ColcciÓN CoNvErsacioS Didácticas
La ENSEÑaza uEN--E a la vida COMO puEN
Insti t uto ' PoNactoécnal co
Pintur de la pod: Vioeta Bos, Neqé Aenna, 198.
ñ Eela B Quinta Primea eicón: 1998 EDUCO. Edtoal de a Unver de Coah Coah Neuqun,enna ISN 95098592- Segnda eón 2002 Segnda 2 002 PN Univesdad Univesda d Peagógca Naional Naional de achuca, Hdago Casteaoo Edto Méxo DF Castea SBN 968-7301968-7301-88 Teer eción 206 mera reipresón 2009 D.R@ 26. nsito olccoaonl u ne E sn Und fonl "Adol "Adoloo ópez Mto Zaaeno 07738 Mo,DF Zaaeno Dición de Publi Publiaones aones Tgs Tg s 27, Cent Htóco 40 Méxio DF DR © 2006. nstito Penmento y Cutur en Amé Améica ica Lana, AC Ceo de a rbo rbonea nea 24 Campe Cuuso 04200 México DF DF SBN N 903603017 ISBN ECL 968-909 Impeo en Mio/ Mio/Í tp//wwwpubonepn.m
La enseñanza como puente a la vda
ES B. QUIA
INSUO PLTÉCCO ACA TUTO TUT O PEAN y UR MRC A, .. -ÉX
IN Y C N AR LINA AC Esdio, ptémco e hitóco-cte DRORO D HGO ZE Predente y Dctor en DA QNA Seet Geerl MTA. ADRINA ORELAS ecreta Acdc A LORDES SÁNCHBZ DB TAGLE O Dcto Edit COMI ACADÉO D ERQ DSBL DSBL o D ANÍAL QJO erú D. AUO OÓ Argti DR. NRA DE O ot D WAB GNOLO DkeBB DR MN GSFGL ekee EB DR. GSTV N N i
D GMBDO An DR E S SD D u DR. GADNCO OBCO A � OTÉ EECTIO DR NEON MALDOADO E DR AGTN LAOS ONTES ONTES BE
ÍNDICE
PóLO ....................................................... 13
loucóN. . ... ... .. •.••.• •. • ••••.•• • • 5 CAtol
Aportes paa pnsar n una dácca o-parama,
po stel Qunta.......... Qunta.......... ......... ................ ........ .
19
Co I
Hacia ua dácca o-parama, por Etl Quin ............ .............. .. 39 C1wI Contndo dácco p El Qn................................... 5 3 Cto
Placació didcca por El unta .......... ............ .. 7 CV L ducavo como pu a a a por Grael B. Reincke de Scanna,eo.. 1O CAoV
D a nsñanza d la hisoa n mp oido
por]1 por ]1 Qnta .............................................. BIUO ..........................................................................................2 1
PRÓLOGO
A ocho ños de habe escto este text, con do lo qe esto sca como expeencia i caa da nsio y n dferenes espacios e nestros pases eesco es prpues en s histoa de pensamieno, pácas y relaciones. Ans de s pmea edión n magníco eqpo de compñeras de ha cer reaiaes los seños odas perencienes a grpo e nesgaón TCHSA ham hamos os �oo ho n opión mii miine ne po po a enseñana como prca e enceno ene sjetos stdos En esos epos esta popes e expesaa en o q lmábamo z . 1 Dese l pmea e as eones 1· eexnes epistéicodicti epistéicodicticas2 cas2 nos ean a compne con mar lad la· ón ssnv e ls l s de onmo a onscn de conomento po ene la een ee n as mios mios y s qe
Etea Bea Qut, Dd, Dd,pbaliz pbaliz nJr ENEP Aragón, NA,
Méc 1993.
2 Espedfamc e áo nauguao g naugu ao a spa e la epimología de la o ena hóa o el preee poea e o oo o ugo Zmlman. 13
14
La eseñnza como pente a la va
y da o soos y aos oo sos o o aa aa dad d ogaos isoia d a a soos odos a a odidos s do xios y ogos o dad d sdo s oy ios s osa a l do do o d d osa t d aooa aooa ay ada sjto oo aa odad do s ogaa y s isy ooas ada s is z y l so otos d s s s sa a oaido d s a oa ¿o é didáa y stologa? o a stolog aoa o sóo a osa at ooiio sio , dsd sa osa id las as d a ooo o s o iso aa ia ia i NO sosis o isa 1a osió d ooiio i ·sa iséi dsa od dsd a aa o l s iaa ai d as as; o ilia a los osos d aió do od osaos gado a do Z ossioo aots aots sia y tto� a túas o o la rBot' d SosaSts E ss Gad Figoo d·:soi os os os sa d oo do s os · o s saa t y a odos os oy oyoaos s· s ao sao a idads ls sos s I gado a aé é ad Si Bá, Di d· iaos dN a saido d l i d d io io oy oyo a a ga g a odo a sa x oso isa a ldo o laiad aSaa aSa a a J Tag a sa d a aios ods S d Tag as oo a Rt Moo is do s io a s txto la l a a s sa a oas os o os s édoos o a ida i da sig o, as, lua dod s édoos a ios y so s iio Q aa d 006 éo 3
3 Itu Pento-y Cltur en mé LA., eóic: wjpea.et
INTRODUCCIÓN
A MODO DE IAÓN
L s sn n cn cn n sz sz rccn rccn
q, cm sr n n, n nn qns m cs s s sz rsnl y rnl n l y cmj r s/s l mn, mn, éc s s cr cml s msm m q cmrm cmrm c c c c qé, cm, qé r qé ns l cn cn l y q s r mn s y clc clc qs rsn ns , n l r l s crsc q cgn ls mscs ss, ms q sz n c s scn n s r ccs Es nn cn y sc cnsc, q qns cmms s gr sgs sgs nms g , s s s ms l s ág ág y cc qs s cn r scn cm ácc s s ss rscs l G ss ss THSA* sá cm r cjt n ss sns nls · s s nz nz rg rgnz nz lrr lrr gm sg m l nsz C * Gu d d E Faw ia i a d la Eó Udad Nao dl
C, Nqué r
5
16
L enseñnza cmo puete l vid
to Ho Soa A to A d ogma mo dla a to d tao a y aa or y o o y o a a áa oa oiaa. E o a oa q a ago d ha o o hmo o ao a oa dáa oa dáa omaado gaoa q µo q a aa o oa a at lo dao, _o o amlmt a a da a hioia y o o E e do d ia o a o q mo haio y o aqo o q mo odamt a l q om oo hmao o o y gado tao tomo y a mo a otrur a oa a a ma oa a a a o » o jto q a ar dao o to io aga a ta a itroora a oto R o igdo o ata a iáogo . mmo, agado a mo goo y daa ia aoamrao q doo Hg mm oo tgado d E oo d Méxo qi d ha aro ao o ha iqido o o o mia q omdo ámo dil aa a da mma omo ioia a éo éo y omoamt aa S a o to á aao o ao ho rm émo a aé d ao y tm tm o a a ig igt t y aa a a o ooo oo! omo omao d o y d ajo gal g al mo agamo a ¡qo gad ao omo om ol ao tm a a m hmaa o tatm tatm t t oa, a q q mo homa o mo xaoiam ido y omo y a oto q dad da d a g odo y oádo d g d g g omo M M g, J. ag, y todo aq o q ha oido a a má lm ua oo y o o a E o oa agao a Gaa Samo q ara a la o aa hmaad y oaa y ha ñaa a haa omat
7
Irucc
sma a cs a acama a aba maa s s aa aa aa a ag g l l am ams s a g ga a aa cmpac rca sobre s ma A a Qa s s xpa a a cm sg sg sar p c s a s sa aaa sracn sracn a spaa pa c mma Y c sp y afc aac a s psas m acm pa m c s acmps s ms s pms, s sas p am s csmms acs hc sana cm psba irga pa ca s a ppa a c ma p s capaa sgca a as c a Va s p s capaca g b b aa ar a r cr cr c cr a aa a mag a a psa psa Ssana Ma Sapa p s capaca smp ps c m asmac sc a a a cc c caa aa aa b s acpa a s g ss p s spsc a a pcac a S g p s pacca as cccs a s Ab scar xs a Unsa Naca Cm () p s ap a s cs a m a pm cc s a scb c m a ss gans cmpas y ss s ms s s g y Maa Ma pr s smp a a a s más p a ms as n ls mp mp y ap t pón p pm m a a m m ca p ma. 1
ST QT
1b Da, Hso Cs Cs Go It Z Msa Bsa Mia do D Sad, Sad, PTe 2 Et Etee téo evne e fsm g d ip ip" " go de liberación e o o ito it o de or ac
l. ORES P E ENS NS EN U UA DIDÁTIC NO-ET k k
¿POR OR QUÉ QUÉ ENSR UA DIÁC - -T? T? ¿P
E m m u c as ha d didácc m d gm cc m s mds d ad m dc, md hc c má d ds dcds dg dsa d g sdds aés d am m cicls, m d ss· ss m dc d ma d s cdrs é ar d dácc c cm d d mad m dc? d i ss á cidd d m m c édd é dd ddd dd d y d ccm ccm d s sñs ñs d s s d sña r r d mcs mcs s rs , más , d sgo cd cd, m md d édid d cam dsr dd r i i ca s a aa y s ms mdcs cc mch má aá d Dig mch má llá d cc sa d m ds d • crrc y s rias ciy gm có d d s dccó d cam ddácc, ics scr y sca ccm sig d grm d d lca c * ofeoa-veadoa de Áea de Didáa Gel de la Faul de de Eda Ed a U Udad dad Naol del omahe At. Aa Aall eaa Gene Geneal al dl o enamno enamno y C Caa Aéa Aéa Laa A . () 19
20
a sñanza o ente a
plm sñ l · óm asm m l y m m l mp mp m m i ms a lass s s s s las is isipis p s psó iia s ala ss pams l mi y l , m p isipis s s s aa i p s ps y pp spss als ms i ss s psa m r i a s s pm ia a rpr y sp s spss s s ss p pami amis s y s s prspa pism sp r rar ar rí-rp rí-rpta ta bs l l ms ps -parm m sp iy i mp ó pam m s mli asi ó a i y i y p si ams s ss s y ss ms si, psar y s s ps psó ó - -s s alm m si simp mp s , s la e e s s al sms ss spis simóls ms
ENSA N UA DDCCA -PA O E E L POAÓ POAÓ DES SUS REFEEES ÓRICO-OC
Eim s ps s m st im y a ls is i s s s ss s ls ppi is s mpaña s s ms ms ñs y s m ps m m my imi y pis l amp , ms ss s ss ps s sh h so te te aa ve veaó aó y preoaón preoaón poía a a q q ha ha paea o o ha ha z e ú ú a a d d e a " " d d e eca ecaó ó
potes de na ddácca no-paametal
1
é é c anta Haa Haass ns pcpa tt a s nsñan nsñan ts ini incs as p s a cnsón d s cnnts ncs n s pácc a ta l s a ácca habasiana? s sn las casas d a anaa cnica pa a psa d cncnt a ncsida p p na acinaa pácca y na accn anpa2 é as tas ccas s nsa acicant y chas cs gácat? Qé p é y paa é ñas s sñnts 3
Sáns a sts csnats aba sad a and n stas instcs srs p bsrars cs y a cns acan aa s sas n agn n saraa pag asñ a Saan n s tra d a a a a aa c aa "can ns s ha caca ás cáca a sca y ca á s ha dcaca ns d cács sn ss áccas4 . ·on on p de preocpa preocpa la la en de conQii ispl desaaión y z del conoo co; doaón de oía; sociaó ene cencia caahiso-so. c hiso-so. n desplgdo de ests ms pude conse en Esel raddeneñanz, oe ona OCE, Msto de dcacó dcacó d d o ol l Pdós spña, 9 99 e e odo e If Ifo oee de de CAU , 992 992 y los ecutes planes de era educa de , e pue e po ejeplo los damentos de la popues p polmod. sdo bé son ntesns os aputes en pubiaión Jan u tU U t s sd d ucr ucrees ago ago de hle 994 994 · 2 Tao ést coo la pegn pegn nto ntorr pen ifse ifse de la llmada eago eago uie uies s a" de Ha Has s ptea en el cílo tado o ien en dol lTa 990 o i ll Tec Tecos os Maid Maid 1 986 986 do i potes pot es pr a di dius usón ón peden encotse eu u z z ''Lo istt isttl l y o lóio en a eduaón ca, / nm nm 7 7 99 3 a laión laión con est estos os dos pntos pntos pu pun n encoase en xnes is a . oe so "¿a? s r C nú 7 n nago ago de he he 993 4 emel a a wa teoa d la vata de Vaa mmeogado
22
a.l La ensñanza com put a. l vd
¿P q cd t? ¿Dód d a caa d a có q aca dd m? a atca hócca dd a cm ccimi u c ¿Q gaienf cr a ca c d aa y aia am ¿Q connns en caia aa q a dca tam do y gcad cia? A cacó ama c ad, aa a aiacó a a a a ta ta aaci dagógcddáctca E a aacó tócmdóca tmr at ac ct d am d mt Mata y d Nia h m tai cad a ta y cam c am Maa aa dd a ga d cim, act aa damt 6
a caacdad atca d d a mc y lenuer cm a d cmtm hma y ca Ua ca aada aada a actacó d cm m Ua d cc m mta d d t ai aia a r Mataa q td q aa a q c y c a ca S ma atóm q a ma da aca Ua d a aara q Maaa aa i i a a a d auoes. d c grga auto q q d ma ca: mm y pon, q g gca ca dc L ma 5 Este e cd Humbet Mrana en s sis toiéca de ccmento qe fe desad n "nvr pa cnoce dl toEl de huo, Ed ache ache Sanag Sanag e hile 3 3 6 Cc Ccepu epulz lzació ació ada Nkas Lhm Lhmnn nn en s tea se ismas ismas sal Ei Ei l l Uive Uives sa Ve D Ríez y Mce Ald, anag an ag d Ch Ch 19 191. 1.
Apoes d una ddáa no-paama
23
s s ám ám ó ssms pó msms. D m 7
e mno en que iios s mudo que nosoos con gamos y no u
mudo que enconos[ enconos[]] o xn gaa en nosoos go qe s r nado n nosoos[ nosoos[]] siquera podeos er que s ago como re ni e tereamos a raa Lo que poemos der es ue mo n qe vv mos o onfuaos en convenc nso co hablamos de o ineo y o eerno8
E m no es de cosas ens n e ao oserv, sno que es mndo qu surg en la dinia nusro opar omo ses ua nos. nos .]] el mo que uno vie siempe se con�a con oos. oos . sto no s nampmieno[. nampmieno[ .J la posblida d qu ua xión le pita a no descu brir qe sta stacón no es así, qe ha spao de plasida norm, s bién n n ibaión ibaión[[ .. lo úico úico q m peá n n ag agún ún momeno de i no se lo que no iero se, es l sabr e o pudo sr
s s s m sr cc y ss mó mms r Es s s s s m s s y m s ms . no hy accón huma huma sn s n ua emoión emoión ue la ne omo t y a ha posibe como ato Por eso pienso tmin que para que un modo de va basado bas ado n s juos juos en inteaccns inteaccns recrentes recrentes en en e e pano d d l snsuai7
H aa, Elrndo Í h1an, E Hat , C
192. H M, Emnes ng n n ció ción n pía a El D, Sa Cl 995 Ma . t.
24
La sñaza cm u a a via dad n sug na s u na mocón daoa arcuar sn a cua s modo d vda l covc no sa osl Tl oción s e amo mr a mció mció u consu consu domo accons qu sas accon acc ons s cu cu nt ntss co co oo / / las las ntr ntrac ac cus s n a grsió, n n yy om cons cu omn n l cvcia cvcia No s razón lo qu o o a a a accón accón so !a !a mocón 0
st onstón tór g n soáss rono nto m mo o in inoo omo rn oéo oé o omo l l moón moó n omo omo nr n r nnt t n l roso roso onomn onomno o Más n tors tor s omo omo m g nn R y s so lxanr Lown n ss sos onrét rrn n mmo oor ls moons sois ms q o Mrn lm ls ons r nión oorinions runs ng soo moón, orno y oniono no oss ntrón omo onomno n oos iosos nsors omo g ronon s os os mros momnos onstón n, n snsoro moz mo y rm n gn mi s tss mns y sno nr mo nmos tmén os nlls orts Hnry Won n rlón on rz nt moió omo so or srroo oso-so Mn oor n s or nmn os oóos nsosys y n n nu n u nmnt nmnt n om omoo nt rns s n n y rms rm s os stón y rr ntrn y l mno Estos ors n oos m n rgn ómo mos no m os lnomrnos ¿Qé moo ns sron nsros rnzs i z Cómo s on ns s y soi Qé s nos ngn n mnn y Mtrn s orlno n s nsmntos s m unto s s n s onstón orrrns 11
12
W Jech Jech,, Lfndó eloram, 2. ediió, Eiil Pi 0 Hn G Fur E ento c .e torl Aa�a Mor spaña 192
Aports de una iácta o-ramrl
25
dod o, oáo oao o á o o o oo Mr o a d ooéo or ó d o ho ho,, uh uh o d ooÍo o o ó o E o oo do 4 Pro o as éro ooóo, ó ó oo oodo do La é o oo o del y o .
o xv o s o o o el xo o o o o o 3
o a rro o oó o rooo · d d rooo o o d --o oro á oo y odro oo or ora a ó ó E E o o o o r r ra ra dra o oo o ó soo s oo q oo oó Ea raó o do o o o a ó ra d E dod d a oó d o o oóo oo oo d o oo o u g o o ar o o o o uo l x o o 13
Do Rode Mo Anol
S C 191.
