, t! ( jilid 10
tidak ada ). Ki Suryaaputro, Surakatta. Yang mengeluarkan ketikan : Ki Suryosaputro [ 8 Mei 1983 ]. I catatan : Ki suryosaputro terkenaljuga dengan nama Ki rristuti ] Nama penghimpun cerfta :
Foto copy tulisan tersebut diusahakan oleh : Neno Giri, Leuwinagung, Depok Timur, Jawa Barat Dikonservasi di : Jakarta, pada tanggal : 02 Juli 2011, Dikonservasi oleh : Budi Adi Soewirjo, laman Wayangpustaka
Untuk mengetahuijudul kepustakaan lain yang sudah di-konservasi, silakan kunjungi laman //wavangpustaka.wordpress.com http: , http://wavangpustaka02.wordpress.com atau Facebook : http://www.facebook.com/paees/W?vane-Purwa-Buku/82972E05747 Peran serta Anda dalam kegiatan konservasi ini sangat diharapkan. Untuk ber peran serta dalam kegiatan konservasi buku wayang lama, silakan kunjungi halaman http ://wava nqp usta ka.wo rd p ress. co.m/ko nse rva s - ke p u sta ka a n-wava ng/ i
Dalang Ki Tristuti Rahmadi Suryosaputro. Oleh Budi Adi Soewirjo; admin blog Wayangpustaka, Facebook: Wayang Purwa Jakarta,04 Juli 2OII
-
Links;
https://www.facebook.com/#!/notes /wavang-nusantara-indonesian-shadow-puppets/dalang-kitristuti-ra h madi-survosa putro/101503699301261 10 Tulisan ini disusun oleh admin blog Wayangpustaka sebagai seorang penonton wayang kulit, dari sudut pandang penonton awam di luar lingkaran pelaku langsung seni pewayangan, ditulis untuk sesama penonton wayang kulit, dengan tujuan berbagi bahan pengayaan guna apresiasi yang lebih baik terhadap pewayangan. Harapan lebihnya, mudah-mudahan, bisa menambah panduan bagi peminat untuk mendapatkan banyak pengayaan lebih banyak, dengan akan disajikan banyak alamat tautan sebagai sumber rujukan.
Admin blog Wayangpustaka mulai tertarik, bagi dirinya sendiri, untuk mengetahui lebih banyak tentang Tristuti Rahmadi Suryasaputra setelah menerima dari Neno Giri seorang pecinta wayang kulit bermukim di Leuwinanggung Depok Timur sepuluh bendel foto copy an naskah ketikan ukuran folio dengan judul " Serat Pustakaraja Purwa " yang dihimpun oleh Suryosaputro, Surakarta. Sepuluh bendel tadi merupakan jilid 1 sampai dengan 9, ditambah jilid 11. Tidak ada foto copy untuk jilid 10. Foto copy tadi hasil copy dari foto copy juga yang didapat Neno Giri dari daerah Wonogiri, Jawa Tengah.
20o9
Dari catatan lama bertanggal 08 Oktober 2€+l yaitu berita dari koran Solopos tentang meninggalnya dalang Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra serta Obituari yang ditulis oleh Kitsie Emerson, ada hal yang
menarik bahwa Ki Purbo Asmoro melakukan penelitian terhadap karya tulis / naskah Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra serta pengaruhnya sebagai bahan thesis untuk mendapatkan gelar Magister Humaniora. https :' /www.face book.
dowPuppets/171041283735#!/notes/wavang-purwa-links/08-nop-puiansea-pedalansan-ki-tristutirach m ad i-su rvosa putro-wafat/173895586085 co
m'nages/Wava ng-N
usa nta ra-l ndo nesia n-Sha
Mengapa Ki Purbo Asmoro berminat untuk meneliti Naskah Tristuti Rahmadi Suryasaputra
?
Foto dari blog Melissa Alarez (seorang wanita asing yang meminati wayang kulit Jawa) 18 Juli 2008
http://castingshadowsindonesia.blogspot.com/2008/07loak-tristuti-rahmadi-survosaputro.html
Penelusuran pertama dilakukan terhadap thesis tersebut dan didapatkan bahan pengayaan mengenai Tristuti Rahmadi Suryasaputra sebagai berikut : http://i-lib. uem.ac.idliu rnal /deta il.php?datald=399 Thesis tersebut berjudul
" Kehadiran Naskah Pedalangan
Karya Tristuti Rahmadi Suryasaputra Dalam
Pertunjukan Wayang Kulit Gaya Surakarta ', UGM 2004, penelitian disusun dan dilaksanakan Purbo Asmoro ( Sekolah Tinggi Seni Indonesia di Surakarta ) dan Soetarno ( Institut Seni Indonesia di Yogyakarta
).
Thesis untuk mencapai gelar Magister Humaniora pada Program Studi Pengkajian Seni Pertunjukan dan Seni Rupa, Sekolah Pascasarjana Universitas Gadjah Mada, Yogyakarta.
Abstractnya termuat di jurnal Humanika, 18(3), Juli 2005 dan file format PDF nya bisa diunduh di http://www.4shared.com/document/b6NqpO25/Abstract Thesis Ki Purbo Asmor.html
:
Penelitian ini memusatkan perhatian pada sejumlah permasalahan sebagai berikut : 1. Mengapa naskah pedalangan susunan Tristuti Rahmadi Suryasaputra banyak digunakan para dalang penganut pakeliran gaya Surakarta?
2. 3. 4.
Bagaimana cara dalang menyikapi naskah pedalangan susunan Tristuti Rahmadi Suryasaputra ? Bagaimana dampak kehadiran naskah pedalangan susunan Tristuti Rahrnadi Suryasaputra di kalangan pedalangan ? Bagaimana aspek tekstual-kontekstual naskah pedalangan susunan Tristuti Rahmadi Suryasaputra ?
Di dalam abstract tersebut juga dijelaskan latar belakang kehidupan Tristuti Rahmadi Suryasaputra pada ' masa jaya 'nya sebagai dalang sebelum terjadi peristiwa G30S. Dan sedikit uraian mengenai masa penahanan Tristuti Rahmadi Suryasaputra di Jakarta dan Pulau Buru.(#) Kemudian kehidupan kesenian / pedalangan Tristuti Rahmadi Suryasaputra setelah kembali dari Pulau Buru terutama pada masa Tristuti Rahmadi Suryasaputra produktif menghasilkan karya tulis pedalangan. Dengan rinci dijelaskan tentang bermacam karya tulis pedalangan yang dihasilkan Tristuti Rahmadi Suryasaputra.
(#) Kalimat yang menarik berkaitan dengan penahanan di Pulau Buru
:
..... " Penderitaan Tristuti Rahmadi Suryasaputra selama 14 tahun di pengasingan (Pulau Buru) sebagai tahanan politik di era Orde Baru, juga merupakan tempaan baginya yang dapat memacu kreativitas demi mempertahankan kelangsungan hidup. Oleh karena itu, tidak mengherankan jika teks-teks wacana pakeliran susunannya mempunyai ciri khas dan betul-betul mampu menyentuh rasa hayatan ". .....
(Humanika halaman3T4l Di tengah hutan belantara Pulau Buru inilah Tristuti Rahmadi Suryasaputra banyak mendapat inspirasi tentang sanggit pakeliran ". ..... (Humanika halaman 370)
Selanjutnya, berikut ini Admin blog Wayangpustaka ingin mengutip abstrast hanya hal-hal yang berkaitan dengan " Serat Pustakaraja Purula " yang dihimpun dan diketik oleh Tristuti Rahmadi Suryasaputra , termuat pada Humanika halaman 37I I dengan sedikit suntingan tata letak kalimat dari Admin untuk lebih memudahkan pengertian I :
" Tristuti, sejak tanggal 12 Mei sampai dengan tanggal 27 Juni 1983, juga membukukan lakon-lakon wayang purwa dan madya dalam bentuk kerangka lakon (Jawa: balungan lakon ), diberijudul " Serat
Pustaka Raja Purwa ( Sampun Kadhapuk Balungan Lakofrl ", yang dikelompokkan dalam sebelas jilid ( lihat catatan kaki nomor 8 di bawah ). Jilid I berisi 22kerangka lakon, mulai dari lakon Lohire Guru sampai dengan Amitoyo. Jilid f l berisi 30 kerangka lakon, mulai dari lakon Rukmowatisampai dengan Rabine Kitaka. Jilid lf l berisi 28 kerangka lakon, mulai dari lakon Robine Sakri sampai dengan Pandhu Tuwuh. Jilid lV berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Robine Sucitra sampai dengan Rabine Joyodrata. Jilid V berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Bondhan Paksa Jandhu sampai dengan Gandawordaya. Jilid Vl berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Somadinola sampai dengan mBongun Candhi Gadomadona. Jilid Vf l berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Brotayudo Seta Gugur sampai dengan Sudarsona Kethok. Jilid Vlll berisi 23 kerangka lakon, mulai dari lakon RabineYudayaka sampai dengan Patine Anglingkusume (lakon wayang madyal. Jilid fX berisi 22 kerangka lakon, mulai dari lakon Raji Pomasa Robi Putri Banyuwongi sampai dengan Potine Doneswaro (lakon wayang modya). Jilid X berisi 27 kerangka lakon, mulai dari lakon Rabine Jatimurti sampai dengan Lahire Rohwono (seri Lokapala). Jilid Xf berisi 27 kerangka lakon, mulai dari lakon Potine Mahesosuro sampai dengan Prabine Kunthibojo (seri Ramayona). "
(catatan kaki nomor 8): Menurut Tristuti, kerangka lakon tersebut merupakan versi pedalangan Ngasinan (Klaten), sehingga urutan adegannya ( kadang-kadang juga nama-nama tokoh wayangnya ) berbeda dengan " Serat Pustaka Raja Purwa " tulisan R. Ng. Ranggawarsita dan " Serat Padhalangan Ringgit Purwa " susunan K.G.P.A.A. Mangkunagara Vll, yang merupakan pakem pedalangan versi keraton.
Admin blog Wayangpustaka : Catatan kaki nomor 8 ini penting diketahui oleh pembaca blog Wayangpustaka yang mengunduh file digital konservasi serta membaca naskahnya Ki Tristuti Rahmadi Suryosaputro ; supaya tidak perlu bingung membaca isi naskah itu jika sebelumnya sudah pernah membaca naskah lain karya R.Ng. Ranggawarsita dan K.G.P.A.A. Mangkunagara Vll http://wavangpustaka02.wordpress.com /2011/07l03/serat-padhalangan-rineeit-purwa-kgpaamanekunegara-vii/ lnilah beragam khasanah kepustokaan woyang Jawo.
I tulisan tentang topik
keragaman khasanah kepustakaan wayang bisa dibaca
di
https://www.facebook.com/home.php#!/notes/wavang-nusantara-indonesian-shadowpuppets/beraeam-khasanah-kepustakaan-wavans-nusantara/10150346064996110 l
Blog Wayangpustaka akan meg-konservasi ketikan " Serat Pustakaraja Purwa " tersebut dan menampilkan bertahap ringkasan isi masing-masing jilid di blog Wayangpustaka t http://wavangpustaka.wordpress.com ], sebagai salah satu kegiatan menuju ke Perpustakaan Terbuka Wayang Digital.
Nantinya file digital konservasi akan berukuran A4. Foto copy ukuran folio tadi difoto copy perkecil menjadi ukuran A4. Hal ini disesuaikan dengan kemampuan alat pemindai yang ada.
Dari penelusuran di dunia maya, banyak diketahui tentang Ki Tristuti Rahmadi Suryosaputro ; selama di tahanan Pulau Buru maupun sesudahnya. Admin blog Wayangpustaka akan mencoba menulis
lanjutan dari tulisan ini. Jakarta, 04 Juli
2.0tt
Karya tulis Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra sekembalinya dari Pulau Buru akhir tahun t979 sampai dengan mulai disusun ) Data disusun oleh : Budi Adi Soewirjo Jakarta, 07 Juli 2011.
2OOZ
( masa thesis Purbo Asmoro
- laman http://wavanspustaka02.wordpress.com
Semua bahan untuk menyusun data terurut waktu / kronologis di bawah ini adalah dari abstrak thesis Magister Humaniaora Purbo Asmoro di Universitas Gadjah Mada Yogyakarta tahun 2OO4 berjudul " Kehadiran Naskah Pedalangan Karya Tristuti Rahmadi Suryasaputra Dalam Pertunjukan Wayang Kulit Gaya Surakarta ". Namun di sini data diolah dan disajikan terurut waktu. Terbentuk data mentah daftar karya tulis Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra yang barangkali bisa dimanfaatkan sebagai bahan pengayaan para pengapresiasi wayang ; dan barangkali bisa diolah lebih lanjut oleh peminat atau peneliti lain. Mengapa saya merangkai data sehingga terbentuk data mentah ini ? Landasan nya sama dengan ketika saya mengumpulkan data kepustakaan, meng-annotasi, mengklasifikasi serta menyajikannya dalam bentuk buku " Kepustakaan Wayang Purwa (Jawa). Terbitan fndonesia antara tahun !948 s/d 1995 " yang sudah diterbitkan tahun 1995 dengan sponsor Senawangi dan KITLV Belanda. Landasannya adalah keingintahuan pribadi, keinginan mendokumentasi, keinginan berbagi bahan pengayaan pengetahuan wayang. Di era digital dan internet landasan tersebut bertambah dengan keinginan - sebatas kemampuan untuk mengkonservasi ke dalam format digital ; "berbagi baca" dengan pengapresiasi wayang lain dengan memperhatikan rambu UU HAKI Indonesia ; persiapan isi dari Perpustakaan Terbuka Wayang Digital yang bisa dimasuki dibaca oleh siapa saja, dari mana saja, kapan saja.
Di bawah ini daftar terurut waktu karya tulis Ki Tristuti Rahmadi Suryasaputra - sebatas data yang ada di abstrak thesis Purbo Asmoro. Sekiranya ada Pembaca yang mengetahui atau bahkan mempunyai karya tulis atau foto copy karya tuli lain yang belum tersebut di bawah ini , sudilah "berbagi pengetahuan" ; sehingga makin banyak khasanah karya tulis yang tertelusuri, terdokumentasi, terkonservasi untuk kepentingan jagad pewayangan kita.
Daftar terurut waktu karya tulis
:
Antara tanggal 12 Mei sampai dengan tanggal 27 Juni 1983, menuliskan I bahasa Tristuti : kahimpun dening I lakon-lakon wayang purwa dan madya dalarn bentuk kerangka lakon (Jawa: balungan lakon
), diberi judul "
Serat Pustaka Raja Purwa
(
Sampun Kadhapuk Balungan Lakon
dikelompokkan dalam sebelas jilid ( lihat catatan kaki nomor 8 di bawah Jilid Jilid Jilid Jilid
| ", yang
).
I berisi 22 kerangka lakon, mulai dari lakon Lohire Guru sampai dengan Amitaya.
lf berisi 30 kerangka lakon, mulai dari lakon Rukmawofi sampai dengan Rabine Kitoka. lfl berisi 28 kerangka lakon, mulai dari lakon RobineSokrisampai dengan PondhuTuwuh. lV berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Rabine Sucitra sampai dengan Rabine Joyadrota. Jilid V berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Bondhon Paksa Jandhu sampai dengan Gondawordoya.
Jilid Vl berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Somadinalo sampai dengan mBangun Candhi Gadamadana.
Jilid Vll berisi 25 kerangka lakon, mulai dari lakon Bratayuda Seta Gugur sampai dengan Sudarsana Kethok.
Jifid Vflf berisi 23 kerangka lakon, mulai dari lakon RabineYudayaka sampai dengan Patine Anglingkusuma (lakon wayang madyal. Jilid fX berisi 22 kerangka lakon, mulai dari lakon Raji Pamosa Rabi Putri Banyuwangi sampai dengan Patine Donesworo (lakon wayang modya).
Jilid X berisi 27 kerangka lakon, mulai dari lakon Rabine Jatimurti sampai dengan Lahire Rahwana (seri Lokopala).
Jilid Xl berisi 27 kerangka lakon, mulai dari lakon Patine Mahesosuro sampai dengan Prabine Kunthibojo (seri Ramayana). "
(cataton kaki nomor 8)
:
Menurut Tristuti, kerangka lakon tersebut merupakan versi pedalangan Ngasinan (Klaten), sehingga urutan adegannya ( kadang-kadang juga nama-nama tokoh wayangnya ) berbeda dengan " Serat Pustaka Raja Purwa " tulisan R. Ng. Ranggawarsita dan " Serat Padhalangan Ringgit Purwa " susunan K.G.P.A.A. Mangkunagara Vll, yang merupakan pakem pedalangan versi keraton.
Antara 17 Agustus 1983 sampai dengan 12 Oktober 1983 menulis naskah janturan yang akhirnya menjadi satu buku yang diberi judul Janturan Wayang Purwa dengan kronogram Kagunan Dhalang Hangesthi Gusti, terdiri dari 52 macam teks janturan dan / atau pocapan yang siap pakai, antara lain : janturan jejer Astina Ptabu Parikesit, Dhayohan Sabrang, janturan Gapuran, janturan Keputren Purwacarita, janturan Keputren Mandura Dewi Kunthi, janturan Keputren Pancala Wara Srikandhi, janturan Keputren Astina Dewi Banowati, janturan candrane Raden Dursasana, pocapan Kreta Jaladara, pocapan Gajah Puspadenta, janturan Karang Kadhempel, pocapan Madya Ratri, pocapan Gara-gara, dan pocapan Gagat Enjang. Naskah janturan itu semula hanya digunakan oleh Anom Soeroto, Manteb Soedharsono, Sukasna Mudhacarita, dan Purbo Asmoro, akan tetapi selanjutnya berkembang luas di kalangan para dalang, baik diperbanyak oleh Tristuti maupun disebarluaskan para dalang bersangkutan tanpa sepengetahuannya. Tahun 1983 data naskah tersebut: Judul "Janturan Wayang Purwa." Naskah ketikan, tidak diterbitkan, 1983.
Tahun 1985 Data naskah : Judul "Lahire Harjunasasra." Naskah ketikan, tidak diterbitkan., 1985
Tahun L987 menyusun naskah pakeliran lengkap 12 episode serial tokoh Bima untuk Ki Manteb Soedharsono. Pakeliran satu tahun I satu bulan satu episode ] di Bentara Budaya Jakarta atas prakarsa Yayasan Rara Wilis dan Harian Suara Karya. Duabelas episode tokoh Bima susunan Tristuti : Bima Bungkus, Bale Sigala-gala, Gandamana Sayembara, Babad Wana Marta, Dewaruci, Sesaji Raja
Suya, Pandhawa Dhadhu, Wirathaparwa, Kresna Gugah, Kresna Duta, Rubuhan (Duryudana Gugur), dan Pandhawa Muksa. Tahun 1987, data Judul "Lampahan Judul "Lampahan Judul "Lampahan
3 naskah lain
:
Babad Wana Marta," naskah ketikan, tidak diterbitkan, 1987 Sasaji Raja Suya," naskah ketikan, tidak diterbitkan, 1987 Wirathaparwa," naskah ketikan, tidak diterbitkan., 1987
*** Tahun 1988, data naskah Judul "Lampahan Samba Sebit." Naskah ketikan, tidak diterbitkan, L988
Tahun 1993 menyusun naskah pakeliran serial Bharatayuda untuk Ki Manteb Soedharsono. Pakeliran satu tahun I satu bulan satu episode ] di Bentara Budaya Jakarta atas prakarsa Yayasan Rara Wilis dan Harian Suara Karya. Kegiatan acara ini seperti yang sudah dilaksanakan tahun 1987. Sembilan lakon serial Bharatayuda susunan Tristuti : Bisma Gugur, Ranjapan (Abimanyu Gugur), Suluhan (Gathutkaca Gugur), Tigas/Timpalan (Burisrawa Lena), Jambakan (Dursasana Lena, Druna Gugur), Salya Gugur, Brubuh (Sangkuni, Duryudana Gugur), Aswatama Nglandhak, dan Parikesit Jumeneng Nata.
Tahun L993 menyusun naskah Janturan Jilid ll, dengan kronogram Cahyaning Kusuma Hambangun Praja. Buku ini berisi 24 macam janturan, 2 macam pocapan, 3 macam ginem, dan 30 tembang sinopsis lakon wayang. Data naskah tersebut : Judul : "Janturan jilid ll." Naskah ketikan, tidak diterbitkan, L993 Data naskah lain : Judul : "Lampahan Kresna Duta." Naskah ketikan, tidak diterbitkan, L993
Tahun !994 menyusun naskah pakeliran Banjaran Karna untuk Manteb Soedharsono.
Tahun 1994 menyusun naskah pakeliran Anggada Balik untuk Ki Purbo Asmoro.
Tahun 1995 menyusun naskah pakeliran Banjaran Baladewa untuk Manteb Soedharsono.
Tahun 1995 menyusun naskah pakeliran Banjaran Rahwana untuk Manteb Soedharsono.
Tahun 1995 menyusun naskah pakeliran Sumantri Ngenger untuk Ki Purbo Asmoro (dipentaskan pada Festival Greget Dalang)
Tahun L997 menyusun naskah pakeliran Wahyu Darma untuk Ki Purbo Asmoro (dipentaskan di Pondok Tingal Borobudur)
Tahun 1998 menyusun naskah pakeliran (bersama Sumanto) Rama Tambak untuk Manteb Soedharsono.
Tahun 1998 menyusun naskah pakeliran padat lakon Pikukuhan untuk Manteb Soedharsono. Tahun 1998 menyusun naskah pakeliran Alap-alapan Sukeksi untuk Ki Purbo Asmoro (dipentaskan di Jakarta dan forum Rebo Legen). Judul lakon diganti oleh Purbo Asmoro menjadi Melik Nggendhong Lali. Sanggit pakeliran ini banyak mengalami perubahan, dipadukan dengan sanggit pakeliran padat lakon Alap-alapan Sukeksi karya Sumanto (1980).
Tahun 1999 menyusun naskah pakeliran padat lakon Srikhandi Gugat untuk Manteb Soedarsono.
Tahun 1999 menyusun naskah pakeliran Bimasuci untuk Ki Warseno Slenk (dipentaskan di lAlN Sunan Kalijaga Semarang)
Tahun 2000 menyusun naskah pakeliran Babad Wana Marta untuk Muhammad Pamungkas Prasetyo Bayuaji (dipentaskan untuk ulang tahun Rebo Legen)
***
Akhir daftar.
-l-
53.
ffiffih{ffi I.
.
DI I
H (TABnr,a
%B'u. surE[).
Prrtu Partanu ayr lnCglb Prrbu Soryanlnatal nyang l"ghlti pntae Badyu Partrnr 4lbtr patlb Srcry3abrdra. n"fba3 r - Ingtang putra Xrta Dg vd. palt{nr rupcnr Lagrrra Batban 8*rt, saktng Saptlrga. &[ patlb lrtnr bilrh Sapt$gr punrbr rabaggrttng pcrtaprn lngt"rng papan atnngfpun t blb o.Hn8 Xagerl 0uJulrla. Ing rugla Dovt Partlal kalarar do.t.8 pan ralr fO00 nagrrl. Prull^1, Ll'pat'lb nrlyr Lantual ladosil, Batliera $JA,H.. ltl nenl rartrnr! plnangglh .al ab babat plsrn uedyt plnacnban Lt-no ugundraton para nJr UnO nr3rrrl. ft Patlh randlla nrnton perlt bldhrl. SIDS latr ln.lnr. ngadhrton, pln*rg garra trn8jeng rahr p6tr1 .;Rcn3geuatl.
Fa \f
rna.
, tt. trrgfffi Pr4ryi .t g K lr t
.
I
P!ah' Sandavlata 'q.Fl nrrnlpun t aog rryl narcndrr lng Carbr,nl 11 Prabu Saara &dlhi. Eq1}1j r - Sad ryayrnakcn Dcyl Parttrrlr &Ia Brrlr.ng.n hl'rhd. rrl'g &Juf^aba sarrdya,.bclr. &BA&.-S4[l&-t - fa{a PenngRuba Lrr garbarulrl Lebrprg praJurlt &Jur-ha, gqlayulDg robag. dabs panoalan. fadSra GuJuL[a kaoral gya nrnfur. :
Brtbra Salr'l lyrng
9oner $"rqg Pctru}. Renbqg t SaH. nsater d!ry'La- dcrf-ry kanS cyrry Bcgruan Klqnqyasar lsbot ng&cnya bpogln rabd. yt&darl. Ertungkr praptanhq dtnara aladan ur., dltya X1b SAHPIINC; rsea rlDgrcl' dadya PtRfrc gEf,ln. Belclsa badbar $ftnn8 Patrrt, parlry nlrlt, SaDg Bagur tlry bobontr u{.ng XagarC. t}uJulaba. hmanlng rabdr 4nenS Pg i
tuL allna,. f,atungka prsptartDg 11 patlh Srenggabadral rlnta trryr rrLug Ea,thara gatr| puruna ndhcpant ltagarf 0uJurala. l{anavl eoubeda ngundrralo paranggule ratu rc(Xt uagarl, bndbo tagal{Er Dorl PEttld.. SaH. Sfr laSah
bldhal tapanslrranc. nggalf.rls carlyoa Batbara, S!H. uua dusugl lng GuJulahiT Frar ngartanlng Pratn Prttcy1j ayi. tluoya ngatoa ycn !a!1. Batbara eb*o Prabu Partan{;ye tilanghrng ruLal nnatsn tapaarrlan ndhepanl prdl Cn{uraha, Batbara g.H. lagabr Lalong lagut pqnrb. Prang ralor Prah Saldarlsta lan
-2Prabu
Saln $rd{Ll kaoraa,
tcnatr Leplryu. Bathan S8}crl Etrt€tr dbeup
kb
ydr IbYl Partbl. f,aoarltar ,alobctlptrn Brtbera SaH. vonton lDg kcdhaton GuJull rhar Prehr PsftErUaya pelcrrr"gkt'ng tcngsor dhatong kaprarlranlng tang Eanb' PrulLa trnrb nlyat ncdya nggcEuru dbateng Saptrrjr, llu\ya parft hlng pNrtrr ' Ard'n patlhl Srng llate blathd lrtn6 SrPtarga. &H.Dg yul ka'gou llayan lDgbrg rrra bEtD f.Itglcatrg eyanf, BrtIA ra Salrrl. gya tnadnr oapanatatano terpa pallt kang. garrte gabsb ndholg. nggarbtnl. rBotcn daryu Doyl Pertlnl Ladhcrokaken plra lqpra1 nrtml kanS rala lrt-ug Saptlrge. CrrDqAEtlt r - Iarpahlra Prabq Partay{aya r"g nalga kryang$lb tlgkeng ra$ frlg tfagart hn aIE Prahr Sadhala. Sarcng PartavlJaya lgalen ncd3ra nggg gsnr dbatcng Saptarga; Prab Srdhdrs raroralqn ber3aglpun lngkalg bapa gf nr 1ng Tegrl Buban Bool Drapara. Prrbu Pu'lottfJ aya ksuggubr. gya ucuggol nr{.ry Tegrl Bbrban. I
i
I
i
IV.
.
Rer! Dlapara ryarlg krDS'putra Brnbtng hrrala {ngglh Soketug-actilrhrl,. f,atrngkr eouanlpun Pratu Saalhali lngeaDg ngfsntamken ae{ranLng Prrhr Partaflryr nilruun badbr pumrrlta. Sarg tltb srgab, nrll Iarya go18r r l. Ingkang putra Dnrsasa kagctaL alrnar nrlJ'e lcattrbals uangarl. 2. Ab{l on4harg plnoJ EbaD ngglothltr gttngah gasalg: laIlb. 3. Bcrarpadan Pa!Sga!8, tyu Jrgor gtmrgablrangtul dadoa rarrug khluLr m\ya nJ rantbal lrual rr. Partev$aya dahat Dgurgun, mrta nantep ns4ya aurita. f,ansfg'3$i.hapar:a nrndlut boban t Pratu Partar{aya krdab punrn rreJaya lnglsDg puan Brgavan f,arunayual saltr lblbarateu pagurc! Saptargr. glng Xatr tnglhr nrlya |!iher.. Sa4 lllb lolankl. Xqgq$tS, brp$f ra Prahr Psrt$draya kapa'lggth Eegaran Sahrtrer tlt** nerbc ugup{ra nrrcanlng ksng trrtra Batbara,SlH.. tfualryu, un{aga blllh Pra. bu ParterdJayr Eo{ya ureJayr ke.g rutar nrntca dlpun otatcu da&s crleug Prabu ParteutJayn tobatl feJcng kadbacuhm oouEll Bgv. f,anrnayua ptyarbaf: lng Saptarga. Sandfea runtou hrdhrlr drne gahrtre! pglrJ eugdcen l8PEh. g$DM[& r - Igpabtra Dcyl PartJ,nl lrghDg nggarbtnl eepub, kadbcnlakcn para lnya. Rrrugl lng urna $rng8ul, babann E{11 prlgra. Pe,ra inya ga!! blngung. Eadadnk BBv. Sahrtrcn llrong tongl@yl tlJcbang bqyl, grt tnrurirn parlng plbrrrrngrn. Dsvl Psrtltrl lrn Jabang bayt dlpun up*ara (pulaaara). ItPl ellPun Jerua-JlnlrrnalSclsgtrer ngalcn yGB rardrrnun Bathard, Satcrl. Ibttt Part"fd alll|ng Icor padrr 6rito parrah nharJ anlng Lrng vrlyab. Jabang hryl' plnartJqgaD lrakaglb Barbrng PULA'9ARA lngglb PAIrfSfil; nildn uana ltIS nr}" 11gglh sLncbat vrpa Pilarara. lluntcn taboyong lundn lrlDg -
Prth
Portrpan Saptarga.
A rt
-3V.
gAPTT
PEBDIPIU
TRGA.
