PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Tugasan Huraikan Sejarah Perkembangan Perkembangan bahasa Melayu Melayu di Malaysia dengan merujuk merujuk khusus kepada perkembangan tulisan jawi,perkamusan, dan penterjemahan. penterjemahan.
1.0 Pengenalan Penulisan ilmiah ini adalah merupakan tugasan projek bagi BMM3112 iaitu Sejarah Bahasa Bahasa Melayu Melayu ,Perkamus ,Perkamusan an dan Terjemaha Terjemahan. n. Penulisan Penulisan ilmiah ilmiah ini mempunya mempunyaii beberapa fasa. Fasa 2.0 akan membincangkan tentang asal-usul bahasa Melayu dan dan seja sejara rah h perk perkem emba bang ngan an baha bahasa sa Mela Melayu yu.. Mana Manaka kala la fasa fasa 3.0 3.0 pula pula akan akan membicar membicarakan akan tentang sejarah sejarah perkemba perkembangan ngan tulisan jawi. Dalam fasa 4.0 pula akan akan mengu mengupas pas sejara sejarah h perkem perkemban bangan gan pengis pengistila tilahan han.Pe .Perka rkamus musan an pula pula akan akan dibi dibinc ncan angk gkan an dala dalam m fasa fasa 5.0. 5.0. Seja Sejara rah h
perk perkem emba bang ngan an pent penter erje jema mahan han akan akan
dibinc dibincang angkan kan dalam dalam fasa fasa 6.0. 6.0. Manaka Manakala la fasa fasa yang yang terakh terakhir ir 7.0 akan akan merumu merumus s perkaitan perkaitan antara aspek aspek –aspek –aspek yang telah dibincang dibincangkan kan dalam fasa sebelumny sebelumnya a terh terhad adap ap
seja sejarrah
perke erkem mbang banga an
bahas hasa
Mela Melay yu
serta erta
cadan adanga gan n
untu ntuk
memantapkan memantapkan lagi perkembangan bahasa Melayu di Malaysia. 2.0 Asal Usul Bahasa Melayu Menurut Amat Juhari Moain ( 2006) , apabila kita ingin mengetahui asal usul sesuatu bahasa, kita perlu mengetahui asal bangsa yang menjadi penutur utama bahasa ters terseb ebut ut.. Hal Hal ini ini demi demiki kian an adal adalah ah kera kerana na baha bahasa sa itu itu dila dilahi hirk rkan an oleh oleh sesu sesuat atu u masyarakat penggunanya dan pengguna bahasa itu membawa bahasanya ke mana pun ia pergi. Demikianlah juga halnya dengan bahasa Melayu. Apabila kita ingin menge mengetah tahui ui asal asal usul usul bahasa bahasa Melayu Melayu,, maka maka kita kita perlu perlu menyus menyusurg urgalur alurii asal asal usul usul bangsa Melayu. Walaupun sudah ada beberapa kajian dilakukan terhadap asal usul bangsa Melayu, tetapi kata sepakat para ahli belum dicapai. Setakat ini ada dua pandangan yang dikem dikemuka ukakan kan.. Panda Pandanga ngan n yang yang perta pertama ma menya menyatak takan an bahawa bahawa bangsa bangsa Melayu Melayu beras berasal al dari dari utara utara iaitu iaitu Asia Asia Tengah Tengah dan pandan pandangan gan yang yang kedua kedua menya menyatak takan an bahaw bahawa a bangs bangsa a Melay Melayu u memang memang sudah sudah sedia sedia ada di Kepula Kepulauan uan Melay Melayu u atau atau Nusantara ini.
1
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
2.1.1 Bahasa Melayu Berasal Dari Nusantara Menur Menurut ut Nik Safiah Safiah Karim Karim (1986 (1986 : 1), terdap terdapat at bebera beberapa pa teori teori telah telah mengat mengataka akan n bahawa penutur bahasa Melayu berasal daripada golongan manusia yang diberi nama Austronesia. Golongan manusia ini datang dari daerah Yunan dan telah turun dalam bentuk beberapa beberapa gelombang gelombang pergeraka pergerakan n manusia manusia dan menduduk mendudukii wilayah wilayah Asia. Asia.Buk Buktin tinya ya ialah ialah perger pergeraka akan n manus manusia ia ini berlak berlaku u sejak sejak tahun tahun 2500 2500 sebelu sebelum m Masi Masihi hi
iait iaitu u
deng dengan an
keda kedata tang ngan an
golo golong ngan an
pert pertam ama a
yang yang
dise disebu butt
Mela Melayu yu
Proto. Proto.Gel Gelomb ombang ang yang yang kedua, kedua, golon golonga gan n yang yang disebu disebutt Melayu Melayu Deutro Deutro.. Secara Secara ringka ringkasny snya a terdap terdapat at perkai perkaitan tan antara antara perger pergeraka akan n gelom gelomban bang g manus manusia ia denga dengan n bahasa kerana masyarakat Austronesia tersebar luas di seluruh kepulauan Melayu dan Lautan Pasifik. Nik Nik Safi Safiah ah Kari Karim m ( 1986 1986 : 2 ) juga juga tela telah h meng mengat atak akan an baha bahawa wa baha bahasa sa Melay Melayu u tergolong dalam cabang Nusantara dalam keluarga Austronesia. Cabang Nusantara mempunyai jumlah bahasa yang paling banyak, iaitu kira-kira 200-300. Oleh yang demikian bahasa-bahasa ini dapat dibahagikan kepada golongan tertentu seperti golongan Filipina, Sumatera dan banyak lagi. Gorys Keraf ( 1984:184-2 1984:184-201) 01) pula berpendapat berpendapat bahawa bahawa bangsa bangsa Melayu Melayu memang memang berasal dari kepulauan Melayu atau Nusantara . Beliau menyatakan bahawa bangsa Melay Melayu u sudah sudah sedia sedia ada di kepula kepulauan uan Melayu Melayu dan merek mereka a menut menuturk urkan an bahasa bahasa kelu keluar arga ga Nusa Nusant ntar ara. a. Menu Menuru rutt belia beliau u nege negeri ri asal asal oran orang g Mela Melayu yu iala ialah h daer daerah ah Indonesia dan Filipina. J.Crawfurd J.Crawfurd ialah seorang sarjana sarjana Inggeris Inggeris telah membuat membuat kajian kajian perbandin perbandingan gan bahasa yang ada di Sumatera, Jawa, Kalimantan, dan kawasan Polinesia. Beliau berpendapat bahawa asal bahasa yang tersebar di Nusantara ini berasal daripada bahas bahasa a di Pulau Pulau Jawa Jawa iaitu iaitu bahasa bahasa Jawa dan dan bahasa bahasa yang berasa berasall dari dari Pulau Pulau Sum Sumater atera a atau atau baha bahasa sa Mela Melayu yu.. Baha Bahasa sa Jawa Jawa dan dan baha bahasa sa Mela Melayu yula lah h yang yang merupakan induk bagi bahasa serumpun yang terdapat di Nusantara ini. Sehubung Sehubungan an itu, J.Crawfurd J.Crawfurd juga telah menambah menambah hujahnya hujahnya dengan dengan bukti bahawa bangsa Melayu dan bangsa Jawa telah memiliki taraf kebudayaan yang tinggi dalam abad abad kese kesem mbila bilan n bela belas. s. Tara Taraff ini ini hany hanya a dapa dapatt dica dicapa paii sete setela lah h menga engala lami mi perkembangan budaya beberapa abad lamanya. Beliau telah merumuskan bahawa Orang Orang Melayu Melayu itu tidak tidak berasa berasall dari dari mana-m mana-mana ana,, tetapi tetapi malah malah merupa merupakan kan induk induk 2
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
yang yang menye menyebar bar ke tempat tempat lain.M lain.Mana anakal kala a Bahasa Bahasa Jawa Jawa ialah ialah bahasa bahasa tertua tertua dan bahasa induk daripada bahasa yang lain. Mengikut Mengikut Harry Judge Judge (1991 :18), bahasa bahasa Melayu Melayu telah wujud sejak sejak abad kedua Masihi.Buktinya ialah kewujudan Kerajaan Melayu Campa yang terletak di Vietnam Tengah. Secara logiknya,kerajaan ini wujud kerana ada bangsa menetap di kawasan ini. ini. Kewu Kewuju juda dan n bang bangsa sa tela telah h memb membuk uktik tikan an baha bahawa wa wuju wujudn dnya ya baha bahasa sa untu untuk k berk berkom omun unik ikas asi. i.Ol Oleh eh
yang yang
demi demiki kian an
dapa dapatt
dika dikata taka kan n
baha bahawa wa
bang bangsa sa
yang yang
mendirika mendirikan n kerajaan kerajaan tersebut tersebut dan bahasa bahasa yang digunakan digunakan dalam kerajaan kerajaan yang berke berkenaa naan.S n.Sehu ehubun bungan gan itu, itu, terdap terdapat at bebera beberapa pa penem penemua uan n pengg pengguna unaan an bahas bahasa a Mela Melayu yu
sepe sepert rtii
pras prasas asti ti.P .Pra rasa sast stii
yang yang
dite ditemu muii
bert bertar arik ikh h
pada pada
abad abad
ke-4 ke-4
Masihi.Prasasti ini menggunakan bahasa Melayu Kuno Campa. Sumber ini ditemui di Dong Yen Chau, di Teluk Tourane, Vietnam Selatan. Berdasarkan bahan bukti yang dijumpai,da dijumpai,dapat pat dikatakan dikatakan bahawa pendiri pendiri Kerajaan Kerajaan Melayu Melayu Campa Campa ialah bangsa Melayu iaitu Melayu Campa dan begitu juga bahasanya. 2.1.2 Bahasa Melayu Berasal Dari Asia Tengah R.H. R.H. Gelde Geldern rn ialah ialah seoran seorang g ahli ahli prasej prasejara arah h dan menja menjadi di guru guru besar besar di Irania Iranian n Instit Institute ute and School School for Asiati Asiatic c Studie Studies s telah telah memb membuat uat kajian kajian tentan tentang g asal asal usul usul bangsa Melayu. Sarjana yang berasal dari Wien, Austria ini telah membuat kajian terhadap kapak tua. Belia Beliau u menem menemui ui kapak kapak yang yang diperb diperbuat uat daripa daripada da batu batu itu di sekita sekitarr hulu hulu Sungai Sungai Brahmaputra, Irrawaddy, Salween, Yangtze, dan Hwang. Bentuk dan jenis kapak yang sama, beliau temui juga di beberapa beberapa tempat di kawasan kawasan Nusantara Nusantara.. Geldern Geldern telah membuat membuat kesimpulan kesimpulan bahawa bahawa kapak kapak tua tersebut dibawa dibawa oleh orang orang Asia ke tanah Kepulauan Melayu. Seora Seorang ng ahli ahli filolo filologi gi Beland Belanda a yang yang pakar pakar dalam dalam bahas bahasa a Sanskr Sanskrit it dan pelbag pelbagai ai baha bahasa sa Aust Austro rone nesi sia a yang yang lain lain tela telah h memb membua uatt kajia kajian n berd berdas asar arka kan n bebe bebera rapa pa perkataan yang digunakan sehari-hari terutama nama tumbuh-tumbuhan, haiwan, dan nama perahu. Beliau ialah J.H.C. Kern. Beliau mendapati bahawa perkataan yang terdapat di Kepulauan Nusantara ini terdapat juga di Madagaskar, Filipina, Taiwan, dan beberapa buah pulau di Lautan Pasifik .Perkataan tersebut di antaranya iala ialah h padi padi,, bulu buluh, h, rota rotan, n, nyiur nyiur,, pisa pisang ng,, pand pandan an,, dan dan ubi. ubi. Berd Berdas asar arka kan n sena senara raii
3
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
perkataan perkataan yang dikajinya dikajinya itu Kern telah merumusk merumuskan an bahawa bahawa bahasa bahasa Melayu Melayu ini berasal daripada satu induk yang ada di Asia. Manak Manakala ala W. Marsde Marsden n (1812) (1812) pula pula dalam dalam kajia kajianny nnya a mendap mendapati ati bahaw bahawa a bahasa bahasa Melayu dan bahasa Polinesia iaitu bahasa yang digunakan di beberapa buah pulau yang terdapat di Lautan Pasifik adalah merupakan bahasa yang serumpun. J.R. Foster yang membuat kajiannya berdasarkan pembentukan kata berpendapat bahawa terdapat kesamaan pembentukan kata dalam bahasa Melayu dan bahasa Polin Polinesi esia. a. Beliau Beliau berpen berpenda dapat pat bahawa bahawa kedua kedua-du -dua a bahasa bahasa ini berasa berasall daripa daripada da bahasa yang lebih tua yang dinamainya Melayu Polinesia Purba.
Menurut J.R. Logan yang membuat kajiannya berdasarkan adat resam suku bangsa mendapati bahawa ada persamaan adat resam kaum Melayu dengan adat resam suku Naga di Assam yang terdapat di daerah Burma dan Tibet. Persamaan adat resam ini berkait rapat dengan bahasa yang mereka gunakan. Beliau mengambil kesimpulan bahawa bahasa Melayu tentulah berasal dari Asia. Dua orang sarjana sarjana Melayu, iaitu Slametmuljana Slametmuljana ( 11-28) dan Asmah Haji Omar (2829)
jug juga
menyok yokong ong
pend endapat pat
di
atas atas..
Slam lametm etmulja uljana na
yan yang
membua buat
penyelidikannya berdasarkan perbandingan bahasa, sampai pada suatu kesimpulan bahawa bahasa Austronesia yang dalamnya termasuk bahasa Melayu, berasal dari Asia. Asmah Haji Omar (1985:395) pula telah membuat huraian yang lebih terperinci lagi. Belia Beliau u berp berpen enda dapa patt baha bahawa wa perp perpin inda daha han n oran orang g Mela Melayu yu dari dari dara darata tan n Asia Asia ke Nusantara ini tidaklah sekaligus dan juga tidak melalui satu laluan. Ada yang melalui daratan, iaitu Tanah Semenanjung, melalui Lautan Hindi dan ada pula yang melalui Lautan China. Namun, beliau menolak pendapat yang mengatakan bahawa pada mulanya asal bahasa mereka satu dan perbezaan yang berlaku kemudian adalah kerana faktor geogr geografi afi dan komuni komunikas kasi. i. Dengan Dengan demiki demikian, an, angga anggapan pan bahawa bahawa bahasa bahasa Melay Melayu u Moden merupakan perkembangan daripada bahasa Melayu Klasik, bahasa Melayu Klasik berasal daripada bahasa Melayu Kuno dan bahasa Melayu Kuno itu asalnya daripada bahasa Melayu Purba merupakan anggapan yang keliru.
4
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Belia Beliau u berpen berpendap dapat at bahaw bahawa a hubung hubungan an bahasa bahasa Melayu Melayu Moden Moden dengan dengan bahas bahasa a Melayu Purba berdasarkan skema seperti yang ditunjukkan di dalam rajah 1.1.
Rajah 1.1. Hubungan bahasa Melayu Moden dengan bahasa Melayu Purba Skema di atas memperlihatkan bahawa bahasa Melayu Moden berasal daripada bahasa Melayu Klasik dan bahasa Melayu Klasik berasal daripada bahasa Melayu Induk. Induk. Bahasa Bahasa Melay Melayu u Induk Induk berasal berasal daripa daripada da bahas bahasa a Melayu Melayu Kuno Kuno yang yang juga juga merupakan asal daripada bahasa Melayu Purba. 2.1.3 Kesimpulan Asal-Usul Bahasa Melayu Berdasarkan pendapat pendapat Geldern tentang tentang hasil kajiannya iaitu kapak tua masih masih boleh diperdebatkan. Budaya kapak tua yang diperbuat daripada batu sebenarnya bukan hanya terdapat di Asia Tengah dan Nusantara.Budaya yang sama akan ditemui pada semua masyarakat primitif sama ada di Amerika dan juga di Eropah pada zaman tersebut. Lagi pula, secara kebetulan Geldern membuat kajiannya bermula dari Asia kemudian ke Nusantara. Kesimpulan beliau tersebut mungkin akan lain sekiranya kajian itu bermula dari Nusantara, kemudian ke Asia Tengah.
