UNIVERZITET U TUZLI FILOZOFSKI FAKULTET ODSJEK: HISTORIJA
ITALIJA OD BEČKOG KONGRESA DO SREDINE XIX STOLJEĆA (Referat)
MENTOR: Mr. sc. Rastoder Ćerim, ass.
STUDENT: Alma Jusufović Tuzla, april 2012.
UVOD
Italija, zemlja osunčana i sa bogatim oblastima, privlačnim obalama, prometnim lukama, puna uređenih gradova, zamkova I kula na dohvat mnogih pomorskih puteva koji su bili od velikog značaja, sve dok prekookeanski saobraćaj nije stupio u prvi
plan, zbog velikih prekomorskih otkrića I trgovine – ta Italija slaba zbog svoje podijeljenosti, predstavljala je primamljivi
objekat ekspanzivnih monarhija tadašnje epohe, na čijem čelu su bili apsolutistički vladari, a vladalačke dinastije bile međusobno povezane ili antagonistički raspoložene zbog porodičnih odnosa, naslijeđa, vjerskih ili drugih razloga.
Italija je postala jedinstvena nacionalna država iz jedne vrlo složene političko – ekonomske structure, iz jednog takoreći mozaika državica I posjeda, od kojih je svaki imao svoje regionalne specifičnosti. U cjelini, italijanski narod , u ovako
složenim uslovima imao je vrlo burnu I složenu političku historiju. Na njegovoj nacionalnoj teritoriji odigravali su se mnogi
ratovi I pohodi, a evropska diplomatija često se bavila problemima poluostrva I njegove kontinentalne kape, uplitala se u njihove prilike, krojila im sudbinu ili rješavala pitanje dominacije svojih vlada na većem ili manjem dijelu zemlje.
2
ITALIJA NAKON BEČKOG KONGRESA Na Bečkom kongresu 1815. godine, pobjedničke sile krojile su novu kartu Evrope da bi je vratile na stare puteve I u stare
okvire, obilježene njihovim reakcionarnim gledanjem. U okviru pobjednika Velika Britanija je nastojala, kao uvijek, pored
ostalih uticajnih partnera kao što je bila Austrija, da održi političku ravnotežu u Evropi I u prostoru Italije. Tako je u Evropi, u
tom svijetu gdje su ostaci feudalizma postepeno tonuli pred nastupanjem pobjednosne buržoazije, došlo opet do krupnih promjena u odnosu na Napoleonovu epohu.
Izgled Apeninskog poluotoka znatno se promijenionakon odluka Bečkog kongresa. Princip legitimiteta samo se djelimično
primijenio. Ako je u slučaju njegovog kršenja kod pripajanja Genoveške Republike Sardinijskom kraljevstvu kao razlog
postojala potreba stvaranja anti-francuske barijere, u drugim slučajevima nije bilo tako. Osim toga Italija je na izričit i definitivan način stavljena pod austrijski uticaj. Teritorijalni poredak stvoren na Bečkom kongresu izgledao je ovako: 1. Izravni austrijski posjedi: •
Lombardijsko – Venetsko Kraljevstvo, spojeno stvaranjem Lombardije, Veneta i Valtelline, na čelu sa austrijskim
carem, koji je tim područjem upravljao na vrlo centralizirajući način, tako da je njegova prava prijestolnica zapravo bio Beč. •
Posjedi pripojeni Njemačkoj konfederaciji kao carske zemlje: Trentino, Trst i Istra (koja se nalazi izvan Apeninskog poluotoka, ali je u to doba bila vezana za Trst).
2. Više – manje neovisne države: •
Sardinijsko Kraljevstvo na čelu sa kraljem Viktorom Emanuelom I iz dinastije Savoia (1802-1821). Ono je
obuhvaćalo otok Sradiniju; tradicionalni posjed Pijemont sa Savojom i Nicom; čitavo područje nekadašnje Genoveške
Republike. Sardinijski je kralj, osim toga, imao i kratkotrajni protektorat nad Principatom Monaco, kojim je upravljala dinastija Grimaldi – Matignon. •
Vojvodstvo Parme, Piacenze i Guastalle, koje je doživotno dobila bivša francuska carica (tj. Druga Napoleonova
supruga) Marija Luiza iz dinastije Habsburg – Lorraine (1815-1847). Diplomatskim dogovorom iz 1817. utvrđeno je da će nakon njezine smrti vojvodstvo ponovno pripasti drevnoj burbonskoj dinastiji iz Parme. •
Principat Massa – Carrara, koji je u obliku doživotne apanaže dodijeljen nasljedniku obitelji Cybo, koja ga je imala prije Francuske revolucije. Njime je tako zavladala Maria Beatrice D Este (1814-1824), a nakon njezine smrti posjed bi trebao biti pripojen Modenskom Vojvodstvu.