U""pf oovanlpun { ngking rayab Eatlara SaH., ratur b{lrh sarpun pal,rJ-apa. rang cyltlg d$rt gu}a. EEt{Dgka praptrnlra Bgr. 9atutrcr aanrl tbpong J abang bayl BalbaT Pafssara (nbgara - Parioara) tuvln DcrI Parttd nugul kabg t:ati, Batbara gatrl. f,ams1 dhatougtpur oclory Praln Partan{rIar nurnn ugnrnglcbl padr alpug Bgs. f,gnnayasa nyusu! nrrat aawl letur tobat, fannayaae, dahrt ng Ias, nuaton Iartrnt balf nrJud Jalla ranrDgra. garta ailget bl'g,th, dcnc ginarggih lrtgkang putra Parbblr SaH. sartr kang uryab Barbary Pal.alara. frabn Pertan{rya turcor 'kapacka donlng Rorl Driparal o,iatcn bi4hrr repa$ttn lng lalbung gulrDg. [df8!pah pfnanggft, dadot prEntr Partg r{eya tandhlrg Bcrl Draparal nalgllg Partav{aya kaaorrDr gpra rundrr. Ihnrgl ngarrantng Bgy. f,anuayara, Rcal Dnapara lgsranFulan. Xo{lng nrL ya dlpun ptalrn di&r 0rnaral kabrneang'barat dcnlqg &pal+ur' datra6 Iarpnug dbarab tng pojok JUaA rlctb tllrn. Prahr SEdhta ngnl, t.ll* dhJngan dr"tl'g putht $rpalrva, tcrah kamran null }lnsJat. Bcganal f,amnaya"., potU.t,
6"f."".
I
19 :,rc1
.
, L983..
54, tsilsstfrilffit|$ffiltsssfttsfft$l|$tt$rl
ffiffiLffiffiffiF#ffiHff#
ffiffiLffiffiffiffiffi BIDAD
Ufftrnl -Lr,,HlPil"EiA.E
I.
UASIRI
Y
I
l
..)
R A'JT E;A ,.-
Prabu Bagukcsnin nyrry lugtrng prtre Raden Bcsrkctbl dsfth patlb Uaralta. Bprht"fr l - lbntc! tqJa Burrrler lng veEa Ec:rirg. S""g Nata dbrtn& nrl-ug kang rayf Ea:ya Srl AntL Llnen nttt pr{kaal' eandlka gya H.dbal. Ea;j. rtr rcranlprrn patlh Sronggrbadra nptng f,agar{. GuJut ahal nabr Lrntira {3rnlng hang.quotl Prahu Partay$aya DlrunrD b{yanfu sabab nagar.L G.rrJvreha Lahrrogan paiabgn*a aattry [agart SXuandryura balentpun Prabu BalfT,r Jat.r3 an Sang nate 0durahE rbotcn prrrun ngranrlc agart gylrah. Pratu Ba^nkegrata \ gya uhean payl lpo &rya Hanungkaral Earya Kitakal Earye Partala'Eyqng pl. tlh Uarsl.tr budhsr bcbantu rrfrg f,agar{. GuJulaha.
&!g f,ata lundnr ngadhaton pl'aprg garra dt ga)a Dovl lartu. l{untcn buJ anr.
kangJ
elg reb hyl Retql
- 4II.
IAOABI
Sang Prabu BaJ I
:-
ST YA
!I
DAPUR
A .-
Bsflle nyrng patlb AaJ ah Bluggal^e, f,arya Pl1ala.
xete lcntaa rbcdbab n.gar{. Dadrapura, nyedanl, prabu Bal:a+lhq'a. bnc fnrtra natr &drapura lolot dcreng keoepeng. Sanaqgte Sang: llatr ncdyri lbedtah Xagarl. OuJulghsr nanglnt nirrug rqtta yen dnta bcbalfu rrlng lllratha. Uunton dbrrrub cBggd nupuh prang rrlng GuJulabal J ala5an Prah Partan{qya dstan puru! qgramk agart eyluah..Pan nanggara gya qa Rerbe.e
Ssng
ucga tnrc budhal. PERlt0 GAC^r- r - lladla Slnandrpura kapapas vadya ftratha, fan CilJrf^;ha, dadya poralg. [arya llarungkarE ngasta puerka Hanlbarar uadya St-uandapura
aant kauaap tlanlharal eanallka dadl rcoa.R4f a BalLka rurtrg, mlya mJa prabara nerpub para Earya snaytn Ulratba, ganl'karpnrrg. Prabu PartardJayF lgrnrgct dhatcng Ulrathal [aJ a Baanta nubtl.
IIr.
LEBl,lBlU
Begrra$ farunayarr l-u8g1b Bcgauan frr{nggar f^aggl-h nsr* (anor -1 lngglh Batbara Praval uy.'rg Lanli putra Begaran Sahttras tuuln uayqb Batha ra SaH. aard,nbrlt grrra Dcttl Prrtld rahghl t aqg putra Banba4g Panreina, Puthrt $rpeJrua darah Serar Oareng Petnh.$gplgg t - Barlho cel.qanan ParaBlrap nnnglnS Dcst Per:t{n{ nolbe trrs gera.b. Hslgka ulrofu rarta ycn bosan CUJEbhr pgungol !r{ng lltretha. Batban SakrL gya tautur nyatdakrn rg ta naraaepuhnya rrlng lflrathal kadhorstalcn SrpaLara dalah panrlerrn &r rl{lra gye pangkat. &EBA[$.-$E[E,l - lloDton u,..a Sabl kabogal rasoksa rEE l"rFg sluandapura, da(ya peranSl denarra rarl peJr!. CAXD[fftq t - Lr8 [Ailr . {, E L I tr G. . Putra ilato bdrapura atnqfrqlug syql gl Piahr Baradhanar "tsttillh Radsn fardbats kang nodhory tapa. Ia-
trnets praptand,ng Eerya Srl lntl, bnd8rgu ka4g nerbc tapa. RaclOn f,gdhilr8 natur pfdongatr sskt"g hdrapura !ryr"aqg kabodbeh dCnlnS Rqtr BallLa. hggatllU. ocr{yoao Bodyan Kardhana gye kalantbl donlng Earya Srl Ant{ Frran lrlng,'lllraths;
IV.
NAGARI
I{
LR
ATBA.
aturlpua Harya Srl fntl.r blLlb tcJa !trunar lng uanr Ket lng punlka tutq toJ rnlpun iatr{ya lngbDg ncrbo taprr lnggth p""1\" Bailsn ferdbana !ryka,ng sarpun kasosanahon. &rya Sl lntl r8l ngandharatren lelaqlahrnrpun Bedcn Kar,lhaRs, tela.b Prabtr Bagulceasan qaUt, vela,a. Raden Eardhana nulya kapaerBhaken dhatong Earya SEl fntdl p!.nar!agan bana.b srna'f,erl.B Llnon rbabadLr sartr kaparfngan radya lngLtng babad uanr,. Earya Srl Antl Eyetg Raden [rrdbrnlr mlya panlt nradrr. frtrrDgba praptadrc Pratrr Partav{aya qyusun ngungde bbct Dogarl GuJulahq supur kabcdr'ah dlnlng Prah Bellka. lluntcn kasrgul onanlpun Bathara 8aH.1 Srpalaua lrn panrt$ranr BIb garl rerargluiitn. teJcnS Sangllata tllratha qgcrtga.ktn aadaye para ndlbyrl ngedsl! persngrn rapsgrtan BaJa Balllrl vutRya aanektr gye hrdbal Pratnr Bagukcgso"
*1
I
r
- 5Pratu
Bltrk r petlh OaJrb Blnggala, Earya Pllara, Dltya
I
Xrldhagga sgal ntutl' playrur Prahr PartairfJ ays, Eapapag para Eu/a oatsl'rg Utratba, da4ya prapg calpub. Gala.tr ElnggalE pbJatr dcnr'g $rpalaua, Dltyr f,rlehagaa peJ ah dcnlFg Battrara SaH,. Prcbu Ba}|.b nganr&,, Earya ltarqurgkara ngllrPcr nala Brl{lea hauaap puoata }lanlbarel eanallka dados !Boa, mrlya hatflr
lrlng Pretu Bcaukcgrua.
i
Prrb'BurkcgrqJra pnlya dharuhr rcoa H,nsn lgnrrat. f"tj'" Hapngkara ngaata Lloa'h lfukrsrLsr reca kaurapl badhar Jaha lantrngsa Prahr 8alf ka. IaJcng Brr.f a la'lrlea tolrikr Sang ttata tflratlL kersa narpll aarrgbg lagarl Slnandrpura'ke.r.h kabevab Prala l{tratba. BaJs la'lllra randlEa. Katilngka oonarlpun Harya Ss'L ,Antl lan Radsn f,arrlhana, lCtrr bIUb nut purna DggeDya batrd varta Kcll.ng, sarta salpun da&g nagar{.| nrqg Xata da.bEt otrkrl nunton Cbnnrh dbatcag Srl .lntJ. uupadoa putrranlprrn l'gt a'rg Dana Betna frtatl kadbrupna altdc Radcn &ralbana. Srl Antl san,l{ta.,Mrnteu Radcn fardhana kaJuncnengakcu narendra {ng uana 5gkErts sarl}un slraDgun praJr'uau1 pfiurd,ngan rarl Xagarl l{AID[nlfl, raRg nata nr,lha JeJu* luk PRIBU Hlxm,AtrISIlnA. Inghng'rayl lpo, 'Radcn ABTIDRIIA rdnlsr,itra n1' nalgka pqlatd.h 1n8 llandafitr. fagl.nr nonton bfsytl grlr{sg gaptargar Deirl Pargld gcda. Ggggp Prah PartanfJaya lan Bathara gakrlr gye liln&rr nr{,ng Saptarga. llunys dumgl frg Sqltarta, kiranaban:Lng Dctrt Partdnl ptnartpulnEo Bathara SrtrL nanAhng gandrung r ErlVa kclah tenpa pultr panalauan nutrtdo
-j., OO.
19 rei
r
.-
1983.
ru$ffiffif,ffituhHffififfiffi
ffiffiffiffffiH nffi,.. I.
.
Prabu Bacrrkeayaral
patlh yttfi",
gang
PuJ
angga Doganan lteratrrala'
RcnbaF r - galg ttata rcntac uigudba.qf uranclgalen natei putranl4g la4g paDan Rcsl llapnbana pnton !ry TNDah Gandare, plnarlugan JeluJlk Brabu t{ancrtya. Sarta raaggall,h sfunantng Batiara Sahlr gabab &ecalan talg garsa Donl Partdnl lngkalg sar5,un sedl' Pranlle Sarg Us,ta gya teta-tata b'trdhor'nartuyl. nrl.ng Saptrqga.
fi. trlol8u-I3t n r I u I r r
!:*uy*
6arcirlra)
-6II.
. (
uUa^rarrqg rerodra) .
BaJ a dttya Prabu Far a lhrdcu a ryang patlh HurtyalrLfur, dltya tr1, Fantu. lr Btnbg, t - S8,D8 xrta aodye ralog trab Ul.snr sobflg aatttyrr, og bsb J alanlpun BaJ I Balvel Eyvang lllsnu bgkang drnoL rAaal. Gya bnrdhr.r nrllg Ulntba ngenthl ua{ya lslonhnto PERAFC CIOAL r - Uadya lcbrhrt prrng tanan prqturit Ulratb. Irlsnbt . kaecaor, gyr lcsbpangan ta4f rrg sanro
T[I.
IIAilA
TITBRASARA
a-
Bathrra Safcl !y8lg $cuar Garcng fan P;truk. ECEhEg. t - Sslg Bagua tnnba.h leng.ctsn karg garsa, Dovt Partfd karg katcnbcn acdal nlla dar tan nedya londtrr nr{.ng Saptar8a; EEEASL-$E$B t - Dhatcnglng uadya lclq ht bals TtrtLacartl lbobrgal SEIrrtr da&o'perer8. Ialmlpt kanran gya glllngLLt.
IV.WrW. Prabu At{BIf,lSA ryang garyr lbvl UIIASI'nanglu lrsFg putrrr taLsth Jabang bayl Eane Radon ltllASA,tanrab nangle.'Egrbas : - SaDB Nata nrrpl vangalt, lclncu oosalr nrtng Saparga nonpll dnjet rab. Pranlla Prabu .[lblnara gya hdba1 lrl-ng Saptsrga tagerur putre. CAIIDRAX^Itr r - Ing uslr Prahl llrralvtJ a tspangglb Bethara Sa.H.. Drpl SBlg Bagus'Dgalccr tmh lflrnrr nulya nc{ya kaprarnaa dc"l'g +"9 R4f e DLtyae dsdl poraDg dodrcg. Petnrk lus4tar nrlng gaptarga. V. PEMAPTX
SAPTA
ARGA.
lryglb Bogauan f,altlgga lnSgf,b f,lrr lrygfh Bl tbara Pranal ryang kEDg putri Bogarnn Satutren nangb lngtra* rnyab Bar bsng Palarara tansah nangla. fEttlgkc rarnrbnya Prabu Basukeruara ryrng. .l
Bcganan [anr'nayrra
Prabu PartardJaya t.ug GuJu1aha.
ta luroenc Bathara S*d.
r
@
Tangtae Palegalar
tel
;
KatunqLa eoranlpun Xalendra f,aolpura Prabo .Anblaasa Lydtg grnra Rctna t{lyaal ngenban fang putra Raden Ulyaar. S"rq l{atc ngatrralor bab vargeltlng J avatal lan pcrlunlDg tout!. Bcgaran Kanuayara nunton dh8nrh dbateng futac lllyaol klnen noaqll Palasara. TrongS$aa &Dg Utyest tlSra neeept J rbang bayl Pa1aeara, rlnangtop kJayan lltyaral kakeUlfprrn nuntea
kradcl aab.ng Rrngl9. SanaUla Prahr Baarkogvala ruaaoa rcnar nDton lltur bltlh bayl kalEltb punlka dlpun kidangakonr l-ng nbenJ arg Sang f,ata Itlratha tagab parlng PrtJa. f,asanr Petnrk qouarr gan L laturl btlth Bathara Salrl ded. ca prang blayar rabr'f rg le leuhlt Prabu fala, Hurdr$ a. Prebu Partau{ aya lan Sryg
bsa aglls
bldrraL ncdYa b.bantu;
Kaoarltp, karg carpub pran| galrf. fsn faJ^u Murdu{ r ta}slh nqkct. PrabPartau{aya Blstutg, nanglng datan paaah. hngu-da-ngu Bathara SEXrf scdr nuksra lareudhal detUrg para doul.
-7Putht
$rpalara nqfur tandhr'rg kJryan Prabu fara lfurdrfJa aben lra aekton, nnnton pra.8 nrhrt, yataBs Prabu Xal^u lftrrdn$r aJur da{ya ndbgPa.qgarublrrtrD, tora.b goda rlya-llrt. Dcnc'$rpalava badhar dadya oatr{ya aran Wyang Bayu Sangara gya hndur nrlng warga. Prahr PartardJ aya mrndur lrl.ng Saptarga, natur dhateng Prahr Baag Losvara lan Bcgaran famnayEaEe bab nrkEvanlpun Bethara Ssb"|. fan Srpalg ua. Prabu Anbtnaaa nunteil parlt lundur rr{ng f,aolpuree Prabu Brgukcryrra ratur bllLh kang putra Radra lllyasa gbsnjar vara Glyantdl narylng LLlen ntlar rcat'rn .lng Saptarga telarpn. ilatr Kaslpura garlrblt grrr B Dltur sunarrggar DnUc panlt lilnftrr. Prang aurrk-arrrl.rn r urdyr loleltut, tlnandhlngan Bogauan Salrrtrsn lngkang rat,al aJ 1 uantra vlbuar srgung Lslerbut sanl dhasr.h lrr"fuh m| ya tobat. l{aaans lodbawr,rn vargoul ndng kandl'snge dhcvc-dlrove.
,19
56.
-
a
rcl
1983.
LffiFfififfiffi
HHfiffiff$ffi}ffiffiH}qffiHnFffi r.
. (ulmAs)
Pratn llandralc6arare lngglb Prabu f,ardbana ryang patlh !s!g lrl lpc Radou Artadrlya. Rcubaq t - SrlB Nete rraa nylranl hng garsa ktDgJeng ratu Denl Artatl kstrg rus Dggtrblnl. f,anglng nonten nanaLa !lHrg-nagarl Hdd-ladtaka Prabu llltyakar4he ncdyr, nyurnn garra nata l{andrrala... Katlrgka rarnt\ya tnghalg pEran Ucehang 'f,anrfyan Prabu llahc$rsrr, nganthl rang .lot, narcndn tng Gltlngrlcrl Prebu Dbenadenar lad ngEbll alon nggsDya arga qylDarl grnrar sartc leDgtch gatdrg l{anlnantake. Pr:abu Itandralceayata parrah rrlng hsng panan u{,b rabarJ +nlng pral a }landar:aka. Prabu Dhanadeua lngkarg EaSalr gya parLt napagalen paraqguuLs. I
rr. lqaoaer HA4l{aryrAqf {
RrMA BrHA!$a[a)
lyEng pailL }lanangya}Bar DaEpl onq& lpnn kang rayl gqL'tn8 DuaraeatJ. Praya Prabu Hartyrr f,ala Kregna tunln patlb Eegva Pangga. Bggllg t.- Sanl satntlDn ue{ya ugrebat garea }lapdar:aka
\f a dltya Prabu l{ltyakardba
lunton bobLdhalsn tasa{ya rasekaa.
PERAUILCAAAL
t-
Rasekga
t{anllanttka-
-8lan D,rarauati.
prdurlt
0tlJ.ngueol, da4ya pcrug. Prabu Dhanedena kaeoranr terahan Prabu tlandrrkcsuar!, utrsan nr{:rg lllratha uLnta bcbantr. kapapag
IIr. tFRttPJl[ g a P t A
A R c_A .
Bagavan Sahrtrcn dbacub dhateng lngr."l,U saysb Balbang Palgeara
.;-
dsfsb Laalalg tangg[ Butu Rodel lfl.yaral ryrng - gerar Gareng Petrrrk, klnen aa.blyantn nrlag tlandarala. Sandlka, urateu ltdhar . PERAI{0 SEffR t - Uoutan vana Palasara lan Ulyaoa tabcgal denara oaH-ng Uantnantalca, dadoo ptraqg. lfagau, dcnava satt pcJah.
IV. ITIGARI f
IRATEA.
Pratu Bantkesvara ryang Farg putra Raden Basketbl dalrb para EqE ya, nanpl oouenrpun utrsar aaklng HaldarEla Patl"b Arbadrlyal latur nnhrnra blyanfu. Prabu Bart&esvara LslaDgktrry T*, gya J engtcal rr"try tlandslcang putre Radon BaaukertJrll Harlra Hanungkara, &rya E[t*a ralra ngantbl Kecqr.{ ta, dunrgl fshfun lla^nd$alo gya calpuh prang. l{edye ragckra kaueap Hanlbara dcnlng eOi Hanungkara, tenab sall dsdog tGolo Patlb lltT nangyakaa
lin
Eegva Pe'gga kcplayu. Y.
t{loARI
l{a}f DAB[trA.
Prabu Handrekcssara naFpl rarnrbngra kang raka llata t{lratlb P:ub Bazukesvarae lan rala tararcpub Earya Srl ADtt r ugl Bartilg Palrs$a d!-
ldt
Ylyaca. Sadaya uau kaJayl Jagong elranan, ugi ne{ya bcbrntu. Katungka kangJcng rahr Doyl Artatl babcran rlyoa'lcabng, plnarl"ngrn t4l alh &ADH U A lI D R A I) U I P A. Prabu Bagrkoararr ntlya dharnrh dhatory Pal agara lLncn nrarl rr{.g paprEngtl. SandrLa panglrt. "ofy. qAlDnAf$ t - Prabu l0.tya [udha rlvab Prahr ]lartyu Erla Ereoa, lrrpi cturlng patlh h! ilssk{ng uadyr. Slgn, aanL hdhsl noryub prury. Pa.Laaara rsn Utyaro kang nalur BaJa Dltya krlralt! karoranr nrntca Radon
garl lun&r.
i
19
.
rcl
-'
a-
1983.
-9-
ffiffiffififfiffi ffiffiffi[$H{ffiWF*fi 57.
h-."
Baankurrn ryreg patlh Hudhadarll (nrtlb ltaai.tr nlr rrtl), Eg!hl8, r - SllnanlnS LarS putra Baddn Barukcthlr JaLarar krtllrr rdr {g nrng t anS grrua Retna SlbcLtL. f,asarr ruanlpun utusan saHug [agarl GuPrabtr
Julaha, utueanlpun Prabu Partana uo.gglh patd.h Srcnggebadra, ngatnrafcn narala. Drpl narraJ^B ssrpurr tluupttaa dc.l'rg gdry Xata Ulratbal EtttsB Prabu Baslcoayara parlqg dbarnrh dhrtong patlh Srenggabadral uananl pDccn yektoa putranlpun Prabu Partcna lngkans nala Dcsl Danar{l nrpena b gcrsa de'.l'g Badcn BagukotH., Il,nen uyouanaken rr{.ng flratha. Patth Srenggrbadra randlIa, nuntcn Parlt vangrul. Sang lfata uu\ya dabwb lrlry prtlh Hudr'adana klncn Dgrlpaya e1rq1 nf 'g kang putra. $an4fta mr\ye b!,dhrrr . Solg Nata hrndur ngadbatonl ptnapag garra kangJ eng ratu kalall.h t L. Ibul Rctnadl.. 2. Doul Uagtn. IfC PASEtsAI ]UAYI t - f,l Pati.b ngahtrakon parentahtlg Lang sLaunutr dhateng para llarya t L. Rtdon Baruteatu (putra nata gakrng Dovt Yarlu). 2. Harya Hanunglcara. 1. Earya f,lt'La. 4. hrye Puta= Lf,. 5, llncnggung DanagErara. 6. I\ncnggung Ea3-. -nylna
II.
Dailt'
TAGARI E
lt
DRAPURA
.-
dltya Pratu Ihgnlyara ryEnS puJangga dltya Rgst llrekr, rrllth buta baJang k{n.'ya gulang-guls.B DLtya Teoel patJ.b fEf^a Blgcra. Irlg= reaFg rlnonD$s r - Sil.manlug putra hlatlb Dltyi feF llagna Ln Dettl Ea8!11. Sarg Resl Uroka lrrykenS fagah nguladanlr glt panlt bd'&!,l. Patlh 11no! DJ arytangl. RaJa
I
pcrug.
r-
lJa{ya racrkea hdrapura kapapag praJur{.t Ulratba1 da&o Parir denava Laaoranl gya Luldar nanJ{ng sanao
pERA{C G.qCrT
III. PERTAPAT S A P.T A A R G A . Bcgauan Srt.tt"" db^arnrh nrl.ng kang sayah Palasga, Ilnen lguPaya alrnanlng kang rala Redon BenrketJd. GSra pangkat dsf$ Scnar fnrcng p6-truk. PIntKi SEIAR r- Ing t ansr Pa]agara tabegel raselaa saLl'rg bdrapura tera"b da&g
porang. 'tfadya rrgckta
oarl tlnas.
rv.w(unruslrm). Prabu Partrna
tfnangfsu krrg putra Dcut llansrtl
nyusuB
lasuvltq!
-IOrrLn8 Radcn Banrtothl, tratillgka oouanlpun patlb Snnggabadral latur bt.ttb Prabu Bagukegnare kapalcng aarpl oranlpun Dorl Darastl. Oya tatatata bl4hsl ErUg lll,ratha. gAfDHAfAX r - fng sanr f,rondllyllllo Dl.tya Esf.a Ergua lan nyl Do1rl E1gnf scrl tapernytrnrn nrvrt dr&s lanrng-a. $uang Xande turnn, anF, ackra lraka'lr! dlnandoran dadoa Jalm DdrrnSno Dl,tya faft Eagna,'rvaral putrl nanl Dcsl UlBlilIr donn DEvl Eaglrf f-ngglh innnl Inrtd narl R.tnr llItRIlTI nrnglng tlultah hrdhc3' Sarl kedhanbu srltE aatrLya LaDg neube tape. Sen4lka gya hrdh"r. Kaoarttg, Donl tlaranl lan Uuryatl sa,ratBa-lar3a 'tggonyE rcnbagan tansEb aulaya, cabab tlgt ang cafunggeL budheg. faabdaf rlontcn ccbug k"ry nqrbo tapa, nanl pun $tlN0ff.ABA. lllrcng plrenbagenrng putrl hlcallb l.ngkang sarisl ruleya ulu, oclcng srngtara gunuJ ong lrtrb-lateh, nuntcn uunryl por-nahr FB llaran{ lan lluryait" I hagyat nulya aari llnqf ar. CAnDEAf^An t - Raden Basukcthl ncdheng tapa lng ue"ra, gltlngab'd.nl.ng hlg 'rq)'l Banbang Palasarer Bya raranglulal. EafuDglta praptantng Dstrl HargFl lan lluryatll gell lafur nlruuun cnrnltar nrnglng kabuJong, qq ',llg rrraha (celeng). Katungka preptaFrr'g celeng srngkara, ugl nedya ndhcrek sndtai Daton vllaangnrr ur denlng oatr-tya katallhr tcnah cclong nurlng, dsdt pcrong. Obtcng badlrar Jalna Ernulgsr Lrrgglb nar! prn, $rnglrta. Xunton katarpl panrvltonlpun, f,asanr praptanlng 8cg1 Yrckal Dyuyun putr{. kalaUb rraur aabab nlg ton p+ngr{ttg punl}a gusttaipua. BasuLethl datan su&a, nuntrn pcrang, Rosl ltrcka tangab kascoor. hrtrl ka,lth galt nger!-k, tolqh badlrar Dltya Kela HaSrE 14" rasclal' Eagnt. lfuntcn aarl nfrhlng pg rang, Barbotg Palagara nglrpaoaken Jsrparlng, buta kakELth potab. Bsai Ureta kcplap uangeul nrlng hdrqrura, Dene Pal agata ryang R alcon
hnds rr{ng llratba. CAIIDHAK.{il r - Int bdrapura Prabu Hagnlyara, dupl narpl aturtng Rcal l|r1 kae bilLb kanS'putre LaLallh pcJab'alcning rrtrlya lJlretha, gya rurlng q tL nglunrg rrflg Hlratha. BacmtetbL
V.ltMAru HTRATEA. Prah Brgukecvara Drrpl aouanlpun Piahr Partana laarabakcn lnjkaFg putra Dcrl Datrartl. f,atargka eoranlpun Badcn Ersrkctbll PalaraneSurgkara I ori paDakaeano SrDg llata lalghrrg oukel Danl h'nartf nrntcn'Lap dhaupakou antuk Raden Baguhothl. f,agarq pangantlptu Prabu Eagnlyan, 1l Jcng praq a!uk-a[uke'. Banbang Palarara ruJa baratl nenpuh rungarh tc-eah
[email protected]
TJ N C F B -_ f, A I 0 ll : 19 nrl L989.
.
-LL-
58.'
ffiffiffiffiff#ffi
fhilffiffitr$ffin I.
ffiffiffiWmffiffi
NICAEI
HANDARAKA.
Handrelcorsara Vang patlh Artrdrtya. fitrbgg, r - Badbg dbrrry prtra nata Badcn Handradvlpc plkantuk prrtrnn{ ng Pratn BurtrE-
Prrh tpm
Lnng
{ye lnS ltagarl bryvrpurr (prttrtu ralfng yl&daff Battart rltrelol) tngkang nad, D.rrl $:L l{lrrtrs. tfuglng kaprmdhutan bcbsla, gagra^bJr rnJud r
L. Jtnentn daha.al kagungarlpun Evang Bnha. 2. Jl-nentra englnr kagunganlpun 4n ang Ba;ru. 3. Jlnantre tlrtrr klguganlpun Eyuary lJlqr. gasta
,
lallbr putrt hrlyapure
vau Lalrpar dc''rng Rgrf a Bgoillrrptfa f,ata nrnton dhauuh dhatrng kug rr}rl patlb Artg Prah Jeya Srngtua. Ssng drlya lclrleo pyar nrlng Saptargal narabalon pcpundhutan purlla dhrtong Bcgauan Salutu. El Patlb aandllr gya bldhalr uganthl tulcnggung ArtrLal
lan tuueDg3lrg Drfyand!.
II.
.
Pratn Jaya fuDgkara ty8!g lngkang rayl patlh Jaya $uerka. [arpl prrptanlDg rqf a d,ltya lng hdr8pura Prsbu Hagntyara; lngtrlg no{ye gabt yrDtu Prabu Jeya $tnglcanr rl.nangka J aLaran "ggcnya nedya nalog pettnt-ug putra lrakal { [ ]ty. r'a'l a Eanga hn bnl ErgDl. salcr ng oatrtya ]rLratha. Rel-{ a8 }landarals' pualka baua"b Uag'arl Hlratba, rlb Prabu Eagnlyars parlng blyantur Jf.E krkalh nsne Batdha Saktt fuvln Jltr ftthrlEl kadharnrhnn rbegal leh'llg pengantoD" JLn brkallh erndltr, gyr bidbal. Patlh Jaya Srncrke qf slpargl kanttl ngorlg 'ued;/a. BBBTIC GfGAr' r - lla4la Hgcdbarpura Lepepag ua{ya Mandaror.a, dedl. anl^q;ra. Nangr"g vadya ltgedharpura kaeoran; gyr Dy{.pang Earga.
III. PERT Eegavan Sahrtrcn
.
narpl oouanlpua utltsalr saLr'g
UandaraLa
H' patlh
Ar{adrlya lngkqng nagrabaken puldhrtan penganten putrt sak{ ng DlrrTuapure. Sa.Dg tllhl gya dbarnrb nr{.ng lrong ua},ab Palararal klnen nyuyun pqlndbrtan sau dhEtcng Srrarg Bsyu. Banbang Pa.Iasara oandlkar gya bldhal aryaneLarano PERAilG SEKAR' r - lbutoD uana Palasara kabegal ragekea sa|c{'g Xgcdhanpurat tonab da&a palcalara. tia4ye rasckga salt pcJah.