Berbeza pula dengan kajian Kern berdasarkan bukti Etnolinguistik memperlihatkan bahawa persamaan perkataan tersebut hanya terdapat di alam Nusantara dengan pengertian yang lebih luas dan perkataan tersebut tidak pula ditemui di daratan Asia Tengah.Ini menunjukkan bahawa penutur bahasa ini tentulah berpusat di tepi pantai yang strategik yang membuat mereka mudah membawa bahasa tersebut ke barat, iaitu Madagaskar dan ke timur hingga ke Pulau Easter di Lautan Pasifik. Pendapat Marsden (1812) bahawa bahasa Melayu yang termasuk rumpun bahasa Nusantara serumpun dengan rumpun bahasa Mikronesia, Melanesia, dan Polinesia
5
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
dengan induknya bahasa Austronesia secara tidak langsung memperlihatkan adanya kekerabatan dua bahasa tersebut yang tidak ditemui di Asia Tengah. Penyebaran bahasa Austronesia juga terlihat hanya bahagian pesisir pantai timur iaitu Lautan Lautan Pasifik, Pasifik, pantai barat, dan Selatan Selatan Asia di kawasan Nusantara Nusantara sahaja sahaja dan ia tidak masuk ke wilayah Asia Tengah.
Kesamaan pembentukan kata di antara bahasa Melayu dengan bahasa Polinesia yang dinyatakan oleh J.R. Foster dan kesamaan struktur bahasa Melayu dengan struktur bahasa Kampuchea juga memperlihatkan bahawa bahasa yang berada di Asia Selatan dan Asia Timur berbeza dengan bahasa yang berada di Asia Tengah. Jika kita lihat rajah kekeluargaan bahasa akan lebih nyata lagi bahawa bahasa di Asia Tengah berasal dari keluarga Sino-Tibet yang melahirkan bahasa Cina, Siam, Tibet, Miao, Yiu, dan Burma. Berdekatan dengannya agak ke selatan sedikit ialah keluarga Dravida, iaitu Telugu, Tamil, Tamil, Malayalam Malayalam,, dan lain-lain. lain-lain. Kedua-dua Kedua-dua keluarga keluarga bahasa bahasa ini berbeza berbeza dengan dengan bahasa di bahagian Timur, Tenggara,dan Selatan Asia, iaitu keluarga Austronesia. 2.2 Sejarah Perkembangan Bahasa Melayu Menurut Menurut Amat Juhari Juhari Moain (2006:27) (2006:27) , terdapat terdapat 5 zaman perkembang perkembangan an bahasa bahasa Melayu.Ini membuktikan bahawa bahasa Melayu tersebar dan berkembang secara bertah bertahap ap –tahap –tahap iaitu iaitu dari dari zaman zaman ke zaman. zaman.Lim Lima a zaman zaman terse tersebut but ialah ialah zaman zaman bahasa Melayu Purba, Melayu Kuno, Melayu Klasik, Melayu Pramoden dan Melayu Moden. den.
Seca ecara
rin ringka gkasny snya,
berd berda asark sarkan an
peng engkla klasifi sifik kasi asi
zaman-z an-za aman
perk perkem emba bang ngan an tela telah h memb membuk uktik tikan an baha bahawa wa baha bahasa sa Mela Melayu yu berk berkem emba bang ng dan dan mempunyai mempunyai sejarah penyebarannya. 2.2.1 Zaman Bahasa Melayu Purba Bahasa
Melay layu
Purba rba
ial ialah
bahasa
Melay layu
yang
wujud jud
pada
zaman
prasejarah.Bahasa ini dikatakan sedemikian kerana tidak ada sejarah bertulis pada masa itu. Mana Manaka kala la menu menuru rutt Asma Asmah h Haji Haji Omar Omar,, Baha Bahasa sa
Mela Melayu yu
Purb Purba a
dipe diperc rcay ayai ai
dituturkan oleh kelompok Melayu Deutro. Mereka menggunakan bahasa ini dalam bentuk lisan. Oleh itu Bahasa Melayu Purba tidak wujud dalam bentuk tulisan. 6
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
2.2.2 Zaman Bahasa Melayu Kuno Menurut Abdul Rashid dan Amat Juhari Moain, (2006 : 27), bahasa Melayu Kuno bermula pada abad ke-4 Masihi. Bahasa Melayu Kuno dikatakan bermula pada abad ke-4 Masihi kerana terdapat beberapa bukti yang telah ditemui di Dong Yen Chau di Teluk Tourane Vietnam yang diperkirakan bertarikh pada abad ke-4 Masihi. Bahan bukti yang ditemui ialah sebuah prasasti. Berdasarkan maklumat daripada wikipedia bahasa Melayu, bahasa Melayu Kuno wujud setelah menerima pengaruh daripada India. Bahasa Melayu Kuno mencapai kege kegem milan ilanga gann nnya ya dari dari abad abad ke-7 ke-7 hing hingga ga abad abad ke-1 ke-13 3 pada pada zama zaman n kerajaan lingua franca franca dan bahas Sriwijaya sebagai lingua bahasa a pentad pentadbir biran. an. Mereka Mereka yang yang bertut bertutur ur bahasa bahasa Melayu Melayu Kuno merangkumi merangkumi Semenanjung Semenanjung Tanah Melayu , Kepulauan Kepulauan Riau dan Sumatera. Bahasa Melayu Kuno diterima ramai kerana terdapat beberapa ciri yang yang boleh boleh diteri diterima ma oleh oleh orang orang ramai. ramai. Antara Antaranya nya ialah ialah bersifa bersifatt sederh sederhana ana dan mudah menerima pengaruh luar. Bahasa Melayu Kuno juga dikatakan tidak terikat kepada perbezaan susun lapis masyarakat. Sehubungan itu, bahasa Melayu Konu juga mempunyai sistem yang lebih mudah berbanding bahasa Jawa. Jawa. Terdapat juga teori yang mengkatakan bahawa berlakunya perkembangan bahasa Melayu Melayu iaitu bahasa Melayu Melayu Purba menjadi menjadi bahasa bahasa Melayu Kuno adalah adalah melalui melalui aktiviti perdagangan.Buktinya ialah pada abad pertama, barulah pedagang dari India belayar ke timur menuju Tiongkok dan pedagang Tiongkok pula belayar ke barat menuju India. Pelayaran dua hala ini mengharuskan mereka melalui Selat Melaka. Lama-kelamaan pelabuhan yang ada di Kepulauan Melayu ini bukan sahaja sebagai tempat tempat persin persingg ggaha ahan n tetapi tetapi menja menjadi di tempat tempat perdag perdagang angan an pedaga pedagang ng India India dan Tiongkok seperti yang telah dirintis lebih awal oleh pedagang Arab. Di samp sampin ing g itu itu juga juga para para muba mubalig ligh h teru teruta tama ma muba mubalig ligh h Indi India a turu turutt data datang ng ke Kepu Kepula laua uan n Melay Melayu u ini ini untu untuk k meny menyeb ebar arka kan n agam agama a Hind Hindu. u. Keda Kedata tang ngan an para para pedagang dan penyebar agama ini mengakibatkan bahasa Melayu Purba mendapat pengaruh baru. Bahasa Melayu Purba ini kemudian dinamai sebagai bahasa Melayu Kuno. 2.2.2.1 Pengaruh Bahasa Sanskrit dan Hindu dalam Bahasa Melayu Kuno. Bahasa Melayu Kuno banyak dipengaruhi oleh sistem bahasa Sanskrit. Sanskrit. Ini adalah kerana kerana kebany kebanyaka akan n masya masyarak rakat at Melay Melayu u ketika ketika itu beraga beragama ma Hindu Hindu dan Bahas Bahasa a
7
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Sansk Sanskrit rit telah telah menjad menjadii bahasa bahasa bangsa bangsawan wan dan mempun mempunyai yai hierar hierarki ki yang yang tinggi tinggi.. Selain itu, sifat bahasa Melayu yang mudah dilentur mengikut keadaan juga antara penye penyebab bab bahasa bahasa asing asing sepert sepertii sansk sanskrit rit diteri diterima. ma. Ini boleh boleh dibukt dibuktika ikan n daripa daripada da pengaruh tulisan atau aksara Pallava dan Devanagari yang datang dari India, katakata pinjaman daripada bahasa Sanskrit, rangkai-rangkai kata pinjaman daripada bahasa Sanskrit, dan fonem-fonem Sanskrit. Kesan daripada bahasa sanskrit ini menyebabkan penambahan kosa kata Bahasa Melay Melayu u Kuno. Kuno. Contoh Contoh contoh contoh perkat perkataan aan yang yang diamb diambilil daripa daripada da Bahasa Bahasa Sanskr Sanskrit it adalah seperti syukasyitta, athava, karana, tatakala dan sebagainya. Bahasa Melayu Kuno tidak mempunyai pengaruh Parsi atau Arab. 2.2.2.2 Penggunaan Bahasa Melayu Kuno Berdasark Berdasarkan an bahan bahan bukti bukti sejarah sejarah yang ditemui, terdapat beberapa batu bersurat bersurat yang menggunakan bahasa Melayu Kuno. Batu bersur bersurat at
telah ditemui ditemui di sekita sekitar r
Sumatera dan Jawa yang memperlihatkan penggunaan Bahasa Melayu kuno pada abad abad ke-7. ke-7. Tulisa Tulisan n yang yang diguna digunaka kan n ialah ialah aksara aksara (alphabet ) Pallawa iaitu sejenis sejenis tulisan yang berasal dari selatan India. Antara batu bersurat tersebut ialah batu bersur bersurat at Keduk Kedukan an Bukit Bukit di Pale Palemb mban ang, g, berta bertari rikh kh 605 605 Tahun Tahun Saka Saka, bersam bersamaan aan dengan 683 Masihi. Tulisan yang terdapat pada Batu Bersurat ini menggunakan huruf Palava huruf Palava.. Batu Bersurat Talang Tuwo , bertarikh 606 Tahun Saka, bersamaan dengan 684 M dan
batu batu,,
Jawa awa
Tenga engah h
yang ang
berta ertari rik kh
832
Masih asihii
ditu itulis lis
dala alam
huruf uruf
Nagiri. Nagiri.Rin Ringka gkasny snya, a, penem penemuan uan batu batu bersur bersurat at ini memb membukt uktika ikan n bahawa bahawa bahasa bahasa Melayu Kuno wujud dan digunakan oleh masyarakat.
2.2.2.3 Ciri-Ciri Bahasa Bahasa Melayu Melayu Kuno Kuno Bahasa Melayu Kuno mempunyai ciri-cirinya yang tersendiri. Beberapa kajian telah dijalanka dijalankan n pada bahan bukti iaitu batu bersurat. bersurat. Tulisan yang terdapat pada batu bersurat tersebut telah dikaji dari aspek bahasanya. Berdas Berdasark arkan an kajian kajian terse tersebut but,,
bahasa bahasa Melayu Melayu jelas memper memperlih lihatk atkan an pengar pengaruh uh
bahasa bahasa Sanskrit, terutama dari segi kata-kata kata-kata pinjaman. pinjaman. Hal ini terjadi terjadi kerana kerana pada wakt waktu u itu itu baha bahasa sa Mela Melayu yu tida tidak k memp mempun unya yaii kata kata-k -kat ata a yang yang
sesu sesuai ai untu untuk k
mempe emperk rkat atak akan an perk perkar araa-pe perk rkar ara a dan dan kons konsep ep-k -kon onse sep p baru baru yang ang diba dibawa wa dari dari kebudaya kebudayaan an asing. asing. Oleh itu bahasa bahasa Melayu Melayu terpaksa terpaksa meminjam meminjam daripada bahasa 8
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
masyarakat yang yang membawa konsep-konsep konsep-konsep baru itu. Contoh contoh perkataan perkataan yang diam diambi bill dari daripa pada da baha bahasa sa Sans Sanskr krit it adal adalah ah sepe seperti rti syuk syukas asyi yitt tta, a, atha athava va,, kara karana na,, tatakala dan sebagainya. Bahasa Melayu itu kebanyakannya ditulis oleh raja. Oleh itu dapat dibuat kesimpulan bahawa bahasa Melayu kuno telah menjadi bahasa rasmi dan bahasa untuk urusan pemerintahan di istana.Bahasa Melayu Melayu kuno juga telah tersebar luas dan berfungsi sebagai sebagai lingua lingua franca.Sel franca.Selain ain itu bahasa bahasa Melayu Melayu kuno juga bersifat bersifat kosmopoli kosmopolitan, tan, keranan menerima pengaruh dari luar terutama pengaruh bahasa Sanskrit. 2.2.3 Definisi Bahasa Bahasa Melayu Klasik Terdapat beberapa definisi yang telah diutarakan oleh pengkaji bahasa .Antaranya ialah Asmah Asmah Hj.Omar (1985:33) (1985:33),, “ bahasa bahasa abad ketiga ketiga belas dan ketujuh ketujuh belas itu dinamakan bahasa Melayu Klasik”. Menur Menurut ut Ismail Ismail Hussei Hussein n (1984: (1984:24) 24),, “pemb “pembaha ahagia gian n yang yang dibua dibuatt oleh oleh adalah adalah atas atas pertimban pertimbangan gan sejarah sejarah perkemba perkembangan ngan bahasa Melayu. Melayu. Hal ini dapat dapat dibahagikan dibahagikan mengi mengikut kut zaman zaman politik politik Srivij Srivijaya aya,, Majapa Majapahit hit,, Melaka Melaka,, dan sebaga sebagainy inya, a, penga pengaruh ruh kebud kebudaya ayaan an seperti seperti Hindu, Hindu, Islam, Islam, dan Barat Barat
atau atau mengi mengikut kut zaman zaman tulisa tulisan n yang yang
digunakan seperti tulisan Melayu Kuno yang diambil dari India, tulisan Arab, dan akhir akhir sekali sekali tulisan tulisan Latin. Latin. Contohnya Contohnya pada zaman zaman politik politik Srivijaya, Srivijaya, masyaraka masyarakatnya tnya yang beragama Hindu dan Buddha, menggunakan tulisan yang dibawa dari India, sasteranya dipenuhi oleh cerita-cerita sastera India dan bahasa Melayunya, dengan pinjaman kata-kata Sanskrit. 2.2.3.1 Sejarah Bahasa Melayu Klasik Doktor Zaitul Azma telah mengatakan bahawa perkembangan bahasa Melayu Klasik memp mempun unya yaii perk perkait aitan an
deng dengan an perk perkem emba bang ngan an kary karya a sast saster era. a. Perkembangan
kesusasteraan memberikan gambaran tentang tentang sejarah silam sesuatu bangsa bangsa dari
segi kebudayaan,dan keperibadian bangsa .