•
Vojvodstvo Modena, Reggio i Mirandola. U njemu se također primijenio princip legitimiteta. Prije francuske invazije
tim je posjedom upravljao vojvoda Ercole Rinaldo III D Este. On je bio bez sinova, pa je kao nasljednica priznata kćer
Maria Beatrice, koja je bila i nasljednica obitelji Cybo, a također i supruga austrijskog nadvojvode Ferdinanda. Kad je
1803. Ercole Rinaldo umro, nije ga niko naslijedio, jer je teritorij bio pod francuskom okupacijom. Vladar
obnovljenog vojvodstva sada je postao sin i nasljednik austrijskog nadvojvode i Marie Beatrice D Este, Francesko IV iz dinastije Habsburg – Este (1814-1846). Nakon majčine smrti, on je trebao naslijediti i Principat Massa – Carrara.
3
•
Toskansko Veliko Vojvodstvo, vraćeno Ferdinandu III iz dinastije Habsburg – Lorraine (1790-1799. i 1814-1824).
Taj je posjed sada povećan širenjem na Principat Piombino (koji nije vraćen legitimnim vlasnicima, dinastiji Ludovisi
– Boncompagni), na Stato dei Presidi i na dio otoka Elbe (koji su bili bivši posjedi napuljskog kralja). Nakon smrti carice Marije Luize, Toscani je trebalo pripasti i vojvodstvo Lucca. •
Vojvodstvo Lucca, najprije u vlasti carice Marije Luize, a zatim pripojeno Toscanskom Velikom Vojvodstvu.
•
Papinska Država, sa starim granicama i s tradicionalnim enklavama Beneventom i Pontecorvom u Napuljskom Kraljevstvu, kojoj je na čelu bio Pio VII (1800-1823).
•
Napulj i Sicilija, na čelu sa Ferdinandom IV Burbonskim, koji je postao Ferdinand I, kralj Kraljevstva Dviju Sicilija (1815-1825). Zahvaljujući novom nazivu države omogućen je prijelaz iz dva odvojena kraljevstva u jedno jedinstvo.
•
Republika San Marino, neovisna i s narodnom upravom.1
Italija je poslije Bečkog kongresa bila razdrobljena na osam država. Osim Lombardo – Mletačke oblasti, te države su bile
Pijemont ili Sardinska Kraljevina na sjeveru Italije, Kraljevina Dviju Sicilija na jugu i Paspska Oblast, a zatim vojvodstva Toskana, Parma, Modena i mala Luka u srednjem dijelu Apeninskog poluostrva. Ipak razvitku Italije nije smetala samo njena
razdrobljivost. Najveći broj talijanskih država, bio je posredno ili neposredno pod tuđim austrijskim jarmom. Sem toga,
stanovništvo italijanskih država mnogo je stradalo od mnogih feudalnih preostataka i najgore političke reakcije, koja je u Evropi nastala posle Bečkog kongresa.2
Austrija je postala najjača sila u prostoru Italije, vladajući njenim ekonomskim najznačajnijim dijelom, držeći u rukama važne
prelaze za vezu sa Centralnom Evropom. Meternih, austrijski kancelar i jedan od vodećih državnika evropske reakcije u ono
vrijeme, smatrao je Italiju samo geografskim a ne i političkim pojmom. Razumljivo je da je austrijski režim davao punu
podršku borbi protiv nacionalnog pokreta za oslobođenje i ujedinjenje Italije, koje je postepeno sve više jačao. Pojava tajnih
udruženja „karbonara” i Macinijeve „Mlade Italije” manifestacije su tog jačanja. U privrednom pogledu treba istaći neke
osnovne karakteristike tog doba. Lombardija i Venecija sa Pijemontom bile su privredno najrazvijenije oblasti; Lombardija je
bila najgušće naseljena Evropska oblast. Industrija se postepeno razvijala. U bogatoj dolini rijeke Poa, veliki posjednici
stvorili su od vlasništva zemlje vrlo unosnu rentu. To im ja omogućavalo davanje zemlje u zakup pod vrlo teškim uslovima za zakupce. S druge strane, veliki i stručan ljudski rad stvarao je značajne viškove vrijednosti, profite za vlasnike a i mnoge zakupce, koji su zapošljavali najamne radnike uz minimalne nadnice. U planinskim krajevima Alpa preovladavao je sitni seljački posjed, koji se teško održavao.