"
rv.trAryHilqA[ ARGA-
l{ARItrA.
Hyrary Bayu nanpl nyqhn{nrm {yvang Naradar rapdrlu pstfnS plraal
-12btllh tulur
pepundhrtan astrg Srreng Bayu !ry nagarl llrrynapura, calon bcgal. Ingkslg rcnghr patr|,b, narcndra furyrapura nodhl Dua.ug Prabu l{andrakesr.rra apa bcnsr panccn tunggal trr.trn trah ryrang Baytr. }langLa lagr LaDg kapatrh ngupaye peptutdbutal rrnghc trrb lltaou; nfb kedeb lngbry prg y1tna.
Eatunskr oouanlpun Barban3 Palrcuaz Scrar Gareng lan Pctrrrko !htur ucdya nynuun ngarJlll J fnaltra da.bepa, rartrta lan tlrta. Suang Bq;ru ngand{kar bllLb Jlnant'ra trttsa yau aboton karat petral rabab Jflrntn t ttge vau mgcdlfun kasat notral nsrulg tteg karanrpun kl'arrya pratcndha oya.b'ocalunflg J aran, Enasanentcn llpang Baytt lngglh kaparcng pa1,l1g kalonggaran dbatcng Palaaaral lnggfh punlka Bagod,onrrrgr wJurt{rg Jlnantra totlga rdlr lrlnu sagod ngrlaal lcalangonantng Wvang Bryu lnglcatlg DaEa KAIII BAR.[[. Balbang -
Palarara saga.hr nunten qyalctt kayt! baratl Lada&k kagcblat lng algla Iedrsr Palagarq bntal. Senar utrr{.ng sulL ngcntutr bstat lenrg alna, kq)ru oba.h, rrob ptraala saDya rcnta"h, y8rna OaJEb Sotu Bandar Xaga Kanotnl ElDrten pcrang lavan Palagara. Uangllg gya kaFleab dcnf.ng {nrang Ba;ru. Sarta sagrh narlngalen pepundhrtan tnrs LaJuJWakcn ErtDg Xagrrl Drryrnpura. Saha mllb Efuang Bap parlng vlelll bl]fh nengke l-ng uancl pcngqg tcn kaarak, ba4he rpnton ganbclaLa. Prarlls nonSb Palagara Llncn q)rlpta krasanae Jlnantra angLn, Brrrrl natr.k aJ1 l[Ol{IA TANIPAS. Iu\ye Paraoara g{ ncJang. lfuonya lebda gya psrlt uapganl. V.
UACAru
}IANDARAKA.
Pratu l{aldrclcoouafr nanpl rauubnlra Pratu Bagukossara lrn Pratrr Habearalal Harye Srt Artlr Dyarg Earye Manungtrra. f,atungka eovenlprm lqabang Pa.lasara ngaturatpn kroagahanlpun Svang Bayu bab pcpundhtan: lfunten ngrrak pcnganten Badcn Hendradvlpa rtbatcug il"gert Drryuapural karr151 Dl.tlh
baltr, ftbot nyabrang garodra. Kncar{ ta, Jb Batdha Sckti lyrFg f,athr]Er ngqya nbegal penganten. Gya r.gtr ctpta paaang tenrn3, torah prahtne pongEnlcn peca.hr kElg nlttb sarya rrlcnulJa,ratalc sJl UICttfA Tfi{fPAgr kadedat ana barat gg dho tetr'lung, tonab Lutg klolop BorJra kaontat rrLng 4hrratan. T'nuntca palosara ra, Barya Hanpngkara. nadosl lrqng pasF4g tcnrng, plnangglb Jf! kd(affb, ngaku utusan aaLl'g Ngedha.pura ne{ra rraJtyr po ngantcn. IoJeng clados pora4go IIarTa t{anunglcare ngrotc puaaka fianrhrrar Jln Betdbs Sektt latr Kathlte Lauoap Mantharal oarell,Lr dsdl tooro XuLya ksdunrngaken tng gletJc oanodra, kt-uen tunggu scgErar vfnarab Ll.nen parlng q* Dya4g paluJ a urLng qdbgah J alla. lpa panuuunc Eanungsa, kaleralgatrr qf paya antuk kaJcn lan kaerlngan. Sonton sall Lltlh palna ral:l.h lrtng hryyg.
lep.
plllao
Banbang Pal^asEre
-ut-
NaSarl Drryuapura Prabu Baratnasa EyaDg putra Dcrl SrL lJlratna' Xanpl rarnr\ya bcran caltng llandaralca Prabu l{anclralcrratar-Haruqgh Pra,bu Basukcgvt!8r Prahr l{ahoevaral IIarTa Srt ABtl, Earya ral Palaalto' ryrry pcngaatcn Radon l{andradnlpr. $lnarryarr ranrhnya &rnng Bryu, ngatbga.latcn Jlnaatra dahane, -g, nrta dClsb tlttrr turlD Bqls Drr5ruapura la. Handaraba Laabn humn
OAXDHA4AX
Suang Bayu, Radon lhndradrdpr nrlyc }adbaupaton ptkarntfllc Dorrf Sr1 lllratla. Kasanr pangaruhlpun Pra,btr Eagnlyara hyln Prabu Jaya Sunglara dabb patth Jaye &ruerkal nr4ya Byurur Daul Sl lllratua. h&g prug saqtalukan. Prabu Eagntyara DoJtb deulng Barbarg Palaaara. Dene Prabnr Jaya erngkara karcgtrr &[a lunoJar.
f9 ncl r
i r tr t r
a-
L98t.
r'.tf$$t$$tl$llllfi+ll$lltlll$lltltl$ll*
r*
**
r
5e.ffiffiffiilffiffi ffiffiffi[$hilfl$tr#T*F$H I.
UAOARI H A
T DU
R
A
H-
.-
Prabu f,unthtboJa uyang hlg putra Raden Baarlonthlr patdb Pralartl, ts ddtl tuneuggrrng PraplanrbElco llarpl raw\ya kang cyrng narendra trrudya Prah Barata. Rerbas t - Badbc dbiuplpun Radcn Bagnluntht plkaltuk putra l{! ratba Doul Bandbandar{.' nangtng krptrcng pauartoo blll.h Sang p11td ugl U'tl
nar rqf a dltya lng Gtrthve Prah (brrcandra. Prch Barata, qrntrn dharnrb pl lgrnton enggal kaaralc dbst rg Ulrathr hcrarbn. Ssng Urta <elboJa randlb gya
tatr-tata
ngar.ak pcrrgantrnl b!,dhar.
Sug Prabu EurthlboJ a kundur ngadbaton, plnapg. ksng gatsa LangJ
ong
ratu Donl hdragrl. f,u\ya
brJ anr.
rr. lfAclnr o r R ll, I r I .a dl,tya Prah Goraoandra Dyang kang rryl Isksendra ElrEhllaltaka Prabnr l{ttyc trrr.lh4. EShrS t - f,anrilnan blyantu nenptrb prang Ilretha, Prah l{ltyalordba datatr Pururr rabrb runro, kabaeab Narcndra lll.rrtbt. Pranl le narug adtnbrnl eaklng Letoblhrqr nggonyr Prabu Goracandra lrse ngrobat D.vl Bandha'dtt'1.. [ulya rlyagr uadya rarclaal bldhEl rrfry fl16tbr. PBRltfi GAO Ur. | - Denava Glrllava lan [bsblrant*r kepapag bstsrn ]lenrtrna por&ngo Denava karcgcrr nylrpang rarga' lrnl|.lg yrtrl, aulaya Raf
i*Ut.
^":"
-v-III.
PEBTIIPAtr S A-PT
A
ARCA
.-
Bc8euar Sakutrou lyang uryab Brrbeng Palrcrra2 B.Ulyaca (putra-tr h!.naaa lynryd.&ub!&t-SaDg llllil no{ya JagoDg prngantcn nr{.ng ll!.ratbr, LDgkang uayrb rcrlaathl iaprnalaufDlr hr.lhal. FERANQIEf,AB r Uadya ragekca GlIi
lala aarl rbrbogal
Lng
nargtr dE&A prdrg. Dcnavr saFl pcJah.
IV..,
'
Pratu Erarera Dy.4g kang garcr s.l.llB lllratha Dcsl Banrratl ihfrh putra Radyan Pllala. Ronbat t - tlnLrbcfs! kang rrlr Nata Ulrathar qlum ncngl nggarya lrsa gadbaL darel lanht. Qya tata orrroga hrdhrr mgrrul putrr Lltlh baltE. Egg45&1r lanrihrJr raLi.B pdua &rnrg1 gls& banr,b fllrathe, Pra bu Easra[a nra, ang barlsan lallrg 01r1]aua, Pratn Goracandr:a nedya ngrobct DouI Basusatl, touh da&s prrng. Pratu Eagrrna karranr &Ia lnlalar ldry
flratha. v.NAoAru
UTBATEA,-
Prabu Bogukrsuua nyug nrrastpub [ata Ho,rr,ang f,anrlyan Prabu Hala suara nluab Prabu Dhanrdcna, BBr, Salcutrenl Banbcng PalagararB.l[lrrlt-,CtfQb iranrlaran.:EC*fS,t:rNgrasl pengantoB sa,klng Man&ra dereng dhstong. f,acanoouanlprn Prah Hasrans eagarsa putrcl ratrr rananl lontes pancalara kl^eyan RaJa Dl.tya
tng Glrllasa.
tan d?,agu pengantrn llandura prapta; Baden Banrluntht nyalg Lery ra ra Prah f,untblboJ r aabr hry oysg Prah Barata. nusgab Raden BcsulonthlLadhrtpalrn antrt DoYl lsD4hrn'hr{. Bcgauan Saktrtrcr. ratur dbrteng Sary llatr lfbatbar nyunurten Jodb uayebntri, engLat, Rrdcn Ulyara putnntpttn Pratu lnbbalr E*|lS f,agarl f,arlpurao Prabu Basukcssera ragah ngSddc putrl trah hrrtaorrlta, rnye\ye or rargL Prah SrC,kala, nar!. Devt lfagtutl, nrnglng ugcr tltyaaa ragod ngundrrakrn parangnrtg salr{ng Olr{.laya. Sang ltlbl Ea3ahr uuntsn sarllblt klayan :-fDgkarg rayl Ulyara ncdal qf aule napagakcn nongaabo Iur oaJrrel r - Prabu Gorrarndra ryarukr,,Radcu,tllyaea f"S!."tg EtJo',g DgElpll puealrd'rlng karg rake Paraearl nata ssnJata UAIAIAXIT katanataken Goracandrr peJ ah. Pnbu l0tyalcs4ha kade..qtan Prabu Bagrlcauarar nuntca dlpun &rk!d kathlh-k8th!.hr ratant Xltyakardha natur tobat' Badcn lllJara nrnten Ladhaupalccn antuk Doyl. lfasbtL.
*'n
tot
S;i
Fel
t et
', I
-L5_
60. LffiFmnffiffi ffi'ffiHffiff#ffi$ffiffiffiffiTfi I.
NAOARI
I{ANDARAEA.
patlb ltr\yrtna. B3gDtg, t - SanB Xata ttaa uylrarl hlg garra Dovl $rl lllratra putra Prah Baratna{ya t4 llrrlmapura. ( Ucnf Sr1 lflratna talPur nSgdrbr nr ) . Nogt rcnt,dn ParangEuka r1| a dltyr "a eaLi'rg [agarl csndhl hmtqll Prabu f,.Ia Dtrl &s6!g r lDgklrg ne(ya lgalrunaken g'ng prarcsuarl. (fal^o Dnl lgvara. prurlha putrrnlpun Snarg fa\yata). [strngka rantbqyr kang ratr'nata &.tbguosl Prrbu Dt'anadorar lagah blyantu lg{.lsrlrnrng rayl. Wa bl+rh-r pacak barlg. Prabu lhndradntpa ryang
rI.UIOIBI OAIIDf,I
BUllt.['LA.
a ditya Prabu fe,la Dnf Aouerr. lyang rayl lpe Raden Jaye f,unan, Barya Drartballrael petlb DLrZadrattba. Rsrbes r - Xe{ya rbodhah Handan&a RaJ
kanthL erana ngrebat ganranr ng nata Prabu Handra&dpa. Oya budh-r nerpuh pg la,Dgo PE4AIG A{G{L r - HadYa Candh{ Buntara canpub Pra1'' lanan bab }h,'darl ka kanthl aenapatl llata OltLuguesl Prah Dbanadeua. Uasana Jayahrara la!, Draatba"larar kapren, mnton ntndur.
III.PERTTPTN
gAPTA
A RG
A.-
urlag ksry uayab Palaeara, kLncn bobantr dhateug Mand^erata. Sandlka, uulya panglat rgrntbt Sersr Oareng lrn Pstrrrk. PEnAilC S.EF{B t - Denarn Candblbuntala nbcgrl SsDg Bagug, da{ya prncalara. Bcgaven Sakutron dbarnrh
Para raseLsa
larl
hasoran bubat uanrut.
IV.
Nm.r8I
t
Pratu Mltya Eardhe ryalg kEng putrc Radea,dltye IILA DI'U I,AUACAI patlb faLa lfarang Iaksa. Reublrn s - Ssng lakcendra nedya aelah kEprabou 8umantl ksng putral nq'g{ qg dltyr Nl]^sdsdl f,avaca dereng puru[r ftbot hEt€rr' bcn aupcna plnangglb yldadarto Kalg nara nu\ya dharnrb, lngkang putrra tslncn radoal grl&dad rau, lEbet o].!.ng;-elrng paqfenengantpun punlla takrlb ttrb-1ne f5;'yang Earuapuroa (lauata). tralg putra gandlla, gya panlt, bldh'lo CAIDEAI.I{ r - IDg tfa8e }'|.[NTIAXIA, pnten sl&darl slral. Ne'gBt Detrl lEITA9UAIA putranlpun Svang Suatdba Nl.t'ya. Dltya Nllaalcalt Karaca S pl unlnga uldodarl rlranl gya nyldra IACA kang kelpal klayin butl[Eo
Kacgntta, drpt SaDg Dcvt purna. saEng
alral, nedya buaanar. nangla kaoa da-
-16tan nonton, aunten nnnglr ratltl nadosl. IaJeng p{nar€glb Dttya Ullsdadl f4, u&oa; ngakon nanavl kaca kEbektr. faaunri denlng SsDg bsl, mf^ed8dl t!fugi narrngakeu ugor SatU Deyl puru['lcrgann. fad.tlfuk rpntoa gcndg.a n8!4, ruIA SU[.A f-Dglring balr13ekga tlr89,;nreJang dltya Xrladadl, Kasaoa.h,tn pru8. Iatrrngka praptantra nelUrry fa,lerara ryslg panaLauanr rfuah k .4g sqry& pancalara. Drpl rnra tehru-tt-naFrdtr DLtya [Ltadldl f,araca ngehsn fsru treb Enrslg Earnapurnal Egnal{ka rlnargh'I alcNdDg Pa^la,sara turtln kaalon tt&Dg. llasrnr Balbang Palrgcra tegah nbtyanhr prangr mrntcn latal df CISUU0. Oandarsa RaJa Sra1s ngDuptrt lJr labandrl ratur tobat gattr cagah gutdtl nrtrg Banbang Palraara 1S erhrf-n$un. Pa,lasara Lodtryt nrnpll rqDgttrg ksntFt JanJl ycn plnrJu nrndbaag rrlbct, Lc,l.h purun tctulnng. BaJa $ralt san&lla. Dctrt llltyaouara ntntca kaparlngeLen rlnqngta, gsrya dbrtcqS l[.tya lfll^ud8dl Earaca; gya rarya pcploaban. Polaalra trua lrt-ag l{a.ndlrata.
V.
.-
Prab ltandradnlpr nyug rara raraeqluh Lng Duyrapura Prah Baratra{ya' tur.f.D raJa tllratba Prah Bagtcauerra da]ah.Bsnbary Palasara. Sadaya rau aarya JagoDg olralanl turdn cablyantrr {ng hga. Tan dangu garr a nsta llandarala Dcyl Srd lflratua, brbaran rlJ ll dhaloplt. Ingkang prlya ptnrrlngan lcaErolh Radsn l.l A tl D B A P I I I, dono lnglrangpntrt pharfnganuerangi Der.t M AU IIBAREgI{ I. fasaru panga.utrklng Natr Ielsa lrg Canihr hrnta.lo Prabu {.I. Drl Ag Bana, tlnb,ilbeban donlng Banbang Pa.lasua lDghang nlaata ganJ ata IARIXAI|G, ng,tngsekake! 1nrtra lata Kala Dnl Asvara peJ a^h. Earya Jaya f,urara tuna.J "r frgf.,ng talglh alltr lala DIITA BlEASllAlA.-
TI,XC-&B-r- EtIOU. ,. ?O roj. 1983. :
-
- I7-
61 .
ffiffiffintr{H
ffiffiffi[$ffiH]ffiffiffi I.
XA[ilRI
U
r RI
T f, A
Hrnn
.-
Prabu Basukrrvarn ryarg hDg putra Radrn Begukrtbt trn BagrmS*., fulah patlb lludha Dulr. Rqlbrr s - SErt Xrtr arsa rcloh L-frrboD grneltd.
lnjkary putra na4yan Besulrtzhl, naryla8 nangLr sabtbardprn rrlalcaraletcn lqrrrnt putrr Redcu Baarndrn pltantuk putrrnlpun Earyr HuungLarra faCfrng ucvrngl D.Yt H A L I B B A T l . fatuegfa oovanlpun lnghng rtyl Lrya t{a-u'rghurr'ratur b[fb lng hDg putre putrl Dovl llaltbrata slna. Pratu Brgukosnrra gya dbarnb rr{ng krtrg rayl Pnrlu llanerlyr fnf Qanaan rylnt Badrn Baaundrn ldann ngupryr atrnant-q Dovt llall,brrta. 9rndllr gya parlt !1lrr-r o Srng Xata ltrathr nrnton bldhd rrlng urnr Pandrtlr lodlr pamng pegpgplan nyopongl sato rrtrtnr kanggc plrta rda Jnnencng.''1rrg putre nate Lug torbr. Gya tata-trtr budhrt rr{-ng ralr Pandrkl. .
rJ. IAfiARI 8rt{lfDL?URA.Prabnr D E i A D I ryang pitCU Dtr3r Dyabalr oaba dttyr frtr hl Lab!,. Rcabaq. t -'Sc!B [atr'kopengtn dbeup Lfryan Derrl Urllbratr putnnlpun Earya yryqngkga lng lllrrthr. Patlh F.rta Dyttlalr Leutut ngabretrn D+uaJ.e pangluar nr{ng llLratba. Srndlkr 8yr badhar I dcne Prabu Ibradl ugl nr!totr rqr'gkal nc{yr ngcntotl Lng rdarrl Lltb l{lrat&a. PERarc GfftAi' r - lla4ya Sluandapun krprpes ua{ye Ulratbal suleyr-tng rrlbeg dadog prang. lla{yr sluandapura kmcsTl aorbpangan rirga. i, ', III. TTCTRI CAIDARA.Preh l{anerlya trl Raden Beguadara nra pnapts Lng &edbaton (hnCrrlr sak1.8 [qgrrl lflret&a" Renbes r - Eang rarl Rrsl llanoabact lundhrt httrangan brb glrnsnlng Lgrg uryrh'aalon'nrnhrl Prtbu Haner{3rr nttur blllh ssgah agutrdlDl. Kstt&gka coranlpun kang nayah Banbrng Pa!.asara lrn Sclrr Gelong PetnrL,l lrtur b!{h ne{yr grblyantu. f,untrn Parasua pUurrhan !tllpala almadng-Dorrl Ua[bratar sdrdltl laJcng bldbol. PERAXG SEqrR r : In8 torych uana Banbang Pal"arara kabogal denaya alann, ds&o prr!8. Raeoksa peJrhr badbar Sfvang [aradrl parlrg nlalk nrpa&a Baa bans Palallra nrrul lngLing uvc,' Prabu Beaukesrara {tg pegrogofan rlana Pan
dcld.
Sanallla nuuton pangtat.
-18I% utxl gqRLT_B&.BuC, Gandarua JsrJ
':
atla frBg nra nyldra Dcul llallbrata, Dslglng
Sang qE Gandana JlDJatrap nrl qq
ni dercng Lapercng ngladocl. Kad$g a^4.! grHng nl Praril ntcnutaleB trng ratal rboton dlpru glga raJrb
turLEgr tmahan dap dor pancatart. Doyl Prarl karnnr nulya kang rska dlpun gaHr da&r ll,con. Dcne Dovl Ha^tlbrata dtpun sabdr do&r Dlglo Doyl Pranl oucad; lacut faJcng qgoyst D!ga; t'ngkEtrg tomban na{1.n9 ssnr Pcndcld.
V..: [ata dbanrb dh*Londr-hce{Dr gyr alll tulrrrdrry. fr{3,
Prah Baauktssrn ryatg patth
lfualba Darna. Sang
teng para vadya klnon ulvlt nycpcngtr .tak rpntc! lacan ngoytL Dltrr racan ngaluk tlngrrrangan para Harya arngtlg, ganl kapra'n. Katungta rorantptrn Barba'g Palasan lan panakarnn, aablyrntl p* nng garyl rybpaacLcu puraka eanJata IARII.UC. l{rcalt UeOlai Gandrrrn Jannu!J atral dene nrgr badbar Deyl Yaltbrata lal cng krtur rrlng Slng Irta. ten gall kundur dhatong lllrrtbrl gandarua JaaJatla nuhrtd.. CAllDgAf,A{ t - rng pand,Iupl tllratha, prah Banrkefirsra Dgarnntcnaksn plata rala buJana atdrrylnrl aartd dbanrb dbatens para rqlt blltb !rgbang putre Rsdon BesukothL krJunencngalsn {ata Utratha gungrtL bgkang rrrll JoJuluL Pratu BAflIIETEI l.trgglh Prabu Barqratl. Deno Radcn .Banrndara kadhaupatcn' klayan Dcsl tlallbrrata. f,agErtr panguuklng gendanra Ja{ abal llarya Hanungkan nrrlng donc gandarrra punlla flgkElrg &k lng u'.1 nstr DyldqE lngkang gstral ruengte nyldra hry putra. f,unton drdos prlng ralor Harya ysnrqgllcara ngastE puaakt Hadbrrar gandarua JenJatre koraap dr&r tloto Kabngka prrptfry Prah Dnndl lng Slrandapura nyunrri Derl lr8l|'hn rrtal sa'ng [ata lltratha tan nrkr, tore^h drdoa pr.rrng anrL-arul&Ep Preh Dccrdl kaplkut denlag Balbang Palasarrr tonah uunghrl dE&s kabryah llratba. Prahr Baeukcryua mraten bldhr,l'Ol.tuog Por4epan Sapta$ar pcrll prnnrlta kaaarpurnan nrllg Beganan fanrnqyasE. '
2t ncl
a-
1983.
_19_
6t- ffiffiffiHFHffi
fi{ffir*wffi
ffiffiH
I
I.
.-
rrl (mnor fUr) Earyr Prah Bantpatu frgstt Ila:qya f,latarrl patlb hdbadanr. E3lD!& r - Satt Nata katdibals dcnlng .r* Lrtrg cyang rng Hcdha'g f,aru\yrn Pnbu Xahcgurri, krmna nsdyr ralrtrerrk3kcu karg parrn Radoa Srt Eannal plkantut Dctrl Iunl putr"anlpun r*fa urnrDa ;alrr ng Xagrr{. Ngupaptrvr Pntu Kaplla. Nangbg vckdal prrnllr Radsn H, fatrya ncdbont rursa s.hlo8 Hc,rhrrrt'Karulyan. SanS ilata gya tatr rauoga ncdya budh-r Jagong arblyentulrdng [rgl rl Xedhang f,amlyan. lfiroalra lrrndnr ngedhaton, plupag lngrang tarrr trffcng Prabu iesuLothl ryarg
I
ratu
Derrf Danartl putranlpun
Prab Partana fng GuJurala (faUof^a Srkct).
II.
.-
n8tr racrn Prabu .clnga-E rnarl patlh dttya fafE Iltalpal dltyr Hrr sara !frn8 patlb J aua Rrden DLbyrurtr. &1jlg& t - SalB Nata nedya Dfgruntken putrl Xagarl Ngupaplaua ritnaJanlng Prab'Kapllr1 Donl lunl. Gya bortg lopit hrdhll nglr'"ar ry'lng Xggpaplava. PERAAO Gffi4& r - Ia{ya hrsala Iapapag vadya Utratbal grrtayantlg rerbag da; dor pcrang.'lla{ya rageksa hrrllca karoranl narJfig eenauaoa.
III.
tAX+
li
BENPFA
I r I A .-
Putrr, HedhanS f,arulyan Radcn SrI Kanua oungLana sabrb arra LaChc-rg akcn pltantuk Dovl lv'l'atraJ"+tg rala ueDrtEo Kagugul Selar O!!,tug Petrul, lngLug tautur dcnl.ng Ecgaran $akutrel ?ncn ndbofckahen Sang f,ugure Htdbeng f,aru\yan. EE&AE$|$[AB, t - ArrE hrta alasarr nbegal Salt Baguap dadyr pancdcarel dcnbva peJ ah badhrr HryanC hprlt IDJ Bbr parlry trtlll ycn Denl.I
Iurll punlta nrllotye lrg vrrrrl.
| -
r
Ugl lng rdra f,roudhayans aDr gsndsna nall Gandrrna Sena ncdhcns pergantcn cnggal Llaydl Bctna Pamrnrnl nuiSlDg dcrcng rtnrt. Rctna Panurun Lerrh dbatong gcndhtryl plnrngglb Radcn Sr1 f,anna, dlpun uub-anthil.; Rctna Prnrnrn Lagct mrnten lurqtar ngranglul Gcndafila Sena aarvl irrrsrrbat lc!,ncn nclrrrl grl Kansr. Gandsnra Scna ruraoo blngabl nrlya rour-rsrr badhr rral aya Srl f,anva. Drnugl Dgrrtanc Sary f,unrnal Gandanra Scnl rrnorbrh sa!nl ngaturaltn ptnurnrn dono seng Bagut lrut mgcd ngatutalcn anggentpun e.s* lahall. pAilDHAffX
'
:
-20Srlltry ruraoo kapotangrrr budlr plullr Oandarna Scna B6gab rablyqg tu Larcpot rllg SrL Katra. Rrdon Srl f,anya nuDto! kabopong reset lng gegara 'lnga}[ ntJudlpun Devl lunt trl"tng katcblhlr. Drpl Srl Kanrn un{ngl lrnrn Dcvt ltrnl erkalrntbry eullatyr t-ng uarnlr Sang Kuauna rutaor ]'egt. Gbndsnta Sona ngaturahcn trn4ha prnarlnab arruJud SELA TIHPURU lngkrng pf$Ja eeatptane dadl. Radon 9rl Kanua laleng hrndr nrlng Xrgarl tr{crdha.g Ealulyanl done Gandanra Sona auntou rcndlong k8!g gassa Rotab Prnrnrn
IVr
.-
patlb f,rplgalba, tulcnggurry lfaraayr,l turenggung SopeSnr Parrrur. Blthl8 t - Badhc ilbaupbg Lang putra Dorrl lud plbntrl ra J r putra l{rdhrng Kalulyan Rrdon 9r1 Kanrls. Kasaru dhatenglpun ratu lscgn Prabu ^1lnga f,cryarl Dyuyun nst'Dt luDlr Praht Eaptla tao arLa tcrh de&r pg rrng. Prabu .ql'tgr Kcguarl nrJa pcpctcngr Prab Eaplla Dyant kary putrr Dorl Iurl kabokta nganbara nosat ulng l,todharu Eenu{yan, Prah SLnga Ectrcrl nrPrabu f,apila ryrng
Urtl.
'Vr.Prab Halsavan lan Lrng putrr rantu nereadra tng Clr lrysegl Prabu UlanercJa lngglb Dbanadcua garvrno lbvl Srl.kanl, nanFt rcvenlpua tnglcang ql yrh naJa tllratbr Prebu Banrtcthl. fatungLa muanlpun hlg putr:a Ra{cu Srl Kqnra lan prretranan, ratur lanrn Bagab kadhaupalea klayan Dovl lunL lng Igg, paplrva. Sanf, Natc nyqng para lopuh Earl tcga lng plnggrllh. Easary pr:qltan{pu Prabu [Epffs htr Dovt lutlJ'r lahr bfllh kabtrJrrng-hJung {eir{ng r1tr raorn Prabnr Sl"go Keryrrl. Prabu Bqtrkctbl dhasuh dhstotry para \r lincn rapagaken reagaah, aad4ra candlta nrllta hrdhal. Radcn Srl f,anra kaehaupatca prkantuk Dctrl lunlr nrntru Sary f,uaue nuJa ScIa Tlrpunr dae; teral aarl katarglung eudah, nrntcn ktrrarta !6lgngcn pongantou kalallh. K,acarttl t' - Para harya sall carpub praDg lruan vat{ya racckaa tFg hrruta. Prabu S{rtB Kcsnart prlrg nrLct tqndhftg Prrhr f,aplla. Radcn H. f,Jnrt nrJe gela, tl'npunr dados oanJatap tataralaLcn kang fagia .pratg nrhet, toreban Pra narcndra aakr ng nrgar{. KII|DEAXI prEtn SBIADEA. Dcbu SLuga Ectuarl nc Prah f,aplJ.a badhar narendra hlng raearl flNDff,lPURA prahr PfnUAf,A. Rd a kalarrh mrntrn katur ur{ng raJa Ulratha Pratn Bagtrkethl. Kararq lpntcn pandhlta, nera Bgn. f,lrfa Uaeam ratur Dgupaltr kang :putra h'thr'rg Nlrnals Reell lngkalg mqtlng rrfDg q.Rg Derrl lunl. llunten el dhlkn-al katg putra Uanang lllrnalarcol llyoe eallng anggddng Dcttl hrnt. Prabu Basulcthl nrlVa parlng kaadllanr Donl Nlnalarernl IaganJcn kcn dhatong Pmhr $bandha. Katungka ovanlpun patlb Dludbr','Ibtral letur blIlb lDBkrrrg garya ksrgJ cng ratu ltlratha Dottl hnartl reda lartsl nanilhang gg Sla'larndur nrhg tflratba. Drnugl praJa Ylrathar kranahanlpg ganr nlya Plnarl-putnlo Slng grtra. I Uatc ltlratha fanglung nrnglavir sabeb rstpun kaplg lrllb'krtfht
rah. Sanall,ta
guggp Prahr Ba3rrkctlt
t
-
-
-2Llry unl k !g gdrya DEvl fuboktJ, atral a'.{ rg f,l Patlb Uantta sauar€tr lngglb geda aratgl nandhang tnl"t t. Salangkc keci,lan katrlnjn rarllhr prallla gya dbanrh nrd-ng kaB rayt Barya Prabu Ba^orkesb bgdtb llrrxraKlstava llnra Juuoncng sdcll nata lttiatbal d,onc Sqlg Pr.ahr ncdya Jcngkar ng DuL
panar'lqg Bathara pLnartngina pclthl J abr lcrana. Itsrya KLetaua ratdLka, gya nguntapaken JonSLErf-Bg flata lllrattu hangayan-alrlr urtrEo nuuun
24 rci
t-
1983.