y Eitora
eneñn ete l v
26
e bdde, ól dejrl e, ur[ ur[]] l ed e í de ee y ó de l ped. P l l egó e l egó e be de d de qe bí bí egd pee, v e_ e l hy he e ete te uble y que ól ól e e e, egó egó e def deftel de. de.]] El ed e efe v de uet pe éte e q e e � ed ed u gee gee pr q e e de ujet e e et de ed 4
mnn frnc d rn cn cr cnm n bc mntnimn d qi n q t d sc rdccin d cmpdd n trgncin dci n rcn d ctr dn d prp t q n im pr ntrdpnins Et rl é d cidd q prmi n cn ccn· d nd cm riid p ng n tni min d m d rrn cnign m dcir "d pr n d mprt mp rt n pnmin pn min d mn mnn n d q q in inic ic m q n pdn d cmpnr in prdr m y d prc q rrn r rn mm m mc cnd nd cmpdd dcsn r d n rxn r rxn m ci n dnd n cndd cm j n cm t sentdo cn cl n n mnm d xi rdccn d cmpdd nt td ng y cncnci rxi cm mcnm d gnricn y c cdd dd d prpc "l tc ci n n rm d x xpct pc d cmprmn[ ] l d xpct d xpct t c q mr n d pd pr cmprtmnt d n dmá cr xp r xpc d 16 15
14
D Re D Re Mr Mr A A op. at
5 Ibi
6 Ib
Aportes e una didáctica n-paametal
27
co oo co oo o q elo elo mplca como co mo saos saos lb, coopacó coc coc to, tc Ds st prspcta el o a go s hc cambs damzáos e mo trsbjvamt so s deir q tao dce osoos sa co ¿Po é cpro sos acó hwna hwnaa? a? Poq Poq cro cr o q abr abr ua m msó s ó aáis aái s acu acó lar, s o cao q a: • Nsos pocsos hstórcos s a cpcó sbja cos cció símoos sos scaos ds colcos • La iprtaó crca tat coscie como l cosce coc os pocsos to sbvos como socs. Y traamo stas ls abaj: • E rcoocimeo atorecis hsóco-socials cotxls s s sta pspca q os cocptos coseaos como sc turats tura ts paoa paoa como cca ca ca atorxión comcaón macpacó hsor hsori ii ia a s si sic c tao q !Ó auto"ón e que !OO! !OO! po qué somos que que !mo, no noss z1 z1 a on henr nono! en en en elp pen en onstcin popov Ps indiual !a4 beos moács. Es clo q o s poc camios smaos l aón , s o q s dco, o ha a q parap p rr cbis ns ns-os en l inal sol s s be benn p po oa a en k e aurrn n en aurrn en lo lo m m que que nos ofgra grann mo ses ses humano humano mo mo·· en so en s que mos. s so
Es, podamos c, a úsqa lo sca para comp o foméico, a pta lo sc como posla amaó a maó os ómo� q s aca i sa sca scaa a a pcpó rmacó rmacó s aer a la aorrca q s rpoc más aaza s acco po o s asfma sólo s am pa rurrtm o c Ma co u mplo secllo: _"o us o o q o dg q vr co st o comigo; o ama h ma o ma, oos tdosos a psooa, Piag s oa pscoéca o equibo as scras cos jga
28
L sñnz cmo puent la vd
ro aal a oió apraj- Fr y a o oporaio rrr e ioi l o ao a oo oa a a pi a � aprzaj iao ació oo poiiia a rai. No aa ar ooo ara l no o baa o ay a arr i a aa a aa aaa a oo ooio io iipi iipia a por l l pi pi ilia raa o r ao y oazacio oi oy ia aopoiio o ooriaió oor ao aro oo y óig aralian a no ra aa. E ao naz lo y o paa r oo ao a ao oca ao ia y proor a ra oo "paia lió La Dia rinar pa a aa oy o a bri ar iaar la bioraa iória iiia y oci oi oiy y a para abia apri apria a o a a acó la i innnad o jo ap con ent óo a a a rpra aorrria aopoia poo ra a oraco oraco oorinaio óia riar o cio ooa a la pa oiia ocáa a apaió oo oo o oo lo io apro oo opo a -o o óra io p pri ri i i o opo po a a cao hgoní oo io oció aorrra aopoia a y oi o cra. o poi aar paio ónio o oró planao po no o y rao a a proo oa a oo aacó) oraiaió po po aa y oó oóiaia- oy_o o aorrcia aopoia bja y oa aa i im magin in o soal o a a r y apar a a y o iiao a raa ara oo i prao oo apra opo y so sos sn n o aprza za o o io o ao a c o apr a vón, lg rpó naa a oria a oació oc es ha o ' emoón" de l r
rts ctc nrm
29
emcnes e e aún ns ara araesa esann ns c c an an m mss a e scrs en a accó s cón se manes en e min e la ccón en cmpramens prps e e maat -mc se a esta es en lacón peas peaes cn e cír e maa en mre meres peas an e en sc cm psióc Ne Neció ció e sí msm eses ssacnes emce emce para spr t l n sprta Neacón e a reia; pe n se pee terar z jscaón el maa l e e pce cm cms cmpmens en cmas y cms • Cla al la a "al "al aé ec, "a cpa ampc es l r, ec ec y pensamient mác íncs epenenes, sesmación y cmpa ante el maltat Cncs e se ansma en "mas e ia cnas e cn rman las creencas, is y raacnes craes. Caa ara pre nase ¿cóm se cna n "penamen eemónc? ¿é ene e er la e eca caón ón en e n ese eenr?, eenr?, ¿c ¿c es s r? cán cán pr é sre sre ¿é ncenca tene a enseñana en ese panteamien? 18
l 21 21 1 y 9
cncep e e ace rferenca a la creacón y recreación e mas e cnenca e pem pemen en e anen anenm m en e cnl sa sa e e m m Un my c cn su om n o sal n ns s J J P y é Ks Ps V/ o E Améa La Bs rs, 199 1 Unam Un amto to o o s pmc pmcaa y na na n l sl sl s ua n n Pt y Rné Ks 9 Es nálss hmóc s z sb bs abaj s NvsBlac · · ctu sunl l sñz ubl C núm 23 Esañ 994. "P on Gms Gms s ta n sts n rcn y mnn tr cns cn sm m t t y z, q b s ta n s ss: ss: m m c c t17
30
a eneñana c e a la a
l e ls gs s dmnaes e ee e e e a m mss mesms exlts de dman ese sed es siete e émen de dad m pn tea Fat meite a aadad de asg aega e dte de de da a aells a enes de aase esas msmas aegas e ese mo a egema n se eee a eas ssema smis as ats dmaes astas e d de nón s md e qe se mte en áas aa e me e es s exe me qe detma s a i e est a a emp qe se exemet tles áas s atnmtes S ema a lta hegema es ast seme exste a lta esda a ta emegete teedas de ams as mas ts e ½s esa e e la hegema e e maña s laead egem se estaeea se es sess ási s es esa as s e se esnde esnde s ases qe aaa aaa l sal sa l nga et et de de qe nga De den en tat es e pme exsmnte n e n a nenadad de hael dmae tat en ls m m en s maespas sales D n en e en n nept neptss s snes nes mdes qe em aa esa anedad e ss ees de dón • De 4 m me e a e ema ma ges g esaa de se sed dss sgads e se ade en en m mas as de dta ems: l sms s msm m s et ee e eme me m m Hc s m c cn n . . ad a alid alid cm acó acó fe n l ade ade[[ )) Un cia d e heg ó ónn n ndd a ag f fdm mn e e a a aó ónn ó ó a a hae e nan nan d a ] e e la a in� a a µn dde có có l[ l[ c el cnce e hegmníaee hegmnía ee adne d deen em[ em[] aend cmen " ó a 'a gea d la e Tat D Tla Dücnaro de de Cics Soal H E E n n S S 8 8
Aprtes de na diác n-armea
31
e este mdo e oe oeoo de d e o o egemnco egemnco es e s ogra ogra qe a a comprensn de o qe q e scede en a adacn de so coo de categís categís modeo modeoss· en sentdos y siicados comuicacioaes y coaos se iidos como e úni md pb nón a aón l en el mun. Ese proceso en sí msmo poa concons peso e e ne o desconoe no mpca de mdo a no esenca oas cosmoso nes peden se apatadas o e no mpia e sen expadas e esa rma e ex exn ne e ne enn p pte ten na aente entess de amb amb tnfav, de o c se pede iferr e l hegemn n e nvulnerab y s caca tta; por e conraro, en m a elg elg ee n de n o o om tal ecaca de i
22 edun eneñanza en onn u n pena penam men en heemn
o edcao a sdo preocpacn de a maidd en tao pca soca nnseca a a necesdad de sssenca como gpo mno En e sedo o edcao sosene dendad en e eco de nsmr, co cia orncdad e conno de snos y scados en eencas mos y saees e permitan a conseran, desrlo y pogreso en e conocmento de as geneacones esde es perspec apna a parr de eo mo de rometeo a a ecesdad mna de compese de nr como no de os meos pos es para acana s ped s paeada, a edcacn esv presente en stoa de man dad cada en a de prieo ene ecceros sacerdoes, maesos pasores ías o proeas, qenes de gún modo eneñaban tand o sado ssemadose es prá al nennal en ntepren de ndes psadores, desde nedad en o reoso pasando por e pen smento eo a acn toms asa neso aca Foca y s denca en a ncacn de pr aber 21
21
Mihl Mi hl Foca Focal l,, H H j j, , dioria dioriall L Piqueta Es Esa a 1994.
L sñ om pue pue
32
i mo o Roió F i dió o beo peo omo e de oee m de do do r iee p mpi po En oeto, e cio d los ssms eduos ozcó escor e conocmos hoy se debe anfmió socl qe l esr esctr nte de mdo e esctr el[ l[] · En esj esjme me ep e e cpitsmo cpitsmo s empiez ges l fmucó de u se espícmte eduivo" q se econoe omo iio el desaolo cnco l duccó2
E ete mo met idd de o edo omoe e oomieto e eie e pri momto be eo Í Í ompiedo o o o mo mo y moatzando eo do e e eo die omó de be poio e lo e o o o e m id d poo od pt ro roo o o e peede de o edo o oiedd "it , y i e e deold eommee opotd oe oomieo ddo ó y omo eoió empí ica práa d e eidd idd Ao , ó e e l o y dee e y o e mo e d de e e i i oe oe de eneñn d el e dde dd omo te e mo ooo q p o e Ier omo e Fi y todo mdo opo. oepo oepo meie me iee e y l oepó mode p d podd po J Amó omeo qe pm e mo de eeñ e eso po10 xpedo xpedo e ep epmo moo o po po Fi Bo 657 Comeo po pot, o ob Ddác Magn¡ ee texo io d did oi ee e ó d Dí Bg, ''Ls oes de ác", k Aoog d CU, de sdos s Uivdd-N xco 1991. 2
Apoes d n c no-pre
33
Ua ma eisa eisa de ige ige pesae se a rm rmac ac del se la ca eea a ee ee • P Pc c s s sesampas dde se ecce l 'rde de aa leza cm eleme de de ls ppess dccas. • a ma de gzac p esea qe esaece Vais ps de espai d aced aced c edad e dad d ls l s ls. ls. Gdes ps de as de ccm seg el gp de lms (a md md de pa de es ess) s) a eseaza smea e grps ee a a csca eseaza id da a de épca. Comeo a o e moed r mpo de e eión ión[[. pe e os oicos y s rsis de s1 mo y pp e eos; hce pops lg ns e as nqiedes úsµas apciones, eaborcones ue onfmn pte de eth qe le es popo. popo. Desde ese ug constuye prdg edvo ed vo posbe y neesro sur disusos páas páas ]] qe tv tvies ies dos paos: a) e de a nomadd e isón eso b e e abis popo e oio de meso23
N se pede egar a imprca de l mddad epea e e desa rll y csc de cimi de mdad Tamé es e g ee as asce ced de e de ese emp y ss grdes pesadres qe a y peve eacdse iscme pe acs e s eseca y pr ps p s s: s: el e l de ca desde a a edcac edcac de hegemc hegemc sca pc ecmc y c c aa aad d e e a rci rcidad dad psi e cec y cc cc ea eall e e l p y capalis e ecm ecmc c s desde es pe pespec specaa qe e ecpea ecpe a el carce carce sciis s ciisc c a a de a edcac e geer cm e a idácca e pcla La edca ci desde des de e erpea la lad adc ca a e pps ppss s y lad s s y ad pyecs de prmc seva y scl la ddácc e a reslc c 23 G M M J JA Ci: Ti e Una ayctoria emp", tsis d maesta Pdago. Ftad d Fosí L Di Di e e e e P P UA Mé 994
34
La ensñanza cm a a ida
cra e sabe y saber, hacer nsaza d lo patado como propósto y desoo socia. En st contexto, aduere revnia comprner a a educación como 'interencón const d los hombs n l apndaje de oo ombres con e obo d oritlos n na deterda reccón "Por o ato educr es una acidad da a ansm l usias a aés d a sfrmaón d los suetos trvinn_o n sus pro cesos de aprenzaj aa educa s pso enncs, dn n u sendo s petende que ls suetos se nsren y cómo s a de ntrvr en el apenzaj o dio d oa manra ué onaón s pretene dar a ls procesos de apraj2 Así pnteada a educación, la didáca reaando r eaando párrafs anterores se dene dene en n speco speco parcu parcu de su prbáca, prbáca, de reexó reexón n eórica y cnica acrca d a accón n ensñ a os sujtos d aprnda con toa la rsponsabiidad soal ue o mpca Frete a este pateaeno ue s en desrrono s p� rm lgas pegus nculntes como: ¿de ué mra v Amica Laa est proceso europo Cómo ntevn est procso d egemonzón n nueso cnnt? en Améa Améa Lna 23. 2 3. Una v v n n hstric- hstric-a a d l eu en
En mca aa poan señle dos periodos deterates en la congracón del pnsameto y accón n l conente l coo coo y . ue lgunos autores denoinan neoool Durate el rier periodo la av a englación como sumnto de doacón y pene ión ulua n la doblgón d los navos sus csmbrs ncas tanto cenfca como tcnicas. E segundo peioo ene lua en el so X su denoaión su ua suacón d dpendna conómca conómca uura así como ua dpedna ds el pto d is poíco; est s Man A mo, "Elabración cuiua y adzaj clcv a ducació g acaa Jog Wrth y Mal Argm m (cp (cps s) ) é/ é/ C-S e Pub Pubcac cacn nes es Msce Msceán ánas as núm. núm. 64 646 6 Baa 198 1 986. 6.
Aportes de ua diácia n-pamtl
35
ped de gcó a dde educcón cumpe ppe dm lpme ped sg desde m pu de s, esd emal ue se ansm en n pa ees ms en ess es esand nes sta y cmpndns sta nes s s l l negaón l 2 mee p m de Hen Cts nsmuó ness genes en de eene y et eó cóc t e pecd, e Cs cccad cad l dmes dmesccó ccó e me de Ds y la ma de ms y mcs gens p s sgn l feóm epe de l nqscó e se y spcó e dse y e eneczme de ts y csmes psbldd de mnee et mem en as ces pe y tenms eó y edms lee y esc y cmenzams se cla, sms a· csmsón eucnc del mud y u m de cmpse en l Due el segud ped, sgend c stcón amgua de se es pe s se se sell u es e d pdamee pdamee amg depe ete en s denament sc. � Aé La os oso o de Comte ejeció su prc prcp p nfenc ct ct en en
os· es ese ezos zos por ef ef ) ) l educcin speio pr q qe spo spones nesee os peos de e e Ls ecoís ds poesists y los gobi gobiees eecos esbs e n dzgo bdo de doino sstemáco de l cenciode. cios niverddes, cdemis e nstuos nst uos posones se consden decds pa e
s cm e mpe en mnt e m s gentes e ed d d l pe pe e el e l se ess spees, e e de z ed esl, esl, es dec,e e ccen epe e·ese sentd e eces m mltpcdes de ese ·se se y q q ess ess gndes de pc supe Ó d espes q cóm y pa q esea scad cad mesó pc ta de pedagó cm de dcc. 2 J Pt y R Ke ct. Leslie yoos, C, Ba Bael elon on 1991 19 91..
L señ omo t v
En Mxc Ga Barrda 18888) apó p pm m a a cm ón cda pr prdn Jáz c a a rrma d dcón a a cracón d d a Ecela acn Ppaaa Ppaaa mm n c q e c dmn amó bn n cn P Díaz n Mx c 876) anmbrar " cnc. arme n Agta, cn a a acón de a cncda E caa ma d Pr c Prná ná dnd dnd na óla ól a pmcón pm cón d d d an an se dr d p l Eca Mla n Ba mpada p Bnamn Cnan 836891) En C, In Pdaóc d d a Udad d C ó cn Venn er (852-919) n mp crc crcer ers s gne de de a eo de la edcin de pmeamene, énfss n el preizje de
L nuena poss se avere
sitrs colocds en n eaqí odd; en segndo g, e cen ssgo vob lo cico prácco en conosió los estios hmnscos en terce lg l dhesn l seculsmo a cono est
En cnx ddácc pnad p Cm, cnánd a dcpna crn cn pnan cnc n rdnar racna n n són nients enopéos e str en ese sen ( que e su jena su ald sujeto que n n). E da d maz eav cnn, cn an mca n má ae ppa d a acón n pc de den óc pr man auicente acaánd cn n n má écc a pr d dc d 950 y el acac de drlm m parcr na d n_acn má an n nd n naa aada p l dc n n D Barra Barra q a d pnp d cn dnn naón d dácc cn rd n anc 'd d a Pda Ind e emaca en n da ad n Una d cr prmác Una ón cóca cnrda n a d cap ma prc da n crn nn
Aprts d ua
didáctca
n-prme
37
omri mo mo, o oo oog rm oro omo Irio mbié i omér m rror orro e o áo o No omo g m o ir miitr miitr myo o o E t mito ao ib ri á omo ili ro ili ro or o r é é é o o o ib má bi á y o o E o io m mo mo , mor rmo mlio o l t iio báo or oi o X. o oyo mi o ro y go o tio romoi i omo mio y oti rái tooét rrr mrro mr ro rro rro mo m o im o igo ii y oiro o go or t omji omji htro-o ht ro-o o o r r mi mi i ioo g roi y té Lo io mi r oo o 27
rgio mi r y mo o h iio y o r or Pér o o o om Ng o bo y mto oi o y oi ti lo mmo o "oomo iir o rl 2 Ee Qnr, Qnr, "Medlg "Medlg de cnsó cnsó cw ivl locl locl R L LP
ú 8 C S S C 194 194..
,
11. HI UNA DIDCTIC NO-PETR
Q
LGUNAS ONSIDERAONS RES
E rs r s s d rs séc ócs ó cs ds áscm ds ds s ism ism d s c c H mm ls sss cc d dd r didc Pedgoa o om en Crt Crtc d c c cm cm scr cm c dl l ccó smi s ácc dc c scció isóc-sc s ci ó c E s sd má u i iss ss d rmó rmó d ss rs ss ls cr s cmrsó c ss sci & ss ss s si i rr d ismr lm s scs álss Au mrá s ss cmú s drccrá l ús sss ics 1
2
l r g Zn l Clgi Mé s ls l s isólgs isólgs ás lans l ans éa Lana Lana Ss lani lanis s an n a a s si in n ni asg a aa xpla-sp l is paa alzarl n p sna l sj a spranza p s pr p E ss bas á áss pans pans pn saas: l l L 2a ión Eal gl X 201 l í rl Sgl ; z l Ei Eia all nhps, nhps, 992 El El Cl Cl Mé Méx x 997 99 7 m C Mxi, 9 blión n s s Ja Ja R R la Uns Unsa a Hnis Hnis Ci Ci a ng Chl 996
40
eeña c ete a la via
esea eea ésta cm p del pm mooón de dell des deseeo de s sbe be e mn en evos onen hcoJ exs ese sbe E ese se y e a apetaa sess esarra a ccó aqes paeames qe sp ese eqe ácc qe em nomel cm sset e a pbzo e in go cm te paca epstm epstm aa prste pta tra, e es m e m preela ón noieno qe se ac se a ase e a mz i cm ma e aálss teóc y esecal Es ma epstémca tma cm pt eera e aálss a d hon qe aqee se y sca s es que l cnsen E ese se es ccscaa e psen sm qee c acecer acec er sep sepe e yun� se p o p l en momenf q a e s cmpscó n h n hs hs dánse un hi po e. Es e ese nse po se qe se ca los ses qe hn l his e a s cmpea sea e esea qe mpca empe a o, es ecr es e s cpea emca ca y c aa a qe se c crma rma l sca sca Es e esa cmpea e se, qe s sets craes qe sms a ms es esa ma e y acar e e m mas qe s ac e la esó e cscee y csete es ecr e ter e e a nu un ond ss. Se c ca a as ms e psa p sa y e acta e e m y aeaas e acó smaas y e amaó sea y cec e e rccme e cas paas E ese tee e ms e sr pesar y actar se a ea ps de penmeno ión mo mo so nes smbs sens s dos n n s que o oss ne s1e s1eü n ánlo c ns ns 3
ón del mno
Ess spests s pests epsémc epsémcss qe s e e patea patea aqea m e esear acamte cetra e on ono oie ien noo cn n escozos 3 l pe pe de cci cció ó d om�o l l loo oo tua tua es desaoad mpa mee p Pat, Vt Vtk k Be aw dee la pioloa poda omo os ple ple t del del a a y l a a d efda. efda.