Pijemont na sjeverozapadu Italije, dakle na periferiji teritorije, imao je u okviru geografske cjeline izuzetan značaj. Tu je
vladala domaća dinastija, rukovodioci su bili sposobni, zemlja u neposrednom dodiru sa naprednom Francuskom, ali i
prirodno zaštićena na zapadu i sjeveru van velikih puteva koji su vodili sa sjevera ka Lombardiji i dalje na jug. Macini se 1831. godine obratio kralju Pijemonta, a ne nekom drugom vladaru. Poljoprivreda Pijemonta bila je za ono doba napredna.
Imao je veću i dobro organizovanu armiju. Industrija je zaostajala za onom u Lombardiji, trgovina je bila značajna, 1 2
Slaven Bertoša „Svjetska povijest modernoga doba (XVI. – XIX. Stoljeće)“ Zagreb, Profil International, 2004, 235-236 str. Jevgenij Viktorovič Tarle „Opća istorija novog veka” Beograd, 2008, 256 str.
4
orijentisana uglavnom na Đenovu, blisku i veliku luku. Ostaci kmetovskih odnosa i kontrasti između plemića i građana još su
se održavali. Seljaci su bili vrlo često zakupci sa neograničenim rokom ili napolitičari. U planinama je bilo mnogo sitnih seljačkih posjeda, a u nizijama, kao i u Lombardiji, velikih posjeda. U početku druge decenije XIX stoljeća počelo se u
Pijemontu sa intenzivnijim građenjem komunikacija, a posebno željezničkih pruga. Posle Bečkog kongresa reakcija kao da je htjela da se osveti za svoje “nedaće” za vrijeme dok je bila izgnana sa svojih posjeda.
Politički režimi nosili su opet izraziti pečat apsolutističkih mjera. U okviru političke rasparčanosti, Toskana je smatrana za
donekle naprednu i liberalnu državu. Velika zaostalost je vladala u oblastima u kojima je papa imao svjetovnu vlast, i u
ostalim dijelovima Juga- kraljevini obeju Sicilija. Privredna stvarnost obilježena je, s jedne strane, jakim feudalnim crtama i
vrlo slabim razvojem industrije, a s druge strane, ogromnim brojem malih zemljoposjednika- siromašnih seljaka, od kojih su
mnogi bili i zakupci sa zelenaškim uslovima; ekstenzivno obrađivanje zemlje i ogromne poreze još su više otežavali ionako težak život malog seljaka.3
NAPULJSKA I SARDINSKA REVOLUCIJA 1820. GODINE
3
Milan Basta i Vjekoslav Klišanić „Italija“, Kultura, Baograd 1960, 84-86 str.
5
Pokret za narodno ujedinjenje Italije bili su započeli karbonari. Ovaj pokret je izbio oko 1810. godine na jugu Italije, a
ponajprije u šumovitim planinama Kalabrije. To tajno udruženje stavilo je sebi u zadatak da otjera zavojevače – Francuze – a
u tu svrhu privremeno su ušli u koaliciji s kraljem Sicilije Ferdinandom IV, dobijajući istovremeno pomoć u oružju i novcu od
Engleza. Englezi, koji su željeli da iskoriste karbonare u svojoj borbi protiv Francuza, poslali su tada u kalabriski klanac
nekoliko partija pušaka, pištolja, baruta i sabalja. Ali kad se Ferdinand IV vratio iz Sicilije na poluostrvo (sada je uzeo ime kralja Ferdinanda I, kralja Dviju Sicilija), on je počeo žestoko goniti karbonare.