03. I I
FffiffiffiHLJ ffiffiffiLJ[.{HT HTMT E-Efr
E
E
[J["{ #ffi$ffiffi.#tr$ I.
! I
l! E-
a-
nEtu vaF L tlarya Prabru Brnrkcetl-lngglb flarya f,Lstasa Eyang pat(t ltudha Daru. Renbec I - JsDgkarlng lraqg slnurnrn Prabu Baarkethl (frgfr'rS r! ks) nglugaa rsga nentn karula bengcsthl peatllnlng J atubara. Hangba Prabu Pratlpa lng Agtlla bansknng. Pra.nlLa kl' patlb lclnon paoelc barl.r ngrnthl pa,ra Earaa : Eerya lta'ungtarar Harye KLtqks,r Earya Partqla, Ilarya SlDgkrra, tunenggung Hag$ranrdarca tuvtfr Dapaaaranso llttoya alyage gya budhal.
II.
IIAfrARI
ASTINA.
Pratu Pratlpa nyang kstrg putra nsCbn Balrka bvln Raden DeuadLl p3, tlb TanrDBgBo Renla.s t - SonB Natt no{ya nbalela, datan purun kacreb denileg Nata Ulratha. I\tmnteu lra-g putre Ballka lan Deuadl. kl-nen ncrpuh pratg dhl tsng Ubatba. Sandlka gya builFel. PERAN9 GIOAIT : - lladya Agtl-ua, carpub prstg lnran radya lllratbal dcdrcg. Sf,-
8c3.
r
III.
a I
rcng
1an
Begaran Sahrtrer nyarlS krng nayab.Banbang Palagara trytr Sclar 0sPctnrk. Naupl oranlpuD ral a putra Ast1ns Rsdcn Seatanunrrtl, Dy*-
rata Prabu Pratlpa -ggorya lbalgkang rrtng Ulratha,. Sang Ufq dh$nrh, bllth prrn{ !s praf,n.rha bedbo cupct kaprabonlqg llata Astlna. Nu\a dharnrh urlng S,cntanr klnon nungtul rthatolg Natc llfuia,th;. revedekakon karsanl.ng ka,ng
-ZZ-
j
Nuntcu Radcn Sentanrnuttl Dyut un ngarpll panarrasan badbe LalaDthl lolanar karilan nrntcn paltt nrndurt oera-sr sekef. ! - Ing tengah vana REdyan Seutanu kabogal racatrr dados perang. l,[aca^n pcJahr badhar Sruang Hatada ngalelbana rrlng karaanlra Sang Baguo DgBonya arsa nurghrl dbatcng Ulrg
tha.
IV.
PERTAPAII O
I
R
I
PURX
A
ryang kr"g gutca REITA ADRINI. Rerbef I alrnantng hlg putra EilDIIAIG ADRIEA kalap rng f,edtung Janrna. HaDgLa rontcn uangaltd.ng Jauata, klnon pd,arab nr{ng Resl'HAEUSADA fuigkarg uapap hlng yan!,. S8!g Utku g:yr pangkat ngupaya duuuglng Rccl l{rhraada. CAfDqA[dU r - Ilg uana 1rp8gr11 Prabtr Basutothl lngLalg uua poperab Besl Mabsadlr narpl aovenlpun Begeran Nlnala Clpta nlnta eralra, cfuql bfrg kang putra &4t ar8 Adrlkr. Reat Ualusa&t oagrhr gya bldbaL nrtng kedbng Jasuna. Kagerlta, &rnugl lccdhrng Januna Salg HrlusaAl gyg nggogoht b.rlr,n8r k..tbl, kaeloLan astatdpun dados paltJaltg. Ifunton arylsl q{.'a kcncata, nctra kuttb ltuntea kasldblJcara badbar nrdhang Adrl}al gpa rlnanghrL de.lng bDg FslE Nlrlara Clpta sarvl ratur dhatong Rcrl t{abrsadlr btlLh pun{ke anrh{pqnr Katungka rarnrhipun Sruary Naradal padng dbarn& larun hdbalg Adllkr pun{ka pcothl Jatubanialpua Bosl }lahraadl lngkary aeJatoalpun Uatel{lratha Pratu Baskethl. BByr [lnal^a0lpta ngulungalen kang putrrl krJ ahrkrara Prabu Baguketil. ( Bacukcthf le.o eedhrng Adrtla punlka glnabdr peatl Jodbo denl'B hrvan8 llaradar sabab tunggf varra, tuuggfl oaal, purruEa, dl ntl fEr trrnggtl na4gga. Prrnlls nrntou pl-narrqgan JeJulltc Prabu DIBOIBAE ) Eararu muanlptrn Barbeqg DRASAT lstur Salg ltlta btlth ne{ya BlYlta. Paguvltan tt-uarptr gya gad*ya kalcant'hl lun&rr nrl'ng ylrathr. f!+drf ronten rng ratga kabcsat Jaran,naFa BAsUlilIlIDA, dadye prrrg. Jaran pojahrbadhar Batharl Yllutqra. Mlrnton partng nugraha dt'rtorg Prabu Bcdultttrl, rfoJ ud UAIIIKM IIXJOIIAIA t.ngbng eavab. rarea sulakaana l-ng rarNallggg1o Nunton Banbang Drasa plnarfngen neya}a dontng Prabu Bernrkethl klncn rart4g akon kang rayl Earya Pratu Basrkoebr (Raden,'lg.rteya)1 aandlka nrntsn p$ri!Begauan ilInXALA 0IPTA
kat. V.
NI&ARI UIRATHA.-
Prahr Uslcll llaryr Klgtrvr (Banrkeghr) narpl muanipnn naaen Scatf nururtt lrrgkstrg paarah aaflral gya tLnarpl. f,ituDgka muanlpua Balbang Dql ea ngatrraken rasala sal"rng Prabu Baankethl.'lfuenya tlnpllsal Earya Pratu Bagukestu gya parsntatr dhatcng pare fh4ra kinon uapag tunfurfng . ng Uata. I}'rggate Prabu Basukttbl sarlluu hndur rlang ke,rhaton Ulrethal srrla nyarlyoaalccu blarpahan{pq'. rrltdt' ca}l.g nenba kanrla ngarrtos antuL Jodb EDdhrng AdrlLE. Para kEabng s6nl logal nuntcn ngeturaken panbalera.'lFun rala Aetl:la. Prabtr Baguketbl gya parentqh dbateng tang rayl Earya Prahr Rlgtara klncn DJo.lr,-U Prabu Pratlpa. Sarrdlka gyr budhal. Pqlnnnrurrruk-alqh- r - Ua{ya'Astlna bsan sa{yg lllratba.' PrabU Pratlpa nangut pupuh, tJ.nandhlngan lhrya f,Latava l.ngkarg nglepaealen aa4f ata Eoranana Pratu Pratlpa pcJah. i
_27_ Perorq aluk-arukan : - lJadya Antlna lanran nadya l{lratbs. Pra,hr Pra$pa rr gut pupttbr tlnandhl4gan Harya Ktetava lngLa"g nglepaaaken sanJ ata llerauana Prahr Prattpa peJab. Haden Ballta tlsLn Baden Deuadl lunaJar nrtngita!& sablsng. Eanung Raden gentarunurtJ. t-nskang nungkuJ. dbatcng nata Hiratba, PraJ a Astd.nE Laparfngakcn dhst ng Eadcn gcntanrnurtlr kaJulenengaku naleg dra.
21 rrl.
a-
L989.
g4 LffiFHfiffiffi ilr
LiffiffiF{Htr ffiHFI ..#Hr lHil .-
I.
NAGARI H T
RATHA. -E
Prab,r BasrLetbl tngglh Prabu Dlrgabahr lngglh Prabu Basupatl 11uab lngkang rayi Harya Prabu Bagukestu t-ugglh llalya Kletana, datalr patth Mudbadana. EgDgL t - So,Dg Nata nr{ya nylrad krrg, garea Eudbang Adrlka -
sang{ng nyuuun.4Ehpl ul.rn tlrtF lnelnns adl. Mangha rcnten narnla panan-taeg sak{ng narendra !-ng Slvandapura Prabu Bafllka (anat Pratlpa)'. Kl Pcttb natur, bltlb babagan panyurnrnlns kargJeng ratul Elnpun ksnatnbrlan dh'.atong nodyan Scutanu (tetsfuUn sat l'g Actlna, putra prabru Pratlpe fllriBl). Sary Nata dahat lroBa lng panggallb, 'u'ton dlarub dlreteng kang t"y+ HarTa tudhal . f,letaya kl.aen Bapagaken nengaah. $andrha I
Tlt" t'i
II.
.-
Prabu Ballka nysng lnekang rryl Earya Ibuadll dalah patth hdraba uar trrln rda totelukan Prabu Barergkarar RaJe'Ptrsnllrl @l Sang Xeta nurLna oedanLng kong rrra euargl Prabrr Pratlpa Lng Aatltrar dc-n{ng oatrlya l{lratba Earrya Klgtaua. Pranlla gya ker{.g. lalplt ngtlrus rrtry
lllratba. Drnrgl nJard klths, Prabu Barrka laaanggrabr dens raJa totcbkar klnen nonpuh prang. EE$.!N[-9AQAL s - ReJ a tcte lukan prang canpub fsuan uadya Ulretba. llassF$ raJa tctolukan kacoran, gya fundar nanJtRg uanso
III.
PEnfAPAU
SAPTA ARGA.-
Begauan Sahrtren 'nyang uayah Banbang Pal r
an Petnrk. f,atungka eovanlpun Raden
arara 4at ah Senrr Garong Sentrnunurtl, nyareyedelcekcn dunrng-
-ung
ula! tlr{a adl nlnang}s
sarana pcpundhrtantng ksngJ eng ratu nraths Dg vl Adrl}a lngkartg sarpur nggarbtnt. Sang llthr dbarnrh supadoe Radon Seatanr Iolana nganthl panakavan. gandlka, gya panlt btdhal, {
SEfAn I - Ing uana Sentanu kabegaL raaekga napl dt-tya lhl^a Sr4yeye! Ea arta raDgEls tenah dados pra.ng. Dcnara peJatrr badhar Evang $rlanta.nr.
PERAlflS
Parlng ulslk larun Wvang Suantanr arra nanltde nrlng SanB Baguel; Brrba parlrcg Jorlh+ lartske urlnt€n uano{ya lralg lapan lng tla&. ftrvang Srnantsnu nrlya nltJ.g nrtDg Eaden Sentanu, kadadak unlnga oatunggal t ng vantta fngkang ancng tLagar drpt ksdsDgu ngalcen D!!a DEr{ JAHilAgI. Sareng Ja.bnavf piraa blllh Scotrn katltd.gan l$nqng $uanpanrr- gl gra pasrah J lua raga. Raden Seatanuurtd sagab nqPpl paguvltqdng Dssl Jqb naulr lauger caged ngupaya ular tdrta adl. Sang Devl s€ahr mlye nanJlrynrlng Eedbng Januna. CIIDEAITX t - IlB lebct kedraurg Janrrnr, Eyuang IIINA CfUdCl ryang karg g!rrva Dorl GANGCASIITII (t-uekstg fuk guuau natc ndhrgtha Deul,Adrtka garya nate l{lratha Prah Begukethl.). Ingkang rlnelbagr EaTya alrong pavartosr blllh Nata l{tretha ngupaya urar tlrta adl, nrntsn sanya sa.lln urrna $rJud badhar bang glsl}, koncatrr, earta ngorhDg lng uarlh, obe,peng d6n{;t Dovl Jahr8rrl katur Raden Soutanr. Gya lcun&r nrlng AttlDE mndtong kang garra, uusnya putna,Raden Scntrnr gya souan nr{.ug Hlratba. I I
rv. Ntotnl t
l ltf
u
Ru
(tanal eabrang).
Prabu PILIfiA nysng petdh SnErcffiA IANA. ReqFry 3 - SaDg f,ata IEttrbalrn nrt ng lllratbr aibab klnS rayl krngJ eng rafu Adrl.ks nadye laalnran. Sarg [rta gya Jenglcar plyalbak nosat rrrg gegana. .
Kqca$tar &trugl bavabbagsd. Ulratbal Prahr Pl,lana unlnga barlaar{ng rory. aalr saldng Slrudapurar gya nlnb nrd4rg prang. Prahr !g]{lra uur{.ng, ngl,t paeateu
aanJ
atrr
Prabu Pl]ar"a onoad.
Pratu BatLka nu\ya klntern gcrat nrtng kang rq}'l Baden Sent4ry uedya LrkantLt nalro oedanlng La'g rrari Prabri Pratlpae. narrging Scatau lbotcn purun. Prab nrtlb d!b8t dtkar gya Lerlg lanplt ngebyuk t{lratha. V.
NIGTBI II
I
R A--T-UJ\ .
Prebu Basukethl nalpl rarnr\ya Le4g ralcr lng tfrpunr Prab Pllara tustn Raden Sentanr ngaturakea ulu tlrta adL kakallb. Xu\ya LatanpL Dort Adrlka, uusnyr kaolahr badher bang otalk kencana kakatLh nanJlng $lua Bap
banlra Deul Adraka. Sq.ng Dqvl nuntsn glran lng bslclcanbang, ralpurg alrrn nu\ye bcbaran dJlI d-hatrplt. Ingkarg putrl kaaneggp oqub ptnarfryln rrsyrngl Dcul Ihrgsnd{n{ fngglb Gandavatd-. Denc firgkang prlJa kaparfryss. kakaslh Radon l'latgna frggth Dtrgandana. Jabang bayl yau sanl argganda anll. Kaaanlpangarrrlr{pun Prabu Ballkrr katrrrn saDJrta llaragana de-nlng Badon f,lstave (Baarlcertu), BaL&E poJah. Ilarya DEvadl lunaJar. Para -
rala tohkr
Radon Sontanr kdruencngalccu
_
$$$$$$*$
nrta AstlnE.
TAilCEB
-
KAIOil.
25 acL L983. j
-zj_ f,asanr pdrgrn"k{pun Pratu BaJAkar katanan aanJata Ibrayana dcalg Raden Klstase (Baeukeotu), BallLLa peJah. Ilagl'a Devadi lutdar. Pbra raJa t€luk, Radcu Sentanu kaJunenengalcon nata AEtlna.-
25 ncl
a
1983.
6s ffi$"HffiffiH$ffi
fl-Fffiffiffi."-FffiffiHffiffiffi* I.NAGARI HTRATHA Prabu Banrkcthl nysng kalg putre Radsn l{atsya lngglh Drtgenrtanartuyln ar{. nata lhrya Prabu Baeukcgtu (trlgtaua) 1!B patlh Hudhr Da$la. Elf!gg, t - Salg Nata a".ggallb babagan fxgkarg putra Deul. Drrgandl:rt lngkatg, ngudl saraalng gasrk{ t apgganda ulcl Lantibl ngfalnpabl aanbang balta lng -
karsnat dsn{ng ratr 1OOO traPatlb ltudha Daroa atur palrayoglr nrpadoo dlpun rpntenalccn Eaycr-'
bengevan Sul]'tga'lgga. Hangka aa.uangkc nedbeng
garl. f,l
bara pllLh kenasonl Sang [ata karena'r lrg gallbr Bya dbruub DrlDg kang putra Raden hrgan.lsna kl'en nboyong lundrr kang nba\p. Dene patlb Mudha Darna kapatah ahrr ktraqgan dhatong para rda I00O nagarl. Sandlkar faJeng I
Sang Nata kuntLrr ngadhatour plrrapag kang
garra hDgJ eng
rrtu
Dorrl
Adrl&a, uuntcn buJana. IDg paceban nJavl, Raden Hatgva (Urrgandana) ngetrl pqra Sarya pepundbon r I. EABIA KITAtrA. 2. EARXA PmTlf,.t. 3" HARIA SINGtrARA. 1. EARYA PAI{UKSIA (putranlpuu Regl l,tanungkira). . 5. lbenggurg EACSINADA& HA. 6. I\rncnggung DAnilA SAR^AIIA. Ronbor I Raden llatsua natur bltth kautua dontng kang rsna Natar klnen nboyong hrndrr kang nba\p Drqgandlul saHng Bengauan Svlllgq"rggs. Dcue para Earya kapatab nnsksa rabasJ anfng pral a.
II.
.-
Prahu DIRGAPATI nya',g kang rayl narcadra g+k{.8 PURI{AKIRIIS}IA pra. b,u DIRCAI,IUBTI, ds]Eh patlb DIhOAITARA. n,lE!!g t - Sa.El-sanl uedya nglwrsken Deel Drrgandlnl. (iya sasarrengrn nonpuh lllratba.
t -
tla{ya hruskencaDa laa Punakaruba kapapag barlsan lll1tr tha, BuLayan{ng renbag dados pancakgra. f,aptaeh dentng patth tflratha l{trdlf Dar"nr, ahrrrnlnga nr{'g Salg Rd a lcalallh, blll.h Devl Drgandr ',r badhc !l PERAIE
Cl04t
narya oayonban
pllLb.
Para ral a canl Isonar nulya aasanggrE^h.
-26III.
suRpL0Yg. fuvang Gunr ryaDg flarada. Begbar, r - palasara nggen]ra tapa +g 4I ga KeJ.asa na.henanl teJ a uangkava sundhll, lng antarfkse. Mlturut aturlpun KAttrliArrcirx
,
Naradap prurlka Jalaran rnrs plnegthl, Palaeara dadya n!.JLntng ratu, saDpun duuugl UDIIE-UDHEIPIIN Hyyang Brata. Nangfig Hy1;ang Qunr dB-
{yva'g
labct
tan rena t Ela parentah dhateng psra deua lclnen nJugaraken. SsnCtka nuntan sanl bldhal turunrn, SrrraDg Gunr Dyong lfarada lnggrh J eugkar ugl. I
IV.PERT1PAII ARQA
trELASA.
Salg }lalargl mdba Begauan Pql agara nyang Senar Gareng l an Petanrk Renbep : - sang ullu anggayuh.vtJlnlne narendra. EEEINILSEIIAE r - para doua rernth qfugarakcn nggcnlra tapa Bgu. Palaearal nangltcg datan purun, tenab da&g bandayudal deua-deva keplaytr. $rvang Gunr ]e. [a:rada nrnten nal{h Cl doo copr:lt putth sqfodbor nuarh lng neotqkant.g Palasara. Pefal. eupr{,t }rakerlh sarl rerenbagan babagstr enpan papantng rlong nggayuh rfJfdng ratu, esngal a dlpun nlrengalcen Sang lllhr. Pskel nu}[ nahrr, kabuJung dealng Psfe sara clatan kacepeng, tenatran Jtnenperlng badtrar Eruarg Gunr lan ilar:dr' sfuna na'J r ng Bongauan Srdlugangga. CANDEAK.IN r - Tepillng bengauan Snllugangga, Devl llrgaad1.nl ny"',g pana cg thl. Renbliq t - Ssng Dcvl anggurrg ne],angse angfanpahl nanbang baltE, 1lnongb Panylrqur nggoDya nsnd}arg gera.h "pgganda anlaz ganrl qreq)ruriln ur{!g Batbara fubug parlnga ucada gerzhlpna Srng Dovl. KatungEl praptantra Bgu. Pa]^asara Dyang psnalauan, dharnrb nrlng Srpg Doni ncdya nra.hr, urateu ssnl nltlb, Dugandtnl lnglrsng nyatang. &frrang Gunr urggora godhal 4rlpta prahara lesuc, prahr prp"h kBI
tonpuh naruta, kang nltl,b gall kcren. Salg Palassra eancut ngontaaaken 1'& kang salll kElrp 1ng toya. , ganl hnadskEn fngkans nontas Dapan lng eungapantng beugauan mb gels ten agcng, nrnt'en kangge lercn. Natl.ka Han sa,ncl bonter kcpetlr k3lngetlpun Dngrndlnl daleveran, tonah n{11 ganda anLa nganbrat. Sapg Dsnl.. kallngoenan ngurtor nunrn, eanrl natur urlhg SaDg Ulh,l, larun s€rbad8 D!l8rasaken eosakltlpun, Bagah Lagarva.Bognal PaLasatq eagah, nrnten ngl alar badanlpun Devl lbrgandlnl. eahrJurl rungeal-yangatrl ngantoo reet}l k'ldir sosalctt ugorpal sa-tlgan gcnat kahroal lrlg toya bengauan. l{esEra, saras Dcvl hrgandlnr inalah gantos angganda vangi. Drrpl arra kapoudhong dentng Bgu. Palasarar Sslg Dest prasaJa yen putranlng nata ltlratba Prabu BarukotirL, pranlla qyurnrr gungan kanrktcn prg Ja. Palagara sagehr nulya eldhlkarar gela agerg teRgahrng sungqprn ulrr LcpuJa dados kadbatou cnrlohr plnarlngan nata prsda GAIAE OIA. SaIg Ultu La]r'rpnhqn qqggarua Dorl urrgandlnlr hlrdn Juleneng, nata fng eroJah Oya JeJu-
P A f g S U A,'B A . CAXDHAKAII I - Telonglng kcdbng Janunal nonton Juyu vadon nana Rosl Rekatha tanar DyanS putra killh Jalcr ectr:l; dereng gadheh lrtlo
Iuk Prabu
DU
I
-27,
Putra krlesl{[ sau pltakcn srds:f,a, vlnara]r atuqf sr{ng prahr Drlpatenrare lxg GaJ a.b Oya, €ya sarl pallt hrdhal souan karcg ralia. CAIIDEAKAI| s - bg kodhrng SLr rpnton lsalc loeqF vadon Eyarg putra JeJaka gEgttr praloaa dereng gadhah Drlal pltakeu sudarnr. Gya vlnarah atuaJani.ng ah Oyr Prabu Pa1ss8ta. JcJ dca ulya panlt nedya ngabektf, k!ry rapa Kacarlter anoD8 plnggir bengaran, J sJ aka nau nleab lEro kenbar !-ugkalg nen be peperangan. lfuonya telcen-tdnatenl eanL ngqkon putra Prabu llrlpakctuara, gya sasarenga! Boyrn nrl-ng Gd eh Oya, Nate
G€J
V. NACAru G AJ AE
0IA.-
Prabu Dvlpalccaears DyaDg Leng garsa Dovl hrgand{n{ lngkang sa!pun babarar n$oo kokrnS, plnar{ngan kakagth RADEil A B I A S A . LJuBnya glnege eDggal agcng rrlnancl cuulerp o KatungLa eouanlpuu tare-La:re gaH..g bongauanr sa[l ngakcn putranl pun Prabu Drrlpaleaerri,r SaDg ilata karsna.r nrll eada;ra katanpl cla&g putra IngLnqg sepuh plyanbalc {ngglh drak Resl Rekathatana, lngk$g J&Igr plla,-
denetngkangectt{. DEUI REtr AT SATATI Ingkang EruI lrek lodsnr JeJaka ageng fDggll pl:rarlngan nana R.tDEf R A J A t{ A L A . fngLang kenbar kade&ga! aaH.ug gatangbg baltel ptnarllgan .nani RADEf, K EIIC AK A 1an RUP-Af, EN C A n la^rcgangsalrraukadh
rrnganarl
Radcn
SETA,
uuhan Dorong Raden Abyaoa.
Kacarlta, la'pahlpun ftaden Drrgandana dunugl pt"gglr bengaran SrilIuganggar fupl uninga rpntsn prala euggalr Bye ngaruk putrggrptg. Tlnan'lang€n psaa putra GaJ ab Oya, psnglDg para putra sElya kasoran. Prebu Dntpakesuara ptyarbat frgksng uaJeng urfug palagaDl kadadak Donl Drrgdndln{ 'nuLat, gya nyoplb rrang Banya bandayrda, SanS DevI ngranghll kang raVlr sartrt pracrr.f a blll.b Prabu fulpakeovara- (pctasari) punlka lngksng raka 1an sanpun peputra. Raden Drrgandana ngahrralcas f,,lslr'lrnrng fa.g rala nata UlratbarbllLh karg nbahru hrganrtrnq katLubaLar kundrr sabab ncdya ktnarlrr Eqysrbara p1Eh. [rc11ttAr drpl ntdhangct aturlag, rayi raLatea usrlr Pratiu Drlpakesuara daho,t dukar k"rts grrya rulya kapgat, kafundlnug ualgnrJ. lrlng t{lratba,. Dene kaDg putra Abyara kapund,h't henlng Sang ldlhr, anrng putrq, puJ an gnnSeal hgr'sng kadbarnrhan ndberck kalg thr dhateng tflratba. Deu{Drrgqgdlnl lan putra gangeal kadberskaken Raden Dtrgandana gyc ulrardtn"g an Inrndur dhateng l{lratha. fi,acarita, sapongkorlpun tDgksDg thr Raden Abyasa nanglg notbah ryruuun 4l gtrL dbateng lJlretba. Nu\ya kakantH de'{rg kalg rara Palagara manl lrfDg lJlratha, s - Ing negarl Astlrra. Prabu Scntqrunrrtl lngkarg nondbo& kalg putre tskelh ccnlerp kakaslh Radsn Devabratar tansah napgla rlbcb trgl
gAlfDnAKAil
-
,.
-28-
Anut vangeltlng deval alung Dobd hrgan.lrnr flgkang luuant Dolong Raden Denabrata. Pranlla Pratnr Sentanu gya nbopong tcEng putra budhal Eupu sayenbara pllr n dhateng l{lratJra. I
rI.UAGARI ITIRATRA. Prah Basuketbl nanpl eonanlpun kaDg putre Drrgandana, Drrtserdl'{ Dyang pare putra puJan. llusnya Dlrgandana uatur lelarnpgh${pqn lngkang alnandhang denlng t eng
uba\ru, rnraten Dout hrgandlnl. kapapanaken lng parqggung oayeubara plllh. Para raJa 1000 uagarl nboten ronten lDgkang kAplllb. Dunadakan, Pratu Sentan uanJtng blabar kenthong earrt nondbng lrtng putra Lal-Ialen klayan kang raka, Palaeara, tryang kang putra Abyaoa. Pranlla dtpt nulat Prabu Sontanu rcndbng puRaden Devabrata, Denl Drrgandlnl runaos,
elnengguh Palagara. Gya kaplllb. f,alalpahan Prabu Sentanu dhalp klEyan Dest Drrgandlnll deue Doyabrata rrnaos tentren dlpun ouoqg denl.g DrrL
tral
I
gandl.n1.
Katuugke praptanlre Abyaea nlnggah krdbaton nucul katg ttn, nEDgt.ng kagot anargl kang thr rnrg kokantbon agta kJayan Sentantrr tur rbopong Desabrata. AbyaelcangkeLak vangeul urd.ng abrn-alun sadll t ang rara PaLaeg
r8r
Salg tJlku tan klyat nulya nglarag nt{qg kadhaton dadog prang klayaa Sentcmt. $fsang Harada tunu:lun, rlsah kang lagya pancaka-a. rng nr:ill d,oya psrflg pangadtlanz Deuabrata lan Abyaoa kepur"!.tr
Ilh : PIIIH
N.0OIRA ASTIXA,
IPA PII.II. IBII DEIfI DUROANDII\E. Devabrata
ui
nfUn
lbu Lrrgandlnl, dcne Abyara plttb Nagerl Astb8,. Slnekgou para narendn, clslt dlnten punllca tagarl Astina kaparlngakon dhatcng Ab;raoa. Deno Seutonu kaparbgan burl Talkandba klnar?a pertapan. Nang{ng karane Abyasa tokelh latel eanatanls AgtlDa trlnalllsn Scntanu, ngentoel deuagan{Fun Abyaaa. Salrg Ulku Pal^esara nan,rhang kalepatan nggcnya nanguu duka dbateng Sentanu,
pra,rnila nunten kakantJd dcnl't Eyyang taradal Pal*reara llnulnrt geeanglpun lundur nrlng kaavargan. Raden Abyaoa katltlpaken dhateng Sentanunurtl. ;
25
.
nel
a
L983.
-n-
00 ffi$ffiffiffiff#ffi
ffiffiWffiffiffi I.