Hi un ddácta o-pramel
41
mgii a lgmad dad m rdad nci nt rd a n naa aa a l mn d !Onimnt s n i pn g l iimi mi " qu cn m mp p d l d am am pr ls nmn n n l aa aa an d a na a na dn pdan r a E dcr aa a nana nada n m para qué dd l miza mizan n d d l dpna dp na paa pnar n nd n /quié rgd n man lpa pa u uéé E mpla a l qué m l quié u aad m pu pa Cn a l ncmit rgna n n la dplna in pr nar, nar, n la nn n n matra d da da d xin d dnr ian n apr dcplnr paa rn l nd d a gnacn dicplinr m a prna la tr gam am nd gniad n a. L d i d d d a n n cl cl An dd l pt d t aajand n r d a raldad d n m h nñant n adad ana n n l ma dn dar prgramn aml u ua ps su uaa qu m mp pd d p sña m p ial p pa a p pm mó ó d a d s s ' mia d d:: lpi i i s sa4 a4 mia • ncmn m nin d nd gnad d d rd d rprnt rprntacn acn a a a a i iada. ada. • A m dd d a rriadad ntxa a dad ha d u a a a qu qu au u sjó im Óm m dl i cn atn n mnd d cin ada n a n acn d nnza apnda nrta E a mprn mprnn n la prmi pr mi pnci pnci n d n mint apacidad d d prmra d an anma xp nd al t nr m im n ant mna a aé d lng lng iim m ac acd d nn ig igian ian na raada nnntmn n prp pr d aplgzan
42
La enseñaz como puete a la vda
S dra eé q e e a, ga rir d rar y a e ea a q q r ed ed d r r r r re re r e a a y xye de erd A, a r ! ! í íaa de dell nte te ten n ll i, eiir qé ere e Pag C ia C gd ea g e e e r é dad e r y gi edgg re e q eear, e a y e eera re r e a d m e eea el n n n n l l en n n de s ss s levs
E edg e g e a e d grde e la e ea dea q el ie dl Her Her e ei ei e gd nres e , e a de rde éi, y ea y a gd e der g ¿ gg de re, e e e rx de aera d l d aá a e eg e dg re e edre qe d dearra e ag e H e, eg aa Fee y edga e i, , , Gé M y e á a a S e e r ra d aá eie , ed e eea e grr rCen de l _hmn · a en l e a n gerale e en a a r qe e a q de de x elae ee e e, e e e Aee C E Hrdd
4 Esos opos y ss ds sys só s om y y pom o hrmé r o s d spo spo p rdd dd hsó oó d ooo dod o so é y r ro-so s om m dor dor d r ró ó d dáogo d osso d rró pm d s mmo y d osó d smoos o omprsó prodm pro dm m d mdo. s m s o u psmo sgso y o oo o y so ddo por rodd é y osmosó dogm mod A modo d sss omprs y d d ojó o s s p p oo psmo psmoo o d prs po mm omo dgo omo C C d R y os ors o rom d h Fo Hen Henéu éu sje sje so sos sopos psé psémop mopdg dgos os so s s d c nat4 sdo d od ó m por odd smó so dd ó d d ss óomos d ss msms d s d m m d ms dus u m m d s s d d m m ud ethos, d só d sms s sm m ss só d s s s s y xmó s d d ss A oó ord ood ágo d oó ps o-pdgóg g pd omo mo o o y ro d d pos ddá ddá só s ó dd dd do prm g d sdm o mo psó do d po ps dá os op su su sube subev vd d n n su su cnfgurón hitcosoa
go dsd s ám d rsgó d dsos pors s dso moo d rr d p mos rdo Michel Fol Folt t Hrné Hrné d dmj to to L Pqua Pqua,, Espñ Esp ñ 1994.
44
La enseñaza oo puee a la vda
omo o igó y d áda5 a rmr aromaó tó a da ta arma ma a áa oaam a omo it itmo mo idáo idá o d a Dáa Pro Proma maador adoraa Igadora dm ao o agoa ta iaia y mo mo agoa to a aooa mo má am a lo a a o, o , or o r lo ro o rirao rorda l aátr aroimaió aroimai ó y d arr arr a moo miar y a ar r dáa. NSEÑANZ COMO POOTOA E ONTCIÓN E AORREFERNCIAS CON NO FOO
rlaió o o go dlaado romo a d a orao tmaiaa Pdagoga omo Ca Cra: ¿mo l Pg-
a p on n n el el mo modo do aut utn n d una una mane mane s snt ntaa a l del psicoanáli?
o i odo ria d mi to d a dáa omo aio d rió-aó d a ñaza omo ia, to roió, d rdo o mao, la á otrao a aó r y aroi a oha d a y ar o o oao at atao ao A odo d aroimao ata omo ó a, l seno ra r a ñaa t maro rra seno di oaa o a oó ima d ro ddáa n aa ao aoiéa iéa a rota diáa oara Lgo d a fn malomo ma d ia daa amao oto ro aradora orma a ora y or úmo, raar ago aor aia a aió áa oo y rma a a Didáa Promaadora Igraora I graora omo tto oaa r ra a 6
5 n more more esr esrro roJlJloo de s ap uede vsl vslmbrrs mbrrsee en '½o p ensun didáca didá ca no me e esta esta mism mismaa ó ó de e ee Conesaone Conesa oness cs Grpo Grpo H to to EDU Neuqué, Neuqué, rgn rgn 206. 6 se conepto es aoddo oddo en en "Did "Didá át ta a p po oem emao ao e integora w E UA, o eme 1993
Haia una ddátca o-parmetral
45
E l a sña adq sa rsa s l p pm mv vr r m pa pa aa él umas abr c s l m aa avam s dc hr c ca a u u pa x maal araz m aral. Es dsd s cs d aó q s can ras nt
a� c s arcas acs csds a d s ccas y as q dad a aldad y a s dad d sas d accat d di a la aala d as csas ss cs y rac racs s E s sd dsaía caa aí ds las s d g l Cundo a Cundo a coini rtnd r más á d d org orgn nado ado,, rm sup supr r direcia ene exstecia y sgnfcad, ene heco y saber, transrmado a sbjdad n hozont e la ldad posib d convrrse e conido d nevs expees[ expees[] Desde s pspecva, debemos cebr l seto omo una síntss d pcs ente drs 1nta d st con vencia de s[. s[.7
E a ccca d s s c d as m m ss y ss iailia y iliar adas s rdand sras arncas sjas y scas s a s d ss cs q aas s crs y l la acr dsacr q casn ss sas ss sís adq sd y sgcad la có y ss acc a ccs s ir ir cda n r; iand las scas cas d accó a as d a có sa cracó d có s la sacó a d da s ct d pr ypara ads l q s arca l s araa s , at i c s y n racó c s s cac c l so d s sr d sar d 7
1992.
H Zcmcm L hn l rn 1 1 tAp tAp-El El Clg Clg d Méxo,
La nsña oo pn a a va
46
icie de ipace ipace reccda reccd a pmaece; pmaec e; de ama ama ma ma de d e edr edr E a exa ad ecllaacc ec llaacc earia de eer ccieemee hacere cr de e e ee e ee ed a apcac e hca e e cec E cm eea de da ceaa pa de mee < de ea de de e del de la edad de aeea de er de la mpa a aer de s e a redd c cl .] .] e poa dl onno oo pa de na apopaón ás opla d la lidad no pd ds a na esón óga sno q á ie ene elonse elonse on on na dispos disposón ón ntad en la popa popa ova ova ón nna dl sjo pa nsa aldad lo q s na o a ayo qza de ss ozones d da da y d s aonoúa oo se pens pense. e. a ás eoue xpsón d sta nesdad s slza n os ngajes gesa does d aidad8
ecrr e cac e dee E dede e perpeca e e ecrr pe e cac c a cceca de ee de p d aer ccee de actar e a epalidad de a e haa Ech mm e E/ a lberd
n dfva la ns nsza za da, d dd d es es pspa pspa pos posa a posos d apndzajjs tnsavos apndza tnsavos a avs de de:: la pooón pooón del del dseo d sa d sí y d ndo n n l u s v y de xp xps s s sae sae n a a aón ón onsn del poyeo ooe os y poye lo sujeo en ood naón de oodinaons tses.
A repec a md de e e em l ch p p d d rde pead e de ea épca Cel Caa H Zeea e per ce "¿Cá e ec a i e cer cer e ee de e h h á a d dedad crpral i cm mpe era r ca?[. E ea prec e pr el pre[. pre[. ]
a Ib
9
Coeus Caoai " stao jo oy' El PT PT / / N Vs Bs s 992 1
H un didct nat
47
l c Zmn: br sars sars n add add s ho u ta ta ra ra o n so cm n dso d concmino s s u onars on qda rsnao n nrr d dtrmndos onsctos s hc ncsao ansds dsd cs xgncas ócs, ma c dlao d cncin E u cnc consty cad vz má un am d h h a[ a[.] consoa cons sn ue d nra pa h d la hso sco d scn d roys10
s a l sen q la ns nrá n sta s, aé n cál srá l a an n/ / de fna au aut tooiéa pe pens nsar ar 1na nopaml en el ma una Pe Peg ggí gíaa oo e ena C C Es rfrnci rá n la cnsccón tórc s rl nc_sn n s cm cma a n e e h beva j nc_ , el cnc a y n ns cs n s rc rc n siaón de neñanzay nzje. Es n taone i cncrta n a s co, r
n s n s cr cm nci rca n l ncsn tm q ns c hsócs En s sn rad s n srs cns q s cn s cs stóc-cr y c-cnóc, ls ls s ss n s s ás xns xnss.s. Ess cns crn sicinas n ác m n y n n al al cnss n cón sc-mr sc- mr s r ra a y c manmnt l n ss cmnns s s sc, el uuum, in rmác ácc, s cnsy cn bs n s reo reos s de rea re a d d s ss hsóics hsó ics cnrm cnrm cm cm,, scá scáns ns l l s s sl -nc y scna scna n sj y s s s hsi n cs crs 1
lO
n u u Z D D b b C C d M M 9 1 Vés Ah Mn Vés Mno o Ú Ú PIE, Sa d C, 196
48
La enanza oo pete a a v
t qu n ndi dl gm l c con on nd doos di dis nes, l j q nmn n inmn d n a r nidd l q n n l d di nrir nmón rinl q dnd dqrn ran d mdó m -q ng ng m ad ad d r d d n n m nr n ón -onominto n; n n q lm 12
unt fxvpobkmzdo y tobog. nt t vrbmzdo rbmzdo n r egegn
t ntamnt dd inmnt q r m d món n mnt mnt mn mn inl r g l n r-n. m rr ll gnta n r rm m m mé é n n n gna q n n rgnt d rgnt tré d qd n nn sli d ntrmmint nn nn q n mn mn int int q. q. M rr m n gn d sno q rm n ini mt q gnt l nd gn d ntr eea n n nd im d rntn q ngr m i q n idn q n d ind mazánnos n na rt ald nmint in n gnt nt q man n n mr m rll d nid nid r r ma ni n mi gn q gnrn d m ntr rgnt q tln r d dd q nn n ntat nig m n/ daand/ n d mm d en mnd teién n d r r ntr qé e e q n m a n mr q m antment dn d ns� tcón l mj 2 enas édit éd itas as q qí ísim sima a e e ese so pu pu s e dseño dseño c c ar ar aó ddáa ddáa e a Escuel e c che he e Coo Coon naa Su S uza za Ur Ur 1 4 o an an droao la nno nno ccó ón n peo con ges aan an ss e s seo a Escea Escea A "F "F e Ro Negr; e e medo, medo, úm úm 46 de Neuq Neuq w w 9 99-9 9-93 3 o o a decó de pofeo pofeoaa Ma Ma Moeee y l Moe la asor soraa pda pda Ga Ga Paj. Paj.
H iái me
49
e l med e e e ú el omb e lo lm e clu del pemieto col qe . r De o e e fqer u u oi me y exrodd bou iture m á e mer, e eg[ eg[ ]] de o e e e e ope ope ee e me e e o o y o eeio ene eo y l er, ee e clclo gomee egud el mmo de er e u ve o poble d l l me( me(]] 13
Aurs cm Fr s Pe ía ía de pn; rms rmscc s s ca sa a44 Fcl s l seto, mr Vd mdo g u cs csmi ctr prcó cm r p pr pr s sr se en cc c s y m lcs y igicis qu s csy str s q ss siccs c cs sy y. . Es s prc s qu s l pxis r ii y sci y pr pcr xpsó c-csuc msm s s prsp prspc c prpg prpg Dácc rl rlm mr r gr prg prgua ua --u rmp rmp l l s s i i us c pcmt l s E st sq s r s spcis emn cu c l l r-scurim s cmprsió s y mu lció l cm a As s u sp gsts y ptc cp pr r s s l p más qu rsps r csi más s cs y pr prjs rrfrcls l máa mim gr-prr l s sr s s s mst qué e a abe be crr ne tene rmcón cir s st u prcs cmp más qu c-par cs tucció ss y sics. 14
15
1 C C PO PO Ty� Ei EiA, A, E E 8 8 . 26 26
Ge V método, E Síueme S 2 1 5 Et Qir "i "iá á e terr Cua Cuaos os Pog4 ENEP Aón, U, Mé e e 19 193 3
so
La nsñanza co · 1 vid
l cmer l n nr r 1a 1ab brr se e me a d d·· sab sab se ee sól ee aes s ami ee eseñes y ses e e ajj e a mee ee qe qe esa a a e 1 1n n p p rr hacc ci Cr m e a la cscció s e sms sigs sgcas e se cs e n meáas aces aces smóicas qe se asme asme e cig cigs s güsc güscss es e ege e e rgme roecs roecs qe qe ace a cnv cn vn n m m c cn n pfn nd d sn c d bd bd dm aa al al � ecr ma pr n a l varaón l na l m in in n n d n n in na sa asec ácic es e em bga es a acó a ca l eseñae a e s ses e aeiaje eca ces e d e s bga c ese a esó e ss seies a eaa cscs e ieeació ceca c e e ecia el eccme e a ecació ceca asiáa a ia ggaa squica cal l ece c e es em em acee slcee esci e zs e s a isa eme sól ecc mie egiss e aeiaes vecaes s e ae l sc ra ecsr semear cces sices eócismeaes A aés aés e egas ee remaas se iea y iza ese mar cca e ii xc ameal cecamee e eas eas asmaas qe cesamee caa e s em leá c e á la acció ecesaa aa qe ese ces sea e aeiae s. T s a ees imi a m aa _ iácca ue e la cse ra · nn paá ara alas ara sca es cels a ácca qe a as e la accó ecaa e eseña mea sees aós ceas es Y lm qise aa ce ess isas elexies ccar a al re ese ga esa aseñ qe emsó c s ia es eca e es se aeese e tn tna a pr pr hmanzón e m e s ae s aaca c la ecgacó el s msm ac mei e esió y eesió e más es e s cse cm sees hmas: a emca a asó e a cgreca
Haca ua ddáctca oaameta
51
d n h n d c obidd d resi o como oddd, o io n ig d mi mi n n jci to o ám ám d i oc Es pecso aevese a a deci cienfcmene, y no baabamente, baabamente, que estudamos aedemos nseñmos y coocmos con nueso cueo eo Con os senmeos, con as emociones co los deseos con os miedos con as dudas, con a asió y tmié con a azón cca Jmás sóo con esta úima s recso aeese a jams coo o cognvo de o emocol[.} 6
16
194.
Palo Freire, "Prmeras parbrs,
ita S X,
111. CONTENIDO DIDÁCTICO Est Qua
1 . GUNA GUNAS S COSIDIONES COSIDIONES PRVIAS PRVIAS
c áEn prme térmno convena expcar ué se enende po c o en esta popuesta. Po contndo ddáctco se entenderá t t aq aque p pb b d e e eeñ eñ rni. Indudabmente, conteido ddcco, as compendd, se asma en u unirso ampo compejo dode no odo s gal e la msma intenconalidad al se enseñado ¿Q epesenan os coendo ddáccos en la escuea? Represenn ano ncias como expeiencias conceptuazaciones que en consucciones mbóicas de sedos sgnfcados congua u ssema de epesencones 1 u uee eee eeena nan n iden idenf fcan an an ano o a os sujet sujetos os de una sociedad como a a sociedad en su conjuo El coneido ddácco, aí pedo conleva en s a aqueo que ntere sa sea consedo en e devenir hsórco cra de ua socedad, as como a a geneación de nueos conocmientos que den cuena de u pesene sem pe hsoado coyal ¿Qu sifca so? Que lo que se enseña o no, en suacones de ense ñana apredizae, escoaes o no escoares ene una pronda cdenca r a m e s s manfs manfs nes nes la del co ano en e r Am Am l lna n nt nt al n t t, ,El dtoal dtoal db db 7 y Hombre tl Alt B 10 53
La eeñaza ee a a a
54
t t c tr mr pc a tm cr cr = prt cr ó = ptal al de de c ctc tc de i-iamb ea pt óc E E amb ce et y � � 1 1 e i i1ev 1eva a D t m m cru cruc có ó m m c cu u mc có crmcó m mc cm c an crmn un prct rm r cmprnr m cr cmpr a m d uev c p atE cm c pg pr c nm mp har C có có ctid c a br gc c id de ea
L iemlgc m p l c de eeñaa A p pt pt r c prr: cm e dde e e eca l l cte cteid id cc c? ? ¿qu et etáá de ea ea p pi idad de c? ccó ct ñ mpc cmrm c praa at el c cm m c u áu raamie c a a pr có r mn mm n . Et g ram trmn gn mnr c r cm c trm qu cm pa qu se cce qu cm para e eeña p tant qu Prm rmuy nécmt cm m r p an cnt an s á águl de raie nt r. t r rpc ptu nt U mr cc t t a er x c c c c nt r r m u pcó r r m ccr gr p Vé Véaas Ls Ls ss sse e / / , N N Viió Viió, , Be , 88.