Karbonari su imali glavne uloge u revoluciji 1820. godine u Napulju, koja je imala karakter vojnog prevrata. Godine 1820. događaji su se razvijali ovako. Noću 1-2. jula 1820. godine karbonarski svećenik Luigi Menichini i skupina od stotinjak
vojnika – koje su vodili poručnici Giuseppe Silvati i Michele Morelli (1790-1822)- izvijestili su u mjestu Nola kod Napulja
crveno – crno – tamnomodru karbonarsku zastavu i proglasili španjolski ustav- Krenuli su zatim prema Avellinu, gdje im se
pridružio poručnik Lorenzo De Conciliis sa svojim vojnicima. Dvije su se skupine brzo dogovorile o potrebi podizanja
revolucije. Tako se ona počela širiti, a vojnici koji su poslani ugušiti je, odbili su se boriti. Ubrzo je 5. jula došlo do odlučujućeg događaja: u okolini Salerna karbonarske snage je dostigao general Guglielmo Pepe (1783-1855), Kalabrijac koji
je branio Partenopejsku Republiku 1799, a zatim je službovao u Napoleonovoj i Muratovoj vojsci. Iako je prihvatio
burbonsku restauraciju, nije se odrekao vlastitih ustavnih i nacionalnih ideja. Sada se pridružio pobunjenicima, dovevši sa sobom iz Napulja velik dio vojske, koju je nagovorio da stane na njegovu stranu.
Doznavši da se na čelu pobune nalazi Pepe, Ferdinand I požurio se kapitulirati. Zato je 7. jula obećao donošenje španjolskog
ustava, koji je htjela karbonerija. Pretvaravši se da je bolestan, vladarske ovlasti je prenio na sina i nasljednika , kalabrijskog
vojvodu Francesca, koji je dobio titulu generalnog namjesnika. Simulirajući entuzijazam, 13. jula 1820. godine Ferdinad I
zakleo se na ustav. Istodobno davanjem glavnog zapovjedništva nad napuljskom vojskom generalu Pepeu, stvoreno je ustavno ministarstvo, u kojem su se našli ljudi iz Muratove skupine, koji ni po čemu nisu bili povezani sa karbonarima (Giuseppe Zurlo 1757-1828, Francesco Ricciardi i Michele Carracosa).4 U to vrijeme, svuda u unutrašnjosti počela se obrazovati nacionalna garda, u koju su ulazili vojnici koji su se opremali o svom
trošku. Pokret se prenio i na Siciliju. U Palermu su se pobunile narodne mase. Narod je zavladao gradom. Tada se Pepe uputio
sa vojskom u Palermo i tamo ugušio narodni ustanak. Napuljski parlament, zajednički za Napulj i Siciliju, bio je sazvan u septembru 1820. godine. U njegovu sastavu bili su poglavito činovnici i liberalni plemići. Tok događaja u Napulju uznemirio je evropske vladare, koji su bili potpisali akt o Svetoj alijansi. Na kongresu u Tropau
sastali su se austrijski i ruski car i pruski kralj, i predložili Ferdinandu I da lično dođe na kongres (zasijedanje kongresa bilo je
potom preneseno u Ljubljanu). Ministar spoljnih poslova Rusije, grof Neselrode, pisao je 31. januara 1821. godine grofu Štakelbergu, izvanrednom ruskom poslaniku na napuljskom dvoru:
„Vlade koje su se skupile u Tropau nisu mogli gledati na revoluciju u Napulju kao na apsolutno izolovan događaj. One su u
njoj našle onaj isti duh bune i nereda, koji je već toliko dugo narušavao mir Evrope, i koji je kao što se moglo i očekivati, bio uništenj spasonosnim rezultatima opšteg umirenja. Ali sada, na žalost, taj se duh ponovo probudio, i to u nekoliko evropskih zemalja. Vladari – saveznici, za koje su bile očigledne neizbježne posljedice tih žalosnih događaja, odlučili su da ne dopuste i
ne priznaju za zakonitu ni jednu ustanovu koja je stvorena u Napuljskoj Kraljevini revolucijom ili uzurpiranjem. Tu odluku 4
Slaven Bertoša „Svjetska povijest modernoga doba (XVI. – XIX. Stoljeće)“ Zagreb, Profil International, 2004, 259-260 str.