N-AEIRI
M&"
YTRATHA.-
Pratu l{atcuapatl ( Itrrgandana lngglh HpgeahFatl) Byarrg para putra Raden Set1, Utara lal l{ratsangka (yaraeangta), tilrln pat^t-b }Orblta, tucq3 gung Juualglta. @!qg s - Sarrg [ata sanggall'h JarJtn{pun Sentauturtl drk {ng unl' narlngakea nagari Agtd.Jra dbnteqg Baden Abyasar 'angtng drnrgl rrrl ten ealangkc dereng kal,ekssnsnr Abyasa Barpun dlvasa dereng kaJunenenggkon narendra fng Astdna. KatungkE sovanlprn putrc Aotlna Rodcn Desabratal nafur kurhrs delrrng nlng rara Pratnr Sontanr, atur rrFrnga bra{h Prabu Sentanr aesrar eeleh kapraboa gunantl nata'lnglru'g putra J-DgkaDg 81J11 eqtd.g Derl Drr8andlnl kakaslh Rsden Astbabrata. Pretu l{atarrprtd lbotsn Dglil enr , sabeb Prahr .,S€Dtan" rnrg Jaqtt no{ya t"3rnga}en tagarl. lst{rra Chateng Raden Abyaea. Ing nrllJ. Raden Desabrata osnu nurLng ur{.rg Prah Matavapall, dlpun tdlbangl dont-ng hrya 8etal tena.b sani ne*lr]. nrlng alun-alnu da&s prg colrara. Badou Devabrata ngagta puoala curd.ga Kyaf Udan Mas, Reden Seta na4 dht gada fyel Pecet Nyave. Douabrats kapran, vekaoap kepLayu lun&p rrt-ng Agtlna. (rrnuc ercAl,). t'
II. tra
N,AOAru
LSTINA.
Prcbu Sentanrnurtt nyang rralg garra Dolrl Drrgandlnl lsn klDg pr-Radsn Astbabrata. Rerba& : - Ss,!B [ata nedya 4fulenengaken nata kalg -
putre
Agthabrata. Katungka oovanlpun Dcuabrata, uatnr bilJfb {nghang panan lllretha dat€n kerga nglllsnl Junenenghnlpun Agthabrate, nanglrg ngudl' sage&lpun Abyaea lngkqng gunantl nata Agtlnr,. Prabu Sontanu nulya dharnrh nrlrry lrang putra Devabrata klnep DB!tplrt kslg r"aka Abyaaa lng Cd ah 0ya1 kadbauuban Eupu aayenbara putra 1ag aagerl Gyantlpura, lng panrlb klnsn nalakranakakgn kang ralrl AsthEbratE. Denebratr eandlka, glra pallt budt'4l. Raden
.
III.
NACIRI
0AJAfl
0YA.-
nyatg $onar Garong lan Petnrk. EEEII& t - Saettggc dlnten nangkc, lagar{ Atti.Ds dereng kaparlngaken denLug Prabu ScntamnrrtJ, Ketugka eonanlpun Raden Dcuabrata, nctur kauhrs l"arg rtra klnen ndham&r kon dhatcng Radcn Abyaoa nrpa&e Eupu sayeubata putrl lrg Oyantlpura. Abyl 'Dovabrata r an sa sagah, nunten kadhcroLakon Panakavan hrdltal. Baden Abyaoa
-30:-
IDB Nagarl Gyantlpura. Ingk""g uadeg natap kadsng hrnggil qf su kJayan svar1gi Begauan PalAearar J oJuluk Prabu I{IIASIFAII 1Eg-
CAI|DRAKAII
glh Prahr DEUAI'{IIKA. Kagungan putna egtrt kalLh Druta Devl IHBIKA lan Deyi AI,|BIKI. Elnar.ya eaycnban praDg, !.ngka.g dadygl Jago rasekga kenbar Dttye [AnilUfA tuvln IBI]{UKA.egeaffng carlyoel Raden Abyasa rma uaRJtng blabar kotheng uhn|
ten perang tardhfDg layan ltabruka ArtnrkE (pBn.q[e SEKAnt. Sa,bon Uebuka pg r J abr dlpun angka.bL Ar'Jrrular teneh eaged gesrng nallb. fura,h Senhr Br\ra ngahtrakon puaaka saLlng solst del{ng rnrlub, Iurtr kEng garta batbk boll. DeDava lcskallh peJabr katolan pusql.a uslat, Deui- .Cnbtka nulya l"dtuupakcu kalayan R. 'lbyait. *, denc Dcvl ADbJ.kl kaexaultakiu plkantuk Raden Deuabrata Bakds dbaup Prabu llLyaaapatl parlng dharub nr{,ng Abyaaal bllth panJ euengag lpun punlka kadrrg tunggll sueu klqyan f.Dgkang rara erargl Begaran Ealagalao sarg Abyaca dabst lega ing nanabr ruUa panlt hrndrr tr4ng Eitf-ua Barlnbd,t tanS gsnrE Dent .0nb{ka. Dene Radcn Denabrata panlt hu&r, nqglng kang garva Desl trblkl nboton kapareng ndherck (tratffar lng Gyant'lpura). Sabab Jro'.r',g panggall.b Dcnabrata kepengln ngg4ryb gsratg setrtantug brahracErJra (gesang arol). IlDrrl. Arbd.lcl nrtutl ko.g ralap nodya ndborsL. lbnton ua:gl dlpun agar*-agarl Jerparlrg nglrga.b lanargn, nnrcut ponarg Jegparlng, aatas dhadhall'g Derrl Anblklr kadravaaan &rnugl peJah. Kuuarantpun Denl Ag btH. ngulan'rhang, nbcqf ang dunugl"lng Dsrrgsa ksf^B 'lapun ana, pcraDg trnggil dErah Baratal rng nrlb Satg Dosl ne(ya Dapag lundurlng Sang Devabrata dlg teng ahr ]e'ggeng. Mirrhangct lurara la'katcn vaur ,rahat *rorgsa Sang Desabrata, mrrF ton nboten Lun&rr urlng Astlur nnnglng JuruJW tng pertapan lalkrrrdhr afvltd. gesaDg aatatant-ng brahlacaryar Bya eclung tapa brata.
ry: @.Prabru Sentanr *"pf rcrantpun
Abyasa
gatlnblt ge.rga Doul Arblha.
[s!{l.e kapundhrt abufng Scntanu nedyi kaparfneaten dhateng Aathabreta lan [aearf ActlnE ugt Lapundhlt arta kaParlngak6n Agthabrata. Abyaar p!e-r ten atur urngaplanl aDung kcndel konatrcn, Sentanr mrrlng. Dovl Dirgan,tlnl Dotd
nuntcn ngaturl kang rayL Prabu Matavepatl. lfirln3ra rautrh, Selog Nata tfLretbc pErlng pa'rgadll8n dhatong Sontanu, nanglng Sentant nboton purun nanpl. Malah u,rnton dadoa padudonp vckasan paBca-bnkah. Prab,tr Sentanr netak all PAI{UNGKAS, e6bararg lnghng kagrayong lebur luluh. Seuar pf nggah nrtng $rmloyor gugat dhetong [ysang Gunr bab kasurkanLng Sentann. Srang Gunr nulya parentab dhateng Sfyarg Yana ld.nen lbanJut Senta.uu. Ing Erfkl Sentanr sonalra. Prayltua Hyrang tllaou, gya nanJr'ltg gura garbanlng Dcvl Anb{kc lngkang uus nggubr-d. Jabang bayl lggkalg pLnarlngan aJl panungLas d6n{ng Prabu Sentaru, lrtpatlpur dlpun ao@gl don terah nandbang rnrta. Sentanu nuli kascndhal nayangl kacenplungakon lng'nraka aasrrengan LLaSran knnS putra Agtbabrata.
-3LRadcn Abyaaa nulya JlnunJung kaJurnonengaten narendra
jeJuluk Prabtr
SITTIKNA PRAUA
lneelb Pratu
KRES{A DNJIPAIAXA
{.g
Astf-n8
lngglh PRABU
ABYASA.
-
-
T_ANgE,B - KAION.
25 rel
L989
67 fuffiffi-ffiffiffiffi
ffiffiffiffifitffiffiffi"w I.
ITAGARI
H.l_n_D_u--B,J .
Prabu BaguluntE hgglb Prabu Kunthf Bolq kegf+{ kalthl p8t1b . Prohagtaka utavl SarabLsa DyaDg snban Prattgu}'abana. Ronbgg s - Ingkang ganta nata DBHI B-'A N D E-O ll D A B I...-.. Bappun nggarblnl, ntng{rg
kepengln cihahei" rpb PAIA,SA dbabaran{ uB dor.a lnglca.ug napan i4g Halgaeu4rarlngt *U darbc SaDg Brahapanakestu. Saxg Neta lrnFatcng Jengkar pfyalbak dhl tong Eargasuqyal dene patlb SarabLga klnen il)uan nrtng Astftg lyut llu blyeg tu Prabu Abyaoa.
Ing paoeban nJaslr Patlh Sarabtsa nLubalf kang putra Saragupltal dens snban Pratlgnyabava nbball karg putra bluenggung Pratlgnyabaea klnen nruekga praJa. Gya sauega teta-tata budbal.
IL
NACARI g
I
M
A
H
I t{ A U T A 4 A .-
e dltya Prabu Nll^adadl Kauaee rypDg patlb Manangyaksa. Eenblg,i Oanra uata Dsvl Nltyaovara yug nggarb{nl, Sing Natb nedya ngudl puflng dhg teng Hargesunya. Patl.h oara{ya rrguntapakon. EEBAILIIj€|j! t - Ragekaa llLnah{uantsla kapapag vadye l{anC[rr.e, euJaya"ing renbag da&s pcr€Dgo Denarn \g soran gya ltual ar DsnJ Lng vanr. nal
Irr.
. !
Tu\yatau. !&gblg : - Ingkang putre nata kal.ar t h nengglh Radsn Mandrapatl bl l{andara Begnl hglrang tatgtb :.,:al[t'-ar ltr ne(ya kagayuhElcn pllung retu. Sarg Nata gye t€dhEk nrdrg AetlPrabu l{anr.lradnlpa nyang patth
na nedya pltdcon bab sranaqllg nggqyuh puhrng.
LI{I . Prcbu Abyaoa nanpt nnr\ya kong raka tng Handaraka IV. NACARI
A,S
Prabu l{andra-
.
-)2dnlpel Bapcrlu d.nta katrangan al.trten fngkang klyet DurundioD rtabr t€nah Jasl. Atur katrangan sstdJcg Prahr Abyan nskaten t 1. Darah l'landaraka nboten klyat nunuakou rahr tanab Janl. 2. DraJ at ratu Ulratha nalung kanfun kalLh trrrrrnan. 3. hl+ng rab badbo nglonpaL cont€u lng n-garl Astlna.
-
:
pallt. f,etnngks oouanlpun patlb lhndura Sarabtsa, natur blllh kl.nen nyurnn blyantunlpun Pratu Abyaaa nggeq)'a Prabu Basrrlunthl ae{ya rygayuh puPrrahr lhndradrdpa gya rurlDgr nuntsn kegab tarrpa
lung lng Hargasuq)ra. Abyaaa sa8alr gya hildhar ngantht Senar Gareng Prtruk. PERAIIG $F[r{t, s - fng yan!, Prah Abyasa kabegal rasckaa aaklng $Lti-h{qatrtfl, ka tcna.b da&s nrLaya. Dcnaua Larcran, sall pcJsbj V.
PERTIPI}T
NARCISUNIA.
Rsst Bra.banakcrhr narpl ranrhaya para rqf a : Prabu BasttilrathlrPrabu Abyaaal Prabu llandradulpc lrn Prabu [flsda,dl f,auace. Sadqya Brnfa nyul,lln PUUIUG PAIASA. Sa'ug Uthl kaparcng, nanglng kLncn gari Dlndhrt pf,yef balc, sabab pulung Payaaa pun{ ka tntJud ttoblng ttlt }I$IDERA Et0Mi Sadrya sr'rl aagalr Bya nyaketl vlt nandora-hr8nl. KacarLta, dunrgl oekctfug nlt landera-hafLl rFDten sauor agoDg lcalih, f"g ka.ug uleg abrlt garts seloDgr redal aaFng uobr nyander pata rrJaz tonEh dados porarg. Prabu Mandradvtpa l'an Prabu NllEdsel f,asaca karen. pi;!q -Abyeca nqlengr nglepaoakon oaoJata pangtnnatanl nrga kakallh rlna, da&r curlga. Handera hagnf kad,baraha. ca^nJata psngruuatan, da&c rlahanar ngobar SaDg Brah-anrteshr. Dahana badhar dadoa $ftary Braner dcnc Brabanalcgtu badbar Sruang lllgnr. Hwanq Hlg$r lunt'en .dhlru4 nltaton t
1. Prabu fiiyaaa l-ugkqpg klyat nunuaksn retu to'ah Jasl.
2.
Dhrrnrng
aakfig kadrdoaan sru€r abr{.t, plnarfngsn nauB \yal
da ludlre.
Geg
I
9. Dhrvung g.H'B kada&rsan sasor cenong, kapardlgan nrla Kyal Ug hoaa Krcgnl.
1.
Geupal,anlng
bar. 5.
Dh.rnung
palor ugl daee @r!ga, kapar{-gan Dara i(y.f Blar
tctJga sau, kaparr'.gaken dbateng Prabr gasukttDtbir eel
ta plnar{ngan pulrrng
PaYaee.
6. Done trah Ulgnu ealcLug butap USSfh punlta Pratu Ntl^aalaalt Kar;g iar plnarlngan tlahytt KalFatanr. Para deva Barya uerat olna, Prah Baruhrnthl 1r. ksrg rayf Abya; oa lundur nrlng Hendrra. Deno Prabu Handradvlpa kalangtsrg &kar 8!Ya nangglhl Prabu Xllcdadl Kanaaa nodya ngrebat pulung Kelpatanr, tan nrka nunten
-3)pgrang, Handradvlpa krrpran luudar nr.tng Mandrra. CAIDEAKAX : - Ing nagarl Hlna-hlnantnka, Prabu Nll^adadt Kauacs rnra naringg ksu rch Kalpatanr tr'lqg ko'€ gart a Doyl Nttyasvara. Bakda, kadhaharr Satrg Devl babaran n{ 11 aatrlyal pinarlngan lcakralh Raden J11 IA $IDIKIA. Nanglng Prabu Ulladsdl Kanaca nunten engct dtE'ullllg te. ttga tcang katanpl denlng rda Man&rrar nulya budhal nrlng Han&rre ne{ya ngrobat puaaka curlga.
!tr. N4,ARr r,t+J--p-JI3j
II
(Basulturthl) lan kang rqyi Pratrr Abyesar larlngakcn rch Payasa dbat€ng ke'g garsa Dovl B6ndbondart. Balda dhabar Sang pranoslrarl babaran llyoo dhanplt. Ingkang prtya kaanggcp cq>ub, ptlarfnga! kakaslh Bsden B A S U D E U A . Dene {ngkaDg estrL kaparlngan nanl Derd X.U N T B, I -tngglb P R I T A.Prahr KuntblboJ a
irbr rr.lng: Prebu Bagutilntht lan pulung nyulun Payaea kanggc rrtJl ratu. Talggap lng gutl Praf,alpataru bu Abyaca algra nuJa (ny$ta) Payaea, \aFarr"gaken dhateng Prahr Mandraduf pE. Bunaoa lega (na{y"a ransE Payaoa lngka"g oacatlr) I Prahr l{andradnlpa ng 11 Lurdur urlng llandaraka. Katungka psngrruhlpun Pratu Ufbdadl Eavaca ne{ya ngrebat ,il}"'uung t'e tlga papart-nglpun Eyuang Uigau. Prabu Basukurthi tan guka, tenab da& s poraFg aruk-anukcn, Prah.r Abyaea gya auja lsans nenpuh Nll^adadl f,auaca er va{ya tora.h kanpnrng. Eaaartr uosan{puu Prabu l{andradnl.par
I
25 nal
a
1983.
Drrra -
68.
ffiffifuTffitr#ffi fi.{ffiffiI#ffiffi nxffiJffiffiffiffiffi I.
}IAG,ABI
HAUDARAKA.
Prabu ltandradvfba lyang t ang putra Raden Mandrapatl lyang patth $g hayatur. Fcnh"g 3 - SaDS Xata rrEa ndhaupaken l4kang putra Raden Hendrapatl plkantuk Dord,, Rctruuatl putranlpun Pratu Srl, Kanca rng Mcdhang Kanr\yan. ltanglDg antuk nava]a oald.ng Hodbang Kanulyanr bl]lh Rotnauatl sfunra. PrallIa uu\ya kadarnel aaycnbata, stnten lngka.g oaged nangglbaken Sa[g hrtrl.r
ne{ya kadhaupaken.
-
-31+gyr dbawh nrlng Lang putar t{andrapatl H.acn paara.h u{lg Xata Altlna Prabu Ab;raca. SaDg f,uaua saDdlka gya parLt. SangXata gya tundur ugadhaton, pLnapag lngkug gartra kangJeng rabr Dquf &1 UlSEng Hata Mandradvipa
ntaa putrantpun Prabu
Beratraclya l-ng Drryvapura.
II. NfiARI
P tr I N'q c p U D A U I
.-
a dltya Prabu Balbane ny..g krng putre Raden fds, nalb.IE l.Dgglh Trcrbobl dalab patdh frfr Xabldyu. ncphm't - SsrB [ata dbsnh rd3g kang ptrtra Trorbob klncn Dgupryr oftnanlng putrl l{edbeng Karulyrn Dcd no! nesatl Lrrana kadarel rryclbara. S"ry llarpaputra sandlka Bfa pmlt bldbrl 8aJ
Dganthl va{ya rascksa. PXRANO GIOAL I - Rasckea Prd.nggon,h',1 LaFapaS barlr an ltandarrrktr gulayanl'rg rcnbag do&g pano.krrr. lla(ya ra^reksa kagegsr t€ra.h nylnp4ng rsrga nanJ 1lg vana.
III.
XAfiTRI
ASTITIA.-
Abyare nalpl oouenlpun kslg ral,l Handsrata Radcn thndrapatl, natur nedya nyuuun btyantr (nyrraya) ngupqya alnanlng Rstnavstl. Abyraa og Brbr gya aarlrbit bldhet ngantbl Serar Gareng r a' Petnrk. EEBASLSEI3' t
Prah
Ing vana va(ya raaeksa Prlloggou4a.l. rbgal lalpahlra Prabu Abyaaal tcnab doa bardrwdrr dsneva Lapran mlL poJab.
-
CA
IV, NIOARI I HI-N-I-T-LT I dltya Prah,r frecna hrjanega ryarg patlh Ka1a Drcta.ilglhlg. rSary lakaondra nrngkeva karana dereng krgrrngan g8r'ua pa&l, na{yau salpun \1 guqgan gcnra gollr nanf Devl Drr!.ranrlrn{ atrajanlng patlbnya kang rala onargl arsn patJ.h ltraasa Paryga. Pranlla Sang nata ngangku.h putrl ltedbenglEanr\yan glma. f,reena PuJ angga gya pangkat ngupaye i alraanfns. ''arging rarsnghc ot"6" RaJa
'' Retnarratl tanpa vadya. CANDBAKIII, r - Telgah yana tellrnrngan, Sang htrt Desl Betoacatd kapulet der'.!.'G naga eran Rest Xaga Sangpang. Cfptanfng Sang [aga, Dotrl BFbaseti arla kaboyong lundur rrtlg Pertapan &rsa Dirmrng, "angirg kadrd.k bl+gung. (gaabe kapusdhrt ganal nltunrtL panfrurnrnlns lcang putra putr{, nara' Dcsl hdyaatru. lnCkEDg nyusun Lbu).Katungka preptanlra Preh Xrcsna PuJ angga lan putra Prl.nggondarf Dltya Rarbaka (Trsnbolao), dupl Banpwr takcn tlnaken, qangertos billh futrl lngkang b pul.et n?ga pnnLlra lngkag dlpun upadl. l{asrna Naga Rangasng dtpun tntyok kalJ.h (freena PuJElgga Lan Troubob). hpl tavor nch kapiku1,, Derl Rstnaratl kauntal. Iaksa kakaLlh aart blngr'-g. Kasusrl praptanlra Prabu Abyaeal Rrden Mandrapatl ran panakau![,. o llua4ra Jarva-Jlnarsan, Taga nangcang aangortog btlib Prahr Abyma pltntlcr pu; tranlprn Prah Palasara tngglh Dulprlccrata fng C€dah Oya. qlg $ga enget I
-V5dhateng lalabetanlpun lsaryl Prahl Palararae pranll. gye ngabektil. Frlng Prq_ bu Abyasal ranrl nrnglul pasrah Jtva trgEo l{unton ryaosalcea Sang Dcnl nstaaF srtl lan anakipls lngkalg narl Devl h{yastutf fnggfh Rctna t{aterslhr kannr,t,a.halcn srklng padharan. fulaJcnglpru Naga Rargaaqg nlnmrn pcjah dalluna, hsvlt Dgrulrttl JeJerl-ng pandhtta nanahn8 Lalepatan dene nyldn putril' nadyan ta prnllra arung ultunrtl parothabtng putrtl rangLug SaDg Xrge tatcp nr
raot kalcpatan. Prahu Abyaaa lltuntti., ntaten naprikaken earrJata pengnrnatanr nsga Rarrgeaag sfunra Daragano. iluntcn oadaya lrakrnflf kqndur rr{ng year'drrg K!!uli
YOD.
V. UAOTru HEDHAKI tr A H U I
I
A I{
Fratrr Sl Kanra Eyang k+ng putra kepuhrnan !ry GilttrguegL Raden Dbanaral a' narpl, rarnrb4rr bedbo besu Nata Handaraka Prahr Mandradnlpa lngkary tangab sall ngrcnbag gfuna'l'g putre Dord fietnavatl. f,afungka soyanlpun Prabu Abyaoa, Rsden Handraptll Prehr Kresna PuJ a"gga, Raden Trenbob (nalUate) nyans panalravan. Prabr Abyeaa ngabrelccn Qg rd Retoanatl, darah putr{ boyongan Dotl Pudyasbtl lngglb Retna HalsrrLh. Prabu Sri f,anua kalanglung 'ron81 gfa Dgrslghl kang putre Eurr.l andsgu, elnten lngkang eaged ngundrraken dbateng Meriharrg Karulyan. Prabu Abyg ga uatur nrlng kang palan Scl Kannar bllLh fngkang aslbada, nangglhslou SaDghrtrlr Radcn Handrapatl hr Pratu Kreena PuJangga, deno lngkang ssged lrEf aya duratualral Radsn Ra.lbqLa putra Prlnggonda.i. Darrt Pu(yaahrtl pr4r{lea putrg nlpun duratlrka pun nrga Bangceng lngkaqg lalrpun sttra. -qqS Sr1 Kansa dabet legtl mntcn pqrlng kanugrahan dhst€pg para pg tra tngkang srDpun bbet, lnggth punlka t 1. Badcn Mandrapatl ktdbilpalccn ptkentuk Ibtrl Retnauatl. 2. Prabu f,rogna hrJqngga glna-Jar donlng Prahr l{andradulpal fngglb punfka \g ,rhn'tpakcn kLayan ka,tq'B anon sal.rag Rsdcn !{andrapatl, reuangl Doul ldrndai
l
ra Regnl.
.'
3. htra Prlnggondanl Raden Banbeka (trrnU6to) kags$ar gih Dlalaralh putmn{pur taga Rangsang.
I
Derrl
hdyagtutl {nBi
fatungka pnnganuklpun RrJa Dltya p$nggondanl Prabu Rcrbur 1.8r.arg ealab panlreng 1 elnouggub kang prrtra Ranb'lra kaplktlt denlng Nata llpdhang Kar nrtyan. Daya-{qya Prahr, Abyaoa gya, lapagakon Prahr Ranbana, paqlng, unlnga bl }fh klDg putra narbcls nslsb pl.kantuk gExJrren putnl Dorl Hal-erglb. Praht Ranbena Lllth dukanlpunl gya ngeBpal kLayan pare rd a.
TANCSD - KJrr_plI 25 rel L989.
-36-
69.
E-ffiEl;Hffi
ffi;Fffiffiffiffi#tr#
H
Ilyv.'g Gunr lan Uarada. lenblg, r - RaJa dltya Ing GkfgattJt p1a,bu Nagakll^at nyurnrn ratd. Betharl tlaraltdl l{ynang Gunr datan suka, nulgra parr Jauata lcl-nen pacatc barls. j
II.
I
T G A T R.O f, . Iatgen&a Prabrrr Nagalllat (putranlpun Prabu Goracanara) r puJ rqgga Rcel l{rekal patlh Ka]a lfurti.. Rsrber t - tlnanplk panglararlng $!g :Nata dg "ltg pata deya. Oya dhanrb nr{n8 patJ,b [af^a Hurtl klnen nggetug.prlqg n*l.ng $rroloyo. Sandlka, gye budhal eavadya denava. PERANC GICAL t - Rlsalea Glrt gatbok lavan saqya Javata. llagala d,eva kasoralr l$vsng Naradb untc4 trnunrn rl'nta *aya nrlrg AstlDa. NAGARI G
R
I
I
uI'Wo Prabu Abyaca lyang ganta DoYI lrbtks lngLsng utle nggtlbd.alr Radca Dhestbarata daf^ah Sonar (breng Pctnrk. B9ED!& 3 - IhnBJ ong ratu kepcngln dhahar pelo prana Jiua eaLlng grroloyo. Katurgka ranrhrya 4yvang Nrrada nundhrt, Dhcsthsrata H,na4ya Jago. SaDg Nata nsrbgaIenr nanghg nyuuun pc-Ieu Prana Jlual Eyvang Narada sagab uarilrgakon. Dhogtharata oandlkal nu\ya parlt ntnggab Kalyuangan ngantbl panakaven. BERAilG SKAR t - IDg ropat kopanaaanl Radeu Dbsstharata nraJang barlsnntng raoekae Glr{,gat}pkr da4ya pots,rgr Dhcatharata natak aJl palrrngkar, oa,ben I ta kagrayang t€lah poJS. patiU [als ]trrtd lunaJar nu4luk afur Et{ng guattD9.
IV.
UIGANT G
I
R
I
G A T IIO K .
Prahr f,agakll^et Dlang Rsol l{reka, nanpl palaprrranlng patlh Fa] a Murtl beb rlgaklxg barLsan denaval gabab katfal alg J agonhg deya Radgn Dbe!, tharatal lngkang natal aJl panungkas. Prahr'Nagak{J,at dshEt mr!-ng, truntan Jengkar nagpt pupub. Kacarl-ta,, dupi. uus aben qf cng klayan Raden Dhssth$atal Prah,r Uagakl!.at dataa punrn Dlatet, h8rrlt qrrlb lanun kenglng kagrayang aJl pa^uungkag tontr letur dsdJ. luuo HlIa Nagakllat gya trlvlkrana dados Naga oalcalanglung agsng Dhesthglat slneDhrr upacl toneh kapldhara datan cnget. Tnrs kaboyong uundr kabekta kundrr nrlng Agtlna. I{ysaqg [arads nethlk peleu Prqnl Jlual utlya kabekta nrltry Agtlna. CAI{DIIAKAU s - Ing Astlna, Prahnr Abyaaa lan garea Deul ADbLka, nalpl ranntblputr Bryang Narada nyang DlpgthErata f"ngkEtg sanpun kapldbarrr. Nara da nrntan uarlrgakcn Pelen Prstra Jlyar tluanpl donlng Dssl lnblkr. Karana nro kalegu tJog Dans,hr Prabu Abyasa gya budbal EdDg Ka-
-77pq$ngrukr. Drmgl $rroloyol Prabu Abyaea,truB prug t611dhrng Nagqkllatr nslgl,Dg Abyasa kaoran, glnetalc karpnng Eyuang Narado gya soyan {yvang Gunr ngefuraken tivaslng pare J ago. {ynang Gunr nuJya dharruh tsarang Nareda klncn nundhut J abang bayl putranlng Abyaaa lngkang dercng lrhlr, kinarya Jago. llalada aandlXap gya ba
ryrr"g-
ntrndbung
dbal.
V. NAGANLA S T
I-!LI .
(Kodhrton).
e'g ratu Deul .finbilcs nyang kang rara aatdng Gyentdpurr Prahr ltlyreapatl lngglh Da.rzanuka, narpl rarnrhqlra pata rda t Sgk{Dg Pancala Pra'. bu Gandabaful saL{.g Mandura Prabu Basulomthll laklng Mandaraka Pra,hr }laDr' drapatl. Renbap t - Para raJa san1 JagoFgr naJpglDg cusa gabab Prabtr Abyaaa plnangglb acpcn. fadadaf Dcrd Alblka krps badhs babaranr Drlglng han3rarcng 1 lfnlng Narads turqunrn lanpa.b le}lnunrurr oarnl nuJa pepctengr dJ.lab qlpun pcJ;hr sadqlra. Jabang bayt lahlr u{11 pr{yc nanging pucet, gya kecldra dentng [yuqqg ilarada (tstut delr] arurrn{pun). Drpl dthh aanpuri lunrb, goger para raJe pata putr{.' sabab Jabang bayt loel. 4yvarg Narada ru\ya nuJr rr'ttg, aa dadog Jabang beyl Jalor, dlpttu uncal.alca dbavalr lng Jranbahe nlla flluul KrngJ
pun goJlg. Drpf Prahr Abyaca rarnrh, un{r€B kang putra cacad BeJlBr dabat gol.a Jro'd,"g pa'ggalh. Para raJa nulya gtrka untrga bab lolarpFaha. ]ahlr{pun Jaban{g bay1. Srng Nata Agtd^ua gye tanggap karlanlng devel nu\ya nutrtl Elng-
urrng $roloyo. Kacarltay Jaba,ng bayt salputr katur lUvs''g Gunr, nuntsn k{nsn ngbben klayan rengaa.h. [alada gya ncoat rr!,ng palagan ngantbl Jabanf bayt' Drnggl paprang e,n laJeng kamubarakon blllh bayl pl'nllcr Jaggnfng deua,. Prabu Nagaklbt qul ya rrau88al nanglng lboten paoeh. Prah Nagakllat uboten purun nglsJengrken sabab rulaos nboton tl"ublxgr Jaby'g bayl kauncalaketr uaFgnll dhalong ngersg nfng l&rang Narads. Nunton katur {yvang Gunr, nyarengl mvanlpun Prabu Abyg Ba. Gya pLuarlngan dharnrh bl}lh Jabang bayl punlka putranlpun Abyaaal atuqg aayateslg c!r"r, tengeng tuyltr platan puoct. lfunten glnegsr uuslya dluasa pl uar{ngor kalcaelbRADEN P AN DBU. Dene t'ngtartg,goJlg plnarrngankakaelf, RADEI I AM A U{, DU RA.- RadenPandbrplnar{nganPAl{fitPA^9IIPAII lEnpAIERCU GAIHIIIG pangrorak argf,fo abnfng Hruang Gu:nr. IaJeng kadhauu\an jsDg prang. Sandlks nutya pangkat. pr.ig anuk-anrkan, Prabu Nag*llst trlvlkrara dados lEga €engr kl tanan ga4ata Pasrpetl, tpua.h poJab. Regl Ureka ran Patlh Ksla Murtl lsasBah
J
ar.-
25 nel
a
1983.