Ceid dcc
55
a dd da ró óia d sr j l r, id md al, 'n. A sa rma d arda dl it d la radad s a da laa dsd ara v l a a a s a sr ó ssmaada mtdlóamt sda r at a a l Dsd l Dsd st st ariga l t t _ s s sty st y rma agmda rt d ls ms y ss rglardads As a só tóra s rga ats d ral, hton os s fóms d ds s dmsaó d das dsrs y dads m its ras als Es st a rsta aralia l onomnto a s d sss imt is Eml d s s s s dds siads ls a tls iams riars ls ms d la ada rdó da s s rs al d a raldad s nnmnto o d la aó d d y s all d ss mas mas ór , s ismaó aa a s d no om mn ntoto na s , s a r o qu a an noo br brn n nnr/rara sr moo moono no E sta rsa ay ga aa y s sdad, s s óms d a ralad y s laó nt rasa s stids y sig ads rga rga a ls s sd d a as rsas s t t stó, s saadd La a d d las l as mia mias s d gl a a stm stm s nnrvo E sa rma d arda d r s ga / qu su a s st u n u u oan omo ao a or n non ' 1 u Co Con n or tan tan mn mnnn h hst st a a qu s st no n un nt nt unral otna3 E sa rma d ardar d l r ay rdads drmadas ht onon hn onto s dsy y sa a ra sadad l de de pe que e de e e ceí de álii epc e pee pe e l efexe efexe que Hu Hu Zeel Zeel e ell ll en ppet ppet epti: e l "cn nitc n itc i E de enc enc ple ple Horz de razn Iy II, l l tp Bl Bl p 99 992 2
6
a aa t a a va
E l coocm coocmi io o s í cosccó d sdos y sgcdos4 q s cor ssm d rpsos s ssm d prcos smócs s l d ddd los grpos rpo s m mos os s m mpo po y spco s pmo o s cooc o s "pccó d mdo sio s tn nt v d o r mcnón d m ii ii d d in inm mntar ntar vmn n E n áng ángul ul d z znam nameent aa en l n na a n un d n i i qu qu i u u d d n n n n d d ll a4 d scs scsos os "ds c y d c dl de pr d d srs progócos progócos rco ocmo d mcromdo como coscor d mcomdo s lo q Vygok domó prd "coxl dléco l g s s procso d dpció c y Frd p como co d rdd p sdos Dsd só prmrdm ccoda gds psdos y pomoors d d l d dsd glo d romo xplc o ro smdos dogm órcopcos y sórcos s pcó smdos como cso d l o pscogc ms orms d cods prosos pro sos d d coocmo coocmo vl vlss d om pljdd cd más dsos dco o mp mpic ic o oo o dscoocr dscoo cr s cosccos cosccos ó� cs y ccs como oocmo ssmdo d sóc m d dsos spcos d l dd o s gú modo rdccosmo opoóco so mpc l n n dl nmn amud e fc fcn n l n n so o sóo só o c oocmo oocmo cco cco so lo r ro r o ds rccos s s soo y r rc c ó ó co srpos srpos y cos cos ccos d coocimo sco cgo complo Sgú o dco s pos o impor o s s nnd na m nmint d so q lo mpo s s psrs y ps rdd como cdd ml cos d ds d sgic 4 t t a la l a valra valra ó ó d d d ad ad va va Jr Br Br r,r, j dtal aa aa adrd adr d 990
d dd
57
cns, rcnd cns, rcnd l l dd dd cn dánds dánd s5 p próncmn cn m n pcs sjs rsjs, l pr ds. Cn l c s ms s un zns cncn l p d mpnsd, crnd cncm mpr hsóc snd pc s l ab6 d ls mcspc d ccón cn scl cn cnsm l mnd Cn s n s n xpcnd d clr l mprnc dnd ps psmc n n ps n cncmn d r n n dncó dncó d l dccó dccón n dl md d cnd dncón d s prpóss ms cs s l nsñnz drm l nsñnz nn prclr, prclr, l dccón dcc ón n n d pr · cmndd d s mrn L dch cmprm slcc d s cnds ddccs n í h hc caa mplcn; pcón cc cncnc d la lí n p n u dad á c d a n s plnms cm v ta ¿r d pcón p src? r d p , dta dta l l qu my a aa a qué a a l a a s cs la Es s n a scd mr ccón ps n cr ds s prsns s lmns nsr pr s ccó rmdr n s sd s cnd. cnd. Y s ccón scn dn l mpm ccón d nsñr l dnsdd d s ccón pí. Y cm d ccón píc, ss cns n nrcón s r-ccón cn s mprl spcl spnd spcs ds cm l sócs szds Es s n pcón smpr s prsn, más d cnc d n rón rón n n a ma ma pséma ppues p prr ug emema en sus sus apes e n a s só ó aa pen s s Hg Hg emman una epsma d a na l Iy II, a a An Anp ps, s, aqu aqu des desaa asps qu q u ha ha a pesee pesee m m coyuna "a darse. 6 Lo 'inédito como concpto aq nco es abjado por Paulo Fe e P g Edt Sg X Mé Mé 93 93
58
La enseñanza com puete a l vda
Po lo gn hy muho mtrl sto l sp spo, o, ns�s pás dus son dmnads más q po lón onsent on sndo d o qu s ensñ y po qué s nsñ, po l oó d modlos dos d ndn don; modos q s intln ini in i y pamlmn pamlmnt t y ]ug ]ug s podun o: myo o n no o dd. Eso, idudbmnt, obr myor d ls vs posibdd d vozr l n omo podto d y n l pop l, n popio dv D mn l stoy stdo impo l ón o poagoismo d queos donts ompomdos on un pnsmno río o u no s o msmo u e n n psn psnoo cí q esi esiif ifan an l d dd d on n l os osoo d nsñanz nsñanz y pndizj y lmnt lmnt "on dn po món d os Sn mbago lo u tmbién dbos sb s q omo menonó en ó ón n on la po oo so so d los ont ontid idos os píss omo el nusto y Lnoméi, en gen, éss son rs nsynts u en l id no s ogin sgá sindo sos sldos po lo s mpotn la wlun encnse z u d l cun si ecv do y sgnifando e s xns s s gán pad po Antono Gmsci h ya s id d nne lgunos ños
.2 A A c cón ón l n ne enn id c c p d Coón, nus nus u dión d ooón, ooón, n sndo d olo y xsni d oloi onsgo l snc d n pas mpes L olo pr s l su n su spo l vsnto do n múps ms d ción smbói dl o o lo q p onu s y un ck cknn món d L pa pomv el dsoo l l n sob o la de" " ly l de sgnd s dsg p pod mods n se l e s s I I sy d .
Cntendo didáctc
59
ds H ad l H l sda sda r d a cca c ca a cca cca ds asa d loba ap pdra drar r ca cica curlm d má sad sad d s ijs ms s msa msa rcs c cam aasladr d scai d caia dd d s raad r bacs us rs "ad ims ca a rads cmudads s a d ua asacac acada r s s s dl aa aa ra rad d Úa cla d a aam am ccd dl makeng a ac ac d a acaci a udar "ra "ra d mrcad mds d cmcac masa acma s rcss scal cb a mda, a cu a cla l ma-me s fra ado do,, asma dsbuja a s d sabr cad aas s stá infr pen nar ar medit fxvo pe pens nsar ar práctco prác tco mcaza acc d pe ss si a búsuda d a barr r arcr a czado a rdo s sd má acadcam ms sim c as simb c c s s u sa sa m m dad r racu racuadas adas sbr sbr d so rr rri is s dliads dliads ru russ ss duca ducaas as c bas libracsadras sbr a cua s rair uss ss C s a scua s dscr cada z mar sid cr a s ar l lss ams ams s u sñ c ca ca a ahs ahs sl s ma lims ccas cads c am laada s admás s aj d a ridad s d d D sa mara s aca la ad ra la 1lra aa a erón sbr sabr acumuad d md ml ardo, bi a ala d simbliac simbliac c cca ca al sr huma cmris mass rcads r u psno subonado r sbr rcrac d r l ab d mud cm saci d rac ontinental unvsa U md jml d s s l la la cas u u u ca 7
7 Ada Adam m a a¿f ? d dl l Ca Bara Bara 198 1 985. 5. En t txo Sh Sh ba a prb prb a al a l q q s llv llv el v vc c a a segu seguda da revolu revolu e a c cia iayy la écc, v q n mo ba d ó l mi l n yl yla géa. géa.
60
L señnza com puete a l vd
como odd d nj mndo mdo d són d ndd soca dndd mn soca ng ng o o ss má más d s cs os cos sstos con csos o jmo d comacón comacón Con so o dc s n ss cnfcos écncos n ss sos s n ! cndo conn comnd dcodfca o dd. Dsd m nto d sa os condos cond os q nd ndnn d mc mcón ón o dsconomnoo d o dsconomn o oo o o sj sjo o o co co sn onso d na stcón d od n n c c ! ! con odo o o mc n conmcón d µ nsmno dmáco cos n nson sons s d d dnd ndn n ons stoas am ds mnt ncadas cono Fn os condos o c gnos sond s ondmos mos o o ds d s ocs dcs coo dsd ccons ddáccs acs • Cs son os contdos gn n mcón ásc q g nc: sccón d ct. gnó gnó d no noss conocmnos n n smnn d con L oón d . con-c con-cn n d 1 add add conc conc constcón d gn gno o soca q sgnq c c d conenc, d d no consms consmsmo mo d no n o comtn o com tnc msm tnc m sm no dogmco· mancón soca • Cs son os contdos conn oa ons sjs cocas q sondn ocos socs n os mn os d tonom dmoc jsc soc os o mn om dsoa ss osdds dds com oms om s con s mdo md o • ¿Cás son os contdos condcn dsoa n ccdd cc q m oducndo ogs dscón d os
Conenid didátco
61
ap ma a ca pami ia c a cc a aa? Qé a mpa cmpi _ m a pc m y g ga a p éca? ái ga ci cica a éca? • ¿m p p ia ia pami pam i am a la glai, aai a aiia iaci ci cap cap mi mai m ai ma b/quo hto y a cozón ue El p p y p a ami g a xm a ai qué a c a c ic a gca foador & mp aca y ami a palia ca l impia má aá a lai a a apam a apacia ama y ava a ga 2.
UN MODO POSE DE CARACTRZACIÓN DE LOS OO Dncos
A caci pé a gaaci cm a a claica c ca ca caga ál a c a vión la ala y p la ci m. 2. 1 Conn Conndos dos su suje jev voos
S a ha a a apaa pio exte
v, aí mo tam tambbén ogniva l que nye lo vo vo emo emoon ona a que ont'buen a ooa � n n al de et et tua tuass de an an que tod todoo eto onste
Aa p a, a, a pc pam pmi pmi a y m a cc ca ca
La ensñan ensñanza za
62
com
puent a la vda
Q nd p capacdad apacdd ac cia n c a a apd p p icrpa mla cm ca carr l mnd dc l dad cc. E apd n i pildd dinn d d apc c a h man nid a l c npcp a cm a� -p Q nnd p darrll d apcdad ni? Ea ccp aiaci aiaci c nca la p pl ldad dad d pa ac p pi i n cmpn d í d mnd. E nd l cc cm capacidad ne d ac p c n ca cncpa p p n arc arc cin i cmdand aimnd pmmn cncp m m d c c l pmn pm n pn pn p c cc c cm mn n n mnd n cm da prc nac n in xpica dd d p pc n pp man ap d pima éca d J. Pi d Wln . Vk c n pc de ncón ncón su¿1 con otr, da ad cada d de der de c�ntcn soa4 dd l bda d cmpidad mna Dd J P P cpam id d l add cn cn p macin acmdn d a ma áica d pnamin aáliy l síns ca cdd d cmpn cc d da a dm ma d ciidd ma: cmpc accn nralicn pccacin ndcci ddccin ; dm acn d x y ; maci d ccp y clcacn y imaac i n n c ap apd d dd d d i i a a d d cnci cnci cn impica cin cin d d nn n mb mb accnar a máxi m a cpcidad El pnar an cncpácc cm l xi mda pc mbin apndn E cm ba l cm d i cm aal l pmaacin d d n prc cnb daar lx admá d cpa cnd pc ccn d c d í mm a cnan .
Contn Contn á áo o
63
d ss anms8 n nasin 9 qn ssn "s b b q s s q q ' ' n n i g gi gi ngain d d q W Bnamn Bnamn bia a s s y a as sas d md sn mnd dsd ns n d s, q q q ms m s a an n nss ns n s ma ma sm s s an sniéds ns m n ma y n q nn q s miad La scn d bmas d ia ana asmnd s snd a n nsamn a azacin d s m na ma nsa sn ds ss sbjs q abaan gn, s q y bi n as a a y ss ss s s s ñan y s andn y ba s a bas d d s da s q sán éss s ss q sbaá a s sjs sjs d aiaj mla ss ins nmi s am acn gna d acin nscn n an a as ans ss y a as ans n mn s y naa aa asma n bn d s msm y d nn a m sm aa isma y nabmn s ab aq am si sia a ania m ms aa aa a diáa s dsa s nma an s ss sbjs d nsin aiad m as m as ns n ninia ninia isia q sa msma dad a ddi a m s s nsñaza y andza. Indabmn s ma d m n s sn d que sn mbén d 1 z é nnms aadads Ennms a a lacn: lac n: mana y c céa éa La ma a a a a an y a a la an ns gnism Ms ss miins s nvn s a éss sn sis ma n s namin dms q s ns 8 Es Es ctgo ctgo s s esoaa por por Gor Gors s Di-Hbmn, Di-Hbmn, Ú q q ( ( Et E to ol l Bor Bord dss Manal Manal B Be eos os Ars, 197. P Pa a pof concpo concpo e 'hombe to toóc óco" o" y su poycc poyccó ó , véase véas e orgs org s iiHbean op. ct.
64
L eseñnz como puet la vd
múcuo cmp dermido oimieo y ncoe. La teó y a ienió ucar no perme br dar ener éc, lo que no pmte cam, o, corer L cción edcv ene idenc por eemplo en el o de movi meto qe meora l rio caríco ccón de lo múculo eomc damenamete meo� aoizció eergéc eergéc de o eo es pero damenamete emocioae e"' corz muclr pa poiildde perceptale y comprev L egd relón e dec pecepvciéc hce l pomocó de a coo oo ii c có ó má fa e e eg ga a ó ó armoi armoio o d crp crpoo e mom mome e to coodicón oclo-mau, po ejeplo eebrar earar ecéa Compmo el po de i que pa edccón moora e dee e empre empre en e n cue cu e dob oa durae l o con lo educado: cepo epco- empo y e cer-e en-e pe Lo coenido uevo deán et iempre preete en ienco id edcv del doce, e pae de u rmció teórc que e du ce en ccio coiano y cotate. S ie e pile y centú go peco de ee coenido, e g la edd de o lmo con qe e , dudemete en myor o meno gdo od et cvidd etá pree de o qe e t e de acer coee eta cdd en la ccón de eneñr eédoo e ceta y cado co elo dede ded i it eña a 2.2. Contid obevs
Se enderá por e· reaidd que e ce preet qe e obev; e o q etá etá er de eo; a a pácc pácc mna m na y pro proycc ycción ión ocial ic ic y tr tr En et ctegí ecotamo ctro vale de relacón oetl y epitémc que deermia dia rm de compreder y promover reccioaldd edcv de coned idácco a) Coeido decipo o cdémico a) b) Contedo cductae
oe ácco
65
Cs cs epó Rer i . Cns s. a)) Co a Cont ntn ns sp1s a a
S s m sps s iss iis si fnómno mn s y s s Ess sps s scxao , pr n ss ms r is pr s sb mp sbr s ss m pri s b bs s s s s r rms ms p vr gnzabl a e s q ss ms s is y mis y s s isórs Epa· p spi fóm.
Gnzab:
s s psp s sps µi i y m ó sbs nrss \p . S s rmms e s rm b s ms pris srs s s pr xó pssm r psm� psm� só só p ii i i rr rr s pss ómis y ps s xpsb Ep s X m s pr0 m y ss br s pr p. E pó pss s s si s d n nóm ómn n impi bsr E óm s ms x, mbe bs bsrb rb b E m p pii ii su mimit sb sb Rprsió b óm Ssmó má s sisms rprscis
66
La enseñanz com puente la vda
Es spn sp n naa nn nna a s óms y p n absaón snaón paa la a ps aabas _ u vss, mpbas s py ee aa mj stu ma s nómns y a xpna práa-éa ss nmns, s cn npcó pcó ls �s avs s ns hay a lg paamal m c áa a dsplnas pa pass y m más a P ra e a la á qé s na spcal? ¿spca para qé? ¿paa qué? Cm s sabms s m psvsa s aba n a Epa s lsaa ps cmbs scas. El "sab l mn f l s maaón tgraón sca. En s sn Dml Saa pa a aan s psta. La sla paa s nx sósal u sru srumn mn lbaón Irvía n 1 rnvsó sa ls súbs caas paa ms la aca ma mal y a pó, ma p D sa maa a s sg paa narsa la gnaca; s pap s df a scó e po l y e e e e Es laba a sa · a a brsa m y a m m craa bral m ma pla bsaa n rcp: ''L acón s c ts y b l Esa E mas s l s pto a a ns s na n mpmn n aa asm asm sn a aa<ó ó óaa la nc cural a ls ams a sa a nns m u staca staca sa sa sia p vaabls scas m: 10
• E óm • La e sna n p • E m r sóa q l ct a qu sp spn n al a l p ps s hs hsó ó up up s as asaa aa a Es a Améa En Anna s ga galza lza p a y 420 a sm sma a O Drmvl rmvlSa Saa a "E pa d pg,mgraf,S Pal as as, , 19 1985 85 ·
ni i
67
a a oa aco co aoo a oc aazaa aa a oyo a a a m m, , moc m oc c c o co co oo o o o aoo a oo coo aac o o ia o aái aaa J. Tco a c ooa Lo mo a oba org a a y cmo o g a ogaac cca a mma Ea oga baa a ss co oi y oa como ca am a o coocmo cam aao acmao o a ma ma a a y a am am a c ciaia c a o amo. Vamo aoa coom amao? amao ? ca? ca c cu ma aí en a cc fmo a a ocada a d dca co a ca oa omoo a cia ca o y amao amaoa a Dmo a ma o mo a o ogama hoia N do 1
Hri ri de dell cao cao Mo Ornt. cao a i mio H" de l Ed omo cci o a á, má cmo c acá La fa aa c a coozac a ao ga? i o oo y o mao? bo aa i, mo a i y a oa a hmaa o a co mg oco oca J a rg a íz a coa a oo gaba a co cmo a a ca oca má · a ca agca a a o aco, máo a ioa gacoa gacoa "ca "ca coa má a com o mima ioa , como co coci ci d ia o ob o b co oo hom DussÁLa :y h h t G Cb Cbr r Bu Bus s A 973. A 973. 11
L enseñaza cmo puet puete e a la la vida
8
En sa vsón irl d otos s rm nsos amos, cabra aq s comnaro: "n socdd no s ntla a dsarroar ea d mpo, n ma s cons pz a pza. n socdd s crpo rl vvo vo con rí� rí�s s s v vnn n pasa pasado do ramas s n hc ab Goé M Rss) ¿Cs son ns nss s rícs p procmos pr ocmos hc l t to? o? ¿Cómo pr pamos os ombrs ccos? Tomo a hisoa po po co co s a comna vbra d d pblo, pbl o, a n pasdo prs a a recón stch e pdo no s o cos ocps dl prs pa consr o. Eso s o l d sndo hsto Lo mport s dsd dónd m pro a mrr soa ¿dsd Eropa?, ¿dsd Unvso?, o ¿dsd propo dvnir? Y o msm msmoo scd s cd s ommos om mos calr oo campo camp o d abo, abo, Ltea Lteara ra,, por jmpo ¿é ra ra stms? Española Espa ñola acsa o a d épocas pasas como l laa (d aa) En lbro d rcr ado de a scea básc d recin cón a u pos a ''Las cass d Nembrg As bajo s daro s strc la sca púbca os contdos ccos dn sndo dcoaldd dcacó a avés d n Críc Académco xpc gicmnt n s d tmas a sr prndos. Por o no conocmino d sos sabs s lo gaz a acracón l rconocno scoa Inddablmnt s fom d cmprndr os condos ddáctcos d d m mn n r r có cónn dct-amno al al -cnt q sm sm ·· lm no rcb rcb D g manr oría dl prz q damn cha ccón or bse l aprndr como condct como rs psa pr la a és s s scrb n la maca dl condcsm n ss sn tas arnavas La concpcón d clra, q s ssemzcón dl conoc mno rs s xprs n dmads rms o modos d pn smno prtr d o co, s sc c s ncn ncn n Ag Agn n, , parcar n Améric Lna, n genra, scnd scnd dos problms soc s propos s nscrbí sgn Lbo 12 s ndncas pdgócs 12
Lbneo, D Did idáct ácta a yprác prác so" mog mogo o Brasil 19 193. 3.