6
usvojila je gotovo cijela Evropa”. Neselrode je istakao, da u slučaju da se u Napuljskoj Kraljevini ne uspostavi „potpun
poredak” putem savjetovanja, „vladarima – saveznicima neće preostati drugo sredstvo nego da pribjegnu oružanoj sili radi izvršenja njihove nepromjenljive odluke da učine kraj sadašnjem stanju stvari u Kraljevini Dviju Sicilija”. Po prijedlogu Svete alijanse, austrijska vojska od šesnaest hiljada ljudi upala je u Napulj i uspostavila neograničenu vlast
Ferdinanda I, koji je s radošću dočekao austrijsku vojsku. U martu 1821. godine kad je sudbina napuljske revolucije bila
zapečaćena, otpočeo je pokret u Pijemontu. Ovde su pokretom rukovodili liberali s grofom Santa Roza na čelu. Revolucija u Pijemontu takođe je bila ugušena uz pripomoć austrijske vojske. 1820-1821. godine pokret je zahvatio i Lombardo –
Mletačku oblast. Tamo je on uglavnom imao krakter zavjere, koje su Austrijanci jednu za drugom surovo gušili. Dok je s
jedne strane pokret 180-1821.godine bio ugušen usljed intervencije Svete alijanse, dotle je drugi uzrok poraza bila unutrašnja
slabost same revolucije. Pokret je imao karakter karbonarskih zavjera, u koje su bili uvučeni uski krugovi buržoazije i oficirskog kora; seljaštvo ipak nije uzelo nikakva učešća u revoluciji.
Posle ugušivanja revolucije 1820. godine, u Italiji je nastao surovi teror, naročito u Kraljevini Dviju Sicilija, gdje su vršena
masovna javna pogubljenja i bičevanja stanovništva. Ponovo jačanje revolucionarnog pokreta u Italiji otpočelo je 1830.
godine. Pod uticajem revolucije u Francuskoj 1830. godine, u Papskoj oblasti i u vojvodstvima otpočela je življa agitacija
protiv papine svjetovne vlasti, i protiv Austrijanaca, ali do ustanka nije došlo. U februaru 1830. godine otpočeo je ustanak u
Modeni i u legatstvima. Centar ustanka u Papskoj oblasti postala je Bolonja. U Papskoj oblasti (sem u Rimu) i u Modeni
obrazovane su privredne liberalne vlade. Krajem marta 1831. godine, ovaj pokret ugušili su Austrijanci, a isto tako i papina
najamnička švajcarska vojska. Posle tog događaka, Ankona je ostala sedam godina pod francuskom vojskom. U pokretima
koje su bili organizovali karbonari i liberali, glavna je lozinka bila ujedinjenje Italije. Karbonari i liberali nisu vodili energičnu
borbu protiv talijanskih feudalnih – apsolutističkih vlada. Oni su uspijevali samo da ograniče apsolutizam putem ustava, budući da je glavni cilj karbonara bio izgnanje tuđinaca.5
DRUŠTVO „MLADA ITALIJA” I ĐEZEPE MACINI
U periodu revolucionarnih pokreta tridesetih godina XIX stoljeća u Italiji je bilo osnovano društvo „Mlada Italija”. To
društvo je organizovao revolucionar Macini. O Maciniju je njegov krvni neprijatelj Meternih zapisao ovo u svojim memoarima: 5
Jevgenij Viktorovič Tarle „Opća istorija novog veka” Beograd, 2008, 260-262 str.
7
„Morao sam se boriti sa najvećim među vojnicima, polazilo mi je za rukom da dovedem u saglasnost careve i kraljeve, cara i
sultana, monarhije i republike, dvadeset puta sam zavezivao i razvezivao konce dvorskih intriga, ali mi niko na svijetu nije
zadao više muka od talijanskog razbojnika – mršavog, blijedog, sveg u dronjcima, rječitog kao oluja, vatrenog kao apostol, vještog kao kradljivac, odrešitog kao komedijaš, neumornog kao zaljubljeni, - koji se zove – Đuzepe Macini”.