-38-
LffifiF$fiffiffi F*ffiffiW$ft ffiffi#ffiffiHi 74.
(
InCgfU rtF{-lpun Ugrarenrl Uarasora
I.UAGARI
t$dn
Doyl
Hadrt ).
:
ttANDUBA.
prti.b Sarabt 'ogg.rbtnl nal lbr -anglng ng41 sa. .E4[bgg ! - Garta nata Devl Dandbndar{. t,u nru dhahar celcar Kalpatant, tonahan Sqng llata langhrng kesran. Katr4gLa ovanlprrn Bogeuan &rnrana trah Ugatacangla putra Fyang l{lntabarrz ratur blLLh Kllpctonr punlka nr,fud tFhr lDgksttg ka&rbo dcnlng Bcgeuan f,untb$a t^Bg Prah Breukunthl ryang bng putra
Raden Basud,esa saha
Pertapan Prauaata. Begavan f,untbare puntka ar{-nlpun lnglcang thl Davl hdrqf nl h{ng Dyaravatl. Dene B6v. Kunthara ptyanbak nelah nboten langertoE EE!8n1 rpb KarPataru punlle vuJudlng pulung. Pratrr Baguhrnthl kalan8hlttg lcgal nrnt'en dbarruh Drlng tcaB putra Raden Basudova klnen nyuyun Kalpataru nr{ng kang oyang Bgu. Kuntbara lng pcrtapan Pranasta. Bagudsva gaDdlLar 8Ia partt bldhtl. i
il.UAGARI
DUi&AUATIf
a dltye Prabu Kregna PuJ qngga nyang patlh Kal^a Drcts. !41blg. rSaDg Nata pr:lbatoa sabab lbgka!8 putra Jabaqg baff 'bghrg glJl.]' g+ldng gql va padnl nrJud kcnbarl nana Raden f,regna l{andraue tuvln Baden liurandh-gonl. (Crcrga padnl nrut Dotrl Mandarareol arl nsta tlandsraka, Prahr l{andrapatl). Retna I$ranrr{ni, knkaelh Raden Earna PuJaTgga. SaDene caLl'g grrva ""1i"tansah ronel henarpn. l{ltunrt snngolt; Sarg Ueta E.dayc putra tetlga vau ncn n)rurnrn $ob ralFataru dbatong Bogayan f,untbara lng Prauagte. Prabu EresRaJ
na PuJangga gya tedhak ngantht vadya raseksa. PERAN$ CIOA& r - lJadya Dsaravetl kapepag bartcai Mantura, aul.ay'drng renbag dados pancakars.. Denava kaeeoerl lunaJar ua:rJ{ng eana.
III.NACIRI ASTINA Prabu Abyaaa nalpl muanlpun tngkang rsyl urta HandaralcE Prabu t{qg drapatl. Rcnbag s - Ma[drapatl nyusun syarat nggonya nggarblnl krrg Earea Doul Retnevatll oupadoe lng tenbe nutrl lngkatrg lahlr punllca eenbadr T* gaI klayan tratr lstlDa. Prabu Abyasa uelaenll nanglng kl"nen 4ruuun BYarat dhatong Begava[ f,unt]rare lng Pravasta. ]landrapatl gandtka nu\ye parltr dlpun parflgt ksrthl Senar -Garong Petnrk. BFEANF qEKAR r Ing rana Prehr ilap draprtd kabogal ragokta Dvarasatll dadoc Pra.ng. tfagana denaua kam,rn.
rv. Begauan f,unthara
PURTAPAN
narpl
PRAUASTA.
eorranlpun kang uayab Radon Baardcva;
tutdl -
'39IV.PFtf Pr pqryArqT Bcgauan Kuntbare
i
.
nalpl rcvanlpun lnglcqng salrah Raden
i
Bagudesr
tu--
vln Prabu-t{andrepatl da,t ah parskavorr sanl nJruuun rloh Kalpata1,. sarg, nb Lapareng r 8Ya bkantbl ayalcetl Lckayou lebctlng tanan. salg utbr plyarbak Prasqje bl]lh &tsn larrgcrtt rrrun rcb trgkary cacah tlgr prrn{ha irqfu.4{ng, -
pulung. Kacaru rpnten Eaoar hrnt-n aaucr r{11 aoldqg kekayonr ngaruk prt8, kugula. Tenab da&c perangi Hacan p.Jab dctl.g prabu ltandrapatl, dcnr ran or alaa de"l'B Basrdosa, Xacar l^an savcr bedbar SrrrEng Brara turln iryuarg xaEtl rarrngakon pb Kalpatam aatunggal dbateng Raden Baardcv4l aatpnggel dbst{ng Pnbu }hndrapatl. Denc lngke.g oatunggel. kaparfngaksn dtrbtcng BcgaY&tr Krrntbana.
l{andtspatl gJ.r prnlt rnngarJ-, Bgu. Krrntbara leoat nga'ubara. Khcarlta, lanparrlpun Pratu ltandrapatf pfaalgglh hgrreng rayl 1pe Narendra Dvarayatl Prabu Krerna puJ.ngga lngkarg ug1 ne(ya nyuyur fafp3 taru nr!ry Bgn. Krrnttrare. Ing nrtll Prabu l{andrapatl ngand{ tra doral bllth KarFatartr rnrs kEboyong Erttlg l'landua. Kresna PuJ algga nrnten ngb,og lrl'g Raden BasuCese r a'r
l{andrra.
v. lr4&t&t llj_llj
ARAKA.
llandrapatl rnra Lunfur lng prda nyarengl ranrhlpqn prah Abyaea, neksenl Deui ffstnavatJ. nggenya dh"hu rph f,alpatalr nunten babaranuull dbanplt. Ingkr"g prlya l..arrtggep acpuh plnarbgan kakaslb Raden llaraqg lE. Dcne lnskang eatrl plnnrtqgan nani Dcvt Hadr{,n. Prabu Abyrea rgEndl}a, bllth putra kEkalLb punilal {''g tenbo sagod keryal klsyan trab Aatlaa. [uI_ ya Sang llata &t!ra pallt nodya rlrganl raleF{ng prda Man&rrar gla bldhal Prab,u
prrlqlegVan LALryftbl.
I
i
VI. EIGtr&t. I{ A IT D U R I .-
l I :
Prahr Bagularnthl 'ar"pl oovanlpun !.ngr.ang puhra Raden Bagudeya Dga_ tura.ken uoh fa$ataru. Nuaten kadhabar denlag ksrtgJ eng rahr Der11 Bandbondar1. Balcda dhahnrr nu\ya babaran dJil kcrbar. Krng eepub plnarlngab Falcaslb RADEU BI${^lf,A f-nggfh RlDEtt RInOlAr dene lngkang arrcq plnarfpgan r.aklag Rl,-
DEI
UGRASEXA.
Xasam Pa4Saluk{ng Prabr f,luana hrJangga, 4lrurnrn Kalpatartr, Baeu{g ue rurlngl da&e Pora!8. Kresnr hrJangga nyabda r ftlDg tonbe tahrnn-tunrne lnkrl dacll rungnth.rr Raden Basudcya EaDglaye nurlqg; gya nyebralc dhrvurg
(yal Gandaludlra,
-
Krsgra hJaqggn lundar. Pratu Al4'aoa rarnrb, lr{.plh a*anfng, ksmg putra Bagudeua, oanrl pr rr a8 dharuh bfU.b nq.gke badbs uoutcu lrryking nralata prakavlr punika. C.AtlDEAK4g r - Ing PraJa 9ANDHI BUllOAIlN,. naJa yalcea taksih nu4ha JeJuluL Prabu B A G A S.!a A R A , nnndhang etmgkgsa karana kati.lar gcdalngtarg rana Prah,r Dm HASUARA. Uangks ri"npl sgnggttr ld.ncn kenpal rafu Dvarauatl. Prallla Bagaesats gya ueoat gogsna nr{.ng Drarasatt
-40Kacar{.,ta, eDSga'l{ng carlta, Prabu Bagaorara tnto plnangglh klayan Erahr f,rel na Pu.Janggar gla pragaJa noQra nakeapal. Kreaua PuJangga tadugl nalpl., n8nSbg nuuahut blyantrr euparba Bagaavara rtytraakalccn Radcn Begudctra. Bagaaua ra aagabr nu$a bldhl rr{ng Handrra. Perang rll.r Prabu Bagarnra tandhlng Lauan Basudeva, taSltral dornl'G Bcgaru fnnthara. Prabu Kresna PuJanggc plnarlngan rph Kalpataru aqfuga eaH.ng EVrang Ulgnur ldlea ldhahar putrenira tctlga oupa&e enggal dluare. rBcnJang dluaaanlpun lngkang putra Kurandheg"$ k"dbawbsn 4f urcncngaksn nata lng 4haaar{'g aalodra, napak tllal ia4[ston{ng hng 9ya!g Prabu fu{ala f,rcsu. Pratu Krcana hJ.tgga nabrr eand.lke, gya t+ndrr. Prabu Bagaavara qyusur ldt nggonye nadcg nareudra, kardalk denlng bngaran f,untbrrar blllh Ing tanbe datan tutrg nggenlra Julencng oJ,t". grpadoa senbeds nufrinakeu draJat ratu, lng nbenJang druuglnlrrg uanc!,,klnen nqg dh{,tr lDg hrgabcla.h. Dt tya Bagaeuara natur oandlka, mrlya lrundrr.i Deao Begauan f,unthara nunton kelprl Lfryan pare rqf a. I
1
a
26 rct L98t,
T, LffiF#ffiffiffi ffif,HH-ffiffiilrffiffi#ffiWffimffiffi. (Ingelh l^ahlrlpun
I.
NIOARI
SUC
I
T
R.l ).
DURTI'APURA.
Prabu Baratnadya Dyang patlh Sasrsbrna, nanpl ranr$ra lnFkrlg urra narondra 1r€ Ataratgb Pretu Dnrpara ryang garsa' Dout Setyanatl. E&$!F t Prabu Dmpara garlnblt ngabaraken gerahlpun SEng Pranesnarl D,rr':frqura Derrl Pafuavatt nangka nedbeng qggarbd.Bl. Ugi irdaddk nyarengl sontou parangnula -
Pratu Ja;raruvcrkn nedya ngrebct DoYI Pedhasatt'. Prabu Baratuedya nahrr nrlng ka.g usa, btlLh dr'lc tng unf lcarg gasra oarq)un uate uggarbtnLl Dslrg{ng elrna tanpa sabab. Dene aagcdlptts nggarbl nl nallhr bault plnartngrn ryarat donlng Begavan 'Dtmsasa. Dosl Sctyatratl nuntcn sarbot roubag.n bl1:t b par1j enenganlpun gantn8ke ugl nggarblnlp lan aagedlpun nggsrblnl ugl saklug plD.rtngan ayarat {entng Begavan htrrpea. Kabckta canl-raprj ksdalg, fur tunggll gum, pranlla Pratu. Dnrpara sagab oablyanb nybnaXsken paranguuka. Gya tata-tata hdhal napagatrcu Dery
sakl.g nagart
ga,h.
Xgedhanpura
-41 Senapatt Ataoangtn
tan
daDgu
:
lan hrya Baratdhake kalranthl bldbtl. Bogauan Dnrvasa rarnrhr parlng dhamrh nr{.ng Salg Nata Harya Pu{yaatar
Prabu Baratnadya lCnoa ryaraya Narcndra Aetlna Prahr Abyasa. Baret+a{ya oandlka, gya tedbak ptya.ubak nt{ng Agtl.Da.
II.
NAfiART
-
NGEDHAHPUR^6,.
Prahr Jayaouverka nyang arl &rya Gardaka, d8l^ah patlb qI" Corba. Rerlpg : - Sang Ifeta ne{ya ngrebat pranesvarl Dlryuapura Dcrrl Pa&auati. Nulya kerlg lalplt ngrabaea nagarl Du4nrapura. PfEfilG GA0AI, I - lladla Ngcdharpura canpuh prarg lavan bartsan hrryuapura. Prahr &tpara nyary pana aenapatl kaeoran, Begeuan Ilnryasa ranh narlplb nrfng Prabr Dnrpara lclne ngun&rt gabab Eanoa tandhlnglpunr gat+a Prahr Biratnadya uua ulnta srq)ta
nrlng Astbt.
,
III.NAffART ASTIilA. Prabu Abyaoa nyang para putra Bsdon Dbatharata, Pandhr, IalavleFq da,l ah Senar Gareng l arr Pctnrk. {yuang l{atrdl rarnrh narlngaken IIRTA ER{AIA SAilItr nlnangka uJ anponl putr{. krr th lngkarg nobe gerathr fngdb punflr Ibvl l{adrb lng l{andaraka lan Deirl Padlattatl { ng Drryuapura. IVuang Nmds SIE Irrndur.
-
fatungka raurbya Prabu Baratna{yar Dgakon talasepublpun ral a t{an daraka ono.rgl Prahr l{andradvlpa. Utgatootng Bosan nedya nlnta srEyar nytr-uakaken nengaa^h' earta nyaraaakcn geralrlng kang gersa Dorl Padnavatl,. Prahr Abyaga ssgalrr nangbg kahtran nga'gtLl kBng putra Radea Pandhu 'l angkung mnlylnr sabab panJ encnganlpun badhc tedbsk rrlng l{andtraka, nJ arpenl Dosl l{adrln lngl.ang ug1 nelbe nantlhang g+k{ t' Hangke lanun mrpun puma eak{ng Mandaratal Prabu Abyasa nedya oDggal nrgul dhst€ng D'rryuapura. Prabr BaratnaOya nrnton panlt lunfor, nganthl Pandhr aapanakauane. PERAIG SI(AB I - Raden Pandlu kabegal rasekra balanlpun Pratu St olrFda lng Trlgarta, {nglrang badho ngayunaken Derd Madrtn. hdog peralgr denars sanl poJ
ab.
pratg l{andrapatl nanpl fi)uanrFun narcudra Trlgarta Pra,tu Svelera|a no{ra nJarpenl ifd Hadrb. Mandrapeti nsltl^anl, Prabu SveluaJa nulya nJag penl Doyt ltadr! nanl puoala Tlrta E.rgadt ( tfLeranfpun Lnrg rara Beganras -
I
nangtng nboton EorPan. Katgngks rarnr\ya satrg Abyaoel eya nJanpenL Madrtu uanl Tlrta Eerraya Sandl, eana[ka Desl Madrfu valuya. Prahr Mandrapatl uyarrg garsa DeslRetaayatl dahat blugahr garnl Dacangslcen Deul MadrLn klayan Rsdeu Pandhr. prabru Svelaral a kalanghrng duka dbateng .Abyaoel lsJ cng Prang. PraHards)
bu Abyasa EuJa baratr Snclarda slneblak loeus teuah karpntng. Nulyb panlt tedhrk urtog nagari hryvapurao
Abyass
-l&_ V.
NAGIBI
DURYITAPTIRA.
Prahr Bsrataedya rarnrh lng prcJ a uganthl Raden Pandhr lrn pqn.ka lrano Dahat arlca lngkaDg uve Pntu D'upara Lan garra Derrl Setyavatd.. Raden Pandhu an\ya pallt nepagaten rengeab. Ing papranganr Raden Pandb nral e-g barlosnlng nengoa^h tonah hrbar HarTa Gar.laka ryalg dltya fala Garba keplayu. Kctungka ranr\ya Prabu AbD'agar nu\ya nltL prlkoa gera^H.rg Devl PadnauatJ,, faJcng bLnorehan Tlrta broaya Sandl, Sang Derrl ualrqra, ttrr ta kaya glncge Dggeqys nggarblnlr tnro babaran nlyoo kalrung. Jabang bq)'l plna1{ngaBkataslhRaden KIIIIB AIAN A r Lngksng aengbuerdl nUADHAEIUC-
rr*ra
Tlll.,T:]unt
uninsa valuyantns Deur padnavatl tur eqss"ri o"o.""o Dcsl Setyauati gya nothrb lrlng t ang raka, Pratrr Dnrparap nadyan nggenya ngSarblnl derc4g vlnancl, nyurrun gtnege narrl tlr-ba ltremqya $Ddf &lpa&eenggal lahlr, ka&s Donl Padrasttl prn{ka. Prahr Dnrpara mlya natur nrlrng Prabu Abyaaa bab panyunulng garua nakaten sau. Srl Abyaaa narengalcen, Derd Setyavatl blrcrehnn Tlrta ltrcnayar Sanill, s+nalika babaran niJl), kakung peklk samano, pLnarlngan kakaglb Bl-
DW SUCITBA. Prabu Ja1ra Suuerkaz tlt13dbb f,asanr pnryanuldng ga{ata pusaLa IIARAYANG Raden Pandlu. dentng Jaya $ruerka peJch":ps1a an Harya sarl tcluk.
TANCEB - K.JION. 26 uel 1983.
Fi'}F;'F;'F;";DFF;E;E;8ffi ;E;r{E;n;+}} l.;.1
72.
u
BP{n HH*"r
fuHfr^ffiHfi-ffiHi[
Hffiffi
HF- 'Fil'
Hil m
ffiffitr#ffif,Hffffiffiffi$ffiffiffi
Hflr"!
nanpl para taru kang putra nata Agtlls Prabu Abyaaap nata l,larrdrra Prabnr Baguliunthl, dafdl nata Mandaraka Prabu Mandrapatl. Benbas : Para ral a sarl J agong Dggonya Prehr GanilEba;fu arsa nytrarl ksng gs31ra Dorrl Gandarcsni. Sar{a sanL sablyantur sabab rpnten Parangtnrka oaldng nagarl Candhl Bungalan rda dltya Prebu Bagasneral lngkarlg nedydr ngrpbat qg
hahr
vt Grndarosl.
Gandabayn
_lrg_
W:
1. Prahr Bagulunthl tata bar{.e lng
ngaJongr nganthl kang pot"a Radm
Ba$tdeea oyaFg llarya Prabu Blgaka.
2. Prabu Handrapatl lng t€ugatr.
uyang kang putra Raclyan Narapna, paoak ba:rda
3. Prabr Abyaoa tata
-
r
vadya bard.s
lng alxn-afrn.
4. Patl.h Pancala Ra4yan AAbtJ a daLah Para punggaua p{ 1{ han ugl. aanl pacak badg.
II.
I{ACAF.[ CANDHI
BUilCAIAII
'""y1 lpe lraka'l { h Raden Brata Kuuara lOg KunbLua, Raden l{arya Brata Ioras {ng Leoarpursl patd.h Barganastra. Ronbas : - Sang Nata yaksa nedya neupub prang nrtng Pancalal eabab td-uttlak nggcnya arsa ngrebat gamanlng Pratu Oandabayu. Icatg rayi barya Brata Kunar ra kLnen ndlrrnglnl lanpah. Sandlka rnrntcn Panlt b14ha1. PER|{C qAGlrt 3- l{adya Kunbl-na canpuh pr"ng Lauqn vadya Pancalar Harya Brata Kunara kaoran, nulya uundur. ItaJ
a dltya Prehr
Bagaouara nyang
III.
PERTAPA}T S R
I
N C A I{ A N T
I
.
Resl Janrada ltnng karlg nba$u hdhang Jaruarratl (anak Banbang fasa) Reqbas : - hdhang Jarga LlatL kasoarEn Raden Pandhrr nanglrg kang rayl Regl Janrada nbotan earuJuk. llagana Jarga t{etl nekad paDgkat nadosl Pandlnrr Sarg Resl qJanpq"gl sal.tng kat€blhan. '
IV. KADIIAIOT{ ASTTNA. D€rrl Anblka nyang kang putra nadyan Pandb dalal Saar, Gareng lan Petnrk, .&ggbrg. I - Dyad Pandht panlt nedye nueul kang raDa Prahr Abyasa Drlng Pancala. Hronya kalllan nunten bi.lha] ngantbt panatavan. PERAXC SEK{& : - lladya rageksa Candbl. hngaf+ nbegel Sang Bagua, dadya pag KangJ
eng
rafu
cakB-ar donaua kaporan eant peJab. i Kacarltal aaalmanlng denaval hdltartg Janra llatd. sonan nrlng Radyan ,Pandhlr rnahrr ne{ya gunlta nlnangka garsa. Pandhr nboten kadttgl nanpLr naLah katilar kosah. Jarva tlatl d4hat virang, nulya gudrk sarlra. Kunarane nyusrar 13 nun no{ya nanltds nrlng putrl Handaraka Deul Madrln. Reel Jarsada un{nga kang nbalqyu ecda DSlappus ,th{t{r nunteo ngrrmgkob kunarpa ea31rl nanSlo. tluanya kunarpa plnartpumar' IaJ eng gugat nrang Kalgntg ngan SrralaJra, nedya n)ruwn pangadlLan{ng Hfvang 0unt. CAI{DHAKN : - Ing $rratayar Hyuang Gunt nyarg Narada InaDggal l.h garegara
-
lngkang turnrh eaktng gugatlpun Rcal Jamada. Ifilang Grrnr nunten dbawb dhlnatcng para Jauata k{ns1 ubal.ekake Jarsada. Para Jasata eandLka gya bldbal. Kacarltal deva-d,eue perang lauan Rsei Jarwedar nangfrg Jauata kasran. Nunten llyuang Gnrnr parontalr dh"t"ng ltVyang Naradal kinon ndhre.tha putrano Prabu Gandabayu lngkong dorong lalrlr, kurgge Jagonlng Kuhywangan. Nalada sanql
ka lrJ eng tunurun. l
- lrl, V.NAGAM
PANCALA.-
Prabu Abyasar Prahr KunthlboJ a, Prabnr Mandrapat'l lEr ugl flsdyan PaDdhr sapalrakauotroo Renba^s : - Babaga! nengsah ea&l-ng ,Candltl Bg ngal^an. Ksgarr.r afuring abdl lnyer blJ.:lh kangj eng rahr Deril Gendareaol babag Prabu Gandabayu
r
DlJll
dhanplt. f$uarg Narada bruunrn, uuJa pcdhrt poteng. Nu1ya Jabang bayl lngkang Ja-ler kacldre nJpggah Ka\rv'ngan. Drpl sarpun paJarr Prabu Gandabayu kagyat sabab J abarrg bayl kantrxr safungga.t. Pratnr Abyasa netur bttth lngkang putra kabekta Javata nrlng Ka\rvangan, lan nata Agtlna sagah 4)rusun vangnr.l, nu!tdn bld.har nrfurg $ralaya kanthl panalcava[ lclpen ndherek. CAI{DHAKAII t - Ing Srra1aya. Hyvang Gunt nanpl Jabang bayl putra Pancala saklng tVuang Narada; nunten kapaerabaken dhatnng Suang Batrntr ltlnen 4lerttri lng kavah Candradlnuka. llusnya tcs$edht, kadEdsk de&g dlrasa. Plnsrlngah,kskaeihRa{van G AN DAM AN A. Nulyakl,nennagutpupuhr t€ndldxg Regl Jarsadc,. Prarg raner Reet Jarsada peJabr suloa naan
nltls nrlng Raden Gaadanana. Kafungka oouanipun Prabu Abyaoa lan panakauanr l{rurnrn J abang bayl putra Pancala. f$uang Gum ntka katranganr yer sanalgke j abang bayt aaryun dt uaaa kakaglh Raden Gandananar gya kakanthl lundur dsnl-ng Abyasa. CAI{DHAtr(N
: - Ing Nagarl Panca}a. Pratnr Gandabayu nandha.g anngkava karana
kecalan kapg putra kakung. Katungka eovanlpun Prahr Abyaae ngaturaken Gan4g narrso Prabre Gandabayu 'rahat ouka, earta ndya parlng nant dhat'eng kang pu-tra estrl. nengglh Desi G A N D A U A T I . Kaganr panga,ouklpun Prabu Bagaovaral Prah MandrapatLl Redea Naraoua Prabu KunttrlboJ a; Raden Bagudeval Raden Blouakar oadaya eanl kasoran. lrftsten Prabu Abyaoa uagut pupub, tena.h Prabu Bagaevara kapi.lattr nagarl CandhlBungalan kaulungaken dhatong P""b3 Abyaaa. Nanglng Prabu Abyaaa drtcn lcaparong nanpl, nulya kapar'lngaken Nata Handural da&s kabanab Prah KunthtboJa Prabm Bagaouara dabat Dorang, nunten onget dbamrh pangandtkant{"S gu4l nlpun nengglh Begawan Kunttrara, bllLh fry t€ryb€ Bagaeuara klyat nulrrrnaLen ulJlnlng oatrlya, nanglng kedah 111a tlLar praJa nadeg pandlrlta. Pranlla 19 Jeng JunuJW l.ug Harga lngkang beJ.ahr tapa bratar Juneneng pandldta peparab Begavaa Bagaspatl. (fog tenbe peputra putrJ. eatunggal ueuangl hChaFg hrJavatl, nunten kaganra Radsn Naraeona lngglh Sonadenta lng Mandaraka).,
TANCEB - TAION. 1 Junl L983.
-45-
73 HffiffiHH#ffiffiffiffi ffik Hn"T'ffi-h nfiH ffi-h ffi Hf;,"P aH,,F HHHfl,"
I.
ffi",-
ffi,,HH H$,-HH
W.
Pratu Abyaoa lngglh pratu Srtlbaprasa lngglh Prabu Drlpayanal kahs, dhep puJangga Astlns Javahagnle patlh Maragantar patlh Drna. ReobAs ; - Sdnata no{ya ngarrentenakeu ptota raJar'lobet nggenya rus peputra tlga. Pafi.h Maraeanta nahtr
bllth pagnogolan lng nana hnggul
lclnarya nyepeug sato sana sEnpun oarnapta. Gya Sang Nata kapareng todhak nrlng pagrogoJ.an, h-ngatthl para punggauar patlh Dloa, lurya Salna, lur1ra Drneyal oenapati. turfra Bllaua rlang harya t*dt'unangka.
II.NACARI SRI
ulN T I
PURA.
prabu Ssr4h{muka nyo4g patd.h (kaleree panar saki.g lbu) Raden Agnanlg ,lB. Renba.s : - Nagarl Sl llantlpura katanan pqgerftg ageDg. Mlttnrt uangelt kedah tlnunbalan putra Astlna. Sang nata gya uhrsan patJ.h Assanlndg Eoysn nrlng Nagarl Astlna. Sattdika nunten b/udhal oava{ya bala. P.ERING CAOAL t l{adya Srl Wantlpura kapapag barlear Aotd.na, eulayantng renbag da&s bandayuda va{ya Srl l{anti.pura kasorsnr nunten aeafupangan narga.
III.
KADHAIOII
ASTINA.
rabr 4rl Anblka Dlang putra tetLga, Ra{yan Dheeta4aei:ra' !g den Pandtnr, Raden Yarnavldurar bryln Sonar Gareng Lan Petrrrk. EggElg 3 - Raden Pandhr nyurnrn pantt ned;ra nusul kalrg rana Prabu Abyaea urd,ng pagrogplan sana hnggul. lfuerrya ka[lanr nulya bldhal eapanakausnoo P-ER.{I{G SEilR t -El KangJ
eng
i
gekea
Srl
t{antf,pura nbogal lanpahlra Raden'Pandtnrr, tena.h da&g pancaka'.a. Denssa kaoran, sani kapal,al ar.
IV.
.
Prabu Abyasa nanpl oovanLpun kang putra Raden Pandtu fuvln pqnaFauan. Sang Nata nunton dhamh dhateng para punggaua klnen wtrtt nyepengl lsssskovan. Kaaaru rpnten bantheng nganukr kagusul uonten llihlr putranlpun Eyvang Rana Parasul nanl Begauan Bargur gosan nrlng Prabu Abyasal natrrr nlruuun tulung ngnnrat bantheng nganuk pt'nl,kar sabab puntka kada&gan grHng anaklpun Begauan Bargu lngkang nana Bargava. Radsn Pandhu gya Eapagaken banthengr ]l nepaoaJx Jenparlngr bantheng badbar Bargaual laJeng tofuk qy.trstrn suulta. T[-
nanpl denfng Prabu KaUmgka nal {
qruuun
tllung
Abyasa.
b oouanlpun Bra^hnana Iutdh&
Dyartg lrang
rayt Buyut
Kranap
dhateng Prsbu Abyaoal sabab garuanlpun Iutdha nanl Nlken
E
-46PanJarl, sarta oena.hipun Buyut Kra.ua lngkang nanl Nlken Panti., dtpun cidra denlng tiyarrg lngka:rg DaDa pun llaya, vanLte kakalfh uau dlpqn sa[tunl ua'ol Perrjarl d^edos uenda, Pantt. dadog s€gauon. Menda sarta segauon uau oanapgke lngglh yonten pegrogolan nrlku. Prabu Abyaoa nulya uglepaoakon BanJata panrtuatanr nen4a badbar Nlken PanJarlr saha segarpu badh.r Hlken Pantl. Nuntpn Maya kadbat'e+fakenr lq1 dsngu denlng Salg Natal puuapa sabablpun trnlndak cLdra nakaten viu, pun Mg ya tanoah kcndel. nboten etrr vangrulan. Nunten,kasabda dont-ng Prahr Abyaoa Maya na]Ib ua:rna da&s rraha (celeng) vadon, kagueah uanJlng uana. Sary Nata nulye dbamrh dhateng pata punggaua, Lun&,u urJ-ng praJa Ast{ nrB, l.llku Bargur Bargaual Brahnana liltdha, Buyut Krarne; Nl-ken PanJarl nyang Nlken Pantl ug1 kakantht kunilr Sang Nata. V.NAGARI
Prah SrilLacala (bunrt petlb ltirklr) , Sang Nata
nesra sovaD tcsng
vI.