Dalam masa masa yang sama bahasa bahasa Melayu Klasik Klasik digunakan digunakan oleh pengarang pengarang untuk untuk tujuan menghasilkan sesebuah karya dalam bidang kesusasteraan, ketatanegaraan, kebudayaan, kemasyarakatan dan keagamaan. Seiring dengan kemunculan bahasa 9
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Melayu Klasik, pengaruh Hindu dilihat mula hilang sedikit demi sedikit sehinggalah ke abad ke-15. Bahasa Melayu Klasik mula berkembang pada abad ke -13 dan ke -14. Buktinya ialah penemuan beberapa buah prasasti. Ketika itu juga bahasa Melayu Klasik telah digunakan sebagai lingua –franca iaitu zaman kerajaan Melayu Melaka. Penggunaan bahasa Melayu Klasik ini jelas dalam aktiviit perdagangan dan penyebaran agama Islam. Bukti tentang penyebaran agama islam menggunakan bahasa Melayu Klasik adalah penghasil penghasilan an kitab-kitab kitab-kitab agama. Antara Antara kitab yang dihasilkan dihasilkan ialah Furu’ Furu’ Al-Masa’il Al-Masa’il oleh Syed Muhammad Daud Al-Fatani,dan Sabil Al-Muhtadin oleh Syed Muhammad Arsyad Arsyad Al-Banj Al-Banjari ari .Kandungan .Kandungan kitab-kitab kitab-kitab ini adalah adalah mengenai mengenai agama agama sepert sepertii alHadith, Hadith, feqah, feqah, tafsir tafsir al-qura al-quran, n, tasawu tasawuf, f, di sampin samping g sejara sejarah, h, hikaya hikayat, t, hal ehwal ehwal haiw haiwan an,, perd perduk ukun unan an,, peru peruba bata tan n Mela Melayu yu,, bint bintan ang g dua dua bela belas, s, pent pentad adbi bira ran n dan dan pemerintahan, falsafah dan pengembaraan. Secara Secara ringka ringkasny snya a bahasa bahasa Melayu Melayu Klasik Klasik melua meluas s dalam dalam kalan kalangan gan orang orang bukan bukan Melayu dari kelompok Asia, juga dalam kelompok orang Eropah dan Asia Barat yang datang ke Asia Tenggara. 2.2.3.2 Permulaan Zaman Bahasa Melayu Klasik Mengikut Mengikut Dr. Zaitul Zaitul Azma bt Zainon Hamzah, Hamzah, pada abad ke -13 pengaruh pengaruh agama Islam menjadi makin dominan di Nusantara. Perkembangan agama Islam membawa bersama-samanya bersama-samanya bahasa Arab. Zaman Zaman ini mempe memperlih rlihatk atkan an kemas kemasuka ukan n perkat perkataan aan Arab Arab dan dan tulisa tulisan n Jawi Jawi yang yang mengguna menggunakan kan huruf-huruf huruf-huruf Arab. Secara Secara ringkasny ringkasnya a evolusi evolusi tahap kedua kedua berlaku berlaku kepa kepada da baha bahasa sa Mela Melayu yu.. Baha Bahasa sa Mela Melayu yu berk berkem emba bang ng deng dengan an pesa pesatt mela melalu luii peminjaman perkataan Arab dan Parsi. Di samping itu, bahasa Melayu juga mula berke berkemb mbang ang dengan dengan bahasa bahasa-ba -bahas hasa a dari dari Barat Barat seper seperti ti Portug Portugis, is, Ingger Inggeris, is, dan Belanda. Menurut Ismail Hussein (1984:25), bahasa Melayu Klasik bermula sekitar abad ke-13 dan dan ke-1 ke-14. 4. Teta Tetapi pi beli beliau au meny menyeb ebut utny nya a seba sebaga gaii zama zaman n pera perali liha han n di selu seluru ruh h kepu kepula laua uan n Melay Melayu u deng dengan an keda kedata tang ngan an agam agama a Isla Islam. m. Bukt Buktii konk konkri ritt tent tentan ang g bertapaknya Islam di Nusantara dari sudut sejarah diperoleh pada tahun 1292 M 10
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
sewaktu Marco Polo melawat Sumatera Utara dan catatannya tentang pengislaman Pasai. Pada zaman peralihan dalam abad ke-13 dan ke-14 telah tel ah dijumpai beberapa prasasti dalam bahasa Melayu yang ditulis menggunakan menggunakan huruf India tetapi bahasanya sudah terdapat pengaruh bahasa Arab. Di sini bermulanya bahasa bahasa Melayu klasik. Dalam masa yang sama bahasa Melayu Klasik boleh ditandai dengan kemunculan dan keagungan kerajaan Melayu Melaka. Bahasa Melayu menjadi medium dalam pemerintahan, perhubungan, perhubungan, perdagangan, perdagangan, dan penyebaran agama agama Islam. Ketika itu juga bahasa Melayu mendapat tulisan baru, iaitu tulisan Jawi, iaitu dengan meminjam dan menyesuaikan abjad bahasa Arab. Sebelumnya, pada tahap bahasa Melayu Kuno, bahasa Melayu menggunakan dua jenis tulisan, iaitu tulisan rencong dan lampung lampung yang tidak terpengaru terpengaruh h oleh tulisan dari India
walaupu walaupun n bahasa bahasa Sanskrit Sanskrit
sudah bertapak di Nusantara.Tulisan yang disesuaikan dengan tulisan Pallava dan Nagiri seperti yang terdapat pada pada batu-batu bersurat bersurat antara abad ke-7 hingga abad abad ke-14.
2.2.3.3 Perkembangan Bahasa Melayu Klasik Kedatangan pengaruh agama Islam dan bahasa Arab,telah menyebabkan bahasa Melayu melangkah setapak lagi dengan satu lagi tulisan, iaitu tulisan Jawi. Bahasa Melay Melayu u Klasik Klasik mula mula pada pada abad abad ke-16 ke-16 sampai sampai pula pula penga pengaruh ruh dari dari Barat Barat dengan dengan kedatangan penjajah dari Eropah seperti Portugis, Belanda, dan Inggeris. Sekali lagi bahasa Melayu bertembung dengan bahasa dan kebudayaan yang baru yang turut mempengaruhi mempengaruhi bahasa Melayu. Amat Juhari Moain ( 1992:1062) tulisan rumi mula digunakan dengan penggunaan yang pertama dalam bahasa Melayu oleh David Barbosa pada tahun 1516 Masihi setelah setelah Melaka Melaka ditawan ditawan oleh Portugis, Portugis, kemudian kemudian pada tahun 1521 Masihi seorang seorang penge pengemb mbara ara Itali, Itali, Anton Antonio io Pigfaf Pigfafett etta a memb membuat uat catata catatan n perkat perkataan aan Melayu Melayu dalam dalam tulisan rumi dengan padanannya dalam bahasa Itali. Dengan senario itu, bahasa Melayu Klasik mencakup zaman antara abad ke-14 hingga abad ke-19, dengan abad ke-12 dan ke-13 sebagai zaman peralihan antara tahap bahasa Melayu Kuno dengan tahap bahasa Melayu klasik. Bahasa Melayu klasik klasik dapat dapat disimpulka disimpulkan n sebagai sebagai bahasa bahasa yang digunakan digunakan dalam kesusasteraa kesusasteraan, n,
11
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
pemerintahan dan undang-undang, agama, sejarah, perdagangan, dan perhubungan iaitu budaya dan kemasyarakatan. Ringka Ringkasny snya a kosa kosa kata kata daripa daripada da bahas bahasa a Arab Arab banyak banyak digun digunaka akan. n. Pengg Penggun unaan aan bahasa Melayu dapat dilihat dalam beberapa buah karya seperti Hikayat Raja-raja Pasai, Misa Melayu, Sejarah Melayu, Hikayat Hang Tuah, Hikayat Negeri Johor dan banyak lagi karya yang ditulis dalam tulisan Jawi. 2.2.3.4 Zaman Kegemilangan Bahasa Melayu Klasik Berdasarkan bahan yang di akses, didapati ada tiga zaman kegemilangan bahasa Melayu Klasik. Antaranya ialah zaman kerajaan Melaka, Acheh dan zaman kerajaan Johor –Riau. Ketika zaman tersebut terdapat beberapa orang tokoh penulis. Buktinya ialah pada zaman kerajaan Acheh. Antara tokoh penulis yang penting ialah Hamzah Fansuri, Syamsuddin al-Sumaterani, Syeikh Nuruddin al-Raniri dan Abdul Rauf alSingkel. 2.2.3.5 Ciri-Ciri Bahasa Melayu Klasik Dari Wikipedia bahasa Melayu Klasik, telah menyatakan beberapa ciri-ciri bahasa Melayu Klasik. Namun demikian cirri-ciri yang dinyatakan adalah lebih mencirikan bahasa Melayu Klasik dari aspek perubahan dari segi kosa kata, struktur ayat dan tulisan. Antara ciri –ciri tersebut ialah ayat yang panjang, berulang, dan berbelit-belit. Ayat yang digunakan digunakan kebanyakkannya kebanyakkannya ialah ayat pasif dan songsang.Ketika songsang.Ketika itu juga banyak menggunakan laras bahasa istana. istana. Manakala terdapat perbezaan dalam mengklasifikasi ciri-ciri bahasa Melayu Klasik bagi Dr. Zaitul Zaitul Azma bt Zainon Zainon Hamzah. Hamzah. Beliau telah membaha membahagikan gikan ciri tersebut tersebut kepada beberapa aspek iaitu aspek sistem tulisan,kosa kata dan tatabahasa. Dr. Dr. Zait Zaitul ul Azam Azama a meng mengat atak akan an baha bahawa wa dala dalam m baha bahasa sa Mela Melayu yu Klas Klasik ik terd terdap apat at pengg pengguna unaan an kata kata pangka pangkall ayat ayat yang yang agak agak klise atau atau usang. usang. Pengg Pengguna unaan an kata kata pangkal pangkal ayat ini agak meluas. meluas. Contoh kata pangkal pangkal
adalah adalah seperti "syahada "syahadan", n",
"maka "maka", ", "alkis "alkisah ah", ", "hatta "hatta", ", "araki "arakian" an",, "kata "kata sahibu sahibull hikaya hikayat", t", "maka "maka,, tatkal tatkala" a" dan dan
"adapun. Kata-kata seperti itu bukan sahaja digunakan untuk memulakan sesuatu perenggan, malah digunakan juga pada awal ayat-ayat dalam perenggan. Penulisan
12
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
dalam bahasa Melayu moden tidak memperlihatkan penggunaan kata pangkal ayat yang sedemikian. Manakala dari aspek struktur ayat pula, bahasa Melayu Melayu Klasik agak berbeza dengan dengan bahasa Melayu Melayu Kuno kerana struktur ayatnya panjang-panjang, berulang-ulang berulang-ulang dan berbelit-be berbelit-belit.Te lit.Terdapa rdapatt juga
gabungan gabungan beberapa beberapa ayat tunggal tunggal yang dicantumkan dicantumkan
dengan menggunakan menggunakan kata-kata hubung yang tertentu, terutamanya "dan" dan "atau" ataupun dengan menggunakan tanda koma dan tanda koma bertitik sahaja. Contoh Maka apabil apabila a dibawa dibawalah lah akan akan ayat ayat baha bahasa sa Mela Melayu yu Klas Klasik ik sepe sepert rtii ayat ayat berik berikut ut “Maka mereka itu ke penghadapan Tajul Muluk, demi terpandang akan anak si peladang itu, mesralah ke dalam hatinya, diberinya wang yang tiada berhisab banyaknya serta disuruh perbela akan dia baik-baik”. Dalam bahasa Melayu Klasik juga, terdapat perubahan dari aspek bentuk ayat yang
digunakan. Bentuk ayat yang lebih lumrah digunakan, ialah bentuk ayat pasif, iaitu bentuk ayat yang lebih mengutamakan objek pelaku atau subjek. Sebagai contoh, “Hatta datanglah kepada suatu hari maka Hamzah dan Umar Umayyah dibawanya oleh Khoja Abdul Mutalib kepada mualim ……” Selain itu, dalam bahasa Melayu Klasik juga banyak menggunakan partikel “pun”dan “lah”.Contoh perkataan yang digandingkan dengan partikel ialah seperti “adapun, bertitahlah,dan berebutlah”. Manakala contoh penggunaan partikel dalam ayat pula ialah seperti berikut ““Maka ““Maka Bendahara pun hairanlah kalam raja seperti dikhatankan orang rupanya” dalam Sejarah Melayu. Sehubungan itu terdapat pengaruh daripada beberapa bahasa lain dalam bahasa Melayu Klasik kerana di kepulauan Melayu ketika itu bahasa Arab dan Sanskrit bertapak kukuh lantaran aktiviti perdagangan dan penyebaran agama islam.Contoh penggunaan bahasa Arab ialah “ Allah Taala, makhdum, mualim daulat, wallahualam, takzim. Bagi bahasa Sanskrit pula ialah “dosa,pahala,dan raja” . Bahasa Melayu Klasik Klasik juga juga meneri menerima ma fonem fonem Arab Arab seperti seperti ‘kh’, ‘kh’, ‘dz’, ‘dz’, dan ‘sy’. ‘sy’. Contoh Contoh perkat perkataan aan seperti “khamis, “khamis, zakat, syarat”. Menurut Menurut Dr. Zaitul Azma bt Zainon Zainon Hamzah, Hamzah, bahasa Melayu Melayu klasik klasik lebih bersifat bersifat "baha "bahasa sa istana istana". ". Ini amat amat ketara ketara dari dari segi segi pengg pengguna unaan an perkat perkataan aan dan dan sistem sistem panggilannya. Contohnya ialah
‘semb sembah ah,, beta beta,, titah titah,, bera berang ngka kat, t, dan dan geri gering ng.” .” 13
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Pengg Penggun unaan aan ini adalah adalah diseba disebabka bkan n kebany kebanyaka akan n hasil hasil penul penulisa isan n bahasa bahasa Melayu Melayu klasik klasik adalah dalam bentuk bentuk karya sastera, sastera, yang menceritakan menceritakan kisah dan peristiwa peristiwa yang dialami oleh kalangan raja di istana. Bahasa Bahasa melayu Klasik Klasik juga lebih banyak menggunak menggunakan an kiasan kiasan dan perbandingan perbandingan serta penggunaan laras bahasa puisi, seperti pantun, syair, seloka dan gurindam dalam karya karya prosa. Buktinya Buktinya ialah terdapat banyak dalam dalam hikayat-hik hikayat-hikayat ayat Melayu Melayu lama. Mungkin disebabkan oleh sifat sastera Melayu klasik itu sendiri, yang pada asalnya dalam bentuk lisan dan penggunaan unsur-unsur tersebut dikatakan dapat menghidupkan menghidupkan suasana penceritaan. 2.2.4 Zaman Bahasa Melayu Pramoden Menurut Amat Juhari dan Abdul Rashid Melebek ( 2006 : 32 ), bahasa Melayu Pramoden bermula pada abad ke -19. Buktinya ialah kedatangan pendatang luar ke Asia Tenggara Tenggara untuk menguasai menguasai Asia Tenggara.Pendatang bangsa bangsa barat ini bukan sahaja menguasai ekonomi, tetapi politik. Bagi mengukuhkan kedudukan di tanah Melayu, mereka telah mengkaji bahasa dan budaya pribumi. Hasil kajian ini telah mewujudk mewujudkan an pusat-pusa pusat-pusatt pengajian pengajian tentang tentang bahasa, bahasa, sastera sastera dan budaya budaya pribumi pribumi teruta terutama ma
Melayu Melayu..
seja sejara rah, h,bu buda daya ya
Manusk Manuskrip rip-ma -manus nuskri krip p
dan dan
sast saster era a
Mela Melayu yu
Melayu Melayu tela telah h
dan dan
bahanbahan-bah bahan an
diku dikum mpulk pulkan an
di
tingga tinggalan lan
perp perpus usta taka kaan an--
perpustakaan barat ini. Dalam masa yang sama,perkataan-perkataan daripada bahasa barat seperti Inggeris dan Belanda mula meresap ke dalam bahasa Melayu. Proses ini berlaku secara sedikit demi sedikit. Kesan penyerapan bahasa ini telah mengakibatkan kegiatan penul penulisa isan n Melay Melayu u mula mula mengg menggusu usurr dari dari istana istana-is -istan tana a raja raja seper seperti ti dalam dalam zaman zaman bahas bahasa a melayu melayu Klasik Klasik ke dalam dalam masya masyarak rakat at umum. umum.Den Dengan gan kata kata lain, lain, kegiata kegiatan n penulisan dalam bahasa Melayu sudah mula memasyarakat dan merakyat. Zaman bahasa Melayu Pramoden ini juga, terdapat banyak hasil penulisan seperti buku “Sejarah “Sejarah Melayu, Melayu, Taj
al- Salatin, Salatin, Hikayat Hikayat Abdullah Abdullah dan lain-lain.Sel lain-lain.Selain ain itu,
zaman ini turut mencetak banyak kitab –kitab agama di Asia Tenggara. Abdul Rashid Melebek (2006 : 33 ) juga mengatakan bahawa berlakunya beberapa peristiwa pada abad abad ke -19. -19. Anta Antara rany nya a iala ialah h
perte pertemb mbun unga gan n buda budaya ya Mela Melayu yu deng dengan an Bara Barat, t,
perkembangan teknologi cetak ,serta perkembangan perhubungan yang lebih mudah telah telah menja menjadik dikan an bahas bahasa a Melayu Melayu terded terdedah ah kepad kepada a pengar pengaruh uh Barat. Barat.Ole Oleh h yang yang 14
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
demikian,perkembangan ini bagaikan wahana yang menyebabkan bahasa Melayu diresapi oleh unsur-unsur Barat sehingga berlaku beberapa perubahan pada bahasa Melayu. 2.2.5 Zaman Bahasa Melayu Moden Berdas Berdasark arkan an laman laman web wikipe wikipedia dia dan tutor, tutor, telah telah menya menyatak takan an bahawa bahawa zaman zaman baha bahasa sa Mela Melayu yu Mode Moden n tela telah h mula mula pada pada abad abad ke-1 ke-19 9 iait iaitu u sete setela lah h keda kedata tang ngan an penja penjajah jah Eropah Eropah sepert sepertii Portug Portugis, is, Beland Belanda a dan Ingger Inggeris. is. Hasil Hasil karang karangan an Munsyi Abdullah diangg dianggap ap sebaga sebagaii permu permulaa laan n zaman zaman bahasa bahasa Melay Melayu u moden.S moden.Sebe ebelum lum penjajahan British, British, bahasa bahasa Melayu Melayu menc mencap apai ai kedu kedudu duka kan n yang yang ting tinggi, gi, berfu berfung ngsi si sebagai bahasa perantaraan, pentadbiran, kesusasteraan, dan bahasa pengantar di pusat pusat pendid pendidika ikan n Islam. Islam.