Bilo bi , dabome, nepravilno povjerovati toj karakteristici, koja predstavlja Macinija kao razbojnika odjevena u dronjke.
Macini je bio široko obrazovan čovjek, književni kritičar istančana ukusa, koji je za sobom ostavio mnogo svezaka, kritičkih
radova i političkih pamfleta. Đuzepe Macini je rođen 1805. godine u Đenovi , u ljekarskoj porodici. Završio je tečaj pravnih
nauka na univerzitetu svog rodnog grada. U ranoj mladosti, pod uticajem revolucionarnih događaja 1821.godine, Macini se oduševio idejom o narodnooslobodilačkom pokretu i otpočeo svoju revolucionarnu djelatnost u tajnom društvu karbonara.
Pošto ga je izdao jedan provokator, Macini je uhapšen 1830. godine, a posle šestomjesečnog zatvora protjeran na granici Italije. Kko je u političkom izgnanstvu proveo gotov svoj čitav život, izuzev kratkog vremenskog razmaka u doba revolucije
1848-1849. godine. Macini je početkom tridesetih godina razvio živu djelatnost u svrhu priprema za oslobođenje svoje
otadžbine. 1831. godine on je osnovao u Marselju društvo „Mlada Italija”, koje je odigralo najkrupniju ulogu u talijanskoj
revoluciji. Budući sitnoburžoaski demokrat, idealist, ne shvatajući ni izbliza klasnu borbu, Macini je 1831. godine uputio
otvoreno pismo sardinskom kralju Karlu Albertu, kojim mu je predložio da se primi vođstva u narednom oslobođenju Italije.
Uzaludnost takvog koraka nije smela Macinija da se na sličan način obrati i papi Piju IX 1847. godine, i kralju Viktoru
Emanuelu 1859. godine. Godine 1833. taj isti Karlo Albert osudio je Macinija u odsustvu na smrt, stoga što je iz Švajcarske upao u Pijemont na čelu jednog oružanog odreda od sedam stotina ljudi.
Devize u pravilima društva „Mlada Italija”, koja su sastavljena 1831. godine glase: sloboda, jednakost, čovječnost, nezavisnost, jedinstvo. Pravilima je postavljen zadatak da se „uspostavi Italija kao jedna nacija slobodnih i jednakih,
jedinstvena, nezavisna i suverena Italija”. U pravilima su izloženi metodi po kojima je „Mlada Italija” pretpostavljana da će ostvarit svoje ciljeve. Među tim metodama prvo mjesto bilo je dato vaspitanju a drugo ustanku. “Mlada Italija” je zahtijevala
da se obrazuje jedinstvena talijanska republika. Članovi društva bili su obavezni da svakog mjeseca plaćaju ulog od pedeset ćentezima. Za svoju zastavu, „Mlada Italija” je usvojila bijelu, crvenu i zelenu boju. Svako ko bi stupio u društvo bio je dužan da položi zakletvu da će strogo čuvato tajnu (društvo je bilo tajno), a u slučaju gaženja zakletve prizivao je božiji gnjev i prezrenje ljudi da padnu na njegovu glavu. Macini je pozivao Talijane da se ujedine „u ime zakona, boga i ljudi”. Macini nije bio blizak
masama i nije se oslanjao na njih, nije shvatao važnost rješenja agrarnog pitanja i poboljšanja ekonomskog položaja radnika.
On je pokušavao da dođe na vlast putem zavjera omanje grupe revolucionara. Čitav niz neuspjelih zavjera u Italiji tridesetih i četrdesetih godina bio je vezan za Macinijevo ime.