I.IALAIA.
TUNGOUL
patth Goradragttta. Reqbag: bapa guru nengglh Srl Abyaoa. Oya teta-2 !qdha]. Eyang
IISIEI_.ASTITAO
Prabu Abyasa Eyang ra.na narasepuh lng Gyurtlpure Prabtr Daruanukar truln Prabu KunthtboJ a lng }landural Prahu Mandrapatl fxg Handarakal ,earta Prg bu Srdlacal.a, furg hnggul Halaya. Para ral a ganl nekeenl nggenya Prabu Abya-
sa ngluvarl punagl, uasana sanl.
platcrda
andranlna.
Kegaru gouanlpun patlh Aesanlnds enk{.g Srd, Uant{prlal nafur lcautus Prahr Candtrlnuka LL'sn nJrueun putra Agtlna e&lah satlngg&L bedbs kangge trg lsf rtsak{ng Nagart Srl Wantlpurao Prabu SutlacaLe nurLng, tenaheq da&s pg
rang r8noo l{ekaaan pcJ ab Banpnlb. Nunteu Prabu CinaUn'uUa olrcnl ngaturaken eadaya kalepatan dhatong Prabu Abyasa. Pancenlpun nyuvun Lang putra salah aahrnggalr nadvan DaDllDg rarnrh tng praJa Srl Wantlpura kenarpn sanpur! cekap dadog oaraDa ualuyanlng prd a. Ibutt eakl'g kllat"nl''g efur patlh lesanlndar Prabu Candtrlnuka nlnrvuD
i
pangapunten.
'
Prabtr Abyaea rena tng panggalJh, nuLya parlng pangaksanl dhalteng .Prabu Candhlnuka, sarta kalcanthl kenpaL Para raJa plata buJana andraulnao
TAUCEB
KAION.
L Junl L981.
*${i${{ii{ri{{{$ii${{f;$iiiif;ri{$f;$ii{l{||$${ii{{$*$f;{${i{i{${i{$f;iit*{{{i[*T
-117-
74,
fiil n HH rH*il" Hf, ffi HH ffH HH ffi iBr[ ruu! DE Dn In En En nn u! nn En nn nnn Dn nnntrDn ElurEnn Dn nn Dn Dn n nn nn nD nn nn D[ mn Em [un nn nnr! DIED nn nn !u ND nn DDlln DID trNNtr NE UE DA BU NN
nD D
HhffiHH-ffiHflilFffiffNil4N
WHH ffi#ffi'ffiffi$
ffi
I. XJgAru ASTINA. Pratu Abyagar patLb Mararrntap petlb Dtns. Renba.E I - Bab putra nata tetd.ga Baden Deestaraotral Pandhu lan lananldrt'al uekda-L ngngkc sanl ptnel dl tapa tng Saptargsr Kasaru rarnrbnya kang rana narasopub tng Gyantlpura Prabrr Da-rnanuka, perlu badhe nyanbat kang uaya,b tetlga lclnarya Jago napagaken nengeah ral a Ngarnr-arnr Prabu Svarka lngkans nedye r€ayunaken putra Gyag tlpura Devl Anbalrnl. Kabeita putra tetd.ge derong purna nggenJ'a tapal pra!{ la Prabu Abyaea ngaturaken bebanhr ltarya Bargaua lan ltaJrya Bandbunangka klnon ndherek Prabu Daruanrrka nrlng Gyanttpura. SaDdlka nunten beblqlhalq..
II.
NACARI N-O A I{
U - Al{u.
Prabu Syarka Byang lngkaDg putra kopulunan ral a tng tlopunr Prabu Punr lJ 1. Reuba.e : - Prabu Prrnral I rynnrn kabar nggenya Sang Prabu Susrks tlnarnplk putrl Gyantlpura, nangka klnabaraken bllLb Prabu Suarka punlka nanaul kagungan garsel saben {,0 drnten tentu dlpun peJa}rl. Sanaltka Prabu Sna^r'ka uurlnge sabab dlpun kabaraken dening tlyang Glyant'lpurB; tqg\ eadqya nboten nyata. Gya nglunrg nrllg Gyantlpura. PERAI|O-OIGIIL r - lJadva Ngasusrnt prang leuan berlsa! Gyantlpura kabantu aaklng Agtlna. llekagan ;J ago sarrlng AotJ-ua, I{arya Bdrgavee llaryp $rpadyal lhrya Bandhrvangka kaeqran. Prabu Danasuka ngurgat nrl-ng Aetlna.
III.
PERTAPAN
SAPTA
ARGA.-
Raden Dhegtorastral Radon Pandhu, Raden YtnanLdura nyang Senar Gareng
lan Petarrk. Renhas : .- ngGenya aanl tapa sanpun gauatsrls dangur nanglng dg reng plkantuk valyu sakl qg J avata. Nuntan ed!1 gegladlren ulah lungld ng rasa.l{asarra Pandhu lngkang unggul. P.ERNG SU(AR I - KadadqL uont€n donarra ns.lre Dltya Rudranuka nyaut Pandtnrt dados prang, donava poJah bedbar Wuang Gunr, par{.ng nugraha dhateng Pandlnr
vuJud t AHIU UASESA Ls! KAPRAffiRAI{. Nunten uonten takeaka nana Drrgana nyander Dheetaraotral dadoe pereng kagrayang dl panungkael Bauer badhar Batharl Drrgar parlng nugrahl, UAItrU Lan IJAIUU KUASA. Nunten Dacon nana .slngakanekal nubruk Reden llLduraz dadoa PeraDg. l'laNaradar parlng kanugralran tllltrU KACITUAI{ tuvln J Luenparlng badhar lVuang
KAIJASKITEAI{
caJx
KAITIDAGDIN.
-48-
:
Kahrngkr aoyanlra puJangge Aatltle RegL Javalagnir ngafurl putra nate tetlga ka.kantht lundur, gya pangkat. I
IV. PERTAPAI{
TALKANDHA.
Resl Blsna uyang lare dhsFplt kakallh nengglh lngkang J el,er qapa ,Krcpe dhanah aneu, dene lngka"g oepuh eatrl nanL Desl KrepLn{. Larc kelib pull ka duk lng unl anggenlpun uangglh kang rana Prabu Sentqnunurtd,l iaklng tl-yang Lranan lngkalg nana pun, iunr. ' , Katungka rawhlpus ltruang Janapadar nga'keo' bllth panJenenga4{Fqn pu4l ka kaprenal eyanglpun lFepa lan Kreplnl. Sabab putranlpun Hnrang {anapada nlJtl estrt Dana Derrl Janapadl kaga:rra raJa tLrpunr Prabu Punrdl'peputia, I
dr'a,qPlt na,na pur Kreplnl'
tuvln Kiepa. Pr'a:ngglhLpun
PranraJr
klayan
DeuL
Ja-
napadl, punlka duk rlkala Janapadl kaslku dene }unawanl ngenut pueaka Aewa4 darl, temah dados kuda. irrpl sa.npun nglalrakon putra, Janapadl pullh dadog' widodarl nunten kundur nrlng Kallyuangan. Prabu PuntdL runaos ouual nlla Jg barrg bayi ka^kaIt.h kabucal lng wana, kapupu dening tlyang.uanan nara hrnl. hryang Janapeda nnntsp dharnrb nrlng Reel llara Blsuil Krepa J an l(replnl klnen ryouanrlren dbateng Aatlna; sabab lnggtb kanthl nakato nutgkc !sdhe plnangglh gudartarr{fiurc (Prabu PunraJl). Satrg Bisa eandlkal uulya bldha]. dhat€ng Astlna ngantJrl f,rep{nl lan Kropa. V.
NAGART
AgTIUA.
Prabu Abyaea nanpt oouanlpun Lang rayl Resl llara Blsa nasra|raken larc dlranpit prrn Kreptnl lan Krepee tlnanpl de"lng sorg Nata Astlroa. i Kahngka ,oyan{pun hrtra Nata tetlga Dhestaruotra, Pandhu kb lanard&tral srll natur nggenya rnts antuk vaftytt oaktng J avata. Sang Nata dahat rqna lng palggallb. Kaaanr rarnrhnya.prabu Daruanukar parlng unlnga yon karcr tng prang. Prebtr Abyaee gya dharnrh dhateng Putra tetlga klnen aylraakalen nqngsa.b Pratnr Syarka. Sandika gya budhalo ,
Kacarlta, lng paprangan Gyurtlpursl
patt kenglng
Raden P+ndhr nglepaoa.ken Jeupa$.ng Pasg
dhadhanlpun Prah.t Ssarka t€Eab peJ
+.
Prabu Punral
I
nrpghrl;
Sarta ngaken tlntn Puryaoaritar nakaten aturJ.pun : tr Sri llapunggung tng Punrecarlta peputra Raden GaJah Oya eaL{',g hdbalg Ruhlnl. GaJ ah Oya kapendhct nantu denlDg Prabru Ha5rvana lag tfglsual aunten peputra Prabu $rrata. Peputre Aoranal peputra Pllanap 'nunten peputre kallh tngglh puntka Frabru Preua lan Prabu Svarka lngtcsrtg peJah veu. RaJa Preva peputre Prabu Panrua
kallh lngglh pur{ka Rodeu Paruua Ia4 PunraJl. hpl oedal tra.B rayl pun htnrd f fngkang guuantd. nsta lng Ne-
putre RaJ a Panrva fngkang nanl Radeu Cargal plnupu den.tng Prpbu PunraJl. Nallka ganaDt€n Prabu PuruaJl tapa brd[a; tlunten plkante& ganJaran aeklrg Sruang Janapada trygth pu: {ka putrantpun
garl ll.npunr.
Deue
-19vldodarl
rnrJud kuda lngkang rrarta Derd Janapadl. Pahrtan
nlJtl
dhapptt
lngkang eepuh estrl runa Derrl Kreplrdr dens lngkang aneu Ja1er nEt!8 Kropa. tcbet blbar babaranp Dest Janapadl badlrar puBh rnrJud vl&darl nunten Lundur nrlng Kabyuangan, nlIa Jabang bayl dhanplt earr 4enf-ng Prabu PunraJl kabucal dhateng van8, LaFupu tlyang uena lngkaqg nall Yunl..
hn'raJl natur bilth tlrnrn pltu sal.lng hrnracarite. Prabu Abyaea rgi nanpl andharanipun Prabu Puntall nakaten vaur ""Th Laaken tunggf db1 cah, sabab Prabu GaJah Oya punlka kadang Dak-sarak kalryan kang eyang Prah PuttSranaeatapa lng Glltngvcgl. Na{yan Srl Abyaoa lngglh 'hrnn plfu ""Ung racarlta. Nunten Prabu Abyaoa nasrahaken Kreplnl lan Krepe dbateng Prahr fu ruaJ I gabab punt ka kang putre. Prabu hrnral I dahat lega oaged pfnarrgglh kaLayan karrg putra kakallh. Prabu
,
nulya udangu bab kabar lngkatg otrnebar, bl}th Prabu Ssqf, ca punlka nansvl kagulgan garyar gaben 40 dtnten tsufu dlpun pej'hlr punqpa cabar punlka oaestu, punapa nalnung kabar angLu. Prabu PunrdL natur bllLh punlka kabar nbotcn nyata. Ingkang saeetlt oakaten : Ingkang paran Prebu Srarka punlka kagungan ganra nara Doul Surtar :1. NuJu sahrnggallng da1u, $rndarl dLpun slqgklraken denlng prl{ng cgtr{. rana pun $ryatl. Nunton $ryatl nal{h rupl d8&g Deul SrldErl, nanJfng kadll -,,on Ngaw-anr kenpel klayan Prabu Suarka. Mangka naLl-ka garant€n Dotrl $tnqg :1 nerbe nggarblnl eepuh. Sareng antrk {,0 dtntenl Prabtr $garka nlreng EyBB;en bayl oa''gio ( sabab Devl $rndarl babaran ulJ 1L dtranplt. Prabu Snarka nu4 ien noou clptar uonten vldodarl fngkang genbada ngentas,alen Denl Sundsr-l ql rtral anlpun saking paolngldirn, nanglng Derrl Srndart J,aJ eng seda. Prabu Svag la dukap nunten uallng aguna lngkErtg nenba pranosvari $mdar{. uau, drFun pg ahl. Jabang bayl kakalLh'plnarlngan nunlr lngkang ogtrt na,Ea Denl Keprur .ngka4g Jeler natra Srahesana. hrtra kakallh uau nunt€n kapupu dsn{ng Regl ivakustha gurunlpun Prabu Ssstka. purnant-ng carita; Prabu PuntaJl nugton panlt !rundur ngantht putra ka:a]l h Krepr nl del ah Xrepa. .acsrdtal Bgpengkerlpun Prabu PulruaJlr Prabu Abyaoa ngaata BAIU SAIARAT sqtr rL dharnrh : Sapa kang lcuvet ngarrgkat batu sayera lkl, sun rd.gtr.lha dc{ya runggava. Dene fngkang nuntun behr sayara dhateng alun-alun pun lla:rya' Bar1gl rgr Kadadatc yonten lare bal ang nana ptrn Bllaual artnlpun Ken Blla enbanlpun bden Pandbu, punlka lngkang klyat ngangkat bafu Eo$&rar Prebu Abyaaa nulya rglepaoaken sanJata pangnruatan dhat€ng Bllavar sanallka dados gagah Prahorgr Bllasa JlnunJrurg dadoo punsgaval ki.na:ya kenbaranlpun IIa+'a Bargana. Kaganr penganuklprrn patlh hdra Dnastha sauadya saktng Ngavtt-avtl, ti.andhtngan Regl Jaualagnl kanthl BeBu clptal t€Dth sadya ngarru-arnr eanJ. pe,ang pedba rcrrang, tanaban p;Jsh sanpyuh. Devt AnbaLlnt kaganJaraken dhE.- I,-jun{-Lq$1' ,eng Regl Janalagrrl. Prabr.r Abyasa
-
5D-
Df,""H. HH@ilr u trn nq [u nE !!r[ DnnDDIt ll|nD[tr lun
75.
nH-^ nn nnnnE
nm En ntr Er! nn HH Hil IIH""F Hfr
TID
tDll
trllu!trBn
lultrtr tre Dtr Dn[Etr Etr nn uBtrn HB HH HH HH HH Hfl Hfl BR HH '" trDtrEl!tr Il! trE NN E[ trNNDllI ED NN Dn nn DE nr! nn Dn ntr l!! nn E[ lrt! nr! Es trn trB Bn nB En Ba DNNtr NBEE DDDIqD OI! ND EEIID
I.
NACART
BU
DN
Hf,$rHfr t!r! Bt!t!
nn NB ND
nn BN ND
EENE nm nn nm nE
nn
Dn
Hfl HH Emnn
ASTINA.
Prabu Abyaoa nanpl souanlpun lngkang rayl Srl t{edarl Prabu Dasebatu I (putrantpun prabu Partayataa, plnanggfh nl'san kaltyan Ssng Nata Agtd.na). Renba.s : - Pratnr Dasaba.bu ne{ya nyllrnra nganptL Raden Pandhu klnar:ra J ago nylrnalaken lelenbut lngksng ngrloak kavula frtg Srl tledarl. Prabu Abyaga narengaken.
narendra Medhang Kanulyan Prabu ff. plroa aimanlng kang putra putd, Dovl Sr1nl. Ufnargsulen blllb lng tenbe badhe plnengglh donlng putra kept0unan plyalbak, sarta badbe tlnbul lng AotJ.na. Pranlla Prabu Srl fudftsyu kLnen ngog Katungka eovanlpun lngkang Sudbayu (anak Sr{. Kurua) I ny-urnu
togl {ng
AetdDa
rryl
kenarpn.
I
partt
kundur ur:l"ng Srl Lledarl r€antlrt naf,on Pandtar Earya Bargaval l{arya Bllanae Seoar Gareng lan Petnrk. Prabru Dasaba.hu gya
'
rI.
NAGARI
SETRA GOPATA.
putr{. Prabu Panltra raJarrf.ng lelenbutr plrJalgga Begavan Sangkl, Dyslg kang putra pattb Praoval eenapatl llarya Grlgna. RePba.s 3 - SdrB natu putrt sengaJa ngarat sadyenya nata Srl Uedarl, labet darbe psngalab sagcda kagarna druugl lng al^dn pa,nasaraD. Begaval Sangkl natur, blllh Prab,u Dasabg hu nyaraya Nata Astd.na. Pra.nlla patlh Praeua Dyang renapetl Grtna kadbaurr! an n€npub prang nrlng Sd. Uedsrl. Sardika nu\ya bldhal o PERAI|C GAO+L r - l{3, 4ya Srl Uedarl lan Asttla canpuh prang lav.an lelenbut Set'ragopsVt. Para Hag ya Aotlna eaDt glIa, gabab tlarya Grlsna }annn peJahr saged gesang nalLh.'Tg nah uadya Srl tdedatl lan Agtlna salul keplayu nundtr. RaJa
III.NAOARI SRI
I--E_D_3_B_I . I
Prahr
Daeabahu Eysng Raden Pandhr sapanakau8ller
rayl narondra $lnggele Prqbu Palgnna.
narpl ouanlpuD lng-
r-
Prabu Pa]guna nJrusun Raden Pandhr }clnen nyfuna\akcn buncu vana l-Dgkang galtggu danel kalflIa ln8 Slnggela. Raden Pandbu senaye nurgke nanasl sarpun purtra nylnakiken Lelqg
kang
Renbag
but lngkaDg ngrleak nergarl Srl lledarl. Kaeanr ovanlpun lla{ya BlLava nahrr blll.h datan kuuavl nanggui angl krldhdnlng leleub,nt. Pandhu gya btdhal nagut pupuh kadherekaken panakavan. PERANO SEK{I, I - Raden Pandhrr nrd sng barloan dhenlt, ga:nrl r€astc pueaka
- 5Lr
Patlh Prassa Isrr htrya Grlgna lunpuh katanan oyod Ba;rura. Begg nan Sangkl nyurnrnakon paDgapunten nanggala kakalth vau, ean l ngabTakm pl sungsuDg dhateng Raden Pandhl, anrJud I
OIOD BAWRA,
1. KAITFUC, AnU!tsAr d4yane yen rt-rcBohr apa kang clnlpta tangah ED8o ?. cUBtAf, IsI LENGa PR.|NAUA, d^qyanc ycn kauaapakon lng tal|'ngarl' asged nlreng catrr{.ng Leleubrrt. Ien katetogak€n lng unl.ga gel.arrng Jln.
netra, bangklt -
3. 0URIGA ADH.APUR NIOA' dayane
lanuu ana rpng nsndhang Jaral arrlga vau kacolupna lng toya, nulya toyanlpun t unJuk kang nandhaig Lara terab eaged valuya.
Sary l{Itu ugJ- natrr, bltth raJa iclenhrt Prabu Panitra punrlra, gsrr a4l pun Prabtr Dagabahl. l,llla ngrleak nagcrl Sd. lledarl labet kepcngln kagcrberlEn lr-garsa dontng Pratu hsabalu uonteu l-ng alan panasaratro Mlreng aturlptrn Bgu. Sangkl nakaten ustrr Prabm Dasabahr, nunten Dggrahlta blltb fngkang garua geda kagasar. Bgv. Sangkl nunten nyumrn nlOt uang
eul nrtng
Setragopa^rar
kakanthl denlng ksng paran Prabu Pal,guna lundur dbateng Nagarl Stnggolal oaporlu Llnon nbraatha saeatbahfng gato keran 1ngkang ngr{,cak krtnrla. CANDHAKAI{ 3 - Dr.DUgl Laladan Slnggelar enggar{ng oarlyoe Pandhr huunto ng gut pupub prarrg lasan kesan-Z galak. llontcn gaJah kadhavahan sanJata pangrXl vat, badhar Begauan A tl I S A U A Esra-Bgputtlpun Prabu Palgulu. Nlrntan ug trr, pranlla t.rrlnba,l nr{ig sato uakaten rrau trengku p{keJong nedya nyuuun eupadoo peJahlpun kasanpumah^or havlt nangortos bi}[h tcang put'ra Eu.Dhr pun{lra trah salrtng ltlblaana (efengta). Scusr Bagatr nyanpgrnakakeu anggonlpun Bogavan Anleana peJab kalesalrDarrg{ng nyutrun pltlnbaaan (roba); Bgr. Anlgana sagahr nunteu ubeenl bathang batbang keuanl tenaha' arnrJud ll U S t H I K A K E N C A N A Lan tt U $ T H I K A ll E S I r &[B kabr nr{.ng Ra{yan'Pandhr, Raden Pandhu nunten
L. I'IUSTHIKA KENCANA, punlka pangldhepanlY'g Foy., 2. MUSTHIKA UESI' punlka pangldbepanlng ualagtra. lG Iurah Scnar nunton otolk oanpumanlng patf, dbat€ng Anloana, tnteJra lebda, Bgs, AnLsana kageebadan gtrna saragano. Kacarttar Rsden Pandlnr nahrr dhurnateng kanS pallan Prabu Pafguns nggor\ya erap bregaelng prd a Slnggela. Praha Palgtltla ngandlks bltLh ttort€n lngksng langtilDg bregao, lngglb prm{ ka TAI'tA}t $[A oana{yan nqnung kanUm patllasan. Prabu Palgune nu\ya nganthl lrang putra Raden Pandhr nesat gogana 4hr tong Tanan Soka. Uonten Tanan Soka nrllu; Pandb nothlk trtJlr null. kEbokta Lundur nrlng Agtl.na. CAIIDHAKIN I -PrrtragllJlgnoel (anakPrabu nhanaraJa) Reden SU DEAU A nadosl afunanllcg putri l{edbang Kanulyan putra Prabu Srf fudhEyu Detrt Srlnl.
- 52plnutgglh Dovl $rlnl kapulet denlng Dagso hpl kadangu ngaken na,Da Naga S U N A B A ,'kadadoaan eaklng arl-arlnlpun Devl Sd,nl, n)rurnrn nruat dados EanuDgsa. llangka nltunrt uangalt, kLnen lantaran nyldra Denl SrinL. $fayanJng renbag do&e psrangr Devl Srlnl konglng karebat do'tvrg -EE don $rdbana, kabekta rund ar nrlng AstLna, noga srnaba ngtutd. Kedadak
IV.NAoARI_ASTINA. i
Prabu Abyaea nanpl ssuen{pun lngkang rayl ClLlngvesl prabtr DhanaraJal Prabu Srl $dbaW lng Medhang Kauulyan, Prabu hgaba^hr lng Srl Uedartl prabu Palguna 1llg srnggela rngkang ngahra^ken panarlnah dene rnrs tfuulu+Car qg
nln8 Pandhr.
Kafunglca eouanlpun Raden $ldhana
lan Dort s"rnr, nahp btuh
a€6ba.rr
panggihrlren eltnanlpun Sang Dovi lngkang kacldra dentng Naga Suabal aangka sa.nangke nbuJ ung BaDpun dunugl alun-alun. Para raJa sart nedal ulng alun-al.ua ne{ya 'Ilng, naga,$&aba. Prah Abyaea plyanbal lngkang naJeng lng palagan nglepagaken eanJata pangruvatan, nlga katsran pueata badhar dadog JaLua lanungsa,. Denl.ng prabu Abyase plnarlngan naef Harya S,rnabal ssrta rd.ulgudhE da&s punggaua Astlna. Deul srlnl gya kaga{arakea dbat,cng Raden $rdhane nlnangka gareco Prabu hsabalu nyuuun dbatong Prabu Abyasa kaparrngane rdgll sappurql nlng patl, gya kaparong ulnlsrkr rmgnya lebda nunteu nundrr. Kasarir palganuklpun RaJ a Putrl t.g Setragopara Prabu ponLtral 4gedal,4 ken prabeua prqhara leeug bledhcg gludhug nggogfu{,sl. Prgbu Abyata nu$a lg Je barat gedhe, nyeblak Prebu Pq'Ltaa serra{ye Lelenbut tenah sarl kontag \l , buncang slraa erl.{ ng palagano ,
rixcBB, - KAroN 2 Jnd
L983.
-
53-
T0 mffffiffiffiffi#ffi
ffiffiffiffiWffiffiffiffiffiffi I. Prabu
NAGART
hrnrall lngglh
Prabu
TIMPURU. hdraJlr
nyang kattg putra Rsdo Karyal
tr-
nln patlh Mandasr&lrEe Esunb.as : - Rad,en Krqre (rarpa) nynnrn aliup klqvan Dg nl f,est:tr' ttLaranlpun auargJ. bgkang uva Prahr Svarka. Ingkang ra!q, parlry unlnga b{ r { b Desl Kegnr klnulu}ran dentng pacanganlFun llgglb prur{ ka Barbang Klstaua saklng Pertapan Ernrva:nar nelah kangge eayeubara prango Raden Krepa penlt bl.lhsr eauadya ne{ye nupu aayenbara Drt.ug Euuva:na. Salrg nata kundur ngadhaton plnapag kang garta tangJeng rafu Dovl Jaqg pad!. (putra tVvqng Janapada) r gya hrJ anlro !
II.
.
a dltya Prabu Krcsua l,landrana (putra Prabu I(rEsDa PuJ angga) nyang patd.b l{ertyu Kandhs. Reubag t - l. Bab tngt"ang ra}'l Xurandbagenl Juueneng nareadra I'g .lhrgar sa.nodren 2. Ingkang ralrl sancs thr nanl dltya lfurt1 l,fandra sasatavla efuna dstan ana kabare. 3. Krcsna l{andraya ulrmg panarta |cn lng pertapan E\nrvana nonten aayenbara prango Sang natc Bya bldhrr noRaJ
dya nupu oayenbara. EEBI${L-9.NIAL : - l{adya rageksa Dsaravatl kapapag bartr an Tlnpunt, sulayant-ng reubag dacbg banda;rutla. Denava kamranr nr.JLng uana
IrI..
.
Prabu Abyaeal dharnrh nrlug'kang put'ra Raden Pandlar kLnea aabliyantu Banbang Klgtaua anggentpun ngasontengken oatr'enbara praDg. Raden Pandhr Datur eutdlkal taleng Panlt bldh&I ngantbl pF4alcauan. PF"CltC SEKAR 3 1- Rsesf,sa Dsarayatl nbogal lanpa.hlra Pandtnr, baF dados .papcakara, denav{ eant pg J
a.h.
rV.
PERTAPAI{ E I{
U
I{ARNA.
Begaval Svakustha nyang kang putra Banbang l(letaua. Renbap t l- trl"t* ua ngeka.ht Dcrd Kcgnr kanthl nganontnnaken sayeubera PraDg. Kabngka s)uab lpun karg vayah Radcn f,repal tryuuun Devt Keenr, nunten prarg t€Ddh{"g lrleyan Banbang Klotawa. Krepa kaeoran nulya Siunal ar. Katungka ranrbnyc Raden Pan4bp tuvtn Seuar Gareng Petaukr nahrr ErfDg kang pananr bllLh kautug lxgkaing ra,Ea Srd. Abyasa klnen aabtyantu Banbang Klstana anggenlpun uadeg sayenbara prang. Sang Ullu fafangkuDg sukar Raden Pandbu gya nanJ fng dhatong guuB garbane l(istava.
- j4Kahtngka rarnrhnya Prabu Carlre lng Ngarnr-Buu lan arlnlpun Denl Keanr lngkang Dalla Sralragerap natur nrlpg kang eyang bab tngkaDg ralrl. llfurangstfl-
an bll:lh kanggo sayenbara prang Banbang l(letevep eabab kathah lngkarrg ganl ngryunaken. Iqn plnat{ ngan katrangan blllb sa;renbaranlpun Klstarra prnl lre ka blyantu eatata lcabetlnan denlng Radeu Pandhr. Sang Nata Prabu Cartr'a da.hst lega {ng DaDgga}J.h. KaeuflrL rarnrhqya narondra yaksa hlaravetl Prabru KregDa Mandrara sa,reDg klayan putra Hedbang Kapulyan Bade,u Sadala, ne{ya mrpu oayenbara. Nunten nedal lng nJarrlr pra'g tandhfry klayan Banbang l(letsva. R4fa dLtya Krcg na Mandraua lan Sadane kaaoranl t,enab keplaytr, (S"baU l(lgtana dohqt gektl nandragunor bavtt edlva klayan Raden.Pan;h'). . Raclen Pandhq nunten ue.lol aaklng guva garbutlpun Kietaval gerta DuD,ten andhaupakeu Dorrt Kegnr plkantuk Banbrng l0gtaua. Sarta na] { h Raden Pandhu narlngaken ganJar8tr hxal PlagaJenar dhatang Klstava k{ne6 anggatra prEklnar?a 1ouang anggalqP tutrl J ar tuutn plnarlngan vadya oacekaplpun lngkang i
Placd
ffi;*
carital
praeal enar rnrs gatra prd
a,
Begauan ssahretba
ren
-
kang putra Banbang Kletaua
sar{nblt garus Deul Keenr gya Dapan lng PfaoaJeDE"!o Raden Pandtnr lngkang nJunonengaken Klgtana nadeg narendra lng Plasqienar JeJuIuk Pratu Kistara. Dene frglcang r€yl lpe eqt"t''g Banbong Kl,stave {'rg, kang nana, Raden Srahasana rrinlnrdha da&e petlh, eran patlb. Sra.basala.
TANCEB , 3 Junf
77.
KATON L983.
m..-ffi-4ffiffiffiffiffi
HffiffiffiWffiffiffiffiffi I.