Selepas Pera Perang ng Duni Dunia a
Kedu Kedua a, British merub merubah ah
dasar dasar
menjadikan bahasa Inggeris sebagai pengantar dalam sistem pendidikan. Namun semasa Malaysia mencapai kemerdekaan, Perlembagaan Persekutuan Perkara 152 telah menetapkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan. Buktin Buktinya ya ialah ialah dalam dalam Akta Akta Bahas Bahasa a Kebang Kebangsaa saan n 1963/1 1963/1967 967 menet menetapk apkan an bahas bahasa a Melayu sebagai bahasa rasmi negara. Selain itu, dalam Laporan Razak 1956 juga telah mencadangka mencadangkan n bahasa bahasa Melayu Melayu sebagai sebagai pengantar pengantar dalam sistem pendidika pendidikan n negara. Manakala menurut Amat Juhari (2006 : 34 ) bahasa Melayu berubah sedikit demi sedikit untuk menuju ke bentuk yang baharu iaitu bahasa Melayu Moden.Peluang ini cerah apabila mencecah ke abad ke-20. Buktinya ialah negeri-negeri dan kesultanan melayu tetap menggunakan bahasa Melayu dalam urusan pemerintahan negerinya terutamanya yang berkaitan dengan adat istiadat Melayu dan agama Islam. Ketika itu juga sekolah-sekolah Melayu juga dibuka dengan lebih banyak lagi sama ada dalam pemerintahan Inggeris mahupun yang dalam pemerintahan Belanda. Sehub Sehubun ungan gan itu, itu, dari dari aspek aspek media media perke perkemba mbanga ngan n bahas bahasa a Melayu Melayu pula, pula, sepert sepertii syarikat percetakan telah banyak didirikan. Maka banyak buku,majalah, jurnal dan akhbar berbahasa Melayu yang dicetak di tanah jajahan Inggeris dan Belanda di Asia Asia Tengg Tenggara ara.. Situas Situasii ini telah telah menye menyebab babkan kan bahasa bahasa Melayu Melayu secara secara langsu langsung ng menjadi bahasa perantaraan di Asia Tenggara. Pada tahun 1957, bahasa Melayu telah menjadi bahasa kebangsaan dan salah satu bahasa rasmi negara Malaya Merdeka. Manakala pada tahun 1967, bahasa Melayu 15
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
telah telah menja menjadi di bahasa bahasa rasmi rasmi tungga tunggall bagi bagi negara negara Malays Malaysia. ia.Bag Bagii menin meningka gkatka tkan n penggunaan bahasa Melayu banyak akhbar, buku, majalah dan jurnal berbahasa Melayu diterbitkan sama ada di Malaysia, Indonesia dan Singapura terutamanya selepas Perang Dunai Kedua. Lant Lantar aran an itu, itu, pelb pelbag agai ai usah usaha a tela telah h dija dijala lank nkan an bagi bagi mema memaju juka kan n baha bahasa sa serta serta menigkat menigkatkan kan kemampua kemampuannya nnya dalam menghadapi menghadapi zaman zaman moden. moden. Antara langkah langkah yang yang dijala dijalanka nkan n untuk untuk memode memodenka nkan n bahas bahasa a Melay Melayu u ialah ialah peranc perancang angan an korpus korpus bahas bahasa a Melay Melayu.P u.Pera eranca ncanga ngan n korpus korpus ini telah telah ditera diterajui jui oleh oleh Pakata Pakatan n Belaja Belajarr – Mengajar Pengetahuan Bahasa. Mereka memulakan perancangan korpus bahasa iaitu dengan menyusun panduan ejaan,kamus,tatabahasa ,tanda-tanda bacaan,surat kiriman,dan peristilahan. Sejurus selepas itu muncullah badan perancangan daripada persatuan dan lembaga yang dikelolakan oleh kerajaan seperti Dewan Bahasa dan Pustaka. Dengan adanya usah usahaa-us usah aha a ini ini maka maka dapa dapatt diat diatur ur dan dan diba dibaku kuka kan n sist sistem em ejaa ejaan, n,pe peris ristil tilah ahan an ,tatabahasa,perkamusan,sebutan ,tatabahasa,perkamusan,sebutan ,laras dan lain –lain yang berkaitan dengan bahasa Melay Melayu.B u.Bag agii mengu menguku kuhka hkan n usahausaha-usa usaha ha ini maka maka berbag berbagaiai-bag bagai ai kongr kongres es dan semina seminarr tentan tentang g bahasa bahasa dan saster sastera a Melayu Melayu telah telah diada diadakan kan.Co .Conto ntohny hnya a ialah ialah Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu dimulai dimulai pada tahun 1952 hingga hingga 1984 iaitu Kongres yang keempat. Kesimp Kesimpula ulanny nnya,d a,deng engan an adanya adanya kegiat kegiatanan-keg kegiat iatan an seump seumpam ama a di atas atas ini, ini, maka maka bahas bahasa a Melayu Melayu terus terus melon melonjak jak naik naik kemamp kemampua uanny nnya a sehing sehingga ga menja menjadi di bahasa bahasa moden yang digunakan sebagai bahasa pengantar di institusi pengajian tinggi, dan tulisan ilmiah. 3.0 Sejarah Kedatangan Islam dan Tulisan Jawi Hubungan antara bangsa Arab dengan umat Melayu telah bermula sejak sebelum kedatangan Islam lagi menerusi aktiviti perdagangan. Sesudah Islam menjadi agama pegan pegangan gan orang orang Melayu Melayu,, hubung hubungan an itu menja menjadi di semak semakin in erat. erat. Orang Orang Arab Arab yang yang datang datang bermukim bermukim di Alam Melayu bertambah bertambah ramai. Setengahn Setengahnya ya datang datang untuk untuk berniaga manakala yang lain untuk berdakwah. Demikian juga orang Melayu yang perg pergii
ke Tana Tanah h Arab Arab;; keba kebany nyak akan an mere mereka ka bert bertuj ujua uan n untu untuk k meng mengaj ajii agam agama a
(Hamdan 1999: 1).
16
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Syed Naquib al-attas (1969 :11) menyebut tentang catatan pengembara Cina yang menyatakan bahawa pada tahun 55 Hijrah 672 Masihi sudah ada penempatan orang Islam Islam di Sumat Sumatera era Timur. Timur.Bel Beliau iau menya menyatak takan an sedemi sedemikia kian n kerana kerana kemun kemungki gkinan nan perpin perpindah dahan an orang orang Islam Islam yang yang sudah sudah berma bermasta stauti utin n di negeri negeri China China sejak sejak abad abad pertama akibat daripada kekacauan politik yang berlaku di China pada zaman Raja Hi-Tsung. Menu Menuru rutt Fatim Fatimii (196 (1963: 3:69 69))
dan dan S.M. S.M.N. N. al–At al–Atta tass ss (196 (1969 9 :11) :11) oran orang g Isla Islam m yang yang
berpindah dari Canton telah turun ke Selatan dan menubuhkan kawasan-kawasan penempatan
di
Kalah
Kedah
pada
sekitar
tahun
878
Masihi
dan
di
Palembang.Penempatan yang sama berlaku di tempat lain seperti yang dibuktikan oleh peninggalan dan inskripsi Jawi di Champa,Kampuchea bertarikh 431 Hijrah 1039 Masihi . Othman Mohd.Yatim dan Abdul Halim Nasir (1990:12-16) juga telah menyatakan terdapat penemuan inskripsi bertarikh 419 Hijarah 1020 Masihi di Permatang Pasir Pekan Pahang dan 440 Hijrah 1048 Masihi di Brunei. Sehubugan itu Omar Bin Awang (1985:189) juga bersetuju tentang kehadiran orang Islam di Asia Tenggara pada abad kelapan Masihi lagi dengan memetik G.R Tibbets (1957: (1957: 37) yang yang mengat mengataka akan n bahawa bahawa kehadi kehadiran ran pedag pedagang ang-pe -pedag dagang ang Islam Islam di pelabuhan-pelabuhan China,tentu sekali menunjukkan bahawa mereka juga telah melawat dan berdagang di Asia Tenggara.Selain itu ialah bukti kedatangan Islam ialah penemuan penemuan tiga duit duit syiling kerajaan kerajaan Abbasiyah zaman zaman Khalifah Khalifah al-Mutawakkil di Keda Kedah, h,me memb mbuk uktik tikan an kegi kegiat atan an perd perdag agan anga gan n dan dan keha kehadi dira ran n oran orang g Isla Islam m di Kepulauan Melayu, ( Omar Awang, ibid:190) Menurut Wan Azmi ( 1980 : 144) di Kelantan telah ditemui wang emas yang tertulis tarikh 577 H/116 M dan tulisan Arab “ al-julus Kelantan” yang bermaksud “menduduki “menduduki Kelantan” dan tertulis “al-Mutawakkil” pada satu muka lagi iaitu gelaran rajanya yang berma bermaksu ksud d “yang “yang bertaw bertawaka akall kepada kepada Allah” Allah”,, menun menunjuk jukkan kan sudah sudah tertub tertubuh uh satu satu kerajaan Islam yang pertama di Semenanjung Tanah Melayu dalam pertengahan yang kedua abad ke-12 M. Secara Secara ringka ringkasny snya,k a,keda edatan tangan gan Islam Islam bukan bukan sahaja sahaja agama agama dan keper kepercay cayaan aan masyarakat di Kepulauan Melayu berubah,tetapi aspek-aspek budaya yang lain turut berubah. Implikasi yang amat besar dalam perkembangan bahasa Melayu akibat 17
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
daripada proses pengislaman ialah penggunaan dan adaptasi skrip Arab sehingga menjadi skrip Jawi untuk mengeja bahasa Melayu. 3.1 Asal – Usul Kata Jawi Tulisan Melayu huruf Arab atau sekarang ini dikenal dengan nama tulisan Jawi, seperti yang telah disebutkan sebelum ini, telah digunakan sejak kedatangan Islam. Nama Nama “Jawi” “Jawi”
itu berasal berasal daripad daripada a kata kata nama nama bahasa bahasa Arab Arab “Jawah “Jawah”. ”. Apabila Apabila
dijadikan kata kata adjektif “Jawah” menjadi “Jawi”.Perkataan “Jawah” atau “Jawi itu besar berkemungkinan besar berasal daripada perkataan “Javadwipa”, iaitu nama bagi bagi daera daerah h Asia Asia Tengga Tenggara ra pada pada zaman zaman purba purba.. Bukti Buktinya nya Ibnu Ibnu Battut Battutah ah dalam dalam bukunya al-Rihlah menggelar nama Sumatera sebagai al-Jawah. Bagi orang Arab bahagian kata “Java” sahaja yang diambil, sedangkan “dwipanya” ditinggalkan. Kata “Jawa” ini digunakan untuk merujuk ke seluruh daerah Asia Tenggara. Penduduk Penduduknya nya juga dinamakan dinamakan dengan dengan menggunak menggunakan an kata itu juga, atau dalam bentu bentuk k kata kata adjekt adjektifny ifnya a menja menjadi di “Jawi” “Jawi”.. Oleh Oleh itu, itu, kata kata Jawah Jawah atau atau Jawi Jawi meruju merujuk k kepada semua bangsa dan kaum yang menjadi peribumi di Asia Tenggara; bukan hanya kepada orang Jawa iaitu penduduk yang berasal dari Pulau Jawa. Jawah atau Jawi merujuk kepada seluruh rumpun bangsa Melayu, Campa, Patani, Aceh, Jawa, Minangkabau, Mandailing, Sunda, Bugis, Banjar, Lombok, Filipino mahupun yang lain. lain. Oleh Oleh sebab sebab inilah inilah,, maka maka para para ulama ulama dari dari Asia Asia Tengg Tenggara ara sering sering membub membubuh uh nama nama al-Jawi al-Jawi sebagai sebagai laqab, laqab, pada hujung nama mereka mereka sekalipun sekalipun mereka terdiri daripada suku bangsa berlainan seperti Syeikh Abdul Rauf al-Fansuri al-Jawi, Syeikh Abdul Samad al-Falimbani al-Jawi, Syeikh Daud al- Fatani al-Jawi dan lain-lain. Selain itu, kata Jawi digunakan juga untuk ungkapan-ungkapan seperti bahasa Jawi, masuk Jawi dan bangsa Jawi. Sampai kini orang-orang Vietnam menamakan orang di Kepulauan Nusantara Nusantara sebagai sebagai orang Jawa (Amat Juhari Moin 1996: 17). 3.2 Kemunculan Skrip dan Istilah Jawi Istilah “tulisan Jawi” hanya dikenal di Malaysia, Singapura, Thailand Selatan dan Negara Brunei Darussalam. Di Indonesia tulisan ini terkenal dengan nama “tulisan Melay Melayu u Huruf Huruf Arab” Arab” atau atau “tulisa “tulisan n Melayu Melayu Arab”. Arab”. Penggu Penggunaa naan n jawi jawi diguna digunakan kan di banyak tempat di Asia Tenggara. Tulisan Jawi bukan hanya digunakan oleh orang Melayu untuk bahasa Melayu tetapi juga oleh suku-suku bangsa Melayu yang lain. Antara Antara suku suku bangs bangsa a Melay Melayu u yang yang mengg mengguna unakan kannya nya ialah ialah Campa Campa di Indo-C Indo-Chin hina, a, 18
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Patani di selatan Thailand, Jawa, Banjar, Bugis, Aceh, Minangkabau, Bengkulu dan juga lain-lain. Bagi tulisan Jawa yang menggunakan huruf Arab dikenal dengan nama atau tulisan Pegon, Pegon, yang sekarang sekarang ini masih masih dipakai dipakai atau digunakan digunakan untuk menulis kitab-kitab kitab-kitab terutama terutama yang digunakan digunakan di pesantrenpesantren-pesa pesantren ntren di Jawa. Jawa. Contohnya Contohnya ialah kitab Tafsir al-Ibriz dan al-Munjiyat bahasa Jawa (Amat Juhari Moain 1996: 18). Manak Manakala ala menuru menurutt Russe Russels ls Jones Jones ( 1983:1 1983:125) 25) skrip skrip Arab Arab mula mula diadap diadaptas tasika ikan n sebagai skrip untuk mengeja bahasa Melayu dibuat selepas abad ke-7 H. Buktinya ialah berdasarkan kajian Fatimi (1963:50) yang membuktikan penggunaan penggunaan skrip Arab untuk mengeja teks bahasa melayu terdapat pada batu Bersurat Terengganu yang bertarikh 702 H/1303 M. Mengi Mengikut kut Omar Omar Awang Awang (1985 (1985:19 :190), 0), skrip skrip Arab Arab yang yang diadap diadaptas tasika ikan n oleh oleh bahasa bahasa Melayu Melayu dikenal dikenal dengan dengan nama skrip jawi.Tidak jawi.Tidak diketahui diketahui siapa yang memberika memberikan n nama jawi kepada skrip itu, namun Omar Awang telah memetik keterangan dalam kamus R.J.Wilkinson (1959:452), perkataan Jawi dalam bahasa Melayu digunakan untuk pokok Jawi-Jawi atau jejawi dan juga beras Jawi yang berbeza dengan beras pulut serta makna makna lembu lembu atau kerbau kerbau dalam bahasa Minangkabau. Minangkabau. Ringkasny Ringkasnya a pendapat ini langsung tidak menyebut perkaitan nama Jawi dengan tulisannya. Omar Omar Awan Awang g sete seteru rusn snya ya mene menega gask skan an kemu kemung ngki kina nan n perk perkat ataa aan n Jawi Jawi bera berasa sall daripada daripada perkataan perkataan Arab al-Jawah. al-Jawah. Beliau mengatakan mengatakan sedemiki sedemikian an kerana kerana kata tersebut pernah digunakan dalam catatan Arab yang tertulis sebelum pertengahan abad ke-14 M untuk untuk menamakan menamakan Sumatera. Contohnya Contohnya ialah Yaqut dalam “Mu’jam al-Buldan, Abu al-Fida’ dalam Taqwin al-Buldan dan Ibn Batutah dalam “Rihlat Ibn Batutah”. Fakta ini mempunyai perkaitan iaitu menunjukkan satu kemungkinan yang kuat bahawa skrip ejaan yang digunakan oleh orang Sumatera, iaitu penduduk alJawah yang beragama Islam dan menggunakan bahasa Melayu. Pendapat yang terakhir terakhir ialah Jawi itu bermakna Melayu, misalnya misalnya dalam ungkapan “Jawikannya” yang bermaksud “terjemahkan ke dalam bahasa Melayu iaitu tentunya dalam tulisan jawi, Wilkinson. 3.3 Penggunaan Tulisan Jawi