nn cc
69
l l oni oniy yndo ndo omn omno o d pr proy oy poo poo on dor d m m o dnd onóm y l b) Cnnds concl
Con n má n n o o dmo m ron pim l d dnio nio d o nn n d do o Uido oro r proyo ooonrdor y dpndn pr o p o o no no · domndo ' ! pr e Pogo romádo no mn l mono Dro S n l no n l mmn d onnido do omo vr y ropn or mdo d roo l ión rom n n r A A o que que se enseñ o medbes, evluae y ere. Ete onnido ddo n 9o rio y dr idd dod on d mo ond od. D mn n n idd r má omrndr no d ondo ndo n oio idd gi odo pr pdgógoidáo n rg rgn nn n y nomr on myor rodd dd n d lo o n y . momno n ogn n l pe peg ien ien aa tdu tdund ndene ene y n n l pnm n pnmino ino d Tle, on r nd pbldo n 1949. ondo on orgdo rro noo ( ( ndo d é d dolo l o rr rdo do do n ond og P rm d nndr nnido lo rlidd o od onidd nm n pr pr ogo d drmin do o d nd·l n no o po n e méodo n r y n l n ni i d m m mo mo ri ri por l drroo d n pmio páo nio ono y ln n dd Com g d progmn d l nn r ogrr m or rldo n e rnd A n nrr omo o d rnd rnd ond ondi i modo modoo o m donon lo poo o y pn odo o mno no
La eseñaza com puente a la vda
70
dnc d. d. Qin n n ga g a dncona n "a ln a dnc d andaj ái d a caacicón nda y l n n E a nac namn ma y aada a a nana gna S da alla lla n mac d cnm ca · dndn n a ca cc n n im imn n aa aa a a dc a cd cdad ad y y n cc caamn mn ia d dccón nca n n n dad y n caa n n a il j cn a icada miir E m aa · / mm m m nd a c c damn damnac ac m mn n cn a a D ana ca a dnn dnnd d d la áca d j _ nind á a d d dad a a c cnn; nn; an c cra n n cnd dc dc c dd a ca an aa c "nd_na dagca ial e Ctni fras
Tda anón d mr nd n ca a na ma d c n a a a y la dcan cm cmnmn nmn dc y a y m na mancón da y dd na a a cncón d a alad y acca a Cm aad an an mn mn nid dc cn cn miaccón d cn dcal nan d nc d na mia ca y a d ald Ea cnc c ncció ciónn ica ad ad d namn a an nd cmi cc cka na ma ma "iin "iina a dcnd cn cnnid nid ácc d ncaa cmnd a ncia dd a ca. D r md cam á dc d c n na a y cndc cndcán án a mim ad D a ana an d anda n cnnd ca c a aa ada· d cnnid d cr dd 13
13 Macel Macel erejido. erejido. s s s Eo Eo SgX Méio, 9 994 94��
Cnen át
71
concpción cincia lbora pop o aca co ano apco oóco co piolóco ooógico. nná a a cc ccia ia n c cno no conocno co coo o ca co a li onao nrao co pon n conoino parcla E a cinc coonin a cor ppca oa cina n nc ocal po la géni conoc conocn noo oa a cna no nca po "n oo acabao no con n a coicaón obo io nno el o o apc l o rl n c caa nó nóno no lala el a apanca na l óno a l l fnóno; l ncia al l nco inno ncil oco a pción concpo En no áccan halano n nan ancia la cagora principio noar conn a la na cncia diciplina á a una cncia nóno a-ói co nia con o pno pcr l wo Eo pinci pio on a a hana pa inr oca a ia; oa..�ae, a cincia n l ca oa ca nan aa a p p ión ch !a n lo á o cao hn io o E E con conni nioo o coe c oe 4 oación o o ocia n hac n hac n pocción ro ro ca acon nca capaca a cocacón En no con cono o anra n o co co pn pnón ón la popia inci popia li oa la coaia ho n iacion al con c c inc inca a.. a nra no ó óo o an ab ino po a conccin a popia in a a no a ppca la concpaacion oa nal dio io p n n cración n a ia a n d na paaa a co concincia oc a con n a cocación cación n iación pocción cano l nciaia o la ali pna coo fnóo
La nsñanza com puente l vd
72
Es npión d ntn didáti s rj n el um Cprns prr d d xpus xpus nvnrí tm ls prgns nis n re A p ón n vr d ntid didá dudmnt pón s dn pr ls nids ltles éss prmiá n: • Un rmón bás u gara nrón d l tu y gión d nus ntids pr d mprnsón y d ón d raidad sal nra i rundat y mrnt d rns nnns ss • Prmvr un d s y d asrmón as rmón n n p pspsp pí d ón d s sts ss y ss rins� Est mp ds lrs q hn l hmbr n soad y m prms n m pnnd sus psbad nd n n dl njnt. • Psba la pdd r pra pgsivdd s d u dsón d s sps cutrals u nubrn radad A nnaón n mr d ls ntids l las as qí q í xps xpss s promvms l u ms lmd de dd o coaa y nsdrión d conndo oano. Ests rs prmin tr y sistmza rrt d vd dia pr tasfrmarl n sitión d prnzj prmind bjar n myr laidd s spts ras y ins tjr Ests rrs, m nnid diát sn ndulrs par sumnón d s prpust ddá n s pi ón ddá: panón pr E d Ingrón
ii) R R d co co an anaa
Pr rr d ridd d d cdn s mprndr actmiento de una ituaón ol concta obévada donde aan t,ando nmándoe etos oa oa en ió iónn cn e undo Jc naral s pyc ycon one e de cho acto oae en el inteuego de lo conmico poco cultu�4 un aquí )
un ahora
Contend didác
73
Cm U idad radar na ra d ran dnd nrata daamt y a radd y a nazaó·· d a nrma nazaó Caraa ng l O Oa arr o o d a da mma r rn r rm m na nógn nógn pa pa·· g d d arn dizaj ara aaja aea a i n n mem. t mla a daaón rmannt d j d a da ónn taón d a y m a n d ddar n mid y n n nt ntr rj j y la n trtaón a nóma y a d a n n ¿E é r·dr Q n n ndrá rn tar ntrtar dia y r na a ian tnd r e aa da d dh ardza E nda ndamn mnt, t, ma m a na na ad mdad md adaa n n ar am an y ar arad dd na mda d rmazaón y rión d rma • H H m ml l y aa aaa at t n an ant t a ntmar a nóm y ra d ada rmta a ardar; y ta n a a rrna a r máa n m m nómn n n nnd mdar md ar d a a drndn nómn nómn m a ad n nómn d a daa d hmr n r n md; rdr ú d n n d nómn a d a ranzaión mnara a grra nr ntar y dra n nómn ó ó d dn ry d aí a aar a n n a E a y aha E ám dnd aúan jt ia n nraón n md
La enseñaza
74
o puete a la vda
so no impica de ingú mdo redcciosmo hsócogeogáco, sno qe señaa el po de prda para consui propia propia dendad comprender y apropiarse de a reaidad qe nos rodea geopoca y conptamene • S s se e re recr cre e de a rea readad dad de dem ma ado do geográ geográ fcame; ampo y aarca, e el escenao de deni hstcsoca! donde sceden cosas qe necesian ser como se expresara aneormene decocadas aprenids s n ese recoe de reaida donde adqeren s isns iscpias l sendo de erer la readad de enconare apcacón soal a las concepacons concepacons ás ádas, y donde el aprender se se elve nispensable y sgncavo para operar undada y conscenemee e a reaidad. s así qe ese "recore de_ readad es paa expcase en las snas discipas cenca, y convergne en recomposcón de core seleconado, es der d�l popeso. s aquí dode se supea una elaón emáca y eccion ene la reaad y as iscipias pomovendo moeno aco omo moeno d� aclión decosca, deas pleadas en e pesa pesamit mitoo ze zeema emaano ano momeo mea meao o y meza do por procesos sjeos La cesón es ae recoe pegarse acerca de s
Cntenido didác
75
docnt contndo a ns -tnindo cnta as opaons d pnsamno y a capadd rson d probmas aors y concpazaions q o o cons 'y proyci proycinn sc sc raidad o d ida coi coian an mpca mpca cmbo susnci n E rcor d raidad pat patam amin int t crcar crcar ya q no n o �os d pr pr ss b b do doss para , a qu dm dmmo moss abaj a bajando ando con n ns s malm ma lmnt nt sno d os mos. E dsao dsd nsñn s p d a rdad y d a ca ca d os sujos d aprndizaj, pdr nrprar ichos asps y promovr boracn y torzan d os msm s ndo n cun os apor d as cncas n s isntas áreas d conomno y s nncn pdgco dáta iii) ii i) . Contnis coanos anos
Endrmos pr connidos coianos al 1to 1to nuess nomn nomn s -rds -rds d sig signc con on sob sob l a, q nos pmt acua fc m n a ilcn onsant y décca con os oos hos y con mdo sio sio y natr n dnr histrco d d homr dm d mdo do n s spaco s m o Es n drmndo o d sars codios qu son os q nos prmn movos y nconr n nso mbnt Pos ctr n oos: nga como consccn ccad d símoos q hacn a as rprsons cocas Ésos· man dtrmndos modos y acco ns qu pasan a sr d sn común y pmoo d compormno soca a scu como mrn so rprodc y rcra s propia coa ndad a parr d concnso sc sca a s sndo sña rmnn rmnnmn mn más aá d contndo xpcit Lo qu a scua oviiza y ja "namros, n sus ntrracion! Voianas, s adc n o qu algnas corits d pnamino hn dnoiado mrCÍ Ol n sndo d no ssmaado, oado pro s cado, iencado Es ocuo ¿Oco para qun? Qué qr dcir oo s s do? a actitud q os ms m sros promovmos pr omovmos ant a na Ejmpó d sto s a d d cor y a portra, o cundo djamos d aar a aspco o ma d ir irs s d nus1os m m nos porqu porq u no n o cospond o porq ha q
76
La eseñanza com puete a l vda
Cj : j Pc Eccó cm d ms a dccó y ést a C mcs s v vs s s ss s scs é s s t t t t sd mc ms s é cs s ss mc Qé vs? E ábs m ccsm st é sb é s pm c c c s " s s s. As ms m mcíss jmps el cv sm tt sc cmo c c s cs c s s spc c m· xcc xcc y cm tmbé spc c má cvct l pt s msms p mv sj sj s sf fms ms ss sts cs "cs s sc, l mcs vcs s ms vs, p vs pc s m s s s psms tóms _ x· cs ct ct vm s st pscv s t cts sñ ds la v
Iv PLNIFICACÓN DIDÁCTICA Este Quintar La va s o q q pasa pasa mienta sss ocupado hacind s ha cind os plans. jOH LNN
1.
LGUNAS CONSERACIN PRVIS
¿Qé s paa P s n ns sin idá, unafa on zza tod todo qeo nst n to onmno mporo-sp il d y n s ions otiins En s sno no pn s , pi d os otros s s pli no En s úmo so nos n r q s no p uado aa s mno y ·s stm ions qn o h más ún n los mpos ts d g ó noó a sí msmo y d mpión d r � massmdi; l snto s simp n el ei l oand y na oganizaón mína, i neecesaa de e n eo.
Es psn psn d mp mpoo y d lo q n elo in, o n ia aonaad istó E mpo s s o q on la na y l pen s. pnn Es mpot te n nt st por q oqu a pnn se tec a talg qu queepa a se se un una ozaón a a de de 1 1n l us� peéndosee su dos su ''e en n subtv '
E sndo sndo d d a pión omo odnmeo oano oano s sá á do n la nsidd q gn oin po n do d z d la mpoai po otro d los múps mpos hin simtán mn z s dir, mo os iinn n esas si ions 7
78
L ensñnz com puete la vda
A modo de ejemplo podmos obse que e empo de los hijos no es el empo de los paes El empo de ieo, e empo de sasfcción de necesdaes, os empos naes, í, i noce, e emp que p los meos de comcacón, el empo que mpone a televisón; son todos pos que de alguna manera necesia se suzados, de lo conaio o se pede pder e el po, que se vu demanda de mndo nos re má máss qu s lá láeos eos iág iág con con e mudo. Siguido e es ea de penamie, pamos tom e e im porncia de a noón de as 1 qe ecesa u eé en e viene mato, lo qe nos ll a conidar el o del se mano en s ce cimieno inuno ar nac En este caso eoco e cado de as nuee unas en la época en que no esa el caendaio que hoy conoemos en Ocdente; la naraleza coniuí a señalar de espea, de la lgda; uego el empo del peh9 y a sasccón de ame del ebé el mpo de la caica y ecesidad de la caricia s dec con meno o mayor grado de cncienia, a consuyndose consuyndose u de a mlpicdad ·de dell iempo y de los objetos qe enen empos de poxmd y ·de de j�ents lo c mpca ua cosccón ojeual que pemite de lo pesee y o ause te sin agusa de Cado e ojeto no esá presente cudo, po ejemplo, con os iños se juga a que la mamá se esconde, se aitan sa eaps de ngsa y ste e juego presenteasene smbodo Cuando se consuye e objeto, éste ene a pertnea atempol porque es objeto simbóco consido internamete, y se tolra el empo de aunci extea Es Es mporte mporte ecord ecord est estoo par visa visa cuá e e que ene la panicaión en a coadad del sjeto, por cuya seión se determina el empo vl. En es ea de pensamento, el se consuye sbjea e ie i es sj jm ment entee y en en relación relación con con e mundo mundo y ss ss obj objetos etos;; lo que mpca mpca u determinada vculción con el empo , po o tto, imp la z de esta mutemporidad del present, y de presete qe, po s , es suado, ene sio, na estaca, un espacio popo de acción, a tertoridad Esto compme y compca n ágo de a de· de · aomien y de onsucón de cos, de y de de lo real, de mndo, pueso
Planación didátca
79
e os empos so so am amé é dere derees es e e ió de d e o q q e ad o cos cos oexa ye omo empo� y rlaó eoa sonal o oexa E mpo E mpo de espe espea a pa uos ped p edee ser , paa oos pede p ede se ua u a saó emedamee omplea, y oos pede se se asae de me e La esó de a raoldad e la oranidad empo" es pare de un sos epsémio y exise; es der espode a u ágo de os ó del oomeo" y a a saó e da parlar eso aso ese sosé episémo de oscó de d e oomeo de lo real r eal esá dado e los spesos peados y desaolados po e doo H Zemema e s propes e deomamos l Desde esa popesa popesa se ae a e refeea a l e émos de osció sbjev e esbje d pese dádose omo posb dad asrmado de ro osó e se orpoza e el oo o ada ez más ompejo de ls sedos y siados e permie drse y da ea de a prop siaoadd o odo o eo mpa E ese sedo ndaar-se es sae sae de dóde se stá ómo se es y po é se esá es á dóde se está sbea y coe coeamee amee lo e om ompom pomee ee a se s e o oeo e s aó polco-eoóma y ll e a emeea e eed l presee omo pemaeeee oy édia y poa e s· E ese mo de re ree eó ó aa es e s mpe mpea aaa la peepió peepió y e dá dáogo ogo o el empo o y o e se obeva de a eadad esy hedo ee rea a empo experimeado y do dode l l epo epo es e empo e e a só Podra derse e la oeca d empo s es a e e a a de e e se s e aúa aúa por p or eempo e e dáog o a raeza. Ese diáogo cobye a odar el mundo y s empo de aoes po das o e plia a la díada espaoempo ás aú e oos iempos" de la hora dada e e e desaoo de l éa o e aasalador e empo d Sol el empo de l La e empo de las esa esao o es y e ada empo a se ealz aeas e peda a ese empo. El mpo de ao e da seo a la sema e sedo de osea; e empo de eo e da sedo a a sela empo de ser p
La enseña enseñanzá nzá·· com puete l vid
80
quee o ee ee e os a : sea que a ognzaó, a ·sualaión e deseo qu a: que o puee haceo es que jsca una ogzacón ásica empos en que espa a e empo e esp so señno ene susas paa pode epea o que e uesa ues a popuesa Ddácc Poba Pobaaoa aoa e Ig Igaoa aoa es n pn ca có: so habao e Un eto a su u uvv a i iionad hitc hitc • S ángu de mia, su ángo e zonaeno con e mndo, su rnca Un mndo mb mb ssema de sgcados que co a a eal d a sórca, d •
epeeá e ángo de aa aa de de su suje jeo o su su j jev evad, ad, o o que ace e o que e mdo oece o que a uaea e oece, se ea se consu e deina mea "gu u e cosc cosccó có eps epsémca émca mo elpunel ont ontoo "g elpunEs stan ·el snf to cntl co cons nsttc c ón ón d o ono no n n n no o nfo o en enpenente penente 'erra " de o ozión delpe pens nsam amiint nto o mie mien n sjen de to a !1 pia a 4 4 a s o o n ny a lo ho hozo zont nt po i et ánl en s1 ea e. E ánguo e maa eese sueo su sujead, tmnos e cons có suje n o qe ésa e a aa coga po sos caos os que son cons consdos dos en nesubeda nesub eda es o qu� qu� e cor coree ca a carasca e ano a sjeto; a su pensa' s der es un sueo que •• doe en pmnee conuc có econsccó eexa e rees e cados, e símboos que se ac e eas, io io·e eu ono a c e sujeo es gee en e r se e ef f aa se conoce como peciee. Es en es ueóque sue ena su cala maa, sedo ial daoa c e muo; es ese ágo que le peá rn e compead ops-so, a a ez que as suecons se micn se acua compejan La pimea gan sueió sueto es ecoaa con su popo eseo a agsa ene a a pa, angsa hme, e eseo que geea a
Plnifcación ddát
81
nced bc ial d c y de cncime de í d mnd. E e e erme ir r mnd e ecncmn d bet de de y l ac ac dce e e rc el ec mte, ncne d en-m er n l rcón mrn y ceaene ceaen e e n cnend cn end ímb y eentne eentne · ntr cb de cn cn ncc nccn n y be en a e e y ncrrend el d tdd. P e mne cmend cón ene n rón hm n écncmc écnc mc c csete sete e aa ón de em de je y de e e en e hacee de n a P end í a cón de mnd de d n hcer hcer de n yec cm y b ¿cóm e rele e men? Tenend en cn e ón d e y gnic l k n lanee d gade endec d cccn d e nn n ndenc e ll mam ma m d da en en y cy eémc e en n n cnlidd nlí c mc elic cc d cn de bje y e dm nrem 1 cn b n n rcndd rbemác-neea Dd n erect n n t nm e im ne y e mnea cn á e n l mc d endnc dcal n e deci n ngún md md ee ee d ccón edct n é en e ctadd rón r cl hb d cm en l g= L cacón cn myr n ner b de eneñ e nment n ment r rme me l y d armcón r ec ecenc encii en el tm dc cal l ccm c cm cm nmd d é é cóm y a é eneña mc teóc l t tnn nn m P gnr y m lá d mc de l c d en eñ derl y lccón en c - r nd de et et h hd d ar a . . De cerd cn ee antement m e el crrcm e n cdd n tecnlgí de amcón en tn e degd
82
La eseñanza com puente a la vda
a q ragm y mit ala aaia mt al p ne y pob mt ape p ape p a a . m aria a xpia p inein
en - on onin de 1 e e qu que e et n n poá El , apnn y t l a ar'
a pla j a xi a m pa a paa detemindo p a i maam mma y i cla a m plma pag pl t mag ap l y a oo Co en e l cm oo e n ment n e e n m p liza a mea E mpr ja e q clm a parama p g amt pmi a aa y ge a i ia a y E a aa r pla m y m y l ca ei . piia pa a la arai l imt S l m m g a a rpt rpt a aam camt xp a � p a a ta la aamzai pla pla m imie p e er m e . E t a l a a pe pam igal e mp paa ap a a a p g aame inevo n i ió ó de de noen noen fon onen i i ed d pata m eenv a a ppa ppa ri l e laaa p A M ae a mra a aa a aa no petr4 rar Ea ppa ca mpmt a mraa a la a ca fa y ai a a enden in el paa a a m pr pml-trpta pen ente te p pn n m a ptema p w
Panfón iáctic
83
E s soo smoo s ssi osi u s o s s s so so n nn htc o olo moo c n n pn o omo o osc soc o o cl s o o sno so oocmio scn o oocmo o o om, o m mo o s o o l o o ss ocs. Po ooo om u? Po cm s l o ss s s s cs mns sos s i i os is is sn m m m ns l ooimo isns scos. E lm mos oos mo o mo s s sos mos mo o jmlo: ms o? A s io mo oocimio, oxmm ms o mmos Ui Am s os so l i o os? Q Qi2 i2 s o os s ms cs c s s s ¿Po s sooiio o lo so om o o omo mo os sns o ss c s ssm Po Und Poq n n oo s o c oml oio n o do s s o " om c o o ol s mls oss oocmi s omoi s sn s n n mo osi o o so s ox mmn n ms jo. Po s s scio s ll l l n t¿Po D? Po ón cont nñnz q p z. s s s msm oco oo úl l yt s l c s s s s s s l pyt o osl c. c. o o o n o o o o n mn , s s s s so s sos sos ndd Dc s py c c ntuo ntuon nll n s s
84
La señaza mo pu l vd
U á ee resner erss ennnes en el es es nel nel een llamarse Cen s e rín e nne eses e ners en rye "niión ne e; en ese s s se sen n ri riss y n n er ersisi e ess r rr rm m e á áe er r ,, " "r rye ye e ene s enm aes _ene enm ne ness r ener se m s nmre nmre y n e á/ de omieto, e o úmoc y s nren en l smenión s er e mi e nmenlatra en ess ss n sem re ms n ssnv más ien se nen e mod spes e eesamene se reien y se s nnian n s snán se en s rmas más e r e ssene a rm L esón n es ann e rms y ennines r ce sre ses eisms ne es ce eis ms se ea ea en reli es ese e q án e rnamen esiá ns ms qe y eás e nmre y e e rm rm e e lnón n ese s m en e e nes esa sí se r n reres e re ien! m psi e ner y ren e l re l s p e y e r nsir nen r óne ennes se mení p ese es isión r ser nrene n mión re nemene ee ser r rel rel prr nen nen n n p n e ess mns n pr mo sin p r s r n en m oloe epismen ene ene la reli reli m e eear ner Ls qe esems en e ism án e ranaen ems pensn n es eerns s en reres e re ese s áes se nán s jes En sínesis qe ns enen esenen es el "r na uet Hy qe ser s n esa "ltr l ón mn en e ám e se pan "rms e er'' "er sn sr e sen a nreni y e mrms e ese her ei, n se esrn s ress qe se preenen nsrm pr mnener e se ene hien en rms qe "aeen ns ns n ne ess ss Un ejem p e es peen ser s ms eres erni iá e n e e ee see ser só más e n m arlar e rr rón e nen ese iá emr e Inerr rms n ic e e lc o e do do re es n rereón e
Planifcaión didáctica
85
eaams en nción e na psra episéc-cca ea y n e a ma As a psa mpca a pción e cmpmee a cn-cienca caa e p é paa é se ace e se ace ace as cm e a anca anca epséica en a ceencia e ese ace. 1 A A d Pn Pnó ónn p p Ej Ej In Indo do
Paa se esaan ls spess e acen ácca a esa p psa e placacón eplcé snécmene el e aznae ese e cl se a cnse esa ppesa Cm C m e ap e á e znamie z namien n se si sica ca en as pi pi cnes e na episema el pn p pn n lf cn s eaiación e la eaa a cm esanca l cncen sóc esica en e a a aa aa cm pente a pecs pec s ses ses cecs eais e ais smas e a cnciencia e l e se es se sea se n c a a pacacón aems s spess e a nn s nl s s enenca e ia a ls sjes e en y pecien s pa eaa paa ese a ai a psia e inaacón cica a s pp ea sien en peccón a nes se esa pespeca el pn e paa y e leaa e ieccia n ece a cpej cpejacón acón e e cnen s s n l lss e a cianaes recrte pec p a ienca e ie nes a cna cna y e en l necesa e e apeen y enseña cm e e apeniae ca ca Cm ece c es e m pi pi d s squ e s eeencas icas e ls ses eia eia e n d e apenzaje y eseñnes e ineenen en la siación cca e as spinas cencas ss ezacins e cnen cm a la cm pesión e e u; as cn cn nanes nanes sciales ecas ecas ne e enseña e apene sb b dgd gd p a • En es ppesa at e b e enseñae cm e s sa aa e cnciien cienc eóc écc scpna es seici e sb e enes e an n a a siació e
86
La enseñnza cmo puente la vid
eseñaza: los sujetos de aprenae c ss cuerpos y su capacdad percep a, epresiva y de pensarse y reearse No es qe esos saberes cons�idos o esé presents, es, pero no ocupado e eje de a acó didácc so brd rdánd ánds s n nt n tta tan n c ca y rnsva ls ts ts n su su r ra a ·que b cultua
Cómo se orgaza qué se ee en ena paa poder perb y ensambla sedos y sicados qe cog ecoe de vda codaa? Hay n peoo previo a de recoe de vda codana , recorte de reaida, que ege de pas auorrefeeniales imporaes en qie eeña rpas qe modcan rol eseñae de nscr e rm Todo promotor par promover debe coocer escuchr, saber qé en,,e oo. Esompca a dsis mpoae de asmirse en e "no saber para �ars mbr sor sornr nr rr qu qu u u tr s sucr n an nsñan n stmazad e dé sentd a apreder como consrció de coocmeo En este sedo, ha que poder tr e l poceso pmer momento qe lamamos de sns mometo ee a o qe se me muestra samt.. Eso necesa dl "acompasr'' y acompañar de eseñane, en sus empos pacladades, como acud y apd de quen eseña Eto os pasa como seres humo, as egamos ana y nco días centa o seta años de edad simpre ete a ua na staó o ea e n esdo de es der en en ua composi composicó cónn poco car de de lo al Se nos apaece odo uo, dsco coo, e ecuce de xpecs subes e isonales, ec; este prmr momeno es l que precede como procesa proces a os os dos dos momentos momentos t ta a os os n a conccó conccó de de coo coo cmeno: al de y l de a como rocesos de pensamieo Cmo saber lo que o se sabe Uznd u de as operacioes d nttn Lo c pensamiento susavas e l dogo co a realiad, a nt mpca bsrr aamnt lo que sucde, cómo scede y por qué sede sncnd dv dvn nd d l q q s s mu mu n s rd rd lans d 's s sts qu nnn · n l sn.