1833. godine su braća Rufini, macinisti, pokušali da podignu ustanak u Đenovi. Taj ustanak bio je surovo ugušen, a učesnici u
njemu pogubljeni: jedan od Rufina prekratio je život u zatvoru presjekavši sebi vene. 1834. godine jedan odred talijanskih revolucionara emigranata upao je preko švajcarske granice u Savoju. U toj neuspjeloj ekspediciji učestvovao je mladi
Garibaldi. 1837. godine izbio je u Siciliji ustanak, koji je bio drugačijek karaktera od ustanka macinista – to je bio masovni
ustanak. Ali taj masovni ustanak imao je stihijski karakter. Njega je izazvalo izbijanje epidemije kolere. Treći armijski Korpus
8
Ferdinanda II, nepošteno se obračunao sa sicilijanskim stanovništvom. 1841. godine su braća Banđera, pomorski oficiri, pokušali da podignu ustanak u Kalabriji uz potporu ratnih brodova koji su bili od njihovom komandom. Ali je taj ustanak bio izdat još prije početka, a Banđera su bili streljali na mjestu neuspjelog iskrcavanja.
Početkom četrdesetih godina, u vezi sa sve jačim razvitkom elemenata kapitalističkog uređenja u Italiji, počeo je jačat i pokret
liberalne buržoazije za ujedinjenje zemlje. 1843. godine je nacionalist opat Đoberti izdao mnogo pominjanu knjigu „O moralu i građanskom prvenstvu Talijana”. On je predlagao da se obrazuje savez talijanskih vladara pod papinim vođstvom. Pritom je
predlagao da se papa proglasi ne samo za poglavara cijele Italije, već i cijelog svijeta. Kao papin pristalica, Đoberti je bio
protivnik revolucionarnih metoda u borbi. Drugi pobornik reformama, grof Čezare Balbo, predlagao je drugi plan: on je htio
da ujedini Italiju ali ne pod papinom vlašću, već pod egidom savojske dinastije. Liberalni pokret talijanske buržoazije četrdesetih godina, dobio je naziv rizorđimenta, jer je zastupao neophodnost “uskrsnuća” Italije.6
ITALIJANSKA REVOLUCIJA 1848. GODINE Liberalni pokret u Italiji, prije njenog ujedinjenja nazivao se Risorđimenro, što znači preporod ili vaskrsenje. Kao prvu
etapu u okviru pokreta, buržoazija je označila ublažavanje apsolutističkih vladavina, izvjesne reforme, davanja ustava. Ti
zahtjevi bili su djelimično ispunjavani. Vlade i vladari bili su prinuđeni da napuštaju. Val 1848. godine te velike
revolucionarne godine prošlog vijeka zapljusnuo je žalove i unutrašnjost Italije. U ovoj zemlji, prvi ustanak izbio je ranije
nego poznati događaji u Francuskoj. Veliko vrenje je u papskim oblastima. U Milanu narod se diže protiv omraženog 6
Jevgenij Viktorovič Tarle „Opća istorija novog veka” Beograd, 2008, 262-263 str.
9
okupatora i domaće reakcije, i herojski se bori protiv dobro izvježbane i naoružane soldateske i odnosi pobjedu. Italija je u previranju. Diglo se stanovništvo Lombardije i Venecije. Opšta je parola: Istjerati strance i dobiti ustav. To su parole koje je
izbacila buržoazija da bi prikrila i ukočila eksploziju narodnog raspoloženja, koja bi se ogledala u postavljanju i daljih,
revolucionarnih ciljeva. Pijemont najzad objavljuje rat Austriji. Garibaldijev dobrovoljački korpus pridružio se vojsci
Pijemonta. Rat protiv Austrije se širi. Okupator prikuplja sve raspoložive snage da se održi. Kod ustanika u tako prostranim predjelima Italije nije bilo jedinstvenog rukovodstva ni homogene vojne organizacije.