19
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Menurut Amat Juhari Moain (1996) tulisan Jawi telah digunakan oleh orang Melayu dalam dalam berb berbag agai ai-b -bag agai ai jeni jenis s lapan lapanga gan n dan dan kegi kegiat atan an penu penulis lisan an.. Bahk Bahkan an untu untuk k kesenian juga tulisan ini digunakan, iaitu pada seni khat bagi menghiasi mihrab, di dindin dinding g dalam dalam masji masjid, d, batu batu nisan nisan dan dan seump seumpam amany anya. a. Dalam Dalam sejara sejarah h yang yang lalu lalu tulisa tulisan n Jawi Jawi telah telah diguna digunakan kan untuk untuk bebera beberapa pa perkar perkara a seper seperti ti prasast prasastii atau atau batu batu bersurat. Contohnya prasasti Terengganu yang telah ditemui di Sungai Tersat, Kuala Berang, Hulu Terengganu. Selain prasasti, tulisan jawi juga digunakan pada batu hidup dan batu nisan.Tulisan jawi telah ditemui pada batu hidup di Pangkalan Kempas Negeri Sembilan.Manakala bagi batu nisan pula terdapat di berbagai-bagai tempat bekas beridirnya kerajaan – kerajaan Islam pada zaman silam. Penggunaan tulisan semakin meluas. Buktinya ialah pada mata wang. Tulisan jawi yang digunakan pada mata wang terutamanya wang emas dan perak. Pada mata wang ini diukir nama raja Melayu yang memerintah dengan menggunakan tulisan jawi seperti nama Sultan Muzaffar Shah,Mansur Shah dan l ain-lain. Sehub Sehubun ungan gan itu, itu, dari dari aspek aspek perhub perhubun ungan gan rasmi, rasmi, tulisa tulisan n jawi jawi diguna digunakan kan dalam dalam penulisan surat rasmi.Contohnya ialah surat kiriman antara raja. Kaedah ini bukan sahaja dilakukan oleh raja Melayu tetapi juga raja-raja di tempat lain seperti raja Mela Melayu yu deng dengan an Port Portug ugal al,, raja raja Mela Melayu yu deng dengan an raja raja Ingg Ingger eris is atau atau raja raja-r -raj aja a lain.Penggunaan tulisan jawi termasuklah dalam surat-surat perjanjian antara raja dan negara di Alam Melayu. Pada zaman dahulu kegiatan penulisan giat dijalankan. Buktinya ialah kewujudan kitab dan buku. Kitab dan buku yang ditemui kebanyakkannya kebanyakkannya terdapat dalam bentuk manuskrip yang bertulis tangan dan cap batu. Berdasarkan sejarah sememangnya terbukti kedatangan para pedagang ke tanah Melay Melayu.B u.Bag agii urusan urusan pernia perniagaa gaan n dan dan perda perdagan gangan gan ini bahas bahasa a dan tulisan tulisan yang yang digunakan adalah sama iaitu tulisan jawi. Bukti ialah beberapa catatan pemilikan dan perdagangan terutama di pelabuhan dan kapal-kapal perdagangan. Kedatangan para pedagang dan penjajah telah mengubah suasana di tanah Melayu. Antara ialah kemajuan yang telah dicapai berlandaskan pengaruh yang masuk ke tanah Melayu.Contohnya ialah pihak penjajah yang telah memperkenalkan teknologi mencetak.Dengan mengaplikasikan teknologi ini maka berkembanglah bahasa dan 20
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
tulisan.Buktinya ialah banyak pencetakan surat khabar dan majalah seperti surat khabar Alamat Lankapuri, Majalah Bustan Arifin, surat khabar Jawi Peranakan dan majalah al-Imam. 4.0 Sejarah Perkembangan Pengistilahan Pembinaan istilah Bahasa Melayu bermula di Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1957. Jawatankuasa Istilah, Istilah, jawatan dan jabatan ditubuhkan ditubuhkan untuk mencipta mencipta nama nama jabata jabatan n dan jawata jawatan n keraja kerajaan an yang yang diguna digunaka kan n di seluru seluruh h Tanah Tanah Melayu Melayu.. Jawatankuasa ini telah mengadakan sesi kerja kali pertamanya pada 15 Januari 1957. Hasilnya buku Istilah Jawatan Jawatan dan Jabatan Jabatan telah diterbitkan pada tahun 1960 dan terciptalah 2514 2514 istilah baru. Kerja peristilahan secara secara terancang atau atau sistematik bermula pada tahun 1975. Dewan Dewan Bahasa Bahasa dan Pustak Pustaka a mener menerbit bitkan kan buku buku Pedom Pedoman an Umum Umum Pemben Pembentuk tukan an Istilah Bahasa Melayu (PUPIBM) hasil kerjasama kebahasaan Malaysia Indonesia menerusi menerusi Majlis Bahasa Indonesia Indonesia Malaysia (MBIM). Bahagian Bahagian Peristilahan Peristilahan terus dipertanggungjawabkan
untuk
mengumpul,
membentuk,
menggubal,
memperbanyakkan istilah dan menerbitkan istilah Bahasa Melayu dalam pelbagai bidang bidang ilmu. ilmu.
Tanggu Tanggungj ngjawa awab b terseb tersebut ut dilaks dilaksana anakan kan dengan dengan melan melantik tik ratusa ratusan n
prof profes esio iona nall yang yang terd terdiri iri dari daripa pada da mere mereka ka yang yang memp mempun unya yaii peng pengal alam aman an dan dan kepakara kepakaran n dalam bidang bidang ilmu di seluruh seluruh negara. Dianggap Dianggap sebagai sebagai pakar bidang mewa mewaki kili li Inst Institu itusi si Peng Pengaji ajian an Ting Tinggi gi,, sekt sektor or swas swasta ta,, sekt sektor or awam awam,, dan dan sekt sektor or pendidikan negara. Sehingga Sehingga kini, Bahagian Peristilahan Peristilahan telah menerbitkan menerbitkan 207 daftar daftar glosari glosari istilah istilah dengan sejumlah 1002438-Istilah telah dibentuk dalam pelbagai bidang. Penubuhan MABB MABBIM IM di peri pering ngka katt sera serant ntau au juga juga turu turutt bert bertan angg ggun ungj gjaw awab ab meny menyel elar aras aska kan n sejum sejumlah lah 123885 123885 istila istilah h ilmu ilmu penga pengajia jian n tinggi tinggi dan dan profes profesion ional al untuk untuk penggu pengguna na bahasa di ketiga-tiga negara anggota MABBIM. 4.1 Peristilahan Bahasa Melayu Proses menggubal menggubal kata-kata untuk untuk bidang ilmu yang tertentu. Peristilahan menjadi menjadi salah salah satu aspek aspek penting dalam pembinaan pembinaan Bahasa Melayu. Melayu. Istilah Istilah dan perkataan perkataan baharu dicipta untuk untuk memperkayakan memperkayakan kosa kata kata Bahasa Melayu. Melayu. Kekurangan istilah menjadi masalah pelaksanaan Dasar Pelajaran Kebangsaan pada peringkat awal.
21
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Menyedari akan keperluan dan kepentingan istilah ini, melalui Dewan Bahasa dan Pustaka Pustaka (DBP), (DBP), istilah-isti istilah-istilah lah dalam dalam pelbagai pelbagai bidang bidang ilmu telah digubal digubal sebanyak sebanyak mung mungki kin n
untu untuk k
meme memenu nuhi hi
kepe keperl rlua uan n
peng penggu guna naan anny nya a
dala dalam m
bida bidang ng-b -bida idang ng
berkaitan. Penggubalan istilah ini dilakukan melalui melalui sistem Mesyuarat Jawatankuasa Istilah yang ahlinya dilantik oleh DBP daripada pelbagai Institusi Pendidikan Tinggi dan Pusat Pendidikan. Walau Walaupu pun n peris peristi tila laha han n berk berkem emba bang ng seir seirin ing g deng dengan an perk perkem emba bang ngan an ilmu ilmu dan dan tekn teknol olog ogi, i,
teta tetapi pi
peri perist stil ilah ahan an
Baha Bahasa sa
Mela Melayu yu
agak agak
terk terkem emud udia ian n
dari daripa pada da
perke perkemb mbang angan an ilmu ilmu dan teknol teknolog ogii itu sendir sendiri. i. Keadaa Keadaan n ini berlak berlaku u diseba disebabka bkan n pengguba penggubalan lan istilah istilah dalam Bahasa Melayu Melayu lebih merupakan merupakan pengguba penggubalan lan istilah istilah sekund sekunder. er. Penggu Penggubal balan an istila istilah-i h-isti stilah lah dalam dalam Bahas Bahasa a Melayu Melayu dilaku dilakukan kan dengan dengan mengguna menggunakan kan kaedah-ka kaedah-kaedah edah tertentu tertentu seperti seperti pinjam pinjam langsung, langsung, pinjam suai dan pinjam pinjam terjem terjemah. ah. Dengan Dengan kaeda kaedah h pinjam pinjam suai suai pula, pula, istila istilah-i h-isti stilah lah asing asing dipinj dipinjam am dengan beberapa penyesuaian, sama ada suai bentuk penuh. 4.2 Konsep Dasar Dalam Pembentukan Istilah Dalam Dalam pemben pembentuk tukan an istila istilah h terdap terdapat at bebera beberapa pa konsep konsep dasar dasar yang yang perlu perlu diteli diteliti ti sebelum membentuk sesuatu istilah baru. Antaranya ialah takrif istilah,tataistilah dan tatanama,i tatanama,istila stilah h dan kata umum,mo umum,morfem rfem dan proses peristilahan.I peristilahan.Istilah stilah baru akan wujud wujud jika jika menepa menepati ti konsep konsep dasar dasar terseb tersebut. ut. Ringka Ringkasny snya a pemben pembentuk tukan an istila istilah h bukanlah sesuatu yang sewenang-wenangnya sebaliknya berdasarkan konsep yang tertentu dan ini membuktikan pembentukkanya pembentukkanya berkualiti dan diterima sejagat. 4.2.1 Takrif Istilah Menurut Kamus Dewan Edisi Ketiga, istilah boleh diertikan sebagai perkataan atau rang rangka kaii
kata kata yang mempun punyai erti erti yang ang jitu jitu dalam alam sesu esuatu atu
bida idang ilm ilmu
pengetahuan,pekerjaan pengetahuan,pekerjaan atau kesenian. Manakala dalam Buku Bahasa Melayu Tinggi pula mengatakan bahawa istilah ialah kata atau gabungan kata yang menerangkan makna, konsep, proses, keadaan atau ciri yang khusus dalam bidang tertentu. Berdasarkan maklumat yang diakses,istilah ialah kata atau gabungan kata yang menerangkan makna, konsep, proses, keadaan atau ciri yang khusus dalam bidang
22
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
tertentu. tertentu. Contohnya Contohnya cecair, hablur, inflasi, budaya, medan magnet, magnet, metamofosi metamofosis, s, dan lain-lain lagi. Manakala dalam buku Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu, istilah ialah kata atau frasa yang mengungkapkan konsep khusus yang terdapat dalam sesuatu bidang ilmu atau professional. Sesuatu istilah itu mempunyai makna yang tepat bagi konteks bidangnya dan dengan itu dapat diberi definisi yang tetap. 4.2.2. Tataistilah dan Tatanama Tatais Tataistila tilah h ialah ialah kumpul kumpulan an peratu peraturan ran untuk memb membent entuk uk istila istilah h ini
termas termasukl uklah ah
kumpulan kumpulan istilah istilah yang dihasilkan dihasilkannya.R nya.Ringkas ingkasnya nya tataistilah tataistilah merupaka merupakan n kumpulan kumpulan istilah istilah bagi satu-satu satu-satu bidang bidang tertentu tertentu yang dibentuk dibentuk menurut menurut peraturan peraturan-perat -peraturan uran yang ada.Misalnya, tataistilah matematik bermakna kumpulan istilah matemtik yang ada yang telah dibentuk berdasarkan sistem tertentu. Tatanama ialah kumpulan peraturan yang menentukan nama dalam bidang ilmu iaitu termasuklah kumpulan nama yang dihasilkan. 4.2.3. 4.2.3. Istilah dan Kata Umum Istil Istilah ah iala ialah h kata kata yang yang peng penggu guna naan anny nya a dan dan makn maknan anya ya khus khusus us pada pada bida bidang ng tertentu.Secara logiknya kata “istilah” itu sendiri membawa pengertian penggunaan dalam dalam kont kontek eks s khus khusus us,t ,tet etap apii ada ada juga juga istil istilah ah yang yang digu diguna naka kan n dala dalam m kont kontek eks s umum.Ke umum.Keadaan adaan ini berlaku berlaku apabila apabila istilah istilah tersebut tersebut digunakan digunakan dengan kerap oleh masy masyara arakat kat penggu pengguna na bahas bahasa a dan penggu penggunaa naanny nnya a itu terse tersebar bar melal melalui ui media media mass massa. a.Co Cont ntoh ohny nya a iala ialah h kata kata “taq “taqwa wa””
meru merupa paka kan n
isti istila lah h
bida bidang ng keag keagam amaa aan n
Isla Islam, m,te teta tapi pi seka sekara rang ng ini ini kata kata berk berken enaa aan n suda sudah h digu diguna naka kan n seca secara ra am dala dalam m penggunaan bahasa sehari-hari. Manakala Manakala kata umum ialah kata-kata kata-kata biasa dalam bahasa. bahasa. Namun Namun demikian, demikian, kata umum boleh menjadi istilah. 4.2.4 Morfem dan Proses Peristilahan Menurut Menurut Nik Safiah Safiah Karim ( 2004:43) 2004:43) morfem ialah unit atau unsur terkecil dalam bahasa yang mengandungi makna atau fungsi nahu. Morfem peristilahan ialah kata akar dan imbuhan yang digunakan dalam pembentukan istilah, Abdullah Hassan
23
PENULISAN ILMIAH
( 1986;1 1986;191) 91)..
BMM3112
Proses Proses pemben pembentuk tukan an istila istilah h Bahasa Bahasa Melayu Melayu ialah ialah pengi pengimb mbuha uhan, n,
penggandaan dan penggabungan atau pemajmukan. 4.2.5 Bentuk Prototaip Peristilahan Menurut Abdullah Hassan (1986:192) bentuk prototaip peristilahan ialah bentuk yang dijad dijadika ikan n acuan acuan atau atau dasar dasar dalam dalam pemben pembentuk tukan an istila istilah. h. Bentuk Bentuk protot prototaip aip yang yang berasal daripada bahas aklasik seperti Latin,Yunani dan Sanskrit ialah bahagian kata yang menunjukkan ciri-ciri persamaan di antara beberapa bahasa.Contohnya seperti Latin,Yunani dan Sanskrit ialah bahagian kata yang menunjukkan ciri-ciri persamaan di antara beberapa bahasa.Contohnya ialah “derhaka:bahasa Malaysia”, “drohana :bahasa Sanskrit” dan “druhaka:bahasa Jawa Moden”.