NACARI
PLA9AJENAR.
Prahr t(lst8rre narupl rarnrhRya kang panan tng Uanfura Prabru KunthlboJ a tryaDg kang putra Raden Basrdeva. Eggbgg t - Prabu KunthtboJ a mrndhrt pl.raa bab anggonlpun Prabu Kletaue nedya rlylranl kang garra Deul Keenrl parta rpg tenlpun parangnuka ral a gtlunan saldng nagarl SeIe l.langleue Prabu Slgrandakafa bgkalg ne{ya ngrebat Dorl Kegnt. Prabu Klstasa natur blllh aanpun teta-tata ne{ya napagaken nengeah. Raden Bazudeua sagah ndhepanl pra{ a Plaga-
Jenarr S[a Penlt Pacak barls.
55-
II.
IAGARI
SELA MANGLENG.
dltya sllunatr Prabu SLguandakalar (turunlpun lVnaqg Slrnbl putra Pratu Slngegarl), rla"g pattrh Hasuantnda lan patllr Ihnfuhsgpf. Egqbgg 3 ; RsJa
tlrurplk
nggenya nedya nyunur Deul Kesnr g8rrq, gya dhanuh nrlng patlh kalatLh klnen napub prang
Sang Nata nulaoo susa dene
ueta PIaeaJ orr8ro Pranlla nrtag PlageJ €n&!o Sand{ ka gya budhal- oauadya lslenbut. EEBINIL9AQAL t - llardya raeeksa Sola Mangleng canpuh prang lauan uadya PIaeaJ cnar lan l,landura. Patlh }bgyanl-nda lan lhntuhsgrtfl Eab€D peJab eagel gesang nalLb. tuaban \a don Bagudena uundur. Prahr l(lstaya gya dbauuh nrlng kang rayl p"t{l Sraltasg na kJ.nen nyunun blyantu dhateug Agtdns. Sandtka gfa pangkat. ,
III.
NAGARI A S- I-L I{.-A .
Prabu Abyaaa tryang putra tetiga Raden Dhest€taetral Pandhr, Ianarldura tunl^n Seuar Careng Petnrk. Katungke aovanipun patf.h Sraba?aral patur kagl f1rs Prabrr l$gtava klnen Dyunln blyantu q'lmakaken Dengta!. Prabu lbyega 19, ldnen ngayahl. Dhegtarastnal PandturJ eng dharnrh dhataDg kang putna tetlga Yananldura gandlka, gy" tudh8I nganthl panakanan. ' PER|NG Sq(dR t - Satrlya Agtlna tetd.ge nraJang barlgan sllrrnan SeLa MangIeng. Dbcetaraetre nusthl aJt lebur sekethLl eabeu nengeah gtnrayange t@fu peJa.h. Patlh Hassanlnda nganukr Unqlaaan oanJata pangnrvat dmJng: Radsn -Pandhr.r tena.h badbar da&e JARAN SEMBRANI gya nesat glnra. Patd.h Hartubagsl naJur katanan psngruyetan, badtrar da&e genl hantlrr ugl J.deng Deost sl:aa.
Satrlya tetlga nurten uanggltrl lngkang ralrl Prabu l(letava, fasaru De-. rd Keenr babaran nlyos dhanplt. Ingkartg prlya kaanggep Bepub plnarylngcD kakaglbRaden GEN DABA, denetngkarrg estrt DEIE GEN DARI..Sggg IVo
NA0ARI
HIRATRA.
Prabu Hatauapatl nyang kanB putra Raden Sota. Renbag : - IDB Plasal enar kadhatengan nengsab ral a sllurnan. Srl Bagendba n8J a l{lratha enget katilaran puoaka deufng suar€| kang eyarrg Prabu Basqpatlr lngkurg nanl PISDCA..RAIA BAIJ. I€raldrg pusaka, saklng Gl1lngrieel, aasralanipun Earya Sadyasvare nallka dhaup, klayan Desl Satapl. Dene as?'l{Fun enk{ng wadye balanlng Pr3r bu Slngasdrlo Sang Prah Matsuapatd ne{ya sablyantu Prabtr KLstava kalrthL
-
ngasta pueaka Pleeca Raia Ba1{ r gya bldhal oava{ya.
: - Ing SolE Mangleng Prabu Slsvqndskala nanpl efur{prrn euban Ae. ua pangga, blttb pepatlh Lal lh sanpun saDl PeJ aX. Sang yakoendra Eur{ngr 1g CAIIDHAKIN
J
cng korlg nglurug nr{ng Plasal snslo V.
NACt&t__--lLASAJENAR.
prabu Kletaya nanpt ranrhlpuu t-ngkang gfrstl Prabu Mangea@"tf.f Prahl AbDrasar prabu KwrthlboJa. Eggbng r - Sada;ra eatrl trellgun sukal labet Jabang
bayl rnrs la"bLr ka'tbL vlluJ
oD8. i
-
56-
a aani kamran. pr{ya Prabu l{atevapatl nrrnteu nyandbak J abang bayl prrn Qendarcl aarvl (sakl.ng Plseca RaJa Ball). Jabang bayl sra kaug den agenl SEIA MAHIYT IIAHUI calaken nrtng palaganr kadadab denlng Prabu Sil,gyandakala. Bayl nal.ab ent'gsA ya ageng gagab prakoear Bwara Bo!8. Prabu Slgyandskala peJah, lnrnara na\iJ lDg nrlng Gendara. Para rql a sanya nangutr suka. Kasartr panganuklpun Prebu Slsvandrkelar para rqf
.TAN,CEB 3 Junl
EAY0N.-
1983.
7s. Lffiffiffi#ffiffiffi ffiffiffiffi##3ffi"#ffi ffiffiffi "fr"# ffi ffi ng "fl-n" ffi 'HH" Hf;,"n" nn Efl
Hfr Hn
ffi
I. Prabr Klstava narpl rarnrhrya lDgkang raka narondra lng Ngantr-anru Prgbu Carya. @!gg : - Prshr Ca{ya narto eaken slmantng kangJ elg rabr PI^esaJg nar Devl Kcgnri Prabu Klstasa nahrr bltth kactdra dtratnaka raJa raaekga, ndFg{ng dereng gaged nangertoe glnten nanlnlpun fuvfn denasa sa}d.fg pundl. l{anung Pratrr Klgtasa enget, blltb naltka Devt Kegnr takglh kentrra i",.*'y" "g yenbaral uonton raJa dttye fngkang tunut Eupu pasantglr'l, tnggLh punllca yqk sendta Draravatl. Pranlla Prabu Carya Byang Radon Gendara btdhEL padoa slelk nellk dbateng ilr!"b Duarauatl. Dens patlh Srshaealla kaufus nVarauedakg ken efunanlng Dorl Keontr dbatong Aettn"a,. i
II.NAGSU Dl,tARAl{AT,I . RaJ
i
a dttye Pratu Krogua l{andrasa nygng patlb Mortytr Kandha. Eggbgg'. ;-
;,
ngGeuya Sang Nate nentag n"vldra praneeuarl Pl,aeqJ€tlar Deul Keenrl'aanpun
$
Ianpatran caten garesnl fan i"npun rrggarblnl.. Nangt-ng aanengke nboton afut nallb. Pranlla Sang Nata gya uhrean patih Mertpr Kandba kLnen nyuvun guna dbssthl dhat€Dg Prabu Abyaoe lng Aatlna. Patlh bldhEL oaradya rasekBa. PERANC GAGAIT I ..- tladya rasckga Drarauatl kapapag barloan bala PIaaaJ sr831 nrlagra renbag dados poraFg. Salebetlpua perangr Reden Gondare unraga bllth lngkang thr Dovl Kegm rpnten {ng nagari Duaravatl. t{a{ya denaua kaeoran 1g J
eng nylnpang DBrgEo
rII.MgARr tlb
AS-qrt{A.
.
Prahu Abyaeal Radon Pandhr, Senar Gareng Petntk, nanpl souanlErn pESrahasana nafur paera.b sfunanlpun Dori Kosrl. Sang Pretu gya dbarnrh dlf
57-
.
I i 'ij
I I
,l x ,1
teng kang putra Raden Pandtnr klnen nadoal Dosl Kegnr nr{ng nagar.L Dnaranatd, ssng Bague gand{ lra gya budhal klayan p4hal.auan. EEBJEQ-8EEIB : - Tlndakl.ra Raden pdl,rlnr r.aFangglh patd.b Hartyu lcandha; nefur bl}th badhe eouau Drlng Prahr Abyaaa ne(ya nJrunrn oyarat gura dbcgthl kangge ngatutaksl {lgkang gug tl. Prah.t Kreena Mandraua klayan Detrt f,egnt. Raden Pandhu duka, patt4 l,tarftnr fandha 4lpun banda. I(aalaalak pars ragekga bals Duararntl nganukr nguorlL bag drnlpun patlb llartyu Kandhar da&g prang tanilhtng klayen Pandtnr. DenauB saF nl peJ ah1 patih Hartyu Kandha oncad.
it
J
I
IV.W
,l 5
x
r
I
Deul Kegnr nedheng eungkaual nanpl ranrhya Raden Pananr, tnre kabekta hudur urtng PlaeaJonato Prabtr Kresna l{andrasa nututl, dados peraDg. Radysn Paadh,r oncad. I
V.W. 1
Prabu Kletasa, Pratu Carya, Prabu Abyaaal naipf eouanlpua Ratlen Pandlnr ngatraken Dcsl Keenr, earta ncbrr bltLh elmanlpud Sarrg D"wf labet kacldra denf^ng rqf a dltya haravatl Pratu Kregna l,landrana. I EBoton dangu Desl Kegnr babaran ntJll konbar Ja1er. Jabang bayt nunE . (llarya SUl.lAN) tuuln RADEil -t,en plrrarlngan rrarnl RADB{ S A N G K U N I
UARSAIAoKagartr panganukipun Prab,u Xresoa Hatdrsna, tlnandhlngan pana ral a dadoe prug ranc. Prebu Abyaoa napagaken putrnhe sa^nrl nglepaeakea ganJata pa-
eupatl,l trulrna Jalanlng Prabtr f,rcga lhndraua teuab dbarra.h. Saderenglpun pg Jab, Prahr Krema l{andraua natur albstong Prabu Abyaoal bl}th Jabarg bayl. lngkatg nlJtl keubar gaH'g Dord f,egr:u pun{lra putranJ.ptrn. Purnanlng atut, Kregua l,landraya poJ alL
TAlf cEB - rAI0N. 4 Junl 1989.. /
- 58-
7s. ffiffiffiffiffiffi'#ffi
ffiffiffiffiffiffi#ffi#
DN
EDI I
.t
I.
a
Prabu KunthLboJa (BasuluntUf ff) Elnng para putra Raden laeuderal IIaS ya Prabu hrbrae Raden Ugreeenar patl,h Sarablsa tuntn cutian Praptqnabasa. 'Kunttrl, kalanar paqa ral a nudha 4cu,bae t - htra nata sokarlng kadhaton Doyl 1000 Dog&For Raden Bagudcna ngauontonakon sEyenbara prangr, nanqka f,untht ng dheng nggarbl-nl kang tanpa sabab. Sarg Nata nyarg Baeudesa gya nurJlog k"ytou pi''aBgg gartta tangJeug rahr Detrl Bandhandsrt, oalvl kadangu dartrnanfug karrg putra Kuntbi. nggarblnl Dev! Bandbandsd nafurl Lanun Kuntht nggeguru Beganan hrsaee p$"rlngarl aJ I KIINTA KAUEKAS. Raden Bagudeva kafEngkung &rka dhatcng kqng rayl Dsul Kunthl, kaganr rauuhulya BegauaD Drrvaga. Sang Ullil ngak€n ycn dadya hrnrne Kunthl, dene bab. cacadlra Sang Donl, Begauan Dnrvasa sagab nylranakaken. Deyl Kuntht nu\ya dlpun komkl karnadpun, tenah Jabang bayl nlJl1 eg klng taltngan rnrJuct pr{ya pekrk uErnansr pfnarfngan kakagth RADEN KAR$A Bl-
Bayl ka] ebetakerr {'B kendhagal kalanrng lng bengasan Srrllugangga. (fng teube kapupu dening abdl hrelr AgtdDE tng ProthapraLaya nana pun Rad* ' ya lngglh Adlrata boJonlpun nyal Nadba). Raden Banrdeva nuntan nedal nr{.ng blabar kanat Janget olnencangr DBSUSE{A,
,
deg aayenbara perang.
IIr 3. ra
Prabu Klstssa tryang pa.ra putra t I. Raden Gendara. a.. O.r* GendarlrRaden Sangkunt . 1. Raden lJaraaya. Benbae : - Sang nata dhamh Brlng pBputra klncn nupu sayenbara prang lng Mandura. $snri{ ke gya Panlt bi,rhal.
I - Ing palagan
eayenbara, Raden Oendara prarg tandl'l'lg Lanan Basudsua, Gendara J lnoJoh curlga Kyal Ganda.ludlra denlng Begudeuar Gendara peJah. Sanglunl, Gondart lan lfaroaya kepLayu. PERAI{G GACAL
i
III. Rccleu Narasona
}IAI{A
putra
KREND.HA.TANA.
i
Mandaraks tryang Panakauan AetLna Seuar Gareng Pg
sakl'g PraJar JaLaran nentas nanpl dtka 8aklng kang raga Prabu llandrapatll Labet a:roa katlhatrpaken nboten punm. balanlpun rah 1OO0 nagar,f hgkqng nle PERSNG SU(AR r - lbnton'r,adya donawe
truk.
Renbas
:-
Narasona oncad
gal Raden Narayanap tensh dados pralg.
rv. td,
Deneva keeeger 84tr1
(
lunaJar.
ruBCe pnmn)"
Brahana yaksa Begauan Bagaepatl. tlnanglsan t ang putra edhang hrJ aug karanc Bupena kagar:ua Raclen Naraeona. Sang tftku nunten pargkat nguPalra
ral aputra Mandaralca Raden Naragona.
-9hggat lng carltEr Egv. Bagaapatl rnrs ptnangglh kleyan Raclen Naraonal lllr ten kaboyoDg nrlng llarga Be1a"b kadhaupaken p{kartuk Dt.rhalg h,rJauatl. Saaag puntpun dhaup, Narasona nanfua dbateng karg ganra : lB0T BIFA, IFA IBOT G4& l{A ? Endharg hrJavatl nahrr : ADOT GAH{A, ngnglng n$lurul da&g garr'a padnl. ' Rades l{araeona s€Ehr nunten PuJ auatl ngatrraken kareaning kang raka dene llngoen kagungan trarasE)uh denawa. gang Ullil nguluDgaken pgJab gesang ahateng Naraeonal earrl narlngakeu AII C.0XD[A BIRAWA, sarta ludlre seta lcguualaken gakr ng arrgganlra. Kalanpahan Begauan Bagaepatl dlpun gedad denbg Raden Narasolaj kvandha rlnungkepan Jebul. trusna ilang. Kunara nguuandb"ngrBagaepatl no{ya DaLos uliln nttts Earang Nata Anarta. Raden Narasona gya lrundur nr{.ng Mandaraka, sarl'rubLt klayan kang garea.
v. NAGARI H A NJ
ARAK
Prabu llandrapatl nyang garva kangJ eng
A.
rafu Devl Retrraratl (putra Pra-
bu Srl Kanva Lng Medhnng Kanulyan) r nanpl oouanlpw kang putra Radon Naraqg rnsr nahrr blltb sarlpun pa1akrana klayan hdlung hrJ auatl. Sartq, nal{ h Narasona uatur blllb uentas nrsJ aya lngkang rana DatasE)uh Begaran Bagaryatl. Prabu Mandrapatl duka, Narasona katundtnrng koaabl Doul Madrlrn nuturl. Narasona lan lladrln kesah nrlng Man&ra, ne{ya r(lrpu satr'eubara prang.
V[.W. Prabu Abyaaa nyang para putra. Renba^s 3 - S8trE Nata ne{ya nupu salre!bara urlng Handura. Srl Abyaoa btdhal nanulg nganthi Raden Pandhr; CANDHAItrN : - Ing palagan oayenbatap Raden Basudeua prang tandlrtng klayan Raden Naraeona. UagaDa Nartreona ngedarakcn IJl Candhsblraual n{11 buta baJ ang ptnten-plnten 1ekoa1 Bagudeua gl1e, gye ngaken kaaoran. Devl Kuntbl ka parlngaken dhatong Nuraoona, nrnten ssrya sovan urlng Prahr KunthlboJc.' f,atungka rarnrhya Prabu AUyasal Pandrrql lan panakavan, nedya Eupu
yeubara. Ulrangstr1arr yen Bayonbara pr"ng lta,o Prah Abyaea gya ngrangkrrl kalg putra Sang Naraonar kEdEdak
ssiXaras[araona -
ganpuB kapupu dentng Radcn
nafur bttLh sa1,enberc praDg kagesan$aken F"I1+ Raden Pandhu gya uedal lD& qf anl prsng lasan Narasrna. Nallka sanarrt€u Senar Gareng Petnrk ua4gnrl truut Pandhr.
aJi Candhablraua n{tl denava baJang ue yuta-yrta ngnrhrt Pandhl. Prabu Abyaea ulglk nr{.ng Pandtnr kl.nea ngelrtngakeo clpta sq;:1rl natek dl Slma. Sanal.lka uonten barat agsng ubandul Naraonal gatcna.b natrr tobat uagra.batre4 Denl Kunthl. Darat ntrntan kaolrep, nanglag Narapona uaJeng narlhr ldeng kabendul. barat Lengkung Egengr Narasona nJe-rlt sanbat tobat, uboton badhe vantrn nangsah prang uallh. Baret nuJya kaa! Narasona kaeoranr nu\ya natak
repo Devl Kuntbi kapaaralralen dhateng Reden Pandhr, earta kasltrtuhan toba lngka"g ral't DeHl lladrfu. !fuanya antuk putrl boyongan l.al { hr Prabu Abyaoa Iqf eDg panlt kundtrr. CANDIIAI$N : - Ing narga Prabu Abyaoa lan Pandtm kabega.l Sangkunt nyang Ualsaya ne{ya ngrebat Devl Kunthl, tlnandhl'tgan de4lng Raclpn Pandtu de&g polaFgo Songlilnl lan l{arsaya kaplhtr'nabr tobat aanrl ngaturaken pba !rg-
-6Ot Gsndarl kahrr Raden Pandhr. lfuenya ttDEEpl, eatrlya kaklllh gya eundrri Prabu Abyaea dhanrb nrlng Raden Pandtu, Devl KuntlrL nyang lladri.n klkang nbahru
Det
:
nea uboretrl lngkang kaeapr deue Gendarl L{nsu r€ag@l llgeh !tuoya lakaton nul.ya btdbal lundur nr.lng AstLna.
l"tk"rgl
uang!..
!
Kacarlta, dtuugl nagarl Aeti-ua, Prabu Abyaoa dbanuh nr{ng kang putra SgDgDhest€taetra l.{ nen nll;Lh putr{. boyongan tetlga cau aelab oafunggaL. Nunten nlllh lngrrurg angganda vengl, lngglb punLka Devi Oendarl. SanaUka Denl Geg dart nurlng, nu\ya nyabda nrlrg Pandlu blll.b lng'teube yen pqputra datan ng dya nrku', klayan putra Paldlru. Pratrtr Abyaoe nul.ya nJuneuengakeu Raden Pandha nadeg nsrendra rng Aetl
!a gutrantl
kang raDa, JeJuJ.uk Prahr PINDEU OnUdtlnl. Raden Dhestaraatra nyg napatl fng 0dah Oya. Dene Raden lanayldura pLnarlngan JeJuJ.uk llarya Prahr l{l&rra. Sang Abyaaa gya uandblte 1xg Sapta Arga. I
TANCEB 7 Junl
80.
KATON L983.
rnn
Ntr Dtr n! BUENE Dn nn Dn na NNN DII DI! IIE ED !II[ nE nn !lr! DD DNDDtrIT DID NN DIT IIID nnnnn !u!&nn& nn ntro nB rut Et! Dn nn nll uul nn DID E!l DIT Dtr. nn DN DI! NM ED ND DN Bnntr nI[ EII NN EN DD trIIIIEU !!E!II[ Dt!
IIEIIIID
DENNE![
na
IUD
!ln
nn nn
DN
trD
rn4
no. EB
ffi HfrH$,H,ffiffi ffiffi ffi trn Dn Enn trn nn EE Entrtrntr pu En Er[ IIE D E rl8 nn ntr Dn nn "f,''ffi tHm ffit tf,rrH ffi ffi
I. NTGIBL ASTII{A. Prabu Pandhr Deuanatar Patlb .lndakauana, patLh Jalta Iatna. \enbap ': Sang flata kepingin kagungan putral nl1a nganontcnaken gedbekah adlsan8,, tt uln ne{ra ugalpnteuakcn pleta-rd a ngehrrl para narendra. Sad4ya qau hanlt ealt'g pa,nrayoglntpun Begavan Dntyasa. Nanglng Sang ll"t" katlnbaldn dent-ug
nrtng Pertapan Arga Taslk alsa kapardngan lla.hyn hrtra. Prahl Pandhu gya dbarub nrlng kang ray! Ilarya lJl&tra ldnen uranata pagrogola! salgsa[, Sang Nata ne{ya ralnrh nring Arga Tagik. Sang t{Lhr Dnryasa kadharnrban oovan
II.
NAGABI
{
{
{{ 1l
q
d
{
J
GAR
T
A.
JayadLnurtfr patih Godhauaka. .8eg,b!8; Saitg Nata kagnaran Devl Madrln dorong kagenbadan sabab nre gLnarva dentag Prabrrr Pandl:u. I'11LE kang rayl Radeu Jayadlnurtl, klnsn nenpuh pra[g nrlng Nagarl AstLna. Sandt ka gya budhal. EEBIINQ-$$I[ : - IJadIa $d.garta k+ptpag ug {ya Astlna, gulayanf-ug renbag dados panca}ara, uadya Illgerta kaoran, gya
Prahr Svelarda nyaDg
j I I
arl
IR I
nanJing uana.
III,
Radeu
PENTAPIN
CIRI
DUKSINA.
pandhlta yataa Begavap .qalnrtra ne{ya nondhong tang gaf$a Rara nago 4e, tan punrn. R3ra Rago lunal ar ca.lln uarna dadya l0dang Masr Sarrg Uilor mhrtd
-61 galln uarna da&s Balgoan. na tqnsah sanl cunbana.
,l
Sangoan 1an kl4ang nanJlng wana pagrogo;lan, .vasg i
IV. BER:IAPAL A R G A T A S I K . Begavan Dnrvaea nanpl eovanlpua Prabu Pandtnr, Seuar Gareng 1,an Petrqk Egnbrr' : - Sang t{iku nedahaken PuJlutg Pr,rtra uarna PEL:EI{ pi1111-JIt{A nanl tuI:Ls gangaal t
1. 4.
CTETA
INDRASI{ANA.
2. OAETA PAI{IIAST.IARA.
3. CAErA EIE.iASI{AnA.
CAtrA ASLI-AS{ARA. 5, CAtrA ASUA-ASI|ARA. Pelen PranaJtva nunten kalrla dadog gangsalp lngkang tlga lclael na rlngalea dhateng Devl Kuntbl, lngkang Lallb dhsteng Devt HidrLn. Ianung keEason Devl Madr{.u kodab Dggeguru AJI Kunta Kavekes dhateng Dssl Kuntht. Prg I
b
Pandlu sandlkar nuaten larnfur. PERANG SEKAB I - Prabu Pandtnr uont€n lng trarga kabegal raseksa eaklug Trlgarta, dadoo pancataral denaua Fanl poJab.-
v.
KtPU:l&U
a_-s_.Tl_n a
.-
Devt Kunthl lan lladrll nanFl rarilhnla J-ngkang raka Pra,hr Pandts dslab panqkavan. Renbae : - SanB Nata narlngatren pelen pranaJlua tdgang 1r{.g teng Denl Kunthl, saruL dhawh yon nalgke dhahar pelen uau hLneu uatal d I kunta kavekas kaplng tlga. Dene Devt Madrln kaparlngan kallh lr{e' eanrl }N. ncn negunr ql I kunte kavekas ahatong lngkarrg ubahru. Dsvl MadrJ.rn nulya ulneJang aJl kunta kauekas kaplng kalth donfJrg Dcr.l Kunthl ngantog lebdar sanrl glnabcle nbenJang badho peputra kenbar. CANDHAKN : - Ing GaJ ah Oya Adlpatl Dhestaraetra ttnangloaD tngtcang garua Derrt Gendarl nyurrun putral aabab nldhanget kabar blllh lngkang fq)rt Prabnr Pandl'qr nentas plkanhrk Pulung hrtra var"nl peleu pranqJlua. Dheetaragtra Ba-
rt-nbtt gcrya gya bldhal nrbg Agtlrra ne{va nyurnrn peleu prandlva; SnCg&Urg carlta, Oheitsrastre lan Gendar{. rrue dunqgl puraya Aatlia nyuiln pelen praral lsa dhateng kang Rayl Pandhir, nanglng nanung kantun pelok, gya tlnanpl denlng Gendarl dlpun klanutJ., pclok nanJtng pad.halan. Kahrnglca ranrhlpun para taru raJa-rda, Prabu KruatlrlboJa lng llandrra furdn ksng putra lngkang sa.Epun kaJunenerlgaken aarendra Prabu Arcn Baguderlr4i Pratu Gandrbayu lng Pancala, Prabu Klsteus ttlg Plaedenary Prah Mandrg patd 1ng Mandaraka, Ba,Dya ptstarda hrJana andrarrl.na nglunart punagl. Sedhg kah edlsarna kupandtrn patE puJ anggt Lan br+loqallsr Nrurten Seuap Gs5eng Petruk kadbanrhan nusul Raden la.nanldrra nring pagrogola1. CANDHaI(AII 3 - IDg vana pagmgolan, Ilarya !fldrra nyang Senar Gareng Petrulc nyang va{ya earl nyopergl sangsa!. Kadadak ans nacdr lelakeDr clnepeng dsnlng abdl kalaltb naua IIARnIPUUA 1an SII{ARDAT narrglng peJab blne}uk Eacan, Ihrya ttldure nglepasak€n penahr nacan peJ Eb badhar deua lan sidodsrlr nu$a
gfu:aa.
.
kldsng nasl den panab denrng SangKagugul sna sanggsr Llldura1 badtrar Reel Sshrtra tryang garr a Rara Ragoo Nunten perangr Rsgi SEl11 tra badlrar Ifuarrg Tanbunr Eyarg garyer gya olrua. cu.trbana kJcyan
.l
_62_ Ilarya
Ulilra
eapana^kaga,no Dyang
na{ya rya kundur nrlng Aetlna.
Pratu Pandhu nlvalr para ral ar nanpl oovanlpun Raden Yanantdra ngatrg aken ulan sangsan lngkang sallpun kanangeak, nunteu ngfaJedgaken ptoteriqf a luvaran pruragl. Kasanr panganuk{ ng rsJ a lbtgarta Prabu Suelard a Dyusun Darrl l{adrdn, Ila:rya
l{ldtra nelenal.akeD BanJata Psnercu Gadhl4g, SnelaraJa peJab. Badcn Jg
yadluurtd. nunglul.
7
.a
JunJ' L983.
H Ku.laJengskeu ing Serat Pustdka RaJa hrma H Jiltd Iv, tal 25 lanpaban r lllutt sakl.'tg. H RABINIPUN SICITRA ngantoo dunugt RABINIH PIIN JATADRATA. Hrh^n,
_63_
"ffi" -ufE'|r- BrupF #E!h EE-fu EE EE F-nruEF EEnnn EE fi*r'"'ffi ffi'S ffi"",ffiffiffiffi-nffEffBHH,!
BH
ffiffiffi
ffi
ffiffiffiffi'T"ffifiiffiT ffiF{Jffi HffiilJffiWffi JIIIDffi I
f,oner
unrt 53. 5l+.
55,
fi. 57. fi' 59. 60.
6I,
62. 63'.
61. 65'.
66. 67. 69. 69.
ro. TL.
r
!lsa;Lbep!&!s Rablne
r
[sgs.
Sgbi . . . . . . j o . . .
SoJ.apanan PaLagara (gauad t{andraka)
SaH. . . . In-blre llandradrrlpa, Rablae Ban&ettd o .
. . . . . . . .
. . . . . . o. . . . . . . . .
. . ; . . . ., . . Rabtne Mandradvlpa . . . .. Rablne Baguliunthl . . . . . T-eh{36 Mandrapati. . . . . . Rabluc Bagundara . . . . . . Rablnc Srl Kanua . . . . . . Prabu Bagukethl antuk Jodgo o . . Lahlre. Dugan'rana - Durgan.rhi . . Rablne PeLaaara . . . . o . . . . Rablne Abyasa . . . . . . . . . . Ia^hlroBagudega . o. o o.... Bablnc Kreana hrJangga . . . . . . Ia.hlrc Pandbu ....... Ic,hlre EarVa Prabu (lngelh !ah{ flHukgl'ang
a.
pun Ugraeena, Narasona lan lladriu)
rahlre $unbayana (fneglh lallr{pun
.$rcltra) o. . . ... .... Ira.hLreGoadpnono ... o. o. . Abyaoa gmgol . . . . . . . . o . Itahru [apraulraD . . . . . . . . . Rabtng $rdbrc . . . . . . . . . . Rabtne f,lgtorp . . . . . . . . . . T.ah{rg Geudara . .. o . . . . . . . Ightre Sgllgkunl i . . .'. .'. o . Rablne Pandbu o...... turtub ... o. Pandhu o
72. 73'.
74. 75. 76. 77. 78,-
79,.
80.
ealal rebo hllnon tanggal I Junl L983t i
i { d
$ ,f,
fr
d
I 3
"5 7 9 LT L3
L5 L7 19
2L 23 25
n
3L 33 36 38
10 l+2
45 47
fr
53 5l+
ft ft
@
r