U toj situaciji Austrijanci odnose pobjedu kod Novare 23. marta 1849. godine. Posle te pobhede dolazi do obrta. Ustanak
počinje da jenjava. Otpor ne prestaje, naročito je jak u Veneciji i venecijanskoj oblasti. Tako je italijanska revolucija, 1848. godine, po karakteru buržoasko – nacionalna pretrpjela poraz. Ujedinjenje zemlje nije sprovedeno ali je započeto. Ono se nametalo političkom i ekonomskom nužnošću i razvitkom društveno – političkih snaga u Evropi. Moglo bi se reći, da
rukovodstva ustanaka nisu iskoristila sve raspoložive mogušćnosti, niti su snagama koje su se u jednoj revolucionarnoj
situaciji mogle iskoristiti, pružale neku perspektivu boljeg života. Ugnjetavani seljaci ostajali su većim dijelom po strani, nisu
bili privlačni. Glavnu ulogu u gušenju ustanka imale su vojske Austrije i Francuske. Učešće masa manifestovalo se u nekoliko velikih gradskih centara, i na Siciliji. Žrtava je bilo mnogo. Prebacuje se levičarskim elementima (demokratskim,
revolucionarnim), koje su neki nazivali i „jakobincima”, da nisu imali odgovarajući program kojim bi privukli seljaštvo u
borbu. Među borcima iz 1848. bilo je mnogo onih koji su pokazali veliko požrtvovanje. Gubici su bili znatni, bilo da se radi o Palermu, Milanu ili Breši, seljacima iz Kadore ili mornarima iz Đenove i drugim. U ovoj revolucionarnoj godini veći dio državica dobio je ustav. Rukovodstvo u ratu protiv Austrije sve više se koncentriše,
planskim usmjeravanjem dominirajuće buržoazije, oko Pijemonta i sardinskih kraljeva . Francuske trupe vratili su Rim papi Piju IX koji je bio pobjegao, a u kome su Macini i Garibaldi bili proglasili republiku. Posle revolucije dati su ustavi Firenci
(17. februara), Pijemontu (4. marta), Rimu (14. marta). Osnovni uzori za ove nove ustave bili su okviri ustava Francuske i
Belgije oko 1830. ali samo po formi, a ne i po sadržini. Iz političkog života bila je isključena masa seljaka, radnika i
službenika. Pravo glasa bilo je vezano sa visokim cenzusom. U ratu protiv Austrije, 1848. vladao je veliki entuzijazam. U Pijemont su dolazilia dobrovoljci iz mnogih krajeva. Tako su tamo slali dobrovoljce Parma i Pijaćenca, Modena i Ređo već
krajem marta 1848. Dobrovoljci i milicija dolazili su iz Toskane, Rima, Napulja. Kasnije su napuljski kralj i papa opozvali svoje trupe iz Lombardije.7
ZAKLJUČAK
Posmatrana u cjelini, Italija je država koja je cijelom svojom dužinom, svojom „čizmom” i preko njenih obala , u posjedu
širokih vrata ka svim dijelovima Sredozemnog Mora – zapadnom, istočnom i centralnom, da bi u isto vrijeme preko visokog
alpiskog zida preko koga se italijanski prostor čvrsto zakačio za evropski trup, imala vrlo žive veze i saobraćaj sa
kontinentom. Vrijednost položaja Italije uvijek je bila značajn. Ujedinjenje Italije u jedinstvenu državu izvršeno je polovinom
XIX stoljeća u okviru buržoaskog nacionalnog pokreta, koji je crpio nadahnuća i snage u političko – ekonmskim uslovima 7
Milan Basta i Vjekoslav Klišanić „Italija“, Kultura, Baograd 1960, 89-90 str.
10
epohe i u osobenostima italijanskog prostora. Iako posle ujedinjenja nije bilo prijetnji sa kontinenta, u razvoju ujedinjenje
države vladajuća buržoazija je još nastojala da razvije ne samo pomorsku vojnu moć,već i da se izdigne kao jaka kopnena
vojna sila. Teritorija Italije može se smatrati cjelovitim geografskim organizmom, koji protiv svih protivrječnosti u odnosu na oblik i dimenzije ima svoju koheziju i povezanost.
LITERATURA
11
•
Basta Milan i Klišanić Vjekoslav „Italija“, Kultura, Baograd 1960.
•
Bertoša Slaven „Svjetska povijest modernoga doba (XVI. – XIX. Stoljeće)“ Zagreb, Profil International, 2004.
•
Popov Čedomir „Građanska Evropa (1770-1914)“ Društvena i politička istorija Evrope (1871-1914), Beograd 2010
•
Jevgenij Viktorovič Tarle „Opća istorija novog veka” Beograd, 2008
SADRŽAJ
UVOD
12
ITALIJA NAKON BEČKOG KONGRESA NAPULJSKA I SARDINSKA REVOLUCIJA 1820. GODINE DRUŠTVO “MLADA ITALIJA” I ĐUZEPE MACINI ITALIJANSKA REVOLUCIJA 1848. GODINE
13