4.3 Syarat –Syarat dalam Pembentukan Istilah Berpan Berpanduk dukan an Pedom Pedoman an Umum Umum Pemben Pembentuk tukan an Istila Istilah h Bahas Bahasa a Melayu Melayu,te ,terda rdapa patt beberapa syarat yang perlu dipatuhi dalam pembentukan istilah. Antaranya ialah kata kata atau atau fras frasa a yang yang dipi dipili lih h seba sebaga gaii isti istila lah h adal adalah ah yang yang pali paling ng tepa tepatt untu untuk k mengungkap konsep yang dimaksudkan dan dan yang stabil dari segi segi maknanya dalam bidang ilmu. Sehubungan itu, kata atau frasa yang dipilih hendaklah yang paling ringkas antara piliha pilihan n yang yang ada dan memp mempuny unyai ai rujuka rujukan n yang yang sama.D sama.Dala alam m masa masa yang yang sama sama haru harusl slah ah memp mempun unya yaii kono konota tasi si yang yang baik baik,, iait iaitu u tida tidak k berb berbau au luca lucah h atau atau bole boleh h membawa implikasi buruk dari segi agama,norma suku kaum dan hubungan antara bangsa. Lantaran Lantaran itu,dari itu,dari aspek aspek bunyi pula, kata atau frasa mestilah mestilah memiliki memiliki bunyi bunyi yang sedap di dengar iaitu mempunyai ciri keindahan bunyi atau eufoni. Kata dan frasa tersebut adalah dibentuk berdasarkan kaedah yang diterima. Kesimp Kesimpula ulanny nnya, a, syara syarat-s t-syar yarat at pemben pembentuk tukan an istila istilah h merupa merupakan kan salah salah satu satu garis garis panduan dalam membentuk istilah baru bagi memastikan istilah yang dibentuk boleh diterima masyarakat dan setaraf dengan istilah yang lain. 4.4 Sumber dan Inventori Istilah Melayu 24
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Jika Jika diliha dilihatt semula semula sejara sejarah h bahasa bahasa Melay Melayu u semem sememang angnya nya tidak tidak dapat dapat dinafi dinafikan kan penyerapan bahasa asing dalam bahasa Melayu. Boleh dikatakan bahawa sejak dahulu lagi bahasa Melayu merupakan satu sistem yang dalam pertumbuhan dan perke perkemb mbang angann annya ya menga mengamb mbilil manfa manfaat at daripa daripada da bahasa bahasa-ba -bahas hasa a lain lain sebag sebagai ai sumber. sumber. Oleh yang demikian demikian istilah bahasa bahasa Melayu Melayu boleh diperoleh diperoleh daripada daripada tiga sumber iaitu koasat kata umum bahasa Melayu, kosa kata umum bahasa serumpun, dan kosa kata bahasa asing. Kosa kata umum bahasa Melayu termasuklah bahasa Indonesia serta dialek-dialek Melayu dan juga bahasa Melayu Klasik yang telah menyerap perkataan daripada bahas bahasa a Arab, Arab, Sanskr Sanskrit, it, Parsi Parsi dan lain-l lain-lain ain.Ma .Manak nakala ala sumber sumber bahas bahasa a –bahas –bahasa a serump serumpun un pula pula meruj merujuk uk kepada kepada bahasa bahasa Melayu Melayu seper seperti ti bahasa bahasa Iban,K Iban,Kada adaza zannDusun,Jawa dan sebagainya. Meru Meruju juk k kepa kepada da seja sejara rah h keda kedata tang ngan an pend pendat atan ang g ke tana tanah h Mela Melayu yu ,ket ,ketik ika a itu itu penduduk di tanah Melayu turut menggunakan istilah bahasa asing seperti istilah bahasa Inggeris dan bahasa Arab.Oleh yang demikian, bahasa –bahasa ini juga dijadikan sebagai sumber peristilahan. Bahasa Arab penting dalam pembentukan peris peristi tila laha han n keag keagam amaa aan, n, mana manaka kala la baha bahasa sa Ingg Ingger eris is dala dalam m bida bidang ng sain sains s dan dan teknologi. Kesimp Kesimpula ulanny nnya, a, dalam dalam pemben pembentuk tukan an istila istilah h terda terdapat pat konsep konsep dan syarat syarat yang yang tersendiri bagi memastikan istilah yang dibentuk sesuai dan tidak memberi implikasi negatif negatif terhadap terhadap mana-man mana-mana a pihak, pihak, serta mempunyai mempunyai perkaitan perkaitan dengan dengan sejarah sejarah bahasa Melayu iaitu sumber istilah adalah berdasarkan bahasa Inggeris dan bahasa Arab.I Arab.Ini ni adalah adalah beriku berikutan tan kemas kemasuka ukan n pendat pendatang ang ke tanah tanah Melay Melayu u pada pada zaman zaman dahulu. 5.0 Sejarah Perkembangan Perkamusan Berdasarkan sejarah perkembangan perkamusan, terdapat tiga jenis kamus yang telah dihasilkan iaitu kamus awal yang hanya dikarang dalam bentuk senarai kata dan istilah tertentu. Kemudiannya hasil usaha penambah baikkan telah wujud kamus yang disusun bersama dengan deskripsi tatabahasa bahasa Melayu dan kamus yang terakhir ialah kamus yang dibentuk seperti yang terdapat pada masa kini. Menurut Ibrahim Ahmad (1994 : 3), senario perkamusan Melayu boleh dibahagikan kepada kepada empat empat fasa utama utama iaitu berdasarkan berdasarkan jenis kamus yang dihasilkan.Beli dihasilkan.Beliau au 25
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
menyatakan bahawa kamus pertama adalah kamus bahasa Inggeris-Melayu yang disusun oleh Marsden pada tahun 1812. Marsden Marsden (1812) (1812) dikatakan dikatakan telah membawa perubahan perubahan dalam dunia perkamus perkamusan an Melayu kerana beliau telah mengaplikasikan penyusunan kamus secara sainstifik denga dengan n tujuan tujuan untuk untuk keseda kesedaran ran menga mengangk ngkat at marta martabat bat bahas bahasa a Melay Melayu u sebaga sebagaii bahasa ilmu. Mengikut Yusuf Hitam (1961:155) kamus yang disusun oleh Marsden adalah kamus yang pertama disusun secara saintifik dengan sistem ejaan rumi yang bentuknya beras berasask askan an keran kerangk gka a bahas bahasa a barat. barat. Marsde Marsden n juga juga telah telah menngu menngunak nakan an konsep konsep sejarah dalam penyusunan kamusnya. Sehubungan itu, terdapat juga sarjana barat yang turut menyumbang dalam sejarah perkamusan.Beliau ialah John Crawford. John Crawford (1852) telah menyusun “A Grammar and Dictionary of Malay Language”. Perkamusan terus berkembang. Buktinya ialah pada tahun 1875, I’Abbe P.Favre telah menghasilkan “Dictionaire Malais-Francais” . Inilah satu-satunya kamus bahasa Melay Melayu-P u-Pera eranci ncis s yang yang disus disusun un oleh oleh orang orang Peranc Perancis is bertuj bertujuan uan untuk untuk membaw membawa a kesinambungan kesinambungan usaha-usaha Marsden dari aspek penerapan prinsip sejarahnya. Pada Pada abad abad ke-2 ke-20 0 duni dunia a perk perkam amus usan an tela telah h menc mencap apai ai kece keceme merl rlan anga gan n akib akibat at bermulanya perkembangan dunia percetakan pada awal abad ke -20 sehinggalah sekarang sekarang yang telah menghimp menghimpunka unkan n pelbagai pelbagai genre dan bidang bidang ilmu.Bebe ilmu.Beberapa rapa jenis kamus telah diterbitkan kerana penemuan mekanisme kerja yang lebih canggih dan berkesan ini. 5.1 Sejarah Perkembangan Kamus Ekabahasa Melayu Berdasarkan catatan sejarah,bentuk daftar kata bermula dengan penyusunan kamus darip daripad ada a jeni jenis s dwib dwibah ahas asa a seba sebaga gaii akib akibat at kepe keperlu rluan an golo golong ngan an orie orient ntal alis is dan dan pedagang melakukan aktiviti penyebaran agama dan perdagangan. A.Teeuw (1964) mendapati bahawa penyusunan kamus dwibahasa bermula dalam bentuk daftar katabahasa Sanskrit-Melayu Kuno pada abad ketujuh Masihi.Buktinya ialah ialah penem penemuan uan 482 daftar daftar kata kata bahasa bahasa Melay Melayu-C u-Cina ina pada pada tahun tahun 1403 1403 hingga hingga 1511.Jelas dan nyata berdasarkan bukti ini, menunjukkan bahawa perkembangan
26
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
kamus ekabahasa Melayu tentunya lewat sedikit selepas bermulanya penyusunan kamus dwibahasa. Penyusunan kamus ekabahasa ekabahasa telah dimulai oleh sarjana Barat dengan penyusunan “Dictionary of the Malay Tongue as Spoken in the Peninsula of Malacca,the Island of Sumatra ,Java,Borneo,Pulo Pinang”, susunan J.A Howison pada tahun 1801.Kamus ini lebih awal daripada Onverp van een Maleisch Woordenbook eene Malaeische Spraakkunst susunan Spraakkunst susunan H.Von de Wall pada tahun 1857. Sehubungan itu, anak tempatan juga tidak ketinggalan dalam penyusunan kamus. Raja Raja Ali Haji Haji telah telah menyu menyusun sun “Kitab “Kitab Penget Pengetahu ahuan an Bahasa Bahasa”” iaitu iaitu kamus kamus longha longhatt Melayu-Joh Melayu-Johor-Pa or-Pahang-R hang-Riau-L iau-Lingga ingga Penggal Penggal yang Pertama. Pertama. Kamus Kamus ini merupakan merupakan kamus ekabahasa pertama yang pernah disusun oleh anak tempatan berbangsa Melayu pada tahun1858.Kamus ini juga dianggap oleh para sarjana dan pengkaji bahasa sebagai kamus ekabahasa Melayu yang tertua pernah dihasilkan oleh orang Melayu. 5.2 Sejarah Perkembangan Kamus Ekabahasa Melayu di Malaysia Sejarah perkembangan perkamusan Melayu ekabahasa yang seimbang berlaku di Malaysia. Buktinya ialah “Kitab Benih Bahasa” susunan Fadhil Jaafar pada tahun 1917 dianggap dianggap kamus yang yang pertama pernah pernah dihasilkan pada pada abad ke-20.Ini diikuti oleh penyusunan Kamus al-Mahmudiah oleh Syed Mahmud Syed Abdul Kadiralhindipada 1925. Pada Pada tahu tahun n 1935 1935,, Shams hamsud uddi din n Yuno Yunos s al-H al-Haj aj juga juga tela telah h menyu enyusu sun n kamu kamus s Melayu.Perkamusan di Malaysia terus berkembang. Terdapat banyak lagi kamus yang dihasilkan.Contoh kamus lain adalah seperti Kamus Angkatan Baru,Kamus Am Bahasa Melayu dan Buku Katan . Dalam Dalam masa masa yang yang sama, sama, Dewan Dewan Bahasa Bahasa dan Pustak Pustaka a telah telah ditubu ditubuhka hkan. n. Kesan Kesan penubuhan ini telah menerbitkan beberapa buah kamus ekabahasa.Contohnya ialah Kamus Kamus dewan dewan pada pada tahun tahun 1970 1970 dan dan diceta dicetak k semula semula dengan dengan edisi edisi pertam pertama a dan kedua kedua pada pada tahun tahun 1984 1984 dan 1989.K 1989.Kam amus us Bahasa Bahasa Malays Malaysia ia Edisi Edisi Pelaja Pelajarr pula pula diterbitkan pada tahun 1975.Ini diikuti Kamus Pelajar Bahasa Malaysia pada tahun 1987. DBP juga telah menerbitkan Kamus Rendah Dewan Bergambar pada tahun 1989.
27
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Selain usaha perbadanan sebagai usaha agen bahasa Melayu, usaha persendirian terus menambah jumlah kamus ekabhasa. Contohnya ialah Kamus Umum Bahasa Malay Malaysia sia,, susun susunan an Yang Yang Kui Yee pada pada tahun tahun 1972,K 1972,Kam amus us Pelaja Pelajarr Federa Federall oleh oleh Mohd.Salleh Daud pada tahun 1973 1973 dan banyak lagi. lagi. Ringkasny Ringkasnya, a, penyusun penyusunan an kamus kamus ekabahas ekabahasa a menjadi menjadi penting penting dengan dengan semangat semangat menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa berdaya saing dengan bahasa-bahasa maju yang lain sebagai bahasa ilmu.
5.3.Kamus Awal Pener Penerbit bitan an kamus kamus awal awal adala adalah h terhad terhad.Bu .Bukti ktiny nya a ialah ialah kamus kamus ini hanya hanya dikara dikarang ng dalam dalam bentuk bentuk senar senarai ai kata kata dan istila istilah h yang yang terten tertentu tu sahaja sahaja.. Senar Senarai ai kata kata yang yang pertama pertama diketahui diketahui ialah senarai senarai Melayu-Cina Melayu-Cina yang dikatakan dikatakan terkarang sebelum kurun ke-15. Senarai ini tertulis dalam bahasa Cina. Manakala senarai kedua yang ditulis oleh Pigafetta pada tahun 1521 menggunakan bahasa Melayu-Latin, dan menggunakan tulisan Rumi. Senarai ketiga dikarang oleh Freder Frederick ick de Houtm Houtman an (1603) (1603) dalam dalam bahas bahasa a Beland Belanda, a, juga juga menga mengandu ndungi ngi kata kata bahasa Malagasi. Penerbitan kamus terus berkembang, namun mengambil masa yang lama, buktinya temp tempoh oh dan dan jara jarak k tahu tahun n pene penerb rbita itany nya. a. Cont Contoh ohny nya a iala ialah h Casp Casper er Wilte Wiltens ns dan dan Sebas Sebastian tian Danske Danskeart arts s telah telah mener menerbit bitkan kan kamus kamus Beland Belanda-M a-Mela elayu yu dan Melayu Melayu-Belanda pada tahun 1622. Ringkasnya penerbitan kamus awal adalah bergantung kepada istilah dan kata yang hanya diketahui oleh ahli bahasa.Pelbagai bahasa yang digunakan dalam penerbitan kamus kamus yang menunjukk menunjukkan an bahawa bahawa penyerapa penyerapan n antara antara bahasa. bahasa. Contohnya Contohnya ialah kamus Belanda-Melayu, Melayu-Latin dan Melayu-Cina. 5.4 Kamus dan Tatabahasa Berdasarkan pola perkembangan perkamusan,penghasilan kamus mula giat pada tahun 1521. Buktinya ialah William Marsden telah menghasilkan kamus yang sangat pent pentin ing g pada pada tahu tahun n 1521 1521.. Kamu Kamus s ini ini pent pentin ing g
kera kerana na dian diangg ggap ap seba sebaga gaii kamu kamus s 28
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
pertama yang sempurna. Marsden juga menulis menulis sebuah kamus kamus jilid lain pada tahun tahun yang sama, iaitu The Grammar of the Malayan Language dalam tulisan Rumi dan Jawi. Pada tahun 1701, Thomas Bowery telah menyusun sebuah kamus Melayu-Inggeris yang mengandungi deskripsi tatabahasa. Usaha ini berterusan dan pada tahun 1852, Grammar ar and John John Crawfu Crawfurd rd telah telah mengh menghasi asilka lkan n kamus kamus yang yang diberi diberi judul judul The Gramm Dictionary of the Malay Language. Language. Mana Manaka kala la Wins Winste tedt dt iaitu iaitu seor seoran ang g toko tokoh h tata tataba baha hasa sa Mela Melayu yu trad tradis isio iona nall
tela telah h
menyusun kamus pada tahun 1922, Hamilton tahun 1923, dan Swettenham pada tahun 1927. Seterusnya David Haex menyusun sebuah kamus bertajuk Dictionarium Malaico-Latino et Latinum-Malaicum pada tahun 1931. Selepas tahun 1930-an, baharu muncul ahli perkamusan Melayu seperti Shamsuddin Mohd. Yunus (1935), Mustapha Abdul Rahman Mahmud (1940), Haji Abdul Hamid Ahmad (1941), Mohammad Haniff (1955), Mohd. Shah Munji dan Abdullah Samad (1975), Farid Wajidi (1959), Zainal Abidin Safarwan (1966), dan lain-lain lagi. 5.5 Kamus Moden Penerbitan kamus moden adalah setelah wujudnya jawatan kuasa dan badan yang telah dipertanggungjawabkan iaitu Dewan Bahasa dan Pustaka.Penghasilan kamus moden ini membuktikan usaha yang giat oleh pihak Dewan Bahasa dan Pustaka. Buktinya ialah terdapat tiga jenis kamus moden yang telah diterbitkan iaitu kamus ekabahasa, kamus dwibahasa dan kamus pancabahasa. Kamus Kamus ekabah ekabahasa asa adalah adalah kamus kamus yang yang disedi disediaka akan n dalam dalam satu satu bahasa bahasa sahaja sahaja.. Contoh Contohny nya a ialah ialah kamus kamus bahasa bahasa Melay Melayu. u. Manaka Manakala la kamus kamus dwibah dwibahasa asa pula pula ialah ialah kamus yang memuatkan 2 bahasa. Contohnya ialah kamus bahasa Melayu dan bahas bahasa a Ingger Inggeris. is. Berdas Berdasark arkan an conto contoh h kamus kamus yang yang telah telah diterb diterbitk itkan an dapatl dapatlah ah disimpulkan bahawa bahawa penjenisan kamus kamus adalah berdasarkan berdasarkan bahasa. 5.6 Definisi Kamus Mengikut The American College Dictionary (1960:36), Dictionary (1960:36), kamus ialah buku yang berisi piliha pilihan n kata kata sesuat sesuatu u bahasa bahasa atau atau sesuat sesuatu u kelas kelas kata kata khusus khusus,, biasa biasanya nya disusu disusun n mengi mengikut kut abjad abjad dengan dengan penjel penjelasa asan n makna makna serta serta maklu makluma matt lain lain dinyat dinyataka akan n atau atau dilahirkan dalam bahasa yang sama atau dalam bahasa yang lain. 29
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Kamus juga dimaksudkan sebagai buku rujukan yang memuatkan daftar kata atau gabungan kata dengan keterangan pelbagai makna dan penggunaan dalam bahasa, biasanya mengikut abjad ,Harimurti Kridalaksana, (1982:73). ( 1982:73).