Indudablemete, es es un proceso de ga escha e lo ue se expre sa y cómo se epesa estual, dscusva pásca o corporamee, o es o msmo que pregle a los chcos qué qieren saber, o ¿de qé quiere que ablemos hoy
Planfcaón didáctca
87
Es id d sd s s d s n sdd i n m ebd d dds nid dsns E& si l ds fiv ss hszd d c d ls fls ss sdds. As d d s s d c c d sd s dnn d d ss s sss d sdds inds b ds s s s l cis hs hs d sdc sl l. En ¿é e s sd sl s cn s ss d z l d, sd ss s s c dd s s n d n l ls l s lns n n n n l c s d ds s s s s c E l dd d " d s zs s "d ls nss d s s s h dslld h d "n id, mr sd c sn és s d n s d s cls d sds sids ls s d din L c d n s sdss d ón d s s s s ls l s d h c l l dd sdd nsfci • ds d n s d e, d lls s d sb sb A s s b s s, s s s ss ds ds s d dv s é c ds, s d c css ds d ni dc d Pl F nf nf sb sb s ds d d zd l sb d zd d H s h l sc sc s s n d s ls dnds ss d s n dsd s s d d nci s Q si d sc bd l hs sd fds dv s s d nnd s dd l n s
La·· enseñanza com puete a la vda La
rón aa má r r nmn aa cara aa naa Pr mcr a rxn an rra ana a nanza n n ca , r né n arn, n ía an na cóm S r ar c c m a mm m a a ra a Trr, n n acn rena a na arc r nóm- · r; r; n z zn n rn r n i i inr má má aá aá a a aa aa a raón nm n a. En cm arn nn r a a y aaa rccón a r mn araa, mn aa a cnó n nré a aza r n mar mar r r an an mar cana cana , , inrmaón; ma ta c xran anzr ra acn arnza n m ó mnar r igas a a rmáa cr nré nan, a a r a mm cm nn y mm ni n aaa craa arnzaj E a rnaa aresna a a nca ncaa, aaa a raa, rma r m c mncaón r r écnc-cma m a, a , n acn arnzaj cnn a a n a ma rna í mm ncn ra ra anrmara araa c a cna cm nn nrrcó r racó r ca En ám aaémc car car a n n m ómn má cna n cncimn c ncimn óc óc n é c ómn a ración cnccón cncmn raza ar ( a a x) n n a cn ón ncimn cnc, n nr n cn, a m a c r- n arn Enn a a nrar ra y nar a a ra ctccón óca cnci x y xtn, cn mn a óa namn mrx ca ar cn cn n ón ar a r n nra nra ón an -n zan ra nar
Planfcació ddáctca
89
ccos- po so c ccos- cc c d psmio psmio gmdo gmdo popo q d c d o q s hc, cmo s c y p q s c g d s ss g c d y pomo . po "i hc p sob nso igés s ''po so s o dsd s gi gi q po sob sob s popoco dos dos c c d go m do pciido Uo s ifmdo udo s d "dos q c s s cmo ú po mpo os mos d comc, no d o q scd do po o impi c modo go " coom compo d� s d. inmc pooc modo d coomo ojvo q o mpic phs d s s s cosci s cogc y s poyc a pop si s y coc so pooc fmo mo d ds q cofm s d sccos y smoizio s so la s d cds cos d codo scu y co o c s v d s U mpo d so so os d dd m o q scd co ss os q sm? D s modo s cooz o el ps como hc a p c d dos nsms q s s mo d po s no d os sopos ms ddos d cogc d cu d mss-md dod s m mc nmc q dmin ms d compo compomo mo q q coog coog s msmo po po so co com m ci d sos d psmios omos q sm dii "ois d sios cocs d d y d id hm so mé coc os mbos dcos dod imi dd coom coomo oss discps csdos msmo co como p d poso q dscz s q c popi idd Po Po q? os bs socs y hms, poq s go d s s coocdo o d ddo do ci g gmd md s c d q pci d fm s sb n q co n comps dsd so no d s dcid d o q s c Dn mcho ños s cof co c Q s dc s my b nm n mo
0
La nseñanza put a la vda
Orvm prntió prntió q n d u rd rdo o q pud pu d r d d y rpm. Sun uhr g d t cmnr "¡Cóm ! qu tg! " pd mr dcn prqu y gn'\ "m gn pg : nm gun p q Quá prgunt p pn quz dd frm m i i pp r pdr qiá dd t prp fr gn má qu q u l n d rv y dr d dd y nd ¿dónd á pdr? 1 e cní po mcó e enn pua? Impli mdr- "dr- rm n y có cn d y pq u qu m gó : v v n l l L n l u lrn qu de pid prgn p p v ll l utr pi i l n v N nv n l pr ntpr p n v p u lg de v e r l r v pd n l pd pt q aú l l n u Y l lg l rpi ¡¡¡ ll n E d d u rm q t d y qu pd dui, dui , dvd; d' m q ó y q pud tn Fmr- mr- , md d dr d r y v qu l mm q d t q qir q d d q q hí q q d d
Planifcaión diáta
91
La raó aa a u u ó ó�� e e sabe saer hae hae ero o es sóo eso a l oseraó e oo los eos subeos e ob aó o os eos roaáos e a a asava e os ruir ooieto a u ao éo e osuó aa Ha eo e " eeo eeo uea qe o qe veos o ve v e o ive a eso esoss ojos ás que or o que os ia Ieu Ieuble bleee ee eba ba o o es la es esisi isió ó que seaa se aa e e osoo osoo lo que veos e o que q ue os s e ia Por lo ao haa que voer a ar e esa aaoja e a que e ao e ve sóo se eslea a abse os eoo e r qué ra Mar oserva a ease e ee e e teer a oba o a ua se va a raar oque a ra que oaá a raió es roeso aree reao e qie are e sao reaee es ae ae eseña esub os ees qe rua aeza e sae e s o es áoo er e aeor e ivoua a oos o os os seos es er er a obra e ia o oeo d ttó d l fraió aeaa e esos éos es as e aoes oe as u isurso o e el si e os suetos oreos aseo a ers oo lo ooóo e o ersal s as o sbjevo a aió ia oover a rereaó asraa e rlia o sóo oo aeora e aálisis sio oo oroiso hereéuo que voura e abajo e aree a ree ao ae a roia o oa a e a que se ae ua Dese es eseva o abra u aa os ho laaos "oteios svesaes oqe e reaa so oeáas stó áose soa e rese siere· ou a óa esas reexioes nÑÑds pbmáavas que se e ee e esarrola so trs, ues so n n nvv /z en to to o, por n nc cmie mient ntss lns lns que oue a os rros aete i d a ee aú e uesos as la ró e sb 11/v aón que a es e los es esaores qe eso so os ha oo e oos os ábios ie ie o o a raa siue eo e eso so ara asorse aee a os áitos aaéos oo a e a iss e seo u ua ao o ese ese seo se o evo a evo evoar ar esa eo eosa sa
92
La esñaza com punt a la vda
p mien mien es cn de J h Lenn: Be By� " va s l que p
oo ha hand ndoo o o ss pn pns s
L ebe e e e e e prem e ue hy cede e em educ anmec g hc dee de expec a, a, ccne. Cm e preente -rd erca erca v ver er - -n n e buen ce e cren ue lte negd e preee cm pb dd y deptd e el pr-en u expec e e de et cndend repe n preene e e uee e ete cc ina L derec umn prbemc de gner enc mbc cm tr de p p re re cn cn de me me de cmn cmncc cc,, de arte ne ne cdg cdg de d e p de ec ec cn cn no on rsas, núcos pbáÓ pbáÓ pono delpsen bre c debem detenem penar reemene cm eje de end e m ed c, ece n ecre 12 Ano o o pa pa s sema emazz ió iónn e d v v o oana ana··
cn de ene ene pre ¿m cca e rld de cn den y eeñ e u crcnac e? ¿cm deea qe e cnce y cmp c pua nte preebed ¿cm e ce par rma recre de d ctn cm núe prbemc pr cn ccme gnc pa qee preenden É, ee a n pregn cumbrd en mc eneate e, dede etn ruptu ev cn endec n y prgmc de a e de eer, umend un ptua cc tepre teprea a en cnucc de c cc cen en en e e c pac pac dede un pu epmc de 1 n prmer lug, lug , y bre be b e de t t u u expe expet t e e dmen t cmprede, cm prte de cnucn de penmet en dg red reddd d d nnc nnc e cc ccnn reex reex:: snrs ansy sínteis.
Tene enerr c c dd dd e ee pect cbye cmpreder cm e dera er nca de prde dde pgmad e cndec de
Plnifcaión idáctca
93
ss pcss ss inus l cscó s s sñaa apna q ísc ísc s au a pma as nscas nas q aá as s s sca a aa ácam sp a csa csa a q a vo suc c qu suc suc l q sp l q su su ó p cu cull l s c ncate, cfsam cm s pna u, a nció cca qu mpca a sqa ss q s hac p qué s hac s u i nc ssan, sa l fénc una ca psémca ' é a ás a sacón las s sicacis q s sus q l c mnisn slca Es s s k k sp sp a a ua ua a qu s ps ps simp simp néa simp cia cóm s lac qs qs ap ap qué p ncls s azan é haa scusa sal slcsa c pllm p m cóm_ qé psan p qué l psa ué sán cm ncan Dás as ss mnss l q s musa s musa, s s s ss "só ntss qis sán a saió sñnza apiza · El n nr s una acu qu a un pcs acacó sa q cu un cho a saó p s pas p "m a su su s pasa cm sm sm q p a a pp la clua lgh uss mps Pu nss sa qé sá pasan Bs Ais q sá asa Mc, sn a, s s s mdo y 1eq As n n s cmp s sa s , sa saai aian an su s su c cini inia a naa naa ss z zs s ps ps ss s s s cca al a l psam psam m m i i p nn s s an l a, óm sió E intrs s miaió mia ió S S c c m m s pasa, s csu c su la aumcó cmpla n ch scs; s ana s a cm pmáca a luc u u s á mps us pués pcs iá c quis l a a a ca a siacó sña t
t.
94
La enseñanza cmo puente a la vda
aeaje ed eces ec bemácas cmes dde dd emee ecré · s "ccms gramács cm nses decdcaó caó de qe ca re rec ca a e rá ncar n erd de decd abe de áiss dde a agcó cc ienca dará cen isa dmee de cess ses cm d cme eóic-siln Es mcs ces z r s icedmbre rqe se sae de a esca esc a da d eseña s sbeidades. S emb esa sió áca de qe c e gama e sje de aae aede se crace c das s sas scóca sicócas de s cm as as resas r r as ede edeas as cr crca cas:s: J. Piage e ss aes de esema geéca Vgsk e s eiaió acerca de ce daécc sca cia de Bne s ares de sicaálss e reó c e dese cm ee de eera csc de a feme a ermeéca e geera s eqes ierreas e la ceci. Ha seme esacis e a eadad aa d qe s ice qe se e qe eseñr es dare ma de ee e a qe qenes aeda ed ca ied ls ee qe se e s nereacó cieca. sa ees además de ae c sed cea a refe eia iea de sbiidad de ac es ees aa evas ias 2.
LFICIÓN POR EJ NTGOR
Cm se el e áas aerires a caió dácca am b ma mada da cca a sd s d de s ds de rec recaó aó e ám escr escr A caió des un una a alratv de caió emd ags asecs aaads e e aad aad 1 a de na na qe c sdeams ecesa amar de md qe si e agas ces ceses es rece rece á eces a es ecó L ara esa rsa dácca Pemaadra · e Ieg d d es q q ee ee cm ac aca a ev eve ed d --sa --sa e e am amene ene dsnas siacies de ces de eseña ae aeaje aje Es Es isrme qe ermie recr de emiad deme de esas saes
Planifcación ddáti
95
E ese seo, e ecó co os spesos eócos qe sosee esa popes se erca es pcaó, coo ya se o, lo q se o oa a Esa eecia ee a vaor y esgca a a ao a oa a, , e � Es alí oe se ace jga j gaaa los eos e a ácca (exo dácco) ecreaos po los pesaeos,aces sees los pragois e a sacó Ese es e o e qe se d d e ea a e as eecas o oaas qe o a, ese fa e a sació odos los aspcos posbs a ser cooaos ocaos e el so qe el cao esela-; a e s ao ao aspecos ssaes geales eales co coo o_ e co a reco ejao el espao e acció esoc es ocó ó a ss og ogo oss ss E síess, a ee o e pcao Cool Cool o oa aa a e héco. l pacao ebe "saelo o y peve os aspecos p9sbes Toa oo po po e e pr e legaa los objevos qe e placa o popoe l eca saioal el placao cao Dee s accoa a scó oce olea áca e isica a cooce erpreavae. erprea vae. Reco Recooce oce o qe scee sc ee -o -o e e lo sóco -coo -coo ees e sg s g cacoes e a aio io soi e os sjeos qe ve esa eai a y as dsas ras e coocer ea posbiaes a o eeao e lo qe asce Se copoee co a sacó y proeve a os sjeos lcraos e a eso esol ló ó aóoa e poleácas co co e ess 21. z La paicacó po ee iegrao pre e a
96
La eseñz com puent a la vida
icha ituación e cntue en a re e iacine cie qe a qerenn igni qere ign iación en n eem eemaa cnte cnte e en ma ma aierta a: • pod d cot lo t qu d e a úquea e a cmión cm ión e a eaa ecnciéna man ra e a e ncu reacine. co c c o o l l dl d l om en cuat riia eaci c • co mún aa ierene incia miraa ente a a remátca a arar • pó 4 ee e en· enr hace e quiene eñan areen ragni rc e en e c e car nterpreane cienca y ecnóca cm rmea cn a reaia a areene mc • ó pmto e ecr n ura erien cn cnccón ccón aó aónm nmaa ee a ierencia. ncnan ee cien reacine caualiae reea ceaa earizan e rema cm iacón e arenia are niaee má má que cm cnc cnc neg ti aralie Lpromoó pmto pou4 n mác n reici d como u tot d d co co enquecia e enómen • L eencialiae • L ó cott ñ ñ d tenien emre re ent r cm rec cia • El coomt coomtoo ' 'cc c mei e rmen ara ecicr a reaia uer ua iión aer únc generalzae ec e elica lica átic p p p du du a a ac e inegción cn • E lp tate cm m e cncer a a itemaaón e ich cni mient cm reeión • El coomto coomto d l d duó om om p o o o d como mdo olv lo coo má aá e ni pramet en enei e qine eneña arenen acien e ela n nuen ái e ncación cn cn e mei ic nara
Plifión didática
7
m l nn l nq • l m oyé yédoo doo nqc c ddo y o dd la popa ralidad rcada
A oa xpl om y daroo d a Unidd In do Didá a a q domia In ao ror d add o vda oa ioado po l qu do y iido a odo lo qu ud o dá oo dáo a d ñ y pn. Todo lo q ud y q da i lddor d mo vl qu povo y ovo jo d a dva y la ova • Dva o úquda ompo í dr dr r a ora opd y diio do d dodi ro d a rad ca rma ndada a y inaam. • a d oui o, ra, a n mmo po d no, l popo ot ado rdo ompri má pod má d E ao l ra d oomo od mnfaio ú uo d har ao pa o irpo y dodi o ppal y a; qu, qda ra pr romp rompo�r, o�r, o o myor myor ni ni d ompdad, a a propa propa idad id ad r r aad omo r E ppua mpa r y amador dl poo q o vou; al cx cx h h s sa a�� d dod m la ia d ñana-apaj oidado ra, mo y ro d mdo d moio qu o a mi oal y u ddad u, y ) al q ña omo o hodo u oldad d ñr Eo r mo, i ho, ou nm do d E rdor D a mra o o r jo y mo io mé ua ma pauar d our oimio o q y o onido omo méodo a Eña.
98
L eseñanz com puente a l vd
Es n n mdo soc s oca a ss ss inpr inpr ons ons c cn ncs s dond do nd stos cono cmos s convn n contidos idáccos cctádos como k y s n s m d consccón q q sgncdo l método con q s bod dch consccón l polmzón · D cdo con lo psto s pncción s como spcto cn qin "d u nió iónn o o nt nt o o l l d d Son componnts d E: El d o con co n o d com j dccon d pocso nñnz y nz in intn tno on n d d s co Es mnt d cmnt i in nn nó ónn d du d pocso co re q nc n c s popst popst d d p pn nccón ccón Est in inn nón sá cogud po ón l do do nt nt o ont ntn n qu tn tn m mo o ss mnsons os y su-J yc s sl l d d di di Como s di s ddo ddo n lo spcos spcos cns sñldos s con g sí n bdo Undd Ddácc rddo d c s r cuan y conn odos os fnómns q n cd stcón s dn 3: ORGANIZCÓN D. JE TGRADR
A connció s xpon d o� o st q xc do. Al dc s ptnd sp sp d d d d mod como go p-s cdo, do, unccion, ddo posildd d mción dsd o q cd nsñnt consd popido 1 pop ozcón Inddmn os ímits no stán n l f d l oni ción, sno n l conón l l m m éémi mico co c u utto o qu qu nnn lntminto ton on
st m d plncción s "us tno ntn como t mn Inmn s con n todd dond cd no d ss compo nnts n sno n l conjo d os y vces; n nt t,, no q nidd idácc dpnd d pni ccón ccón n n y és d n plan mino ccl más mpo n q s pscrn los spctos snci ls d s stcons d nsnz y pnzj
Plfcación ddátic
3 . nnn l In In
Son coponentes del Ee negao o pnicacón abeta: abeta: ) e eco ecoe de l eidad eidad o ecoe de vda codina codina pobea pobea a aboda, tención educava. A par del Ee Iegado se desecadenn y cula ua see de nnt ogas aspectos pobleaadoes, nJ concepos esucura n es es contdos dspaes dspaes por áre áre de conomto vv) tenció tenciónn educava de os conidos ispiaes o áreas de conoento y v) evalaón Concepan de esos coponees R d d na ése repese a seleccón de espa• R cio ca vvdo, hisoiado conceto y objetvado; dond� acúa asfdo y as9ádose sueos socles en eaciones ntesubevas y con e udo sico y naal, s coo sus poyecciones en e ineego de o econóco, poíco y cultura, aq y ahoa. Es ua oadad conada po ua esucua de elcones sbóicas donde nteactúan amne o obeo y lo sbetvo, a ealdad y la concepación de s "cosas que a con Cnn ( c : coo stuacón pobleá ca se dee en e eeentos consuvos que abcan ss es esones de acción espaco soalconteto geoáco y sus sucesos setos socies que acú en este espaco espaco en acud y -lo con aptud pa conoer -su .isté istém m , , siacón socalpoblea que esponde a necesidades e neeses del contexto vvido y pecbdo y su inuea en da coina de los sjeos de cho coneto m mn nd d b b n n nt .
• Inención educava: ep accón de docene oove provocar, posibl posiblta, ta, etc etc e poceso de enseñanza e y e o de ecore de la eidad coo de u sabe n r y · 1as opeacones de pensaento pestas en acción cogiva pa constu sg caa y poposivaene esa eadad seecconada
100
La enseñaza com puete l vida
N ó mc m n, pun, n u inc y cmpm l pc d cnuccón d d n tucón d pn n Dcnumcnid Ce . nn eua ét cnm pa d los n n mn cción d dcn, c cntnd ntnd d nn n mnn pyc ción cil d , dc a padd d cncmn cm pác 3 C C en ene e e e
• Se e p d cnc je e e nje m u u e e ee cndán u sjee ác p a cn ccndd ddci u xpci. dc utnt pc , dcnt dul cm un nic, dn hc n n, pna hc; d mpd pp d mnd, é d ncdd n tin pp c cmunccón, nc y pmd cmn mpc cmpnd cm u "m , cm un e má q dp d nmcón dd cm • Apc pmd: n nn y dud qu n an naga naga c e c c a a a a m p mác dcc n l Ind pn, n cpin cp in n a aidd cd, mand, ntpand, pn nd u á dá, dnind dd cm nu, n d nd p é ucd u ucd Pa , d ndamn mpac pd dca pnmnt e e e a n m y pm n , pa c c c p cnc cnc L cna, n cnc p in xpic d dcnc dn cuu cm d cncmin, a
Plfcación ddáti
101
ud l a ad "lca aiica dd a da, ac d a a a E "ac ¿aad la c E ac ac d u a a , c d ña a ada, a ac d d d ac ccal caa c a c ac c d d d dci cby a dl u a c c ut tno nom mm mn n a a dadad a aa aca la E a d a á a a c c ac cl cl c c ,, aí c c c cc c c a d dca c d ac c É ba c a y ica dd a c l ai i d d cu dc cadad vi ac, ca l ca y aa c _ acc a alidad acica d d cc da • onen n e dcia dá a cca a l a la ac ca E d, ay d cca aa ña, ac ca aá � dc i ca a dd er n n y dd el er er cer cer co lad c ca y mo t4 cíc • onto cnts ala caa cc dad i c a ca dcia y cd d a a dd, aica dc l "aa a d d cú aa ca cc con n o tcoo
E cc dad d ca a ca ca dd cíc , ) la dad d l d ada P P a a, , hac hac vcua vcua c ca a a dcdic dcdica a c cc dad dla a cd
La sñanza como punte a l vida
102
ano los nmno socas o omo mo las siplas paa ssa a,, ano ssa a ono o o os onpos sp spa ass son sn snos os m a ono as paas a p n s oa l poso o a aés on oio oos los omponns u inn n a sacn nsaa y Apnzaj No s ua insna s a poso nsa y apn sino u s pa pa él é l y om om i iaos aos paa a onsu n y abon l poso io Ds s pspa a uan no s slo m sn n o n · n n o on un n n oo b brr oo mo v sino vlo vlo nn lco l non u un un nu ug goo mo on nss l oo oo ll on onom m l lcso cso su conn
D o panao n u o logao n s sno s pou o po poso so y s oa ma ñl ñl l a o apn apno o n an on la nncn uaa popusa. s s moo s ons ons l a a n no no onio onio aba aba o, gpo y aa aumo n su lacn on l obo onono y on n su apaa pom onoimno S alúa as aa no sos aspos y s al sus laons n l onno. J.2. s1m onn
s sma ogaan p a a ano mo a o l poso n mpo minao un ms y mdio pos mn omo a donaa on n s oo a sbun sos mpons fncas s pa a a a y a a onsuin a on o mnal s la o sacn sos omponns y su aa a
Planifaón didácica
103
EJ INTGRAR
• Recoe d ralidad * Intcón duca ducaa a
4. ORGANIZACIÓN SEA
En oición smana docnt n pus bo , como o a i d sco os o sas ntn ns ndn Es ncsro consa scion d rn dds n tdo po p o nn n cn scos d om bod, conoci mno discins oo com omoo dsc dscó tmá tmá sino como concos odndos d · 1 discn q pn consi conocmino n lción con idd conc bodd- ó duc ndcndo p qué dácco d conndo disa do consdo Lgo L go dl d d s sñ sñ los tt c ct ts s
Actvdades: u nétca dscrpón ong tes ezd dane l d ee k z e reció o ón dcv pp.
104
L esñanza om put a vda
nra, pncón euro nr n n ins'e da a a ppa d d prna mente ment r ar chenmen a prp prp d d .. Un pbm zadoa int int , , n h a par pos d r aaad puesta d nan, had / n nnd narn nñar pr paad p dn; d p ranr p n nrdr d d pr, d pai inrenin ra apn n d nidd nin 41 Equma on on ó ónn aro o semna cón ón enñn enñnza za ne: Se ons po a l sc
a d
nd, iJ nnin d Fnazdo ía to se s e cnsna cnsna i) i) adad aan
L ú úmo moss s en ens s s no c cnng a afnaz bo.
V LO EDUC EDUCI CO COMO MO PUENTE A L D D Aas pregtas referids
l . trabajo de los docentes* Gre/ B. Rnk de Sanno*
¿Q eda pso pso qu quee han mado f ne u u jo, d u pe de de d? d? E us d > y l uvs ccusns edase Emdos voes e dsos gnes L voz d dien ente. te. Fr y s des cí cía ass d es es Tesmis. GCIEL B REN RENK K DE SANNO
Sy dcee b c ls s e m d ces ssccies e mi me e c gs. M ici e se s seres ms, ese u e mes qe e e c y q q mis mi s ms c c ¡B í í,, mes! mes! css ls js qe ve� ms!, ce q es l ácc ói me, cm ice Fee, e me mej l ác Cm Cm c c se sees es ls l s sgee sgeess se secs cs b c ge g e my hmde, c exeei v, q b qe Joma ma Fils Eució e Adus: s *Rsun d docuo de bajo Jo Puns ** Gce Gce B ke d . Ags de 199 1997, 7, Ls Ls Cpeses 1 834 BoJrd Jrds s
cpi CP 830 8300 0 R, Neqét cpi Fa:: 099 48 195. Fa 195.
105
106
L nseñanza com punt a la vd
ma a mla s e a y e a mpe s sc abre s mee y s caó ca ó a mea m ea e esabecems esabec ems s as a s e af afc ct t ac ac psbe ccac maa ¿Q sg sg ca ca eca a esas esa s persas per sas Fe Saate ce ce e ecar eerr e a per es ee perecb ecba a ma y que e se e l cacó es as mti e am eecta a mai Pae e e pesa Saate aa e e er e r ppec e a sacó pes ee m g e a có s asme s se see ess ma ma ss e ece cesas sas e ercam ercamb b s sg gf fc ca a a ts qúe s c s sees e pbla y esa ccó Ns perm e cse a acó e em p cs e e p per cóm mpca e ser c ee aa er c ma a ecacó s permte sb e pe ampla a scea s ecr pr esr scamee scamee Es ct cta a � exc excsó só e a ae ea ac có ó a eca có c ó s p pm m apeer ape er a me m ess e e camb y trga gaa e ptaes. eas escba est pesaba e J a ca pcaa e ea ace añs añse C Pcía a a c s aa s e ua giaa e s pm mer paró eg e l cabea pe esaba "acsm ba a amararse a t cca spm gr e e cembe e 1996 Este ñ cua s eró e e y esba a clases a e ma a a bia e m y en e cme Coal, se aparecó m ac a reereca payas payass saa m m " " m maesa aesa Sy Ju T; aabet Y agegó'L scb er er sy a abet bet Q Q ee ee 'L y scb e g aesa s e g e sy ae sy ae y a mí me gs se ge e camp y -acá. cá. E cam sy e eñ e Be (s caba c sy ·/ o T." Tmb pesaba e pagaa pagaa e e Rgb Rgbt t e a e có a cera c era c c ss-pas y e esps caó as fas e a a expca ese e r sempe ee a s memra Rgbet ua e e j Q ara es l gee cm st st p ce ce brbar: brba r: ¡ brbar e e bbar e cme e a Is ca r bb bbar ar! ! Ns Nss s bam bams s así ¿Cóm ecr a ess seres hmas paa e pa s y pe asmsm cpr saberes es e es perma m
Lo ducatvo como uete a a vda
107
N ú , Ío Calo c: A veces g la mpresó d que na pes z a a wnandd en l más cractesca de sus des, us de a pese que se mn como pdda de adad coos d mat, como d n auamo qe endese a a eresión en ss fms más gcas nócas asac s; a dl l ir os cados a mr as rss y os canos p pvos vos ap hspa q brose del choe de a a pab pabras ras con con as nue nue cnsna. cnsna.1
·Esta ó ó actó poan Yo no qo q is alnos pn la quza y la bza s plab n s na cacón q sop s st ano só a s Tuán nat spés sés años Escbió spcto Tenía gas de v?ver ero a plaa uca alcanza Cuado me dieo as acacioes e pse na a a a baa y a vendí e e Cer anco y me co m mujer Esá ldo ucmán, es com am pero sn mr e eno é co odos ms ermanos, pero ao me pasó o me soraro las paaras me ltó emp Tení ntas cosas que contarl�s( contarl�s(J Tvez o estuvo m eso me obia a over noe oa vez.
i abao in po obto as acons concas l ob con l hob ho b y pa lo tgo t go q q a ao la sobbia sobbi a las cts cani sta s tas s cbls, cbl s, y sfz po cop cop y apa la l a pspc psp ca a sp ual ms nos s s sno a a ás a ac c oo inti intioo an; no sacos nsso n ls m a y no p a cibi a los, no p hab a n nosoos Ms alwnos nn una , a cula s nn an cosas ipzabls pa s s alá asa i u hoas Mton c n una cta sci n 1965 spcto o u lla a ga pco Oci Ocint nt (uopaRsiaEsta (uopaRsiaEstaos os U Uos) os) n q abn y a hna !t !to o v vi io ons x S, Maid 1989
18
m m e el g a m a y a a a m. Éd a i y i i e e y im mg m m m e ex < a. a m m [] y e m a a. dem aa e a e A e ae m a y e m 2
¿Qén maca a én en ee e e a edcacón? Y cre e en e e d n marem d e d m na ae dnde e e eda engancar Hace c raand de e n gr e ree cii nan d e e mer me r ea ca ün ema e e eee e er er cn ena ena cn e cada n de d e nr ae m mim emez emez a ga cn e deen deen eer a a a a lg lg de mnd, derec ánde d dne ec ó ''Y ''Y cn crad me ía ía a E C Jan er ecó ean m aea á Eía C C n Eí Eí eam eam cazáa m lee E nd C amá ené e gin vee e t ireae an cercan n n ncrre n ncrre a la cae cae er er d l mare mare e da na ve me a a e n a c c a a E ce ce encen me e cn and qe e de J e legó ace ee Menda cm mead de cane me Cand e n aaa mar dim dim e e erd erdóó cn l ecea q qee nn er er ó ó)) a an anc c La ú ez e n n me regó regó e e aea aea e é era m e ara nr enr a ecea ecea Ce e e e Oe e e cre g en n mc em. E md de acece l ed mc amn 2 Tom Tom__ Meton Elb bra rad l ó ó meog, 19 1965 65..
Lo dvo oo nt v
09
Ese enamado d os d disntas exiones ones de os qe pessen omo deseo de memoa de aos e se ansmien de pades a jos m emt a a nseaza d a stoa Hae poo me aanzaon paa aa aa mis ases o de stoa eoaa de Neqén esio aá en a pon po ne m apaz Bien so s o onpt onptme me ien ie n po_ ie d eiso qe sospeo eo ms ms qe sosp amnos no ian a en anas de ee osamene aando de os po poss opimdos opimdos d nesa po pon niiaa no s daa oz opotidad de de E io E io i iaa a moi ne mis amos po po la misma mano q o hbía ado. La maoa de a en on a q aao es de inio neqno o ioneno Ss anteesoes iieon pae de a soia d a pona a eos no s nsaio expis qé es a "neada o a 'eaada "á es a da máa sian de os aneos Eos son o n sido pat via de o qe s p peende nde ons aiénoo n n s�o naa ss oes podan namen smase a a d io paa ompea así pede mejo qiimos a a soidad en q iimos desena sentdo so qµ pden esonde as pá onde páa ass d n o o smn smndo do así a a e eaa o o eo eoionai ionaioo de a xin xin dádos a posdd d dnd o amia o q s ea Oa de as pentas q m a es ¿qé es n maeso? Ceo qe o s stá oidando a esenia de a dain: de masto s apende tano mo d as as pánas de u io E E maeso ensea on e eeem emp poo n modo d aa on as sa na anea de nfntas on el mnd Un maso no da a aien mpaéndoe so nones s·ino aiendo de é l no a a Bo Boss soía onta onta q q ome amin aamene asta n po adonde n maeso ia a da nas oneenas no so paa s ao sio paa e mo se aaa as sandaias En na enesa a Sadosk e eodsa e pen ás an as maoes dinias d a edan n sos empos de amo. Sadosk esponi Cre que n c ve e que l ecuel n provee n ncn dea d cbo cb o e e po spio e ebió ne B, p d be o e es ore, no e is e e que e en n. e e n ene e e lo ch que et ee qe ver con ls eoí enfc, n pee sca ln a expicin· mági
10
La eseñanz com puente a la vda
ó d u m mpo po úco y iersa y io qe Cuado s usoó a ó l po y epao de dl popio sta del duo xpreó ua vad fndam Ese po de ón ma a han Qe o e pa aar e o y u espao asolo qe o �e peda aar de u cia asola, sado a la da oú deja ua ena paa_ paa _iempe. a e eda a ao E gnea nemo pobas eduao> o téccos E doet e o mporate n l proeso dao
a Aam Aamle le Md Mdalal de daó da ó de dlo qe o g grr e e el eo l a M e 1985 Fe djo qe eía eearo deao llar edago de a oe lo qe eme eamo aado e a edaa de la oeaó, de a ee De ua manea geal o me oa a eg qe lo alo o h heho; Tmbé e elyó eeo a la rde s del edado as o omo go o o a o ae o omo na ma de eaar, de omorre de de qe e aede dede l qe e elge ara ar om de ea d qe meca e a de l oheea ee el dco y la áa Oa Oa d d e la de aede aede a d da a o a e eó ó ee a a a y el leo e aa de abaar ea enón emanene e e ea ene a lba del eddo l e eco co dl ead ead e la alaba alaba de ed ed do y e leo de maeo o e aaja ea eó ede qe a aa ba del maeo eme o ge l leo emaee emae e de edado el maeo o ae eha y o da emoo a o edado de la aa ba edadea a a de exoee a a ala de eo, ema eme o habla ar, "obe, y eemo qe aa de habar "o aa qe lo eda edado do a a ha hae e "o "o y e ama a ma omo om o eo eo de dell dro dro y o omo eedoe de do o la alaa d doe Paa eo hay qe ade ag eioe báa o hay egna oa n eea de de eo qe e eme e lo mo e gso y e eseo o a ega A ee ee e e e a a ae qe qe go go o qe eg ega a o emo a oo omñro z lo omaño e a de a eg omo m de eaa a a máa de o ode eg
L euctv euctv cqm c qmo o p pne ne la vida vida
1
La roa en un gsto del ne, · una pbra es mén na rma crue de casar a cuosida. Oa vrud es comprnder y a tsón ente e aqí y el aora del educador y e aqu y el ahora dl ducndo. M a es e allá de los educn dos Sóo recono� recono�co co que hay un aqu orque a algo algo -erente que es el aá Nae ega aá parndo de aá Paa esto ay qµe respetar la comprensón del mdo de socedad l sada popua, el sendo comú Frre hace ncapi e que el eucador no dbe quedse en e saber popar, ay ay una enorme irencia irencia ene qued y pa Paa ello el e l tema de rmacón de los educadores es fdamenta Oa itd es de aprende a expemena a reacón tensa ene pa cienci e mpacencia. Hay que ser pacientemente mpacente o mpaciente mente paite y eso ene que er er cn la compensón compensón de lo re Todo esto ene a e1 teto y de dell contexto, amen ment t ue e con la lectu l ectu e1 a experienca ispensabl de leer a readad s er las paabs, pa qe cuso se puedan enender as palabras Esa es a mda apromación tods estas cuesones que me ronan en la rea re a co codn dna a Como an sto recrr a algnos algnos ntelectuaes ntelectua es qu quee apor tan ana z sobre nuesa ea apasionnte. Creo que hay muc mucoo por acer y or resoler, de todos modos me m e acom paña siempre a esperana esperana de e desde e u que estemos sempre se pue de acer ago para mejora a ida, paa apos a os sueños P termnar qero qero de paa too tooss nosoos nosoos u u ragmt ragmtoo de d e n poema po ema d Benede que creo ene qe er cn nosoos: No te qudes nmól a borde de camno no congeles el úbo no qeras cn desgaa no te saes ho n nunc nuncaa no te slves no t nes de calma no resev reseves es de de mndo
12
La eseñaza com puente a la vda
sólo un inó nquilo no dejes cer los ádos pesdos co ios no t quds n lbios no e dema sn sueño.