5.7. Konsep Dasar dalam Perkamusan
Perkamusan merupakan bidang yang menerangkan makna sesuatu istilah dan kata. Bidang ini penting kerana hasilnya dijadikan panduan dalam bahasa. Oleh yang demik demikan an terdap terdapat at tiga tiga
konse konsep p pentin penting g dalam dalam pencip penciptaa taan n kamus, kamus,iait iaitu u tipolo tipologi, gi,
leksikologi, dan leksikografi. 5.7.1.Tipologi Dari sudut bahasa bahasa tipologi bermaksud pengelompokan pengelompokan bahasa bahasa berdasarkan berdasarkan ciri-ciri fonolo fonologi, gi, nahuan nahuan atau atau leksik leksikal al untuk untuk menen menentuk tukan an jenisn jenisnya ya yang yang lalu lalu daripa daripada da perkembangan sejarah, Hartmann, (1972:243). 5.7.2.Leksikologi Manakala leksikologi leksikologi pula ialah ilmu untuk mempelajari mempelajari dan menganalisis menganalisis kosa kata melalui perkembangan bentuk dan makna dengan bantuan bidang etimologi iaitu kajian tentang asal-usul kata tersebut. 5.7.3.Leksikografi Bida Bidang ng
leksi leksiko kogra grafi fi
meru merupa paka kan n
bida bidang ng
ling lingui uist stik ik
terap terapan an
yang yang
gara garapa pann nnya ya
mencakup mencakupii teknik dan metodo metodologi logi penyusu penyusunan. nan. Leksikogr Leksikografi afi juga adalah adalah cabang cabang leksik leksikolo ologi gi yang yang mengk mengkaji aji dasar dasar dan kaedah kaedah penyu penyusun sunan an kamus, kamus, iaitu iaitu dari dari segi segi pengu pengump mpula ulan n data, data, pemil pemiliha ihan n data, data, dan dan pengab pengabjad jadan, an, di sampin samping g penyus penyusuna unan n definisi dan pemberian makna. 5.8. Kesimpulan Perkembangan Perkamusan Berdasarkan sejarah perkamusan ,dapatlah dirumuskan disini bahawa pihak Dewan Bahasa dan Pustaka adalah pihak yang bertanggungjawab dalam bidang ini. Justeru itu, itu, pihak pihak Dewan Dewan Bahasa Bahasa dan Pustak Pustaka a juga juga tidak tidak sewena sewenang ng-we -wenan nangny gnya a dalam dalam menghasilkan kamus, namun terdapat beberapa konsep yang perlu dipatuhi agar kamus sesuai dengan jenisnya dan pengguna. 30
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
6.0 Sejarah Perkembangan Penterjemahan Sejara Sejarah h pente penterjem rjemaha ahan n dikata dikatakan kan bermu bermula la selep selepas as penemu penemuan an bahan bahan sejara sejarah. h. Buktinya ialah penterjamahan dilakukan selepas menemui batu bersurat dua bahasa di Mesir iaitu ketika zaman Mesir Tua 3000 Masihi. Pada abad ke-12 bersamaan 1100 Masihi, telah lahirnya kerajaan Moor di Sepanyol. Kelahiran kerajaan ini berikutan kejayaan Tariq bin Ziyaid menakluki Sepanyol.Ketika zaman kerajaan ini aktiviti penterjemahan telah giat dijalankan.Buktinya ialah bahan bahasa Arab diterjemah ke bahasa-bahasa Eropah. Terjemahan besar-besaran dari Tamadun Islam ke bahasa Greek. Dalam masa yang sama, turut ditubuhkan Sekolah Terjemahan Toledo, Sepanyol . Penubuha Penubuhan n sekolah sekolah ini adalah adalah bertujuan bertujuan untuk menterjem menterjemah ah idea Islam ke bahasa bahasa Greek. Penterjemahan ini adalah meliputi ilmu sains yang diperolehi daripada Islam serta ilmu falsafah Islam. Pada Pada tahun tahun 1522,p 1522,peny enyeba ebaran ran agama agama kristia kristian n turut turut berke berkemba mbang ng.Ke .Ketik tika a ini,ilm ini,ilmu u penterjemahan telah diaplikasikan untuk aktiviti keagamaan. Contohnya ialah Martin Luther Luther (1522) (1522) telah menterjemah menterjemah kitab Injil ke bahasa bahasa Afrika. Afrika. Penterjem Penterjemahan ahan ini adalah adalah untuk memudahkan memudahkan penganut penganut Kristian Kristian yang berbahas berbahasa a Afrika memahami memahami agama tersebut. Kegiatan penterjemahan kitab agama ini berterusan sehinggalah pent penter erje jema maha han n kita kitab b Injil Injil ke baha bahasa sa Ingg Ingger eris is berd berdas asar arka kan n vers versii Jerm Jerman an dan dan Perancis. Tyler (1790) (1790) berpendap berpendapat, at, “Terjemahan “Terjemahan yang baik itu dapat dirasai dirasai oleh pembaca pembaca seolah- olah karya itu karya asli.” Sehubungan itu,Benjamin (1923) telah menamakan menamakan terjemahan yang dihasilkan sebagai penyalinan semula . Beliau juga mengatakan bahaw bahawa a tahun tahun 1920-a 1920-an n diangg dianggap ap sebaga sebagaii Zaman Zaman Penyal Penyalina inan n Semula Semula.Pe .Penda ndapat pat Benja Benjamin min ini turut turut disoko disokong ng oleh oleh Jumple Jumplett (1961) (1961) menam menamaka akan n abad abad ke 19 dan 20 sebagai Zaman Penterjemahan. Terdapat beberapa orang tokoh penterjemahan yang memperkenalkan terjemahan perka perkataa taan n demi demi perkat perkataan aan.An .Antar tarany anya a ialah ialah Noralis Noralis (1798) (1798),, Goethe Goethe (1813/ (1813/14) 14),, Humbol Humbold d
(1816 (1816), ), Schlei Schleievm evmac acher her
(1813) (1813),, Schope Schopenha nhaner ner
(1851) (1851),, danNietz danNietzsch sche e
(1882).
31
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Pada awal tahun 1900 telah berlakunya perubahan kaedah penterjemahan berikutan perkemba perkembangan ngan pengaplikasia pengaplikasian n teknologi. teknologi. Oleh yang demkian, padan padan tahun 1990 sehinggan 1990, pemindahan teknologi telah memesatkan lagi proses terjemahan bahasa.Penterjemahan bahasa berlaku disetiap negara. Ini membuktikan bahawa taraf negara negara tidak mendiskriminasikan mendiskriminasikan proses terjemahan bahasa sama ada negara negara miskin,sedang membangun atau negara membangun. Keadaan sedemikian kerana kegi kegiat atan an pent penter erjem jemah ahan an petin peting g lant lantar aran an seti setiap ap nega negara ra memp mempun unya yaii
Baha Bahasa sa
Kebangsaan. Berdasarkan Encyclopedia Encyclopedia Britannica Britannica (1911),ada menyiarkan rencana menyatakan menyatakan bahawa bahawa kebanyakan kebanyakan
terjemahan terjemahan dilakuka dilakukan n secara tidak cekap cekap dan tidak tepat. tepat.
Mutu terjemahanny terjemahannya a rendah rendah sebab sebab kerjaya kerjaya dibuat tidak profesional. profesional. Encyclope Encyclopedia dia Brit Britan anni nica ca meny menyar aran anka kan n agar agar terje terjema maha han n mest mestil ilah ah tepa tepatt dan dan berm bermut utu u ting tinggi gi dilakukan. dilakukan. Oleh yang demikian telah di laksanaka laksanakan n proses proses basmi basmi penyelewe penyelewengan ngan terjemahan. Sejaj Sejajar ar
deng dengan an
pere pereda dara ran n
zama zaman, n,Ba Bada dan n
Anta Antara raba bang ngsa sa
mula mula
menu menubu buhk hkan an
perdagangan antarabangsa, antarabangsa, kemajuan Sains dan Teknologi bercambah dan maju. maju. Bahasa Bahasa tempatan tempatan diperlukan diperlukan untuk usaha-us usaha-usaha aha promosi promosi bahan-bah bahan-bahan an komersia komersiall dan dan pemind pemindaha ahan n Sains Sains dan Teknol Teknologi ogi.. Oleh Oleh itu,pera itu,peranan nan penter penterjem jemah ah menda mendapat pat tempat untuk tujuan-tujuan tujuan-tujuan tersebut. Penterjemahan Penterjemahan semakin semakin mustahak. Di Malaysia sahaj sahaja, a, badanbadan-bad badan an seper seperti ti Maktab Maktab Pergur Perguruan uan Sultan Sultan Idris Idris Tanjun Tanjung g Malim Malim dan Dewan Bahasa dan pustaka telah ditubuhkan untuk melaksanakan penterjemahan. Manakala, Manakala, Kesatuan Kesatuan Ekonomi Ekonomi Eropah (1967) (1967) pula telah mencatat mencatat bahawa mereka mereka mempunyai 16 ribu orang penterjemah khusus dalam bidang ekonomi, jurnal dan lain-lain.Me lain-lain.Menurut nurut Spitzbart (1972) ,terdapat ,terdapat 80 ribu jurnal stilistik stilistik diterjema diterjemah h setiap setiap tahu tahun. n.In Inii
adal adalah ah kera kerana na Erop Eropah ah meme memerl rluk ukan an terj terjem emah ahan an baha bahan n
glob global al dan dan
mempunyai mempunyai nilai komersial. 6.1 Sejarah Perkembangan Penterjemahan di Tanah Melayu. Sejarah Sejarah penterjema penterjemahan han di Tanah Tanah Melayu Melayu boleh dikatakan dikatakan bermula bermula ketika ketika zaman zaman kegemilangan Melaka. Sejarah penterjemahan dikatakan bermula di Melaka kerana ketika itu kedatangan kuasa asing ke alam Melayu.Bagi memenuhi keperluan kuasa asing ini di tanah Melayu, maka penterjemahan dilakukan.
32
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Kedatangan kuasa asing ini bukan sahaja membawa pengaruh bahasa, namun turut membawa membawa agama agama mereka. mereka. Oleh yang demikian,pada demikian,pada zaman kemasuka kemasukan n agama agama Hind Hindu, u,Bu Budd ddha ha dan dan Isla Islam, m, mere mereka ka mere mereka ka tela telah h ment menter erje jema mahk hkan an kita kitabb-ki kita tab b Mahab Mahabrat ratha ha dan Ramaya Ramayana na serta serta Al-Qura Al-Quran n ke dalam dalam bahas bahasa a Melayu Melayu walaup walaupun un hanya secara lisan. Dalam masa yang sama, pada awal abad ke-20 telah berlakunya pertembungan baha bahasa sa dan dan buda budaya ya.. Pert Pertem embu bung ngan an baha bahasa sa ini ini tela telah h meny menyeb ebab abka kan n timbu timbulny lnya a masalah dalam berkomunikasi. Keadaan ini telah menyebabkan pegawai Inggeris yang yang bert bertug ugas as di Tana Tanah h Mela Melayu yu mula mula meng menggu guna naka kan n buku buku terb terbit itan an berb berben entu tuk k terj terjem emah ahan an
seba sebaga gaii pand pandua uan n bagi bagi mere mereka ka meng mengua uasa saii baha bahasa sa Melay Melayu u demi demi
kepentingan pentadbiran. Kesimpul Kesimpulanny annya,ked a,kedatang atangan an kuasa asing ke Tanah Melayu telah memberi memberi kesan kesan dalam perkembangan bahasa akibat pertembungan bahasa penjajah dan bahasa pendu penduduk duk pribum pribumi.N i.Namu amun, n, tanpa tanpa kedata kedatanga ngan n penjaj penjajah, ah,kit kita a kemung kemungkin kina a tidak tidak menerima
bahasa
lain
malah
hanya
menguasai
bahasa
pribumi
sahaja.Tuntasnya,sejarah perkembangan penterjemahan di Tanah Melayu adalah sama dengan dengan keadaan di Tanah Melayu iaitu sebelum kemerdekaan dan selepas kemerdekaan. 6.1. 6.1.1 1 Seja Sejara rah h Perk Perkem emba bang ngan an Pent Penter erje jema maha han n di Tana Tanah h Mela Melayu yu Sebe Sebelu lum m Merdeka Sebelum Merdeka, penterjemahan di Tanah Melayu lebih tertumpu kepada bukubuku agama. Buktinya ialah apabila terbitnya buku tauhid, usuluddin, dan tasauf. Pada Pada awal awal tahun tahun 1930-a 1930-an, n, anak anak watan watan Tanah Tanah Melayu Melayu telah telah menjal menjalank ankan an kerja kerja penterjem penterjemahan ahan iaitu Sheikh Sheikh Idris al-Marbawi.P al-Marbawi.Penterj enterjemah emahan an juga telah dilakukan dilakukan pada karya Arab.Contoh karya Arab yang telah diterjemah kepada bahasa Melayu ialah ialah “Al-Is “Al-Islam lam”” dan
“Serua “Seruan n Al-Azh Al-Azhar” ar” yang merangku merangkumi mi penget pengetahu ahuan an am dan
novel. Menur Menurut ut Kasim Kasim Ahmad Ahmad (1991) (1991),, dalam dalam sejara sejarah h penter penterjem jemaha ahan n bahas bahasa a Melayu Melayu,, banya banyak k cerita cerita dari India dan Semen Semenan anjun jung g
Arab telah telah diterj diterjem emahk ahkan an ke dalam dalam
bahasa Melayu. Contohnya Hikayat Seri Rama, Hikayat Sang Boma dan Hikayat Si Miskin dari India, manakala manakala Hikayat Iskandar Zulkarnain, Zulkarnain, Hikayat Amir Hamzah Hamzah dan Hikayat Bayan Budiman dari Arab. Beliau menggunakan istilah saduran termasuklah 33
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
juga juga kitab kitab agama agama yang yang dihasi dihasilka lkan n oleh oleh Hamza Hamzah h Fansu Fansuri, ri, Shamsu Shamsuddi ddin n al-Rani al-Raniri, ri, Sheik Sheikh h Abdu Abdull Sama Samad d al-P al-Pel elem emba bang ngii dan dan Shei Sheikh kh Muha Muhama mad d Arsh Arshd d a-Ba a-Banj njar ari. i. Antaranya ialah Hidayatul Salikin, Bulughul Muram, dan Minhajul Abidin. Kegia Kegiatan tan penter penterjem jemaha ahan n bermul bermula a dengan dengan rasmin rasminya ya selep selepas as penubu penubuhan han Pejab Pejabat at Karang Mengarang Sultan Idris (SITC), Tanjung Malim, Malim, Perak. Menurut Norizah Ardi (200 (2000) 0),, pada pada
tahu tahun n 1924 1924 ,O.T ,O.T.. Duss Dussec eck k tela telah h mem memohon ohon kebe kebena nara ran n untu untuk k
menub menubuhk uhkan an Badan Badan Menter Menterjem jemah ah yang yang dituka ditukarr nama nama menjad menjadii Pejaba Pejabatt Karan Karang g Mengarang Mengarang (PKM). PKM melaksana melaksanakan kan tugas awalnya, iaitu menulis, menulis, menterjem menterjemah ah dan dan menyu menyunti nting ng buku buku pelaja pelajaran ran dan dan novel novel serta serta menye menyelen lengga ggarak rakan an percet percetaka akan n karya terjemahan. PKM PKM teru terus s beru berusa saha ha ment menter erje jema mah h sehin sehingg gga a pada pada tahu tahun n 1936 1936 tela telah h berja berjaya ya menghas menghasilkan ilkan 32 buku teks. teks. Buku teks ini terbahagi terbahagi kepada kepada lima kelompok, kelompok, iaitu buku teks sekolah, sekolah, buku teks sejarah, buku teks matematik, matematik, geometri dan congak, congak, buku teks ilmu alam, dan buku teks kesihatan dan latihan tubuh. Dala Dalam m masa masa yang yang sama sama tela telah h lahi lahirr seor seoran ang g toko tokoh h baha bahasa sa iaitu iaitu Za’b Za’ba. a. Belia Beliau u mema memaink inkan an perana peranan n besar besar dalam dalam bidang bidang penter penterjem jemaha ahan n bahas bahasa a Melayu Melayu ketika ketika belia beliau u bertug bertugas as di Pejaba Pejabatt Karang Karang Mengar Mengarang ang di Maktab Maktab Pergur Perguruan uan Sultan Sultan Idris, Idris, Tanjung Malim, Perak. Beliau banyak menterjemah karya bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu. Contohnya ialah karya prosa drama Shakespeare. Kesi Kesimp mpul ulan anny nya, a,
keda kedata tang ngan an
kuas kuasa a
asin asing g
mempu empuny nyai ai
perk perkai aita tan n
deng dengan an
perkembangan penterjemahan sehinggakan telah ditubuhkan badan Pejabat Karang Mengarang Mengarang bagi memantap memantapkan kan lagi kegiatan kegiatan penterjem penterjemahan ahan melalui melalui penterjema penterjemah h yang terlatih seperti Za’ba. 6.1.2 Sejarah Perkembangan Penterjemahan di Tanah Melayu Selepas Merdeka Keme Kemerd rdek ekaa aan n di Tana Tanah h Mela Melayu yu tela telah h memb memberi eri ruan ruang g kepa kepada da baha bahasa sa untu untuk k berkemba berkembang ng dengan dengan lebih meluas. Buktinya ialah penubuha penubuhan n beberapa beberapa badan badan – badan badan khas khas yang yang telah telah dipert dipertang anggun gungja gjawab wabka kan n dalam dalam bidang bidang bahasa bahasa.De .Dewan wan Bahas Bahasa a dan Pusta Pustaka ka telah telah ditubu ditubuhka hkan n selepa selepas s Tanah Tanah Melayu Melayu merde merdeka. ka.Dew Dewan an Bahasa dan Pustaka telah ditubuhkan pada 22 Jun 1956 di Johor Bahru.Pada tahun 1957, Dewan Bahasa dan Pustaka telah dipindahkan ke Kuala Lumpur.