· v. DE ENSEÑ ENSEÑNZ NZ DE HISTORA EN TIEMPOS DE OLVIDO Juan Quintr
E paad es sipre aa morada. Cad Ca d mdam a pr pr a v v alimtam la la ó ó d rr rr d d a alla lla aa aa (m (m l pdó pdó la rad l imp ld) vam a vr lir d a para mpr E v vd d a ada a da all r rm m l lv vidar r r ua a i fr d aa M BEDT1
o ac acee mcho empo a ea area area e c cr r pbc a ece ezaa a ee e e l meo e ecac e aa e acar cooc eo ee e a or area o eao o p ero e ro e e} } e er rmao por po r o áco áco e c co o ero ero o e má o ecaaz ecaaz eoce o e lo e e pee e e Che evara e po e e eaa aa e el e l o oc ce eoo pe o o e aceo aceo e o e e 1 e eclar l epeca e paa o e % e o coao o po e ea e Nca á e e ee · a l Mare e aa e May co o ao ec E ecr e reerao á e e ecoo2
*
.
Gp Gp d Hór-Sial Uivrad Nl l l C Ca ah h A Ag
(Go-UC).
· 1 Ma Marri B Bd d g Sx ar, B B Ar Ar ,, 993 993
d 994 a a 4 úm 4 47, 7, Ar, 9 d m mr rd 113
114
L neñn neñn c c pn pne e d
cn acrca d X enn cnda a rna d n y adcn r na aa nacna an rcn -.-l cda tar d 1976 a 1983 c aén ara ryca raldad nn acna acna ac aca a Cr n ra d cnjn d a cdad nna r n n cr r cnr ra ca dn cogua mbién mb ién n noo e los p pb bm ma a fnentakJ pa paa a la eneñanza l htora en esue med.
n ac n rn r a rcn aca ar a ren n n cn n n aad rc rcn n a a ca c cr r y ca r cnlidr cn lidr na a an n d aad y a a ncdad nc dad d rr d a nn a c n cr cc n nd cnr y rn na r d a a a ara n na cla d n n a a a rn ar d érca ana n c rda rnda can can aa aa c rda ) ar d ca de rr d ad n na ca d 30 0 daac d y r an r n a a d a an inraca n d ar a a· rn n d 5 añ d ncn d e e e e esa exeena, na racn crca arnn n cn el rca. ton na _r d c nn ñaad o obbsna n o d aad n c d aan ndrnca lica. r ar n candaar a dcaracn d n� Prde rdican d a a y crn d a aad cadr a a d can d d Sn rcnnd ad "ue d a r rr aga ran acn a cn n adr a da cna d cad an a ncrcaa a na d ar a nñana d a ra n rr i ca onena uab en l soe anna n nd d n r " nd rna na d td ncn Qi r ennc n cnn ra d d aa ira ay ca na dn r c n da nra rn QOS
a ioia e eo e lo
5
a sa p d ss a da s ama ada s ha sñs s sa vas prmis sd r ms la diada a mad m a aó d s ags s pasad ha aad la tasmsió a scó d la mma mma l vda dia diaa, a, a d a ida mi ia sól p ha d d pasad a a pítia s p ad ms paa mhs ps as as pas d mp d m para pd t a da P m i Bedi Bedi a amsa ams a s asi impsil impsil a ms pra p ra s ps sa pa d ss da e pasad iss iss ms all d sta sia siaó ó has l sra vda D all dsd miz s hiz ada a ha t a s pasad a sincvd es asado asado r /s t tos os psn psns. s. t l píti m pd s d a ma s xpsa a a caidad caidad d pasad sp a a hgmonía sol ds dsd d a cal s ra ra d aar ltrl ltrl hsóam hsóamt, t, e aa s ómi y sa asmra sta Aa s la lidad a dsd a cpla d pde s mp stas las ss s s pasa d i Rdms s d s e 1989 s sdt dó a s s mtars mpaa rtam er a cpa idad d ls misms p ió d la dad s as pdar L a a añs d a amta dt vdia a ia d s F ció d pmv ss ssss d mlars e a ssad tad ta 3
4
5
Tl ae Dongh, 1 o o Ae Aell Bueos e994 Mo eee o, ct. 5 No No eo l e eezo ezo qe qe ea ea l obo a a l aeo e e o ae aess Roly Pía l eoc eoc e e q qe eo eo oae o o e e ioa ioa e e o o e Nai Nai aa qe o ea qiées e e ofces coiee lee l e Mel Boo.
16
nsñ c n v
U SDO DISPDO ts , i i ss l st t s ! s c ss ss c cs s sn c s n cnt y s s sso én l l v v n n n, , cá c át tss s s v s l LóN GI GICO CO
Menes dla
m a m cr a cha t a a ca a aa m ha xa cm a mca (m cia caa m ma a mmra t cm a ca (caa m ama ar a i mm ca: c a a ma; a ica ci a rm c a a aci a a ca am ara a ccci mmra cca mc a ca rrm a Ca ccici aa r a ac ra a a ,, .] cm ac aaci cm ara ca ia cm acc m a a cia ca Haa q a a q ia caj a m i a craci m ta a Grra Maa aa a a ca c a cmaat a ra caa aa mch ar) 1 ct (fcha icaa Mm c icia a c rrrm a a a a úa Mt 6
6 Csó Csó c r Dsrcó Pss (�) c c l lbr Nun Nunca ca Má, dtoria EUBA.
L hto en epo e oo
17
pa conscón de memoa coctv7 para ue elgoe mur má du pa as posbdades de eexón abe respecto a a ésposabdad que e cabe a soiedad agena especo a lo sucedd enaque expeecia de os años seea y, po o o o deba deba s base basess sobre as as que se buscaba buscab a arca a nueva comdad poa" Famee s dulto pesdec e go amrgo, as revcacoes que nueso gobeno eló e aquel coa milia a apaa co que e coempad esa eidcac como aa y asera mapacón poíca respeco a s eyes de Po y Obeeca Obeeca Debda,8 xce de las po pos sb bllda dade dess de cu cuque querr eser esero o g gest esto. o. Porqu Porquee po poe en n e o o o,, vi vien enee a oi oin nr con na ca ca edenc qe obtna po falpara el o manpúb púbc pa pa q qee ea eaoí oíc c se mdose com como o vz m man osecueca u coseso cada vez s mpo sobre dea de que aquo es una epa cerrada y de qe hasa aí ha egado la resó Ua resó qe o sóo no mplió una aoua aoua condena conden a para os miaes y cómpes so que además o canzó a edeniar al meos paa a gr gr may mayor oríía de país que el onjuno de socedad fe pate pa te de ese proeso proeso
ONFONT ON OVO oo o dí qe e ee b óo eo e LEóN GIECO LEóN Mmtes Mmt es d/ ala
En o que cocee a esa acvidad en as auas esa polca oca para e odo en el maco de u crce aonía socl parece aleerse co as sócas cultades de los prosoes de hisora paa pesar su
H So Hio rin y o ocv, Rv Pun Vit, nú. 4 Beno Aire agoo Beno agoo 4 4 L ione por gbe gbeo o e An Aní í oo oo a a inruione inruione o fc fc e Obeden b b e no o o e e ae ef efi i io io
8
L eeñz o ete
prsn y pr an prmr n ss ams c críc rspc aa msm Sn rs s prbmas pdn ad n s snd, d s ca s n dbn r as ncns bras d s dns ro rsp a a nss y ns cnc, ay cas csns cnan fm arc arcaón aón d s ns cm mbén a nca n aa, y s a prmna d crs cs pssas rspc a a o o etvabl n a dspna, s dc a cap sr consdad aspca mn s as "mpas prpas < a aaón nrn scs hsórc n s c s cs prcss a a ds n a msma ma s acrc a a d sadr, dcn m, m , sn abandas dá nncss s hsa, s pca pón pón m m rr d s ca cas s c c a a nc ncs s ms an u pbma pbma psmóc psmóc sb s b ca n ns ams, ams, n n só pr y ma na cd n s snd s admás pr mcs prsrs dhsra ds a cr sa na crr n n. Lo s s ad pss s vd�a an n a prác docn m n a prdccón acadma, an an n s ámb apa rn xs ndn a rmpr sa mcón. r n a ns cn rn, a sca ma s sss cr crs s s s acn ac n d dns ns n a sc sc n d cn cnds ds cm n s manas d hsra hsra Tn Tn n n cm n , ya ms dc, s sr s pnn más spcamn m prnd pr nd a a ss prcss s cnsdra psbs d s anaads b mn D D mara ra _ s para s manas, mns asa a snda Gra mn, aban cnsdad cm pasad d sr sad a a maba n asrs ? aón, s s d dc c u snda snda d d s X s ma a sm s ddcaban s páas; n nss 10
e eje eje e e e e u e er r me me, , Be e, F, F, 99 99; ; u He He r , , Be e, e, 9 994 94;; e Due Due,, Fc Fc y Gjm M. Fee, Fe e, "Ie "Ie e , e ' e l t céc e r e ex e &e &e 1 192974) 974)'' E E m 3 eee U, t e 199
h a a n n m d La h
19
día o ooa exepone a ia ea a o s haa haa e perm per m (950) y o dem s bien no e exido-e e dea my po epao Ea m readad e preena en prraas e Hia Aenna de doene dnde a déada de eena o a paad didra prá amene n exen De mnera enne e i l eneaa de a i ene ya f de de aráer eua, por dei de aa ne e deao e m pone e nexo poio y a aa fagmentón de l memori pareen uene mpobe iue de er nenda conv nvr ra n n s No bne eem e n hq cra vál qu n co del o. Ya Adno amendo en a memrabe onerena de 969 en e endo d e pmer exena de a edaión emna ebía er: "Qe Ahw n repa S rmeno de enone paeen aba de na emaa ambén on amáa raone o o psad p sado, o, por p or o e y n erer om ompa pa a a aa expeieni n nada nada mbin noo a penar pen ar en ea ene en e en a inrna repe terrorm de d a reeer e Nun Má ba ba en e n ae n aem a mprender omo nun má paa oer _a p aora m expreió expreión n n a a paa paado do de e err un un on onaa p pa a de o o 98398 98 39844 paa onee r raa der de auna auna manera manera en pnp prea de nea aea edaa. e mnera e eem neei renar rermnd e no de o no la eón en a aa Fnamena eo enda ao e mnsuo ne a monidad e o ed. reenónn a aba e ema em a debe er er repera repera e proai proaimo mo La reenó en e preene poendo en ea de u l paado pera a d�a de e eror bó a onjuno de a dad, e n e óo eón de ma ma n e a oiedad e impaa en e y bre ompi idd debe reein ''a edaón en enera eea aboene e eno i n ee edaón para na arreexón • ra. Aorrefexón exón ore · e1 ima oa y ura e reó la repreión y a oena. E E de 11
Teodo TeodoW W oo dcón dspués Auschwi" Auschwi" Confc Confc d 8 e· e· 969 9 69,, Rvista D Dú úy yS S m. 3 3 rr sms d 199 1 993 3 abl abl
L nñnza cm pent a a vda
120
má lá a ncan o cla, á naga acca onaa colca cto ·conto mnta l l lo címn maio on oi En n nno nno n nn n ao, mo ncao n na c ao, moant zo aa aa oa a concin a ciona la nña a oa a cnca oca a oa aarc toa la mata mata l áa y ten "no gao momno tmn o, a caaz comn·J aa ona, nacona ntnacioa n la i, con cto ao ona. Na N a o o a a aoo n oo a ma zo zo a a h ta aoa o, n na ata común ectacn arca c c o o coto coto ncn o c ca aoo cat cat q q a a mana mana a acco a la aa an aaaa n oo lo año y ne oma ccint D mana , a aa oco, o conm n conjnto ooa hanta aa comn a aa mo o amr aacn acn a ota mc cl n a a a acco a no co, oi na ca o ca a a Como mn a ncia c n co ha · amo n a no a ma aon o n ñ aaamo aa no amno ían homnzacn ha& o g n tno hco, alcmo co a a l ca · a- aa a a 1 ño ñ o n l i i m moo o la na na ocia nm nma a n a m m nue rd aal aal la lo o nue an ima caa (ao n aa aan) como' am n lo zo nca r Po oo ao a ia a o Po o cona a a ncaia ncaia mnt no lo n na a dea"o cit, n noo mi minn no no ol Etd como tamién a mtacin nfs oa n oco Po o ta oco ta ca conion n ca aa a com12
C Ss, Ss , ''Popu ''Popus s jo l: Rón e e o odos", nú. 6 CPE Neqé, Argn. 2
La hsto hstoria ria en timpos d lvid
21
nió u u uió itór P má gr y tié ri dicili ti m qu Ró Iul im m lió cl htr m q llí tlmit f de im l m dq i ilimit u m tm ié uió i i x xtió l cu gun lu u térmi ml m l n i m ci ci q i f f ee em em m m e t t in in im i i t g l r hitó nmé m unt ul q m ci t a m l ói. i tmié el náii l Si j q m u mit qu l t l m l má imt li úm á á l lii hió má t E u q i u ig ió l l t igu l á E qu mi mi l l m m li l m m hitr n l ió í í m qu qm u itr itrii qu t it it i i güz Cm q í m i il t i u t ji má xli t iul tmié l m iu q mit i l i Pu tm i l qu l ñz i ti u m m g qu vi vi mu mu mzcl iri cd cd r r ci ci
BIBLOGRÍ
Adono heodo "La Educaón despés de Aswi nfernci r dal,l, 8 arl de 1969, Revs da y nú. er s ses ese, e, 1993. Ah A hus uss s Lo Loui uiss F Fy Eda eva Vsón Beos es. Arge eo, o, Man z z P BCA /MC•SUS, ee uicaine Misaneas nú 646, Basea, 1986 Benede Mao, gk Ei Eito tol l e ex x Ba Ball B Ben ens A A es 199 Berh Be rhe ell Lse Lse H H &ta &ta rí ría a Ba Bael elo oa a 199 Banco, Nieves; ''La ''La ca insionl e 1a· enseaa• núm 13 España 199. Bruer Bru er Jome Jome Ed Edr ra a Mad Mad, , 1990. /, Edál Nuv Casora Cas oradds Co Coe es s,, ü ( ( ·/, sión Benos es, 992 - g g E E r ra a Eudba 97 -- - , , Eit Eitl l Á Áta ta a, a, · Bs Ares 1990 Cerjdo Mareno, X dt Sig Méxc · i 94 Dmeva Sava E pape del ped mea, al Ba s, 1985. T Editr Aths Españ 1989 Dea Jaqes , T 123
124
L enseñnza como put l vd
D Fnd Id d Nó nmigón y usón sci n his g dém y s ls d xt d Aen (1-17) Es Soa/ úm 3 sgd sms t F Dz Bg Ág o on blmác éx 1. D-Hm Ggs qu vm l qu o mira, Edi Bds nn Bns Ais Dss Eq Amc Lna nna lbeaón, Et Gcí m Bs As 73. F i Henéu dl to, Ei L iqt Esñ 1 ptn tnd d nñ ñaa di F "ms s Ca a qu p g XI da g d sz ó ó Et g XI XI xi xi 8 Gdm Hns método Edins ígum m F Hs El o ono non nto to mo do o,, Editr Ain Esñ 1 Hrm gn onomin in, E Ts 0 a m moo o o í Edtr Tns d 186 agona d rgnna Pronta, E Ai Hn D Tl L ga ag Bs Airs 4 Hdgg Sni Eicins d B 1 Art M pa pa.. l o o d d Nao Naon n Ediri L Vnn Agnin 18 L Cs Ddá y áti sci; mgd Bs 3 htz a d C 6 s Pn t, OMS, 88 n o l hum human ano o T au au l l ono o nt nt n Hmr El n Edi Ht ng d Ch 1a 1a ó ó poc Eti Dm Emoo n Dm g g d C 5 s Asn H Sj d nnnt Agón- éx 3 Édg E Modo Ed Ct 18
La hsra en timpos d olvido
125
nz,, Mo d dó, Edoa E y c cd d nsñnz Pdo Epa 199. Ooro org "¿Qé dgo C? R Pía úm CEL, Sgo d C 1993 g,J g, J iny on Es C Eor mé L, o 991 Qr E "Modoogí d ró o R P úm Sa d Ch 199. "dá probmdor gdo Cudnos d Pogo gó- Méo 1993 fin n d dll o o o Edoa do, 2001 R, Wam, L fi To d Sms, Sms, Edoa Urara Rodíg o, Soidd y To Santago de Che 199 n coneo coneon n,, o o oi i d d Ar n Romro L Abo, Be H A 99 n násy put U R a L d ói n n d ducin r r dd Ed Edr r go go d C 199 ''o w w y o aó aóo o dó h Esos So/ úm. 99. Sábo Hda Hda "Ho "Ho r r y mmor mmor o o v v ,, Ra Ra Pun d Jt úm 9 o 99 ? ? Eor C, ao 1988 Sf Adam ¿uéju os D" "o o dl pn pnno no n l sc scol ol, , Eora Grjabo Srdoko, M N. D Méxo, 986 Ar- cm mb boo n onz on ons s,, Eora Pado Ar Sa L., nv'ni y c g 990 Ga Gdap "E mp rmb r ramo a probm d a mpod o mmogdo, -, Méx o, 99 x ·n ·n m m Ln Ln, , Zmm Hgo D ho po. L x Eor Sgo , 200. ozn Rn I, E Coo d Méxo Eor Aropo, ao, 1992 orzn d R Co�o d Méxo Edora Aopo ro, 1992 1
La ensñ¡� como puet
126
a la vda
Z Z n n Hug Hug V ' Ce de Mxc, Mxc, ial Antpos, Barcelna 1992.
,, 0& 0& y á, E Colg de Méc Méc a rempesó, Méxco, 197.
Pbk Pbk y 1 o El E l e e d Mé Méc c Méx, 996
"Su "Sun n núm núm.. 45 Eta Etall Ah Ahps ps Baa 994
.
,- - ·· �
dctca prob probll ematizadra e int i nteg egadra, adra, ddácca paramta ddctica de a poteniaón so mtos de este pe.s comptLdo, de est .cer eorí. epsemolo pot .o sóo u postu nte e coocLmLeo sn.o que, desde ell., se Lcide en forms de hcer coLmLeto qe o es o mismo que rficr Lform Lformón No es posible pesa.r la. costrucó del conmeto sL u pesa.r epLs epLstém témco co ue des.fe permnen permnenemete emete el rde. rde . desde un.a. cic qe qe se se revLta.lza. revLta.lz a. e rrecó de etvs vibles vibles lo cl mplca drectante los procesos de formcLó formcLó reflexoes epLstémLco-didácica.s lev l compresLó de fucó sst.tLva. de s ógcs de rzomeno la costruccón de conLLen.to conLLen.to y por ede, ed e, ls crees crees mitos y rLtos ú. ú . e • e la l moderLdd sge .brcndo forms de compren.de l compren.derr y ver l realdd La nseñna puee a v-da e c ojevo r, dsd l eza. l de un to paet.l c Ld d "rse cut cut y r ta.' d lo q mos y hero ero seto caes caes de reofgro gro e la H de u o res l vz que podudos
Q
Estela Ot Otr r ció ció e Neuuen Argnt Es dora e Atropoog Sc por p or el Cetro de n.vestia.oes y Estuds Sperores de Atropolog SocL.l ICESASJ de DLstrto Feera. Méco; co apl tryta como ofesora en. todos los ivees dutvos, coslta e etos vudos pcó y desarollo de poca públic pa. educción, ems edctivs y deños curcules pa. edccó bsLc y s¡or e dLfeetes dLfeetes ses de Améc a.U Además e iecta. vos pr�os de vestgcLó ee los que destc Te de l eza. e el coteto stórco stórcosa sa, Peamento y cltr e ALc t Desfos y prostv e fmacó de seos y cosovLsó Lde y Costruó. de coot Actulmete se desempea e MéLco como secetr gen.erl del .sttuto esmeto y Cltura Geerl e Améric a.t ISBN : 970 970-36 -36-0 -0301 301 -7
9 789703 60301 5