34
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Sehu Sehubu bung ngan an itu, itu, Peja Pejaba batt Kara Karang ng Meng Mengar aran ang g yang yang tela telah h ditu ditubu buhk hkan an sebe sebelu lum m merdeka telah dipindahkan ke DBP dan diletakkan di bawah Jabatan Pelajaran. Oleh yang demikian, tugas menterjemah telah diambil alih oleh pihak Dewan Bahasa dan Pust Pustak aka. a.To Toko koh h baha bahasa sa iait iaitu u Za’b Za’ba a teru terus s memb member erii sumb sumban anga gan n kepa kepada da piha pihak k DBP.Pihak DPB telah menerbitkan majalah bulanan Dewan Bahasa. Jika dilihat dari aspek bidang tugas, sememangnya tidak dinafikan bahawa pihak Dewan Dewan Bahasa Bahasa dan Pustaka Pustaka memainka memainkan n peranan peranan penting penting dalam penterjemahan penterjemahan.. Selain itu, DBP juga menyemak dan menterjemah borang serta surat-surat rasmi yang diperlukan sesetengah kementerian dan jabatan kerajaan. Selaras dengan itu pihak Dewan Bahas dan Pustaka telah banyak mengeluarkan buku terjemahan oleh Sharifah Haji Malek (1995). Dalam masa yang sama,kajian tentan tentang g pente penterje rjema mahan han juga juga telah telah dilaks dilaksana anakan kan.. Kajian Kajian ini telah telah ditera diterajui jui oleh oleh Abdu Abdull llah ah Sanu Sanusi si Ahma Ahmad. d. Mela Melalu luii lati latiha han n yang yang tela telah h dite diteri rima many nya, a, belia beliau u tela telah h meng mengha hasi silk lkan an penu penulis lisan an ilmi ilmiah ahny nya a
yang yang bert bertaj ajuk uk “Per “Peran anan an Peja Pejaba batt
Kara Karang ng
Mengarang” pada tahun 1966. Pihak Dewan Bahasa dan Pustaka juga telah menggunakan alternatif lain untuk memperbanyakkan karya terjemahan. Salah satunya ialah mengadakan “Peraduan Menterjemah Novel” pada tahun 1978.Lantaran itu, sejak tahun 1980, penterjemahan telah menjadi satu disiplin akademik yang semakin berkembang maju. Selain daripada pihak Dewan Bahasa dan Pustaka, terdapat persatuan lain yang turut menyumbang kepada penterjemahan. Antaranya ialah Persatuan Penterjemah Malaysia Malaysia (PPM).Persa (PPM).Persatuan tuan Penterjem Penterjemah ah Malaysia Malaysia telah ditubuhka ditubuhkan n pada 8 April 1978 dan didaftarka didaftarkan n sebagai sebagai sebuah persatuan pada 4 Oktober Oktober 1979. 1979. Kegiatan Kegiatan penterjemahan dijalankan secara secara kolektif dan memperkukuh memperkukuh kerjasama kerjasama antara para penterjem penterjemah. ah. Keahli Keahlian an PPM PPM
terdiri terdiri daripada daripada pelbagai pelbagai kaum kaum dan dan latar latar akademi akademik k
yang berbeza. Sehubungan itu,permintaan terhadap buku terjemahan telah meningkat kerana pada tahun 1983 bahasa Melayu telah menjadi bahasa pengantar di institusi pengajian tinggi. Bahan dan sumber dalam bahasa Inggeris perlu diterjemah untuk memenuhi keper keperlua luan n pelaja pelajar. r. Implik Implikasi asi daripa daripada da keadaa keadaan n ini, ini, maka maka pihak pihak Majlis Majlis Tindak Tindakan an Negara telah mewujudkan semula Bahagian Penterjemah pada 1 Mac 1986.
35
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
Pada tahun 1985 ,telah ditubuhkan Biro Terjemahan.Biro Terjemahan ditubuhkan untuk mengendalikan mengendalikan kegiatan terjemahan bagi mereka yang yang memerlukan memerlukan khidmat terjemahan. Perkhidmatan yang disediakan dalam pelbagai bahasa seperti bahasa Melayu, Perancis, Arab, Jepun dan Mandarin. Biro ini telah membuat kerja-kerja terjemahan untuk industri seperti badan kerajaan, sekor swasta dan penerbit antarabangsa. Biro ini ditubuhkan dengan matlamat untuk memb memberi eri perkhi perkhidma dmatan tan terjem terjemaha ahan n bagi bagi pelba pelbagai gai bentuk bentuk teks, teks, termas termasuk uk buku, buku, laporan, skrip, dokumen, ucapan, perjanjian, surat, iklan, poster, sijil dan sebagainya. Biro ini juga membantu pemindahan ilmu melalui terjemahan dan interpretasi. Badan Badan yang akhir sekali sekali ditubuhka ditubuhkan n ialah Institut Institut Terjemahan Terjemahan Negara Negara Malaysia Malaysia Berhad, Berhad, pada 14 September September 1993. ITNMB mengambil mengambil alih kerja-kerja kerja-kerja terjemahan terjemahan daripada Bahagian Bahagian Penterjemahan, Penterjemahan, Dewan Bahasa Bahasa dan Pustaka Pustaka secara rasmi dan menjadi menjadi badan tunggal tunggal di Malaysia yang yang merancang, merancang, melaksana, melaksana, mengurus mengurus dan menye menyelar laras as hal hal ehwal ehwal terjem terjemaha ahan, n, kejuru kejurubah bahasa asaan an dan pemind pemindah ahan an maklu maklumat mat berbilang bangsa di peringkat kebangsaan kebangsaan dan antarabangsa. antarabangsa. Ringkasnya, perkembangan penterjemahan semakin meluas selepas kemerdekaan dengan dengan penubuhan penubuhan badan badan –badan –badan penterjem penterjemah ah serta implikasi implikasi daripada daripada bahasa bahasa Melayu yang telah dijadikan bahasa pengantar telah mencabar pihak penterjemah dalam menyediakan bahan rujukan. 7.0. 7.0.Pe Perk rkai aita tan n
Seja Sejara rah h
Perke rkemban mbanga gan n
Tuli Tulisa san n
Perk Perkem emba bang ngan an Jawi, awi,
Baha Bahasa sa
Pen Pengisti istila lah han
Mela Melayu yu dan
deng dengan an
Perka erkamu musa san n
Seja Sejara rah h sert erta
Penterjemahan. Berdasarkan bahan maklumat yang diperolehi,didapati perkembangan tulisan jawi, pengistilahan dan perkamusan dan penterjemahan merupakan bukti perkembangan bahasa Melayu.Perkaitan ini juga boleh dikatakan sebagai i mplikasi daripada sejarah bahasa Melayu telah mencetuskan sistem tulisan jawi,pengistilahan,perkamu jawi,pengistilahan,perkamusan san dan penterjemahan. Setelah Setelah meneliiti meneliiti sejarah sejarah bahasa bahasa Melayu Melayu dan sejarah tulisan tulisan jawi, pengistilahan, pengistilahan, perkamus perkamusan an dan penterjem penterjemahan ahan,, terdapat terdapat persamaa persamaan n faktor faktor yang menyebab menyebabkan kan tercet tercetus usnya nya sejara sejarah h perkem perkemban bangan gan ini. ini. Faktor Faktor yang yang pertam pertama a ialah ialah kedata kedatanga ngan n penjajah ke alam Melayu.Manakala faktor kedua pula ialah aktiviti perdagangan di Tanah Melayu. 36
PENULISAN ILMIAH
Fakto aktorr
BMM3112
keda kedata tang ngan an
penja enjaja jah h
ke
Tanah anah
Mela Melay yu
tela telah h
menc encetus etuska kan n
perkembangan bahasa dari aspek pengistilahan dan perkamusan.Pengistilahan dan perkamus perkamusan an diwujudka diwujudkan n bagi memudah memudahkan kan pihak penjajah penjajah berkomun berkomunikasi ikasi dalam mengurus Tanah Melayu serta dijadikan panduan dalam urusan dengan penduduk pribumi. Catatan istilah bahasa ini telah dijadikan sumber untuk pengistilahan dan perkamusan.Disini secara langsung penterjemah diperlukan untuk memahami dan menterjemah istilah bahasa tertentu. Manakala Manakala dari faktor faktor perdagang perdagangan an pula,jelas pula,jelas perkaitanny perkaitannya a dengan dengan sistem sistem tulis tulisan an jawi jawi berd berdas asar arka kan n baha bahan n bukt buktii sepe sepert rtii duit duit syili syiling ng yang yang dite ditemu mui.P i.Par ara a pedag pedagang anga a yang yang datang datang ke Tanah Tanah Melayu Melayu telah membaw membawa a 2 elemen elemen baru dan dise iserap rap ke Tana Tanah h Mela Melay yu. Elem Elemen en ini ini adal dalah aga agama Isla Islam m dan dan bahas ahasa a Arab Arab.P .Pen enye yeba bara ran n
agam agama a
Isla Islam m
seka sekalig ligus us tela telah h
sehinggak sehinggakan an penduduk penduduk pribumi pribumi turut
meny menyeb ebark arkan an baha bahasa sa Arab Arab
menggun menggunakan akan bahasa bahasa Arab dan wujudnya wujudnya
tulisan jawi. Tunt Tuntas asny nya, a, perk perkem emba bang ngan an tuli tulisa san n jawi jawi,,
peng pengis istil tilah ahan an dan dan perk perkam amus usan an dan dan
pent penter erje jema maha han n meru merupa paka kan n impa impak k posi positif tif dari daripa pada da kema kemasu suka kan n penj penjaja ajah h dan dan pedagang ke Tanah Melayu. 7.1 Cadangan untuk Memantapkan Perkembangan Bahasa Melayu di Malaysia Berdasarkan kajian terhadap sejarah perkembangan bahasa Melayu Purba sehingga bahasa Melayu moden, dapat disimpulkan bahawa terdapat beberapa langkah yang boleh diambil untuk memantapkan lagi perkembangan Bahasa Melayu di Malaysia. Pertama adalah melalui badan yang telah dipertanggungjawabkan iaitu pihak Dewan Bahasa dan Pustaka.Pihak Dewan Bahasa dan Pustaka harus mempunyai strategi untuk untuk memperke memperkemba mbangka ngkan n bahasa. bahasa. Contohnya Contohnya ialah mengadak mengadakan an seminar seminar atau bengkel penulisan di institusi dan sekolah. Tujuannya adalah untuk menyedarkan golongan generasi tentang bahasa dan sekaligus boleh memantapkan penguasaan bahas bahasa a Melayu Melayu serta serta pengh penghasi asilan lan karya karya baru baru yang yang sejaja sejajarr dengan dengan peruba perubahan han zaman. Lang Langka kah h kedu kedua a pula pula adal adalah ah piha pihak k kera kerajaa jaan n seha seharu rusn snya ya mema memain inka kan n pera perana nan n terutamanya dalam dunia pendidikan. Maksudnya ialah pihak kerajaan menegaskan pengguna penggunaan an bahasa bahasa Melayu Melayu tanpa sempada sempada dalam bidang bidang akademik akademik.Impa .Impaknya knya
37
PENULISAN ILMIAH
BMM3112
adala adalah h kepada kepada kegiata kegiatan n penter penterjem jemaha ahan. n. Kegiat Kegiatan an pente penterje rjema mahan han akan akan terus terus dilakukan kerana pelajar memerlukan sumber dalam bahasa Melayu. Sehubungan itu, langkah yang terakhir adalah peranan masyarakat itu sendiri dalam menentukan hala tuju bahasa Melayu. Buktinya ialah penggunaan bahasa rojak dan tidak baku sudah cukup menggusarkan kita. Ini merupakan salah satu cabaran untuk memastik memastikan an masyaraka masyarakatt mengguna menggunakan kan bahasa bahasa Melayu Melayu dengan dengan betul. betul. Oleh yang demi demiki kian an,, piha pihak k medi media a mass massa a haru harus s bija bijak k mema memain inka kan n pera perana nan. n. Piha Pihak k medi media a sememangnya menjadi tumpuan masyarakat kerana berupaya memberi informasi. Maka Maka tida tidak k sala salah h jika jika pelu peluan ang g ini ini dima dimanf nfaa aatk tkan an untu untuk k meng mengaj ajak ak dan dan mena menari rik k perhatian masyarakat untuk bersama-sama memantapkan bahasa rasmi negara kita. 8.0 Kesimpulan Tuntasnya seperti pepatah “ringan sama dipikul,berat sama dijinjing”.Begitulah juga ibaratnya usaha dalam memantapkan bahasa Melayu di Malaysia. Semua pihak bertanggungjawab dalam merealisasikan bahasa Melayu tanpa sempadan.Namun jika asyik menunding jari kepada pihak tertentu,maka adalah mustahil untuk kita memantapkan perkembangan bahasa Melayu. Ringkasnya,kerjasama semua pihak rahsia kemajuan masyarakat.
38
